KONPOSATU ORGANIKOEN NOMENKLATURA

1. HIDROKARBURO ASEAK (SATURATUAK) EDO ALKANOAK.

Karbono eta hidrogenoz osatuta daude eta loturak sinpleak C-C eta H-H edukitzen dituzte.

1.1. ALKANO LINEALAK

Formula orokorra: CnH2n+2
Izendatzeko: Karbono atomo kopurua adierazteko greziar aurrizkiak erabiltzen dira metet- prop- but-..... eta ano atzizkiaz amaitzen dira aseak direla adierazteko.
CH4
CH3-CH3
CH3-CH2-CH3
CH3-CH2-CH2-CH3

Metano
Etano
Propano
Butano

CH3-CH2- CH2- CH2-CH3

CH3-CH2- CH2- CH2- CH2-CH3
CH3-(CH2)5 -CH3
CH3-(CH2)6 -CH3

Pentano
Hexano
Heptano
Oktano

eta hurrengoak: nonano, dekano, undekano, dodekano, eikosano (20 C) etab.

1.2.

ALKANOEN ERRADIKALAK

Hidrogeno bat galdu duten hidrokarburo aseak dira. Izendatzeko ; hidrokarburoaren izena
ilo amaituta.
CH3- metilo

CH3-CH2- Etilo Isopropilo

1.3.

ALKANO ADARKATUAK

Izendatzeko:

Katea nagusia karbono atomoen katearik luzeena izango da eta

berak erabakitzen du konposatuaren izena.
Katea nagusiko karbono atomoak lehen atomotik azkeneraino
zenbatu behar dira. Horretarako albo kateak ahal eta zenbaki txikienak eduki
behar dituzte.
Erradikalak orden alfabetikoz izendatzen dira.
1.4.

ALKANO ZIKLIKOAK EDO ZIKLOALKANOAK.

Formula orokorra : CnH2n

Izendatzeko; ziklo- aurrizkia eransten zaioa alkano linealaren izenari.

C3H6
Ziklopropano

C5H10
Ziklopentano

C6H12
Ziklohexano

Zikoalkanoen erradikalak ilo atzizkiak izendatzen dira:

Ziklopentilo

Ziklohexilo

2. ALKENOAK
Hidrokarburo asegabeak dira. Formula orokorra CnH2n . Lotura bikoitzak dauzkate C=C.
Izendatzeko eno atzizkia erabiltzen da. Lotura bikoitzaren lekua zenbakiz markatzen da.
CH2= CH2 Eteno edo etileno

CH3-CH2-CH=CH2

1-buteno

Albo kateak badaude, katea nagusia lotura bikoitza dutenetarikoen artean luzeena izango da.
Zenbakitzeko lotura bikoitza albo kateak baino garrantzitsuagoa da.
CH3-CH-CH=CH2

3-metil-1-buteno

CH3

2.1

ALKENOEN ERRADIKALAK
Hidrogeno bat galdu duten alkenoak dira. Izendatzeko enilo atzizkia erabiltzen da-.
Erradikala duen karbonoari 1 zenbakitzailea dagokio.
-CH=CH2

Binilo edo etenilo

-CH-CH=CH2

2-propenilo

2.2 ZIS-TRANS ISOMERIA ALKENOETAN.

Lotura bikoitzak bira permititzen ez dutenez, ondoko konposatuak desberdinak dira:

zis-2-buteno

trans-2-buteno

Zis-trans isomeria egon dadin lotura bikoitza

ordezkatzaile desberdinak eduki behar dituzte.

egiten

duten

karbono-atomoak

3. ALKINOAK
Hidrokarburo asegabeak dira, lotura hirukoitzak daramate. Formula orokorra C nH2n-2.
Izendatzeko ino atzizkia erabiltzen da.

CH3-CCH propino
HCCH Etino edo azetileno.

3.1.

ALKINOEN ERRADIKALAK .
Izendatzeko inilo erabiltzen da
CH3-CC - CH2-CH2- 3-pentinilo

3.2.

LOTURA BIKOITZEN ETA HIRUKOITZEN HIDROKARBUROAK.

Asegabetasun kopuru handiena daukan katea nagusia da.

