1

OSNOVNI FILMOLOKI POJMOVI

afilmsko sve to u opaanju postoji izvan filma, nezavisno od namjere da se
snimi ili ukljui u njegovu strukturu.
dijegeza zbivanje prikazano na filmskom platnu, ukljuujui sve znaenjske
strukture koje ga objanjavaju ili doprinose njegovom razumijevanju - tako,
dijegezu ini tok dogaaja na filmskom platnu, drutvene, psiholoke ili etike
okolnosti kojima je taj tok uslovljen ili koje on uslovljava - tu spadaju i istorijski
okvir radnje, karakteri, zaplet i rasplet, ikonografija prikazanog svijeta sa
druge strane, jedno pretapanje (elipsa) koje oznaava da je izmeu dva
dogaaja prolo mnogo vremena, nema nikakvog pandana u afilmskoj ili
profilmskoj stvarnosti, a ipak pripada dijegezi - pojam je iri od pojma filmska
naracija i filmska radnja, mada ih mnogi izjednaavaju.
dijegetiko razlikuje se od afilmskog time to se ne podudara sa utiskom
prostora i vremena u svakodnevnom opaanju, a od profilmskog tako to
preobraava utisak prostora i vremena u stvarnosti u filmski prostor i filmsko
vrijeme.
filmofansko sve to gledalac vizuelno i auditivno opaa u procesu prikazivanja
filma.
filmografsko ono to se opaa na filmskoj traci golim okom na primjer:
kretanje ovjeka filmografski predstavlja niz fotograma - zvuk se filmografski
javlja kao zapis du fotograma na filmskoj traci.
filmski kod ui pojam od filmskog jezika, jer se jezik moe sastojati od
mnotva kodova francuski filmski teoretiar Kristijan Mez smatra da filmom
upravljaju ekstrakinematografski kodovi koji se primjenjuju na razne medije, pa i
na film (moralni, istorijski, psihoanalitiki i dr.) i kinematografski kodovi koji
pripadaju iskljuivo filmu (kadriranje, montaa, pretapanje i sl.)
filmska sintagma raspored filmskih znakova ( distinktivnih znaenjskih
struktura) u filmskom prikazu esto se uporeuje sa reenicom, ali se od nje
razlikuje po tome to se sastoji od razliitih znakova (slika i zvuk) i to nije samo
linearna - filmski kadar je ve sintagma po tome to u njemu uzajamno dejstvuje
vie znakova, na primjer poloaj kamere, njegovo trajanje, plan i sl.
profilmsko bia, predmeti i dogaaji pred koje se postavlja filmska kamera

2
OSNOVNI POJMOVI GRAMATIKE FILMA
Dvostruka ekspozicija na glavnoj slici utisnuta je druga slika. Melijes je 1906.
sluajno pronaao dvostruku ekspoziciju kada je njegov snimatelj dva puta na istoj
traci eksponirao razliite slike.
Filmska sintaksa i interpunkcija film, kao i knjievnost, ima svoju sintaksu i
interpunkciju. Sintaksa u filmu predstavlja montau. Pod filmskom interpunkcijom
podrazumijevaju se prelazi s jednog kadra na drugi, iz scene u scenu, iz sekvence u
sekvencu. Praznine izmeu napisanih rijei ne primjeuje se u govoru, kao ni prelazi
izmeu fotograma na filmskoj traci. Izmeu dvaju zavisnih reenica, obino se stavlja
zarez, dok izmeu dva zavisna kadra obino stoji rez (direktno povezivanje dvaju
razliitih slika). Nekoliko sloenih reenica koje ine znaenjsku cjelinu moguno je
razdvojiti takom i zarezom, dok je prelaz iz jedne scene u drugu moguno oznaiti
pretapanjem. Novi pasus se od prethodnog odvaja novim redom;u filmu se sekvenca
esto zavrava zatamnjenjem, a ona koja joj slijedi poinje otamnjenjem.
