‫ﻋﻘﻴﺪه در ﭘﺮﺗﻮي ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ )‪(1‬‬

‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن‬ ‫
‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫
‬

‫
‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪:‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺷﻘﺮ‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ ‪1 ..........................................................................................‬‬

‫ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ ﭼﺎپ اول ‪3 .....................................................................................‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‪8 .........................................................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه ‪8 ......................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻋﻘﻴﺪه ‪8 ................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻗﻠﺒﻲ ‪9 ..................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎوري اﺳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﺪون ﺷﻚ وﺗﺮدﻳﺪ ‪10..........‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻌﺘﻘﺪات اﻣﻮري ﻏﻴﺒﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪11..............................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺎﺳﺪ‪12.................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬اﻫﻤﻴﺖ و ﺿﺮورت ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ ‪14........................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺚ دوم‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﺷﺮﻳﻌﺖ ‪22...................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ‪22...............................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﭘﻴﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ‪24.............................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ‪25.............................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻳﻤﺎن و ﻛﻔﺮ ‪28................................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬اﻧﻜﺎرﻛﺮدن ﻋﻘﻴﺪه ﭼﻪ ﺣﻜﻤﻲ دارد ‪28..........................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮداري ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد ‪29............................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ‪29..........................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﻔﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ‪30....................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺮك واﺟﺒﺎت و اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت ‪31............................................‬‬
‫‪ -1‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻠﻒ درﺑﺎره ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد ‪31..............‬‬
‫‪ -2‬آن دﺳﺘﻪ از ﺧﻮارج ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻛﺒﻴﺮه را ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪34..................‬‬
‫دﻻﻳﻞ ﺧﻮارج ﺑﺮاي ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎ ﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ‪35................................‬‬
‫رد دﻻﻳﻞ ﺧﻮارج ‪39..................................................................................‬‬
‫ﻣﺮاد از ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آﻧﻬﺎ از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫‪45............................................................................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ ‪45..............‬‬
‫‪ -3‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﻣﺆﻣﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‬
‫‪48............................................................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ‪51.......................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼ م ‪51.......................‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎ ﺑﻊ‪51...............................................................................‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻂ ﻣﺸﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪53........................................................................ .‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ‪59...........................................................‬‬
‫‪ -4‬روش و اﺳﻠﻮب‪62..............................................................................‬‬
‫‪ -5‬روش اﺳﺘﺪﻻل ‪63................................................................................‬‬
‫‪ -6‬ﺛﻤﺮه و ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ‪67.............................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ‪69.................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه و رأي ‪73.................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬روﺷﻬﺎي ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان در اﺛﺒﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ ‪75............................‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ و رد ﺷﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺮوه ‪77...............................................................‬‬
‫ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪83.............‬‬
‫رد دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ را در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ‪86.........‬‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪87.............................................‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮاﺣﻜﺎم و اﻣﻮر ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪90.......‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻬﺞ ﺻﺤﻴﺢ ‪91..............................................................................‬‬
‫ﺷﺒﻬﻪ اي ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دارد‪92............................................................... :‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟ ‪92..........................‬‬
‫دﻋﻮت رﻳﺎ ﻛﺎراﻧﻪ‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺎرب ﻣﻴﺎن ادﻳﺎن ‪93................................‬‬

‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪97...........................................................................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪97..............................................................................................................‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ ‪97........................................................................................‬‬
‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪98............................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬دﻻﻳﻞ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ
‪99...............................................................‬‬

‫اول‪ :‬دﻟﻴﻞ ﻓﻄﺮت ‪99.............................................................................................‬‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻓﻄﺮت را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ ‪103 .......................................................‬‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺸﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬
‫اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ ‪104 ........................................................................................‬‬
‫ﻛﻔﺮ ﻣﺮدم اﻣﺮوزه ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺧﻄﺮ ﻧﺎﻛﺘﺮ اﺳﺖ ‪105 ...........................................‬‬
‫دﻟﻴﻞ دوم‪ :‬آﻓﺮﻳﺪه را آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري ﻻزم اﺳﺖ ‪106 ..................................................‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ اﻳﻦ ﻗﺎ ﻧﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪107 ........................................‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪112 .....................................................‬‬
‫ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﺪ ‪112 .............................................................................‬‬
‫اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ‪113 .......................................‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﺎدف ‪113 ...................................................................................‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺳﺖ!‪115 .....................................................................‬‬
‫‪-3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻟﺪ ذاﺗﻲ )ﺷﺒﻬﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻼﻧﺶ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ( ‪116‬‬
‫‪-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ‪121 ....................................................................................‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ‪121 ..................................................................‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪121 ................................................‬‬
‫ﺗﻄﻮر و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ از دﻳﺪﮔﺎه داروﻳﻦ ‪123 ...................................................‬‬
‫‪ -1‬اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪123 .............................................................................‬‬
‫‪ -2‬اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ ‪123 ............................................................................‬‬
‫‪-3‬ﺻﻔﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪123 ...............................‬‬
‫درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ‪124 .............................................‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻠﻢ ﺣﻔﺎري ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪124 .........................................‬‬
‫‪ -1‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮده ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻫﺎ و ﻧﺴﻠﻬﺎي زﻧﺪه ﻧﺎﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪125 .‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪125 ...........................................................‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه داروﻳﻦ در ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ‪126 ............................................‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪128 .............................‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ درﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‪129 ..........................‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ‪130 ...............................................................................‬‬
‫ﭼﺮا ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؟ ‪131 ..............................................‬‬
‫ﻗﺮآن و ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ‪132 ........................................................................‬‬
‫ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ‪133 ..........................................................‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ‪138 .................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺪا و ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن دﻟﻬﺎ ﺑﺎ او‪141............................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪141 ...........................................................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬دﻻﻟﺖ آﻳﻪﻫﺎي آﻓﺎﻗﻲ و ﻛﻮﻧﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ‪143 ......................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬روش ﻗﺮآن در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آﻳﺎت آﻓﺎق ‪143 ..................................‬‬
‫‪ -1‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ در ﭘﺮﺗﻮ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ‪143 ...............................................‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ‪148 ............................................‬‬
‫‪ -3‬اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ‪ :‬رﺑﻮﺑﻴﺖ و اﻟﻮﻫﻴﺖ از‬
‫آن ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪152 .............................................................................................. .‬‬
‫‪ -4‬ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ‪159 ...............‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪163 ..............‬‬
‫‪ -6‬دﻻﻟﺖ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ﺑﺮ ﺻﻔﺎت آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ‪164 ............................................‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا وﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﺶ را دارد ‪167 ......................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪا را در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪170 ...................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﺷﻴﺎء از ﺳﻠﻮل و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ‪170 ..............................‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه ‪174 ...................‬‬
‫‪ -3‬ﻫﺪاﻳﺖ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﺎي ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫ﺧﻠﻘﺖ آن ‪175 ..........................................................................................‬‬
‫‪ -4‬راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻮرﭼﻪ و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﻬﺎ ‪190 ............‬‬
‫‪ -5‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺪﻫﺪ )ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ( ‪199 .................‬‬
‫‪-6‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺒﻮﺗﺮ و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ در آن ‪201 .................................‬‬
‫‪-7‬ﻳﻚ ﺳﮓ ﺑﻪ ﻧﻮزادي ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ‪207 ....‬‬
‫‪ -8‬ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻜﺎ اژدﻫﺎ را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪207 ..........................................................‬‬
‫‪ -9‬ﻫﺪاﻳﺖ روﺑﺎه و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎﻳﺶ ‪208 .......................................................‬‬
‫‪ -10‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺮگﻫﺎ ‪209 .................................................‬‬
‫‪ -11‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺑﻮزﻳﻨﻪ)ﻣﻴﻤﻮن( ‪210 .......................................................‬‬
‫‪ -12‬ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﮔﺎو ‪210 ..........................................................................‬‬
‫‪ -13‬ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﻣﻮشﻫﺎ ‪211 ....................................................................‬‬
‫‪ -14‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﻣﺪاوا ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪211 ...................................................................................................‬‬
‫‪ -15‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ‪211 ...............................................‬‬
‫‪-16‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رﺷﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮدات ‪221 ........................‬‬
‫‪-17‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺪﻧﺸﺎن ‪224 ..............................................................................................‬‬
‫‪ -18‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻔﺲ ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﮕﻮﻧﻪاي ‪226 ...............‬‬
‫‪ -19‬ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻏﺬاي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪228‬‬
‫‪-20‬ﮔﺮدش ﺧﻮن در ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء و اﻋﻀﺎء ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻧﻮران زﻧﺪه ‪230 .........‬‬
‫‪ -21‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﻮاس در ﺟﺎﻧﻮران ‪232 .......................................................‬‬
‫‪ -22‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﺳﺘﺨﻮان و ﻣﻔﺎﺻﻞ ‪234 ................‬‬
‫‪ -23‬ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺣﻜﻤﺖ ﻟﺨﻄﻪ ﺷﺪن ﺧﻮن ‪235 ............................................‬‬
‫‪ -24‬دو ﺷﺎﺧﻚ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪه ﻣﮕﺲ ‪236 ..............................................‬‬
‫‪-25‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻲ درﺧﺸﻨﺪ و ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ‪237 .........‬‬
‫‪-26‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎر ﮔﻮارﺷﻲ و ﻫﻀﻢ ﻏﺬا در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ‪237 ...........................‬‬
‫‪ -27‬ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺟﻨﻴﻦ ‪238 ......................................................‬‬
‫‪ -28‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ‪238 ..........................................................‬‬
‫‪ -29‬ﻛﺮﻣﻬﺎي ﻓﻼرﻳﺎ ‪239 ...........................................................................‬‬
‫‪ -30‬ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ در زﻣﻴﻦ ‪241 ........................................................‬‬
‫‪ -31‬ﺣﺠﻢ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺑﻌﺎد و ﻣﺪار آﻧﻬﺎ ‪242 .......................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﺼﻮص ‪245 ..........................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء ‪245 ...........................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬دﻳﺪرس ﻋﻘﻞ در ﺣﻮزه اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ‪245 .......................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﻔﺎت ﻛﻪ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪهاﻧﺪ ‪246 ...........‬‬
‫‪1‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ذات اﺳﺖ ‪246 ......................................................‬‬
‫‪2‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ‪247 ......................................................‬‬
‫‪3‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ وﺟﻪ )ﺻﻮرت( اﺳﺖ ‪249 ......................................‬‬
‫‪4‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي دو دﺳﺖ اﺳﺖ ‪256 .....................................................‬‬
‫‪ -5‬اﻧﮕﺸﺖﻫﺎي ﺧﺪاي  ‪265 .................................................................‬‬
‫‪6‬ـ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺻﻔﺖ ﻗﺪم آﻣﺪه اﺳﺖ ‪266 ..........................................‬‬
‫‪7‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎق دارد ‪267 ........................................................................‬‬
‫‪8‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ ‪269 ......................................................‬‬
‫‪9‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ‪277 ........................................................................‬‬
‫‪»-10‬ﺧﻨﺪﻳﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل« ‪283 ............................................................‬‬
‫‪ -12 ،11‬ﻧﺎزل ﺷﺪن و آﻣﺪن ﭘﺮوردﮔﺎر ‪285 ..............................................‬‬
‫‪ -13‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪287 ..................................................................‬‬
‫‪ -14‬ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪294 ..........................................................................‬‬
‫‪ - 16-15‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و زﺷﺖ را ﻣﻜﺮوه و ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ دارد ‪297 .....‬‬
‫‪ -17‬رؤﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪298 ..........................................................................‬‬
‫‪ -18‬ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪302 ..............................................................................‬‬
‫‪ -20،19‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه اﺳﺖ ‪306 ...............................‬‬
‫‪ – 22-21‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪308 ..................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪312 .........................................................‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪313 ..................................................................‬‬
‫‪-2‬ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻧﺎم ﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪314 ..........................................‬‬
‫‪-3‬اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ‪ -‬ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﺧﺪاوﻧﺪ‪318 .....................................................‬‬
‫‪ -4‬وﺟﻮب اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪320 ....................................‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ را ﺑﺮﻣﻲ ﺷﻤﺎرد ‪320 .............................‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺮﺷﻤﺮدن اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪322 ..................................................‬‬
‫‪-7‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﺳﻤﺎء اﷲ ‪323 ......................................................................‬‬
‫‪-8‬ﻓﺎﺋﺪه ﺷﻨﺎﺧﺖ و داﻧﺴﺘﻦ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪324 ...........................‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺗﻤﺠﻴﺪ وﺗﻌﺮﻳﻒ ودﻋﺎ وﻧﻴﺎﻳﺶ رﺳﻮل اﻛﺮم ص از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ‪325 ....................................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﻬﻤﻴﺪ ‪327‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻗﺴﺎم ﺻﻔﺎت ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎء ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ‪334 .....................................‬‬
‫ﻣﻨﻬﺞ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ‪335 ...........................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻧﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ ‪335 ........................................................‬‬
‫ﺑﺤﺜﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻴﻪ ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ‪340 ..........................................‬‬
‫‪ 2-1‬ﻗﺪم و ﺑﻘﺎء ‪341 .................................................................................‬‬
‫‪ -4-3‬ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ وﺑﻲ ﻧﻴﺎزي‪343 ...................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻣﻌﻨﻮي ‪343 ....................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل ‪344 .....................................................................................‬‬
‫‪-1‬اﻟﺮزق ‪344 ............................................................................................‬‬
‫‪-2‬اﻟﻌﻤﻞ ‪345 ............................................................................................‬‬
‫‪-3‬اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ‪346 ...........................................................................................‬‬
‫‪-4‬اﻹﻧﺒﺎء ‪347 ............................................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪348 ........................................................................‬‬
‫‪ -3-2-1‬ﺻﻔﺎت ﻋﻠﻮ‪ ،‬ﻛﺒﺮ و ﻋﻈﻴﻢ ‪348 ....................................................‬‬
‫‪ -4‬ﺻﻔﺖ اﻟﻤﻠﻚ ‪350 ...............................................................................‬‬
‫‪-6-5‬ﺻﻔﺖ ﺟﺒﺮوت و ﻛﺒﺮﻳﺎء ‪351 ...........................................................‬‬
‫‪ -7‬ﺻﻔﺖ ﻋﺰت ‪352 ................................................................................‬‬
‫‪353 ....................................................................................
 -8‬‬
‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در آن اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ‪354 ...................................‬‬
‫‪ -2 ،1‬دوﺻﻔﺖ رأﻓﺖ ورﺣﻤﺖ ‪354 ........................................................‬‬
‫‪ -3‬ﺻﻔﺖ ﺣﻠﻢ ‪354 ..................................................................................‬‬
‫‪-4‬ﺻﻔﺖ ﻣﻐﻔﺮت ‪355 ...............................................................................‬‬
‫اﺳﺘﻮاء ﺻﻔﺖ ﻛﻤﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺻﻔﺖ ﻧﻘﺺ ‪357 ..........................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﻬﻢ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ‪364 .......‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه اول‪ :‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‬
‫‪364 .........................................................................................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه دوم‪ :‬ﻗﻮل درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل درﺑﺎره ذات اﺳﺖ ‪366 ..............‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم‪ :‬اﺗﻔﺎق در اﺳﻤﺎء ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﺴﺎوي درﻣﺴﻤﻴﺎت )ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه‬
‫ﻫﺎ( ﻧﻴﺴﺖ ‪366 ..........................................................................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﻣﺤﺾ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪367 ...................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺪ ‪370 ..........................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺷﺸﻢ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﻤﺎء‪ ،‬اﺳﺖ ‪371 ......‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎت ﺻﻔﺎت از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪372 ..................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺻﻔﺎت ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪373 .....................................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺄوﻳﻞ‪375 ..................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬دﻳﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ‪377 .........‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ‪379 ............................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪383..........................................................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻗﺴﺎم آن ‪383 ..........................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ آن ‪385 ..................................‬‬
‫‪-1‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن‪385 ..................................................................................‬‬
‫‪ -2‬ﻳﻘﻴﻦ ‪386 ..................................................................................................‬‬
‫‪-3‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن ‪387 .........................................‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺒﻌﻴﺖ و اﻧﻘﻴﺎد از ﻣﺪﻟﻮل و ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ‪387 ......................................‬‬
‫‪ -5‬ﺻﺪاﻗﺖ ‪388 ............................................................................................‬‬
‫‪-6‬اﺧﻼص‪389 ..............................................................................................‬‬
‫‪ -7‬ﻣﺤﺒﺖ ‪390 ...............................................................................................‬‬
‫اﺷﺎره ﺳﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬﻛﻮر ‪390 ..................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺒﺎدت ‪393 .....................................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺒﺎدت ‪393 .....................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﺎﺑﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ زﻧﺪﻛﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪393 .............‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ارﻛﺎن ﻋﺒﺎدت ‪395 ......................................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را در آﻧﻬﺎ ﻗﺼﺪ ﻛﺮد ‪397 ....‬‬
‫ﻳﻜﻢ‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي اﻋﺘﻘﺎدي ‪397 .....................................................................‬‬
‫دوم‪ :‬ﻋﺒﺎدات ﻋﻤﻠﻲ و ﻗﻠﺒﻲ ‪397 ................................................................‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﻗﻮﻟﻲ و ﮔﻔﺘﺎري ‪398 .........................................................‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪:‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﺑﺪﻧﻲ ‪398 .......................................................................‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪398 .........................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﻨﺪ‪399.......‬‬
‫اﻧﻮاع ﺷﺮك‪ :‬دراﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮك دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪399 ............... .‬‬
‫ﻧﻮع اول‪ :‬ﺷﺮك ﺑﺰرگ ‪399 .......................................................................‬‬
‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺷﺮك ﻛﻮﭼﻚ )اﺻﻐﺮ( ‪403 ........................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه‪405............................................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ‪405.‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺮآن ‪409.........................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺧﺪا در ﺗﺼﻮر اﻣﺘﻬﺎي ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه ‪429.............................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ ‪431......................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺧﺪا وﻧﺪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮد ‪435....................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻧﺤﺮاف ﻗﻮم ﻋﺮب از ﺗﻮﺣﻴﺪ ‪449....................................................‬‬
‫آﻏﺎز و ﺷﺮوع اﻧﺤﺮاف ‪451 .............................................................................‬‬
‫ﺑﺘﻬﺎي ﻋﺮب ‪452 ............................................................................................‬‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻴﺮﮔﻲ ﭘﻨﻬﺎن در زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ ‪456 ..........................................‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ ‪461.............................................................................................‬‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‬

‫ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي را ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اوﺳﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎدارﻧـﺪه آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ‪ ،‬آن‬
‫ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻳﻦ ﭘﺎك و راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫درود و ﺳﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص و ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺎك و ﻳﺎران ﺧﻮب و ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻨﺶ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻠﺴﻠﺔ )ﻋﻘﻴﺪه در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي(‬
‫ﺷﺮوع ﻛﺮده ام اﻣﺎ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ و ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻳـﺎدي ﭘﺨـﺶ و ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﮔـﺮدد و ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل و اﺳﺘﻔﺎده ي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و داﻧﺶ ﭘﮋوﻫﺎن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ را از ﻓﻀﻞ وﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧـﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا اوﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺮا‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ آن را ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ و ﺗﻨﻬﺎ اوﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺎرﻳﻢ داد ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳـﺎﻧﻢ و‬
‫ﻫﻢ او ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘـﺬﻳﺮش ﺧﻮﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻗـﺮار داد‪ ،‬ﺳـﭙﺎس وﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫وﻣﻨﺖ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮاي ذات ﻳﮕﺎﻧﻪاش‪ ،‬ازاو ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ اﺟﺮوﺛـﻮاب آن راﺗﻮﺷـﻪاي‬
‫ﺑﺮاي روز آﺧﺮت ﻣﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎرش آن ﻓﺎرغ ﺷﺪم‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑﺨﺸـﻬﺎي اﻳـﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﺎﻧﺪازم‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻗﺴﻤﺖ اول آن‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻼت و ﻧﺎراﺣﺘﻴﻬـﺎي ﺟﺴـﻤﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ رﺳﻴﺪﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ درﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻓﺮﺻـﺘﻲ دﺳـﺖ ﻳﺎﻓـﺖ و آن را ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﺷـﻤﺮدم‪.‬‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻧﻮﺑـﺖ ﭼـﺎپ ﺳـﻪ ﺑﺨـﺶ اول آن ﻓـﺮا‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﻴـﺪوارم ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻳـﺎري و ﻣـﺪد وي ﺑﺘـﻮاﻧﻢ در روزﻫـﺎي آﻳﻨـﺪه ﺑـﺎزﻧﮕﺮي و‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﺷﺪه ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﺪادهام‪ ،‬اﻣـﺎ ﺗـﻼش‬
‫ﻧﻤﻮدهام ﻛﻪ ﻣﺘﻦ وﻋﺒﺎرات آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ وﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫وﺗﺄﺧﻴﺮ در ﻣﺒﺎﺣﺚ را اﻧﺠﺎم دادهام وﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ آن‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪2‬‬

‫اﻓﺰوده و ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺴﻂ و ﻳـﺎ ﻣﺴـﺘﺪل ﻧﻤـﻮده ام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻗﺴـﻤﺘﻬﺎﻳﻲ را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺣﺬف و ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﻳﺎ اﺻـﻼح در ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي اﻧﺴـﺎن اﻣـﺮي اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﺪون ﻧﻘﺺ اﺳـﺖ و ﻏﻴـﺮ از ﺳـﺨﻦ او‬
‫ﻫﺮ ﺳﺨﻨﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﻘﺺ اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ اﺷﻘﺮ‬
‫داﻧﺸﻜﺪه ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه اردن‬
‫‪ 19‬رﺟﺐ ‪
1414‬‬
‫‪ 31‬ﻛﺎﻧﻮن دوم)ﻳﻨﺎﻳﺮ(‪ 1994‬م‬
 ‫ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ ﭼﺎپ اول‬

‫ﺇﻥ ﺍﳊﻤﺪ ﷲ‪ ،‬ﳓﻤﺪﻩ ﻭ ﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ ﻭ ﻧﺴﺘﻐﻔﺮﻩ ﻭ ﻧﺴﺘﻬﺪﻳﻪ‪ ،‬ﻭ ﻧﺘﻮﺏ ﺍﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻭ ﻧﻌﻮﺫ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ‬
‫ﺷﺮﻭﺭ ﺃﻧﻔﺴﻨﺎ ﻭ ﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎﺕ ﺃﻋﻤﺎﻟﻨﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻬ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ ﺍﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ‪ ،‬ﻭ ﻣﻦ ﻳﻀﻠﻠﻪ ﻓﻼ‬
‫ﻫﺎﺩﯼ ﻟﻪ‪ ،‬ﻭ ﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇ ﹼﻻ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ ﻭ ﺃﺷﻬﺪ ﺃ ﹼﻥ ﳏﻤﺪﺍ ًﻋﺒﺪﻩ ﻭ‬
‫ﺭﺳﻮﻟﻪ ﻭ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻘﻴـﺪه و ﺑـﺎور اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻣﻴـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه وﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﻧﺎﺷﺮ آن را ﻣﻮرد ﺑﻬﺮه وﺳـﻮد ﻣﻌﻨـﻮي‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ و آن را ﻗﺒﻮل درﮔﺎه ﺧﻮد وﺗﻮﺷﻪ اي ﺑﺮاي ﻗﻴﺎﻣﺖ و روز آﺧﺮت ﻣـﻦ ﻗـﺮار‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي ﺑﻴﻨﺎ و ﺟﻮاب دﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ از ﻧﺎﻣﺶ ﭘﻴﺪا اﺳﺖ ﻛﺘـﺎﺑﻲ اﺳـﺖ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه وﺑـﺎور‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ از دوﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳـﻦ دو‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺳﻨﮓ زﻳﺮﻳﻦ و اﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪة ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﺴﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه اي ﭘﺎك وﺻﺎف ﻫﻤﭽـﻮن آب درﻳﺎﻫـﺎ و ﻧﻴـﺮو ﻣﻨـﺪ و اﺳـﺘﻮار ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎي ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ وﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺻـﺎﺣﺒﺎن اﻳـﻦ ﻋﻘﻴـﺪه و‬
‫ﺑﺎور‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور را ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻌﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎن و ﺳـﻠﻒ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آﻧﻬـﺎ ﺳـﻴﺮاب ﺷـﺪه و از ﭼﺸـﻤﻪﻫـﺎي آن ﺑﻬﺮﻣﻨـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎي ﻣﻼﻣﺖ و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟!‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣـﺮوزه ﮔﺮوﻫﻬـﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺎ‬
‫زﺑﺎن وﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ وﻣﻘﺎﻻت وﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد ادﻋﺎي آن را دارﻧﺪ اﻣﺎ در ﻣﻴﺪان ﻋﻤـﻞ و‬
‫ﻛﺮدار و در ﻣﺠﺎل اﺳﺘﻼل ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده و آﺷﻜﺎرا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ رأي و ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎن‬
‫را ﺑﺮ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﻲ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و ﻣﺴـﻴﺮي ﺟـﺪا از ﻣﺴـﻴﺮ ﺣـﻖ و‬
‫راﻫﻲ ﻏﻴﺮاز راه ا ﺳﻼم و ﻗﺮآن را در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و داد و ﺳﺘﺪﻫﺎﻳﺸﺎن در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧـﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪4‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﻤﻮده و ﺗﻼش ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ دو‬
‫ﻣﺼﺪر ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻـﺤﻴﺢ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص در زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺎي ﻋﻘﻴـﺪه و‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻢ و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻓـﺮاوان دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻘﻴﺪه و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺣﻜﻢ اﻧﻜﺎر ﻛﺮدن آن‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫رد ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل آن‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺒﻬﻪي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام ﻛﻪ ﻫﻢ در ﻗﺪﻳﻢ و‬
‫ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ آن را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﺮف ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮدهام ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻨﻬﺞ ﻗﺮآﻧﻲ اي ﻛـﻪ‬
‫اﺳﻼم آورده و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آن ﺑﺎ ﻣﻨﻬﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺑﻼﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﭙﺮدازم‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻓﺮق ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ‬
‫دو ﻣﻨﻬﺞ را از ﻟﺤﺎظ اﺧﺬ و ﻋﻄﺎء و راه و روش اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻢ ﺗﺎ در ﺧﻼل ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﺗﺮي و ﺗﻔـﻮق ﻣـﻨﻬﺞ ﻗﺮآﻧـﻲ و‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد آن روﺷﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ و ﻣﺠﺎدﻟـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻲ ﺑﺎوران و رد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻟﺤﺎدي و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼـﺎدﻓﻲ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ آن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن راﻫﻬﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧـﻮد ﻳﻌﻨـﻲ آﻳـﺎت ﻛـﻮﻧﻲ وآﻳـﺎت‬
‫ﻗﺮآﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ اﻟﻬﺎم ازآﻳـﺎت ﻗـﺮآن وﺳـﻨﺖ ﭘـﺎك ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻧﻤﻮدهام ﭼﺮاﻛﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻟﺐ و اﺳﺎس و ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻛﺘـﺎب را ﺗﺸـﻜﻴﻞ داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي اﺳـﺖ و ﺳـﺒﺐ اﺳﺎﺳـﻲ ﺗﻔﺮﻗـﻪ و‬
‫اﺧﺘﻼف اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺟﺰ ذﻛﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و اﺻـﻮﻟﻲ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ آﻧﻪ‪ ،‬درك ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ از أﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﻜﺎن ﭘـﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻬﻤﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ را روﺷـﻦ ﻧﻤـﻮده و ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮﺣﻖ و راه ﻗﺮآن و اﻳﻤﺎن را ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪا و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻪام و ﻣﻔﻬﻮم ﻻ اﻟﻪ اﻻّ اﷲ و ﻣﻌﻨﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ آن را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در ﺗﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و آن را ﻧﻘﺾ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﺷـﺮك(ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻴﺎن داﺷـﺘﻪ و ﺑﻄـﻼن ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗﻄـﻮر ﻋﻘﻴـﺪه را‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮدهام و ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪ ،‬از ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎي ﻗـﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده ام و‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮدهام ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ و ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم را ﺧﺸﻨﻮد و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي را ﺧﺸـﻤﮕﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ رﺿـﺎﻳﺖ او را ﺧﻮاﺳـﺘﺎرم و وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه و ﻏﻠﻄـﻲ درآن ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻗﻠـﻢ‬
‫ﺧﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻋﻘﻞ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻓﻜﺮ ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﺟـﺰ ﻣﺼـﻄﻔﻲص‬
‫ﻛﺴﻲ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ام از ﻫﺮ ﺧﻄـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و دﺳﺘﻮرات رﺳﻮل اﷲص ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮم‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘـﻴﺶ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﻢ ﭘﻲ ﺑﺒﺮم ﻋﻤﺮ اﻣﺎﻧﺖ را از ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﺳﺨﻦ اﻣـﺎم ﺷـﺎﻓﻌﻲ را ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫' & ‪ ()"         ,
 !" #$%‬‬
‫( ‪/*+% ,-.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮد آن ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه‬
‫دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻜﻢ و ﺳﺨﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ آن را ﺑﻪ دﻳﻮار ﺑﻜﻮﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﺪا درآﻳﻨﺪه ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬ﺟﺰوات دﻳﮕﺮي ﺗﺤـﺖ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧـﺎم و ﻋﻨـﻮان‬
‫ﭘﺨﺶ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺐ دﻳﮕﺮ اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه را روﺷﻦ ﻣﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬از اﻳـﺰد‬
‫ﻣﻨﺎن اﺳﺘﻮاري و ﺻﺪاﻗﺖ را در ﻛﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﭼﺮاﻛﻪ ﻫﺮﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺸﻲ‬
‫ﺑﺪون ﻳﺎري او ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﻋﻘﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺷﻘﺮ‬

‫ﻛﻮﻳﺖ ‪/18‬رﺟﺐ ﺳﺎل ‪ 1398‬ﻫ‪.‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪6‬‬

‫ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ‪ 24‬ﻳﻮﻧﻴﻮ ‪ 1978‬م‪.‬‬

 ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻋﻘﻴﺪه‬

‫ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻘﻴﺪه در ﻣﺤﺎوره و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري و ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي دارم‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﻼﻧﻲ اﻋﺘﻘﺎدش ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي و ﻣﻮﺛﺮي در ﭘﻴﺮوزيﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻮده‬
‫و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ در واﻗﻊ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ اﻋﺘﻘﺎدي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺮدم از ﺑﻜﺎر ﺑـﺮدن ﻛﻠﻤـﺔ »ﻋﻘﻴـﺪه« ﭼﻴﺴـﺖ؟ و‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي آن ﻛﺪام اﺳﺖ؟ و در اﺻﻄﻼح و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ دارد؟‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻣﻮري ﻗﻄﻌﻲ و ﻳﻘﻴﻨﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ و دﻟﻬـﺎ‬
‫در ﺳﺎﻳﻪ آن اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي در آﻧﻬـﺎ وﺟـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻋﻘﺪ اﻟﺤﺒﻞ( ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﺘﻦ رﻳﺴﻤﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻋﻜﺲ آن)ﺣﻞ( ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎز ﻛـﺮدن‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻋﻘﺪ )ع‪ -‬ق‪-‬د( در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻟﺰوم‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ و ﻃﻠﺐ ﺗﻮﺛﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
×
¯®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
m‬‬

‫‪ l‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٨٩ :‬‬

‫‪ 1‬رﺳﺎﻟﺔ اﻟﻌﻘﺎﻳﺪ – ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ ااﻟﺒﻨﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ‪ 429 :‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻪ در ﻗﺪﻳﻢ و ﭼﻪ در‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋهاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻘﻴﺪه در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﻴﺎﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮده و ﺑﻲاراده ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬

‫ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ از روي ﻗﺼﺪ و اراده ﺧﻮردهاﻳﺪ ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮدن و ﻗﺴﻢ ﺧﻮردن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺼﺪ و اراده ﻗﻄﻌـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ ﺧـﻼف‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻟﻐﻮ و ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون اراده و ﻗﺼﺪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺟﺎري ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)اﻟﻌﻘﻮد( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ l
s
_~
}
|
{
z
m» :‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪١ :‬‬

‫)اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﺮب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﻋﺘﻘﺪ اﻟﺸﻲء‪ :‬اي ﺻﻠﺐ و اﺷﺘﺪ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﺖ و ﺳﻔﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه در اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﺳﻼم ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﻴﺪه و ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﻴﺰ اﺣﻜﺎم و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳـﻼم در ﻋﺒـﺎدات و ﻣﻌـﺎﻣﻼت ﺑـﻪ‬
‫رﻋﺎﻳﺖ آن ﻫﺎ اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻗﻠﺒﻲ‬

‫ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻣﻮر ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻮر ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻠﺒـﺎً ﺑـﺪاﻧﻬﺎ ﺑـﺎور‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص درﺑـﺎره‬
‫آن ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻘﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫آﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
s
r
q

p
on
m
l
k
j
i
h
g
m‬‬

‫‪
¢
¡
~
}
|{
z
y
x
w
v
u
t‬‬
‫‪ l
¦
¥
¤
£‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٨٥ :‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده )ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ( ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ )و ﺷﻜّﻲ در رﺳﺎﻟﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﺪارد( و ﻣﺆﻣﻨـﺎن )ﻧﻴـﺰ( ﺑـﺪان ﺑـﺎور دارﻧـﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب ﻣﺎده ﻋﻘﺪ ‪831/2‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪10‬‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي وي و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺶ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ )و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪(:‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان او ﻓﺮق ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ )و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸـﺎن را ﻳﻜـﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ(‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬اواﻣﺮ و ﻧـﻮاﻫﻲ رﺑ‪‬ـﺎﻧﻲ را ﺗﻮﺳ‪‬ـﻂ ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪ( ﺷـﻨﻴﺪﻳﻢ و اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻣﺮزش ﺗﻮ را ﺧﻮاﻫﺎﻧﻴﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌـﺮوف ﺑـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ اﺻـﻮل ﻋﻘﺎﻳـﺪ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»ﺍﻻﳝﺎﻥ ﺃﻥ ﺗﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻭﻣﻼﺋﮑﺘﻪ‪ ،‬ﻭﮐﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻭﺭﺳﻠﻪ‪ ،‬ﻭﺗﺆﻣﻦ ﺑﺎﻟﺒﻌﺚ ﺍﻵﺧﺮ«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻤﺎن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﺑﺎورﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎﻳﺶ‪ ،‬دﻳـﺪارش‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه دراﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا وﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده وﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻬـﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ وﻗﻠﺒـﺎً آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎوري اﺳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﺪون ﺷﻚ وﺗﺮدﻳﺪ‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻘﻴﺪه ﻗﺮارﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻗﻄﻌﻲ و ﺑﺪور از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ درﺑﺎره آﻧﻬـﺎ اﻧـﺪك‬
‫ﺷﻚ و ﮔﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻇـﻦ و ﮔﻤـﺎن ﺑـﻮده اﻧـﺪ‪-‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻌﺠﻢ اﻟﻮﺳﻴﻂ‪ ،‬درﺑﺎره ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ‪ :‬ﺍﳊﻜﻢ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﻳﻘﺒﻞ ﺍﻟﺸـﻚ‬
‫‪2‬‬
‫ﻓﻴﻪ ﻟﺪﻯ ﻣﻌﺘﻘﺪﻩ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻋﺒﺎرت از ﺣﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ آن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷـﻜﻲ در‬
‫آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻳﻪ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ l
±
¥
¤
£
¢
¡

~
}

|
m‬ﺍﳊﺠﺮﺍﺕ‪١٥:‬‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،114/1 :‬وﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،39/1 :‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ‪،5 :‬‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻮﺳﺒﻂ ‪614/2‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻣﺆﻣﻨﺎن )واﻗﻌﻲ( ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪادهاﻧﺪ‪(.‬‬

‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
L
K
J
IH
GF
E
D
C
B
A
m
:‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢ - ١ :‬‬

‫)اﻟﻒ‪ .‬ﻻم‪ .‬ﻣﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫـﻴﭻ ﮔﻤـﺎﻧﻲ در آن ﻧﻴﺴـﺖ و راﻫﻨﻤـﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔـﺎران‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬

‫و ﻣــﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪
Ú
Ù
Ø
×
ÖÕ
Ô

Ó

Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
m :‬‬

‫‪ l
Ü
Û‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٩ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻣﺮدﻣﺎن را در روزي ﻛﻪ ﺗﺮدﻳﺪي در آن ﻧﻴﺴﺖ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد )ﺗـﺎ‬
‫ﻫﻤﮕﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎرﺷﺎن ﭘﺎداش دﻫﻲ و ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ وﻋـﺪه دادهاي و( ﺑﻴﮕﻤـﺎن ﺧـﺪا‬
‫ﺧﻼف وﻋﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷـﻚ وﮔﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸـﺎن ذم وﻣﻼﻣـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬
‫وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
w
v
u
t
s
r
q
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٤٥ :‬‬
‫)دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دﭼـﺎر ﺷـﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳـﺪ اﺳـﺖ و در ﺣﻴـﺮت و ﺳـﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺧـﻮد ﺑﺴـﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪(.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻌﺘﻘﺪات اﻣﻮري ﻏﻴﺒﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ واﺟـﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﻮري‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻏﻴﺒﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻘـﺎم ﻣـﺪح و ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ اﺷـﺎره‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
U
O
N
M
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٣ :‬‬
‫)ﻣﻮﻣﻨﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﺎور ﻣﻲدارﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﭘﺲ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎﻧﺶ و روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ اﻣـﻮر ﻏﻴﺒـﻲ و ﻧﺎدﻳـﺪﻧﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺋﻲ و دﻳﺪﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪12‬‬

‫از ﻏﻴﺐ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از ﺟﺎﻧﺐ او ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎً اﻳـﻦ ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﻫـﻢ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻏﻴﺒﻲ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺎﺳﺪ‬

‫ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻫﺮ دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﻲ ﻗﻄﻌـﺎً داراي‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻬﻢ آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﻫﻢ در اﻓﺮاد و ﻫﻢ در ﮔﺮوه ﻫﺎ‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ از روز ﻧﺨﺴﺖ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺎ اﻣﺮوز‬
‫و ﺗﺎ روزي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺎط زﻣﻴﻦ و ﻫﺮ ﭼﻪ روي آن اﺳﺖ را ﺑﺮ ﻣـﻲ ﭼﻴﻨـﺪ وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫اول‪ :‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺻﺤﻴﺢ‬

‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻋﻘﺎﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫اﺻﻮﻻً ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ آﮔـﺎه و داﻧـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ و اﻣﻜﺎن اﺧﺘﻼف و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗﻌـﺪد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان و‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ وﻣﻜﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ و ﻓﺎﺳﺪ‬

‫ﻋﻘﺎﻳﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﺜﺮت و زﻳﺎدي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻄﻼﻧﺸﺎن آﺷﻜﺎر اﺳـﺖ زﻳـﺮا آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺸﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺧﺮد ﻣﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒﺔ و درﺟﺔ ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻋﻠـﻢ و داﻧﺸـﺶ ﻣﺤـﺪود و ﻣﺘـﺄﺛﺮاز‬
‫ﻋﺎدات در رﺳﻮم ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻓﺴﺎد ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺤﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ارزش ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ اﻟﻬـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻳﻬﻮد وﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﻣﺮوزي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ زﻳـﺮا‬
 ‫‪13‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻋﻘﺎﻳﺪ آن ﻫﺎ از دﻳﺮ زﻣﺎن دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺮوزه ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ ﻛﺠﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫در واﻗﻊ اﻣﺮوز ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ در ﻫﻴﭻ دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد ﺟـﺰ در‬
‫دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺧﻮد ﺣﻔﻆ وﻧﮕﻬﺪاري اﻳـﻦ دﻳـﻦ را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
n
m
l
k

j
i
h
g
m‬ﺍﳊﺠﺮ‪٩ :‬‬
‫)ﻣﺎ ﺧﻮد ﻗﺮآن را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ و ﺧﻮد ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺪار آن ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﻢ )و ﺗﺎ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ آن‬
‫را از دﺳﺘﺒﺮد دﺷﻤﻨﺎن و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ زﻣﺎن ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺼﻮن ﻣﻲدارﻳﻢ(‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮدر ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﺎﻳﺮادﻳﺎن وﻣﻜﺎﺗﺐ‪ ،‬رﻧﮓ و ﺑﻮﻳﻲ از ﺣﻖ دﻳﺪه ﺷﻮد ﺑﺎز ﻫـﻢ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻈﻬﺮو ﺗﺠﻠﻴﮕﺎه ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﻗﻄﻌﺎً در دﻳﻦ ﻳﻬـﻮد وﻣﺴـﻴﺢ و‬
‫ﻳﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻼﺳﻔﻪ آن راﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ در دور رﻛﻦ اﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﻼم ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ دو رﻛﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘـﺎك‬
‫وﺻﺎف وﺷﻔﺎف ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﻋﻘﻞ را ﺑﺎ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﻧﻊ و ﻗﻠﺐ را ﺑﺎ ﻧﻮر اﻳﻤﺎن‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﺑﻪ اوﻳﻘﻴﻦ و ﺣﻴﺎت ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ‬

‫‪
O
N
M
L
K
J



I
H
GF
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪ l
^
XW
V
U
T

S
R
Q
P‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪٥٢ :‬‬
‫) ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد ﺟـﺎن‬
‫را وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ )ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻧﺎم دارد و ﻣﺎﻳﻪ ﺣﻴﺎت دﻟﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از وﺣﻲ( ﺗـﻮ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻲ ﻛﺘﺎب ﭼﻴﺴﺖ و اﻳﻤﺎن ﻛﺪام‪ ،‬وﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻧﻮر ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﻢ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬اﻫﻤﻴﺖ و ﺿﺮورت ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺑﻪ آب و ﻫﻮا ﻧﻴﺎز دارد ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻢ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪة ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬دﭼﺎر ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺷﺪه و ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎﻫﻴـﺖ‬
‫و وﺟﻮد ﺧﻮد راﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻓﻜـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺟﻮاب دﻫﺪ‪ ،‬ﺳـﻮاﻻﺗﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آن را ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورده‬
‫اﺳﺖ؟ ﺑﺸﺮ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﻧﻘﺶ او در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﭘﻴﻮﻧـﺪ اﻧﺴـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ او را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﻳﺎ ﻏﻴﺮ ازاﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ‬
‫ودرآن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎي ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد دارد؟‬
‫آﻳﺎ ﭘﺲ از زﻧﺪﮔﻲ دراﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﺮوﻳﻢ؟ اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ زﻧﺪﮔﻲ در آﻧﺠﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺤﻴﺢ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻴﺪه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻮاﻻت‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﻧﺸﻨﺎﺳـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫آن را ﻧﭙﺬﻳﺮد دﭼﺎرﺳﺮ ﮔﺸﺘﮕﻲ ودرﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪآن ﺷـﺎﻋﺮ)‪ (1‬ﻓﻠـﻚ زده و‬
‫ﺳﺮدر ﮔﻢ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﻪ اﺷﻌﺎر زﻳﺮ را ﺳﺮوده اﺳﺖ‬
‫ﺟﺌﺖ ﻻ ﺃﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﺃﻳﻦ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻨﯽ ﺃﺗﻴﺖ‬
‫ﻭﻟﻘﺪ ﺃﺑﺼﺮﺕ ﻗﺪﺍﻣﯽ ﻃﺮﻳﻘﹰﺎ ﻓﻤﺸﻴﺖ‬
‫ﻭﺳﺄﺑﻘﯽ ﺳﺎﺋﺮًﹰﺍ ﺇﻥ ﺷﺌﺖ ﻫﺬﺍ ﺃﻡ ﺃﺑﻴﺖ‬
‫ﻛﻴﻒ ﺟﺌﺖ ﻛﻴﻒ ﺃﺑﺼﺮﺕ ﻃﺮﻳﻘﻲ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﻱ‬
‫)آﻣﺪهام‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪهام اﻣﺎ آﻣﺪهام‪.‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ راﻫﻲ را دﻳﺪهام وﭘﻴﻤﻮدهام‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ راه ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ وﻧﺨﻮاﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ روم‪.‬‬

‫‪ 1‬آن ﺷﺎﻋﺮ‪ :‬اﻳﻠﻴﺎ اﺑﻮ ﻣﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ رادر ﻗﺼﻴﺪه اي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻟﻄﻼﺳﻢ«در دﻳﻮاﻧﺶ»اﻟﺠﺪاول«‬
‫ص‪106‬ﺳﺮوده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻣﺪه ام؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ راﻫﻢ را دﻳﺪهام؟‬

‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫ﺃﺟﺪﻳﺪ ﺃﻡ ﻗﺪﱘ ﺃﻧﺎ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻮﺟﻮﺩ؟‬

‫ﻫﻞ ﺃﻧﺎ ﺣ ‪‬ﺮ ﻃﻠﻴﻖ ﺃﻡ ﺃﺳﲑ ﰲ ﻗﻴﻮﺩ؟‬
‫ﻫﻞ ﺃﻧﺎ ﻗﺎﺋﺪ ﻧﻔﺴﻲ ﰲ ﺣﻴﺎﰐ ﺃﻡ ﻣﻘﻮﺩ؟‬
‫ﺍﲤﻨـﯽ ﺃﻧﻨـﻲ ﺃﺩﺭﻱ ﻭ ﻟﻜﻨــﯽ‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﻱ‪.‬‬
‫)در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺗﺎزه ام ﻳﺎ ﻛﻬﻨﻪ ام؟‬
‫آزاد و رﻫﺎﻳﻢ ﻳﺎ در ﺑﻨﺪ و زﻧﺪاﻧﻲ ام ؟‬
‫ﺧﻮد اﻓﺴﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪﺳﺖ دارم ﻳﺎ دﻳﮕﺮي؟‬
‫ﺧﻴﻠﻲ دﻟﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪﺑﺪاﻧﻢ اﻣﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫ﻭﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﺎ ﻃﺮﻳﻘﻲ؟ ﺃﻃﻮﻳﻞ ﺃﻡ ﻗﺼﲑ ؟‬

