03.

Zupani prijenosnici
3.1 Osnove zupanih prijenosnika (gear drive, Zahnradgetriebe)................2
3.1.1
3.1.2
3.1.3
3.1.4

Nazivlje i oznake....................................................................................................2
Klasifikacija zupanika..........................................................................................3
Vrste zupanika......................................................................................................3
Zahvat zubaca.........................................................................................................5

3.2 Ozubljenje zupanika.................................................................................9

3.2.1
3.2.2
3.2.3
3.2.4
3.2.5

Karakteristike ozubljenja........................................................................................9
Geometrija ozubljenja............................................................................................9
Optereenje zuba....................................................................................................9
Materijali za izradu zupanika.............................................................................12
Izrada zupanika...................................................................................................12

3.3 Zupani parovi (gear, Zahnrad)..............................................................15

3.3.1
3.3.2
3.3.3
3.3.4
3.3.5

elnici..................................................................................................................16
Ozubnica...............................................................................................................16
Stonici.................................................................................................................16
Vijani par............................................................................................................16
Puno par..............................................................................................................16

3.4 Usvajanje zupastih parova.....................................................................22

3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.4.4
3.4.5

elnici..................................................................................................................22
Ozubnica...............................................................................................................22
Stonici.................................................................................................................22
Vijani par............................................................................................................22
Puni par...............................................................................................................22

3.5 Zupani prijenosnici.................................................................................22

3.5.1 Zupani prijenosnici s elnicima..........................................................................22
3.5.2 Planetarni prijenosnici..........................................................................................22
3.5.3 Harmonijski prijenosnici......................................................................................22

3.6 Primjeri zupanih prijenosnika..............................................................22

3.6.1
3.6.2
3.6.3
3.6.4
3.6.5

Elektromotor s reduktorom..................................................................................23
Mjenja automobila..............................................................................................23
Diferencijal automobila........................................................................................23
Prijenosnik volana................................................................................................24
Z prijenosnik i V prijenosnik................................................................................24

3.7 Izrada zupanika......................................................................................24

Literatura.........................................................................................................25
6/790-816, 8/656-714/715-765/766-805/913-931, 22/455-583, 30/291-298, 34/1008-1027, 36/316-378, 37/248252/253-301, 38/137/138-158/231/232-244/317/317-329, 41/656-759, 42/2029-2155, 43/165-191, 46/D6, 48/7683/83-90, 50/1097-1105/1106-/1162-1218/1219-1240/1493-1508, 51/181-220, 53/375-575, 54/696-719/720-788,

2.

Zupani prijenosnici
2.1

Osnove zupanih prijenosnika 7/442-449, 10/106-111, 11/122-151/152-168, 13/323-401, 15/468-471, 20/525-565, 23/457-465,

26/192-207, 27/159-240,
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6

Zupanici
Zupanici s pravim zubima 18/151-194/195-212,
Stoasti zupanici
Vijanici
Puni prijenosnici

http://www.qtcgears.com/Q410alph.htm

Elementi strojeva 2

3.1 Osnove zupanih prijenosnika (gear drive,

Zahnradgetriebe)
Zupasti prijenosnici su namijenjeni prije svega prijenosu energije s pogonskog na gonjeno
vratilo.
Gibanje se s jednog zupanika (vezanog za pogonsko vratilo) na drugi zupanik (vezan za gonjeno
prenosi zahvatima po oblikovanih zubaca.

vratilo)

Zupasti prijenosnici se koriste za:

(a) prijenos okretnog moment (poluga prijenos sile),
(b) promjenu broja okretaja vratila,
(c) promjenu smjera okretaja vratila.
Pored toga, zupastim prijenosnicima moe se pretvarati:
kruno gibanje pravocrtno gibanje

Prednosti
Male dimenzije.
Velik stupanj korisnog djelovanja.
Siguran pogon.
Dug vijek trajanja.

Nedostaci
Velika cijena izrade.
Velika krutost zahvata.
Buka u radu.

Koriste se u sustavima:
vozila,
razliitih stroja (alatni, graevinski, poljoprivredni).

3.1.1 Nazivlje

02 Prijenosnici

Slika S-03.01 Nazivlje zupanika

Diobna krunica teorijska krunica na kojoj se temelje prorauni. Kod uzubljenih
zupanika diobne krunice se uzajamno tangiraju.
Modul zupanika:
md
z
gdje je: d
z

diobni promjer (promjer diobne krunice), m,

broj zuba zupanika, 1.

Korak zuba:
gdje je: s
e

[m] = mm

p se

[m] = mm
(S-03.01)
debljina zuba (mjereno na diobnoj krunici), mm,
uzubina (mjereno na diobnoj krunici), mm.