Prelaenjem s jednog kadra na drugi, ili sa scene na scenu, moe se znatno skratiti
prikazivano zbivanje, to jest sve ono to je izostavljeno moe posredno da se
naznai. To je takozvana eliptina naracija, kao takva poznata u knjievnosti, koja se
u filmu esto koristi kao vizuelna elipsa.
Filmska traka [od 8mm, 16mm, 35mm, kao i 'large screen formats' od 65 i 70 mm]
pravi se od celuloida i premazuje emulzijom osjetljivom na svjetlost; kroz kameru
prolazi brzinom od 24 fotograma (kvadrata) u sekundi, to znai da je jedan pokret,
koji traje jednu sekundu, snimljen u 24 sliice; film koji traje 90 minuta i projektuje
se standardnom brzinom od 24 sliice u sekundi sadri tano 129.600 slika.
Filmski trikovi postoje dvije vrste filmskih trikova: oni pomou kojih se postiu
specijalni efekti koji imaju umjetniku funkciju, i oni koji olakavaju snimanje i daju
iluziju stvarnosti na ekranu. U prvu vrstu trikova ubrajaju se: pretapanje (jedna slika
se pretvara u drugu, to ostavlja utisak proticanja vremena, odnosno promjene
mjesta), usporeno i ubrzano kretanje, deformisana slika, dvostruka ili viestruka
ekspozicija (nekoliko slika se vide istovremeno kako prelaze jedna preko druge),
kombinovana slika (nekoliko slika u jednom kadru), montani trikovi (naglo i brzo
smjenjivanje raznih oblika na ekranu, to daje utisak da se jedna forma preobraava
u drugu); stop-trik se dobija zaustavljanjem kamere, ime se omoguava da se na
filmu doaravaju nepostojee stvari (nestajanje, lebdenje u vazduhu, smanjivanje i
poveavanje stvari, animiranje mrtvih predmeta, i slino). Druga vrsta trikova koristi
se u filmovima koji nastoje da doaraju ono to bi esto bilo nemoguno snimiti u
stvarnosti; tako se vonja u automobilu ili vozu moe snimati u ateljeu uz korienje
takozvane rir-projekcije, velikog platna na koje se, sa druge strane, projicira ranije
snimljena pozadina (eksterijer), dok se ispred platna postavljaju glumci, pa se dobija
utisak da je scena snimljena u stvarnosti.
Fotogram [kvadrat] najmanja statika jedinica filma.
Kadar osnovna jedinica filma. U tehnikom smislu, to je dio filmske trake snimljen
neprekidnim radom kamere (im se kamera zaustavi, kadar se zavrava). Kadrom se
naziva i sadrina obuhvaena vidnim poljem objektiva. Moemo ga uporediti sa
ramom slike. Odreen je trima vrijednostima: veliinom odnosno planom, duinom
(trajanjem), kompozicijom (skladom vizuelnih elemenata linearnih, tonalnih,
koloristikih i dinamikih). Kadar se karakterie fizikim jedinstvom prostora,

3
vremena i radnje. Od koliine informacija koju sadri zavisi i njegova duina
(trajanje). Kompoziciju kadra (rasporeivanje glumaca i predmeta) vri direktor
fotografije prema uputstvima reditelja. Kadar je dvodimenzionalna slika, pa se na
njega primjenjuju sva teorijska uputstva iz slikarstva i fotografije. Mora se voditi
rauna o pokretima unutar kadra i pokretima kamere. Od svih elemenata koji
uestvuju u kompoziciji kadra po znaaju se izdvaja 'centar panje'. Gledalac
percepira cijeli kadar, ali direktno se fokusira na 'centar panje'. Zbog toga 'centar
panje' mora uvijek biti otar (na njemu se i vri 'uotravanje') i pravilno fotografski
eksponiran. Ukoliko se 'centar panje' kree u kadru, mora biti praen otrinom za
vrijeme snimanja. 'Centar panje' se izdvaja i svijetlom i bojom (osvijetljen u
mranoj sredini, ili crveni demper u masi sivog). U kompoziciji kadra bitan je i zlatni
presjek (staro slikarsko pravilo prenijeto u fotografiju koje se odnosi na sklad
proporcija: manji detalj se u odnosu na vei, odnosi kao vei prema ukupnom
formatu), pravac pogleda, prostor iznad i ispred glave. Od naina kako su kadrovi
povezani i od njihove duine zavisi ritam i kompozicija itavog filma.
Kadriranje reditelj i snimatelj, slino slikaru, odreuju ta e kadar obuhvatiti i
kako e se glumci kretati u njegovom okviru. Posebno je vano odrati kontinuitet
kretanja koje se produuje iz kadra u kadar. Taj postupak se naziva kadriranjem i od
njega umnogome zavisi vizuelno dejstvo filma. Uglovi snimanja i nain kadriranja
odreuju stil reije.
Kamera snimanje pri kojem se kamera sa stativom kree kroz prostor, naputajui
svoje prvobitno mjesto, naziva se far. Predstavlja jedan je od najekspresivnijih i
najdinaminijih elemenata filmskog izraza. Cilj je pribliavanje ili udaljavanje od
objekata u kadru, i njihovo praenje u pokretu. Za razliku od okreta (venk,
panorama) ili optike vonje (zum), kamera se kree kroz prostor, mijenjajui unutar
jednog kadra njegovu perspektivu, planove i uglove snimanja. Kretanjem kamere
stvara se prostorno-vremenski kontinuitet, pri emu se filmski prostor i filmsko
vrijeme izjednauju sa stvarnim prostorom i stvarnim vremenom. Zumiranje je
optiko poveanje vidnog polja (postie se smanjenjem ine daljine), ili smanjenje
vidnog polja (postie se poveanjem ine daljine). U toku zumiranja rastojanje
izmeu kamere i objekta snimanja sve vrijeme je isto (zum minus: pokret
objektivom kojim se iri prostor vidnog polja; zum plus pokret objektivom kojim se
'privlai' neka linost ili objekat). venk [njemaki Schwenk, prema schwenken
okretati, promijeniti smjer] kretanje kamere oko ose (vertikalne ili horizontalne),
'pokret vizuelnog polja', ima za cilj da otkrije novi i vei prostor od vidnog polja
objektiva, koriguje kompoziciju, prati aktere i objekte snimanja. Po svom pravcu
moe biti horizontalan, vertikalan, dijagonalan i po krivini, kada kamera u toku
snimanja vie puta mijenja svoj pravac kretanja. Prema ulozi koju vri u filmu, venk
moe biti: korekcioni, opisni, pratei ili dramski. Vano je da se tano zna na kom
mjestu e se kretanje kamere zaustaviti, jer ako kraj kadra ne donosi neku novu
vizuelnu informaciju, onda ni venk nema svoje opravdanje. Pokret kamere u optem
planu naziva se panorama. Panorama je uvijek horizontalna i sastoji se iz tri kadra,
dva statina (na poetku i na kraju) i jednog pokretnog (u sredini). Najee je
opisnog karaktera, slui za uvoenje prostora u kome e se radnja filma deavati.
Moe biti i dramska. Uglavnom se odvija bez prekida, u kontinuitetu, ali moe biti i
prekinuta, zadrati se na nekom objektu izvesno vrijeme i potom nastaviti kretanje
po istoj ili slinoj osi. Panorama u vonji: kamera krui na svom stativu dok se kree
na kolicima. Brzi pokret kamere naziva se fila. Osa akcije je zamiljena linija ili
ravan koja prolazi izmeu dva aktera (njihovih glava), produava pravac pogleda
jednog od njih ili pravac njegovog kretanja. Naziva se jo i linija interesovanja, linija
radnje, linija pogleda ili rampa. Postavljanjem kamere sa jedne strane ose akcije u

4
toku kadriranja i stvaranjem iluzije jedinstvenog filmskog prostora, akteri zadravaju
uvijek isti poloaj u prostoru, pravcu pogleda i pokreta [Pretpostavimo da se snimaju
dvije osobe koje razgovaraju. Ako se snimanje vri u vie kadrova, nikako se ne
smije 'preskakati rampu' (snimati sa druge strane ose akcije), jer bi time osobe na
ekranu zamijenile mjesta, a to bi dezorijentisalo gledaoca.]
Kinestezija [osjeanje pokreta, 'ulo kretanja'] specifian filmski doivljaj koji nije
izazvan rijeima (u kome ne uestvuje ulo sluha), ve posebnom organizacijom
pokretnih slika, koji se moe uporediti sa osjeanjem koje stvara muzika, ali u oblasti
vizuelnih percepcija.
Knjiga snimanja pravi je reditelj filma na osnovu ponuenog scenarija, u kojoj
detaljno iznosi na koji e nain biti snimljene pojedine scene: navodi se sadrina
svakog kadra, ugao pod kojim e se snimati, gdje e se snimati (u enterijeru ili
eksterijeru), dijalog, muzika, zvuk.
Mizanscena [francuski:mise-en-scne postaviti na scenu; pozorini termin]
raspored i kretanje glumaca pred kamerom (i na sceni) koje odreuje reditelj; taj
postupak se jo naziva mizankadrom.
Montaa [odgovara kompoziciji nekog knjievnog djela: romana, pripovjetke]
povezivanje paradi filmske trake (tehniki postupak), odnosno razliitih kadrova u
logian i kontinuirani ritmiki tok (stvaralaki postupak); nagli prelaz s jednog kadra
na drugi (bez pretapanja ili zatamnjenja) naziva se rezom.
Objektiv ['oko kamere'] dio kamere koji prenosi sliku na osjetljivu emulziju filmske
trake, gdje se ona optiki fiksira.
Plan plan u filmu oznaava ono to prostorno obuhvata jedan kadar. Kamera moe
da se postavi blie onome to snima ili da se od njega udalji. Od toga zavisi da li
emo na platnu vidjeti samo oi glumca, cijelu njegovu figuru, ili itav ambijent u
kome se on nalazi. Film je sklopljen od mnotva planova, koji se smjenjuju bilo
rezom (neposrednim prelazom) s jednog plana na drugi bilo kretanjem kamere.
Odreivanje planova u jednom filmu od velike je vanosti, jer je plan osnovni
izraajni elemenat filma, kao to je to rije u pjesmi. I kao to za pjesnika nije
svejedno koju e rije upotrijebiti i gdje e je staviti, jer od toga zavisi itavo dejstvo
pjesme, tako i od pravilne upotrebe planova zavisi da li e, jasno i cjelishodno, biti
izraena sadrina filma. Postoje razliite podjele planova, ali su najtipinije sledee:
opti plan, koji daje okvir, prikazuje prostor u kojem se odigrava radnja, sagledana u
cjelosti (na primjer, itavo bojno polje, pejza i slino); naziva se jo i total;
predstavlja glavni plan za orijentaciju u prostoru i za prostorne odnose izmeu
aktera. Poluoptim planom se istie dekor radnje, ambijent (vojni defile, banket,
slavlje, i slino); prikazuje radnju veeg broja linosti. Srednji plan obuhvata prostor
u kojem se ljudska figura moe vidjeti u cjelosti, od gornje do donje ivice kadra;
precizira radnju iz opteg plana, povezuje elemente 'gdje' (prostor) sa elementima
'ko' (akteri). Ameriki plan (ameriken) - ljudska figura se vidi od tjemena do koljena;
gledaoeva panja je ravnomjerno rasporeena izmeu prostora u pozadini i sadraja
u prednjem planu. Srednje krupni (polukrupni) - ljudska figura snimljena je od
tjemena do pojasa - dominira nad okolinom ili pozadinom; istiu se mimika i sitni
rekviziti. Pokret je ogranien ali izraajan. Krupni plan - ljudska figura snimljena je
od tjemena od ramena, pokazuje lice glumca; naziva se jo i gro plan; naroito se
primjenjuje u psiholokim dramama. Vrlo krupni plan (detalj) izdvojeni dio lica
aktera (predmeta); okolni prostor se ne zapaa; slui za posebno naglaavanje

5
reakcija oiju i usta aktera. Progresivna upotreba planova na filmu trebalo bi da bude
u skladu s razvojem dramske radnje. Tako u dramskom filmu srednji i krupni planovi
postaju sve brojniji ukoliko se zbivanje pribliava raspletu. Plan ima jednu prednost u
odnosu na rije: nije apstraktan i direktno daje 'sliku' ideje. Planovi mogu da ispune
sve funkcije rijei u jednoj reenici i mogu se uporediti s prilozima.
Rakurs (ugao snimanja) postavljanje objektiva kamere iznad ili ispod horizontalne
ravni. Ima prostornu ili psiholoku ulogu. Od njega zavisi smisao i simboliko
znaenje kadra. Ako je scena snimljena odozgo (iz 'ptiije perspektive') to je gornji
rakurs (kamera je smjetena na nivou viem od predmeta ili linosti koje snima
smanjuje znaaj linosti ili predmeta). Ako je scena snimljena odozdo (iz 'ablje
perspektive') to je donji rakurs (kamera je smjetena nie od predmeta ili linosti
koje snima poveava znaaj linosti ili predmeta). Normalni rakurs kamera je
postavljena u prirodan odnos prema predmetu snimanja (daje objektivnu sliku
predmeta i ljudi koje snima).
Reija umjetniko i tehniko oblikovanje filma.
Scena sastoji se od odreenog broja kadrova koji su vezani jedinstvom mjesta i
vremena. Obuhvata sve to se odigrava na jednom mjestu ili na jednom objektu (na
putu, u umi, u automobilu, u sobi).
Scenario literarni tekst bez tehnikih pojedinosti, koji slui kao osnova filma.
Scenario je nekada predstavljao niz tehnikih uputstava za snimanje kadrova, dok
savremeni scenario izlae cjelovitu i detaljno opisanu radnju filma, objenjavajui i
tumaei karaktere, njihovu psihologiju, postupke, precizno doaravajui atmosferu
koju treba vizuelno oivjeti na platnu, s naznaenim ili potpunim dijalogom.
Sekvenca sastoji se od nekoliko scena koje su vezane jedinstvom radnje, iako
najee ne i jedinstvom mjesta i vremena. Poput ina u drami (ili poglavlja u
knjievnom djelu) obuhvata sve ono to se zbiva u jednom vremenskom periodu ili
predstavlja zaokruenu (sadrajno-misaonu) cjelinu sainjenu od vie scena.
Sinhronizacija i miksovanje montiranjem kadrova film dobija sadrinski smisao
(fabulu) i vizuelni ritam, a miksovanjem se odreuje njegova zvuna komponenta
auditivni ritam. Na taj nain dolazi do sjedinjavanja ovih dvaju elemenata (vizuelnog
i zvunog), sinhronizacije slike i zvuka, koji ine jedinstvo zvunog kadra.
Sinopsis osnovna, najsaetije izraena ideja filma, najee nije dui od dvije do tri
kucane strane. U njemu je ukratko isriana fabula (ekspozicija, zaplet, rasplet)
budueg filma, opisane su linosti, i posebno je naglaena ideja (osnovni smisao)
filma, tanije ono to film treba da prenese gledaocu.