25.10.

2013

BLM 3: LETM
HAT TEORS
1

LETM HATLARI
letimhatlarnntarihselgeliimiikiiletkenlibasithatlarla(ilk
telefonhatlarndaolduugibi)balamtr.
Mikrodalgaenerjisininiletiminigerekletirmekiinkullanlan
iletimhatt,kaynakileykarasndadorudanbalant
salayanbirdevreelemandr.
Boyutlarveelektrikselzellikleriyaylma(propagasyon)
ynnedikdzlemiindedeimeyeniletimhatlarniform
hatolarakadlandrlr.
2

25.10.2013

LETM HATLARI
zellikletelefonhaberlemesindeyaananskntlarnedeniyle
ncekoaksiyel kablolara,sonradadalgaklavuzlarna
geilmitir.
kiiletkenlihatlarDCdenenfazlabirkayzkHzfrekanslara
kadarkullanlmaktadr.Oysakoaksiyel hatlarDCden birkayz
MHzleredekkullanlabilmektedirler.Hatta,birikiGHz
frekanslardakullanlabilenzelkoaksiyel hatlardavardr.
kiiletkenlivekoaksiyel hatlarbireralakgeirenfiltregibi
davranrlar.YaniDC,denbellibirstfrekansakadariareti
geirirveiletirler,bufrekansnstndekiiaretlerhzla
sndrldndenszkonusufrekanslardailetimhattolarak
kullanlamazlar.

LETM HATLARI

25.10.2013

LETM HATLARI
letimhatlareitliekillerdegerekletirilebilir.Gnmzdeki
engenelrnekleri,ekil.2.1degsterilenparaleltellihat,
koaksiyel kablovemikroeritdir.

LETM HATLARI
Kolaylkasndan,devrebalantlarngstermekiin,pek
okdevrediyagramndaparaleltelliiletimhattkullanlr
(bkz.ekil.2.2).Ancak,iletimhatlarnnbtntiplerineayn
teoriuygulanr.

25.10.2013

letim Hatt Edeeri ve letim

Hatt Denklemleri
Alakfrekansdevreleriilealrken,eitlidevreelemanlarnbalamak
iinkullanlanbtnhatlar,zerindegerilimdmvehatilebirleik
empedansolmayan(topluempedansdevreleri)mkemmeliletkenden
yaplmtellerolarakdnlebilir.Tellerinuzunluuiaretindalga
boyundanokdahakkolduusrecebudurumgeerlidir.Bu
durumda,herhangibirandaayntelzerindekihernoktadaakmve
gerilimayndr(bkz.ekil.2.3).

letim Hatt Edeeri ve letim

Hatt Denklemleri
Bilindiigibi,evleresalananelektrik,lkeyebalolarak,50
veya60Hzfrekanslyksekglsinzoidaliaretlerden
oluur.Tellerarasndakiizolatrnhava(0)olduukabul
edilirse,50Hziindalgaboyu,

imdibunumikrodalgablgesindekibirfrekansilernein50
GHzilekarlatracakolursakdalgaboyu,

25.10.2013

karlmas gereken sonu

nedir?
Yeterikadaryksekfrekanslarda,dalgaboyununuzunluuile
iletimhattnniletkenlerininuzunluuaynmertebelerdedir.
Akmvegerilimiletimhattnnhernoktasndaayndeere
sahipolamayacandan,hatboyuncaakmvegerilimbirdalga
olarakyaylrlar.Bundandolayiletkenlerinempedans
zellikleriihmaledilemez(dalmempedansdevreleri)

letim Hatt Edeeri ve letim

Hatt Denklemleri
Birkaynanedeerdevresi,idealbirACgerilimkaynann
gerekiempedansylaseribalanmasndanibarettir(bkz.
ekil.2.5).
Kaynakakdevreilesonlandrlrken
( )
Kaynak