‫ﻫﻞ ﺃﻧﺎ ﺃﺻﻌﺪ ﺃﻡ ﺃﻫﺒــﻂ ﻓﻴﻪ ﻭ ﺃﻏﻮﺭ ؟‬
‫ﺃﺃﻧﺎ ﺍﻟﺴﺎﺋﺮ ﰲ ﺍﻟﺪﺭﺏ ﺃﻡ ﺍﻟﺪﺭﺏ ﺗﺴﲑ ؟‬
‫ﺍﻡ ﻛﻼﻧﺎ ﻭﺍﻗـﻒ ﻭﺍﻟـﺪﻫﺮ ﻳﺠﺮﻱ ؟!‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬
‫)راه ﻣﻦ! ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ راه ﻣﻦ؟ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ ﻳﺎ دراز؟‬
‫آﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاز ﻣﻲ روم‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺪر آن ﻣﻲ اﻓﺘﻢ و ﻓﺮو ﻣﻲ روم؟‬
‫آﻳﺎ ﻣﻦ در ﺟﻬﺎن ﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
‫ﻳﺎ ﻫﺮدو اﻳﺴﺘﺎده اﻳﻢ و روزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺪ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪16‬‬

‫ﻟﻴﺖ ﺷﻌﺮﻱ ﻭ ﺃﻧﺎ ﰲ ﻋﺎﱂ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺍﻷﻣﲔ‬

‫ﺃﺗﺮﺍﱐ ﻛﻨﺖ ﺍﺩﺭﯼ ﺃﻧﻨﯽ ﻓﻴﻪ ﺩﻓـــﲔ‬
‫ﻭﺑﺄﻧــﻲ ﺳﻮﻑ ﺃﺑﺪﻭ ﻭ ﺑﺄﱐ ﺳﺄﻛﻮﻥ‬
‫ﺃﻡ ﺗﺮﺍﻧــﯽ ﻛـﻨﺖ ﻻ ﺃﺩﺭﻙ ﺷﻴﺌﺎﹰ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬

‫)ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮم‪.‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻮدم ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮد؟ ﻳﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻮد؟‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎ راه ﺣﻠّﻲ داردﻳﺎ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪... ،‬وﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ؟ ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫ﺁﺗﺮﺍﱐ ﻗﺒﻠﻤﺎ ﺃﺻﺒﺤﺖ ﺇ ﻧﺴـﺎﻧﹰﺎ ﺳﻮ‪‬ﻳﹰﺎ‬

‫ﻛﻨﺖ ﳏﻮﺍ ﺃﻭ ﳏﺎﻻ ﺃﻡ ﺗﺮﺍﱐ ﻛﻨﺖ ﺷﻴﺌﹰﺎ‬
‫ﺃﳍﺬﺍ ﺍﻟﻠﻐﺰ ﺣﻞﹲ؟ ﺃﻡ ﺳﻴﺒﻘﯽ ﺍﺑﺪﻳﹰﺎ‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﻱ‪ ...‬ﻭ ﳌﺎﺫﺍ ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﻱ ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬

‫)ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺗﻮ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ درآﻳﻢ ﻫﻴﭽﻲ ﻧﺒﻮدم‪،‬‬
‫ﻳﺎوﺟﻮدم ﻣﺤﺎل ﺑﻮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼً ﭼﻴﺰي ﺑﻮدم‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ دارد؟ ﻳﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻤﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ و ﭼﺮا ﻧﻤﻲ داﻧﻢ؟ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪(.‬‬

‫اﻳﻦ ﭼﻪ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ وﺳﺮ ﮔﺮداﻧﻲ اﺳﺖ! اﻳﻦ ﻧﺎداﻧﻲ و ﺑﻲ ﺧـﺮدي ﭼـﻪ ﺑـﻲ ﺗـﺎﺑﻲ و‬
‫اﺿﻄﺮاﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد؟! آﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اﻣﺮوزي‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺻﺤﻴﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛـﺮدن ﺑـﺪون آﻧﻬـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓـﺖ و‬
 ‫‪17‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﻲ داﻧـﺪ‪،‬‬
‫از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻏﻢ و اﻧﺪوﻫﻬﺎ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ را ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣﺸـﻐﻮل ﻛـﺮده و ﻣﻮﺟـﺐ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫واﺿﻄﺮاﺑﻬﺎي رواﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دور اﺳﺖ؟ آري ﻣﺴـﻠﻤﺎن آﮔـﺎه ﺑـﻪ ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﺑـﺰرگ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻟﺬت ﻳﻘﻴﻦ و آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ را ﻟﻤﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻴـﺪارد و راه‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ را ﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻫﺎي راه را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺪ‬
‫و ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺮگ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﺪ‪:‬‬

‫ﺇﻥ ﻳﻚ ﺍﳌﻮﺕ ﻗﺼﺎﺻﹰﺎ! ﺍﻱ ﺫﻧﺐ ﻟﻠﻄﻬﺎﺭﺓ؟‬

‫ﻭﺇﻥ ﻳﻚ ﺛﻮﺍﺑﺎﹰ‪ ،‬ﺍﻱ ﻓﻀﻞ ﻟﻠﺪﻋﺎﺭﺓ؟‬
‫ﻭ ﺇﺫﺍ ﻛﺎﻥ ﻭ ﻣﺎ ﻓﻴﻪ ﺟﺰﺍﺀ ﺃﻭ ﺧﺴﺎﺭﺓ‬
‫ﻓـﻠﻢ ﺍﻷﲰـﺎﺀ ﺇﰒ ﻭﺻــﻼﺡ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬

‫)اﮔﺮ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ ﭘﺲ ﭘﺎك ﺑﻮدن ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ دارد؟‬

‫و اﮔﺮ )ﻣﺮگ(ﭘﺎداش اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮزﮔﻲ وﻋﻴﺎﺷﻲ ﭼﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ دارد؟‬
‫و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ‪ ،‬ﭘﺎداش و ﺳﺰا ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﻧﺎﻣﻬﺎ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫ﺇﻥ ﻳﻚ ﺍﳌﻮﺕ ﺭﻗﺎﺩﹰﺍ ﺑﻌﺪﻩ ﺻﺤﻮ ﻃﻮﻳﻞ‬

‫ﻓﻠﻤﺎﺫﺍ ﻟﻴﺲ ﻳﺒﻘﻲ ﺻﺤﻮﻧﺎ ﻫﺬﺍ ﺍﳉﻤﻴﻞ؟‬
‫ﻭ ﳌﺎﺫﺍ ﻟﻠﻤﺮﺀ ﻻﻳﺪﺭﻱ ﻣﱵ ﻭﻗﺖ ﺍﻟﺮﺣﻴﻞ؟‬
‫ﻭ ﻣﱵ ﻳﻨﻜﺸﻒ ﺍﻟﺴﺘﺮ ﻓــــﻴﺪﺭﯼ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪18‬‬

‫)اﮔﺮ ﻣﺮگ ﺧﻮاب اﺳﺖ و ﺑﻴﺪاري و ﻫﻮﺷﻴﺎري ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻮﺷﻴﺎر و ﺑﻴﺪار ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻳﺒﺎ اﺳﺖ؟‬
‫و ﭼﺮا اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻛﻲ ﻣﻲ ﻣﻴﺮد؟‬
‫و ﻛﻲ ﭘﺮده از روي آن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ درك ﺷﻮد؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪(!.‬‬

‫ﺍﻥ ﻳﮏ ﺍﳌﻮﺕ ﻫﺠﻮﻋﹰﺎ ﳝﻸ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺳﻼﻣﹰﺎ‬

‫ﻭﺍﻧﻌﺘﺎﻗﹰﺎ ﻻ ﺍﻋﺘﻘﺎﻻﹰﻭﺍﺑﺘﺪﺍﺀ ﻻ ﺧﺘﺎﻣــﹰﺎ‬
‫ﻓﻠﻤﺎﺫﺍ ﻻ ﺃﻋﺸﻖ ﺍﻟﻨﻮﻡ ﻭﻻ ﺃﻫﻮﯼ ﺍﳊﻤﺎﻣﺎ؟‬
‫ﻭﳌﺎﺫﺍ ﲡــﺰﻉ ﺍﻷﺭﻭﺍﺡ ﻣﻨــــﻪ ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬

‫)اﻛﺮ ﻣﺮگ ﺧﻮاب اﺳﺖ و ﺟﺎن را ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫و اﮔﺮ)ﻣﺮگ( آزادي اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮدﮔﻲ‪ ،‬آﻏﺎز اﺳﺖ وﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺧﻮاب را دوﺳﺖ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺣﻤﺎم وﺷﺴﺘﺸﻮي ﺑﺪن را آرزو ﻧﻜﻨﻢ؟‬
‫و ﭼﺮا اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از آن )ﻣﺮگ( ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪(.‬‬

‫)ﺃﻭﺭﺍﺀ ﺍﻟﻘﱪ ﺑﻌﺪ ﺍﳌﻮﺕ ﺑﻌﺚ ﻭﻧﺸﻮﺭ ؟‬

‫ﻓﺤﻴﺎﺓ‪ ،‬ﻓﺨﻠﻮﺩ‪ ،‬ﺃﻡ ﻓﻨــﺎﺀ ﻓـﺪﺛﻮﺭ؟‬
‫ﺃﮐﻼﻡ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺻﺪﻕ ﺃﻡ ﮐﻼﻡ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺯﻭﺭ ؟‬
‫ﺃﺻﺤﻴﺢ ﺃﻥ ﺑﻌـــﺾ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻳﺪﺭﯼ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ(‬

‫)آﻳﺎ در آﻧﺴﻮي ﻗﺒﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬زﻧﺪه ﺷﺪن و ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ؟‬

‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮدي وﻓﻨﺎي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ؟‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آﻳﺎ ﺣﺮف ﻣﺮدم راﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ دروغ؟‬

‫آﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫ﻼ‬
‫ﺇﻥ ﺍﮐﻦ ﺃﺑﻌﺚ ﺑﻌﺪ ﺍﳌﻮﺕ ﺟﺜﻤﺎﻧﹰﺎ ﻭﻋﻘ ﹰ‬
‫ﻼ‬
‫ﺚ ﺑﻌﻀﹰﺎ ﺃﻡ ﺗﺮﯼ ﺃﺑﻌﺚ ﹸﮐ ﹰ‬
‫ﺃﺗﺮﯼ ﺃﺑﻌ ﹸ‬
‫ﻼ؟‬‫ﻼ ﺃﻡ ﺗﺮﯼ ﺃﺑﻌﺚ ﮐﻬ ﹰ‬‫ﺃﺗﺮﯼ ﺃﺑﻌﺚ ﻃﻔ ﹰ‬
‫ﹶﰒ ﻫﻞ ﺃﻋﺮﻑ ﺑﻌـــﺪ ﺍﻟﺒﻌﺚ ﺫﺍﺗﯽ؟‬
‫ﻟﺴﺖ ﺃﺩﺭﯼ‬

‫)اﮔﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺪن و ﻋﻘﻠﻢ زﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻦ زﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮدم‬
‫آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﺷﺪم ﺟﻮاﻧﻢ ﻳﺎ ﭘﻴﺮ؟‬
‫وآﻳﺎ ﭘﺲ از زﻧﺪه ﺷﺪن ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ ؟‬
‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ!(‬

‫اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ وي ﺑﻪ ﻛﺠﺎ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣﺤـﻞ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺧـﻮد‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺣﻴﺮت زدﮔﻲ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ او را ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي درك ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‬
‫زﻳﺮا او ﻣﺤﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮد را ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻲ ﺧﺒﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺳﻨﮕﺪل و ﻓﻠﻚ زده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻲ ﻫﺪف ﭘﻴﻤـﻮدن راه زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬او را‬
‫ﺧﺴﺘﻪ و در ﻣﺎﻧﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ او ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ او‬
‫ﺳﺮﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﭘﻮﭼﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧـﻮد ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ از اﻇﻬـﺎر ﺷـﻘﺎوت ﺧـﻮد ﺧﺠﺎﻟـﺖ ﻣـﻲ ﻛﺸـﻨﺪ و‬
‫اﻓﻜﺎرﺷﺎن در ﺑﻨﺪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﻓﻠﻚ زدﮔﻲ ﻣﺤﺒﻮس ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪20‬‬

‫»ﻧﻤﻲ داﻧﻢ« ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﺳـﻮاﻻت ﻫﻤﻴﺸـﮕﻲ و اﻳـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺟﻮاب و ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ »ﺳﻘﺮاط« ﻓﻴﻠﺴـﻮف ﻣﺸﻬﻮراﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺷﻬﺮت دارد وي ﺻﺮاﺣﺘﺎً و رك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺟﻬﻞ داﺷﺘﻪ ام اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪1« .‬ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺪﻳﻤﻴﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﻳﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‪ :‬از‬
‫ﻛﺠﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲ رود و ﻧﻘﺶ او در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭼﻴﺴـﺖ؟ و درﺳـﺘﻲ و‬
‫واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را درك ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻴﻦ داﻧـﺎ و ﻧـﺎدان ﺗﻔﺎوﺗﻬـﺎي‬
‫زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ l
Ç
Æ
Å

Ä
Ã
Â

Á
À
¿
¾
½

¼
»
m‬ﺍﳌﻠﻚ‪٢٢:‬‬

‫)آﻳﺎ آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر و ﺑﺮ رﺧﺴﺎره راه ﻣﻲرود راﻫﻴﺎبﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎده و درﺳﺖ در راه راﺳﺖ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲدارد؟(‬

‫‪1‬‬
‫ﻛﺘﺎب اﻟﺪﻳﻦ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ دراز‪ :‬ص‪69‬‬
 ‫ﻣﺤﺒﺚ دوم‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﺷﺮﻳﻌﺖ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﻳﻤﺎن و اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را در ﺟﺎﻫـﺎي زﻳـﺎدي ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﻧﻤـﻮده از‬
‫
‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‪
:‬‬
‫‪ l
D
C
B
A
m‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪ ١ :‬ﻣﺴﻠّﻤﺎً ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻴﺮوز و رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
l
k
j
i
hg
f
e
d

c
m :‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٥ :‬‬

‫)اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﻨﻤـﻮد ﺧـﺪاي ﺧـﻮﻳﺶ را درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﺮده و ﺣﺘﻤـﺎً‬
‫رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ‪(.‬‬
‫وﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن وﻋﺪه ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲدﻫﺪو ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
d
c
b
a
`

_
~
}
|
{
z
m‬‬
‫ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪١١ - ١٠ :‬‬
‫)آﻧﺎن ﻣﺴﺘﺤﻘّﺎن )ﺳﻌﺎدت( و ﻓﺮاﭼﻨﮓ آورﻧﺪﮔﺎن )ﺑﻬﺸﺖ( ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧـﺎن ﺑﻬﺸـﺖ‪‬‬
‫ﺑﺮﻳﻦ را ﺗﻤﻠّﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن را ﺳﺘﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﻘﻴـﺪه ﻣﺤـﺾ ﻧﻴﺴـﺖ ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮداﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻤﺎدي واﻗﻌﻲ از ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس اﻳﻤﺎن اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ‬
‫از‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه اي ﻛﻪ در دل اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ از آن ﺟﺪا ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫دارﻧﺪه آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﺑﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در دﻟﺶ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ اﻇﻬﺎرﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي آن )ﻋﻘﻴﺪه( اﻋﺘﻘﺎد و ﮔﻔﺘﺎرش را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه اي ﻛﻪ در دل ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ و در ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه‬
‫اي ﺑﻲ ﺣﺎﺻﻞ و رو ﺑﻪ زوال ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد و ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ آن را ﻧـﺪارد ﻛـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه اش‬
‫ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺣﻘﻴﻘﺖ را آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬آري‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻣـﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺪ‪ ،‬ﺻـﺪاﻗﺖ و‬
 ‫‪23‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ آن ﻫﺎ را ﺑﺮﺧـﻮرد‬
‫ﻻزم و واﺟﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠـﺰات ﺣﻀـﺮت ﻣﻮﺳـﻲ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﻣﻮرد او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪
K


J




I
H
GF
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪ l
M
L‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٤ :‬‬
‫)ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰات را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در دل ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ‬
‫و اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﺒﺎﻫﻜﺎران ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪ؟ )ﻣﮕﺮ در درﻳـﺎ‬
‫ﻏﺮق ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دوزخ واﺻﻞ ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ؟ (‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
l
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
m‬‬

‫ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪١٠٢ :‬‬
‫)ﻣﻮﺳﻲ ﺑـﻪ ﻓﺮﻋـﻮن( ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ ﻛـﻪ )ﺧـﻮب( ﻣـﻲداﻧـﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﺠـﺰهﻫـﺎي‬
‫روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ )و دﻻﺋﻞ واﺿﺢ( را ﺟﺰ ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ )و ﺗﻮ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺣﻘﺎﺋﻖ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻲ(‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ صاز ﺟﺎﻧـﺐ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﺒﻌـﻮث ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
P
HG
F
E
D
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٤٦ :‬‬

‫)آﻧﺎن او را )ﻛﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﺎم و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮب( ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان ﺧﻮد را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺳﺨﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صرا ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﻪ دﻳـﻦ‬
‫اواﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺬر ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﲑ ﺃﺩﻳـﺎﻥ ﺍﻟﱪﻳﺔ ﺩﻳﻨﹰﺎ‬ ‫ﻭﻟﻘﺪ ﻋﻠﻤﺖ ﺑﺄﻥ ﺩﻳﻦ ﳏﻤﺪ‬
‫ﻟﻮﺟﺪﺗﻨﻴﻲ ﲰﺤﹰﺎ ﺑﺬﺍﻙ ﻣﺒﻴﻨﹰﺎ‬ ‫ﻟﻮﻻ ﺍﳌﻼﻣﺔ ﺍﻭ ﺣﺬﺍﺭ ﻣﺴﺒﺔ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪24‬‬

‫)ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻳﻦ ﻫﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ اﻧﺴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺮس از ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﺮدم ﻧﻤـﻲ ﺑـﻮد ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎز آن را ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪(.‬‬
‫آري اﻳﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ وﺑﺲ و ﻳﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن را از‬
‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ آن ﻣﻨﻊ ﻛﻨﺪ و او را از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺣﻜﺎم و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺗﺶ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻋﻘﻴﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ دل ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺪان ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮد و آن را ﺑﭙﺴﻨﺪد و ﺑـﺎ زﺑـﺎن آن را‬
‫اﻋﻼن ﻛﻨﺪ و راه روﺷﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬ﻣـﻮرد رﺿـﺎﻳﺖ ﻗـﺮار‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬اﻻﻳﻤـﺎن‪ :‬ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﺎﳉﻨﺎﻥ ﻭ ﻧﻄﻖ‬
‫ﺑﺎﻟﻠﺴﺎﻥ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻷ ﺭﻛﺎﻥ« ‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳـﻪ اﺻـﻞ اﺳـﺖ‪ :‬اﻋﺘﻘـﺎد ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫اﻇﻬﺎر و اﻋﻼن ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻛﺮدار و ﺑﺎ ﺟﻮارح و اﻋﻀﺎء‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﭘﻴﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ اﻳﻤﺎن دوﺑﺨﺶ دارد‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول آن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﻋﻘﻴﺪة ﺷﻔﺎف‪ ،‬راﺳﺦ و اﺳﺘﻮار در ﻗﻠـﺐ‪ .‬ﺑﺨـﺶ دوم‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ اﮔـﺮ‬
‫ﻳﻜﻲ از دو ﺑﺨﺶ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻔﻘﻮد ﺷﻮد و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣـﻲ رود و‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻞ وﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺟﺰء ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴـﺘﺤﻜﻢ‬
‫و ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﺜـﺎﻟﻲ آورده و ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﻳﻤـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫درﺧﺘﻲ اﺳﺖ زﻳﺒﺎ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي آن در زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﺷـﺎخ و‬

‫‪ 1‬اﻳﻦ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﺳﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻮده و اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬اﻳﻤﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻋﺘﻘﺎد و ﻧﻄﻖ و اﻇﻬﺎر آن ﺑﺎ زﺑﺎن‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ و ﻛﺮدار از ﻟﻮازم اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ ﻧﻪ از ﻧﺎم و ﺗﻌﺮﻳﻒ آن‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ دأي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ اﺳﺖ وﺑﺲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف ﻧﺸﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻫﻢ اﻇﻬﺎر ﻧﮕﺮدد‪.‬اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻬﻤﻴﻬﺎ و اﺷﺎﻋﺮه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻣﺎ ﻛﺮاﻣﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻮل وﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﻳﻢ‪.‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮگ ﻫﺎﻳﺶ رو ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و داراي ﮔﻞ و ﻣﻴـﻮه ﺑـﻮده و ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺗﻤﺎم ﻓﺼﻮل ﺳﺎل ﻣﻴﻮه ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻤﺎن ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﻪ آن درﺧـﺖ ﺑـﻮده و‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ ﻣﻮﻣﻦ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﻞ‬
‫وﻛﺮدار ﻫﻢ ﺗﻨﻪ و ﺷﺎخ و ﺑﺮگ و ﻣﻴﻮه ﻫﺎي آن راﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﮔﺮ رﻳﺸﻪ ﻫﺎي آن ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﭘﻮﺳﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ درﺧﺖ ﺧﺸﻚ ﺷـﺪه‬
‫و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻤﺎن ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺎق وﺷﺎخ وﺑﺮﮔﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از آن ﻫﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫درﺧﺖ ﺿﻌﻴﻒ و ﭘﮋﻣﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﮔﺎﻫﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود زﻳﺮا وﺟﻮد ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از درﺧﺖ ﻻزم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺮك ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼًاز ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻓﻮق اﻧﺠﺎم ا ﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻫﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫دادن آﻧﻬﺎ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕـﺮ ﻫـﻢ ﺗـﺮك اﻋﻤـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻊ و ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺿﺮوري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا آن ﻫـﻢ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از دﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ وﻋﻤﻞ ﺗﺮك ﺷﺪه اﮔﺮ ﭼـﻪ ﻛـﻢ وﻧـﺎﭼﻴﺰﻫﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن آن را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد زﻳﺮا ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان اﻳﻤﺎن را ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫آري آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺳﺴﺘﻲ و ﻣـﺪاﻫﻨﺖ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻮاﺿـﻊ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮد اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮاﻗﺐ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮم در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭘﺎ را از ﮔﻠﻴﻢ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﻜﺎم دﻳـﻦ و‬
‫ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را را ﻧﺎدﻳﺪه و ﺑﻲ ارزش ﻣﻲ اﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ دﻳﻦ ﺑﺎ ارزش و ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﻐـﺰ و‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و اﻫﻤﻴﺖ اﻣﻮر دﻳﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اوﻟﻮﻳﺖ ﻫـﺎ درﻋﻠـﻢ و ﻋﻤـﻞ و دﻋـﻮت اﻟـﻲ اﷲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﭘﻲ رد واﻧﻜﺎر آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪26‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪ اﻣـﻮر ﻛﻮﭼـﻚ و ﺑـﺰرگ اﺣﻜـﺎم اﺳـﻼﻣﻲ و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب‪ ،‬ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ  ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﺰد‬
‫وي آﻣﺪ و ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﻴـﺮون ﺑـﺮود آن‬
‫ﺣﻀﺮت او را ﺻﺪا زد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﺑﺮادر زادة ﻣﻦ! ﻟﺒﺎﺳﺖ را ﺑـﺎﻻ ﺑـﺰن‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ ﻟﺒﺎس و دوري از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣـﻲ ﺷـﻮد«‪ 1‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺮ وي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و او را ﻣﻨﻘﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در اﻧﺘﻈﺎ‬
‫ﻣﺮگ اﺳﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وآن ﺟﻮان را از ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣـﺮدم اﻣـﺮوزي‬
‫آن را ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎ ﭼﻴﺰو ﺑﻲ ارزش ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ ﺷﺮح ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪60/1 :‬‬

 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻳﻤﺎن و ﻛﻔﺮ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬اﻧﻜﺎرﻛﺮدن ﻋﻘﻴﺪه ﭼﻪ ﺣﻜﻤﻲ دارد‬

‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ را‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻬﻲ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌـﺎد و ﻛﻴﻔـﺮ و ﭘـﺎداش‬
‫اﻋﻤﺎل در آن روز اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨـﺎً ﻛـﺎﻓﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪة اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﻳﻚ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺟﺪا ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀـﻲ اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻲ و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات‬
‫آن ﻫﺎ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻤﺎن آوردن و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صاز آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎي را ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻠﻲ ازاﺻﻮل اﻳﻤـﺎن ﻣـﻲ آورد و اﺻـﻞ دﻳﮕـﺮي را رد ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
m‬‬
‫‪
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l‬‬
‫
‬ ‫‪
l
a
`
_
~
}
|{

z
y
x
w
v‬‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٥١ - ١٥٠ :‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺶ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺶ‬
‫ﺟﺪاﺋﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ )و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻳﻢ( و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ اﻳﻤـﺎن ﻧـﺪارﻳﻢ و‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻴﺎن آن )ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن( راﻫﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ )وﻟﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن ﻓﺎﺻـﻠﻪاي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و دو راه ﺑﻴﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬راه ﻛﻔﺮ و راه دﻳﻦ(‪ .‬آﻧﺎن ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧـﺪ‬
‫و ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاب ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪهاي ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻳﻜﻲ ازﺑﺨﺶ ﻫﺎي اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﻗـﺮآن و ﺣـﺪﻳﺚ از آن ﻫـﺎ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﻳﺎ اﻧﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻬـﻲ و‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻲ وﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮداري ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫ﻛﻔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻧﻔﻲ و رد اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻤﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻛﻼﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺸﺎن ﻛﻔﺮ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻋﺒﺎدت وﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﺒﺎدت ﺧﺎص ﺧﺪا ﺑﻮده و ﺣﻖ او اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺠـﺎم‬
‫دادﻧﺶ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺷﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻤﺎز ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا وذﺑﺢ ﺑﺮاي ﻏﻴـﺮ ﺧـﺪا و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺷﺮك اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻚ ﺳـﺨﻦ از‬
‫داﻳﺮه اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺷﻨﺎم دادن و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا
و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و‬
‫اﺳﻼم و ﻳﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰا ﻗﺮار دادن اﺳﻼم وﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﻪ ﻧﻘﺺ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﺑﻨﻴﺎد‬
‫ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﺗﺮي دادن ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪة ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑـﻮداﺋﻲ و‬
‫ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺖ وﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮ اﺳﻼم و‪...‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‬

‫ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ را دﺷﻤﻦ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻔﺮ را‬
‫ﻣﻜﺮوه و ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ راﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻟﻮده ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ‪ ،‬زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدارش ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺮ و اﻫﻞ آن ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻛﻨﺪ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻴﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ وآﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راه‬
‫ﺣﻖ و راﺳﺘﻴﻦ دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺣﻖ را ﺑﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﺷﻔﺎف و ﻗـﻮي‪ ،‬ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ﻋﺮﺿـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ اﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎﻓﺮان را دوﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ اﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺎن راه ﻳﺎﻓﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ و ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻴﺰ اﺣﻜﺎﻣﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﻘﻬﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳـﺖ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻧـﺎن و دﺧﺘـﺮان ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﺑـﻪ ﻋﻘـﺪ و ازدواج آﻧﻬـﺎ در آورد و ﻣـﺎ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪30‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻛﻔﺎر )ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب( ازدواج ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن آﻧﻬﺎ را ﻏﺴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﻔﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آﻧﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮد و ردش ﻛﻨﺪ ﻛـﺎﻓﺮ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در دوزخ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ و در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻋﺬر ﻳـﺎ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دوري از ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺮ وﻻل ﺑﻮدن‪ ،‬دﻋـﻮت‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺮي‬
‫و ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻲ از درك آن ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ ﮔـﺮوه در روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﻋـﺬاب‬
‫داده ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ زﻳﺮا در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ وﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺣـﻖ‬

‫آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
À
¿

¾
½
¼


»
º
m :‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪١٥ :‬‬

‫و ﻣﺎ )ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ و ﻗﻮﻣﻲ را( ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛـﺮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮي‬
‫)ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث و( روان ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ و اﻣﺘﺤﺎن ﻗﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻮد ﭘﺴﺮ ﺳﺮﻳﻊ آن را رواﻳـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬او ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻ ‪‬ﻢ ﻻ ﻳﺴـ ‪‬ﻤ ‪‬ﻊ ﺷ‪‬ـﻴﺌﺎﹰ‪ ،‬ﻭ‬
‫ﺠّﻮﻥ ﻳﻮ ‪‬ﻡ ﺍﻟﻘ‪‬ﻴﺎﻣ ‪‬ﺔ‪ :‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹲﻞ ﺍ ‪‬‬
‫ﻗﺎل رﺳﻮل اﷲص »ﺃﺭﺑﻌﺔ ﻳ‪‬ﺤﺘ ‪‬‬
‫ﺻ ‪‬ﻢ‬
‫ﺕ ﰲ ﺍﻟﻔﹶﺘﺮ ‪‬ﺓ )ﱂ ﺗ‪‬ﺒﻠ ‪‬ﻐ ‪‬ﻪ ﺩ‪‬ﻋﻮ ﹸﺓ ﺭ‪‬ﺳﻮ ﹴﻝ( ﻓﹶﺄﻣ‪‬ﺎ ﺍﻷ ‪‬‬
‫ﲪﻖ‪ ،‬ﻭ ﺭ ‪‬ﺟ ﹲﻞ ﻫ‪‬ﺮﻡ‪ ،‬ﻭ ﺭ ‪‬ﺟ ﹲﻞ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬‬‫ﺭﺟ‪ ‬ﹲﻞ ﺃ ‪‬‬
‫ﺏ ﻗـﺪﺟﺎ َﺀ‬ ‫ﺏ ﻗﹶﺪ ﺟﺎ ﺀﺍﻹﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﺎ ﺍﲰﻊ ﺷﻴﺌﺎﹰ‪ ،‬ﻭ ﺃﻣ‪‬ﺎ ﺍﻷﲪـﻖ ﻓﻴﻘـﻮﻝ‪ :‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﻓﻴﻘﻮ ﹸﻝ‪:‬ﺭ ّﹺ‬
‫ﺏ ﻗﺪ ﺟﺎﺀ ﺍﻹﺳﻼ ‪‬ﻡ ﻭ ﻣـﺎ‬ ‫ﺍﻹﺳﻼﻡ‪ ‬ﻭ ﺍﻟﺼﺒﻴﺎ ﹸﻥ ﳛﺬ ﻓﻮﻧ‪‬ﲏ ﺑﺎﻟﺒﻌﺮﹺ‪ ،‬ﻭ ﺃﻣ‪‬ﺎ ﺍﳍﹶﺮ ‪‬ﻡ ﻓﻴﻘﻮ ﹸﻝ‪ :‬ﺭ ّﹺ‬
‫ﺏ ﻣﺎ ﺍﺗﺎ ﱐ ﻣ‪‬ﻦ ﺭﺳﻮ ﹴﻝ ﻓﹶﻴﺄﺧ‪‬ـﺬ ﺍﷲ‬ ‫ﺃﻋﻘ ﹸﻞ ﺷﻴﺌﺎﹰ‪ ،‬ﻭ ﺃﻣﹼﺎ ﺍﻟﺬﻱ ﻣﺎﺕ ﰲ ﺍﻟﻔﹶﺘﺮ ‪‬ﺓ ﻗﻴﻘﻮ ﹸﻝ‪ :‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺲ ﳏﻤﺪ ٍﺑﹺﻴﺪ ‪‬ﻩ ﻟﹶﻮ ﺩﺧﻠﻮﺍ ﻫﺎ‪،‬‬‫ﻣﻮﺍﺛﻴﻘﻪ ﻟﻴ‪‬ﻄﻴﻌ‪‬ﻨﻪ‪ ،‬ﻓﲑﺳﻞ ﺇﻟﻴﻬﹺﻢ ﺃﻥ ﺍﺩﺧﻠﻮﺍ ﺍﻟﻨﺎﺭ‪ ،‬ﻓﻮ‪‬ﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔ ‪‬‬
‫‪١‬‬
‫ﻟﹶﻜﺎﻧﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺑﺮﺩﹰﺍ ﻭﺳﻼﻣﹰﺎ«‬

‫‪ 1‬اﺣﻤﺪ ﻓﻲ ﻣﺴﻨﺪه ﺑﻴﻬﻘﻲ آن را ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ‪ 15‬ﺳﻮره آرا آن آورده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻧﺴﺎن ﻛﺮ و ﻻل ﻛﻪ ﺗﻮان ﺷﻨﻴﺪن را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‬
‫‪ -2‬اﻧﺴﺎن ﺟﺎﻫﻞ‬
‫‪ -3‬اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺮ و ﻧﺎﺗﻮان‬
‫‪ -4‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﻓﺘﺮت )زﻣﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻛﺮ و ﻻل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا اﺳﻼم آﻣـﺪ اﻣـﺎ ﻣـﻦ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺷـﻨﻴﺪن را از‬
‫دﺳﺖ داده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﺣﻤﻖ و ﺳﻔﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا اﺳﻼم آﻣﺪ وﻟﻲ ﻣـﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺳﺮﮔﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻛﻬﻦ ﺳﺎل و ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻼم آﻣﺪ وﻟﻲ ﻣﻦ ﺗﻮان درك و ﻓﻬﻤﻴـﺪن را از دﺳـﺖ‬
‫داده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﻓﺘﺮت ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا! ﻫـﻴﭻ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ﺗﺎ او را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ دوزخ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ ص در اﺧﺘﻴﺎر او اﺳـﺖ وﻗﺘـﻲ آﻧـﺎن وارد دوزخ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺮد و ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻲﮔﺮدد‪(.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺮك واﺟﺒﺎت و اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت‬

‫‪ -1‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻠﻒ درﺑﺎره ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ واﺟﺒﺎت اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻛﺎت و روزه و ﺣﺞ و ﻧﻴﻜﻲ ﺑـﺎ واﻟـﺪﻳﻦ‬
‫را ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﺣﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎ‪ ،‬رﺑﺎ و ﺣﻴﻒ و ﻣﻴﻞ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ را ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎً او ﭼﻬﺮه اﻳﻤﺎن را ﺧﺪﺷﻪ دار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺮك ﻃﺎﻋﺎت از ﻳـﻚ‬
‫ﻃﺮف و ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از اﻳﻤﺎﻧﺶ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ آﻳـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮك واﺟﺒﺎت و ارﺗﻜﺎب ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ او‪ ،‬ﻃﺎﻋﺎت و واﺟﺒﺎت را اﻧﻜﺎر و رد ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ واﻧﺠـﺎم دادن ﻣﺤﺮﻣـﺎت را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺣﻼل وروا ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؟‪.‬‬
‫ﻧﺼﻮص ﺷﺮﻋﻲ )آﻳﺎت و رواﻳﺎﺗﻲ( ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ از آن دارﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه و ﺗﺮك واﺟﺒﺎت ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﻮﺟـﺐ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪32‬‬

‫ﻧﻘﺺ اﻳﻤﺎن او ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻛـﺎرش ﻛـﻪ او را ﻋـﺬاب دﻫـﺪ ﻳـﺎ ﻗﻠـﻢ ﻋﻔـﻮ‬
‫ﺑﺮﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ارادة ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ دال ﺑﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ l
¨
~
}
|
{
z
y

x
w
v
u
t
s
r
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٤٨ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻫﺮﮔﺰ( ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺟـﺰ آن را از‬
‫ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ(‪.‬‬
‫و رواﻳــﺎﺗﻲ ﻧﻴــﺰ وارد ﺷــﺪه اﻧــﺪ ﻛــﻪ ﻣﻌﻨــﻲ وﻣﻔﻬــﻮم آﻳــﺔ ﻓــﻮق را ﺗﻮﺿــﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬درﺣﺪﻳﺚ ﻗﺪﺳﻲ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺣﻀﺮت صﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺽ ﺧﻄﺎﻳﺎ‪ ،‬ﰒ ﻟﻘﻴﺘﻨﻴﻲ ﻻ ﺗﺸﺮﻙ ﰊ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﺍﺗﻴﺘـﻚ‬
‫ﺏ ﺍﻷﺭ ﹺ‬
‫»ﻳﺎ ﺍﺑﻦ ﺁﺩﻡ ﻟﻮ ﺍﺗﻴﺘﻨﻴﯽ ﺑﻘﺮﺍ ﹺ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻘﺮﺍ‪‬ﺎ ﻣﻐﻔﺮﺓ «‬
‫)اي آوﻻد آدم! ﺗﻮ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻲ ﻣﻦ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﻐﻔﺮت ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻲ آﻳﻢ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﻗﺮارﻧﺪاده ﺑﺎﺷﻲ(‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺪﺳﻲ دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﻭﻣﻦ ﻟﻘﻴﲏ ﹺﺑﻘﹶﺮﺍﺏ ﺍﻷﺭﺽ ﺧﻄﻴﺌﺔ‪ ،‬ﻻﻳﺸﺮﻙ ﰊ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﻟﻘﻴﺘ‪‬ﻪ ﲟﺜﻠﻬﺎ ﻣﻐﻔﺮ ﹰﺓ«‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻧﻴﺎ ﮔﻨﺎه ﻧﺰد ﻣﻦ آﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣـﻦ اﻧﺒـﺎز و ﺷـﺮﻳﻚ ﻗـﺮار ﻧـﺪاده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻧﻴﺎ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﻪ دﻳﺪار او ﻣﻲ روم‪(.‬‬
‫ﻋﺘﺒﺎن ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫ﷲ ﺣﺮ‪‬ﻡ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻟﹼﺎ ﺍﷲ ﻳﺒﺘﻐﻲ ﺑﺬﻟﻚ ﻭﺟﻪ ﺍﷲ «‬
‫» ﻓﺈﻥ ﺍ َ‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺧﻼص ﻻ إﻟﻪ إﻟّﺎ اﷲ راﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ دوزخ را ازاو ﺣـﺮام ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي آن را در ﻛﺘﺎب ﺳﻨﻦ ﺧﻮد‪:‬ج‪ 4‬ص ‪ 49‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ ‪ ،3540‬رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده و آن را ﻏﺮﻳﺐ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎو رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻟﺒﺎﻧﻲ ﻛﺞ‪ 3‬ص‪،175‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ ‪2805‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪2068/4 :‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ‪519/1‬‬
 ‫‪33‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪١‬‬
‫»ﻣﻦ ﻣﺎﺕ ﻻ ﻳﺸﺮﮎ ﺑﯽ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﺩﺧﻞ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ«‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪(.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻦ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ ﻻﺇﻟﻪ ﺇﻟﹼﺎ ﺍﻟﻠﹼﻪ«‬
‫»ﻭﻋﺰ‪‬ﺗﯽ ﻭﺟﻼﻟﯽ ﻭﮐﱪﻳﺎﺋﯽ ﻭﻋﻈﻤﺘﯽ ﻷَﺧﺮﺟ ‪‬‬
‫)ﺑﻪ ﻋﺰت و ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﺒﺮﻳﺎء و ﺟﻼﻟﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻛﺴﻲ ﻛﻪ)ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ(ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻻ إﻟﻪ‬
‫إاﻟّﺎ اﻟﻠّﻪ او را از آﺗﺶ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﻢ آورد‪(.‬‬
‫ازاﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﻳﺪﺧﻞ ﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﻭ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﰒ ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱄ ﺍﺧﺮﺟﻮﺍ ﺍﱐ ﻣﺎﻥ ﰲ ﻗﻠﺒﻪ ﻣﺜﻘـﺎﻝ‬
‫‪3‬‬
‫ﺟﻨﻪ ﻣﻦ ﺧﺮﺩﻝ ﻣﻦ ﺍﳝﺎﻥ «‬
‫)ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزﺧﻴﺎن ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ روﻧـﺪ ﺳـﭙﺲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻳﻚ داﻧﻪ ارزن اﻳﻤﺎن دارد او را از دوزخ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺕ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﲟﮑﹼﺔ ﺷﺘﺔ ﺃﺷﻬﺮ ﻓﺴﺄﻟﻪ ﺭﺟﻞ‪ :‬ﻫﻞ ﻛﻨﺘﻢ ﺗﺴﻤ‪‬ﻮﻥ ﺍﺣﺪﹰﺍ ﻣﻦ‬
‫»ﺟﺎﻭ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺃﻫﻞ ﺍﻟﻘﺒﻠﺔﻛﺎﻓﺮﺍﹰ؟ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻣﻌﺎﺫ ﺍﷲ! – ﻗﺎﻝ ﻓﻬﻞ ﺗﺴﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎﹰ؟ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻻ«‬
‫)ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه در ﻣﻜﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮدم ﺷﺨﺼـﻲ از وي ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳـﺎ‬ ‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ را ﻛﺎﻓﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ را ﻣﺸﺮك ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪(.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺼﻮص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺑـﺰرگ از ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن اﻳـﻦ‬
‫اﻣﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ واﺟﺒـﺎﺗﻲ را ﺗـﺮك ﻣـﻲ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.94/1 :‬ﺷﻤﺎره‪94‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪.474/13 :‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪72/1 :‬‬
‫‪ 4‬رواﻳﺖ از اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼم در ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺒﺎﻧﻲ روي آن اﻧﺠﺎم داده‪:‬‬
‫ص‪ ،98‬ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ آﻟﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن راوي‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪34‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨـﺎه‬
‫ﻛﺒﻴﺮه ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آري آن ﻫﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه را ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﻣـﺎ ﻧـﻪ اﻳﻤـﺎن ﻗـﻮي‬
‫وﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻛﻪ او را وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻃﺎﻋﺎت وﭘﺮﻫﻴﺰ و ﺧﻮدداري از ﻣﺤﺮﻣـﺎت ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻤﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺴﻖ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬آن دﺳﺘﻪ از ﺧﻮارج ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻛﺒﻴﺮه را ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﺳﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺧﻮارج ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﺒﻴﺮه را‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ واﺟﺒﻲ را ﺗﺮك ﻳﺎ ﺣﺮاﻣﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ‪-‬ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻮاره ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ)ﺗـﺮك واﺟـﺐ‬
‫واﻧﺠﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت(‪ ،‬ﻧﺒﺴﺖ ﻛﻔﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم داده و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘـﻮاﻳﻲ را‬
‫ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ )ﮔﺮوه ﺧﻮارج( ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮارج ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺣﻜﻢ و داور ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﻣـﻮس اﺷـﻌﺮي و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ  و‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬از ﺳﭙﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ  ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ‬
‫زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻗﺮار دادن اﻧﺴﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺷﺮﻋﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده وآن‬
‫را ﻛﻔﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﻬـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ داوري و‬
‫ﺣﻜﻤﻴﺘﻲ ﺗﻦ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺠﺪداً اﻳﻤﺎن آوردﻧـﺪ ﭼـﻮن‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ  ﺷـﺮط‬
‫ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ  ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺶ را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑـﺪان اﻗـﺮار ﻧﻤﺎﻳـﺪ و‬
‫ﻣﺠﺪداً اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫و داﻧﺸﻤﻨﺪ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ﻫﻢ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻮد و ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن را ﻧﻘﺺ ﻧﻤﻮد و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺗﻦ از آﻧـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺣﺪود دو ﻫﺰار ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد اﺻـﺮار‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﻳـﺪﮔﺎه آﻧـﺎن ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
 ‫‪35‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻫﺮاز ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻴﺎن ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺰﻣﺠﺪداً ﺑﺮوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻻﻳﻞ ﺧﻮارج ﺑﺮاي ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎ ﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه‬

‫ﮔﺮوه ﺧﻮارج ‪ 1‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه‪ ،‬ﻛـﺎﻓﺮ اﺳـﺖ و از داﻳـﺮة اﺳـﻼم‬
‫ﺧﺎرج وﺧﻮن و ﻣﺎﻟﺶ ﺣﻼل اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در دوزخ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن آﻧﻬـﺎ دﻟﻴـﻞ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﺪﻋﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺟﺰﺋﻲ از اﻳﻤﺎن ﺑﻮده ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﻣﺘﻔـﻖ ﻫﺴـﺘﻴﺪ و‬
‫اﻳﻤﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻋﺘﻘﺎد وﮔﻔﺘﺎر وﻛﺮدار‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﺰﺋﻲ از اﻳﻤﺎن زاﻳﻞ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻛـﻞ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻋﻤـﺎل زاﻳـﻞ ﺷـﻮد و از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮود ﻛﻞ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﺪﻻل دوم آﻧﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻓﺴﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
V
U
T
S

R
Q
P
O
m‬ﺍﳊﺠﺮﺍﺕ‪٦ :‬‬
‫)اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! اﮔﺮ ﺷـﺨﺺ ﻓﺎﺳـﻘﻲ ﺧﺒـﺮي را ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ رﺳـﺎﻧﻴﺪ‬
‫درﺑﺎره آن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﻠﻤﺔ ﻓﺎﺳﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دروﻏﮕﻮ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺑـﺎ ﺗﺎﻣـﻞ‬
‫ودﻗﺖ در ﺳﻴﺎق آﻳﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺏ ﺍﳌﻮﻣﻦ ﻓﺴﻮﻕ«‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺐ ص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﺳ‪‬ﺒﺎ ‪‬‬
‫)دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺎﺳﻖ ﺷﺪن اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻳﻚ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ :‬ﭘﻴﺮوان و اﺻﻞ ﺑﻦ ﻋﻄﺎء ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ اﻣﺎ در ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﺎن در آﺗﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪80/1‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪36‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽـﻮن ﺧـﻮردن‬
‫ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
b
_~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
m‬‬

‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٠ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻳﺘﻴﻤﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕـﺎر آﺗـﺶ‬
‫در ﺷﻜﻤﻬﺎي ﺧﻮد )ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و( ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪) .‬ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮرﻧـﺪ ﺳـﺒﺐ دﺧـﻮل‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲﺷﻮد(‪(.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ راﻛﻪ زن ﺑﻴﻮه را در اﻳﺎم ﻋـﺪه از ﺧﺎﻧـﻪ ﺷـﻮﻫﺮش ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺣـﺪودات اﻟﻬـﻲ ﺗﺠـﺎوز ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
V
U
T

