Farmaceutsko zdravsteni

fakultet
Univerzitet u Travniku

Farmakologija bola
Sredstva ovisnosti,
opioidni analgetici
29.10.2016.
Ass. Belma Pehlivanovi, mr.ph
pehlivanovic.belma@gmail.com

BOL
Neugodni
osjetilni
ili
emotivni
doivljaj povezan sa stvarnim ili
potencijalnim oteenjem tkiva.
Definicijameunarodnogudruenjaza
istraivanjeboli

Bol
66%ljudibaremjednomtokomivota
osjetibol
40%ljudiosjeabolkojatraje6mjeseci
1/3populacijeindustrijskihzemalja
bolujeodkronineboli
1520%ljudiimadugotrajnubol
najeeseradiopopulacijiizmeu45
64godineivota

PODJELA
(VRSTE) BOLI
nociceptivna bol
neuropatska bol

NOCICEPTIVNA BOL
- stimulacija
ivanih
zavretaka
(nociceptora) u koi i tkivima
- posljedica kemijskih, mehanikih ili
upalnih oteenja tkiva
- najei tip boli (traume, upale,...)
- ovisno o ishoditu dijeli se na:
povrinsku duboku
somatsku visceralnu

NEUROPATSKA BOL
- nastaje zbog oteenja ili disfunkcije
dijelova nervnog sistema
- dijeli se na perifernu i centralnu

GLAVNI ELEMENTI NEUROPATSKE

BOLI
poznato oteenje tkiva
karakter
boli
(sijevanje,
arenje,
probadanje)
neuroloki ispadi
odgovor na konvencionalni nain
lijeenja (samo djelomian odgovor)

PROBIJAJUA BOL
kratkotrajna, iznenadna bol koja se
pojavljuje kod bolesnika ija je bol
dobro kontrolirana analgeticima
zahtjeva dodatnu dozu analgetika

INCIDENTNA BOL
bol
se
pogorava
odreenom
aktivnou
bolesnika,
odnosno
zahvaenog dijela organizma

PSIHOSOMATSKA BOL
bol za koju se pretpostavlja da je
psihikog podrijetla
depresija, psihosomatski poremeaji
praeni s kroninim osjeajem boli, ali
bez organske podloge.

Farmakoterapija
LIJEENJE BOLI
CILJ: potpuno uklanjanje ili
ublaavanje
boli poboljanje
kvalitete ivota
NAJPOVOLJNIJI PUT 1- per os
2-lokalna primjena
Aplikacija !!!:
(flasteri)
3- iv., im., sc. za
akutnu bol

ANALGETICI
ublauju, smanjuju ili uzrokuju potpuni
nestanak osjeta boli, bez poremeaja
stanja svijesti
prema mehanizmu djelovanja dijele se
na !!!:
- neopioidne (ASK)
- opioidne (morfin)

 lijeenje boli se zapoinje s

lijekovima slabijeg djelovanja, a
zatim se postupno uvode lijekovi
jaeg djelovanja !!!
kombinacija
izmeu
grupa
poeljna
paracetamol+tramadol)

pojedinih
(npr.

upotreba dva lijeka iz iste grupe

nije
poeljna
zbog
poveanja
mogunosti
nuspojava
i
interakcija !!!

SZO preporua lijeenje

boli u 3 koraka !!!
1) neopioidni analgetici
paracetamol
NSAR
2) blagi opioidi
kodein
tramadol
3) jaki opioidi
morfin

1) NEOPIOIDNI ANALGETICI
PARACETAMOL !
primjenjuje se za lijeenje blagih do
umjereno jakih bolova
analgetik, ne pripada skupini
nesteroidnih antireumatika
uinak se temelji na inhibiciji
ciklooksigenaze,
ne dovodi do oteenja sluznice eluca
blage nuspojave
dnevna doza do 4 g
(hepatotoksinost!!!)

ASK (acetilsalicilna kiselina)

analgetik, antipiretik, inhibitor agregacije
trombocita, NSAR
INDIKACIJE: artritis, temperatura
analgetik
300-500 mg
4 g/24 h
antipiretik
300-500 mg
4 g/24 h
KONTRAINDIKACIJE:
NSAR

reakcije preosjetljivosti na
(astma)!

NUSPOJAVE: angioedem, krvarenje,

bronhospazam, GI
krvarenje.!

