Gimnazija

Novi Pazar

MATURSKI RAD
Predmet:
Fizika
Tema:

Optiki instrumenti

Mentor:

Uenik:

Rifat Bihorac

Rejhana Konianin

Novi Pazar, 2016.god.

SADRAJ
1.UVOD......................................................................................................................................2
2. OKO.......................................................................................................................................3
2.1. Lupa..............................................................................................................................7
2.2. Mikroskop...................................................................................................................10
2.3. Teleskop......................................................................................................................14
3. FOTOGRAFSKI APARAT................................................................................................17
3.1. Projekcioni aparati......................................................................................................20
3.2. Kontaktna soiva.........................................................................................................23
3.3. Kratka istorija razvitka kontaktnih soiva...................................................................23
4. ZAKLJUAK......................................................................................................................24
5. LITERATURA....................................................................................................................25

1.UVOD
Pod optikim instrumentima podrazumjeva se kombinacija soiva, ogledala
dijafragma i ostalih dijelova, ili, pak pojedini od tih dijelova sa namjenom za rjeavanje
raznih optikih problema. Jedan od glavnih problema sastoji se u dobijanju podesnih likova
raznih predmeta u cilju to boljeg upoznavanja njihove prirode. Postoje razne klasifikacije
optikih instumenata, ali ni jedna od njih nema neku posebnu prednost nad drugom, pa e u
ovom radu optiki instrumenti biti izloeni pojedinano.
Za sve optike isntrumente koji slue za poboljanje vienja nekog predmeta, treba
imati u vidu da i u oku postoji sabirno soivo ija ina daljina moe da se akomodira, tj.
mijenja prema potrebi.
Pri posmatranju predmeta okom uz pomo optikih instrumenata, ono soivo ulazi u
sistem soiva optikog instrumenta. Zbog toga je i oko navedeno u ovom radu, kao osnovni
dio svakog optikog instrumenta, jer bez njega ne bi bilo omogueno koritenje istih. Prema
tome soiva optikog instrumenta i soivo oka predstavljaju jedinstven optiki sistem.
Kod optikih instrumenata treba pomenuti karakteristinu veliinu, a to je njihovo
uveanje. Pod uveanjem se podrazumjeva odnos tangensa ugla pod kojim se vidi predmet
kroz optiki instrument i tangensa ugla pod kojim se vidi predmet bez optikog instrumenta.
Ovo je u stvari ugaono uveanje.
Iako se razvitak optike, sve do poetka 19. veka, bazirao na predstavama o svetlosnim
zracima koji se prostiru pravolinijski, jo u 17.veku bile su poznate injenice koje su
ukazivale na to da postoje odstupanja od pravolinijskog prostiranja svetlosti (na primer
difrakcija). Prostiranje svetlosti po liniji navodilo je na misao da svetlost predstavlja fluks
(protok) estica koje izleu iz izvora i kreu se u homogenoj sredini pravolinijski i
ravnomerno. Takva teorija o svetlosti nazvana je korpuskularna ili teorija isticanja. Njen
tvorac je Isak Njutn (Isaac Newton), engleski fiziar, matematiar, astronom i jedan od
najveih linosti u istoriji nauke. On je smatrao da se svetlost sastoji od estica i predstavio je
kao protok vrlo brzih estica ije kretanje podlee zakonima klasine fizike

2. OKO
Jedan od najkompleksnijih optikih instrumenata je ljudsko oko. Ono to ga ini
posebnim je da je taj instrument na neki nain dio ljudskog mozga, to mu i daje posebnu
kompleksnost. U ovom dijelu objanjenja oka kao optikog instrumenta pojasne se
nastajanje slike na onoj pozadini (utoj pjegi, Fovea centralis) na sistemu soiva koji je
sastavljen od:
- prednjeg zaobljenog i zadebljanog dijela ronjae (Cornea) i
- bikonveksnog (nesimetrinog) soiva u unutranjosti one jabuice.
Prednji dio ronjae pri tome moemo smatrati plankonveksnim soivom.
Neki dijelovi ljudskog oka prikazani su na Slici 1 (vani za stvaranje slike)

Dijelovi oka:
Cornea - ronjaa
Iris - duica
Pupil - zjenica
Lens - soivo
Retina mrenjaa
Slika nastaje na: utoj mrlji (Fovea), koja se nalazi
na mrenjai.