S
R
Q
P
O
NM
L
K
m‬‬

‫‪
fe
d
c
b
a


`
_
^]
\
[
ZY
X
W‬‬
‫‪ l
o‬ﺍﻟﻄﻼﻕ‪١ :‬‬
‫)و از ﺧﺪا ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻴﺪ )و اواﻣـﺮ و ﻧـﻮاﻫﻲ‬
‫او را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻃﻼق و ﻧﮕﻬﺪاري زﻣﺎن ﻋﺪ‪‬ه(‪ .‬زﻧﺎن را )ﺑﻌﺪ از ﻃـﻼق‪،‬‬
‫در ﻣﺪ‪‬ت ﻋﺪ‪‬ه( از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﻧﻜﻨﻴﺪ و زﻧـﺎن ﻫـﻢ )ﺗـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﻋـﺪ‪‬ه‪ ،‬از ﻣﻨـﺎزل‬
‫ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن( ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻛﺎر زﺷﺖ و ﭘﻠﺸﺖ آﺷﻜﺎري )ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫زﻧﺎ و ﻓﺤ‪‬ﺎﺷﻲ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﻳﺎ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻮاده( اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ )ﻛـﻪ‬
‫اداﻣﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن در ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد(‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮّرات‬
‫اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﺲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮّرات اﻟﻬـﻲ ﭘـﺎ ﻓﺮاﺗـﺮ ﻧﻬـﺪ و ﺗﺠـﺎوز ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻢ ﺧـﺪا ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺧﻮﻳﺶ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲزﻧﺪ(‪(.‬‬
‫ﺧﻮارج ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻓﺴﻖ و ﻇﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻧـﺺ ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﺎﺳﻖ و ﺳﺘﻢ ﮔﺮ ﻛﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ l
r
q
p
o
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ ٢٥٤ :‬و ﻛﺎﻓﺮان ﺳﺘﻤﮕﺮﻧﺪ )و ﺑﻪ ﺧﻮد و‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻇﻠﻢ آﻧﺎن در آن روز ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪ l
d
c
b
a
`
_
~
}
m‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪٥٥ :‬‬
‫)ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ )وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن )از‬
‫داﺋﺮه اﻳﻤﺎن و اﺳﻼم( ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ )و ﻣﺘﻤﺮّدان و ﻣﺮﺗﺪ‪‬ان ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﻮارج ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺼﻮص ورواﻳﺎﺗﻲ وارد ﺷـﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳﻤـﺎن را از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻻﻳﺰﱐ ﺍﻟﺰﺍﱐ ﺣﲔ ﻳﺰﱐ ﻭ ﻫﻮﻣﺆﻣﻦ ﻭ ﻻﻳﺴﺮﻕ ﺍﻟﺴﺎﺭﻕ ﺣﲔ ﻳﺴﺮﻕ ﻭ ﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ ﻭ‬
‫ﻻ ﻳﺸﺮﺏ ﺍﳋﻤﺮ ﺣﲔ ﻳﺸﺮ‪‬ﺎ ﻭ ﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ(‪« 1‬‬
‫) زﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎن زﻧﺎ ودزد ﻫﻨﮕﺎم دزدي و ﺷﺮاﺑﺨﻮار ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸـﺮوب ﻣـﻲ ﻧﻮﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫وﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﻻ ﻳﺒﻐﺾ ﺍﻷﻧﺼﺎ ‪‬ﺭ ﺃﺣ ‪‬ﺪ ﻳﻮﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭ ﺭﺳﻮﻟﻪ«‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا وﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺼـﺎري ﻛﻴﻨـﻪ و ﻧﻔـﺮت‬
‫ﻧﻤﻲ ورزد(‬
‫و ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»ﻭ ﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ ﻻﺗﺪﺧﻠﻮﻥ ﺍﳉﻨﺔ ﺣﱵ ﺗﻮﻣﻨﻮﺍ ﻭ ﻻﺗﻮﻣﻨﻮﺍ ﺣﱵ ﲢﺎﺑﻮﺍ«‬
‫)ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن ذاﺗﻲ ﻛﻪ روح ﻣﻦ در اﺧﺘﻴﺎر او اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ ﻧﻤـﻲ روﻳـﺪ‬
‫ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ و ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮﻳﺪ ﻣـﺎدام ﻛـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را دوﺳـﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ(‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺧﻮارج ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ازﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ازﮔﻨﺎﻫﺎن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ‬
‫ﺗﺒﺮي ودوري ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪ 76/1 :‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ ‪.64‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ ‪86/1‬‬
‫‪ 3‬ﻣﺴﻠﻢ‪74/1 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪38‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺡ ﻓﻠﻴﺲ ﻣﻨﺎ ﻭ ﻣﻦ ﻏﺸ‪‬ﻨﺎ ﻓﻠﺲ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ«‬
‫»ﻣﻦ ﺣ‪‬ﻤﻞ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﺍﻟﺴﻼ ‪‬‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻜﺸﺪ از ﻣـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ و ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺪﻋﻬﺪي وﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ از ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﻣﻦ ﻏﺶ‪ ‬ﻓﻠﻴﺲ ﻣﻨﱢﻲ«‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻓﺮﻳﺐ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آن را از ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﻫﺮﻳـﺮه رواﻳـﺖ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻭﺍﷲ ﻻﻳﻮﻣﻦ ﻭ ﺍﷲ ﻻ ﻳﻮﻣﻦ‪ ،‬ﻗﻴـﻞ‪ :‬ﻣ‪‬ـﻦ ﻳـﺎ رﺳـﻮل اﷲص؟ ﻗـﺎل‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫)ﺍﻟﺬﻱ ﻻﻳﺄﻣﻦ ﺟﺎﺭﻩ ﺑﻮﺍﺋﻘﻪ( «‬
‫) ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﺳﻪ ﺑﺎرﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد(‪ .‬ﺳـﻮال ﺷـﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد اي رﺳﻮل ﺧﺪا؟ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اش از وي در اﻣﺎن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪(.‬‬
‫‪ -4‬ﺧﻮارج ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﻔﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪﻣﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
¬
«
ª
©


¨
§
¦¥
¤
£
¢

¡

~
}
|
m‬‬

‫®


¯
‪ l‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٩٧ :‬‬
‫)و ﺣﺞ‪ ‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ واﺟﺐ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ )ﻣـﺎﻟﻲ و ﺑـﺪﻧﻲ( ﺑـﺮاي‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﺪاﻧﺠﺎ دارﻧﺪ‪ .‬و ﻫﺮﻛﺲ )ﺣﺞ‪ ‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻧﻴـﺎورد‪ ،‬ﻳـﺎ اﺻـﻼً ﺣـﺞ‪ ‬را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ( ﻛﻔﺮ ورزد )ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا( ﭼـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﻻﺗﺮﺟﻌﻮﺍ ﺑﻌﺪﻱ ﻛﻔﱠﺎﺭﺍﹰﻳﻀﺮﺏ ﺑﻌﻀﻜﻢ ﺭﻗﺎﺏ ﺑﻌﺾ«‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،99/1 :‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ ‪.101‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،101/1 :‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ‪.102‬‬
‫‪ 3‬ﻣﺸﻜﺎةاﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪:‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮﻳﺪ وﮔﺮدن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ راﻧﺰﻧﻴﺪ‪(.‬‬

‫و در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﻞ ﺃﺧﺎﻩ ﻓﻘﺪ ﺑﺎﺀ ﺍﺣ ‪‬ﺪﻫ‪‬ﻤﺎ«‬
‫»ﺍﺫﺍ ﻛﻔﱠﺮﺍﻟﺮﺟ ﹸ‬
‫)ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻔﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﺑﺪﻫﺪ اﻟﺰاﻣﺎً ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪(.‬‬

‫رد دﻻﻳﻞ ﺧﻮارج‬

‫اﻳﻦ ﻫﺎ دﻻﺋﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮارج ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻫﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه را ﺗﻜﻔﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت آﻧﺎن در زﻣﻴﻨﺔ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬دﻟﻴﻞ آﻧﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻤﺎل در داﻳﺮه اﻳﻤﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﻣﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ را اﻧﻜﺎر‬
‫ورد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ اﻣﺎ ﺧﻄﺎي آﻧﺎن در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل را ﺷﺮط اﻳﻤـﺎن ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ زاﺋﻞ ﺷﺪن اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫اﻋﻤﺎل زاﺋﻞ ﺷﻮد ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻤﺎن زاﺋﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﻗﺺ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل آن دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻳﺎ ﭘﺎي اﻧﺴﺎن را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﭼﺸﻢ او را‬
‫ﻛﻮر و ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺶ را ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺼﻮرت اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻫـﺮ‬
‫وﻗﺖ از وﺳﻂ ﻧﺼﻒ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺳﺮش از ﺑﺪن ﺟﺪا ﮔﺮدد ﻳﺎ ﻗﻠﺐ او را ﺑﻴـﺮون ﺑﻴﺎورﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘـﺎً ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ اﻳﻤـﺎﻧﺶ‬
‫زاﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻋﻤﺎل واﺟﺒﻲ را ﺗﺮك ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﺣﺮاﻣﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‬
‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﻢ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﺳﺮ و دل در اﻧﺴﺎن ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل دوم ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ ﻓﺴﻖ و ﺳﺘﻢ ﻛﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻓﻬﻢ ﻏﻠﻂ و اﺷﺘﺒﺎه‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻓﺴﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﻃﺎﻋـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ و ﺑﻴـﺮون رﻓـﺘﻦ از‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻧﻴﺰ داراي ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫـﻢ‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪82/1 :‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪79/1 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪40‬‬

‫ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻧﻜـﺎر ﻛـﺮدن ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺧـﺎرج ﺷـﺪن از ﻓﺮﻣـﺎن ﺧـﺪا و‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ و ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺷﺮاب ﻧﻴﺰ ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و ﻣﻌﺼﻴﺖ اﺳـﺖ‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻇﻠﻢ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر داراي ﻣﺮاﺣﻞ و درﺟﺎت ﻣﺘﻌﺪدي اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ ﺷـﺪﻳﺪ و در‬
‫ﺣﺪ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮدن ﻳﻚ داﺋﺮه ﺑﺰرگ و ﻳـﻚ داﻳـﺮه ﻛﻮﭼـﻚ در‬
‫داﺧﻞ آن ﺑﻬﺘﺮ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ داﻳﺮه ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ ﻇﻠـﻢ و ﻓﺴـﻖ و داﻳـﺮه‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻛﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻔﺮ داﻳﺮه ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﻖ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد زﻳﺮا ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻬﺎ ﻋﺎﻣﺘﺮ‬
‫از ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻇﻠﻢ ﻫﺎ و ﻓﺴﻖ ﻫﺎ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻇﻠﻢ وﻓﺴﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﺑﺎ‬

‫ﻛﻔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺧﺪا‪ .‬ﺗﻜﺬﻳﺐ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ وﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻋﺒﺎدت ﻏﻴﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬دروغ‪ ،‬ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‬

‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﻓﺴﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺳﺒﺎﺏ ﺍﳌﺴﻠﻢ ﻓﺴﻮﻕ ﻭ ﻗﺘﺎﻟﻪ ﻛﻔﺮ«‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺴﻖ و ﻛﺸﺘﻨﺶ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲص در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻛﻔﺮ و ﻓﺴﻖ را از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺟﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻔﺮ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻛﻔﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ آن از داﻳﺮه اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺧﻮارج ﺑﺪان اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻨﺎه اﻳﻤـﺎن را ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ر ﺳﻮل ﺧﺪا از ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻪ اﺳـﺖ وﻳـﺎ اﻳـﻦ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،80/1:‬ﺷﻤﺎره ‪64‬‬

 ‫‪41‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﻨﺎه از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود و ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧـﻮع ﮔﻨـﺎه ﺻـﻮرت واﻗﻌـﻲ و ﺧﺎﻟﺼـﺎﻧﺔ اﻳﻤـﺎن را ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ آن را در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺮآن ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
²±

°
¯

®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
m‬‬

‫‪
¿
¾
½
¼
»
º¹

¸
¶
µ
´
³‬‬
‫‪
Ë


Ê

É
ÈÇ
Æ
Å
Ä
Ã
ÂÁ

À‬‬
‫‪
B

A


Ó

Ò

Ñ

Ð

Ï

ÎÍ

Ì‬‬
‫‪

H
G
F
E

D
C‬‬
‫‪l
R
Q
P
ON
M
L
K
J
I‬‬
‫ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١١٢ - ١١١ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻛﺎﻻي( ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ )ﺑﻬﺎي( ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫)آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ( در راه ﺧﺪا ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻋﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را در )ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ( ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و ﻗﺮآن )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮي‬
‫ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ( و وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ آن را داده اﺳﺖ و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد‬
‫وﻓﺎﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﺷﺎد ﺑﺎﺷﻴﺪ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرگ و‬
‫رﺳﺘﮕﺎري ﺳﺘﺮﮔﻲ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)از ﺟﻤﻠﻪ اوﺻﺎف اﻳﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ( آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪﻛﻨﻨﺪه )از‬
‫ﻣﻌﺎﺻﻲ(‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﻨﺪه )دادار(‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار )ﭘﺮوردﮔﺎر(‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺪه )در زﻣﻴﻦ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ در‬
‫آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ(‪ ،‬ﻧﻤﺎزﮔﺰار‪ ،‬دﺳﺘﻮردﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎزدارﻧـﺪه از ﻛـﺎر ﺑـﺪ و ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﻣﮋده ﺑﺪه ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﺧـﺎرج از‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻪ دور از ﻓﻬﻢ ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪42‬‬

‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O

N‬‬
‫‪ l
Z
Y‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٥ - ١ :‬‬
‫)ﻣﺴﻠّﻤﺎً ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻴﺮوز و رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎزﺷـﺎن ﺧﺸـﻮع و ﺧﻀـﻮع‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ از )ﻛﺮدار( ﺑﻴﻬﻮده و )ﮔﻔﺘﺎر( ﻳﺎوه روﻳﮕﺮداﻧﻨﺪ )و زﻧﺪﮔﻲ را ﺟـﺪ‪‬ي‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ؛ ﻧﻪ ﺷﻮﺧﻲ(‪ .‬و ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ زﻛﺎت ﻣﺎل ﺑﺪر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻮرت ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
m‬‬
‫‪
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬
‫‪ l
o
n‬ﺍﻷﻧﻔﺎﻝ‪٣ - ٢ :‬‬
‫)ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮده ﺷـﻮد‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸـﺎن ﻫﺮاﺳـﺎن‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد )و در اﻧﺠﺎم ﻧﻴﻜﻴﻬﺎ و ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ( و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ آﻳـﺎت او ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﻛّـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﭘﻨﺎه او ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو ﻣﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ(‪ .‬آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻋﻄﺎء ﻛـﺮدهاﻳـﻢ‪) ،‬ﻣﻘـﺪاري را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان( ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻠّﺎم‪ 1‬ﺑﻌﺪ از ذﻛﺮ آﻳﻦ اﻳﺎت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ وﻓﺮاﻳﺾ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻴﺎن و ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﻨـﺎه وﻣﻌﺎﺻـﻲ را از آن ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصآﻧﻬﺎ را در ﺧﻼل اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺑﺎ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه و اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصآن را‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻪ از‬

‫‪ 1‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات از ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم)اﻻﻳﻤﺎن(ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﺸﺎن در ﺿﻤﻦ ﭼﻬﺎر رﺳﺎﻟﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺒﺎﻧﻲ روي آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ص‪ 96-90‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺮا ﺑﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺮف اﻳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﻲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻤـﺎن ﻣﻨﺎﻓـﺎت داﺷـﺘﻪ و‬
‫اﺳﻢ وﻛﺎﻟﺒﺪ اﻳﻤﺎن را از ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ وﻧﻘﺪ ﺷﺒﻬﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ واﻳﻤﺎن ﻫﻢ از وي ﺳﻠﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ ‪-‬ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻀﺎد دارﻧﺪ‪ -‬اﻣﺎ او ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻀﺎدي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫دو ﺟﻤﻠﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و ﻋﺎدت ﻋﺮب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎ ﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻋﻤﻠﻲ را آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻞ وي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻢ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و ﻃﺒﻖ اﺳﻠﻮب و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻛﻼم ﻋﺮب ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫» ﻛﻼم ﻋﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻣﻊ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﮔﺮ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮي ﻛﺎرش را ﺧـﻮب اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪاده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﺻﻨﻌﺖ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اي‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻧﻔﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ و زﻳﺒﺎﻳﻲ در ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻤﻞ‪ .‬ﭘﺲ آن ﺷﺨﺺ از دﻳﺪﮔﺎه آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻞ وﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺪم‬
‫زﻳﺒﺎﻳﻲ و اﺳﺘﺤﻜﺎم در ﻛﺎرش او را ﺳﺎزﻧﺪه و ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ در اداﻣﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﻣﺮدم ﻋﺮب ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از اﻳـﻦ ﻫـﻢ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ از ﭘﺪرش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮده و او را اذﻳﺖ و آزارﻣﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اوﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪي را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻤﻲ آورد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛـﻪ آن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ زاده وﺑﭽﺔ اواﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي وﻇﻴﻔﺔ ﻓﺮزﻧﺪي ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ! اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ درﺑﺎره‬
‫ﺑﺮادر و ﻫﻤﺴﺮ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮرآﻧﻬﺎ از ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮدن اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ در اﻋﻤﺎل و وﻇﺎﻳﻔﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ واﺟـﺐ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑـﺮداري و ﻧﻴﻜـﻲ و‪...‬اﻣـﺎ اﻫﻤﻴـﺖ و ﺣﺮﻣـﺖ ﻧﻜـﺎح و ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺬارﺑﻮدن و ﻧﺴﺒﻴﺖ و‪ ...‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ«‬

‫‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻮم ﺑﻮدن و ﺧﺎدم ﺑﻮدن‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪44‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻔﻲ اﻳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺷﻴﻮه و اﺳﻠﻮب وارده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ در‬
‫واﻗﻊ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺰ ﻣﻮﻣﻦ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ آن ﻫﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫او ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ آﻳﻪ اي در ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮده‪ :‬ﺗﻌﻬﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﺒﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﻛﺘﻤـﺎن ﻧﻜﻨﻨـﺪ‬
‫اﻣﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻧﺎدﻳـﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﻪ ﻫﺎ ي دﻳﮕﺮي روﺷﻦ ﻧﻤﻮده ﻛـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻫـﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب در ﺑﺎره آﻧﺎن ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻮده و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ ذ ﺑـﺢ‬
‫ﺷﺪه و ﻧﻜﺎح زﻧﺎن آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺣﻼل ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»زﻳﺮا آﻧﺎن از ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮي و در زﻣﻴﻨﻪ اﺣﻜﺎم اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ در واﻗـﻊ‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آن را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮده ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﻮرد ﺻﺤﺎﺑﻪ اي اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﻧﻤـﺎزش اﺷـﺘﺒﺎه ﻧﻤـﻮده و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻞ«‬
‫»ﺍﺭﺟﻊ ﻓﺼ ﱢﻞ ﻓﹺﺈﻧ‪‬ﮏ ﱂ ﺗﺼ ﱢ‬
‫) ﺑﺮو دوﺑﺎره ﻧﻤﺎزت را ﺑﺨﻮان زﻳﺮا ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪه اي و ﻧﻤﺎزت ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫آن ﺷﺨﺺ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻧﻤﺎزش را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬
‫ﺑﻮده اﻣﺎ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪.277/2:‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ‪ 793:‬و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،298/1:‬ﺷﻤﺎره ‪.397‬‬

 ‫‪45‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺮاد از ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آﻧﻬﺎ از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬

‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در واﻗﻊ ﺑﺮاﺋﺖ در اﻳﻦ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺑﻴـﺰاري‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﻴﺰاري اﻣﺘﺶ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صاﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫از ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻘﺘﺪﻳﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاﺣﻜـﺎم‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‬

‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻛﻔﺮ و ﺷﺮك و وﺟـﻮب آن‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮﮔﻨﺎه ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺛﺒﺎت ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه وﺳﻠﺐ اﻳﻤـﺎن‬
‫از ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮﻧﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل از ﺟﻤﻠـﻪ اﺧـﻼق و‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤـﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬درﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﻧﻮع از ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺰ دﻻﺋﻠﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دو ﻧـﻮع ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد‪« .‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ذﻧﻮب و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ و ﺷﺮ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ از اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر و اﻟﻔﺎظ و اﺣﻜﺎم ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫
‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴـﻴﺮآﻳﺔ‪ 60‬ﺳـﻮره ﻣﺎﺋـﺪه اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫
‬ ‫ﻧﻤﻮده‪
:‬‬
‫‪ l
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٤٤ :‬‬
‫)و )ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ( ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭼﻴﺰي ﺣﻜﻢ ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ )و‬
‫ﻗﺼﺪ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( او و اﻣﺜﺎل او ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻛﻔﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را از اﻣﺖ اﺳـﻼم‬
‫ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪46‬‬

‫ﻋﻄﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﻔﺮي اﺳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ازﻛﻔﺮ واﻗﻌﻲ«‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻛﺘﺎب درﺑﺎره اﺛـﺮ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎﻛﻢ در ﻣﺴﻨﺪرك از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺎوس از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آن را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و‬
‫‪1‬‬
‫او و ذﻫﺒﻲ آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻛﻔﺮ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﺷـﺪه اﻣـﺎ‬
‫اﻧﺴﺎن را از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ دﻳﻦ وي ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑـﺎﻗﻲ اﺳـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه آﻟﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺣﻜﻢ ﺑﻐﻴـﺮ‬
‫ﻣﺎ اﻧﺰل اﷲ« از روش و ﺳﻨﻦ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در آﻳﻪ ‪ 50‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
Û
ÓÒ
Ñ
Ð
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٥٠ :‬‬

‫)آﻳﺎ )آن ﻓﺎﺳﻘﺎن از ﭘﺬﻳﺮش ﺣﻜﻢ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ ﺳـﺮﭘﻴﭽﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و( ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻜﻢ ﺟﺎﻫﻠﻴ‪‬ﺖ )ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﻮي و ﻫﻮس( ﻫﺴﺘﻨﺪ؟(‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﺒﻴﺪﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎوﻳﻞ آن ﻧﺰد ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺎ اﻧﺰل اﷲ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ او ﺑﺮ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻫـﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ‬
‫ﺣﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳـﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل اﷲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺛﻼﺛﻪ ﻣﻦ ﺍﻣﺮ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ‪ :‬ﺍﻟﻄﻌﻦ ﰲ ﺍﻷﻧﺴﺎﺏ ﻭ ﺍﻟﻨﻴﺎﺣﺔ ﻭ ﺍﻻﻧﻮﺍﺀ«‬
‫)اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻤﻞ از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎل دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ ﻧﺴﺐ دﻳﮕﺮان‪،‬‬
‫ﮔﺮﻳﻪ و ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﻴﺖ و ﻣﻮﺛﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﺳﺘﺎره ﻫﺎ در ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ(‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼم‪ ،‬ص‪94:‬ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻬﺎر رﺳﺎﻟﺔ دﻳﮕﺮ ﭘﺨﺶ و ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ 2‬ﻛﺘﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﺟﺎﻣﻊ ﺻﻐﻴﺮ‪ .583/1:‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ‪ 3039 ،‬واﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﺳـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ از اﻋﻤﺎل دوران ﺟﺎﻫﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ اﺳﻼم آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻃﻠﺐ ﺑﺎران از ﺳﺘﺎره ﻫﺎ ‪ -2‬ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ ﻧﺴﺐ دﻳﮕﺮان ‪ -3‬ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ اﻣﻮات‪.‬‬
‫وﺟﺎﻣﻊ ﺻﻐﻴﺮاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﺑﺨﺎري در ﺗﺎرﻳﺦ و ﻃﺒﺮاﻧﻲ در اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬
‫ﺻﺤﻴﺤﺶ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪» :‬ﺁﻳﺔ ﺍﳌﻨﺎﻓﻖ ﺛﻼﺙ‪ :‬ﺍﺫﺍ ﺣﺪﺙ ﻛـﺬﺏ ﻭ ﺍﺫﺍ ﻭﻋـﺪ ﺍﺧﻠـﻒ ﻭ‬
‫‪1‬‬
‫ﺍﺫﺍﺃﺋﺘﻤﻦ ﺧﺎﻥ «‬
‫)ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﺣﺮف زﻧﺪ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ وﻗﺖ وﻋـﺪه‬
‫دﻫﺪ ﺧﻼف آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ اﻣﺎﻧﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر او ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﻪ آن ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﻣﻨﻈﻮر از رواﻳﺎت ﻓﻮق اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ اﻳـﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺟﺎﻫﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا او ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺣﻜﺎم ﻧﺎزل ﺷـﺪه از ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫او اﻳﻤﺎن دارد و ﻓﺮاﻳﺾ و واﺟﺒﺎﺗﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﻲ رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﺮام و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در ﻛﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲص ازآﻧﻬﺎ ﻧﻬﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﻮده‬
‫و ﺧﻮد را دور ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ ﺗﺎ اﺣﻜﺎم وﺷﺮﻳﻌﺘﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺘﻲ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد ﺣﺪﻳﺚ زﻳﺮ را آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼمص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺍﺳﺘﻌﻄﺮﺕ ﺍﳌﺮﻩ ﰒ ﻣﺮﺕ ﺑﻘﻮﻡ ﻳﻮﺟﺪ ﺭﳛﻬﺎ ﺃﻧ‪‬ﻬﺎ ﺯﺍﻧﻴﺔ«‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه زﻧﻲ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﺮ ﻧﻤﻮده و از ﻛﻨﺎر ﻣﺮداﻧﻲ ﺑﮕﺬرد ﻛﻪ ﺑﻮ و ﻋﻄﺮش ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺎم آن ﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ آن زن زﻧﺎﻛﺎر اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ زﻧﺎ ﻫﻤﺎن زﻧـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺪ ﺑـﺮاﻳﺶ ﻣﻘـﺮر‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺑﻐﻴﺮﻣﺎ اﻧﺰل اﷲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ‬
‫و ﺧﺎرج ﺷﺪن از اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻳـﺎ ﺣـﺎﻛﻢ ﻣﺴـﻠﻤﺎن در ﻳـﻚ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،89/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ ،33‬وﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ 78/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.59‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺤﻘﻖ ﻛﺘﺎب اﻹﻳﻤﺎن در ص‪ ،96:‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﺣﺎﻛﻢ آن را‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﻓﻮع ﻧﻴﺰ ﺑﻮده )ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻪ ﺳﻤﻊ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص رﺳﻴﺪه اﺳﺖ(‬
‫آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت آن از رواﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ)أﻳ‪‬ﻤﺎ اﻣﺮأة اﺳﺘﻌﻄﺮت ﻓﻤﺮت ﻋﻠﻲ ﻗﻮم ﻟﻴﺠﺪوا رﻳﺤﻬﺎ ﻓﻬﻲ زاﻧﻴﺔ‪،‬‬
‫وﻛﻞّ ﻋﻴﻦ زاﻧﻴﺔ( اﺑﻮداود ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻴﺰ دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر آن را رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪48‬‬

‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮدش ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ و در ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺎﻓﺮ و ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺮ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ازﻧﻴﺮوي ﻗﻬﺮﻳﻪ و ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﺷﻜﻨﺠﻪ دادن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺪاي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻲ را ﺳﺮ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﻛﻔﺮ آن ﻫـﺎ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺟﺮات ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط وﭘﻴﻮﻧـﺪي ﺑـﺎ اﺳـﻼم‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪

¹
¸
¶

µ
´
³
²
±

°
¯
®
¬
m‬‬

‫‪ l
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٦٥ :‬‬
‫)اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧﻪ! ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن ﻣـﺆﻣﻦ ﺑﺸـﻤﺎر ﻧﻤـﻲآﻳﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺗـﻮ را در‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت و درﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ داوري ﻧﻄﻠﺒﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﻼﻟﻲ در دل ﺧﻮد از داوري‬
‫ﺗﻮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺴﻠﻴﻢ )ﻗﻀﺎوت ﺗﻮ( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ -3‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﻣﺆﻣﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‬

‫ﺧﻮارج ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﻳﻤﺎن را ﻣﻌﻴﻮب‬
‫و ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ اﻳﻤﺎن را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻛﺴـﺎن‬
‫دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺧﻠﻠـﻲ در اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آورد و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻤﺎن‪ ،‬ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﻫﻴﭻ ﺿﺮري ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮد ﻧﺪارد« و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻠﺒﻲ و ﻧﻄﻖ واﻗﺮار ﺑﻪ زﺑﺎن اﺳﺖ و‬
‫اﻋﻤﺎل ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺸﻲ در اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد و ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤـﺎن ﻗﻠﺒـﻲ ﻳـﻚ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫دروﻧﻲ و ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺷﺘﻦ آن در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ و‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻧﺼﻮﺻـﻲ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴـﺮه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮده و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪49‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺼﻮص زﻳﺎدي وﺟﻮد دارﻧﺪ دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻤﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺍﻻﳝﺎﻥ ﻳﻀﻊ ﻭ ﺳﺒﻌﻮﻥ ﻭ ﺍﻭ ﺑﻀﻊ ﻭ ﺳﺘﻮﻥ ﺷﻌﺒﺔ ﻓﺄ ﻓﻀﻠﻬﺎ ﻗﻮﻝ ﻻ ﺍﻟـﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻭ‬
‫‪1‬‬
‫ﺍﺩﻧﺎﻫﺎﺇﻣﺎﻃﺔ ﺍﻷﺫﻱ ﻋﻦ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﻭ ﺍﳊﻴﺎﺀ ﺷﺒﻌﺔ ﻣﻦ ﺍﻻﳝﺎﻥ«‬
‫)اﻳﻤﺎن ﻫﻔﺘﺎد و اﻧﺪي وﻳﺎ ﺷﺼﺖ و اﻧﺪي ﺷﺎﺧﻪ دارد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ‬
‫اﷲ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﻮاﻧﻊ )اﻣﺜﺎل ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺧﺎرﻫـﺎ و‪ (...‬از ﺳـﺮ راه اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﻴﺎء ﻧﻴﺰ ﺷﺎﺧﻪ اي از اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬رواﻳﺎت ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰي ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صرواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را رد و ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫»ﻻﻳﺰﱐ ﺍﻟﺰﺍﱐ ﻭ ﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ ﻭ ﻻ ﻳﺴﺮﻕ ﺍﻟﺴﺎﺭﻕ ﺣﻴﻦ ﻳﺴﺮﻕ ﻭﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ ﻭ ﻻﻳﺸﺮﺏ‬
‫ﺍﳋﻤﺮ ﺣﲔ ﺑﺸﺮ‪‬ﺎ ﻭ ﻫﻮﻣﺆﻣﻦ‪«.‬‬
‫)اﻧﺴﺎن درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻧﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد و دزد ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم دزدي ﻛـﺮدن اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻧﺪارد وﺷﺮاب ﺧﻮار در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮردن ﺷﺮاب اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ دو ﮔﺮوه ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ و ﻋﻮاﻗﺐ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺮوه اول ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴـﺮه را ﻛـﺎﻓﺮ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم را از رﺣﻤـﺖ اﻟﻬـﻲ‬
‫ﻣﺄﻳﻮس ﻣﻲﻛﻨﺪ وﮔﺮوه دوم ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ ﮔﺴﺘﺎخ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه در اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﻠﻒ ازاﻣـﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬راه ﻣﻴﺎﻧﻪ اي را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﻣﻌﺎﺻـﻲ را در‬
‫دﻧﻴﺎ ﻣﻮﻣﻦ داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﺮﺟﺎﻣﺶ را در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺨﺘـﺎر‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﺎ را ﻋﺬاب دﻫﺪ ﻳﺎ ﻗﻠﻢ ﻋﻔﻮ ﺑﺮﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪ 51 /1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ ،9 :‬و ﻣﺴﻠﻢ‪ 63/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪35‬وﻋﺒﺎرت اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼ م‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻠﺴﻔﻪ در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ در ﺻﺪد اﺻﻼح و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آن‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺪف از ﻣﺒﺎﺣـﺚ و ﺗﺤﻘﻴـﻖ آﻧـﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻞ وﺟﻮد و ﻏﺎﻳﺖ آن اﺳﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ راه ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را در دﻧﻴﺎ‬
‫و آﺧﺮت ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت واﻗﻌﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠـﻢ ﻓﻠﺴـﻔﺔ ﻋﻤﻠـﻲ و‬
‫ﻧﻈﺮي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ دﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ 1‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر داﻣﻨﻪ دار و ﮔﺴـﺘﺮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا دﻳـﻦ و ﻓﻠﺴـﻔﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻣﻨـﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧـﺬ و ﻣـﻨﻬﺞ و ﻃﺮﻳـﻖ واز ﻟﺤـﺎظ ﻗـﻮت‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري و ﺳﻴﻄﺮه و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روش و ﺷﻴﻮه اﺳﺘﺪﻻل و ﺗﺎﺛﻴﺮات آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت‬
‫واﺧﺘﻼﻓﻬﺎي زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪.‬ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺻﺪد ﺗﺒﻴﻴﻦ وروﺷﻦ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻠﻂ وآﻣﻴﺨﺘﮕﻴﻬﺎي ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎ ﺑﻊ‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎل ﺧﻮد ﻳﻚ ﻧﻮع »واﻛﻨﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽـﻪ در ﻃﺒﻴﻌـﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد از ﺑﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤـﺪودﻳﺘﻬﺎ و رﺳـﻴﺪن ﺗـﺪرﻳﺠﻲ ﺑـﻪ ﻣﺠﻬـﻮﻻت وﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﮔﺬاري و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮو ﺗﺤﻮل‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ وﭘﻴﺶ رﻓـﺖ‬
‫ﻳﺎ ﭘﺲ رﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻤﺎل ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ در ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آن ﺗﺎﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻮن و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺧﻮد را‬
‫از ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺤﻴﻂ رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻮرات و ﻣﻌﺘﻘﺪات آﻧﺎن ﺑﺎزﺗﺎب ﮔﺴﺘﺮده اي‬
‫‪2‬‬
‫از اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻂ آن ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب اﻟﺪﻳﻦ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ،‬درازص‪ 59‬و‪.60‬‬

‫‪ 2‬اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ دراز‪ :‬ص‪67 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪52‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ وآﺛﺎر »اﻓﻼﻃﻮن« ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ وآن را ﻣﻲ ﺳـﻨﺠﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ او ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﺣـﺎﻛﻢ در زﻣـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﺳﺮاﻳﻲ وﺧﺮاﻓﻲ ﮔﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ وآن ﻫﺎ را ﺟﺰء اﻓﻜـﺎر‬
‫و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻧﻈﺮﻳـﺎت و ﻣﻌﺘﻘـﺪاﺗﺶ در واﻗـﻊ‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن »ﻋﻘﺎد« درﺑﺎره »اﻓﻼﻃﻮن« ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻘﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻓﻜﺎر واﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮاﻓﻼﻃﻮن ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧـﺪ و او‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي از ﻋﺮف و ﻋﺎدات و ﻣﺸﺎﻫﺪات زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ در ادﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﻘﺎد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻓﻼﻃﻮن درﺑﺎره وﺟﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت ادﻋـﺎﻳﺶ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﺟﻮد درﻣﺬﻫﺐ اﻓﻼﻃﻮن داراي دوﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ اﺳـﺖ‪-1‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ ‪ - 2‬ﻣﺎده اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ )ﻫﻴﻮﻻ(ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗـﺪرت و ﻧﻴـﺮو از ﻋﻘـﻞ ﻣﻄﻠـﻖ و‬
‫ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ از )ﻫﻴﻮﻻ( ﻧﺸﺎت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺎده اوﻟﻴﻪ )ﻫﻴـﻮﻻ(‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه از ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻬﺮه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣﻴـﺰان‬
‫ﺑﺮﺗﺮي و واﻻﻳﻲ را ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻫﺮ اﻧﺪازه از ﻫﻴﻮﻻ ﺑﻬﺮه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه‬
‫ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ واﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ و ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﺎ »ارﺑﺎب« ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪ ارﺑﺎب‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ »ﻧﻔﻮس ﺑﺸﺮي« را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪« .‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻇﻬﺎرات آﻗﺎي ﻋﻘﺎد دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد اﻳﻦ ارﺑﺎﺑﻬـﺎ )ﺧـﺪاﻳﺎن(‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻼﻃـﻮن ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺪي‪ ،‬ﻧﻘﺺ و درد و أﻟﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ وﻫﻤـﻪ را‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ وﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻤﺎل ﻣﺤﺾ اﺳـﺖ و ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ زﻣـﺎن و ﻣﻜـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي از وي ﺻـﺎدرﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﺎن وﺳﻄﻲ )ارﺑﺎب اﻟﻤﺘﻮﺳﻂ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪه دار ﺧﻠﻖ و آﻓـﺮﻳﻨﺶ اﻧـﺪ‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب "اﷲ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻘﺎد‪ :‬ص‪129‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺘﺎب" اﷲ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻘﺎد‪ :‬ص‪129‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫زﻳﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن در رﺗﺒﻪ اي ﻣﻴﺎن ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎ و )ﻫﻴﻮﻻي( ﻧﺎﺗﻮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﻘﺺ‪،‬‬
‫ﻋﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺪي‪ ،‬درد و ﻧﺎراﺣﺘﻲ از ﻫﻤﻴﻦ رﺗﺒﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ وﻫﻴـﻮﻻ(‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺦ ارواح ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪة اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬وﺣﻲ ﺧﺪاي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪه و از ﺛﺒـﺎت و‬
‫اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﺻﺪاﻗﺖ و ﻗﺎﻃﻌﻴﺘﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮ ﮔـﻮﻧﻲ‬
‫و ﺑﺎﻃﻠﻲ در آن راه ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪة اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬در واﻗﻊ »ﻫﺪﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ارزﺷـﻲ« اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫ﺳﻬﻞ و ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ رﻧﺞ و زﺣﻤﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و در ﻣﻘـﺎﻃﻊ‬
‫وﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎرﻳﻚ وﺧﻔﻘﺎن‪ ،‬در ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ زدن ﺑﺎ ﻧﻮر ﺧﻮد آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد وﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻂ ﻣﺸﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺎ راه و روش اﺳﻼﻣﻲ از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮ رﺳﻲ در ﻣﻮرد ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن را ﺷﺮوع ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ و آن‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ و ﻣﺒﻨﺎي اﺣﻜﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬روي اﻳـﻦ اﺻـﻞ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ اﺑـﺰار‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن را ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺲ دا ﻧﺴﺘﻪ وﮔﺎﻫﻲ ﻋﻘـﻞ‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ ﻫـﻢ ﻫـﺮدوي آن ﻫـﺎ را‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮده وﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺪون وﺟﻮد آن ﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﺣﺴﻲ و ﺑﺪﻳﻬﻲ و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﻌﻨﻮان اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داده اﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻮم ﺣﺴﻲ و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﻮر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ﺧـﻮد )ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻣـﻮر ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪،‬‬
‫رﻳﺎﺿﻲ واﺧﻼﻗﻲ( را درك ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ )اﻣﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬رﻳﺎﺿـﻲ و اﺧـﻼق( را‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب"اﷲ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ‪:‬ﻋﻘﺎد‬
‫‪ 2‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺘﺎواي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ 25 ،1/2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪54‬‬

‫ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ را در اﺻﻮل ﻋﻠـﻢ ﻛـﻼم ﺗﺠﺴـﻢ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﺼﻒ دو اﺳﺖ وﺟﺴﻢ درﻳـﻚ زﻣـﺎن در دوﺟـﺎ ﻗـﺮار‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد و دو ﭼﻴﺰ ﻣﺘﻀﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺎﻫﻲ وﺳﻔﻴﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻋﻔﺖ وﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ را ﺟﺰو اﺻـﻮل‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن را از ﻓﺮوﻋﻴﺎت ‪-‬ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻮﻟﻔﻴﻦ ﻋﻠﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻛﺎر را از ﻣﻨﻄﻖ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ و رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻴـﺎت دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در ﻋﻠﻢ ﻛﻼم‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﻣﻮرد ﻣﻘـﺪﻣﺎت آن ﻳﻌﻨـﻲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه و‬
‫ﻋﻠﻢ و دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ازﺟﻨﺲ و ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻧﻤـﻮده و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن و اﺛﺒﺎت ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪه اش ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻌﺪوم و اﻗﺴﺎم آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ در آﻏﺎز ﻋﻠـﻢ‬
‫اﻟﻬﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﻓﻼﺳﻔﻪ داﻣﻨﻪ اﻣﻮرﻃﺒﻴﻌﻲ راﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ دﻧﺒـﺎل ﻧﻤـﻮده و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ اﻓـﻼك‬
‫)آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ( و اﺣﻮال آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎي ﺧﺪا ﺷﻨﺎس ﺑﻪ ﺳﻮي واﺟـﺐ‬
‫اﻟﻮﺟﻮد)ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ( ﺻﻌﻮد ﻛﺮده و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﻮل و ﻧﻔﻮس ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﺛﺒﺎت واﺟـﺐ اﻟﻮﺟـﻮد ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ازاﻳـﻦ ﺟﻬـﺖ ﻛـﻪ‬
‫وﺟﻮدي ﺑﺮاﻳﺶ واﺟﺐ و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻣﻮﺣﺪ– آﻧﺎن ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻋﻠـﻢ ﻛـﻼم ﺑـﻪ وﺣـﺪاﻧﻴﺖ و‬
‫ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﺛﺒـﺎت وﺣـﺪاﻧﻴﺖ و ﻳﮕـﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪا اﻗﺮار ﻧﻤـﻮده اﻧـﺪ –دﻧﺒـﺎل‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ او ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد و آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ازﻻ اﻟـﻪ‬
‫اﻟﻪ اﷲ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ وﺑﺲ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮن و ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﺮﮔﺮم‬
‫ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﻗﺴﻤﺘﻲ ازآن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻧﻤـﻲ رﺳـﻨﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻫﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد و او را ﺑﺎ ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫‪55‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻣﺎ ﻣﻨﻬﺞ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺮآﻧﻲ آﻏﺎز دﻋﻮت ﺧﻮد و ﻛﺎر ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ را دﻋﻮت ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪا وﭘﺮﺳﺘﺶ او ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪
O
N
M


L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪ l
P‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٢٥ :‬‬
‫)ﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺪاﻳﺶ دﻋﻮت ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳـﻮي ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫واﺣﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮده و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن و ﺗﻤـﺎم ﺑـﺪن ﺧـﺪا را ﺑﻨـﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ دو ﺑﺨﺶ )ﻳﺎد و ﺷﻨﺎﺧﺖ( اوﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
o
lk


j
i
h
g
f
e
m‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٢٣ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﻜﺘﺎ( را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﺪارﻳﺪ(‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻢ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و داﻋﻴﺎن دﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ذات و ﺻﻔﺎت ﺧـﺪاي ﻳﮕﺎﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ادراك ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت و ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ذات ﻣﻘﺪﺳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را آﻓﺮﻳﺪه و آﺧﺮﻳﻦ ذات ﻣﻘﺪس اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت و ﺣﻮادث ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي او ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺟﻊ و اﺻﻞ ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ اﺳـﺖ و ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ‬
‫ذات او رﻳﺸﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم و ذﻛﺮ و ﻳﺎد او ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻤﺎم ذﻛﺮﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺪﺳـﺖ آوردن‬
‫رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي او ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﻧﺴﺘﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم از ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ذات و ﺻﻔﺎت او ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ و از ﺑﻨـﺪﮔﻲ‬
‫او اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﻴﻜﻮ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﺸـﺎت ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎﻳﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از اوﺳﺖ ﻛﻪ دل ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻮار ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﻜـﻢ ﺗـﺮﻳﻦ ﭘﺸـﺘﻮاﻧﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻢ و‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﺪان اﻓﺰوده ﻣﻲ ﮔﺮدد و از ﻧﺎداﻧﻲ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ذات و‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ وﭘﻲ‬
‫ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ اﻳـﻢ«‪ .‬از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس  ﺳﻮال ﺷﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ؟ درﺟﻮاب ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪56‬‬

‫» ﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﺩﻳﻨﻪ ﺑﺎﻟﻘﻴﺎﺱ ﱂ ﻳﺰﻝ ﺩﻫﺮﻩ ﻓﯽ ﺍﻟﺘﺒﺎﺱ‪ ،‬ﻇﺎﻋﻨﹰﺎ ﰲ ﺍﻻ ﻋﻮﺟﺎﺝ‪ ،‬ﺯﺍﺋﻐﹰﺎ ﻋﻦ‬
‫ﺍﳌﻨﻬﺞ ﺍﻋﺮﻓﻪ ﲟﺎ ﻋﺮ‪‬ﻑ ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ ﻭ ﺃﺻ‪‬ﻔﻪ ﲟﺎ ﻭﺻﻒ ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ«‪.‬‬
‫)ﻫﺮﻛﺲ دﻳﻨﺶ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻴﺎس ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﻛﻨـﺪ ﻫﻤـﻮاره در اﺷـﺘﺒﺎه ﺑـﻮده و در‬
‫ﻛﮋراﻫﮕﻲ و دور اﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺧﺪا را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﻴـﺰي ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛـﺮده و او را ﺑـﺎ ﺻـﻔﺎﺗﻲ ﻣـﻲ ﺳـﺘﺎﻳﻢ ﻛـﻪ او‬
‫ﺧﻮدش را ﺑﺪان وﺻﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮم صﻫﻨﮕﺎم اﻋﺰام ﻣﻌﺎذ  ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﺟﻬﺖ دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﺪا‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ ﻧﺰد ﻗﻮم و ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻲ روي ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺪان دﻋﻮت ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد ﺑﻨﺪﮔﻲ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺑﻘﻴـﻪ واﺟﺒـﺎت اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫دﻋﻮت ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻌﺎذ دﺳﺘﻮر ﻧﺪاد ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻚ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه و‪...‬دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﻴﻮه و روش ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣﺘﻜﻠﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﻛﺘﺎﺑﺶ را ﺑﺎ وﺣﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ و اﻳﻤـﺎن اﺳـﺖ‬
‫آﻏﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﺶ را »ﺑﺪﺀ ﻧﺰﻭﻝ ﺍﻟـﻮﺣﻲ« ﻧﺎﻣﮕـﺬاري ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪاي آن از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺰول ﻋﻠﻢ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صﺧﺒﺮ داده اﺳـﺖ‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن ﻛﺘﺎب »اﻻﻳﻤﺎن« را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻋﺘﺮاف ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ رﺳـﻮل اﷲ آورده‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻢ را ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آن را آورده اﺳﺖ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﻛﺘﺎﺑﺶ را ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺗﺮﺗﻴﺐ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ از ﻋﻠﻢ و ﺑﻴـﻨﺶ ﻋﻤﻴـﻖ و ﺣﻜﻤـﺖ ﺑﺎﻟﻐـﻪ او ﺣﻜﺎﻳـﺖ دارد‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ دوﺑﺎره ﻣﺮدم را زﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻋﻠﻮم ﺑﺪﻳﻬﻲ و‬
‫ﺣﺴﻲ و ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻮال ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﺎن ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ دﻋﻮت اﻧﺒﻴﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ در آﻳﻪ ‪ 8‬اﻟﻲ ‪ 11‬ﺳﻮره ﻣﻠﻚ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
®


