T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ELEKTROHDROLK SSTEMLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar

ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli
olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek
ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv
GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET1.................................................................................................3
1. ELEKTROHDROLK DEVRE ELEMANLARI YAPISI VE ALIMA ZELLKLER
............................................................................................................................................3
1.1. Butonlar ....................................................................................................................3
1.2. alterler ....................................................................................................................4
1.3. Snr Anahtarlar........................................................................................................4
1.4. Basn alterleri ........................................................................................................5
1.5. Selenoid Valfler ........................................................................................................5
1.6. Trafo ve Dorultmalar .............................................................................................5
1.7. Rleler ......................................................................................................................7
1.8. Kontaktrler ..............................................................................................................7
1.9. Uyar l Cihazlar ve Test Cihazlar ......................................................................8
1.9.1. Basn ler ......................................................................................................8
1.9.2. Ak ler..........................................................................................................9
1.9.3. Scaklk ler ....................................................................................................9
1.9.4. Debi ler .......................................................................................................10
1.9.5. Seviye Gstergesi.............................................................................................11
1.9.6. Kirlilik Gstergesi............................................................................................11
1.9.7. Test Cihazlar...................................................................................................12
1.10. Potansiyometre......................................................................................................12
1.11. Amplifikatrler .....................................................................................................13
1.12. Oransal Valfler ......................................................................................................13
1.12.1. Yn Kontrol Valfleri ......................................................................................13
1.12.2. Basn Emniyet Valfleri .................................................................................14
1.12.3. Ak Kontrol Valfleri......................................................................................15
1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu...............................................................16
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................18
PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................20
LME VE DEERLENDRME .................................................................................21
RENME FAALYET2...............................................................................................22
2. ELEKTROHDROLK KUMANDA BLGS ...............................................................22
2.1. ElektroHidrolik Malzeme Sembol Bilgisi ................................................................22
2.1.1. Elle Kumanda Sembolleri.................................................................................22
2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri....................................................................23
2.1.3. Rle Bobini ve Kontaklar in Sembolleri ........................................................23
2.1.4. Role ve Bobin Sembolleri.................................................................................23
2.1.5. Mekanik ve Elektrikle Kumanda Sembolleri.....................................................23
2.1.6. Elektrik Balant Sembolleri ............................................................................24
2.1.7. Elektrik G Kayna Sembolleri .....................................................................24
2.2. ElektroHidrolik Devre Elemanlar Sembolleri ve erdii Mantk ............................24
2.3. ElektroHidrolik Devre Elemanlarnn Devre zerinde .............................................26
2.3.1. Rakamla Tanmlandrlmas..............................................................................26
2.3.2. Harfle Tanmlandrlmas .................................................................................26
2.4. Teknolojik ema .....................................................................................................27
i

2.5. Fonksiyon Blok Diyagram......................................................................................28

2.6. Hidrolik Devre emas ............................................................................................28
2.7. Hidrolik Devre iziminde Elemanlarn Numaralandrlmas ....................................28
2.8. Elektrik Kumanda emas .......................................................................................28
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29
PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................31
LME VE DEERLENDRME .................................................................................32
RENME FAALYET3...............................................................................................33
3. TEK ETKL SLNDRLERN KONTROL ...............................................................33
3.1. Paralel alan Valflerin Devre emas ...................................................................33
3.2. Seri alan Valflerin Devre emas........................................................................34
3.2.1. alma Diyagram...........................................................................................35
3.2.2. Hidrolik Devre emas ve Uygulamas .............................................................35
3.2.3. Elektrik Devre emas ve Uygulamas..............................................................36
3.3. Giriin ve kn Kslmas ile Ilgili Devre emas ve Uygulamas .........................37
3.3.1. alma Diyagram...........................................................................................37
3.3.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................37
3.3.3. Elektrik Devre emas......................................................................................38
3.4. Oransal Valfler ift Etkili Silindirin Kontrol .........................................................38
3.4.1. Yn Kontrol Valfleri Devre emas ve Uygulamas..........................................38
3.4.2. Ak Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas...............................41
3.4.3. Basn Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas ...........................43
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................46
PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................48
LME VE DEERLENDRME .................................................................................49
RENME FAALYET4...............................................................................................50
4. BRDEN FAZLA SLNDRN KONTROL................................................................50
4.1. Paralel Balantl Devreler ve Uygulamas ..............................................................50
4.1.1. alma Diyagram...........................................................................................50
4.1.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................51
4.1.3. Elektrik Devre emas......................................................................................52
4.2. Seri Balantl Devreler ve Uygulamas...................................................................52
4.2.1. alma Diyagram...........................................................................................52
4.2.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................53
4.2.3. Elektrik Devre emas......................................................................................54
4.3. Basn Kademeli Devre emas ve Uygulamas .......................................................54
4.3.1. alma Diyagram...........................................................................................54
4.3.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................55
4.3.3. Elektrik Devre emas......................................................................................56
4.4. Kombinasyonlu Devreler.........................................................................................56
4.4.1. alma Diyagram...........................................................................................57
4.4.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................58
4.4.3. Elektrik Devre emas......................................................................................58
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................60
PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................62
LME VE DEERLENDRME .................................................................................63
PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................64
ii

MODL DEERLENDRME...........................................................................................66
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................68
NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................71
KAYNAKA ....................................................................................................................72

iii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

523 EO 0050
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Otomasyon Sistemleri
Elektrohidrolik Sistemler
Bu modl elektro-hidrolik sistem elemanlarnn yaplar,
eitleri, balantlar, zellikleri ve bu sistemlerde kullanlan
kumanda teknikleri ile uygulamaya ynelik bilgi ve becerileri
kazandran renme materyalidir.
40/32
Hidrolik Sistemler modln tamamlam olmak.
Elektrohidrolik devre elemanlarn tanmak ve elektrohidrolik
devreleri kurmak.
Genel Ama
Gerekli atlye ortam ile el, g aletleri donanmlar
salandnda elektro-hidrolik sistemleri tanyarak gvenli,
verimli, amaca ve tekniine uygun altrabileceksiniz.
Amalar
1.
Elektro-hidrolik devre elemanlarn tanyp zelliklerini
reneceksiniz ve Elektro-hidrolik devrelerde lme
yapabileceksiniz
2.
Elektro-hidrolik
devreyi
tekniine
uygun
tasarlayabileceksiniz. Sembolleri izip tanyabileceksiniz.
3.
Elektro-hidrolik devre elemanlar arasndaki balanty
yapp sistemi hatasz altrabileceksiniz.
4.
Uygun atlye ortam ve gerekli techizat salandnda
oransal hidrolik devre elemanlarn kullanarak devreyi
oluturup hatasz altrabileceksiniz.
Atlye ortam, otomatik kumanda deney setleri, kumanda
devre elemanlar, hidrolik motorlar, l aletleri, hidrolik deney
seti, kumanda malzeme kataloklar, hidrolik malzeme
kataloklar, elektro-hidrolik izim progran, tepegz,
projeksiyon, bilgisayar va temel el takmlar
Ders geme ynetmeliine uygun olarak modl ve ders sonunda
lme aralar kullanlarak lme ve deerlendirme
yaplacaktr. retmen, kendinizi modl sonunda size lme
arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar
ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
Her faaliyet sonrasnda faliyetle ilgili deerlendirme sorularyla
deerlendireceksiniz.

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modln amac sizlere elektro-hidrolik sistemi ve elektro-hidroliin endstrideki
kullanm alanlar hakknda bilgi sunmaktr. Elektro-hidrolik, otomasyon sistemlerinin
ayrlmaz bir parasdr.
nceki yllarda elektro-hidrolik alanlarnda eitli dnceler vard. Pek ok dnce
elektro-hidroliin yerini, teknolojinin gelimesi ile baka branlarn alaca kansndayd.
Fakat zellikle son yllarda elektro-hidroliin ok daha fazla gelitii grld. zellikle PLC
lerin daha fazla kullanlmasyla elektro-hidrolik uygulamada ok daha fazla yer buldu.
Hidrolik yntemle ok byk glerin elde edilme imkn vardr. Oransal valflerin
kullanlmasyla bu byk gler ok daha verimli ve ok daha fazla kontroll
kullanlmaktadr. Sistemlerde oluabilecek hatalar ok daha az seviyelere indirilmitir.
Ar i makineli hidroliin nemi yatsnamaz bir gerektir. Ar i makineleri,
madencilikte, otomotiv sanayisinde, kalp ve dkm tezghlarnda zellikle tercih edilir.
Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini oluturan
sanayileme, salad yararlarn yan sra zm bekleyen pek ok problemi de beraberinde
getirmektedir. Bu zmlerden biri de elektro-hidroliktir.
Bu modlde konular basitten karmaa doru sralanm ve sizin anlayabileceiniz
sadelikte hazrlanmtr.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Elektrohidrolik devre elemanlarn tanyp zelliklerini reneceksiniz. Elektrohidrolik devrelerde lme yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle elektro-hidrolik devre elemanlarn iyi
tanmamz gerekmektedir. Bunun iin evrenizdeki i yerlerinden elektro-hidrolik devre
elemanlarna ait katalolar temin ediniz. Bir dosya halinde retmeninize sununuz.

1. ELEKTROHDROLK DEVRE
ELEMANLARI YAPISI VE ALIMA
ZELLKLER
1.1. Butonlar

ekil 1.1: Buton

Butonlar elektrik devrelerinde kullanlan temel devre elemanlardr. Elektrik

devrelerinde ama, kapama yaparlar. Butonlardan byk akmlar geirilmez. Butonlarda
sabit ve hareketli kontaklar bulunur. Mekanik olarak hareketli kontaklara kumanda edilir.
Butonlar kalc ve temasl olarak iki ekildedir. Temasl butonlarda, butona temas kalktktan
sonra kontaklar eski konumunu alr.
3

Tm butonlarn elektriksel balants ayn ekildedir. Ancak yaplarna bakldklarnda

ok eitli olduklar grlr. Bir devrede buton kullanrken kontak yapsna ( normalde aknormalde kapal ) ve nereye ne ekilde monte edileceine dikkat edilmelidir.

1.2. alterler
Elektriksel yap olarak butonlar ve alterler benzer yapdadr. alterlerin butonlardan
fark, zerlerinden yksek akmlarn geirilebilmesidir. alterler genelde bir sistemin veya
bir devrenin enerjisini vermek veya kesmek iin kullanlr. Devrelerin giriinde bulunur.

a)

b)

ekil 1.2: a) Ama kapama alter , b) Kutup deitirici alter

1.3. Snr Anahtarlar

Mekanik snr anahtarlar i paralarn belirli son konumlara ulatnda kumanda
eden elektrik bir anahtardr. I paralarn belirlenen snrlar iinde altrr. Bu ilem
kumanda kolunu kontrol ve tahrik eden bir kam ile gerekleir. Snr anahtarlar kapama,
ama veya deitirme ilemleri yaparak devreye kumanda eder. Snr anahtarlarnda dikkat
edilmesi gereken en nemli husus hareketli kontaklardan ar akm geirilmemesidir.
Ar yklenme, toz ve yadan dolay snr anahtarlarnn kontaklar ksa devre
olabilir. Bunun iin temassz alglayclar kullanlabilir. Temassz alglayclar endktif veya
kapasitif olarak imal edilir.

a)
b)
ekil 1.3: a) Endktif snr anahtar b) Mekanik snr anahtar

1.4. Basn alterleri

Flanl ve dili balantl olarak 340, 10100, 10160, 20250 bar basn ayar
aralnda imal edilir. Basn alterlerinin basn kapasitesi genelde 315 bara kadardr.
Ayarlamalar vida veya skalal dme ile yaplabilir. AC veya DC gerilimle alabilir.
Basn alterleri ayarlanm basn deeri ald zaman kontan kapayarak sinyal verir
veya kontan aarak sistemin enerjisini keser.

ekil 1.4: Basn alteri

1.5. Selenoid Valfler

ekil 1.5: Selenoid valfler

Bir selenoidin yardmyla, ynlendirme valflerinin anahtarlama konumlar

deitirilebilir. n grlen gerilimin bobine verilmesiyle bir manyetik alan oluur. Bu
manyetik alandan dolay kolda meydana gelen kuvvet ynlendirme valfinin pistonunu yay
kuvvetinin zt ynnde iter ve bylelikle anahtarlama konumu deitirilmi olur. Gerilimin
ortadan kalkmasyla manyetik alan kaybolur ve hibir kuvvet etki etmez. Kurma yay pistonu
eski durumuna getirir. Hidrolik valflere en ok 24 V DC gerilimle kumanda edilir. Bu
yzden iaret kontrol biriminin gerekletirilebilmesi iin g kaynana ihtiya duyulur.

1.6. Trafo ve Dorultmalar

Hidrolik devrelerde genellikle 24 V DC gerilim kullanlr. Bu gerilim trafo ve
dorultmalar tarafndan salanr. Trafolar giriine uygulanan alternatif gerilimin deerini
kolaylkla deitirir. ktaki gerilim yine alternatif gerilimdir. Trafo gc k
karlayabilecek ekilde seilmelidir. Elektro-hidrolik uygulamalarda, trafolar 220 Volt AC
gerilimi 24 Volt AC gerilime evirir.
5

ekil 1.6: Trafo

Dorultmalar, trafo kndaki alternatif akm doru akma evirir. Bunu diyotlar,
bobin ve kondansatrlarden oluan filtre devreleri ile gerekletirirler. Trafo kndaki
alternatif gerilimin negatif alternanslar diyotlar yardmyla pozitif alternans haline getirilir.
Kondansatr ise gerilimi filtre eder ve istenilen doru gerilim elde edilmi olur. Kondansatr
k DC gerilimdir.

ekil 1.7: Dorultma devresi

1.7. Rleler

ekil 1.8: Rleler

Elektro-manyetik anahtarlara rle denir. Selenoid bir gvdeden ve selenoide

balanm hareketli kontaklardan oluur. Selenoid bobine gerilim verilince manyetik alan
oluur. Oluan bu manyetik alan kontaklarn bulunduu paleti bobin nvesine doru eker.
Rle zerindeki kontaklar konum deitirir. Ak olanlar kapanr , kapal olanlar alr.
Bobinin gerilimi kesilince kontaklar eski konumuna gelir.

1.8. Kontaktrler

ekil 1.9: Kontaktr

Kontaktrlerin alma prensibi rlelerle ayndr. Rlelerden farkl olarak kontaktrler

yksek gler iin kullanlan anahtarlardr. Yksek gler iin kullanlan g kontaklar
daha byk imal edilir. Yksek akmlar iin imal edilen kontaklara ana kontak, dierlerine
ise yardmc kontak denir. Rlelerden farkl olarak kontaktrlerde ark sndrcler bulunur.
Ark sndrcler ana kontaklarn hemen zerinde bulunur.

1.9. Uyar l Cihazlar ve Test Cihazlar

1.9.1. Basn ler
Basn lme aletleri bir yzeye etki eden basncn bir kuvvet oluturmas prensibine
gre alr. Hatlarda veya i elemanlarnn giri ve klarndaki basnc lmek iin basn
gstergesi monte edilir. Pistonlu basn lme aletlerinde basn piston zerinde bulunan bir
yay kuvvetine kar etki eder. Piston bu basn deerini kendi gstergesi ile dorudan veya
mekanik olarak darda bulunan bir gstergeye tayarak deer gsterir.

ekil 1.10: Analog basn ler

Dier bir eit basn lerde boru yayl basn lme aletleridir. Yarm ay eklinde
bklm bir boruya basnl akkan girerse her yerde ayn basn olduundan, yay eklinde
bklm olan borunun i ve d yzey alanlar arasnda bir fark bulunduundan boru yay,
alarak dzelmek ister. Bu hareketi bir gstergeye aktarlarak basn llr. Ancak bu
aletler ar yklenmeye dayankl deillerdir.
Dier bir basn sensrleri ise piezo teknolojisi ile imal edilir. Paslanmaz elikten
yaplr. 600 bar basnca kadar lme yapabilir. Gnmzde tercih edilen basnlerlerdir.
Basn ve scaklk sensr birlerik bir yapda bulunabilir.

ekil 1.11: Piezo basn lerler

1.9.2. Ak ler
Hidrolik sistemlerde akkann getii tm elemanlar ve hatlar ile akkanlar arasnda
bir srtnme meydana gelir. Srtnme akkann ve buna bal olarak elemanlarn
snmasna sebep olur. Bunun sonucu olarak gerekli basn azalr. diren akkan hznn
karesi ile ykseldiinden i direnci daha ok akkann hz etkiler. Ak hz belirli deerleri
amamaldr.

ekil 1.12: Ak ler

1.9.3. Scaklk ler

Yksek scaklk (60 dereceden fazla) hidrolik akkannn erken bozulmasna neden
olacandan scaklk lm nemlidir. Ayrca akkann viskositesi de scakla bal olarak
deiir. Scaklk uygulamada en ok analog scaklk lerlerle yaplr. ekil 1. 13 deki
ekildeki scaklk ler tank zerine monte edilir. Akkan gsterge iine dolar. Yan ss
gsterge iindeki termometre ile direk llr. Scaklk ler ayn zamanda akkann
seviyesini de gsterir.
Yksek basnlarda alan scaklk sensrleri ise ok geni bir yelpazeye sahiptir.
Yuva ve sensr iki paradan oluur( ekil 1.14 ). Yuva monte edildii sistem zerinde sabit
kalrken sensr basnl durumda bile sklp taklabilir.

ekil 1.13: Termometreli scaklk ler

ekil 1.14: Scaklk ler

1.9.4. Debi ler

llecek olan ya debisi hareketli bir orfis zerinden akar. Alet sabit duran bir konik
eleman ve bir yaya sabitlenmi uzun bir pistondan ibarettir. Geen debiye gre piston yaya
bastrr. Debi lme aletinin hassasiyeti % 4 civarndadr. Daha hassas lmeler iin lme
trbinleri; dili arkl lme aletleri kullanlr. Srekli lmler iin lme trbini tavsiye
edilir. lme trbininin devir says akn deerini gsterir. Trbinin devir says ile ak
deiimi doru orantldr.

ekil 1.15: Debimetre

10

1.9.5. Seviye Gstergesi

ekil 1.16: Seviye gstergesi

Hidrolikte kullanlan yan seviyesi ok nemlidir. Seviye gstergesi tank iindeki

yan seviyesini gsterir. Bir ya tanknn seviye deiimlerini engellemek iin % 15 i
orannda hava boluu braklr. Ya seviyesi azalrsa sistemde oluan kovitasyon etkisi
artar. Elemanlarn anma hzlar artar. Ya seviye gstergesine dolar ve ya seviyesi
grnr.
Derin tanklar s atmak, geni tanklar hava ayrmak iin daha kullanldr. Derin
tanklarda akkan azaldka, akkann ss artar. Akkann daha abuk bozulmasna sebep
olur. Geni tanklarda akkan azaldka, akkan iindeki hava miktar artar. Bu da
elemanlarn daha abuk anmalarna sebep olur.
Seviye gstergesi tank zerine monte edilir. Tanktaki ya, seviye gstergesine dolar.
Yan seviyesi gsterge zerinden grlr. Seviye gstergesi tankn tankn st seviyesinden
%15 kadar aa ksma monte edilir.

1.9.6. Kirlilik Gstergesi

Hidrolik sistemlerde kullanlan filtreler ok kk paracklarn akkana gemesine
engel olur. Ancak ya kullanmlar sonucu kirlenir. Kirlilik derecesinin bir gsterge
zerinden denetimi nemlidir. Kirlilik genelde filtreler zerinden llr. Bir filtrenin
kirlilik derecesi filtrenin oluturduu basn kayb ile llr. Artan kirlilik derecesi ile
filtrenin nndeki basn ykselir. Bu basn yay yklemeli bir silindire etki eder. Artan
basncn etkisiyle piston yaya doru hareket eder. Pistonun hareketi bir elektrik konta
zerinden elektriksel veya grsel gstergeye dntrlr.

11

ekil 1.17: Tank ve zerinde kirlilik gstergesi

1.9.7. Test Cihazlar

ekil 1.18: Test cihaz

Atlye dnda yaplan lmeler iin mobilitesi arttrlm cihazlarla svnn her trl
zellii test cihazlar ile llebilir. Test cihazlar pratik kullanma sahiptir. PC ya da
yazcya balanabilir..

1.10. Potansiyometre
Direnci mekaniki olarak deien elemanlara potansiyometre denir. Potansiyometreler
aadaki grup altnda toplanabilir:

Karbon Potansiyometreler

Telli Potansiyometreler

Vidal Potansiyometreler

12

ekil 1.19: eitli potansiyometreler

1.11. Amplifikatrler
Elektrik devrelerinde amplifikatrler g ykseltmek iin kullanlr. Baz hidrolik
devrelerde ise akkandaki g deiimlerini minimize eder.

1.12. Oransal Valfler

1.12.1. Yn Kontrol Valfleri
Yn kontrol valfleri birbiri ardna sralanm karelerle gsterilir. Kare says bir valfin
mmkn olan anahtarlama konumlarnn saysn gsterir. Karelerin iindeki oklar ak
ynn belirtir. izgiler farkl anahtarlama konumlarnda balant kaplarnn birbirleri ile
nasl balanacan gsterir. Ynlendirme valflerinin gsterilmesinde daima nce balant
kaplarnn says ve daha sonra anahtarlama konumlarnn says verilir. Ynlendirme
valflerinin en az iki konumu vardr.
Yn kontrol valfleri hidrolik akkann ak ynn, dolays ile hareket ynn ve i
elemanlarn kontrol eder. Ynlendirme valfleri elle, mekanik olarak, elektriksel ve hidrolik
olarak kumanda edilebilir. Bunlar sinyalleri iletir veya glendirir. Bylece enerji kontrol
birimi ile sinyal kontrol birimi arasnda arabirimi oluturur. ekil 1.20 deki ekil oransal
yn kontrol valfidir. ekil 1.21.deki ekil mekanik ve selenoidli yn kontrol vafidir.

13

ekil 1.20: Oransal yn kontrol valfi

ekil 1.21: Mekanik ve selenoidli yn kontrol valfi

1.12.2. Basn Emniyet Valfleri

ekil 1.22: Basn emniyet valfi

Basn emniyet valflerinin grevi, hidrolik sistemin tamamnda veya sistemin bir
blmnde basnc etkilemektir. Sistem basncnn, valf iinde bir yzeye etki ettirilmesi bu
valflerin alma prensibinin esasn tekil eder. Bu ekilde meydana gelen kuvvet, kar
ynde etki eden bir yay kuvveti ile dengelenir.
14

Basn emniyet valfi giri basncn nceden belirlenmi bir k basncna drr.
Byle bir kullanm farkl basnlarn gerekli olduu yerlerde kullanlr. Srgl basn
emniyet valflerinin zel tasarm ile daha hassas ayarlama yaplabilir.

ekil 1.23: eitli basn emniyet vafleri

Ayrca basnc snrlamak iin basn snrlama valfleri kullanlr. Basn snrlama
valflerinin iine sk olarak yasyklama pistonu veya oturmal bir valf konur. Yastklama
dzenei hzla alma ve yava kapanma zellii gsterir. Bu ekilde basn darbelerinin
verecei zararlar nlenmi olur.

1.12.3. Ak Kontrol Valfleri

ekil 1.24: Ak kontrol valfi

Ak kontrol valfleri, basn kontrol valfleri ile birlikte hacimsel debiye etki eder.
alma elemanlarnn hareket hznn kontrol veya ayarlanmas bu valflerle mmkn olur.
Sistemin sabit bir hacimsel debi ile beslenmesi durumunda akn blnmesi gerekir. Bu,
ou kez ak kontrol valfinin bir basn kontrol valfi ile birlikte almas eklinde
gerekleir.
Tek ynl ak kontrol valfinin ama derecesi bir ayarlanabilir ksc yardmyla
ayarlanr. Yeterli basn olmas durumunda ayarlanm k miktar ok ynnde sabit
tutulur.
15

Darya kan piston kolu yke rastlamaktadr. ki yollu ak kontrol valfi buna
ramen silindir ilerleme hznn sabit kalmasn salar. Piston kolu yk altnda, yksz
durumdaki hzla dar itilir. Tek ynl ak kontrol valflerinde ters yndeki akta ak
azalmaz. nk tek ynl ak kontrol valfinin iinde bulunan bilye hatt ak tutar.

ekil 1.25: eitli ak kontrol valfleri

1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu

1.12.4.1. Elektronik Kart
Elektronik kartlar genelde dijital imal edilmektedir. Hidrolik devrelerde her eleman
kontrol ve kumanda edebilirler.

ekil 1.26: Elektronik kart

1.12.4.2. Kart Tutucu

Elektronik kartlarn gvdeye baland ksm kart tutuculardr.
1.12.4.3. Kart Elemanlar
Kart elemanlar elektronik malzemelerden oluur.

16

1.12.4.4. Oransal Valf lm Seti

Oransal valf lm seti basn, scaklk, debi lm iin kullanlr. Oransal valf
lm cihazlarnn mobilitesi arttrlmtr. Paket olarak pek ok aparatla istee gre sistem
geniletilebilir. Svnn her zelliini lebilecek ekilde imal edilenleri de mevcuttur.
Oransal valf lm setlerine istendiinde sensrlerde taklabilir.

ekil 1.27: Oransal valf lm seti

17

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama 1:Elektro-hidrolik devre elemanlarnn tantlmas

lem Basamaklar

neriler

ncelikle atlyenizde bulunan elektro-hidrolik

devre elemanlarn gruplandrnz (Oransal valfler,
l ve kontrol cihazlar ve dier elemanlar
Atlyenizde bulunan elektroolarak.).
hidrolik devre elemanlarn
Gruplandrdnz devre elemanlarnn zelliklerini
inceleyiniz. Bir rapor haline
ve alma gerilimlerini kaydediniz.
getirip retmeninize sununuz.
Kararsz
kaldnz,
tanmlandramadnz
elemanlar
retmeninize
danabileceinizi
unutmaynz.

Uygulama 2: Elektro-hidrolik devre elemanlarnn zelliklerinin kavranmas

lem Basamaklar

neriler
Bir

nceki faaliyette elektro-hidrolik devre

elemanlarn gruplandrmtnz. Her gruptan
bir devre elemann seiniz.
Setiiniz
devre
elemannn
zelliklerini,
Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik
almasn ve balant eklini internetten,
devre elemanlarndan 5 tanesinin
kitaplardan veya bu konuda alma yapan
zelliklerini rapor haline getirip
firmalardan reniniz.
retmeninize sununuz.
Planl ve organize olunuz. Her renci mmkn
olduunca farkl eleman semelidir.
almalarnz bir rapor halinde retmeninize
sununuz.

18

Uygulama 3: Oransal valflerin balantlarnn kavranmas

lem Basamaklar

ekilde oransal valflere ait temel

balant emas verilmitir.
Bu uygulama faaliyetinde sisteme
akkan balants yaplmayacaktr.
Devrede yer alan elemanlarn
alma artlarn tespit ediniz.
ekildeki balanty kurunuz.
Balantlarnz
retmeninize
gsteriniz.

neriler

19

Oransal valflerin balants ve zellikleri

semboller halinde elemanlarn zerinde
bulunur.
Sisteme tank giriini balamaynz.
Devre elemanlarnn alma artlarn
tespit ederken Uygulama 2 den
faydalanabilirsiniz.
alkanlklarn unutmaynz.
Balantlar dikkat ve titizlikle yapnz.
Kararsz
kaldnz
konular
retmeninize dannz. Sabrl olunuz.

PERFORMANS DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLENDRME
rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz EVET
stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER
Elektro-hidrolik devre elemanlarn inceleyip rapor halinde
retmeninize sundunuz mu?
Elektro-hidrolik devre elemanlarnn zelliklerini kavradnz m?
Hidrolik devre emasn doru izdiniz mi?
Elektrik devre emasn doru izdiniz mi?
Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi?
Hidrolik devreyi doru kurdunuz mu?
Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz
mi ?
Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu?
Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi?
gvenliine, sreye, i disiplinine ve atlye kurallarna uydunuz
mu?

20

Evet

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.
1.

2.

) Snr anahtarlar i paralarnn belirli snrlar iinde almasn salar.

) Basn alterleri ayarlanm basn deeri ald zaman kontan kapayarak

sinyal verir veya kontan aarak sistemin enerjisini keser.

3.

) Buton ve alterlerde hareketli kontak bulunmaz.

4.

) Akkann yksek scaklklara ulamas sistemin kararl almasn salar.

5.

) Hidrolik devrelerde genellikle 24 V DC gerilim kullanlr.

6.

) Bir ya tanknn seviye deiimlerini engellemek iin % 15 i orannda hava

boluu braklr.
7.

) Oransal valf lm seti basn, scaklk, debi lm iin kullanlr.

8.

) Kirlilik gstergesi alma ortamnn kirliliini gsterir.

9.

) Ak kontrol valfleri akkann ak ynn deitirir.

10.

) Basn kontrol valfi, giri basncn nceden belirlenmi bir k basncna

drr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

21

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Elektro-hidrolik devreyi tekniine uygun tasarlayabileceksiniz. Sembolleri izip
tanyabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle elemanlarn sembollerini iyi bilmeniz
gerekmektedir. Bunun iin;

Uygulamadaki sembol katalolarn inceleyerek sembollerini izip anlamlarn

ve grevlerini yaznz.

Bu devrelerdeki elemanlarn isimlerini ve grevlerini yazp snfta sununuz.

Aratrma

ilemleri

iin uygulamadaki

rneklerden faydalanabilirsiniz.

Bylelikle sistemi daha iyi kavrayp uygulamalar daha rahat yapabilirsiniz.

2. ELEKTROHDROLK KUMANDA
BLGS
2.1. ElektroHidrolik Malzeme Sembol Bilgisi
2.1.1. Elle Kumanda Sembolleri

22

2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri

2.1.3. Rle Bobini ve Kontaklar in Sembolleri

2.1.4. Role ve Bobin Sembolleri

2.1.5. Mekanik ve Elektrikle Kumanda Sembolleri

Mekanik kontroll valfler

23

Bobin kontroll valfler

2.1.6. Elektrik Balant Sembolleri

___________ : Basn i ve geri dn hatlar
_ _ _ _ _ _ _ _ : Kontrol hatt
__ __ __ _

: Uzaklatrma veya kaak hatt

2.1.7. Elektrik G Kayna Sembolleri

2.2. ElektroHidrolik Devre Elemanlar Sembolleri ve erdii

Mantk

Hidrolik devrelerde tank; yan bulunduu, depo edildii yerdir. Kirlilik, seviye,
scaklk gstergeleri tankn zerinde bulunur. Ayrca akkann basncnn pompa ile
ykseltildii yer yine tanktr.

24

Tm hidrolik devre elemanlarnda akkan balant noktalar gsterilir. Silindirlerin

tek etkili veya ift etkili olduklar balant noktalarndan anlalr Basn ayar ve snrlama
valflerindeki oklar akkann ynn verir. ek valfteki ak yn oktan yaya dorudur. Yn
kontrol valflerinin balant noktas ilk sayy oda says ikinci sayy gsterir.

4/3 pompa dnl yn kontrol valfi

25

2.3. ElektroHidrolik Devre Elemanlarnn Devre zerinde

2.3.1. Rakamla Tanmlandrlmas

ekil 2.1: Elektro-hidrolik devre

Tm elektro-hidrolik devre elemanlarnn ekil zerinde tanmlandrlmas

gerekmektedir. Tanmlandrmann devre yapm ve devrelerin arza takipleri srasnda
faydalar vardr.
Her hidrolik devre elemanna bir numara verilir. Bu elemanlarn birbiri ile
kartrlmalarn engeller. zellikle valf selenoidlerine ayr ayr numara verilmelidir.

2.3.2. Harfle Tanmlandrlmas

Hidrolik devrelerin tanmlandrlmasnda aadaki harfler kullanlr.
P
T
A
B
L

Basn hatt balants

Dn hatt balants
balantlar
balants
Kaak ya balants

26

2.4. Teknolojik ema

G birimi

aret kontrol birimi

Arabirim

Tank

ekil 2.2: Teknolojik emann hidrolik devre zerinde gsterimi

Tank akkann bulunduu, basnl bir ekilde sisteme uyguland ksmdr.

Akkann dn yine tankadr. Arabirim akkana yn verilen ksmdr. Sistemin
almasn etkileyen temel unsurdur. G biriminin ne ekilde alacan denetler. aret
kontrol birimi akkan denetler ve g birimine iletir. G birimi hidrolik sistemlerde iin
yapld ksmdr. Silindirler burada bulunur.

27

2.5. Fonksiyon Blok Diyagram

Tahrik
birimi

sinyal
girii

Enerji
kontrol
birimi

Sinyal
ilemcisi

Enerji
besleme
birimi

Kontrol enerjisi
besleme birimi

ekil 2.3: Hidrolik devrelere ait fonksiyon blok diyagram

Enerji besleme birimi akkan enerji kontrol birimine aktarr. Enerji kontrol birimi
akkan kontrol ederek silindirlere uygular. Enerji kontrol valfler, uyar ve l aletleri ile
yaplr.

2.6. Hidrolik Devre emas

Hidrolik devre emalarnda akkan tank, basn snrlayclar, basn ayarlayclar,
kontrol valfleri, silindirler, l ve kontrol aletleri bulunur. Hidrolik devre emalar
akkann ald yolu gsterir. Hidrolik devrelerin yava ve kuvvetli olduklar
unutulmamaldr.

2.7. Hidrolik Devre iziminde Elemanlarn Numaralandrlmas

Tm elektro-hidrolik devre elemanlarnn ekil zerinde numaralandrlmas
gerekmektedir. Numaralandrmann devre yapm ve devrelerin arza takipleri srasnda
faydalar vardr. Her hidrolik devre elemanna bir numara verilir. Bu elemanlarn birbiri ile
kartrlmalarn engeller. zellikle valf selenoidlerine ayr ayr numara verilmelidir.

2.8. Elektrik Kumanda emas

Elektrik kumanda emalar hidrolik devreye elektrik olarak kumanda emalarn
gsterir. Elektrik kumanda emalarnda anahtarlar, rleler, zamanlayclar, snr anahtarlar,
selenoidler ve her devrenin zelliine uygun kumanda elemanlar bulunur. Her kumanda
elemanna bir numara verilir. Verilen numaralarn hidrolik devrelerdeki numaralarla uyumlu
olmas nemlidir.
28

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama 1 : Elektro-hidrolik devre elemanlarnn sembollerinin renilmesi
lem Basamaklar

neriler

Atlyenizde bulunan elektrohidrolik devre elemanlarnn

sembollerini bir tablo haline
getirip retmeninize sununuz.

Elektro-hidrolik
devre
elemanlarnn
sembolleri zerlerinde bulunmaktadr.
Kararsz kaldnz, tanmlandramadnz
elemanlar retmeninize danabileceinizi
unutmaynz. Planl ve organize olunuz.
Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik devre
elemanlarnn sembollerini bir tablo haline
getirip retmeninize sununuz.
Dikkatli ve titiz bir ekilde almalarnz
gerekletiriniz. Sorumluluklarnz biliniz.
alkanlklarn unutmaynz.

Uygulama 2. : Elektro-hidrolik devre elemanlarnn elektriksel balantlarnn

kavranlmas

lem Basamaklar

Atlyenizde bulunan elektro-

hidrolik devre elemanlarn bir
liste haline getiriniz.
Elektro-hidrolik
devre
elemanlarnn
elektriksel
balantlarn
bu
listeye
iziniz.

Devre elemanlarna balant

ekillerine gre uygun gerilim
verip alma eklini not
ederek salamlk kontrollerini
yapnz.

neriler
Elektro-hidrolik devre elemanlarn liste
haline getirirken Uygulama 1
den
yararlanabilirsiniz.
Elektro-hidrolik
devre
elemanlarnn
elektriksel
balantlar
elemanlarn
zerlerinde bulunmaktadr.
Selenoidlerin
zerlerindeki
alma
gerilimlerine gre uygun gerilimleri vererek
selenoid bobinlerini kontrol edebilirsiniz.
Dier elektriksel elemanlarn alma
ekillerini de ayn yntemle kavrayabilirsiniz.

29

Uygulama 3: Elektro-hidrolik sistem plannn karlmas (Projenin izilmesi )

Bir elektro-hidrolik sistem aadaki koullara gre alacaktr. Sistemin elektriksel
balantsn ve hidrolik devre emasn iziniz. Uygulamasn yapnz.

Sistemde iki adet tek etkili silindir bulunacak.

Her iki silindire de selenoid bobinli valflerle kumanda edilecek.
Silindirler birbirinden bamsz olarak hareket edecektir.
Birinci buton birinci silindire, ikinci buton ikinci silindire kumanda edecek.
Devrede durdurma butonu bulunmayacak. (Silindirlerin geri hareketini yk
salamaktadr. )

lem Basamaklar

Sistemin
hidrolik
devre
emasn normlara uygun
olarak iziniz.
Sistemin elektriksel balant
emasn iziniz.
retmeninizden
devre
elemanlarn temin ediniz.
Hidrolik devreyi kurunuz.
Elektriksel
balantsn
yapnz.
Devrelenizi kontrol ediniz.
Sisteme
retmeninizin
kontrolnde enerji veriniz.

neriler

Sistemin hidrolik devre emasn 1.

Uygulama
Faaliyetinde
tablo
haline
getirdiiniz
sembollerden
faydalanarak
izebilirsiniz.
Semboller tablosundan faydalanabilirsiniz.
Devre elemanlarnn uygun zellikte olup
olmadn kontrol ediniz.
Sreyi dikkatli kullannz. alkanlklarna
uyunuz. Uygun el takm kullanmaya zen
gsteriniz.
Hidrolik devreyi kurarken sistemde basnl
akkan olacan unutmaynz. Ak balant
kalmamasna zen gsteriniz.
Elektrik balantsn yaparken elemanlarn
alma gerilimine dikkat ediniz.
retmeninizin gzetimi olmadan devreye
enerji vermeyiniz.

30

PERFORMANS DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLENDRME
rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz EVET
stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER
Elktro-hidrolik devre elemanlarnn sembollerini bir tablo haline
getirdiniz mi?
Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik devre elemanlarnn listesini
kardnz m?
Elktro-hidrolik devre elemanlarnn elektriksel balantlarn
izdiniz mi?
Elktro-hidrolik devre elemanlarnn salamlk kontrollerini yaptnz
m?
Sistemin hidrolik devre emasn doru olarak izdiniz mi?
Sistemin elektrik balant emasn doru izdiniz mi?
Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi?
gvenliine, sreye, i disiplinine ve atlye kurallarna uydunuz
mu?

