FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

IDENTIFIKACIJA I DOKAZIVANJE AMINOFENAZONA

Uvod
Analgetik je bilo koji lijek iz raznovrsne grupe lijekova koji se koriste da otklone bol
(postignu analgeziju). Rije analgetik potie od grkih rijei an- (bez) i -algija (bol).
Analgetici na razne naine djeluju na periferni i centralni nervni sistem. Meu njima su
paracetamol (acetaminofen), nesteroidni antiinflamatorni lijekovi (NSAIL), kao to su
salicilati, narkotiki lijekovi poput morfijuma, sintetiki lijekovi sa narkotikim
svojstvima kao to je tramadol, i razni drugi. Neke druge klase lijekova se obino ne
smatraju analgeticima, ali se koriste za lijeenje neuropatskih sindroma bola. Meu njima
su tricikliki antidepresanti i antikonvulzanti.
Antipiretici su lijekovi koji slue sa sniavanje poviene tjelesne temperature.
Antipiretici uzrokuju da hipotalamus savlada porast temperature koji je uzrokovan
interleukinima. Veina antipiretika se koristi i za druge svrhe. Na primjer, poznati
antipiretici, aspirin i paracetamol, se najee koriste za ublaavanje bola.

Analgetici
"Sedare dolorem - divinum opus est", "Smiriti bol boansko je djelo". Ova stara
latinska izreka nesumnjivo ima svoj puni znaaj i danas. Zaista, nita nije tako zahvalno
kao to je otkloniti bol kod bolesnika. Analgetici otklanjaju bol pri potpuno ouvanoj
svijesti bolesnika. I mnogi drugi centralni depresori otupljuju osjeaj bola, ali pri tome
prouzrokuju izrazitu optu depresiju centralnog nervnog sistema. Prilikom uzimanja
nekih lijekova ove grupe postoji velika opasnost od razvijanja psihofizike zavisnosti.
Pravilna primjena ovih lijekova je usko povezana sa profesionainom odgovornou
ljekara, ali je ona takoe regulisana posebnim zakonom.
Analgetici se mogu podijeliti u dvije velike grupe:
Opijati ("narkotiki" analgetici): Alkaloidi opijuma i njihovi polusintetski
derivati, morfin, kodein, diacetilmorfin (Heroin), dihidromorfinon (Dilaudid) i dr.
Antipiretiki analgetici (nenarkotiki analgetici): Acetilsalicilna kiselina,
paracetamol, aminofenazon (Aminopirin), fenilbutazon (Butazolidin) i dr.

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

Svi opijati, u manjoj ili veoj mjeri, prouzrokuju stvaranje zavisnosti, dok antipiretiki
analgetici nemaju tu osobinu. Opijati su snaniji analgetici i mogu suzbiti ak i najjae
bolove (opekotine, frakture, maligni procesi). Antipiretiki analgetici suzbijaju bolove u
miiima i zglobovima, glavobolju i zubobolju. Svi opijati djeluju na zajedniki tzv.
opijatni receptor u centralnom nervnom sistemu.

Metode ispitivanja analgezije

Bol je specifino senzorno iskustvo koje podrazumijeva ne samo osjeaj bola, ve i
njegovo psihiko doivljavanje. Otuda je kako eksperimentalno tako i kliniko ispitivanje
analgetika veoma teko.

Eksperimentalno ispitivanje
Sve

metode

ispitivanja

analgetikih

lijekova

na

ivotinjama

svode

se

na

eksperimentalno izazivanje bola, koji se zatim suzbija primjeno analgetika. U ispitivanju

analgetika koriste se sljedee metode:
Primjena toplote na ogranieni dio tijela eksperimentalne ivotinje,
Primjena mehanikog ptitiska na odreeni dio tijela
Elektrina stimulacija zubne pulpe
Stavljanje ivotinje na toplu plou
Intrapetitonealno ubrizgavmje bradikinina prouzrokuje bol koji se moe suzbiti ili
antigonizovati analgeticima.
Parametar koji se koristi za kvantitativno odreivanje analgetike aktivnosti je latentno
vrijeme od trenutka aplikacije uzroka bola do reakcije kojom ivotinja izbjegava bol. To
vrijeme se znaajno produuje pod dejstvom analgetika. Tek kada se dokae da lijek
poviava prag za bol u svim testovima na eksperimentalnim ivotinjama, prelazi se na
ispitivanje analgetike aktivnosti na ovjeka.