¬
«
ª
©
¨

§
¦


¥

¤

£
¢
¡

~




}
m‬‬

‫¯
‪

Â


Á
À


¿


¾
½
¼





»
º
¹

¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬
‫‪l
Î


Í
Ì
Ë
Ê
É
È


Ç
Æ
Å




Ä
Ã‬‬
‫ﺍﳌﻠﻚ‪١١ - ٨:‬‬
‫)ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دوزﺧﺒﺎﻧﺎن از آﻧﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪهاي ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣـﺪه اﺳـﺖ )ﺗـﺎ ﺷـﻤﺎ را از ﭼﻨـﻴﻦ روزي و وﺿـﻌﻲ‬
‫ﺑﺘﺮﺳــﺎﻧﺪ؟(‪ .‬ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪ :‬آري! ﭘﻴﻐﻤﺒــﺮان ﺑــﻴﻢ دﻫﻨــﺪهاي ﺑــﻪ ﻣﻴــﺎن ﻣــﺎ آﻣﺪﻧــﺪ و ﻣــﺎ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﺸﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭼﻴﺰي را )ﺑﻪ ﻧﺎم وﺣـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﺴﻲ( ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ دﭼﺎر ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﮔـﻮش‬
‫ﺷﻨﻮا ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ و ﻳﺎ ﻋﻘﻞ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﮔـﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ از زﻣـﺮه دوزﺧﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺸﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ دوري )از رﺣﻤـﺖ‬
‫ﺧﺪا( ﺑﻬﺮه دوزﺧﻴﺎن ﺑﺎد!(‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮﻣﺮدم اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ l
À
¿

¾
½
¼


»
º
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪١٥ :‬‬
‫)و ﻣﺎ )ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ و ﻗﻮﻣﻲ را( ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮي‬
‫)ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث و( روان ﺳﺎزﻳﻢ(‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا‪ ،‬در ﻣﻨﻬﺞ ﻗﺮآن ﻧﻘﻄـﺔ ﺷـﺮوع اﺳـﺖ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻘﻴـﻪ ﻋﻠـﻮم وﺷـﻨﺎﺧﺘﻬﺎ از آن ﺳـﺮ ﭼﺸـﻤﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪا و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﺗﻮﺣﻴﺪ او اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﺤﺾ ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪا و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻨﻬﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم اﺳﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻨﻬﺞ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺰﺋـﻲ ﺑـﻮده و‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف را ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﻋﺘﺮاف ﻣﺸﺮﻛﻴﻨﻲ ﻛﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
¸
®¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
m‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٥ :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪58‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه از آﻧﺎن )ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻧﺒﺎزﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﭙﺮﺳﻲ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا‪..‬‬

‫‪
¾
½
¼

»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
m‬‬
‫‪ l
Ã‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٨٧ - ٨٦ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﻋﻈـﻴﻢ اﺳـﺖ؟ )آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻠﻚ ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از آن ﻛﻴﺴﺖ؟(‪ .‬ﺑﮕـﻮ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻫﻔـﺖ آﺳـﻤﺎن و‬
‫ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ » :‬اﷲ «(‬
‫اﻣﺎ ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻘـﻞ و روح ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺟﻨﻮن و دﻳﻮاﻧﮕﻲ ﺷﺪه و ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺮار‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﭘﻴﺸـﺮﻓﺘﻬﺎي‬
‫ﺷﮕﻔﺖ آور ﻋﻠﻤﻲ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘـﺖ روح و‬
‫ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺳﻌﻲ و ﺗﻼﺷـﻬﺎي‬
‫ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮده ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ از دﻳﺪﮔﺎه و ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﻓﻼﺳـﻔﻪ و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺷﻌﺮا و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻃﺮاز اول در ﺗﻤﺎم زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ وﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ ﺑﺠﺰ ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ روح‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻴﺰي را درك ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد آن ﻣﻲ داﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﺟﺰاء و ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺸـﻬﺎ را ﺗﻨﻬـﺎ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺑﺰاري ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﻳﻢ درك ﻧﻤﻮده اﻳـﻢ وﻫﺮﻳـﻚ از ﻣـﺎ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﺒﺤﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ آﻫﺴﺘﻪ در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻲ اﻃﻼع ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻏﻠﺐ ﺳﻮاﻻﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺑﻲ ﺟﻮاب ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‬
‫زﻳﺮا در دﻧﻴﺎي ﭘﻨﻬﺎن و ﺑﺎﻃﻦ ﻣﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ وﺑﺨﺸﻬﺎي ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ وﻏﻴﺮﻣﺤﺪودي وﺟـﻮد دارد‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ﻳﺪﻋﻮا اﻟﻲ اﻻ اﻳﻤﺎن‬

 ‫‪59‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ي ﺑﺸﺮي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ روح وﻧﻔﺲ اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮح آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﻣﺤـﻮر و ﭘﺎﻳـﺔ‬
‫ﺳﺎﺋﺮ ﻋﻠﻮم ﻗﺮار داد! اﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ در زﻣﻴﻨﻪ آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع در ﻣﻮرد ﺟﻬـﺎن ﻣـﺎوراء‬
‫اﻟﻄﺒﻴﻌﺖ در واﻗﻊ دﭼﺎر ﻛﺠﺮوي و ﮔﻤﺮاﻫﻴﻬﺎي آﺷﻜﺎر و ﺳﺮﺳﺎم آوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري‬
‫ﻋﻘﻴﺪه در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ درون ﭘﻴﺮواﻧﺶ از ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ و ﻧﻴﺮوﻳـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈـﺎر رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ اﻣﺘﻴـﺎزي را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﻏﻴـﺮ‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ﭘﺎ را از ﮔﻠﻴﻢ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻓﻠﺴـﻔﻪ در ﺣـﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﻨﻜﺎش در ﻣﻮرد ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻣﻌﺮﻓﺘﻬﺎ ﻣـﻲ ﭘـﺮدازد و ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﺶ در آن زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻘـﺎﻳﻖ را ﻋﺮﺿـﻪ و ﻧﻤـﺎﻳﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻋﻘﻞ وﺧﺮد ﺑﺸﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺴﺎﻣﺢ وﺗﻮاﺿﻊ ﻋﻠﻤﻲ از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ ﺳﻘﺮات ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺍﻟﺸﻲ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﺃﺯﺍﻝ ﺃﻋﻠﻤﻪ ﺟﻴﺪﹰﺍ ﻫﻮﺃﻧ‪‬ﲏ ﻟﺴـﺖ‬
‫ﺃﻋﻠﻢ ﺷﻴﺌﹰﺎ«‬
‫)ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺧﻮب داﻧﺴﺘﻪ ام اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اش را از ﻛﺴﻲ درﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺮار ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ آﮔﺎه ﺑﻮده و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ راز و رﻣـﺰ ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻄﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد اﻟﺰام آور ﺑﻮده و ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺑﻪ ﺧﻀـﻮع‬
‫و ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺧﻮد واﻣﻲ دارد و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺟـﺪال و ﻣﺨـﺎﻟﻔﺘﻲ از وي‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد وﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻮرد ﺧﻮد )ﻋﻘﻴﺪه( ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺣـﺎﻣﻠﺶ راه‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ و اﮔﺮ در ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد راه دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻳﻘـﻴﻦ‬
‫ﻧﺮﺳﺪ و ﺑﺮ ﻳﻚ رأي ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد و ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد‪ ،‬درﺣﻘﻴﻘﺖ او‬

‫‪ 1‬درراﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‪ :‬اﻟﺪﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ،‬دراز ص‪ 69‬وﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪60‬‬

‫در آن زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎف ﺑﻮده ﻧﻪ دﻳﻦ دار؛ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ رﺳﻴﺪ آﻧﮕﺎه درﺑﺎره آن‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﭼﺎﻧﻪ زﻧﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﻓﻲ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘـﺾ ﺗﻌﻬـﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاﻳﺶ »ﻋﻘﻴﺪه« ﮔﺮدﻳﺪه و آﻣﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟـﺎن از آن دﻓـﺎع‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻋﻘﻴﺪه ﻫﻴﭻ ﺗﻔﻜـﺮي ﭼﻨـﻴﻦ ﺳـﻠﻄﻪ و ﺗـﺎﺛﻴﺮي ﺑـﺮ روح و روان اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﻮاه آن ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻋﻠﻤﻲ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮي دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ دراز‪ ،‬رﻣﺰ و راز اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪» :‬راز‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺤﺮآﻣﻴﺰ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ روح و روان اﻧﺴـﺎن‪ -‬در اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻤﺎن و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﻴـﺎن ﻧﻴـﺮوي‬
‫دروﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي دروﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ وﻇـﺎﻳﻒ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﻬﺎي زﻳﺎدي وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﺷﺨﺼـﻲ ﻣﻌﻨـﺎي ﺗﺸـﻨﮕﻲ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ را ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻴﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آﻧﻬﺎ را اﺣﺴﺎس ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺸﻖ و دوﺳﺘﻲ را ﻣﻲ داﻧﺪ اﻣﺎ اﻫﻞ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻚ اﺛﺮ ﻓﻨﻲ و دﻗﻴﻖ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺮار آن ﭘﻲ ﺑﺒﺮد و از زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫـﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺖ آن آﮔﺎه ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻟﺬت آن را ﻧﭽﺸﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﻌﺠﺐ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻋﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻮاس ﻳﺎ ﻓﻜﺮ ﻳﺎ ﺑﺪاﻫﺖ ﻣـﺎ را ﺑـﺪاﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﺎ دﻳﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﻄﺤﻲ از‬
‫آن ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺬرد و ﺑﻪ ﻋﻤﻖ وژرﻓﺎي آن ﻫﺎ ﭘﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ آن ﻫـﺎ را در ذﻫـﻦ‬
‫ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻨﻤـﻮده وآﻧﻬـﺎ را در ﺧـﻮد ﻫﻀـﻢ ﻧﻤـﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﺣﺎﻟﺖ رواﻧﻲ و دروﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﺪ اﻓﻜﺎر و ﻣﺒﺎدي ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﺒﻮده و اﻧﺪك ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺪاﻫﺎي اﻋﻤﺎق ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻮاب داده و از ﺷـﻜﺎﻓﻬﺎي رﻳـﺰ‬
‫دﻟﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﻴﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺿﻴﻖ و ﺣﺮﺟﻲ را از آن اﺣﺴـﺎس ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻔﺲ ﻳﻘﻴﻦ را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻳﻤﺎن ﻃﻌﻢ آن را ﻣـﻲ ﭼﺸـﺪ و وﺟـﺪان‬
‫ﺗﺼﻮرات را از ﻓﻀﺎي ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻗﺮارﮔﺎه دل اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ دﻫﺪ و آن را ﺑـﺮاي روح و روان‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺎداﺑﻲ و ﻏﺬاﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻛﻴـﺎن آن داﺧـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﻴﺎﺗﺶ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آري! اﻳﻤﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺧﻼق و ﺑﺎز دارﻧـﺪه‬
 ‫‪61‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮاﻧﻊ را در ﺑﺮاﺑﺮﺧﻮد ﺑﻲ ارزش و ﻓﺎﻗـﺪ اﻫﻤﻴـﺖ‬

‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫آري اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺪف دﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﺑﺎور اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ و ﻫﺪف ﻓﻠﺴـﻔﻪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸـﻪ اي ﺗﻮﺧـﺎﻟﻲ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﺪ وﺑﻲ ﻣﺤﺘﻮا و ﺑﻲ روح اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻫﺪف دﻳﻦ روﺣـﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﭘﻮﻳﺎ و ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﺳﺖ ﭘﺮ ﺣﺮﻛﺖ‪.‬‬
‫آﻗﺎي دراز ﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻮزه ﻋﻤﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زاوﻳﻪ اي از زواﻳﺎي ﻧﻔﺲ‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ دﻳﻦ ﺗﻤﺎم زواﻳﺎي ﻧﻔﺲ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ رﻳﺸـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و روح آن را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آن ﻫﺎ را زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اراﺋـﻪ دﻫـﺪ ﺗـﺎ روان‬
‫اﻧﺴﺎن را زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻮﺳﺘﺔ ﺧﺸﻚ و ﺟﺎﻣﺪي ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻮق و ﺷﺎداﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ و ﻋﻼﻗـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﺣﻘﻴﻘﺘﻬـﺎ را در ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ و ﺧﺸﻚ ﻣﻲ ﮔﺬرد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻋﻤﺎق دل ﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ و‬
‫ارزش واﻗﻌﻲ و ﻛﻤﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫آﻗﺎي دراز ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و دﻗﻴﻖ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻛﺸﻒ و اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪف ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﺘـﻲ درﺣـﻮزه ﻛـﺎري و ﺑﺨـﺶ ﻋﻤﻠـﻴﺶ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮي وﺗﺌﻮري اﺳﺖ اﻣﺎاﻫﺪاف دﻳﻦ ﺣﺘﻲ در ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻤﻲ وﻧﻈﺮﻳﺶ ﺑﺎز ﻋﻤﻠﻲ و ﻛـﺎر‬
‫ﺑﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ و ﺧﻴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮه‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده ﻳﺎ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ دﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ اﻣـﺎ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ آن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ وﺑﺲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﺑﻴـﺎورﻳﻢ ودوﺳـﺘﺶ ﺑـﺪارﻳﻢ و ارﺟـﺶ‬
‫ﺑﻨﻬﻴﻢ‪ .‬دﻳﻦ ﻣﺎ را ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ آﻧـﺮا ادا ﻛﻨـﻴﻢ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬روح ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪62‬‬

‫آﻗﺎي دراز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻴﺎن آﺛﺎر ﻋﻤﻠﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي دﻳـﻦ‬
‫و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﻧﻤﻮده وﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﻣـﻲ‬
‫دارد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرش را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ او ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨـﺪ و دوﺳـﺘﺶ ﺑـﺪارد و او را‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳـﺒﺎب را‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﺒﺒﺎت ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي دراز در اداﻣﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد روﺷﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه دﻳﻨﻲ در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺪم ﻣﻲ ﮔﺬراد و ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺶ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه را‬
‫ﺑﻪ ﭘﺨﺶ و اﻧﺘﺸﺎر آن دﻋﻮت ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﺸـﺮ اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﻼﺳﻔﻪ از اﻧﺘﺸﺎر و اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺧﺴﺖ ﻣـﻲ ورزﻳـﺪه اﻧـﺪ و اﻓﻜـﺎر ﻓﻠﺴـﻔﻲ را ﺑـﺮاي ﺧـﻮد اﺣﺘﻜـﺎر‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -4‬روش و اﺳﻠﻮب‬
‫ﺷﻴﻮه و اﺳﻠﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ در ﻗﺎﻟﺐ آن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳـﻠﻮب وﻳـﮋه اي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﺎرز آن ﻃﺮاوت‪ ،‬ﺷﺎداﺑﻲ‪ ،‬دﻟﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻣﻠﻤﻮس ﺑﻮدن‪ ،‬اﻟﻘﺎء ﻛﺮدن و‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪن واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗـﻮان در ﻋﺒـﺎرت ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرات ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻣﺘﻴﺎزات ﺑـﺎرز دﻳﮕـﺮ‬
‫آن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪة اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﺔ ﺟﻮاﻧﺐ ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد وﺟﻮدﻳﺶ ﻣﻮرد‬
‫ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده و ﻫﻤﺔ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬـﺎ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎ و راﻫﻬـﺎي ﻧﻔـﻮذ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴـﺎن را‬
‫ﺗﻌﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﻴﻮه و اﺳﻠﻮب دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ واﻗﻌﻴﺘﻬـﺎ را در‬
‫ﻋﺒﺎرات ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ و ﺣﻘﺎﻳﻖ را در ﻛﻠﻤﺎت ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮع ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را در ﻛﺎﻟﺒﺪ و ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﻮد –‬
‫ﭼﻮن ﺳﺮﺷﺖ وﻃﺒﻴﻌﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ وﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻓﺮاﺗﺮاز ﺣﻮزه ﻛﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ‬

‫‪ 1‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب"ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟﺘﺼﻮراﻻﺳﻼﻣﻲ ص ‪ ،16‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ و ﺧﻠـﻂ و ﺑﻬـﻢ آﻣﻴﺨﺘﮕـﻲ و‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺎ اﺳـﻠﻮب‬
‫و روش ﻓﻠﺴﻔﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﺳﻠﻮب ﻋﻘﻴـﺪه اﺳـﻼﻣﻲ را از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮده و ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮاوت و درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ آن ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ دﻫـﺪ و آن را در ﻳـﻚ ﺑﻌـﺪ از اﺑﻌـﺎد وﺟـﻮدي‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺒﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ اﻳﻦ روش و اﺳﻠﻮب ﻏﺮﻳﺐ و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫از ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺺ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﺧﺸـﻜﻲ و اﻧﺤـﺮاف درآن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش و اﺳﻠﻮب ﻗﺮآن در ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ در ﻛﻤﺎل وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ و ﺑـﺪور‬
‫از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻬﺎم و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ درك و ﻓﻬﻢ آن ﺑﺮاي ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺰان درك و ﻓﻬﻤﺸﺎن‪ ،‬ﺳﻬﻞ وآﺳﺎن ﺑﻮده و ﻫـﺮ ﻛـﺲ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان‬
‫ﺗﻮاﻧﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻣﻘﺪار ﻗﻨﺎﻋﺘﺶ از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف اﺳﻠﻮب ﻫﺎي ﻓﻠﺴـﻔﻲ و‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﻴﭽﻴﺪه وﻣﺒﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ درك ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬روش اﺳﺘﺪﻻل‬
‫روﺷﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮاي اراﺋﺔ دﻻﻳﻞ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ از اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ دارد و ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ را در ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ – اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫ﻗﺮآن درﺑﺎره ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﺑﻪ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻨﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ روش ﻗﺮآﻧﻲ در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎ روش ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻼﻣـﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﺎت وﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﻠﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺎﻧﻊ و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آن ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع آﻓﺘﺎب ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﻠﻢ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪64‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻗﻴﺎﺳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤـﻴﻦ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺣـﺎدث ﺑـﻮدن ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‬
‫اي دارد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻓﻄﺮي و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﻧﺪارد؛ ﻟﺬا اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻄﺮي ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ او آن را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎري‬
‫دارد و ﻣﺼﻨﻮع وﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ اوﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﻴﺎﺳـﻬﺎﻳﻲ ﻧـﺪارد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺎدث ﺑﻮدن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و اﻳﻨﻜﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎدﺛﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺪث ﻧﻴﺎز دارد را اﺛﺒﺎت و ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
ml
k
j
i
h
g




f
e

d
c
m‬‬

‫‪
|
{


z
y
x
w
v

u
ts
r


q
p
o
n‬‬
‫}
~

¡
‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬
‫©
‪
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«ª‬‬
‫¸

‪ l
¿
¾
½
¼



»
º¹‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٣٣ - ٣٠ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ )در آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮده ﻋﻈﻴﻤﻲ‬
‫در ﮔﺴﺘﺮه ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ( ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘّﺼﻞ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ )ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﻔﺠﺎر دروﻧﻲ ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ(‬
‫آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ )و ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻬـﺎن ﻛﻨـﻮﻧﻲ درآوردهاﻳـﻢ( و‬
‫ﻫﺮﭼﻴﺰ زﻧﺪهاي را )اﻋﻢ از اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﮔﻴـﺎه( از آب آﻓﺮﻳـﺪهاﻳـﻢ‪ .‬آﻳـﺎ )درﺑـﺎره‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و( اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟ ﻣـﺎ در زﻣـﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬـﺎي اﺳـﺘﻮار و‬
‫رﻳﺸﻪداري ﭘﺪﻳﺪ آوردهاﻳﻢ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻀﻄﺮب ﻧﺴﺎزد و ﺗﻮازن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻧﺰﻧﺪ )و ﻛﻮﻫﻬﺎ از ﻓﺸﺎر ﮔﺪازهﻫﺎ و ﮔﺎزﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺣﺮﻛﺎت ﭘﻮﺳﺘﻪ زﻣﻴﻦ و از وزش‬
‫ﺗﻨﺪ ﺑﺎدﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬زﻳﺎدي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ( و در ﻻﺑـﻼي ﻛﻮﻫﻬـﺎ راﻫﻬـﺎي ﮔﺸـﺎدي ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آوردهاﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ )ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎﻟﻬﺎ از ﻫﻢ ﻧﮕﺴﻠﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪﺷﺎن( راﻫﻴﺎب ﮔﺮدﻧﺪ‪) .‬و ﺑﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑـﻪ ذات آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر ﭘـﻲ ﺑﺒﺮﻧـﺪ(‪ .‬ﻣـﺎ‬
‫آﺳﻤﺎن را ﺳﻘﻒ ﻣﺤﻔﻮﻇﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ آﻧﺎن از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در(‬
 ‫‪65‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آن روي ﮔﺮداﻧﻨﺪ )و درﺑﺎره اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﻋﻈﻤﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎﻻي ﺳﺮﺷـﺎن ﺟﻠـﻮهﮔـﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ(‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺐ و روز و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ در‬
‫ﻣﺪاري ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ )ﻛﻪ او ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ب – دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن آن ﻫﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﻤﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮآن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن ﻗﻴﺎس ﺷﻤﻮل و ﻗﻴﺎس ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻛﻪ‬
‫اﻓﺮاد و ﻣﻘﺪﻣﺎت آن از ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳـﻦ‬
‫دو ﻗﻴﺎس ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺮآن در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻗﻴﺎس اوﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده ﻛـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ و ﻣﻔﻬـﻮﻣﺶ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮﻛﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻓﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻘـﺺ در‬
‫آن راه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وآﻓﺮﻳﺪه اي ﺑﺪان ﻣﺘﺼﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان‬
‫ﻣﺘﺼﻒ ﮔﺮدد زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻤﺎﻟﻲ را ﺑﻪ آن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اﮔـﺮ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺘﺼﻒ ﮔـﺮدد‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت در ﻣﻴﺎن ﻣﻤﻜﻨﻬﺎ آﻓﺮﻳﺪهاي وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫وﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
o
kj
i
h
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٦٠ :‬‬

‫)ﺧﺪا داراي ﺻﻔﺎت ﻋﺎﻟﻴ‪‬ﻪ اﺳﺖ )ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻲﻧﻴـﺎزي از ﻫﻤـﻪﻛـﺲ و ﻫﻤـﻪﭼﻴـﺰ‬
‫اﺳﺖ(‪( .‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺴﻴﺎري ازﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﻬﺎ دﻻﻳﻞ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﺧﺒﺮي دارد و ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن دﻻﻳﻠﻲ را ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا و وﺣﺪاﻧﻴﺖ او اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آﻧﻬﺎ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اراﺋﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ را‬
‫ﻧﺪارد‪.،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ آن را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬وﻟﻘﺪ ﺻﺮّﻓﻨﺎﻓﻲ ﻫﺬا‬
‫اﻟﻘﺮآن ﻟﻠﻨّﺎس ﻣﻦ ﻛﻞّ ﻣﺜﻞ«)ﺳﻮره ﻛﻬﻒ‪ :‬اﻳﻪ ‪ (54‬وﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻴﺎﺳﻬﺎي ﻋﻘﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪66‬‬

‫ﻫﺮﻧﻘﺺ وﻋﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق از آن ﻣﺒﺮي و دوراﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬

‫ازآن ﻣﻨﺰه و ﻣﺒﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ج – ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ دﻻﺋﻠﻲ ﻋﻘﻠﻲ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺑﻠﻴﻎ ﺗﺮ و ﻣﺨﺘﺼـﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻻﺋﻞ ﻋﻘﻠـﻲ ﻛﻼﻣـﻲ و ﻓﻠﺴـﻔﻲ ارزش اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺿﻌﻒ در دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ از آن ﻫﺎ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺣـﻖ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و اﺿﻄﺮاب و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺣﺘـﻲ ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رد و ﻧﻔﻲ ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻃﺮف ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ دﻻﺋﻞ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ را رد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺣﻖ را رد ﻧﻤﻮده اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺣﻖ در ذات ﺧﻮد ﻗﻮي و ﻧﻴﺮو ﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در دﻻﺋﻞ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺑﻮده ﻧﻪ در ذات ﺣﻖ‪ .‬روي اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕـﺮي رأي‬
‫داده و از ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺳﺨﻨﻲ را‬
‫ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻴﺾ و ﺿﺪ آن ﺳﺨﻦ را در ﺟﺎي دﻳﮕـﺮي‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺨﻨﻲ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﻻﺋﻞ ﻛﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ زﻳـﺮا‬
‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﺮ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟـﺎﺑﻮده و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺗﺰﻟـﺰل و اﺿـﻄﺮاﺑﻲ‬
‫‪1‬‬
‫درآن ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از دﻻﺋﻞ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎﻃـﻞ و ﻧـﺎروا‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از دﻻﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻲ راﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ رد و ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻳـﻚ‬
‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺧﺪا را ﻣﻴﺮﺳـﺎﻧﺪ ﻧﺼﻮﺻـﻲ را ﻛـﻪ دال ﺑـﺮ وﺟـﻮد ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫آﺳﻤﺎن ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﻲ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ از اﻳﻨﺠﺎ ﺳـﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ آﻧﺎن وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن ﻫﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‬

‫‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪.50/4 :‬‬

 ‫‪67‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﻫﺎ او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و اﺷﺘﺒﺎه دﻳﮕﺮ آﻧﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧـﺎن ﻣـﻮازﻳﻦ و‬
‫ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﺑﺸﺮي را ﺑﺮ ذات اﻟﻬﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺛﻤﺮه و ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﭼﻨﺒﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻌﻠﻤﻨﺎ ﺍﻹﳝﺎﻥ‪ ،‬ﰒ ﺗﻌﻠﻤﻨﺎ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ‪ ،‬ﻓﺎﺯﺩﺩﻧﺎ ﺍﳝﺎﻧﺎ«‬
‫)اﻳﻤﺎن را آﻣﻮﺧﺘﻴﻢ ﺑﻌﺪ ﻗﺮآن را آﻣﻮﺧﺘﻴﻢ ﭘﺲ اﻳﻤﺎن ﻣﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪(.‬‬
‫ﻗﺮآن ﭘﺮوردﮔﺎر را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او ﺻﻮرت‪ ،‬دﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺎ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬و ﮔﻮش دارد و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت او را ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﻣـﻲ ﺷـﻤﺎرد و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬او‬
‫رﺣﻤﻦ و رﺣﻴﻢ وﻣﻠﻚ و ﻗﺪوس وﺳﻼم وﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻬﻴﻦ و ﻋﺰﻳﺰ وﺟﺒﺎرو‪...‬اﺳﺖ و ﺑﺎز‬
‫ﻗﺮآن اﻓﻌﺎل و آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺎﻣـﺖ و ﺷـﺪاﺋﺪ و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻴﻬﺎي آن‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن را ﭼﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫـﻢ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد آن ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ روش ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ و ﻧﻬﺎﻳﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣـﺎ اراﺋـﻪ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﻣﺠﻤﻞ و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺨﺸـﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻨﻲ از اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫دﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎزﺷﻲ ﻧﺪارد‬

‫ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﺗﺼﺎل و ﺳﺎزﺷﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺮ ﻛﺪام داراي ﻣﻨﻬﺞ‬
‫و اﺳﻠﻮب ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﻦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬در روش و اﺳـﻠﻮب و در‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي و ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧـﺬ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﻔـﺎوت و‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد ﻛﻪ آن را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧـﺎ و آﮔـﺎه آن را‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪68‬‬

‫‪ l
c
q
p
o
n
m
l
k
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٣ :‬‬
‫اﻣﺮوز )اﺣﻜﺎم( دﻳﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم و )ﺑﺎ ﻋـﺰّت ﺑﺨﺸـﻴﺪن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ و‬
‫اﺳﺘﻮار داﺷﺘﻦ ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﺘﺎن( ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن اﺳـﻼم و ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﻳـﺎ ﻣﻴـﺎن اﺳـﻼم و ﻳﻬﻮدﻳـﺖ و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻳﺎ اﺳﻼم و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري و‪ ...‬ﺳـﺎزش و ﻣﻴﺎﻧـﻪ‬
‫اي ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻃﻠﻲ در آن وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
q
p
o
n

m
lk
j

i
h
g
f
e
d
c
m‬‬

‫ﻓﺼﻠﺖ‪٤٢ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻃﻠﻲ‪ ،‬از ﻫﻴﭻ ﺟﻬﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪) .‬ﻧﻪ ﻏﻠﻄـﻲ و ﺗﻨﺎﻗﻀـﻲ‬
‫در اﻟﻔﺎظ و ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ آن اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﻋﻠـﻮم راﺳـﺘﻴﻦ و اﻛﺘﺸـﺎﻓﺎت درﺳـﺖ ﭘﻴﺸـﻴﻨﻴﺎن‬
‫وﭘﺴﻴﻨﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آن و ﻧﻪ دﺳﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺑﻪ داﻣﺎن ﺑﻠﻨﺪش ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛـﻪ ﻗـﺮآن‬
‫ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻳﺰدان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﺳﺘﻮده اﺳﺖ )و اﻓﻌـﺎﻟﺶ از روي ﺣﻜﻤـﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ(‪ .‬ﻏﻴﺮ اﺳﻼم ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎروا ﺑﻮده ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﺣﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت آﻟﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﺳـﻼم ﻧﻴﺎﻣـﺪه ﺗـﺎ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮاﻓﻜﺎر ﺑﺸﺮي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻣﺪه ﺗﺎ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ و ﺣﻴـﺎت ﻣـﺮدم اﺷـﺮاف داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺠﻲ و ﻧﺎﻫﻤﻮارﻳﻬﺎي ﻋﻘﻴﺪه و اﻓﻜﺎر ﺑﺸﺮي را اﺻﻼح و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آري ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺷﺮاﻳﻊ ﺧﻮدﻣـﺎن را ﭘـﺎك‪ ،‬ﺻـﺎف و‬
‫روﺷﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﺪارﻳﻢ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺧﻮاﺳﺖ و رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪ l
ì
ÛÚ
Ù

Ø
×
Ö
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٦ :‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻤﺎل از ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺿﻼل ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ اﺳﻼم درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻠﻂ و ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪l
K
J
I


H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٧١ :‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﭼﺮا ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻳﺪ و ﻛﺘﻤﺎﻧﺶ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﺣﺎل آن ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ )ﻛﻪ ﻋﻘﺎب و ﻋﺬاب ﺧﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﭼﻴﺴﺖ(؟‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم‬

‫ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن دﻳﻦ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻠﻂ و ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ و اﻳـﻦ آﻣﻴﺨﺘﮕـﻲ و درﻫـﻢ و ﺑﺮﻫﻤـﻲ را در‬
‫ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮده وﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو و ﺗـﻮان‬
‫ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺮوه اول ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺧﻄﺮ ﻣﺴﻠﻚ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮ اﻗﺪام ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ‬
‫رﺣﻤﻪ اﷲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻜﻤﻲ ﰲ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﻜﻼﻡ ﺍﻥ ﻳﻀﺮﺑﻮﺍ ﺑﺎﳉﺮﻳﺪ ﻭ ﺍﻟﻨﻌﺎﻝ‪ ،‬ﻭﻳﻄﺎﻑ ‪‬ـﻢ ﻓـﯽ ﺍﻟﻘﺒﺎﺋـﻞ‬
‫ﻭﺍﻟﻌﺸﺎﺋﺮ‪ ،‬ﻭﻳﻘﺎﻝ‪ :‬ﻫﺬﺍ ﺟﺰﺍﺀ ﻣﻦ ﺗﺮﮎ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ ﻭ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭ ﺍﻗﺒﻞ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﮑﻼﻡ‪/‬‬
‫رأي و ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ ﻗﺒﻴﻠـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﻋﺸﻴﺮهﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻮب و ﻛﻔﺶ ﻛﺘﻚ ﻛﺎري ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺎداش ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻛﻼم روي آورد‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دوم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وارد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼﻣﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ و وﻗـﺖ ﺧـﻮد‬
‫را در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺬراﻧﺪهاﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ دﻳﺮ ﺷﺪه و آﻓﺘـﺎب‬
‫ﻋﻤﺮﺷﺎن اﻓﻮل ﻛﺮده و دﻳﮕـﺮ ﭘﺸـﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻧـﺪاﻣﺖ ﺳـﻮدي ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و ﺟـﺰ ﺗﺄﺳـﻒ و‬
‫ﺣﺴﺮت ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﺼﻴﺒﺸﺎن ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬـﺎ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ از ﭘﻴﻤﻮدن راه ﻏﻠﻂ و اﺷﺘﺒﺎه آﻧﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪70‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮاﻟﺮازي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم» اﻗﺴﺎم اﻟﻠـﺬات«‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ـﻼﻝ‬
‫ـﺎﳌﲔ ﺿـ‬
‫ـﻌﻲ ﺍﻟﻌـ‬
‫ـﺔ ﺳـ‬
‫ﻭ ‪‬ﺎﻳـ‬ ‫‪‬ﺎﻳﺖ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﺍﻟﻌﻘﻮﻝ ﻋﻘــــﺎﻝ‬
‫ﻭ ﺣﺎﺻﻞ ﺩﻧﻴـﺎ ﻧـﺎ ﺍﺫﻱ ﻭ ﻭﺑـﺎﻝ‬ ‫ﻭ ﺍﺭﻭﺍﺣﻨﺎ ﰲ ﻭﺣﺸﺔ ﻣﻦ ﺟﺴـﻮﻣﻨﺎ‬
‫ﺳﻮﯼ ﺍﻥ ﲨﻌﻨﺎ ﻓﻴـﻪ ﻗﻴـﻞ ﻭﻗـﺎﻟﻮﺍ‬ ‫ﻭﱂ ﻧﺴﺘﻔﺪ ﻣﻦ ﲝﺜﻨﺎ ﻃﻮﻝ ﻋﻤﺮﻧـﺎ‬
‫ـﻮﺍ‬
‫ـﺮﻋﻴﻦ ﻭﺯﺍﻟـ‬
‫ـﺎﺩﻭﺍ ﲨﻴﻌ ـﹰﺎ ﻣﺴـ‬
‫ﻓﺒـ‬ ‫ﻓﮑﻢ ﻗﺪ ﺭﺃﻳﻨﺎ ﻣﻦ ﺭﺟـﺎﻝ ﻭﺩﻭﻟـﺔ‬
‫ﺭﺟــﺎﻝ ﻓﺰﺍﻟــﻮﺍ ﻭﺍﳉﺒــﺎﻝ ﺟﺒــﺎﻝ‬ ‫ﻭﮐﻢ ﻣﻦ ﺟﺒﺎﻝ ﻗﺪ ﻋـﻼ ﺷـﺮﻓﺎ‪‬ﺎ‬
‫)ﺣﺎﺻﻞ و ﺛﻤﺮه ﻛﺎر ﺧﺮدﻫﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﮔﺮه اﺳﺖ و ﺣﺎﺻﻞ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻛﻼم و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬روح ﻣﺎ درﺧﻮف و ﻫـﺮاس ﺑـﺪن ﺑـﻮده و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻧﻴﺎﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰﺟﺰ رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺧﻮد از ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫و ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻋﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﺸﺪ ﺟﺰ ﺟﻤﻊ آوري و اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﻗﻴﻞ وﻗـﺎل‬
‫)ﭼﺮت وﭘﺮت(‪ ،‬ﭼﻨﺪﻫﺎ ﺑﺰرگ ﻣﺮد و دوﻟﺖ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻫﺎ ﻛﻮه را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻛﻮه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫رازي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روﺷﻬﺎي ﻛﻼﻣﻲ و ﻣﻨﺎﻫﺞ ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻣﻮرد دﻗﺖ و ﺗﺎﻣﻞ ﻗﺮار داده‬
‫ام اﻣﺎ ﻧﺪﻳﺪه ام ﻛﻪ دردي را دوا ﻛﻨﺪ و ﺗﺸﻨﻪ اي را ﺳﻴﺮاب ﻛﻨﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺳﻠﻮب و‬
‫ﻣﻨﻬﺞ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و در ﺑﺎب ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺘﻪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ راه‪ ،‬راه روش ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ درﻣﻮرد‬
‫ﺻﻔﺎت ﺛﺒﻮﺗﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ l
}
|
{
z

y
m‬ﻃﻪ‪٥ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ )ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ l
Ë
»
º
¹
¸
m‬ﻓﺎﻃﺮ‪١٠ :‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻛﺘﺎب"اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺮﺳﻠﻪ"‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ :‬ص‪ ،7‬وﻛﺘﺎب"اﻋﺘﻘﺎدات ﻓﺮق اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ" ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ رازي‪:‬‬
‫ص‪23‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا اوج ﻣﻲﮔﻴﺮد )و ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺧﻮد را ﭘﺮواز ﻣﻲدﻫﺪ((‬
‫و درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ l
X
S


R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ l
¼
»

º
¹

¸
m‬ﻃﻪ‪١١٠ :‬‬
‫)وﻟﻲ آﻧﺎن از )ﻛﺎر و ﺑﺎر و ﺣﻜﻤﺖ( آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺟﺮﺏ ﻣﺜﻞ ﲡﺮﺑﱵ ﻋﺮﻑ ﻣﺜﻞ ﻣﻌﺮﻓﺘﻴﻲ«‬
‫)ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ )در ﻣﻮرد ﻋﻠﻢ ﻛﻼم وﻓﻠﺴﻔﻪ( ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺴـﺐ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه ام‪(.‬‬
‫آﻗﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻳﻜﻪ ﺗﺎز ﻣﻴﺪان و ﻓﺮﻳﺪ دﻫﺮ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي را ﻧﺰد ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻣﺘﻜﻠﻤـﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫دﺳﺖ ﻧﻴﺎورده ﺑﺠﺰ ﺳﺮ ﮔﺮداﻧﻲ و ﻧﺪاﻣﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻭ ﺳﲑﺕ ﻃﺮﻓﯽ ﺑﲔ ﺗﻠﻚ ﺍﳌﻌﺎﱂ‬ ‫ﻟﻌﻤﺮﯼ ﻟﻘﺪ ﻃﻔﺖ ﺍﳌﻌﺎﻫﺪ ﻛﻠﹼﻬﺎ‬
‫ﻋﻠـﯽ ﺫﻗﻦ ﺃﻭ ﻗﺎﺭﻋﹰﺎ ﺳﻦ ﻧﺎﺩﻡ‬ ‫ﻓﻠــﻢ ﺃﺭ ﺇﻟﹼﺎ ﻭﺍﺿﻌﹰﺎ ﻛﻒ ﺣﺎﺋﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﻗﺴﻢ ﺗﻤﺎم آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻫﺎ را ﮔﺸﺘﻢ‬
‫اﻳﻦ آﻗﺎي ﺟﻮﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﺮدان ﺧﺒﺮه وﺑﺴﻴﺎر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻛﻼم ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده‪ ،‬درﺑﺎره ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻋﻠـﻢ ﻛـﻼم ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪»3:‬اي‬
‫دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟـﺎ‬
‫ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪان ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲ ﺷﺪم‪«.‬‬

‫‪ 1‬اﻟﻔﺘﻮي اﻟﺤﻤﺪﻳﺘﻪ اﻟﻜﺒﺮي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺛﻤﻴﻪ ص ‪7‬‬

‫‪ 2‬ﻛﺘﺎب"ﻧﻬﺎﻳﻆ اﻹﻗﺪام ﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﻟﻜﻼم"ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‪ :‬ص‪.3‬‬
‫‪ 3‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬وﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻓﺘﺎوي اﻟﺤﻤﻮﻳﻪ‪:‬ص‪.7‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪72‬‬

‫او در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻴﺶ ﻧﻴﺰ اﻇﻬﺎر ﺗﺤﺴـﺮ و ﻧـﺪاﻣﺖ ﻣﻴﻜﻨـﺪ و ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫»درﭘﻬﻨﺎي اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﻓﺮو رﻓﺘﻢ و اﻫﻞ اﺳﻼم و ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﻲ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻢ‬
‫و وارد ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﺷﺪم ﻛﻪ ﻣﺮا از آن ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن دارم ﻣﻲ ﻣﻴـﺮم در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎدرم ﻳﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻴﺮ زﻧﺎن ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ واي ﺑـﺮ ﻣـﻦ اﮔـﺮ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﻢ ﻧﺸﻮد و ﻣﺮا در ﻧﻴﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﻲ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼﻣﻲ ﻋﻤﺮ زﻳﺎدي را‬
‫ﺻﺮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و از ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪ اي دﻳﮕﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﺴﻠﻚ داده ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ و ﺣﻴﺮت و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻛﺘﺎﺑﻲ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻟﺠﺎم اﻟﻌﻮام ﻋﻦ ﻋﻠﻢ اﻟﻜﻼم« )ﺑﺎزداﺷـﺘﻦ ﺑـﻲ ﺳـﻮادان از ﻋﻠـﻢ ﻛـﻼم(‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮده و ﺣﺘﻲ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم را ﺟﺰ در ﺷـﺮاﻳﻂ اﺳـﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺣـﺮام داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺍﳊﻖ ﺃ ﹼﻥ ﻋﻠﻢ ﺍﻟﮑﻼﻡ ﺣﺮﺍﻡ ﺍﻟﹼﺎ ﻟﺸﺨﺼﻴﻦ«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬درواﻗﻊ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي دوﻛﺲ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ در اواﺧﺮ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺧﻮد از ﻋﻠﻢ ﻛﻼم و روش ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻠـﻢ ﺣـﺪﻳﺚ روي آورده‬
‫ﺑﻮد و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دار ﻓﺎﻧﻲ را وداع ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري را از ﺣﻔـﻆ داﺷـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ زﻧﺪﮔﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد و ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﺮ آن‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻋﻘﻴﺪه اﻋﺘﺰال ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻚ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﺒﺎرزه و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ و در ﻧﻔﻲ و رد آن ﻫﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي زﻳﺎدي ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺮج داد‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ روش و ﻣـﻨﻬﺞ ﺻـﺤﻴﺢ و ﺳـﺎﻟﻤﻲ را در‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻮم و ﻣﻨﺎﻫﺞ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣـﻨﻬﺞ ﻗﺮآﻧـﻲ ﺑـﻪ رد آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺳـﻠﺤﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزه آﻧﻬـﺎ رﻓﺘﻨـﺪ و ﻧﻘـﺺ و ﺿـﻌﻒ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻴﻬﺎي دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ را ﺑﺮﻣﻼ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻗﺎﺋـﺪ و ﭘﺮﭼﻤـﺪار اﻳـﻦ‬
‫ﮔﺮوه را ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻣﺎم اﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﻻﺷﻌﺮي و ﻣﻨﻬﺠﻪ اذﺗﻮﻟﻒ‬

 ‫‪73‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺑﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه و رأي‬

