Fakulteti i Biznesit Universiteti Publik

Haxhi Zeka Pej

EKONOMIA E ZHVILLIMIT
Tema: Faktort e zhvillimit ekonomik
Rast Studimi :

Migrimi dhe Zhvillimi Ekonomik n Kosov

Prof.Mr.Leonita Mazrekaj
Punuan :
Egzon Kryeziu
Butrint Tahiri

Hyrja

Kosovakanjngafluksetmtmdhatmigrimitndrkombtarnbot.
Pjesamemadheeemigrimitkaqenprarsyeekonomikedheprt'i
shptuarkonfliktittarmatosurnfundtviteve1990;zgjidhjae
konfliktitnukdukettketqennxitjeemjaftueshmeprmigruesitqt
kthehen.Edhepsemigrimishtngadalsuarmekriznglobale
ekonomike,njprqindjeeraportuarprej3,5tpopullsispunueset
moshs15vjeelartkanshprehurinterestemigrojnn12muajte
ardhshm.

Migrimidhedrgesateparavengadiasporaqrezultojnngaaikan
qennjvalvulsigurimiprshumkosovar,prtsiguruarjetesne
tyrennjvendqkapapunsindhenormatevarfrismtlartan
Evrop.Pagesatngadiasporajanburimimimadhifinancimitt
jashtmprKosovn.Edhepsendrmjetviteve2004dhe2010pjesae
tyrebrendaBPV-sranga17,5prqindn13prqindemposht,ajo
shtendeelartsipasstandardeverajonaledheglobale.

TrendtemigrimitnKosov
KosovakanjnganormatmtlartatemigracionitnEvropnLindore
(Fig.1).SipasAnketssmigrimit2009(BankaBotrore2010),doe
katrtafamiljekaspakunjantarqjetonjashtKosovs1.Shkallae
emigrimitprKosovnnuktregonemigriminneto,sepseimigranttnuk
zbriten,mirpo,emigriminetonukndryshonshumngaaibruto,sepse
shumicaeimigrantvenKosovjanbanortprkohshmqkthehenn
vendinetyresapotprfundojdetyraetyre.

Zonatrurale,kujeton63prqindepopullsis,kontribuojnme73pr
qindtmigruesve(Figura2).Dallimetrajonalenukjanshumt
mdha,numrimimadhiemigrantveekaorigjinnngazonatruralet
PrishtinsdhetPrizrenit3.Rreth25prqindeemigrantvettanishm
ekanorigjinnngaPrishtina.Njerzitnrajon,iciliprfshin
kryeqytetin,Prishtin,mundtprfshijndisaqkanlvizurngapjest
tjeratKosovsnPrishtinparasetemigrojnjashtKosovs.Kyhap
iprkohshmimigrimittbrendshmshtvnrenvendetetjera.

Tradicionalishtpothuajse60prqindtmigruesvengaKosovakanshkuar
nGjermanidheZvicr.NumriimigruesvengaKosovanukkandryshuar
shumqngaviti2005.Megjithat,vendetetjeraevropianegjithashtujan
brdestinacione(Figura3).Krahasuarmevitin2005,nvitin200910pr
qindmshummigruesudrejtuanprndestinacionettjeranEvrop,
veanrishtnItali(prtnjjtinmodel,shihgjithashtuUNDP2010).Ky
trendtregonsekosovartjandukendrtuarrrjetenvendettjera
evropiane,qkontribuonndiversifikiminemtejshm.Vendete
destinacionitjantngjashmemeatotvendevefqinjetBallkanit.

Moshamesatareemigruesvekaqennrritjeqngavitet1990,kur
ishte19,n2009ishte29(Figura4).Kjoshtndoshtaprshkakse
gjatvitevetluftsshumprejatyreqemigroninishinrefugjatt
rinjpolitik(ESI2006)4.Qkurkonfliktiuqetsuanvitin1999,
prindritdheantartmtvjetrtfamiljeskanmigruarprt'u
bashkuarmeataemigranttmhershm.

