UNIVERZITET U TUZLI MAINSKI FAKULTET

SEMINARSKI
Predmet
:

Ime i prezime:
Odsjek:
Datum:

RAD

Livenje

Mustafa Kahvedi, Nermin Redi, Fatima

Bajrektarevi
Proizvodno mainstvo
15.12.2014

1. LIVENJE I KONSTRUISANJE ODLIVAKA

Livenje je veoma pogodan postupak izrade mainskih dijelova iji je oblik
komplikovan ili se ne mogu drugaije izraditi.
Sam postupak livenja tekao bi na sljedei nain: Prvo se izradi model dijela koji
se lije obino od drveta ili metala. Na osnovu njega naini se upljina u pijesku ili
drugom materijalu kalup. Na kraju se u kalup uliva metal u istopljenom stanju.
Wegovim hlaenjem dobija se odlivak.
Livenje u pijesku je najgrublje i koristi se za liveno gvoe i elini liv, dok je
livenje u kokilama mnogo finije i koristi se za obojene i lahke metale. Obzirom na
visoke trokove izrade kalupa i itavog postupka uopte, livenje je pogodno samo
kada su u pitanju velike serije i masovna proizvodnja.

Slika 1. Razliiti oblici dobijeni postupkom livenja u kokile

Konstrukcija odlivaka treba da bude takva da omogui slobodno punjenje

upljina kalupa tenim metalom, to znai da se mora voditi rauna o dovoljnim
dotinim presjecima i ravnomjernoj raspodjeli metala u kalupu. U sluaju tankih
zidova postoji opasnost od hlaenja metala jo u toku postupka livenja ime se
sprjeava dalje ispunjavanje kalupa. Nagle promjene pravca i brzine kretanja
istopljenog metala u kalupu su takoe nepovoljne i treba ih izbjegavati. Osim
ovog treba izbjegavati i sljedee:
-

Velike povrine (naglo se hlade i zbog toga mijenjaju strukturu, gasovi i

ljaka ostaju zarobljeni u strukturi)
Vee horizontalne povrine pri vrhu kalupa
2

Najea greka kod odlivaka je stvaranje upljina u unutranjosti i prskotina

na povrini usljed smanjenja povrine prilikom hlaenja. Ovravanje se vri po
slojevima, i to tako da se najprije hlade tanji spoljanji slojevi. Idui ka
unutranjosti hlaenje je tee, a ovravanje sve sporije. Glavna masa se hladi
sporo i ima veliko skupljanje.Kao posljedica ovog procesa pojavljuju se upljine
koje smanjuju aktivni presjek odlivka u odnosu na projektovani, a time i njegovu
vrstou.
Procentulano skupljanje zavisi od materijala:
Sivi liv SL - 1%
elini liv L - 2%
Legure Al, Mg - 1.25%
Mesing i bronza - 1.5%
*Vrijednosti za sivi i elini liv su tane dok su vrijednosti za lahke legure
prosjene.
Usljed skupljanja, u materijalu se pojavljuju zaostali naponi i deformacije. Oni
mogu biti toliko veliki da izazovu lomljenje odlivaka u toku hlaenja ili kasnije u
toku rada. Zbog toga se, naroito ako je elini liv u pitanju, odlivci obavezno
podvrgavaju termikoj obradi. Sivi liv je najjeftiniji i ima dovoljno mali stepen
skupljanja pa je najpogodniji za izradu odlivaka noseih struktura ( kuita,
postolja, stubova itd.) i ima najiru primjenu u ovoj oblasti.
Pri projektovanju odlivaka po principu istovremenog stvrdnjavanja materijala
potrebno je obratiti panju na sljedee stavke:
-

Treba teiti da zidovi odlivka budu priblino iste debljine

Elementima koji se sporije hlade ( unutranji zidovi ) treba po pravilu dati
smanjenje preseka
Prelazi izmeu zidova razliitih debljina treba da budu postepeni
Zidovi odlivaka ne smiju imati otre prelaze
Mjesta na kojima se nagomilava materijal treba izbjegavati
Mjesta gdje se spajaju zidovi manje sa zidovima vee mase treba izvoditi sa
blagim prijelazom u pravcu poveanja mase
Oblik odlivka treba da omogui slobodno punjenje kalupa metalom

Kod masovnih odlivaka pribjegava se ubacivanju metalnih umetaka u cilju

poveanja stepena odvoenja toplote.