‫ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﻧﺎن زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎزدارﻳﻢ ﻛﻪ درد و ﻣﺸـﻜﻞ اﻳـﻦ اﻣـﺖ را ﻣـﺪاوا‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻛﺎر از دﺳﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ داﻧﺎن و ﺗﺌﻮرﻳﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ اﻣﻴﻦ ‪ -‬رﺣﻤﻪ اﷲ ‪ -‬ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺐ راي و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه و ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻫـﺮ‬
‫ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي اﻧﺠﺎم داده و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎره ﭼﻴﺰي رأي و ﻧﻈﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻓﺎﺣﺸﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن رأي و ﻧﻈﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﻮد ﻣﻲ اﻓﺰاﻳـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮد آن را درﺧﻮن ﺧﻮد ﺟﺎري ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و در ﻣـﺦ و‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﺶ ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و در اﻋﻤﺎق دﻟﺶ ﻓﺮوﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ رأي )ﻓﻴﻠﺴﻮف( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﻣـﻦ آن‬
‫را درﺳﺖ و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺪاﻧﻢ زﻳﺮا اﻣﺮوز‪ ،‬دﻻﺋﻞ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮدا‬
‫دﻻﺋﻠﻲ دال ﺑﺮ ﻋﻜﺲ آن ﭘﻴﺪا ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻦ در ﻣﺴﺎﻟﻪ اي اﺷﺘﺒﺎه ﻛـﻨﻢ و ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اش ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮده و ﺻﺤﺘﺶ را ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ داﻧـﺪ‬
‫و ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي درﺑﺎره آن ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد را ﺣﻖ داﻧﺴـﺘﻪ و‬
‫ﻓﺮدا ﻫﻢ آن راﺣﻖ و ﺻﻮاب ﻣﻲ داﻧـﺪ و از اﻳﻨﻜـﻪ دﻻﺋـﻞ آن را رد ﻛﻨﻨـﺪ ﻳـﺎ ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي در آن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪،‬ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ رأي ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اش ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺪ و ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺷﺎداب ﻣﻲ ﺷﻮد و اﮔﺮ رأﻳﺶ ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﭙﻮﺷﻴﺪ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﺪارد ﭼﻮن از‬
‫ﻗﺒﻞ رأﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اش درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎء و اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻫﻢ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻳﮕﺮان را اﺷﺘﺒﺎه داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﻮاب ﻫـﻢ دارد‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬زﻳﺮا او ﻣﺼﻤﻢ و ﻗﺎﻃﻊ اﺳﺖ و ﺳﺮدي و ﺳﺴـﺘﻲ در آن راه‬
‫ﻧﺪارد ﺑﻲ ﺧﻴﺎل وﻻ اﺑﺎل ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ ﻋﻘﻴﺪه اش ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ آرام ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪74‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ رأي ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده از ﻧﻈﺮﻳﻪ اش ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷـﺪه و ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺟﻬـﺖ ﻣـﻲدﻫـﺪ و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در دﻳﺪﮔﺎه و ﻧﻈﺮﻳﻪ اش ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﻫـﺮ وﻗـﺖ دﻟﻴﻠـﻲ داﺷـﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﻳﺠﺎب ﻛﺮد ﺑﻪ راﺣﺘﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ اش ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ورأي دﻳﮕـﺮي‬
‫روﻣﻲ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اش اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻋﻘﻴﺪه اش را‬
‫اﺑﺮاز ﻣﻲ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼمص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫)ﻟﻮ ﻭﺿﻌﻮﺍ ﺍﻟﺸﻤﺲ ﻓﯽ ﻳﻤﻴﻨﯽ ﻭﺍﻟﻘﻤﺮ ﻓﯽ ﻳﺴﺎﺭﯼ ﻋﻠﯽ ﺍﻥ ﺃﺩﻉ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺬﯼ ﺟﺌﺖ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﮐﺘﻪ(‬
‫)اﮔﺮ آﻓﺘﺎب را در دﺳﺖ راﺳﺖ و ﻣﺎه را در دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﻦ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫از ﻋﻘﻴﺪه ام ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮم ﻫﺮﮔﺰ آن را رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺳﺎزم(‪.‬‬
‫راي و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺴﺪ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲ روح اﺳﺖ و ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻋﻘﻴـﺪه در آن‬
‫ﻧﺪﻣﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬راي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺎر ﺗﺎرﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺷـﻌﺎﻋﻬﺎﻳﺶ را در‬
‫آن ﻧﻔﺮﺳﺘﺪ روﺷﻨﻲ ﻧﺪارد و ﺗﺎرﻳﻜﻲ اش ﺑﺮﻃـﺮف ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻋﻘـﻞ و ﻧﻈﺮﻳـﻪ راﻛـﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸـﻪ ﻫـﺎ در ﺳـﻄﺢ آن ﺗﺨـﻢ ﻣـﻲ ﮔﺬارﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻘﻴـﺪه درﻳـﺎي‬
‫ﻣﺘﻼﻃﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺸﺮات ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺗﻮان اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ روي آن زاد و‬
‫وﻟﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رأي‪ ،‬ﻣﻪ رﻗﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﻀﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻴﮕﻴﺮد اﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺳـﺘﺎره اي اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ درﺧﺸﺪ‪.‬‬
‫راي ﻣﺸﻜﻞ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺪي دارد و ﺑﻪ آرزوﻫـﺎ ﻗﺎﻟـﺐ و ﺟﺴـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬آري رأي ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﺳﺖ و ﺷﺨﺺ را دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲ آورد‪،‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺧﻄﺮﻫﺎ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻛﻮه ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻟﺮزه در‬
‫ﭼﻬﺮه زﻣﺎن را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ را ازﺑ‪‬ـﻦ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ و ﻳﻘﻴﻦ را ﺑﺮﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد و ﺟﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي روح و اﻳﻤﺎن‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.2‬‬

‫‪ 1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﺮي آن را درﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد‪326/2:‬رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬وﺑﻴﻬﻘﻲ ﻧﻴﺰ آن را در ﻛﺘﺎب‬
‫دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ 187/2:‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه اﻟﺴﻴﺮة اﻟﻨﺒﻮﻳ‪‬ﺔ ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ،‬اﺑﻦ‬
‫ﻫﺸﺎم‪330/1 :‬‬
‫‪ 2‬ﻛﺘﺎب ﻓﻴﺾ اﻟﺨﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺣﻤﺪ أﻣﻴﻦ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب )اﻳﻤﺎن وﺣﻴﺎت(د‪.‬ﻗﺮﺿﺎوي آﻧﺮا ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪1‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬روﺷﻬﺎي ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان در اﺛﺒﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ‬

‫آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻮض ﻛﻮﺛﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻋﻤﺎل و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮر اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎور دارﻳﻢ؟ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ي ﻣﺎ را وادار ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻳﺎ رد و ﻧﻔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻴﻜﻨﺪ؟‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻠﻤﺎ ﺳﻠﻒ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردن و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ازآن ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻳﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﻨﺪ درﺳﺖ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺐ ﺑﻮده و ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‪.‬آﻧﺎن ﻣﻴﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﺘﻮاﺗﺮ و آﺣﺎد‪ 2‬ﻓﺮﻗﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ آن ﺧﺒﺮ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ دو را ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ دﻻﺋﻠﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن داده و اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﻪ ﻫﺎ زﻳﺮ‪:‬‬

‫‪ O N M L KJ I H G F E D C   B A
m‬‬

‫‪ l Z Y  X W V U T S R QP‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪٣٦ :‬‬
‫) ﻫﻴﭻ ﻣﺮد و زن ﻣﺆﻣﻨﻲ‪ ،‬در ﻛﺎري ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش داوري ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ )وآن‬
‫را ﻣﻘﺮّر ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ( اﺧﺘﻴﺎري از ﺧﻮد در آن ﻧﺪارﻧﺪ )و اراده اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻳـﺪ ﺗـﺎﺑﻊ اراده‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﻢ از دﺳﺘﻮر ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎري ﻣﻲﮔﺮدد‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
z
y
x
w
v
u
t
s
rq
p
o
n
m‬‬

‫ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٣٢ :‬‬

‫‪1‬‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻛﺘﺎب )اﺻﻞ اﻻﻋﺘﻘﺎد(ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوه زﻳﺎدي آن را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎدي ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﺑﺘﺪاي‬
‫ﺳﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي آن ﺑﺮ دروغ ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬وﺣﺪﻳﺚ آﺣﺎد دررﺗﺒﻪ اي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪76‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬از ﺧﺪا و از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨﻨﺪ )اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ و( ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد‪(.‬‬
‫‪ -2‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﻴﺤﻲ درﺑﺎره ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﺿﻌﻴﻒ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع و ﺿﻌﻴﻒ ‪1‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﻧﺪف ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫)ﺍﻧﺘﻬﻴﺖ ﺍﻟﯽ ﺭﺑﯽ ﻟﻴﻠﺔ ﺃﺳﺮﯼ ﺑﯽ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ‪ ،‬ﻓﺮﺃﻳﺖ ﺭﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻴﻨﯽ ﻭﺑﻴﻨـﻪ ﺣﺠـﺎﺏٌ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺎﺭﺯ‪ ،‬ﻓﺎﺃﻳﺖ ﮐ ﹼﻞ ﺷﻴﺊ ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺭﺃﻳﺖ ﺗﺎﺟﹰﺎ ﳐﻮﺻﹰﺎ ﻣﻦ ﻟﺆﻟﺆ(‪.‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع‪.‬‬
‫)ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج در آﺳﻤﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺮوردﮔﺎرم رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا را دﻳﺪم و ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺣﺠﺎب ﺑﺎرزي ﺑﻮد ﺗﻤﺎم او را ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم ﺣﺘﻲ ﺗﺎج ﻣﺨﺼﻮﺻـﻲ ﻛـﻪ‬
‫از ﻟﻮﻟﻮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد را ﻧﻴﺰ دﻳﺪم‪(.‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ )ﺍﻥ ﺍﷲ ﳚﻠﺲ ﻋﻠﻲ ﻗﻨﻄﺮﺓ ﺍﻟﻮﺳﻄﻲ ﺑﲔ ﺍﳉﻨﺔﻭ ﺍﻟﻨﺎﺭ(‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﭘﻞ ﺳﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺸـﺖ و دوزخ ﻣـﻲ ﻧﺸـﻴﻴﻨﺪ(‪.‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﭼﻪ در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه و ﭼﻪ در ﺑﺎب اﺣﻜﺎم ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم داد اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰ ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ در واﻗﻊ از اﻣﻮر دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻣﻮرات ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﺋﺪ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﺋﺪ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاب ﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﺮوه ﺳﻮﻣﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ادﻟﻪ ﻧﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ را در اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻋﻘﻴﺪه رد ﻛﺮده و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬دﻻﺋﻞ ﻧﻘﻠﻲ ﻣﻘﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻤـﺎن ﻣﻄﻠـﻮﺑﻲ را در‬
‫اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد(‪ 3.‬دﻟﻴﻞ آﻧﻬـﺎ راﺟـﻊ‬

‫‪ 1‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ودروغ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در در ﺳﻨﺪ آن دروغ ﮔﻮﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ آن اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻛﺘﺎب "اﻟﻔﻮاﺋﺪ اﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ ﻓﻲ اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺔ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ‪.441 :‬‬
‫‪ 3‬ﻧﻘﻞ از ﮔﺘﺎب"اﻷﺳﻼم ﻋﻘﻴﺪظ وﺷﺮﻳﻌﺔ"ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﺷﻠﺘﻮت ص‪.53‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دﻻﻳﻞ ﻧﻘﻠﻲ ﻳﻘﻴﻦ را اﻳﺠـﺎد ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ )دﻻﻳـﻞ ﻧﻘﻠـﻲ داراي‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻت زﻳﺎدي ﺑﻮده ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺎﻧﻊ اﺛﺒﺎت ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺳﺨﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮاي رد آن ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﺗـﻼش و‬
‫ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺨﺎﻟﻒ إﺟﻤﺎع اﻣـﺖ ﺑـﻮده و اﮔـﺮ ﻧﺼـﻮص‬
‫ﻣﺤﻞ اﺣﺘﻤﺎﻻت زﻳﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻼم اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﻃﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻘﺎﺋﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻼم ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟ ﻣﻌﺎذاﷲ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﺧﺒﺮ آﺣﺎد و ﺻﺤﻴﺢ را در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﺋﺪ رد ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﺑـﻪ ﻗـﺮآن و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺪﻻﻟﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 1‬و ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ اﮔﺮ ﻧﺺ ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺪﻻﻟﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آن ﺟﺎﺋﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ رأي‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﺑﻮده و ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻮل ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه در زﻣﺎن ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﭘﺨﺶ ﺷﺪه و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺣﻖ و‬
‫ﻗﺎﺋﻞ آن ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﺪﻳﺪ و ﻗـﺪﻳﻢ ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﻓﺴﺎد اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه و ﺧﻄﺮات آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻦ ﻛﺮده و ﭘﺮده از ﺷﺒﻬﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ و رد ﺷﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺒﺔ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﻻﺋﻞ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد و ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧـﻲ و رواﻳـﺎت ﻣﺘـﻮاﺗﺮ اﮔـﺮ ﻗﻄﻌـﻲ‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺜﺒﻮت‪ ،‬ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬و ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺪﻻﻟﺔ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻧﺺ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮي را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﺗﺄوﻳﻞ ﺑﺮدارﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺼﻮﺻﻲ راﻛﻪ دال ﺑﺮ رؤﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ رد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺣﺎدﻳﺚ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺪﻻﻟﻆ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎز آﻧﻬﺎ را آﺣﺎد‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬وراﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬ﻗﻄﻌﻲ اﻟﺪﻻﻟﺔ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‬
‫)ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "اﻻﺳﻼم ﻋﻘﻴﺪظ وﺷﺮﻳﻌﺔ " ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻠﺘﻮت ﻣﺒﺤﺚ‪ :‬اﻧﻜﺎر رؤﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪.‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺘﺎب"اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺣﺠ‪‬ﺔ ﺑﻨﻔﺴﻪ"و"وﺟﻮب اﻷﺧﺬ ﺑﺄﺣﺎدﻳﺚ اﻵﺣﺎدﻓﻲ اﻟﻌﻘﺎﺋﺪ واﻷﺣﻜﺎم "ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﻛﺘﺎب"اﺻﻞ اﻷﻋﺘﻘﺎد"ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪78‬‬

‫اﻟﺪﻻﻟﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻇﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻇﻦ وﮔﻤﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Í
ÇÆ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
m‬ﺍﻟﻨﺠﻢ‪٢٣ :‬‬

‫)آﻧﺎن ﺟﺰ از ﮔﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻲاﺳﺎس و از ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪ l
]
\
[
Z
Y
X
W
V
UT
S
R
Q
m‬ﺍﻟﻨﺠﻢ‪٢٨ :‬‬

‫)و ﺟﺰ از ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن ﻫﻢ )در ﺑﺨـﺶ اﻋﺘﻘـﺎدات‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ و اﻧﺴﺎن را( ﺑﻲﻧﻴﺎز از ﺣﻖ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ(‪.‬‬
‫آﻳﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴـﺮوي و‬
‫اﺗﺒﺎع از ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ آﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﻮق و اﻣﺜﺎل آن ﻣﺮدود اﺳﺖ زﻳﺮا ﻇـﻦ در اﻳـﻦ‬
‫آﻳﺎت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻇﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻧﺼﻮﺻـﻲ ﻛـﻪ‬
‫رد ﻛﺮده اﻧﺪ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎددي رد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴـﺪ ﻇـﻦ‬

‫راﺟﺢ و ﮔﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻇﻨﻲ را ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در آﻳـﺔ» ‪« T
S
R
Q‬‬

‫ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﻛﺘﺎب» اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ« و» اﻟﻠﺴﺎن« و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺘﺐ ﻟﻐﺖ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ »:‬ﻇﻦ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﺷـﻚ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻣﻮري ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ و اﻧﺴﺎن آن را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤـﻮده و ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫آن ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫آري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻇﻦ و ﮔﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آن ﻧﻜـﻮﻫﺶ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ و آﻳﻪ‬

‫‪ l
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶


µ
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١١٦ :‬‬
‫)ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ از ﻇﻦّ و ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﺟﺰ ﺑـﻪ دروغ و ﮔـﺰاف‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ(‬
‫آن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻇﻦ درا ﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺨﻤﻴﻦ زدن و ﺣـﺪس و ﮔﻤـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻇﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن در ﺑﺎب اﺣﻜﺎم ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را ﺑـﻪ‬
 ‫‪79‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻠﻜﻪ در ﺑـﺎب اﺣﻜـﺎم‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮﺧﻲ آﻳﺎت ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤـﻮده ﻛـﻪ‬
‫ﻇﻦ و ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻇـﻦ در‬
‫ﺑﺎب اﺣﻜﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺪﻋﺎ ﻫﺴـﺘﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﻣﻮردﻋﻘﻴﺪه‪:‬‬

‫‪lwX W V U T S R  Q P O
m‬‬
‫ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٤٨:‬‬
‫)ﻣﺸﺮﻛﺎن )ﺑﺮاي اﻋﺘﺬار از ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺬرتﺧﻮاﻫﻲ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺧﻮراﻛﻴﻬﺎي ﺣﻼل(‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺷﺮك ﻣﺎ و ﺗﺤﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺣﻼل از ﺳﻮي ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ!( اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ و ﭘﺪران ﻣﺎ ﻣﺸﺮك ﻧﻤﻲﺷﺪﻳﻢ(‬

‫‬
‫درﻣﻮرد اﺣﻜﺎم‪)  ]\ [ Z Y :‬و ﭼﻴﺰي را )از اﺷﻴﺎء ﺣﻼل ﺑﺮ ﺧـﻮد( ﺗﺤـﺮﻳﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ(‪.‬‬

‫‪ j i h g fe d c b a `  _ ^
m‬‬

‫‪l w v u t s r  q p o nm l k‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٤٨ :‬‬
‫)ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ )ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺗـﻮ‬
‫را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻣﺎ دروغ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و آﻧﺎن را( ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫)ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻃﻌﻢ( ﻋﺬاب ﻣﺎ را ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ )و ﻛﻴﻔﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﺧـﻮد را دﻳﺪﻧـﺪ(‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬آﻳـﺎ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ )و ﺳﻨﺪ درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا از ﺷـﺮك ﺧـﻮد و ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫ﺣﻼل‪ ،‬در دﺳﺖ( دارﻳﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ دﻫﻴﺪ؟! ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ از ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑـﻲاﺳـﺎس‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و )ﺣﺠ‪‬ﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﻧـﻪ از روي‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ( از روي ﻇﻦّ و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮدود ﻣﻲ‬
‫داﻧﻴﻢ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ وﻗﺘﻬﺎ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻـﺪﻳﻖ ﺣﺴـﻦ ﺧـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در ﻣﻮرد ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﻇـﻦ اﺳـﺖ ﻳـﺎ ﻣﻔﻴـﺪ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺪ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪80‬‬

‫ﺧﺒﺮ ﻳﺎ ﺳﻨﺪ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ آن را ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق و اﺟﻤـﺎع ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﺗﻔﺎق و اﺟﻤﺎع‬
‫ﺻﺪق آن را ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺤﺮز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل‬
‫اﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎز ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﻮده و ﻋﺪه اي ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ آن‬
‫را ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﺖ آن ﻫﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ا ﺳﻔﺮاﻳﻨﻲ در ﻛﺘﺎب»ﻟﻮﺍﻣﻊ ﺍﺍﻷﻧﻮﺍﺭ ﺍﻟﺒﻬﻴﺔ« ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ و ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻣﻔﻠﺢ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻫﻢ از اﺑﻲ اﺳﺤﺎق اﺳﻔﺮاﻳﻨﻲ و اﺑـﻦ ﻓـﻮرك ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻗﻄﻌﻴﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ آﺣﺎد ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺣﺘﻤﺎل ﺳـﻬﻮ و ﺧﻄـﺎ‬
‫در آن ﻣﻔﻴﺪ ﻇﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ از اﻣﺎم ﻣﻮﻓـﻖ )ﺍ ﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣـﺔ( و اﺑـﻦ ﺣﻤـﺪان و ﻃـﻮﻓﻴﻲ و‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺮداوي درﻛﺘﺎب‪" :‬ﺷﺮح اﻟﺘﺤﺮﻳﺮ" ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﻗﻮل اﺧﻴﺮ اﻇﻬﺮ و اﺻﺢ اﺳﺖ« و ﻧﺸﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻗﺮاﺋﻦ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻗﻠﺒـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ اﺳﺘﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻳﺎ ﺷﺒﻴﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻗﻄﻊ اﺣﺘﻤﺎل دﻳﮕﺮي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز اﻳﺸﺎن ﺗﺼﺮﻳﺢ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ دﻗﺖ و ﻛﻨﺘﺮل‬
‫و اﻣﺎﻣﺘﺶ اﺗﻔﺎق وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ آﺣـﺎد ﻏﻴـﺮ ﻣﺴـﺘﻔﻴﺾ را ﻧﻘـﻞ ﻧﻤـﻮد آن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻗﺎﺿﻲ اﺑﻲ ﻳﻌﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪» :‬ﻣـﺬﻫﺐ ﺣـﻖ اﻳـﻦ اﺳـﺖ )ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ( و اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب‪» :‬ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻼم و ﻧﻈﺮ اﺻﺤﺎب ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرﻳﻨﻲ ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ زاﻋﻮﻧﻲ و اﻣﺎم ﺗﻘﻲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ اﻳـﻦ رأي را‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﻋﻠﻤـﺎي اﺻـﻮل اﻋـﻢ از ﺣﻨﻔﻴـﻪ وﺷـﺎﻓﻌﻴﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠـﻪ‬
 ‫‪81‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)رﺣﻤﻬﻢاﷲ( ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه اﻣﺖ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ را ﻗﻮﻻً و ﻋﻤﻼً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫آن ﺧﺒﺮﻣﻮﺟﺐ ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪«.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻳﺎدآور ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه از ﻣﻴـﺎن ﭘﻴـﺮوان اﺋﻤـﻪ ﮔـﺮوه اﻧـﺪﻛﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﻠﻤﺎ ﻛﻼم و ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ‬
‫را ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﺑﺎاﺳﺤﺎق و اﺑﺎاﻟﻄﻴﺐ وﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب واﻣﺜﺎل او از ﻋﻠﻤﺎي ﻣـﺎﻟﻜﻲ‬
‫و ﺳﺮﺧﺴﻲ و اﻣﺜﺎل او از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻨﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ ﻛـﻪ اﻛﺜـﺮ ﻓﻘﻬـﺎ و اﻫـﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ و اﻏﻠﺐ اﺷﻌﺮﻳﻬﺎ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ رأي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﺻﻼح ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻋﻠﻢ ﻳﻘﻴﻨﻲ و ﻧﻈﺮي از ﺧﺒـﺮ‬
‫واﺣﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺳﺎﺳﺎً ﺧﺒﺮ‬
‫واﺣﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻇﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻳﻘﻴﻦ و اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺖ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑـﻮده ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻇﻦ را واﺟﺐ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻇﻦ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻄﺎ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺻﻄﻼح ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻫﻲ را داﺷـﺘﻢ وآن را ﻗـﻮي ﺗـﺮ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻢ اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه اول ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ اﺳـﺖ زﻳـﺮا اﻣـﺖ ﻣـﻦ‬
‫ﺣﻴﺚ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻌﺼﻮم از ﺧﻄﺎ اﺳﺖ و ﻇﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺼﻮم از اﺷـﺘﺒﺎه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧﻄـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ«‪.،‬ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺻﻼح اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ ﺑﺮ ﺻـﺤﺖ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫اﺟﻤﺎع و اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ رأي اﺑﻦ ﺻﻼح را‪ -‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮﺻﺤﺖ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ رأي اﺑﻦ ﺻﻼح ﻫﺴﺘﻢ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﺪان ﻗﺎﻳﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ«‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرﻳﻨﻲ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻳﻜﻲ ازﺳﺨﻨﺎن اﺳﺘﺎدش اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬او در ﻣﻮرد ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي زﻳﺎدي آن را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‬
‫و اﻣﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎق آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ذﻛﺮاﺳﺎﻣﻲ ﺑﻌﻀﻲ ازآﻧـﺎن‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ رأي‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ ودﻳﺪﮔﺎه ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ و ﻟﺐ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺜﻬﺎي ﺻﺤﻴﺢ آﺣﺎد‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﻗـﺮاﺋﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮرﻛﻪ اﻳﻦ رأي را از زﺑـﺎن ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻋﻠﻤـﺎء ﻧﻘـﻞ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪82‬‬

‫ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﺳﻨﻦ آﻣﺪه اﻧﺪ و اﻫﻞ ﻋﻠـﻢ ﺻـﺤﺖ آﻧﻬـﺎ را ﺗﺄﻳﻴـﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده وﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻣـﻮرد ﺻـﺤﺖ آن ﻫـﺎ ﺗﺮدﻳـﺪ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻧﻨﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼـﻮن اﻣـﺖ ﺑﺮﺻـﺤﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺗﻔﺎق داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻛﻠﻴﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧـﺪ ﻳـﺎ در‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺻﺤﺎح وارد ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ آن را ﻣﻮرد اﺗﻬﺎم ﻗﺮار ﻧﺪاده اﻧﺪ‬
‫از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻮده و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش اﻣـﺖ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺣـﺎدﻳﺜﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﻳﺎ ﻣﺘﻔﻴﺾ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از أﺋﻤﻪ ﺑﺰرگ ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﻚ از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑـﻲ ﻋﻤـﺮ‪-‬‬
‫آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣـﺎد ﺻـﺤﻴﺢ را‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﺣﻜﺎم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ واﻳﻦ ﻛﻪ أﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬دارﻣـﻲ و ﻏﻴـﺮ آﻧﻬـﺎ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫آﺣﺎدي را ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺛﺒﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد آورده اﻧﺪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮاﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ در ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ رواﻳـﺎت در ﺑـﺎب اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫ﻧﻤـﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎراﻧﺪك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‪ ،‬اﺳـﺘﺪﻻل ﺑـﻪ اﻳـﻦ رواﻳـﺎت را ﻗﺒـﻮل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ در ﻛﻨﺘﺮل و ﻧﻘﻞ و ﺗـﺪوﻳﻦ آﻧﻬـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ زﺣﻤﺎت را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧـﻼف اﻳـﻦ را در ﻣـﻮرد آﻧﻬـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دروغ و اﻓﺘﺮا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺴـﺒﺖ داده وﺣـﺮف آﻧﻬـﺎ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮاﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد ﻣﻔﻴﺪ ﻇﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﻳﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ )رﺣﻤﻪ اﷲ( ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﺧﺒﺎر اﺣﺎد را ﻣﻔﻴﺪ ﻇﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑـﻪ آن واﺟـﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ در‬
‫اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻟﺘﻤﻬﻴﺪ ﻟﺪﺑﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ‪7/1‬‬

 ‫‪83‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﻧﺼﻮﺻﻲ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد و وﺟـﻮب‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
¿

¾½

¼
»
º
¹
m -1‬‬

‫
‬ ‫‪
l
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ‬‬

‫ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١٢٢ :‬‬
‫)ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺴﺰد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ )و ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ ﻋـﺎزم‬
‫ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ از ﻫـﺮ ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪاي‪ ،‬ﻋـﺪ‪‬هاي ﺑﺮوﻧـﺪ )و در‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻲ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ( ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﺳﻼﻣﻲ آﺷﻨﺎ ﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ )ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ارﺷﺎدﺷﺎن ﻛﻨﻨﺪ و( آﻧﺎن‬
‫را )از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر( ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ )ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﻋﻘـﺎب و ﻋـﺬاب ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮﺣﺬر دارﻧﺪ و از ﺑﻄﺎﻟﺖ و ﺿﻼﻟﺖ( ﺧﻮدداري ﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﺎ و ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺆﻣﻦ را در اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ و ﺑﻴﻨﺶ دﻳﻨﻲ ﺗـﻼش ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻧـﻮاﺣﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮوﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ و آﻧﺎن را ﺑـﻪ دﻳـﻦ‬
‫ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ )ﻃﺎﺋﻔﻪ( در زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد و ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن‬
‫اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﻘﻪ در دﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻘﻴﺪه و اﺣﻜﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﻔﻘﻪ و آﮔﺎﻫﻲ در‬
‫ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺗﻔﻘﻪ و آﮔﺎﻫﻲ در اﺣﻜﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪﻣﻮﺿﻮع ﻋﻘﺎﻳـﺪ را‬
‫در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﻘﻪ اﻛﺒﺮ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ آﺷﻜﺎر وﻣﺤﻜﻤـﻲ‬
‫ﺑﺮ وﺟﻮب ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﺋﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﺮاي ﻃﺎﺋﻔـﻪ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺸﺎن را اﻧﺬار ﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪ -2‬آﻳـــﻪ‪
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
m :‬‬

‫[
\
]
^
_
`
‪ l‬ﺍﳊﺠﺮﺍﺕ‪٦ :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪84‬‬

‫)اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺳـﻘﻲ ﺧﺒـﺮي را ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ رﺳـﺎﻧﻴﺪ‬
‫درﺑﺎره آن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﺑـﻪ ﮔﺮوﻫـﻲ ‪ -‬ﺑـﺪون آﮔـﺎﻫﻲ )از ﺣـﺎل و اﺣﻮاﻟﺸـﺎن و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺳﺘﻴﻦ اﻳﺸﺎن ‪ (-‬آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و از ﻛﺮده ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻠﻤﻪ)ﻓﺘﺒﻴﻨﻮا( ﻛﻪ در ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮي )ﻓﺘﺜﺒﺘﻮا(ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑـﺮاﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ اﮔﺮﻛﺴﻲ ﺧﺒﺮي را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آورد وآن ﻛﺲ ﻓﺎﺳﻖ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜـﻪ ﻋـﺎدل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮش ﺣﺠﺖ ﺑﻮده و ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد آن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻮد و ﺣﺘﻲ ﺳـﺨﻨﺶ‬
‫ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻢ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺣﻮﻳﺮث در ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻳﻪ‬

‫)¿
‪l..N
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã

Â
Á
À‬‬

‫ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١٢٢ :‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺃﺗﻴﻨﺎ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﻨﺒﯽ ‪ ،‬ﻭﳓﻦ ﺷﺒﺒﺔ ﻣﺘﻘﺎﺭﺑﻮﻥ‪ ،‬ﻓﺄﻗﻤﻨﺎ ﻋﻨﺪﻩ ﻋﺸﺮﻳﻦ ﻳﻮﻣﹰﺎ ﻭﻟﻴﻠﺔ‪ ،‬ﻭﮐﺎﻥ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺭﺣﻴﻤﹰﺎ ﺭﻗﻴﻘﺎﹰ‪ ،‬ﻓﻠﻤ‪‬ﺎ ﻇﻦ ﺃﻧ‪‬ﺎ ﻗﺪ ﺍﺷﺘﻬﻴﻨﺎ ﺃﻫﻠﻨﺎ‪ ،‬ﺃﻭﻗﺪ ﺍﺷﺘﻘﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺄﻟﻨﺎﻋﻤ‪‬ﻦ ﺗﺮﮐﻨﺎ‬
‫ﺑﻌﺪﻧﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺧﱪﻧﺎﻩ‪ ،‬ﻗﺎﻝ‪:‬ﺇﺭﺟﻌﻮﺍ ﺍﻟﯽ ﺍﻫﻠﻴﮑﻢ‪ ،‬ﻓﺄﻗﻴﻤﻮﺍ ﻓﻴﻬﻢ‪ ،‬ﻭﻋﻠﹼﻤﻮﻫﻢ‪ ،‬ﻭﻣﺮﻭﻫﻢ ﻭﺻﻠﹼﻮﺍ‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﻤﺎ ﺭﺃﻳﺘﻤﻮﻧﯽ ﺃﹸﺻﻠﹼﯽ«‬
‫)ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺟﻮان ﻫﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صرﻓﺘﻴﻢ و ﻣﺪت ‪ 20‬ﺷـﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻄﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﺸﺎن وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻳﺪن ﺧﻮاﻧﻮاده ﺧﻮد دﻟﻤﺎن ﺗﻨﮓ ﺷﺪه و آرزوي دﻳﺪﻧﺸﺎن را‬
‫دارﻳﻢ از ﻣﺎﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را در ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺗﺮك ﻧﻤﻮده اﻳﺪ؟ ﻣﺎ ﻫـﻢ ﺟﺮﻳـﺎن را‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﺘـﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻳـﺪ و در ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻳﺎد دﻫﻴﺪ و آﻧﺎن را اﻣﺮ ﻛﻨﻴﺪ وﻧﻤﺎز را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪم و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﺎد دادم(‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،627‬وﻣﺴﻠﻢ‪465/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 674‬و ﻋﺒﺎرت ﺗﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري ‪110/2‬‬
 ‫‪85‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻫﺮ ﻛﺪام از آن ﺟﻮاﻧﺎن را ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﻨﺰل و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧـﻮد را‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻘﻴﺪه و اﺣﻜـﺎم ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﻋﻘﻴـﺪه‬
‫ﺿﺮوري ﺗﺮ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮاﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ اﺧﺒـﺎر و‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد اﻳﺠﺎد و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي از ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﻳﻤﻦ ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫اﷲ صآﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺮض ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫)ﺍﺑﻌﺚ ﻣﻌﻨﺎ ﺭﺟﻼﹰﻳﻌﻠﻤﻨﺎ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭ ﺍﻷﺳﻼﻡ‪ ،‬ﻗﺎﻝ ﻓﺄﺧﺬ ﺑﻴﺪ ﺃﺑﯽ ﻋﺒﻴﺪﺓ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ‪»:‬ﻫﺬﺍ‬
‫‪١‬‬
‫ﺍﻣﻴﻦ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﻣ‪‬ﺔ«(‬
‫)ﻛﺴﻲ را ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻨﺖ و اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎد ﺑﺪﻫﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص دﺳﺖ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه را ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﻤﺎ ا ﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻣﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﮔﺮﺧﺒﺮ واﺣﺪ دﻟﻴﻞ و ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد رﺳﻮل اﻛﺮمص اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه را ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ اﻋـﺰام‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻛﺮات و ﻣﺮات ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺘﻲ را ﺑﻪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺰام ﻧﻤﻮدن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎذﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮي‬

‫ ﻛﻪ رواﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔـﻮاران در ﺗﻌﻠـﻴﻢ و آﻣـﻮزش ﻫـﺎي ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ﻋﻘﺎﺋﺪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺮدم آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺳﺨﻦ و ﭘﻴﺎم اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي اﻋﺰام ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد )ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﻪ( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬
‫ﺷﺪﮔﺎن و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬رﺳـﻮل اﷲص‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺎم ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،1888/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.2419‬ودر ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صاو را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺠﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،93/7 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪232/13 ،3745‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.7254‬‬
‫‪ 2‬ﻛﺘﺎب "اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ"ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪86‬‬

‫رد دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ را در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه ﺣﺠﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﻨﻲ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺒـﺮ واﺣـﺪ را در ﺑـﺎب ﻋﻘﻴـﺪه ﺣﺠـﺖ‬
‫ﻧﻤﻴﺪاﻧﻨﺪ ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ رد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳﻦ رأي ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣﺎد ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﺪﻋﺖ اﺳـﺖ و‬
‫ﻫــﻴﭻ ﮔﻮﻧــﻪ اﺳــﺎس و رﻳﺸــﻪ اي در ﺷــﺮﻳﻌﺖ ﻧــﺪارد و ﻫــﺮ ﺳــﺨﻨﻲ ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﻃــﻮر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ – ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ در ﺑـﺎب ﻋﻘﻴـﺪه ﺣﺠـﺖ ﻧﻴﺴـﺖ ‪-‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﺛﺒﺎﺗﺶ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻴﺎز دارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﺨﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻲ اي دال ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﻻﺑﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ آن را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻨﻬﺞ ﻋﻠﻤﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺪام از اﺻﺤﺎب ﺧﺒـﺮي‬
‫را ﻛﻪ از رﺳﻮل اﷲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬آن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آن را از زﺑـﺎن ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﺻﺤﺎب ﺧﺒﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺒﺮش واﺣـﺪ‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬رد ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮب ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻘﻴﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﺣﻜﺎم‪ .‬ﭘﺲ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫آﺣﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﺪون ﻣﺨﺼﺺ ﺑﻮده و ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺮاي ﺑﻼغ ﻣﺒﻴﻦ)ﺗﺒﻠﻴﻎ آﺷﻜﺎر(ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻼغ ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻋﻠﻢ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫اﮔﺮ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ زﻳـﺮا اﺗﻤـﺎم‬
‫ﺣﺠﺖ ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺪان ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻳﻦ ﻗﻮل )اﺧﺒﺎر آﺣﺎد در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه واﺟﺐ اﻟﻌﻤـﻞ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ( ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺑﻄـﻼن‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از اﺻﺤﺎب ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎ از رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ص ﺷﻨﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻗﺒﻞ از ﺗﺪوﻳﻦ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
 ‫‪87‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آﺣﺎد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم رﺳﻴﺪه اﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘـﻮاﺗﺮ درﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎزه اﻋﻼم اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻼن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻼم ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-8‬اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮك ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ آﺣـﺎدي ﻛـﻪ در ﺑـﺎب ﻋﻘﻴـﺪه واﺣﻜـﺎم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﺋﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ رد آن ﻫـﺎ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺑﺎب اﺣﻜﺎم ﻣﻴﺘﻮان ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﺮد؟!‬
‫‪ -9‬ﻋﻠﻤﺎي اﺻﻮل اﻳﻦ رأي را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪ -‬آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺷﻠﺘﻮت ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪-‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﻳﺎران اﺑﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬داود ﺑﻦ ﻋﻠﻲ و ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺰم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻠﻢ اﺳـﺖ‪ .‬از ﻋﻠﻤـﺎي ﺣﻨﺎﺑﻠـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻛﺮاﭘﻴﺴﻲ و ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺳﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻲ و ﻗﺎﺿﻲ اﺑﻮ ﻳﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺒﺮ واﺣﺪ ﻣﻘﻴﺪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻘﺎﻳﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻧﺒﻮت آدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺒـﻮت آﻧـﺎن‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ -2‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼمصﺑﺮ ﺳﺎﺋﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صدر روز ﻣﺤﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه از ﻣﻴﺎن اﻣﺘﺶ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﺮآن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ذﻛﺮ آن در ﻗﺮآن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻤﻮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺎور ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ‬
‫و دوزخ واﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪه اﻧـﺪ و اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﺠﺮاﻷﺳـﻮد از‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪88‬‬

‫‪ -7‬ﺑﺴـــﻴﺎري از وﻳﮋﮔﻴﻬـــﺎي ﭘﻴـــﺎﻣﺒﺮص ﻛـــﻪ ﻋﻼﻣـــﻪ ﺳـــﻴﻮﻃﻲ آن ﻫـــﺎ را در‬

‫ﻛﺘﺎب)اﻟﺨﺼﺎﺋﺺ اﻟﻜﺒﺮي(آورده اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺧﻞ ﺷـﺪن در ﺑﻬﺸـﺖ‪ ،‬دﻳـﺪن‬
‫اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬دﻳﺪن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران در آﻧﺠـﺎ ﺗـﺪارك دﻳـﺪه ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﺳﻼم آوردن ﺟﻨﻲِ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل اﷲ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻳﻘﻴﻦ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ )ﻋﺸﺮﻩ ﻣﺒﺸﺮﺓ( ده ﻳﺎر ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ از اﻫـﻞ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺆال و ﺟﻮاب و ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻜﻴﺮ در ﻗﺒﺮ‬
‫‪ -10‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‬
‫‪ -11‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﺮازوي دو ﻛﻔﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬
‫‪ -12‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﻗﺒﺮ‬
‫‪ -13‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻞ ﺻﺮاط‬
‫‪ -14‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻮض ﻛﻮﺛﺮ و اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻚ وﻋﺪه از آن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﺗﺸﻨﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﻣـﺖ رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ ﺑـﺪون‬
‫ﺣﺴﺎب‪.‬‬
‫‪ -16‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮاي ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﺣﺸﺮ و ﻧﺸـﺮ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -17‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﻌﺎدت و ﺷـﻘﺎوت‪ ،‬رزق‬
‫وروزي‪ ،‬ﻣﺪت ﻋﻤﺮاﻧﺴﺎن را درﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -18‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -19‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻫﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در دوزخ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -20‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ روح ﺷﻬﻴﺪان در ﺷﻜﻞ ﭘﺮﻧﺪه ﺳﺒﺰي در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -21‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ اﺟﺎزه ﭘﻮﺳﻴﺪه ﻧﻤﻮدن ﺟﺴﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -22‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺣـﺎل ﮔـﺮدش ﺑـﻮده و‬
‫درود و ﺳﻼم اﻣﺘﺶ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪89‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -23‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻼﻣﺎت وﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻇﻬﻮر اﻣـﺎم ﻣﻬـﺪي‪،‬‬
‫ﻧﺰول ﻋﻴﺴﻲ و آﻣﺪن دﺟﺎل‪ ....‬و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﻳﻤﺎﻧﻴﺎت اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از اﻳـﻦ ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺪم ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﺘـﻮاﺗﺮ و‬
‫آﺣﺎد‪ ،‬آﻧﺎن را وادار ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎري از آن ﻫﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪،‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻇﻬﻮر دﺟﺎل‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻣﻬﺪي و ﻧﺰول ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮ و ﺗﻠـﺦ ﺗـﺮ از‬
‫آن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﺋﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻗﺮآن را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻗﻄﻌـﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ! ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻮدﻳﻢ و‬
‫ﺳﺨﻦ ﺷﻴﺦ ﺷﻠﺘﻮت را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ذﻛـﺮ ﻛـﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ آﻧـﺎن روﻳـﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر را در روز ﻗﻴﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜـﻪ در ﻗـﺮآن ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت آن‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺰ آن را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪« l
P

O
N
M
L
K
J
I
m‬ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪٢٣ – ٢٢ :‬‬

‫و روﻳﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ را ﺑﺨﺎﻃﺮ رد ﻧﺼﻮﺻﻲ از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑـﺎ ﺗﻘﻠﻴـﺪ و‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از رؤﺳﺎ و اﻫﻞ رأي ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار داده و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﮔﺎن از راه ﺣﻖ از ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و اﻫﻞ ﻗﺪر‪ ،‬ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﺸﺎن آﻧﺎﻧﺮا ﺑـﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ از‬
‫رؤﺳﺎ و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد وادار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﺎن ﻗﺮآن راﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ رأي‬
‫و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺗﺎوﻳﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎوﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﻗﺮآﻧـﻲ دارد و ﻧـﻪ از رﺳـﻮل اﷲص‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ازﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄوﻳﻠﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑـﺎ‬
‫رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ رؤﻳـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ در روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﻳﺪه اﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‬
‫و ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺷﻔﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﷲص‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪90‬‬

‫در ﺣﻖ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻮده و رواﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را رد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‬
‫‪1‬‬
‫وﻣﻨﻜﺮ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮﺷﺪه و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺎﻓﺮان در ﻗﺒﺮ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ«‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺣﻮض و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ را‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ«‪ .2‬و در ﻛﺘﺎب" ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﻴﻴﻦ" ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺧﻮاج درﺑﺎره‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ آن را ﻧﻔﻲ ﻛـﺮده اﻧـﺪ و ﺑﻌﻀـﻲ آن را‬
‫اﻧﺪ‪.3‬‬
‫او درﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬درﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪه و ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮي از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﭼﺸﻢ و دﺳﺖ را ﺑـﺮاي ﺧـﺪا‬
‫اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪن او را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و ﻧﺰول و آﻣﺪﻧﺶ را ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن دﻧﻴـﺎ‬
‫در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎورﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻴﺰ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸـﻪ در دوزخ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ رد اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﺣﺘﻲ ﻧﺼﻮص‬
‫ﻗﺮآﻧﻲ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﺮﻛﺲ ﻋﻘﺎﺋﺪي را رد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً او ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﻋﺘﺰال روي آورده و از ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﺼﻴﺒﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺣﻜﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮاﺣﻜﺎم و اﻣﻮر ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺳﻔﺎرﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﻳﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ )اﺧﺒـﺎر اﺣـﺎد(‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎﻓﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮل ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻇـﺎﻫﺮاً‬
‫اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﺑﺮ اﺳﺎس اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻣﺖ آﻧﻬﺎ را ﻗﺒـﻮل داﺷـﺘﻪ و ﺑـﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب"اﻹﻧﺎﺑﺔ ﻋﻦ اﺻﻮل اﻟﺪﻳﺎﻧﺔ‪:‬ص‪.6‬‬

‫‪ 2‬ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب"اﻹﻧﺎﺑﺔ ﻋﻦ اﺻﻮل اﻟﺪﻳﺎﻧﺔ‪:‬ص‪75‬‬
‫‪ 3‬ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﻴﻴﻦ‪ :‬ص‪340‬‬
‫‪ 4‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‬
 ‫‪91‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻨﻜﺮ اﺧﺒﺎر اﺣﺎد را ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ رﺳﻮل اﷲص در ﺑﺎب ﻋﻘﻴﺪه را رد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده‬
‫و اﺣﺘﻤﺎل آن ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رد ﻛـﺮدن اﻳـﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ آﻧﻬـﺎ را از راه‬
‫راﺳﺖ ﭘﺮت ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻮاﺟﻬﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
~
}
m‬‬

‫‪ li‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪٦٣ :‬‬
‫)آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺑﺘﺮﺳـﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﻼﺋـﻲ )در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻋﺼﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲورزﻧﺪ( ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﻋـﺬاب دردﻧـﺎﻛﻲ دﭼﺎرﺷـﺎن‬
‫ﺷﻮد )اﻋﻢ از ﻗﺤﻄﻲ و زﻟﺰﻟﻪ و دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ دﻧﻴﻮي‪ ،‬و دوزخ و دﻳﮕﺮ ﺷـﻜﻨﺠﻪﻫـﺎي‬
‫اﺧﺮوي( (‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻬﺞ ﺻﺤﻴﺢ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺣﻀﻮرﺗﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻟـﺬا‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اي را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ روش ﻛﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ‬
‫اﺳﺖ و از اﻳﻦ روش ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ و آن ﻫﻤﺎن روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ دﻟﻬـﺎي‬
‫اﻳﻦ اﻣﺖ را زﻧﺪه ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش و اﺳﻠﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻼح آﺧﺮﻳﻦ اﻳـﻦ اﻣـﺖ ﻧﻴـﺰ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮا ﻫﺪ ﺑﻮد و اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ اﻣﺎم و ﭘﻴﺸﻮا و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﭼـﻪ زﻳﺒـﺎ ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﮔﺰ آﺧﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ اﺻﻼح ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑـﺎ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺪان اﺻﻼح ﺷﺪه اﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻗﺒﻼ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻴﺎن روش و اﺳﻠﻮب ﻗﺮآن و ﻓﻠﺴـﻔﻪ را در اﻋﺘـﺮاف ﺑـﻪ دﻳـﻦ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ و ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را وادار ﺑﻪ اﻟﺘﺰام‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪92‬‬

‫ﺷﺒﻬﻪ اي ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دارد‪:‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ازآﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ دﻳﻨﻲ دارﻧﺪ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺪان‬
‫اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ؟ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم اﻣﺮوز را ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎدي و دﻻﻳﻞ‬
‫ﻋﻘﻠﻲ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دﻫﻴﻢ و وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﻼم ﺗﺴـﻠﻴﻢ و ﺑـﺪان ﻣﺘﻘﺎﻋـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن آن ﻫﺎ را ﺧﻄﺎب ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﻣـﻲ دﻫـﻢ اﻧـﺪﻛﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸـﻴﺪ؛‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﺳﺘﻮرداد ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ را اﻧﺬار و ﺑﻴﻢ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬

‫اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺮآن و ﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻗﺒﻮل داﺷـﺘﻨﺪ؟ ‪l
l
VU
T
S
R
m‬‬