ArsyejakryesoreprlargiminngaKosovashtpuna,edhepsempar
luftaishtenjshkakmadhorimigrimit(IASCI2011,UNDP2010).Qprej
prfundimittluftsmigrimiprmotivefamiljare(ttillasimartesa)ka
qennrritje.Njrnieemadheemigrimitnvitin2008pasqyron
pjesrishtngadalsiminglobalekonomikqfilloinfundtatijviti7.Kadisa
tdhnaseqngafillimii2009ritmiimigrimitprarsyepunemundtjet
kthyernniveletevitit2007.SipasanketssUNDP-s2010,43prqinde
migruesveularguanngaKosovaprarsyeekonomike.

Ntvrtet,migruesitvijnngagrupmoshamemshumgjasapr
tqentpapun.Mshumse90prqindjantmoshs20derin
35vjeare,qikorrespondonmoshsmepapunsimtlart(Figura
6).Ndrsakykorrelacionnukdotthotnjlidhjeshkakorendrmjet
moshs,papunsisdhemigrimit,aitregonsenjpjeserndsishme
efuqispuntorenmoshnmtmirprpunnKosovshtduke
ularguarngavendi.

Megjithat,pasiqshumpakgraemigrojnprpun,migrimishtduke
brpakprtlehtsuarshkallnelarttpapunsissfemrave.Vetm
35prqindemigruesvejanfemradheshumicaikinprarsyesimartesa
apobashkimifamiljar(Figura7).Duketsepjesmarrjaeultefemraven
tregunepunsdhemungesaeaftsivettyrejanpjesrishtprshkakt
normaveshoqroredhekulturoreqanojnkundrgraveqpunojnjasht
shtpis(BankaBotrore2009d).ShumicaegravenKosovpunojnpa
asnjkontratformale,dhemshumfemrasemeshkujjanlarguarnga
punandrmjetvitit2006dhe2007.MemorandumiEkonomikishtetiti
Kosovs(BankaBotrore2010)ediskutonktshtjendetaje.

Migrimi dhe tregu i puns

Migrimindrkombtarmundtketefektetmdha,statikedhedinamike,ntregjet
vendoretpunsdukendikuarn(a)pjesmarrjenntregunepunstatyreqjan
lnprapa,(b)mundsinepunsimittemigrantvetkthyernbaztaftsive
apoinformacionittfituarkurishinjashtvendit,dhe(c)krkesnprpunprshkak
tdrgimittparavetemigrantve.Seksioniimposhtmprshkruansesimigrimi
ndikonndisaaspektettreguttpunsnKosov,dukeprfshirpjesmarrjen,
pagat,dhezhvillimineshkathtsive.

Pjesmarrja(aktiviteti)dhenormatepunsimittemigrantvetkthyer
janmtlartantgjithaniveleteaftsive(Figura8)sesaprataq
nukmigruanasnjher.Migruesitekthyerdotvazhdojntsjellinn
Kosovprvojndhenjohuritefituarajashtshtetit,sidshmohetme
prmirsiminearsimimitttyre.Prfattkeq,njstudimiBanks
Botroreitreguttpuns(2009d),gjetisekrkesaeprgjithshmeprpun
nKosovshtshumeultdheevendimundtmosjetngjendjet
absorbojmigruesitearsimuardhemeprvojqkthehen.

Migruesitekthyerduketsefitojnpagapakmtlartasesajo-migruesit
(Figura9)10ntgjithaniveletearsimimit.Kjomundtjetprshkakse
tkthyeritkankarakteristikatndryshmeqnukjankapurngaanketa,
dhejodomosdoshmrishtprshkaksekanfituaredukimosenjohurijasht
vendit.Karakteristikatetillamundtjen,prshembull,motivimimi
madhprtpunuarapoaftsitsiprmarrseosetudhheqjes.