Sl. 1
U modelu oka po Gullstrand-u, oko je slino lopti (ona jabuica) dimenzija 24 mm
koje je podijeljeno u tri dijela:
1. prednji dio; ronjaa prenika 7,8 mm iza koje je vodeni prostor indeksa prelamanja
n=1,336 koji dosee do soiva oka
2. srednji dio; nesimetrino soivo sa prednjim radijusom zakrivljenosti 10 mm i zadnjim
6,0 mm
3. zadnji dio; staklasti dio gotovo homogenog indeksa prelamanja n=1,336
Mogue je izraunati da najvee optiko dejstvo ima prvi dio optikog sistema oka
ronjaa. Ukupna jaina itavog sistema oka iznosi 60 D, pri emu je doprinos ronjae 43 D,
a soiva oka 17 D.
3

Na Slici 2 dat je ematski prikaz optikog sistema oka zajedno sa indeksima prelamanja i
optikim jainama soiva.

Sl.2
Ronjaa, ona tenost, ono soivo i staklasto tijelo u unutranjosti oka obrazuju
optiki sistem koji djeluje kao sabirno soivo koje vri preslikavanje predmeta tako da se na
mrenjai obrazuje realan lik. Posebni oni miii mogu ono soivo da zategnu ili olabave
ime se ina daljina onog sistema poveava ili smanjuje.
Ako se posmatra neki udaljeni predmet, prstenasti oni mii zatee ono soivo te se
njegova debljina smanjuje, odnosno poluprenici krivine sfernih povrina poveavaju. Time
se ina daljina onog soiva poveava sve dok se na utoj mrlji, koja se nalazi na mrenjai,
ne obrazuje otar lik predmeta.
Na Slici 3 je dat ematski prikaz posmatranja udaljenog predmeta.
Sl. 3

Ako se

posmatra neki predmet na malom rastojanju od oka, dejstvom miia se debljina soiva
poveava, odnosno smanjuje ina daljina sve dok jasan lik predmeta ne padne na mrenjau.
Na Slici 4 dat je ematski prikaz posmatranja predmeta koji je blizu oka

Sl.4

Ova
mogunost oka naziva se akomodacija. U nenapregnutom stanju oni sistem ima inu daljinu
pri kojoj posmatrani predmeti na rastojanju od 25 do 30 cm daju otar lik. To znai da se
predmeti na ovoj udaljenosti mogu posmatrati bez naprezanja onog miia, tj. bez
akomodacije. Ta daljina je razliita kod razliitih osoba, a kod normalnog oka ovo rastojanje
se kree u oznaenom intervalu od 25 do 30 cm i naziva se daljina jasnog vida.
Veliina lika na mrenjai zavisi od dva faktora: od veliine samog predmeta i od
njegove udaljenosti od oka. Zato je vaan tzv. ugao vienja. To je ugao koji zahvataju zraci iz
dvije krajnje take predmeta, a koji ulaze u oko. Za jako male uglove vienja, predmeti se
vide u obliku take, te se njihove konture ne mogu jasno uoavati. Iz toga se moe zakljuiti
da je poveanje ostvareno gledanjem prostim okom ogranieno daljinom jasnog vida, d. Za
daljnja poveanja potrebni su dodatni optiki sistemi; povealo, mikroskop.
Pri posmatranju predmeta okom uz pomo optikih instrumenata, ono soivo ulazi u
sistem soiva optikog instrumenta.

2.1. Lupa
Lupa, uveliavajue staklo ili povealo je prost optiki instrument koji predstavlja
mahom jedno soivo, ali moe biti i vie soiva. To je jedno konvergentno soivo pomou
kojeg se dobijaju uveani likovi malih predmeta. Likovi su imaginarni.
Lupa se koristi na dva naina: kao neka vrsta prostog mikroskopa i kao staklo za itanje.
Prvi sluaj je kada je oko blizu lupe. Predmet se postavi izmeu ie i soiva.
Na Slici 5 dat je ematski prikaz principa rada lupe, zajedno sa karakteristinim zracima, u
5

sluaju kada je oko blizu lupe.