‫ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٩ :‬‬
‫)ﺗﺎ ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺪان ﺑﻴﻢ دﻫـﻢ‪) .‬ﻗﺮآﻧـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺲ و ﻫﻴﭻ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮرهاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﺴﺎزد و اراﺋﻪ دﻫﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻗﺮآن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ؟ آﻳـﺎ رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻧﺪﻳﻦ ﺗﻼوت ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎﻃﻦ آﻧﺎن را ﺣﺮﻛﺖ داده و دل ﻫﺎي آﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﻟﺮزه در آورد؟‬
‫آﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎ اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻔﺮ و‬
‫ﺷﺪت ﻋﺪاوﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺮد؟‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬اﻣﺮوزه ﻗـﺮآن در ﻫـﺮ ﺟـﺎي دﻧﻴـﺎ ﺣﺘـﻲ در رادﻳـﻮ )ﻟﻨـﺪن و‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ( ﻫﻢ ﺗﻼوت ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺣﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮب از روزﮔﺎران ﻗﺪﻳﻢ آﻳﻪ ﻫـﺎي ﻗﺮآﻧـﻲ را‬
‫ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮآن را ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در درون و روح آﻧـﺎن ﻧﻔـﻮذ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻳﻪ ﻫﺎ را ﺧﻮب درك ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﺮوز ﻣﻴﺎن ﻗﺮآن و ﻣﺮدم ﺣﺠﺎب و ﻣﻮاﻧﻊ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻟﻐﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﺒﻬﺎت و اﻳﺮاداﺗـﻲ ﺑـﺮ‬
 ‫‪93‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در اذﻫﺎن ﻣﺮدم اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﻋﻤﺪه ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن دﻳﻨﻲ و آﮔﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن در ﻋﺼﺮ ﻛﻨـﻮﻧﻲ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم آﻧـﺮا ﻣـﻲ ﻓﻬﻤﻨـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﻗـﺮآن را در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻣﺮدم ﻗﺮاردﻫﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن آﺷﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻗﺮآﻧـﻲ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدم روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ و آن را در ذﻫﻦ و ﻓﻜﺮ ﻣﺮدم ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎر دﻳﮕـﺮ ﻟـﺬت‬
‫آن را ﺑﭽﺸﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻤﺎل وﺟﻮد ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ آن را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪﻋﺎﻟﻤﺎن دﻳﻨﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺮآن را ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﺎن و دروغ ﭘﺮدازان ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳـﻖ دﻋـﻮت‬
‫دﻳﻨﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دﻻﺋﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮدﻫﺎ را ﻗﺎﻧﻊ و ﺗﺸﻨﮕﻲ دﻟﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫دﻋﻮت رﻳﺎ ﻛﺎراﻧﻪ‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺎرب ﻣﻴﺎن ادﻳﺎن‬

‫روش ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ ﻫﻤﺎن اﺳﻠﻮب و روﺷﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﺗﺜﺒﻴـﺖ و‬
‫اﺳﺘﻘﺮار اﻳﻤﺎن در دﻟﻬﺎ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻧﺸـﺎن داده اﺳـﺖ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺮاي ﻫـﺪاﻳﺖ ﺧـﻮد و‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﺮدم ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻣﺮدم را ﻣﻮاﻓﻖ آن ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا و ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﮔﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻦ روش و اﺳﻠﻮب ﻗﺮآﻧﻲ‬
‫را ﺑﺎ دﻋﻮت ﺗﻘﺎرب و آﺷﺘﻲ ﻣﻴﺎن ادﻳﺎن ﻋﻴـﺐ دار و ﺑـﺪﻧﺎم ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﻛﻨﮕـﺮه ﻫـﺎ و‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎﻳﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻲ اﻋﺘﻤﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ دﻳـﻦ و‬
‫اﺑﻬﺎم و ﮔﻨﮕﻲ در آن ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ را ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫واﻗﻊ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه و ﺧﻄﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﺳﻼم را ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺖ‬
‫و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و آﻧﺮا در ﺑﻮﺗﻪ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪال ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﺎر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺬاﻫﺐ اﻳﻦ اﺳـﻠﻮب ﻗﺮآﻧـﻲ را‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬرآﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪94‬‬

‫‪
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
m‬‬

‫‪
v
u
t
sr
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h‬‬
‫‪ l
z
y
x
w‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٦٤ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺳـﺨﻦ دادﮔﺮاﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ )و ﻫﻤﻪ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲراﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و آن اﻳـﻦ( ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﻢ و ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ او ﻧﻜﻨﻴﻢ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫را‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﺋﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه )از اﻳـﻦ دﻋـﻮت( ﺳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ :‬ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻨﻘﺎد )اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺧﺪا( ﻫﺴﺘﻴﻢ‪(.‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻄﻼن و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ادﻳﺎن را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﻦ‬
‫ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻧﺪ و ﺑﺮاي آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر دوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ آﻧﺎن ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و آﻧﺎن را در ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎرواﻫﺎﻳﺸﺎن ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻣﻴﺎن ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﻲ و ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﺗﻠﻔﻴﻖ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﺮﺳﻨﺪﻛﻪ اﺳﻼم و ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳـﻚ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ آﺷـﺘﻲ دﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده و راه را ﮔﻢ ﻛﺮده و درﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﺳﻼم دﻳﻦ اﻟﻬﻲ و ﻣﻘﺪﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ و زﻧﺪه ﻫﺎ ﺣـﺎﻓﻆ و ﻧﮕﻬﺒـﺎن اﺳـﺖ و‬
‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن و ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ و آﺷﺘﻲ ﺻﻮرت دﻫﻴﻢ‪،‬‬
‫در ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﺎروا و اﺑﺎﻃﻞ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺻﻼح وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻼم ﺳﺮاﺳﺮ ﺣﻖ و‬
‫ﺻﻼح اﺳﺖ و رﺳﺎﻟﺖ و وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﺘـﺎب و دﻳـﻦ ﭘﺮوردﮔـﺎرﺧﻮد را‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن و ﻛﺘﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎه دارﻳﻢ‬

‫‪
l Ú
Ù
Ø
×
Ö
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٦ :‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻤﺎل از ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺿﻼل ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺪان ﺑﮕﺮوﻧﺪ وآن را ﺻﺎف وﭘﺎك و دور از ﺧﻠﻂ ﺑﻬﻢ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪95‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺧﻠﻂ وﺑﻬﻢ آﻣﻴﺨﺘﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ راه وﺳﻄﻲ را ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و ادﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨـﺪ ﻧﻜـﻮﻫﺶ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
k
j
i
h
g

f
e
d
c
b


a
`
m‬‬
‫‪
u


t
s
r


q
p
o
n

m
l‬‬
‫‪l
`
_
~

}
|
{
z
y
x
w
v‬‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٦٢ - ٦١ :‬‬
‫) و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻴـﺰي ﺑﻴﺎﺋﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آن را )ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ( ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ روي آورﻳـﺪ )ﺗـﺎ ﻗـﺮآن را ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و رﻫﻨﻤﻮدﺗﺎن دارد(‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )و‬
‫از ﺗﻮ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ از ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ(‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ )ﺧﺒﺚ ﻧﻔﻮس و ﺳﻮء( اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﻼﺋﻲ ﺑﺪاﻧﺎن رﺳﺪ )و ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺟـﺰ ﺗـﻮ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ( ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ )از اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﻈﻮري و( ﻣﻘﺼﻮدي ﺟﺰ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ )ﻣﺮدم( و اﺗّﺤﺎد )ﻣﻠّﺖ( ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن )ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫و ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل او‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را از ْآﻣﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗـﻮ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ دﭼﺎر ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ اﺣﺴﺎن و‬
‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
 ‫اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺻﻞ از اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي و ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد اﺳﻼم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻮر اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻞ در‬
‫واﻗﻊ ﺷﺎﻟﻮده و ﻟﺐ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗـﺮآن ﺑﺤـﺚ و ﺳـﺨﻦ از اﻳﻤـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﺰاﻓﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻳﻢ زﻳﺮا ﻗﺮآن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ذات ﺧﺪا ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳـﻪ اﻟﻜﺮﺳـﻲ و ﺳـﻮره‬
‫اﺧﻼص‪.‬‬
‫ﻳﺎ از دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺑﻲ ﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ و ﻳﺎ از دﻋـﻮت ﺑـﻪ ﺗـﺮك‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ در واﻗﻊ ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫دﻋﻮت ﺑﻪ اداي ﺣﻘﻮق او و ﺑﺎز داﺷﺘﻦ ﻣﺮدم از ﻋﺒﺎدت ﻏﻴﺮ او
ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎ از اﻣﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و ﻧﻬﻲ از ﻣﻌﺼﻴﺖ او ﺳﺨﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ اﻳﻨﻬـﺎ ﻫـﻢ از‬
‫ﻟﻮازم و ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﺎ از اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ در دﻧﻴﺎ ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺮاﻓﺘﻲ دارﻧﺪ و درآﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺤـﺚ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻛﺎﻓﺮان و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﻬـﺎ را در دﻧﻴـﺎ ﻣﺠـﺎزات ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻋﺬاﺑﻬﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺻﺤﺒﺖ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻧﺎم او در‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎﺗﺶ ﺣﺪود )‪(10062‬ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻴﺴﺖ دﻓﻌﻪ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ و ﺑـﺎرزي ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﺋﺮ اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﻨـﻪ‬
‫ﻳﻚ درﺧﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫ﺑﻨﻴﺎن دﻳﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮ اﻧﺪازه اﻳﻤﺎن اﻧﺴﺎن ﻗﻮي واﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﻬﻢ او از اﺳـﻼم ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪98‬‬

‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷـﺮح زﻳـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬دﻻﺋﻞ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ
و رد ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻗـﺮآن ﺑـﻪ دو روش ﺑـﺪان ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑﻴﺎن ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻬﻔﺘﻪ و دال ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﻮآﻓﺮﻳﻨﻴﻬﺎي او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ذات‪ ،‬اﺳﻤﺎء‪ ،‬ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺒﺎدت و ﻧﻔﻲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺮاي او و رد ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه اﻟﻬﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰﻳﻨﻪ درﺳﺖ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬دﻻﻳﻞ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ
‬

‫اول‪ :‬دﻟﻴﻞ ﻓﻄﺮت‬

‫ﻓﻄﺮه ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻋﺘﺮاف دارد‪.‬‬

‫ﻗﺮآن در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﻪ اﻃﺎﻟﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﭙﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻗـﺮآن‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﻓﻄﺮت ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ و رواﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ ﺷﺮك آﻟـﻮده ﻧﺸـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﺑـﻮدن او ﻧﻴـﺰ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻄﺮي ﺑـﻮده و ﺑـﺎ روان ﻫـﺮ ﻛﺴـﻲ ﻋﺠـﻴﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
³
²
±
°¯
®
¬
«
ª
©
¨§

¦
¥
¤
m‬‬

‫
‬ ‫´‪
l
¿
¾
½


¼
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬
‫ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٣٠ :‬‬
‫)روي ﺧﻮد را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ آﺋﻴﻦ )ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﺪا‪ ،‬اﺳﻼم( ﻛﻦ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﺷﺘﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﺮ آن ﺳﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺮﺷﺖ ﺧﺪا را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد )و آن را از‬
‫ﺧﺪاﮔﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺮﮔﺮاﺋﻲ و از دﻳﻨﺪاري ﺑﻪ ﺑﻲدﻳﻨﻲ و از راﺳﺘﺮوي ﺑﻪ ﻛﺠﺮوي ﻛﺸـﺎﻧﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ دﻳـﻦ و آﺋـﻴﻦ ﻣﺤﻜـﻢ و اﺳـﺘﻮار و ﻟـﻴﻜﻦ اﻛﺜـﺮ ﻣـﺮدم )ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي را(‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻄﺮت ﻫﻤﺎن ﭘﺪﻳﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﺗﻤـﺎم ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان و ﻣﺤﻘﻘـﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ادﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﻫﺎﻳﻲ ‪ -‬ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آن ﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ – ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و ﺗﻘـﺪس آن ﻫـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺣﺘﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ ي ﻋﺼﺮﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻌﻲ وﺗﻼﺷﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧـﻮد را از ﻗﻴـﺪ ﺑﻨـﺪﮔﻲ ﺧـﺪا رﻫـﺎ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﻣﺴﻠﻚ ﺧﻮد را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻣـﻲ ﺑﻴﻨﻴـﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟﺴـﺪ‬
‫ﺧﺪاي ﺳﺎﺧﺘﮕﻴﺸﺎن در ﻣﻴﺪان ﺳﺮخ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻳﺎدﺑﻮد و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز وﻓﺎت رﻫﺒﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮوﺗﻨـﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪100‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪاي ﻳﮕﺎﻧـﻪ اﻣـﺮي اﺳـﺖ‬
‫ﻓﻄﺮي‪ ،‬ﭼﺮا اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺒﻮدان ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻋﺒﺎدت ﻛﺮدهاﻧﺪ؟‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﻄﺮت‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﻟﻖ و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻳﮕﺎﻧـﻪ‬
‫دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي اﻧﺴﺎن را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎن را از‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﺪران در روح و روان ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻛﺎرﻧﺪ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻌﻠﻤـﺎن و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﻮآﻣﻮزان اﻟﻘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻄﺮت را آﻟﻮده ﻧﻤﻮده و‬
‫ﭘﺮده اي روي ﭼﺸﻤﻬﺎي آﻧﺎن ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺧـﺪاي‬
‫واﻗﻌﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻣﻬﺮﺗﺄﻳﻴـﺪ زده و در ﺣـﺪﻳﺜﻲ ﻛـﻪ ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪D5679:‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪56 ;<  56 1= > (?" @-A B. $C  1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪34‬‬
‫‪8‬‬
‫) ﻫﺮ ﻧﻮزادي ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﭘﺎك ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﺪ اﻣﺎ واﻟﺪﻳﻦ )و ﻫﻤﺎن ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﻴﻄـﻲ(‬
‫او را ﻳﻬﻮدي و ﻳﺎ ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﻳﺎ ﻣﺠﻮﺳﻲ ﺑﺎر ﻣﻲ آورﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ )ﻳﺴﻠﻤﺎﻧﻪ( ﻳﻌﻨـﻲ واﻟـﺪﻳﻦ و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ او را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮاﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻣﻘﺘﻀﻲ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻓﻄﺮت‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻮزاد را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﻓﻄـﺮت‬
‫او را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﻢ آﻳﺎ ﻣﻮﺣﺪ و اﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣـﻲ آﻳـﺪ؟ ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻴﻢ‪:‬‬
‫آري‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮط آن ﻛـﻪ ﺷـﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧـﺲ او را ﻣﻨﺤـﺮف ﻧﻜﻨﻨـﺪ و ﻓﻄـﺮت او را آﻟـﻮده‬
‫ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺟﻦ آﻧﺎن را رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻬﺪه ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﻲ آدم را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫وذﻟﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻧﺴـﺎن را ﻋﺒـﺎدت ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺮده اي را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬واي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن و ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺮاي آﻧﺎن‪.‬‬
 ‫‪101‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫
‬ ‫‪
l
ñ
ð
ï
î
í
ì
ë
ê
é
è
m‬‬

‫ﺹ‪٨٣ - ٨٢ :‬‬
‫)ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺰّت و ﻋﻈﻤﺘﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ )در ﭘﺮﺗﻮ ﻋﻤﺮ ﺟﺎوﻳﺪان و ﺗﻼش ﺑـﻲاﻣـﺎن(‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﮔﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺗـﻮ از اﻳﺸـﺎن را )ﻛـﻪ ﺑـﺮ آﻧـﺎن‬
‫ﺳﻠﻄﻪ و ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و وﺳﻮﺳﻪام در اﻳﺸﺎن ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد(‪(.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻗﻠـﺐ اﻧﺴـﺎن ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫دراﻋﻤﺎق دﻟﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﺍﻥ ﺍﻟﺸﻴﻄﺎﻥ ﳚﺮﻱ ﻣﻦ ﺍﻻﻧﺴﺎﻥ ﳎﺮﻱ ﺍﻟﺪﻡ ﻭ ﺍﻧ‪‬ﻲ ﺧﺸﻴﺖ ﺃﻥ ﻳﻘﺬﻑ ﰲ ﻗﻠﻮﺑﻜﻤﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﺮﹰﺍ« ﺍﻭ ﻗﺎﻝ‪ » :‬ﺷﻴﺌﺎ«‬
‫) ﺷﻴﻄﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮن در رﮔﻬﺎي اﻧﺴﺎن ﻋﺒﻮرﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣـﻦ از اﻳـﻦ ﻣـﻲ ﺗﺮﺳـﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن در دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد را اﻟﻘﺎ ﻛﻨﺪ‪( .‬‬
‫ﻗﺮآن ﺷﻴﻄﺎن را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
e
d
c
b
a
`
m‬ﺍﻟﻨﺎﺱ‪« ٥ :‬‬

‫)وﺳﻮﺳﻪﮔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد )و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي زﺷﺘﻲ و ﮔﻨﺎه و ﺗﺮك ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ و واﺟﺒﺎت ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ(‪(.‬‬
‫در رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ از ﺟﻨﻴﻬﺎ دارد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ وادار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪:‬‬

‫‪ l
µ
´
³
²

±
°
¯
®
¬
«
ª
©
m‬ﻕ‪٢٧ :‬‬

‫))ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ( ﻫﻤﺪم او )ﺑﻮده اﺳﺖ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ او را‬
‫ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن و ﺳﺮﻛﺸﻲ )از ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺰدان( وا ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او ﺧـﻮد در ﮔﻤﺮاﻫـﻲ ژرف‬
‫)و دور از ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎﺗﻲ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ از دﺳﺖ اﻳﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺪ ﻧﺠﺎت ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪاي ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﭘﻨـﺎه‬
‫ﺑﺒﺮد‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ .1712/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪2175‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪102‬‬

‫‪
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
m‬‬

‫}
~
_
`
‪
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪ l
i
h
g‬ﺍﻟﻨﺎﺱ‪٦ - ١ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدﻣﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ و ﺣـﺎﻛﻢ )واﻗﻌـﻲ( ﻣﺮدﻣـﺎن‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد )ﺑﻪ ﺣﻖّ( ﻣﺮدﻣﺎن‪ .‬از ﺷﺮ وﺳﻮﺳﻪﮔﺮي ﻛﻪ واﭘﺲ ﻣﻲرود )اﮔﺮ ﺑﺮاي ﭼﻴﺮهﺷـﺪن‬
‫ﺑﺮ او‪ ،‬از ﺧﺪا ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻲ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﭘﻨﺎﻫﺶ داري(‪ .‬وﺳﻮﺳﻪﮔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد )و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي زﺷﺘﻲ و ﮔﻨﺎه و ﺗﺮك‬
‫ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ و واﺟﺒﺎت ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ(‪) .‬در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ( از ﺟﻨّﻴﻬﺎ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪(.‬‬
‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺟﻦ در ﻓﺴﺎد و آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ را اﻳﻔﺎ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﺣﻤﺎر رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ روزي رﺳﻮل اﻛـﺮم ص‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اي اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﺧﻄﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪2 : 
  <:H. I H!J K:H8 .E F 6-  ( F' G‬‬
‫‪M1. 5HN6  34‬‬
‫‪O‬‬
‫‪,!<1 V. !J" ,WXYZ ![ \'  ,!H4 R<Q M1. SHT U6'  ,PQ‬‬
‫‪/_ 6AH 5( `6 a  ( 4b F c-   ,] SHHQ‬‬
‫‪E‬‬ ‫ ^‪ ] S C -Q‬‬
‫)اي ﻣﺮدم! آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮرداده ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻴﺪ و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎد ﺑﺪﻫﻢ‪ :‬ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﻢ داده ام ﺣـﻼل‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﺑﺪور از اﻧﺤﺮاف آﻓﺮﻳﺪه ام‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫آﻧﻬﺎ آﻣﺪه وآﻧﻬﺎ را از آﺋﻴﻨﺸﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﻮده و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑـﺮاي آﻧـﺎن ﺣـﻼل ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ و اﻧﺒﺎز ﻗـﺮار‬
‫‪1‬‬
‫دﻫﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪2197/4 :‬‬
‫‪103‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻓﻄﺮت را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‬

‫ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﻣﻮاﻧﻊ از روي ﻓﻄﺮت ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑـﻼ و ﻣﺼـﻴﺒﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫داﻣﻨﮕﻴﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻣﻜﺎن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﻘـﺪور‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻄﺮت را زﻧﮓ آﻟﻮده ﻛﺮده اﻧﺪ زدوده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻘـﺪر اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻣﻠﺤﺪ و ﺑﻲ دﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﺷـﺪن درﮔـﺮداب ﺑـﻼ و ﻣﺼـﻴﺒﺘﻬﺎ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻮي اوﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻛﻢ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺸـﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺛﺮﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﻣﻨﮕﻴﺮآﻧﻬﺎ ﺷﺪه او را در ردﻳﻒ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
i
h
g
f

e
d

c
b
a
`_
^
]
\
[
Z
m‬‬

‫‪
v
u
t
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j‬‬
‫‪
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
xw‬‬
‫‪

le‬ﻳﻮﻧﺲ‪٢٢ :‬‬
‫)زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﺎد آن ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻴـﺪ‬
‫ﻧﺎﮔﺎه در ﮔﺮداب ﺗﻨﺪ ﻫﺎ و اﻣﻮاج ﺗﻼﻃﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﻳﻨـﺪ و ﻳﻘـﻴﻦ دارﻳـﺪ ﻛـﻪ در ﺑـﻼ‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﻣﻄﻴﻊ ﺧﺪا ﺑﻮده و او را ﺻﺪا ﻣﻲ زﻧﻴـﺪ و‬
‫ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﮔﺮ از اﻳﻦ ﺑﻼ ﻣﺎ را رﻫﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪي آﻧﮕﺎه از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷـﻜﺮ ﮔـﺬار ﺗـﻮ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﻻﺑﺪ ﺷﻨﻴﺪه اﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﺺ ﻓﻨﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮ وآﻧﺴﻮ ﭘﺮﻳﺪه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻠﺒﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ از ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫آن ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺤﻈـﺔ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزي‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻟﺤﺎد و ﺑﻲ ﺑﺎوري از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫زﻣﺰﻣﻪ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺻﺪق و اﺧﻼص ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔـﺎرﺧﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آري در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺗﺼـﻮر ﺷـﺮك و ﺑـﻲ‬
‫دﻳﻨﻲ از ذﻫﻨﻬﺎ رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﻪ و اﺛﺮي از آن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪104‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺸﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد‬

‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻋﺮﺑﻬــﺎﻳﻲ ﻛــﻪ رﺳــﻮل ﺧــﺪاص ﺑــﻪ ﺳــﻮي آﻧﻬــﺎ ﻣﺒﻌــﻮث ﺷــﺪه ﺑــﻮد‪ ،‬ﺑــﻪ وﺟــﻮد‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎراﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ و او را ﻳﮕﺎﻧـﻪ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ ﻣـﻲ داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻳﮕﺎﻧﻪ روزي دﻫﻨﺪه اﺳـﺖ و ﺳـﻮد و زﻳـﺎن ﺑـﻪ دﺳـﺖ او اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ او‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﺑﺮاي ﻣﻠﺰم ﻛﺮدن و وادار ﻧﻤﻮدن ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻨـﺪﮔﻲ ﺧـﺪاي‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ و اﺧﻼص دﻳﻦ ﺑﺮاي او‪ ،‬درﻣﻮرد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﻣﺎﻟـﻚ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﻮال ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻨﻜـﺮ آن ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪
³
²±
°

¯
®¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
m‬‬

‫´
‪ l
¸
¶
µ‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٥ :‬‬
‫)ﻫﺮ ﮔﺎه از آﻧﺎن )ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻧﺒﺎزﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﭙﺮﺳﻲ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ‬
‫و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا‪) .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺘﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺒﺎزﻫـﺎ ﺳـﺎزﻧﺪه‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده و ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ(‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪا را )ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ آن‬
‫اﻧﺪازه روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ(‪ .‬وﻟﻲ اﻛﺜﺮ آﻧﺎن )ﭼﻨﺪان ﭼﻴﺰي(‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ )و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻋﺘﺮاف ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻋﺒﺎدت را ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ(‪(.‬‬
‫در ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻨﻮن ﻧﻴﺰﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
°
¯
®¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
m‬‬

‫‪
¼

»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²

±‬‬
‫½
¾¿
‪
Ê
É
È
Ç

Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬
‫‪
Ø
×
Ö
ÕÔ
Ó
Ò
Ñ


Ð

Ï
Î
Í
Ì
Ë‬‬
‫‪ l
Ù‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٨٩ – ٨٤ :‬‬
‫‪105‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬زﻣﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ از آن ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ داﻧﺎ و ﻓﺮزاﻧﻪاﻳﺪ؟! )ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻧﺪاي ﻓﻄﺮت‪ ،‬و ﺑﺪاﻫﺖ ﻋﻘﻞ( ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫و ﺳﺎﻛﻨﺎن آن( از آن ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و ﻳﺎدآور ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﺪ )ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ و ﺑﺲ؟ (‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴـﻲ ﺻـﺎﺣﺐ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ؟ )آﻳﺎ ﻣﻠﻚ ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺑﺮ آﻧﻬـﺎ از آن‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟ (‪ .‬ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از آن ﺧـﺪا اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﭘـﺲ ﭼـﺮا ﭘﺮﻫﻴﺰﮔـﺎري ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ )و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﻓﺮﺟﺎم ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺰدان‪ ،‬ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺟﻬﺎن ﺑﻪ دور ﻧﻤﻲدارﻳﺪ؟!(‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﺰرگ ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫را در دﺳﺖ دارد )و ﻣﻠﻚ ﻓﺮاخ ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘـﻪ ﺑـﺮ ﻣﻮﺟـﻮدات‪ ،‬از آن او‬
‫اﺳﺖ؟( و او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﻲدﻫﺪ )ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ( و ﻛﺴﻲ را )ﻧﻤﻲﺗﻮان( از‬
‫)ﻋﺬاب( او ﭘﻨﺎه داد‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻬﻤﻴﺪه و آﮔﺎﻫﻴﺪ؟! ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از آن ﺧـﺪا اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﻮل )ﻫـﻮي و ﻫـﻮس و وﺳﻮﺳـﻪ ﺷـﻴﺎﻃﻴﻦ را( ﻣـﻲﺧﻮرﻳـﺪ و )از ﺣـﻖ‬
‫ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر( ﺟﺎدو و ﺟﻨﺒﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻛﻌﺒﻪ را ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺞ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﺋﺮ ﻋﺒﺎداﺗﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻔﺮ ﻣﺮدم اﻣﺮوزه ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺧﻄﺮ ﻧﺎﻛﺘﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻻﺋﻞ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺴـﻨﺪه ﻛﻨـﻴﻢ زﻳـﺮا ﻓﻄـﺮت اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫اوﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ وﺣﺘﻲ درﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﻣﻨﻜـﺮﻳﻦ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺪا را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎراﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ درﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ذﻛﺮ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﺮوز اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ را اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺧـﻮد ﻗـﺮار داده و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را روي آن ﺑﻨـﺎ ﻧﻬـﺎده اﻧـﺪ و دوﻟﺘﻬـﺎﻳﻲ را روي آن ﺗﺸـﻜﻴﻞ داده اﻧـﺪ و‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺪان ﮔﺮوﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي دﻧﻴﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫و درﺑﺎره آن ﭼﻨﺪﻫﺎ ﻛﺘﺎب ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛـﻪ آن را ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﺣﻜﻤﺘـﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪106‬‬

‫ﻣﺪون و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺪرﻳﺲ و آﻣﻮﺧﺘﻨﻲ ﻗﺮار داده اﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ و روي آن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻘﺪاري اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ وﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫـﻴﻢ و‬
‫در رد آن ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫دﻟﻴﻞ دوم‪ :‬آﻓﺮﻳﺪه را آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري ﻻزم اﺳﺖ‬

‫ﻗﺮان ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ دروغ ﭘﺮداز‪ ،‬دﻻﻳﻠﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮدﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﺪان اﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ اﻧﻜﺎر و رد آن را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
h
gf
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
m‬‬

‫‪ l
k
j
i‬ﺍﻟﻄﻮﺭ‪٣٦ – ٣٥ :‬‬
‫)آﻳﺎ اﻳﺸﺎن )ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻮري از ﻋﺪم ﺳﺮ ﺑﺮ آوردهاﻧﺪ و( ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧـﺎﻟﻘﻲ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ؟! ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﻃﺎﻟـﺐ ﻳﻘـﻴﻦ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﻘـﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪهاﻧـﺪ؟ و ﻳـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ )ﺧﻮدﺷـﺎن ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را آﻓﺮﻳـﺪهاﻧـﺪ و( ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﻧﺪ؟(‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ وﺟﻮد دارﻳﺪ و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ اﻧﻜـﺎر ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺟﺎي ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺶ‬
‫ﺳﺒﺒﻲ را ﻻزم دارد و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﻬﺎي ﺷـﺘﺮ در ﺻـﺤﺮاﻫﺎ آن را درك‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺍﻟﺒﻌﺮﺓ ﺗﺪ ﹼﻝ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﺒﻌﲑ ﻭ ﺍﻷﺛﺮ ﻳﺪ ﱡﻝ ﻋﻠﻲ ﺍﳌﺴﲑ ﻓﺴﻤﺎﺀ ﺫﺍﺕ ﺃﺑـﺮﺍﺝ ﻭ ﺃﺭﺽ ﺫﺍﺕ‬
‫ﻓﺠﺎﺝ‪ ،‬ﺍﻻ ﺗﺪﻝ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻢ ﺍﳋﺒﲑ؟!«‬
‫ﻣﺪﻓﻮع ﺷﺘﺮ ﻧﺸﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﺷﺘﺮ اﺳﺖ و آﺛﺎر ﻗﺪم ﻫﺎي ﻋـﺎﺑﺮان ﻧﺸـﺎن وﺟـﻮد آﻧـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﺳﻤﺎن ﻫـﺎي ﺑـﺮج دار و زﻣﻴﻨﻬـﺎي داراي راه ﻫـﺎي ﻋﺪﻳـﺪه ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫‪107‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از وﺟﻮد ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢ و آﮔﺎه ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭘﻴﺮاﻣﻮن زﻧﺪﮔﻲ و زﻧﺪه ﻫﺎ ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺪان اﺷﺎره دارد ﻫﻤﺎن ﭼﻴـﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‪ ،‬آن را‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰﻣﻤﻜﻨﻲ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺒﻴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ واﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آﻳﺪ زﻳﺮاﭼﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺒﺎب ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺧﻮﻳﺶ را ﻧـﺪارد و‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد را ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﻮد آن را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺒﺨﺸﺪ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ اﻳﻦ ﻗﺎ ﻧﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺻﺤﺮاي رﺑﻊ ﺧﺎﻟﻲ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺑﺎدﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در آن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ وزﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آﺛﺎر ﺷﻬﺮي را ﻛﻪ در زﻳﺮ رﻳﮕﻬﺎ ﻣﺤﻮ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛﺸـﻒ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻨﺎي آن ﺷﻬﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ذﻫﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻢ ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮده ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﺪ ﺑﺎد ﻫﺎ و ﺑﺎران ﻳﺎ ﮔﺮﻣـﺎ و ﺳـﺮﻣﺎ و ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ دﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در اﺛﺮ ﺣﻮادث ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺮدم او را ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘـﻞ و ﺧـﺮد داﻧﺴـﺘﻪ و دﻟﺸـﺎن ﺑـﻪ ﺣـﺎل او ﻣـﻲ‬
‫ﺳﻮﺧﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺗﺮﺣﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه و ﺳـﭙﺲ‬
‫روي زﻣﻴﻦ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن دراﻳﺠﺎد آن دﺧﺎﻟﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ درﻏﺮاﺑﺖ و ﺷﮕﻔﺘﻲ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﮔﻔﺘﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺪارد و ﺣﺘﻲ ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫اﻧﮕﻴﺰ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﻋﺪم ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻴﺰي را وﺟﻮد ﺑﺨﺸﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪108‬‬

‫ﺷﻬﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻗﻄﻌﺎً ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟـﺪ و ﺳـﺎزﻧﺪه‬

‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻋﺎﻣﻞ و ﻧﺸﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﺎً ﺳﺎﺧﺘﻪ دﺳﺖ اﻓﺮادي ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﻣﺎﻫﺮ در ﻓﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزي و‬
‫آﺷﻨﺎ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄـﻪ آن رﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ و آن را اﻣﺮي ﻋﺠﻴـﺐ و ﺷـﮕﻔﺖ آور ﻧﻤـﻲ داﻧـﻴﻢ زﻳـﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻨﮕﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ردﻳﻒ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ آن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ آن ﺳﻨﮓ ﺧﻮد ﺑﺨﻮد ﺑﻪ ﺑـﺎﻻي آن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻤﺎً اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﺑﻪ آن ﺟﺎ اﻧﺘﻘـﺎل داده اﺳـﺖ زﻳـﺮا ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺻﻌﻮد را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ آور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮرﻗﻄﻌﻲ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺪون‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺴـﺎزد وﻳﻘـﻴﻦ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺧﻮدش‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺳﻨﮕﻲ از ﻛﻒ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫آن ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد و آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎري را ﻻزم‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آن را ﺑﺪون ﻣﻮﺟﺪ ﺟﺎﺋﺰ و ﻣﻤﻜـﻦ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ .‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻳﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺳﻨﮓ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
m‬‬

‫¯
‪ l
±
°‬ﻏﺎﻓﺮ‪٥٧ :‬‬
‫)ﻗﻄﻌﺎً آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ )از ﻋﺪم در آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ( ﺑﺴﻲ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳـﺖ از‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺮدﻣﺎن )در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي ﺷﺮوع زﻧﺪﮔﻲ در آن ﺟﻬﺎن( و ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن )ﻛﻪ ﻛﻔّﺎر و ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را درﺳﺖ( ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪109‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻣﺎ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﺮدﻫﺎ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺪان روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﻳﺎ آن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ و ﺑـﺪان اﻋﺘـﺮاف ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ راه ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻋﻨﺎد در ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ وﺟﻮد ﺧـﺪا ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از زﻧﺎدﻗﻪ )ﻣﻨﻜـﺮ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺪا(روﺑﺮو ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺑﺤـﺚ و ﺟـﺪل در ﻣـﻮرد ﺧـﺪا ﭘﺮداﺧﺘـﻪ وآن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ازآﻧﻬﺎ ﺳﻮال ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ در ﻣﻮرد ﺷﺨﺼـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ؟‬
‫ﻛﺸﺘﻴﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﺮ از اﻣﻮال و اﺟﻨﺎس ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻮاج ﻣﺘﻼﻃﻢ درﻳﺎ و ﺗﻨـﺪ ﺑﺎدﻫـﺎ آن را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ آن ﻛﺸﺘﻲ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ آن را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ ﻳـﺎ ﻧﻴﺮوﻳـﻲ آن را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآورد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺨﻮد و ﺑﺪون ﻧﺎﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛـﺮد‪ ،‬آﻳـﺎ‬
‫ﻋﻘﻼً ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي را ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬آن‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔﻮار ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﺤﺎل و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫وﺟــﻮد و اﺳــﺘﻤﺮار اﻳــﻦ ﺟﻬــﺎن ﻫﺴــﺘﻲ را ﺑــﺎ اﻳــﻦ ﻫﻤــﻪ ﮔﺴــﺘﺮدﮔﻲ و ﭘﻴﭽﻴــﺪﮔﻲ و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﺶ ﺑﺪون آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲ داﻧﺪ ؟!‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎده و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار را‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﭼﻴـﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره دارد‪:‬‬

‫‪ l
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
m‬ﺍﻟﻄﻮﺭ‪٣٥ :‬‬

‫)آﻳﺎ اﻳﺸﺎن )ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻮري از ﻋﺪم ﺳﺮ ﺑﺮ آوردهاﻧـﺪ و( ﺑـﺪون ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺧـﺎﻟﻘﻲ‬
‫آﻓﺮﻳــﺪه ﺷــﺪهاﻧــﺪ؟ ﻳــﺎ اﻳــﻦ ﻛــﻪ )ﺧﻮدﺷــﺎن ﺧﻮﻳﺸــﺘﻦ را آﻓﺮﻳــﺪهاﻧــﺪ و( ﺧﻮدﺷــﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﻧﺪ؟(‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺗﺴـﻠﻴﻢ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري دارد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ او ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ وﺟـﻮد آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر را ﺑـﻪ‬
‫روﺷﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻴﻎ و رﺳﺎ و ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷـﻨﻴﺪﻧﺶ‬
‫روح و روان اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻟﺮزه در ﻣﻲ آورد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪110‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت ﺟﺒﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻣﻄـﻢ ﻧﻘـﻞ ﻛـﺮده ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻧﻤﺎز ﻣﻌﺮب ﺳﻮره اﻟﻄﻮر را ﺗﻼوت ﻣﻴﻜﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﻪ‪
\
[
Z :‬‬
‫]
^
_
`
‪ H
a‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻦ از ﺷﺪت ﻟـﺮزه ﭘـﺮواز‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻨﺪ‬
‫اﻣﺎم ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﻄﺎﺑﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻟﺮزه درآﻣﺪن ﻗﻠـﺐ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻌﻄﻢ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ  اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم آﻳـﻪ را ﻛـﺎﻣﻼً درك‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي روﺷﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﭘـﻲ ﺑـﺮده‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ وﺳﺮﺷﺖ ﭘﺎك و ﺗﻴﺰﻫﻮﺷﻲ او ﻣﺤﺘﻮي آﻳﻪ را ﺑﺮاﻳﺶ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻄــﺎﺑﻲ در ﺗﻔﺴــﻴﺮآﻳﻪ )‪ H
a
`
_
^
]
\
[
Z‬اﻳــﻦ ﭼﻨــﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺟـﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴـﺖ ﭼـﻮن‬
‫ﺗﻌﻠﻖ و ﭘﻴﻮﻧﺪ آﻓﺮﻳﺪه ﺑﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر از ﺿـﺮورﻳﺎت ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬ﭘـﺲ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺧـﺪاي‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﺑـﺪون آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟! ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺗﺒـﺎﻫﻲ و‬
‫ﺑﻄﻼن اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﻮد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗـﺪرت و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ آﻧـﺮا‬
‫دارد و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ؟! ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو راه ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ و ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري دارﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ وي‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
k
j
i
h
gf
e
d
c
m‬ﺍﻟﻄﻮﺭ‪٣٦ :‬‬

‫)ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ؟! ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﻃﺎﻟﺐ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،603/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.4854‬‬

‫‪ 2‬اﻻﺳﻤﺎ و اﻟﺼﻔﺎت ﺑﻴﻬﻘﻲ‪391/1:‬‬
‫‪111‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ وﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ادﻋﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪ ﭘـﺲ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم دﻟﻴﻠﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻮده ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮد‬
‫آﻧﺎن‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ وﻣﺒﺎﺣﺜﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا اداﻣﻪ آن ﺳﻮدي ﻧﺪارد اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎن ﻟﺠﻮج و ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﭘﻴﺪا ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪) :‬ﻣﻦ ﺧﻮدم را آﻓﺮﻳـﺪه‬
‫ام( ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮگ وزﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
m‬‬

‫‪
t l
s
r
q
p
o
n
m
l‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪
٢٥٨ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮي از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ درﺑﺎره )اﻟﻮﻫﻴ‪‬ﺖ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ( ﭘﺮوردﮔـﺎرش راه‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﺳﺘﻴﺰ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﻋﻠّﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪو ﺣﻜﻮﻣـﺖ و ﺷـﺎﻫﻲ داده‬
‫ﺑﻮد )و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﻤﻲ ﻇﺮﻓﻴ‪‬ﺖ از ﺑﺎده ﻏﺮور ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺪه ﺑـﻮد(؟ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ )ﺑﺎ دﻣﻴـﺪن روح در ﺑـﺪن و ﺑـﺎزﭘﺲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ آن(‬
‫زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال ﭼﻪ ﺑﻮد؟‬
‫ﺳﺆال دﻳﮕﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﻋﺠﺰاو را ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﻧﻤﻮد و ﺳـﺨﻦ اوﻟـﻲ او را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪l
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
m‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٨ :‬‬
‫)اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧﻮرﺷـﻴﺪ را از ﻣﺸـﺮِق ﺑﺮﻣـﻲآورد‪ ،‬ﺗـﻮ آن را از ﻣﻐـﺮب‬
‫ﺑﺮآور(‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳـﻦ ﺷـﺪﻛﻪ
‪l
j
i
h
g
f
e
dc
b
a
m‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٨ :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪112‬‬

‫ﭘﺲ آن ﻣﺮد ﻛﺎﻓﺮ واﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺒﻬﻮت ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﻜﺎر )ﻣ‪‬ﺼﺮّ ﺑﺮ ﺗﺒﻬﻜﺎري‪،‬‬
‫و دﺷﻤﻦ ﺣﻖ( را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﻮدم را آﻓﺮﻳﺪه ام‪ .‬اﻣﺎ آﻳـﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟! وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺪم ﻧﺘﻮاﻧﺪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ادﻋـﺎي‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﻬﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻻﺑﺪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮدﺷـﺎن‬
‫آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن او‪ ،‬ﻫﻤﺎن ذات ﭘﺮوردﮔﺎر
اﺳﺖ‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎن وﺳﺮﺷﺖ آﻓﺮﻳـﺪه ﻫـﺎ از درك و درﻳﺎﻓـﺖ ﻣﺮاﺣـﻞ اﺳـﺒﺎب و‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎي آن ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده وﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﻏﺎز‬
‫و ﺑﺪاﻳﺖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل اﺷـﻴﺎء و ﭘـﻲ‬
‫ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻳﺎس و ﻧﺎاﻣﻴﺪي ﻛﺮده و اﻧﺼﺮاف ﺧﻮد را از ﺗﻼش در اﻳـﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻼم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﻗﺪم‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻴﺪان را ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻛـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ وآﮔـﺎﻫﻲ ﻋـﺎﻟﻢ و ﺟﺎﻫـﻞ در‬
‫ﻣﻮرد آن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﺪ‬

‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻳﺎس و ﻧﺎاﻣﻴﺪي ﺑﺸﺮ درﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻘﻴﻦ اﺟﻤﺎﻟﻲ و ﻣﺨﺘﺼﺮي روﺑﺮو اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻋﻘﻠـﻲ‬
‫ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف دارد وآن اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ اﻧـﺪازه ﺳﻠﺴـﻪ اﺳـﺒﺎب و‬
‫ﻣﺴﺒﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاه ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و ﻣﺤﺪود ﻓﺮض ﺷـﻮﻧﺪ ﻳـﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ‬
‫وﻏﻴﺮ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻔﻬﻴﻢ‪ ،‬وﺟﻮد ﻋﻘﻼﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻴﺰ دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺎز‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﺑﻘﺎﻳﺶ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮده ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از او ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮﻧﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻤﻜﻨﺎت در ﭘﺮده اﺑﻬﺎم ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)اﮔﺮ ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺋﻲ وﺟﻮد ﺑﺨﺶ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ(‬
‫‪113‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬

‫اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و اﻣﺮوز ﻫﻢ‬
‫ﻣﺠﺪداً ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻت را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫وﺟﻮد ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺗﻼش ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺒﻬﺎت را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ و ﺑﻄﻼن آن ﻫﺎ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﺎدف‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻟﻴﻞ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫـﺪ و آن ﻫـﺎ را وادار ﺑـﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺎﻳﻞ ﺑـﻪ ﺑﻮﺟﻮدآﻣـﺪن‬
‫اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺪون آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ درﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ اي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺑﻮده و ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ در ﻟﻴﺴـﺖ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻗـﺮار‬
‫دارد ﻛﻪ از ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺰ ﻋﻨﺎد و زورﮔـﻮﻳﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﻟﻴﻠـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺮدﻫﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺶ ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل روي ﻣﺎﺷـﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و دﻛﻤﻪ ﻫﺎي ﺣﺮوف آن را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬روي ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫از ﻛﺎﻏﺬﻫﺎ داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺷﻜﺴﭙﻴﺮ ﭼﺎپ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﻌﻞ و اﻧﻌﻔﺎﻻت ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ در )ﻣﺎده( ﻃﻲ ﺑﻠﻴﻮﻧﻬـﺎ ﺳـﺎل‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫آﻗﺎي وﺣﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ )ﻫﺴﻜﻠﻲ(ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺨﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻮچ و ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ زﻳﺮا از ﺑﺪو ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎ اﻣـﺮوز ﻣـﺎ ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻮرد را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺼﺎدف و اﺗﻔﺎق ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﺑـﺰرگ و ﺷـﻜﻔﺖ‬
‫آوري ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫وﺣﻴﺪ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ در رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد زﻧﺪﮔﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑـﻪ وﺟـﺪ آﻣـﺪه اﺳـﺖ در ﻧـﻮع ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻓﻼن ﻛﺘﺎب ﻟﻐﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﺣﺠﻴﻢ در اﺛﺮ ﻳﻚ‬
‫اﻧﻔﺠﺎر در ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪114‬‬

