KALIFATI

ARAB

Punoi : Nensi Thanasi , Martina Kajana ,

Oksana Perlesi , Ambra Cerma , Julia
Sulstarova , Anet Qiriako.

OBJEKTIVAT

1. Te njihemi me Kalifatin
Arab dhe ekspansionin e
tyre.
2. Te mesojme per kulturen
e tyre.
3. Te kuptojme sesi
Kalifati Arab influencoi
kulturat e tjera.
4. Te mesojme me shume
per fene e tyre : Islamizmin
dhe perhpajen e tij.

KALIFATI

Fjalahilafetosekalifatrrjedh nga ajo arabekhilfa.Kalifquhet narabisht

alfa, shums ulaf (pasardhs n post, mkmbs, kalif) osekhalfat
allhosekhalfat rasl allhq do t thot e prkthyer fjal pr fjal mkmbs i
zotit ose pasardhs i t drguarit t zotit.Kalifati paraqet formn erregjimit
islamik, n t ciln udhheqja shekullare (laike) dhe fetare sht vetm n dorn e
kalift. Sistemi shtetror iMuhameditnMedinka qen i bazuar n modelin
teokratik: ai ka qen si prijsi i lvizjes fetare ashtu edhe sundimtari mbi zonn e
influencs, n t ciln kybesimpraktikohej. Kalifati ka qen kshtu jo vetmposti
zyrtarpor ai ka qen po ashtu edhe zona ku ushtronte pushtetin kalif, zotrimet e
tija.Koncepti i kalifatit sht sipas pikpamjes s shummyslimanven
kundrshtim me doktrinn e Muhamedit. Sipassures112 (al-ihls), asnj njeri nuk
mund t krahasohet meallahun, as vet kreu i t gjith myslimanve. Katr kalift e
par,Abu Bakr-i,Umar ibn al-Khattab-i,Uthman ibn Affan-idheAl ibn Ab Tlib-i
nuk pretendonin se e kishin n zotrim kt titull. Simkmbsi i zotit mbi
tok(arabisht alfat allh))[1]haset ky titull pr her t par tekumajjadt
q flluan t sundojn prej vitit 661, t cilt e prdornin kt titull pr vete.
Trashgimia islamike e mvonshme ka prcaktuar se ky titull fllimisht quhej
pasardhs (ose mkmbs) i profetit t allahut. Kshtu edhe e pati marr Abu
Bakr-i titullinkhalifat rasul allah, pasardhs i profetit t allahut.

KALIFATET NDER VITE

1. Kalifati i umajadve Pas ardhjes n

pushtet t umajjadve nn sundimin Muavija-s,

atyre u duhej m pas t prballonin
vazhdimisht lvizje opozitare t ndryshme.
Konflikte shkaktonte legjitimacioni i
umajjadve, t cilt akuzoheshin se n fllimet
e fes islame, ata bnin pjes n kundrshtart
m fort t profetit Muhamed. Pas rivendosjes
s paqes brenda kalifatit myslimant mundn
t ndrmerrnin prsri ekspansionin e tyre.
Kshtu, nn sundimin eAbd al-Malik-utdhe
al-Valid-itu pushtuan n fllim t shekullit t 8t MagrebiAndaluzia,Transoksania(sot
Uzbekistan) dhe lugina eIndusit. Kalifati arriti
n kt mnyr shtrirjen e tij m t madhe.
Megjith kto ftore, opozita e shum
myslimanve vazhdonte akoma. Dobsimi i
sundimit t umajjadve si pasoj e luftrave t
brendshme pr pushtet prej vitit 744 u
prshpejtua nprmjet kryengritjes s
Abu Muslim-it. N vitin 749 erdhi n fuqi
dinastia eabbasidve.

KALIFATET NDER VITE

2. Kalifati i abbasidve Pas rrzimit t umajjadve nprmjet abbasidve

Iraku me kryeqytetein e ri Bagdadin u zhvillua si qendra politike e Kalifatit.