NSAIL
lijekovi koji djeluju simptomatski na bol i
upalu
bol i upala u reumatskim bolestima,
miino kotani poremeaji, bolovi razliite
etiologije
inhibiraju sintezu prostaglandina (blokiraju
enzim
ciklooksigenazu
u
ciklusu
arahidonske kiseline)
prostaglandini
odravaju
integritet
gastrike mukoze, reguliraju protok krvi
kroz bubreg i reguliraju GF
derivati slabih octenih kiselina
uinkovitost NSAR podjednaka, ali postoje

NSAIL NUSPOJAVE
gastrointestinalne (dispepsija
ulkus)
- rizik 5x vei
- ibuprofen i diklofenak imaju
manje GI nuspojava u odnosu na
piroksikam i
ketoprofen
bubrene ( ureja i kreatinin)
kone

KONTRAINDIKACIJE
- aktivni ili krvarei vrijed
- anamneza preosjetljivosti (na ASK ili
druge NSAR
TRUDNOA: ne primjenjivati u III.
trimestru

NSAIL se dijele na sljedee

skupine:
a) derivati octene kiseline
diklofenak (Diklofenak, Naklofen,
Naklofen duo,
Neodolpasse,
Voltaren)
indometacin (Indometacin)

b) derivati enolne kiseline

piroksikam (Lubor, Erazon,
Luboreta)
tenoksikam (Artrocam)
meloksikam (Movalis)

c) derivati propionske kiseline

ibuprofen (Ibuprofen, Neofen,
Dalsy,
Brufen, Deep
Relief)
ketoprofen (Ketonal, Knavon)
naproksen (Nalgesin, Naprosyn)

Opioidi

Opiodi su narkotici: analgetici + sedativi !!!

Specifini receptori:

(mi)

(kapa)

(delta)

receptori - ovisnost ,euforija, analgezija, depresija

disanja

receptori, sedacija ,analgezija ,mioza

-receptori analgezija,oslobaanje hormona rasta

Farmakokinetika opioida !!!

Resorpcija

-dobra resorpcija nakon p.o., s.c., i.m., i.v. primjene te nakon inhalacije

Distribucija

morfin se rasprostranjuje u organizmu te se nakuplja primjerice u

bubregu, pluima, jetri i slezeni ali je SS primarno mjesto djelovanja
(analgezija/sedacija)

Biotransformacija i izluivanje

biotransformacija u jetri

uglavnom glukuronidacija

izluivanje u mokrai z t/2 = 1-2 h

due zadravanje u cerebrospiralnoj tekuini

2) BLAGI OPIOIDI
za lijeenje umjerene do srednje jake
boli
Kodein (Codeini phosphatis)
kodein se kod nas uglavnom koristi kao
antitusik
kodein ima sinergistiki uinak s
paracetamolom i NSAIL
kombinacija kodeina i paracetamola
poboljava se kliniki uinak za 40%

Tramadol (Tramal, Lumidol,

Tramadol,
Tramundin
retard, Protradon)
analgetski uinak posljedica agonistikog
djelovanja na opioidne receptore i dijelom
blokiranja provoenja bolnih impulsa
Prednost
~ manji uinak na depresiju
disanja
~ manji potencijal stvaranja
ovisnosti !
kombinacija tramadola i paracetamola
dobar analgetski uinak
ZALDIAR (tramadol 37.5 mg i paracetamol

Tramadol
Tramadol

je noviji opioidni analgetik.

Njegova

analgetska aktivnost je znaajno slabija od one

morfina (oko 10-20% aktivnosti morfina).
Njegova

sposobnost da inhibira disanje je izuzetno slaba, dok

je rizik razvoja zavisnosti minimalna. Ali, ipak je izuzetno dobar
analgetik.
Tramadol

se primjenjuje u obliku kapsula, tableta, retard

preparata, epia, kapi i injekcija kod sljedeih stanja: !!!

srednje jaki do jaki akutni ili hronini bolovi, npr. bolovi kod
rana i lomova, neuralgije,

bolovi kod tumora i infarkta miokarda,

bolovi kod dijagnostikih i terapijskih zahvata

3) JAKI OPIOIDI
za lijeenje jake boli
morfin (Morphin, Kapanol, MST
continus, Sevredol)
Doziranje morfinom !!!!
- dozu je potrebno individualno prilagoditi
- nakon odreivanja uinkovite
parenteralne doze, prelazi se na primjenu
per os
- doza per os 2-3x vea od parenteralne
doze
- poetna doza sporo-oslobaajueg

Morfin

Morfin je alkaloid izolovan iz opijuma, osuenog soka iscjeenog iz nezrelih

ahura vrtnog maka (Papaver somniferum). Opijum je pak poznat ljudima
od poetka civilizacije. 1803. otkriva se aktivni sastojak opijuma: morfin
(poznat jo i pod nazivom morfijum), za koji se vjerovalo da predstavlja
usavreni opijum sa svim njegovim efektima, a bez stvaranja zavisnosti, pa
se smatra da je pouzdan, dugotrajan i siguran lijek ZABLUDA

Morfin je opioidni analgetik iji su osnovni, terapijski znaajni efekti,

analgezija i sedacija. Vee se ponajvie na mi opioidne receptore i snano
ih aktivira. Dodatno se mogu javiti promJene raspoloenja kao euforija i
disforija, pospanost i oamuenost.