yknebalandnda

ykksadevreedilirse (

=0),
10

25.10.2013

letim Hattnn Giri Empedans

Hesab

11

letim Hattnn Giri Empedans

Hesab
Ama,ZLykempedansilesonlandrlmbiriletimhattnn
kaynaktangrnenedeerempedansn bulmaktr.Bununiin
devreteorisiyntemlerikullanlabilir.
Biruniform iletimhatt,boyutlarveelektrikselzellikleriiletim
ynnedikdzlemiindedeimeyen,bakabirdeyile,sonsuz
kkuzunluktakizdebirimuzunluktakihcrelerinkaskat
balanmhaliolaraktanmlanabilenbirdalmdevredir.
Biriletimhattngerekletirmekiinkullanlaniletkenlerbelirlibir
seridirenceveindktansa sahiptir.laveolarak,iletkenlerarasnda
birparalelkapasitans vehattailetkenlerarasndakidielektrik ortam
mkemmeldeilse,birparalelkondktans mevcuttur.Bylecebir
iletimhattndalmdevreelemanlaredeeriileekildeki gibi
gstermekmmkndr(genelkayplhatmodeli).

12

25.10.2013

letim Hattnn Giri Empedans

Hesab
(a) Voltage and
current
definitions.
(b) Lumpedelement
equivalent
circuit.

13

letim Hattnn Giri Empedans Hesab

Rletimhattnnbirimuzunluundakidiren(/m)
Lletimhattnnbirimuzunluundakiindktans (H/m)
Cletimhattnnbirimuzunluundakikapasitans (F/m)
Gletimhattnnbirimuzunluundakikondktans (S/m)
belirtmektedir.Herbirbirimuzunluktakihcreninsonsuzkkuzunluudz
olmakzere,dalmdevreninherbirhcresi,deeriRdz,Ldz,Cdz veGdz olan
empedanselemanlarnasahipolacaktr.

Eerakmvegerilimvastasyladalmdevreninbirelemanter hcresinin
diferansiyeldavrannbelirleyebilirsek,iletimhattnntamamntanmlayan
genelbirdiferansiyeldenklembulabiliriz.Uzunluuboyuncahatuniform
olduundanbunuyapmakmmkndr.
Bylece,yapmamzgerekenbtni,dalmdevreninbirtekbirimuzunluktaki
elemanter hcresindegerilimveakmnnasldeitiinibilmektir.Kaypszve14
kaypliletimhatlarnnanaliziayrayryaplacaktr.Kolaylkasndankaypszhat
analiziileileme
balayacaz.

25.10.2013

Kaypsz letim Hatlar

Pekokdurumda,iletimhattndakirezistif etkileriihmaletmek
(R=0,G=0)mmkndr.
Bylebiryaklamda,sadecereaktifelemanlarmevcut
olacandans(omik)kaybolmayacaktr.Kaypsziletimhattnn
birimhcresininedeerdevresiekilde gsterilmitir.

15

Kaypsz letim Hatlar

ekil.2.10daki devreyegre,seriindktans birimuzunluktaki
hcreningiriindenknagerilimdeiiminibelirler.Bu
durumdadevredenklemi,

Kirchoffun gerilimkanunuile;

Birinciderecedendiferansiyeldenklem

16

25.10.2013

Kaypsz letim Hatlar

Paralelkapasitrden geenakmbirimuzunluktakihcrenin
giriindenknaakmdakideiimibelirler.ekil.2.11deki
devreiindenklem,

Bylece,uniform iletim
hattndakiakmvegerilimitanmlayanbiriftkuple birinci
mertebedendiferansiyeldenklem,

17

Kaypsz letim Hatlar

TelgraflarDenklemi
Z dzlemindebudenklemleritrevitekraralnrsa;

18

25.10.2013

Kaypsz letim Hatlar

Budenklemlermatematikselolarak,dalgadenklemleridirve
birbirindenbamszolarakzlebilirler.Gerilimdenklemi
iingenelzm,
Burada dalgann yaylma sabiti,
Faz sabiti ayrca,

Burada=vp/filetimhattnniletkenlerinikuatandielektrik
ortamdakidalgaboyudurvedielektrik ortamdakidalgannfaz
hz,

19

Kaypsz letim Hatlar

letimhattndakiakmdalm,gerilimiineldeedilen
sonucuntrevlenmesiyle,

trevianrsa

Bueitliktende,

kaypsziletimhattnnkarakteristikempedans
20

10

25.10.2013

Kaypl letim Hatlar

ekil.2.12degsterilenbirimuzunluktakiiletimhattnn
edeerdevresikullanlarak,uniform kaypliletimhattiin
zmokbasitbirprosedrilebulunabilir.

