12/14/2012

1
EKONOMIKSI I ZHVILLIMIT T KOSOVS

Hyrje
Disa koncepte kye rreth Ekonomiksit t Zhvillimit
dhe Zhvillimit Ekonomik

1
Prishtin 2012
N fund t ors s msimit studentt duhet t jen n gjendje
q t :
Kuptojn natyrn e Ekonomiksit t Zhvillimit dhe
ka studion ai.
Din disa nga arsyet pse duhet t msohet
Ekonomiksi i Zhvillimit.
Din kuptimin e zhvillimit, pikpamjen
tradiocionale dhe pikpamjen e re rreth zhvillimit
ekonomik
Kuptojn Indeksin e Zhvillimit Njerzor (IZHNJ)
Din vlerat kryesore t zhvillimit.
Din Objektivat e Zhvillimit t Mijvjearit (OZHM)



2
12/14/2012
2


Natyra e ekonomiksit t
zhvillimit
3
Studimi i zhvillimit ekonomik sht nj nga degt
m t reja, m sfiduese dhe m interesante
t disiplins ekonomike dhe ekonomis politike.
Megjithat mund t thuhet se Adam Smithi ka
qen Ekonomisti i par i zhvillimit dhe se
libri i tij Mirqenia e kombeve, i publikuar
m 1776 ka qen trajtimi i par i zhvillimit
ekonomik.
Studimet sistematike t problemeve dhe
proceseve t zhvillimit ekonomik n Afrik, Azi
dhe Amerikn Latine jan shfaqur vetm para
pes dekadave.

4
12/14/2012
3
Ekonomiksi i zhvillimit nuk sht i njejt me
Ekonomiksin e vendeve kapitaliste t
zhvilluara (ekonomia moderne neoklasike).
Nuk sht i ngjashm as me Ekonomiksin
e vendeve socialiste (ekonomin
marksiste apo komuniste).
5
Ekonomiksi i zhvillimit sht as m
shum e as m pak ve se:
ekonomiks i t varfrve bashkkohor
i kombeve me nnzhvillim
- me orientime ideologjike t ndryshme
o - me kultura t llollojshme dhe me
-probleme ekonomike shum komplekse t
cilat krkojn ide t reja dhe qasje
innovative.

6
12/14/2012
4
Fituesit e mimit Nobl pr ekonomi n
vitin 1979 , Arthur Lewis (Princenton
University) dhe Teodor Shultz
(University of Chicago) , kan dhn
kontribut t rndsishm n lmin e
studimeve t zhvillimit dhe kan
konfirmuar:
Ekonomiksin e Zhvillimit si
disiplin t ndar nga sfera e
ekonomis m gjer.
7

Fituesit e tjer t mimit Nobl pr Ekonomi
kan dhn kontribut t jashtzakonshm n
Ekonomiksin e zhvillimit, sidomos:

Amartya Sen q e ka fituar mimin me 1998
Joseph Stiglitz q ka fituar mimin me 2001.

8
12/14/2012
5
Ekonomiksi tradicional merret me alokimin
efikas dhe me shpenzime m t vogla t
burimeve t prodhimit t cilt jan n rrallsi
si dhe me rritjen optimale t ktyre burimeve
gjat kohs dhe prodhimin e zgjeruar t
mallrave dhe shrbimeve.
9
Me ekonomiksin tradicional ne thjesht
kuptojm:
Ekonomiksin klasik dhe
Ekonomiksin neoklasik i cili msohet n
librat baz t ekonomis.

10
12/14/2012
6
Ekonomiksi tradicional neoklasik ka t bj
me:
ekonomit e avancuara kapitaliste;
me tregje perfekte;
prshtatjen automatike t mimeve;
vendimet e marra n baz t profitit privat
margjinal dhe
llogaritjes s dobishmris dhe rezultatet
ekuilibruese n t gjitha tregjet e mallrave
dhe shrbimeve.

11
Ekonomia politike shkon prtej ekonomiksit
tradicional pr t studiuar, prve tjerave edhe
proceset shoqrore dhe institucionale prmes
t cilave grupe t caktuara t elitave politike
dhe ekonomike kan ndikim n alokimin e
burimeve produktive t rralla tani dhe n t
ardhmen qoft pr nevoja t veta apo pr
masa t gjera t popullsis.
Ekonomia politike sht e interesuar pr
relacionet n mes t politiks dhe
ekonomis, me nj theks t veant n rolin e
forcs n marrjen e vendimeve ekonomike.

12
12/14/2012
7
Ekonomiksi i zhvillimit ka nj horizont m t
gjer.
Prve q sht i interesuar pr alokimin efikas t
burimeve t kufizuara t prodhimit dhe me
rritjen e qndrueshme t tyre prgjat kohs, ai
ka t bj gjithashtu me mekanizmat ekonomik,
politik, social dhe institucional, si privat ashtu
edhe publik, t domosdoshme pr t sjell
prmirsim rapid dhe n shkall t gjer n
nivelin e jetess pr masn e gjer t varfrve ,
t pa arsimuarave, t paushqyerve t njerzve t
Afriks, Azis, Ameriks Latine dhe vendeve n
tranzicion.
13
Ekonomiksi i zhvillimit, ka nj shtrirje m
t madhe se ekonomiksi tradicional
neoklasik dhe ekonomia politike.
Ekonomiksi i zhvillimit ka t bj me
krkesat ekonomike, politike, kulturore pr
t ndikuar n transformimet e shpejta
strukturale dhe institucionale t shoqrive
t tra n mnyr q t ndikoj m shum
n sjelljen e fryteve t progresit ekonomik
n segmentet m t gjera t shoqrive t
tyre.
14
12/14/2012
8
Pr shkak t hetereogjenitetit t bots n
zhvillim dhe kompleksitetit t procesit t
zhvillimit, ekonomistt e zhvillimit duhet t
bjn prpjekje q t kombinojn konceptet
dhe teorit relevante nga analizat e
ekonomiksit tradicional prgjat modeleve t
reja dhe qasjeve m t gjera multidisiplinare t
dala nga studimi i prvojave historike dhe t
zhvillimit bashkkohor t Afriks, Azis dhe
Ameriks Latine dhe vendeve t tjera n
zhvillim dhe n tranzicion.