Bagdadi u b njkohsisht gjithashtu, sidomos nn sundimin e Harun ar
-Rashid-it (786809), si e kan prshkruar edhe prrallat e Shehrezades n
Njmij e nj net, nj qytet shum luksoz dhe i pasur si dhe nj qendr e
kulturs dhe e shkencave t natyrs. N shekullin e 9-t kalifati arriti kulmin e
lulzimit t tij. Por ekspansioni dhe burokracia krkonin mimin e tyre: kalift
u lshuan gjithnj e m tepr pushtetin politik ministrave, vezirve dhe
funksionarve zyrtar.Kjo gj oi prej fillimit t shekullit t 9-t n lindjen e
emirateve t pavaruara t cilat ishin vetm formalisht n vartsi t sundimit t
kalifit n Bagdad. N fillim t shekullit t 10-t lindn n Magreb dhe Andaluzi
kalifatet e pavarura t fatimidve umajjadve. Nga mesi i shekullit t 10-t
kalift n Bagdad u shfuqizuan politikisht prfundimisht dhe iu nnshtruan prej
asaj kohe kontrollit t bujidve persian dhe prej vitit 1055 selxhukve turq.
Kalift mbetn kshtu vetm si krer fetar t myslimanve. N fakt kalift
arritn gjat shekullit t 12-t t shtinin n dor prsri pushtetin e tyre politik
t paktn n Irak, megjithat kalifati i abbasidve u shkatrrua m 1258 kur
Bagdadi u pushtua nga mongolt me n krye Hylegu Khan-in.Disa abbasid
arritn t arratisen n Egjipt. M 1261 nj princ i abbasidve u vendos si kalif
ne Kajro nga sulltani mamluk Bajbars-i. Por pushteti i tij ishte vetm me
karakter spiritual (shpirtror) dhe pjesrisht vetm n teori. Kta kalif mbajtn
s shpejti vetm titullin e zbrazt formal. Pas pushtimit turk t Egjiptit m
1517, abbasidi i fundit u detyrua t'i dorzonte kt titull sulltanit turk.

KALIFATET NDER VITE

3. Kalifati i fatimidve -

Ismailitt, fatimidt shiit, sipas

legjends pasardhs t Ali ibn Abi
Talib-it dhe gruas s tij Fatima-s,
e cila i kishte dhn emrin ksaj
dinastie, themeluan kalifatin e
tyre m 909 nIfriqija/Tunizi,
zona e sundimit t t cilve
shtrihej nga Algjeria deri n
Egjipt, Siri dhe Siili. Pasi ata
arritn m 1059 t shtinin nn
kontroll prkohsisht Bagdadin,
filloi rnia e tyre si dinasti dhe si
prfundim ata u eliminuan m
1171 nga Saladini. Kjo linj
kalifsh ka vazhduar me nizaritt
deri tek Aga Khan-i sot.

4. Kalifati i umajjadve n Spanj - Umajjadi i fundit, i cili kishte

mbetur gjall pas vrasjes n mas t fisit t tij m 750 nprmjet abbasidve,
u arratis pr n Andaluzi. Atje themeluan m von pasardhsit e tij m 929
Kalifatin umajjad t Kordovs. M 1031 ai u shua duke u coptuar n disa
mbretri t vogla.
N shekullin e 12-t dhe t 13-t ngritn pretendime n Maghreb pr kt
kalifat almohadt dhe hafsidt.
Kalift e fatimidve dhe umajjadve n Andaluzi nuk arritn dot njohjen n
prgjithsi nga ana e sunnitve ashtu si dhe kalift almohad dhe hafsid.