21

Kaypl letim Hatlar

ekil.2.13deverilenaltdevreyegre,seriempedansbirim
uzunluktakihattngiriindenknagerilimdeiiminibelirler.
Uygundevredenklemi,
eklindeyazlabilir.Budenklemdengerilimiinbirinci
mertebedendiferansiyeldenklem,

22

11

25.10.2013

Kaypl letim Hatlar

ekildeverilenaltdevreyegre,paralelempedansbirim
uzunluktakihattngiriindenknaakmdeiiminibelirler.
Uygundevredenklemi,

23

Kaypl letim Hatlar

KaypliletimhatlariinTelgraflarDenklemi
Daha nce yapld gibi,bu denklemler ze gre tretilerek
kuplajsz denklem takm,
Budenklemler,kaypl
iletimhatlariin
kuplajsz ikinci
mertebeden
diferansiyel
denklemlerdirveyine
dalgadenklemleridir.

24

12

25.10.2013

Kaypl letim Hatlar

Gerilimdenklemiiingenelzm,

Buradadalgannyaylmasabitikompleksbirbyklktr.

Yaylmasabitinn
:reelbileenirezistif kayplarnedeniyleiaretinzayflamasn
temsileder.
:majiner bileen,kaypszdurumdaolduugibi,iaretin
yaylmazelliklerinitanmlar.
25

Kaypl letim Hatlar

Buradakaypliletimhattnnkarakteristikempedans,
Karakteristik
empedans
kompleks!!

KarakteristikEmpedanshatuzunluundanbamszdr.!!!
Ancakiletkenlerinyapldmetale,iletkenlerikuatan
dielektrik ortamavehatkesitiningeometrisinebamldr.
Diertaraftan,karakteristikempedansbiredeerdevrede
iletimhattyerinetopluempedanslayorumlamamayadikkat
edilmelidir.
26

13

25.10.2013

Sonu olarak;

V(z)veI(z),ikincimertebedendiferansiyeldalga
denklemlerininzmleriolduundan,srayla,pozitifve
negatifyndeyryenkararlvoltajdalgalarnngenliklerini
ifadeedenV+veVbilinmeyenlerininbelirlenmesigerekir.
Bubilinmeyenleribelirlemekiin,iletimhattnabalkaynak
veyknetkisinidikkatealarak,ikisnrartnaihtiyavardr.
27

letim Hatlar

Snrartlarnuygulamadannce,sfrreferansnoktasnn
kaynakyerineykkonumundaolmasnsalamakiin,uzay
koordinatsistemininreferansnoktasnkaydrmakuygun
olacaktr(bkz.ekil.2.15).
letimhattboyuncayktenkaynaadorugiderkenart
olmasiin,koordinatnpozitifynndedeitirmekgerekir.
Bylece,yknkonumunusfrreferansnoktasolarakkabul
ederek,yenikoordinatdeikeninid=zolarakalabiliriz.

28

14

25.10.2013

letim Hatlar
Bunagre,hatboyuncavoltajveakmiinyenidenklemler,

eklinde yazlabilir.Yk zerinde,d=0olacandan,heriki

durumda da,
Yk empedans ZLverilmi ise,yk snr art;

29

letim Hatlar
Bueitliktende,(yansmakatsaysyansyandalgagenliinin
gelendalgagenliineoranolaraktanmlandndan)voltajyk
yansmakatsays,

Bueitlikleriiletimhattdenklemlerindekullanacakolursak,

30

15

25.10.2013

letim Hatlar
Yktenduzaklkta,hattnherhangibirnoktasndakiyansma
katsaysgenelletirilmiyansmakatsaysolaraktanmlanr;
Kaypsz
Kaypl

Yansmakatsayformlilehatdenklemleri;

31

letim Hatlar
letimhattempedans;

Yandakibasitdevreverilenhat
empedansnnvegenelletirilmi
yansmakatsaysnnnemini
gstermekiinyeterlidir.
dkonumundahattkestiimizi
dnrsek,hattnykle
sonlandrlmparasnngiri
empedans,kesimdennce0
noktadakigiriempedansile
ayndr.
dkonumununsoltarafndaki
hattndavran,kesimnoktasna
Z(d)edeerempedans
yerletirilmesidurumunda,
ayndr.Yeniyknyansma
katsays(d)yeeittirve

32

16

25.10.2013

letim Hatlar
EerhattntoplamuzunluuLise,giriempedanshat
empedansformlnden,

Giriempedans,biryklesonlandrlmtmhatttemsileden
biredeerempedanstr.