15
Qllimi themelor i Ekonomiksit t Zhvillimit,
megjithat mbetet konstant:

T na ndihmoj q m mir t kuptojm
ekonomit e vendeve n zhvillim me
qllim t prmirsimit t jets
materiale t tri t katrtave t
popullsis globale.

16
12/14/2012
9
2.ka mund t msohet nga e kaluara
historike e progresit ekonomik n botn e re
n zhvillim. A jan kushtet fillestare t
vendeve n zhvillim t njjta apo t ndryshme
nga ato t vendeve t zhvilluara kur jan
ballafaquar me industrializimin e tyre.

17
Disa shtje kritike me t cilat merret Ekonomiksi i Zhvillimit
1. Cili sht n t vrtet kuptimi i zhvillimit, dhe si munden koncepte dhe teori t
ndryshme ekonomike t kontribuojn n kuptimin m t drejt t procesit t
zhvillimit?
2. ka mund t msohet nga e kaluara historike e progresit ekonomik n botn e re n
zhvillim. A jan kushtet fillestare t vendeve n zhvillim t njjta apo t ndryshme nga
ato t vendeve t zhvilluara kur jan ballafaquar me industrializimin e tyre?
3. Cilat jan burimet nacionale dh e ndrkombtare pr rritje ekonomike. Kush prfiton
nga kjo rritje dhe pse? Pse disa vende shnojn progres m t madhe se disa t tjera?
4. Cilat jan teorit m me ndikim pr zhvillim, dhe a jan ato t pajtueshme. Fenomeni i
nnzhvillimit a sht nga Brenda apo nga jasht (internationally) ?
5. Cilt jan shkaktart kryesor t varfris ekstreme dhe cilat politika kan qen m
efektive pr prmirsimin e jets s njerzve m t varfr?
6. Rritja rapide e popullsis a e krcnon progresin ekonomik t vendeve n zhvillim?
7. Pse sht aq e madhe papunsia n vendet n zhvillim, veanrisht n qytete, dhe pse
njerzit lvizin n qytete nga viset rurale edhe pse shanset e tyre pr t gjetur pun
jan shum t limituara?
8. Shoqrit m t pasura a jan gjithashtu m t shndosha pr faktin se kan burime
m shum pr prmirsimin e ushqimit dhe kujdesit shndetsor? Shndeti m i mir
a ndihmon n zhvillim m t suksesshm?

18
Disa shtje kritike me t cilat merret Ekonomiksi i Zhvillimit
9. Cili sht ndikimi i shndet publik n kuptimin e zhvillimit, dhe ka nevojitet q t
adresohet n kt drejtim?
10
.
Sistemet e arsimit n vendet m pak t zhvilluara realisht a promovojn zhvillimin
ekonomik apo jan thjesht mekanizma pr t aftsuar grupe t caktuara ose klasa t
njerzve pr t mbajtur pozicionet e mirqenies, fuqis dhe ndikimit?
11
.
Meq 60% deri n 70% e popullsis s vendeve m pak t zhvilluara jeton n zonat
rurale, si mundet bujqsia dhe zhvillimi rural t promovohet m mir? mimet m t
larta t produkteve bujqsore a jan t mjaftueshme pr t stimuluar prodhimin e
ushqimit, apo ndryshimet institucionale rurale (rishprndarja e tokave, ndrtimi i
rrugve, transporti edukimi, kredit et) gjithashtu nevojiten?
12
.
Tregu i lir dhe privatizimi i ekonomis a jan prgjigje pr probleme t zhvillimit,
apo duhet qeverit e vendeve n zhvillim ende t ken rol qendror pr t luajtur n
ekonomit e tyre?
13
.
Pse shum vende n zhvillim zgjedhin politika zhvillimore shum t varfra dhe ka
mund t bhet pr t prmirsuar kto zgjedhje?
14
.
ka kuptojm me zhvillim t qndrueshm ambiental?
15
.
Zgjerimi i tregtis ndrkombtare a sht i dshirueshm nga pikpamja e zhvillimit t
vendeve t varfra. Kush n t vrtet fiton nga tregtia e jashtme dhe si jan t
shprndara prparsit n mes t vendeve?
12/14/2012
10
Disa shtje kritike me t cilat merret Ekonomiksi i Zhvillimit
16. ka nnkuptojm me globalizimin dhe si ndikon ai n vendet m pak t zhvilluara?
17. A duhet q eksporti i produkteve primare si jan ato bujqsore t stimulohen apo
vendet m pak t zhvilluara duhet t bjn prpjekje pr t industrializuar duke
zhvilluar industrit e tyre prodhuese sa m shpejt q sht e mundur?
18. Kur dhe n far kushtesh duhet qeverit e vendeve m pak t zhvilluara t adoptojn
politikat e kontrollit t kmbimit t jashtm, rrisin tarifat, ose vendosin kuota n
importimin e disa mallrave jo esenciale me qllim q t promovojn industrializimin e
tyre ose t prmirsojn problemet kronike t bilancit t pagesave? Cilat kan qen
ndikimet e programeve t stabilizimit t Fondit Monetar Ndrkombtar dhe
prshtatjeve strukturale t huazimit t Banks Botrore n bilancin e pagesave dhe
rritjen e prospektit t vendeve m pak t zhvilluara me borxhe t thella?
19. Cili sht ndikimi i ndihmave ekonomike t jashtme t vendeve t pasura? A duhet
vendet n zhvillim t vazhdojn t krkojn nj ndihm t till dhe nse po, ather
n far kushtesh dhe pr far qllimesh. A duhet vendet e zhvilluara t vazhdojn t
ofrojn nj ndihm t till dhe nse duhet ather, n far kushtesh dhe pr far
qllimesh?
20. A duhet q korporatat e mdha multinacionale t inkurajohen q t investojn n
ekonomit e vendeve t varfra, dhe nse duhet n far kushtesh? Si kan ndikuar
shfaqja e Fabrikave globale dhe globalizimi i tregut dhe financave n relacionet
ndrkombtare ekonomike?