Opseg diobne krunice:

O d

[O] = mm

Broj zuba:
zO
p

[z] = 1

Elementi strojeva 2

Slika S-03.02 Dimenzije zupanika

Veliine su zupanika:
[15/469]

[43/167]
Naziv
visina zuba

Oznaka

Jedinica

h = hf + ha

mm

h = 1m

mm

podnona visina
tjemena visina

Vanjsko ozubljenje
tjemeni promjer
podnoni promjer
osni razmak
Unutarnje ozubljenje
unutarnji promjer
podnoni promjer
osni razmak

02 Prijenosnici

bona zranost
debljina zuba
debljina uzubine
irina zuba
faktor irine zuba

3.1.2 Oznake
Vanjsko ozubljenje

Simbol vanjskog ozubljenja

Unutarnje ozubljenje

Simbol unutarnjeg ozubljenja

Unutarnje ozubljenje

Simbol unutarnjeg ozubljenja

Ozubnica

elnika s kosim zubima

Zupani par stonika

Puno kolo s punicom

Elementi strojeva 2

Zupani par vijanika

Zupani par vijanika

Pojednostavljeno crtanje zupanika

Za izradu egzaktnog detaljnog tehnikog nacrta zupanika potrebno je utroiti dosta
vremena te se esto zupanici crtaju pojednostavljeno.
elnik

Stonik

Ozubnica

Puno kolo

3.1.3 Klasifikacija zupanika

Prema uzajamnim poloajima vratila i oblicima zupanika i zubaca razlikuju se zupasti
parovi:

02 Prijenosnici

Prema uzduim linijama bokova zubaca razlikuju se:

3.1.4 Karakteristike zupastih prijenosnika

Uzubljeni zupanici moraju imati jednaku geometriju. Broj zuba moe biti razliit, o emu
ovisi:
broj okretaja zupanika i
dimenzija zupanika.

Elementi strojeva 2

Vrijednosti su modula zupanika (m) normirane. Na primjer, jedan je od redova modula:

m, m

0,5

1,25 1,5

2,5

10

12

16

20

Broj zuba je cijeli broj, a diobni promjer realni broj.

Uzubljeni zupanici imaju jednake zube (geometrija poprenog presjeka) i korake te su im i
moduli jednaki.

3.2 Ozubljenje zupanika

3.2.1 Karakteristike ozubljenja
Kod dva spregnuta zupanika, 1 i 2 (S-03.03, a i b), u toki X nalaze se u zahvatu dva
zuba preko bokova zuba B1 i B2 . U toki zahvata zuba (X), okomice na profil oba zuba moraju
leati na istom pravcu, n (imaju i zajedniku tangentu, t).

Slika S-03.03 Zahvat dva zuba

Tijekom okretanja pomie se toka zahvat (X) po bokovima zubaca (B1 i B2) , pri emu se ne
pomjera toka C presjeka zajednike okomice (n) i pravca 01-02 koji spaja osi zupanika (1 i
2). Kada se spojna toka (X) nae u toki , zajednika okomica (n) i pravac 01-02 zatvaraju kut
90 (S-03.03, b).
Dodirnice su zuba:
Vanjsko ozubljenje

Unutarnje ozubljenje

02 Prijenosnici

10

Elementi strojeva 2

3.2.2 Geometrija ozubljenja

Profili zubaca
Cikloida

Epicikloida

Hipocikloida

Evolventa

Vrste su stonika prema obliku zubaca:

Ravni zupci

Kosi zupci

02 Prijenosnici

Zakrivljeni zupci Arhimedova spirala

3.2.3 Optereenje zuba

Kruno zakrivljeni zupci

11

12

Elementi strojeva 2

02 Prijenosnici

3.2.4 Materijali za izradu zupanika

3.2.5 Izrada zupanika
Izrada elnika glodanjem ploastim profilnim glodalom:

Izrada elnika glodanjem prstastim glodalom:

Izrada elnika punim glodalom:

13

14

Elementi strojeva 2

Izrada elnika Maag postupkom alatom ozubnicom.

Izrada elnika Fellows alatom stoastim zupanikom.

Prijenosni omjeri

02 Prijenosnici

3.3 Zupani parovi (gear, Zahnrad)

[13/419]

15

16

Elementi strojeva 2

02 Prijenosnici

17

18

Elementi strojeva 2

3.3.1 elnici
3.3.2 Ozubnica

02 Prijenosnici

3.3.3 Stonici
3.3.4 Vijani par
3.3.5 Puno par
Zupanici sa strelastim zubima

19

20

Elementi strojeva 2

Zupci neposredno na glavini

02 Prijenosnici

Culindrini vijanici

Hiperboloidni vijanici

21

22

Elementi strojeva 2

Planetarni prijenosnici:

02 Prijenosnici

Otvoreni

Zatvoreni

S elnicima i unutarnjim ozubljenjem

Sa stonicima

Harmonijski prijenosnik:
S dva valjna elementa

S eliptinom glavom i iglicama

Tarni prijenosnici s konstantnim prijenosnim omjerom

[13/420]

23

24

Elementi strojeva 2

Tarni prijenosnici s kontinuiranom promjenom prijenosnog omjera

[48/91]

3.4 Usvajanje zupastih parova

3.4.1 elnici
3.4.2 Ozubnica
3.4.3 Stonici
3.4.4 Vijani par
3.4.5 Puni par

3.5 Zupani prijenosnici

3.5.1 Zupani prijenosnici s elnicima
3.5.2 Planetarni prijenosnici
3.5.3 Harmonijski prijenosnici

3.6 Primjeri zupanih prijenosnika

02 Prijenosnici

3.6.1 Elektromotor s reduktorom

3.6.2 Mjenja automobila
3.6.3 Diferencijal automobila

25

26

Elementi strojeva 2

3.6.4 Prijenosnik volana

3.6.5 Z prijenosnik i V prijenosnik

3.7 Izrada zupanika

02 Prijenosnici

27

Literatura
1. Jelaska D.: Elementi strojeva skripta za studente Industrijskog inenjerstva; Fakultet
elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje Sveuilita u Splitu, 2005.