5. Kalifati i osmanve - Duke filluar prej shekullit t 13-t sundimtar t

ndryshm mysliman ngrinin vazhdimisht pretendim pr titullin e kalifit por q i
cili ishte br tashm politikisht pa rndsi. Megjithat n vitin 1517 sulltant
osman arritn t themelojn kalifatin osman. Vetm prej shekullit t 19-t, kur
gjithnj e m shum t krishter ishin vendosur n zonat e sundimit mysliman,
sulltant ngulnin kmb me pretendimin pr titullin si krer fetar, n mnyr q
t siguronin prkrahjen edhe t myslimanve jasht zons s sundimit t tyre. Pas
disfats s Perandoris Osmane n Luftn e Par Botrore, sulltani i fundit
Mehmedi VI. u hoq nga posti pas themelimit t Republiks Turke m 1923. M
1924 qeveria turke e abrigoi kalifatin nprmjet ligjit 431.[2] Sulltanit, t cilit i
kishte mbetur vetm titulli kalif, u nxor jasht vendit.

EKSPANSIONI ARAB DHE

SHUARJA E kALIFATIT

Zgjerimi i tokave arabe u be nga :

I: Mohammed
II: Aboe Bakr
III: Omar
IV: Othman
---Sundimi i Abasidve nuk dallonte fare nga sundimi Umajd-it. Po sa erdhi n fuqi Kalifi Abul-Abbas filloj pastrimin (vrasjen) s pari t
njerzve q e solln n fuqi. Me vdekjen e Abul-Abbas-it titullin e Kalifit e merr i vllai, i cili mbante titullin sundues al-Mansur (Fituesi).
Nga ktu qendra e fuqis zhvendoset n Bagdad dhe fillon koha e lulzimit nn sundimin e Abasidve e cila merret si kulmi i historis s
Islamit. Kjo periudh zgjat deri n fund t shekullit X kur sunduesit n provincat perndimore fillojn t pavarsohen dhe m von edhe
sunduesit e provincave n lindje. Pavarsimin e tyre Kalift nuk mund ta ndalnin edhe me ushtrit e paguara.
N Kajro m 910 del n sken nj njeri me prejardhjen nga ika e Muhamedit, Fatima dhe shpallet Kalif dhe m von udhhiqte
Kalifatin me Egjiptin dhe Sirin t njohur si "Fatimidt". Fatimidt sundojn gjer n vitin 1171 kur nj ushtarak Kurd i shkarkoj. Ky ja
arrin q deri n fund t shekullit XI t mund kalorsit e kryqzats Evropiane n qytete e Palestins dhe prreth saj.Gadishulli Iberik i cili
qeverisej nga Umjad-t filloj t shprndahet n pjes t vogla dhe nuk paraqitshin ndonj penges pr deprtimin e krishterimit nga
veriu n jug. Sicilia u humb n duar t obanve t Evrops veriore.
---Selxhukt : Selxhukt ishin nj dinasti turke me nj trup t fort ushtarake q n vitin 1055 sundonin Bagdadin, Iranin, Irakun dhe
pjes m t madhe t Siris. Pasi q selxhukt nuk kishin t drejt Kalifi ata sundonin ndrsa titullin pa ndonj ndikim e mbanin Abasidt.
Gjat shekullit t XIII nga nj dinasti mongole q nuk i takonte fes Islame rrezikohen tokat n pjesn lindore q merreshin si t kalifit
Abasid dhe m 1258 forcat e tyre hyn n Bagdad dhe e vrasin Kalifin. Sundimtart mongol q sundonin n Irak dhe Iran pranojn pr
vete fen Islame mirpo edhe m kt ata nuk arrijn t deprtojn m tutje n perndim pasi q hasin kundrshtimin e Mamalukve
(ushtarak skllav), gjat viteve 1250-1517. Kta ushtar, pra Mamamalukt shkatrrojn qytete e themeluara n Siri dhe Palestin nga
kalorsit e kryqzats.
---Shuraja e Kalifatit : Gjat ksaj kohe kufijt e myslimanve psojn ndryshime t mdha. Prhapja e fes Islame tani bhej edhe pa
pushtime. Kshtu nj pjes e madhe e popullsis s Greqis kalon n Islam. Besimtart mysliman dhe sunduesit mysliman zgjerohen
edhe n lindje deri n Indin veriore ndrsa n Afrik prhapej npr vendet q bnin tregti me myslimant kshtu besimtart mysliman
zgjerohen deri n brigjet e Afriks jugore. Perandoria Arabe tani m ishte rrnuar mirpo njerzit edhe m tutje merrnin fen Islame.