NkushtetekapitalitnjerzortKosovs,derimtanillojiimigrimitqe
kaprjetuarKosovanukmundtkonsiderohetsinj"ikjeetrurit"11,sepse
92prqindemigruesvekanjomshumsearsiminemesm(Figura10),
vetm5prqindkishindiplomuniversiteti(baelor)kurularguannga
Kosova.Megjithat,dukepasurparasyshnormatelartatpapunsisprt
rinjt12(15-24vje)nvend(72%),tcilatjanedhemtlartaprt
rinjt
mtaft,ntardhmenikjaetruritmundtpritetqtbhetnj
problemimadh.

Ngatgjithemigranttqjankthyer,8prqindkanprparuararsimine
tyregjatkohsjashtvendit,veanrishtfemrat(Figura11).

Parat e drguara nga diaspora n Kosov

Paratedrguarangadiasporajanburimimirndsishmijashtmi
financimittekonomisdhepopullittKosovs.Nshumvenden
tranzicion,paratedrguarangadiasporajanburimkryesorifinancimitt
jashtm(Figura12).

Prshkaksempakse10prqindedrgesavejantransferuarnprmjet
bankave,atonukkontribuojndrejtprdrejtnzhvilliminesektoritbankar
(Figura13).Pothuajsegjysmaeparavetdrguarangadiasporavijn
nprmjetbizneseveprivate,ttillasiWesternUnion,edhepseshpeshkjo
shtmetodameshtrenjtetransferimittfondeve.Nsemshum
pagesavijnprmestransferevebankare,atodotndihmojnzgjerimine
bazssdepozitavetbankave,ecilangaanatjetrmundtzgjeroj
kreditdhemundtmotivojnjerzittprdorinmshumshrbimet
bankare

Taksatelartattransferitqngarkohenngabankatlokalejanndoshtanj
arsyeprprdoriminepaktttransferevebankare;atojanshummt
lartanKosovsesanvendeterajonit(Tabela2).

Parat e drguara nga diaspora dhe shpenzimet familjare

Shumamujoreeparavetdrguarangadiasporaprfamiljeshtafrme
pagnmesataremujorebrutonKosov,ecilashtvlersuartjet340
nvitin2009dhenetoshtmeultsemesatarjaeparavetdrguara
ngadiasporaprfamilje.SipasProgramittZhvillimittOKB(UNDP,2010),
paratedrguarangadiasporakontribuojnmerreth40prqindttotalit
ttardhuravemujoretfamiljeveqimarrinato.
Pjesamemadheeparavetemigrantveprdorenprkonsumt
menjhershm.Tpyeturprtprmendurtreprdorimetkryesoret
drgesavengadiaspora,mbi90prqindefamiljeveprmendinushqimindhe
veshjen15,18prqindinvestojnnjpjestparavenbiznes,dhe25pr
qindprdorinnjpjesprripariminosendrtimineshtpive(Figura14,
majtas).StudimiiPZHKB(2010)nprgjithsikonfirmonktomodelet
shpenzimeve(Figura14,djathtas).

II. MIGRIMI DHE ZHVILLIMI EKONOMIK: MSIMET NGA SHTETET

TJERA

Kykapitulljepnjsinteztpolitikaveqikanmiratuarvendetetjerapr
tprdorurmigriminprtnxiturzhvilliminekonomik;jandisafushat
politikavekumundtlidhenmigrimidhezhvillimi.Pastajdiskutohen
instrumentetepolitikaveqmundtprdorenprtforcuarktlidhje
duketreguarshembujsesivendettjeraikanprdorurktoinstrumente
Migrimisielementihartimittpolitikavezhvillimore