Sl. 5

Koristei karakteristine zrake dobija se imaginaran, uspravan i uvean lik. Poto se

oko dri u neposrednoj blizini lupe, to se onda moe uzeti da je rastojanje lika od oka
praktino jednako rastojanju l lika od soiva. Kao daljina jasnog vienja oka uzima se 25 cm
do 35 cm i ona je oznaena kao d. Sa h1 je oznaena visina predmeta, a sa h2 visina lika. Ugao
pod kojim se vidi lik, dobija se iz relacije:

Ugao pod kojim se vidi predmet bez lupe, dobija se iz relacije:

Ugao pod kojim se vidi predmet bez lupe rauna se uzimajui u obzir prirodu oka, odnosno
jasnost vienja.
Ako sa u oznaimo uveanje, dobija se relacija:

Kako je :
bie:

Na lupu se primjenjuje obina formula soiva, s tim to se rastojanje l uzima kao negativno,
pa onda:

Uzimajui u obzir prethodne dvije relacije, dobije se da je:

Ovakvo ugaono uveanje naziva se i

mo uveanja. Lik se moe nalaziti bilo gdje izmeu l = d i Error: Reference source not
found, pa prema tome uveanje moe biti u granicama izmeu:
i

S obzirom na daljinu jasnog vida i prethodno iznesene relacije, dobija se da uveanje

varira od 11 do 10 puta pri d = 25 cm.
Ove relacije pokazuju da je uveanje lupom utoliko vee, ukoliko je manja njena ina
daljina.
Na Slici 6 dat je ematski prikaz principa rada lupe sa karakteristinim zracima, u
sluaju kada se ona koristi za itanje.

Sl. 6

Lupa se nalazi blizu predmeta (teksta), a oko na rastojanju a od lupe. Predmet se opet nalazi
izmeu ie i lupe.
Ako je b rastojanje izmeu lika i oka, uz uobiajene oznake za lupu, dobija se uveanje u
obliku:

Kako je:
relacija:

, dobija se sljedea

Rastojanje predmeta kada se gleda bez

lupe, uzima se za normalno oko d, pa je p + a Error: Reference source not found d ili

Ako se uzme u obzir opta jednaina soiva, dobija se relacija:

Sa slike se vidi da je l = b a, pa se dobija definitivni izraz za uveanje u obliku (rastojanja

su izraena u cm):
8

Na Slici 7 i 8 dati su izgledi lupa koje se danas koriste

Sl. 7

Sl. 8

2.2. Mikroskop

Mikroskop je optiki instrument pomou kojeg se dobija mnogo vee uveanje nego
pomou obine lupe. Savremene konstrukcije mikroskopa predstavljaju sloene kombinacije
soiva i ostalih dijelova, pomou kojih se dobija to bolji lik i to vee uveanje.
Mikroskop se sastoji iz dva glavna dijela: objektiva i okulara. Kao objektiv se u
najprostijem sluaju moe uzeti konvergentno soivo. Kao okular slui takoe konvergentno
soivo, kome lik, dobijen objektivom, slui kao predmet. Tako onda okular daje sekundarno
uveanje.
9

Objektiv i okular su obino sloeni sistemi soiva, kako bi se uklonili razni nedostaci
istih. No takvi sistemi, u cjelini djeluju kao sabirna soiva, te se mogu jednostavno tretirati
ako se predstave prostim sabirnim soivima.

Na Slici 9 dat je ematski prikaz principa rada mikroskopa, sa karakteristinim zracima

Sl. 9

Predmet visine h1 se stavlja malo dalje od ie objektiva. Lik tog predmeta dobija se
na odreenom rastojanju kao realan i obrnut. Instrument je podeen tako da taj lik pada
izmeu ie F2 i drugog soiva (okulara). Taj lik slui kao predmet za okular, a on sam
dejstvuje kao obina lupa. Tako se od lika h 2 dobije sekundarni lik h3 koji je imaginaran i
uspravan u odnosu na prvi lik h2, ali obrnut u odnosu na sam predmet.
Neka su F1 i F1' ie objektiva, a F2 i F2' ie okulara, h1 visina predmeta, h2 visina
prvog lika, a h3 visina drugog lika. Zatim, sa p1 i l1 su oznaeni rastojanje predmeta i lika od
prvog soiva (objektiva), a p2 i l2 su rastojanja prvog lika h2 od drugog soiva (okulara). Sa f1 i
f2 su oznaene ine daljine objektiva i okulara.
Oko posmatraa je u neposrednoj blizini okulara tako da se moe pri izraunavanju
smatrati da je na mjestu samog okulara.
Uveanje mikroskopa jednako je proizvodu uveanja objektiva i okulara. Ako je u1 uveanje
objektiva, a u2 uveanje okulara onda je uveanje mikroskopa jednako:
u = u1 u2
10

Uveanje objektiva iznosi:

a okulara:

pa je:

Uveanje okulara je kao kod obine lupe, jer lik treba da se vidi golim okom, odnosno
obavezno je uzeti kao neposredno rastojanje onih 25 do 35 cm, o kojima je bilo rijei kod
lupe.
U praksi je ina daljina f2 mala u odnosu na rastojanje drugog lika l2, pa je d/l2 tako malo u
onosu na d/f2 da se moe zanemariti. Onda je podesna aproksimacija za uveanje mikroskopa:

Moe se uzeti i dalja aproksimacija s obzirom na ustaljene postupke postavljanja predmeta na

odreeno mjesto. Pri tome se p1 vrlo malo razlikuje od f1 pa se onda moe njime i zamjeniti.
Osim toga ina daljina f2 mala je u odnosu na l1, pa se l1 moe zamjeniti sa duinom cijevi
(duinom mikroskopa) l. Optika duina mikroskopa naziva se rastojanje izmeu ia F1' i F2.
Onda priblina relacija za uveanje mikroskopa glasi:

Iz navedene relacije slijedi da je za velika uveanja mikroskopa potrebno da ine

daljine objektiva i okulara budu to manje, a duina mikroskopa to vea, naravno u
granicama optikih podobnosti u vezi sa raznim aberacijama i uslovima koje treba da ispuni
precizan optiki instrument.
Pored aberacija, koje se reavaju koritenjem itavog sistema soiva, ograniavajui
faktor u radu sa mikroskopm je i osvjetljenje, posebno sa radom u biolokoj praksi, gdje je
poznato da se predmet sasvim izmjeni ako se osvjetli preko izvjesne mjere.
Savremeni mikroskopi, koji se koriste u praksi sastoje se iz pokretnog dijela na kome
se nalaze tri objektiva, razliitih inih daljina. Instrument je tako napravljen da se brzo i lako
mogu smjenjivati objektivi, tako da se olaka posmatranje predmeta.
Za osvjetljavanje predmeta obino se koristi ogledalo i soivo pomou kojih se dobije
koncentrisana svjetlost na samom predmetu, a u granicama tolerancija predvienih prirodom
posmatranja samog predmeta. Ovakav tip mikroskopa naziva se optiki ili svjetlosni
mikroskop.
Danas se pored svjetlosnih mikroskopa, koriste tzv. elektronski mikroskopi, koji koriste
zrake elektrona, iz razloga to je njihova talasna duina znatno manja, od talasne duine
fotona kod vidljive svjetlosti. Ovakvi mikroskopi, imaju oko 100 puta vee uveanje u odnosu
na svjetlosne.
Na Slici 10 i 11 dati su izgledi svjetlosnog i elektronskog mikroskopa koji se danas mogu nai
u upotrebi.
11

Sl.10

SL.11

2.3. Teleskop

Teleskop
ili
durbin
je
optiki
instrument
pomou
kojeg se poboljava
vidljivost
dalekih
predmeta.
Postoje
astronomski
i
terestriki teleskopi.
Astronomski teleskop se sastoji kao i mikroskop, od objektiva i okulara. Pomou objektiva se
dobija realan i uvean lik, a pomou okulara imaginaran toga realnog lika, dobijenog
objektivom. Tako onda okular slui kao lupa. Kod teleskopa se ie objektiva i okulara
priblino poklapaju.
Na Slici 12 dat je ematski prikaz principa rada astronomskog teleskopa sa karakteristinim
zracima.