Kate nagusia zenbakitzeko asegabetasunek zenbaki ahalik eta txikienak daramatzate.
Lotura bikoitzak hirukoitzak baino garrantzitsuagoak dira, baldintza berdinetan.
C-C=C-CC
CC-C-C=C
5 4 3 2 1
5 4 3 2 1
Izendatzeko: lotura bikoitzak hirukoitzak baino lehenago izendatzen dira. Alkanoaren
izena lotura bikoitzak eramaten du.
CH2=CH-CCH

1-buten-3-ino

4. HIDROKARBURO AROMATIKOAK EDO ARENOAK.

Bentzenoaren deribatuak dira. Bentzenoa hidrokarburo oso berezia da, bere lotura
konjugatuek egonkortasun handia ematen diotelako, bera erreaktibotasun txikia du ( adizioerreakziorik ez ditu ematen).

Bentzenoa

Metilbentzeno

Etenilbentzeno

Bi erradikal dituenean posizio erlatiboa 1,2 ; 1,3 edo 1,4 zenbakiez marka daiteke edo ondoko
aurrizkiak erabiliz orto- meta- para-

o-etilmetilbentzeno

4.1.

m-etilmetilbentzeno

ARENOEN IZEN BEREZIAK

Tolueno

4.2.

p-xileno

HIDROKARBURO AROMATIKO KONDENTSATUAK

Naftaleno

4.3.

Fenantreno

Antrazeno

AROMATIKOEN ERRADIKALAK

Bentzilo

5. HIDROKARBUROEN DERIBATU HALOGENATUAK.

4

p-etilmetilbentzeno

Fenilo

Halogenozko atomoak dituzten hidrokarburoak dira. Izendatzeko halogenoaren izena

hidrokarburoaren izenaren aurrean doa.
CH3-CH2-CH2Cl
1-kloropropano edo propilkloruroa
CH3-CH2-CH=CHCl
1-kloro-1-buteno.
Asegabetasunak halogenoak baino garrantzitsuagoak dira zenbakitzeko momentuan.
CH3-CH=CH-CHCl-CH=CH2

3-kloro-1,4-hexadieno

1,1-dibromo-4-metil-2-hexeno

o-diklorobentzeno

ARIKETAK

1.

2,3-dimetilbutanoa

1.

2.

4-etil-3,4-dimetil-5-propilnonanoa

2.

3.

2,2-dimetil-4-etilheptanoa

3.

4.

3-etil-2,4-dimetil-3-heptenoa

4.

5.

3,5-dekadiinoa

5.

6.

5,7-dekadien-2-ino

6.

7.

Er. 3-binil-4,6-heptadienilo

7.

8.

2-butinoa

8.

9.

3-propil-1,5-heptadiinoa

9.

10.

ziklopentenoa

10.

11.

1,3-dimetilziklohexanoa

11.

CH2 = CH-

12.

2-ziklopropilpentanoa

12.

CH3-CH2-CH=CH-CH3

CH2 =C = C = CH2

CH3-CH2-CH=CH-C= CH2 -CH3

13.

Er.2,2-dietil-4-pentiniloa

13.

14.

1,3,4-trifenilpentanoa

14.

15.

p-dimetilbentzenoa

15.

16.

3-bentzilpentanoa

16.

17.

1,3-etilpropilbentzenoa

17.

18.

(2-etilbutil)bentzenoa

18.

19.

toluenoa

19.

20.

2-fenil-2-pentenoa

20.

6
6.1

CH3-CH=CH-CH2-CCl=CHCl

ALKOHOLAK, FENOLAK ETA ETERRAK.

ALKOHOLAK
Funtzio taldea: -OH. Izendatzeko ol atzizkia jartzen zaio hidrokarburoaren izenari.
CH3-CH2-CHOH-CH3

2-butanol

CH3-CH2-CH=CH-CH2-CH2OH
CH2OH-CH=CH- CH2OH
CHC-CH=CH- CH2OH

3-hexen-1-ol
2-buten-1,4-diol
2-penten-4-ino-1-ol

Alkohola funtzio nagusia ez denean hidroxi hitza erabiltzen da.

6.2 FENOLAK
Bentzenotik etorritako alkoholak dira.

Fenol

Bentzol

o-bentzenodiol

4-metil-1,2bentzenodiol

6.3 ETERRAK
Formula orokorra R-O-R
Bi modu daude izendatzeko:

Oxigenoarekin lotzen diren erradikalak orden alfabetikoz izendatzen dira eta gero
eter hitza.
CH3-O-CH2-CH3 Etilmetileter

Erradikal sinpleenaren erroa oxi amaitzen da eta jarraian beste hidrokarburoaren

izena idazten da.
CH3-O-CH2-CH3 Metoxietano
CH3- CH2-O-CH2-CH3 Etoxietano edo dietileter

Etoxibentzeno edo etilfenileter

ARIKETAK

1.

o-etilmetilbentzenoa

1.