INFLUENCA E KULTURES
ARABE

Gjuha arabe sht nj gjuh semitike.Megjithse zakonisht flitet pr arabishten si gjuh, n t vrtet

bhet fjal pr nj familje gjuhsh ose vazhdimsi dialektesh q shtrihet nga brigjet e Oqeanit Atlantik n
perndim, deri n Gjirin Persik n lindje, nga Sudani e Somalia n jug, deri n Siri e Irakn veri.
Organizata Ndrkombtare e Standardizimit (ISO) u cakton kode t ndryshme ktyre dialekteve, q nga
ana gjuhsore dallohen ndrmjet tyre m shum se gjuht serbo-kroate (serbishtja, kroatishtja, gjuha
boshnjake, gjuha malazeze). Megjithat, dallimet jan kryesisht n shqiptim dhe gjuha e shkruar sht pak
a shum e njjt kudo.Arabishtja sht gjuha e Islamit. Pr kt arsye ka deprtuar n kombe dhe kultura
n gjith skajet e bots. Me kalifatet e njpasnjshme, veanrisht at Umajad, arabishtja u shtri prtej
djepit t saj, Gadishulli Arabik, n gjith Afrikn Veriore deri n Spanj nga njra an dhe prtej Persis,
n Pakistan e Afganistan nga ana tjetr.Kto perandori m nj shtrirje t jashtzakonshme, s bashku me
rndsin e fes islame bn q edhe gjuh jo arabe, siPersishtja n Iran, Dari, Pashto, Urdu n Afganistan,
Pakistan e Indi t prdorin shkrimin arab (forma Jawi prdoret n gjuht eMalajzis dhe Bruneit). Madje
edhe gjuht e bregut lindor t Afriks adoptuan kt alfabet, fal kryesisht tregtis t Oqeanit Indian.
Mse 200 milion banor n mbar botn kan arabishten gjuh amtare dhe po t shtohen ata q e njohin si
gjuh t dyt apo t tret ky numr mse dyfishohet. Muslimanet n do vend te bots e prdorin gjat
namazit (lutjes) dhe leximit t Kur'anit.Prtej rndsis fetare, arabishtja sot, me rritjen ekonomike t
vendeve arabe, sht gjithnj e m shum nj gjuh e biznsit ndrkombtar. Arabishtja sht nj nga
gjasht gjuht zyrtare e OKB-s.

KONTRIBUTI ARAB

Kontributi Arab n Evrop dhe kontinente t tjera u be nprmjet mnyrave t

ndryshme si:
1. Nprmjet zhvillimit t Andaluzis (Spanjs s sotme), e cila u b baza e
qytetrimit mysliman n Evrop. Myslimant hapn uniersitete t shklqyera n
Andaluzi me qllim q n to t arsimoheshin studentt evropian, t cilt
prfituan nga kto dije duke i prhapur ato m pas, n vendet e tyre.
2. Nprmjet zhvillimit t Sakalis (Siilis s sotme), ku myslimant qndruan
130 vjet duke e ber kt qendrn e dyt t kulturs islame n Evrop. Mbretrit
kristian i nxitn myslimant pr prodhimin e diturise njkohsisht i paguan
shtetasit e tyre pr prkthimin e librave nga gjuha arabe n gjuht vendase.
3. Nprmjet udhtimeve n vendet t ndryshme t Lindjes.
4. Nj tjetr shkak pr przierjen e evropianve me myslimant kan qen dhe
kryqzatat e shumta kundr myslimanve dhe vizitat e evropianve n Mekk
(Qabe).
Kshtu evropiant mbartn shum prej njohurive, shkencave, artit e prodhimeve
t myslimanve. Pasja n duart e tyre e shum librave shkencor dhe kulturor n
gjuhn arabe, i ndihmoi evropiant pr nxitjen e shpirtit t krkimit, n studimin e
shkencave, t letrsis dhe t arteve t vjetra. Shkollat e ngritura nga myslimant
patn nj shtrirje t gjer dhe nj ndikim t madh, po kshtu dhe bibliotekat
publike dhe private. Vetm biblioteka qendrore e Andaluzis kishte nj kapacitet
me mbi 600 000 volume, numr tepr i madh pr kohn, ku prfshiheshin botime
t shumta nga shkenca t ndryshme. Kto shkolla dhe biblioteka trhoqn shum
prej studiuesve m t njohur t bots islame dhe asaj kristiane. Prej atyre q
studiuan n shkolln Talitala n Andaluzi dhe prfituan prej saj qen dhe
Mishel Skot, Daniel Morli, si dhe Robertos Englikos i cili njihet si i pari
prkthyes i Kuranit.

KONTRIBUTI ARAB

Gjat periudhs s art t historis islame arritjet e myslimanve kan qen t shumta n t gjitha fushat. Nga kto mund t
prmendim arritjet:
1. N fushn e mjeksis, ku konstatojm se libri Al Haui i Razit, nj nga dijetart m t njohur mysliman, i prbr nga
10 volume, i prmblidhte t gjitha njohurit shkencore t zhvilluara deri n at koh. Duhet theksuar se deri n shekullin e
17-t, ky ishte i vetmi libr i njohur n universitetet evropiane.
2. Ne okulistik, myslimant aritn nj prparim t madh shkencor. Ka qen pikrisht studimi i Kindit, libr n t cilin u
mbshtet m pas Roxher Bakoni n krkimet e veta n kt fush t shkencs.
3. Ne kimi prmendim Xhabir Bin Hajar, q konsiderohet si shkenctari q vuri bazat e kimis. Ai sistemoi shum prej
mnyrave t krkimeve dhe t analizave duke br kombinimin e nj numri lndsh kimike. Studimet dhe krkimet e tij
kan qen baz n Evrop deri n shekullin e 18-t.
4. N matematik u prket myslimanve merita pr mnyrn e llogaritjeve t prditshme. Jan pikrisht ata q e bn
algjebrn nj shkenc t vrtet dhe prparuan n t me hapa t mdha. Po kshtu ishin myslimant ata, t cilt hodhn
bazat e gjeometris analitike dhe t trigonometris.
5. N fushn e astronomis myslimant arritn rrezultate shum t vlefshme dhe, prve ksaj, ata qen t part q shprehn
teorin e rrumbullaksis s toks, teori t ciln e prvetsuan ata q erdhn pas tyre n mesjet.
6. N gjeologji, vepra e shkruar nga Ibn Sina pr prbrjen e maleve, gurve, lndve minerale etj. t ksaj natyre,
konsiderohet si vepra m e rndsishme mbi t ciln u mbshtet Evropa gjat periushs s rilindjes s vet shkencore.
7. N sociologji Ibn Khaldun konsiderohet si themeluesi i saj. Ai ka qen i pari q ka formuluar ligjet e zhvillimit t
popujve dhe i pari q informoi rreth shtjeve t natyrs, gjeografis dhe klimatologjis dhe sqaroi rnssin dhe ndikimin e
saj.
8. Arritje t shklqyera kan pasur myslimant dhe n fushn e filozofis. Dijetari i famshm El Kindi, konsiderohet nj
prej 12 shkenctarve m me emr q njeh bota e qytetruar akoma dhe sot e ksaj dite. Deri n shekullin e 14-t,

FEJA ISLAME
Islami (arab. , al-Islm) sht nj fe monoteiste abrahamike. sht e bazuar n besimin n nj Zot (arab. Allahu), n
zgjedhjen eMuhamedit pr profetin e fundit, paracaktimin e fatit t njerzve, shprblimin pr vepra t mira dhe dnimin
pr vepra t kqija, ditn e gjykimit dhe ringjalljen e t vdekurve. Kurani sht shkrimi i shenjt i Islamit dhe kshtu
burimi parsor i tij, i shkruar n gjuhn arabe dhe prmban 114 kapituj (sure). Burimi i dyt i Islamit jan fjalt dhe
veprimet (synneti) e profetit Muhamed .Ndjeksit e Islamit quhen mysliman, q sot jan rreth 1,62 miliard ose 23% e
njerzve,[1 duke e br kshtu Islamin fen e dyt m t madhe pr nga numri i ndjeksve, dhe sipas disa burimeve feja me
rritjen m t shpejt n bot.
LINDJA E ISLAMIZMIT : Muhamedi (a.s) (arabisht: = i lart-lvduari, i shum-lvduari) ka lindur rreth vitit
570 pas Krishtit si biri i nj tregtari nga fisi i kuraish-ve n Mekk, n Arabin Saudite t sotme. Sipas trashgimis
islame, atij iu shfaq n moshn rreth 40 vjeare pr her t par kryengjlli Gabriel, i cili i diktoi n vazhdim t jets s tij
pr vite me rradh vargjet ezbuless hyjnore, Kuranin. Zbulesat e Muhametit u mblodhn dhe u kontrolluan vazhdimisht
q gjat kohs kur jetonte ai dhe s fundi, nn sundimin e Uthman ibn Affan-it, i t tretit t t
ashtuquajturve kalifve legjitim, u mblodhn e u kanonizuan. Shpallja e mesazhit t nj monoteizmi pa kompromise gjeti
vetm pak simpatizant n Mekkn politeiste t asaj kohe, kshtu q komuniteti i ri mysliman e pa veten t detyruar nn
presionin e kundrshtarve t braktis Mekkn dhe t mrgoj n veri, n Yathrib (sot Medin Kjo ngjarje hyri n histori
si hixhra(ose hixhreti) dhe u caktua me vendim t kalifit t dyt Umar ibn al-Chattab-it si viti i par i ers islame.N
Yathrib filloi n kt koh karriera ushtarakedhe politike e profetit. Menjher pas mbrritjes n kt oaz, Muhameti lidhi
nj kontrat aleance me banort e atjeshm, t ashtuquajturn "marrveshjen e Medins".[ M pas vijuan prballje
ushtarake me kuraish-t pagan: sulmimet e organizuara nga profeti mbi karvant uan n betejn e Badr-it, e cila u pasua
nga ajo e Uhud-it. Si sulmi i madh i fundit nga ana e kuraish-ve mbi Medinn ishte e aushtuquajtura beteja e
llogoreve.Ndrkoh pati konflikte me tre fiset ifute m me rndsi n Yathrib: banu kainuka-t dhe banu nadir-t u przun
nga ky oaz, ndrsa meshkujt e banu kuraiza-ve u ekzekutuan, pasuria e tyre u nda mes myslimanve ndrsa grat dhe
fmijt u shitn si skllevr.Lufta e Muhametit dhe trupave t tij kundra kuraish-ve dhe aleatve t tyre oi m 628 pas Kr.
n nj marrveshje paqeje. Pas shkeljes s ksaj marveshjeje nga ana e mekkanasve pasoi pushtimi i Mekks m 630 pas
Kr. Kur m 632 pas Kr. profeti vdiq, territori i zotrimit islamik shtrihej mbi t gjith gadishullin arabik.

FOTO TE KALIFATIT