Nvendetngatcilatkamigrimtkonsiderueshm,integrimiipolitikavet
lidhuramemigriminnstrategjitkombtaretzhvillimitmundt
kontribuojnzhvilliminekonomikdhesocial.Marrdhnietndrmjet
migrimitdhezhvillimitkanqennjtemerndsishmeediskutimit
shkencor.Prdisa,kjoshtmarrdhnieshkaksore,pordisamendojnse
migrimishtnjefektansorizhvillimeveekonomike,ttjertmendojn
tkundrtn,disattjermendojnseshkaqetjantdyanshme,dhenj
perspektivefunditshtsemigrimishtthelbsorprzhvilliminenj
shoqrie-njkomponentindrtimittzhvillimitekonomik.

farllojetpolitikavekrijojnvendetdrguesetemigrantvevaret
shumngakontekstiibrendshm:kundodhmigrimikryesishtrregullishtose
jorregullisht,sajanndijeniemigrantteardhshmprkushtetnvendin
edestinacionit,osecilatjankarakteristikateemigrantvepotencial(t
kualifikuarosejo-tkualifikuar).

Objektiviipolitikavenfaznparavendimmarrjesshtqtindihmoj
qytetarttmarrinnjvendimtinformuarnseataduhettemigrojnapo
jo.Nevojaprpolitikttillvaretngaajosecilatjantendencatemigrimit
nvendetndryshme,ashtprqendruarmigrimindisavendekuka
rrjedhatrregulltaapoajanmigruesiteardhshmdukelvizurnvende
prtcilatatadotkenpakinformacionmbikushtetejetessdheato
sociale.Ndorast,shtedobishmerritjaeinformacionitndispozicion
premigrantteardhshm.

Politikatpara-punsimitkanprqllimtsigurojninformacionnlidhje
mekrkimindhegjetjenevendevetpunsjashtvenditprataqkan
vendosurprtmigruar.Fokusinfaznepara-punsimitshtqt
lehtsojprocesinepunsimitdukezhvilluardhe/oserregulluarindustrine
rekrutimit,dukeangazhuarinstitucioneteshtetitprtgjeturpunjasht
vendit(dukeprfshiredheprmesmarrveshjevebilaterale),dheduke
siguruartrajnimprllojetendryshmetaftsive.

Zbatimi i politikave t lidhura me migrimin

Nktpjesshqyrtoheninstrumentetndispozicionprqeveritprt
zbatuarpolitikatediskutuaranpjesnemparshme.Ndrtosht
asistencateknike,komunikimidhekontakti,krijimiimnyravetfinancimit,
partneritetimeqeveritehuajadhepersonatetjer,dhendrtimii
kapaciteteve.Diskutimiprkrahetngashembujtevendeveqkanprdorur
mesuksesmjetetediskutuaraprtndrtuarkontributinemigrimitn
zhvilliminetyreekonomik.

Asistenca teknike

Asistencateknike(AT),shtdshmuartjetveanrishteprshtatshme
przbatiminedisallojevetpolitikavetlidhuramemigrimin,pasiqsht
dshmuaredobishmenpolitikatqnxisinnjohuritfinanciaredheqi
bjnshpenzimetepagesavengaemigranttmtransparente,edhepseAT
sigurishtmundtprdoretedheprpolitikatetjeratlidhuramemigrimin.
KashembujtshumtkurATprdoretprtvnmshuminformacion
ndispozicionprkostonepagesssparavengadiaspora.Shembullim
globalshtiniciativaeBanksBotroreprtpublikuaronlinekostote
pagess(http://remittanceprices.worldbank.org),njshembullqekan
ndjekurdisaqeveri.
Komunikimi dhe kontakti

Komunikimidhekontaktimundtlehtsojnshumpolitikatelidhurame
migrimin.Vendetmepopullsitkonsiderueshmeemigrantezakonisht
krijojnnjagjencitveantprkomunikimdhekontaktmediasporn.Se
saefektiveshtkjo,sigurishtvaretngarrethanatevendit,nveanti
burimetndispozicion,ndrtimiinstitucional,dheshkallaenevojspr
informacion.Pjestemposhtmejapininformacionmbidisashembujt
komunikimitdhekontaktitduketreguarstrukturnenjorganizate,sidhe
llojineaktivitetevetkryeranktkontekst.