2.

bentziloa

2.

CH3 -CHOH-CH3

3.

1-propanola

3.

CH2OH-CHOH-CH2OH

4.

3-metil-1-butanola

4.

CH2 =CH CH2 CH2 OH

5.

1,2-propanodiol

5.

6.

2,2-dimetilpropanol

6.

7.

bentzol

7.

8.

2-etoxifenol

8.

9.

Bentzil fenil eter

9.

10.

1,3-propanodiol

10.

CH2OH-CH=CH-CHOH-CH3

11.

6-okten-3-in-1-ol

11.

CH3-O-CH2-CH2- CH3

12.

3-metil-3-hexen-2-in-1-ol

12.

CH3 O -CH3

13.

3-butin-1,2-diol

13.

14.

4-fenil-2-pentin-1-ol

14.

15.

Glizerina

15.

CH3 OH

CH2 =CH-CH=CH-CH2OH

7 ALDEHIDOAK ETA ZETONAK.

7.1

ALDEHIDOAK
Formula orokorra

hau da:

edo

R CHO

Beti daude katearen muturretan. Izendatzeko al atzizkia erabiltzen da. Txikiena metanotik
datorrena da .
H-CHO metanal edo formaldehido

Bentzaldehido

-CHO taldea ordezkatzailea bada formil aurrizkia erabiltzen da.

2,5-dimetilheptanodial

CH3- CH2-CHOH-CHO

2-hidroxibutanal

2-formilpentanodial

7.2 ZETONAK
Formula orokorra.

Bi modu daude izendatzeko:

-ona atzizkia erabiliz

3-pentanona

10

Erradikalak orden alfabetikoz izendatzen dira + zetona hitza.

CH3- CH2-CO-CH3
Etil metil zetona

Ordezkatzaile bezala jokatzen duenean oxo aurrizkia erabiltzen da.

CH3-CO-CH2-CHO
3-oxobutanal

ARIKETAK

1.

3-okten-6-inal

2.

3-metil-3-hexen-5-inal

2.

3.

butinodial

3.

4.

4-fenil-2-pentinal

4.

5.

2-pentanona

5.

CH2 =CH-CH=CH-CHO

6.

Binil metil zetona

6.

CHO -CHO

7.

2,5-dimetil-3-hexanona

7.

11

1.

CH3 -CO-CH2-CH2 CH3

CH3-CO- CH3

8.

4-fenil-2-butanona

8.

9.

2,4-pentanodiona

9.

10.

11.

12.

butenodial

3,4-dihidroxi-2-butanona

3-oxobutanal

10.

11.

12.

13.

2-hidroxi-3-oxopetanodial

13.

14.

4-oxo-2-pentenal

14.

15.

4-hidroxi-2-oxo-5-heptinal

15.

16.

2-hidroxibutanal

16.

17.

m-hidroxibentzaldehido

17.

12

CH3 CH2 -CO-CH2 CH3

CH2=CH-CO-CH-CH2

8 AZIDO KARBOXILIKOAK ETA DERIBATUAK.

Formula orokorra:

edo R-COOH

Izendatzeko: azido hitza + dagokion hidrokarburoaren izena oiko atzizkia jarrita.

Azido propanoikoa

Azido etanoikoa edo azido azetikoa

HOOC-COOH Azido etanodioikoa edo azido oxalikoa.

Talde karboxilikoa COOH ordezkatzailea bada karboxi aurrizkia erabiltzen da.

Az. 3-karboxihexanodioikoa

8.1

ANHIDRIDOAK (2.mailan)
Azidoetatik datoz, bi talde karboxilikoen artean ur molekula bat galtzen.
Formula orokorra:

Anhidrido azetikoa edo etanoikoa

13

8.2 AZILO ERRADIKALAK.

R-COOH tik datorren
erabiltzen da.

(2.mailan)
taldeari azilo deitzen zaio. Izendatzeko oilo atzizkia

Erradikal azetilo edo etanoilo.

Erradikal bentzoilo

8.3 AZIDO-HALUROAK. (2.mailan)

Formula orokorra,

X halogenoa izanik. Izendatzeko aziloaren izena + haluroa.

Azetil kloruroa

Propanoil bromuroa.

8.4 ESTERRAK
Formula orokorra .

Esterifikazioa deitutako erreakzioaren bidez lortzen dira. Izendatzeko; erradikalaren izena +

azidoaren izena ato amaituta.