‫آﻗﺎي وﺣﻴﺪ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن در اداﻣﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻠـﻢ رﻳﺎﺿـﻲ ﻛـﻪ ﻗﻀـﻴﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدف را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ رد ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻲ را ﻛﻪ وﺣﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن از ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺮﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرﻳﺴـﻮن‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‬
‫»اﮔﺮ ده درﻫﻢ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ از ﻋـﺪد ﻳـﻚ ﺗـﺎ ده را روي آن ﻫـﺎ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺟﻴﺐ ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺧﻮب ﺑﻬﻢ ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﻳﻨﻜﻪ در دﻓﻌـﻪ اول ﺳـﻜﻪ اي را ﻛـﻪ روي آن ﻋـﺪد ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ در ده )ﻳﻚ دﻫﻢ( اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻜﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻜﻪ ﻫﺎ‬
‫از ﻳﻚ ﺗﺎ ده ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺪدي ﻛﻪ روي آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻳﻚ در ده‬
‫ﺑﻴﻠﻴﻮن )ﻳﻚ ده ﺑﻠﻴﻮﻧﻢ(اﺳﺖ‪.‬‬
‫روي اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﮔﺮ وﺟﻮد ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﺗﻔـﺎﻗﻲ و ﺗﺼـﺎدﻓﻲ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺪت زﻣـﺎﻧﻲ را ﺑﺎﻳـﺪ در ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ‪.‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻣﺪت زﻣﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آن ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﻴﻮه‪ ،‬در واﻗـﻊ ﻳـﻚ اﻣـﺮ‬
‫وﻫﻤﻲ و ﺧﻴﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮر آن‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ دﻳـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﺣﻜﺎﻳـﺖ ازآن دارد ﻛـﻪ‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري ﺣﻜﻴﻢ و داﻧﺎ و آﮔﺎه آن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧـﺎدان و‬
‫ﺳﺘﻤﻜﺎراﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
m‬‬

‫‪
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q‬‬
‫‪
¸
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥‬‬
‫‪ l
½
¼
»
º
¹‬ﻋﺒﺲ‪٢٩ - ١٧ :‬‬
‫)ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎد اﻧﺴﺎن! ﭼﻪ ﺧﺪا ﻧﺸـﻨﺎس و ﻧﺎﺳـﭙﺎس اﺳـﺖ! ﺧـﺪا او را از ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ؟! او را از ﻧﻄﻔﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻗﻮ‪‬ت و ﻗﺪرت )و ﺟﻤﺎل و ﻛﻤﺎل( ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ راه )ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي( را ﺑﺮاي او آﺳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺗﺎ راه ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫‪115‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪ ،‬و راه ﺿﻼﻟﺖ را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﺪ(‪ .‬ﺑﻌﺪ او را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧـﺪ و وارد ﮔـﻮرش‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺖ او را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰا ﻫﺮﮔـﺰ! اﻧﺴـﺎن )ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻃﻮل ﺣﻴﺎت( دﺳﺘﻮري را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺪو داده اﺳﺖ )و وﻇﺎﺋﻔﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺮاي وي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ اﻟﻬﻲ اﺳـﺖ( ﻫﻨـﻮز ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز‬
‫اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ! اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻏﺬاي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮد و درﺑﺎره آن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ )ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎ آن را ﺑـﺮاي او ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛـﺮدهاﻳـﻢ و در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﺋﻲ و اﺟـﺰاء‬
‫ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ آن‪ ،‬ﭼﻪ دﻗّﺖ و ﻣﻬﺎرت و ﻇﺮاﻓﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻳﻢ(‪ .‬ﻣﺎ آب را از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎراﻧﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﻴﻢ و از ﻫﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در آن داﻧﻪﻫﺎ‬
‫را ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﻢ )ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ اﺻﻠﻲ ﺧﻮراك اﻧﺴﺎن اﺳﺖ(‪ .‬و ر‪‬زﻫﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧـﻮردﻧﻲ را و‬
‫درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن و ﺧﺮﻣﺎ را‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدف و اﺗﻔﺎق آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻜﻮﻳﻦ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن در ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗـﺎﻣﻴﻦ ﺳـﺎﻳﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪﻳﻬﺎي او‬
‫ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﻴـﺎن وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎ و ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت اﻧﺴـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺠـﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
Ä
Ã
Â

Á
À
m‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪(١)٧٢ :‬‬

‫)اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن )ﭘﻲ ﺑﻪ ارزش وﺟﻮدي ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻗـﺪر اﻳـﻦ ﻣﻘـﺎم رﻓﻴـﻊ را‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و( واﻗﻌﺎً ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﻧﺎداﻧﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺳﺖ!‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻳﻚ اﻓﺘﺮا اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮوز ﻧﻤﻮده و ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺧﺒﺮه و ﻧﺎﺑﻐﻪ در ﻋﻠﻮم ﻣﺎدي ﻧﻴﺰ رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﻋﺪه زﻳﺎدي وﺟﻮد و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺷﻴﺎء‬
‫را ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟـﻮد و ﻫﺴـﺘﻲ را ﺑـﻪ‬
‫اﺷﻴﺎء ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﺪا در ﺑﻴﺎن آﻳﺎت ﻛﻮﻧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪116‬‬

‫ﻣﺎ از ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺷﻤﺎ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ذات و‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺷﻴﺎء ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎن از آن ﺳﻨﻦ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آن ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﺳﺖ ﻣﺎوراء ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﺪان ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ‬
‫رد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻓﺴﺎد و ﺑﻄﻼن اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ اﺳـﺖ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮد اﺷﻴﺎء‪ ،‬اﺷـﻴﺎء را ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورده اﺳـﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮدآورده اﺳﺖ و زﻣـﻴﻦ‪ ،‬زﻣـﻴﻦ را و‬
‫آﺳﻤﺎن‪ ،‬آﺳﻤﺎن را آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت زاده دﺳﺖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺮﺗﺮاز ﺧﻮد را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﻣﺜﻼً‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﻗـﺪ ﻋﻘـﻞ وﺷـﻌﻮر ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ و ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺮد را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻨﺪ! اﻳﻦ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺗﻔﺎﻗﻲ و ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ رﺳﻴﺪه اﻳﻢ ﻛﻪ درآﻓـﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﺗﻔﺎق و ﺗﺼﺎدﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫رﺳﺎﻧﺪه اﻳﻢ‪.‬‬

‫‪-3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻟﺪ ذاﺗﻲ )ﺷﺒﻬﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻼﻧﺶ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ(‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻗﺮن ﺣﺎﺿـﺮ را ﺗﺜﺒﻴـﺖ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﺧﻮد ﻃﺒﻴﻌـﺖ اﺳـﺖ( و زﻳﺴـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺎن‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻛﺮم از ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮدآﻣﺪن ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ از ﻏﺬاي ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه را دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ وﺑﺪان اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اي ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪117‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ )ﻣﺎدﻳﮕﺮاﻳﻲ( در دﻟﻬﺎي ﮔﻤﺮاﻫﺎن و ﺳـﺮﮔﺮداﻧﺎن و‬

‫دوراز ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي راﻳﺞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻄﻼن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ )ﺑﺎﺳﺘﻴﺮ( ﻛﺸﻒ و اﺛﺒﺎت ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﺸﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺮﻣﻬﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮدﻧﻴﺎﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن ﻫﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ از ﻳﻚ اﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ و رﻳـﺰي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎي ﺧﻮد دﻻﺋﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨـﺪه اي ﺑﻴـﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان را وادار ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺬاﻳﻲ را دور از ﻫﻮا ﻗـﺮار‬
‫داده و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎي آن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﻮش دادن از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ ،‬دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﺎﻛﺘﺮي‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲ آﻳﺪ و ﻏﺬا ﻧﻴﺰ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد واﻳـﻦ ﻫﻤـﺎن روش ﻧﮕﻬـﺪاري‬
‫ﻏﺬا ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‬

‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬
‫را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه آن ﻋﺪه از ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺧﺎﻟﻖ و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ از ﺳـﻨﻦ و‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﺗﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻴﻜﻨـﺪ‬
‫و ﺑﻪ آن ﻧﻈﻢ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻛﻠﻴﻪ ﺣﻮادث و ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣـﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧـﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻨﻦ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﻣـﻲ ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﻧﻈـﻢ ﻛﺎﻣـﻞ و ﺑـﺪون‬
‫ﻧﻴﺮو ﻣﺤﺮﻛﻪ اي ﺑﻪ ﻛﺎرش اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن ﻫﺎ از ﻛﻴﻔﻴﺖ وﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻞ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮده ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧـﻪ در‬
‫اﺷﻴﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺻﺪد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﺷﻴﺎ را ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪118‬‬

‫ﻋﻼﻣﻪ وﺣﻴﺪ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻲ داﻧﺴـﻨﺘﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎران از‬
‫آﺳﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺎرد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدم اﻣﺮوز از ﺗﻤـﺎم ﻓﻌـﻞ و اﻧﻔﻌـﺎﻻت آن‪ ،‬از ﺗﺒﺨﻴـﺮ ﺷـﺪن آب‬
‫درﻳﺎﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺎرﻳﺪن ﻗﻄﺮه ﻫﺎي آن ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ آﮔـﺎﻫﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ وﺻـﻒ ﺗﻤـﺎم اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮي ﺣﻮادث ووﻗﺎﻳﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧـﻪ ﺗﻮﺟﻴـﻪ وﺗﻔﺴـﻴﺮ آن‪ ،‬ﻋﻠـﻢ و‬
‫داﻧﺶ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﻲ ﺳﺎزد ﻛـﻪ ﺣـﻮادث ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ درآﻣﺪه اﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‬
‫ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ادﻋﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﻒ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻴﻌﺖ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او ﺗﻮﺟﻴـﻪ و‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺧـﻮد ﻓﺮﻳﺒـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا او‬
‫)اﻧﺴﺎن( ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪ اي را در ﻣﻴﺎن زﻧﺠﻴﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻠﻘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧـﻮدش‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻳﻚ ﭘﺰﺷـﻚ ﻣﺎﻫﺮاﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮد‪ :‬دﻟﻴﻞ ﺳﺮخ ﺑﻮدن ﺧﻮن ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬در ﻫﺮ اﻳﻨﺞ ﺧﻮن ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻗﺮﻣـﺰي وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺣﺠـﻢ ﻫـﺮ ﻛـﺪام‬
‫‪ 700/1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮد‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬ﻣﻮادي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻴﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮاد ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن در آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد در ﻗﻠﺐ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺮخ درﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮد‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻣـﺎده ﻫﻤﻮﮔﻠـﻮﺑﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ از ﻛﺠـﺎ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ؟‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬آﻧﻬﺎ از ﺟﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪119‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺮد‪ :‬ﺧﻴﻠﻲ ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ! اﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﺪد در ﺧﻮن و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﺟﮕﺮ و ﻏﻴـﺮه‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ دﻗﺖ و ﻣﻬﺎرت در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧـﻮد‬
‫اﻧﺪك ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬آري اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را )ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ(ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺮد‪ :‬ﺟﻨﺎب ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎن از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن؛ ﺣﺮﻛﺎت و ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت داﺧﻠﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺮد‪ :‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ ﻫﺪف و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸـﺨﺺ را دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در ﻫـﻮا ﭘـﺮواز ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎ درآب ﺷﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در دﻧﻴﺎ ﻫﻤﺮاه و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؟‪.‬‬
‫ﭘﺰﺷﻚ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻮال را از ﻣﻦ ﻧﭙﺮس زﻳﺮا ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪن اﺷﻴﺎء اﺳﺖ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا و ﺑﺮاي ﭼﻪ اﺷﻴﺎء‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺳﻮال و ﺟﻮاب ﻣﻴﺰان ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮاي ﺷﺮح ﻋﻠـﻞ و‬
‫اﺳﺒﺎب ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﺰاري اﺳـﺖ ﻛـﻪ در زﻳـﺮ‬
‫ﻏﻼف ﺧﻮد ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ و دور ﻣﻲ زﻧﺪ و ﻣﺎ ﺟﺰﭼﺮﺧﻴـﺪن ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ در‬
‫ﻣﻮرد آن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﮔﺎه درب ﻏﻼف آن را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮدﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺑﺰار ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ داﺋﺮه ﻫﺎ و دﻧﺪه ﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪه و ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ دور ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﺣﺮﻛﺎت آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﺮﻛﺎت و ﭼﺮﺧﺶ آن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺪ و ﺻﺎﻧﻊ اﻳـﻦ اﺑـﺰار را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ اﻳـﻢ؟‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدن آن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ اﻳﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﺑﺰار ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﭼﺮﺧﺶ و ﮔﺮدش آن ذاﺗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻷﺳﻼم ﻳﺘﺤﺪي ؛ ﺗﺄﻟﻴﻒ وﺣﻴﺪ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎن ص‪.31 -29‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪120‬‬

‫ﻧﻴﺮوي آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﻤﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ‬

‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ و آن‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ زﻧﺪه‪ ،‬ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻴﻢ اﻳـﻦ ﺻـﺤﻴﺢ و‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻤﺎ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آن را )ﻃﺒﻴﻌﺖ(ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺗﻮاﻧﺎ وآﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﺑﻴﻨﺎ ﻣﺎ را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺸﻨﺎﺳـﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اوﺳﺖ و آن اﺳﻢ اﷲ )ﺧﺪاوﻧﺪ( اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎد ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‬

‫اﻳﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻲ در اﻣﺖ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻠﺤﺪﻫﺎ ﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث را‬
‫ﺑﻪ دﻫﺮ وروزﮔﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن وﮔﺮدش ﺷﺐ و‬
‫روز ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺟﻮان و ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ﻟﺬا آﻧـﺎن‬
‫
‬ ‫ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﻪ دﻫﺮ و زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪
.‬‬
‫‪
n
ml
k
j
i
h
gf
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
m‬‬
‫‪ l
r
q
p
o‬ﺍﳉﺎﺛﻴﺔ‪٢٤ :‬‬
‫)ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن )دﻫﺮي ﻫﺎ( ﺣﻮادث را ﺑﻪ ﺷﺐ ﻫﺎ وروزﻫﺎ )ﻋﺼﺮ و زﻣـﺎن( ﻧﺴـﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫دادﻧﺪ ﻃﺒﻴﻌﻴﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻮادث را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺷﻴﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﮔـﺮوه‬
‫در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪121‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪1‬‬
‫‪-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺑـﺎ اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﻋﺪه زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﻲ ﮔﺴﺘﺮش آن ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪه دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺑﺎ ﺑﺪ ﻧﻴﺘﻲ و‬
‫ﺳﻮءﻗﺼﺪ درﺻﺪد ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳـﻦ ﺗﻤـﺎم ادﻳـﺎن را ﻛـﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺴﺘﻤﺴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن‬
‫ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ و آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻓﺮﻳﺐ داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟‬

‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺻﻞ اﻧﺴﺎن و ﻣﻮﺟـﻮدات زﻧـﺪه از ﻳـﻚ ﺣﻴـﻮان ﺑﺴـﻴﺎر رﻳـﺰ و‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﻛﻮﭼﻚ از آب ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﻞ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻴﻮان در اﺛﺮ ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑـﻪ ﺧـﻮد دﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺷﻜﻞ داده ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﺟﻮد و ﺻـﻮرت ﻓﻌﻠـﻲ درآﻣـﺪه اﺳـﺖ و وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎ و‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪة اﻳﻦ ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬
‫ﻫﺎ ﺳﺎل اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻳﺰ وﭘﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت واﻻ و ﻣﺘﺮﻗـﻲ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ در آﻧﻬﺎ اﻳﺠـﺎد ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬آن را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﻧﺴـﺎن‬
‫اﻣﺮوزي درآورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن داروﻳﻦ ﺗﺤﻘـﻖ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﻧـﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻔﺮه و ﺧﻨﺪق ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻮﺟﻮدات اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﺳـﺎده اي ﺑـﻮده اﻧـﺪ و ﻃﺒﻘـﺎت‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب"اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ" ﺗﺄﻟﻴﻒ زﻧﺪاﻧﻲ‪81/3 :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪122‬‬

‫ﺑﻌﺪي ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪات)داروﻳـﻦ(‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷـﺪ »ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدات و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﻣﺘﺮﻗـﻲ و ﭘﻴﺸـﺮﻓﺘﻪ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ از‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن داروﻳﻦ ﺷﻬﺮت داﺷـﺖ و آن‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ژﻧﻬﺎ و ﺟﻨﻴﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ در اﺑﺘﺪا ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ واﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ اﺻﻞ ﻣﻮﺟﻮدات ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ژﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در ﻣﻮﺟﻮات روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در داﺧـﻞ و‬
‫رﺣﻢ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻣﺎ وﺟﻮد ﻛﺮﻣﻬﺎي اﺿﺎﻓﻲ در اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ ﻣﻬﻢ و ﻣـﻮﺛﺮ در ﺗﻜﺎﻣـﻞ و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻴﻤﻮن و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن؛ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺴـﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴـﺖ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن اﺑﺘﺪا ﻣﻴﻤﻮن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠـﺖ وﺟـﻮد‬
‫آن وراﺛﺖ ﺑﻮده واﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن در آﻏﺎز ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎت وﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ در راﺳﺘﺎي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﺪه و ﻫﻀﻢ ﻏﺬا و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻮع ﺧﻮراﻛﻴﻬﺎﻳﺶ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻋﻀـﻮ ﺣﻘﻴﻘـﺖ و وﺟـﻮدي دارد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺪان ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻫﺮ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔـﺮ ﻣـﺎدﮔﻲ)اﻧﻮﺛـﺖ( از ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﺑﻮد و زوﺟﻴﺖ ﻫـﻢ از وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﻣﻮﺟـﻮدات ﺗﻜﺎﻣـﻞ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎن از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻴﻞ ﻧﺮ ﭘﺴﺘﺎن دارد ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﺴﺘﺎن دارد‪ ،‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳﻢ‬
‫دار ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ واﻻغ ﭘﺴﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺎدرﺷﺎن‪ .‬ﭘـﺲ ﺣـﺎﻻ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﺎدﮔﻲ در اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻣﺎ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ و ﻛﻢ ﺗﺮ از او ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﮕﺮ داروﻳﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن اﺑﺘﺪا ﺣﻴﻮان ﺑﻲ ارزﺷﻲ )ﺑﻮزﻳﻨﻪ( ﺑـﻮده‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا در آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟!‬
‫‪123‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﻄﻮر و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ از دﻳﺪﮔﺎه داروﻳﻦ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت داروﻳﻦ ﻋﻤﻞ ارﺗﻘﺎ و ﺗﻄﻮر ﺑﻪ دو ﺻﻮرت زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺿﻌﻴﻒ وﻧـﺎﺗﻮان و ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻮﺟﻮدات ﻗﻮي و ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد واﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاران اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ آن را ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن )ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﺑﺮاي اﺻﻠﺢ اﺳﺖ( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳـﻦ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﻗﻮي و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻨـﺪه اﺳـﺖ و وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎﻳﺶ را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪي ﺧﻮد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺷﺪه و ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن رﺷﺪ و ﻧﻤﻮﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎء و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻮﺟﻮدي از وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺗـﺮ و‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻫﻤﻮاره اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺟﻨﺴﻬﺎي ﻧـﺮ و ﻣـﺎده ﺑـﻪ آﻣﻴـﺰش ﺑـﺎ ﺟـﻨﺲ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ و ﻗﻮي ﺗﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﻔﺎت ﻗﻮي ﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺣﻴﻮان ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻣﻴـﺰش‬
‫ﺑﺎ دﻳﮕﺮي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﻌﺪوم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-3‬ﺻﻔﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫ﻫﺮﮔﺎه وﻳﮋﮔﻲ و ﺻﻔﺖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪124‬‬

‫درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‬

‫‪ -1‬ﻋﻠﻢ ﺣﻔﺎري ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨـﺪ ﻛﻨﻜـﺎوش و ﺟﺴـﺘﺠﻮ را در ﺗﻤـﺎم ﻃﺒﻘـﺎت زﻣـﻴﻦ و‬
‫زﻳﺮﻛﻮه ﻫﺎ و درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ و ﭼﻴﺰﺟﺪﻳﺪي را ﻧﻤـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻣﻘﺮرات اﻳﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﺳﺎده در آﻏـﺎز‬
‫و وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺗﺮ در ادوار ﺑﻌﺪي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ -‬در ﺻﻮرت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﻴﻂ ‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن آن ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺷﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻔﺎري در زﻣﺎن داروﻳﻦ ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻋﻤـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺷﺸﺼﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺟﺪﻳﺪ در ﻋﻠـﻢ ﺣﻔـﺎري ﺳـﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ دﻫﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺺ در ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺣﻔﺎري ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺣﻔﺎري ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮده و ﻧﻤﻴﺘﻮان ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻲ را روي آن ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد ؟ آﻳﺎ اﻳـﻦ ﺗﻨـﺎﻗﺾ‬
‫دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮدا ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻜﺲ آن را اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺘﻴﻢ؟‬
‫دﻛﺘﻮر ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺷﺎﻛﺮ ﺳﻠﻴﻢ ﺷﺮﺣﻲ ﺑﺮﻛﺘﺎب"اﻻﻧﺴﺎن ﻓﻲ اﻟﻤـﺮآﺓ")اﻧﺴـﺎن درآﻳﻨـﻪ(‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ )ﻛﻼﻳﺪ ﻛﻠﻮﻛﻬﻮن( ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي )ﻧﺌﺎﻧـﺪرﺗﺎل( ﻛـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاران ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫داروﻳﻦ آﻧﻬﺎ را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه ازﻣﻴﻤﻮن ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻛﺘـﻮر‬
‫ﻣﺼﻄﻔﻲ در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي )ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل( ﺿﻤﻦ ﺑﻴـﺎن ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﺑـﺎرز آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬دﻣﺎغ آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻢ از دﻣﺎغ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اﻣﺮوزي ﺑﺰرﮔﺘﺮﺑﻮده و ﺟﻤﺠﻤﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺰرگ و ﭘﻬﻦ ﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ در ﺑﺨﺸـﻲ از ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫زﻧﺠﻴﺮه اي ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻔﺎري ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺑﺮﻳﺪه اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﻘﻮده ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪125‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫دﻛﺘﺮ )ﺳﻮرﻳﺎل( در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم )ﺗﺼﺪع ﻣﺬﻫﺐ داروﻳﻦ( ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮده ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻫﺎ و ﻧﺴﻠﻬﺎي زﻧﺪه ﻧﺎﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﺎﺋﺮ ﻃﺒﻘـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻛـﻪ داراي ﻳـﻚ‬
‫ﺳﻠﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ داراي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎﻳﻲ دﻳﺪه‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﺑـﺪون اﺳـﺘﺨﻮان و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت اﺳـﺘﺨﻮان دار و‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺪون ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات و ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎ و‪ ...‬و ﻣﻴﺎن ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻧﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت و آدﻣﻬﺎ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﻘﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬

‫اﻳﻦ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان دﭼﺎر آن ﺷﺪه اﻧـﺪ و اﻳـﻦ ﺧﻄـﺎ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي رﻳﺰ و دﻗﻴﻖ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي رﻳـﺰ و دﻗﻴـﻖ ﻣـﻼك اﺧـﺘﻼف ﺟﻨﻴﻨﻬـﺎ در‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺺ و اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ داﻧﺸـﻤﻨﺪ‬
‫آﻟﻤﺎﻧﻲ)ارﻧﺴﺖ ﻫﻴﻜﻞ( ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺷﻜﻠﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﺑﻌـﺪ از اﻧﺘﻘـﺎداﺗﻲ ﻛـﻪ ﺟﻨـﻴﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ در ﻫﺸﺖ درﺻﺪ ﺟﻨﻴﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺸﺎﺑﻪ‬
‫را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻣﺎ وﺟﻮد ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﻣﺆﺛﺮ از ﻣﻴﻤﻮن ﻫﺎ در اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ژﻧﻬـﺎي وراﺛﺘـﻲ‪ ،‬دﻟﻴـﻞ‬
‫ﻗﺎﻃﻌﻲ دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن از ﻣﻴﻤﻮن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎي وراﺛﺘﻲ را از اﺟﺪادش ﺑﻪ ارث ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﭘﺪري ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ اش ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻠﻢ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ اﮔﺮ زن ﺻﻔﺘﻲ از وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﺑﻮده و ﻣﺮداﻧﮕﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫وﭘﺴﺘﺎن ﻫﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺎده ﺑﻮدن اﺳﺖ ﭼﺮا ﻓﻴﻞ ﻧﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺴـﺘﺎن دارد ﺣـﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ ﺣﻴﻮان ﻫﺎي ﻧﺮ و ﺳﻢ دار ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ و اﻻغ ﭘﺴﺘﺎن ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﺳـﻮال اﻳـﻦ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪126‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺛﺮﻣﺎدﮔﻲ وزن ﺻﻔﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ در اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه اﻣـﺎ در ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫ﻛﻤﺘﺮ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از وي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ داروﻳﻦ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن‬
‫از ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺴﺖ ﺗﺮاز ﺧﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮزﻳﻨﻪ و ﻣﻴﻤﻮن(ﺑﻪ اﻧﺴـﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺷـﻜﻞ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه داروﻳﻦ در ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ‬

‫داروﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ راز و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس‬
‫آن ﻣﻮﺟﻮدات ﺿﻌﻴﻒ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺑﺠﺰ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ و‬
‫ﻗﻮي ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و اﺻﻠﺢ ﺻﻔﺎت ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻗﻮي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺣﻴـﻮاﻧﻲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آري ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﻋﻢ از ﺿﻌﻴﻒ و ﻗﻮي وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﺮگ را‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اي ﻗﺮار داده اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺎﻋﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ زﻳﺴﺘﻦ و‬
‫زﻧﺪه ﺑﻮدن را ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﻤﻮده و اﺳﺒﺎب آن را ﺗـﺪارك دﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﻳﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎ و ﺑﺎران ﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑـﻪ و ﻛﺸـﺶ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ در ﺟﻬﺖ اﺑﻘﺎ و اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻫﻤﻜﺎري دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه و در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻘﺎء‪ ،‬در واﻗﻊ ﺧﻠـﻞ و‬
‫ﻧﻘﺺ را در ﺑﻴﻨﺶ اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن وﺟﻮد دارد درﻛﻨﺎر آن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت و ﺑﻘﺎ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد و ﻫﺮ ﻛـﺪام‬
‫در ﺣﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﻘﺶ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎد‪ ،‬رﻋﺪ وﺑﺮق‪ ،‬ﺣﺮارت‪ ،‬آب‪ ،‬ﺗﻨﺪ ﺑﺎد ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻗﺎدر ﺑﻪ از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدن ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت و‬
‫دﺳﺖ آوردﻫﺎي آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮرﻛﺮدن ﭼﺸﻢ ﻫﺎ و ﻣﻨﻬﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺮده و ﺑﻲ ﺟﺎن و ﻓﺎﻗـﺪ درك و‬
‫ﺷﻌﻮر را ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳﺠﺎد و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭼﺸﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﭼﺸﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫آن را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻘﺺ ﻓﻨﻲ دارد‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آري ﻋﻘﻞ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن‬
‫را دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ اوﺿﺎع و ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﺷﮕﻔﺖ آور را ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻲ ﮔﻤـﺎن ﻫـﺮ ﻋﻀـﻮي از‬
‫اﻋﻀﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻫﺮ زاوﻳﻪ اي از زواﻳﺎي آن در ﻧﻬﺎﻳـﺖ دﻗـﺖ و ﻣﺤﻜـﻢ ﻛـﺎري‬
‫ﺧﻠﻖ ﺷﺪه و داراي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺲ دﻗﻴﻖ و ﺷﮕﻔﺖ آور ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺟـﺰا آن در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫دﻗﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط داده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻳﻦ ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺎري و دﻗﺖ‬
‫و ﻧﻈﻢ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺷﮕﻔﺖ آور و دﻗﻴـﻖ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻟﻨـﮓ و ﻛـﻮر از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﻻت اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻢ اﻓﻐﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد )اﻟﺮﻋﺪ ﻋﻠﻲ اﻟﺪﻫﺮﻳﻴﻦ( ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و اﻧﺘﻘﺎد از دﻳﺪﮔﺎه داروﻳﻦ ودﻫﺮﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﻢ اﺟﺰا ﻣﺎده ﺑﺎ وﺟﻮد اﻧﻔﺼﺎل و ﺟﺪاﻳﻲ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از اﻫـﺪاف ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ؟و ﺑﺎ ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از ﻛﺪام اﺑﺰار و اﺳـﺒﺎب اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺟـﺰء‬
‫ﻣﺴﻴﺮ و ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮد را ﻓﻬﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﻛﺪام ﭘﺎرﻟﻤﺎن و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ و ﺷـﻴﻮخ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﺠﺎد اﻳـﻦ ﻣﻮﺟـﻮدات ﺟﻬـﺎﻧﻲ و ﺑﺴـﻴﺎرﺑﻲ ﻧﻈﻴـﺮ ﺑﺮﮔـﺰار ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ؟ ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﻛﻮﭼﻜﻲ ازاﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺟﻮﺟﻪ اي ﻛﻪ در ﺗﺨﻢ ﮔﻨﺠﺸـﻜﻲ ﻗـﺮار دارد‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮﻧﺪه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد و داﻧﻪ ﺑﺨـﻮرد و ﺑـﺮاي زﻳﺴـﺘﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﻘﺎر و ﭼﻴﻨﻪ دان ﻧﻴﺎز دارد؟‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم »ﺑﻘﺎي اﺻﻠﺢ« ﻛﻪ داروﻳﻦ آن را اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن را در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫»ﺑﻘﺎي اﺻﻠﺢ« ﻣﺠﻮز ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺘﻢ ﮔﺮي‪ ،‬ﺧﻮاه ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﻳـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺳﺘﻤﮕﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺑﻮدن و ﺳﺘﻤﮕﺮي و ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازد ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ زواﺋﻞ اﺧﻼﻗـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ )ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫داروﻳﻦ( ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻄﺮت )ﺑﻘﺎء ﺑﺮاي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ( را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺑﻴﻨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻮز ﻫﺮ ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﺧﻴﺎﻧﺘﻲ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ اﺳـﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﻏﺒﺖ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي زاد و وﻟﺪ در ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻓﺮاد ﺿﻌﻴﻒ و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻮدن اﻓﺮاد ﺗﻮاﻧـﺎ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪128‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺗﻜﺎﻣﻞ در ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻘﺎء ﻧﻮع ﻗﻮي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﻮع ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻴﺰ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪ -1‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﻮد ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎ و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت را‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﺎﺳﻞ و اﮔﺮ رﺷﺪ وﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣـﺎن ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻧﻴـﺎز دارد‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدن ﺗﻌﺪادي ﻣﻴﻤﻮن در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل ﺑﻪ اﻧﺴﺎن در دﻓﻌﺎت ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اوﺿﺎع ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﻤﻮن را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﺮ ﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﺴﺮ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻘﺎء و ﻣﺎﻧﺪن ﻧﺴﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ و رﻧﮓ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺑﺎ آن ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀـﻲ ﻫـﺎ‬
‫در ﺣﺪ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد و در ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك و ﻛﺎن ﻟﻢ ﻳﻜﻦ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻴﺼﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻣﻘﺪار اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ‬
‫ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ و ﻛﻴﻔﻴﺖ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن ﺻﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺻﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ آن را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آن ﻃﻮر ﻛـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاران اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﺤﻴﻂ آن را ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎك ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﺎدات ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ از ﺟﻬﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ در ﺧﺸـﻜﻲ و در آب زﻧـﺪﮔﻲ ﻛﻨـﺪ از اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﺮواز و واﻛﻨﺶ ﺳﺮﻳﻊ از اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺣﺲ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ ﺳﮓ ﻗﻮي ﺗﺮ از ﺣﺲ ﺑﻮﻳـﺎﻳﻲ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻫﺎ اﺳﺖ آﻳﺎ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﮓ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ ازﺑﻴﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﺳﺖ؟‬
‫و آﻳﺎ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻫﺎ و ﭘﺮﻧﺪه ﻫﺎ از ﺑﻌﻀﻲ ﺟﻬﺎت از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ اﻧﺪ؟‪.‬‬
‫‪129‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آري ﭼﺸﻢ ﺷﺘﺮ ﻳﺎ اﺳﺐ و اﻻغ در ﺷﺐ و روز ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ‬
‫اﻧﺴﺎن از ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﭘﺮﻧﺪه ﺷﻜﺎري ﺗﻴﺰﺗﺮ از ﭼﺸﻢ اﻧﺴـﺎن‬
‫اﺳـﺘﭙﻒ آﻳــﺎ اﻻغ و ﭘﺮﻧـﺪه ﺷــﻜﺎري )ﺷـﺎﻫﻴﻦ( از اﻧﺴــﺎن ﻫـﺎ ﭘﻴﺸــﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮاﻧـﺪ؟ اﮔــﺮ‬
‫ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ را ﻣﻌﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دوﻟـﺖ ﻫـﺎ رواج دارد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮاﮔﻴﺎه ﻏﺬاي ﺧـﻮد و ﻏـﺬاي‬
‫دﻳﮕﺮان را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻏﺬاي دﻳﮕﺮان ﻣﺤﺘﺎج ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ و ﻛﻠﻔﺘﻲ ﺟﺴﻢ را ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺮﻗﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺘﺮ‪،‬‬
‫ﻓﻴﻞ و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮان ﻫﺎي ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ را از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﺘﺮﻗـﻲ ﺗـﺮ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ و آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ درﺑﺎره ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‬

‫‪ -1‬ﺗﺎﻳﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از آزادي اﻧﺪﻳﺸـﻪ و ﺗﻔﻜـﺮي‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺸﻴﺶ ﻫـﺎي‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎ و اﻓﻜﺎر آﻧﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﺷـﺪﻳﺪي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻴﻌﻴﻮن و اﻫﻞ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺗﺤﻮل ﻧﻮﻋﻬﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻮع اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر دﻻﻳـﻞ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺪاد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻻﻫﻮﺗﻴﻦ در اروﭘﺎ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺑﺮﺧﻲ از آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳـﻦ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ اﺳـﺘﺎد‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻮراﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑـﻮده اﺳـﺖ اﻣـﺎ آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره آن را رد و ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ «.‬ازﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ دو داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻬﺎي )ﻧﺸﻞ( و )داﻻس(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷـﻴﻮه اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ دراﻧﺴﺎن ﺻﺪق ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﻫﻤـﺎن آﻏـﺎز ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻌﻠﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪130‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ آﻗﺎي )ﻓﺮﺧﻮ(اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻣـﺎ روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻤﻮن و اﻧﺴﺎن ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﭘﺬﻳﺮﻳﻔﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﻧﮋاد ﻣﻴﻤﻮن ﻳﺎ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﻮر دﻳﮕـﺮي ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺻـﻼً‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕـﺮ از آﻧﻬـﺎ آﻗـﺎي )ﻣﻴﻔـﺮت( ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دان ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ آﻗﺎي )ﻓﻮن ﺑﺴﻜﻮن( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ )ﻓﺮﺧـﻮ( در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺴﺎن و ﻣﻴﻤﻮن اﻧﺠﺎم داده اﻧـﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ دو )ﻣﻴﻤـﻮن‬
‫واﻧﺴﺎن( ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺎﺳﻲ و ﺟﺪي اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ آﻗﺎي )أﻏﺎ ﺳﻴﺰ( اﺳﺖ در رﺳﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫اﺻﻞ اﻧﺴﺎن و در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻋﻠﻤﻲ در)وﻛﺘﻮرﻳﺎ(اراﺋﻪ داده ﺷـﺪه ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در واﻗـﻊ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و روش و اﺳﻠﻮب آن ﻛﺎﻣﻼً اﺳـﻠﻮب ﻏﻴـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺪك ﺳﻮدي در ﺑﺮ ﻧـﺪارد‪ .‬ﻳﻜـﻲ دﻳﮕـﺮ از آﻧﻬـﺎ آﻗـﺎي داﻧﺸـﻤﻨﺪ‬
‫)ﻫﺴﻜﻲ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻻادرﻳﻮن و از دوﺳـﺘﺎن داروﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ‬
‫روش اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮآﻗﺎي داﻧﺸﻤﻨﺪ »ﺗﻨﺪل« اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﻫﻴﻜﻞ( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺷـﻜﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺷﺪ وﺗﻜﺎﻣﻞ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ اﻧﺪ ﻛﻪ ارﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻـﻞ و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ اﺳﺖ وﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﻳـﺪي ﻧـﺪارم‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آراء ﻣﺬﻛﻮر ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺷﺪ و ﻣﻜﺎﻣﻞ)ﺗﻄـﻮر وارﺗﻘـﺎء( ﺑﺴـﻴﺎري از داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬از ﻧﻈﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻔﺎوﺗﻬـﺎي زﻳـﺎدي وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋﺮف و اﺻﻄﻼح داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق و‬
‫ﻛﺬب را دارد اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪131‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭼﺮا ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؟‬

‫ﻳﻜﻲ از دﻻﺋﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﻣﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻄﻼن دﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪة ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﺗﻮﺳـﻂ ﺧـﻮد‬
‫ﭘﻴﺮوان آن آﺷﻜﺎر ﺷﻮد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم در ﻛﺸﻒ و ﻇﻬﻮر ﻋﻴﻮب و ﻧﻮاﻗﺺ اﻳﻦ دﻳﻦ‬
‫)ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه( ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮي اﻳﻔﺎ ﻛﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻛﻪ ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺰاران داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﺎن ﺧﻮد را درآن ﻛﺸـﻤﻜﺶ از‬
‫دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ آﺗﺸﻴﻦ ﻫﺮﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﻠﺤﻪ اي را ﻛﻪ در دﺳـﺖ‬
‫داﺷﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﺶ ﺑﻜﺎرﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻠﺤﻪ اي‪-‬اﺑﺘﺪا‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺎ در زﻣﻴﻦ‬
‫و ﺣﺮﻳﻢ اﻳﺸﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮاﻃﺮﻓـﺪاران اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺘﻘﺎم از اﻳﻦ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔـﻲ در‬
‫ﺳﺮ راه ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻠﺤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده و‬
‫در ﺗﺮوﻳﺞ و ﮔﺴﺘﺮش آن ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻼش را ﺑﻪ ﺧﺮج دادﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻫﺎ ﻫﻢ اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ادﻳﺎن و ﻣﻠﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬
‫دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑـﺮ ﺗـﻮده ﻫـﺎي ﺗﺤـﺖ اﺳـﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬اﺳـﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫آري ﺳﻴﺴﺘﻢ آﻣﻮزش اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ دادن ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﺗـﺪرﻳﺲ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪ و آن را در ﻗﺎﻟﺐ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اراﺋﻪ‬
‫داد ﺗﺎ داﻧﺶ آﻣﻮزان را ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺻـﺤﺖ آن ﺑﻨﻤﺎﻳـﺪ و اﺧـﺘﻼف دﻳـﻦ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﺗﻘﻠﺒﻲ در اذﻫﺎن داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻜـﺮ ﻣﺒـﺎﻧﻲ‬
‫دﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻼم ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ را در ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و اﻳـﻦ در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺪرﻳﺲ آن را از ﺳﺎل ‪ 1935‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪132‬‬

‫اﻣﺎ اروﭘﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ دﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ ،‬از ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه و اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ دﻳﻦ و داﻧﺶ اﺑﺰاري‬
‫ﺑﻮد در ﺧﺪﻣﺖ وي‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﺑﻮده ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫اﻧﺪازه ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﺑﻄﻼن آن آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺮآن و ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﭘﻴﺮاﻣﻮن واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ازﻟﻲ و ﺟﺎوداﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫
‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻨﺪ و ﺳﺎﻛﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪
.‬‬
‫‪l
²
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
m‬‬
‫ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٢٠٤:‬‬
‫)ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬
‫زﻳﺮا ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ داﻧﺎ و آﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ او ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ را ﻓـﺮا‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
]
\
[
Z
Y
X
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢١٦ :‬‬

‫) ﺧﺪا )ﺑﻪ رﻣﻮز ﻛﺎرﻫﺎ آﺷﻨﺎ اﺳﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﻤﺎ را( ﻣﻲداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ )از‬
‫اﺳﺮار اﻣﻮر ﺑﻲﺧﺒﺮﻳﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ( ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﮔﺎه ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
S
R
Q
P
O
N
M
L
m‬ﺍﳌﻠﻚ‪١٤ :‬‬

‫)ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ )ﻣﺮدﻣﺎن را( ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ )ﺣﺎل و وﺿﻊ اﻳﺸﺎن را( ﻧﻤـﻲداﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ او دﻗﻴﻖ و ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﻴﻦ ﺑﺲ آﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ؟!(‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺻـﻞ و رﻳﺸـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر دﻳﺮﻳﻨـﻪ و‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ و درﺑـﺎره آن ﺳـﺨﻦ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ آﻧـﺎن ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺻﻞ ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ l
³
²
±
°
¯
®
¬
«
m‬ﺍﻟﻜﻬﻒ‪٥١ :‬‬

‫‪133‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻣﻦ اﺑﻠﻴﺲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪) ،‬ﺣﺘـﻲ ﺑﺮﺧـﻲ از(‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ )ﺑﺮﺧﻲ از( ﺧﻮدﺷﺎن )در ﺻـﺤﻨﻪ ﺧﻠﻘـﺖ( ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدهام‪(.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎدام ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً درك واﻗﻌﻴـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك اﺳﺖ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺸﺎن ﻣﺤﺮز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‬

‫ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و آﮔﺎه و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺮر ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ آن‬
‫ﺑﻲ ﺧﺮدان و ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎن ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ او اﻧﺴﺎن را درآﻏﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻓﺮﻳﺪه ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﻣﺘﻜﺎﻣـﻞ‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ درﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم ﭘﻴﺶ از آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪﻧﺶ ﺧﺒـﺮ داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
l IHGFEDCBA
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٣٠ :‬‬

‫)زﻣﺎﻧﻲ )را ﻳﺎدآوري ﻛﻦ( ﻛـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎرت ﺑـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ در زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻢ )ﺗﺎ ﺑﻪ آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﭙﺮدازد و آن زﻳﺒﺎﻧﮕﺎري و ﻧﻮآوري را ﻛﻪ ﺑـﺮاي‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ داﺷﺘﻪام ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪ و آن اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺳﺮﺷﺘﻲ زﻣﻴﻨﻲاش ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارد‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﺮاي داﻧﺴـﺘﻦ ﻧـﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدن از ﺧﺪا ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺮﺗﺮي دادن اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﻳﺸـﺎن ﺑـﺮاي اﻣـﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻣﺎده اي ﻛﻪ آدم را از آن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
g
f
e
d
m‬ﺍﳊﺞ‪٥ :‬‬
‫ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺧﺎك ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل‬
‫اﻛﺮم ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪134‬‬

‫»ﺇ ﹼﻥ ﺍﻟﻠﹼﻪ ﺧﻠﻖ ﺁﺩﻡ ﻣﻦ ﻗﺒﻀﺔ ﻗﺒﻀﻬﺎ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﺭﺽ‪ ،‬ﻓﺠﺎﺀ ﺑﻨﻮﺍ ﺁﺩﻡ ﻋﻠـﯽ ﻗـﺪﺭ‬
‫ﺍﻷﺭﺽ‪ ،‬ﻣﻨﻬﻢ ﺍﻷﲪﺮ ﻭ ﺍﻷﺑﻴﺾ ﻭ ﺍﻷﺳﻮﺩ‪ ،‬ﻭ ﺑﻴﻦ ﺫﺍﻟﮏ‪ ،‬ﻭ ﺍﻟﺴﻬﻞ ﻭ ﺍﳊﺰ ﹸﻥ ﻭ ﺍﳋﺒﻴﺚ‬
‫‪١‬‬
‫ﺐ«‬
‫ﻭ ﺍﻟﻄﻴ ‪‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آدم را از ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ آن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻇﻬﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺑﻪ‬
‫و رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺘﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﺳﺮخ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﺳﻔﻴﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﺳﻴﺎه آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﺧﺸﻦ و ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ آرام ‪،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﻧﺎﭘﺎك و ﺑﻌﻀـﻲ ﻫـﺎ ﭘـﺎﻛﻴﺰه‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪(.‬‬
‫آري آب ﻧﻴﺰ در آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
l R
Q
P

O
N
M
m‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪٤٥ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي را از آب آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﭘﺲ اﺻﻞ و ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن از آب و ﺧﺎك ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬

‫‪ l
U
T
S
R
Q
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٢ :‬‬

‫)ﺧﺪا آن ذاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔ‪‬ﻞ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻃﻴﻦ )ﮔﻞ و ﻻ(ي ﺧﺸﻜﻴﺪة ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻔﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
¥

¤
£
¢
¡

m‬ﺍﻟﺮﲪﻦ‪١٤ :‬‬

‫)ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را از ﮔ‪‬ﻞ ﺧﺸﻜﻴﺪهاي ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻔﺎل آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪآدم را ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
l µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
m‬ﺹ‪٧٥ :‬‬

‫)ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻠﻴﺲ! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﺑﺎزداﺷﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮي ﺑﺮاي ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ آن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪهام؟(‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از اﺣﻤﺪ وﺗﺮﻣﺬي‪.‬اﺑﻲ داودﻧﮕﺎه)ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪.36/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪(100‬‬

‫‪135‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬آدم را ﻣﺠﻮف )ﺗـﻮدار( آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از ﺣﻀـﺮت اﻧـﺲ‬
‫صرواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﳌﹼﺎ ﺻﻮ‪‬ﺭﺍﻟﻠﹼﻪ ﺁﺩﻡ ﻓﯽ ﺍﳉﻨﺔ ﺗﺮﮐﻪ ﻣﺎ ﺷﺎﺀﺍﻟﻠﹼﻪ ﺃﻥ ﻳﺘﺮﮐﻪ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ ﺍﺑﻠﻴﺲ ﻳﻄﻴـﻒ ﺑـﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻑ ﻋﺮﻑ ﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﻪ ‪‬ﺧ‪‬ﻠ ‪‬ﻖ ﺧﻠﻘﹰﺎ ﻻﻳﺘﻤﺎﻟﮏ«‬
‫ﻳﻨﻈﺮ‪ ،‬ﻓﻠﻤ‪‬ﺎﺭﺁ ‪‬ﻩ ﺃﺟﻮ ‪‬‬
‫)زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ آدم را در ﺑﻬﺸـﺖ ﺳـﺎﺧﺖ ﺗـﺎ ﻣـﺪت زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ و اﺑﻠﻴﺲ ﮔﺮداﮔﺮد او دور زد و ﻧﮕﺎه ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫او را )ﻣﺠﻮف( ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪ آدم ﻃﻮري آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از روح ﺧﻮد در آن ﮔﻞ وﻻ دﻣﻴﺪ و ﺣﻴﺎت را در او ﺑﻪ وﺟـﻮد آورد و آدم‬
‫ﺷﻨﻮا ﺑﻴﻨﺎ و ﮔﻮﻳﺎ ﻋﺎﻗﻞ و ﻫﻮﺷﻴﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن دﺳـﺘﻮر داده ﺷـﺪ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ وﺣﻴﺎت در آدم ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد او را ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ l
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
m‬ﺹ‪٧٢ :‬‬