31

Evet

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.
1.

Elektro-hidrolik devrelerde kullanlan P, T, A, B sembollerinin anlamlarn yaznz.

2.

Hidrolik devre emalarnda bulunan elemanlar yaznz.

3.

Yn kontrol valflerinde bulunan 1. ve 2. say neyi temsil eder?

4.

Elektrik kumanda emalarnda bulunan elemanlar yaznz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevaplarnz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

32

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Elektro-hidrolik devre elemanlar arasndaki balanty yapp sistemi hatasz
altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle silindir ve valfleri iyi tanmamz
gerekmektedir. Bunun iin;

Tek etkili silindirlere ait bir emay, rapor haline getirip snfta sununuz.

ift etkili silindirle ait bir emay, rapor haline getirip snfta sununuz.

Silindirlerin valflere nasl balandn aratrnz.

Aratrma ilemleri iin uygulamadaki rneklerden, internetten ve hidrolik ilem

yapan firmalarndan faydalanabilirsiniz. Bylelikle sistemi daha iyi kavrayp uygulamalar
daha rahat yapabilirsiniz.

3. TEK ETKL SLNDRLERN

KONTROL
3.1. Paralel alan Valflerin Devre emas
Paralel alan valfler arasnda elektriksel veya mekaniki bir balant
bulunmamaktadr. Valfler sadece balandklar silindirlere kumanda eder. Valflerin ve
silindirlerin almalar birbirlerini etkilemez. Akkan tek bir hat zerinden devresini
tamamlar. 3/2 yn kontrol valfi 1. Silindiri, 4/2 elle kumandal yn kontrol valfi 2. silindire;
4/2 bobin kumandal yn kontrol valfi sadece 3.silindire kumanda eder.

33

ekil 3.1: Paralel alan valflerin devre emas

3.2. Seri alan Valflerin Devre emas

Seri bal valflerin almalar birbirlerini etkiler. Akkan iki veya daha fazla valf
veya devre malzemesi zerinden devresini tamamlar. Her valfin alma durumu dierini
etkiler. Uygulamada daha ok mekanik ve bobin kontroll valflerin seri balants ile
silindirler kontrol edilir.
ekil 3.2. (a) daki devrede elle kontroll valfe ncelik verilmitir. Elle kontroll valfe
kumanda etmeden bobin kontroll valf silindiri hareket ettiremez.
kinci devrede ise 4/2 ve4/3lk bobin kontroll ynlendirme valfler bulunmaktadr.
4/2 ynlendirme valfinden geen akkan 4/3 ynlendirme valfi snrlar. Ancak 4/3
valfinden akkan, 4/2lik valfe geince valf silindiri kontrol edebilir.

(a)

(b)

ekil 3.2: Seri alan valflere ait devreler

34

3.2.1. alma Diyagram

Tek etkili silindir uzaktan kumandal olarak alacaktr. Uzaktan kumanda ilemini
mekanik ve bobin kontroll valfler yapacaktr. Silindirin ileri hareketi istenirse mekanik,
istenirse elektriki olarak kontrol edilecektir. Sistem basnc 60 barla sabit tutulacaktr.
alma diyagramnda iki valfin uzaktan kumanda vazifesi grerek silindiri hareket
ettirdikleri grlmektedir. Hem 1.valf ve hemde 2. valf silindiri ileri hareket ettirebilir. Tek
etkili silindirin geri hareketini ise yk yapmaktadr.

ekil 3.3: Seri bal devrenin alma diyagram

3.2.2. Hidrolik Devre emas ve Uygulamas

ekil 3.4te yk tek etkili silindiri geri getirmitir. iki valften her hangi birine
kumanda edildigi taktirde silindir hareket eder. 3/2 yn kontrol valfine ne kadar basarsak
silindir o kadar hareket eder. Elinizi valften ektiimiz anda silindir geri hareket eder. 4/2
bobin kumandal valfe enerji verilince silindir sona kadar hareket eder. Valfin enerjisi
kesilince silindir geri hareket eder.

35

ekil 3.4: Valflerin seri balantsna ait devre

3.2.3. Elektrik Devre emas ve Uygulamas

ekil 3.5teki S0 anahtarna baslnca K1 rlesi ak olan kontan kapatr. 1Y
selenoidi enerjilenir. Silindir hareket eder. ekil 3.3 teki alma an diyagrama baklrsa S0
anahtarna braklm silindir geri hareket ettirilmitir. Silindirin geri hareketi mekaniki valfle
salanmtr. Bunun iin solenoid valf enerjili grlmektedir. S0 anahtar alnca veya
mekanik valfe baslnca silindir ileri ynde hareket eder.

ekil 3.5: Seri bal devrenin elektrik devre emas

36

3.3. Giriin ve kn Kslmas ile Ilgili Devre emas ve

Uygulamas
Tek etkili silindirin girii ve k, ak kontrol valfleri ile kslacaktr. Silindirin ileri
hareketi % 60, geri hareketi % 90 orannda kslacaktr. Sisteme ayn zamanda mekenik ve
elektriksel olarak uzaktan kumanda edilecektir. Sistemin giri basnc 60 barla sabit
tutulacaktr.

3.3.1. alma Diyagram

alma diyagramna dikkat edilirse valfin geri hareketi, ileri hareketine gre daha
fazla kslmtr. leri hareketin yatayla yapt a daha fazladr. Ak kontrol valfleri ile bu
a istenen deerlere ayarlanabilir.

ekil 3.6: Giri ve kn kslmasn ait devrenin alma diyagram

3.3.2. Hidrolik Devre emas

Tek etkili silindirin giriine konulan ak kontrol valfi girii ksar. Giriteki ak
kontrol valfi % 60a ayarlanmtr. Ak % 60 orannda ksar. Tank ile 4/2 yn kontrol valfi
arasna konulan ak kontrol valfi k ksar. k % 90 orannda orannda kslmtr.
Giri ve ktaki ak kontrol valfleri ile ksma ilemi istenilen deerlere ayarlanabilir.

37

ekil 3.7: Giri ve kn kslmasn ait hidrolik devre emas

3.3.3. Elektrik Devre emas

ekil 3.8: Giri ve kn kslmasn ait elektrik devre emas

S0 anahtarna baslnca K1 rlesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. Silindir ileri hareket

eder. S0 anahtar alnca yk, silindiri geri getirir.

3.4. Oransal Valfler ift Etkili Silindirin Kontrol

3.4.1. Yn Kontrol Valfleri Devre emas ve Uygulamas
ekil 3.10daki devrede iki adet yn kontrol valfi ve iki adet ift etkili silindir
bulunmaktadr.1. Silindir normalde geri ynde duracak valfe enerji verince silindir ileri,
valfin enerjisi kesilince silindir geri ynde hareket edecek. 2. Silindir normalde ileri ynde
duracak valfe enerji verince silindir geri, valfin enerjisi kesilince silindir ileri ynde hareket
edecek. Silindirlerin kontrolleri yn kontrol valfleri ile salanr.

38

alma diyagram

Valfe enerji verilince silindir ileri ynde hareket eder. 1. Valfin enerjisi kesilince
silindir geri ynde hareket eder. 2. valfe enerji verilince silindir geri ynde hareket eder. 2.
valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri ynde hareket eder. Yn kontrol valfleri
silindirlerin ynlerini tayin eder.

ekil 3.9: alma diyagram

Hidrolik devre emas

ekil 3.11 de 1. silindir geri, 2. silindir ileri ekilde konumlandrlmtr. Bu ilem yn

kontrol valflerinin, silindirlere balantsndaki farkla salanmtr. Farkl 4/2 selenoid valf
kullanarak da bu ilem gerekletirilebilir. 1. nolu selenoide enerji verilince silindir ileri
ynde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir geri ynde hareket eder. 2. valfe enerji
verilince silindir geri ynde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri ynde
hareket eder.

39

ekil 3.10: Hidrolik devre emalar

Elektrik Devre emas

ekil 3.11: Elektrik devre emas

Elektrik devre emas ekil 3.10 daki hidrolik devrelerin ikisi iinde ortaktr. ekil
3.11 deki S1 anahtarna baslnca K1 rlesi ve dolays ile solenoid enerjilenir. Solenoid
enerjilenerek akkann, ak ynn deitirir. S1 anahtar braklnca valfler enerjisiz kalr.
Silindirler eski konumuna gelir. S1 anahtar tutmal tip seilirse silindirlerin eski konumuna
gelme ilemini S0 anahtar yapar.

40

3.4.2. Ak Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas

ift etkili silindire 4/3 selenoid kumandal valf ile kumanda edilecektir. Silindirin ileri
hareket hz ak kontrol valfi ile ayarlanacaktr. Ak kontrol valfi % 50 orannda
kslacaktr. Sistem giri basnc dardan kontroll basn snrlama valfi ile
snrlandrlacaktr.

alma Diyagram

alma diyagramnda grld gibi silindirin ileri hareketini selenoidin B bobini,

geri hareketini A bobini gerekletirir. Silindir giriine ak kontrol valfi yerletirilmitir.
Ak kontrol valfi % 50 orannda kslmtr. Bundan dolay silindirin ileri hareketi yavatr.
Silindirin yatayla yapt a azdr. Ak kontrol valfinin oran deitirildike silindirin ileri
hareket hz da deiir. Ak kontrol valfinin oran drldke silindir daha yava ileri
ynde hareket eder. Silindirin geri hareketi ak kontrol valfinden etkilenmez.

ekil 3.12: Ak kontroll oransal valf devresi alma diyagram

0-1 Saniye aralnda silindirde hareket grlmemitir. Silindir zaten geri konumdadr.
3. Saniyede 1Y bobininin enerjisi kesilmitir.
4-12 Saniye aralnda, 2Y selenoidi enerjilenerek silindir ileri ynde hareket
etmektedir. Ancak ileri hareketi 6 saniye srmtr. Bunun sebebi akn %50 orannda
kslmasdr.
12. Saniyede 2Y bobininin enerjisi kesilmitir.
14. Saniyede 1Y bobini enerjilenmi ve silindir 1 saniye iinde geri hareket etmitir.

41

Hidrolik devre emas

ekil 3.13: Ak kontrollu oransal valf hidrolik devre emas

Devrede ift etkili silindir, % 50 orannda kslm ak kontrol valfi, 4/3 bobin
kontrollu selenoid valf, tanktan kan basncn kontrol iin basn snrlama valfi
kullanlmtr. Selenoidin 2Y bobini enerjilenince ak kontrol valfinin oran dorultusunda,
silindir ileri doru hareket eder. Silindirin hareket hz ak kontrol valfi ile istenen deerlere
ayarlanabilir. Silindirin geri hareketini selenoidin 1Y bobini salar.

Elektrik devre emas

ekil 3.14: Ak kontroll oransal valf elektrik devre emas

42

S2 butonu silindirin ileri hareketini, S1 butonu geri hareketini gerekletirir. S2

butonuna baslnca, K2 rlesi ve selenoidin 2Y bobini enerjilenir. S2 butonundan elimizi
ekersek K2 rlesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S1 butonuna baslrsa K1 rlesi ve
selenoidin 1Y bobini enerjilenir. Silindir geri ynde harekete balar. S1 butonundan elimizi
ekersek silindirin geri hareketi de durur.

3.4.3. Basn Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas

ift etkili silindir 4/3 selenoid kumandal valf ile kumanda edilecektir. Silindir basn
kontroll oransal valf ile kontrol edilecektir. Basn kontrol valfi 30 bara ayarlanacak.
Sistem giri basnc dardan kontroll basn snrlama valfi ile 50 barda sabit tutulacaktr.
Giri basnc 50 barn altna derse basn kontrol valfi akkann geiini durdurur.

alma diyagram

ekil 3.16 daki selenoid valfin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri, 2Y bobini
enerjilenince silindir geri ynde hareket eder. alma diyagramndan grld gibi
silindirin geri hareketi daha uzun bir srede gereklemektedir. Bu sre basn kontrol valfi
ile ilgilidir. Basn kontrol valfinin deeri arttka silindirin geli sreside artar. Ancak
basn kontrol valfinin deeri 37 barn zerine karsa silindir geri ynde hareket etmez (
Giri basnc 50 bar ). Ayn durum giri basncnn dmesi ile de gerekleir. Eer basn
kontrol valfi 30 bara ayarlanmsa, devre giri basnc da 50 barn altna derse silindir geri
gelmez. Bylelikle basn kontrol edilmi olur.

ekil 3.15: Basn kontroll oransal valf devresi alma diyagram

0-3 saniye aralnda 1Y bobini enerjilenmi ve silindir ileri hareket etmitir.

3-6 saniye aralnda silindir ileri ynde durmutur.
6-22 saniye aralnda 2Y bobini enerjilenerek silindir geri ynde hareket etmitir.
Silindirin geri hareketi 15 saniye gibi uzun bir zaman aralnda gereklemitir. Bunun
sebebi basn kontrol valfinin 30 bara ayarlanmasdr.

43

Hidrolik devre emas

ekil 3.16: Basn kontrollu oransal valf hidrolik devre emas

Devrede ift etkili silindir, 30 bara ayarlanm basn ayar valfi, 4/3 bobin kontroll
selenoid valf, tanktan kan basncn kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr.
Selenoidin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri doru hareket eder. Silindirin geri hareketini
selenoidin 2Y bobini salar. Devre giri basnc 50 bardr. Devre basnc 50 barn altna
derse basn kontrol valfi akkann geiini durdurur.

Elektrik devre emas

S1 butonu silindirin ileri hareketini, S2 butonu geri hareketini gerekletirir. S1

butonuna baslnca, K1 rlesi ve selenoidin 1Y bobini enerjilenir. S1 butonundan elimizi
ekersek K1 rlesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S2 butonuna baslrsa K2 rlesi ve
selenoidin 2Y bobini enerjilenir. Silindir geri ynde harekete balar. S2 butonundan elimizi
ekersek silindirin geri hareketi de durur. K1 ve K2 rlelerinin kapal kontaklar elektriksel
kilitleme iin konmutur. K1 rlesi alrken K2 rlesi ; K2 rlesi alrken de K1 rlesi
almaz.

44

ekil 3.17: Basn kontroll oransal valf elektrik devre emas

45

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bir hidrolik sistemin hidrolik devre emas, elektrik balant emas ve durum
diyagram verilmitir. Sistemin almasn aklayarak, uygulamasn yapnz.

Hidrolik devre emas

Elektrik balant emas

46

DURUM DYAGRAMI

lem Basamaklar

neriler

Hidrolik devrenin almasn

aklaynz.

Elektriksel
devrenin
almasn aklaynz.

Hidrolik devre uygulamasn

yapnz.

Elektrik devre uygulamasn

yapnz.

Sisteme enerji veriniz.

Hidrolik devrenin almasn valflerin

balantsna bakarak aklayabilirsiniz. Dikkat
edilirse iki valf paralel balanmtr.
Hidrolik
devrenin
almasn
durum
diyagramna bakarak aklayabiliriz.
Elektrik devresindeki anahtarlar tutmal tip
anahtar olduu gz nne alnmaldr.
Selenoidlere yardmc rlelerin enerji verdii
unutulmamaldr.
Hidrolik devrenin almas sistemin elektrik
balants hakknda da bilgi verir.
Hidrolik devreyi kurarken size verilen
elemanlarn doruluunu tespit ediniz. Bunu
elemanlarn zerlerindeki sembollere bakarak
yapabilirsiniz.
Akkann basncnn azalmamas ve ya
kaaklarn engellemek iin yaptnz
balantlar kontrol ediniz.
Elektrik devre uygulamasn yaparken
elemanlara
uygulanacak
gerilimin
doruluunu alma gerilimine bakarak
kontrol ediniz.
Balantlar kontrol ediniz.
Sisteme enerjiyi retmeninizin kontrolnde
veriniz.

47

PERFORMANS DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLENDRME
rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz
EVET stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.
Evet
Hayr
DEERLENDRME LTLER
Hidrolik devrenin almasn doru yaptnz m?
Elektrik devrenin almasn doru yaptnz m?
Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi?
Hidrolik devreyi doru kurdunuz mu?
Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz
mi?
Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu?
Sistemi doru altrabildiniz mi?
gvenliine, sreye, i disiplinine ve atelye kurallarna uydunuz
mu?

48

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF LME SORULARI
SORU: Aadaki devrenin hidrolik ve elektrik devre emalarn iziniz.

Balatma butonuna baslnca silindir 15 cm ileri ynde gidecek.

15 cm sonra silindir snr anahtarna apacak ve geri dnecek.

Silindir tamamen geri gelince devrenin enerjisi kesilecek.

Cevabnz doru cevap ile karlatrnz. Bir sorunun birden fazla zm yolu
olduunu unutmaynz. Eer hatalarnz varsa yanllarnz tartnz.

DEERLENDRME
renme faaliyeti iin her uygulamay ayr ayr deerlendiriniz. Bir uygulamay
tamamlamadan dier uygulamaya gemeyiniz. Sorunun doru cevabn izip uygulamasn
yaptktan sonra dier faaliyete geebilirsiniz.

49

RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Uygun atlye ortam ve gerekli techizat salandnda oransal hidrolik devre
elemanlarn kullanarak devreyi oluturup hatasz altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Birden fazla silindirin kullanld bir i makineli hidrolik balant emasn
inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin uygulamada hidrolik i makinelernn arza ve
bakmlarn yapan firmalardan faydalanabilirsiniz. Bylelikle sistemi daha iyi kavrayp
uygulamalar daha rahat yapabilirsiniz.

4. BRDEN FAZLA SLNDRN KONTROL

4.1. Paralel Balantl Devreler ve Uygulamas
ekil 4.2deki devrede iki adet ift etkili silindir bulunmaktadr. Bir adet 4/2 selenoid
yn kontrol valfi silindirleri ayn anda ileri ve ayn anda geri ynde hareket ettirmektedir.
Sistem giri basnc dardan kontroll basn snrlama valfi ile sabit tutmaktadr.

4.1.1. alma Diyagram

Selenoid valfe enerji verildiinde akkan 1. ve 2. Silindire ayn anda gider. nk 1.
ve 2. silindir paralel balanmtr. Iki silindir birden ileri ynde hareket etmeye balar.
alma diyagramndan grlecei gibi 1. Silindirin hareket hz 2. Silindirden daha
fazladr. Bunun sebebi 2. Silindire etki eden ykn daha fazla olamasdr. Selenoid valfin
enerjisi kesildii anda silindirler geri ynde hareket ederler. Geri ynde 2. Silindirin yk
fazla olduu iin hareket hz da fazla olur.

ekil 4.1: Paralel bal silindirlerin alma diyagram

50

0-5 Saniyede silindirler ileri ynde hareket etmilerdir. 1. Silindirin daha hzl ileri
ynde hareket ettii grlmektedir. Bunun sebebi 2. Silindire etki eden ykn daha fazla
seilmesindendir.
5-10 saniyede selenoid bobinine enerji verildiinde silindirler geri ynde hareket
etmidir. Fakat bu sefer 2. Silindirin tepki hz 1. Silindirden daha fazladr. nk 2.
Silindire daha, fazla yk etki etmektedir
10-20 saniyede ilem tekrar ettirilmitir.

4.1.2. Hidrolik Devre emas

Hidrolik devrede birbirine paralel bal iki adet ift etkili silindir, 4/3 selenoid yn
kontrol valfi, tanktan kan basnc kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr (ekil
4.2). Selenoid valfin bobinine her enerji verildiinde silindirlerin ikisi birden ayn ynde ve
ayn zamanda ileri ve geri hareket ederler. Zira silindirler paralel baldr.

ekil 4.2: Paralel bal silindirlerin hidrolik devre emas

51

4.1.3. Elektrik Devre emas

ekil 4.3: Paralel bal silindirlerin elektrik devre emas

ekil 4.3teki elektrik devresinde selenoid bobinine gerilim verilmediinde silindirler

dar konumdadr. Selenoid bobinine gerilim verilince K1 rlesi ve 1Y selenoid bobini
enerjilenir. Silindirler geri gelir. Bobinin enerjisi kesilince silindirler tekrar ileri ynde
hareket eder.

4.2. Seri Balantl Devreler ve Uygulamas

ekil 4.5 teki hidrolik devrede iki adet ift etkili silindire 4/3 mekanik ve 4/2 selenoid
valfle kumanda edilmektedir. Mekanik valf 1. Silindiri bamsz olarak kontrol etmektedir.
2. Silindiri 2. Valf 1. Valfe baml olarak kumanda edebilir. 1. Silindir A ve B konumlarna
alndnda 2. Silindir almamaktadr. 1. Valf 0 konumundayken ancak ikinci valf ikinci
silindire kumanda edebilir. Ileri veya geri getirebilir. Sistem giri basnc dardan kontroll
basn snrlama valfi ile sabit tutulmaktadr.

4.2.1. alma Diyagram

Valf 0 konumundayken 2. Valfe enerji verildiinde 2. Silindir hareket edebilir. 2.
Valfin enerjisi kesildiinde 2. Silindir geri gelir. 2. Silindirin hareketi 1. ve 2. Valflere
baldr.1. Valf A konumundayken 1. Silindir ileri B konumundayken geri hareket eder. 1.
Silindirin hareketi sadece 1. Valfe baldr. Bu devrede 1. Mekanik valf ile 1.Silindire
ncelik verilmitir.

52

ekil 4.4: Seri bal silindirlerin alma diyagram

0-5. Saniyede 1. Mekanik valf 0 konumundadr. 2. Valf selenoidine enerji verilerek

silindir ileri, enerjisi kesilerek silindir geri hareket ettirilebilmektedir.
5-10 Saniyede 1. Mekanik valf A konumuna alnm ve 1. Silindir ileri hareket
etmitir. Birinci valf A konumundayken 2. Valfe enerji verilmi fakat 2. Silindir hareket
etmemitir.
10-15 Saniyede 1. Mekanik valf B konumuna alnm ve 1. Silindir geri hareket
etmitir. Ardndan 1. Valf tekrer 0a alnmtr.
15-20. Saniyede 1. Valf 0 konumundayken 2. Valfin 2. Silindiri ileri-geri hareket
ettirebildii grlr.

4.2.2. Hidrolik Devre emas

Devrede iki adet ift etkili silindir, bir adet 4/2 bobin kontroll yn kontrol valfi , 4/3
mekanik kontroll yn kontrol valfi ve tanktan kan basnc kontrol iin basn snrlama
valfi kullanlmtr. 2.Valf 2. Silindiri kumanda eder. 1. Valf 1. ve 2. Silindiri kumanda
eder.

ekil 4.5: Seri bal silindirlerin hidrolik devre emas

53

4.2.3. Elektrik Devre emas

ekil 4.6: Seri bal silindirlerin elektrik devre emas

Anahtar kapatldnda K1 rlesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. 2. Valfte ak varsa 2.

Silindir ileri ynde hareket eder. Anahtar aldnda 2. Silindir geri hareket eder. 1. Valf
mekanik kumandaldr.

4.3. Basn Kademeli Devre emas ve Uygulamas

ekil 4.8. de 1. ve 2. silindir basn kademeli olarak almaktadr. Her iki silindirede
4/3 selenoid valf ile kumanda edilmektedir. Silindirlerin girilerine basn kontrol valfleri
eklenmitir. 1. Basn kontrol valfi 20 bara 2. Basn kontrol valfi 30 bara ayarlanmtr.
Sistem giri basnc dardan kontroll basn snrlama valfi ile 50 barda sabit tutulmutur.
Ancak sistem basnc dserse 1. ve 2. silindirler kademeli olarak geri gelmeyecektir.

4.3.1. alma Diyagram

1.Silindir ve 2. Silindir devreye paralel balanmtr. 1. Silindir giriine balanan
basn ayar valfi 20 bara, 2. Silindir giriine balanan basn ayar valfi 30 bara ayarlanmtr.
1. Valfin B bobinine enerji verilince silindir ileri, 2. Valfin A bobinine enerji verilince
silindir ileri ynde hareket eder. 2. Basn ayar valfi 30 bara ayarlandndan 2. Silindirin
geri gelme sresi daha uzundur. 1. ve 2. silindir basn kademeli olarak alr.
Giri basnc 50 barn altna derse 2. Silindir geri ynde hareket etmez. Giri
basncnn 35 barn altna dmesi halinde ise 1. Silindir geri ynde hareket etmez.

54

ekil 4.7: Basn kademeli devrenin alma diyagram

0-10. Saniyede 1. Valf A konumuna alnm ancak birinci silindir hareket etmemitir.
10-20. Saniyede 1. Valf B konumuna alnm ve 1. Silindir ileri ynde hareket
etmitir. Ancak devre basn kademeli olduundan 1. Silindirin ileri ynde tepki hz yava
olmutur.
20-30. Saniyede 2. Valf Akonumuna alnm ve 2. Silindir ksa bir srede ileri ynde
hareket etmitir.
30-40. Saniyede 1. ve 2. Silindirler ileride kalmlardr.
40-60. Saniyede 2. Valf B konumuna alnm ve 2. Silindir geri ynde hareket
etmitir. Ancak devre basn kademeli olduundan 2. Silindirin geri ynde tepki hz yava
olmutur. 1. Valf A konumuna alndnda 1. Silindirin geri ynde hareket ettii grlr.

4.3.2. Hidrolik Devre emas

ekil 4.8: Basn kademeli devrenin hidrolik devre emas

55

Devrede iki adet ift etkili silindir, iki adet 20 ve 30 bara ayarlanm basn ayar valfi,
iki adet 4/3 bobin kontroll yn kontrol valfi ve tanktan kan basnc kontrol iin basn
snrlama valfi kullanlmtr. 2Y ve 3Y bobinleri silindirlerin ileri hareketini salar. 1Y ve
4Y bobinleri silindirlerin geri hareketini salar.
Birinci ve ikinci basn kontrol valfleri kademeli olarak silindirlerin geri gelilerini
kontrol eder. 50 bardan sonra 2. Silindir, 35 bardan sonra 1. Silindir geri gelmez.

4.3.3. Elektrik Devre emas

S1 anahtar K2 rlesini enerjilendirir. K2 rlesi 1.Selenoid valfinin 2Y bobinini
enerjilendirir. Silindir ileri ynde hareket eder. S0 anahtar ise K1 - 1Y bobinini
enerjileyerek 1. silindiri geri getirir. S0 ve S1 anahtarlarna ayn anda baslmamaldr.
S2 anahtar K3 rlesini enerjilendirir. K3 rlesi 2.selenoid valfinin 3Y bobinini
enerjilendirir. 2. Silindir ileri ynde hareket eder. S3 anahtar ise K4 - 4Y bobinini
enerjileyerek 2. Silindiri geri getirir. S2 ve S3 anahtarlarna ayn anda baslmamaldr.

ekil 4.9: Basn kademeli devrenin elektrik devre emas

4.4. Kombinasyonlu Devreler

ekil 4.11deki bir matkap tezgh u ekilde almaktadr:

Devreye enerji verildiinde silindir delinecek paray matkap tezghnn altna

itecek.

Para matkabn altna gelince silindir paray tutacak.

Matkap hidrolik motoru 10 saniye sresince dnecek.

10 saniye sonra hidrolik motor duracak ve silindir paray geri gtrecek.

Devrenin enerjisi silindir balang konumuna gelince kesilecek.

56

4.4.1. alma Diyagram

Devreye enerji verildiinde silindir ileri hareket eder. Silindir tamamen gittii anda
hidrolik motor dnmeye balar. Hidrolik motor 10 sn dner ve durur. Hidrolik motorun
durmasyla silindir geri hareket eder. Silindir tamamen geri gelince devrenin enerjisi kesilir.

ekil 4.10: Kombinasyonlu devrenin alma diyagram

0-5. Saniyede 1. Valfe enerji verilir verilmez silindir ileri ynde hareket etmi ve
durmutur. Silindir ileri ynde hareketini tamamlad anda S1 konumundaki snr anahtar 2.
Valfi enerjilendirmi ve hidrolik motorun dnmesini salamtr.
5-10. Saniyede hidrolik motor dnmesine devam etmitir. Zira motor 10 saniye
almasna devam etmelidir. Bu durumda silindir ileri konumda durmaktadr.
10-15. Saniyede hidrolik motor 10 saniye alm ve Z1 zaman rlesi 2. Valfin
enerjisini kesmi, motor durmutur. Motor durur durmaz 1. Valfin B bobini enerjilenmi ve
silindir geri gelmitir. Silindir geri geldiinde S0 konumundaki snr anahtar 1. Valfin de
enerjisini kesmitir.
15-20. Saniyede devrenin enerjisinin kesildii grlmektedir.

57

4.4.2. Hidrolik Devre emas

ekil 4.11: Kombinasyonlu devrenin hidrolik devre emas

Devrede ift etkili silindir, silindirin balang ve biti noktalarnda iki adet snr
anahtar, iki adet 4/3 selenoid yn kontrol valfi, hidrolik motorun devir saysn ayarlamak
iin ak kontrol valfi, debimetre, hidrolik motor ve tanktan kan basnc kontrol iin basn
snrlama valfi kullanlmtr.

4.4.3. Elektrik Devre emas

Anahtar kapatld anda S0 snr anahtar aktr. 1Y selenoid bobini enerjilendii iin
silindir hareket eder ve S0 snr anahtar kapanr. Silindir S1 snr anahtarna gelince snr
anahtar kontaklar kapanr. Z1 zaman rlesi alr. K2 rlesi alr. K2 rlesi 3Y
selenoidini enerjilendirir. Motor dner. 1Y selenoidi enerjili kald iin silindir paray
tutar. Zaman rlesi 10 saniye sonra kontan kapatr. K1 rlesi enerjilenir. K1 rlesi
selenoidin 1Y bobininin enerjisini keser. 2Y bobinini enerjilendirir. Silindir geri ynde
harekete balar. Bu anda S1 snr anahtarnn kontaklar alr. K2 bobini ve dolays ile
motor durur. Silindir balang konumuna geldiinde S0 snr anahtar alr 2Y bobininin
enerjisi , dolaysyla devrenin enerjisi kesilir.

58

ekil 4.12: Kombinasyonlu devrenin elektrik devre emas

59

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrolik devre emas ve elektrik balant emas verilen devrenin almasn yazarak
uygulamasn yapnz..

Hidrolik devre emas

Elektrik balant emas

60

lem Basamaklar

Hidrolik
devrenin
aklaynz.

Elektriksel
aklaynz.

devrenin

neriler

Hidrolik
devrenin
almasn
valflerin
balantsna
bakarak
aklayabilirsiniz. Dikkat edilirse iki
valf paralel balanmtr.

Hidrolik devrenin almasn durum

diyagramna
bakarak
da
aklayabiliriz.

Elektrik
devresindeki
anahtarlar
tutmal tip anahtar olduu gz nne
alnmaldr.

Selenoidlere yardmc rlelerin enerji

verdii unutulmamaldr.

Hidrolik devrenin almas sistemin

elektrik balants hakknda da bilgi
verir.
Hidrolik devreyi kurarken size verilen
elemanlarn doruluunu tespit ediniz.
Bunu
elemanlarn
zerlerindeki
sembollere bakarak yapabilirsiniz.

almasn

almasn

Hidrolik devre uygulamasn yapnz.

Elektrik devre uygulamasn yapnz.

Sisteme enerji veriniz.

61

Akkann basncnn azalmamas ve

ya kaaklarn engellemek iin
yaptnz balantlar kontrol ediniz.
Elektrik devre uygulamasn yaparken
elemanlara uygulanacak gerilimin
doruluunu
alma
gerilimine
bakarak kontrol ediniz.
Balantlar kontrol ediniz.
Sisteme
enerjiyi
retmeninizin
kontrolnde veriniz.

PERFORMANS DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLENDRME
rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz EVET
stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER
Hidrolik devrenin almasn doru yaptnz m?
Elektrik devrenin almasn doru yaptnz m?
Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi?
Hidrolik devreyi doru olarak kurdunuz mu?
Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz
mi?
Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu?
Sistemi doru altrabildiniz mi?
gvenliine, sreye, i disiplinine ve atelye kurallarna uydunuz
mu?

62

Evet

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF LME SORULARI
SORU: Aadaki devrenin hidrolik ve elektrik devre emalarn iziniz.

Balatma butonuna baslnca 1. Silindir 10 cm ileri gidecek ve duracak.

1. Silindir durunca 2. Silindir 15 cm ileri gidecek ve duracak.

2. Silindir durduktan hemen sonra 1. ve 2. silindir tamamen geri gelecek ve

devrenin enerjisi kesilecek.

Cevabnz doru cevap ile karlatrnz. Bir sorunun birden fazla zm yolu
olduunu unutmaynz. Eer hatalarnz varsa yanllarnz tartnz.

DEERLENDRME
renme faaliyeti iin her uygulamay ayr ayr deerlendiriniz. Bir uygulamay
tamamlamadan dier uygulamaya gemeyiniz. Sorunun doru cevabn izip uygulamasn
yaptktan sonra Modl Deerlendirmeye geiniz.

63

PERFORMANS DEERLENDRME
PERFORMANS DEERLENDRME
Modl ile
deerlendiriniz.

renciye

kazandracanz

yeterlilii

aadaki

kriterlere

gre

rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz
EVET stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER

Evet

Uygun elektro-hidrolik devre elemanlarn doru semek

A)Elektro-hidrolik devre elemanlarnn yapsn rendiniz mi?
B)Elektro-hidrolik devre elemanlarnn almasn rendiniz mi?
C)Uyar, l ve test cihazlarn kullanabildiniz mi?
D)Oransal valf eitlerini rendiniz mi?

Elektro-hidrolik devre tasarmn tekniine uygun kurmak

A)Elektro-hidrolik malzemelerin sembollerini rendiniz mi?
B)Elektro-hidrolik sembollerin ierdii mant rendiniz mi?
C)Elektro-hidrolik elemanlar ema zerinde numaralandrdnz m?
D)Hidrolik devre emalarn izebiliyor musunuz?
E)Elektrik kumanda emalarn izebiliyor musunuz?

Devre elemanlar arasndaki balanty yapp devreyi altrmak

A)Seri alan valflerin hidrolik ve elektrik devresini altrdnz m?
B)Giri ve kn kslmas ile ilgili devreyi altrdnz m?
C)Yn kontrol valfleri ile ilgili devreyi altrdnz m?
64

Hayr

D)Ak kontrol valfleri ile ilgili devreyi altrdnz m?

E)Basn kontrol valfleri ile ilgili devreyi altrdnz m?

Oransal devre elemanlarn ile devreyi kurup altrmak

A)Paralel devre uygulamasn yaptnz m?
B)Seri devre uygulamasn yaptnz m?
C)Basn kademeli devre uygulamasn yaptnz m?
D)Kombinasyonlu devre uygulamasn yaptnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.

65

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bir hidrolik sistem, aadaki kriterlere uygun olarak alacaktr. Sistemin hidrolik ve
elektrik balant emalarn iziniz. Uygulamasn yapnz.

Balatma butonuna basldnda tek etkili silindir, bir kazann kapan

kaldracak.

Kapak alnca ift etkili silindir, paray kazann iine itecek.

Para kazann iinde 45 saniye duracak.

Ardndan ift etkili silindir paray geri karacak.

Para knca kazan kapa kapanacak ve sistemin enerjisi kesilecek.

lem Basamaklar

Modl deerlendirmede verilen

hidrolik devre emasn iziniz.

neriler

Hidrolik devreyi izerken hidrolik

devre elemanlarnn sembollerini ve
balant eklini tekrar ediniz.

Devrenin elektrik balant emasn

izerken nceki almalarda yaplan
normlara uyunuz. Elektrik devresinin
doruluunu
sadece
kumanda
devresini
uygulayarak
tespit
edebilirsiniz.

Hidrolik devreyi kurarken size verilen

elemanlarn doruluunu tespit ediniz.
Bunu
elemanlarn
zerlerindeki
sembollere bakarak yapabilirsiniz.
Akkann basncnn azalmamas ve
ya kaaklarn engellemek iin
yaptnz balantlar kontrol ediniz.

Devrenin elektrik balant emasn

iziniz.

Hidrolik devre uygulamasn yapnz.

Elektrik devre uygulamasn yapnz.

Sisteme enerji veriniz.

66

Elektrik devre uygulamasn yaparken

elemanlara uygulanacak gerilimin
doruluunu
alma
gerilimine
bakarak kontrol ediniz.
Balantlar kontrol ediniz.
Sisteme
enerjiyi
kontrolnde veriniz.

retmeninizin

rencinin
Ad Soyad:..
Numaras:
Aklama:
Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz
EVET stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER

Evet

Hayr

Hidrolik devre emasn doru izdiniz mi?

Elektrik devre emasn doru izdiniz mi?
Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi?
Hidrolik devreyi doru kurdunuz mu?
Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz
mi?
Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu?
Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi?
gvenliine, sreye, i disiplinine ve atelye kurallarna uydunuz
mu?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.
Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar
uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

67

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI
1

10

RENME FAALYET -2 CEVAP ANAHTARI

1. P Basn hatt balants, T Dn hatt balants, A balantlar, B balants
2. Hidrolik devre emalarnda akkan tank, basn snrlayclar, basn ayarlayclar,
kontrol valfleri, silindirler, l ve kontrol aletleri bulunur.
3. Yn kontrol valflerinin balant noktas ilk sayy, oda says ikinci sayy gsterir.
4. Elektrik kumanda emalarnda anahtarlar, rleler, zamanlayclar, snr anahtarlar,
selenoidler ve her devrenin zelliine uygun kumanda elemanlar bulunur.

68

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

Hidrolik Devre emas

Elektrik Balant emas

69

RENME FAALYET -4 CEVAP ANAHTARI

Hidrolik Devre emas

Elektrik Balant emas

70

NERLEN KAYNAKLAR
NERLEN KAYNAKLAR

Kumanda Devre Elemanlar Kataloglar

Elektro-Hidrolik Devre Elemanlar Katologlar

71

KAYNAKA
KAYNAKA

GNDODU Azem ( Mak. Mh. ), Adana Hidrosan

OLCAY Cengiz ( Mak. Mh. ), Adana Hidromatik Blge Mdr

TEKN Uur ( Makine Teknikeri ), Adana Hidroser Proje-Sat

TUNALI Grcan, Adana FESTO Blge Mdr Yrd.

72