OKO MAZALI

NOVOSTI IZ LOMNICE
QUELQUES NOUVELLES DONNEES DE LOMNICA

1. Slika B l a g o v i j e s t i
na c a r s k i m
dveri ma
nije
L o n g i n o v r a d . Crkva
Lomnica u ekoviima blizu Vlasenice podignuta
je neto prije 1578 godine, kad se prvipuit spomi
nje. Njezin ikonostas radio je tada poznati slikar
Longin, nekako oko istog vremena, a njezin ivopis zavren je 1608 godine. 1 Nije se dosad moglo
utvrditi da li su i Blagovijesti na carskim dverima iste crkve Longinov rad.

*
Boravei ovoga ljeta (1953) vie dana sa eki
pom za kopiranje i ienje fresaka u crkvi Lomnici, imao sam prilike da posvetim vie vremena
nego ranije ikonostasu te crkve za koji se zna pre
ma zapisu da ga je radio slikar Longin. 3 Zapis koji
se nalazio na carskim ikonama bio je potpun i lije
po itljiv jo 1947 kada sam ga zadnji put itao; da
nas je, osim nekoliko slova, potpuno uniten. Ka
ko se to dogodilo, i kad, nije mi poznato. Zanima
le su me na ikonostasu prvenstveno carske dveri
i slika Blagovijesti na njima. Ponekad mi se ra
nije inilo da je i njih radio Longin, no danas mo
gu lako dokazati da su Blagovijesti djelo drugog
slikara koji je radio i raspetog Hrista na velikom
krstu uvrh ikonostasa, te Bogorodicu i sv. Jovana
s obe strane krsta kao posebne figure. Studirao
sam danima i Longinove slike 4 i Blagovijesti na
dverima, te one slike uvrh ikonostasa i utvrdio
sljedea: Longin je prvenstveno slikar na tablama
ili, kako mi danas obiajemo kazati, i k o n o p i 1
Filipovi-Mazali: Crkva Lomnica u Bosni, Spom. S.
A. N. CI. 1951.
2
Ekipa pod mojim rukovodstvom bila je upuena od
Zem. zavoda za zatitu spom. kult. BiH. u Sarajevu, a sasto
jala se od jo dva lana Zavoda i tri uenika kole za primjenjenu umjetnost u Sarajevu.
3
Filipovi-Mazali: nav. dj.
4
Od Longinovih slika nalaze se danas u crkvi na iko
nostasu: dvije velike pnijestone ikone, etiri ikone velikih
praznika, etiri ikone proroka i Nedremljivo oko iznad car
skih dveri; u ostavi: tri ikone velikih praznika i jedna ikona
s prorokom (gotovo unitena); u muzeju Srpsko prav. crkv.
optine u Sarajevu, privremeno dvije ikone (sv. ora i sv.
Dimitrija).

Sl. 1 Bogorodica sa slike Blagovijesti, nepoznatog slikara

XVII v. na carskim dverima u Lomnici (crte. N.
Bahrijarevia)

s a c , za razliku od zograf (slikar zidnih slika).

Sudei po njegovim radovima u Lomnici (kad se
gledaju u originalu, a ne po fotosnimcima), on do
tada vjerovatno nije radio freske, jer na njegovim
ikonama nema traga koji bi upuivao na to). On
modeluje lica, ruke i noge svojih figura i velikih
i najmanjih dotle da mu se crte esto gubi i osta
ju gotovo stalno i previe izmodelovane plohe, po
nekad naduvane sa neobinom mekoom kontura,
dobivajui tako neki Leonardov sfumato. Longinova kontura je mirna: nije virtuozna. Oi kod
njegovih figura redovno su malene, okruglaste i
izbuljene. To su glavne karakteristike Longinovih
radova u Lomnici, ali u poredenju sa drugim sli
karima njegovog i kasnijeg vremena moemo na
vesti i to da je njegova paleta vrlo bogata. Na njoj
se redaju: pravo zlato, bijela boja, uti oker, tam
ni oker, auripigment, crveni oker, pravi cinober
velike vatre, roza boja, plava, nalik na nae pari
ko plavilo, ljubiasta tamna, ljubiasta svijetla,
zelena (bardaramon, bakar. acetat) i crna. Dakle,
za ikonopisca rijetko bogata paleta. Ima jo sitni
jih karakteristika ovog naeg velikog lomnikog

227

slikara (modelovanje draperija u prilinoj mjeri,

anatomija figura, ea upotreba kufskog pisma na
zavretku zapisa i dr.), no ovdje nam to nije po
trebno. Drugi slikar, koji je radio Blagovijesti i
one slike uvrh ikonostasa, nema nita zajedniko
sa radom Longina. On je bio, kako se ini, uglav
nom z o g r a f za razliku od Longina i unio je u
svoje slike koje imamo u crkvi ouvane istu teh
niku zidnog slikarstva u minijaturi, mislim nain
izraavanja. On malo modeluje svoja lica prema
Longinu. Ona su izraena, uglavnom, jakom lini
jom (sl. 1). Forma oiju kod ovoga slikara je r a z
v u e n a , k o p i a s t a. Njegova kontura je
upravo virtuozna, povuena velikom vjetinom i
znanjem. Odijela malo modeluje. Crvenu tuniku
arhanela u slici Blagovijesti ostavio je samo obo
jenu bez ikakvog modelovanja. Ne upotrebljava
kufsko pismo, a koristi se malo zlatom. Njegova
crvena boja je ugasitocrvena (nije cinober), a zele
na mu je isto tako, zagasita, (nije bardaramon).
Paleta mu je vrlo siromana: bijela, crna, zelena,
crvena, auripigment i neki crvenkasti oker, koji
ide na ljubiasto. Okviri njegovih slika su bogata
drvorezbarija na istoj dasci, dok su slike Longinove sauvale samo njegov jednostavni okvir iz
raen takoer u istoj dasci na kojoj je i slika iz
vedena. Dakle, sve u svemu, moemo zakljuiti da
slikar Blagovijesti i onih slika uvrh ikonostasa
nije Longin.

SI. 2 Drvorezbareni ornamenat XVII v. sa carskih dveri u

crkvi Lomnici

228

2. C a r s k e d v e r i i r a s p e e u v r h iko
n o s t a s a . U XVI vijeku pod uticajem velike
graevinske epohe Husrefebgove poprimala je u
Bosni i Hercegovini i srpska umjetnost elemente
islamske umjetnosti koji se naroito zapaaju na
crkvenim graevinama toga vremena (Ozren,
Tamna, Papraa, Lomnica, Moanica i dr.), a i na
predmetima umjetnog obrta. Kasnije, ve od po
lovine XVII vijeka, taj uticaj pomalo jenjava, sva
kako opet pod uticajem majstora, slikara i gra
evinara koji su dolazili iz Srbije i Makedonije,
nosei sobom tradicije srpske srednjovjekovne
umjetnosti i savremena dostignua. Carske dveri
u crkvi Lomnici i raspee uvrh ikonostasa pripa
daju tome periodu. Oni su po vremenu mlai od
Longinovih slika za 70100 godina. Dok na jed
nom krilu carskih dveri XVI vijeka, koje se sad
nalaze u Muzeju Stare crkve u Sarajevu, luk ok
vira nad Bogorodicom i Arhanelom pokazuje ti
pian oblik islamskih lukova, dotle toga ovdje ne
ma, ali motiv plastine biljne dekoracije sa car
skih dveri XVII vijeka koje se takoer nalaze u
istom muzeju, nai emo i na ovim naim dverima
u Lomnici (sl. 2). Dok tamo Bogorodica ima pod
maforijem mjesto grke kape talijanski veo, ovdje
ga nema. Biljni ornamenat drvorezbarije, koji do
minira na dekoru lomnikih dveri, velikog krsta
i slika navrh ikonostasa potpuno se razlikuje od
dekora onoga krila sarajevskih dveri XVI vijeka.
On pripada novijem vremenu i uticaj u makedon
skih radnika, vjerovatno ve drugoj polovini XVII
vijeka, kad je zbog nekih razloga jedan dio lomnikog ikonostasa morao da se zamijeni. Na dveri
ma ima i jedan drvorezbareni motiv esto upo
trebljavan u rukopisima i tampanim knjigama
XVIXVII vijeka, raenim izvan Bosne i Herce
govine (sl. 3), a na drvorezbarenim okvirima onih
slika uvrh ikonostasa upotrebljen je obilno meu
ostalim i motiv guve (tordiranog ueta), esta po
java u naoj crkvenoj drvorezbarskoj umjetnosti
17 vijeka.
3. D a n a n j i p o r t a l crkve Lomnic e n i j e p r v o b i t n i . Pretraujui podzidove
crkvenog dvorita, potoka i mlinskog jaza ispod
crkve naao sam pored drugih starijih graevin
skih fragmenata i jednu otroenu glavicu stupca,
koja me odmah zainteresovala. Kad sam je uporedio sa glavicama dananjih stupaca portala i doprozornika, ustanovio sam, prvo, da se ona sasvim
razlikuje od onih, iako je stilski ista, a drugo, da je
napravljena od druge vrste zelenog pjeara, i to
krupnijeg zrna slabije konsistencije i toplije boje,
doim je dananji portal kao i prozorski okviri
napravljen od zelenog pjeara hladnije boje, gu
e konsistencije, sitnijeg zrna. Tvri je po svemu
od onoga. Pregledajui paljivije portal, ustanovio
sam da su stope stupaca napravljene od istog ma
terijala kao to i glavica stupa koju sam naao
kraj potoka. One su i iste tople zelene boje i otroene, doim su stupci portala sa dananjim glavi-

Sl. 3 Drvorezbareni ornamenat XVII v. sa carskih dveri u

crkvi Lomnici

cama i predobro ouvani, glatkih otrih ivica. Za

kljuak je jasan: dananji portal je novijeg vreme
na. Moe li se njegov postanak vezati vremenski i
za popravak ikonostasa? Napominjem da je dr.
Filipovi, prouavajui prolost ove crkve ustano
vio da je ona bila potkraj sedamnaestog ili na po
etku osamnaestog vijeka potpuno naputena (vjerovatno u vezi s invazijom Princa Eugena 1697)
te je istom 1705 nanovo otvorena, a dotle je okolni
narod bilo kranski, bilo muslimanski, mogao da
iz naputene crkve raznese dobro tesani kamen
portala i prozora, tako da su se morali ponovnim
otvaranjem crkve obnavljati. 5
4. L o n g i n je z a p i s a o g o d i n u svog
r a d a n a l o m n i k o m i k o n o s t a s u . Nad
carskim dverima u crkvi sauvan je Longinov luk
sa nekom posvetom Bogorodici i sa strana luka
male slike cara Davida i, moda, cara Solomuna,
a iznad njih slika nedremljivog oka
kome one i pripadaju. Na slici je prikazan mali
Isus kako spava na jastuku, dok ga Bogorodica
budno uva s mahalicom u ruci, a jedan aneo
prikazuje instrumente muka Isusovih. Slika nosi
sve karakteristike Longinovog rada poev od modelovanja lica do upotrebe njegove bogate skale
boja. Izmeu glave Isusa i nogu Bogorodice ima,
dosad nezapaen lijep i zlatnim slovima izveden
zapis no naalost oteen: Ljeto i dalje fragmenti
brojki (sl. 4). Prva brojka je nesumnjivo bila
sa oznakom hiljade, druga po svoj prilici
, a
trea vjerovatno . One se po ostacima mogu naj
bolje rekonstruisati. Prema tome, dobili bismo go5

Filipovi-Mazali: nav. dj. str. 134.

dinu 7086, to odgovara po naem raunanju go

dina 1578 n. e., a to bi bila godina kad se crkva
inae prviput spominje.
5. S t a n j e r e s t a u r i r a n i h Longino
vih i k o n a . Ja sam predlagao ranije, jo 1938
godine, da se Longinove ikone prenesu u neki cr
kveni muzej, a i nedavno, da se one ikone iz lomnike crkve koje su bile na konzervaciji i resta
uraciji u Beogradu ne prenose vie u crkvu ve
dadnu u neki crkveni muzej, a da se za crkvu na
prave nove ikone. Poznato je svakom restauratoru
da drvo radi dok postoji, a i materijal na njemu
se mijenja prema tome. Vlane ikone iz ove crkve
koja je inae vrlo vlana odnesene su u Beograd
gdje su se isuile. Otpali dijelovi zamijenjeni su
kitom. Slike su vraene opet u vlane prostorije
crkve i drvo je poelo da prima vlagu bez obzira
na konzervaciju. To najbolje pokazuju krakelure
na velikim ikonama i odvajanje kita od originala,
sad u maloj mjeri, no kasnije e biti toga u veli
koj. Isti je sluaj i sa nekim ikonama Stare crkve
u Sarajevu koje su takeer konzervirane u Beogra
du. Restaurator tu ne snosi svu krivicu. Drim da
u sluaju Longinovih ikona, kad su se ve morale
vraati na svoje mjesto u vlanu crkvu, nije tre
balo otpale dijelove zamijeniti kitom ve samo iz
vriti konzervaciju onoga to je jo bilo na njima.
Tako bi se sauvao i vidljiv temelj na kom je sli
kar radio i nain kako je nastojao da se grund
dri za dasku. Longin je na manjim slikama osta
vio glatku dasku, to je bila greka, s kasnijim po
sljedicama (odljuskavanje boje).
6 . i e n j e z i d n i h s l i k a . Ustanovio
sam jo ranije (1947 i 1951) da je jedan dio zidnih
slikarija na zapadnom zidu naosa u vrijeme dok

229

Sl. 4 Longinov zapis godine na slici Nedremljivog oka u

crkvi Lomnici

crkva nije imala krova pokriven naplavinom pra

ha pepela (od izgorenog krova) i sedre. Naplavinu
je nanijela kinica koja je prolazila kroz svodove,
a to naroito svretkom prolog rata i neto kasni
je. Inae je crkva i prije 1823 bila bez krova, jer
je te godine nanovo pokrivana. 6 Sloj nanosa bio
je negdje tanji, 12 mm negdje deblji 34 mm.
Na debljim mjestima gdje se vlaga dulje vremena
zadravala freska se odljuskala; no taj sluaj je
rjei i zauzeo je vrlo male plohe koje izgledu slika
ne nanose bitne tete. Ustanovio sam takoer ve
ranije da boja pozadine slika (sivocrno) nije nane
sena al-fresko ve al-seko ili temperom. Ta boja
moda je dobijena mijeanjem crne i krea ili crne
i bijele, ali je najvjerovatnije to bio indigo koji je
pocrnio. Svakako je fakat da je ta boja u toku sto
ljea zbog nepoznatog razloga izgubila molekular
nu povezanost, postala na povrini mrviava i ne
otporna prema svakoj tekuini. Ona se ak skida
i suhom krpom lakim pritiskom, ali samo na po
vrini.
Na zavod je odluio da ove godine izvri pro
bno ienje fresaka na spomenutom zidu. U vidu
su bile slikarije naj donje zone na kojima se nije
skoro nita vidjelo. Te slikarije bile su pridnu ote
ene mehanikim putem kao i sve ostale u crkvi,
prvenstveno pripaljivanjem svijea uz njih i tr
ljanjem seoskim gunjevima kad je crkva puna svi
jeta. Tu su otpadali i dijelovi zida i popravljani
gipsom, malterom pa i cementom.
ienje je vreno na sljedei nain: dijelovi sli
ke oistili bi se lagano suhom mekanom kupom,
a zatim bi se krpicama, umoenim u odleanu
vodu i iscijeenim, otirala ploha po ploha slike u
veliini od poprilici jedan dm. 2 Nanos se odmah
skidao. Ispod njega se pojavljivala slikarija posve
ouvana u gornjim dijelovima, to bi znailo da je
spomenuti zid bio preplavljen nanosom i u davna
vremena dok je slikarija bila u dobrom stanju. Fre
ske su pokazivale na povrini lagan sjaj, to je ka
rakteristina pojava na dobro provedenoj tehnici
slikanja al-fresko. Kad je tako oien jedan vei
dio freske, ostavila bi se ona na promaji 24 sata.
Iza toga bi se vrilo na isti nain paljivo detaljno

230

Filipovi-Mazali: nav. dj. str. 136.

ienje na jo manjim plohama. Na mjestima gdje

je nanos bio tvrdokorniji upotrebjla se voda s do
datkom 5/o alkohola i nakon toga oieni dio
odmah otran kupicom namoenom u istoj vodi
i dobro ocijeenom. Pozadina slika, ona crnosiva
boja nije uopte dirana zbog njezinog loeg stanja.
Na gornji nain oieno je za trinaest dana oko
2
8 m zida na kome su se pojavile u punom sjaju
neslueno lijepe sljedee slike: Arhaneli sa Isu
som u medaljonu ("
)
sv. Anasta
zija
("
)
i car Konstantin i carica Jelena.
Zapaa se na oienim slikama da su njihovi do
nji dijelovi za nijansu tamniji to dolazi od duljeg
i intenzivnijeg djelovanja zapaljenih svijea, tj.
od ai koju mi nismo ovoga puta dirali.

7. K o p i r a n j e f r e s a k a . Kako su freske
u nekim naim crkvama u vrlo loem stanju (Dobrun, Ozren, Trijebanj i dr.), bie potrebno da se
kopiraju dok nisu sasvim propale, a isto tako i one
najbolje po raznim crkvama. Za kopiranje je po
trebno imati i dobre majstore jer je to naroit po
sao. Zato je Zavod ove godine pokuao kopiranje
fresaka u Lomnici s najboljim acima kole za
primjenjenu umjetnost u Sarajevu koji su se us
pjeno bavili kopiranjem ve u koli. Na kopiranju
bili su zaposleni uenici Bahtijarevi Nihad, Aleksi Boro i Zainovi Jusuf po preporuci uprave
kole, a pod mojim rukovodstvom. Kopiranje je
izvodeno tempera bojama po receptu profesora Sumerekera, naeg poznatog tehnologa, na Lompakpapiru koji je grundiran najprije sa 5/o-tnom oto
pinom konog tutkala, a zatim prevuen sa dva
premaza tutkalne emulzije s malim dodatkom la
nenog firnisa. Kao vezno sredstvo sluio je suhi,
tehniki umanjak, kvaen u destiliranoj vodi sa
pola procenta karbolne kiseline. Uenici su dobili
u zadatak kopiranje lakih i teih detalja fresaka
u narteksu u veliini 60 : 70 cm. Radilo se u vrije
me najboljeg prirodnog osvjetljenja u crkvi, i to
od 8.3012.30h i od 1618h. Uenici su trebali
dva do tri dana dok su uli u sutinu zadatka (pr
vi put su vidjeli originalnu fresku), a onda je posao
iao lako. Kopiranje je potpuno uspjelo. Kopirani
su dopojasno sv. Antonije, Isus i arhanel Mihajlo.
Osjeala se na kopijama patina stoljea i sve ne
dae koje su originali pretrpjeli do danas.
Na Zavod e nastojati dalje da se spomenuti
uenici usavre u samostalnom radu na kopiranju.

8. Z a p i s iz 1612 g o d i n e . Na freski sv.

Dorda koja se nalazi u timpanonu nad ulaznim
vratima u crkvu (patron crkve) u donjem lijevom
uglu ima sljedei zapis koji je, ini mi se, ostao
dosad nezapaen i neobjavljen: "

29"

9. D a n a n j e s t a n j e f r e s a k a i nji
h o v a z a t i t a . Prema onome stanju, kakvo
smo zatekli u crkvi 1938 dr. M. Filipovi i ja, zid
ne slikarije su pretrpjele do danas prilinu izmjenu
na svoju tetu. Danas izgleda stanje uglavnom
ovako: itav sjeverni zid crkve od ukljuivo narteksa pa do prozora u naosu i neto preko njega u
pravcu oltara, stajao je dugo godina zasut mokrom
zemljom koja se, prije nego je podignut sa sjeverne
strane crkve zatitni zid, sruila sa strmog brda
na crkvu sve dovrh prozora, usljed ega su sve
freske na tom zidu gotovo upropatene, jer je vla
ga probila i kroz njih, zbog ega se i boja odljuskala, a otpali su i gornji slojevi maltera. To se
pojaalo i na svretku prolog rata, kad je crkva
ostala bez krova.
U narteksu su oteeni odranije donji dijelovi
svih fresaka do pojasa figura usljed pripaljivanja
svijea uz same slike, trljanja seoskim gunjevima
i udaranja eksera po freskama za vjeanje drugih
slika po zidu. Novija teta vidi se na svodu na sve
etiri strane gdje je usljed prokisavanja otpao malter u veliini po jednu podlanicu, dok je sjevero
istoni ugao naplavljen prahom pepela i sedre,
koji je kinica snijela kroz svod. Slika iz legende
o sv. ordu (upanje klijeitima) oteena je veim
dijelom od vlage, zatim prorok Zaharija u svom
donjem dijelu i lijeva strana slike Isus izlijei
bogalja.
U naosu pored ranijih oteenja zapadni zid, od
druge zone pa navie sve do svoda, najveim dije
lom je zasut nanosom praha pepela i sedre koji je,
kao i u narteksu, kinica staloila po slikama. Na
roito je stradala od toga desna strana velike kom
pozicije Smrt Bogorodiina. Na isti nain stra
dala su u gornjim dijelovima oba zapadna pilastra
sa svojim slikama. U uglu to ga ini juni zid i
istoni pilaster oteene su freske u velikoj mjeri
ranijim zamazivanjem manjih teta. Valja napo
menuti da su inae u naosu sve slikarije u gornjim
zonama, a naroito po svodu vrlo poaale.
U oltarskoj prostoriji je isti sluaj, samo je po
jaan u velikoj mjeri tim to je u oltaru ranijih
vremena loena pe, iji solunar nije bio izveden
napolje, nego se dim razilazio po cijeloj prostoriji.
Od prokisavanja svoda potpuno je oteena velika

slika Bogorodice, u konhi, jer je limeni krov nad

njom sav upalj, to smo tek ustanovili.
Zapis o slikanju crkve koji se nalazi iznad iz
laza iz naosa u narteks pretrpio je takoer veu te
tu prema stanju od 1938. Tada se zapis mogao u
cjelini proitati, a danas mu manjka u petom es
tom i sedmom redu polovina rijei s desne strane.
Razlog je tome to su slova ispisana na suhu pod
logu slabom krenom bojom ili slabom temperom
i usljed vlage izgubila im je boja molekularnu po
vezanost, izmrviila se skoro svuda i otpada pri
svakom ienju, to znai da se zapis moe oi
stiti tako, ako se oisti samo podloga oko slova
koja je nanesena al-fresko i odlino se dri, pa da
se zatim slova fiksiraju (bijeli elak otopljen u
alkoholu).
Da se zatiti ovaj u naoj Republici jedinstveni
spomenik kulture, potrebno je mnogo i stalno ra
diti. Crkvene vlasti su potpuno zanemarile ovaj
divni spomenik crkvene umjetnosti. Narodne vla
sti istom su sad uvidjele da same treba o njemu
da vode svu brigu. Crkva je dobila ve ranije novi
krov, pokrie se uskoro i apsida, izvedena je re
stauracija starog konaka, u kom se sad nalazi mu
zej NOB-e onoga kraja, i otpoeto je ienje i ko
piranje zidnih slikarija. Zavod e nastaviti dalje za
poeti posao i to sve postepeno, a za to e trebati
vie godina, no prvenstveno e trebati provesti dre
nau terena sa sjeverne strane crkve, jer otuda do
lazi najvie mokrine u zidove. Isti je sluaj i sa konakom. Da se otstrani vlaga koja vlada u crkvi, tre
ba svi prozori da budu stalno otvoreni u suna vre
mena, a polovino zimi i u vlano doba. Na pro
zorima treba da stalno stoje iane mreice da se
sprijei ulazak slijepim mievima kojih je ogro
man broj u onom kraju. U unutranjosti crkve tre
ba povaditi sve eksere zabijene u slikarije, zakitati uplja mjesta i popraviti oteene zidove. Na
koncu e biti potrebno zamijeniti sadanji krovni
pokriva od crijepa, pokrivaem od hrastovog
klisa kakav je oduvijek bio na crkvi. Da li e se
tom prilikom izbaciti kupola izvan krova koja je
u tursko vrijeme bila njim sakrivena, o tom se
mora posebno raspravljati. Svakako e se morati,
da bi se konzervacija uspjeno provela, smanjiti
bogosluenje u njoj na najmanju mjeru.

231

RSUM
Ce sont quelques donnes inconnues clairant le pass
de l'glise de l'ancien couvent de Lomnica (Lovnica) ; on
y dcrit le travail pour conserver et copier les fresques de
l'glise datant de 1608.
L'auteur tablit par une examination attentive que le
tableau d'Annonciation des portes principales de l'autel n'
appartient pas au 16me mais bien au 17me sicle et que
c'est l'oeuvre d'un maitre inconnu qui fit aussi la croix

232

crucifixion au-dessus de l'iconostase. L'auteur constata aussi

que le portail actuel de l'glise n'est pas l'original mais
qu'il appartient une poque postrieure.
En examinant l'iconostase, il y trouva note l'anne 1578
quand Longin, un peintre connu du 16me sicle, fit l'iconostase primordial. L'auteur publie, en outre, une inscription
de l'glise de 1612, inconnue jusqu'a prsent dans la littrature.