Morfin djeluje depresorno na respiratorni centar i na refleks kaljanja,

ublaava strah, osjeaj umora i gladi, suava zjenice, poveava tonus
glatke muskulature gastrointestinalnog i urinarnog trakta!!!!

Morfin je smei prah, a zanimljivo je da se u elucu hidrolizuje u inaktivni

derivat. Stoga, obinim tabletama ga nije preporuljivo primenjivati, jer
mu je efekat izuzetno slab.

Donedavno koristio se samo parenteralno. Meutim, danas su napravljene

napredne formulacije acidorezistentnih kapsula koje se mogu uspjeno
primeniti i oralno.

Upotreba morfina !!!

Akutnih i hroninih jaki bolovi razliitog porijekla (povrede sa tekim

oteenjima tkiva, fraktura, bola usljed malignih bolesti, postoperativni bol).

Dopunsko lijeenje akutnog infarkta miokarda.

Dopunsko lijeenje akutnog kardiogenog plunog edema.

Preanestetika medikacija; dodatak lokalnoj ili optoj anesteziji.

Spreavanje kaljanja kod malignih bolesti plua.

Smanjivanje peristaltike crijeva kod crijevnih krvarenja.

Morfin se koristi za ublaavanje bola kod osoba koje su u terminalnoj fazi

bolesti.

Palijativna terapija ( ovisnost i tolerancija)

OPREZ! mogunost razvoja

tolerancije
(krae trajanje
analgezije, slabija
analgezija)
posljedica regulacije i
porasta
broja receptora

Fentanil (Durogesic TTS)

transdermalni pripravak
za lijeenje boli uzrokovane zloudnom
bolesti
maksimalni uinak nastupa tek nakon 24
h, jer je potrebna apsorpcija odreene
koliine lijeka u kou i potkono tkivo
bolesnik u tom periodu moe trpiti bol te
mu je potrebno dodati drugi analgetik
terapijske koncentracije u plazmi i do 72
sata

Fentanil

Fentanil je jedan od najjaih opioidnih analgetika i narkotika koji su

danas dostupni na tritu.

100 puta snaniji i potentniji od morfina, djeluje uglavnom preko mi

receptora, dok mu je trajanje dejstva vrlo kratko, samo 30 minuta.

Doze koje se primenjuju su izrazito male, a fentanil je izrazito

lipofilan. Zbog svih tih karakteristika on se danas primenjuje u obliku
transdermalnih flastera. Naime, flaster sadri rezervoar s fentanilom i
lijepi se na bolesnikovu kou, te polagano preko koe otputa lijek
jednakom i laganom brzinom, tako da nije potrebno uestalo
doziranje jer flaster djeluje kontinuirano 3 dana. Dnevno pacijent
primi oko 25 g.

Fentanil u obliku flastera se koristi u terapiji hroninog bola kod

karcinoma, te upornih bolova koji zahtjevaju analgeziju opioidima.

Meutim, ako se fentanil primjeni u dozi od 0,3-0,4 mg intravenski (u

kombinaciji sa recimo, droperidolom) tada nastupa stanje
neuroleptanalgezije!!! Fentanil Boljov teatar depresija disanja

Oksikodon (Palladone SR)

Oksikodon je opioidni analgetik koji se sintetie iz

opijumskog derivata tebaina.

On je razvijen u Nemakoj 1916, kao jedan od nekoliko

semi-sintetikih opioida u pokuaju da se poboljaju
postojei opioidi: morfin, diacetilmorfin, i kodein.

Oksikodon je oralni lijek koji se generalno propisuje za

olakavanje umjerenog do jakog bola.

Niske doze se takoer propisuju za privremeno olakavanje

dijareje.

On je na tritu u oblik proizvoda sa jednim ili vie

ingredijenata. Neki uobiajeni primjeri proizvoda sa vie
sastojaka su oksikodon sa acetaminofen/paracetamolom, ili
NSAID kao to je ibuprofen.

Formulacije su dostupne kao generici, a i pod raznim brand

imenima.

Poreenje najee koritenih

opioidnih analgetika
LIJEK

DUINA DJELOVANJA
sati

kodein
fentanil
(Durogesic)

4-6
72

hidromorfon
metadon
morfin

4-6
6-8
3-6
12-24 sporo-otputajui

tramadol

4-6

Quizze 24.10.2015.
1. Najpovoljnija aplikacija lijekova u farmakoterapiji boli
a)________ b) _________ c) _________
2. Analgetici se dijele na : a)_______ b)_________
3. Preporuke lijeenja boli po SZO :
a)______ b) __________ c) _________
4. Naborojati kontraindikacije i nuspojave pri primjeni ASK !
5. Naborajti kontraindikacije i nuspojave pri primjeni NSAIL!
6. Farmakokinetika oipioida
7. Prednosti primjene tramadola : a) _____ b) ________
8. Mehanizam djelovanja morfina
9. Doziranje morfinom Parentalno/per os
10. Palijativna terapija - morfin