2. KONSTRUISANJE ZIDOVA ODLIVAKA

Na osnovu svega navedenog, pravilan izbor debljina zidova odlivaka je od
velikog znaaja. Minimalna debljina zida odreuje se prema uslovima tehnologije
livenja i uglavnom je vea nego to uslovi vrstoe zahtjevaju. Ona, prije svega,
treba da bude dovoljno velika da se obezbjedi lahko punjenje kalupa. Obzirom da
se unutranji zidovi tee hlade od spoljanjih, njihova debljina mora biti 2040%
manja. Pri tome takoe treba voditi rauna da odlivak uglavnom ide na dalju
obradu.
Kada se ispune svi navedeni uslovi dolazi se do toga da je debljina zidova
odlivaka vea nego to zahtjevaju uslovi vrstoe i krutosti. Razvoj tehnologije
livenja ide u tom pravcu da se smanji debljina zidova odlivaka i da se ona priblii
uslovima koje diktiraju potrebna vrstoa i krutost.
Razlika u debljinama zidova kod jednog odlivka treba da bude to manja, a
ukoliko je neophodna, prijelazi treba da budu to manji, ali bez nepotrebnog
nagomilavanja materijala. Ovo je naroito bitno kod konstrukcija koje su
optereene dinamikim optereenjem, jer prskotine koje nastaju kao posljedica
nagomilavanja materijala postaju izvori koncentracije napona i vrlo nepovoljno
utiu na ponaanje konstrukcije pri dinamikom optereenju.

3. DEBLJINA ZIDA I JAINA ODLIVKA

Zidovi odlivaka pokazuju nejednaku vrstou zbog nejednakih uslova
kristalizacije. vrstoa je najvea u povrinskim slojevima gdje metal , kao
rezultat poveanog stepena hlaenja , dobija fino granulisanu strukturu i gde
zaostali pritisni naponi utiu na poveanje vrstoe. U povrinskim slojevima
gvozdenog odlivka dominiraju perlit i cementit. Jezgro koje ovrava sporije ima
strukturu sa veim granulama, a dominiraju ferit i grafit. Kristali dendrita i
upljine koje nastaju kao posljedica skupljanja se esto razvijaju u jezgru.
to je deblji zid vea je razlika u vrstoi izmeu jezgra i povrine. Iz tog
razloga poveanje debljine zida nije povezano sa poveanjem vrstoe cijelog
odlivka. Zavisnost izmeu vrstoe i prenika je prikazana na Slici 2.

Slika 2. Zavisnost izmeu vrstoe i prenika odlivka

Iz ovih razloga, a takoe da bi se smanjila teina preporuljivo je da se zidovi

odlivaka rade sa minimalnom debljinom koju diktiraju uslovi livenja. Zahtjevanu
vrstou i tvrdou treba obezbjediti orebravanjem, koritenjem racionalnih profila
i formiranjem konveksnih, sferinih, koninih i slinih oblika odlivka.Ovo uvijek
rezultira lakom mainskom konstrukcijom.
Kvalitet oblika odlivka moe se otprilike dobiti odnosom povrine i zapremine,
ili kada je poznata duina odnosom obima i poprenog presjeka = S / F.
Na Slici 3 odreena je vrijednost za nekoliko ekvivalentnih presjeka sa
razliitom debljinom zida. Masivni oblici (slika 3.a i 3.b ) nisu pogodni, kako zbog
svoje vrstoe tako i zbog teine. Oblici sa tankim zidovima ( slika 3.c) su korektni
oblici za odlivke. Slika 3.d pokazuje neracionalno projektovane masivne odlivke
dok je racionalan dizajn istih ovih dijelova sa tankim zidovima dat na slici 3.e.
Mainska obrada livenih dijelova treba da bude svedena na minimum, ne samo
zbog smanjenja proizvodnih trokova, ve iz razloga vrstoe. Obrada struganjem
rezultira skidanjem vrstih povrinskih slojeva sa odlivka.