14

CH3-COO-CH3

Metil etanoatoa

8.5 GATZAK
Formula orokorra: R-COO-M

M metala izanik

CH3-COONa Sodio azetatoa edo etanoato sodikoa.

ARIKETAK

1.

Az. 1,2-bentzenodioikoa

1.

2.

Az. 3-fenilpropenoikoa

2.

3.

Az. 2-butil-3-pentenoikoa

3.

4.
5.

15

HOOC -COOH

4.

Az o-metilbentzoikoa

5.

CH3-CHOH-CO-CH2-COOH

6.

Az. 4-hidroxi-2,3-dimetilbentzoikoa

6.

CH2OH-CHOH- CH2- COOH

7.

1,3,5-trimetilziklohexanoa

7.

CH2OH - CH2-CO- COOH

8.

Ziklopropenoa

8.

CH3- CO- COOH

9.

2-etil-2-buten-1-ol

9.

CH3 -CC-CC-COOH

10. 4-fenil-2-butanona

10. COOH-CHO

11.24788. Az. 3-pentinoikoa

11. H-COOH

12. Etil etanoatoa.

12. CH2 -CH=CH-CH2-COOH

13.

Az. 2-formilpropanoikoa

13.

14.

Azido butanodioikoa

14.

HOOC-CH=CH-COOH

9 KONPOSATU NITROGENATUAK
9.1

AMINAK
Amoniakoaren deribatuak dira.
R1-NH2
R1-NH-R2

amina primarioak

amina sekundarioak

CH3-NH2

bentzenamina edo Anilina.

16

Metanamina

amina tertziarioak

Amina konplexuagoak badira, erradikal konplexuena amina nagusitzat hartzen da eta beste
erradikalak nitrogenoaren ordezkatzaile bezala izendatzen dira.

N-etil-N-metil bentzenamina

N-isopropil etenamina

Amina ordezkatzailea bada amino hitza erabiltzen da.

Azido 2-aminopropanoikoa.

9.2 NITRILOAK EDO ZIANUROAK

Formula orokorra: R-CN
Bi modu daude izendatzeko:

Azido zianhidriko-tik datozen gatzak bezala, zianuro hitza erabiliz:

H-CN Azido zianhidrikoa

CH3-CN metil zianuroa

-nitrilo atzizkia erabiliz:

CH3-CN etanonitrilo
CH3-CH2-CN Propanonitrilo edo etil zianuroa

9.3 NITRODERIBATUAK
Formula orokorra: R-NO2. Izendatzeko nitro- aurrizkia erabiltzen da.

17

CH3-NO2

Nitrometano

Nitrobentzeno

2,4,6-trinitrotolueno (T.N.T.)

9.4 AMIDAK
Formula orokorra: R-CO-NH2. Izendatzeko -amida atzizkia erabiltzen da.

Etanamida edo azetamida

Propanamida

Bentzamida

ARIKETAK

1.

Potasio zianuroa

1.

NC-CH2-CH-CH2-CHOH-CH2-CH3

2.

Propanonitriloa

2.

NH2-CH2-CH2-COOH

3.

2-metilpropanamida

3.

CH3-CH2-CN

4.

Nitrobentzenoa

4.

5.

2-aminopropanamida

5.

CH3CH2-CO-NH2

6.

Formamida (metanamida)

6.

CH3-CH2- CH2-CH2-CO-NH2

7.

2-pentinonitriloa

7.

18

8.

propil zianuroa

8.

9.

1-propenamina

9.

10.

m- diaminobentzenoa

10.

11.

N-etil-N-metilbentzenamina

11.

12.

N-etil 3-metilbentzenamina

12.

13.

Trimetilamina

13.

14.

Metiletil zianuroa

14.

H-CN

CH2=CH-CN

CCl3-CH2 NO2

KATE NAGUSIA AUKERATZEKO ARAUAK:

Funtzio nagusia aukeratzen da (talde funtzionalen taula jarraituz)
Katea nagusia talde nagusien kopuru handiena duena da (nahiz eta luzeena ez
izan). Baldintza berdinetan luzeena izango da.

Funtzio talde nagusirik ez bada, asegabetasun kopuru handiena duena izango da.
Baldintza berdinetan lotura bikoitzak hirukoitzak baino garrantzitsuagoak dira.

