FARMAKOLOGIJA je nauka o lijekovima, odnosno,

nauka o međudjelovanju lijeka i organizma

FARMACIJA je nauka i struka koja se bavi pripremom

i izradom lijekova

KLINIČKA FARMAKOLOGIJA je specijalnost

naučnog proučavanja djelovanja lijekova na čovjeka

Istorija moderne farmakologije

HIPOKRAT (460-355. B. C.) - PRIMUM NON NOCERE - Ponekad

je dobar lijek kad se ne uzme ništa!

PARACELSUS (1493-1541) - Sve je otrov i ništa nije bezazleno,

samo o doziranju ovisi da li je nešto otrovno ili nije!

OSLER (1865) - Čovjek ima urođenu težnju za uzimanjem lijekova.

To je jedno od obilježja koje čovjeka razlikuje od životinje

ALOPATIJA - suprotno se liječi suprotnim

Giegoriy (1735-1821) - puštanje krvi ,Emetici /vomitus/ , purgativi

HOMEOPATIJA - slično se liječi sličnim

Hahnemann (1755-1843)

Učinak lijekova povećava se njihovim razrijeđenjem

PRVI FARMAKOLOŠKI LABORATORIJ osnovan je 1846.

godine u Dorpatu (Estonija). Rudolf Buckheim ustanovljuje
farmakologiju kao eksperimentalnu struku, nasuprot dotadašnjoj
praksi prenošenja iskustva.

Moderna klinička farmakologija

Claude Bernard (1865) - Moral ne zabranjuje provođenje pokusa na

susjedima ili na nama samima. Zabranjeni su samo oni pokusi koji mogu
naškoditi

Thomas Lewis (1934) - Principi kliničkog ispitivanja lijekova - rano kliničko

ispitivanje kinidina

Harry Gold (1952) - Čovjek je prikladna studija čovječanstva

Klinička medicina + farmakologija = klinička farmakologija

*Predmet proučavanja farmakologije-Sve što se odnosi na lijek !!!!

-Porijeklo i sastav lijeka

-Fiz-kem. svojstva

-Željena i neželjena dejstva

-Promjene u organizmu

-Upotreba u terapiji pojedinih oboljenja

FARMAKOKINETIKA proučava kako se lijek ponaša u organizmu od mjesta

primjene do izlučivanja, aplikacija, apsorpcija ,distribucija, biotransformacija,
eliminacija.

FARMAKODINAMIKA proučava mehanizam djelovanja lijekova; kako lijek utječe

na funkcije organizma, pojačavanje ili supresija,
poboljšanje bolesti, doze, nuspojave.

Zadatak farmakologije

Otkrivanje svih efekata koji lijek prouzrokuje u organizmu

Objašnjenje svih biokemijskih i fizioloških mehanizama

djelovanja lijekova

FARMAKOTERAPIJA – primjena farmakoloških saznanja u medicinskoj praksi

FARMAKOGRAFIJA (receptura) – propisivanje lijekova

TOKSIKOLOGIJA - nauka o interakciji tvari ičovjeka

FARMAKOPEJA - propisi o sastavu, karakteristikama , postupcima za ispitivanje

čistoće, čuvanju
lijekova
Osnovna podijela lijekova:

-OFICINALNI LIJEKOVI - farmakopejski

-MAGISTRALNI LIJEKOVI – apotekarski

-Gotovi LIJEKOVI

LEGISLATIVA - zakoni i propisi koji su obvezatni za ljekara i

farmaceuta, a osiguravaju pravilnu primjenu i postupak s lijekovima,
u cilju sprječavanja štetnog utjecaja na ljude

ZAKON O LIJEKOVIMA I MEDICINSKIM sredstvima, BiH

Ovim se Zakonom utvrđuje način ispitivanja, proizvodnje i izrade,
promet, provjera kvalitata, oglašavanje i obavještavanje, nadzor nad
lijekovima i medicinskim sredstvima…”
LIJEK je kemijska tvar koja se unosi u organizam da bi se liječila
ili spriječila bolest ili unaprijedilo zdravlje

Svjetska zdravstvena organizacija lijek definira kao

supstancu ili proizvod koji se primenjuje da bi modifikovao
ili ispitao fiziološke sisteme ili patološka stanja, a u cilju
dobrobiti čovjeka - primaoca

Član 2. (Zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima)

*Gotovi lijekovi - proizvodi koji se stavljaju u promet pod nazivom odabranim

od proizvođača

-Imunološki lijekovi - cjepiva, serumi, alergeni, antigeni

-Radioaktivni lijekovi

-Lijekovi visoke tehnologije/biotehnologije

-Lijekovi iz ljudske krvi ili plazme - albumin, faktori zgrušavanja

-Prirodni lijekovi

-Lijekovi s vitaminima, odnosno mineralima

-Tvari kemijskog, mineralnog, biljnog, životinjskog ili ljudskog
porijekla koje se koriste za proizvodnju lijekova

-Magistralni pripravci - pripremaju se u apoteci prema ljekarskom

receptu za specifičnog (pojedinačnog) bolesnika

-Galenski pripravci - izrađuju se u apotekama do 100 dnevno, prema

postupku opisanom u farmakopeji

-Krv i krvni sastojci

Lijekovi

Ubrajamo i preparate utvrđenog kvalitativnog i

kvantitativnog sastava koji su proizvedeni
laboratorijski ili industrijski

1. Vakcine

2. Preparati za dijagnostiku

3. Preparati koji sadrže radioaktivne materije

4. Dijetetski preparati

5. Protivotrovi (antidoti)

6. Kontrastna i druga dijagnostička sredstva

*Porijeklo lijekova

-Mineralno - jod, talk,…

-Životinjsko - inzulin, antitoksin,…

-Biljno - brokula,…

-Kemijska sinteza - acetilsalicilna kiselina, vitamin C,…

-Semisintetski lijekovi - prirodne ljekovite tvari koje se

dodatno prerađuju

-Organske prirodne ljekovite tvari - nalaze se u biljkama i

životinjama, a nazivaju se više prema biološkim, nego kemijskim
svojstvima

Alkaloidi - bazične tvari koje sadrže dušik

Glikozidi - spojevi različitih šećera

Saponini - glikozidi koji se pjene u vodi

Masti i masna ulja - esteri masnih kiselina (ricinus)

Eterična ulja - lako hlapljivi spojevi specifičnog mirisa

Treslovine i tanini - adstringensi

Gorke tvari (amara) - ksilostein, vrlo otrovan (pospješuje probavu)

Sluzi - viskozne tekućine (macerat sljezovog korijena)

Antibiotici - proizvodi mikroorganizama koji djeluju inhibitorno na

rast drugih mikroorganizama

KLASIFIKACIJA I NAZIVI LIJEKOVA

a) Farmakodinamska - prema mehanizmu djelovanja
b) Farmakoterapijska - prema medicinskoj upotrebi

FARMAKODINAMSKA

- Antagonisti kalcija

- Beta blokatori

- Beta blokatori

- Inhibitori sinteze

prostaglandina

- Inhibitori sinteze

prostaglandina

FARMAKOTERAPIJSKA

- Antihipertenzivi
- Antihipertenzivi
-
Antiaritmici

- Protuupalni lijekovi

- Antitrombotici

ATC klasifikacija

Obezbjeđuje međunarodno prepoznavanje medicinskih

proizvoda

Koncept ove klasifikacije zasniva se na šifra-kodu od

sedam slovno brojčanih znakova koji označava
internacionalni generički naziv lijeka

Tih sedam znakova određuje tzv. pet nivoa klasifikacije

ATC klasifikaciju određuje WHO

ATC klasifikacija

Prvi nivo označava sistem organa na koji lijek deluje (lijekovi su

svrstani u 14 anatomskih grupa:

A=Alimentary tract B=blood C=cardiovascular system,

D=dermatologist G=gestagenes H=hormones....)