Slika 3. Presjeci odlivaka sa razliitim debljinama zida

Dizajn odlivka mora da obezbjedi jednostavnu i pogodnu proizvodnju kalupa.

Ovaj uslov moe se podijeliti na nekoliko dijelova:
-

Komad mora biti takav da se lahko moe izvaditi iz kalupa

Jezgro se mora lahko liti u kutijama za livenje jezgra
Oblik i ovravanje jezgra ne smije uticati na rastavljanje kalupa

Uopteno je bolje koristiti zidove minimalne debljine zbog uslova livenja i

vrstoe dijela. Na Slici 3. prikazana je minimalna debljina zida za razliite legure
za livenje, u zavisnosti od ukupne veliine dijela koja se rauna po formuli:

N=

2 L+ b+h
3

gde je:
L duina dijela u mm
b irin dijela u mm
h visina dijela u mm

Slika 4. Dijagram debljine zida (1-elik; 2-sivo gvoe; 3-bronza; 4- aluminijske legure)

Dijagram je nacrtan za spoljanje zidove pri livenju u pjeanim kalupima za

klasu tanosti 2 i 3.Debljina unutranjih zidova i rebara je prosjeno oko 20%
manja. Dijagram se moe koristiti samo za grube proraune debljine. Dozvoljena
debljina zida zavisi mnogo od oblika odlivka. Komplikovani odlivci koji se liju uz
pomo nekoliko jezgara treba da imaju tanje zidove. Tehnologija livenja je veoma
bitna. Sastav kalupa i jezgara kao uslovi punjenja i hlaenja kalupa itd.su od
velikog uticaja.
Debljina zidova kod teko optereenih dijelova(kreveti ekia, stubovi glodalica
i sl.) se odreuju na osnovu veliine napadnog optereenja i zahtjeva krutosti i
uglavnom prevazilaze preporuke date u dijagramu na slici 4. Ipak i u ovakvim
sluajevima preporuljivo je koristiti zidove minimalne debljine koritenjem
racionalnog oblika zidova i rebara, da bi se obezbjedila potrebna vrstoa i
krutost.

4. RAZDVAJANJE KALUPA
Razdvajanje kalupa du kosih ili stepenastih povrina treba izbjegavati obzirom
da nepotrebno poveavaju sloenost izrade kalupa, a samim tim poskupljuju i
sam postupak. Kod livenja krivih cijevnih spojeva, livenje se moe znatno
pojednostaviti ukoliko su spojne ose izvedene kao prave, dok se elementi za vezu
mogu djelimino izmijeniti ili ak ostaviti nepromijenjenim.

Slika 5. Razdvajanje kalupa

5. POJEDNOSTAVLJENJE OBLIKA ODLIVAKA

Oblik odlivaka treba da bude to je mogue jednostavniji da bi se smanjili
trokovi proizvodnje kalupa, a samim tim i smanjila konana cijena odlivka kao
polufabrikata i konana cijena gotovog proizvoda u iju izradu ulaze i odliveni
delovi. Pojednostavljenjem oblika odlivaka takoe se znaajno moe uticati na
tanost livenja to u pojedinim sluajevima ak moe iskljuiti i potrebu za daljom
mainskom obradom odlivaka. Takoe se kao dobra praksa pokazalo razdvajanje
velikih i komplikovanih dijelova na nekoliko manjih. Ovo se esto sree kod livenja
postolja ( kreveta maina ) gde se postolja u obliku prostornog rama ne izvode iz
jednog livenog komada nego se radi vie odlivaka u obliku ravnog rama, a zatim
se ovi dijelovi spajaju u jednu celinu.