33

letim Hatlar
Genelletirilmiyansmakatsaysnnuygunifadeleri
kullanlarak,hatempedansiindeiikifadelertretilebilir:
KaypszHatiin:

34

17

25.10.2013

Az Kaypl letim Hatlar

Geneldepratikalmalardailetimhatlarazkayplhatlar
olarakkabuledilir.
Azkayplhatiinmatematikselolarak,
serielamanlarR<<L durumunu,
paralelelemanlardaG<<C durumunusalamaldr.
ParalelelemanlarnoranG/C dielektrik malzemeleriin
kayptanjantolaraktanmlanr.

Yaylmasabiti;

35

Az Kaypl letim Hatlar

Zayflamaaadakigibiifadeedilebilir:

Btnpratikdurumlarda,azkaypliletimhattnnkarakteristik
empedansreelbirbyklktrveyaklakolarak,kaypsz
hattnempedansileayndr.Buempedans,

Dalga propagasyonu ile ilgili faz hz ise,

36

18

25.10.2013

Az Kaypl letim Hatlar

Herhangit zamannda,biriletimhattzerindekibirdalga
boyumesafesindekiikinoktaarasnda2lik fazfarkvardr.

Budenklemlerdeyeralan almafrekansndakidalga
boyudur.Serbestuzaydakidalgaboyu0 vebaldielektrik
katsaysr ise,

2 r

[ R / m]

0
r

[ m]

37

RNEK:
Dielektrik malzemeyledolukoaksiyel iletimhattnnbirincil
parametreleri1GHzde;L=250nH.m1,C=95pF.m1,
R=1.6.m1 veG=600s.m1 ileveriliyor.
A)Hatn azkayplbirhatolduunugsteriniz.
B)1GHzdekarakteristikempedans,zayflamavefazsabitini
hesaplayn.
C)Fazsabitindenhattakidalgaboyunuvebaldielektrik
katsaysnhesaplayn

38

19

25.10.2013

CEVAP:
A) EerR<<LveG<<Cisehat1GHzdeazkaypldr.
R<<L=1.6<<2x109 x250x109 =1.6<<1570
G<<C=6x104 <<2x109 x95x1012= 6x104 <<0.5995
Grldgibibuhatazkayplhatzelliklerinisalar.

B) Karakteristikempedans;
1/ 2

L
Z0
C

1/ 2

250 x10 9

12
95 x10

51,3 [ ]

Zayflamasabiti;

=0.031neper.m1=0.27[dB/m]

1 1,6

6 x10 4 x 51,3 =0.031neper.m1=0.27[dB/m]

2 51,3

CEVAP:

39

LC 2x10 9 250 x10 9 x95 x10 12

30 ,62 [ R / m ]

1/ 2

C) 1GHzdekidalgaboyu;

2
0 ,205 [ m ]
30 ,62

Grldgibiserbestuzaydakidalgaboyundan0.30m daha
ksadr.Sonutabaldielektrik katsays;
2

0 ,30
2 ,14
0 ,205

40

20

25.10.2013

Ykle Sonlandrlm letim

Hatlar
letimhattndakitoplamgerilimveakmdenklemleriaada
verilmitir.
V e z V e z
I I e z I e z
V V e z V e z
Z0

lerleyendalga,hattnkaynandanhatsonundakiykedoru
iletimitemsileder.Yknhattabalolduunoktadayansyan
dalgaoluabilirvebudalgakaynaadorugeriynde
ilerlemeyebalar.