Drugi i treći nivo bliže određuju terapijsko-farmakološku grupu i

podgrupu lijeka

Četvrti nivo određuje terapijsko-farmakološku-kemijsku

podgrupu lijeka

Peti nivo određuje kemijski nivo

A02BA02 RANITIDIN /antiulkusni /

C07AB03 ATENOLOL /antihipertenziv/

N02BA01 ASPIRIN /analgetik, antipiretik/

#

Nazivi lijekova

Tradicionalni nazivi - talk, morfin, ricinus

Kemijski nazivi - askorbinska kiselina

Generički nazivi (INN) - izonijazid (izonikotinska kiselina hidrazid)-

nezaštićeni naziv

Zaštićena imena - Sumamed® (azitromicin)

Pr.

Opća farmakologija

Lijekovi/prema načinu upotrebe

Lijekovi za spoljašnju (lokalnu) upotrebu

- Lijekovi za unutrašnju (sistemsku) upotrebu

Lijek/ Farmakoterapija

Prirodna ili sintetička supstanca koja može da se upotrijebi

Terapijske

Profilaktičke

Dijagnostičke svrhe

Farmakoterapija upotreba lijeka u cilju profilakse, terapije, dijagnoze

znakova ili simptoma bolesti

Lijek

Lijekovi u terapiji

Kauzalna terapija – antibiotici

Supresivna terapija – kortikosteroidi, imunosupresivi

Simptomatska terapija - analgetici,antipiretici,antiemetici

Lijekovi za profilaksu (prevencija)

Sprječavaju nastanak bolesti (vakcine, aspirin kod infarkta...)

Lijekovi u dijagnostici

Razne dijagnostičke procedure: antigeni, kontrasti,

radioaktivni izotopi

Placebo

Lijek koji sadrži indiferentnu ili farmakološki neaktivnu supstancu

Primjena placeba

1. Da zadovolji pacijenta da ne ostane bez terapije

2.Kao kontrola u kliničkim ispitivanjima

Doze lijekova

Doza lijeka je određana količina lijeka koja se

daje čovjeku u cilju liječenja bolesti ili zaštite
od bolesti

Izražava se u gramima ili dijelovima grama

(mg).

Doze lijekova

Doze lijekova za djecu

Kod dojenčadi treba u prva tri mjeseca života izbjegavati

lijekove. Dojenčad podnosi grubo uzevši 1/20 do 1/10 doze
odraslog čovjeka

Za dijete mlađe od jedne godine, može se za izračunavanje

terapijskih doza lijekova primijeniti formula prema
Bologniniju:
D = 1/ 20 – m

D – terapijska doza lijeka za dojenče u odnosu na maksimalnu

dozu lijeka za odraslog čovjeka

m – dob djeteta (mjeseci)

To znači da se djetetu od mjesec dana može dati najviše 1/19

maksimalne doze lijeka za odraslog čovjeka, od 2 mjeseca
1/18, od 3 mjeseca 1/17 itd.

Doze lijekova za djecu

Terapijske doze za djecu navedene su tabelarno u

farmakopejama

Vrijednosti terapijskih doza za djecu u ovoj tablici, ako nisu

posebno označene, izražene su u gramima, a odnose se na
normalno razvijenu djecu.

Dječja dob u tablici podijeljena je u tri razdoblja: 4-12 mjeseci,

1-5 godina i 5-14 godina.

Za preparate kojih nema u ovoj tablici može se terapijska doza za

djecu izračunati na više načina np. Prema dobi djeteta, njegovoj
težini ili površini tijela.

Opća farmakologija

Način aplikacije lijekova

Enteralno – preko GIT-a

Parenteralno – intravenska, intramuskularna....

Način aplikacije lijekova

Izbor načina davanja nekog lijeka zavisi kako od vrste bolesti tako i od
vrste lijeka (fizičke,kemijske i farmakološke osobine)

Per os-oralni ili peroralni put

Sublingvalni

Rektalni

Primjena na druge epitelne površine (npr. koža,

Rožnjača, vagina i nazalna sluznica)

Inhalacioni

Injekcioni (supkutani, intramuskularni, intravenski),

Intratekalni(prostor kičme)

Prolaz lijekova kroz stanične membrane

Stanične se membrane sastoje od lipida i proteina.

Stanična je membrana selektivno propusna; voda i neke druge molekule mogu brzo
proći kroz nju, a rugih je prolaz ograničen ili spriječen.

Mehanizmi prolaza lijekova kroz membranu

-Difuzija

-Liposolubilnost

-Ionizacija

-Aktivni transport

-Olakšana difuzija

-Pinocitoza

BIOLOŠKA RASPOLOŽIVOST nakon peroralne primjene označava postotak lijeka

koji dospije u opću cirkulaciju i raspoloživ je za farmakološko djelovanje.
BIOEKVIVALENTNOST - dva su lijeka jednake bioraspoloživosti.

Eliminacija lijekova

-Ekskrecija nepromijenjenog lijeka

-Biotransformacija

-Prvi prolaz kroz jetru

Izlučivanje bubrezima:

- glomerularna filtracija

- ponovna apsorpcija u tubulima

- tubularna sekrecija

Faze biotransformacije

1. FAZA

- Oksidacija

- Redukcija

- Hidroliza

- Dezaminacija

- Promjene na prstenu

2. FAZA

Konjugacija s

- Glukuronskom kiselinom

- Sumpornom kiselinom

- Aminokiselinama

- Glutationom

IZLUČIVANJE

Farmakokinetski parametri

A) Lijek sa stalnom brzinom izlučivanja

B) Lijek s brzinom izlučivanja ovisno o koncentraciji
T 1/2 - poluvrijeme eliminacije, vrijeme potrebno da se
koncentracija lijeka spusti na polovicu

C max - maksimalna koncentracija lijeka u krvi

T max - vrijeme potrebno za postizanje maksimalne

koncentracije lijeka u krvi

AUC - površina ispod krivulje eliminacije lijeka

RECEPTOR - mjesto u organizmu na koje djeluje lijek specifični receptori vezano

mjesto lijeka -regulatorni proteini

MODEL “KLJUČ - KLJUČAONICA”

Vrste djelovanja lijekova

AGONISTI

EKSCITATORI

MIMETICI

LITICI

ANTAGONISTI
kemijski

farmakokinetski na nivou receptora

a) kompetitivni

b) nekompetitivni

c) fiziološki

Molekularni mehanizmi djelovanja lijekova

-Fizikalnim svojstvima

-Kemijskom reakcijom

Složenim biokemijskim procesima

a) enzimatski sistem

b) ionski kanali

c) fiziološki receptori

Faktori koji modificiraju djelovanje lijekova

-Doze lijekova

-Dob i spol bolesnika

-Vrste lijekova

-Stanje bolesnika

-Biološka varijabilnost

-Nasljedna reaktivnost na lijekove

-Tolerancija

-Tahifilaksija

-Somatska, fizička ili metabolička ovisnost

-Alergija na lijekove

-Istovremena primjena
više lijekova

-Sinergizam

-Potenciranje

-Antagonizam

-Interakcije (farmakokinetske,
farmakodinamske)

-Neželjene reakcije (nuspojave) na lijek

Ne postoji farmakološki djelotvoran lijek

koji je bez NRL
Bezbjednost lijeka – relativan pojam
(bolest, terapijske alternative,

Individualna percepcija i prihvatanje

rizika)

Neželjene reakcije na lijek /WHO

Štetan i nenamjeravan odgovor na lijek,...