12

Sl. 12
Soivo objektiva daje realan lik L1L1' nekog dalekog objekta, koji se vidi sa mjesta
objektiva pod nekim uglom . Taj lik je realan i obrnut. On slui soivu okulara kao predmet,
pa se kao pomou lupe kroz okular dobije drugi imaginaran i uvean lik L2L2'. Taj lik se vidi
pod uglom .
Kako je posmatrano tijelo, vrlo daleko od instrumenta, moe se uzeti da su svjetlosni zraci,
koji od njega dolaze na instrument, meusobno paralelni. Onda se lik L 1L1' nalazi u inoj
ravni objektiva, pa je O1L1 ina daljina objektiva.
Uveanje teleskopa jednako je odnosu ugla pod kojim se predmet vidi golim okom ()
i ugla pod kojim se vidi kroz instrument ( ). Ovi se uglovi mogu aproksimativno zamjeniti
njihovim tangensima, iz egla slijede relacije:

Sa slike i opisa se vidi da je L1O2 ina daljina okulara, a O1L1 ina daljina objektiva. Ako
O1L1 oznaimo sa f1, a L1O2 sa f2, pa je uveanje teleskopa:

Ovaj izraz pokazuje da se za veliko uveanje ina daljina objektiva uzima to vea, a ina
daljina okulara to manja.
Poveanje kod teleskopa je samo jedan od faktora koji uslovljavaju kvalitet lika. Sjaj i
osvjetljenost su takoe vani faktori. S obzirom da je osvjetljenost lika proporcionalna
povrini soiva kroz koje se taj lik dobija, to je onda lik kod teleskopa utoliko bolji ukoliko je
povrina objektiva vea. Zato najmoniji teleskopi imaju velike objektive.
Lik nebeskog tijela u teleskopu predstavljaju svijetli krug i oko njega kruni prstenovi,
13

koji nastaju zbog difrakcije svjetlosti.

Savremeni teleskopi ve funkcioniu vie na fotografskoj nego na vizuelnoj osnovi, a
u najnovije vrijeme se pribjegava elektrinim ureajima gdje se prevazilaze klasini optiki
modeli. Fotografska ploa sumira svjetlost koja padne u toku nekoliko asova, pa se dobije lik
i onih tijela koja se ne mogu konstatovati samim gledanjem pomou teleskopa. Osim toga,
veina astronomskih teleskopa, imaju kao objektiv izdubljeno ogledalo, umjesto soiva. Jedan
od glavnih razloga ovoga je to je teko izraditi soivo velikih dimenzija, sa odgovarajuim
optikim karakteristikama. Kada se govori o principu objektiva teleskopa ima se u vidu jedno
soivo. Meutim, ako se uzme u obzir hromatina aberacija, jasno je da se kod izrade
objektiva moraju uzeti dva soiva. To znai da se kod objektiva radi o visokokvalitetnoj izradi
i dotjerivanju bar etiri povrine. S druge strane kod ogledala kao objektiva dovoljno je imati
jednu takvu povrinu. Zbog toga je vaan i reflektorski teleskop ili astronomski reflector. Kod
ovakvog teleskopa nema hromatine aberacije, jer kod ogledala ista ne postoji. Takoe,
promjena kvaliteta soiva sa promjenom temperature, daleko je vea, nego promjena kvaliteta
ogledala.
Pomou astonomskog teleskopa posmatraju se udaljena nebeska tijela koja su vrlo
blizu ose teleskopa, pa se konkavno ogledalo koje slui kao objktiv izrauje sa paraboloidnom
povrinom u cilju izbjegavanja sferne aberacije. Ureaj pomou kojeg se omoguava
posmatranje pod pravim uglom prema osi teleskopa, zasnovan je na principu koji je dao
Newton. Osim toga postoje i drugaiji ureaji, koji e ovdje biti samo spomenuti:
Cassegranov, Maksutovljev.
Pored astronomskog, navedeno je da postoje i tzv. terestriki teleskopi. Iz prethodno
navedenog, vidi se da astronomski teleskop daje obrnut lik predmeta. Kako se pomou njih
posmatraju nebeska tijela, to ne utie negativno na ishod posmatranja i prouavanja.
Meutim, kada se posmatraju predmeti na Zemlji, onda dobijeni obrnuti likovi predstavljaju
priline smetnje, pa ih treba ispraviti. Ti ureaji su upravo terestriki teleskopi.
Princip rada terstrikog teleskopa dat je na Slici 13.