6. UNUTRANJI ZAOSTALI NAPONI NAKON LIVENJA

Unutranji naponi se javljaju u livenim zidovima ije je skupljanje
onemogueno ili oteano zbog otpora elemenata kalupa ili zidova koji se nalaze
do njih. upljine nastale skupljanjem i poroznost javljaju se kod onih elemenata
odlivka koji se poslednji hlade tj. kod dijelova sa debelim zidovima kod kojih je
odvoenje toplote oteano.
Poveani unutranji ( zaostali ) naponi mogu izazvati krivljenje odlivka, a u
pojedinim sluajevima i do pojave prskotina. Tokom vremena unutranji naponi se
redistribuiraju kao rezultat sporih difuzionih procesa (prirodno starenje
materijala). Posle dvije do tri godine dio mijenja svoj prvobitni oblik to je kod
preciznih maina nedopustivo.
Naponi usljed skupljanja materijala razvijaju se tokom onih faza hlaenja kada
metal gubi na plastinosti (izmeu 500-600C za liveno gvoe i 600-700C za
elik). Na viim temperaturama promjena u dimenzijama se kompenzuje
plastinim teenjem metala, a skupljanje se odraava samo na smanjenje
debljine zidova.

7. KONSTRUKCIONA PRAVILA
Da bi se obezbjedilo istovremeno ovravanje debljina unutranjih zidova
treba da bude otprilike 0,8*s gde je s debljina spoljanjih zidova.
Prelazi izmeu zidova treba ba budu blago zakrivljeni (Slika 6.b). Kada su zidovi
spojeni pod pravim uglom kao na Slici 6.a. Linije toplotnog fluksa se poklapaju u
unutranjem uglu spoja i formiraju zonu u kojoj je hlaenje oteano. Takoe je
ovakve spojeve teko popuniti tenim metalom u kalupu to za posljedicu ima
pojavu prskotina nakon livenja ili u toku radnog vijeka ovakvog dijela.

Slika 6. Linije termikog fluksa pri otrom i zaobljenom prijelazu

Na Slici 7. od a) do d) prikazani su standardni oblici sastava zidova pod uglom.

Sa standardnim prijelaznim radijusom R = (1.5 2 ) S koji je opisan iz istog
centra, zid se na mjestu prijelaza moe stanjiti. Poluprenici opisani iz razliitih
centara daju bolje reenje. Spoljni radijus izveden je kao 1 do 0.7 unutranjeg.
Da bi se povealo odvoenje toplote, poveala vrstoa i sprijeile pukotine od
skupljanja, sastavi sa malim prijelaznim radijusom treba da budu ojaani rebrima.
Kada god je to mogue treba koristiti maksimalni prijelazni radijus koji dozvoljava
oblik dijela.
Na Slici 5.f) zidovi su spojeni radijusom od (50-100)*S. U ovakvim sluajevima
mnogo bolje rijeenje je zakrivljeni zid kako je prikazano na slici 5.g). Minimalni
prelazni radijus kod spajanja zidova razliite debljine moe se nai iz gornjih
odnosa kada se S zamijeni aritmetikom sredinom S 0 = 0.5 (S + s) debljine
zidova. Ukoliko je razlika u debljini mala, moe se usvojiti da je S 0 = S.
Zidove koji se mnogo razlikuju na spoju pogodno je spojiti prijelaznicom duine
l 5(Ss). Zidove nikada ne treba spajati pod pravi uglom kako je to prikazano na
slici 7.k Slike 7.l i 7.m prikazuju preporuene proporcije za T prelaze. Slike 7.n i
7.o prikazuju prijelaze zidova sa obodom.

10

Slika 7. Razliiti oblici sastava zidova

11

8. ODREIVANJE SASTAVA METALNOG DIJELA ULOKA

Bilans fosfora
Opta jednaina bilansa fosfora ima sljedei oblik:

0,11 x 0,22 y 0,24 z 0,10 t 0,2 96

+
+
+
=
100
100
100
100
100
Gdje su:
x sadraj sivog sirovog gvoa (SSGV) u uloku u procentima
y sadraj starog gvoa (SG) u uloku u procentima
z sadraj povratnog materijala (PM) u uloku u procentima
t sadraj elinih otpadaka (O) u uloku u procentima

Nakon djeliminog sreivanja date jednaine dobija se sljedee:

11 x +22 y +24 z +10 t=1920

Bilans sumpora
Izgor sumpora koji se unosi u pe sa metalnim sirovinama u prosjeku iznosi 12%,
dok je poveanje sadraja sumpora u livu usljed rastvaranja 26% sumpora
unijetog koksom, pa se smanjenje sadraja sumpora u livu rauna na osnovu
formule:

S L =0,88 S M +

0,26 k S K
100

SM sadraj sumpora u metalnom uloku

k sadraj koksa za topljenje u procentima
SK sadraj sumpora u koksu u procentima

Na osnovu izloenog napisat e se jednainu bilansa sumpora analogno jednaini

bilansa fosfora:

0,04 x 0,12 y 0,07 z 0,17 t

+
+
+
=S M
100
100
100
100
12

iz ega slijedi:

S L =0,88

0,04 x 0,12 y 0,07 z 0,17 t 0,26 k S K 0,15 96

+
+
+
+
=
100
100
100
100
100
100

Daljnjim sreivanjem dobija se:

0,0352 x 0,1056 y 0,0616 z 0,1496 t 4,16 +14,4

+
+
+
+
=
100
100
100
100
100
100
odnosno:

3,52 x+ 10,56 y +6,16 z+14,96 t=1024

Trea jednaina predstavljaju bilans raspoloivih sirovina u 100 kg uloka:

x+ y+ z+t =100
etvrta jednaina dobija se iz pretpostavke da metalni uloak sadri 15% elinih
otpadaka:

t=15

Konano, dobija se sistem od etiri jednaine sa etiri nepoznate:

(1)
(2)
(3)
(4)

11 x +22 y +24 z +10 t=1920

3,52 x+ 10,56 y +6,16 z+14,96 t=1024
x+ y+ z+t =100
t=15

Uvrtavanjem jednaine (4) u jednaine (1), (2) i (3) dobija se sljedei sistem
jednaina:
(5)
(6)
(7)

11 x +22 y +24 z=1770

3,52 x+ 10,56 y +6,16 z=799,6
x+ y+ z=85

Jednaina (6) mnoi se sa 3,125, a jednaina (7) sa 11:

(8) 11 x +22 y +24 z=1770
(9) 11 x +33 y+19,25 z=2498,8
(10) 11 x +11 y+ 11 z=935
Potom se vri oduzimanje jednaina:

( 8 ) ( 9 )

11 y +4,757 z=728,8
13

( 8 ) (10 )

11 y +13 z=835

Rjeavanjem sistema jednaina dobija se sljedee:

17,75 z=106,2
Odakle slijedi da je:

z=5,98

Vraajui se u neku od gornjih jednaina i uvrtavanjem vrijednosti

dobija se:

11 y +13 5,98=835
Odakle slijedi da je:

y=68,84
Uvrtavanjem vrijednosti

u jednainu (10) dobija se:

11 x +11 68,84+11 5,98=935

Odnosno:

x=10,18

Konano, nakon to smo dobili vrijednosti x , y i z moe se zakljuiti da

e metalni dio uloka za traeni sastav fosfora i sumpora biti:

sivo sirovo gvoe

(SSGV)

10

staro gvoe (SG)

69

povratni materijal (PM

elini otpaci (O)

15

14

9. POTREBNA MASA ODLIVAKA ZA DNEVNU I GODINJU

PROIZVODNJU
Godinja potronja tenog liva se rauna kao:

Q pg=Q'p (1+u )
gdje su:

Q'p
u

godinja koliina proizvedenih odlivaka u tonama

ukupni gubici koji se unose u proces

u=l+ us + sr =7 +35 +4 =46

u=0,46
Kada se poznaju sve vrijedosti mogue je izraunati godinju potronju tenog
liva:

Q pg=4500 ( 1+0,46 )=6570t

Dnevna potronja se rauna prema izrazu:

Q pd=

Q pg 6570
=
=27,375 t /dan
240 240

pri emu je 240 broj radnih dana u godini.

Satna potronja rauna se na osnovu izraza:

Q ps =

Q pd Q pd
=
N
n s

gdje su:
N ukupan broj radnih sati
n broj radnih sati u jednoj smjeni
s broj smjena

Q ps =

27,375 27,375
=
=1,825 t / h
2 7,5
15

Prema planiranoj proizvodnji usvaja se kupolna pe prenika D = 600 mm

(vrijednost je usvojena iz Tabele 1, prema standardu IS : 5032 1983. godina 1
1 Recommended Sizes of Cupola Furnace for Foundry (Second Revision), Indian
Standards Institute, 1983.godina
15

Na osnovu izloenog masa koksne podloge iznosi:

mk = A P h f
gdje su:

A P povrina poprenog presjeka kupolne pei

h - visina radnog uloka koksa (iz iste tabele h = 0,15 m za D = 600 mm)
f - nasipna masa koksa (f = 450 kg/m3)
mk =

D2
0,62
h f =
0,15 450=19,08 kg
4
4

Masa metalnog dijela uloka rauna se na osvonu obrasca:

mm=mk

100
100
=19,08
=95,4 kg
k
20

gdje k predstavlja sadraj koksa u odnosu na metalni dio uloka u postocima.

Masa topitelja se rauna kao:

mt=mm

T
8,4
=95,4
=8,014 kg
100
100

gdje je T sadraj topitelja (krenjaka) u odnosu na metalni dio uloka proizvoljno

izabrana vrijednost.

16

10. PRORAUN ULIVNOG SISTEMA

10.1. Proraun ulivnika
Minimalna povrina ulivnog sistema rauna se prema obrascu:

A min =

m
v sr

gdje je m masa liva, gustina liva,

otpora, a v sr brzina kretanja metala.

vrijeme livenja,

koeficijent

Masa liva rauna se prema obrascu:

m=

mo
o

gdje je

mo

masa odlivka, a

koeficijent iskoritenja tenog metala i iznosi

o =0,8 .
Zapremina odlivka dobivena je softverski pomou alata SolidWorks 2012 i iznosi
V =271053.56 mm3 . Masa odlivka je:
6

mo= V =6,7 10

kg
3
271053.56 mm =1,81 kg
3
mm

Masa liva iznosi:

m=

1,81
=2,27 kg
0,8

Brzina kretanja metala rauna se prema obrascu:

v sr = 2 g h sr
pri emu je

h sr =h s

h sr

metalostatiki pritisak i rauna se prema obrascu:

p2
2 c

Za kini ulivni sistem, otporni pritisak jednak je 0, te vrijedi:

h sr =h s
Usvaja se visina sprovodnika

v sr = 2 9,81 100 103=1,4

h sr =100 mm . Brzina livenja iznosi:

m
s
17

Vrijeme livenja se moe izraunati pomou obrasca:

=s m
pri emu se koeficijent s bira s dijagrama prikazanog u nastavku.