Prvoja e Marokos
Marokugjithashtukanjzyrefektivetkontaktitnterren.Programiitij
kambshtetjetfortpolitike,personelprejmshumse50vet,dhenj
buxhettqndrueshm.Qngaviti1990qeveriaeMarokutkaprcjell
diaspornmepolitikatrejandajemigrantve.Qeveriatentontangazhoj
emigranttdukelehtsuarkthiminetyreprpushimedhedukeinkurajuar
investimetetyrenvend.
Ministria e Armenis
Diasporaarmene,ecilaetejkalonmedallimtmadhnumrineqytetarve
qjetojnnvend,kanjhistoritgjattangazhimevemeArmenin,por
vetmkohtefunditqeveriakangriturnjinstitucionprtkontaktuarme
antartesaj:Nvitin2008qeveriakangriturnjnjsiministrore,dukee
plotsuaratmemshumse50zyrtarpublik,prfshirdy
zvendsministra,trekshilltar,dhenntdrejtorrajonal,kanjbuxhet
prej5miliondollarsh.
Prvojat n vende tjera
Iniciativatngjashmetkomunikimitdhekontaktitjanshfaquredhen
vendettjera,ndonjhertprkrahurangadonatort.Njshembullsht
bashkpunimindrmjetUNDP-sdheZyrssSierraLeonesprpunt
diasporsnZyrnePresidentitmbinj"projektprprkrahjene
diaspors",prtakshilluarqeverinsesitforcojmarrdhnietesajme
diasporn.

Financimi

Ndonjher,politikatemigrimitkrkojnnxitjefinanciareprtarriturqllimine
tyre,nrastettilla,qeveritzakonishtbhenpartneremedonatort.Mundsite
financimitmunden,prshembull,tjenkredi,grante,aposkematinvestimevepr
taprfshirdiaspornnprojektetezhvillimitprivat.Ndrsaprogramettillajant
rralla,sepsenevojatprfinancimjanshumtmdha,BankaBotrore,Banka
AfrikaneprZhvillim,FondiNdrkombtarprZhvillimineBujqsis,dheAgjencia
FrngeeZhvillimit,ndrttjera,kankrijuarmnyratfinancimitqfokusohente
diaspora,dhendisaraste,qeveritkanfinancuarvetmnyrattilla.
El Salvadorilustronnjtjetrprdorimtmnyravetfinancimit.Bankaetij
shumsektorsheeinvestimit(BISH)uofronemigrantvefinancimafatmesmdhe
afatgjatmekredihipotekarenprmjetinstitucionevefinanciarekomerciale.
Partneritetiiinvestimevekanjshumllojshmritpalvetinteresuara,ttillasi
kompanitendrtimit,sidheinstitucionetpublikedhebankat.

N MoldaviMinistriaeEkonomis,membshtetjengaBankaBotrore,ka
krijuarnjmnyrtfinancimitprtpromovuartransferimineaftsive
nprmjetmigrimitafat-shkurtrnEvrop(kryesishtSlloveni).Prmesktij
organizimidrgohenmenaxhertmoldavdhepuntortekualifikuarn
fabrikanvendeteprparuaraprtpunuarprgjashtmuaj,pastajata
kthehennMoldavimeaftsitdobishmetreja.Ktotransferet
financuaranktmnyrukanmundsuarmoldavveprtfituaredhe
pagamtlartajashtvendit,prvetmsuarittaftsivetreja
(Ellerman2003).