Funtzio talde nagusia duen karbonoari zenbatzaile txikiena jarri behar zaio

Konposatuan katea irekiak eta itxiak badaude katerik konplexuena hartzen da

nagusitzat

PREFERENTZIA DUTEN TALDE FUNTZIONALEN TAULA

19

FORMULA

FUNTZIOA

ATZIZKIA
(talde printzipala
bada)
oiko

AURRIZKIA
(ordezkatzailea
bada)
Karboxi*

Esterrak
(edo gatzak)

oato

Alkoxikarbonil*
Ariloxikarbonil*

Amidak

amida

Karbamoil*

Aldehidoak

al

Oxo
Formil*

Zetonak

ona

oxo

R-CN

Nitriloak

nitrilo

Ziano*

R-CH2OH

Alkoholak

ol

hidroxi

R-NH2

Aminak

amina

Amino,aza

R1-O-R2

Eterrak

oxi

oxa

R-X

Deribatu
halogenatuak

-----

Fluoro, kloro
Bromo, iodo

R-NO2

Deribatu
nitrogenatuak

-----

nitro

R1=R2
R1R2

Hidrokarburo
asegabeak

eno
ino

----

R1-R2

Hidrokarburo aseak

ano

----

Azidoak

*Talde funtzionalaren karbonoa barne duelarik

20

21

22

FORMULAZIO ORGANIKOA NAHASTUA

etilamina

1.

z. 2,3-dioxopropanoikoa

2.

CH3-CH2-Cl

il bentzoatoa

3.

H-COONa

z. 2,3-dimetil-4-pentenoikoa

4.

. Bentzilo

5.

(2-metilpropil)-3-oxobutanal

6.

etil-2-buten-1-ol

7.

klopropilpropanoatoa

8.

metilbentzenamina

9.

. isopropil

10.

z. 2-hidroxibutanodioikoa

11.

zetona

12.

z. Metilpropanoikoa

13.

23

CHC-CH2-NH2

CH2OH-CO-CH3

CH3-O-CH2-CHCl2

(metiletil)-1-penten-4-inoa

14.

2,3-butanotriola

15.

CH3-CH2-CO-CH2-CH3

z etanodioikoa

16.

HOOC-CH2-CH2-COOH

metilbentzenamina

17.

CH2=CH-CO-CH2-CH=CH2

metilpentanodiona

18.

CH3-CHOH-COOH

-metiletilbentzenamina

19.

. 3-metil-2-buteniloa

20.

CH3-CH2-CH2-O-CH2-CH3

21.

CH3-CH=CH-CH2OH

22.

CH3-CH2-COO-CH2-CH3

(1-metilpropil)entanonitriloa

metil 2,4- hexanodiona

4-dimetil-5-etil-6-ino-1eptenoa

23.

-diaminobentzenoa

24.

CH3-CH2-CC-CO-CH3

entzaldehidoa

25.

CH3-CO-CH=CH-CH3

il fenil eter

26.

utanodiona

27.

CH3-CH=CH-

28.

z. 3-hidroxi-2xobutanoikoa

z.o-klorobentzoikoa

29.

BrCH2-CH2-CHO

otasio etanoatoa

30.

CH3-CO-CH2OH

24

z 3-oxopentenoikoa

31.

. 2,5-ziklohexadiiniloa

32.

opanona

33.

CH3-CC-CO-CH3

formil-3-metil-4xopentanodial

34.

entzola

35.

z 2-karboxipentanodioikoa

36.

odio metanoatoa

37.

etilbentzenoa

38.

H-COO-CH2-CH3

etil-2,2-dikloroetil eter

39.

CH2OH-CH2-CHOH-CHO

etoxibentzenoa

40.

ilziklopropanoa

41.

enil etanoatoa

42.

-diaminobentzenoa

43.

25

z. 3-formil-2-oxo-4entenoikoa

44.

metilbentzol

45.

propenamina

46.

(1-propinil)-2 hepten-5-ino

47.

entzaldehido

48.

opropil propanoatoa

49.

CH3-CH2-O-CH=CH2

etilziklopropenoa

50.

NH2-CH2-CH2-COOH

diisopropilbentzenoa

51.

ziklopentenol

52.

z 3-oxo-4-pentenoikoa

53.

otasio azetatoa

54.

z. kloroetanoikoa

55.

z 2-formilpropanoikoa

56.

entzil propanoatoa

57.

enil metil eter

58.

26

CH3-COOK

CH3-CO-CC-CH3

CH3-CH2-CH2-COONa

CCl3-CHO

HCOOH

27

28