...primjenjen u uobičajenoj dozi za čovjeka,

– radi profilakse, dijagnostike ili terapije

bolesti

ili...

– ...modifikacije fizioloških funkcija”

Široka definicija koja uključuje sve neželjene

učinke, bez obzira na njihovu ozbiljnost ili mehanizam nastanka.

Nuspojave lijekova

Pojam nuspojava obuhvata:

Neželjeno djelovanje lijeka (engl. adverse effect, side effect)

koje je vezano uz farmakološko djelovanje lijeka i nije nužno
štetno)

Štetna neželjena reakcija (engl. adverse drug reaction) ili

nuspojava u užem smislu koja nije vezana uz osnovno

farmakološko djelovanje lijeka.

Štetan događaj je neželjeni događaj za vrijeme liječenja i nije

nužno povezan sa uzimanjem lijeka

Nuspojava

Neočekivana nuspojava (engl. Unexpected adverse reaction) svaka je do sada

nepoznata (neopisana) nuspojava ili opisana nuspojava koja se javlja povećanom
učestalošću ili u težem obliku.

Ozbiljna nuspojava je nuspojava koja je izazvala smrt ili ugrožava život, koja je
dovela do hospitalizacije ili produženja hospitalizacije, do bolovanja ili invalidnosti,
do oštećenja fetusa

Farmakovigilanca (WHO) je nauka i skup aktivnosti koji su usmjereni na otkrivanje

procjenu razumjevanje prevenciju... neželjenih efekata i drugih problema vezanih
za lijekove.

Farmakovigilanca/zadaci

-Rana identifikacija problema

-Brza procjena pozitivnih i negativnih

-Posljedica po pojedinca i zajednicu

-Utvrđivanje uzročno-posljedičnih veza

-Neželjena i štetna
djelovanja lijekova

NUSPOJAVA je štetno neželjeno djelovanje lijeka primjenjenog u uobičajenoj dozi

TROVANJE se pojavljuje kad je doza na mjestu djelovanja dovoljno velika

Štetne reakcije na lijekove

-Trovanje
a) prevelika doza

b) hiperreaktivnost

-Genetski poremećaji (idiosinkrazija)

-Karcinogenost, teratogenost, mutagenost

-Alergije

-Nezrelost organizma

-Posredne štetne reakcije (npr. poremećaj crijevne flore)

 *Razvoj novog lijeka

Posao velikog rizika

Dugotrajan proces

Finansijski zahtjevan ( milijarda $)

BROJ NOVIH LIJEKOVA SE SMANJUJE

Istraživanje novih lijekova

Farmakološko probiranje, screening

Farmakološki profil

Pretklinička istraživanja

- sudbina u organizmu

- farmakodinamika

- farmakokinetika

- toksikologija

Klinička ispitivanja

zdravi dobrovoljci

kontrolirani klinički pokusi

Praćenje lijekova u kliničkoj praksi

kontrolirani usporedni pokusi

farmakoekonomske studije

praćenje nuspojava
 Farmakokinetika
Proučava kako se lijek ponaša u organizmu od mjesta primjene do
izlučivanja

Farmakokinetika

Aktivnost lijeka je rezultat brojnih, kompleksnih događanja u organizmu. Obično,

oni mogu biti klasificirani u tri faze:

Farmaceutska faza

Farmakokinetička faza

Farmakodinamička faza

1.Farmakokinetika- Farmaceutska faza

- Dezintegracija oblika lijeka i rastvaranje (ova faza je uslovljena

fizičkim i kemijskim osobinama lijeka)

2.Farmakokinetička faza (ADME)

- Absorpcija

- Distribucija

- Metabolizam/biotransformacija

-Eliminacija

3.Farmakokinetika-Farmakodinamička faza

- Interakcija između liieka i receptora

–Svi sljedeći događaji koji vode do farmakološkog efekta

primjena

Per os – najčešći, najjednostavniji,

najjeftiniji, najbezbolniji

Dezintegracija i disolucija

Sublingvala, rektalna primjena

Fenomen prvog prolaska

Parenteralna primjena

Im, iv, sc, ic

Intraarterijska primjena Infuzija

Intratekalna primjena

Inhalacije

Iv i im nema apsorpcije-

Za ovakve nacine primjene Izbjegava se fenomen prvog prolaska

Topikalna primjena:

-Na kožu i sluznice-Liposolubilne tvari

-Najviše u dermatologiji

-Analgetici

-Nitroglicerin

-Antibiotici

-Flasteri

Farmakokinetika/ oblici

Prolaz lijekova kroz staničnu membranu

Stanične se membrane sastoje od proteina i lipida (fosfolipida)

Stanična membrana je selektivno propusna

Voda i neke druge molekule mogu brzo proći dok nekima je otežan ili
spriječen

Prolaz lijekova kroz staničnu membranu

-Pasivna difuzija
-Olakšana difuzija ili transport preko nosača

-Aktivni transport

-Pinocitoza, fagocitoza i endocitoza

Apsorpcija lijeka

Dolazak lijeka s mjesta primjene u krvni opticaj

Ovisi o prolasku lijeka kroz barijere, ali i o topljivosti (vodene otopine vs. uljne),
stanju krvotoka i apsorptivnoj površini

Apsorpcija

Apsorpcioni mehanizmi:

-Pasivna difuzija

-O-lakšana difuzija ili transport preko nosača

-Aktivni transport

-Pinocitoza, fagocitoza i endocitoza

Raspodjela lijekova

Krvnom strujom

Vezani za proteine (albumine) –

kovalentne, vodikove veze

imamo Vezani i nevezani dio lijeka –dinamička ravnoteža

Vezani ne napušta cirkulaciju a nevezani dio odgovoran za učinak

Interakcije lijekova

Distribucija

Distribucija je reverzibilni transport lijeka iz jednog dijela tijela u drugi

Promjene u organizmu značajne za distribuciju:

-
protok krvi kroz organe i tkiva

-
permeabilnost membrana

-
pH razlika između plazme i tkiva

Važne osobine lijeka su:

-
veličina molekula

-
vezivanje za proteine plazme i tkiva

-
rastvorljivost i fizičko-kemijske osobine

Faza metabolizma / Biotransformacija

Kompleksan sistem za detoksifikaciju ksenogenih supstanci

U tu kategoriju spadaju i kancerogeni, biljni otrovi kao i lijekovi za koje je

karakteristična kiralnost

Biotransformacija (metabolizam) lijekova odvija se:

Jetra

Zid crijeva

Pluća

Bubrezi

Koža

Faza metabolizma /hepatički metabolizam lijeka- P450

I faza metabolizma

Oksidacija
Redukcija

Hidroliza

Dezaminacija

Promjene na prstenu (aktivacija lijeka)

Dehidrogenacija ( etanol)

II faza metabolizma

Konjugacija

Glukuronizacija, acetiliranje, konjugacija s glicinom ili sulfatom i

metilacija

Primjer biotransformacije /acetilsalicilne

Faza - Metabolizam lijekova/ jetra

Većina hepatičkih metaboličkih enzima (i P450) nazvanih mikrosomalni

locirani su u glatkom endoplazmatskom retikulumu (ER)

Lijekovi moraju prvo prijeći plazmalemu hepatocita što je za polarne lijekove

teže nego za nepolarne

Metabolizam jetre obuhvata prije svega nepolarne lijekove, polarni lijekovi se

u većini slučajeva nepromjenjeni izlučuju preko bubrega.