Partneritetet n migrimin pr pun

Marrveshjetprmigriminefuqispuntorendrmjetvendevedrguese
dhepranuesejantzakonshme,edhepsenshumpakrastekto
marrveshjembulojntgjithaaspekteterndsishmetprocesitt
migrimit.Atozakonishtmerrenmeorganizimetprdrgiminepuntorve,
dukeofruararsimdhetrajnim,dhembrojtjenetdrejtavetpunst
emigrantve.Edhepsektoorganizimezakonishtnukmundtkopjohenpr
vendetjera,atoshfaqinmodeletezakonshmeqmundtofrojnmsime
prvendetsiKosova.
Rregulloret
Aktetlegjislativedrejtprdrejtosetrthoraziprekinshumicnellojevet
politikavetmigrimit,porndikimiidrejtprdrejtshtveanrishti
rndsishmkurbhetfjalprkonkurrencnntransfereteparave,
eksportiminefuqispuntore,dhembrojtjensocialetemigrantve.
Konkurrencanshrbimetetransferimittparave,ecilashtnj
prcaktueskryesorikostovetpagesssparavengadiaspora,nmast
madhevaretsesishtirregulluarsektorifinanciar.
Arsimi
Arsimishtnjngainstrumentetkryesoretprdoruraprzbatimine
politikavetmigrimit,veanrishtngavendetqspecializohenn
eksportiminepunsgjysmtkualifikuar.Arsimi,kryesishttrajnimipr
aftsiteknike,shtprdorurprtrriturgrupinepotencialittpuntorve
emigrantdheprtrriturvlernetyre.

III. MSIMET PR KOSOVN

Migrimidotvazhdojtjetnjpjeserndsishmeepeizazhitekonomik,
politikdhesocialtKosovs.Emigrimiitrinjvekalehtsuarpresionetetregut
tpuns,dhepagesatngadiasporakanndihmuarfamiljetprfituesetgzojn
njstandardtmirtjetess-madje,prfamiljetmtvarfra,tdalinnga
varfria.Sot,njekatrtaosemshumefamiljevekannganjantart
familjesqjetonjashtvendit.Prmtepr,mbi10.000kosovarjanvlersuar
selargohenngavendidovit.Prktarsye,forcimiiangazhimitmediasporn
dheshfrytzimimimiripotencialittKosovsngamigrimimundtjapnj
kontributtrndsishmprzhvilliminesajekonomik.

Prshembull,MoldaviashtengjashmemeKosovn:shtnjvendivogl

memesatarenetardhuravendrmtultatnEvrop,papunsiakaqen
historikishtelart,dhenjpjesemadheepopullsisssajkaemigruarjasht
venditprmundsimtmiraekonomike.Njstudimikohvetfundit(CIVIS
IASCI2010)paraqetnjlisttdetajuartrekomandimeveprpolitikapr
lidhjenndrmjetmigrimitdhezhvillimitprMoldavin.Kjosugjeronseqeveria
duhett:(a)tprmirsojstatistikatemigrimitdheinstitucionetqmerrenme
t,(b)tbashkpunojmngushtmevendete
destinacionitnmenaxhimineprocesittmigrimit;(c)tvendospraninesaj
diplomatikedhekonsullorenvendetkryesoretedestinacionitdhetforcoj
kapacitetetesajnterren,dhe(d)nbashkpunimmeinstitucionetfinanciare,
tpromovojnjohuritfinanciaretemigrantvedheprfituesvetdrgesavet
paravettyre.

Perfundimi

Kydokumentpolitikashofronshembujtshumttpolitikavedhe
instrumentevendoniveltciklittmigrimitqikanzbatuarvendete
tjera.Megjithat,kombinimioptimalipolitikaveprKosovn,varetnga
rrethanatspecifiketsaj,dhesietillduhettreflektojrealitetine
Kosovs.Pjesaeparektijstudimieprshkruanktrealitet,dhegjetjete
anketssmigrimit,dotshpresojmsedotlehtsojnprcaktimine
kombinimitoptimaltpolitikave.

 JU FALIMINDERIT PR VMENDJEN TUAJ