Sl. 13

14

Kroz objektiv O1 dobije se lik L1. Taj lik je realan i obrnut. Okular O2 slui kao lupa.
Pomou njega se ne ispravlja lik, pa se zbog toga stavlja i tree soivo O 3 pomou kojeg se
ispravlja obrnuti lik. Obino se soivo tako montira da ispravljeni lik L 1' bude iste veliine
kao L1. U tu svrhu treba soivo O 3 postaviti tako da bude udaljeno od lika L 1 za dvije svoje
ine daljine. Oznaimo inu daljinu tog treeg soiva ili sistema soiva sa f2. Onda se na
rastojanju 4f3 od prvog lika nalazi lik L1'. Zatim se kroz okular O2 posmatra taj lik i dobije
definitivni lik L uz odgovarajue uveanje. Taj lik ima orjentaciju kao posmatrani premet, to
i jeste bio cilj. Ugao pod kojim se vidi predmet bez instrumenta je , a je ugao pod kojim
se vidi definitivni lik.
U praksi se uzimaju sistemi soiva, u cilju otklanjanja aberacija.
Najpoznatiji, tzv. terestriki teleskop je dvogled. Takoe, treba spomenuti i vrlo
jednostavan Galilejev teleskop, koji se i danas koristi za posmatranje raznih priredbi.
Na Slikama 14 i 15 dati su izgledi savremenih astronomskih i terestrikih teleskopa.

SL.14

Sl.15

3.
FOTOGRAFSKI APARAT
Fotografski aparat je optiki ureaj koji se sastoji iz soiva, kamere (kutije) koja ne
proputa svjetlost, osim kroz soivo, i ploe ili filma za registrovanje slike (lika). Njegov
princip rada sa optike strane je relativno jednostavan.
15

Na Slici 16 je dat ematski prikaz fotografskog aparata sa karakteristinim elementima.

Sl. 16

Kroz soivo, odnosno sistem soiva S svjetlost nailazi od predmeta, pa se na ploi

dobije realan, obrnut lik L. Ploa ili film imaju vrlo veliku osjetljivost na svjetlost. Poslije
osvjetljavanja na njima nastaju hemijski procesi i promjene, koji se mogu vidjeti u toku
procesa razvijanja. Poslije razvijanja vri se fiksiranje, tj. otklanjanje osjetljivosti ploe ili
filma na svjetlost. Tako slika dobijena snimanjem ostaje fiksirana.
U kameru svjetlost ulazi kroz soivo (objektiv) u vrlo malom snopu, pri emu je sa
strane onemogueno nailaenje svjetlosti blendom.
Objektiv aparata je sloen optiki sistem koji se sastoji od etiri i vie soiva raznih
oblika. Taj je sistem korigovan na astigmatizam, hromatizam, sfernu i druge aberacije.
Objektiv se moe pomjeriti u cjelini, a kod nekih aparata i pojedini njegovi dijelovi.
Tako se dobija eljena otrina lika. U njemu se nalazi i dijafragma (blenda) za regulisanje
svjetlosnog snopa koji nailazi od predmeta u aparat. Promjena veliine otvora dijafragme
omoguava poboljanje dubine ie, tj. osposobljavanje aparata da moe jednovremeno sa
dovoljnom otrinom fokusirati predmete koji se nalaze na raznim rastojanjima od objektiva.
Aparati sa fiksiranom iom podeeni su tako da u ii daju likove svih predmeta udaljenijih
od izvjesne granice.
U ovom radu se nee ulaziti u hemijski proces koji nastaje na ploi ili filmu.
Jedan od glavnih faktora, od kojih zavisi fotohemijski proces, je osvjetljenost ploe. Relacija
za osvjetljenost jednaka je:
E'=kB'
Gdje je B sjaj predmeta, k faktor koji pokazuje gubitak svjetlosti pri prolazu kroz objektiv,
prostorni ugao pod kojim se vidi objektiv gledan sa ploe, odnosno sa mjesta gdje se
16

dobije lik.
Obino se predmet, koji se fotografie, nalazi relativno daleko od aparata. Onda se lik nalazi u
blizini ie. U izraunavanjima onda moe da se izjednai rastojanje lika l i ina daljina f.
Onda je ugao jednak izrazu:

Error: Reference source not found

gdje je d prenik objektiva kada je otvor makisimalan. Ako izraz za zamjenimo u izraz za
osvjetljenost E, dobija se sljedea relacija:

Odnos d/f naziva se relativni otvor objektiva. Veina aparata ima odnos d/f u
granicama 1/4,5 do 1/2,5. Takoe se upotrebljava i reciprona vrijednost ove veliine, tj. f/d.
Ona se naziva f broj. Iz prethodne relacije vidi se da je osvjetljenost proporcionalna
recipronoj vrijednosti kvadrata f broja. Tako, npr. oznaka f/6,3 znai da je ina daljina
soiva 6,3 puta vea od efektivnog prenika objektiva. Na dijafragmama nekih fotografskih
aparata ispisani su brojevi f: 1,6; 2,3; 3,2; 4,5; 6,3; 9; 13; 18. Ovi brojevi imaju svojsvo da je
kvadrat svakog od njih otprilike dva puta vei od kvadrata prethodnog broja. To znai da je
vrijeme eksponiranja pri npr. f/6,3 dva puta vee od vremena eksponiranja pri f/4,5. Ili
prelazom na sljedei broj u navedenom redoslijedu potrebno je dvostruko vrijeme
eksponiranja za dato osvjetljenje ili dvostruka osvjetljenost za dato vrijeme eksponiranja.
Na Slikama 17 i 18 prikazani su modeli fotoaparata koji su se koristili nekada i koji se koriste
danas.

17

Sl. 17

Sl. 18

3.1
.
Projek
cioni
aparati
Veina

18

opisanih optikih instrumenata daje uglavnom imaginaran lik, koji posmatra kao pojedinac
vidi gledajui kroz okular. To bi se moglo nazvati subjektivno posmatranje. Projekcioni
aparati se razlikuju od navedenih po tome to je kod njih omogueno posmatranje likova,
istovremeno veem broju ljudi. To bi onda bilo objektivno posmatranje. Pomou njih se
dobijaju realni likovi na ekranu (zastoru) u salama za predavanje ili priredbe.
Na Slici 19 dat je ematski prikaz principa rada projekcionog aparata.
Sl.19
Soivo S
daje lik L
predmeta
P
na
odreenim rastojanjima. Predmet se nalazi na rastojanju od soiva neto veem od ine
daljine. Dobija se realan, obrnut i uvean lik L. Za auditorijum je potrebno veliko uveanje,
pa se zato predmet jako osvjetljava. U tu svrhu koriste se jake lampe i drugi svjetlosni izvori,
a ponekda i sistem soiva pomou kojeg se sakuplja svjetlost prije nailaska na projekciono
soivo. Ta soiva ne uestvuju u dobijanju lika, pa zato ne moraju biti nekog posebno
kvaliteta. Projekciono soivo, mora da ima dobra optika svojstva i po pravilo je to sloeno
soivo, koje je ispravljeno na sve nedostatke koje se mogu javiti. Ono se jo naziva i objektiv
aparata.
Dimenzije predmeta obino su vee od objektiva, pa optiki sistem (kondenzator), koji
sakluplja svjetlost prema objektivu, treba da bude male ine daljine. Princip projekcionog
aparata razlikuje se od principa fotografskog aprata u tome to se pomou njega dobija uvean
lik predmeta koji je blizu aparata, dok se kod fotografskog aparata dobija umanjen lik
predmeta koji je obino na relativno veem rastojanju.
Uveanje koje se dobije u projekcionom apratu iznosi:

Projekcioni aprati pomoi kojih

se na ekranu u auditorijama, salama i bioskopima dobijaju likovi providnih objekata
(dijapozitiva), nazivaju se dijaskopski aparati ili dijaskopi. Aparati pomou kojih se dobijaju
slike (likovi) neprovidnih objekata (crtea i slika u knjizi) nazivaju se episkopski aparati ili
episkopi. Odgovarajue projekcije za ove dvije vrste nazivaju se dijaskopske, odnosno
episkopske projekcije. Savremeni aparati sa optikim ureajima za dobijanje projekcije i
providnih i neprovidnih slika nazivaju se epidijaskopski aparati ili epidijaskopi.
Na Slici 20 dat je ematski prikaz najjednostavnijeg projekcionog aparata za dijaskopske
projekcije.

19

Sl. 20
A sijalica, K kondenzator, P predmet, O objektiv.
U taki A se nalazi specijalna, jaka projekciona sijalica pomou koje se osvjetljava
predmet iju projekciju treba dobiti pomou aparata. Osvjetljavajui sistem (kondenzator) K
sastoji se od dva plankonveksna soiva. Iza njega se postavlja dijapozitiv (providna slika) P,
odnosno predmet. Dijapozitiv se stavlja obino blizu ine ravni objektiva O. Taj kondenzator
daje lik svjetlosnog izvora A, koji nije obina taka, nego povrina. Taj se lik nalazi u
objektivu O. Poloaji svjetlosnog izvora, kondenzatora i objektiva podnese se tako da se
dobije maksimalna mogua osvjetljenost. Tako se i na ekranu dobije maksimalna osvjetljenost
koja se moe dobiti od datog svjetlosnog izvora.
Na Slici 21 dat je ematski prikaz episkopskog aparata.
Sl.
21

Kod episkopa se svjetlost iz izvora A obino neposredno dovodi na neprovidnu sliku P od

koje se difuzno odbija. Difuzno odbijeni zraci koji padaju na objektiv se dalje prelamaju kao i
u prethodnom sluaju i daju uvean lik sfere.
Epidijaskopi imaju ureaj pomou kojeg se isti aparat moe podesiti da radi i kao dijaskop i
kao episkop.
Na Slici 22 dat je izgled savremenog projekcionog aparata.

20

Sl. 22

3.2. Kontaktna soiva

U prethodnim dijelovima ovog rada prikazan je kratak opis najpoznatijih optikih
instrumenata. Kao poseban dio tzv. optikih instrumenata jesu kontaktna soiva. Autor
ovog rada je smatrao da ih treba pomenuti zbog njihovog velikog znaaja i primjene u
praksi, tj. u svakodnevnom ivotu. Treba naglasiti da je njihov znaaj veliki upravo u tome
to su praktino zamjenili naoare, to je svakako veliki napredak optike.

3.3. Kratka istorija razvitka kontaktnih soiva

Davne 1508. Leonardo Da Vinci smislio koncept kontaktnih soiva
1823.
1887.
1939.
1971.
1981.
1987.

britanski astronom sir John Herschel napravio dizajn soiva praktine za upotrebu
izraenao je prvo kontaktno soivo staklo koje prekriva cijelo oko
izraeno je plastino kontaktno soivo
izraeno meko soivo
izraeno soivo za svakodnevnu upotrebu ak i preko noi
izraeno fluorosilikonsko akrilsko soivo udobno za svakodnevnu upotrebu
Nakon toga slijedi nekontrolisani porast tehnologije izrade kontaktnih soiva.

Na Slici 23 dat je igled kontaktnih soiva, te kako se primjenjuju

21

Sl. 23

4. ZAKLJUAK
Optiki instrumenti, koji su navedeni u prethodnim izlaganjima su se razvijali kroz
istoriju kao rezultat radoznalosti ovjeka da posmatra predmete koje su ga okruivale, a koje
pri tome nije mogao da uoi samo okom. Kroz istorijski razvoj optike, vidi se da su se ovi
instrumenti stalno usavravali. Od mikroskopa, kojim su se posmatrali, tzv. nevidljivi
predmeti, pa do teleskopa kojim su se bolje mogla vidjeti nebeska tijela.
Njihov razvoj je svakako dao veliki doprinos raznim oblastima, kao to su: medicina,
astronomija, hemija, fizika Za optike instrumente moemo s pravom da kaemo da
predstavljaju i svakodnevni dio ivota, ako uzmemo u obzir naoare i kontaktna soiva, koje
vidimo svakodnevno kod ljudi.
Kao zakljuak svega navedenog, moe da se izvede da su ovo ureaji, bez kojih bi
sigurno dananji, savremeni svijet teko postigao sva ona otkria koja su krucijalna za
svakodnevni ivot ovjeka. Odnosno, dananji svijet ne bi mogao da se zamisli bez ovih
instrumenata.

22

5. LITERATURA
1.

Dr ing. D. Ivanovi, ing. V. Vui: Fizika II, Nauna knjiga, Beograd, 1991.

2.

Dr. G. Dimi, Dr. G. Savanovi: Fizika za IV razred gimanzije, Zavod za udbenike i

nastavna sredstva, Srpsko Sarajavo, 2001.

3.

http://msever.fizika.org/predavanja/Eksperimentalne%20metode%20moderne
%20fizike/Opticki%20instrumenti%20u%20fizici.pdf

4.

http://phy.grf.unizg.hr/media/download_gallery/F2_opticki%20instrumenti_ppt.pdf

5.

http://eucbeniki.sio.si/fizika8/215/index2.html

6.

http://thecameracollection.blogspot.com/2013/02/hapo-66-e.html

7.

http://www.trustedreviews.com/opinions/digital-cameras-a-buyer-s-guide-v2-0

8.

http://www.sigurnazona.net

23