Faza metabolizam lijekova/jetra

Faza metabolizama lijekova/Reakcije I faze

P450 MONOOKSIGENAZNI SISTEM

Citokrom P450 (CYP) su hemoproteini monooksigenaze koji

imaju jednaka redukcijske osobine a razlikuju se po funkcijama

Njihove osobine su u potpunosti ovisne od hemskog iona željeza

koji leži u sredini kompleksa sa šest liganda i može biti penta ili
heksakoordinacijske konfiguracije
Faza metabolizama lijekova/ CYP

Enzim P450 jetre ima veliku porodicu enzima koji se razlikuju u

aminokiselinskoj sekvenci, i specifičnosti reakcija
Polimorfizm enzima P450

Poznate su 74 porodice sa glavnim CYP 1, CYP 2, CYP3 koji učestvuju u

metabolizmu lijekova u jetri

Faza metabolizama lijekova/CYP

Nomenklatura enzima citokrom P450

Faza metabolizma/ Izo forme CYP

Faza metabolizama lijekova /CYP

Metabolizam lijekova/ oksidacija s P 450

Oksidacije sa monooksigenaznim sistemom trebaju molekularni

kisik NADPH (nikodinamid adenin dinukleotid fosfat) i flavoprotein
NADPH P450 reduktazu, (koja je donor jednog ili dva elektrona)
koji stupe u reakciju sa supstratom (SH) i P450.

Lijekovi koji inhibiraju izo enzime CYP 450

Lijekovi koji induciraju izo enzime CYP 450

Varijacije u metabolizmu lijekova

Individualne razlike

Genetički faktori

Brzi i spori acetilatori – polimorfizmi gena

Prehrana i faktori okoliša

Dob i spol

Interakcije između lijekova

Interakcije između lijekova i endogenih tvari

Bolesti koje utječu na metabolizam lijeka

Promjene u organizmu koje utječu na farmakokinetiku

Eliminacija lijeka

*Eliminacija bubregom (glomerulrna filtracija, tubulara sekrecija,pasivna

difuzija,bubrezni kilirens-volumen plazme koji se ocisti od lijeka u jedinici vremena)

*Eliminacija fecesom (enterohepaticno kretanje)

*Eliminacija plucima

*Elimincija majcinim mlijkom

*Eliminacija znojenjem

Eliminacija lijeka

Kinetika brzine izlučivanja/ Kinetika nultog reda

Konstantna brzina izlučivanja

Iznimno eliminacija nekih lijekova,

alkohol

Brzina eliminacije NE ovisi o početnoj koncentraciji LIJEKA

Alkohol 0,1 g/ kg/sat

Kinetika eliminacije prvog reda

Brzina eliminacije ovisi o početnoj koncentraciji LIJEKA

Poluvrijeme eliminacije

T 1/2 vrijeme potrebno da se

koncentracija lijeka spusti na polovicu

Ovisi o volumenu raspodjele, klirensu

Eliminacija/ termini

T 1/2 - poluvrijeme eliminacije, vrijeme potrebno da se koncentracija lijeka spusti na

polovicu

C max - maksimalna koncentracija lijeka u krvi

T max - vrijeme potrebno za postizanje maksimalne koncentracije lijeka u krvi

AUC - površina ispod krivulje eliminacije lijeka

Klirens

Klirens je mjera lijeka koja stavlja u odnos brzinu eliminacije i

koncentracije lijeka

Vrijeme koje je potrebno da se određena količina krvi očisti od

lijeka

Bioraspoloživost-dio nepromjenjenog lijeka koji dospije u sistemsku cirkulaciju

Ovisi o opsegu apsorpcije,brzini apsorpcije i eliminaciji prvog prolaza.

Nakon peroralne primjene označava onu količinu lijeka koji dospije u opštu
cirkulaciju i na raspolaganju za farmakološko djelovanje

Bioekvivalentnost – dva lijeka su jednake bioraspoložljivosti / parametar kod

testiranja

Opšti principi i ciljna mjesta vezivanja lijeka-farmakodinamika

Lijek neće djelovati ako nije vezan

Princip važi za većinu lijekova (ne važi za np.osmolarni diuretici, antacidi...)
Ciljna mjesta djelovanja lijeka

• Receptori

• Ionski kanali

• Enzimi

• Transportni proteini (molekule nosači)

Komunikacija među stanicama

• Komunikacija među stanicama

• Centralni nervni sistem-
• Neuroni

• Prenos signala: električni i kemijski

• Sinapsa
• Neurotransmiter (fiziološki prenosilac)

Ciljna mjesta djelovanja lijeka/receptori

• Makromolekula (najčešće protein, može biti np. nuklein. kiselina)

• Nalazi se u stanici ili na njenoj površini

• Koja selektivno veže određene supstance (endogene, aktivne supstance)

• Posljedica vezanja je specifičan fiziološki odgovor

Receptor

• Stanica ima receptore za različite

neurotransmitere i hormone

• Hormoni – kemijski prenosioci informacija

• Usmjeravaju (trajno i globalno) funkcije u
organizmu

• Nastaju u endokrinim žlijezdama i

specijaliziranim stanicama

• Transport po krvi (često vezani za proteine)

do izvršnih organa
• Brza inaktivacija ( većinom u jetri)
• Podjela s obzirom na strukturu:
- Peptidi
- Proteini
- Steroidi
- Derivati aminokiselina

Receptor/ neurotransmiter

Interakcija između lijeka i receptora

Agonisti
• Supstanca (neurotransmiter, lijek)
• Koja se veže na receptor i
• Izazove biološki odgovor
• Kao posljedicu aktivacije receptora

• Agonist ima afinitet i intrinzičnu aktivnost

Antagonist

• Ne aktivira receptor

• Supstanca koja kompetitivno onemogućuje vezanje agonista

Ionski kanali

• Neki receptorski ionski kanali inkorporirani u receptor

• Otvaraju se samo kad se na receptor veže agonist

• Interakcija može biti indirektna / uključuje G protein i ostale posrednike ili
• Direktna – lijek se veže na ionski kanal i mijenja njegovu funkciju
• Pr. Vezivanje lokalnog anestetika na Na kanal

Primjeri lijekova koji se vežu na ionske kanale i tako utječu na funkciju kanala
• Vazodilatorni lijekovi /dihidropiridinskog tipa (inhibiraju otvaranje kalcijevih
kanala)
• Benzodijazepinski anksiolitici – vezivanje na kompleks GABA ( gama amino
buterična
kiselina) receptor i kloridni kanal , vežu se alosterično otvaranje kanala poslije
dejstva
GABA –e

Ionski kanali

2. Kako receptor prima informaciju

2. Enzimi

Enzimi

Lijek vezan na enzim može da djeluje kao:

• Kompetitivni inhinitor – pr. Aspirin /COX enzim (cikooksigenaza); heparin/ enzimi
kaskade
koagulacije krvi

• Lažni supstrati – (cilj formianje neodgovarajućeg produkta kako bi se uništio

normalan metabolički
put) – pr. Mtildopa / Dopa dekarbolaza

• Enzimska degradacija lijeka – kod kao bi iz prekuzorske, pro forme prešli u aktivnu.
Pr.
Enalapril/ Enalaprilat
Princip djelovanja enzima

Kako receptor prima informaciju

3. Transportni proteini

Proteinske molekule (nosači) koje olakšavaju transport iona i malih organskih

molekula
kroz stanične membrane ( zbog polarnosti organ. molekula)
Pr. Omeprazol/ protonska pumpa

Tipovi transporta kroz membranu

Tipovi receptora

Tip 1 Ligand zavisni (receptorski) ionski kanali

Tip 2 Receptori vezani za G proteine

Tip 3 Receptori vezani za kinaze

Tip 4 Receptori smješteni u jedru /nukleusu

Tipovi receptora

Tip 1 – Ligand zavisni (receptorski) ionski kanali

- Kao ionotropni kanali

- Receptor se nalazi u ekstracelularnom dijelu / recetori na koje djeluju brzi

neurotransmiteri
- Pr. Nikotinski i holinergični receptori

Tip 1 – Ligand zavisni (receptorski) ionski kanali

• Nazivaju se i ionotropnim receptorima

• Uglavnom uključeni u brzu sinaptičku transmisiju

• Vezivanje liganda i otvaranje kanala odigrava se u roku od nekoliko milisekundi

• Pr. Nikotinski i holinergični receptori, tip A receptora za GABA i tip 3 receptora za

5-
hidroksi triptamin 5- HT3

Tipovi receptora
Tip 2 Receptori vezani za G proteine (GPCR)

- Poznati kao 7 transmembranski receptori)

- Transmembranski receptori (7 TM receptori)
- Velika familija receptora

GPCR mnogi receptori:

• Muskarinski holinergični receptori
• Adrenergični
• Dopaminski
• 5 HT receptori
• Opioidni receptori
• Receptori za mnoge peptide i ....

• Naziva ju se i metabotropni receptori

• 7 transmembranskih srgmenata

• Jedna od intracelularnih segmenataje veća i povezana s G proteinom

• G protein je membranski protein , sastoji se od 3 subjedinice ( ,β i ɤ)

• Vezivanje agonista za receptor aktivacija G proteina rezultat često sekundarni

prenosilac signala (amplifikacija- pojačanje signala)

Postoje dva osnovna načina prijenosa signala posredstvom G protein spregnutih

receptora:

• cAMP (ciklični adenozin monofosfat) signalni put

• fosfatidilinozitolni signalni put

• Kada se ligand veže za GPCR, izaziva konformacijsku promjenu receptora,

omogućavajući mu da djeluje kao faktor razmjene guanin nukleotida (GEF)
• Nakon vezanja liganda, GPCR može aktivirati vezani G protein,

Primjer serotoninskih receptora (5HT-1 do 5HT-7) povezanih s G

proteinom

Ciljevi G proteina

• Adenalit ciklaza /enzim odgovoran za formiranje cAMP

• Fosfolipaza C / enzim odgovoran za formiranje inozitol ffosfata

• Ionski kanali: određeni kalijevi i kalcijevi kanali

Efektori kontrlisani G proteinom

Dva ključna puta prenosa signala kontrolirana su receptorima preko G proteina

Oba se aktiviraju ili inhibiraju preko farmakoloških liganda ovisno od prirode

receptora i G
proteina

• Adenalit ciklaza (AC – cAMP)

- Ac katalizira formiranje intracelularnog glasnika cAMP
- cAMP aktivira različite kinazekoje kontroliraju različitefunkcije u stanici
fosforilacijom
enzima , nosača i proteina.

Efektori kontrolisani G proteinom

• Fosfolipaza C/
- Katalizira formiranje dva intracelularna glasnika IP3 i DAG , od membranskih
fosfolipida
- Povećava koncentraciju slobodnog Ca2+ , pokreće kontrakciju, sekreciju ...
- DAG aktiviraprotein kinazu C – kontrola mnogih staničnih funkcija

• G proteini vezani za receptor kontroliraju i:

- Fosfolipazu A /arahidonska kiselina/
- Ionske kanale (np. kalij, kalcij, )

Kinaze

Proteinske kinaze su grupe enzima koji poseduju katalitičke podjedinice koje prenose
gama
(terminalni) fosfat sa nukleotidnih trifosfata (često ATP) na jedan ili više
aminokiselinskih
ostataka u bočnom lancu proteinskog supstrata.

Tip 3 - Receptori vezani za kinaze

• Receptori za različite hormone ( np. Insulin) i fakor rasta /tirozin kinaza

• Receptori za citokine/ citosolne kinaze
• Signalni prenos signala / autofosforilacija tirozinskih ostataka – fosforilirani ostaci
djeluju
kao akceptori različitih intracelularnih proteina
Tip 4 - Receptori smješteni u jedru /nukleusu

• Ligandi – steroidni hormoni, tireoidni hormoni, vitamin D, retinoiska kiselina, kao i

određeni lijekovi koji smanjuju nivo lipida, antidijabetici
• Receptori su intracelularni proteini tako da ligand prvo prolazi kroz staničnu
membranu

• Aktivacija gena zavisi od tipa stanice i od prirode liganda,

• Efekt/ izmjenjena sinteza proteina

• Jedan tip nuklearnih receptora odgovoran za povećanje ekspresije enzima koji

metaboliziraju lijekove koja nastaje kao posljedica utjecaja mnogih terapijskih
supstanci

RECEPT

◼ Recept (lat. Receptum)

◼ Pismena odredba ljekara, stomatologa, (ili veterinara),

upućen farmaceutu, kako da sastavi i izda lijek

◼ Dokument za čiju ispravnost odgovara ljekar, a tehničku

izradu farmaceut

◼ Javna isprava, na sudu kao dokazni materijal

◼ Latinski jezik; skraćenice samo po farmakopeji

◼ ČITKO!! Farmaceut vraća nečitko napisan recept

DIJELOVI RECEPTA

1. Zaglavlje recepta-Inscriptio-Superscriptio
2. Rp.-Invocatio
3. Ordinatio- Praescriptio
4. Subscriptio
5. S.-Signatura
6. Ime ljekara-Nomen medici
7. Podaci koje ispunjava farmaceut- Adscriptio

Incsriptio

Inscriptio (superscriptio)– ZAGLAVLJE

◼ Nemedicinski dio recepta: ime prezime
pacijenta, JMB, šifra MKB, ime i adresa
ustanove,podaci o osiguranju.

Invocatio

◼ Rp. – recipe (uzmi)

Uzeti odnosno propisati lijek u

određenim količinama

Ordinatio

◼ Najvažniji dio recepta;

◼ Sadrži sastojke (ingredijencije) lijeka i njihovu količinu

ispisanu po odgovarajućem redosljedu.

◼ Prema načinu propisivanja postoje:

magistralni,
oficinalni i
gotovi lijekovi.

Ordinatio

◼ Količine ljekovitih pripravaka koje se mjere vaganjem ili

mjerenjem volumena izražavaju se ARAPSKIM
brojevima

◼ Grami (g) ili mililitri (mL) označavaju se cijelim brojevima

bez dodavanja mjerne jedinice na recept.

◼ Količine lijeka koje se izražavaju brojem kapi, doza ili

pakovanja lijeka označavaju se RIMSKIM brojevima.

◼ i.j.

Ordinatio (praescriptio)

količina lijeka recept

1 g 1,0
10 g 10,0
100 g 100,0
100 mg 0,1
10 mg 0,01
1 mg 0,001
1mL 1,0
10 mL 10,0

Ordinatio

U ordinaciji se često koriste skraćenica na latinskom jeziku

◼ Ponavljanje jednakih težina lijeka ili nekih drugih supstanci

aa (ana partes aequales)

◼ Količine indiferentnih podloga koje može odrediti farmaceut po

svom nahođenju
q.s. (quantum satis)

Ordinatio

◼ Zaokruživanje cjelokupne količine lijeka

ad (do)

Npr. Kalii iodati 10,0

Aquae destilatae ad 100,0

◼ Veći broj pakovanja na jedan recept- Necesse est!