Slika 8. Koeficijent s
Za debljinu stijenke odlivka koja iznosi priblino 15 mm i masu koja iznosi
priblino 2 kg, bira se vrijednost koeficijenta s:

s=2,5
Vrijeme livenja tada iznosi:

=2,5 2,27=3,8 s
Odlivak spada u sloenije, ali usljed jednostavnog ulivnog sistema gubici u
sistemu nisu veliki, pa se moe usvojiti koeficijent otpora =0,6 .
Minimalna povrina poprenog presjeka ulivnog sistema iznosi:

A min =

m
=
v sr

2,27 kg
6,7 106

kg
mm
3,8 s 0,6 1,4 103
3
s
mm

=106,14 mm 2

Poto se odlivak sastoji iz tri nezavisna dijela, dobra opcija je usvajanje vie
ulivnika, te se za ovaj sluaj usvajaju dva ulivnika, ije su povrine poprenih
presjeka jednake, tj.:

A 'min =

A min
=53,07 mm2
2

Na osnovu dobivene vrijednosti, moe se izraunati prenik svakog od ulivnika:

18

d u=

4 A ' min
4 53,07
=
=8,22 mm

3,14

Usvajaju se prenici ulivnika od

Du=10 mm .

10.2. Proraun ulivne ae

Proraun dimenzija ulivne ae vri se pomou obrasca:

m =

gdje su:

m - masa metala u ai [kg]

m - ukupna masa metala u kalupu [kg]
- vrijeme livenja [s]
- vrijeme rezerve za usklaivanje neravnomjernosti livenja [s]
Vrijeme rezerve uzima se iz tabele 6.3. (S. Markovi: Zbirka reenih zadataka iz
livarstva) i za odlivke mase do 100 kg iznosi: =3 s . Masa metala u ulivnoj ai
iznosi:

m =

m
2,27
=
3=1,79 kg

3,8

Zapremina ulivne ae iznosi:

V=

m 1,79
=
=0,27 dm 3

6,7

Poto se radi o livenju odozgo sa dva ulivnika, potrebne su dvije ulivne ae, ije
su zapremine jednake polovini ukupne zapremine jedne ulivne ae:
'

V=

V 0,27
3
=
=0,135 dm
2
2

Dimenzije ulivne ae raunaju se prema podacima datim u tabeli 6.2. i za ulivnu

au s jednim sprovodnikom dimenzije iznose:

l=1,6 b

h=0,9 b

V =b 1,6 b 0,9 b=1,44 b

Iz prethodnog obrasca mogue je izraunati dimenziju b (irinu) ulivne ae:

b=

V
3 0,135
=
=0,45 dm=45 mm
1,44
1,44

Duina ulivne ae iznosi: l=1,6 b=1,6 45=72 mm

Visina ulivne ae iznosi: h=0,9 b=0,9 45=40,5 mm
19

20

10.3. Proraun razvodnika i sprovodnika

Za proraun razvodnika i sprovodnika usvaja se sistem bez priguenja i teorijski
odnos:

A s : Ar : Au =1:2 :2
Povrina sprovodnika iznosi:

As=

A u 106,14
=
=53,07 mm2
2
2

Povrina razvodnika iznosi:

A r =A u=106,14 mm2
Prema slici 45 bira se trapezni oblik razvodnika dimenzija dimenzija:

Slika 9. Dimenzije razvodnika

Povrina poprenog presjeka ovako definisanog razvodnika rauna se prema
obrascu:

Ar=

Ar
a+0.7 a
1.1 a=0.935 a2 a=
=10.65 mm
2
0.935

Ostale dimenzije iznose:

b=0,7 a=7,46 mm

h=1,1 a=11,7 mm

Oblik drugog razvodnika (zbog geometrijskih karakteristika livenog dijela)

prikazan je na sljedeoj slici:

21

Slika 10. Dimenzije drugog razvodnika

Povrina poprenog presjeka ovako definisanog razvodnika rauna se prema
obrascu:

Ar=

Ar
a+0,8 a
0,33 a=0.297 a2 a=
=18,9 mm
2
0.297

Ostale dimenzije iznose:

b=0,8 a=15,12 mm

h=0,33 a=6,24 mm

10.4. Odreivanje broja i dimenzija hranitelja

Podruje dejstva hranitelja rauna se na osnovu obrasca:

X =6 +
gdje je

debljina ploe koja se lije. Poto je odlivak kompleksnog

geometrijskog oblika, to se za isti ne moe izraunati jedinstvena debljina ploe.
Zbog toga se poznavanjem dimenzija odlivka i koritenjem uslova geometrijske
slinosti uvodi veliina koja priblino treba da predstavlja za dati odlivak.
Debljina odlivka koja se najee javlja je 12 mm. Meutim, poto je to ujedno i
debljina najmanje stijenke, potrebno je ovu vrijednost poveati. Ostale znaajne
dimenzije su 30 mm i 50 mm. Usvajajui proizvoljne uticajne faktore pojedinih
debljina, dolazi se do debljine ploe koja reprezentuje odlivak pri proraunu broja
hranitelja:

'=

5 12+ 3 30 1 50
=22.2mm
9

Na osnovu ove proizvoljne vrijednosti, rauna se podruje dejstva hranitelja:

X =6 +=6 22,2+22,2=50,47 mm
Na osnovu duine odlivka, usvajaju se 3 hranitelja.
Zapremina potrebnih hranitelja rauna se usvajanjem koeficijenta K prema slici
80 za materijal odlivka. Prije toga, potrebno je izraunati koeficijent K o :

K o=

A+ B

22

gdje su:

A i B - dimenzije odlivka
- debljina stijenke odlivka
Usvajaju se najvee dimenzije odlivka, te se dobija vrijednost:

K o=

344,39+85
=19,34
22,2

Vrijednost ugljikovog ekvivalenta rauna se prema obrascu:

1
CE=%C + %Si
3
1
CE=0,1 2,7 +0,69 2,6+ 0,06 2,2+0,15 1,9+ ( 0,1 2,3+0,69 2,2+0,06 2+0,15 1,7 )=3,2
3

Za sivi liv iji je ugljikov ekvivalent CE=3,2

oitava se vrijednost koeficijenta K 0,15 .

i koeficijent

K o 20 , sa slike 80

Iz odnosa

K=

Vh
=0,15
Vo

izraunava se zapremina hranitelja i iznosi:

V h=0,15 V o=0,15 271053.56 mm3=40658,03 mm3

Poto se radi o 3 hranitelja, zapremina svakog od njih iznosi:

V h 1=V h 2=V h 3 =

Vh
=13552,68 mm3
3

Visine hranitelja dobijaju se u zavisnosti od poloaja hranitelja. Za izabrane

hranitelje, dobijaju se njihove visine:

hh 1=140 mm ,
hh 2=115 mm ,
hh 3=130 mm .

23

Prenici pojedinih hranitelja su (zapremina hranitelja je oblika cilindra):

D h 1=

D h 2=

D h 3=

4 V h1
4 13552,68
=
=11,1 mm
hh 1
3,14 140
4 V h2
4 13552,68
=
=12,25 mm
hh 2
3,14 115
4 V h3
4 13552,68
=
=11,5 mm
hh 3
3,14 130

Proraun vrata hranitelja za pojedine hranitelje rauna se prema obrascu:

Dvh1=

Dh 1
11,1
+ 0,2 Dh 1=
+ 0,2 11,1=7,77 mm
2
2

D vh2=

Dh 2
12,25
+ 0,2 Dh 2=
+0,2 12,25=8,58 mm
2
2

Dvh3 =

Dh 3
11,5
+ 0,2 Dh 3=
+0,2 11,5=8,05 mm
2
2

24

11. 3D MODELI

Slika 11. Konani proizvod

Slika 12. Dio 1

Slika 13. Dio 2

25

Slika 14. Dio 3

Slika 15. Donji dio kalupnika

Slika 16. Gornji dio kalupnika

26

Slika 17. Model s ulivnim sistemom

Slika 18. Otisak u pijesku u donjem dijelu kalupa

Slika 19. Otisak u pijesku u gornjem dijelu kalupa

27

Slika 20. Kalup za livenje

28