41

Ykle Sonlandrlm letim

Hatlar
KarakteristikempedansZ0 olanhattaZy yknnbalandn
varsayalm.
ekildekigibiyknbalolduunoktaz=0dakabuledilir.Yansyanve
ilerleyendalgalargerilimyansmakatsaysy ileilikilendirilir.L
uzunluundakihatiingiridzlemindedir.Budzlemdetoplam
geriliminakmaorangiriempedansn verir.Aynekildebudzlemde
ilerleyenveyansyandalgalarnorandayansmakatsaysn verir.

42

21

25.10.2013

Ykle Sonlandrlm letim Hatlar

(zel Durumlar)
Ksadevresonlandrma;
ZL =0 =1

V ( z ) V0 e j z e j z 2 jV0 sin z ,
I ( z)

V0 j z
V
e
e j z 2 0 cos z
Z0
Z0

Z in jZ 0 tan l

(2.45)

43

(a) Voltage,
(b) current,
(c) impedance (Rin = 0 or )
variation along a shortcircuited transmission line.

44

22

25.10.2013

Ykle Sonlandrlm letim

Hatlar (zel Durumlar)
Akdevresonlandrma;
ZL = =1
V ( z ) V0 e j z e j z 2V0 cos z ,
I ( z)

2 jV0
V0 j z
e
e j z
sin z
Z0
Z0

(2.46)

Z in jZ 0 cot l

45

(a) Voltage,
(b) (b) current,
(c) (c) impedance (Rin = 0 or )
variation along an open-circuited
transmission line.

46

23

25.10.2013

Ykle Sonlandrlm letim

Hatlar

47

Yansma Katsaylar
Z0 karakteristikempedanslbiriletimhattnnherhangi
noktasnaZy empedansnasahipelemanbalandndabir
sreksizlikoluur.Sreksizliklerinolduubunoktalardagerilim
veakmdalgalarndayansmalarolur.
Yani,bylesreksizliknoktalarndatoplamgerilimdalgasbir
ynde(geneldeykedoru)gidengerilimdalgasileyansyan
(geneldekaynaadoru)gerilimdalgasnntoplamndan
oluur.
Ykempedans;
Zy

Vy
Iy

V V
x Z0
V V

48

24

25.10.2013

Yansma Katsaylar
zy iletimhattkarakteristikempedansnanormalize edilmi
empedansdeeridir.
zy

Zy
Z0

1 (V / V )
1 (V / V )

yada

zy

1 y
1 y

yktekiyansmakatsays;
y

Zy Z0 zy 1

Zy Z0 zy 1

Hatzerindeherhangibirnoktadakiyansmakatsays,
rnein noktasnda,yansyangeriliminilerleyengerilime
orandr.Geneldebudeerkompleksbirbyklktr.
g

V e z
V e

V e z V e

yada

g y e 2

49

Yansma Katsaylar
Denklemdengrleceizereherhangibirnoktadasreksizlieneden
olanZy empedans,hattnkarakteristikempedansZ0dannekadarfarkl
iseyansmaokadarfazlaolacaktr.Yansmakatsaysiinumadde
nemlidir:
1.

Zy=Z0 ise(yanihattaherhangibirsreksizlikyokise)yansma
katsaysnndeerisfrolur.Ohaldekarakteristikempedansile
sonlandrlmbirhattaverilengcntamamykeaktarlmolur.

2.

Zy=0(yaniksadevre,KD)iseyansmakatsaysnndeeri1 olacaktr.
Yani,sonukendikendineeklenenbirhattaverileniaretztfazlolarak
kaynaadorugeridnecektir.

3.

Zy (yaniakdevre,AD)iseyansmakatsaysnndeeri1 olacaktr.
Yani,sonuakbraklanbirhattaverileniaretefazlolarakkaynaa
dorugeridnecektir.

50

25

25.10.2013

Gerilim Duran Dalga Oran

Hatzerindegidenveyansyangerilimveakmdalgalarnn
olumasiletimhattndasreksizlikolmasdemektir.Buiki
yndekidalgahareketineticesindegiriimmeydanagelirve
gidenveyansyangerilimlerhatzerindebelliyerlerdegerilim
maksimumlarveminimumlarnoluturur.Buekildeki
oluumadurandalgalar adverilir.
Gerilimdurandalgaoran(GDDO)iletimhattndaduran
dalgannmaksimumgerilimdeerininminimumgerilime
orandr.