◼ % ; vol% ; 1:10 000

Subscriptio

◼ Uputa farmaceutu kako da pripremi i/ili izda lijek

◼ Piše se na latinskom jeziku

◼ Razlikuje se u zavisnosti da li se piše magistralni,

oficinalni ili gotovi lijek

Signatura
◼ S. (signa)-označi
◼ Upustvo za pacijenta na maternjem jeziku
◼ Ad manum medici! (ako ljekar aplicira lijek pacijentu)
◼ Suo nomine (označi imenom lijekovite supstance)
◼ Cito! ili Statim! (ako je potrebno hitno izdavanje lijeka)
◼ Non repetatur! (zabrana ponovnog izdavnja lijeka pacijentu)
◼ Verte! (okreni recept)

Nomen medici
◼ Ime ljekara i pečat ustanove, datum propisivanja lijeka.

Adscriptio

◼ Ime farmaceuta i pečat ustanove;

datum izdavanja lijeka i cijena lijeka.
◼ Farmaceut izdaje ispravan lijek, u roku trajanja.
◼ Ako ljekar ne navede dozu lijeka izdaje se najmanja
doza odnosno pakovanje i prikladan oblik.
◼ Ako nema propisanog lijeka u apoteci, uz pristanak
pacijenta može se izdati lijek istog sastava; ostalo
konsultacije sa ljekarom

Magistralni lijekovi
(Formulae magistrales)

◼ U ordinaciji se ispisuju nazivi sastojaka po određenom

redoslijedu (u genitivu i na latinskom jeziku) i njihove
količine (u g ili mL arapskim brojevima)

◼ U subskripciji se propisuje oblik lijeka i pakiranje

Magistralni-Ordinacija

◼ Redoslijed ingredijencija:
1. Remedium cardinale - osnova supstanca
2. R. adjuvans - pomaže dejstvo osnovne supstance
3. R. corrigens – koriguje miris ili okus
4. R. constituens s. Vechiculum – daje oblik lijeku (voda,
šećer, vazelin i dr)

◼ Magistralni lijek MORA imati R. Cardinale.

◼ dermatologija, oftalmologija, reumatologija
Magistralni-subskripcija

◼ Ukoliko se lijek sastoji od dvije ili više komponenti

subskripcija glasi

Misce fiat (fiant) -pomješaj da nastane (nastanu) ili

skraćeno M.f.

◼ Uputstvo o pakiranju glasi

Da ad izdati u
e.g. vitrum npr. boci

Magistralni-subskripcija

Primjer 1: Misce fiat pulvis

Da at scatulam

Primjer 2: Misce fiat solutio

Da ad vitrum

Vrste ljekovitih pripravaka

Aqae aromaticae
Bacilli medicati
Capsulae medicinales
Collyria
Conspergentia
Decocta
Dosi pulveres
Emulsiones
Granulate
Guttae
Infundibiliae
Infusa
Inhalationes
Injectiones
Lingualettae
Linimenta
Lotiones
Macerati
Mixturae
Mucilaginas
Oculenta
Oculoguttae
Oriblettae
Otoguttae
Pastae
Pulveres
Rhinoguttae
Sapones medicinales
Sirupi
Solublettae
Solutiones medicinales
Species
Succi
Suppositoria
Suspensiones
medicinalis
Tablettae
Tincturae
Unguenta
Vagitoria

Vrste pakiranja

Ampulla-ampula
Lagena-bočica
Olla-teglica
Phiola-cjevčica
Pipetta-kapaljka
Saccula-vrećica
Scatula-kutija
Vitrum-boca, bočica
Vitrum guttatorium-bočica sa kapaljkom
Cum pipetta- sapipetom
Magistralni lijekovi

Primjer 3:
Rp. Calcii bromidi 5,0 R. cardinale
Phenobarbiton-natrii 0,2 R. adjuvans
Aurantii sirupi 20,0 R. corrigens
Aquae destillatae ad 150,0 R. constituens
Misce fiat solutio
Da ad vitrum
S. 3 puta na dan po jednu kašiku
Potpis ljekara
Potpis farmaceuta

Magistralni lijekovi

Primjer 4.
Rp.Magnesii oxydi 0.5 ili
Natrii hydrogencarbonatis 0.5 aa 0.5
Misce fiat pulveres
Da ad scatulam
S. Razmutiti u čaši vode i popiti prije jela.

Oficinalni lijekovi
(Formulae oficinales)

◼ Farmakopeja-Monografije tj. uputstva za pripremu lijeka.

◼ U ordinaciji ljekar navodi oficinalni naziv lijeka i oblik
(genitiv) te količinu lijeka (u g ili mL).
◼ Ukoliko lijek postoji u različitim koncentracijama treba
navesti željenu jačinu u procentima.
◼ U subskripciji se piše samo u čemu će se lijek izdati.
◼ Piše se bez upustva za pripremu
lijeka i ostalih sastojaka jer se to
nalazi u farmakopeji

Oficinalni lijekovi

◼ Primjer 1.
Rp. Acidi salycilyci unguenti 20,0

Da ad ollam

S. Spolja, 3-4 puta dnevno mazati oboljelo

mjesto

Gotovi lijekovi

◼ Proizvode se u
farmaceutskoj industriji

◼ U ordinaciji se piše fabričko ime lijeka (u

nominativu), oblik lijeka (može na latinskom ili
na maternjem jeziku) i količina (u g ili mL)

◼ U subskripciji se piše (u akuzativu) koliko

originalnih pakiranja treba da se izda.

Gotovi lijekovi

◼ Ako na tržištu postoji više različitih veličina pakiranja

ljekar u zagradi napiše koliko takvih pakiranja treba da
se izda ( npr.16 tbl. ili 20 caps.)

◼ Broj pakiranja se označava rimskim brojem a u zagradi

se piše slovima iznos.
Npr. Da lagenas originales (a16 caps.) N0

II (duas)

(Daj 2 originalne bočice od po16 kapsula)

Gotovi lijekovi

Da lagenas originales No II – dvije originalne bočice

Da scatulam originalem No I – originalna kutija lijeka
Da tubam originalem No I -originalna tuba lijeka

◼ Ukoliko se propisuje više od jednog originalnog

pakiranja mora se u zagradi napisati Necesse est=
Neophodno je!

Gotovi lijekovi

◼ Vrlo često se naziv gotovog pakiranja mijenja sa

skraćenicom O.p. što znači originalno pakiranje a na
latinskom glasi

Occlusio praeformatum ili O.P

Da O.P.

Rp. Paracetamol tablettae 0,5

Da scatulam originalem ( a 15 tablletas)
No II (duas) ili
Da O.p. ( a 15 tablletas)
No II (duas) Necesse est!
S. 3 puta dnevno po jednu tabletu

LIJEKOVI KOJI SE IZDAJU NA TERET FONDA

ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA

◼ Na jedan recept ljekar smije da propiše količinu lijeka

koja je pacijentu dovoljna za mjesec dana, izuzev
antibiotika, kod kojih na jednom receptu može da se
prepiše dovoljno lijeka za deset dana.

◼ Ljekar smije da prepiše i tromjesečnu terapiju za

pacijenta sa kroničnim oboljenjima, ali tada mora da
ispiše tri recepta

LIJEKOVI KOJI SE IZDAJU NA TERET FONDA

ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA

◼ Pacijent mora da podigne lijek prepisan na receptu u

roku od 7 dana od dana propisivanja lijeka, izuzev
antibiotika i lijekova koji djeluju na CNS, kada mora da
podigne isti lijek 3 dana od dana propisivanja.

PRATITI IZMJENE ZAKONA!

Latinski nazivi brojeva

◼ 1.unus, a, um
◼ 2.duo, duae, duo
◼ 3.tres, tria
◼ 4.quattour
◼ 5.quinque
◼ 6.sex
◼ 7.septem

◼ 8.octo
◼ 9.novem
◼ 10.decem
◼ 11.undecim
◼ 20.viginti
◼ 22.duo et viginti
◼ 30.triginta

Latinski nazivi brojeva

◼ 40.quadraginta
◼ 50.quinquaginta
◼ 60.sexaginta
◼ 70.septuaginta
◼ 80.octoginta
◼ 90.nonaginta
◼ 100.centum

◼ 200.decenti, ae, a
◼ 300. trecenti, ae, a
◼ 1000. Mille
 Antidepresivi
ANTIDEPRESIVI PODJELA:
-triciklicni antidepresivi
-antidepresivi novije generacije
-selektivni inhibitori preuzimanja serotonina
-inhibitori MAO

Depresija

Depresija spada u grupu poremećaja raspoloženja (unipolarni poremećaj)

Depresija (lat. deprimere-potištenost, utučenost, klonulost, tupost, bezvoljnost)

predstavlja psihijatrijski poremećaj patološki sniženog raspoloženja. Može se javiti
kao simptom ili sindrom u okviru različitih psihijatrijskih poremećaja, ili kao
samostalan entitet.

Depresivno raspoloženje karakterizuje povlačenje bolesnika u sebe, potištenost, pad

vitalnih dinamizama,nesanica, gubitak apetita, pesimizam, usporeni misaoni tok,
osećaj beznađa i bespomoćnosti.

Simptomi depresije:

Emocionalni simptomi

- Apatija, pesimizam

Nedostatako samopouzdanja, osjećaj krivice, neodlučnost, gubitak motivacije itd

Biološki simptomi

- Usporenost misli i djelovanja, gubitak libida, poremećaji sna i gubitak apetita

Tipovi antidepresiva

Glavni tipovi

1. Inhibitiri preuzimanja monoamina (triciklični antidepresivi (TCA), selektivni

inhibitori
preuzimanja 5- HT (SSRI)

2. Inhibitori monoaminooksidaze (MAO)

3. Različiti (atipični) antidepresivi uglavnom neselektivni antagonisti receptora (np.
trazodon)

Triciklični antidepresivi (TCA) (AMITRIPTILIN,KLOMIPRAMIN)

TCA u širokoj upotrebi kao anidepresivi

Inhibitorno djelovanje na preuzimanje biogenih amina (norA i serotonina)

Većina ima dugo djelovanje i često prelaze u aktivne metabolite

Povoljan efekat se opaža nakon 2-3 sedmice

Neželjena dejstva: sedacija, suha usta, zamućen vid, a povremeno manija i konvulzija

TCA opasni kod akutnog predoziranja – konfuzija, manija

Podložni interakcijama sa drugim lijekovima (anestetici, alkohol, NSAR)

Ne treba ih davati s drugim tipom antidepresiva inhibitorom monoaminooksidate

(MAO)

Selektivni inhibitori preuzimanja serotonina(SSRI) (FLUOXETIN,SERTALIN,

PAROXETIN

Po svom vremenskom i antidepresivnom dejstvu slični TCA

Blokada preuzimanja serotonina u CNS

Predstavnici: fluoksetin, fluvoksamin, sertalin i dr.

Akutna toksičnost manja nego kod TCA ili MAO inhibitora

Neželjena dejstva uključuju mučninu, nesanicu, sex. disfunkcija

Danas najčešće propisivani antidepresivi

Inhibitori monoaminooksidaze (MAOI)(FENELZIN)

Dvije skupine lijekova sa selektivnim i neselektivnim vezanjem na MAO

Djelovanje dugotrajno zbog ireverzibilne MAO inhibicije

Glavno neželjeno dejstvo: hipotenzija, dobijanje na težini, CNS stimulacija što

uzrokuje nemir,
nesanicu, oštećenje jetre

Interakcija s mnogim lijekovima

Lijekovi za stabilizaciju raspoloženja/ Litij

Anorganski koji se uzima oralno kao Li karbonat

Mehanizam djelovanja nije poznat

Djeluje kod manija i depresija

Dugo vrijeme polueliminacijei mala terapijska širina

Glavni neželjeni efekti: mučnina, žeđ, povraćanje, drhtavica, slabost, mentalna

konfuzija,
teratogeneza

Alternativni lijekovi za stabilizaciju raspoloženja: karbamazepin, valproat...se koriste

zbog manje neželjenih efekata i veće bezbjednosti.

Anksiolitici, hipnotici, antiparkinsonici

Anksioznost

Definira se kao osjećaj nelagode, opšte napetosti, zabrinutosti, velikog stresa, panike,
straha,
iracionalnog lošeg predosjećaja

Javlja se kad se pretjerano brine, odnosno kada je čovjek izložen nekoj stresnoj
(stvarnoj ili izmišljenoj) situaciji

Simptomi: zabrinutost, teškoće u koncentraciji, teškoće u pamćenju, negativna

očekivanja, negativna razmišljanja o sebi i trenutnoj situaciji, problemi s
prisjećanjem, kognitivne konfuzije, zastrašujuće fantazije, netolerancija na nejasnoće
(kognitivni simptomi), nemir, nelagoda, uplašenost, nervoza, razdražljivost
(emocionalni simptomi)
Različiti nivoi anksioznosti

Benzodiazepini istorijat

Benzodiazepini su otkriveni u drugoj polovini pedesetih godina XX vijeka od strane

dr Leo Sternbacha, zaposlenog u kompaniji Fritz Hoffman-La Roche.

1956. godine otkriven je klordiazepoksid (Librium)/ registriran

1960. godine. Samo tri godine kasnije registriran je diazepam (Valium) /dr Leo
Sternbacha,, koji će postati jedan od najpropisivanijih benzodiazepina

Diazepam, odnosno Valium, postao je najpropisivaniji lijek u Sjedinjenim Američkim

Državama u periodu između 1969. i 1982. godine, pa je tako godine 1978. u Americi
izdato
2,3 milijardi doza lijeka

Leo Henryk Sternbach

Franjo Kajfež/ diazepam,Pliva

Benzodiazepini se najčešće primjenjuju u terapiji:

anksioznosti,

afektivnih poremećaja,

poremećaja spavanja,

obustave alkohola,

delirijuma, nasilnog i agresivnog ponašanja,

poremećaja izazavnih primjenom neuroleptika,

kao miorelaksanti

Djelovanje benzodiazepina

Benzodiazepini su alosterički modulatori GABA-A receptora.

Djeluju vezivanjem na specifično regulatorno mjesto na GABA - A receptoru /

povećavaju inhibitorni efkat
Njihovo djelovanje je povezano sa frekventnošću otvaranja Cl ionskih kanala;

Vezivanjem benzodiazepina na GABA recepor dolazi do alosterične promjene

receptora , otvaranje ionskih kanala za Cl ione i hiperpolarizacije membrane što vodi
u inhibitorni efekat prenosa signala.

Ostali benzodiazepini ( flumazenil) su antagonisti koji sprječavaju aktivnost

anksiolitičkih benzodiazepina

Osnovni efekti

Smanjenje anksioznosti

Sedacija/smanjenje nesanice

Mišićna relaksacija

Supresija konvulzija/ antepileptički efekat/

Anterogradna amnezija

Aktivni poslije oralne primjene i razlikuju se uglavnom po jačini i dužini djelovanja

Agensi kratkog/ dugog djelovanja

Neki se primjenjuju intravenozno / kod epileptičkog statusa/

Relativno bezbjedni kod predoziranja

Glavni nedostatak interakcija s alkoholom, zavisnost

Neželjena dejstva:

Toksični efekti koji nastaju zbog akutne prekomjerne upotrebe

Flumazenil antidot pri trovanju /antagonist

Tolerancija i zavisnost

*Farmakokinetika benzodiazepima

Konjugacija sa glukuronskom kiselinom

Nordiazepam , aktivni metaboliti / kumulativni
učinak

Podliježu enterohepatičkom prolazu /kruženju

Odgovorni za mamurluk

Barbiturati

Derivati barbituratne kiseline

Veliki dio otkriven početkom 20- og stoljeća

Do otkrića benzodiazepina često korišteni

Hipnotici/ barbiturati

Do 1960 –tih god. barbiturati su predstavljali najveću grupu hipnotika i sedativa

Barbiturati su skupina lijekova – neselektivni depresori CNS proizvodeći

širok spektar djelovanja, od sedacije i smanjenja anksioznosti do gubljenja svijesti
i smrti usljed kardiovaskularnog i respiratornog kolapsa (opasni ako se
prekomjerno uzimaju)

Hipnotici/ barbiturati

Predstavnici

Barbiturati

Potenciraju učinak GABE – Cl kanali – produžuju otvorenost kanala Cl

Nesinaptički učinci

Liposolubilni spojevi

Induktori mikrosomalnih enzima

Anksiolitici - rijetko

Sedativi - rijetko

Antiepileptici – pentobarbital, fenobarbiton

Uvod u anesteziju – tiopenton – izrazito liposolubilan - samo iv

primjena

Mamurluk, hiperalgetski učinak, psihička i fizička ovisnost,tolerancija, depresija

disanja, koma, smrt

Razlika između barbiturata i benzodiazepina

Benzodiazepini ispoljavaju anestetički efekat samo pri visokim dozama, kada mogu
da izazovu smrt, usled depresije respiratornog i/ili vazomotornog centra u produženoj
moždini, dok ovaj efekat određene grupe barbiturata ispoljavaju u terapijskim
dozama.
BEZODIAZEPINI ANASTETICKI DIO ISPOLJAVAJU SAMO U VISOKIM
DOZAMA KOJE MOGU BITI LETALN, DOVODE DO DEPRESIJE
RESPIRATORNG ILI VAZOMOTORNOG CENTRA U KICMENOJ MOZDINI
DOK OVAJ EFEKAT NEKI BARBITURATI POSTIZU U TERAPIJSKIM
DOZAMA. BARBITURATI SU MANJE SELEKTIVNI JACE DJEUJU ALI SU
TOKSICNIJI.

Parkinsonova bolest

Progresivno oboljenje nervnog sistema razvija postupno, ponekad počevši s jedva

primjetnim tremorom, odnosno drhtanjem u samo jednoj ruci. Određene nervne
stanice (neuroni) u mozgu se postupno razgrađuju ili umiru.

Smanjenjem nivoa neurotransmitera dopamina u dijelu mozga, što uzrokuje

abnormalne aktivnosti mozga, dolazi do znakova i simptoma Parkinsonove bolesti

Kasniji stadiji opšta neurodegeneracija

Lijekovi u terapiji PB/ antiparkinsonici

Djelovanje lijekova zasnovano na nadoknadi deficita dopamina

Levodopa – najefikasniji , prekuzor dopamina , u obliku karbidopa kako bi se

smanjila neželjena
dejstva

Kod većine bolesnika levodopa efikasna prve 2 god. Terapije kasnije se značajno
smanjuje
efikasnost

Glavno neželjeno dejstvo pojava nevoljnih pokreta on/off

Mučnina, povremene psihotičke reakcije

Antiparkinsonici

Levodopa

Ropinirol

Amantadin

Bromokriptin

Antipsihotici
Psihoze

Psihoze su duševne bolesti uglavnom nepoznate etiologije, sa specifičnim

psihopatološkim sadržajem u kojem dominira nekoliko grupa simptoma.

Najvažnije vrste psihoza su:

Šizofrenija - najkompleksnija i najteža duševna bolest,

Poremećaji afekta - depresije i manija,

Organske psihoze - mentalni poremećaji kao posljedice povreda glave, alkoholizma,

narkomanije ili bolesti drugih organa kao jetra ili bubrezi.

Naziv

Prvo otkriveni antipsihotici (sve do pojave klozapina/ klorpromazina,)

nazivaju se klasičnim antipsihoticima ili neurolepticima tj. tipičnim
ili konvencionalnim antipsihoticima ili velikim trankvilizatorima.

Neuroleptici ili antipsihotici su antagonisti dopaminskih recepora (uglavnom D2

receptore)

Mnogi blokiraju monoaminske receptore naročito 5- HT2

Blokiraju dopaminsku transmisiju

Kompetitivno blokiraju dopaminski receptor zahvaljujući specifičnom kompleksu

koji svi imaju
bez obzira na posebnosti kemijske grupe kojoj pripadaju

STRUKTURNE SLIČNOSTI DOPAMINA, AGONISTA (APOMOFIN) I

ANTAGONISTA (ANTIPSIHOTICI) DOPAMINSKIH RECEPTORA

Klasifikacija antipsihotika

Glavne kategorije su:

Klasični „ tipični” antipsihotici ( klorpromazin, haloperidol...)

Noviji „atipični” (klozapin, risperidon...)

Razlika između tipičnih i atipičnih nije tačno određena ali se zasniva na :

Receptorskom profilu

Incidenci neželjenih efekata(manja kod atipičnih)

- Efikasnost u terapiji shizofrenije

Klozapin Olanzapin 1995

Prvi atipični antipsihotik je triciklički derivat

dibenzodiazepina.

Nove generacije antipsihotika

Neželjena dejstva

Motorni poremećaji: distonija i diskinezija

Sedacija, porast tjelesne težine

Retencija urina, konstipacija, suha usta, zamućenje vida, pogoršanje kognitivnih

funkcija

Hipotenzija

Endokrini efekti

Shizofrenija

Riječ šizofrenija dolazi iz grčkih riječi shisis (cijepanje) i phrenos (razum, duša)

Ime je prvi put upotrijebio Eugen

Bleuler 1911 g.
Shizofrenija

Shizofrenija je psihička bolest, složeni poremećaj funkcije mozga koja se sastoji od

skupa karakterističnih simptoma

Kliničkom slikom dominiraju halucinacije i poremećaji mišljenja

Shizofrenija oboljeloj osobi otežava, iskrivljava ili sasvim onemogućuje razlikovanje

stvarnih (realnih) od nestvarnih (nerealnih) doživljaja ili iskustava

Zbog krivog prepoznavanja stvarnosti, logično razmišljanje gubi svoje uobičajene

odrednice i kreće se nama nerazumljivim i nelogičnim kolosjecima.

Liječenje antipsihoticima (druge generacije- risperidon, klozapin)

Farmakoterapija kod shizofrenije

Može se uspješno držati pod kontrolom

Antipsihotici

Benzodiazepini

Isaack Newton – fizičar, matemaičar,

Vincent Van Gog

Nikolaj Gogolj

Ernest Hemigway