‫)ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آن را ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادم و آراﺳﺘﻪ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ﻛﺮدم‪ ،‬از ﺟﺎن ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد در او دﻣﻴﺪم‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮش ﺳﺠﺪه )ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و درود( ﺑﺒﺮﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آدم را در آن ﻗﺮار داد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ lª©¨§¦¥
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٣٥ :‬‬
‫)و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اي آدم! ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮت در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﻦ‪(.‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از آﻓﺮﻳﺪن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﺮد و ﺣﺘﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪jih gfedcba`m‬‬
‫‪zyxwvutsrq pon mlk‬‬
‫{| }~_`‪hg fedcba‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪،2016/4:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪2611‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪136‬‬

‫‪

lut srq ponmlkji‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٣٣ – ٣١ :‬‬
‫)ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آدم ﻧﺎﻣﻬﺎي )اﺷﻴﺎء و ﺧﻮاص‪ ‬و اﺳﺮار ﭼﻴﺰﻫـﺎﺋﻲ را ﻛـﻪ ﻧـﻮع اﻧﺴـﺎن از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي آﻣﺎدﮔﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ را داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دل او اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و‬
‫ﺑﺪو( ﻫﻤﻪ را آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ راﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ )و ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ از اﻧﺴـﺎن ﺑﺎﻳﺴـﺘﻪﺗـﺮ ﻣـﻲﺑﻴﻨﻴـﺪ( اﺳـﺎﻣﻲ )و‬
‫ﺧﻮاص‪ ‬و اﺳﺮار( اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﺮﺷﻤﺎرﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﺰّﻫﻲ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪاي ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ )و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ را در زﻣﻴﻦ و اﺳﺘﻌﺪاد اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻣﺎدي را ﻧﺪارﻳﻢ و ﻣﻌﺘﺮﻓﻴﻢ ﻛﻪ آدم ﻣﻮﺟﻮدي ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪﺗـﺮ از ﻣـﺎ اﺳـﺖ و( ﺗـﻮ داﻧـﺎ و‬
‫ﺣﻜﻴﻤﻲ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي آدم! آﻧﺎن را از ﻧﺎﻣﻬﺎ )و ﺧﻮاص‪ ‬و اﺳﺮار اﻳﻦ( ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ آﮔﺎه ﻛـﻦ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آدم )ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را ﻟﺒ‪‬ﻴﻚ ﮔﻔﺖ و( ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را از )ﺧﻮاص‪ ‬و اﺳﺮار اﺷﻴﺎء‬
‫و( ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ آﮔﺎه ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻏﻴﺐ )و راز( آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻦ را ﻣﻲداﻧﻢ و از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ آﮔﺎﻫﻢ؟(‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه  آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺡ ﻋﻄﺲ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ ﺍﳊﻤ ‪‬ﺪ ﷲ ﻓﺤﻤﺪ ﺍﻟﻠﹼﻪ ﹺﺑﺄ‪‬ﺫﻧ ‪‬ﻪ ﻓﻘـﺎﻝ‬
‫»ﳌﹼﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﻟﻠﹼﻪ ﺁﺩ ‪‬ﻡ ﻭ ﻧﻔﺦ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﺮﻭ ‪‬‬
‫ﺱ‪ -‬ﻓﻘـﻞ‬ ‫ﻸ ﻣﻨﻬﻢ ﺟﻠـﻮ ‪‬‬ ‫ﻟﻪ ﺭ‪‬ﺑ ‪‬ﻪ‪:‬ﻳﺮﲪ‪‬ﮏ ﺍﷲ ﻳﺎ ﺁﺩﻡ ﺍﺫﻫﺐ ﺍﻟﯽ ﺍﻭﻟﺌﮏ ﺍﳌﻼﺋﮑﺔ‪-‬ﺇﻟﯽ ﻣ ٍ‬
‫‪١‬‬
‫ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﮑﻢ‪.‬ﻗﺎﻟﻮﺍ‪:‬ﻋﻠﻴﮏ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻭ ﺭﲪ ﹸﺔ ﺍﻟﻠﹼﻪ‪«.‬‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آدم را آﻓﺮﻳـﺪ و روح را در او دﻣﻴـﺪ آدم ﻋﻄﺴـﻪ زد و ﮔﻔـﺖ‬
‫اﻟﺤﻤﺪ اﷲ ﭘﺲ ﺑﻪ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺪا را ﺳـﺘﻮد ﭘﺮوردﮔـﺎر در ﺟـﻮاب ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي آدم‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﺮو ﻧﺰد آن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن )ﺑﻪ ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻛـﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ( و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻴﻚ اﻟﺴﻼم و رﺣﻤﻪ‬
‫اﷲ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﻲ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪(.‬‬

‫‪1‬‬
‫رواﻳﺖ از ﺗﺮﻣﺬي‪ :‬ﻧﮕﺎه ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ 542/2 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.4662‬ﻣﺤﻘﻖ ﻛﺘﺎب "ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ"‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬ﺣﺎﻛﻢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﻣﺎم ذﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ رأي او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪137‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ؛ آدم –ﭘﺪر ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم‪ -‬ﺑﻮده و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺴﺮش را از ﺧﻮد او‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪ l
_
RQ

P
O‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١ :‬‬
‫)اي ﻣﺮدﻣﺎن! از )ﺧﺸﻢ( ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ را از ﻳـﻚ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ و )ﺳﭙﺲ( ﻫﻤﺴﺮش را از ﻧﻮع او آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣـﻞ رﺳـﻴﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬آن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺴﺎن از ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻘﺼﺎن ﮔﺮاﺋﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬درﺣﺪﻳﺚ اﻣﺎم ﺑﺨـﺎي و ﻣﺴـﻠﻢ در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺧﻠﻖ ﺍﻟﻠﹼﻪ ﺁﺩﻡ ﻭ ﻃﻮﻟﻪ ﺳﺘﻮﻥ ﺫﺭﺍﻋﹰﺎ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آدم را آﻓﺮﻳﺪ و ﻗﺪ او ﺷﺼﺖ ذراع ﺑﻮد‪(.‬‬
‫آري ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ آدم از ﻫﻤﺎن ﺑﺪو آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﺘﻜﺎﻣﻞ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﺎﻣﻞ و ﺗﺎم اﻟﺨﻠﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ و ﺻـﻮرت آدم‬
‫وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫»ﻓﻜ ﹼﻞ ﻣﻦ ﻳﺪﺧ ﹸﻞ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ ﻋﻠﻲ ﺻﻮﺭﺓ ﺁﺩﻡ ﻭ ﻃﻮﻟﻪ ﺳﺘﻮﻥ ﺫﺭﺍﻋﺎ« ﰒ ﻳﻘﻮﻝ  »ﻓﻠـﻢ‬
‫‪2‬‬
‫ﻖ ﻳﻨﻘﺺ ﺑﻌﺪﻩ ﺣﺘ‪‬ﻲ ﺍﻵﻥ«‬
‫ﻳﺰﻝ ﺍﳋﻠ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻗـﺪ او ﺷﺴﺼـﺖ ذراع اﺳـﺖ‬ ‫ﻫﺮ ﻣﻮﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت آدم ‬
‫وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و در اداﻣـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل اﻛـﺮم ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از آدم‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ﻟﺤﺎظ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺧﻠﻘﺖ رو ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﮔﺮاﺋﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔـﺮاﻳﺶ ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬
‫اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪، 362/6:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪،3326‬و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪،2183/4:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 2841‬و‬
‫ﻋﺒﺎرت اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ اﻣﺎ اﻟﻔﺎظ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪138‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﻼم ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﮔﻤﺮاﻫـﺎن و ﻣﻌﺼـﻴﺖ‬
‫ﻛﺎران از ﺑﺸﺮ ﻣﺴﺦ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﻤﻮن و ﮔﺮاز درآﻣﺪه اﻧـﺪ‪.‬آري ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﺮﻗﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﻗﺺ و ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻣﺘﺤﻮل ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻧﺰول ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﻤﻮن ﻳﺎ ﮔﺮاز ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺤـﻮل ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴـﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﻛﻢ ﺧﺮدان و ﻧﺎداﻧﺎن ﻛﺴﻲ آن را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن آن را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴـﺰ درﺑـﺎره آن )ﺧﻠـﻖ‬
‫اﻧﺴﺎن( وارد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺼـﻮص‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻨﻲ از آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻬﺎم ﻳﺎ ﺗﺨﻴﻠﻲ در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﺳـﻼم‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن از اﻧﺘﺴـﺎب ﺑـﺪان‬
‫اﺣﺴﺎس ﻛﺮاﻣﺖ و ﻋﺰت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاران ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗﻜﺎﻣـﻞ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ و اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﻴﻤﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻮش و ﺟﻴﺮﺟﻴﺮك و ﺳﻮﺳﻚ‬
‫ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﺴﺎن از ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺻـﻠﻲ ﺧﺠﺎﻟـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺸﺪ و آن را ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ داﻧﺎن و ﭘﻴﺮوان ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ وﺣﺸـﺘﻨﺎك‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ درك و‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﮔـﺎﻫﻲ را از ﺣﻴﻮاﻧـﺎت‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻣﻲ آﻣﻮزد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮ در واﻗﻊ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ در ﺣﻖ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﺲ‬
‫ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬

‫وﻗﺖ آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺪار ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن دﻳﻨـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻤﺎم ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫ﻫﺎ اﺳﺖ و اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و آﻳﻨﺪﮔﺎن و اﺣﻜﺎم و ﻗﻀﺎوت ﻣﻴﺎن ﻣﺎ در آن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮف اول و آﺧﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻮﺧﻲ و ﻣﺴﺨﺮه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﺪاﻳﺖ را در ﻏﻴـﺮ آن‬
‫ﺑﺠﻮﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪139‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻘﻞ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﻔﻦ و زﻧـﮓ زده در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ )ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺣﺮف اول و آﺧﺮ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ(‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻠﻮي اﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ و ﺑﺪون ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺎﻣﻞ‬
‫وادار ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﺎ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻨـﺎي آن‬
‫را ﺑﻬﻢ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺪا و ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن دﻟﻬﺎ ﺑﺎ او‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﮔﺮ وﺟﻮد ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻣﺤﻘﻖ را ﻣﺠﺒـﻮر ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دادن و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺿﻌﻒ و ﻛﺞ ﻓﻬﻤﻲ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺿـﺮورﺗﻲ ﻧﺪاﺷـﺖ ﻛـﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اول ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ درازا ﺑﻜﺸﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﻟﻪ دوم ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺰ از اﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﺑـﺰرگ دو راه را اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫راه اول‪ :‬ﺳﺨﻦ از ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ و آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻴﺎن اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫راه دوم‪ :‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ذات و ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬دﻻﻟﺖ آﻳﻪﻫﺎي آﻓﺎﻗﻲ و ﻛﻮﻧﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬روش ﻗﺮآن در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آﻳﺎت آﻓﺎق‬

‫‪ -1‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ در ﭘﺮﺗﻮ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎدﻳﻦ و ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺑـﺮد ﺗـﺎ در آﻓـﺎق آﺳـﻤﺎن ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎور زﻣﻴﻦ ﮔﺸـﺖ و ﮔـﺬار ﻛﻨـﻴﻢ و در ﻛﻨـﺎر ﮔـﻞ ﻫـﺎي‬
‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل وﺗﻔﻜﺮ وا ﻣﻲ دارد وﮔـﺎﻫﻲ ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺪار ﺳـﺘﺎره ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﻫﺎ و ﺑﺼﻴﺮت ﻣﺎ را ﺑﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و رازﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳـﺎزد و ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﺣﻜﻤـﺖ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ و اﻳﺠﺎد و ﭘﻴﺪاﻳﺶ آﻧﻬﺎ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻈﻤﺖ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در وﺟﻮد‬
‫ﻣﺎ و در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﻗﺮآن ﻣﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮﻏﻮب و ﻣـﻮرد ﻋﻼﻗـﻪ درون اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺑﻮده و ﮔﻮش از ﺷﻨﻴﺪن آن ﻟﺬت ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺶ و داﻧﺸﻤﻨﺪان در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده ام‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮار آﻓﺮﻳﻨﺶ‬
‫را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده و ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﻟﻖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬از ﻗﺮآن ﻳﺎﻓﺘﻪام از زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻧﮕﻴﺨـﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳـﺎت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻄﻠﻮب و ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬در ﻫﻴﭻ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪام و ﭼـﺮا ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻴﻢ و ﺳﺘﻮده ﻧﻴﺴﺖ!‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪144‬‬

‫دﺳﺖ رﻧﮕﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬

‫ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﺗﺎ ﮔﺸﺖ و ﮔﺬاري در آﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ و ﺟﻬﺎن ﻫﺴـﺘﻲ را در ﭘﺮﺗـﻮ‬
‫آﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮآن ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺗﻤﺎم ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷـﺪه‪ ،‬داﻧـﻪاي در‬
‫ﺧﺎك ﻛﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻛﻢ ﻛﻢ رﻳﺸﻪ ﻫﺎﻳﺶ در دل ﺧـﺎك ﻓـﺮو ﻣـﻲ روﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺪﺗﻲ از داﻧﻪ ﺑﻲﺟﺎن و ﺟﺎﻣﺪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎق و ﺑﺮگ ﻫـﺎ‬
‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻀﺎ را ﻣﻌﻄﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ازآن ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان‬
‫از ﻣﻴﻮه ﻫﺎي آن ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺻﺒﺢ ﺑﻨﮕﺮ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از دل‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﺷﺐ را ﻣﻲ زداﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻓﺘـﺎب‬
‫و ﻣﺎﻫﺘﺎب و ﺟﻮﻻن ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻦ! ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ آﻳﻪ ﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
PO
N
M
L
K
J
I
H
GF
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
SR
Q‬‬
‫^_
`
‪ l
d
c
b
a‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٩٦ - ٩٥ :‬‬
‫)اﻳﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﻪ و ﻫﺴﺘﻪ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ )و ﮔﻴﺎه و درﺧﺖ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ( زﻧﺪه را از ﻣﺮده‪ ،‬و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﻴﺮون ﻣـﻲآورد )از ﻗﺒﻴـﻞ آﻓﺮﻳـﺪن‬
‫اﻧﺴﺎن از ﺧﺎك و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮ از ﺣﻴﻮان(‪ .‬اﻳﻦ )ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎدر ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ( ﺧﺪاي ﺷـﻤﺎ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ )ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن‪ ،‬از ﻋﺒﺎدت ﻳﺰدان ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت دﻳﮕـﺮان ﻣـﻲﮔﺮاﺋﻴـﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﺣﻖ( ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟ او اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ )ﺳﻴﻤﻴﻦ را از ﺷﺐ ﻗﻴﺮﻳﻦ( ﭘﺪﻳﺪار ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﺗﺎ زﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻣﻌﺎش ﺑﻪ ﺗﻼش اﻳﺴـﺘﻨﺪ( و ﺷـﺐ را ﻣﺎﻳـﻪ آراﻣـﺶ )و‬
‫آﺳﺎﻳﺶ ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن‪ ( ،‬و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺴﺎب )ﻣﺮدﻣﺎن در اﻣﻮر روزﻣﺮّه‬
‫ﻋﺒﺎدي و ﺗﺠﺎري ﺧﻮد( ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ )ﻧﻈﻢ ﺑﺪﻳﻊ و ﻧﻈﺎم اﺳﺘﻮار( ﺳـﻨﺠﺶ دﻗﻴـﻖ و‬
‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﺤﻜّﻢ )دادار ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ( ﭼﻴـﺮه )ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎن و( آﮔـﺎه )از ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ آن(‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪145‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﺮه دﻟﺮﺑﺎ وﺟﺎﻟﺐ اﺑﺮﻫﺎ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻫـﺎ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و آن ﻫﺎ را از ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اي دﻳﮕﺮ ﺳﻮق ﻣﻲ دﻫﺪ؟‬

‫‪
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
m‬‬

‫‪
è
çæ
å
ä
ã
â
á
à
ß
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö‬‬
‫
‬ ‫‪ l
í
ì
ë
ê
é‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪
٤٣ :‬‬
‫)ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮﻫﺎ را آﻫﺴﺘﻪ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻢ( ﻣﻲراﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﮔﺮد ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺮاﻛﻢ و اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬آن ﮔـﺎه ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎران از‬
‫ﻻﺑﻼي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻳﺰد و ﻧﻴﺰ ﺧﺪا از آﺳﻤﺎن‪ ،‬از اﺑﺮﻫﺎي ﻛﻮه ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‪ ،‬ﺗﮕﺮﮔﻬـﺎي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ را ﻓﺮو ﻣﻲآورد و ﻫـﺮﻛﺲ را ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﺎ آن زﻳـﺎن ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ و ﻫـﺮﻛﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ از زﻳﺎن آن ﺑﻪ دور ﻣﻲدارد‪ .‬درﺧﺸﺶ ﺑﺮق )ﺣﺎﺻﻞ از اﺻـﻄﻜﺎك( اﺑﺮﻫـﺎ )آن‬
‫اﻧﺪازه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ( ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭼﺸﻤﻬﺎ را )ﺧﻴﺮه و( از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد‪) .‬ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺧﺪا و ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﺧﻠﻘﺖ وآﻓﺮﻳﻨﺶ ﺳﺎﻳﻪ و ﺗﺼﺮف در آن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X

W
V
U
T
S
m‬‬
‫‪ l
i
h
g
f
e
d
c
b‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٤٦ - ٤٥ :‬‬
‫)ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎﻳﻪ را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟ )و ﺷـﺎﻣﻞ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﻈﺎم وﻳﮋه ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬زﻧـﺪﮔﻲ را ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﺎﻧﺪاران و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻤﻜﻦ و آﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟!( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮرﺷـﻴﺪ را‬
‫دالّ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺎﻳﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻛﺮده اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺎﻳﻪ را ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﻛﺮد )و‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار داﺋﻢ ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻮازن ﺣﺮارت را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣـﻲزد‪ ،‬ﺣﻴـﺎت را از ﮔﺴـﺘﺮه زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﻣﻲﭼﻴﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ و ﮔـﺮدش ﺷـﺐ و روز ﺑﻨﮕـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪146‬‬

‫‪
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
m‬‬

‫‪
v
u
t
s
r
q
p

o
n

m
lk
j
ih
g
f
e
d‬‬
‫‪
§
¦
¥¤
£
¢
¡

~
}
|
{z
y
x
w‬‬
‫¨
©
‪ l
«
ª‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٢٧ – ٢٦ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اي ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از آن ﺗﻮ! ﺗﻮ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و داراﺋـﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﻲ و از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و داراﺋﻲ را ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮي و ﻫﺮ ﻛـﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﻋﺰّت و ﻗﺪرت ﻣﻲدﻫﻲ و ﻫﺮﻛﺲ را ﺑﺨـﻮاﻫﻲ ﺧـﻮار ﻣـﻲداري‪ ،‬ﺧـﻮﺑﻲ در‬
‫دﺳﺖ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧـﺎﺋﻲ‪) .‬ﺑﺨﺸـﻲ از( ﺷـﺐ را ﺟـﺰو روز‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ )و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺒﻬﺎ ﻛﻮﺗﺎه و روزﻫﺎ دراز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ( و )ﺑﺨﺸﻲ از( روز را‬
‫ﺟﺰو ﺷﺐ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ )و ﻟﺬا روزﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎه و ﺷﺒﻬﺎ دراز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( و زﻧـﺪه را از ﻣـﺮده‬
‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآوري و ﻣﺮده را از زﻧﺪه و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛـﻪ ﺑﺨـﻮاﻫﻲ ﺑـﺪون ﺣﺴـﺎب روزي‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﻲ‪(.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﻧﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ و ﻧﺤﻮه ﺗﺼﺮف اودر ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫وﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اداره آن و اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﻓـﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪(٢٩ :‬‬

‫)ﺧﺪا آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات و ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي روي زﻣـﻴﻦ را ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ‬
‫آﻓﺮﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺳﺮﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز و ﻣﺼـﺎﻟﺢ اﻧﺴـﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻧﺴﺎن در ﻗـﺮآن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﺴـﺨﻴﺮ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٠ :‬‬

‫)آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺨّﺮ ﺷﻤﺎ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ )و در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫‪147‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺜﻼ ﺳﺘﺎره ﻫﺎ را آﻓﺮﻳﺪه ﺗﺎ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ راه ﺧﻮد را در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي درﻳﺎ‬
‫
‬ ‫و ﺧﺸﻜﻲ درﻳﺎﺑﻴﻢ‪
.‬‬
‫‪
r
q
po
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
m‬‬
‫‪ l
v
u
t
s‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٩٧ :‬‬
‫)و او آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ )در ﺷـﺒﻬﺎي ﺳـﻔﺮ(‬
‫در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﺑﺪاﻧﻬﺎ رﻫﻨﻤﻮد ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ آﻳـﺎت )ﻗﺮآﻧـﻲ و ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد( را ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ )ﻣﻌـﺎﻧﻲ آﻳـﺎت ﻗﺮآﻧـﻲ و ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ را( ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪(.‬‬
‫زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن آب از آﺳﻤﺎن ﻣﻬـﺮ‪ ،‬ﻛﺸـﺘﻲﻫـﺎي ﺷـﻨﺎور در درﻳـﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺮﻫﺎي روان در ﺑﻄﻦ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬آﻣﺪن روز و ﺷﺐ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ و‬
‫ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺻﻼح ﻣﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
m‬‬

‫¸
‪
Æ
Å
ÄÃ
Â
Á
À
¿
¾
½
¼»
º
¹‬‬
‫‪
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç‬‬
‫‪
N
ML
K
J
I
H
G
FE
D
C
B
A
Ó‬‬
‫‪ l
R
Q
P
O‬ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪٣٤ - ٣٢ :‬‬
‫) ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳـﺖ و از )اﺑـﺮ( آﺳـﻤﺎن آب را‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و داﻧﻪﻫﺎ را ﭘﺪﻳﺪار ﻛﺮده اﺳﺖ و روزي ﺷﻤﺎ ﮔﺮداﻧﺪه‬
‫ﺨﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ در درﻳﺎ ﺑﺎ اﺟﺎزه و اراده او ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ را ﻣﺴ ّ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ )ﺗﺎ در آﺑﻴﺎري زﻣﻴﻨﻬﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪن آب آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ(‪ .‬و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﻣﺴﺨّﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛـﻪ داﺋﻤـﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ )ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮدات زﻧـﺪه و اﻳﺠـﺎد ﺟـﺰر و ﻣـﺪ‪ ‬در اﻗﻴﺎﻧﻮﺳـﻬﺎ و‬
‫درﻳﺎﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت دﻳﮕﺮ( ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﺐ را )ﺑﺮاي آﺳﺎﻳﺶ( و روز را )ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻼش( ﻣﺴﺨﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪148‬‬

‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﺸﻤﺎرﻳﺪ )از ﺑﺲ ﻛﻪ زﻳﺎدﻧﺪ( ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴـﺪ آﻧﻬـﺎ را ﺷـﻤﺎرش‬

‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬واﻗﻌﺎً اﻧﺴﺎنْ ﺳﺘﻤﮕﺮِ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ اﺳﺖ )اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧـﺪا را ﻧﺎدﻳـﺪه ﺑﮕﻴـﺮد و ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎي ﭘﺮﺳﺘﺶِ دﻫﻨﺪه ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕـﺮي را ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﺑﻜﻨـﺪ و ﺳـﺮ از ﺧـﻂّ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺮﺗﺎﺑﺪ(‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬

‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را آﻓﺮﻳـﺪه و آن را ﺗـﺎﺑﻊ ﻣﺼـﻠﺤﺖ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا آن را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ و‬
‫آن را ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ـ ﻗـﺮآن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻋﻈﻴﻢ اﻟﻬﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را واﻣﻲدارد ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺳﭙﺎس ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا اﻧﺴﺎن ﻃﻮري آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻇﻬـﺎر‬
‫ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ l
µ
´
³
²
±
°
m‬ﺍﻟﺮﲪﻦ‪٦٠ :‬‬

‫)آﻳﺎ ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدن ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻲ دﻳﺪن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟(‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺮآن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻪ ذﻛـﺮ ﻧﻌﻤـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در وﺟـﻮد ﻣـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫وﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪l
Õ
Ô
Ó
Ò
ÑÐ
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
m‬‬

‫ﺍﳌﻠﻚ‪٢٣ :‬‬
‫)ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را )از ﻋﺪم( آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﻮش و ﭼﺸـﻢ‬
‫و دل درﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎر و ﺳﻌﺎدت ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺷﻤﺎ اﻳـﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬـﺎ‬
‫را( ﻛﻤﺘﺮ ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و در اﻃﺮاف ﻣﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
m‬‬
‫¾
‪
M
L
KJ
I
H
G
F
E
D
C
B
A‬‬
‫‪
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
N‬‬
‫‪149‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫[
\
]
^
_
`
‪
g
f
e
d
c
b
a‬‬

‫‪ l
o
n
m
l
k
j
i
h‬ﺍﻟﺰﺧﺮﻑ‪١٣ - ١٠ :‬‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﮔﺎﻫﻮاره )زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺤﻞّ آراﻣـﺶ( ﺷـﻤﺎ ﻛـﺮده اﺳـﺖ و در آن‬
‫راﻫﻬﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ رﻫﻨﻤﻮد ﺷـﻮﻳﺪ‪ .‬آن ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﺳﻮي آﺳﻤﺎن‪ ،‬آﺑﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻻزم ﺑﺎراﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ آﺑـﻲ زﻣـﻴﻦ ﻣـﺮده را زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ )ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻣﺮده ﺑﺎ ﻧﺰول ﺑﺎران زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و( ﺑﻴﺮون آورده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ )و ﺑـﺮاي ﺣﺴـﺎب و ﻛﺘـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺸﺮ ﮔﺴﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ(‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻔﺘﻬﺎ )و ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ‪ ،‬اﻋـﻢ از‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﻬﺎ( را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ از ﻛﺸـﺘﻴﻬﺎ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻣﺮﻛﺒﻬﺎﺋﻲ ﺗﻬﻴ‪‬ﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ )و راﺣﺖ و ﺳـﺮﻳﻊ راه را ﻃـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺪﻳﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ ﻣﻲروﻳﺪ(‪) .‬ﺧﺪا اﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺐ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ( ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻳـﺎد‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ :‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه ﺧﺪاﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او اﻳﻨﻬﺎ را ﺑـﻪ زﻳـﺮ ﻓﺮﻣـﺎن ﻣـﺎ درآورد و‬
‫ﮔﺮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ )رام ﻛﺮدن و ﻧﮕﻬﺪاري( آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣـﺎ را‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‬

‫‪
²
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
m‬‬
‫‪ l
´
³‬ﻳﻮﻧﺲ‪٥ :‬‬
‫)ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را درﺧﺸﺎن و ﻣﺎه را ﺗﺎﺑﺎن ﮔﺮداﻧـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي ﻣـﺎه‬
‫ﻣﻨﺎزﻟﻲ ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎره ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب )ﻛﺎرﻫﺎ( را ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن از ﻧﻮع ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔـﺎو‪ ،‬ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‪ ،‬اﺳـﺐ ﻗـﺎﻃﺮ و اﻻغ را ﻣﻔﻴـﺪ و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
³
²
±
°
¯
®
¬
ǻ
©
m‬‬

‫´
‪
D
C
B
A
¼
»
º
¹
¸
¶
µ‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪150‬‬

‫‪
R
Q
P
O
N
M
L
KJ
I
H
G
F
E‬‬

‫
‬ ‫‪ l
[
Z
Y
X
W
VU
T
S‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٨ – ٥ :‬‬
‫)و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن )ﭼﻮن ﮔﺎو و ﺷﺘﺮ و ﺑﺰ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ( را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﻣﺎ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲ و ﮔﺴـﺘﺮدﻧﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ از ﭘﺸـﻢ و‬
‫ﻣﻮﻳﺸﺎن( و ﺳﻮدﻫﺎﺋﻲ )ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﺴﻞ و ﺷﻴﺮ و ﺳﻮاري و ﻏﻴﺮه( ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ و از‬
‫)ﮔﻮﺷﺖ( آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ )و در ﺣﻔﻆ ﺣﻴﺎت ﺧـﻮد ﻣـﻲﻛﻮﺷـﻴﺪ(‪ .‬و ﺑﺮاﻳﺘـﺎن در آﻧﻬـﺎ‬
‫زﻳﺒﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را )ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن از ﭼﺮا( ﺑﺎز ﻣﻲآورﻳﺪ و آن ﮔﺎه ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را )ﺑﺎﻣﺪادان ﺑﻪ ﭼﺮا( ﺳﺮﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ و دﻳـﺎري‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺟـﺰ ﺑـﺎ رﻧـﺞ دادن ﻓـﺮاوان ﺧـﻮد ﺑـﺪان ﻧﻤـﻲرﺳـﻴﺪﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻲﮔﻤـﺎن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن )ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑـﺮاي آﺳﺎﻳﺸـﺘﺎن آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ( داراي رأﻓـﺖ و رﺣﻤـﺖ‬
‫زﻳﺎدي )در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ( اﺳﺖ‪) .‬ﺧﺪا( اﺳﺒﻬﺎ و اﺳﺘﺮﻫﺎ و اﻻﻏﻬﺎ را )آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ( ﺗـﺎ ﺑـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ و زﻳﻨﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺷﺎدي ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ( ﭼﻴﺰﻫـﺎﺋﻲ‬
‫را )ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺎت( ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ )ﺷﻤﺎ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﭼﻴـﺰي از آﻧﻬـﺎ(‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ‪(.‬‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ درﻳﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮد زاﺋﺪ اﻟﻮﺻـﻔﻲ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ در ﺑـﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
m‬‬

‫¶
¸
‪
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬
‫‪ l
Á
À‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪١٤ :‬‬
‫)او اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ را ﻣﺴﺨﺮ )ﺷﻤﺎ( ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ از آن ﮔﻮﺷـﺖ ﺗـﺎزه‬
‫ﺑﺨﻮرﻳﺪ و از آن زﻳﻮري ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻮﺷـﻴﺪ )و ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را ﺑـﺪان‬
‫ﻣﻲآراﺋﻴﺪ و ﺣﺲ زﻳﺒﺎﺋﻲ را اﺷﺒﺎع ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﺪ( و )ﺗﻮ اي اﻧﺴﺎن!( ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛـﻪ‬
‫)ﺳﻴﻨﻪ( درﻳﺎ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﻨﺪ و )اﻣﺘﻌﻪ و اﻗﻮات را ﺑﺪﻳﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ ﻣﻲرﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧـﺪا اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد( ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﻓﻀﻞ او را ﺑﺠﻮﺋﻴﺪ )و از درﻳﺎ در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺠﺎرت اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ( و ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫‪151‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ را آﻓﺮﻳﺪه ﺗﺎ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم اﻳـﻦ ﻋﻤـﻞ ﺷـﮕﻔﺖ آورﺧـﻮد ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﻟﺬﻳﺬ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐـﺎن ﺑﻴـﺎورد و ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﺧـﻮردن آن از‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎ ﺷﻔﺎء ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺮآن ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
m :‬‬

‫‪
r
q
p
o
nm
l
k
j
i
h
g

f
e
d
c‬‬
‫‪l

~
}
|
{
z
y
xw
v
u
t
s‬‬
‫ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٦٩ - ٦٨ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ زﻧﺒﻮران ﻋﺴﻞ )راه زﻧﺪﮔﻲ و ﻃﺮز ﻣﻌﻴﺸﺖ را( اﻟﻬﺎم ﻛﺮد )و ﺑﺪان‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﺸﺎن اﻧﺪاﺧﺖ( ﻛﻪ از ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﺧﺘﻬـﺎ و دارﺑﺴـﺘﻬﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ )ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ( از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و راﻫﻬﺎﺋﻲ را ﺑﭙﻴﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳـﺖ و ﻛـﺎﻣﻼً‬
‫)دﻗﻴﻖ و( در اﺧﺘﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬از درون زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﻲ ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲﺗـﺮاود ﻛـﻪ رﻧﮕﻬـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ )ﻣﺎﻳﻊ رﻧﮕﺎرﻧﮓ( ﺑﻬﺒﻮدي ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳـﻦ‬
‫)ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮران ﻋﺴﻞ و ارﻣﻐﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻏﺬا‬
‫و ﻫﻢ ﺷﻔﺎ اﺳﺖ( ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻨﻲ )از ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﭘﺮوردﮔﺎر( اﺳﺖ ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ )درﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ( ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ )و رازﻫـﺎ و رﻣﺰﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﻮران را ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﻣﻲدارﻧﺪ(‪(.‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ آن‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻞ و دﻗﺖ در ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن و ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ و آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺳﻔﺎرش‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺗﺎﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ در اﻳﻦ اﻣﻮر و اﺷﻴﺎء را از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺬﻛﺮاﺗﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪152‬‬

‫ﭼﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ازداﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻬﺞ را )ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن دﻗﺖ‬
‫وﺗﺄﻣﻞ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﺮاﻳﻦ اﻣـﺮ ﺗﺸـﻮﻳﻖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ دﻗﺖ و ﺗﺄﻣﻞ ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ واﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻗﺪمﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد اﻳﻦ‬
‫راه را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺮي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫دﻗﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﮔﺎه ﺑـﺎ ﻋﻘـﻞ و ﺑـﻪ راه اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﻗـﻮه ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت اﻣﺮ در ﻗﺮآن ﺑﺼﻮرت ﻣﻄﻠﻖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ دودﺳـﺘﻪ )ﺣﺴـﻲ و ﻋﻘﻠـﻲ(‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ l
~}
|
{
z
y
x
m :‬ﻳﻮﻧﺲ‪١٠١ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ )و ﭼﺸﻢ ﺑﺮون و درون را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ( درآﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﭼـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ؟(‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ اﻣﺮ ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص آﻣﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
W
V
U
T
S
m‬ﺍﻟﻄﺎﺭﻕ‪٥ :‬‬
‫)اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد و دﻗّﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﭼﻪ ﭼﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؟!(‬

‫‪ l
§
¦
¥
¤
£
m‬ﻋﺒﺲ‪٢٤ :‬‬

‫)اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻏﺬاي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮد و درﺑﺎره آن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ )ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﺎ آن را‬
‫ﺑﺮاي او ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ و در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻲ و اﺟـﺰاء ﺣﻴـﺎتﺑﺨـﺶ آن‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫دﻗّﺖ و ﻣﻬﺎرت و ﻇﺮاﻓﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻳﻢ(‪(.‬‬

‫‪ -3‬اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ‪ :‬رﺑﻮﺑﻴﺖ و اﻟﻮﻫﻴﺖ از آن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﻃﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن آﻳﻪﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑـﺮاي ﻣﺠﺎدﻟـﻪ و‬
‫
‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪
.‬‬
‫‪
n
ml
k
j
i
h
g



f
e
d
c
m‬‬
‫‪
~
}
|
{


z
y
x
w
v
u
ts
r

q
p
o‬‬
‫‪153‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫
¡
‪
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬
‫¬
®
¯
‪
¼


»
º¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬
‫½
¾
¿
‪ l‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٣٣ – ٣٠ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ )در آﻏـﺎز ﺧﻠﻘـﺖ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺗـﻮده‬
‫ﻋﻈﻴﻤﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ( ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘّﺼﻞ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ )ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﻔﺠﺎر دروﻧـﻲ‬
‫ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ( آﻧﻬـﺎ را از ﻫـﻢ ﺟـﺪا ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻳـﻢ )و ﺗـﺪرﻳﺠﺎً ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻬـﺎن ﻛﻨـﻮﻧﻲ‬
‫درآوردهاﻳﻢ( و ﻫﺮﭼﻴﺰ زﻧﺪهاي را )اﻋﻢ از اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﮔﻴﺎه( از آب آﻓﺮﻳـﺪهاﻳـﻢ‪.‬‬
‫آﻳﺎ )درﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و( اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟ ﻣﺎ در زﻣـﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬـﺎي‬
‫اﺳﺘﻮار و رﻳﺸﻪداري ﭘﺪﻳﺪ آوردهاﻳﻢ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻀﻄﺮب ﻧﺴﺎزد و ﺗﻮازن آﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰﻧﺪ )و ﻛﻮﻫﻬﺎ از ﻓﺸﺎر ﮔﺪازهﻫﺎ و ﮔﺎزﻫﺎي دروﻧﻲ‪ ،‬و ﺣﺮﻛﺎت ﭘﻮﺳﺘﻪ زﻣﻴﻦ‪،‬‬
‫و از وزش ﺗﻨﺪ ﺑﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬زﻳﺎدي ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨـﺪ(‪ ،‬در ﻻﺑـﻼي ﻛﻮﻫﻬـﺎ راﻫﻬـﺎي‬
‫ﮔﺸﺎدي ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ )ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎﻟﻬـﺎ از ﻫـﻢ‬
‫ﻧﮕﺴﻠﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪﺷﺎن( راﻫﻴﺎب ﮔﺮدﻧﺪ )و ﺑﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑـﻪ ذات آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر ﭘـﻲ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ(‪ .‬ﻣﺎ آﺳﻤﺎن را ﺳﻘﻒ ﻣﺤﻔﻮﻇﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ آﻧﺎن از ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎي )ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در( آن روي ﮔﺮداﻧﻨﺪ )و درﺑﺎره اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻈﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن ﺟﻠـﻮهﮔـﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ(‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺐ و روز و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣـﺎه را آﻓﺮﻳـﺪهاﺳـﺖ و‬
‫ﻫﻤﻪ در ﻣﺪاري ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ )ﻛﻪ او ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻓﺴﺎد ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺸﺮﻛﺎن را راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻮده و روﺷـﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده و واﺟـﺪ ﺻـﻔﺎت رﺑﻮﺑﻴـﺖ و اﻟﻮﻫﻴـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻨﺼـﺮ‬
‫اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪
q
p
o
n
m
l
kj
i
h
g

f
e

d
c
m‬‬

‫‪
}
|
{
z
y

x
w
v
u
t
s
r‬‬
‫~
_
`
‪
n
m

l
k
j
ih
g
f
ed
c
b
a‬‬
‫‪
z
y
x

w
v
u
t
s
r
q
p
o‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪154‬‬

‫{
|}
~

¡‪
«

ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬

‫¬


®
¯
‪
º
¹
¸¶
µ

´
³²
±
°‬‬
‫»
¼
½
¾
¿

‪
Å
Ä
Ã
Â

Á
À‬‬
‫‪
B
A
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
ÎÍ
Ì
Ë
ÊÉ

È
Ç
Æ‬‬
‫‪


T
S
R
Q
P
ON
M
L
KJ
I
H
G
F
E
D
C‬‬
‫‪


l
V
U‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٦٤ - ٥٩ :‬‬
‫))اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاي را ﺳﭙﺎس )ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺒﺎﻫﻜﺎران ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻮم ﺛﻤﻮد و‬
‫ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن ﻫﻤﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن را ﺑﻪ دﻳﺎر ﻋﺪم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و از ﺧﺪا درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤـﺎﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ( رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬آﻳﺎ ﺧﺪا )ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﺪرت و ﻧﻌﻤﺖ و ﻣﻮﻫﺒﺖ دارد( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ )ﺑـﺮاي ﭘﺮﺳـﺘﺶ و ﻛـﺮﻧﺶ( ﻳـﺎ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﻧﺒﺎز ﺧﺪا ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ )و ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ (‪) .‬آﻳﺎ ﺑﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ( ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ را‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﺑﺎراﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺎﻏﻬﺎي زﻳﺒﺎ و ﻓﺮحاﻓـﺰا‬
‫روﻳﺎﻧﻴﺪهاﻳﻢ؟ ﺑﺎﻏﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ درﺧﺘﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮوﻳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻧﺰول ﺑﺎران و ﺑﺮﻛﺎت و ﺛﻤﺮات ﻧﺎﺷﻲ از آن‪ ،‬و ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻟﻄﻴﻒ و دﻗﻴﻖ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت( ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ؟! اﺻﻼً اﻳﺸﺎن‬
‫ﻗﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )از ﺣﻖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ( ﻋﺪول ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ﺑﺘﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ( ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ را ﻗﺮارﮔﺎه )و ﻣﺤﻞّ اﻗﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن آن رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﺪﻳـﺪ‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎي ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و اﺳﺘﻮار آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ )ﺗﺎ ﻗﺸـﺮ زﻣـﻴﻦ را از‬
‫ﻟﺮزش ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ( و ﻣﻴﺎن دو درﻳﺎ ﻣـﺎﻧﻌﻲ ﭘﺪﻳـﺪار ﻛـﺮده اﺳـﺖ )ﺗـﺎ آﻣﻴـﺰه ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ( آﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ؟! اﺻﻼً ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﺑﻲﺧﺒـﺮ و‬
‫ﻧﺎداﻧﻨﺪ )و ﻗﺪر ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ(‪) .‬آﻳﺎ ﺑﺘﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧـﺪ( ﻳـﺎ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻳـﺎد‬
‫درﻣﺎﻧﺪه ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﻼ و ﮔﺮﻓﺘﺎري را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﮔﺎه او را ﺑﻪ ﻛﻤـﻚ ﻃﻠﺒـﺪ و‬
‫ﺷﻤﺎ )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را )ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻴﺎت داﺋﻤﺎً ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨـﺎوب( ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ )ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ در(‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد )و ﻫﺮ دم اﻗﻮاﻣﻲ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺮه ﺧﺎﻛﻲ ﻣﺴﻠّﻂ و ﻣﺴﺘﻘﺮّ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫‪155‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﺪﻳﻦ اﻣﻮر( آﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ؟! واﻗﻌﺎً ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﻧﺪرز ﻣﻲﮔﻴﺮﻳـﺪ‪.‬‬
‫)آﻳﺎ ﺑﺘﻬﺎي ﺑﻲﺟﺎن ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ( ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ رﻫﻨﻤـﻮد‬
‫)و دﺳﺘﮕﻴﺮي( ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧـﺰول‬
‫رﺣﻤﺘﺶ وزان ﻣﻲﺳﺎزد )و آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﻚ ﻗﺪوم ﺑﺎران ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ و راهاﻧﺪازي‬
‫اﻳﻨﻬﺎ( آﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ؟ ﺧﺪا ﻓﺮاﺗﺮ و دورﺗﺮ از اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺒﺎز او‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪) .‬آﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ( ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻓـﺮﻳﻨﺶ را ﻣـﻲآﻏـﺎزد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ را از آﺳـﻤﺎن و زﻣـﻴﻦ روزي ﻋﻄـﺎء‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ )ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻳﺰدان‪ ،‬و ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬و اﻗﺮار ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ زﻧـﺪه ﺷـﺪن دوﺑـﺎره ﻣﺮدﻣـﺎن در دﻧﻴـﺎي ﺟﺎوﻳـﺪان( آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ؟ )اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺪﻳﺸﺎن( ﺑﮕﻮ‪ :‬دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﺧـﻮد را ﺑﻴـﺎن دارﻳـﺪ‬
‫اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ )ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ(‪(.‬‬
‫آﻳﻪ ﻫﺎ ي ﻗﺮآن ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر زﻣﻴﻦ وآﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﻧﺎزل ﻛﻨﻨﺪه آب از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و روﻳﺎﻧﻨﺪه ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺧﻮش ﻣﻨﻈﺮ ﻛﻪ روح و روان اﻧﺴﺎن را ﺷﺎد و ﭼﺸـﻤﻬﺎ را روﺷـﻦ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺒـﻮد‬
‫واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﺛﺎﺑﺖ آﻓﺮﻳﺪه و در ﺑﻄﻦ آن ﻧﻬﺮﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ و زﻣﻴﻦ را ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬آري‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮد ﺣﻖ و واﻗﻌﻲ اﺳﺖ و ﻏﻴﺮ او ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده وﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻃﻞ وﻧﺎﺗﻮان ﻋﺒﺎدت ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮﻛﺎن و ﻣﻠﺤـﺪان از اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ ـ واﻧﺒﻴﺎء ﻫـﻢ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺸـﺮﻛﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺳـﺘﺪﻻﻟﻬﺎ راﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.-‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﺑـﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻠﻴـﻞ اﻟـﺮﺣﻤﻦ ﺑـﺎ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻠﺤﺪ زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺎ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ دﻻﺋـﻞ ﻋﻠﻴـﻪ او اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫ﺣﺠﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ زﺑﺎن ﻃﺮف ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﮔﻔﺘﻦ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻴـﺮوي‬
‫ﺗﻔﻜﺮش از ﻛﺎر ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪156‬‬

‫‪
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
m‬‬

‫‪
z
y
x
w

v
u
ts
r
q
p
o
n
m
l‬‬
‫{
|
}
~
_
`
‪
i
h
g
f
e
dc

b
a‬‬
‫‪ l
j‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪.٢٥٨ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮي از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ درﺑﺎره )اﻟﻮﻫﻴ‪‬ﺖ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ( ﭘﺮوردﮔﺎرش راه‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﺳﺘﻴﺰ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﻋﻠّﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪو ﺣﻜﻮﻣـﺖ و ﺷـﺎﻫﻲ داده‬
‫ﺑﻮد )و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﻤﻲ ﻇﺮﻓﻴ‪‬ﺖ از ﺑﺎده ