1

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελίδα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ ΓΕΝΙΚΑ
1.Ανάλυση της αγοράς 7
2.Εμπορεύσιμα είδη σαλιγκαριών 9
3.Στοιχεία ανατομίας, μορφολογίας και βιολογίας του σαλιγκαριού 12
4.Εχθροί και ασθένειες 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄ ΕΚΤΡΟΦΗ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ

5.Τα πλεονεκτήματα του Helix aspersa 27
6.Είδη εκτροφής 29
7.Χαρακτηριστικά του ανοικτού τύπου εκτροφής 30
8.Χαρακτηριστικά του κλειστού τύπου εκτροφής 48
9.Στάδια εκτροφής του κλειστού τύπου εκτροφής 50
α. Αναπαραγωγή 50
β. Πάχυνση 57

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ – ΘΡΕΠΤΙΚΗ ΑΞΙΑ

10.Ανάλυση στοιχείων κόστους 85
11.Παροχή τεχνογνωσίας 91
12.Διάθεση των σαλιγκαριών 94
13.Διατροφική αξία των σαλιγκαριών 100
14.Τελικές εκτιμήσεις 104

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 107
 2

Ευχαριστούμε τον αγαπητό συνάδελφο κ. Γκόγκα Αθανάσιο, βιολόγο MSc,

για τις επιστημονικές του επισημάνσεις και βελτιώσεις που επέφερε στο
συγκεκριμένο σύγγραμμα

Πρώτη έκδοση Σεπτέμβριος 2010

Τελευταία ενημέρωση Νοέμβριος 2010

Βάσει του Νόμου απαγορεύεται η αντιγραφή, αναπαραγωγή και διάθεση

του βιβλίου σε τρίτους (σε οποιαδήποτε μορφή), αν δεν υπάρχει έγκριση
από τον συγγραφέα

Αβραάμ Νικολαΐδης, γεωπόνος

 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα σαλιγκάρια, αν θυμηθούμε παλαιότερες εποχές, τα έτρωγαν κυρίως οι

άνθρωποι της υπαίθρου. Ήταν μια θρεπτική, υγιεινή, νόστιμη, εύκολα συλλεγόμενη,
οικονομική τροφή και μάλιστα νηστίσιμη, γιατί χρονικά η συλλογή τους γινόταν πριν το
Πάσχα, με την αύξηση της θερμοκρασίας και την σχετική υγρασία που υπάρχει την
Άνοιξη.
Σήμερα τα σαλιγκάρια έγιναν είδος πολυτελείας και τα ρεστοράν στο εξωτερικό,
αλλά και αρκετά στη χώρα μας, τα έχουν συμπεριλάβει στο μενού τους.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια στην Ελλάδα τα εδώδιμα σαλιγκάρια προερχόταν
από φυσικούς πληθυσμούς και ως εκ τούτου ήταν ένα προϊόν εποχιακό, συνδεόμενο με
τις τοπικές παραδόσεις. Μάλιστα τις δεκαετίες του 1960-90 είχαμε ραγδαία ανάπτυξη
του κλάδου της εμπορίας και μεταποίησης σαλιγκαριών. Συλλέγονταν σε ετήσια βάση
μέχρι 1.000 τόνοι σαλιγκαριών. Τις περιόδους αυτές οι Ελληνικές μεταποιητικές
επιχειρήσεις ήταν σε άνθηση και από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη, τόσο ως προς την
μεταποίηση όσο και στη διάθεση νωπών σαλιγκαριών.
Σύμφωνα με στοιχεία, περί το 1988 οι εισαγωγές σαλιγκαριών στη Γαλλία
(ζωντανά και κατεψυγμένα) από τη χώρα μας αποτελούσαν το 25% των εισαγωγών
της. Στα δε μεταποιημένα, οι εισαγωγές προερχόταν από την Ελλάδα σε ποσοστό 80%.
Αργότερα παρουσιάστηκε μια σημαντική κάμψη στον τομέα του σαλιγκαριού.
Όμως τα τελευταία χρόνια άρχισαν να δημιουργούνται κάποιες μονάδες στην χώρα μας,
που απασχολούνται με την εκτροφή των σαλιγκαριών.
Σήμερα παρατηρούνται μειώσεις των φυσικών πληθυσμών που οφείλονται κύρια
στις κλιματικές αλλαγές, στις αλλαγές των καλλιεργειών (μονοκαλλιέργειες), στα
φυτοφάρμακα, τα νιτρικά, τις πυρκαγιές, τις εκχερσώσεις στις άκρες των αγρών, κλπ.
Επειδή η δραστηριότητα της εκτροφής σαλιγκαριών στην νέα της μορφή διαφέρει
απ’ ότι παλαιότερα (της τεχνογνωσίας του 1990) και επειδή υπάρχει τρομερή έλλειψη
πληροφόρησης από την μια μεριά, αλλά και συγχρόνως μεγάλο ενδιαφέρον για
δημιουργία μεσαίων έως και μεγάλων μονάδων εκτροφής σαλιγκαριών σε
επιχειρηματική βάση, θεώρησα σκόπιμο να συγγράψω κάποιες σκέψεις σαν μια αρχή γι’
αυτούς που «ψάχνονται» στον τομέα της σαλιγκαροτροφίας. Σε καμία περίπτωση το
βιβλίο δεν θα αντικαταστήσει ένα σύμβουλο, ιδίως για την κλειστή εκτροφή, όπου
απαιτείται υψηλή τεχνογνωσία και πολλές λεπτομέρειες. Στα πρώτα χρόνια θα
χρειαστεί απαραίτητα ένας έμπειρος και έμπιστος γεωργικός σύμβουλος.
Η ανάπτυξη της σαλιγκαροτροφίας αποτελεί ένα ζητούμενο για τη χώρα μας.
Είναι μια ζωοτεχνική εκτροφή, ένας εξειδικευμένος κλάδος αγροτικής/ζωικής
παραγωγής που θα συμβάλει (αν τελικά υπάρξουν χειροπιαστά αποτελέσματα
παραγωγής προϊόντος) στην ανύψωση του αγροτικού εισοδήματος, τόσο ως
συμπληρωματικό αλλά και ως κύριο εισόδημα. Θα πρέπει να τεθούν όμως από την αρχή
όλα σε μια ορθολογική βάση, να προσεχθεί το θέμα ποιότητα-πιστοποίηση γιατί σ’
 4

αυτόν τον τομέα μπορούμε να έχουμε υπεροχή έναντι των άλλων ανταγωνιστικών
χωρών και να φέρουμε τα προϊόντα μας σε πιο πλεονεκτική θέση. Μην ξεχνάμε ότι και
σε ανάλογες εκτροφές, όπως για παράδειγμα της ιχθυοκαλλιέργειας, είμαστε πρώτοι σε
παραγωγή και εξαγωγές και μάλιστα πουλάμε και τεχνογνωσία.
Από την αρχαιότητα πολλοί επιστήμονες / φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με τα
σαλιγκάρια (Αγγλ: Snails, Γαλ: Escargots, Ιταλ: Lumache, Ισπαν: Caracoles). Η τομή
των σαλιγκαριών (κοχλιών) έδωσε στον Πυθαγόρα τον Χρυσό Κανόνα και τον αριθμό
της αρμονίας Φ. Ο Αρχιμήδης συνέλαβε από το σχήμα των σαλιγκαριών την απίθανη
ιδέα της αντλίας-κοχλία.
Η εκτροφή σαλιγκαριών διέπεται από το χαρακτηριστικό ότι έχει την δυνατότητα
για υψηλές αποδόσεις των επενδύσεων με χαμηλό επίπεδο των εισροών (καινοτόμες
επενδύσεις).

Εισαγωγές νωπών σαλιγκαριών στην χώρα μας από το 1981 έως το 2008
(Εθνική Στατιστική Υπηρεσία)
 5

Οι γραμμές αυτές γράφτηκαν στο τέλος της σύνταξης του βιβλίου. Υπήρξαν εκ
μέρους μου πολλές επισκέψεις σε σαλιγκαροτροφεία τόσο ανοικτού όσο και κλειστού
τύπου. Δυστυχώς αυτό που εισέπραττα ήταν τα προβλήματα των επιχειρηματιών
εκτροφέων που συνίσταντο στο εξής: Δεν μπορούσανε να βγάλουνε παραγωγή
προϊόντος (σαλιγκάρια). Στα ανοικτά εκτροφεία για παράδειγμα, ενώ ο πρώτος χρόνος
κυλούσε με μια κινητικότητα πολύ καλή μέσα στα εκτροφεία, δηλαδή ενεργό γενετικό
υλικό, βλέπαμε αυγά, γόνο, πληθυσμό, μετά την διαχείμανση (χειμώνας), η άνοιξη που
ερχόταν, μέχρι τον Ιούνιο, ήταν απελπισία. Μεγάλη θνησιμότητα μέχρι κατάρρευση
πληθυσμών, σύμφωνα με τους παλιούς εκτροφείς. Στα κλειστά εκτροφεία είχαμε
σημαντική θνησιμότητα του γενετικού υλικού και ελάχιστο νέο πληθυσμό-γόνο, που
οφειλόταν στην μη ορθή εφαρμογή της τεχνογνωσίας.
Όλα αυτά μας προβληματίζουν ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί εάν
επενδύσουμε άμεσα σημαντικά κεφάλαια στην σαλιγκαροτροφία. Θα πρέπει καλύτερα να
πειραματιστούμε με μικρές εκτάσεις (αγροτεμάχιο με προοπτική επέκτασης), για
παράδειγμα με 1 στρέμμα ανοικτής εκτροφής ή με 300 τ.μ. διχτυοκηπίου, στο
μικροκλίμα της περιοχής μας, να εφαρμόσουμε προσεκτικά την τεχνογνωσία και να
περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα για να μπορέσουμε να βγάλουμε τα
συμπεράσματά μας. Τα σαλιγκάρια πρέπει να εναρμονιστούν στα καινούργια δεδομένα,
στους βιότοπους που θα αναπτυχθούν.
Δυστυχώς δεν έχουμε αποτελέσματα ερευνών στην χώρα μας, αποδεικτικά
στοιχεία παραγωγής, με αποτέλεσμα να υπάρχει προς το παρόν μια επιφύλαξη
σημαντική να παροτρύνει/ενθαρρύνει μια Υπηρεσία ή ένας οποιοσδήποτε φορέας
κάποιον να επενδύσει σημαντικά κεφάλαια για να δημιουργήσει μια βιώσιμη μονάδα
σαλιγκαριών.
Εμείς συγκεντρώσαμε απλά υλικό - τεχνογνωσία και παρουσιάζουμε το σύστημα
της ανοικτής εκτροφής που χρησιμοποιείται στην Ιταλία και το σύστημα της ημι-
εντατικής εκτροφής κλειστού τύπου, που εφαρμόζεται κυρίως στην Γαλλία.
Το μοντέλο που θα προσεγγίζαμε προσεκτικά, είναι:
Αναπαραγωγή (παραγωγή γόνου) και πάχυνση σε διχτυοκήπια.
6
 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ ΓΕΝΙΚΑ

1.Ανάλυση της αγοράς.

Οι δυο κύριες περιοχές κατανάλωσης σαλιγκαριών στον κόσμο είναι η Δυτική-

Κεντρική Αφρική και η Δυτική Ευρώπη.
Κυριότερες χώρες παραγωγής-κατανάλωσης στην Αφρική είναι η Νιγηρία, η
Γκάνα, η Ακτή Ελεφαντοστού (στη χώρα αυτή η ετήσια κατανάλωση σαλιγκαριών φτάνει
τους 10.000 τόνους, ο πληθυσμός είναι 20 εκατομμύρια κάτοικοι). Υπάρχουν
σαλιγκάρια εδώδιμα στην Αφρική (της οικογένειας Achatinidae) που το βάρος τους
είναι 80-350 γρ. το ένα.
Στην Ευρώπη η Γαλλία είναι η χώρα με τα περισσότερα εκτροφεία σαλιγκαριών
και τη μεγαλύτερη κατανάλωση, που φτάνει σήμερα περί τους 40.000 τόνους ετησίως
(η παραγωγή της χώρας είναι περί τους 12.000 τόνους). Η κατανάλωση σαλιγκαριού
στη χώρα αυτή σύντομα θα πλησιάσει το 1 κιλό/άτομο/έτος.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2007 στην Γαλλία:
 το 60% των σαλιγκαριών διατίθεται σε κλειστές συσκευασίες,
 το 35% κατεψυγμένο και μόνο
 το 5% φρέσκο και ζωντανό.
Δεύτερη σε κατανάλωση είναι η Ισπανία με 20.000 τόνους και η Ιταλία με 10.000
τόνους. Στην χώρα μας καταναλώνουμε περί τους 500 τόνους σαλιγκάρια.
Γενικά δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία και πολλά απ’ αυτά που βρίσκουμε έχουν
μεγάλες αποκλίσεις. Η παραγωγή σαλιγκαριών παγκοσμίως από τα εκτροφεία,
αντιπροσωπεύει μόλις το 15-20% της συνολικής κατανάλωσης.
Σύμφωνα με κάποια στοιχεία του 2007 η διεθνής κατανάλωση ήταν περί τους
420.000 τόνους, συνολικής αξίας 7 δις $. Άλλες χώρες που καταναλώνουν σαλιγκάρια
είναι η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γερμανία, η Αυστραλία, κ.α.
Από τους 420.000 τόνους αυτούς:
 το 30% πωλείται ως φρέσκο προϊόν,
 το 47% ως κατεψυγμένο και
 το 23% σε κονσέρβα.
Η ερευνητική δραστηριότητα που παρατηρείται τον τελευταίο καιρό στη χώρα
μας, θα συμβάλει στη βελτίωση της τεχνογνωσίας εκτροφής των εδώδιμων
σαλιγκαριών, στηρίζοντας τη δημιουργία καινοτόμων και βιώσιμων γεωργικών
εκμεταλλεύσεων.
Οι κύριοι στόχοι για την επιστημονική και τεχνική υποστήριξη περιλαμβάνουν:
-την επιλογή των γεννητόρων,
-τη διαχείριση των ζώων κατά τα στάδια της αναπαραγωγής και της πάχυνσης,
 8

-την αύξηση της παραγωγής,

-την ποιοτική βελτίωση του προϊόντος και πιστοποίησή του,
-την προώθηση του προϊόντος,
-τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του κατάλληλου επενδυτικού σχεδίου για την ίδρυση
και λειτουργία μιας μονάδας εκτροφής.
Η εγκαθίδρυση νέων μονάδων εκτροφής στην Ελλάδα θα συμβάλει θετικά και
στην προστασία των φυσικών πληθυσμών των σαλιγκαριών.
Η κατανάλωση σαλιγκαριών παγκοσμίως αυξάνεται και η παραγωγή καλύπτει
μόνο ένα μικρό μέρος της ζήτησης. Η ζήτηση επομένως υπάρχει και είναι σε θέση να
απορροφήσει μεγάλες ποσότητες προϊόντος. Η προσφορά λοιπόν είναι εκείνη που δεν
μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις απαιτήσεις.
Η Ευρωπαϊκή αγορά είναι ελλειμματική κατά 60-80.000 τόνους ετησίως
(στοιχεία 2010).
Τις ανάγκες αυτές τις καλύπτει με αθρόες εισαγωγές φυσικών πληθυσμών από
Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο, Αίγυπτο, Τουρκία, Κύπρος, Σκόπια, χώρες της Ανατολικής
Ευρώπης, κλπ.
Οι φυσικοί πληθυσμοί του κυριότερου εκτρεφόμενου είδους Helix aspersa
παρουσιάζουν έντονη ποικιλομορφία και αποτελούν σημαντικό γενετικό απόθεμα, που
εκτός από την ανάγκη προστασίας και διατήρησης μπορεί να αξιοποιηθεί στην
παραγωγή εκτρεφόμενων σαλιγκαριών με ενδιαφέροντα γνωρίσματα που θα μπορούν να
παρουσιάζουν πλεονεκτήματα ανταγωνιστικότητας σε εξειδικευμένες αγορές. Πάνω
από το 80% των εκτροφέων στην Ευρώπη παράγουν το συγκεκριμένο είδος
σαλιγκαριού.
Στην Ελλάδα τα ζωντανά σαλιγκάρια θα πρέπει να συλλέγονται από 1
Φεβρουαρίου έως και 30 Ιουνίου, δηλαδή σε χρόνο εκτός αναπαραγωγικής περιόδου,
που είναι το φθινόπωρο. Σημαντικό είναι να μαζεύονται μόνο τα ώριμα σαλιγκάρια.
 9

2.Εμπορεύσιμα είδη σαλιγκαριών

Σ’ όλο τον κόσμο, τα είδη του σαλιγκαριού (γένους Helix ) είναι περί τις 4.000.
Από τα είδη των σαλιγκαριών που διαβιούν ελεύθερα στην Ευρώπη, περίπου δώδεκα
είναι εδώδιμα και μόνα τέσσερα έως πέντε είναι εμπορεύσιμα.
Το σύνολο σχεδόν των σαλιγκαριών που διακινούνται στην Ευρωπαϊκή αγορά
είναι του γένους Helix και η διακίνηση τους γίνεται με τους παρακάτω τρόπους:
1. Νωπά – ζωντανά: προέρχονται από εισαγωγές, ή συλλέγονται από τη φύση και
διακινούνται σε ξύλινα ή πλαστικά κιβώτια των 20-25 κιλών.
2. Σώματα σαλιγκαριών: ημι - επεξεργασμένα διατηρούμενα σε άλμη και διακινούνται σε
μεγάλες συσκευασίες στη βιομηχανία.
3. Κατεψυγμένα με κέλυφος: η σάρκα έχει αφαιρεθεί και αφού έχει υποστεί επεξεργασία
και έχει επανατοποθετηθεί μέσα στο κέλυφος με βούτυρο, μαϊντανό, σκόρδο και άλλα
καρυκεύματα.
4. Κονσέρβες: περιέχουν σώματα σαλιγκαριών επεξεργασμένα. Τα κελύφη
τοποθετούνται χωριστά μαζί με την κονσέρβα.
5.Άδεια κελύφη: έχουν μεγάλη εμπορική αξία και προωθούνται στη βιομηχανία για να
γεμιστούν με κρέας σαλιγκαριών.

Από τα εδώδιμα σαλιγκάρια που διακινούνται στην Ευρωπαϊκή αγορά:

το Helix aspersa (σαλιγκάρι των κήπων, petit-gris στην Γαλλία) καλύπτει το 40% του
εμπορίου,
 10

το Helix pomatia (σαλιγκάρι της Bουργουνδίας ή Ρωμαϊκό σαλιγκάρι ή εδώδιμο

σαλιγκάρι) καλύπτει το 28% του εμπορίου (το βάρος ενός ώριμου κυμαίνεται από 20-
25 γρ. Βρίσκεται στη χώρα μας στα βουνά της Ροδόπης, υψόμετρο >500μ.),

το Helix lucorum (Μαύρο ή καμπίσιο ή τούρκικο-Turk το αποκαλούν οι Γάλλοι)

καλύπτει το 22% (το βάρος ενός ώριμου κυμαίνεται από 20-35 γρ. Βρίσκεται στην
Μακεδονία, έχει σκληρή σάρκα, κατά 60% πηγαίνει στην μεταποίηση),
 11

και τέλος το είδος Helix vermiculata (eobania) που καλύπτει το υπόλοιπο 8,5% του
εμπορίου και είναι κοινό σε όλη την Ελλάδα (το βάρος ενός ώριμου κυμαίνεται από 8-10
γρ.).

Εξάπλωση του σαλιγκαριού στην Ευρώπη του είδους Helix pomatia

 12

3.Στοιχεία ανατομίας, μορφολογίας και βιολογίας του σαλιγκαριού

Η λατινική ονοματολογία του σαλιγκαριού Helix προέρχεται από το ελικοειδές

σχήμα του κελύφους του.
Το σώμα του δεν έχει εσωτερικό σκελετό και διακρίνεται σε τέσσερα τμήματα:
Στην κεφαλή, τον πόδα, τον μανδύα και την σπλαχνική κοιλότητα.

Εξωτερική μορφολογία του σαλιγκαριού και σχηματογράφημα της εσωτερικής

ανατομίας του
 13

Η κεφαλή φέρει την στοματική περιοχή και τα δύο ζεύγη των συσταλτών
κεραιών. Στα άκρα του μεγαλύτερου ζευγαριού των κεραιών υπάρχουν οι οφθαλμοί.
Στις μεγάλες οπτικές κεραίες βρίσκονται τα αισθητήρια κύτταρα που χρησιμεύουν για
την γεύση ή την αντίληψη των χημικών ουσιών που βρίσκονται μακριά. Στις μικρές
οπτικές κεραίες τα αισθητήρια κύτταρα αναγνωρίζουν την γεύση ή αντιλαμβάνονται τις
χημικές ουσίες που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το σαλιγκάρι. Χρησιμεύουν και
ως όργανα αφής.
Ο πόδας (το πόδι), η έρπουσα επιφάνεια [πέλμα έρπυσης], είναι ένας δυνατός
μυς, τοποθετημένος κάτω από την σπλαχνική μάζα. Η κίνηση επιτυγχάνεται με κύματα
μυϊκών συσπάσεων που ξεκινούν από μπροστά και οδηγούνται προς τα πίσω κατά μήκος
του ποδιού.
Ο μανδύας είναι μια πτύχωση του δέρματος από την πάνω πλευρά που
σχηματίζει την αναπνευστική κοιλότητα, ο οποίος περιβάλλει την σπλαχνική μάζα και
εκκρίνει το κέλυφος.
Η σπλαχνική μάζα περιλαμβάνει τα κύρια εσωτερικά όργανα του σώματος και
βρίσκεται τοποθετημένη μέσα στο κέλυφος. Στο πάνω τμήμα βρίσκεται η αναπνευστική
κοιλότητα. Η κοιλιακή μάζα περιλαμβάνει το πεπτικό, κυκλοφορικό, γεννητικό,
αναπνευστικό και απεκκριτικό σύστημα.
Το δέρμα παίζει σπουδαίο ρόλο στην ρύθμιση της ποσότητας νερού που
περιέχεται στο σώμα τους. Αποτελείται από αισθητήρια κύτταρα που είναι
συγκεντρωμένα σε ειδικές περιοχές, όπως στις κεραίες, στα χείλη του στόματος, στο
πόδι και από βλεννογόνα κύτταρα που εκκρίνουν την βλέννα η οποία προστατεύει τα
ζώα αυτά από την αφυδάτωση. Η βλέννα, πάνω στην οποία έρπει το ζώο, παράγεται
από τον ποδικό αδένα και εκβάλλει στο πρόσθιο τμήμα του ποδιού.
Το κέλυφος εκκρίνεται από τον μανδύα. Το παλιό τμήμα του κελύφους είναι η
κορυφή του, από την οποία ξεκινά η ελίκωση. Το κέλυφος αποτελείται από τις σπείρες.
Η τελευταία σπείρα περιλαμβάνει το άνοιγμα του κελύφους, δηλαδή το περιστόμιο. Ο
κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο περιελίσσεται το κέλυφος ονομάζεται στυλίσκος.
Στο κάτω άκρο του κελύφους, κοντά στο περιστόμιο, οι σπείρες μπορεί να σχηματίζουν
μια κοιλότητα, τον ομφαλό. Αυτός συχνά καλύπτεται τελείως καθώς το κέλυφος του
ζώου αυξάνεται. Στο είδος Helix aspersa το κέλυφος δεν έχει ποτέ ομφαλό. Η δομή
του κελύφους είναι ένα κληρονομικό γνώρισμα, ενώ το πάχος, το χρώμα, η ένταση των
ζωνώσεων και ο ρυθμός αύξησής τους επηρεάζονται και από το περιβάλλον.
Χαρακτηριστικό των περισσοτέρων σαλιγκαριών είναι ο πολυμορφισμός και ο
πολυχρωματισμός του κελύφους. Αν για οποιοδήποτε λόγο καταστραφεί ένα μέρος του
κελύφους, αυτό αναγεννιέται πάρα πολύ γρήγορα. Η σύνδεση μεταξύ του σώματος και
του κελύφους γίνεται με τον μυ του στυλίσκου. Το κέλυφος αποτελείται από 98-99%
ανθρακικό ασβέστιο και κατά 1-2% από οργανική ουσία.
 14

Εξωτερική μορφολογία του κελύφους του είδους Helix lucorum

Α. Εξωτερικά χαρακτηριστικά του σαλιγκαριού. Β. Σχηματογράφημα κατά μήκος τομής

κελύφους σαλιγκαριού
 15

Εξωτερική μορφολογία του κελύφους του είδους Helix aspersa

Το νερό που χρειάζεται το παίρνει από την τροφή ή μέσω του δέρματος του
πόδα. Μέσα σε 6 ώρες μπορεί να απορροφήσει ποσότητα νερού ίση με το μισό βάρος
του σώματός του. Χαρακτηριστικό των σαλιγκαριών είναι η μεγάλη περιεκτικότητα σε
νερό στο σώμα τους και στα αυγά τους. Η περιεκτικότητά τους σε νερό κυμαίνεται από
70-85%.
Μόλις αλλάξουν οι κλιματικές συνθήκες και γίνουν άσχημες, δηλαδή ανεβεί ή
κατεβεί η θερμοκρασία πέραν ενός εύρους (όχι μεγάλες θερμοκρασιακές εναλλαγές
μέσα στο 24ωρο), σταθερά για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα (καλοκαίρι ή χειμώνας)
το σαλιγκάρι σταματά να τρώει και σχηματίζει αμέσως ένα επίφραγμα [διάφραγμα]
μπροστά στο περιστόμιο του κελύφους, αφού προηγουμένως αποβάλει νερό και τα
περιττώματά του. Εκκρίνει μια ουσία πλούσια σε ασβέστιο, η οποία όταν έρθει σε επαφή
με τον αέρα στερεοποιείται και σχηματίζει το επίφραγμα που κλείνει εντελώς το
στοματικό άνοιγμα. Για λόγους ασφαλείας το σαλιγκάρι κατασκευάζει εσωτερικά
δεύτερο επίφραγμα, πιο λεπτό, όχι ασβεστούχο και μετά ένα τρίτο. Μεταξύ των
επιφραγμάτων υπάρχει κενό αέρα. Κατά την διάρκεια του λήθαργου – διαχείμανσης –
διάπαυσης - νάρκης [θερινή νάρκη και χειμερινή νάρκη] οι λειτουργικές
δραστηριότητες περιορίζονται.
Υπάρχει περίπτωση λόγω διαφόρων αιτίων (στρεσάρισμα, κακή διατροφή, κλπ)
το σαλιγκάρι να σχηματίσει υμενώδες επίφραγμα αντί ασβεστώδους. Αυτά τα
σαλιγκάρια κατά την χειμερινή περίοδο δεν θα επιβιώσουν.
Το σαλιγκάρι είναι ένας οργανισμός που διαχειρίζεται άριστα την ενέργειά του.
Κατά την διάρκεια της διάπαυσης η κατανάλωση ενέργειας είναι ελάχιστη. Η περίοδος
της αδρανοποίησης είναι υποχρεωτική για την επιτυχία της αναπαραγωγής και της
καλής ποιότητας σαλιγκαριών. Το σαλιγκάρι χάνει βάρος και τα αποθέματα λίπους και
γλυκογόνου μειώνονται. Η απώλεια βάρους είναι της τάξεως του 15-20% που αργότερα
 16

το σαλιγκάρι αναπληρώνει αυτή την απώλεια. Είναι ευνόητο ότι κατά την διάρκεια της
διάπαυσης σταματά η ανάπτυξη του σαλιγκαριού. Η επαναδραστηριοποίηση των
σαλιγκαριών δεν συμβαίνει συγχρόνως για όλα τα άτομα ενός πληθυσμού. Άλλα ξυπνούν
νωρίτερα και άλλα αργότερα. Τα ώριμα και γέρικα σαλιγκάρια πέφτουν σε χειμερία
νάρκη πολύ πιο μπροστά και επαναδραστηριοποιούνται πολύ πιο αργά από τα μικρά και
ανώριμα σαλιγκάρια. Πριν την επαναδραστηριοποίησή τους τα σαλιγκάρια ξεκολλούν ή
σπάζουν το επίφραγμα. Η υψηλή σχετική υγρασία προκαλεί την επαναδραστηριοποίηση
των σαλιγκαριών.
Τα σαλιγκάρια αντιδρούν στις οσμές και στις υγρομετρικές διακυμάνσεις.
Τα σαλιγκάρια (κοχλιοί) είναι ζώα ασπόνδυλα με κέλυφος που το χρησιμοποιούν για να
προστατεύονται από τους εχθρούς τους και από τις καιρικές συνθήκες του
περιβάλλοντός τους. Το σαλιγκάρι, κατά την ευνοϊκή περίοδο του έτους, είναι ζώο που
τρώει πολύ (πολυφάγο). Μπορεί όμως αντίθετα ν’ αντέξει χωρίς τροφή ένα ολόκληρο
χρόνο.
Η κίνηση του σαλιγκαριού είναι αργή και διευκολύνεται με την έκκριση σάλιου
ώστε νη μην τραυματίζεται το μαλακό σώμα του ζώου. Η ταχύτητα της κίνησής του
είναι περί τα 50 μέτρα την ώρα. Το σάλιο αυτό που αφήνει πίσω του, βοηθάει τα φυτά
να αντιμετωπίζουν τις διάφορες ασθένειες παίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο στην όλη
λειτουργία του οικοσυστήματος. Το σάλιο δρα τόσο ως λειαντικό όσο και ως κόλλα. Στο
ξεκίνημα είναι πηχτό (κόλλα).
Το σαλιγκάρι Helix aspersa είναι ζώο ερμαφρόδιτο και υποχρεωτικά
ετερογονιμοποιούμενο. Για την γονιμοποίηση απαιτείται η «συνεύρεση» δύο ατόμων που
γονιμοποιούνται αμοιβαία ανταλλάσσοντας σπερματοζωάρια. Το σαλιγκάρι βλέπει θολά
(αντιλαμβάνεται διαφορές στην φωτεινότητα). Από τις συγκεκριμένες κινήσεις τους,
την αλληλο-πρόκλησή τους με «το ακόντιο» και τις ουσίες που εκκρίνουν (φερομόνες-
δημιουργούν ιδιαίτερη οσμή) αναγνωρίζονται, ερωτοτροπούν και ζευγαρώνουν.
Η περίοδος αναπαραγωγής του Helix aspersa λαμβάνει χώρα για την Νότια
Ελλάδα, όπου ζει στην φυσική του κατάσταση το Φθινόπωρο, τον Σεπτέμβριο
(Πελοπόννησος) και τον Οκτώβριο (Κρήτη), δηλαδή με τις πρώτες φθινοπωρινές
βροχές. Η περίοδος ποικίλει αναλόγως της περιοχής και του βιότοπου. Το καλοκαίρι το
σαλιγκάρι βρίσκεται σε νάρκη στην φυσική του κατάσταση. Τρώει αρχές άνοιξης και
τέλη φθινοπώρου. Η περίοδος αναπαραγωγής γίνεται το φθινόπωρο γιατί τότε
επικρατούν ευνοϊκές καιρικές συνθήκες και γιατί τα νεοεκκολαπτόμενα άτομα έχουν
εξαιρετικά λεπτό κέλυφος και κινδυνεύουν από την αποξήρανση. Αν τα αυγά
αποθέτονταν την άνοιξη τότε οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, που θα
ακολουθούσαν, θα προκαλούσαν το θάνατο στα μικρά της άνοιξης που δεν θα
προλάβαιναν να αυξηθούν σημαντικά και να δυναμώσουν το κέλυφός τους. Αντίθετα τα
εκκολαπτόμενα άτομα δεν κινδυνεύουν από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα,
γιατί κρύβονται μέσα στο χώμα και προστατεύονται.
 17

Διάφορα στάδια ζευγαρώματος σαλιγκαριών

Έχουν παρατηρηθεί σαλιγκάρια να ζευγαρώνουν πολλές φορές χωρίς όμως να

αποθέτουν αυγά (σε νεαρά ζώα δεν υπάρχει ωρίμανση των ωαρίων). Επίσης να
ζευγαρώνουν μία φορά αλλά να αποθέτουν τα αυγά τους σε δύο ή περισσότερες δόσεις.
Πριν την ωοαπόθεση το σαλιγκάρι αυξάνει το βάρος του και ένα χαρακτηριστικό
γνώρισμα είναι ότι όταν είναι σε ακινησία, το σώμα του είναι φουσκωμένο που δεν
καλύπτεται τελείως από το κέλυφος και προεξέχει έξω από το περιστόμιο.
Ο χρόνος που παρεμβάλλεται μεταξύ του ζευγαρώματος και της ωαπόθεσης
ποικίλει. Εάν έχουμε σταθερές συνθήκες περιβάλλοντος είναι από 7–15 ημέρες. Σε
περιπτώσεις μεταβολής των κλιματικών συνθηκών έχουμε διαφοροποίηση του χρόνου
που προαναφέραμε, δηλαδή ο χρόνος αυτός είναι μεγαλύτερος από 15 ημέρες.
Η διάρκεια της ωαπόθεσης ποικίλλει και εξαρτάται από τον αριθμό των αυγών
που αποθέτουν. Συνήθως όμως χρειάζονται 15-24 ώρες. Τα αυγά είναι λευκά,
σφαιρικά, ζελατινώδη. Τα σαλιγκάρια, στην φύση, αποθέτουν τα αυγά τους μέσα σε μια
τρύπα που ανοίγουν μέσα στο χώμα και την οποία κλείνουν μετά την ωοαπόθεση,
τοποθετώντας χώμα πάνω από τα αυγά με την βοήθεια του ποδιού τους. Λίγο πριν την
ωοαπόθεση τα σαλιγκάρια ανοίγουν διάφορες τρύπες μέσα στο χώμα ψάχνοντας για την
καταλληλότερη.
Το πότε θα εκκολαφθούν τα αυγά (επώαση) εξαρτάται από την θερμοκρασία
του περιβάλλοντος αλλά και από το είδος του σαλιγκαριού. Ο χρόνος αυτός συνήθως
(σε σταθερές συνθήκες περιβάλλοντος - θερμοκρασία 25 0C) κυμαίνεται από 10±3
ημέρες. Η ξηρασία αυξάνει την διάρκεια της εκκόλαψης.
 18

Το σαλιγκάρι γεννά 60-120 αυγά, διαμέτρου το καθένα 3 mm (συνήθως μ.ο. 80-

90). Το έμβρυο αναπτύσσεται μέσα στο αυγό και απορροφάει σιγά-σιγά τη λέκιθο. Όταν
καταλάβει όλο τον εσωτερικό χώρο του αυγού η εκκόλαψή του είναι κοντά. Η επιφάνεια
του αυγού διαλύεται και το νεογέννητο ελευθερώνεται. Τη στιγμή εκείνη το κέλυφός
του είναι εξαιρετικό λεπτό και αποτελείται από μία σπείρα. Αμέσως είναι σε θέση να
κινείται και να τρέφεται. Πρώτα τρώει το κέλυφος του αυγού που είναι πλούσιο σε
πρωτεΐνες και ασβέστιο, παραμένει όμως ευπαθές στην ξηρασία και στον παγετό. Η
ανάπτυξη είναι ταχύτατη. Τα νεογέννητα θα μείνουν 4-6 ημέρες μέσα στην τρύπα τους
και κατόπιν θα διαπεράσουν το χώμα που τα σκεπάζει και θα βγουν στην επιφάνεια. Το
βάρος των νεογέννητων είναι τότε 0,02-0,03 γρ. Στα νεογέννητα τον πρώτο χρόνο θα
έχουμε μεγαλύτερες απώλειες, θα επιζήσουν λιγότερα και σε κάθε επόμενο χρόνο τα
επιζώντα μικρά θα είναι περισσότερα.
Η ανάπτυξη των μικρών σαλιγκαριών είναι άμεση. Τα νεοεκκολαπτόμενα άτομα
είναι μικρογραφίες των ώριμων σαλιγκαριών (όχι π.χ. όπως τα έντομα). Καθώς
αυξάνουν αποθέτουν νέο υλικό στο μπροστινό άκρο του κελύφους τους και έτσι σιγά-
σιγά αυξάνεται ο αριθμός των σπειρών τους.
Ο ρυθμός αύξησής τους καθώς και ο χρόνος ωρίμανσης του γεννητικού τους
συστήματος εξαρτώνται:
 από τις κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασία – υγρασία),
 από την πυκνότητά τους στον φυσικό βιότοπο όπου ζουν,
 από την διατροφή τους (ποσότητα, ποιότητα τροφής),
 από την ποιότητα του εδάφους και
 τον φωτοπεριοδισμό.
Στην Ελλάδα τα σαλιγκάρια εμφανίζουν τον πιο γρήγορο ρυθμό αύξησης κατά τους
μήνες της άνοιξης, κατά την διάρκεια των οποίων επικρατούν οι πιο ευνοϊκές συνθήκες
γι’ αυτά. Χαμηλότερη αύξηση εμφανίζουν κατά το φθινόπωρο και γενικά η αύξησή τους
σταματά κατά την διάρκεια του χειμώνα και του καλοκαιριού.
Ο ρυθμός αύξησης που εμφανίζει ένα σαλιγκάρι εξαρτάται από την ηλικία του.
Διακρίνουμε 4 φάσεις: των νεοεκκολαπτόμενων, των ανήλικων, των ώριμων και των
γηραιών ατόμων.
Για την παρακολούθηση της αύξησης των σαλιγκαριών, που γενικότερα
σχετίζεται με την αύξηση του κελύφους τους, χρησιμοποιούνται ως τα πλέον πιστά
μορφομετρικά κριτήρια η μεγάλη διάμετρος του κελύφους, το ύψος του και η μεγάλη
διάμετρος του περιστομίου του. Συνήθως το βάρος δεν θεωρείται πιστό μορφολογικό
κριτήριο, γιατί αυξομειώνεται συνέχεια, ανάλογα με την ώρα της ημέρας, την εποχή, την
κατάσταση που βρίσκεται το σαλιγκάρι (αν έφαγε ή όχι), αν πλησιάζει η αναπαραγωγική
περίοδος γι’ αυτό, αν πλησιάζει ο χειμώνας ή το καλοκαίρι.
Από παρατηρήσεις και μετρήσεις έχει βρεθεί ότι η διάμετρος του κελύφους των
σαλιγκαριών του είδους Helix aspersa, είναι μεγαλύτερη αυτών που προέρχονται από
την Πελοπόννησο παρά από την Κρήτη.
 19

Διάφορα στάδια της αύξησης των σαλιγκαριών

Τα κυριότερα μορφομετρικά κριτήρια του σαλιγκαριού

 20

Το σαλιγκάρι γεννά όταν έχει γυρίσει το περιστόμιο (ανάλογα με το περιβάλλον,

την εποχή του έτους που εκκολάφθηκε, την διατροφή και την διαχείριση), οπότε τότε
έχει αναπτυχθεί πλήρως και το αναπαραγωγικό του σύστημα. Ο γεννήτορας (μάνα) έχει
ένα μέσο βάρος περί τα 14 γραμμάρια. Στην φύση το σαλιγκάρι για να γεννήσει και να
αποθέσει αυγά θα φτάσει στην ηλικία των δύο ετών από την εκκόλαψή του.
Τα μικρά σαλιγκάρια που γεννιούνται πρόωρα σε σύγκριση με άλλα, ενδέχεται να
τραφούν με αυγά που υπάρχουν στο περιβάλλον δίπλα τους (κανιβαλισμός).
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το σαλιγκάρι δεν αντέχει τις συνεχιζόμενες
διασταυρώσεις με συγγενικά του άτομα. Η προκαλούμενη ομοζυγωτία κατ’ αυτούς,
προκαλεί μειώσεις έως κατάρρευση των πληθυσμών των σαλιγκαριών. Το θέμα είναι
υπό έρευνα από άτομα, πανεπιστήμια που ασχολούνται με το σαλιγκάρι. Μερικοί
εκτροφείς σαλιγκαριών (στο εξωτερικό) για να αποφύγουν τυχόν «επιπλοκές» που
πιθανόν να αλλοίωναν τα χαρακτηριστικά, την γονιμότητα, το μέγεθος των σαλιγκαριών,
προμηθεύονται σαλιγκάρια για γεννήτορες από άλλες εκτροφές και εμπλουτίζουν την
εκτροφή τους. Αυτό γίνεται κάθε 3-5 χρόνια.
Στις συνθήκες εντατικής εκτροφής προσπαθούμε να αλλάξουμε την
φυσιολογία του οργανισμού, να την προσαρμόσουμε σε νέα δεδομένα για να έχουμε
το οικονομικό αποτέλεσμα που επιδιώκουμε (καθοδηγούμε τις διαδικασίες εκεί που
θέλουμε).
Τα σαλιγκάρια εκκρίνουν μια όξινη ουσία από το πέλμα του ποδιού τους, που τα
βοηθάει να χρησιμοποιούν το ασβέστιο του χώματος, διαλύοντας τις επιφάνειες των
ασβεστούχων ανόργανων ουσιών.
Το σαλιγκάρι έχει την εξής ιδιαιτερότητα: Δεν κινείται αν η θερμοκρασία είναι
σταθερά κάτω από 12-15 ο C ή πάνω από 25 ο C. Άριστη θερμοκρασία για διαβίωση
είναι μεταξύ 20 – 22,5 ο C.
Σαλιγκάρια που εκτίθενται σε κακές συνθήκες περιβάλλοντος, έχουν μεγάλη
θνησιμότητα (πρέπει να οδεύουν στα καταφύγιά τους).
Η λάσπη είναι από τους μεγαλύτερους εχθρούς του σαλιγκαριού. Το σαλιγκάρι
εγκλωβίζεται σ’ αυτήν και πεθαίνει, επειδή η βλέννα που το βοηθάει να έρπει δεν
μπορεί να λειτουργήσει πάνω στην λάσπη. Επίσης δεν μπορεί να αποθέσει τα αυγά του
μέσα στη λάσπη.
Βρεγμένο και λασπώδες χώμα δημιουργεί ασφυξία στο σαλιγκάρι και υψηλή
θνησιμότητα (αναπνέει και από το πνευμονόστομα που βρίσκεται στο πόδι).
Εάν τα σαλιγκάρια τοποθετηθούν σε ψυγεία γύρω στους 5ο C «κλείνουν»
αμέσως και έτσι μπορεί να διατηρηθούν ως γεννήτορες ή ως μικρά σαλιγκαράκια για την
επόμενη περίοδο πάχυνσης. Έτσι γίνεται η αποθήκευση (συντήρηση). Τα σαλιγκάρια
τοποθετούνται σε ειδικά πορώδη δοχεία, διαφορετικά αν είναι γεννήτορες και άλλα αν
είναι μικρότερης ηλικίας. Εντός του ψυκτικού χώρου εφαρμόζονται ειδικές διαδικασίες.
Θα πρέπει να υπάρχει σχετικό σκοτάδι μέσα στο ψυγείο και όχι υψηλή σχετική υγρασία.
 21

Τούτο επιτυγχάνεται με τους ανεμιστήρες μέσα στα ψυγεία ή την τοποθέτηση

υγροσκοπικών ουσιών. Σε επερχόμενη χειμερία νάρκη, εάν υπάρχουν προς τον
Οκτώβριο – Νοέμβριο μικρά σαλιγκαράκια, τα ταΐζουμε αρκετά για να αναπτυχθούν
ταχύτερα, να κάνουν ασβεστώδες κέλυφος, για να ανταπεξέλθουν την χειμερία νάρκη.
Στα ψυγεία μπορούν να μείνουν μέχρι 18 μήνες. Για τις μεγάλες περιόδους θα
προσεχθεί ο αερισμός, η φωτοπερίοδος και πιθανές αντιβιώσεις.
Τα σαλιγκάρια εκτελούν όλες τις φυσιολογικές τους λειτουργίες από το
σούρουπο μέχρι και τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας, γιατί τότε επικρατούν οι πιο
υψηλές σχετικές υγρασίες και οι πιο χαμηλές θερμοκρασίες. Τα σαλιγκάρια βρίσκονται
την ημέρα στη σκιά, γιατί η άμεση ή έμμεση ακτινοβολία επιταχύνουν την επιφανειακή
εξάτμιση της υγρασίας του σώματός τους και προκαλούν θανάτους. Στις φωλιές
υπάρχει η πιο ικανοποιητική θερμοκρασία και υγρασία για το σαλιγκάρι. Μετά το
σούρουπο, την νύχτα, φεύγει από τη φωλιά που είναι προσκολλημένο και τρέφεται, είναι
δηλαδή οργανισμός νυχτόβιος. Δραστήρια είναι κατά την διάρκεια της ημέρας μόνο όταν
βρέχει και έχει συννεφιά.
Όλα τα εδώδιμα σαλιγκάρια δεν έχουν την ίδια διάρκεια ζωής. Τα σαλιγκάρια
ζουν 5-7 έτη, αλλά αυτά που τρώγονται από την φύση είναι ηλικίας μεγαλύτερης του
ενός έτους (1-3 ετών). Τα μικρά και γέρικα σαλιγκάρια έχουν σάρκα σκληρή κατώτερης
ποιότητας. Το Helix aspersa ζει λιγότερο από 5 έτη.
Πειραματικά δεδομένα έδειξαν ότι σαλιγκάριa του είδους Helix aspersa που
τρέφονταν σε θερμοκήπιο με φυσική τροφή και (+) τεχνητή τροφή (ζωοτροφή
εμπορίου), εμφάνισαν μικρότερη θνησιμότητα (περισσότερα βιώσιμα άτομα),
γρηγορότερο ρυθμό αύξησης, πρώιμη ωρίμανση του γεννητικού συστήματος (σε ένα
χρόνο) και μεγαλύτερες διαφορές μεγέθους μεταξύ τους, από τα σαλιγκάρια που
τρέφονταν μόνο με φυσική τροφή ή μόνο με τεχνητή τροφή (έτοιμο σιτηρέσιο).
Τα σαλιγκάρια στην φυσική τους κατάσταση λειτουργούν σε αριθμό ωρών που δεν
φτάνει ούτε τον ένα μήνα στην διάρκεια ενός έτους (300-400 ώρες συνολικά). Όταν
τα οδηγούμε σε συνθήκες πάχυνσης εξαντλείται το ενεργειακό και αναπαραγωγικό
σύστημα του οργανισμού, στρεσάρεται το σαλιγκάρι και το ίδιο δεν έχει μεγάλη
προοπτική. Κατά το στρεσάρισμα έχουμε ανατροπή της μικροβιακής χλωρίδας μέσα
στο σαλιγκάρι.
Βιότοποι
Το σαλιγκάρι Helix aspersa χρησιμοποιεί ως βιότοπο στην Νότα Ελλάδα το
δένδρο της ελιάς και μάλιστα τα κοιλώματα (κουφάλες) των παλιών δένδρων. Εκεί
προφυλάγεται (καταφύγιο) από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τους θηρευτές.
Βασική του τροφή είναι τα φύλλα και τα χόρτα που βρίσκονται σε αποσύνθεση. Επίσης
βιότοποι των σαλιγκαριών αποτελούν οι πορτοκαλιές, λεμονιές, πετρώδεις εκτάσεις με
χαμηλή βλάστηση, τόποι με πυκνή βλάστηση δίπλα στα ρέματα, κανάλια, κλπ.
 22

Η απόθεση των αυγών από ένα σαλιγκάρι στο χώρο αναπαραγωγής εντός διχτυοκηπίου

Αυγά σαλιγκαριού
 23

Μικρά σαλιγκαράκια

Μεγαλύτερα σαλιγκάρια ηλικίας 3 μηνών

 24

4.Εχθροί και ασθένειες

Το σαλιγκάρι έχει πολλούς και σοβαρούς εχθρούς-θηρευτές όπως:

Θηλαστικά: Τα ποντίκια, οι αρουραίοι, οι νυφίτσες, οι σκαντζόχοιροι, το κουνάβι.
Πτηνά: Ο κόρακας, η καρακάξα, ο κότσυφας, η τσίχλα, οι κότες.
Ερπετά: Τα φίδια, οι σαύρες.
Αμφίβια: Οι βάτραχοι.
Έντομα: Τα δίπτερα, τα κολεόπτερα, [προνύμφες και τέλεια].
Παράσιτα:
-Τρηματώδεις, πλατυέλμινθες (το σαλιγκάρι είναι ο ενδιάμεσος ξενιστής τους).
-Νηματώδεις (μειώνουν την παραγωγή κατά 25%).
-Ακάρεα.
Τα παράσιτα αυτά αν και δεν είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο, ελαττώνουν την
αναπαραγωγική δραστηριότητα των σαλιγκαριών.
Μικρόβια:
-Μύκητες (Fusarium sp).
-Βακτήρια.
-Πρωτόζωα.
Τα διάφορα έντομα εκκρίνουν μια τοξική ουσία (τοξικό σάλιο) στο σαλιγκάρι, το
ακινητοποιούν και τρέφονται από το αποσυντιθέμενο σώμα του.
Μέσα στον «πνεύμονα» των περισσότερων εδώδιμων σαλιγκαριών παρασιτεί το άκαρι
Ereynetes limacum.
Σημαντικές ζημιές μπορούμε να έχουμε από τους γυμνοσάλιαγκες, αλλά και τις
χελώνες, τις σαρανταποδαρούσες, κ.α., που θανατώνουν, μειώνουν και εξασθενούν την
παραγωγικότητά των σαλιγκαριών.
Από πλευράς ασθενειών έχουν αναφερθεί μυκητιάσεις, βακτηριώσεις και
σαλμονέλα (είδος βακτηριδίου). Το πρόβλημα με την σαλμονέλα παρατηρείται κυρίως
στην μεταποίηση των σαλιγκαριών, που ο πληθυσμός των βακτηριδίων αυξάνεται
κατακόρυφα (όταν υπάρξει επιμόλυνση). Το βακτήριο Pseudomonas aeruginosa
προκαλεί εντερικές λοιμώξεις που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα σε ένα κατάμεστο
πάρκο σαλιγκαριών. Τα σαλιγκάρια δεν προσβάλλονται από ιούς.
Το μικροβιακό φορτίο των ζωντανών σαλιγκαριών προέρχεται από την χλωρίδα
που φέρουν μέσα τους και από την χλωρίδα επιμόλυνσης που προέρχεται από το
περιβάλλον στο οποίο ζουν και κυρίως από την χλωρίδα των φυτών και του εδάφους
που καταναλώνουν. Μπορούμε να πούμε ότι τα σαλιγκάρια που βρίσκονται σε νάρκη
εμφανίζουν μικρότερο φορτίο μικροβιακής χλωρίδας. Το πεπτικό και γεννητικό
σύστημα των σαλιγκαριών έχουν μεγαλύτερο μικροβιακό φορτίο από τα άλλα
συστήματα.
 25

Αν μια περιοχή έχει πρόβλημα με τους γυμνοσάλιαγκες θα πρέπει να

αποφεύγονται τέτοιες επιλογές ή να αφαιρείται σε βάθος το επιφανειακό χώμα. Αν μας
προκύψει το πρόβλημα εκ των υστέρων υγραίνουμε το χώμα, στρώνουμε νάιλον και
τραβούμε έτσι τους γυμνοσάλιαγκες που έχουν προσκολληθεί στο νάιλον. Το φάρμακο
μεταλδεΰδη είναι υδατοδιαλυτό και θέλει ιδιαίτερη προσοχή (υπάρχουν και δολώματα).
Αντιξοότητες του περιβάλλοντος όπως παγετοί, καύσωνες, ζεστοί-ξηροί άνεμοι,
ραγδαίες βροχές που προκαλούν ασφυξία, έχουν ως αποτέλεσμα να προκληθούν
θανατώσεις στα σαλιγκάρια. Ο άνθρωπος με τις αλόγιστα συλλογές σαλιγκαριών, τα
φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα και τις καύσεις καλλιεργειών και δασωδών εκτάσεων
δημιουργεί τεράστια προβλήματα στους πληθυσμούς των σαλιγκαριών. Το ίδιο το
σαλιγκάρι παρουσιάζει μια σχετική ανθεκτικότητα στα χημικά, μεταβολίζει αρκετές
από τις χημικές δραστικές ουσίες (ανιχνεύονται οι μεταβολίτες μέσα στα όργανά του-
όταν πρόκειται για φυτοφάρμακα, χημικά) και το βλέπουμε να ζει ακόμη και σε
περιοχές περιβαλλοντικά υποβαθμισμένες.
Αποτελεί κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών τα σαλιγκάρια που περιέχουν
στους ιστούς τους οργανοχλωριωμένα παρασιτοκτόνα ή βαρέα μέταλλα.
Σύμφωνα με την νομοθεσία οι επαγγελματίες εκτροφείς σαλιγκαριών
υποχρεούνται να διατηρούν τα εκτροφεία τους πλήρως καθαρά και να εξασφαλίζουν
συνθήκες τέτοιες που να προφυλάσσουν τα άτομα από τις ασθένειες. Στην πράξη
επεδείχθη ότι όπου η καθαριότητα ήταν σχολαστική («γυναικεία» καθαριότητα), οι
αποδόσεις ήταν στατιστικά μεγαλύτερες.
Ενδείκνυται η καλή συνεργασία των εκτροφέων σαλιγκαριών με τις κτηνιατρικές
υπηρεσίες, ώστε να καθίσταται δυνατός ο συχνός έλεγχος των εκτροφείων και η
κατάσταση της υγείας των ατόμων.

Μικρά σαλιγκαράκια διαφόρων ηλικιών

 26

Μην ξεχνάμε ότι η διαχείριση των σαλιγκαριών είναι μια λεπτή εργασία. Τα
σαλιγκάρια δεν τα διαχειριζόμεθα όπως άλλες εκτροφές (αγελάδες, χοιρινά,
πρόβατα, κοτόπουλα). Είναι μικροί, ευαίσθητοι οργανισμοί και κάποια λάθη μας
μπορεί να είναι μοιραία, κάτι που δεν θα συνέβαινε πιθανόν σε εκτροφές με
μεγάλα ζώα.

Θερινός…λήθαργος (Ιούλιος-Αύγουστος, θερ/σία 30-32 οC, σχετ. υγρασία 58-60%)

 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄ ΕΚΤΡΟΦΗ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ

5.Τα πλεονεκτήματα του Helix aspersa Muller

Από τα εδώδιμα ελληνικά σαλιγκάρια η εντατική αλλά και η εκτατική εκτροφή

είναι δυνατή και οικονομικά κερδοφόρα για το Helix aspersa (Muller, 1774).
Για πρώτη φορά, το είδος περιγράφηκε ως Helix aspersa από τον O. F. Müller, το
1774. Υπάρχει και το υποείδος Helix aspersa Maxima που βρίσκεται σε λίγους πληθυ-
σμούς στην Β. Αφρική.
Το είδος αυτό παρουσιάζει έντονο εμπορικό ενδιαφέρον στην Ελλάδα και την
Ευρώπη. Το Helix aspersa, στα λατινικά σημαίνει κυριολεκτικά το "διάστικτο
σαλιγκάρι", στην Ελλάδα Κρητικός κοχλιός, ανήκει στα Μαλάκια, στην κλάση των
Γαστεροπόδων, στην υποδιαίρεση των Πνευμονοφόρων. Γένος = Helix, είδος =
aspersa. Είναι μεσογειακής καταγωγής και στη χώρα μας είναι ευρύτατα διαδεδομένο
από το νομό Φθιώτιδας και νοτιότερα.
Το είδος αυτό διαχειμάζει, όπως αναφέρθηκε, σε κοιλώματα παλιών δένδρων, σε
πέτρινες αναβαθμίδες ή στην περίπτωση έλλειψης επιλογών εισέρχεται ελαφρά μέσα
στο έδαφος.

Διαχείμανση σαλιγκαριού Helix aspersa Muller

 28

Τα πλεονεκτήματα του Helix aspersa

-είναι πολύ παραγωγικό ζώο,
-έχει πολύ καλή συμπεριφορά στους υψηλούς συνωστισμούς που επικρατούν σε
συνθήκες εκτροφής,
-αντιπροσωπεύει το 40% της ποσότητας των σαλιγκαριών που καταναλώνονται σήμερα,
-δίνει καλύτερες εγγυήσεις εκτροφής από το Helix pomatia, ή άλλα είδη,
-η χονδρική τιμή πώλησής του στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή αγορά είναι υψηλή σε
σχέση με τα άλλα είδη.
Το σαλιγκάρι Helix aspersa έχει επίσης τα εξής χαρακτηριστικά:
-καλή ικανότητα προσαρμογής στο συγκεκριμένο περιβάλλον,
-προτιμά περιοχές με υψόμετρο <500μ.
-φοβάται το κρύο (παγετός-χιονοπτώσεις). Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι
θερμοκρασία κάτω (ψυχρότερη) από -50C δημιουργεί προβλήματα (υψηλή
θνησιμότητα).
-τρέφεται κυρίως την νύκτα,
-είναι άοσμο, δεν θορυβεί και δεν μολύνει το περιβάλλον,
-διάμετρος κελύφους ώριμου ατόμου: 30-40 χιλ.,
-μεγάλη διάμετρος περιστομίου ώριμου ατόμου: 20-30 χιλ.,
-ύψος κελύφους ώριμου ατόμου: 25-35 χιλ.,
-βάρος ανεπτυγμένο: 14-20 γραμμάρια,
-σάρκα: 50-70% του βάρους του,
-το σχήμα του είναι κωνικοσφαιρικό και κυρτό στην κορυφή. Περιελίσσεται δεξιόστροφα
γύρω από έναν κεντρικό άξονα, τον στυλίσκο, σχηματίζοντας 4-6 σπείρες (σκούρες
ταινίες/ζώνες διακοπτόμενες από κυματοειδείς γραμμές ανοικτότερου χρώματος)
χωρίς να σχηματίζει ομφαλό. Όταν τα σαλιγκάρια μεγαλώσουν σε θερμοκρασία άνω των
25 0C το χρώμα των ζωνώσεων γίνεται κόκκινο.
-χρώμα κελύφους: Ποικίλει ανάλογα την ηλικία και το περιβάλλον, κιτρινοκαστανό
μέχρι γκρι,
-έχει: 79,46% νερό, 14,56% πρωτεΐνες, 0,69% λίπη, 3,87% υδατάνθρακες, 1,42%
τέφρα (άλατα),
-100 γραμμάρια σάρκας σαλιγκαριού παράγουν 60-80 θερμίδες (είναι μικρότερη από το
κρέας διάφορων ψαριών, πτηνών και θηλαστικών).
 29

6.Είδη εκτροφής

Η εγκατάσταση εκτροφείων σαλιγκαριών απαιτεί επιστημονική γνώση και

τεχνολογική ειδίκευση, αλλά και μακροχρόνιο σχεδιασμό, τόσο επιστημονικό όσο και
τεχνολογική έρευνα. Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην αρχή και να μην κάνουμε
σημαντικές επενδύσεις, λόγω του ότι δεν έχουμε στοιχεία παραγωγής σαν χώρα.
Σημαντικός παράγοντας είναι το μικροκλίμα κάθε περιοχής, οι βιότοποι, όσο και οι
λεπτομέρειες της τεχνογνωσίας.
Πρωτοπόροι στην εκτροφή σαλιγκαριών είναι οι Γάλλοι.
Υπάρχουν τρεις παράγοντες που επηρεάζουν την εκτροφή σαλιγκαριών:
1.Η παραγωγή, καθαυτή.
2.Η διάθεση.
3.Η πιστοποίηση.
Οι ξένες αγορές θέλουν:
α. Σταθερή ποσότητα και
β. Πιστοποιημένο προϊόν.
Οι τιμές επιτυγχάνονται εύκολα αν υπάρξουν οι ανωτέρω όροι.
Τα είδη εκτροφής είναι:
1.Ανοικτή ή εκτατική εκτροφή.
2.Κλειστή ημι-εντατική εκτροφή.
3.Κλειστή εντατική εκτροφή.
Οι Ιταλοί από παλιά εφαρμόζουν την ανοικτή εκτροφή αλλά και την ημι-εντατική.
Οι Γάλλοι κυρίως (ομοίως και οι Βέλγοι) την ημι-εντατική εκτροφή και την εντατική,
διατηρώντας πολλά μυστικά που δεν τα εξωτερικεύουν.
 30

7.Χαρακτηριστικά του ανοικτού τύπου εκτροφής

Τα ανοικτού τύπου εκτροφής σαλιγκαροτροφεία ακολουθούν τον βιολογικό

κύκλο των σαλιγκαριών που συναντούμε στη φύση. Τα σαλιγκάρια αναπαράγονται,
αναπτύσσονται και παχαίνουν στο ανοικτό εκτροφείο.
Είναι το Ιταλικό μοντέλο παραγωγής το οποίο και θα αναπτύξουμε, με τις
επιφυλάξεις σχετικά με την δυνατότητα παραγωγής σε μια συνεχόμενη τριετία,
σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε σήμερα.

Κάτοψη χώρου ανοικτού εκτροφείου

Εάν θέλαμε να κάνουμε την κάτοψη ενός χώρου ανοικτού εκτροφείου πέντε (5)
στρεμμάτων, θα την σχεδιάζαμε ως εξής:
 Μήκος εκτροφείου 100μ.
 Πλάτος εκτροφείου 50μ.
 Περιμετρικά του κτήματος τοποθετείται λαμαρίνα.
 Εσωτερικά και περιμετρικά του κτήματος αφήνονται χώροι-διάδρομοι των 2,5μ.
 Δημιουργούνται είκοσι παρτέρια των 3,5Χ45μ.

100m

2,5m

2,5m ccc 1m 1m

………………………………………………………..

50m

6-8m ΓΕΩΤΡΗΣΗ

Κάτοψη ανοικτού εκτροφείου σαλιγκαριών

 Μεταξύ των παρτεριών υπάρχουν δέκα εννέα διάδρομοι 1Χ45μ.

 Η υπόλοιπη έκταση που απομένει είναι ο χώρος που καταλαμβάνουν οι
περίμετροι των παρτεριών με τα δίχτυα.
 31

 Εάν στην εκμετάλλευση υπάρχει τρακτέρ, για να μπορέσει να κάνει τις

«στροφές» του όταν χρησιμοποιείται για καλλιέργεια, μπροστά μόνο αφήνουμε
χώρο μέχρι 6 - 8μ. από την άκρη του κτήματος (εφόσον υπάρχει επάρκεια
χώρου ή πρέπει να προβλέψουμε συμπληρωματικό χώρο).
 Ύπαρξη χώρου για την γεώτρηση.

Αρχίζουμε και διαμορφώνουμε τους χώρους

Φύτρωμα των φυτών (έχουν δημιουργηθεί τα «σαμάρια»)

 32

Όταν αναφερόμαστε σε ανοικτή εκτροφή ενός στρέμματος θα έχουμε στο νου

μας την έκταση που περιλαμβάνουν τα παρτέρια και οι διάδρομοι.
Ως τροφή για τα σαλιγκάρια χρησιμοποιούνται διάφορα φυτά συνήθως ετήσια.
Φυτά που τρώγονται ευχάριστα από τα σαλιγκάρια είναι το αγριομάρουλο, το σέσκουλο,
η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, το τεύτλο, το ραδίκι, το τριφύλλι, το ραπάνι, η τσουκνίδα, η
αγκινάρα, το λάχανο, το καλαμπόκι, κ.α. Αρωματικά φυτά δεν χρησιμοποιούνται γιατί τα
σαλιγκάρια δεν τρέφονται μ’ αυτά. Ο δείκτης κατανάλωσης τροφής, για τα περισσότερα
φυτά, είναι >5 (κοντά στα 7). Για να παραχθεί δηλαδή ένα κιλό σαλιγκαριών θα
απαιτηθεί να καταναλωθούν κοντά στα 7 κιλά φυτών (ανάλογα με το είδος των φυτών).
Οι εκτροφείς παίρνουν «πακέτο» τα διάφορα είδη σπόρων σε φακελάκια από την
αγορά. Για παράδειγμα ένα «πακέτο» με 5-6 είδη σπόρων φυτών προέλευσης Ιταλίας,
για κάλυψη 5 στρεμμάτων στα παρτέρια αναπαραγωγής, στοιχίζει περί τα 600€ (μέσω
εταιρείας). Η σπορά τους γίνεται τον Μάρτιο – Απρίλιο. Όσο νωρίς γίνει η σπορά
(πάντοτε όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες και το έδαφος), τόσο καλύτερα
διευκολυνόμαστε για τους μετέπειτα χειρισμούς. Η σπορά γίνεται συνήθως με το χέρι.
Για καλύτερη διευκόλυνση της διασποράς του σπόρου, μπορεί να γίνει ανάμειξη του
σπόρου με άμμο ή στάχτη.

Εκτροφείο ανοικτού τύπου

 33

Για την κατεργασία του εδάφους τις επόμενες μετά την πρώτη χρονιά,
ανοίγουμε τα παρτέρια από μπρος-πίσω (πάσσαλοι & δίχτυα) και με ένα τρακτέρ ή άλλο
μηχάνημα κάνουμε προσεκτικά το φρεζάρισμα. Με το φρεζάρισμα γίνεται και η
ενσωμάτωση στο έδαφος των υπολειμμάτων των φυτών (χλωρή λίπανση). Ακολουθεί η
σπορά με το χέρι ή με ειδικό μικρό μηχάνημα που σπέρνεται το γκαζόν, κατά γραμμικές
περιοχές. Η πυκνή σπορά βοηθάει στην μη ανάπτυξη ανεπιθύμητων ζιζανίων.
Ακολουθεί οπωσδήποτε το κυλίνδρισμα (πάτημα) για καλό φύτρωμα του σπόρου. Την
πρώτη χρονιά μπορεί να γίνει ένα βαθύ όργωμα σε βάθος 40 εκ.
Θα πρέπει να προσεχθεί το έδαφος το οποίο καλό θα είναι να έχει αρκετό
ασβέστιο άνω του 3% (pH ικανοποιητικό μεταξύ 7-8). Από πλευράς μηχανικής
σύστασης καλό θα είναι να είναι μέσης σύστασης έδαφος. Το έδαφος να έχει οργανική
ουσία >2% και αν απαιτείται λίπανση ή άλλα οργανικά σκευάσματα, να χορηγηθούν για
να έχουμε μια σωστή ανάπτυξη των φυτών που θα καλλιεργηθούν. Σε κάθε περίπτωση
να είναι απαλλαγμένο από υπολείμματα χημικών τοξικών ουσιών.
Για να υπάρχει συνεχής πράσινη βλάστηση στα παρτέρια (βραγιές), το καλοκαίρι
κάνουμε 2-3 ή περισσότερες «κοψιές» των φυτών με μπουρντουρο-ψάλιδο για να
έχουμε νέα βλάστηση, νέο φύλλωμα (φυτά ύψους >20-25 εκ.). Για να υπάρχει επίσης
διαθέσιμη τροφή σ’ όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης των σαλιγκαριών, επιλέγουμε τα
φυτά ώστε να υπάρχουν διαφοροποιήσεις τόσο ως προς τον χρόνο ανάπτυξης όσο και
στην διάρκεια ζωής των φυτών. Τα φυτά επιλέγονται επίσης έτσι για να μας καλύπτουν
τις θρεπτικές ανάγκες των σαλιγκαριών και ιδιαίτερα του ασβεστίου.
Για την καλή διαχείριση των σαλιγκαριών και την προστασία τους μπορούμε να
βάλουμε μέσα στα παρτέρια κεραμικές ή ξύλινες κατασκευές, για δημιουργία
επιφανειών και προστασία των σαλιγκαριών. Είναι μια πολύ καλή πρακτική που
λειτουργούν σαν φυσικά καταφύγια. Τα ανήλικα σαλιγκάρια τους αρέσει να κρύβονται και
να προφυλάγονται κάτω από τα βυζαντινά κεραμίδια κατά την διάρκεια των δυσμενών
καιρικών συνθηκών.
Εργασίες που γίνονται πριν την εγκατάσταση είναι το όργωμα, το φρεζάρισμα, η
απαλλαγή του χώρου από ζιζάνια, μια πιθανή απεντόμωση εδάφους (με χλωρπυριφός 5
G - υπολειμματική διάρκεια 20 ημέρες) και μυοκτονία (αν απαιτείται), προσθήκη
λίπανσης με ανόργανα ή οργανικά λιπάσματα (η προσθήκη κοπριάς εγκυμονεί τους
κινδύνους εμφάνισης του κρεμμυδοφάγου). Αν υπάρχουν πολυετή αγρωστώδη
(βέλιουρας, αγριάδα) καλό θα είναι, ένα χρόνο πριν την εγκατάσταση της φυτείας να
γίνει καταπολέμηση αυτών των ζιζανίων. Αν υπάρχει έλλειψη ασβεστίου να γίνει
προσθήκη υδρασβέστου ή μαρμαρόσκονης στο χωράφι πριν την φυτεία (ποσότητα
ανάλογα με την μηχανική σύσταση του εδάφους και το pH). Το νερό που θα
χρησιμοποιηθεί να είναι από γεώτρηση ή πηγάδι ή πόσιμο. Να προσεχθεί η μη ύπαρξη
υπολοίπων φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και βαρέων μετάλλων (να είμαστε προσεκτικοί
αν θα χρησιμοποιήσουμε νερό από ποτάμι).
 34

Οι διάδρομοι και οι υπόλοιποι κενοί χώροι του κτήματος θα πρέπει να είναι

καθαροί, απαλλαγμένοι από χόρτα ή καλλιέργεια, για να μην καταφεύγουν εκεί τα
σαλιγκάρια που δραπετεύουν από τα παρτέρια.
Περιμετρικά του όλου χώρου τοποθετείται κυματοειδής ή τραπεζοειδής
γαλβανισμένη λαμαρίνα (όπως του κλειστού τύπου) σε ύψος μέχρι 60-70 εκ. (μέσα στο
χώμα θα μπει σε βάθος 50 εκ.) και από πάνω τοποθετείται ένα μεταλλικό πλέγμα που
συνολικά θα φτάσει το όλο ύψος της περίφραξης το 1,60-2,00 μ.

Εκτροφείο ανοικτού τύπου

Στην ανοικτή εκτροφή, όπως και στην κλειστή, υπάρχουν τα παρτέρια

αναπαραγωγής και τα παρτέρια της πάχυνσης. Στα παρτέρια αναπαραγωγής μπαίνουν
οι γεννήτορες την άνοιξη. Τα φυτά της καλλιέργειας θα έχουν τότε ένα ύψος γύρω στα
10 cm (δηλαδή 1,5 μήνα μετά την σπορά). Για να διευκολυνθεί το φύτρωμα και στην
συνέχεια να έχουμε γρήγορη ανάπτυξη των φυτών χρειάζεται να ποτίζουμε τακτικά. Τα
νέα φυτά που σπέρνουμε είναι διαφορετικά από αυτά που υπάρχουν στα παρτέρια
πάχυνσης. Έτσι στα παρτέρια αναπαραγωγής βάζουμε για παράδειγμα στις άκρες
τριφύλλι, μετά ουγγρικό γουλί, μετά κοκκινογούλι (ή ραδίκι ιταλικό), μετά ηλίανθο, μετά
αγριομάρουλο (ή πέρκο) και πάλι στην άκρη έρπον τριφύλλι. Το τριφύλλι δημιουργεί στις
άκρες καλή πυκνότητα, καλές συνθήκες για να διαχειμάσουν εκεί τα σαλιγκάρια. Στα
παρτέρια πάχυνσης βάζουμε τον γόνο που είναι διαβαθμισμένος ανάλογα με την ηλικία
του. Σ’ αυτά τα παρτέρια σπέρνουμε στα τέλη Φεβρουαρίου ουγγρικό γουλί, στη μέση
ηλίανθο και μετά σέσκουλο (ή κοκκινογούλι).
Υπάρχει περίπτωση προς το τέλος της σαιζόν (Αύγουστος-Οκτώβριος) να
απαιτηθεί συμπληρωματική τροφή για τα σαλιγκάρια στον χώρο πάχυνσης (2η χρονιά),
οπότε θα πρέπει να προβλεφθεί συμπληρωματικός χώρος περί τα 500 τ.μ. με φυτά για
 35

να διατραφούν τα σαλιγκάρια (συνήθως ηλίανθος σε άνθηση με χρονική διαβάθμιση

κατά την σπορά) ή να πάρουμε υγιή φυτά από χώρο που έχουμε επισημάνει. Περί τον
Οκτώβριο, με τα πρώτα κρύα, στον χώρο αυτό μπορούμε να σπείρουμε ένα είδος
λάχανου, την αγριοκράμβη, σαν συμπληρωματική τροφή της επόμενης άνοιξης.
Αρκετοί εκτροφείς, ιδίως στο εξωτερικό, δίνουν για συμπληρωματική τροφή
έτοιμη ζωοτροφή εμπορίου, η οποία έχει υψηλό δείκτη μετατρεψιμότητας
τροφής/σάρκα.
Η αναλογία παρτεριών πάχυνσης προς αναπαραγωγής είναι 60-65/40-35. Σε
μία εκμετάλλευση εκτροφής σαλιγκαριών ανοικτού τύπου 5 στρεμμάτων, τα 12 παρτέρια
θα είναι πάχυνσης και τα 8 παρτέρια αναπαραγωγής.
Την πρώτη χρονιά στα οκτώ παρτέρια αναπαραγωγής βάζουμε περί τα 250 κιλά
γεννήτορες. Το μέγεθός τους όπως δίνεται από τις εταιρείες είναι περί τα 10-
13γρ./σαλιγκάρι. Επομένως μιλάμε για ένα πληθυσμό των 24.000 γεννητόρων. Τον
πρώτο χρόνο η θνησιμότητα είναι αυξημένη. Από κάθε σαλιγκάρι αναπαραγωγής μόλις
τα 20 με 25 αυγά του θα φτάσουν σε εμπορεύσιμο μέγεθος. Αυτό στατιστικά σημαίνει
ότι οι εκκολαπτικές και μετα-εκκολαπτικές απώλειες συνολικά είναι της τάξης του 50-
75%.
Το υψηλό αυτό ποσοστό πρέπει να μας προβληματίζει γιατί εάν κάποια
στιγμή, με κάποιο λάθος χειρισμό έχουμε μια επιβάρυνση 10-15% προς την
αρνητική πλευρά, θα έχουμε σημαντικές ζημιές.
Ο δείκτης πυκνότητας πάχυνσης στα ανοικτά εκτροφεία είναι από 150 - 170
σαλιγκάρια/τ.μ. έκτασης πάχυνσης (το 1 τ.μ. είναι το 1/250 του παρτεριού
πάχυνσης). Για τους υπολογισμούς μας θα χρησιμοποιήσουμε ότι τα 5 στρέμματα του
εκτροφείου έχουν 12 παρτέρια πάχυνσης. Αυτός είναι ο τελικός δείκτης προς το τέλος
της περιόδου. Επειδή υπάρχει θνησιμότητα στην αρχική φάση ο δείκτης θα βρίσκεται
στα 200 σαλιγκάρια/τ.μ. έκτασης πάχυνσης. Εάν μιλήσουμε για καθαρό χώρο πάχυνσης,
δηλαδή ότι το παρτέρι έχει έκταση 157,50 τ.μ. (3,5Χ45), ότι έχουμε 12 παρτέρια και η
συνολική έκταση καθαρής πάχυνσης είναι 1.890 τ.μ., τότε ο δείκτης πυκνότητας είναι
περί τα 250 σαλιγκάρια/τ.μ. καθαρού χώρου πάχυνσης.
Στόχος μας είναι στο τέλος να παράγουμε ένα πληθυσμό 500.000 σαλιγκαριών
στα 5 στρέμματα.
Η διάρκεια πάχυνσης είναι από 12-18 μήνες (ανάλογα με την γεωγραφική
περιοχή).
Κατά την διάρκεια της αναπαραγωγής και πάχυνσης δεν χρησιμοποιούνται
λιπάσματα ή φυτοφάρμακα. Υπάρχουν κάποιες πρακτικές για την αντιμετώπιση των
εχθρών (π.χ. κρεμμυδοφάγος με δολώματα εντομοκτόνου-πίτυρου στους διαδρόμους,
πράσινο σκουλήκι με το βιολογικό σκεύασμα βάκιλος θουρεγκιένσις, για τα
ποντίκια/αρουραίους ειδικά ποντικοφάρμακα (δολώματα) μη τοξικά για τα σαλιγκάρια,
κλπ) αν απαιτηθεί.
 36

Κάθε στρέμμα ανοικτής εκτροφής αποδίδει περί τα 1.000 – 1.200 κιλά κατά
μέσο όρο εμπορεύσιμων σαλιγκαριών το έτος (σύμφωνα με στοιχεία που δίνουν οι
εταιρείες).
Στα παρτέρια οι συνήθεις διαστάσεις τους είναι 3,5Χ45 μ. Στην περίμετρο των
παρτεριών υπάρχουν τα ειδικά δίχτυα (Helitex), που σταθεροποιούνται στους
περιμετρικούς πασσάλους (συνήθως είναι ξύλινοι). Οι πάσσαλοι τοποθετούνται από την
εξωτερική πλευρά του διχτύου, για να μην μπορούν τα σαλιγκάρια να σκαρφαλώνουν
πάνω τους καi να βγαίνουν από τους χώρους τους. Τα δίχτυα έχουν ειδικές
προεξοχές/βεράντες, διπλή πτύχωση («τσέπες»), δηλαδή μια πρακτική που
παρεμποδίζει να φεύγουν τα σαλιγκάρια μακράν του οριοθετημένου χώρου τους. Η
πρώτη πτύχωση ξεκινά 50 cm από το έδαφος, η δε δεύτερη 85 cm από το έδαφος. Οι
πτυχώσεις συγκρατούνται σε γωνία 450 από πλαστικά άγκιστρα.
Τον πρώτο καιρό υπάρχει η τάση της φυγής και αρκετά σαλιγκάρια πιθανόν να
δραπετεύσουν, όμως όταν προσαρμοστούν στο περιβάλλον σταματάει το φαινόμενο
αυτό. Το δίχτυ αυτό, προέλευσης Ιταλίας κοστίζει 2€/μέτρο. Είναι κατασκευασμένο
100% από πολυαιθυλένιο μη τοξικό, χρώματος μαύρου για σκίαση και απορρόφηση των
ακτινοβολιών. Είναι πλάτους 1,20μ. και σε «κουλούρες» των 100μ. Αυτό μπαίνει 20 εκ.
μέσα στο χώμα και το ελεύθερο μέρος του είναι 1μ. Περιμετρικά στην μια πλευρά των
παρτεριών, στο πάνω ή κάτω μέρος, υπάρχει ο σωλήνας διανομής του νερού και τα
μπεκ ψεκασμού νερού. Η ακτίνα ψεκασμού (όχι η διάμετρος) ποικίλει. Βάσει της ακτίνας
ψεκασμού υπολογίζουμε τις γραμμές των σωληνώσεων του νερού και του αριθμού των
μπεκ (μας βοηθάει να έχουμε μπεκ μεγάλης ακτίνας συνήθως μέχρι 10μ. Αυτό απαιτεί
καλή παροχή νερού).

Δίχτυ με δύο πτυχώσεις μη διαφυγής σαλιγκαριών σε ανοικτή εκτροφή

 37

Επεξήγηση:
1. Σπορά στα παρτέρια αναπαραγωγής.
-Τριφύλλι το έρπον
-Μίγμα ραδικιών
-Ηλίανθος
-Κτηνοτροφικό γογγύλι και σέσκουλα
-Τριφύλλι το έρπον
2. Σπορά σε παρτέρια πάχυνσης
-Μίγμα από σέσκουλα – πέρκο
σέσκουλα - Κτηνοτροφικό γογγύλι
Στην εικόνα αριστερά δίνεται και το εύρος σποράς κάθε φυτού σε μέτρα.
 38

Παρτέρια και διάδρομοι σε ανοικτό εκτροφείο

Πότισμα των φυτών και δροσισμός των σαλιγκαριών

 39

Χρονοδιακόπτης/ηλεκτροβάνα παροχής νερού σε ανοιχτή εκτροφή

Μεγάλη ανοικτή μονάδα εκτροφής σαλιγκαριών στην Ιταλία

 40

Εκτροφείο σαλιγκαριών ανοικτού τύπου στο Δασοχώρι Ν. Ξάνθης

Σε κάθε παρτέρι ή σε ορισμένο αριθμό παρτεριών, υπάρχει χρονοδιακόπτης

(ηλεκτροβάνα) που ρυθμίζουμε τον χρόνο και την ποσότητα νερού που θα απαιτηθεί για
να ποτίσουμε τα φυτά και να δροσίσουμε τον χώρο που βρίσκονται τα σαλιγκάρια. Εάν
υπάρχει επάρκεια νερού δεν απαιτείται ο χρονοδιακόπτης. Ο δροσισμός γίνεται μόλις
βραδιάσει. Συνήθως απαιτείται χρόνος περί τα 30-45 λεπτά μια φορά την ημέρα.
Μπορεί όμως να λειτουργεί η υδρονέφωση 3-4 φορές κατά την διάρκεια της νύχτας,
αλλά για λιγότερο χρόνο (απαιτείται τότε χρονοδιακόπτης). Χρησιμοποιούνται κοινά
μπεκ για πότισμα των φυτών (τεχνητή βροχή) και συγχρόνως τον δροσισμό των
σαλιγκαριών. Προς τον Οκτώβριο και πάντοτε σύμφωνα με τις καιρικές συνθήκες,
σταματάνε τα ποτίσματα. Κατά την διάρκεια της ημέρας τα σαλιγκάρια ξεκουράζονται,
δεν είναι δραστήρια και δεν χρειάζεται να λειτουργήσει η υδρονέφωση.
Γύρω από τα παρτέρια υπάρχουν οι διάδρομοι πλάτους 1μ. που καλόν είναι να
είναι σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό των παρτεριών, για την διαφυγή των νερών. Άρα
μπορούμε τα παρτέρια να τα υψώσουμε λίγο (δημιουργία «σαμαριών»).
Για τα πουλιά μπορεί να τοποθετηθεί ένα δίχτυ (αν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα) ή
να χρησιμοποιηθούν ειδικά όργανα που κάνουν ένα ιδιόρρυθμο θόρυβο και διώχνουν τα
πουλιά (είναι αυτά που χρησιμοποιούνται σε φυτοκαλλιέργειες).
 41

Τέλος Οκτωβρίου με Νοέμβριο γίνεται η συλλογή των σαλιγκαριών, που

θεωρείται η δυσκολότερη εργασία του σαλιγκαρο-εκτροφέα. Κόβονται τα φυτά σε ένα
ύψος χαμηλό. Κατά το σούρουπο γίνεται η τοποθέτηση ενός άσπρου πανιού επιφανειακά
πάνω στα κομμένα φυτά. Τα σαλιγκάρια αρέσκονται πάρα πολύ στο ανοικτό χρώμα και
έτσι καταφεύγουν κατά την διάρκεια της νύχτας και ανεβαίνουν και προσκολλώνται
πάνω στο πανί. Μπορεί να γίνει και τοποθέτηση λευκών χαρτιών (κόλες Α3 μη
πλαστικοποιημένες) μέσα στους χώρους εκτροφής.
Άλλα σαλιγκάρια καταφεύγουν στα πλαϊνά δίχτυα, απ’ όπου τα συλλέγουμε. Η
διαδικασία αυτή γίνεται πάντα τις πολύ πρωινές ώρες της ημέρας και κρατάει λίγες
ημέρες. Τα σαλιγκάρια τα μαζεύουμε για να τα οδηγήσουμε προς πώληση ή για την
μεταφορά τους από τους χώρους αναπαραγωγής στους χώρους πάχυνσης. Τα
σαλιγκάρια θα έχουν το κατάλληλο μέγεθος και βάρος, σκληρό κέλυφος και προσέχουμε
το στοματικό του άνοιγμα να είναι αναδιπλωμένο προς τα έξω (είναι ένα
χαρακτηριστικό γνώρισμα).
Την πρώτη χρονιά (τον Νοέμβριο) πουλάμε τους γεννήτορες που βάλαμε στο
εκτροφείο την άνοιξη. Τις «μάνες» αυτές πρέπει να τις πουλήσουμε αμέσως γιατί
έχει παρατηρηθεί πως μετά την γέννα εμφανίζουν μεγάλη θνησιμότητα, θα
μπορούσαμε να πούμε ένα είδος γήρατος.
Τα υπόλοιπα σαλιγκάρια διαχειμάζουν μέσα στον χώρο των παρτεριών. Την
άνοιξη που σταματάει η διαχείμανση, οδηγούμε τον γόνο μας, αφού τον διαβαθμίσουμε
κατά ηλικία (βάρος), στα παρτέρια πάχυνσης και αργότερα τα σαλιγκάρια που έχουν την
ώριμη ηλικία για γεννήτορες στα παρτέρια αναπαραγωγής. Εάν έχουμε περίσσευμα
αναπτυγμένων σαλιγκαριών τα οδηγούμε προς πώληση.
Η διαβάθμιση του γόνου μπορεί να γίνει τον Νοέμβριο μόνο στην περίπτωση που
κάνουμε χρήση ψυκτικών αποθηκευτικών χώρων.
Για την καλή διαχείμανση των σαλιγκαριών, δηλαδή για να αναγκαστούν να μπουν
στο έδαφος και να προφυλαχθούν από τις καιρικές συνθήκες του χειμώνα, το κούρεμα
των φυτών είναι πολύ αυστηρό και τα φυτά έχουν ελάχιστα εκατοστά ύψος.
Τα σαλιγκάρια πριν πουληθούν τοποθετούνται σε μεγάλα καλά αεριζόμενα
κλουβιά (μεταλλικά ή ξύλινα κιβώτια) και σε αεριζόμενους χώρους για να
«στεγνώσουν» (το ύψος που τα στοιβάζουμε είναι το 1/5 του κλουβιού). Το
«στέγνωμα» είναι μια διαδικασία που κρατά περί την μία εβδομάδα και κατά την οποία
τα σαλιγκάρια αποβάλλουν τα περιττώματά τους και ένα μέρος της υγρασίας τους. Στην
συνέχεια κλείνονται στο κέλυφός τους, κάνουν το διάφραγμα για να διαχειμάσουν. Έτσι
σ’ αυτή την κατάσταση τοποθετούνται σε δίχτυα (μέσα συσκευασίας βάρους 7-8 κιλών),
αφού προηγουμένως έχουν υποστεί μία προσεκτική διαλογή και προωθηθούν στην
αγορά. Σαλιγκάρια που έχουν συλλεγεί βρεμένα κατά την διαδικασία αυτή έχουν
υψηλά ποσοστά θνησιμότητας.
Στην βιβλιογραφία αναφέρεται και μια άλλη εργασία που λέγεται «καθάρισμα».
Κατ’ αυτήν τα σαλιγκάρια μεταφέρονται σε καθαρά δοχεία (σε μικρές παρτίδες) και τα
ταΐζουμε ζωοτροφή (όπως στην κλειστή εκτροφή), για να απαλλαγεί το πεπτικό
 42

σύστημα των σαλιγκαριών από υπολείμματα εδάφους και μικρών χαλικιών. Μετά από
μία εβδομάδα οδηγούνται στην διαδικασία του «στεγνώματος». Η εργασία αυτή του
«καθαρίσματος» συνήθως δεν γίνεται από τους εκτροφείς μας.

Τοποθέτηση άσπρων πανιών για το μάζεμα των σαλιγκαριών

Τοποθέτηση λευκών σελίδων Α3

 43

Κλουβί για το «στέγνωμα» των σαλιγκαριών

Μεταλλικός κλωβός για το «στέγνωμα» των σαλιγκαριών

 44

Η τιμή αγοράς που δίνεται στον παραγωγό κάθε Ιανουάριο και ισχύει για όλο το
χρόνο, είναι εξαρτώμενη των τιμών του σαλιγκαριού στις αγορές του Παρισιού, της
Βαρκελώνης, της Μαδρίτης και της Ρώμης. Άλλες εταιρείες δίνουν ως τιμή πληρωμής
στον παραγωγό, την μέση τιμή για την συγκεκριμένη ποιότητα, που καταγράφεται κατά
την στιγμή της πώλησης, στις διεθνείς αγορές.
Οι τιμές είναι διαφορετικές ανάλογα με το μέγεθος του σαλιγκαριού. Ως κριτήριο
λαμβάνεται η μεγάλη διάμετρος του περιστομίου του κελύφους (όπως σχηματίζεται η
έλλειψη). Οι κλάσεις διαβάθμισης είναι:
-Διάμετρος άνω των 25mm.
-Διάμετρος μεταξύ 18 - 25mm.
Το μέγεθος της διαμέτρου κατά μήκος του κελύφους του σαλιγκαριού είναι τότε
>32mm.
Για το έτος 2010 οι τιμές που δίνονται από εταιρείες για τα σαλιγκάρια ανοικτής
εκτροφής που έχει συμβάσεις, είναι για την πρώτη κλάση 3,75€ και για την δεύτερη
κλάση 3,55€.
Οι εταιρείες προσέχουν τα σαλιγκάρια να έχουν σκληρό κέλυφος, ο χρόνος
«αποξήρανσης και εξυγίανσης» να είναι 15 ημέρες, τα σαλιγκάρια να είναι
συσκευασμένα σε κιβώτια που δεν θα υπερβαίνουν τα 10Kg, η δε θνησιμότητα να είναι
σε ανεκτά επίπεδα. Η πληρωμή γίνεται σε 30 ημέρες μετά την παράδοση και μετά από
τον σχετικό έλεγχο της εταιρείας και των κτηνιατρικών αρχών.
Η διαχείμανση σ’ όλα τα ανοικτά εκτροφεία στη χώρα μας γίνεται μέσα στα
παρτέρια. Τα σαλιγκάρια (μικρά και μεγαλύτερα) μπαίνουν λίγο ή και περισσότερο μέσα
στο χώμα και διαχειμάζουν εκεί. Για την αποφυγή και προστασία των σαλιγκαριών από
παγετούς, μπορεί να τοποθετηθεί ένα θερμομονωτικό πανί μέσα στο παρτέρι για το
ξεχειμώνιασμα των σαλιγκαριών. Με την χρήση του αναπνεύσιμου αυτού υλικού από
πολυπροπυλένιο, έχουμε μια διαφορά της θερμοκρασίας του εδάφους κατά 7-100C
υψηλότερη απ’ ό,τι έξω (σύμφωνα με την εταιρεία παραγωγής). Η διαχείμανση μπορεί να
γίνει και σε μια αποθήκη – ψυγείο (απαιτείται δαπάνη οπότε ανεβαίνει το κοστολόγιο),
με ελεγχόμενη θερμοκρασία (κοινά ψυγεία) γύρω στους 5οC, κάτω από ειδικές
διαδικασίες. Ο δεύτερος τρόπος εξαλείφει τον κίνδυνο των απωλειών από τυχόν πολύ
χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα και τον κίνδυνο των ενδεχόμενων πλημμυρών.
 45

Θερμομονωτικό πανί για το ξεχειμώνιασμα

Μεταφορά σαλιγκαριών
 46

Ο εκτροφέας θα πρέπει οπωσδήποτε να τηρεί ένα ημερολόγιο εργασιών όπου

καθημερινά θα πρέπει να καταγράφει τις εργασίες που εκτελεί, τον χρόνο που δαπανά,
τα έξοδά του, την παραγωγή, την θνησιμότητα, κλπ.
Ο εκτροφέας επίσης θα πρέπει να εφαρμόζει πιστά τις γεωργικές
συμβουλές, δηλαδή τις εργασίες που θα πρέπει να κάνει κατά την διάρκεια του
έτους. Θα πρέπει να συμβουλεύεται για τα θέματα τεχνικής της εκτροφής έναν
γεωπόνο γεωργικό σύμβουλο και για τα θέματα της υγιεινής και ασθενειών έναν
σύμβουλο κτηνίατρο (αυτό ισχύει για όλες τις μορφές εκτροφής).
Για ένα εκτροφείο ανοικτού τύπου η εργασία που απαιτείται είναι κατά μέσο όρο
800 έως 900 ώρες τον χρόνο, όταν αυτό είναι έκτασης 5 στρεμμάτων. Στα 5
στρέμματα περιλαμβάνονται και οι διάδρομοι.

ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
Τα έξοδα κατασκευής του εκτροφείου εξαρτώνται από το μέγεθος του.
Για παράδειγμα, για 5 στρέμματα θα συνυπολογίσουμε τις εξής δαπάνες:
έξοδα εγκατάστασης εκτροφής
- αγορά σπόρων.
- αγορά των πιστοποιημένων σαλιγκαριών αναπαραγωγής.
- επίβλεψη και παροχή τεχνογνωσίας.
έξοδα εγκατάστασης του εκτροφείου
- ανάλυση εδάφους.
- όργωμα & λίπανση εκτροφείου.
- εξωτερική περίφραξη 300 μέτρων (πάσσαλοι, λαμαρίνες και συρματοπλέγματα).
- πάσσαλοι εσωτερικοί.
- αγορά του ειδικού διχτύου (μήκους 2.000 μ. και ύψους 1,20 μ).
- αρδευτικό σύστημα (ποτίσματος και δροσισμού).
Το κόστος που δίνουν οι εταιρείες και αφορά μόνο την αγορά σπόρων, το ειδικό δίχτυ
περίφραξης παρτεριών, τους γεννήτορες και την τεχνογνωσία ανέρχεται περί τις
17.000 €. Αν κάποιες εργασίες τις κάνει ο εκτροφέας, ως επίσης τις προμήθειες τις
βρει από διάφορες «πηγές» μόνος του, τότε σίγουρα το κόστος θα είναι πολύ χαμη-
λότερο.
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμα κάποια εργαλεία και μηχανή-
ματα χειρός που ενδεχομένως θα πρέπει να προμηθευτούμε, την γεώτρηση, μια απο-
θήκη, την αγορά του αγρού.
 47

ΕΤΗΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ
Για τον προσδιορισμό του ετήσιου κόστους πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής
στοιχεία:
Είδος δαπάνης
-Αποσβέσεις κεφαλαίου (για 10 χρόνια)
-Έξοδα λειτουργίας (σπόροι, λιπάσματα, ζιζανιοκτόνα, ρεύμα)
-Έξοδα κατεργασίας εδάφους
-Έξοδα συσκευασίας & μεταφοράς
-Εργατικά
-Έκτακτα Έξοδα

Πλεονεκτήματα των ανοικτών εκτροφείων σαλιγκαριών

-Η μέθοδος προσομοιάζει με αυτό της φύσης.
-Η δαπάνη εγκατάστασης και λειτουργίας, ιδίως μετά τον πρώτο χρόνο, είναι χαμηλή.
-Η εργασία γενικά στα ανοικτά εκτροφεία σαλιγκαριών είναι εύκολη και δεν απαιτεί
σημαντικό χρόνο.
-Η τεχνογνωσία που απαιτείται είναι πολύ πιο εύκολη απ ‘ ότι στον τύπο της κλειστής
εκτροφής.
-Τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (γεύση, άρωμα), η τρυφερότητα της σάρκας, κ.λπ.
των σαλιγκαριών ανοικτής εκτροφής, για κάποιους, είναι εξαιρετικά.
Πάλι θα τονίσουμε ότι θα πρέπει να έχουμε στοιχεία τριετίας στην παραγωγή, για
να επενδύσουμε σ’ αυτόν τον τύπο εκτροφής.
 48

8. Χαρακτηριστικά του κλειστού τύπου εκτροφής

Γενικά τα σαλιγκάρια είναι ευαίσθητα και προσαρμόζονται καλύτερα όταν τα

μεταφέρουμε σε περιβάλλον όμοιο με το δικό τους.
Τα εκτροφεία κλειστού τύπου παρουσιάζουν τα εξής χαρακτηριστικά:
-Τα σαλιγκάρια διαβιούν σε ελεγχόμενες συνθήκες (θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτισμού)
όταν πρόκειται για την εντατική εκτροφή και ιδίως υγιεινής. Σ’ αυτές τις συνθήκες το
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) [Λαζαρίδου Μαρία, καθηγήτρια βιολογίας, ΑΠΘ]
έφτασε με την έρευνα και τους πειραματισμούς, σε παραγωγή σαλιγκαριών με θετικά
αποτελέσματα μέχρι την 8η γενεά (μετά σταμάτησε το πρόγραμμα). Αλλά και στην
κλειστή ημι-εντατική εκτροφή οι συνθήκες όσον αφορά τον άνεμο, τον παγετό, το χιόνι,
την βροχή είναι ηπιότερες από τις συνθήκες που υπάρχουν σε ενός ανοικτού τύπου
εκτροφείο.
-Χρησιμοποιούνται μικρότερες εκτάσεις γης απ’ ότι τα ανοιχτά.
-Απαιτούν λίγο χρόνο και εύκολη εργασία.
-Υπάρχει πλήρης επίβλεψη της εκτροφής.
-Προφυλάσσονται από τα πουλιά και τα έντομα.
-Έχουμε καλή προστασία από τα φυτοφάρμακα, όταν αυτά χρησιμοποιούνται σε
γειτονικούς αγρούς.
-Είναι παραγωγικός ο τύπος αυτός, με υψηλή αναμενόμενη παραγωγή, άρα μεγάλη
κερδοφορία.
-Ο τύπος αυτός της εκτροφής απαιτεί όμως υψηλή τεχνογνωσία και προσεκτικότητα
στις λεπτομέρειες.
-Ο καταναλωτής γνωρίζει ότι τα σαλιγκάρια που θα καταναλώσει εκτρέφονται σε
συνθήκες και χώρους απόλυτα υγιεινούς, ελεγχόμενους από Υπηρεσίες, η διατροφή
τους είναι πλήρης από απόψεως πρωτεϊνών, βιταμινών, κλπ, είναι από καθαρά φυτικές
ελεγχόμενες ζωοτροφές.
-Τα σαλιγκάρια εκτροφής έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Η σάρκα τους είναι
άσπρη. Όταν το σαλιγκάρι εκτροφής μεγαλώσει πέραν του ενός έτους, μαυρίζει και
σκληραίνει η σάρκα του.
Θα πρέπει να προσέξουμε την πυκνότητα εκτροφής γιατί σε υψηλούς
συνωστισμούς τα σαλιγκάρια αναπτύσσονται πιο αργά, ακόμη και όταν η τροφή είναι
άφθονη. Σ’ αυτή την περίπτωση το ποσοστό θνησιμότητας είναι υψηλότερο.
Η κλειστή εντατική εκτροφή είναι τύπου θερμοκηπίου (θάλαμοι), όπως το γνωρίζουμε,
με ελεγχόμενες όλες τις συνθήκες. Είναι δύσκολη εκτροφή, αποδίδει πολύ μεγάλη
παραγωγή, αλλά δεν υπάρχει σήμερα η ανάλογη τεχνογνωσία. Προς το παρόν δεν
υιοθετείται αυτή η μορφή εκτροφής.
Στην εντατική εκτροφή έχουμε αναπαραγωγικό αποτέλεσμα ανεξάρτητα από την
εποχή του έτους.
 49

Σαλιγκάρια Helix aspersa με χαρακτηριστική άσπρη σάρκα

Σαλιγκάρια πριν την συλλογή τους, σε ηλικία 3,5 μηνών και μέσου
βάρους 18 γραμμαρίων
 50

9. Στάδια εκτροφής του κλειστού τύπου εκτροφής

Το μοντέλο εκτροφής που ακολουθεί το Εργαστήριο Γαστεροπόδων του

Γεωπονικού Πανεπιστημίου Βόλου είναι η κλειστή ημι-εντατική εκτροφή του Helix
aspersa Muller με: αναπαραγωγή και εκκόλαψη σε ελεγχόμενες συνθήκες και
πάχυνση σε εξωτερικά πάρκα (διχτυοκήπια) (Νεοφύτου Χρήστος, καθηγητής
Γεωπονικού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας).

α. Αναπαραγωγή

Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τρεις φάσεις:

1. Προετοιμασία γεννητόρων
2. Αναπαραγωγή
3. Επώαση αβγών (Εκκολαπτήριο).

Οι γεννήτορες τοποθετούνται σε συνθήκες αναπαραγωγής μέσα σε ειδικούς

κλωβούς. Πριν αναπαραχθούν τα ζώα προηγείται μία φάση εγκλιματισμού τους στις
νέες συνθήκες. H θρέψη των ζώων θα γίνεται με ειδικής σύστασης τεχνητό σιτηρέσιο,
ενώ η απόθεση των αβγών πραγματοποιείται σε ειδικούς χώρους απόθεσης που
τοποθετούνται μέσα στους κλωβούς αναπαραγωγής. Οι αποθέσεις μεταφέρονται στο
εκκολαπτήριο μέσα στα εκκολαπτικά δοχεία. Σε 3-4 ημέρες από την στιγμή που θα
μπουν οι γεννήτορες στο εκκολαπτήριο και ταϊστούν αρχίζουν άμεσα και ζευγαρώνουν.

Παραγωγή αυγών από γεννήτορα

 51

Τεχνικές προδιαγραφές θαλάμου αναπαραγωγής

-Επιλογή χώρου
-Ύψος επένδυσης
-Διαθέσιμα υλικά κατασκευής
-Θάλαμος κατασκευασμένος με συμβατά υλικά (τούβλα, τσιμέντα, κλπ)
-Θάλαμοι τύπου πάνελ (panel).
Χώροι και εξοπλισμός μιας μονάδας αναπαραγωγής
1.Υποδοχή, συντήρηση και προετοιμασία των γεννητόρων (Χώρος διαχείρισης γεννητό-
ρων γόνου).
2.Αναπαραγωγή & προπάχυνση (κλωβοί αναπαραγωγής γυάλινοι ή πλαστικοί).
3.Εκκολαπτήριο.
4.Αποθήκη.
5.Μικρό εργαστήριο.

Η μονάδα αναπαραγωγής είναι ένας κλειστός ελεγχόμενος χώρος 70 τ.μ. (10Χ7).

Ο χώρος αυτός καλύπτει για εμπλουτισμό σε γόνο διχτυοκήπια συνολικής έκτασης 2-4
στρεμμάτων. Η κατασκευή γίνεται με σιδηροκατασκευή & panels.

Μ Ο Ν ΑΔΑ ΑΝ ΑΠ ΑΡΑΓΩ ΓΗ Σ 70m 2

(μ ε ε λ εγ χό μ εν ε ς σ υ ν θή κ ες θ ερ μο κ ρ ασ ίας , υ γ ρα σ ία ς , φω τισ μ ο ύ κ α ι
ε ξα ε ρισ μο ύ)

Ε κ κ ολ α π τή ρ ιο
35 m 2 4 m2
Α ν α πα ρ α γ ω γ ή κ α ι
π ρ ο πά χ υν σ η Δ ια χε ίρ ιση
(εγ κ λ ιμ α τ ισμ ό ς )
γ ε ν ν ητ ό ρ ω ν
10 m 2

Α πο θ ή κ η 1 7 m 2 Ε ρ γ α σ τή ρ ιο 4 m 2
 52

Ως υπόστρωμα απόθεσης των αυγών χρησιμοποιείται το ροκανίδι

(απολυμασμένο) και το χώμα. Ο γόνος διατηρείται περί τις 15 ημέρες μέχρι να
στερεοποιηθεί (ασβεστοποιηθεί – σκληρυνθεί) και τότε μόνο μεταφέρεται στη μονάδα
πάχυνσης (διχτυοκήπιο). Άρα η διατροφή του θα πρέπει να είναι προσεγμένη με την
προθήκη κατάλληλης ποσότητας ασβεστίου.

Σαλιγκάρια σε ηλικία ενός μηνός

Συνθήκες μέσα στο εκκολαπτήριο

Τρεις είναι οι φυσικοί ελεγχόμενοι παράγοντες: Φως, Θερμοκρασία και Υγρασία.
1.Φωτισμός-Φωτοπερίοδος (LD). Υπάρχει αυτόματος φωτισμός (φώτα φθορισμού) που
παρέχει αρχικά την ημέρα 13 ώρες φωτός και 11 σκότους. Όσο προχωράει η ανάπτυξη
η σχέση μεταβάλλεται και γίνεται 11 ώρες φωτός και 13 ώρες σκότος.
2.Θερμοκρασία (Τ). Χρειάζονται σταθερές θερμοκρασίες. Ξεκινάμε από 22 έως 22,5 ο
C και καταλήγουμε σταδιακά στους 21 ο C. Αυτό ελέγχεται αυτόματα με τους μηχανι-
σμούς που διαθέτει η επιχείρηση.
3.Υγρασία (R.H.). Απαιτείται σταθερή υγρασία γύρω στο 60, 70 έως 75%.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να συμβαδίζουν.
Προσπαθούμε να έχουμε τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Το σύνολο των απωλειών
δεν θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο από το 10%.
Χειρισμοί
-Καθημερινός έλεγχος, απομάκρυνση αυγών, αντικατάσταση υποστρώματος.
-Γεννήτορες: Κρατούμε αυτά τα σαλιγκάρια που έχουν καλύτερα μορφολογικά στοιχεία,
καλές εμφανίσεις ανάπτυξης, υγιή, για να μας αποδώσουν καλύτερα αποτελέσματα. Η
σάρκα τους να είναι άσπρη ή ελαφρώς να κιτρινίζει. Κέλυφος πορσελάνινο. Κύριο
 53

χαρακτηριστικό ενός ώριμου σαλιγκαριού είναι το γυρισμένο και παχυσμένο

περιστόμιο. Δεν έχουν συγκεκριμένη γεύση. Μετά τους 12 μήνες αρχίζει και μαυρίζει η
σάρκα τους. Η διάμετρος του κελύφους τους έχει ξεπεράσει τα 30 χιλιοστά. Μέσο
βάρος-μέγεθος γεννητόρων 14 γρ. Στη φύση το γενετικό υλικό (γεννήτορες) ξεκινούν
από ένα βάρος 8-9 γραμμαρίων.
-Διατροφή: αποξηραμένα σιτηρέσια.
Για την Ελλάδα η όλη παραγωγική διαδικασία ξεκινά από τον Φεβρουάριο (σε
θάλαμο αναπαραγωγής) και καταλήγει έως μέσα Νοεμβρίου.
Στο εκκολαπτήριο οι εργασίες ξεκινούν τον Φεβρουάριο μέχρι τα τέλη Απριλίου.
Από τα μέσα Απριλίου μέχρι αρχές Μαΐου (πάντοτε αναλόγως των κλιματικών
συνθηκών) ο γόνος μεταφέρεται στα διχτυοκήπια όπου παραμένει για πάχυνση μέχρι το
αργότερο μέσα Νοεμβρίου, που θα έχουμε το αναμενόμενο εμπορεύσιμο βάρος για
πώληση των τελικών προϊόντων. Καλό από πλευράς εμπορίας είναι να μην παράγεται
όλο το τελικό προϊόν σε μια μόνο χρονική στιγμή. Θα πρέπει να υπάρξει παραγωγή σε
διαφορετικά χρονικά διαστήματα για να πετύχουμε καλύτερες τιμές. Γι’ αυτό κάνουμε
διαβάθμιση του γόνου, δηλαδή ο γόνος δεν θα προωθηθεί όλος για πάχυνση, αλλά
σταδιακά γιατί δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει στην αγορά. Αν τυχόν το γνωρίζουμε θα
πράξουμε διαφορετικά.
Γενικά κατά την αναπαραγωγή παρατηρούνται υψηλά ποσοστά θνησιμότητας,
ιδίως κατά την πρώτη αναπαραγωγική περίοδο. Στην συνέχεια λόγω του εγκλιματισμού
του γενετικού υλικού και των νέων σαλιγκαριών στη νέα τους περιοχή, με τα νέα
διαφορετικά κλιματικά δεδομένα, η θνησιμότητα μειώνεται.
Όλα τα σαλιγκάρια ενός συγκεκριμένου είδους κάνουν για γεννήτορες (μάνες)
εφόσον έχουν την κατάλληλη ηλικία και ικανοποιητικό μέγεθος (ώριμα σαλιγκάρια).
Δηλαδή δεν χρειάζονται ειδικές «σαλιγκαρο-μάνες» ή ειδικοί γεννήτορες με
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως συμβαίνει με την πιστοποίηση άλλων οργανισμών
του ζωικού βασιλείου. Οπωσδήποτε ελέγχεται η υγεία τους από πλευράς κτηνιατρικών
Υπηρεσιών.

Εξοπλισμός κλωβών αναπαραγωγής

1.Ταΐστρες
2.Ποτίστρες
3.Δοχεία για την απόθεση των αυγών
4.Βοηθητικές επιφάνειες για την προσκόλληση των σαλιγκαριών.
 54

Ώριμοι γεννήτορες του Helix aspersa

Κλωβός αναπαραγωγής
 55

Εγκλιματισμός/Προσαρμοστικότητα
Μία πολλή σημαντική παράμετρος που πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι η
προσαρμοστικότητα, ο εγκλιματισμός των σαλιγκαριών. Το σαλιγκάρι προσαρμόζεται
σχετικά εύκολα αλλά θέλει ένα χρονικό περιθώριο για να ανταποκριθεί στα νέα
δεδομένα. Έτσι:
 Έγιναν προσπάθειες τα τελευταία χρόνια εισαγωγής γόνου από Ιταλία,
Γαλλία, αλλά είχαμε πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας. Πολλά σαλιγκάρια
δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν [φαινόμενο «νανισμού» - ποσοστό >50%].
 Από τα σαλιγκάρια που εισαγάγαμε στο εκτροφείο μας ως γενετικό υλικό
την πρώτη χρονιά, βλέπουμε ότι στους ενήλικους αυτούς πληθυσμούς
έχουμε υψηλή θνησιμότητα (το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο όταν
προέρχεται το γενετικό υλικό από την φύση, παρά από
εκτροφείο/διχτυοκήπιο).
Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ
επιφυλακτικοί στο θέμα της αγοράς γόνου [δεν είμαστε απορριπτικοί] και ότι θα πρέπει
να βασιστούμε στους δικούς μας γεννήτορες, που θα προσαρμοστούν στο
συγκεκριμένο μικροκλίμα της περιοχής μας. Ως γεννήτορες χαρακτηρίζονται τα
σαλιγκάρια που έχουν γεννηθεί, αναπτυχθεί στο δικό μας εκτροφείο και προορίζονται
για αναπαραγωγή.
Αν οι εξελίξεις δείξουν κάτι διαφορετικό και ελπιδοφόρο, στο θέμα της αγοράς
και χρησιμοποίησης γόνου, θα είναι μια σημαντική εξέλιξη, διότι γενικά στις
συστηματικές εκτροφές-καλλιέργειες το ξεκίνημα της παραγωγικής διαδικασίας από τον
γόνο ή την έτοιμη σποροπαραγωγή βοηθάει την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Πάντοτε πρέπει να κοιτάμε και τα οικονομικά αποτελέσματα σε μια μας επιλογή.

Αναπαραγωγή στο χώρο του διχτυοκηπίου

Αφορά την εισαγωγή του γενετικού υλικού σε ειδικούς διαμορφωμένους χώρους.
Η αναπαραγωγή των σαλιγκαριών σήμερα σε όλα σχεδόν τα εκτροφεία της χώρας μας
γίνεται μέσα στο διχτυοκήπιο. Προς τούτο ξεχωρίζουμε ένα εσωτερικό χώρο μέχρι
10% της συνολικής έκτασης, που βρίσκεται στην αρχή του διχτυοκηπίου και εκεί
γίνεται η αναπαραγωγή και το αρχικό ξεκίνημα των μικρών σαλιγκαριών. Στον χώρο
αναπαραγωγής υπάρχουν πολλαπλοί χώροι (διαμερισματοποιήσεις) που κυμαίνονται
από 2-7 χώρους.
Στον χώρο αυτό το χαλίκι είναι μέχρι 2-3 εκατοστά.
Στα εκτροφεία ως γενετικό υλικό πάντοτε εισάγουμε σαλιγκάρια από εκτροφείο
και όχι από την φύση. Όταν τα σαλιγκάρια προέρχονται από εκτροφείο, ως γενετικό
υλικό, οι απώλειες την πρώτη χρονιά θα είναι λόγω προσαρμοστικότητας από 15
μέχρι 35%. Τις επόμενες περιόδους η θνησιμότητα ελαττώνεται σημαντικά. Η
 56

προσαρμοστικότητα, κατά κάποιους επιστήμονες, γίνεται σε χρόνο μόλις μιας

εβδομάδος.
Ο αριθμός των σαλιγκαριών που εισάγουμε στον χώρο αναπαραγωγής είναι
8.000-10.000 ζώα για ένα στρέμμα διχτυοκηπίου, που κάθε σαλιγκάρι θα έχει
βάρος από 14-20 γραμμάρια. Η πυκνότητα που επιθυμούμε είναι περί τα 140
σαλιγκάρια/τ.μ.
Η αναπαραγωγική περίοδος (για το διχτυοκήπιο) ξεκινά από τα μέσα
Μαρτίου (όλα εξαρτώνται από τον παράγοντα θερμοκρασία) και λήγει μέχρι στα
μέσα Νοεμβρίου (8 μήνες).
Τα μικρά σαλιγκαράκια μέσα σε 15 ημέρες από την εκκόλαψή τους οδηγούνται
στον χώρο πάχυνσης. Τότε το βάρος τους θα είναι περί τα 0,05γρ.
Παρακολουθούμε και καταγράφουμε με θερμόμετρα την θερμοκρασία α) του
αέρα μέσα στο διχτυοκήπιο, β) του εδάφους και γ) κάτω από τα σκέπαστρα μέσα
στο διχτυοκήπιο, σε συνεχή βάση.

Σαλιγκάρια σε πλήρη πάχυνση

 57

β. Πάχυνση

Απαραίτητες προϋποθέσεις, που πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη του για την
εκλογή του αγροτεμαχίου όπου θα γίνει η εγκατάσταση της επιχείρησης είναι:
-Νερό: Εξασφάλιση νερού στο εκτροφείο (από γεώτρηση ή πηγάδι ή πόσιμο). Να
προσεχθεί η μη ύπαρξη υπολοίπων φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και βαρέων μετάλλων
(να είμαστε προσεκτικοί αν θα χρησιμοποιήσουμε νερό από ποτάμι).

Μεταφορά γόνου στο χώρο της πάχυνσης

-Έδαφος και στράγγιση εδάφους: Το σαλιγκάρι από την φύση του προτιμά τα
ασβεστούχα εδάφη για τη λήψη ασβεστίου, το οποίο είναι απαραίτητο για την κατασκευή
του κελύφους του και την αναπαραγωγική δραστηριότητα. Όμως στον τύπο αυτό της
κλειστής εκτροφής, επειδή δεν έρχεται το σαλιγκάρι σε επαφή με το έδαφος κατά την
διάρκεια της πάχυνσης, δεν μας ενδιαφέρει η χημική σύσταση του εδάφους (pH,
ασβέστιο) αλλά μόνο η μηχανική του σύσταση. Τα εδάφη καλό θα είναι να στραγγίζουν
σωστά. Εδάφη βαριά, πηλώδη, υγρά πρέπει να αποφεύγονται. Επίσης πολύ αμμουδερά
εδάφη που δεν κρατούν καθόλου υγρασία. Για την καλή στράγγιση των νερών θα πρέπει
να εκλέγονται εδάφη που από μηχανικής συστάσεως του εδάφους να θεωρούνται
μέτρια/μέσης σύστασης.
-Κλίσεις: Το αγροτεμάχιο δεν θα πρέπει να έχει μεγάλες κλίσεις ή να είναι σε μέρος
όπου λιμνάζουν νερά (λάκκες), διότι το νερό θα πνίξει τους ζωικούς οργανισμούς. Μια
μικρή κλίση είναι επιθυμητή για να φεύγουν τα νερά της βροχής, καθόσον μετά από μία
ισχυρή βροχόπτωση μπορεί να παρασυρθούν τα πάντα. Πλαγιές με δυνατούς ανέμους
πρέπει να αποφεύγονται. Επίσης θα πρέπει να δώσουμε τον σωστό προσανατολισμό στο
διχτυοκήπιο (παράγοντες όπως ηλιοφάνεια, κλπ).
 58

Αερισμός: Ο αερισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των σαλιγκαριών. Τα

σαλιγκάρια θέλουν μια σχετική υγρασία μέσα στον χώρο που αναπτύσσονται, αλλά μια
δεδομένη σχετική υγρασία δεν μπορεί να επιτευχθεί με συνθήκες διχτυοκηπίου. Ο
αερισμός παίζει ρόλο και στην ποσότητα νερού που θα χρησιμοποιήσουμε. Ο χώρος δεν
θα πρέπει να είναι αποπνικτικά υγρός, ούτε στεγνός, ούτε πολύ θερμός. Τα σκέπαστρα
να έχουν υγρασία για την καλή διαβίωση των σαλιγκαριών. Μια πρακτική είναι μεταξύ
διαδρόμων, που βρίσκονται μέσα στα πάρκα και σκέπαστρων να μπει μια ειδική ποικιλία
γκαζόν (ρίχνεται με το χέρι στα κενά του χαλικιού). Το γκαζόν αυτό δεν τρώγεται από
τα σαλιγκάρια, απορροφά την θερμότητα, δημιουργεί συνθήκες φυσικές, απορροφά την
περισσευούμενη υγρασία, π.χ. μετά από μια νεροποντή.
-Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος κρίνεται απαραίτητη. Να υπάρχει δυνατότητα
μετασχηματιστή που να παρέχει τάση 4-12 V, έντασης μέχρι 3Α στο σύρμα πάχους 3-
4 mm (στη βιβλιογραφία αναφέρεται τάση 4V για τα μικρά σαλιγκάρια και 12V για τα
μεγάλα. Στην πράξη η τάση είναι συνήθως 12V για όλα).
Εργασίες πριν την κατασκευή. Κατά την έναρξη των εργασιών γίνεται ισοπέδωση της
επιφάνειας του χωραφιού, καθαρισμός από την βλάστηση και πέτρες και απεντόμωση
της έκτασης (προσοχή στην υπολειμματικότητα του φυτοφαρμάκου). Μπορεί να γίνει και
ένα όργωμα, ιδίως αν το έδαφος είναι πατημένο/συμπιεσμένο από βαριά μηχανήματα.
Αν υπάρχουν ποντίκια στην περιοχή καλό είναι να γίνει μία μυοκτονία. Υπάρχει και η
δυνατότητα της χρήσης υδρασβέστου.
Ο γόνος μεταφέρεται στα πάρκα πάχυνσης του διχτυοκηπίου κατά την Άνοιξη,
με την άνοδο των θερμοκρασιών. Αυτό καθορίζεται από τις κλιματικές συνθήκες και
από τον προγραμματισμό του παραγωγού. Εάν υπολογίσουμε το 1 σαλιγκαράκι στα 0,05
γρ. τότε το ένα κιλό γόνου θα αποτελείται από 1.000/0,05=20.000 σαλιγκαράκια.
Συνεπώς για μια παραγωγή κοντά στους 4 τόνους από ένα στρέμμα κλειστής εκτροφής,
θα χρειαστούν αρχικά περί τα 400.000 νεαρά σαλιγκαράκια ή γύρω στα 20 κιλά γόνου
(στο ποσό αυτό υπολογίζονται και οι απώλειες) [βλέπε σε παρακάτω σελίδα σχετικό
παράδειγμα]. Σε άριστες εκτροφές ο αριθμός αυτός μπορεί να ελαττωθεί στις 250.000.
Η παραγωγικότητα μιας μονάδας πάχυνσης σαλιγκαριών υπολογίζεται ανά
στρέμμα καλυμμένης έκτασης και κυμαίνεται κατά μέσο όρο περί τους 3-5 τόνους το
χρόνο.
Τελευταία αναπτύσσεται η μεθοδολογία της συνεχόμενης αναπαραγωγής. Κάθε
κύκλος παραγωγής κυμαίνεται γύρω στους 3,5 μήνες, οπότε έχουμε πολλαπλούς
κύκλους το έτος, με παραγωγές που φτάνουν μέχρι 8-9 τόνους το στρέμμα, το έτος.
Με το μοντέλο αυτό εισάγουμε τα σαλιγκαράκια στον χώρο πάχυνσης περί τον
Απρίλιο/Μάιο και έχουμε την πρώτη παραγωγή στα μέσα Αυγούστου (3,5 μήνες),
ακολουθεί η δεύτερη παραγωγή μέχρι μέσα Νοεμβρίου (3,5 μήνες). Αυτό απαιτεί
συνεχιζόμενες (κυλιόμενες) αναπαραγωγές, ανάλογα αν θέλουμε να εργαστούμε
χαλαρά ή πιο δραστικά.
 59

Η πυκνότητα του ζωικού πληθυσμού στον χώρο πάχυνσης θα πρέπει να είναι περί τα
250 -450 σαλιγκάρια πάχυνσης/σκέπαστρο) (αυτό εξαρτάται από τα γραμμάρια των
σαλιγκαριών που θέλουμε να παραχθούν, το μέγεθός τους).
Το διάστημα πάχυνσης των σαλιγκαριών, δηλαδή ο χρόνος από την τοποθέτηση
των μικρών σαλιγκαριών (γόνου) στο διχτυοκήπιο για πάχυνση, μέχρι την ανάπτυξη του
σαλιγκαριού, που θα είναι δηλαδή κατάλληλο για εμπορία, κυμαίνεται από 3,5 - 4
μήνες. Τότε θα έχει το κατάλληλο βάρος, μέγεθος και θα έχει σκληρυνθεί το κέλυφός
του (μπορεί το μέγεθός του να το πάρει σε 2 μήνες αλλά θα περιμένουμε την σκλήρυνση
του κελύφους).
Το μέγεθος των σαλιγκαριών που τελικά θα επιδιώξουμε είναι αυτό των 16-
20 γρ./σαλιγκάρι, που πηγαίνουν αυτά τα σαλιγκάρια στην αγορά ως
«βουτυρωμένα» και έχουν υψηλές τιμές.
Κατά την κατασκευή Θαλάμου Εκτροφής Σαλιγκαριών (διχτυοκηπίου)
λαμβάνουμε υπόψη μας τα εξής: Το διχτυοκήπιο κατασκευάζεται από μεταλλικό
σκελετό (ο γνωστός σκελετός θερμοκηπίου με αψίδα). Κάθε διχτυοκήπιο είναι του ενός
στρέμματος. Οι κατασκευαστές θερμοκηπίων μεγάλων εταιριών χρησιμοποιούν διάφορα
τόξα (αψίδες) με ποικιλία διαμέτρων. Συνήθως χρησιμοποιούνται δύο είδη τόξων, αυτά
με διάμετρο 7μ. ή με 5μ. Επομένως οδηγούμεθα στην κατασκευή π.χ. (3Χ7=21) Χ 50 μ.
για να έχουμε 1 στρέμμα περίπου διχτυοκηπίου. Άρα θα πραγματοποιήσουμε ένα τριπλό
τοξωτό διχτυοκήπιο. Στην άλλη περίπτωση που οι αψίδες έχουν διάμετρο τα 5 μ.
έχουμε (4Χ5=20) Χ 50μ. διχτυοκήπιο, δηλαδή ένα τετραπλό τοξωτό διχτυοκήπιο.
Οι σωστοί κατασκευαστές αποφεύγουν τις συγκολλήσεις σωληνώσεων και λοιπού
εξοπλισμού και όλα γίνονται με ειδική συνδεσμολογία. Όλες οι κατασκευές γίνονται
«βιδωτά» [όχι σύρματα, ραψίματα, καρφιά] αλλά με ειδικά κλιπς, με ειδικούς
βιδολόγους ηλεκτροκίνητους.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟΥ

Πλάτος σε μέτρα 7μ. Χ 3 κόλποι (αψίδες) ή
5μ Χ 4 κόλποι (αψίδες)
Μήκος σε μέτρα 50μ
Ύψος ορθοστατών σε μέτρα 2 έως 2,50 (ανάλογα στον κατασκευαστή)
Απόσταση ορθοστατών κατά μήκος 2 έως 2,50 (ανάλογα στον κατασκευαστή)
Μέγιστο ύψος στο κέντρο της Η μέγιστη ακτίνα του τόξου είναι από 1,00-1,50μ.
αψίδας Ύψος στον κορφιά=3,40-3,50 μ.
Πλευρικά παράθυρα ΟΧΙ
Πόρτα/είσοδος Μία πόρτα ανοιγόμενη, διαστάσεων περίπου 2-2,20
Χ2,00 μ., από δίχτυ.
Εγγυήσεις Ο κατασκευαστής δίνει εγγυήσεις για αντοχή σκελετού
στον άνεμο (120Km/h), διάβρωση σκελετού (5 έτη),
αναρτήρες καλλιέργειας (20Kg/m2), βάρος χιονιού,
μηχανισμούς-αυτοματισμούς.
 60

Αν κάποιος κάνει εκμετάλλευση μεγαλύτερη από 1 στρέμμα έκτασης, θα κάνει

αντίστοιχα δικτυοκήπια του ενός στρέμματος. Αυτό γίνεται για τον λόγο ότι εάν κάποια
εκτροφή σε ένα θάλαμο ασθενήσει να μην μεταφερθεί η ασθένεια σε άλλο θάλαμο. Προς
τούτο θα υπάρχει έξω από κάθε θάλαμο ειδική υποδοχή με υγρό απολυμαντικό, όπου
θα «πατάει» εκεί με τα παπούτσια του όποιος θέλει να εισέλθει στο διχτυοκήπιο.
Το Υπουργείο Αγροτικής Αν/ξης & Τροφίμων και η ΑΤΕ έχουν κάποιους
εγκεκριμένους τύπους θερμοκηπίων που πρέπει να συμβουλευόμαστε (φυσικά έχουμε
διαφοροποιήσεις μεταξύ θερμοκηπίων και διχτυοκηπίων). Υπάρχει το Εργαστήριο
Γεωργικών Κατασκευών και Εξοπλισμού, της Γεωπονικής Σχολής Θεσ/νίκης, που
ελέγχει και πιστοποιεί την καταλληλότητα ενός διχτυοκηπίου (τηλ: 2310-991786).
Οι ορθοστάτες θεμελιώνονται σε θεμέλιο από σκυρόδεμα που θα έχει διάμετρο
25 -30 εκ. και βάθος 60-80 εκ. Για καλή κατασκευή μια επιλογή είναι να μπουν στύλοι
2΄΄, πάχους 2,2mm και ύψους περίπου 110 cm, που τοποθετούνται μέσα στις οπές που
ανοίξαμε σε βάθος π.χ. 60 cm, πακτώνονται στο σκυρόδεμα και μένει ελεύθερο ένα
μέρος από το κολωνάκι αυτό, ύψους περί τα 50 cm πάνω από το έδαφος. Στο πάνω
μέρος καταλήγει σε «αρσενική» θέση όπου έρχεται και «κουμπώνει» ο ορθοστάτης. Με
άλλες διαδικασίες είναι δύσκολο το «αλφάδιασμα». Ένας κατασκευαστής έμπειρος, με
έμπειρο βοηθητικό προσωπικό παραδίδει με το «κλειδί στο χέρι» ένα διχτυοκήπιο ενός
στρέμματος πλήρες σε χρόνο μόλις ένα δεκαπενθήμερο.
Συνήθως η πρακτική που χρησιμοποιείται για τα τοξωτά διχτυοκήπια είναι η
ύπαρξη μιας μόνου εισόδου/πόρτας.
Στα θερμοκήπια στο τελείωμα του τόξου και με την έναρξη του άλλου τόξου,
τοποθετούνται οι υδρορροές (λούκια) για το μάζεμα του περισσευούμενου νερού της
βροχής και απομάκρυνσής του. Όμως επειδή μιλάμε για μικρή ποσότητα νερού στα
διχτυοκήπια που θα κινηθεί πλάγια και το κόστος είναι αρκετό, πρακτικά στο
διχτυοκήπιο δεν τοποθετείται υδρορροή (σε αντίθεση με το θερμοκήπιο). Τον
τελευταίο καιρό κάποιοι που πάθανε ζημιές από τις ισχυρές νεροποντές του
καλοκαιριού, προσανατολίσθηκαν στην κατασκευή υδρορροών, που όμως προϋποθέτει
δίχτυα με όχι πολύ μεγάλες οπές, που αφήνουν να τρέξει το νερό στα πλάγια σε
ποσοστό >30% (προσοχή να μην φτάσουμε στο άλλο άκρο που να είναι πυκνό το
δίχτυ και δεν γίνεται ο σωστός αερισμός).
Γενικά προτιμούμε όχι πολύ υψηλά σχήματα και με περισσότερο αριθμό
Κόλπων (θαλάμων) / στρέμμα για σταθερότερες δομές. Επειδή στην Β. Ελλάδα έχει
αρκετά χιόνια, που δεν γλιστρούν εύκολα στο δίχτυ, θα πρέπει να προσεχθεί η αντοχή
των σωληνώσεων των αψίδων που θα πρέπει να είναι 2 ιντσών.
Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να μπουν ξένοι οργανισμοί μέσα στο
διχτυοκήπιο (θηρευτές). Τέτοιοι είναι αυτοί που κινούνται μέσα στο έδαφος, π.χ.
ποντίκια, αρουραίοι, έντομα, είτε οργανισμοί εκτός εδάφους όπως φίδια, πουλιά.
 61

Οι πρακτικές που χρησιμοποιούνται για την παρεμπόδιση οργανισμών δια μέσου

του εδάφους είναι: Ανοίγεται με ειδικό μηχάνημα (ή με εργάτες) ένα αυλάκι πλάτους 20
εκ. περίπου στον περιμετρικό χώρο του διχτυοκηπίου που θέλουμε να κατασκευάσουμε,
το οποίο έχει βάθος κοντά στα 50 εκ. όπου μέσα μπορούμε να βάλουμε λίγο τσιμέντο
και να πακτώσουμε την λαμαρίνα στο αντίστοιχο βάθος. Μπορεί να μη βάλουμε καθόλου
τσιμέντο ή μπορεί να κάνουμε τοιχίο μικρό τσιμεντένιο εντός του εδάφους (χρήσιμο
είναι να μπει μαζί και ένα απλό πλέγμα) και μετά να πακτώσουμε πάνω από την
επιφάνεια του εδάφους την λαμαρίνα (είναι θέμα οικονομίας που τυχόν θα θέλαμε να
κάνουμε. Να γνωρίζουμε όμως ότι οι τυφλοπόντικες πλησιάζουν τα 50 εκ. εντός του
εδάφους). Η λαμαρίνα (μεταλλική ποδιά) θα εξέχει από το έδαφος περί τα 60-70
εκατοστά. Χρησιμοποιείται λαμαρίνα κυματοειδής ή τραπεζοειδής για την αποφυγή των
φιδιών που με αυτό τον τρόπο γλιστρούν. Η λαμαρίνα έχει διαστάσεις συνήθως πλάτος
1,10μ. και μήκος λαμβάνουμε αυτό που θα μας είναι πιο εύχρηστο κατά την μεταφορά
και τοποθέτηση (θα κοπεί δηλαδή η λαμαρίνα στα μεγέθη που εμείς επιθυμούμε). Το
μπετόν έχει μεγαλύτερη σταθερότητα όσον αφορά την ισχυρότερη θεμελίωση και την
ανθεκτικότητα-μακροβιότητα, αλλά μειονεκτεί στο υψηλότερο κόστος του. Δεν
χρησιμοποιούμε τα πολυεστερικά ή πολυκαρβονικά φύλλα των θερμοκηπίων γιατί είναι
εύθραυστα και πιο ακριβά.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΚΕΛΕΤΟΥ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟΥ

Ορθοστάτες (σωλήνες χαλύβδινες Φ60 (2΄΄inch)Χ2,0 mm πάχος
με θερμό γαλβανισμό)
Αψίδες (τόξα) Φ60 (2΄΄)Χ2,0 mm
Τεγίδες Φ33 (1΄΄)Χ1,8 mm
Αντιανέμες Φ33 (1΄΄)Χ1,8 mm
Ελκυστήρες Φ33 (1΄΄)Χ1,8 mm
Αναρτήρες ελκυστήρα Φ21 (1/2΄΄)Χ1,8 mm
Για τη σταθερή σύνδεση του σκελετού χρησιμοποιούνται σύνδεσμοι 2΄΄, 1΄΄και ½ ΄΄.
Η συγκράτηση του διχτύου γίνεται με πλαστικά κλιπς και κλιπς αλουμινίου τύπου Ω.
Σύνδεσμοι σωλήνων, χούφτες-φουρκέτες. Μεσαία και ακριανά κεφαλάρια.
Τα κατασκευαστικά στοιχεία να είναι από γαλβανισμένο χάλυβα υψηλής ποιότητας, ώστε να
εξασφαλίζεται η μακρά αντισκωριακή προστασία της κατασκευής.

Η λαμαρίνα όπως τοποθετείται κάθετα στο έδαφος δεν αντανακλά σημαντική

ποσότητα θερμότητας προς το εσωτερικό του διχτυοκηπίου, ούτως ώστε να μειονεκτεί.
Αντί αυτής της λαμαρίνας της γαλβανισμένης μπορεί να τοποθετηθεί λαμαρίνα
ALOYZINC (έχει πλάτος 1,05 μ., πάχος 0,5mm) η οποία είναι πιο ακριβή, ανθεκτική
και μεγαλύτερου πάχους (οι κοινές έχουν πάχος 0,3mm).
Οι μεγαλυτέρου πάχους λαμαρίνες είναι πιο ανθεκτικές και λίγο πρέπει να
προσέξουμε αυτό το σημείο, δηλαδή να τοποθετήσουμε λαμαρίνα πάχους 0,4-0,5mm.
 62

Έναρξη κατασκευής σκελετού διχτυοκηπίου

Τριπλό τοξωτό διχτυοκήπιο πάχυνσης

 63

Τριπλό τοξωτό διχτυοκήπιο πάχυνσης

Εξωτερική άποψη διχτυοκηπίου πάχυνσης

 64

Εξωτερική άποψη διχτυοκηπίου πάχυνσης

Σκελετός πολλαπλού τοξωτού διχτυοκηπίου πάχυνσης (άλλος τρόπος

κατασκευής)
 65

Σκίαση: Στα πλάγια, από το ύψος των 60-70 εκ., που τελειώνει η λαμαρίνα,
μέχρι το πέρας των ορθοστατών και συνεχίζοντας στην οροφή-αψίδα και πάλι η έναντι
πλαϊνή πλευρά, καλύπτονται με δίχτυ σκίασης (δείκτης σκίασης 70-80% για την
Βόρεια Ελλάδα και υψηλός δείκτης σκίασης 90% για την Νότια Ελλάδα) για προστασία
από τις ηλιακές ακτινοβολίες (UV ακτινοβολία) και τα πτηνά. Δεν θέλουμε να μπει η
άμεση ηλιακή ακτινοβολία γιατί ανεβάζει τη θερμοκρασία. Επίσης αποφεύγουμε
συνθήκες περιβάλλοντος που στρεσάρουν τους οργανισμούς με αποτέλεσμα
υψηλότερη θνησιμότητα, μη καλές αποδόσεις. Οι τιμές για το δίχτυ σκίασης κυμαίνονται
από 0,80-1,50 €/μέτρο. Να προσέξουμε οι οπές (κενά) του διχτύου να μην είναι
υπερβολικά μεγάλες, ούτε και πολύ μικρές που εμποδίζουν τον καλό αερισμό του
χώρου. Σημασία έχει η αντοχή του και όταν τεντώνεται να μη δημιουργεί πολύ μεγάλες
οπές. Το υλικό να είναι κατασκευασμένο από πολυαιθυλένιο (100%). Γενικά
προσέχουμε την ποιότητα του διχτυού που συνίσταται στο να δημιουργεί καλό αερισμό,
στην καλή ανθεκτικότητα και την διάρκεια ζωής του.

ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΔΡΟΝΕΦΩΣΗΣ
Κεντρικός αγωγός Φ63
Αγωγός κατανομής Φ25, 1 έως 2 σειρές σε κάθε θάλαμο
Σέλα συρταρωτή Φ63Χ3/4΄΄
Βάνα σφαιρική Α-Θ ¾΄΄ Χ ¾ ΄΄
Ρακόρ αρσενικό κοχλιωτό Φ25Χ3/4΄΄
Γωνία ρακόρ κοχλιωτή Φ25ΧΦ25
Τερματικό ρακόρ κοχλιωτό Φ25
Μπεκ υδρονέφωσης Σε κάθε σειρά αγωγού ανά 2-2,5 μ. περίπου,
τοποθετούνται μπεκ υδρονέφωσης
Υγροστάτες ελέγχου της υγρασίας Αν κριθεί απαραίτητος
Inverter Για την ρύθμιση των στροφών του πιεστικού
Πιεστικό νερού 2 ΗΡ Ιταλίας, περί τα 300€
Ηλεκτρικός πίνακας ελέγχου

Υγρασία: Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη ενός πιεστικού. Αρκετοί εκτροφείς στην

παρακείμενη αποθήκη έχουν ένα μεγάλο πλαστικό ντεπόζιτο νερού, χωρητικότητας
2.000-3.000 λίτρων. Η διατήρηση υψηλών επιπέδων υγρασίας (απαιτούμενη σχετική
υγρασία από 70-95%) επιτυγχάνεται αυτόματα με το σύστημα της υδρονέφωσης.
Χρησιμοποιούνται μπεκ υδρονέφωσης με βαλβίδα αντεπιστροφής (αποστραγγιστική) για
την αποφυγή του σταξίματος και την δημιουργία λιμναζόντων νερών [άνοιγμα στα
2,5bar, κλείσιμο στα 1,7bar], τα οποία θα ψεκάζουν με σταγονίδια νερού σε επίπεδο
 66

νέφους το εσωτερικό της εγκατάστασης, διατηρώντας κάποια αυξημένη ατμοσφαιρική

υγρασία, ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Υπάρχουν μπεκ που καταλήγουν σε 1 ως 5 ακροφύσια παροχής έκαστο 5,8l/h.
Το μπεκ αυτό λέγεται υδρονεφωτής (Fogger Spray) και από τον κατασκευαστή έχουν
προτεινόμενη διάταξη 1,5-2,5 m.
Υπάρχει επίσης υδρονεφωτής μεγάλης ακτίνας, dynamic (δυναμικός) με
παροχή 40l/h, που μια σειρά αγωγού νερού καλύπτει έναν κόλπο όταν αυτός έχει
διάμετρο 5μ. Η απόσταση μεταξύ των μπεκ είναι 2μ. Αν ο κόλπος είναι 7μ. θα
χρειαστούν δύο σειρές αγωγών.
Κατ’ αρχάς ποτέ δεν λειτουργεί η υδρονέφωση κατά την διάρκεια της ημέρας.
Αυτή αρχίζει μετά το σούρουπο. Η συχνότητα της υδρονέφωσης, δηλαδή πόσες φορές
θα δροσίσουμε τον χώρο εξαρτάται από το μικροκλίμα τις περιοχής και τις καιρικές
συνθήκες της συγκεκριμένης ημέρας. Ο αριθμός των δροσισμών κατά την διάρκεια της
νύχτας είναι από 1-5 φορές.
Τα σαλιγκάρια χρειάζονται υγρό αλλά όχι βρεγμένο περιβάλλον και θα πρέπει
να γίνει αποστράγγιση του εδάφους για να μπορέσουν να αναπτυχθούν σωστά, καθόσον
τα σαλιγκάρια αναπνέουν αέρα και με βεβαιότητα θα πνιγούν σε υπερβολικό υγρό
έδαφος. Η υγρασία του εδάφους να είναι στο 80%. Η νυχτερινή δροσιά διευκολύνει την
κινητική δραστηριότητα γι’ αυτό ο δροσισμός αρχίζει κυρίως με το σούρουπο. Τα μπεκ
κρέμονται στο ύψος περίπου των 2,0 μέτρων. Οι σωληνώσεις του νερού βρίσκονται στο
ύψος των 2,0-2,5 μ. (ανάλογα την κατασκευή).
 67

Εξαρτήματα διχτυοκηπίου

Μεσαίο κεφαλάρι Χούφτες

Πλαστικά κλιπς Φουρκέτες

 68

Σωλήνες αποστράγγισης δεν χρησιμοποιούνται. Εάν το έδαφος όμως είναι βαρύ-

πηλώδες, που δεν βοηθάει την αποστράγγιση, θα πρέπει καλύτερα να αποφεύγονται
τέτοιες επιλογές κατασκευής διχτυοκηπίου. Επίσης σε περιπτώσεις που
δημιουργούνται τέτοια προβλήματα μπορεί να ανοιχτούν τάφροι πέριξ του διχτυοκηπίου
που να μαζεύουν τα νερά και να τα προωθούν σε μεγαλύτερους τάφρους που βρίσκονται
σε χαμηλότερο σημείο.

Υψηλή θνησιμότητα σαλιγκαριών λόγω υπερβολικής υγρασίας

Στο εσωτερικό του δικτυοκηπίου διασκορπίζεται χαλίκι 3Α (δεν χρειάζεται να

γίνει ειδική απολύμανση). Το χαλίκι στους διαδρόμους είναι πολύ περισσότερο, ενώ
εντός των πάρκων είναι λιγότερο.
Υπάρχουν αρκετοί διάδρομοι έξω από τα πάρκα πάχυνσης που διευκολύνουν τις
διάφορες εργασίες. Στους διαδρόμους υπάρχει το χαλίκι για να εκτελούνται οι εργασίες
σε καθαρό περιβάλλον. Το χαλίκι εδώ μπορεί να φτάσει και τα 7 εκ. Στα πάρκα
πάχυνσης το χαλίκι φτάνει τα 4εκ. Στους χώρους αναπαραγωγής φτάνει μέχρι 2-3 εκ.
(για να μπορεί το σαλιγκάρι να βρίσκει εύκολα το χώμα για να κάνει την ωοαπόθεση).
Το χαλίκι είναι ένα αδρανές υλικό που βοηθάει να κινούμαστε εύκολα στον
χώρο, δεν επιδρά στην θερμοκρασία του χώρου, η τυχόν υγρασία του εδάφους δεν
επιδρά άμεσα στο σαλιγκάρι και βοηθά στο να δέχεται τα περιττώματα των
 69

σαλιγκαριών. Μια εργασία είναι να καθαρίζονται τα περιττώματα των σαλιγκαριών, η

παλιά τυχόν τροφή και τα νεκρά σαλιγκάρια να απομακρύνονται.
Εντός των πάρκων πάχυνσης υπάρχουν και εσωτερικοί διάδρομοι για να μας
διευκολύνουν στους διαφόρους χειρισμούς που επιτελούμε (τάισμα, καθάρισμα, κλπ).
Εδώ το χαλίκι μπορεί να έχει μεγαλύτερο ύψος για κινούμεθα πιο άνετα.
Στο εσωτερικό του δικτυοκηπίου γίνεται διαμερισματοποίηση δηλαδή
διαμορφώνεται με την κατασκευή μικρότερων εσωτερικών χώρων / διαμερισμάτων /
BOXES / BLOCKS (πάρκων πάχυνσης), για καλύτερη διαχείριση [τοποθετούμε
πληθυσμό ίδιας ηλικιακής κλάσης], στην περίμετρο των οποίων (στο πάνω μέρος)
τοποθετείται ηλεκτροφόρος περίφραξη χαμηλής τάσης.
Ο αριθμός των πάρκων πάχυνσης κυμαίνεται από 10-12 ή κατ’ άλλους για
καλύτερη διαχείριση από 30-40 πάρκα.
Μέσα στο διχτυοκήπιο προβαίνουμε σε διαδοχικές αραιώσεις του πληθυσμού.
Σε κάθε πάρκο πάχυνσης τοποθετούνται οι ταΐστρες που καλύπτονται από τις
φωλιές/ξύλινα καταφύγια/σκέπαστρα (ξύλινες τάβλες σχήματος V και διαστάσεων
100Χ20 ή 22 εκ. Χ2, το πάχος του ξύλου είναι περί το 1,5 εκατοστό) για να είναι από
κάτω τα σαλιγκάρια και να μην διαβρέχεται η τροφή. Για καλύτερη αντοχή και
μακροβιότητα το ξύλο να είναι από πεύκο ή έλατο. Οι φωλιές τοποθετούνται σε διπλές
γραμμές, μέσα στο εσωτερικό πάρκο και δεξιά-αριστερά των διπλών αυτών γραμμών
υπάρχει διάδρομος εντός του εσωτερικού πάρκου, απ’ όπου περνά ο εκτροφέας και
διαμοιράζει την τροφή δεξιά-αριστερά μέσα στις ταΐστρες. Στις φωλιές (εξωτερικά ή
εσωτερικά) καρφώνονται 4 ξυλάκια, που υπερυψώνουν με τον τρόπο αυτό την φωλιά
και αφήνουν χώρο να διαφεύγουν τα σαλιγκάρια απ’ όλες τις πλευρές. Αντί τα ξυλάκια,
μια άλλη πρακτική είναι το σκέπαστρο να τοποθετηθεί πάνω σε δύο σειρές ξύλων,
οπότε είναι υπερυψωμένο του εδάφους.
Ο αριθμός των σκέπαστρων κυμαίνεται από 1.000-1.200 σκέπαστρα/στρέμμα.
Εννοείται ότι αντίστοιχος είναι και ο αριθμός των ταϊστρών.
 70

Εσωτερική άποψη διχτυοκηπίου

Πόρτα εισόδου στο διχτυοκήπιο πάχυνσης

 71

Είσοδος διχτυοκηπίου

Εξωτερικός σκελετός ενός στρέμματος διχτυοκηπίου

 72

Διαμόρφωση σκέπαστρων εντός του διχτυοκηπίου

Μπεκ υδρονέφωσης Μπεκ με 4 ακροφύσια

 73

Οι ταΐστρες είναι συνήθως πλαστικές, μήκους περί τα 0,80 μ. (παλαιότερα ήταν

ξύλινες), το δε χρώμα τους είναι λευκό, καθόσον αρέσει στο σαλιγκάρι.
Το πίτυρο θα πρέπει να είναι στεγνό. Σ’ ένα εσωτερικό πάρκο ο γόνος είναι της
ιδίας ηλικίας για καλή ομοιόμορφη ανάπτυξη και διαχείριση. Μέσα στο διχτυοκήπιο θα
πρέπει να είναι όλα καθαρά. Εάν για παράδειγμα έχουμε 10 BLOCKS στο διχτυοκήπιο,
τότε θα χρειαστούμε περί τις 120 ταΐστρες για κάθε BLOCK. Αυτό σημαίνει ότι κάθε
πάρκο θα έχει 350.000:10=35.000 σαλιγκάρια ή 35.000:120=περί τα 300 σαλιγκάρια
/σκέπαστρο. Εάν υποθέσουμε ότι είμαστε στην πλήρη ανάπτυξη των σαλιγκαριών με
ένα μέσο βάρος 15γρ. τότε σε κάθε σκέπαστρο = ταΐστρα θα πρέπει να εναποθέσουμε
τροφή: 0,36Χ300=110 γραμμάρια. Εάν ταΐσω ανά τρεις ημέρες σε κάθε ταΐστρα θα
βάλω 3Χ110=330 γραμμάρια ζωοτροφής.
Οι πλαστικές ταΐστρες παρουσιάζουν τα εξής πλεονεκτήματα:
-Δεν συγκρατούν υγρασία, που αυτή αποτελεί κίνδυνο για την ανάπτυξη μυκητιάσεων
και άλλων μικροοργανισμών.
-Καθαρίζονται ευκολότερα και γενικά είναι πιο εύχρηστες.
-Είναι πιο ανθεκτικές στο χρόνο.
-Είναι πιο φτηνές.
Η πρακτική να χρησιμοποιηθούν ταΐστρες αλουμινίου είναι λανθασμένη, γιατί
μπορεί κατά τον εργαστηριακό έλεγχο, κάποια στιγμή, να βρεθούν υπολείμματα του
υλικού αυτού στη σάρκα του σαλιγκαριού, που τότε όλη η εκτροφή θα ακυρωθεί. Θα
πρέπει να προσεχθεί η ποιότητα του πλαστικού γιατί οι φτηνές αφήνουν
«υπολείμματα» π.χ. ρητίνες, που ανιχνεύονται κατά τον εργαστηριακό έλεγχο της
σάρκας των σαλιγκαριών. Το υλικό να είναι «κατάλληλο για τρόφιμα».
Τις ταΐστρες τις καθαρίζουμε σε αραιά διαστήματα (2-3 φορές τον μήνα, όταν
επιβάλλεται) και πριν την εναπόθεση της νέας τροφής. Το τάισμα γίνεται συνήθως ανά
3 ημέρες (δύο φορές την εβδομάδα) πλην κάποιων χρονικών περιόδων, για
παράδειγμα μετά την διακοπή του λήθαργου (διαχείμανσης), οπότε τότε απαιτείται να
ταΐζουμε κάθε 1 ή 2 ημέρες, με αυξημένη ζωοτροφή για ένα δεκαπενθήμερο, γιατί τα
σαλιγκάρια είναι εξαντλημένα, έχουν χάσει βάρος και είναι λαίμαργα.
Τα σαλιγκάρια κατά την διάρκεια της ημέρας βρίσκονται κάτω από τα σκέπαστρα
(φωλιές) γιατί εκεί υπάρχει ο λιγότερος φωτισμός, η χαμηλότερη θερμοκρασία και η
μεγαλύτερη υγρασία. Θα πρέπει το σκέπαστρο να έχει κάποια υγρασία που θα
διευκολύνει την ομαλή ζωή του σαλιγκαριού. Κατά την διάρκεια της νύκτας εξέρχονται
για την διατροφή τους και κινούνται στον οριοθετημένο χώρο τους. Ο δροσισμός τους
γίνεται την νύκτα. Η συλλογή τους για πώληση ξεκινά το πρωί.
Ο παραγωγός προσπαθεί με ικανοποιητική διατροφή να παράγει σαλιγκάρια σε
σύντομο χρονικό διάστημα, σε εμπορεύσιμο μέγεθος και να πωληθούν σε
ικανοποιητικές τιμές.
 74

Φωτισμός: Δεν απαιτείται φωτισμός μέσα στο διχτυοκήπιο. Μπορεί όμως να

τοποθετηθούν κάποιοι λαμπτήρες χαμηλής τάσεως κυρίως στην είσοδο του
διχτυοκηπίου, στην τυχόν αποθήκη, (για έκτακτα περιστατικά).
Αυτοματισμοί: Όπως αναφέραμε οι κλιματικοί παράγοντες που θα πρέπει να
προσέξουμε είναι η θερμοκρασία και η υγρασία, στις ενδείξεις που αναφέραμε. Για να
επιτευχθούν αυτές οι τιμές θα πρέπει να εισαγάγουμε αυτοματισμούς που να διατηρούν
τους δύο αυτούς παράγοντες στα άριστα επίπεδα. Αυτό επιτυγχάνεται με τον μηχανισμό
της υδρονέφωσης. Με τις τιμές επομένως του θερμομέτρου και υγρασιομέτρου
(συνδυασμός αυτών) και την ύπαρξη του αυτόματου μηχανισμού δουλεύει ή σταματά η
υδρονέφωση. Αυτό γίνεται στην υπερεντατική εκτροφή. Όμως σε συνθήκες
διχτυοκηπίου, που είναι ένας ανοικτός χώρος που δεν ελέγχονται οι παράγοντες αυτοί,
ο δροσισμός γίνεται μόλις νυχτώσει ημιαυτόματα ή με έναν χρονοδιακόπτη. Ο χρόνος
εξαρτάται ανάλογα με την παροχή το νερού. Ο δροσισμός μπορεί να επαναληφθεί 1-5
φορές μόνο κατά την διάρκεια της νύχτας.

Σκέπαστρα με σαλιγκάρια ηλικίας 3,5 μηνών, πριν την συλλογή, μέσου βάρους 20 γρ.
 75

Αρχίζουμε και διαμορφώνουμε τον εσωτερικό χώρο

Εξωτερική άποψη τριπλού τοξωτού διχτυοκηπίου

 76

Σιτηρέσιο: Η τροφή που χρησιμοποιείται προσομοιάζει με αυτή των νεοσσών

ωοτοκίας (κότες), δηλαδή αποξηραμένα σιτηρέσια. Οι πρώτες ύλες θα πρέπει να είναι
από μη γενετικά τροποποιημένα φυτά.
Μια τέτοια ζωοτροφή έχει την εξής περιεκτικότητα:

Σύνθετη τροφή για σαλιγκάρια

Περιεκτικότητα
ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ (Ν Χ 6,25) 17-20%
ΛΙΠΑΡΕΣ ΟΥΣΙΕΣ 2,5-3%
ΚΥΤΤΑΡΙΝΕΣ 4%
ΤΕΦΡΑ 6-11%
ΥΓΡΑΣΙΑ 12%
ΑΣΒΕΣΤΙΟ (Ca) 6%
ΦΩΣΦΟΡΟΣ (P) 0.65%
ΜΕΘΕΙΟΝΙΝΗ+ΚΥΣΤΙΝΗ 0.85%
Βιταμίνες και ιχνοστοιχεία εκ προσθήκης

Πρώτες ύλες σύνθεσης

-Δημητριακοί καρποί (καλαμπόκι, κριθάρι)
-Σογιάλευρο
-Υποπροϊόντα δημητριακών καρπών (πίτυρα σίτου)
-Ανθρακικό ασβέστιο (σε μορφή μαρμαρόσκονης περιεκτικότητας 37%)
-Φωσφορικό μονοασβέστιο
-Αλάτι
-Ισορροπιστής (βιταμίνες, ιχνοστοιχεία)

Η τροφή θα πρέπει να είναι υψηλής θρεπτικής αξίας, να υπολογίζεται με τα

νεώτερα επιστημονικά δεδομένα και να περιέχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά, ώστε να
διασφαλίζει υψηλή παραγωγή, άριστη ποιότητα και εξαιρετικές οργανοληπτικές
ιδιότητες (γεύση, άρωμα).
Κάθε αλλαγή στην τροφή θα πρέπει να γίνεται σταδιακά σε διάστημα 3-4 ημερών.
Ζωοτροφές εμπορίου
-Από 17-20 % πρωτεΐνη.
-Aσβέστιο (6%).
-Ενέργεια 3.200 Kcal/Kg.
Στο σιτηρέσιό μας το ανθρακικό ασβέστιο θα καλυφθεί από μαρμαρόσκονη καλής
ποιότητας.
Με την σίτιση των σαλιγκαριών με άλευρα επιτυγχάνουμε καλύτερη ποιότητα
κρέατος καθώς το κρέας τους γίνεται πιο μαλακό.
Κατά την διάρκεια του βίου των σαλιγκαριών διακρίνουμε από ένα μέχρι τρία (3)
είδη σιτηρεσίων:
 77

-Αναπαραγωγής (για τους γεννήτορες),

-γόνου και
-πάχυνσης.
Αρκετοί ζωοτέχνες-διατροφολόγοι συνιστούν ένα είδος σιτηρεσίου, καθόσον ή
διάρκεια ζωής των σαλιγκαριών (από το μικρό σαλιγκαράκι μέχρι την διάθεση για
πώληση) είναι μικρή, η ποσότητα ζωοτροφής είναι μικρή και η διεθνής βιβλιογραφία
συνηγορεί σ’ αυτή την πρακτική. Θα πρέπει να προσέξουμε το ανθρακικό ασβέστιο
διότι είναι λίαν απαραίτητο για τον σχηματισμό του κελύφους (ιδίως στα νεαρά άτομα).
Κάποιες εταιρείες ζωοτροφών παρέχουν δύο είδη σιτηρεσίου, ένα του γόνου-πάχυνσης
και ένα της αναπαραγωγής για τους γεννήτορες.
Η ζωική πρωτεΐνη πέπτεται πιο εύκολα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει
να χρησιμοποιηθεί γιατί το σαλιγκάρι είναι οργανισμός καθαρά φυτοφάγος και οι
ζωοτροφές είναι αποκλειστικά και μόνο φυτικές. Δεν χρησιμοποιούμε σε καμιά
περίπτωση κρεατάλευρα, ιχθυάλευρα, αντιβιοτικά, ή υποπροϊόντα τροφών.
Για λόγους δεοντολογίας δεν αναφέρουμε σύνθεση σιτηρεσίου.
Παραθέτουμε πίνακα με τις ανάγκες σε ζωοτροφή, ανάλογα με την ηλικία του
σαλιγκαριού.

Βάρος σαλιγκαριού σε γραμμάρια Ποσότητα τροφής σε γραμμάρια/ημέρα

0,5 0,004
5 0,1
15 0,36

Παρατηρούμε ότι η ποσότητα τροφής ανά σαλιγκάρι είναι πολύ μικρή. Το

σαλιγκάρι τρώει μικρούς κόκκους ζωοτροφής. Αυτά τα λιγοστά γραμμάρια θα πρέπει να
περιέχουν την πρωτεΐνη που αναλογεί, το ασβέστιο, τις βιταμίνες κλπ, δηλαδή ένας
κόκκος τροφής να έχει τα πάντα. Όταν ο παραγωγός κάνει ο ίδιος την ζωοτροφή
υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος να διατρέφει πλημμελώς τους οργανισμούς αυτούς.
Για να αποφύγουμε την ανισσόροπη διατροφή, θα πρέπει να γίνει μικρός
τεμαχισμός των πρώτων υλών (να περάσουν από χαμηλό κόσκινο του 1 mm), στην
συνέχεια να γίνουν τα pellets (σαν τραχανάς), άλεση εκ νέου, ούτως ώστε να έχουμε
ομογενοποιημένο σιτηρέσιο που κάθε κόκκος του να έχει όλα τα συστατικά. Αυτή την
διαδικασία την κάνουν μόνο τα εργοστάσια ζωοτροφών, αυτά έχουν τα αντίστοιχα
μηχανήματα, γι’ αυτό καλό θα είναι να υπάρχει συνεργασία με το τοπικό εργοστάσιο
ζωοτροφών του νομού, απ’ όπου θα προμηθεύεται τις ζωοτροφές ο σαλιγκαροτρόφος
και σε χαμηλές τιμές. Εξ άλλου μιλάμε για λίγους τόνους ετησίως που η δαπάνη δεν
θεωρείται υπερβολική.
Το σιτηρέσιο δεν θα πρέπει να έχει κόκκους πολύ μικρής διαμέτρου (όχι
λεπτόκοκκο σε μορφή σκόνης).
Η μετατρεψιμότητα της τροφής είναι μεγαλύτερη με κρύο καιρό παρά με ζέστη,
το καλοκαίρι.
 78

Η μετατρεψιμότητα της τροφής είναι 1,60 έως 1,80 κιλά τροφής για την
παραγωγή ενός (1) κιλού σαλιγκαριού.

Πολλαπλά τοξωτά δικτυοκήπια πάχυνσης

Πάρκο πάχυνσης με διαχωριστική ηλεκτροφόρο περίφραξη

 79

Εσωτερικό διχτυοκηπίου με τα ξύλινα καταφύγια (φωλιές)

Εσωτερική διαμόρφωση διχτυοκηπίου (ανοικτές ταΐστρες)

 80

Διανομή τροφής στον θάλαμο πάχυνσης

Σαλιγκαράκια 15 ημερών Σαλιγκάρια κάτω από το σκέπαστρο

 81

Η φόρτιση των εξωτερικών πάρκων με γόνο καθώς και η στρεμματική απόδοση

αναλύονται παρακάτω:

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ HELIX ASPERSA

ΣΕ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟ ΠΑΧΥΝΣΗΣ ΕΝΟΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΟΣ

1. ΦΟΡΤΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟΥ ΜΕ ΓΟΝΟ

Αριθμός νεαρών σαλιγκαριών: 400.000
Μέσο βάρος (gr)/σαλιγκάρι: 0,05
Συνολικό βάρος (Kgr) : 20,0
2. ΑΠΩΛΕΙΕΣ
Θνησιμότητα στο στάδιο της πάχυνσης : 12,5%
Αριθμός σαλιγκαριών στο τέλος της πάχυνσης: 350.000
Αριθμός σαλιγκαριών με διάμετρο κελύφους < 25 mm. (μη εμπορεύσιμα): 40.000
3. ΤΕΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΑ)
Αριθμός σαλιγκαριών διάμετρο κελύφους > 25 mm (εμπορεύσιμα) : 310.000
Μέσο βάρος (gr)/σαλιγκάρι: 13
Συνολικό βάρος (Kgr) : 4.000
Τελευταία αναπτύσσεται στην κλειστή εκτροφή των σαλιγκαριών, στο εξωτερικό,
η «μέθοδος της κυψέλης».
Με την «μέθοδο της κυψέλης» ακολουθούμε την τακτική των μελισσών. Αντί
των ξύλινων πλαισίων των μελισσών έχουμε τα δικτυωτά πλαίσια που τα τοποθετούμε
σε “κιβώτια” όπως τις κυψέλες. Η παραγωγικότητα είναι πάρα πολύ υψηλή. Τα
“κιβώτια” αυτά είναι μονώροφα ή διώροφα. Την ημέρα (από το πρωί) τα σαλιγκάρια
βρίσκονται πάνω στο δίχτυ και το βράδυ (μόλις σκοτεινιάσει) κατέρχονται ή ανέρχονται
(ανάλογα που είναι οι ταΐστρες) για να φάνε. Με τον τρόπο αυτό:
-Έχουμε μεγαλύτερη οικονομία χώρου.
-Έχουμε μεγαλύτερη παραγωγικότητα, δηλαδή ανά στρέμμα οι αποδόσεις είναι πολύ
μεγαλύτερες.
-Έχουμε καθαρό δάπεδο από τα υπολείμματα των ακαθαρσιών και των τροφών (εφόσον
υπάρχει μια βάση στο BOX που καθαρίζεται). Άρα η καθαριότητα των χώρων είναι σε
πολύ πιο ικανοποιητικά-άριστα επίπεδα.
Με την μέθοδο αυτή η παραγωγή σε σαλιγκάρια μπορεί να φτάσει μέχρι 6 τόνους
ανά στρέμμα, αρκεί να υπάρχει και αντίστοιχη αύξηση της τροφής. Γενικά η αυξημένη
διατροφή (λογική) επηρεάζει θετικά την παραγωγικότητα.
Στην χώρα μας δεν έχει ξεκινήσει αυτός ο τύπος εκτροφής, άρα δεν συνίσταται.
 82

Προγραμματισμός εργασιών κατά την πάχυνση

-φόρτιση πάρκων με γόνο
-τάισμα 2-3 φορές την εβδομάδα
-έλεγχος υδρονέφωσης-συντήρηση
-έλεγχος ηλεκτροφόρων γραμμών-συντήρηση (πιάνουν άλατα οι αγωγοί
ρεύματος/σύρματα)
-απομάκρυνση νεκρών σαλιγκαριών
-απολύμανση ταϊστρών (κάθε 15 ημέρες)
-πλύσιμο ξύλινων σκέπαστρων (μετά την συγκομιδή)
-τήρηση ημερολογίου εργασιών και ελέγχου.

Δικτυο-πλαίσια σαλιγκαριών
 83

Υδρονέφωση σε διχτυοκήπιο στην Αρκαδία Πελοποννήσου

Αποθήκη δίπλα στο διχτυοκήπιο με ντεπόζιτα νερού

 84

Ηλεκτρικός πίνακας εντός της Αποθήκης

Μετασχηματιστής ηλεκτρικής τάσης

 85

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ – ΘΡΕΠΤΙΚΗ ΑΞΙΑ

10.Ανάλυση στοιχείων κόστους

Για να είναι οικονομικά βιώσιμο ένα επενδυτικό σχέδιο θα πρέπει να διαθέτει τις
εγκαταστάσεις, τον εξοπλισμό και την τεχνογνωσία.
Το κόστος χαρακτηρίζεται ως σταθερό και μεταβλητό.
Οι δαπάνες που καταβάλλονται για τους μεταβλητούς συντελεστές, δηλαδή για
αυτούς που η ποσότητά τους μεταβάλλεται καθώς μεταβάλλεται η ποσότητα του παρα-
γόμενου προϊόντος, αποτελούν το μεταβλητό κόστος. Στην κατηγορία αυτή των δαπα-
νών συμπεριλαμβάνονται οι δαπάνες για πρώτες ύλες, ημερομίσθια, καύσιμα κ.λπ. Αντί-
θετα το σταθερό κόστος μια επιχείρησης είναι το κόστος που δε μεταβάλλεται καθώς
μεταβάλλεται η ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος και αφορά στις δαπάνες που κα-
ταβάλλονται για τους σταθερούς συντελεστές. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι δαπάνες
κτιρίων, τα ασφάλιστρα των επιχειρήσεων κ.λπ.
Το άθροισμα του μεταβλητού και του σταθερού κόστους είναι το συνολικό κό-
στος (Total Cost) μιας επιχείρησης.
Συνολικό Κόστος = Σταθερό Κόστος + Μεταβλητό Κόστος
Για κάθε επιχείρηση, από πλευράς οικονομικής αναλύσεως, υπάρχει το λεγόμενο
νεκρό σημείο. Είναι αυτή η τιμή που αποτελεί το ελάχιστο – έσχατο όριο (σημείο) για
την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού. Σ’ αυτό το σημείο το συνολικό κόστος της
επιχείρησης ισούται με την αξία πώλησης των τελικών προϊόντων (παραγωγής).
Επομένως θα πρέπει να υπολογίζουμε και να στοχεύουμε σε τιμές όπου θα είμαστε
πάνω από το νεκρό σημείο. Μπορεί σε κάποια φάση, χρονικά μικρή, να βρεθεί η
επιχείρηση κάτω από το νεκρό σημείο, αλλά θα πρέπει μακροπρόθεσμα να μη
λειτουργεί κάτω από το σημείο αυτό.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ MARKETING

S. W. O. T. ANALYSIS

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-STRENGTHS (S)
 Υψηλής αξίας προϊόν διατροφής.
 Δεν απαιτούνται πολύ μεγάλα κεφάλαια για την κατασκευή των εκτροφείων.
 Τα φυσικά αποθέματα των εδώδιμων σαλιγκαριών έχουν μειωθεί.
 Το ζωικό κεφάλαιο αντικαθίσταται εύκολα σε περίπτωση καταστροφής.
 Υψηλές αποδόσεις κεφαλαίου και χαμηλές εισροές.
 86

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-WEAKNESSES (W)
 Κατά την πάχυνση υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό θνησιμότητας.
 Θέλει ένα διάστημα εγκλιματισμού.
 Δεν υπάρχει γενικά νομοθεσία για τη δημιουργία εγκαταστάσεων συστηματικής
εκτροφής σαλιγκαριών (επενδυτικά προγράμματα με επενδύσεις σε συνέχεια, τε-
χνογνωσία από την πολιτεία, κλπ).
 Ο ανταγωνισμός από Τρίτες χώρες σε χαμηλές τιμές και η μη εύκολη πρόσβαση
στις αγορές (θέλει ενημέρωση αγοράς, internet, προβολή).

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ-OPPORTUNITIES (O)
 Η εκτροφή σαλιγκαριών σύμφωνα με τον αναπτυξιακό νόμο και τα Σχέδια βελτίωσης
(όταν λειτουργούν) δέχεται επιδότηση σημαντικού ύψους επί του συνολικού κόστους
(μέχρι 60%).
 Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα γίνονται εισαγωγές για να ικανοποιηθεί η ζήτηση.
 Υπάρχει σκέψη για απαγόρευση της ελεύθερης συλλογής σαλιγκαριών.

ΑΠΕΙΛΕΣ-THREATS (T)
 Τα σαλιγκάρια που προέρχονται από την Τυνησία και το Μαρόκο πωλούνται περί
το 1,0€ το κιλό και απειλούν τα ελληνικά τα οποία πωλούνται 3,5-4€ το κιλό.
 Τα σαλιγκάρια που συλλέγονται από την Ελληνική ύπαιθρο πωλούνται σε χαμη-
λές τιμές.
 Βασική απειλή, που απαιτεί πολύ προσοχή, είναι η δυσκολία της παραγωγής
σαλιγκαριών. Θα απαιτηθεί ένα χρονικό διάστημα πειραματισμού, να βγουν
κάποια στοιχεία παραγωγής και μετά να γίνουν οι όποιες επενδύσεις.

Για κάθε επιχείρηση θα πρέπει να γίνεται η ανάλυση της ευαισθησίας. Η μεθοδο-

λογία αυτή μας δείχνει την κερδοφορία της επιχείρησης όταν αποδίδουμε διαφορετικές
τιμές (καλό-κακό σενάριο) στις διάφορες μεταβλητές (απαιτείται συμβουλή από οικονο-
μολόγο).
 87

Σύμφωνα με την αγορά σήμερα για την κατασκευή ενός στρέμματος διχτυοκη-
πίου απαιτούνται τα εξής:
Κατασκευή-γεννήτορες-τεχνογνωσία
-Υλικά εγκατάστασης και εσωτερικής διαμόρφωσης:
Μπορούμε να δώσουμε κάποια στοιχεία όσον αφορά την εσωτερική διαρρύθμιση
(σύμφωνα με μια προσφορά εταιρίας στο χώρο της σαλιγκαροτροφίας):

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΥΛΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΙΜΗ €
Δίχτυ σκίασης Ε 90 (75gr) σε ρολά των 6 ρολά 240€/ρολό 1.440
50μ. μήκους και 6μ.
πλάτους (300 τ.μ.)
Σκέπαστρα Ξύλινες τάβλες 100Χ20 ή 1.000 σκέπαστρα / 3,5€/σκέπαστρο 3.500
22 εκ.Χ2. Από ξύλο στρέμμα
πεύκου

Ταΐστρες Πλαστικές 1.100 τεμάχια (συν 0,80€/τεμάχιο 880

10% από τα
σκέπαστρα)
Μετασχηματιστές Μετασχηματιστής 12V, 12 (όσα και τα 4€/τεμάχιο 48
ρεύματος 50W, DSL - 50Β - 5 εσωτερικά πάρκα)
SCHWAB
Αγωγοί ρεύματος Πηχάκια αλουμινίου Περίπου 800μ. / 0,3€/μέτρο 240
12άρια, διπλά, περιμετρικά στρέμμα (εξαρτάται
των εσωτερικών πάρκων από την
διαρρύθμιση)
Λάστιχα ΡΕ Φ20, 6atm 300 μέτρα 0,5€/μέτρο 150
Μπεκ Υδρονέφωσης μεγάλης 180 τεμάχια 3€/τεμάχιο 540
ακτίνας, dynamic, 5
τεμαχίων
Κλιπς Κλιπς θερμοκηπίου για την 150 του 1’’ 450
στερέωση του διχτύου 300 του ½ ‘’
σκίασης, διαφόρων 400 των ¾’’
μεγεθών, ½’’, ¾ ‘’, 1 ‘’ .
ΣΥΝΟΛΟ 7.248
 88

Τα σκέπαστρα απαιτούν ξυλεία περί τας 10-12 κυβικά (μπορεί να τα

κατασκευάσει ο εκτροφέας και να μειώσει αρκετά το κοστολόγιο).
Το χαλίκι είναι ομοιόμορφο, καλής ποιότητας. Για ένα στρέμμα θα χρειαστούμε
περίπου 50 κυβικά χαλίκι, που κάθε κυβικό κοστίζει 5,5€ + μεταφορικά.
Θα χρειαστεί ένα πιεστικό (2 ΗΡ Ιταλίας, περί τα 300€). Για το αυτόματο σύστημα
υδρονέφωσης μπορεί να μπουν χρονοδιακόπτες.

Θα δώσουμε μια προσφορά από υλικά εξωτερικού σκελετού:

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΙΜΗ ΜΟΝΑΔΟΣ
Σωλήνα κυλίν/νη, χαλύβδινη, γαλβανισμένη εν θερμώ, Φ60 2,60-2,80€/μέτρο
(2΄΄inch)Χ2,0 mm πάχος, 6μέτρων.
Σωλήνα κυλίν/νη, χαλύβδινη, γαλβανισμένη εν θερμώ, Φ60 3,30€/μέτρο
(2΄΄inch)Χ2,0 mm πάχος, 7μέτρων διάμετρος, ύψος μέγιστο τόξου
1,50μ.
Σωλήνα κυλίν/νη, χαλύβδινη, γαλβανισμένη εν θερμώ, Φ33 1,45-1,85€/μέτρο
(1΄΄inch)Χ2,0 mm πάχος, 6μέτρων.
Λαμαρίνα τραπεζοειδής ALOYZINC, O,5mm πάχους και πλάτους 1,05μ. 5,60€/μέτρο
Οι τιμές είναι χωρίς ΦΠΑ (23%)

Σύμφωνα με κάποιες οικονομικές προσφορές σοβαρών κατασκευαστών, με υλικά

ποιότητας και εγγυήσεις, το κόστος της κατασκευής όλου του εξωτερικού σκελετού
μιας μονάδας ενός στρέμματος με την εσωτερική διαρρύθμιση (κομπλέ όλα πλην
γενετικό υλικό) εγγίζει τα 25.000-27.000€.
Εάν ο παραγωγός αγοράσει ο ίδιος τα υλικά αυτά του σκελετού, τότε το
κόστος θα είναι μικρότερο.
-Εργατικά εγκατάστασης (σε περίπτωση που αγοράσει ο εκτροφέας τα υλικά και τα
κατασκευάσει ένας κατασκευαστής της περιοχής του): περί τις 5.000 €.
-Γενετικό υλικό: Περί τα 1.500-2.000 € την πρώτη χρονιά για αγορά γενετικού υλικού
που θα εισάγουμε στο εκτροφείο. Στην πορεία θα κρατιούνται γεννήτορες από το
εκτροφείο.
-Απόκτηση τεχνογνωσίας-Συμβουλευτική: 3.000-10.000 € το έτος.
-Η εξωτερική περίφραξη της εκμετάλλευσης καλόν είναι να γίνεται και η δαπάνη να
συνυπολογίζεται ως στοιχείο κόστους.
-Η πιθανή αγορά του αγρού, η γεώτρηση, η δεξαμενή νερού αποτελούν στοιχεία
κόστους.

Σιτηρέσιο
Η μετατρεψιμότητα της τροφής είναι 1,60 έως 1,80 κιλά τροφής ανά 1 κιλό
σαλιγκαριού. Άρα για ένα στρέμμα με απόδοση 4.000 κιλά τον χρόνο σαλιγκάρι, θα
χρειαστούν περί τα 7.000 κιλά τροφής ή σε αξία 3.500€/έτος. Αν η αξία της
 89

ζωοτροφής είναι 0,50€/κιλό, για κάθε κιλό παραγωγής σαλιγκαριών θα απαιτηθούν

περί τα 0,80€.
Αρκετοί εκτροφείς προκειμένου να παρασκευάζουν δικές τους ζωοτροφές από
πρώτες ύλες της περιοχής, καταφεύγουν σε γεωπόνους ζωοτέχνες – διατροφολόγους
και παίρνουν τα ενδεικνυόμενα σιτηρέσια (με ή χωρίς αμοιβή).
Αποδόσεις-αναμενόμενη παραγωγή
Η αναμενόμενη παραγωγή ανά έτος και στρέμμα, για τα εκτροφεία πάντοτε
κλειστής εκτροφής, κυμαίνεται από τα 3.000 έως 8.000 κιλά. Την πρώτη χρονιά θα
έχουμε μικρότερη παραγωγή απ’ ότι τα μετέπειτα χρόνια.
Εργασία
Σύμφωνα με τα στοιχεία απαιτούνται περί τις 800 -900 ώρες ετησίως. Ο μέσος
όρος εργασίας ανά ημέρα είναι περί τις 3-4 ώρες. Άλλες ημέρες ο χρόνος είναι
μεγαλύτερος και άλλοτε μικρότερος. Συνήθως η εργασία είναι προσωπική και σπάνια
χρειάζεται βοηθητικό προσωπικό (μόνο σε μεγάλης έκτασης εκτροφεία). Συνεπώς ένα
νέο άτομο μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως περί τα 2 έως 3 στρέμματα δικτυοκηπίου.
Άλλα λειτουργικά έξοδα
Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας για τον σωστό υπολογισμό του κοστολογίου μας
και τα εξής:
-Κόστος ηλεκτρικού ρεύματος. Σύμφωνα με στοιχεία περί τα 100€ / στρέμμα /
έτος.
-Κόστος νερού. Η ποσότητα είναι μικρή. Το στρέμμα χρειάζεται την ημέρα περί
τα 800 – 1.500 λίτρα νερού (τις ζεστές ημέρες Ιουλίου-Αυγούστου η μεγάλη ποσότητα).
-Κόστος για την συσκευασία και μεταφορά του προϊόντος στον τόπο που θα
συμφωνηθεί.
Χρόνος απόσβεσης
Σύμφωνα με αυτά που αναφέραμε η απόσβεση μιας μονάδος κλειστής εκτροφής,
γίνεται σε 2-3 έτη κατά μέσο όρο (εφόσον υπάρξουν καλά αποτελέσματα παραγωγής).
Χώρος διαχείρισης – Αποθήκευσης
Πάντοτε να λαμβάνουμε υπόψη στον σχεδιασμό της εκμετάλλευσης ότι απαραίτητος
είναι και ένας χώρος διαχείρισης- αποθήκευσης που μπορεί να είναι δίπλα στην
εκμετάλλευση ή σε άλλο διαθέσιμο μέρος (25-30 τ.μ.).
Άδεια λειτουργίας
Για τις μονάδες της κλειστής αλλά και της ανοικτής μονάδος σαλιγκαριών,
απαιτείται Άδεια Ίδρυσης και Λειτουργίας της μονάδας, που εκδίδεται από την
Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης του Νομού (Γραφείο Κτηνοτροφίας). Η άδεια δίνεται
είτε χωριστά η ίδρυση και χωριστά η λειτουργία είτε και οι δύο μαζί.
Τιμές πώλησης
Οι τιμές πώλησης διαμορφώνονται με βάση:
-την χρονική περίοδο
-τον αγοραστή
-τον προορισμό
 90

-την ποσότητα
Οι τιμές των εκτροφείων, με πρωτόκολλα παραγωγής, κυμαίνονται από 4-10€
το κιλό.
Ενισχύσεις-επιδοτήσεις
Η κατασκευή θαλάμων εκτροφής σαλιγκαριών μπορούν να τύχουν ευνοϊκών
νομοθεσιών. Υπάγονται:
-Στον Αναπτυξιακό Νόμο του κράτους. O N. 3299/2004 ίσχυε μέχρι το 2009
και προέβλεπε την ενίσχυση επενδυτικών σχεδίων εκσυγχρονισμού ή και επέκτασης
υφιστάμενων μονάδων που αφορούν Μονάδες εκτροφής σαλιγκαριών, με ενισχύσεις που
φτάνανε μέχρι 60%. Ελπίζουμε ότι και στον νέο Αναπτυξιακό να διατηρηθούν τα
ανωτέρω κίνητρα. Εδώ το κατώτερο όριο επένδυσης είναι της τάξεως τουλάχιστον των
100.000€. Άρα αφορά δυναμικές επενδύσεις τουλάχιστον 4 στρεμμάτων.
-Στα σχέδια βελτίωσης των αγροτών (μόνο για τους επαγγελματίες αγρότες) με
ανάλογο σχετικά ύψος επιδότησης [αναμένεται νέα Απόφαση].

Οργάνωση εργασίας
Ο εκτροφέας σαλιγκαριών θα πρέπει να οργανώσει όλες τις εργασίες του. Θα
πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων όλες τις εργασίες του μηνός που θα πρέπει να
εκτελέσει. Απαραίτητος προς τούτο, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του
εκτροφείου, θα είναι ένας έμπειρος και έμπιστος γεωργικός σύμβουλος. Όλες του τις
εργασίες θα τις καταγράφει καθημερινώς και με κάθε λεπτομέρεια. Εισερχόμενα –
εξερχόμενα υλικά, χρονικά στοιχεία, χειρισμοί, επισκέπτες και γενικά κάθε ενέργεια
καταγράφεται. Θα τηρεί τα πρωτόκολλα (ημερολόγια) εργασίας (λειτουργίας) της
εκτροφής. Για κάθε πάρκο πάχυνσης, για παράδειγμα, θα τηρεί ιδιαίτερο πρωτόκολλο
που θα το ενημερώνει συνεχώς. Σε κάθε σκέπαστρο θα υπάρχει ιδιαίτερος κωδικός
αριθμός και παρακολούθηση των πληθυσμών. Οτιδήποτε νέο στοιχείο, εργασία
προκύπτει, που δεν προβλεπότανε αρχικά την καταγράφει, ενημερώνοντας τα πάγια
αρχεία για διαχρονική επανάληψη των χειρισμών αυτών. Πρέπει να είναι απόλυτα
οργανωμένη όλη η επιχείρηση. Σήμερα δεν υπάρχουν πρότυπα για πιστοποίηση. Το
πρώτο που ζητά ένας εισαγωγέας σαλιγκαριών είναι ο τρόπος παραγωγής. Εκεί θα
πρέπει να παραδώσουμε τα πρωτόκολλα εργασίας. Είναι τα αποδεικτικά στοιχεία που
θα μας οδηγήσουν στην ιχνηλασιμότητα των προϊόντων, στην καλή διαβίωση των
οργανισμών, στις υψηλές τιμές. Οι εισαγωγείς ζητούν κωδικούς παρτίδας, κωδικούς
παραγωγής και τα ημερολόγια/πρωτόκολλα της μονάδας.
 91

11.Παροχή τεχνογνωσίας

Στη χώρα μας υπάρχουν γεωργικοί σύμβουλοι, εταιρίες που αναλαμβάνουν την
ενημέρωση και επίβλεψη της νέας επιχειρηματικής δραστηριότητας εκτροφής
σαλιγκαριών. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν σήμερα στην εκτροφή,
πώληση σαλιγκαριών και επειδή οι ενδιαφερόμενοι νέοι εκτροφείς θέλουν να ρωτήσουν,
να δουν μια μονάδα εκτροφής, παραθέτουμε κάποιες εταιρείες, γεωργικούς
συμβούλους, εκτροφείς, που ασχολούνται με την δραστηριότητα αυτή, σύμφωνα με αυτά
που μας έχουν πει οι ίδιοι ή πήραμε από τις ιστοσελίδες τους:

1. MED ESKARGOT Hellas

Επιστημονικά υπεύθυνος Γκόγκας Αθανάσιος, τηλ: κιν. 6983-424493, σταθ: 2410-
254109. www.snailfarming.gr.
Προσφέρει:
-Τεχνογνωστική υποστήριξη βασικά αλλά υποβοηθά και στην αγορά του γενετικού
υλικού, στην σύνθεση του σιτηρεσίου, στην κατασκευή του διχτυοκηπίου και στην
εμπορία των σαλιγκαριών.
2.FEREIKOS HELIX
Η εταιρία έχει έδρα την Κόρινθο. Είναι αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ινστιτούτου
Σαλιγκαροτροφίας (Κεράσκο Ιταλίας) και ασχολείται μόνο με την δημιουργία Ανοικτών
σαλιγκαροτροφικών μονάδων. Τηλ: 27410-80165, κιν: 6976-165940, υπεύθυνη
Βλάχου Παναγιώτα.
Προσφέρει: Γενετικό υλικό, σπόρους για φύτεμα, δίχτυα, τεχνογνωσία. Κάνει συμβάσεις
και δεσμεύεται για την αγορά των σαλιγκαριών.
3.ΣΑΛΙΓΚΑΡΟΤΡΟΦΙΑ “ΠΕΛΑΓΟΝΙΑΣ”
Η εταιρία έχει έδρα την Φλώρινα και ασχολείται μόνο με την δημιουργία Ανοικτών
σαλιγκαροτροφικών μονάδων. Είναι αντιπρόσωπος του Ιταλικού Ινστιτούτου
Σαλιγκαροτροφίας του Κεράσκο Ιταλίας. Υπεύθυνος Βασιλείου Κώστας. Τηλ: 23850-
45900, κιν: 6976-604719.
Προσφέρει: Γενετικό υλικό, σπόρους για φύτεμα, δίχτυα, τεχνογνωσία.
4 “DIKTIA KRITIS SA”
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 28930-51547, κιν: 6981-815529. Υπεύθυνος: Καζάνας
Νικόλαος.
Προσφέρει: Γενετικό υλικό, σιτηρέσιο, τεχνογνωσία. Επίσης την κατασκευή όλου του
δικτυοκηπίου (εγκαταστάσεις, εξοπλισμός, υδρονέφωση, ταΐστρες, κ.λ.π.).
5.“AGROFARMA”
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2410-535918, κιν: 6972-071037. Υπεύθυνος εταιρείας:
Υψηλάντης Αναστάσιος, Ομορφοχώρι Λάρισας.
 92

Προσφέρει: Γενετικό υλικό, σιτηρέσιο, τεχνογνωσία.

6. Μπουντούλας Κωνσταντίνος
Εταιρεία σαλιγκαριών (Ο.Ε.) που δραστηριοποιείται στον Βελβεντό Κοζάνης. Τηλέφωνο
επικοινωνίας, κιν: 6977-313042, σταθ: 24640-32342, 32010. Διαθέτει γόνο.
7. Διρμίκη Δήμητρα
Δασολόγος - περιβαλλοντολόγος, κιν: 6972-539650. Παροχή τεχνογνωσίας.

Άλλες πηγές τεχνογνωσίας

-Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έδρα γεωπονίας, ιχθυολογίας & υδάτινου περιβάλλοντος,
που ασχολείται με την σαλιγκαροτροφία στην χώρα μας.
Υπεύθυνος καθηγητής: Νεοφύτου Χρήστος, τηλ: 24210-93064.
Καθηγήτρια: Χατζηιωάννου Μαρία, τηλ: 24210-93069.
-Στάικου Αλεξάνδρα, επίκουρος καθηγήτρια Tμήματος Βιολογίας (τομέας Ζωολογίας)
στο ΑΠΘ (Θεσσαλονίκη). Ασχολείται πειραματικά στο εργαστήριο με το σαλιγκάρι. Τηλ:
2310-998344.
-Βαρδινογιάννη Αικατερίνη, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Κρήτη, τηλ: 2810-393272.
-Μυλωνάς Μωυσής, καθηγητής, Διευθυντής Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, Κρήτη, τηλ:
2810-393275.
-Δήμος Φαλαισίας Ν. Αρκαδίας, υπεύθυνος γεωπόνος Γεωργαντάς Κωνσταντίνος, τηλ:
2791-360222, κιν: 6978-449663.

Εκτροφεία σαλιγκαριών
-Βασιλιάγκας Ιωάννης, Καρδίτσα, εκτροφείο κλειστού τύπου, κιν: 697-3550356.
-Ζερίτης Γεώργιος, Καμάρα Μεγαλούπολης Ν. Αρκαδίας, εκτροφείο κλειστού τύπου,
τηλ: 27910-91440.
-Μασούρας Αθανάσιος, Αλμυρός Βόλου, εκτροφείο κλειστού τύπου, τηλ: 694-7001293,
σταθ: 24220-77040.
-Κωστουλίδης Σταύρος, Ν. Αμισός Ξάνθης, εκτροφείο κλειστού τύπου, κιν: 694-
2970869.
-Μπογιατζής Αντώνιος, Φωτολίβος Δράμας. εκτροφείο κλειστού τύπου. Τηλ: 6944-
696153.
-Παπαγεωργόπουλος Νικόλαος, 30 Χιλιόμετρο οδού Τρίλοφου – Επανομής
Θεσσαλονίκης. Εκτροφείο κλειστού τύπου. Τηλ: 6944-374753.
-Αγαθαγγέλου Σάββας, Κύπρος, εκτροφείο κλειστού τύπου. Τηλ: 00357-99683151.
-«KOXLIAS FARM», Η εταιρία έχει έδρα το Κιλκίς. τηλ 23410-26327, κιν: 6951-
232119, εκτροφείο κλειστού τύπου, υπεύθυνος: Σάββας Κεβσίδης.
-Τυρεκίδης Αλέξανδρος, Φωτολίβος Δράμας. Εκτροφείο ανοικτού τύπου, τηλ: 6973-
791625.
-Σιργιανός Ιωάννης, Κρήτη. Εκτροφείο ανοικτού τύπου, τηλ. 6948-201008.
-Δεμιρτζίκη Νατάσα, Ξάνθη. Εκτροφείο ανοικτού τύπου, τηλ. 25410-75204.
 93

-Μάλκας Δημήτριος, Καρδίτσα. Εκτροφείο ανοικτού τύπου, τηλ:6974-783611.

-Τσίτας Δημήτριος, τηλ: 6974-046118, Δασοχώρι Ν. Ξάνθης. Εκτροφείο ανοικτού
τύπου.
-Ναλμπάντης Γεώργιος, τηλ: 6974-455452, Πολύπετρο Ν. Κιλκίς. Εκτροφείο ανοικτού
τύπου.

Λοιπές υπηρεσίες
-ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ, ΒΙΠΕ Σίνδος Θεσ/νίκης, κατασκευές διχτυοκηπίων, τηλ: 2310-
797001, υπεύθυνος Βασιλειάδης Βασίλειος (κιν: 6972-722769).
-ΑΦΟΙ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗ, Θεσσαλονίκη, κατασκευές διχτυοκηπίων, τηλ: 2310-
782140. Υπεύθυνος Καμινιώτης Λευτέρης.
-ΑΓΡΕΚ ΣΑΜΑΝΤΟΥΡΟΣ Α.Ε., με έδρα την Χαλκίδα, κατασκευές διχτυοκηπίων, τηλ:
22210-85448, υπεύθυνος Χελώνας Στέφανος (κιν: 697-3203592).
-ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΦΟΙ ΑΕΒΕ. Εργοστάσιο ζωοτροφών με πιστοποίηση. Καλύπτει
με πλήρη σιτηρέσια τις ανάγκες της σαλιγκαροτροφίας. Τηλ: 2310-781783, Ιωνία
Θεσσαλονίκης.
-ΒΙ.ΖΩ.ΔΡΑΜ. ΑΒΕΕ. Εργοστάσιο ζωοτροφών. Καλύπτει με πλήρη σιτηρέσια τις
ανάγκες της σαλιγκαροτροφίας. Τηλ: 25210-35797, Δράμα. Υπάρχουν δύο είδη
σιτηρεσίων.
-ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Υλικά συσκευασίας διχτυοκηπίων (δίχτυα),
Τηλ: 2310-753220, Θεσσαλονίκη.
-ΣΙΔΜΑ ΑΕ, Εργοστάσιο επεξεργασίας & εμπορίας σιδήρου, Θεσσαλονίκη & Αθήνα.
Τηλ: 2310-687111, fax: 2310-687888.
-Exel Group, Εργοστάσιο επεξεργασίας & εμπορίας σιδήρου, Θεσσαλονίκη. Τηλ:
2310-722536, fax: 2310-710051.
-ΕΛΑSΙS - ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ, Εμπορία, κατασκευή σιδήρου, Δράμα. Τηλ: 25210-48488.
 94

12.Διάθεση των σαλιγκαριών

Τα εργοστάσια μεταποίησης-συσκευασίας σαλιγκαριών είναι μια καλή περίπτωση

όσον αφορά την διάθεση της παραγωγής από ένα εκτροφείο. Όμως σήμερα αυτές οι
μονάδες μεταποίησης και οι βιοτεχνίες αγοράζουν τα σαλιγκάρια που είναι ελεύθερα
στη φύση με χαμηλές τιμές (πολύ κάτω από 3 €). Υπάρχει η σκέψη να ενσωματωθεί
Οδηγία της Ε.Ε. και στη χώρα μας, η οποία θα απαγορεύει τη συλλογή σαλιγκαριών από
τη φύση. Αυτό θα γίνει για λόγους βιοποικιλότητας και προστασίας των καταναλωτών
από τυχόν μολυσμένα σαλιγκάρια αγνώστων συνθηκών εκτροφής. Στη Γαλλία και στη
Γερμανία το σαλιγκάρι έχει συμπεριληφθεί στους καταλόγους των ειδών που είναι
σπάνια (υπό εξαφάνιση).
Οι περισσότερες μεταποιητικές επιχειρήσεις σαλιγκαριών βρίσκονται στη Βόρεια
Ελλάδα. Μια τέτοια μεταποιητική μονάδα βρίσκεται στη Σκύδρα Ν. Πέλλας, με καλή
δυναμικότητα. Λέγεται SALIGAR ΑΕ, Κοτζαβασιλόγλου, τηλ. 23810-82613,4.
Άλλες βιοτεχνίες:
-Πρισνάλης ΑΒΕΕ, Κρύα Βρύση Ν,. Πέλλας, τηλ. 23820-61930, 62720, 61746.
-Olympex Χρύσογλου, Βεροίας 26, Ν. Ιωνία Θεσ/νίκης, τηλ. 2310-781659, 780317.
Ο εκτροφέας έχει την δυνατότητα να δίνει τα σαλιγκάρια κατευθείαν στα
εστιατόρια και τις ταβέρνες με υψηλότερες τιμές (6-10€) ή να πουλά ένα μέρος και στις
«Λαϊκές».
Μπορεί επίσης να τα διοχετεύει κατ’ ευθείαν στο Εξωτερικό (Γαλλία, Ιταλία, κ.λ.π.)
μέσω πληροφοριών από το Internet, χωρίς την μεσολάβηση τρίτων οπότε οι τιμές
είναι >5 €. Στην περίπτωση αυτή θα χρειαστεί οπωσδήποτε πιστοποιητικό εξαγωγής.
Εδώ μπορεί να γίνει ενημέρωση αγοράς μέσω του Γεωργικού Ακολούθου των
Πρεσβειών που έχει η Ελλάδα σε χώρες που υπάρχει ζήτηση σαλιγκαριών (π.χ. για τις
πρεσβείες στην Γαλλία, Ιταλία, κλπ).
Να τονίσουμε εδώ ότι υπάρχει ανταγωνισμός από σαλιγκάρια Τρίτων Χωρών
(Τουρκία, Τυνησία, Αλγερία) που βρίσκονται σε χαμηλότερες τιμές. Ήδη και η
Βουλγαρία έχει αναπτύξει αρκετές μονάδες εκτροφής σαλιγκαριών τα τελευταία 2-3
χρόνια (περί τις 350), υπάρχει μεγάλη προβολή των επιχειρήσεων αυτών από το
διαδίκτυο και άρχισε να γίνεται εξαγωγική χώρα προς τις αγορές της Βόρειας Ευρώπης
με μια αξιόλογη ανοδική ποσότητα παραγωγής. Το 2009 η Βουλγαρία είχε εξάγει
περίπου 850 τόνους σαλιγκαριών, ποσότητα έξι φορές μεγαλύτερη απ’ ότι το 2008
(ήταν 140 τόνοι) και ο αριθμός αυτός αναμένεται να διπλασιαστεί το 2010. Η ξαφνική
αυτή έκρηξη ζήτησης οφείλεται στο ότι οι ποσότητες αυτές κατευθύνονται για διατροφή
αλλά και στους τομείς των φαρμακευτικών ειδών και των καλλυντικών. Να
σημειώσουμε επίσης ότι στην γειτονική χώρα έχει δημιουργηθεί Εθνική Ένωση
Εκτροφής Σαλιγκαριών, που βοηθάει με τεχνογνωσία τους παραγωγούς και τους
στηρίζει στις εξαγωγές.
 95

Για τους Γάλλους, τα κρητικά σαλιγκάρια που εξάγουμε θεωρούνται εξαιρετικό

όσο και πανάκριβο γεύμα. Μόνο έξι σαλιγκάρια σε ένα καλό γαλλικό εστιατόριο
κοστίζουν περίπου 12 ευρώ, στην δε Ελβετία η τιμή είναι διπλάσια. Τα σαλιγκάρια
προσφέρονται στα εστιατόρια του εξωτερικού σε μερίδες 1 ή ½ dozen (1
dozen=ντουζίνα=12 σαλιγκάρια).
Τα σαλιγκάρια τοποθετούνται σε πλαστικές κλούβες των 20 κιλών και
τοποθετούνται από πάνω ειδικά καπάκια, για να μην φεύγουν τα σαλιγκάρια. Αυτό
γίνεται σε μαζικές πωλήσεις. Σε μικρότερες πωλήσεις τοποθετούνται σε μικρά δίχτυα
και μεταφέρονται μέσα σε πλαστικά τελάρα.
Κάθε εκτροφή με ζωικούς οργανισμούς ελέγχεται. Οι ποσότητες σαλιγκαριών
που διακινούνται στο εξωτερικό (αλλά και στο εσωτερικό) θα πρέπει να έχουν ένα
πιστοποιητικό καταλληλότητας για ανθρώπινη κατανάλωση και ότι είναι απαλλαγμένα
από εχθρούς και ασθένειες.
Προς τούτο μέσω των Δνσεων Κτηνιατρικής κάθε νομού στέλλεται δείγμα
νωπών σαλιγκαριών στο Κτηνιατρικό Εργαστήριο (τέτοιες Υπηρεσίας υπάρχουν αρκετές
στην χώρα μας) όπου γίνεται η μικροβιακή εξέταση κυρίως για την Σαλμονέλα (Καν.
2073/04).
Ο κτηνίατρος της Δνσης Κτηνιατρικής εκδίδει Πιστοποιητικό για την
καταλληλότητα των σαλιγκαριών μετά την μακροσκοπική εξέταση και ότι δεν υπάρχουν
παράσιτα. Δεν απαιτείται γνωμάτευση για την ΟΜΧ (Ολική Μεσόφιλη Χλωρίδα).
Πιθανώς, αν ζητηθεί από τον εισαγωγέα να χρειαστεί ανάλυση για βαρέα μέταλλα.
Όμως να τονίσουμε εδώ ότι τους εμπόρους κυρίως τους ενδιαφέρει η σαλμονέλα.

Σαλιγκάρια συσκευασμένα σε δίχτυ

 96

Σαλιγκάρια σε δίχτυ τοποθετημένα εντός πλαστικού τελάρου

Σαλιγκάρια για πώληση σε αγορά στο Τορίνο της Ιταλίας (φωτο 27-5-2007)
 97

Εργοστάσιο μεταποίησης σαλιγκαριών

Μαγειρεμένα σαλιγκάρια προς κατανάλωση

 98

Ποιοτικός έλεγχος νωπών σαλιγκαριών

α. Μακροσκοπικός
-Νεκρά, άρρωστα, ετοιμοθάνατα ή σε κατάσταση σήψης.
-Ακάρεα και νηματώδη παράσιτα.
β. Εργαστηριακός
-Τρηματώδη παράσιτα.
-Παθογόνα βακτήρια.
-Μικροοργανισμοί.

Η Ελληνική γεωργία παρουσιάζει συνεχώς φθίνουσα ανταγωνιστικότητα και

παραγωγικότητα, όχι μόνο στο εσωτερικό, αλλά και στις διεθνή αγορές. Το πρόβλημα
της μειωμένης ανταγωνιστικότητας, οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, ένας από τους
οποίους αποτελεί και η ποιότητα των προϊόντων.
Για να εξασφαλισθεί η ποιότητα δεν αρκεί μόνον η σωστή παραγωγική τεχνική
αλλά η χρήση ενός πολύπλοκου μηχανισμού που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια
σε διεθνές επίπεδο με σκοπό την πιστοποίηση της ποιότητας σε όλο το φάσμα του
παγκόσμιου εμπορίου. Έτσι οι εμπορικοί φορείς, θέλοντας να αυξήσουν την
ανταγωνιστικότητα υιοθετούν συστήματα διασφάλισης ποιότητας τα οποία
ανταποκρίνονται άμεσα στις ανάγκες των πελατών, με σκοπό βέβαια την αύξηση της
ανταγωνιστικότητάς τους.
Η πιστοποίηση αφορά και στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις ζωικής παραγωγής και
επομένως υπάρχει επέκταση της πιστοποίησης σε όλη την αλυσίδα παραγωγής και
διάθεσης. Το σύστημα εγγυάται για την παραγωγή, ότι δηλαδή τηρούνται οι κανονισμοί
και ότι το τελικό προϊόν έχει τις συμφωνημένες ιδιότητες. Στην Ελλάδα εφαρμόζονται
τα συστήματα «AGRO» αλλά και άλλα πρότυπα.
Το σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης της παραγωγής που εφαρμόζεται στις
γεωργικές εκμεταλλεύσεις περιλαμβάνει τα πρότυπα. Το AGRO περιλαμβάνει τις αρχές
πιστοποίησης σε κάθε γεωργική εκμετάλλευση ανεξάρτητα αν είναι φυτικής ή ζωικής, ή
ακόμη και ιχθυολογικής παραγωγής. Εφόσον επιθυμεί μια εκμετάλλευση να
πιστοποιήσει την παραγωγή της με αυτό το πρότυπο, είναι υποχρεωμένη να
διαμορφώσει την πολιτική και τους στόχους της, λαμβάνοντας υπό όψιν τις νομικές
απαιτήσεις και τις προδιαγραφές παραγωγής που απαιτούνται καθώς και μέτρα για την
περιβαλλοντολογική προστασία.
Η πιστοποίηση των σαλιγκαριών επομένως μπορεί να αφορά ένα σύστημα
παραγωγής Ολοκληρωμένης διαχείρισης αλλά και σύστημα Βιολογικής εκτροφής. Στην
χώρα μας υπάρχουν αρκετές εταιρείες που παρακολουθούν ζωικές μονάδες (όχι με
σαλιγκάρια) και χορηγούν τα αντίστοιχα πιστοποιητικά ποιότητας. Όμως προς το παρόν
δεν έχουν εγκριθεί τα πρότυπα ποιότητας για την σαλιγκαροτροφία, οπότε δεν είναι
 99

δυνατή μια τέτοια πιστοποίηση. Ο αγοραστής θα βασιστεί στα πρωτόκολλα παραγωγής

του εκτροφείου.

Κίνδυνοι μόλυνσης στα νωπά σαλιγκάρια

α) Βιολογικοί (βιοτοξίνες, βαρέα μέταλλα, παράσιτα)
β) Χημικοί (φυτοφάρμακα, άλλες χημικές ουσίες)
γ) Φυσικοί (σπάνια εμφανίζονται).

Σαλιγκάρια σε πάχυνση σε ηλικία δύο μηνών

 100

13.Διατροφική αξία των σαλιγκαριών

Το κρέας των σαλιγκαριών αποτελεί μια λιχουδιά για τους γευσιγνώστες.

Αποτελεί μια υγιεινή, εύπεπτη, νόστιμη και θρεπτική τροφή. Επίσης συγκεντρώνει
αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλα κρέατα, όπως:
-χαμηλό θερμιδικό περιεχόμενο,
-μικρή περιεκτικότητα σε λίπη ,
-υψηλή περιεκτικότητα σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία,
-απαραίτητα αμινοξέα για τον ανθρώπινο οργανισμό,
-ευεργετικά λιπαρά οξέα,
-έχει δέκα φορές λιγότερα βακτηρίδια σε σύγκριση με άλλα κρέατα,
-γίνονται δύσπεπτα όταν δεν είναι καθαρά, δεν καθαρίζονται από το σάλιο και
σερβίρονται με σάλτσες πλούσιες σε λίπη,
-με τα αυγά του σαλιγκαριού παρασκευάζεται χαβιάρι άριστης ποιότητας,
-τα οξέα του συντελούν στην μείωση της χοληστερίνης,
-από τα πολύ-ακόρεστα ο λόγος Ω-3 /Ω-6 κυμαίνεται από 0,2 έως 2 που με βάση τις
σύγχρονες διατροφικές απόψεις θεωρείται πάρα πολύ καλός και συγκρίσιμος με τα ψά-
ρια (από 0,5 έως 8). Τα Ω3 λιπαρά οξέα θεωρούνται απαραίτητα και ευεργετικά στη
διατροφή και υγεία του ανθρώπου, καθώς ο άνθρωπος δε μπορεί να τα συνθέσει και γι’
αυτό πρέπει να τα λάβει με τη διατροφή του (παρεμποδίζουν την αθηροσκλήρωση και τη
θρόμβωση, έχουν αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις, δρουν προληπτικά σε αλλεργίες και
κατάθλιψη).
-ασβέστιο (από 200-700 mg/100gr). Αποτελεί μια πολύ σημαντική ποσότητα.
-σελήνιο (υψηλή περιεκτικότητα 27,4 μg/100g). Το σελήνιο έχει ισχυρές αντιοξειδωτι-
κές ιδιότητες, προστασία από καρκίνο και καρδιοπάθειες, συμβάλει στη καλή λειτουργία
του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι τελευταίες έρευνες αναδεικνύουν το κρέας των σαλιγκαριών ως ένας από
τους θετικούς διατροφικούς παράγοντες της Μεσογειακής και ιδιαίτερα της Κρητικής
δίαιτας. Οι κρητικοί κοχλιοί ήταν εκλεκτό έδεσμα της Μινωικής αλλά και της σημερινής
Κρήτης όπου καταναλώνονται περισσότερα σαλιγκάρια, σαν πηγή πρωτεΐνης, από
οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. Η υψηλή βιωσιμότητα των κατοίκων της Κρήτης
και τα χαμηλά ποσοστά καρκίνου συσχετίστηκαν και με την συχνή κατανάλωση
σαλιγκαριών.
Το σαλιγκάρι χρησιμοποιείται κυρίως για ανθρώπινη κατανάλωση, έχει όμως και
φαρμακευτικές ιδιότητες (παραγωγή κολλαγόνου για την περιποίηση του δέρματος των
γυναικών-καλλυντικά). Πολλές από τις θεραπευτικές ιδιότητες που αποδίδονται στα
σαλιγκάρια, έχουν επιβεβαιωθεί. Το μειωμένο λίπος περιορίζει τις παθήσεις του
συκωτιού, την αρτηριοσκλήρωση, τη παχυσαρκία και συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία
του θυρεοειδούς και του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι καλή πηγή φωσφόρου,
 101

μαγνησίου, καλίου, νατρίου, σεληνίου, αμινοξέων, βιταμινών και ασβεστίου, ειδικά σε

περιόδους νηστείας.
Σε ορισμένα χωριά της χώρας μας γίνεται και σήμερα «κούρα σαλιγκαριών»:
Μια φορά το χρόνο, κάθε πρωί για μια βδομάδα, καταπίνουν το σώμα ενός ζωντανού
σαλιγκαριού. Η κούρα αυτή γίνεται για την πρόληψη και την θεραπεία του έλκους του
στομάχου.
Περί το 400 π.Χ., ένας επιστήμονας παρατηρούσε τη συμπεριφορά των
σαλιγκαριών, αλλά με την προσοχή του στραμμένη στην αξιοποίηση και όχι στην
προέλευσή τους: ήταν ο Ιπποκράτης, ο οποίος είχε μαγευτεί από τις ιδιότητες της
αφρώδους βλέννας που έβγαζαν για αυτοάμυνα ή για προστασία των αβγών τους. Όπως
έγραψε, η επάλειψη του ανθρωπίνου δέρματος με αυτή τη βλέννα καταπολεμά την
ξηρασία του, το ανακουφίζει και το καταπραΰνει από ερεθισμούς και, αν η επάλειψη
γίνει τακτική, το δέρμα διατηρείται καθαρό και λαμπερό. Σαν μια εύκολη και δραστική
κρέμα κατά των δερματικών παθήσεων, ο πρώτος αυτός γιατρός της οικουμένης
συνταγογράφησε ένα μιλκ-σέικ από γάλα και λιωμένα σαλιγκάρια.

Διαχειμάζοντα σαλιγκάρια
 102

Σε συσκευασία των 40 ml. Τιμή καταλόγου € 44,00.

 103

Snail eggs, the white caviar – Αυγά σαλιγκαριού, το άσπρο χαβιάρι

(29 Μαρτίου, 2010)

Είναι γνωστό ως λευκό χα-

βιάρι. Είναι ένα προϊόν που κερδί-
ζει όλο και μεγαλύτερη αποδοχή,
ζήτηση, ιδίως μεταξύ των καλοφα-
γάδων. Το γεγονός ότι ο βασικός
σεφ χρησιμοποιεί αυγά σαλιγκαριού
στο μαγείρεμά του επέτρεψε αυτό
το προϊόν του σαλιγκαριού να κερ-
δίσει και αποκλειστικό χαρακτήρα.
Επιπλέον, η τιμή έχει αυξηθεί απί-
στευτα! Μισό κιλό λευκό χαβιάρι
μπορεί να κοστίσει μέχρι και $ 2.100 στην ευρωπαϊκή αγορά.
 104

14.Τελικές εκτιμήσεις

Με βάση τα στοιχεία που αναφέρθηκαν και σε σχέση με την διεθνή κατάσταση,

μπορεί να επιβεβαιωθεί ότι:
-Η εκτροφή σαλιγκαριών για τη χώρα μας μπορεί να αποτελέσει μία νέα εναλλακτική,
επιχειρηματική δραστηριότητα στον γεωργικό τομέα, ένας καινούργιος τύπος
επιχειρηματικότητας, με εμφανείς δυνατότητες και σοβαρά κερδοφόρα οικονομικά
αποτελέσματα. Η εκτροφή θα πρέπει να γίνεται με προσοχή και την κατάλληλη
τεχνογνωσία. Επαναλαμβάνουμε ότι:
Η δραστηριότητα αυτή θα πρέπει πρώτα να δοκιμαστεί αρκετά, να βγουν στοιχεία
για την δυνατότητα παραγωγής σαλιγκαριών και μετά να γίνουν οι όποιες
επενδύσεις (να υπάρχει καθοδήγηση από έναν έμπειρο γεωργικό σύμβουλο). Σ’
όλες τις νέες καλλιέργειες και εκτροφές, πρώτα προηγούνται τα πειραματικά και
μετά έχουμε τις αποδεικτικές καλλιέργειες/εκτροφές σε συνθήκες αγρού/στάβλου.
Σχετικά με τον γεωργικό σύμβουλο, υπάρχει εγκεκριμένο Μητρώο γεωργικών
συμβούλων, ο γεωργικός σύμβουλος να είναι πιστοποιημένος και μάλιστα με την
απόφαση ΦΕΚ 1325/27-8-2010 χορηγείται οικονομική ενίσχυση για τη χρήση
Υπηρεσιών παροχής συμβουλών στην γεωργική εκμετάλλευση.
-Συμβάλει στην παραγωγή τροφίμων και μάλιστα ζωικής κατεύθυνσης.
-Παρέχει απασχόληση.
-Σε μικρές εκτροφές μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αναπλήρωση του
εισοδήματος, είτε αυτό είναι καθαρώς αγροτικό, είτε ανθρώπων που βρίσκονται στην
ύπαιθρο και θέλουν ένα συμπληρωματικό εισόδημα.
-Η εκτροφή σαλιγκαριών θα συμβάλει στην διατήρηση της βιοποικιλότητας.
-Η έκταση γης δεν είναι μεγάλη και οι αρχικές επενδύσεις δεν είναι πολύ υψηλές.
Δηλαδή με την αξιοποίηση 1.000 τ.μ. γης μπορεί να στηθεί μια βιώσιμη και επικερδής
μικρή επιχείρηση (κλειστή εκτροφή).
-Δεν απαιτείται κατ’ ανάγκη άλλος αγροτικός εξοπλισμός, π.χ. τρακτέρ, φρέζες, κλπ.
(για την κλειστή εκτροφή). Η επένδυση είναι προσιτή για ποικιλομορφία επαγγελμάτων.
-Η συμβολαιακή παραγωγή, δηλαδή η σύναψη συμφωνητικών για την διάθεση του
προϊόντος, είναι εγγύηση για την επιχείρηση.
-Η ζήτηση για το προϊόν στην Ευρώπη συνεχώς αυξάνει και αν συνδυαστεί το γεγονός
ότι πιθανώς να απαγορευτεί και στην χώρα μας η ελεύθερη συλλογή σαλιγκαριών από
τη φύση, τότε καταλαβαίνουμε ότι θα έχουμε εκτίναξη των τιμών, καθ’ όσον και οι
βιομηχανίες-βιοτεχνίες σαλιγκαριών θα προσανατολισθούν στην αγορά σαλιγκαριών
από τα εκτροφεία.
-Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν αγοράζουμε σαλιγκάρια από τη φύση δεν γνωρίζουμε
τι έχουν φάει, σε ποιες συνθήκες έχουν μεγαλώσει, σε ποιους χώρους έχουν
αναπτυχθεί.
 105

-Υπάρχει όμως και αρκετή ζήτηση και από την Ελληνική αγορά που δυστυχώς δεν
υπολογίζεται. Σε πολλά νησιά μας έχει μπει το σαλιγκάρι σε πολλά εστιατόρια,
ταβέρνες και ιδίως σε μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Εάν υπάρχει μια συνεχής
τροφοδοσία της αγοράς με το σαλιγκάρι, νομίζουμε ότι η αγορά θα το λάβει θετικά, ο
Έλληνας τρώει σαλιγκάρια, άρα η ζήτηση και από την εσωτερική αγορά θα είναι
αυξημένη.

ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
-Δημιουργία επενδύσεων στην συντήρηση, μεταποίηση, τυποποίηση και εμπορία των
σαλιγκαριών.
-Επί πλέον εργασία στον κατασκευαστικό κλάδο.
-Αποτελεί μια πηγή φυσικών υλικών για την φαρμακευτική και τον κλάδο των
καλλυντικών.
-Δυνατότητα ανάπτυξης παράλληλων ή συμπληρωματικών δραστηριοτήτων όπως γιορ-
τή σαλιγκαριού, γιορτές αγροτικής γης, αγροτουρισμός κ.α.
Προβλήματα:
-Έλλειψη νομοθετικού πλαισίου που αφορά την άδεια ίδρυσης και λειτουργίας των μο-
νάδων και τον εγκεκριμένο τύπο διχτυοκηπίου, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυ-
ξης & Τροφίμων.
-Έλλειψη γνώσης των κρατικών Υπηρεσιών σχετικά με το αντικείμενο (γεωπονικές -
κτηνιατρικές Υπηρεσίες).
-Κενά στον έλεγχο της ποιότητας και πιστοποίησης του προϊόντος.
-Προπαντός έλλειψη στοιχείων παραγωγής. Τι γίνεται η εκτροφή μετά 2-3 έτη,
μπορεί να έχουμε αποτελέσματα παραγωγής σ’ όλη τη χώρα;
Ο δρόμος για την ανάπτυξη της σαλιγκαροτροφίας είναι η δημιουργία ισχυρών συνεται-
ρισμών ή Ομάδων παραγωγών, όπως στη Γαλλία και Ιταλία, ή οποιωνδήποτε εταιρι-
κών σχέσεων, που θα αποφέρουν τεράστια κέρδη κάθε χρόνο στα μέλη τους, καθώς με
σημαντικό μέγεθος παραγωγής διαπραγματεύονται από θέση ισχύος τις τιμές παραγω-
γού.
106
 107

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Εργαστήριο εκτροφής γαστεροπόδων, τμήμα γεωπονίας και υδάτινου
περιβάλλοντος, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Διευθυντής Νεοφύτου Χρήστος,
καθηγητής.
2. Τα εδώδιμα και εμπορεύσιμα σαλιγκάρια της Ελλάδας – Σαλιγκαροτροφία, Μαρία
Λαζαρίδου – Μ. Κάττουλας, καθηγητές ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1985.
3. Το σαλιγκάρι και η εκτροφή του, Στέλιος Μαρκάκης, 1990.
4. Σαλιγκαροτροφία, Giuseppe Gallo, 2003.
5. Snail breeding intensive snail breeding complete production cycle trading
supervised, Giovanni Avagnina, 2006.
6. MED ESKARGOT Hellas, Υπεύθυνος Γκόγκας Αθανάσιος, από ιστοσελίδα του.
7. Βασιλακάκης Αθανάσιος, γεωπόνος ΑΠΘ, από ιστοσελίδα του.
8. Instituto Internazionale di Elicicolture di Cherasco, ITALY, από ιστοσελίδα
του.
9. FEREIKOS HELIX, Κόρινθος, από ιστοσελίδα της.
10. Σαλιγκαροτροφία “Πελαγονίας ”, από ιστοσελίδα της.
11. Εκτροφεία σαλιγκαριών, Ευάγγελος Ευαγγέλου, Λάρνακα Κύπρου.
12. AGROFARMA, Υψηλάντης Αναστάσιος, Λάρισα, από ιστοσελίδα του.
13. Διάφορες ιστοσελίδες εσωτερικού & εξωτερικού από Internet.
14. Η εκτροφή σαλιγκαριών, άρθρο από το περιοδικό «Γεωργία-κτηνοτροφία»,
ος
1 /2010, Αθανάσιος Γκόγκας.

Να σημειώσουμε ότι από τον συγγραφέα έγιναν πολλές επισκέψεις σε εκτροφεία

σαλιγκαριών της χώρας μας απ’ όπου πάρθηκαν αρκετά στοιχεία.