Maksimumgerilim= V V
Minimumgerilim=

51

Gerilim Duran Dalga Oran

GerilimDuranDalgaOran;

V V
V V

veya

1 y
1 y

52

26

25.10.2013

Gerilim Duran Dalga Oran

GDDObantsileilgilinemlinoktalarunlardr:
Hatzerindesreksizlikyoksa(yansmakatsayssfrise)
GDDO=1olur.Yani,S=1 demekkaynaktanekilenbtngcn
ykeaktarlmasvehatzerindegerilimmaksimumve
minimumlarnnolumamasdemektir.
HatsonununADyadaKD(yanitamyansma)olmas
durumundaGDDOsonsuzolur(s ).Budurumdagerilim
minimumusfrdademektir.Hatzerindegerilimdalgalanmas
enyksektir.Yani,belliyerlerdegerilimverileninikikatna
kabilir.
GDDObirilesonsuzarasndapozitiftamsaydr.
letimhattndakimaksimumgerilimdeerindegiri
empedans;

Zg=SZ0

53

54

27

25.10.2013

RNEK:

75karakteristikempedansolanhat(68j12)luk ykle
sonlandrlrsa;
a)Yktekigerilimyansmakatsaysn,
b)HatboyuncaGDDOyu,
c)lkminimumgeriliminykemesafesini,
d)Minimumgerilimdeerininolduuyerdekiempedans
deerinihesaplayn.

ZM:
( 68 j12 ) 75 13.89 120.3

a)Yktekiyansmakatsays; y

( 68 j12 ) 75

143.5 4.8

y 0 ,097 115.5

55

RNEK: (devam)
S

b) GDDO

1 0.097
1.215
1 0.097

c)Kaypsziletimhattboyuncailerleyenveyansyandalgalarn
genliklerisabitkalr.Minimumgerilimdeyansmakatsays
gerel venegatiftir.Eer minimumgerilimininyktenuzakl
ise
j 2

ye

0.097 1800 0.097 1150 xe j 2 l

2

2
( 180 115.5 ) 1.126
360

1.126
0.09
4

56

28

25.10.2013

RNEK: (devam)
d)Minimumgerilimdeerindekiempedans;
Z Z0

1
1

0.097

Z=61.7[] bulunur.

57

letim Katsays

Biriletimhattnasreksizlikyaratacakparalelbireleman
balanmolsun.Sreksizliknoktasnnherikiyanndatoplam
gerilimbirbirineeittir.z=0dzleminde,
V++V=Vt+0
denklemiyktensreksizlieyansmaolmaddurumda
geerlidir.letimkatsays,
T=Vt/Vi ise

T 1

,paralelelemannsoltarafndakigerilimyansmakatsaysdr.

58

29

25.10.2013

Giri Empedans
KaypsziletimhatlarndagiriempedansZg parametreye
baldr.Bunlar;hattnkarakteristikempedansZ0,hattnelektriksel
uzunluu veykempedansZy dir.Gerilimyansmakatsaysndaki
deiimbilgisiylegiriempedansadmdakolaycahesaplanr:
1. Yktekiyansmakatsays,denkleminikullanarakykempedans
cinsindenyazlr.
1 y e j 2
1 g
Z g Z0
Z0
j 2
1 g
1 y e

2.

Giritekiyansmakatsaysyktekiyansmakatsayscinsinden
yazlr
( Z y Z 0 )e j ( Z y Z 0 )e j
Z g Z0
j
j
( Z y Z 0 )e ( Z y Z 0 )e

3.

Giriempedansgiritekiyansmakatsayscinsindenyazlr.
Z y cos( ) jZ 0 Sin( )
Z g Z0

Z 0 cos( ) jZ y Sin( )

59

Giri Empedans
Yklesonlandrlanhatlardazelhatuzunluklar;
Eerl =/2,

Zin =ZL.

Eerhatuzunluudalgaboyunundrttebiriyadal =/4+
n/2(n =1,2,3),
Giriempedans
Zin =Z02/ZL.

eyrekdaga dntrcs
60

30

25.10.2013

61

31