Kliniko ispitivanje
Ovo ispitivanje se najee izvodi kod bolesnika u postoperativnom periodu, obino

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

poslije nekog veeg abdominalnog hirurkog zahvata (za lijekove iz grupe opijata), ili
kod bolesnika sa hroninim reumatikim oboljenjima (za lijekove iz grupe antipiretikih
analgetika). Kliniko ispitivanje analgetika mora se sprovoditi primjenom dvostruko
slijepe klinike probe i primjenjujui za kontrolu placebo-preparate. Pri izvoenju ove
probe potrebna je velika kritinost jer se efekti lijeka procjenjuju na osnovu subjektivne
izjave bolesnika o jaini bola. Ovaj parametar je, kao i svi subjektivni parametri, vrlo
nepouzdan.

Opijati ("narkotiki" analgetici)

Opijum je sok dobijen zasjecanjem nezrelih ahura. Oko 25% teine opijuma ine
alkaloidi, a ostalo su inertne materije. Dobijaju se mnogobrojni prirodni i sintetski
derivati morfina. Tako, na primjer, prirodni alkaloid kodein je u stvari metilmorfin.
Heroin je polusintetski derivat u kome su obje hidroksilne grupe morfina acetilovane.
Ovaj lijek se vie ne koristi zbog velike opasnosti od razvijanja zavisnosti. Najvanije
efekte morfin ispoljava u centralnom nervnom sistemu i glatkoj muskulaturi digestivnog
trakta. Posebna karakteristika morfina je da na pojedinim integracionim nivoima
centralnog nervnog sistema djeluje depresivno, a na drugima ekscitatorno. Najvaniji
farmakoloki efekt morfina, zbog kojeg se ovaj lijek upotrebljava u terapiji, je
analgezija. Morfin otklanja ak i najjae bolove, a da pri tome ne prouzrokuje optu
depresiju centralnog nervnog sistema, ni gubitak svijesti. Pri tome, morfin ne mijenja
prag za percepciju drugih ulnih utisaka (dodir, miris, sluh). Morfin prema tome, djeluje
samo na bol kao specifino senzorno iskustvo, koje ima posebne karakteristike i prenosi
se posebnim nervnim putevima. Taan mehanizam analgetikog djelovanja morfina jo
nije poznat, ali je sigumo da u njemu uestvuju bar tri faktora:
1. Morfin poviava prag za percepciju bola. Ovaj faktor je od posebnog znaaja ako je
morfin unesen prije pojave bola, na primer prije hirurke intervencije.
2. Morfin mijenja tip emocionalne reakcije prema bolu. Ovo je vjerovatno najvaniji
faktor u morfinskoj analgeziji. Morfin je u stanju da deprimira psihiko doivljavanje
bola. Uzrok koji je izazvao bol postoji i dalje, ali kod bolesnika nema straha i on ne
reaguje panino. Ovaj fakfor je bitan pri otklanjanju ve postojeih jakih bolova.
3. Morfin djeluje sedativno, pa ak moe izazvati i san, a poznato je da je u dubokom snu

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

povien prag za percepciju bola.

Morfin, kao i svi opijati, prouzrokuje prijatno raspoloenje (euforija). Paralelno sa
euforijom, morfin prouzrokuje pospanost, apatiju, smanjenje fizike aktivnosti i letargiju.
Ako su ostvareni spoljni uslovi, nastupie i san. Ovaj sindrom veina bolesnika prijatno
doivljava te moe osjetiti potrebu za ponavljanjem ovog iskustva. Ovo moe biti razlog
za nastajanje psihike i fizike zavisnosti od morfina (i drugih opijata).
Meutim, kod potpuno zdrave osobe, koja nema bolova niti drugih tegoba, morfin
prouzrokuje disforiju (neprijatno raspoloenje).
U toku terapije morfinom i drugim opijatima javljaju se neeljeni efekti, kao to su:
depresija disanja, ponekad nauzeja i povraanje, upoma opstipacija, retencija mokrae,
svrab i urtikarija.

Pirazoloni
Najvaniji derivati pirazolona su: Aminofenazon, Metanizol i Fenilbutazon. Svi
pirazoloni djeluju analgetiki, antipiretiki i antiinflamatorno. Sva ova dejstva su jae
izraena nego kod salicilata. Fenilbutazon se u organizmu hidroksiluje u oksifenbutazon,
a ovaj metabolit se upotrebljava i kao poseban lijek. Pirazoloni se koriste u terapiji
akutne reumatske groznice, reumatoidnog artritisa, sponditisa i osteoartritisa. Najtei
neeljeni efekt pirazolonskih preparata je agranulocitoza. Ovaj efekt je alergijske prirode,
jer ne zavisi od veliine primjenjene doze. Smatra se da, s obzirom na teinu i trajanje
navedenih indikacija, nema opravdanih razloga za primjenu ovako opasnih lijekova.
Pored ovoga, fenilbutazon prouzrokuje jo i retenciju natrijuma i vode sa pojavom
edema, peptike ulceracije sa krvavljenjem, nekrozu renalnih tubula, a rijetko i nekrozu
jetre. Alergijske reakcije prema fenilbutazonu manifestuju se dermatitisom, ponekad ak i
eksfolijativnog tipa. Fenilbutazon pojaava djelovanje nekih lijekova, na primjer
tolbutamida i varfarina.

Paracetamol
Paracetamol i fenacetin su derivati para-aminofenola. Paracetamol je u stvari metabolit
fenacetina, ali se i sam primjenjuje kao lijek. Paracetamol i fenacetin imaju analgetiko i
antipiretiko djelovanje kao i acetilsalicilna kiselina. Medutim, ova dva lijeka nemaju

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

antiinflamatorno i urikozuriko djelovanje, i ne prouzrokuju nadraaj gastrointestinalnog

trakta. U terapijske svrhe se koristi iskljuivo paracetamol, dok je fenacetin naputen
zbog toksinosti. Slabiji bolovi i hipertermija su jedine opravdane indikacije za primjenu
paracetamola. On je posebno indikovan u sluajevima kada bolesnici ne podnose
acetilsalicilnu kiselinu. Zbog nedostatka antiinflamatornog djelovanja, paracetamol se ne
koristi u terapiji reumatske groznice i reumatoidnog artritisa. Svi neeljeni efekti su
uglavnom povezani sa fenacetinom. Meutim, neki od opisanih neeljenih efekata mogu
se oekivati i poslije primjene paracetamola. Dugotrajno uzimanje kombinovanih
analgetikih preparata u kojima se nalazi fenacetin, prouzrokuje teko oteenje bubrega.
Do ovog saznanja se dolo tek poslije viegodinje primjene preparata sa fenacetinom.
To ukazuje na potrebu posebne kritinosti ljekara prilikom propisivanja lijekova koji se
moraju uzimati u toku dueg vremena. Renalna papilarna nekroza je, inae, bila prava
rijetkost u patologiji, sve dok 1953. godine nije dokazana povezanost ove bolesti sa
hroninim uzimanjem fenacetina. Prema dosadanjem iskustvu, obino protekne 3 do 20
godina od poetka uzimanja fenacetinskih preparata do pojave oteenja bubrega. Iako se
oteenja bubrega ove vrste vezuju za fenacetin, nesumnjivo je dokazano da i
paracetamol prouzrokuje ista oteenja. Kod naroito osjetljivih osoba fenacetin i
paracetamol prouzrokuju methemoglobinemiju.
Fenacetin i paracetamol prouzrokuju skraenje ivotnog vijeka eritrocita i prouzrokuju
hemolitiku anemiju. Ovo je posebno izraeno kod osoba kod kojih postoji nasljedni
nedostatak enzima glukozo-6-fosfat-dehidrogenaze.

Kombinovani analgetiki prerarati

Postoji vrlo veliki broj kombinovanih analgetikih preparata u kojima se najece nalaze
acetilsalicilna kiselina, paracetamol i kofein. Ovima je ponekad dodata mala doza
fenobarbitona, ili nekog drugog sedativa. Ovi preparati vjerovatno imaju nezaslueno
dobru reputaciju, jer se isti terapijski efekti mogu postii i pojedinim sastojcima ovih
preparata.

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

EKSPERIMENTALNI DIO
Hemikalije i reagensi:
- aminofenazon,
- etanol,
- hloroform,
- voda,
- srebro-nitrat,
- jod,
- diluirana hloridna kiselina,
- natrij-nitrit,
- eljezo(III)-hlorid,
- amonij-hidroksid,
- fenol,
- kalijheksacijanoferat(III),
- glacijalna acetatna kiselina,
- anhidrid acetatne kiseline,
- kristal-violet,
- 0,1 M HClO4.
Pribor i oprema:
- plamenik,
- epruvete,
- bireta,
- erlenmajer tikvica.
Postupak:

FARMACEUTSKA HEMIJA III

VJEBA 1.

Rezultate
upisati

svesku!