Γ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο

«Γυναίκα και Παράδοση»

3, 4, 5 Οκτωβρίου 2008

ΕΙΣΗΓΗΣΗ
Τίτλος «Οι «Λαζαρίνες» της Αιανής: Ένα γυναικείο έθιμο της περιόδου του
Πάσχα και οι κοινωνικοπολιτισμικές του προεκτάσεις».

Βόντσα Βασιλική
Προϊστάμενη Επιστημονικής
και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης
Β/θμιας Εκπ/σης Δ. Μακεδονίας
Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων
 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο στην Καρδίτσα: «Γυναίκα και Παράδοση»

Τίτλος: Οι «Λαζαρίνες» της Αιανής: Ένα γυναικείο έθιμο της περιόδου του
Πάσχα και οι κοινωνικοπολιτισμικές του προεκτάσεις

Συγγραφέας: Βόντσα Βασιλική, Προϊσταμένη Επιστημονικής και Παιδαγωγικής

Καθοδήγησης Β/θμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Μακεδονίας, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

SUMMARY
Lazarines is a female Easter custom which is present in many regions of the southern Balkans. In
the area of Eani, Kozani, it seems to survive through the centuries, as it is related to the ancient
Greek traditions of the coming of spring (worshipping Dionysus, Chtonius Hermes, Anthestiria,
witchcraft, fecundity and fertilisation), the medieval Greek Christian traditions (rebirth of nature,
resurrection of the dead, celebration of Lazarus) and the more modern social need for the young
women to take part in the public life as well as the search for a husband. The celebration lasts for
eight days and the dancing happening of “Tsintsiro” is the peak event. During this happening local
traditional food is served, special traditional songs are sung and folk clothes are worn by the
women who take part in it. The continuation of the custom reflects the traditional values which are
connected with the human sexes, as Lazarines, the young women, represent the women who are
confined to the house, “hestia”, and are destined for procreation (patriarch society, and the
subsequent allocation of the social roles to the sexes). However, even though, women are socially
confined, they produce civilisation and culture: folk costumes, songs, food and dances. The above
constitute an important part of the folklore which is heavily marked by the female creativity.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι «Λαζαρίνες» είναι ένα γυναικείο πασχαλινό έθιμο που εμφανίζεται σε πολλές περιοχές της
Νότιας Βαλκανικής. Στην περιοχή της Αιανής Κοζάνης επιβιώνει διαχρονικά για αιώνες, καθώς
συνδέεται με τις αρχαιοελληνικές παραδόσεις για τον ερχομό της Άνοιξης (λατρεία του Διονύσου,
του Χθόνιου Ερμή, των Ανθεστηρίων, μαγεία, ευφορία και γονιμότητα), τις μεσαιωνικές
ελληνοχριστιανικές παραδόσεις (αναγέννηση φύσης, Ανάσταση νεκρών, εορτασμός του Λαζάρου)
και τις νεότερες κοινωνικές ανάγκες για την έξοδο της νέας γυναίκας στο δημόσιο βίο και την
ανεύρεση συζύγου. Το έθιμο διαρκεί οκτώ ημέρες, κορυφώνεται με το χορευτικό δρώμενο
«τσιντσιρό», πλαισιωμένο από παραδοσιακά εδέσματα, παραδοσιακά ειδικά τραγούδια και
συγκεκριμένες λαϊκές γυναικείες ενδυμασίες. Η επιβίωση του εθίμου μέχρι τις μέρες μας
αντανακλά τις παραδοσιακές αξίες που συνδέονται με τα φύλα, καθώς οι «λαζαρίνες», οι νεαρές
δηλαδή γυναίκες συνδέονται με τον περιορισμό του γυναικείου φύλου στην «εστία» και την
αναπαραγωγή (πατριαρχικός καταμερισμός κοινωνικών ρόλων στα φύλα). Ωστόσο ακόμη και εντός
παραδοσιακών πλαισίων οι γυναίκες δρουν ως υποκείμενα που παράγουν πολιτισμό: στολές,
τραγούδια, εδέσματα, χορούς. Πρόκειται για ένα σημαντικό κομμάτι του λαϊκού πολιτισμού που
φέρει τη σφραγίδα της γυναικείας δημιουργίας.
 Εισαγωγή
Η παρουσίαση ενός εθίμου της περιόδου του Πάσχα, που υλοποιείται αποκλειστικά από
γυναίκες και η ανάλυσή του ως προς την χωρική του εμβέλεια, τη διαχρονική του διατήρηση και
κυρίως ως προς τη λειτουργικότητά του στα πλαίσια της παραδοσιακής κοινωνίας αποτελεί μια
προσπάθεια να εντοπισθούν ενεργά στοιχεία της παράδοσης, που είναι δυνατόν να φωτίσουν και
σύγχρονες κοινωνικές πρακτικές. Στα πλαίσια αυτά η κριτική παρουσίαση του εθίμου των
«Λαζαρίνων» στην Αιανή Κοζάνης μπορεί να αναδείξει χρήσιμες παραδοσιακές πολιτισμικές αξίες
και να εμπλουτίσει το ρεπερτόριο λύσεων για ποικίλα προβλήματα, που απασχολούν την έρευνα ή
προέρχονται από σύγχρονες κοινωνικές αναζητήσεις.
Τα δρώμενα του εθίμου των Λαζαρίνων της Αιανής περιέγραψε με εξαιρετική λεπτομέρεια ο
εκλιπών δάσκαλος και λαογράφος Κωνσταντίνος Σιαμπανόπουλος στο βιβλίο του ΄΄Οι Λαζαρίνες΄΄.
Πολλοί άλλοι λόγιοι, ιστορικοί, δημοσιογράφοι ή ερασιτέχνες λαογράφοι έχουν συγκεντρώσει
μαρτυρίες, περιγραφές, πληροφορίες και διάφορες εκδοχές, παραλλαγές και λεπτομέρειες σχετικά
με το έθιμο, ώστε να είναι διαθέσιμο για κάθε μελετητή ένα πλούσιο υλικό που υπάρχει στα αρχεία
του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού, του Δήμου, των σχολικών μονάδων της περιοχής, σε
διάφορους ιστοχώρους ή και δημοσιευμένο σε περιοδικά ή άλλα έντυπα. Υπάρχουν επίσης ηχητικά
και οπτικά ντοκουμέντα με τα τραγούδια, τη μουσική, τα χορευτικά βήματα, τις ιδιαίτερες στολές
και τους ομίλους των Λαζαρίνων. Έτσι στην παρούσα μελέτη θα παρουσιαστούν συνοπτικά τα
στοιχεία αυτά με τις αντίστοιχες βιβλιογραφικές αναφορές και εφεξής θα γίνει μια κριτική
ερμηνευτική τους επεξεργασία.

Οι «Λαζαρίνες» της Αιανής: ένα οκταήμερο παραδοσιακών γιορτών

Συνδεδεμένο με τις λατρευτικές γιορτές της Περιόδου του Πάσχα το έθιμο των Λαζαρίνων
της Αιανής διαρκεί μια βδομάδα, από το απόγευμα της Παρασκευής της προηγούμενης βδομάδας
μέχρι τον Τρανό Χορό των Βαΐων, που πραγματοποιούνταν μετά τη θεία λειτουργία της Κυριακής.
Στις εκδηλώσεις συμμετείχαν μόνο κορίτσια. Τα κορίτσια συγκεντρωνόταν κατά ομάδες στο κονάκι
την ημέρα του «φτωχολάζαρ» (το Σάββατο, μια βδομάδα πριν το Σάββατο του Λαζάρου) και
ξεκινούσαν τις προετοιμασίες της γιορτής. Κάθε παρέα - συντροφιά αποτελούνταν από τέσσερα
τουλάχιστον κορίτσια της ίδιας ηλικίας, διότι οι Λαζαρίνες έπρεπε να αποτελούν ζευγάρια μεταξύ
τους. Έπειτα έδιναν όρκο αιώνιας φιλίας και πίστης, ενώ ένα μικρότερο κορίτσι της γειτονιάς,
ηλικίας 8 έως 10 ετών, θα ακολουθούσε την παρέα με ένα καλαθάκι στο χέρι για να συγκεντρώνει
τα αυγά και τα φιλοδωρήματα των νοικοκυρών (Σιαμπανόπουλος, 1973, σσ. 24-26).
Το «φτωχολάζαρ» το κάθε μπλίκι (παρέα), τοποθετούσε στην αυλή του σπιτιού ανάποδα
μία πυροστιά και πάνω σ' αυτή μία γάστρα αναποδογυρισμένη. Στη γάστρα τοποθετούσαν ένα
λάπατο (άγριο λάχανο) και ένα κλούβιο αυγό. Στη συνέχεια, κάθε μία από τις κοπέλες πηδούσε
πάνω από τη γάστρα τρεις φορές για να είναι σιδερένια στην υγεία όλο το χρόνο. Στην διαδικασία
αυτή αποδίδονταν μαγικές ιδιότητες. Υπήρχε η πρόληψη ότι, όποια από τις κοπέλες κατά το
πήδημα ακουμπούσε το κλούβιο αυγό, θα κιτρίνιζε. Αν πάλι κάποια πατούσε το λάπατο, θα ανάδιδε
δυσωδία. Τέλος αν κάποια ακουμπούσε τη γάστρα, θα μαύριζε και στο τέλος θα πέθαινε.
Την Παρασκευή, παραμονή του Λαζάρου, κοπέλες ηλικίας δώδεκα έως δεκαοχτώ χρονών,
συγκεντρώνονταν στα κονάκια, έφερναν στις νοικοκυρές των σπιτιών φασόλια, ρύζι, αλεύρι ή
ακόμη και χρήματα για να μαγειρέψουν για τα δύο βραδινά ολονύχτια γλέντια των Λαζαρίνων, που
θα ακολουθούσαν. Το μεσημέρι της Παρασκευής τα κορίτσια επισκέπτονταν τα μισά σπίτια του
χωριού και τα υπόλοιπα το Σάββατο ανήμερα του Λαζάρου. Η πρώτη επίσκεψη- προσκύνημα των
Λαζαρίνων της Αιανής γινόταν στο «σπίτι» της Παναγιάς, ένα ναό που βρίσκεται στην πλατεία του
χωριού. Στη συνέχεια τα κορίτσια επισκέπτονταν με τη σειρά το σπίτι του παπά, του προέδρου, του
δασκάλου και τέλος όλα τα άλλα σπίτια του χωριού. Σε κάθε σπίτι οι κοπέλες τραγουδούσαν και
χόρευαν. Οι στίχοι των τραγουδιών προσαρμόζονταν κατά περίπτωση ανάλογα με τον αποδέκτη,
δηλαδή το νοικοκύρη του οποίου το σπίτι πήγαιναν οι Λαζαρίνες (Σιαμπανόπουλος, 1973, όπου
παρατίθενται και οι στίχοι των τραγουδιών).
Μόλις τελείωναν με τα τραγούδια στις αυλές των σπιτιών συγκεντρώνονταν στην πλατεία
του χωριού, όπου πραγματοποιούσαν τον Τρανό Χορό. Σ` αυτόν συμμετείχαν μόνον οι ανύπαντρες
κοπέλες κατά ομάδες (μπλίκια). Κάθε μπλίκι που έφτανε στην πλατεία του χωριού, τοποθετούνταν
στην αρχή του χορού τραγουδώντας πρώτα το «Τσιντσιρό», ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον τραγούδι,
και έπειτα τα υπόλοιπα τραγούδια του χορού. Όταν έφτανε στην πλατεία ένα νέο μπλίκι, τα
υπόλοιπα μπλίκια διέκοπταν το τραγούδι που λέγανε και τραγουδούσαν ξανά το «Τσιντσιρό».
Το ΄΄τσιντσιρό΄΄, που είναι το κεντρικό άσμα του Τρανού Χορού, παρατίθεται σε διάφορες
παραλλαγές από πολλούς μελετητές (Σιαμπανόπουλος, 1973,σσ. 50- 51) και ερμηνεύεται ως προς
το περιεχόμενο, το λεξιλόγιο και το χορό που το συνοδεύει από τους Καλλιανιώτη και Μπούκο,
στις αναφερόμενες στη βιβλιογραφία εργασίες τους. Σημειωτέον ότι το όνομα του τραγουδιού
προέρχεται από τον πρώτο του στίχο ΄΄τσιντσιρό γαϊτάνιμ’ κι αργυρό μ’ κουιμπί/ έχασα του χαϊμαλί
μου, ποια του βρήκατι;΄΄ ενώ ο ρυθμός του, 7/8, πλήρης ανατολικής νωχέλειας, επιτρέπει τις αργές
κινήσεις των χορευτριών με τη βαριά τους αμφίεση, οι οποίες επίσης επιβάλλονται από τις
πολιτισμικές συμβάσεις της αγροτοβουκολικής μεσαιωνικής κοινωνίας, όπου οι δημόσιες γρήγορες
κινήσεις των γυναικών αξιολογούνται ως ανεπιτρεπτές.
Η σειρά με την οποία τοποθετούνταν οι Λαζαρίνες στο χορό ήταν η εξής: Πρώτα, τα
κορίτσια ηλικίας 16 - 18 χρονών τα οποία ήταν σε ηλικία γάμου, με νυφιάτικη στολή και φύρτες.
Έπειτα κορίτσια ηλικίας 12 - 16 χρονών τα οποία φορούσαν νυφιάτικη στολή και τις υφασμένες
στον αργαλειό κεντητές ποδιές. Ακολουθούσαν κορίτσια ηλικίας 10 – 12 χρονών, με φούστες
φουστάνια και ποδιές διαφόρων χρωμάτων. Στο τέλος του χορού τοποθετούνταν τα κοριτσάκια
ηλικίας 6 – 10 χρονών με τις άσπρες καλοκαιρινές στολές.
Όταν νύχτωνε οι κοπέλες από 12 ετών και άνω πήγαιναν στο κονάκι για να δειπνήσουν και
να ξεκουραστούν. Τα κορίτσια μάλιστα ηλικίας 16 - 18 χρονών μετά το δείπνο διασκέδαζαν με
τραγούδι και χορό μέχρι τις πρωινές ώρες.
Την επόμενη μέρα, ανήμερα του Λαζάρoυ, οι Λαζαρίνες επισκέπτονταν τα υπόλοιπα σπίτια
του χωριού από το πρωί μέχρι το απόγευμα. Όταν τελείωναν με τις επισκέψεις, συγκεντρώνονταν
και πάλι στην κεντρική πλατεία και ξεκινούσαν τον Τρανό Χορό, όπως και την Παρασκευή
τραγουδώντας το «Τσιντιρό» και τα λοιπά τραγούδια.
Το δρώμενο του Τρανού Χορού με το «Τσιντσιρό» (καλοπλεγμένο γαϊτανάκι) αποτελούσε
το αποκορύφωμα της γιορτής και λάμβανε χώρα εκ νέου το απόγευμα του Σαββάτου. Η σειρά στο
χορό ήταν η ίδια με αυτή της Παρασκευής. Στον Τρανό Χορό του Σαββάτου μπορούσαν να
συμμετέχουν και αρραβωνιασμένες ή νιόπαντρες οι οποίες προσχωρούσαν στο χορό, αφότου όλα
τα μπλίκια είχαν τραγουδήσει το «Τσιντσιρό» και τοποθετούνταν ανάμεσα στις νυφιάτικες στολές
ή μετά τα φουστάνια. Ο Τρανός Χορός ολοκληρωνόταν με τη δύση του ηλίου. Έπειτα οι Λαζαρίνες
πήγαιναν στο κονάκι για να ξεκουραστούν, να γλεντήσουν και να προετοιμαστούν για τον Τρανό
Χορό των Βαΐων. Ουσιαστικά το έθιμο ολοκληρωνόταν με τα ίδια χορευτικά δρώμενα, τον Τρανό
Χορό, της Κυριακής των Βαΐων.
Τη διερεύνηση της σημασίας του χορευτικού αυτού δρώμενου επιχειρεί σε τρία επίπεδα,
κίνηση, μουσική και συμμετέχουσες, ο Μπούκος Σ., στην αδημοσίευτη διπλωματική μεταπτυχιακή
εργασία του ΄΄Ο Τρανός Χορός … Τσιντσιρό στο έθιμο των Λαζαρίνων της Αιανής Κοζάνης
μεταπολεμικά΄΄. Ο ερευνητής εξετάζει τη συναρτησιακή σχέση του Χορού με τα άλλα στοιχεία του
πολιτισμού, θεσμούς, σχέσεις, φαινόμενα, καθημερινές συνήθειες και τρόπο ζωής της κοινότητας.
Βασισμένος σε πληροφορίες που συνέλεξε από εικοσιπέντε πληροφορητές, με τη μέθοδο της
δομημένης συνέντευξης, ο ερευνητής μελέτησε τη χρονολογική διαδρομή του εθίμου και ιδιαίτερα
την αναβίωση του από το 1970 έως και σήμερα.
Ως βασικότεροι παράγοντες για την αναβίωση του εθίμου ορίζονται η νοσταλγική στάση
των ντόπιων προς τα παλιά τους έθιμα και βέβαια οι δημόσιες επιχορηγήσεις τέτοιων
πρωτοβουλιών. Ωστόσο θα έπρεπε να τονιστεί ότι η συνέχιση της παράδοσης λειτουργεί ως μέσο
δόμησης της τοπικής συλλογικής ταυτότητας, που αποτελεί συνεκτικό δεσμό των κατοίκων και
τρόπο αντίστασης στις παγκοσμιοποιημένες, έξωθεν επιβαλλόμενες μορφές συλλογικότητας.

Οι Λαζαρίνες και το έθιμο του Λαζάρου σ' άλλες περιοχές

Οι Λαζαρίνες είναι κατά βάση έθιμο των Βαλκανίων και έχει χαρακτήρα
΄΄γυναικονυμφικό΄΄(Λουκάτος, 1995, σ. 53 κ.εξ.). Έφηβες κόρες ντυμένες με ειδικές στολές
γύριζαν τους μαχαλάδες, χόρευαν και τραγουδούσαν με έναν ιδιαίτερα τελετουργικό τρόπο, την
εποχή της Άνοιξης, σε πολλές περιοχές της Νότιας Βαλκανικής.
Στο Ν. Κοζάνης, στον Κρόκο, στη Λευκοπηγή, τη Ροδιανή, το Λιβαδερό, την Ελάτη, χωριά
ντόπια ελληνόφωνα, αλλά και σε χωριά προσφυγικά, όπως στο Βαθύλακκο, τη Σκάφη ή το
Βατόλακκο Γρεβενών μαρτυρείται η ύπαρξη ομίλων Λαζαρίνων, που με διάφορες τοπικές
παραλλαγές γιορτάζουν το έθιμο του Λαζάρου. (Σιαμπανόπουλος, 1973, Καλλιανιώτης).
Στον υπόλοιπο ελληνικό χώρο ο λαός γιόρταζε με ανάλογα έθιμα την ανάσταση του
Λαζάρου και εξιστορούσε με τραγούδια ή και αναπαραστάσεις το θαύμα της επιστροφής του στο
χώρο των ζωντανών.
Στην Ανατολική Θράκη έχουμε προσωποποιήσεις «Λαζάρων» από νεαρά άτομα,
μεταμφιεσμένα με κλαδιά σε βλαστικά πνεύματα (Λουκάτος, 1995, σ. 51 κ.εξ.). Στο Πλαγιάριον
της Θράκης τα παιδιά επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού κατά ομάδες και τραγουδούν
«λαζάρικα» άσματα κρατώντας το ομοίωμα του Λαζάρου. Στην Κόρινθο τα παιδιά κρατούσαν
αντίστοιχα έναν τσολιά, στη Σκύρο μια ανθοστολισμένη κουτάλα, στην Ξάνθη μια στολισμένη με
λουλούδια σκούπα. Στις Κυκλάδες, στην Κρήτη, στα Ιόνια νησιά τα παιδιά γυρίζουν τα σπίτια
κρατώντας ή ένα συμβολικό ομοίωμα ή και τον επιτάφιο του Λαζάρου. Στη Μακεδονία, στη Στερεά
Ελλάδα αλλά και την Πελοπόννησο συναντάμε αγερμούς κοριτσιών, που μετά από πολυήμερη
ετοιμασία πραγματοποιούν ζευγαρωτή έξοδο των ομάδων στο χώρο, φορώντας παραδοσιακές
στολές και τραγουδώντας τα αντίστοιχα τραγούδια.
Σε κάθε περιοχή το έθιμο έχει ένα βασικό πυρήνα και παραλλάσσει τις λεπτομέρειες της
σύνθεσης των ομάδων, των στολών, των συμβόλων και των στολισμών, των τραγουδιών ή των
δρώμενων.
΄΄Το Σάββατο του Λαζάρου κινούμενο συνήθως μέσα στις καλύτερες ώρες της Άνοιξης, ήταν
εθιμικά, όπως και ψυχολογικά, ένα χαρούμενο προανάκρουσμα της Μεγάλης Γιορτής, μια
θαυμαστή προανάσταση συνανθρώπων, που έφερνε πάντα τους χριστιανικούς λαούς, ιδιαίτερα
εμάς τους ανατολικούς, τους πιο βασανισμένους από δουλειές και ξενοκρατίες, πολύ πιο κοντά
στην ολοκληρωμένη χαρά της θεϊκής ανάστασης της Λαμπρής, από όσο θα την άφηναν οι
δύσκολες μέρες του Πάθους '' (Λουκάτος, 1995,ο.π.).

Οι Λαζαρίνες της Αιανής στο χωροχρόνο της παράδοσης

Η μελέτη του εθίμου των Λαζαρίνων της Αιανής στρέφεται και προς την ανάλυση των
παραδοσιακών καταβολών του μέσα στον ιδιαίτερο χώρο που πραγματοποιείται.
Η Αιανή αποτελούσε κατά την αρχαιότητα το κέντρο της Ελιμιώτιδας, χώρας της Άνω
Μακεδονίας. Χτισμένη στους πρόποδες του βουνού Βούρινου, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά
ευρήματα, έχει κατοικηθεί πυκνά από το 1100π.Χ. και γνώρισε τη μεγαλύτερη ανάπτυξή της τον 4ο
αι. π.Χ., ενώ κατά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. (Καλλιανιώτης,
2006). Η Αιανή αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της γύρω περιοχής και κατά τη διάρκεια της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχε υπαχθεί διοικητικά στο
πασαλίκι των Ιωαννίνων μέχρι και το 1912, οπότε απελευθερώθηκε και εντάχθηκε στο νεοελληνικό
κράτος.
Στην συνεχώς κατοικημένη περιοχή της Αιανής, λοιπόν, πανάρχαια έθιμα συνδεδεμένα με
την άνοιξη, το ξύπνημα της βλάστησης και την ανάσταση της φύσης μεταδίδονται από γενιά σε
γενιά. Ανάλογες αρχαιοελληνικές γιορτές μαρτυρούνται σ' όλο τον ελληνικό χώρο. Για παράδειγμα
στην Αθήνα η ετήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης και των νεκρών ήταν τα Ανθεστήρια προς
τιμή του Λιμναίου Διονύσου και του Χθόνιου Ερμή (τέλος Φεβρουαρίου- αρχές Μαρτίου).
Ο Πούχνερ (1982, σ.18 κ.εξ.) υποστηρίζει ότι σ' αυτά τα λαϊκά έθιμα κυριαρχεί ένα
βιοτονωτικό στοιχείο, θετικό και αισιόδοξο. Διαφαίνεται επίσης η προέλευσή τους από τη λατρεία
της γονιμότητας, την αρχικά μαγική τους σκοπιμότητα για την εξασφάλιση της καλοχρονιάς και
της ευφορίας αγρών, ζώων και ανθρώπων.
Μετά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες η αρχαιοελληνική λαϊκή παράδοση ζυμώθηκε με
τις «αναστάσιμες» προσδοκίες της Ανάστασης του Θεανθρώπου. Οι ανοιξιάτικες γιορτές αποκτούν
νέο περιεχόμενο, συνδέονται με τις κοινωνικές αξίες της ομορφιάς, της σεμνότητας, της
γονιμότητας, της σωματικής αντοχής και υπογραμμίζουν τη χαρά της ζωής, την αναγέννηση της
φύσης αλλά και τη χριστιανική ευλάβεια.
Συνεπώς οι Λαζαρίνες της Αιανής, οι νεαρές έφηβες ντυμένες με τις ιδιαίτερες μεσαιωνικές
στολές, που γυρίζουν τα σπίτια τραγουδώντας, χορεύουν και τραγουδούν έξω από την ενοριακή
εκκλησία, διατηρούν όλη την παλιά τελετουργική μεγαλοπρέπεια ενός πολύ παλιού παραδοσιακού
εθίμου.

Ερμηνευτική προσέγγιση του εθίμου μέσα από την οπτική του φύλου
Οι ΄΄Λαζαρίνες΄΄ στην Αιανή, έθιμο προπομπός του Πάσχα και συνδεδεμένο με την
ανοιξιάτικη βλάστηση, είχε σαφή λειτουργική σημασία για τη κοινότητα, καθώς βρισκόταν στο
κέντρο της κοινωνικής ζωής, αποτυπώνοντας ηθικές, πολιτισμικές και αισθητικές αξίες της
αντίστοιχης κοινωνίας. Η συμμετοχή των γυναικών στο έθιμο αυτό, ως τρόπος κοινωνικοποίησης,
ένταξης στην ομάδα και αποδοχής του ρόλου που η κοινωνία επιφυλάσσει στη γυναίκα,
αντικατοπτρίζει τη δομή, τις αξίες και τα πιστεύω της κοινότητας, που οριοθετούνται από την
οικονομία του τόπου, την κοινωνική οργάνωση, τον καταμερισμό ρόλων και ισχύος και επιπλέον
το θρησκευτικό ημερολόγιο (Παραδέλλης, 1992).
Οι ανοιξιάτικες πομπές των κοριτσιών (΄΄μπλίκια΄΄) αποκτούν έντονο κοινωνικό
χαρακτήρα, γιατί είναι από τις λίγες επίσημες εξόδους στο χωριό των κοριτσιών εφηβικής ηλικίας.
Πρόκειται για ένα είδος διαβατήριας τελετής, δηλαδή το βασικό όχημα για τη διαδικασία
κοινωνικοποίησης και έναρξης της προσπάθειας για ανεύρεση συζύγου. Η τελετουργική αυτή
έξοδος των κοριτσιών έχει κύριο σκοπό τη γνωριμία των δυο φύλων και το γάμο.
Τα κορίτσια, δηλαδή, δίνουν την πρώτη δημόσια παράσταση στη σκηνή της μικροκοινωνίας
του χωριού και προσπαθούν να ενσαρκώσουν το ιδανικό της μέλλουσας νύφης κάτω από το κριτικό
βλέμμα των γονέων του υποψήφιου (Πούχνερ, 1982, σσ. 37- 40).
Στα χωριά του Τσιαρτσιαμπά, της ευρύτερης περιοχής της Αιανής, οι Λαζαρίνες, και κυρίως
ανάμεσα τους οι υποψήφιες νύφες διδάσκονται από τις μεγαλύτερες και πιο έμπειρες γυναίκες,
εκτός από τα τραγούδια και τους χορούς, τη σωστή συμπεριφορά, η οποία επιβάλλεται από τα
εκάστοτε πρότυπα της κοινότητας, την κοινωνική ιεράρχηση αλλά και τις αναγκαίες γνώσεις και
δεξιότητες για την ομαλή ένταξή τους στην κοινοτική ζωή. Οι νέες κοπέλες κρίνονται για την
ομορφιά τους, την υγεία, τη σωματική αντοχή αλλά και τη συντροφικότητα και τη γενικότερη
συμπεριφορά τους. Μ’ αυτά τα κριτήρια η κοινότητα θα αποφανθεί στη συνέχεια για την
καταλληλότητα τους για είσοδο στη ζωή της ενήλικης έγγαμης γυναίκας.
Είναι εντυπωσιακό ότι, στις Λαζαρίνες της Αιανής, παίρνουν μέρος αποκλειστικά κορίτσια,
παρέες ανύπαντρων ή αρραβωνιασμένων και νιόπαντρων γυναικών (Σιαμπανόπουλος, 1973, σσ.
50- 57). Μετά τις επισκέψεις στα σπίτια και τα σχετικά τραγούδια και κεράσματα, λαμβάνει χώρα
το χορευτικό δρώμενο στην πλατεία του χωριού, ο Τρανός Χορός. Τα κορίτσια χορεύουν
τραγουδώντας δεκατέσσερα τραγούδια του Λαζάρου και δυο των Βαΐων. Το έθιμο, συνδεδεμένο με
την αναγέννηση της φύσης, παραπέμπει στην ανανέωση της ζωής και συνδέεται με τη γυναικεία
συμμετοχή στη γονιμότητα και τη συνέχιση της γενιάς. Η φύση, λοιπόν, του εθίμου είναι
πολυλειτουργική και η διαχρονική του παγίωση θεμελιώνεται με μια σειρά παραδοχές που
ορίζονται από τις κοινωνικές αξίες και τους κοινωνικούς ρόλους. Στην κυρίαρχη πατριαρχική
ιδεολογία των παραδοσιακών κοινωνιών, όπως της Αιανής, η γυναίκα ταυτίζεται με την
αναπαραγωγή και τη φροντίδα των μελών της οικογένειας. Έτσι τα έθιμα που συνδέονται με το
΄΄νυφοδιάλεγμα΄΄ ρυθμίζουν τα θέματα της σύστασης των οικογενειακών μορφών και νοικοκυριών
και την εξέλιξη της κοινωνικής ζωής.

Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας τα παραπάνω πρέπει να επισημανθεί ότι οι ΄΄Λαζαρίνες΄΄ της Αιανής είναι
μια τοπική παραλλαγή ενός γενικότερου εθίμου της Ν. Βαλκανικής, που συνδέεται με τις βλαστικές
γιορτές της άνοιξης και τα θρησκευτικά έθιμα του κύκλου του Πάσχα.
Στην Αιανή ωστόσο το έθιμο έχει ιδιαίτερα τελετουργικό χαρακτήρα, προετοιμάζεται και
εξελίσσεται κατά τη διάρκεια ενός οκταήμερου, που προηγείται της Κυριακής των Βαΐων, και
καταλήγει με το χορευτικό δρώμενο του Τρανού Χορού και το ΄΄Τσιντσιρό΄΄. Πρόκειται δηλαδή για
μια ανοιξιάτικη γιορτή που εμπλέκει όλες τις νεαρές γυναίκες του χωριού προσαρμοσμένο στις
κοινωνικές ανάγκες (το νυφοδιάλεγμα), που προκύπτουν από τις πατριαρχικές κοινωνικές δομές,
τον καταμερισμό εργασίας στις αγροτικές περιοχές, το ρόλο της γυναίκας στην ιδιωτική σφαίρα, τις
καθημερινές πρακτικές ή τις λαϊκές γιορτές και τις κοινωνικές αξίες που συνδέονται με τα φύλα.
Από την ανάλυση που έγινε προκύπτει ότι οι γυναίκες στην Αιανή, αν και εγκλωβισμένες
στις κυρίαρχες πατριαρχικές δομές που τις περιορίζουν στην ιδιωτική σφαίρα της εστίας και την
αναπαραγωγή, δρουν εντός των παραδοσιακών πλαισίων, ως υποκείμενα που διατηρούν και
παράγουν πολιτισμό. Οι παραδοσιακές στολές, τα τραγούδια και τα χορευτικά δρώμενα, όπου οι
γυναίκες πρωτοστατούν, συγκροτούν ένα αξιόλογο σώμα εικόνων, ένα σύστημα επικοινωνίας και
ένα σημαντικό κομμάτι του λαϊκού πολιτισμού. Πρόκειται ουσιαστικά για την αθέατη πλευρά της
γυναικείας ισχύος, η οποία είναι παρούσα στο λαϊκό πολιτισμό.
Συνειδητοποιώντας σήμερα την προϊούσα οικολογική υποβάθμιση, την κρίση της
απασχόλησης και το μαρασμό της υπαίθρου (Μασσαλάς, 2008), μια φρέσκια ματιά στα
παραδοσιακά δρώμενα και μια κριτική ανάδειξη των δυνάμεων του λαϊκού πολιτισμού πιθανόν να
δώσει κάποιες απαντήσεις στην υποβάθμιση διαφόρων περιβαλλόντων της ζωής μας, του φυσικού,
του βιολογικού, του κοινωνικού και του πολιτισμικού.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αυδίκος, Ε. (2004) Πανηγύρια και χορευτικοί όμιλοι: βίωση και αναβίωση της παράδοσης,
Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
2. Βρετάκος, Φ. (1980) Οι Δώδεκα Μήνες του ΄Έτους και αι κυριότεραι Εορταί των, Αθήνα.
3. Δαμιανάκος, Σ. (1987) Παράδοση Ανταρσίας και Λαϊκός Πολιτισμός, Αθήνα, Πλέθρον.
4. Δήμας, Η. (2004) Η μετάλλαξη της πολιτιστικής δημιουργίας: Από την παραδοσιακή κοινωνία
στην αντίστοιχη μεταβιομηχανική, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
5. Καλλιανιώτης, Θ., Οι Λαζαρίνες της Αιανής και των περιχώρων: όψεις ενός μεσαιωνικού εθίμου,
από press@kozanisimera.gr
6. Καλλιανιώτης, Θ. (2006) Συνοπτική Ιστορία της Αιανής (Κάλλιανης), Αιανή.
7. Λουκάτος, Δ. (1995) Πασχαλινά και της Άνοιξης, Αθήνα, Φιλιππότης.
8. Μασσάλας, Χ. (2008) «Από την κρίση στην ελπίδα...», Μόχλος, τ.16, Κοζάνη.
9.Μπούκος, Σ. (2008) Ο Τρανός Χορός ΄΄τσιντσιρό΄΄ στο έθιμο των Λαζαρίνων της Αιανής Κοζάνης
μεταπολεμικά, Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, Κομοτηνή, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης.
10. Νιτσιάκος, Β. (1991) Παραδοσιακές Κοινωνικές Δομές, Αθήνα, Οδυσσέας.
11. Παραδέλλης, Θ. (επιμ) (1992) Ταυτότητες και φύλο στη Σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα, Καστανιώτης,
Παν/μιο Αιγαίου.
12. Παπαταξιάχη, Ε.& Παραδέλλη Θ. (1993) Ανθρωπολογία και παρελθόν, Εισαγωγή, Αθήνα.
13. Πούχνερ, Β. (1982) «Παραστατικά Δρώμενα, λαϊκά θεάματα και λαϊκό θέατρο στη
νοτιοανατολική Ευρώπη», Δελτίο Λαογραφίας, τ.ΛΒ', 1979- 1981, Αθήνα.
14. Σιαμπανόπουλος, Κ.Ε. (1973) Οι Λαζαρίνες, Θεσ/νικη, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών
Κοζάνης.
15. Σιαμπανόπουλος, Κ.Ε. (1995) Αιανή, έκδοση Δήμου Αιανής.
16. Σκουτέρη- Διδασκάλου, Ν. (1991) «Τα εν οίκω μη εν δήμω και αντιστρόφως» στο
Ανθρωπολογικά για το Γυναικείο Ζήτημα, Αθήνα, Πολίτης.