21. Cili sht roli i politikave financiare dhe fiskale n promovimin e zhvillimit? Shpenzimet e
mdha t ushtris a e stimulojn apo e frenojn rritjen? E shum shtje t tjera.

19
Kuptimi i zhvillimit ekonomik


20
12/14/2012
11
Sipas konceptit t ekonomis tradicionale
termi ekonomik zhvillimi ekonomik
tradicionalisht nnkupton kapacitetin e
ekonomive nacionale (atyre q kushtet
fillestare ekonomike ishin pak a shum statike
pr nj koh t gjat ) pr t gjeneruar dhe
mbajtur nj rritje vjetore t bruto produktit
kombtar (GNP) n norm 5% deri n 7% e
m shum. (N mas t njjt sht
shfrytzuar edhe treguesi tjetr: Bruto
Produkti i Brendshm (GDP))

21
22
12/14/2012
12
Rritja ekonomike dhe zhvillimi ekonomik
nuk jan t njejta. Rritja ekonomike sht
kusht i domosdoshm, por jo i
mjaftueshm pr zhvillim.
Rritja ekonomike:
Vlersimi pr vlern e autputit t mallrave dhe
shrbimeve n nj periudh t caktuar.

Zhvillimi Ekonomik:
Vlersimi i mirqenies s njerzve n nj
shoqri.
23
24
Treguesit e
Zhvillimit
Ekonomik

Zhvillimi
Indeksi i Zhvillimit
Njerzor
Matsit tjer
Rritja
T Ardhurat kombtare
Bruto Produkti Vendor (BPV)
BPV real prball BPV nominal
Bruto Produkti Kombtar (BPK)
Pr kok banori
12/14/2012
13
Prdorimi i matsve t
rritjes ekonomike
mund t jap nj pamje
t shtrembruar pr
nivelin e t ardhurave
n nj vend
shprndarja e t
ardhurave nuk sht
marr n konsiderim.

Nj pjes e vogl e
popullsis mund t
ket mirqenie t lart
n shoqri. Niveli i
mirqenies shoqrore
pr shumicn mund t
jet shum e limituar.
25
Por kjo mund t jet shum afr,
n nj knd tjetr
Kjo mund t jet nj pamje e
zakonshme

Duke shrytzuar matsit e performancs ekonomike n
kuptimin e vlerave t t ardhurave, shpenzimeve dhe
autputit.

BPV Bruto Produkti Vendor (GDP)
Vlera e autputit e prodhuar n nj shtet gjat nj
periudhe.

BPK Bruto Produkti kombtar (GNP)
Vlera e autputit t prodhuar brenda vendit plus t
ardhurat neto t pronsis nga jasht.

BPV / BPK pr kok banori
Marrin n konsiderim madhsin e popullsis
26
12/14/2012
14
Rritja e lart ekonomike mund t fsheh nj numr t
problemeve ekonomike evidente- si jan t shprndara t
ardhurat dhe mirqenia. Kush shpenzon m shum dhe se t
ardhurat a do t pikojn posht te t varfrit?
27
Qendr tregtare n Arabin Saudite Horizonti i Dubajit

Kualiteti i jets?
A munden ndryshimet n rritjen ekonomike t masin
ndryshimet n kualitetin e jets?
A thua pagat shtes sjellin me vete edhe stres
plotsues, rritje t orve t puns, rritje t shndetit
dhe probleme familjare?
Efektet e norms s kmbimit?
Dallimet n normat e kmbimit mund t
shtrembrojn krahasimet nevoja pr t shprehur n
nj valut, por ciln dhe me far vlere?
28
12/14/2012
15
Ekonomia informale/e zez?
Disa aktivitete ekonomike
nuk regjistrohen siq jan
ato rreth bujqsis e
blegtoris.
Disa aktivitete ekonomike
zhvillohen ilegalisht si
punt ndrtimore t paguara
me para t gatshme , tregtia
me drog, etj.
Punt q nuk paguhen mund
t mos konsiderohen,
mirpo ato mund t
kontribuojn n mirqenie
punt e bamirsis, punt
shtpiake, etj.


29
Mund t jet e pakndshme, mirpo at ka gjen ai n mesin e
mbeturinave mund t jet krejt ka ai ka.

Prvojat e viteve 1950 dhe 1960 , kur
shum shtete t zhvilluara kan realizuar
rritjen ekonomike t dshiruar, mirpo
niveli i jetess s masave t gjra popullore
n shumicn e rasteve ka mbetur n nivel
t njjt, ka sinjalizuar se dika nuk ishte
n rregull me prkufizimin e kufizuar t
zhvillimit.

30
Zhvillimi
12/14/2012
16
Nj numr n rritje i ekonomistve dhe i krijuesve t
politikave kan ngritur zrin pr rrzimin e GNP dhe
ngritjen e sulmeve direkte mbi t, duke par shtrirjen e gjer
absolute t varfris , rritjen e pabarabart t shprndarjes
s t ardhurave dhe rritjen e papunsis .
M shkurt, gjat viteve t 1970-ta zhvillimi ekonomik nis
t ridefinohet n kuptimin e zbutjes ose eliminimit t
varfris, pabarazis dhe papunsis n nj kontekst t
ekonomis n rritje.
Nj numr i vendeve t bots s tret gjat periudhs 1960-
1970 kan prjetuar nj norm relativisht t lart t rritjes
pr banor , mirpo jo edhe prmirsim, bile edhe rnie t
punsimit, barazis dhe t ardhurave reale pr m shum se
40 % t popullsis s tyre.


31
1970- Rishprndarja nga rritja- Thnje e
kohs .
Dudley Seers:
Pyetjet q duhen t bhet rreth zhvillimit t vendit
jan:
ka ka ndodhur me varfrin?
ka ka ndodhur me papunsin?
ka ka ndodhur me pabarazin?
Nse kto t tria kan shnuar rnje nga niveli i
lart, ather mund t thuhet se sht periudh e
zhvillimit t vendit. Nse njra ngo kto, ose dy
ose t trija problemet jan prkeqsuar edhe m
shum, do t ishte e uditshme q ta quajm
rezultat Zhvillimin edhe nse t ardhurat pr
kok banori jan dyfishuar.
32
12/14/2012
17
33
Treguesit e Zhvillimit
Ekonomik

Zhvillimi
Indeksi i Zhvillimit
Njerzor
Matsit tjer
Rritja
Konceptet normative
Varfria?
Pabarazia?
Prparimi?
Mjetet e jetess?
Vetbesimi?
Liria?
Mbijetesa?
Primare/Sekondare/ Terciare?
Banka Botrore gjat viteve 1980-ta ka paraqitur rritjen
ekonomike si qllim t zhvillimit,
n vitin 1991 n Raportin Botror t Zhvillimit ka theksuar:
... Sfidat e zhvillimit ... jan q t prmirsojn kualitetin
e jets , veanrisht n botn e shteteve t varfra, kualiteti
m i mir i jets n prgjithsi nnkupton t ardhura m t
larta , mirpo kjo prfshin edhe m shum, si, edukim m
t mir , standard m t lart t ushqimit dhe
shndetit, m pak varfri , nj ambient m t pastr , nj
barazi m t madhe n mundsit e ndryshme , nj liri
m e madhe individuale dhe nj jet kulturore m t
pasur...
(World Bank: World Development report , New York , Oxford
University Press, 1991, fq. 4.)

34
12/14/2012
18
Qllimet humane t zhvillimit ekonomik m
s miri i ka identifikuar Amartya Sen q
konsiderohet si mendimtar udhheqs i
kuptimit t zhvillimit.
Sipas tij Zhvillimi ekonomik nuk mund t
trajtohet si qllim pr vetvete. Zhvillimi duhet
t kuptohet m shum si rritje t jets q e
jetojm , liris q e gzojm...
(Amartya Sen, pr kontributet e tij n Ekonomin e Mirqenies
ka marr mimin Nobl pr Ekonomi n vitin 1998).

35
Pr Amartya Sen, Mirqenia njerzore do t
thot me qen mir n kuptimin:
I shndetshm,
I ushqyer mir,
I veshur mir,
I arsimuar, dhe
me jet t gjat ,
dhe n kuptim m t gjer , me qen n
gjendje pr t marr pjes n jetn e
komunitetit,
me qen i lvizshm dhe me pas liri pr t
zgjedhur n at se ka dshiron t bhesh dhe
ka mund t bsh.
36
12/14/2012
19
Gjat dy dekadave t fundit, pikpamja e Sen-it ka qen shum e
prhapur n mes t ekonomistve t zhvillimit dhe
metodologjistve t shkencave shoqrore dhe n baz t
pikpamjeve t tij jan prkufizuar tri vlerat kryesore t
zhvillimit q duhet t shrbejn si baz dhe udhzues praktik
pr t kuptuar kuptimin e brendshm t zhvillimit si jan:

1. Mjetet e jetess (Mundsia pr t plotsuar nevojat
elementare)
2. Vetbesimi/Vetvlersimi
3. Liria nga skllavria (liria njerzore)
Kto tri komponent prfaqsojn qllimet e prbashkta t
gjith individve dhe shoqrive/shteteve . Ato jan t lidhura me
nevojat njerzore fundamentale q gjejn shprehjen gati n t
gjitha shoqrit dhe kulturat gjat tr kohs.

37
1. Mjetet e jetess Aftsia pr t plotsuar nevojat
elementare ;
T gjith njerzit kan nevoj pr gjrat elementare pa
t cilat jeta do t ishte e pamundur si ushqim, banim,
veshmbathje shndetsi, mbrojtje.
Kur ndonjri prej tyre mungon ose oferta e tij sht
kritike kushti pr moszhvillim absolut ekziston.
Rritja e t ardhurave pr banor , eliminimi i varfris
absolute, mundsit m t mdha pr punsim dhe
zvoglimi i pabarazis n t ardhmen prbjn kushtet
e nevojshme, por jo edhe kushtet e mjaftueshme pr
zhvillim.

38
12/14/2012
20
2. Vetbesimi : T jesh person, (komponenta
e dyt pr t qen i lumtur) n kuptimin e vet
respektit, q t mos jesh i shfrytzuar si mjet
nga t tjert pr qllime t tyre.
Natyra dhe forma e vet respektit mund t
varirojn nga shoqria n shoqri ose nga
kultura n kultur.
Zhvillimi sht legjitimuar si qllim sepse sht
i rndsishm dhe i domosdoshm pr arritjen
e vetvlersimit/vetrespektit/vetbesimit.

39
3. Liria nga skllavria: t jesh n gjendje pr t zgjedh.
Liria prfshin nj rang t zgjeruar t zgjedhjes pr shoqrit
dhe antart e tyre me minimizimin e pengesave nga jasht
pr arritjen e disa qllimeve shoqrore q i quajm zhvillim.
Liria ktu kuptohet si mos shfrytzim nga t tjert, injorimi,
besimet dogmatike (t pakundrshtueshme), etj.
W. Arthur Lewis ka vn theksin te raporti n mes rritjes
ekonomike dhe liris nga skllavria, kur ka konkluduar se
prparsia e rritjes ekonomike nuk sht n at se mirqenia
rrit lumturin, por se zgjeron mundsit e zgjidhjeve
shoqrore
Liria njerzore: liria politike, siguria personale, sundimi i
ligjit, liria e t shprehurit, pjesmarrja n politik dhe
barazaia n mundsi. (Human Freedom Index - UNDP)

40
12/14/2012
21
Zhvillimi n t gjitha shoqrit duhet m s paku t plotsoj tri objektiva:
T rris mundsin dhe zgjerimin e shprndarjes s mjeteve
themelore pr jetes si ushqimi, banimi , shndetsia dhe mbrojtja.
T rris nivelin e jetess duke prfshir t ardhurat m t mdha,
sigurimi i m shum vende pune, edukim m i mir dhe nj vmendje
m e madhe n vlerat kulturore dhe njerzore t cilat para se gjithash
do t gjenerojn vetbesim m t madh personal dhe nacional.
T zgjeroj nj varg t zgjedhjeve ekonomike dhe shoqrore t
disponueshme pr individ dhe kombe prmes lirimit t tyre nga
skllavria dhe varsia jo vetm n relacion me popujt tjer kombe/shtete
por gjithashtu edhe nga forcat e injorimit dhe mjerimit njerzor.
41
Sipas Joseph E. Stiglitz, Zhvillimi ka objektiva
m t gjra se sa ato t prcaktuara n t
ashtuquajturin The Washington Concenzus
sipas t cilit zhvillimi nnkupton rritjen
ekonomike.
The Post Washington Concenzusnjeh m shum
instrumente t nevojshme pr zhvillim dhe sipas
tij qllimet e zhvillimit jan m gjithprfshirse.

( Joseph E. Stiglitz, pr kontributet e tij n zhvillimin e teoris
s funksionimit t tregjeve n kushtet e asimetris s
informacioneve ka marr ka marr mimin Nobl pr Ekonomi
n vitin 2001.

42
12/14/2012
22
Joseph E. Stiglitz
.Ne prpiqemi pr rritje t standardit t jetess
duke prfshir prmirsimin e shndetsis dhe
edukimit jo vetm rritjen e matshme t GDP.
Ne prpiqemi pr zhvillim t qndrueshm q
prfshin ruajtjen e pasurive natyrore dhe mbajtjen e
nj ambienti t shndosh.
Ne prpiqemi pr nj zhvillim t barabart i cili
siguron q krejt grupet n shoqri, jo vetm ato n
maje, t knaqen me frytet e zhvillimit.
Dhe krkojm zhvillim demokratik n t cilin
qytetart marrin pjes n mnyra t ndryshme n
marrjen e vendimeve q kan ndikim n jetn e
tyre..

43
sht shum e njohur prpjekja e Stiglitz-it , stili i tij
Post Washington Concenzus, q fokusohet m tepr n
zhvillimin e qndrueshm ekonomik se sa n
strategjit sektoriale t dshtuara.
Post-Washington Consensus, n mes t viteve 1990-ta,
ka theksuar nevojn pr institucione t llojllojshme n
ekonomit t ndryshme dhe ka prezantuar rastet n t
cilat intervenimi nga qeveria mund t luajn rol pozitiv.
Post-Washington Concensus fokusohet n reduktimin
e varfris dhe thekson nevojn pr shprndarjen e
shrbimeve shoqrore nga qeveria pr t varfrit si
sht edukimi dhe kujdesi shndetsor dhe advokimi
pr iniciativa pr dhnien e ndihmave komuniteteve.

44
12/14/2012
23
Puna shprblyese e Stiglitzit n ekonomin
teorike informative i ka mundsuar atij
q t ngre (vendos) nj angazhim moral shum
m t fort pr zhvillimin e qndrueshm
gjat viteve 1997-99 gjat kohs sa ishte Shef
i Ekonomis n Bankn Botrore.
Influenca e tij sht nj prej arsyeve q n
vitin 1998/99, Banka Botrore dhe Fondi
Monetar Ndrkombtar (IMF) jan drejtuar
rreth Programeve Strategjike t Zbutjes s
Varfris.
45
Debati pr zhvillim si duket po shkon drejt
koncenzusit:
Vendet e bots s tret nuk duhet t
fokusojn energjit e tyre vetm n rritjen
e normave t GDP, GNP, NNP, por ato
duhet t bjn prpjekje q t arrijn
zhvillimin njerzor ose zhvillimin e
gjithmbarshm.

46
12/14/2012
24
Vendet n zhvillim duhet t jen t interesuara pr zhvillimin
njerzor pr disa arsye:

Zhvillimi njerzor sht i dshirueshm si qllim pr vetvete;
Zhvillimi njerzor mund t promovoj produktivitet m t lart
e me kt rrit komandn pr mallra dhe shrbime;
Zhvillimi njerzor zvoglon riprodhimin njerzor, nj rezultat
q n prgjithsi konsiderohet si i dshirueshm;
Zhvillimi njerzor sht i mir pr ambientin;
Zhvillimi njerzor mund t kontribuoj n nj shoqri civile t
shndosh dhe demokratike;
Zhvillimi njerzor mund t promovoj stabilitet politik.

47
48

Bruto
Produkti i
Brendshm
(GDP)


GDP reale
pr banor

Indikator
jomonetar
(Indeksi i
Zhvillimit
Njerzor)


Reduktimi i
varfris


Kushtet e
jets dhe
mundsit


Liria


Zhvillimi i
qndrueshm
12/14/2012
25
49
Treguesit e
Zhvillimit Ekonomik

Indeksi i zhvillimit njerzor
Rritja
Matsit
tjer
Zhvillimi
Mats shoqroro-ekonomik
Prfshirje e faktorve jo-monetar
Jetgjatsia
Niveli i arsimimit-njohurit
Standardi i Jetess (Pariteti i fuqis blerse-PPP)
Indeksi i zhvillimit njerzor sht tregues
prmbledhs i zhvillimit njerzor.
Ai mat arritjet mesatare t vendeve n tri
dimensione t zhvillimit njerzor:
Jetgjatsia
Njohurit Qasja n arsim, norma e
shkrim-leximit
Standardi i Jetess BPV pr kok
banori: Pariteti i fuqis blerse (PPP)
50
12/14/2012
26
51
Burimi: UNDP Human Development Report 2010 , 20th Anniversary Edition
52
12/14/2012
27
Jetgjatsia n lindje:UNDESA (2009d)
Vitet mesatare t shkollimit: Barro and
Lee (2010);
Vitet e pritura t shkollimit: UNESCO,
Institute for statistics (2010 a)
T ardhurat kombtare bruto pr
banor(GNI): World bank (2010g) dhe FMN
(2010a)
Pr caktimin e vlerave maksimale dhe
minimale t dimenzioneve t IZHNJ jan
shfrytzuar serit kohore pr periudhn 1980-
2010.

53
Dimensionet Maksimumi i
vrjetur
Minimumi i
vrejtur
Jetgjatsia 83,2vjet
(Japonia 2010)
20
Vitet mesatare
t shkollimit
13,2 vjet ( SHBA
2000)
0
Vitet e pritura t
shkollimit
20,62 vjet
(Australia)
0
Indeksi i
kombinuar i
arsimit
0,951
(Zelanda e Re,
2010
0
T ardhurat pr
kok banori (PPP
USA$)
108.211$
(Emiratet e
Bashkuara Arabe,
1980)
163$ (Zimbabve,
2008)
54
Burimi: UNDP Human Development Report 2010 , 20th Anniversary Edition
12/14/2012
28

Shembull: KINA


55
min
min
vlera aktuale vlera imale
Indeksi
vlera maksimale vlera imale

Treguesit Vlera
Jetgjatsia (vjet)
73,5
Vitet mesatare t shkollimit (vjet)
7,5
vjet
Vitet e pritura t shkollimit (vjet)
11,4
T ardhurat pr kok banori (PPP USA$)

7263
73.5 20
0.847
83.2 20
I jetes

7.5 0
lim 0.568
13.2 0
Indeksi i vitevemesatareteshkol it

11.4 0
lim 0.553
20.6 0
Indeksi i vitevete priturate shkol it

0.568 0.553 0
0.589
0.951 0
Indeksi i arsimit

Burimi: UNDP Human Development Report 2010 , 20th Anniversary Edition

ln(7263) ln(163)
0.584
ln(108.211) ln(163)
Indeksi i teardhurave

56
3
0,847 0, 589 0, 584 0, 663 INDEKSI I ZHVILLIMIT NJEREZOR
Indeksi i zhvillimit njerzor = 0,663- zhvillim mesatar njerzor
12/14/2012
29
Duke prdorur kta tre mats pr zhvillim dhe
duke aplikuar formulat pr 177 shtete, Indeksi i
zhvillimit njerzor i rendit (radhit) t gjitha
vendet n katr grupe:

Zhvillim i ult njerzor ( 0.0 deri te 0.499)
Zhvillim i mesm njerzor ( 0.5 deri te 0.799)
Zhvillim i lart njerzor ( 0.8 deri te 0,899)
Zhvillim shum i lart njerzor (0.9 deri te 1.00)
(Burimi: Michael Topdaro.. Economic development fq.48)
57
58
Klikimet n Google pr Raportin e Zhvillimit Njerzor, Indeksin e zhvillimit
Njerzor (UNDP) dhe Raportin e Zhvillimit Botror (BB) (2006-2010)
Numri i kekimeve (Indeksi, maximum=100
Numri i krkimeve (Indeksi, maximum=100
Indeksi i zhvillimit njerzor Raporti i zhvillimit njerzor Raporti i zhvillimit botror
Burimi: UNDP Human Development Report 2010 , 20th Anniversary Edition
12/14/2012
30
Vendi
Renditja e vendeve sipas
madhsis s indeksit
Indeksi i zhvillimit
njerzor (HDI)
T ardhurat kombtare bruto
pr kok banori (GNI) (PPP 2008)
Renditja sipas
GNI minus
renditja sipas
HDI
Norvegjia 1 0.938 58.810 2
SHBA 4 0.902 47.094 5
Gjermania 10 0.885 35.308 9
Iceland 17 0.869 22.917 20
Luxemburg 24 0.852 51.109 -18
Sllovenia 29 0.828 25.857 3
Em. e Bash. Arabe 32 0.815 58.006 -28
59
Disa vende me Indeks t Zhvillimit njerzor shum t lart dhe t lart
Vendi
Renditja e vendeve sipas
madhsis s indeksit
Indeksi i zhvillimit
njerzor (HDI)
T ardhurat kombtare
bruto pr kok banori
(GNI) (PPP 2008)
Renditja sipas GNI minus
renditja sipas HDI
Lituania 44 0.783 14.824 +7
Kuvajt 47 0.771 55.719 -42
Kroacia 51 0.767 16.389 -2
Bullgaria 58 0.743 11.139 10
Shqipria 54 0.719 7.976 20
Jordania 82 0.681 5 .956 +10
Turqia 83 0.679 16.359 -26
60
Disa vende me Indeks t zhvillimit njerzor t mesm
12/14/2012
31
Vendi
Renditja e vendeve sipas
madhsis s indeksit
Indeksi i zhvillimit
njerzor (HDI)
T ardhurat kombtare
bruto pr kok banori
(GNI) (PPP 2008)
Renditja sipas GNI minus
renditja sipas HDI

Kina 89 0.663 7.258 -4
Philipines 97 0.639 4.002 +12
Egjipti 101 0.620 5.889 -8
Kyrgystan 109 0.598 2.291 +17
Guinea Ekuatoriale 117 0.538 22.218 -17
61
Disa vende me Indeks t zhvillimit njerzor t mesm
Vendi
Renditja e vendeve sipas
madhsis s indeksit
Indeksi i zhvillimit
njerzor (HDI)
T ardhurat kombtare bruto pr
kok banori (GNI) (PPP 2008)
Renditja sipas GNI minus
renditja sipas HDI
Banglladesh 129 0.469 1.587 12
Madagaskar 135 0.435 953 +22
Uganda 143 0.422 1.224 +5
Afganistani 155 0.349 1.419 -12
Guinea 156 0.340 953 0
Burkina Faso 161 0.305 1.215 -12
Zimbabve 169 0.140 176 0
62
Disa vende me Indeks t zhvillimit njerzor t ult
Burimi: UNDP, Human Development report, 2010
12/14/2012
32
Tabelat e mparshme prezantojn IZHNJ t nj mostre
prej 27 vendeve t zhvilluara dhe vendeve n zhvillim t
renditura nga vlera m e lart e IZHNJ (kolona e 3)
prcjellur nga GNI pr kok banori (kolona 4) dhe
renditjen e vendeve sipas HDI dhe GNI (kolona 5)
Numri pozitiv tregon se pr sa rritet renditja e vendit n
baz t HDI, n krahasim me renditjen n baz t GNI ,
kurse vlerat negative tregojn t kundrtn.
Kjo sht nj shtje shum kritike pr IZHNJ.
Nse renditja e vendit n baz t IZHNJ nuk dallon shum
nga renditja n baz t GNI pr kok banori, ather mund
t thuhet se ka zhillim shoqroro-ekonomik dhe se nuk
duhet brengosur pr shtje t tilla si sht shndeti dhe
arsimimi.
63
Nga tabelat shihet se vendi me IZHNJ m t
lart sht Norvegjia (0.938), kurse vendi me
IZhNJ m t ult sht Zimbabve (0.140).
Vendet me t ardhura t larta pr kok
banori tentojn t ken IZHNJ t lart, mirpo
duke analizuar m detajisht shihet se ka
vende q kan t ardhura pr kok banori t
larta, kurse IZHNJ t ult.
N raste t tilla munt t flasim se vendi ka
shnuar rritje ekonomike kurse ka pasur
zhvillim ekonomik jo t knaqshm.
64
12/14/2012
33
Vendi
T ardhurat kombtare
bruto pr kok banori (GNI)
(PPP 2008
Indeksi i zhvillimit
njerzor (HDI)
Renditja e vendeve
sipas madhsis s
indeksit
Jetgjatsia Vitet mesatare t
shkollimit
GNI pr kok banori rreth 1000$
Madagaskar 953 0.435 135 61.2 5.2
Haiti 949 0.404 145 61.7 4.9
Malavi 911 0.385 153 54.6 4.3
Chad 1067 0.295 164 49.2 1.5
GNI pr kok banori rreth 2000$
Tajikistan 2020 0,580 112 67.3 9.2
Mauritania 2118 0.433 136 57.3 3.7
Lesoto 2010 0.427 141 45.9 5.8
Sudan 2051 0,379 154 58,9 2,9
GNI pr kok banori rreth 3000$
Moldova 3149 0,623 99 68,9 9,7
Vietnami 2995 0,572 113 74,9 5,5
India 3337 0,519 119 64,4 4,4
Kongo 3258 0,484 126 53,9 5,9
65
Burimi: UNDP, Human Development report, 2010
Luhatjet e HDI pr t ardhura t ngjashme
Indeksi i zhvillimit njerzor i Kombeve t Bashkuara
ka kontribuar mjaft n prmirsimin e pikpamjeve
rreth asaj se ka prmban zhvillimi, cilat shtete
kan pasur suksess dhe cilat jo dhe si grupe t
ndryshme dhe regjione t ndryshme dallohen n
mes veti.
Prmes kombinimit t dhnve ekonomike dhe
sociale, HDI iu ndihmon kombeve q t ndrmarrin
masa m t gjera pr zhvillimin e performancave t
tyre dhe t fokusojn politikat e tyre ekonomike
dhe sociale m drejtprdrejt n fushat ku ka nevoj
pr prmirsim.
66
12/14/2012
34
67
68
Matsit tjer
Treguesit e Zhvillimit
Ekonomik

Rritja
Zhvillimi
Indeksi i Zhvillimit
Njerzor
Numri i mjekve pr banor
Numri i frigoriferve pr banor
Numri i TV pr banor
Numri i veturave pr banor
Treguesit e smundjeve
Aktivitetet ekonomike siaps sektorve
Nivel i stresit
Nivel i krimit
T dhnat pr kujdesin shndetsor
12/14/2012
35

Indeksi i prshtatur i pabarazis s
zhvillimit njerzor ;
Indeksi i pabarazis gjinore;
Indeksi i varfris multidimensionale,
etj.

69

Konferencat dhe Samitet e Kombeve t
Bashkuara t organizuara gjat viteve 90 kan
adresuar shtje t prgjithshme shoqrore,
ekonomike e mjedisore karakteristike si pr
vendet n zhvillim ashtu edhe pr vendet e
zhvilluara.
Konventat dhe Deklaratat q lidhen me kto
shtje u prsosn m tej dhe u sintetizuan n
Deklaratn e Samitit t Mijvjearit t
mbajtur n shtator te vitit 2000, ku morn
pjes 147 kryetar shtetesh, prfaqsues
t 191 kombeve.

70
12/14/2012
36
Qysh ather, Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara
(UNDP) ka punuar me Bankn Botrore (BB), Fondin Monetar
Ndrkombtar (FMN), Organizatn pr Bashkpunim Ekonomik
e Zhvillim (OECD) dhe departamente t tjera t Kombeve t
Bashkuara, fondacione e programe t ndryshme, pr t
formuluar objektiva t prcaktuara, synime dhe indikator t
matshm.
Ky grup objektivash njihet me emrin Objektivat e Zhvillimit
t Mijvjearit (MDG).
MDG prfshijn 8 objektiva t prgjithshme t shoqruara
me synime e indikator, t cilt garantojn vlersimin dhe
kuptimin n t njjtn mnyr t statusit t MDG n nivel
global, rajonal e kombtar.

71
Objektivat Caqet
1. Zhdukja e varfris
dhe uris
Caku 1: Prgjysmimi i numrit t njerzve q jetojn me m pak se nj dollar n dit deri m 2015, bazuar
n numrat e vitit 1990
Caku 2: Prgjysmimi i numrit t njerzve q jetojn m uri deri m 2015, bazuar n numrat e vitit 1990
2. Edukim fillor pr t
gjith
Caku 3: T sigurohet se fmijt n tr botn, djemt dhe vajzat t ken t siguruar shkollimin fillor
3. Promoviomi i barazis
gjinore dhe
pushtetzinmi i femrs
Caku 4: T eliminohet dallimi ne mes t djemve dhe vajzave n shkollimin fillor dhe at t mesm deri m
2005 dhe n t gjitha nivelet e shkollimit deri m 2015
4. Zvoglimi i
vdekshmris s
foshnjave
Caku 5: T zvoglohet pr dy t tretat vdekshmria e fmijve nn pes vjet n mes t viteve 1990-2015
5. Prmirsimi i
shndetit t nns
Caku 6: T zvoglohet pr tre erek shkalla e vdekshmris s nnave n mes t vitit 1990 - 2015
6. Lufta kundr
HIV/AIDS, malaries dhe
smundjeve t tjera
Caku 7: T ndalet dhe t fillohet zmbrapsja e HIV/AIDS-it deri m 2015.
Caku 8: T ndalet dhe t fillohet zmbrapsja e malaries dhe smundjeve t tjera deri m 2015.
7. Sigurimi i
qndrueshmris s
ambientit
Caku 9: T integrohen principet e zhvillimit t qndrueshm n politikat e shteteve dhe t bhen programe
pr kthimin e dmeve ambientale.
Caku 10: t prgjysmohet, deri m 2015 numri i njerzve pa uj t pijshm dhe mjete sanitare themelore.
Caku 11: Deri m 2020 t bhet nj prmirsim n jett e s paku 100 milion banorve t deponive.
72
12/14/2012
37
8. Zhvillimi i
partneritetit
global pr
zhvillim

Caku 12: T zhvillohet edhe m tutje nj sistem tregtar dhe financiar t bazuar n rregulla t
parashikueshm dhe jo diskriminues. Ktu duhet prfshir edhe prkushtimin pr qeverisje t mir,
zhvillim dhe zvoglim t varfris - n vend dhe ndrkombtarisht.
Caku 13: T adresohen nevojat e vendeve me zhvillim m t ult. Ktu duhet prfshir qasjen n
eksportet e ktyre vendeve pa tarifa dhe kuotime; nj program t prmirsuar pr lirim nga borxhi t
vendeve t futura thell n borxh dhe ndihma m t mdha pr vendet q luftojn varfrin.
Caku 14: t adresohen nevojat e veanta t vendeve pa dalje n det dhe ishujve t vegjl (nprmes
Programit t veprimit pr Zhvillim t Qndrueshm t Ishujve t Vegjl dhe Vendeve n Zhvillim).
Caku 15: T veprohet drejt problemeve t vendeve n zhvillim t zhytura n borxh (Nprmes masave
kombtare dhe ndrkombtare n mnyr q borxhi t bhet i prballueshm n plan afatgjat)
Caku 16: N bashkpunim me vendet n Zhvillim t zhvillohen dhe t implementohen strategjit pr
punsim t rinis.
Caku 17: N bashkpunim me kompanit farmaceutike t ofrohet qasje n barrat themelore n vendet
n zhvillim.
Caku 18: N bashkpunim me sektorin privat t prfitohet nga teknologjit e reja n veanti nga
Informatat dhe Teknologjia IT dhe komunikimi.
73
Prfaqsuesit e Kosovs nuk kan marr pjes n
Samitin e Mileniumit n vitin 2000 dhe nuk e
kan nnshkruar deklaratn. Pr kt Qeveria e
Kosovs nuk ka ndonj obligim formal pr OZHM
si kan shum vende t tjera.
Megjithat OZHM-t (shih tabeln paraprake) q
kan dal nga Samiti jan relevante pr Kosovn.
N t gjitha pikat Kosova ka rezultat t
disfavorshm n krahasim me Evropn.


74
12/14/2012
38

Varfria sht e shpesht, dhe gati gjysma e popullats duke
jetuar n varfri.
Ngjarjet e dekads s fundit kan zvogluar mundsin dhe
kualitetin e shkollimit.
Shndeti i nns dhe fmijs sht nj sfid e veant pasi
Kosova ka nj shkall t lart t lindjeve n krahasim me vendet
evropiane.
Tuberkuloza sht prezente. HIV/AIDS nuk sht i prhapur por
parandalimi dhe vrojtimi sistematik sht i nevojshm.
Ndotja industriale dhe shtpiake paraqet krcnim dhe sfid
serioze pr ambientin dhe shndetin e njerzve, edhe pse nuk
dihet shum pr prmasat e tyre.

75
Kosova duhet ta hartoj vet rrugn dhe mnyrn
se si ti qaset secilit Objektiv dhe indikator n
mnyr q t jet n vij me realitetin e Kosovs.
Institucionet e Kosov kan prgjegjsin pr
politikat sociale duke prfshir shndetsin,
edukimin dhe barazin gjinore dhe atyre u sht
besuar ruajtja e ambientit.
Prioritet duhet t jet fokusimi n prmirsimin e
standardeve t edukimit dhe kualitetit t shndetit
si dhe promovimin e zhvillimit lokal ekonomik dhe
punsimit. Kto shtje jan ngusht t lidhura n
OZHM-t dhe mund t udhheqin n alokimin m
t mir t resurseve.

76
12/14/2012
39
KONCEPTET KYE
EKONOMIKSI I ZHVILLLIMIT BRUTO PRODUKTI VENDOR

ZHVILLIMI EKONOMIK ZHVILLIMI NJERZOR
EKONOMIKSI TRADICIONAL INDESKI I ZHVILLIMIT
NJERZOR
EKONOMIA POLITIKE INDEKSII PABARAZIS GJINORE
RRITJA EKONOMIKE INDESKI I VARFRIS
MULTIDIMENSIONALE
BRUTO PRODUKTI
KOMBTAR
OBJEKTIVAT E ZHVILLIMIT T
MIJVJEARIT
77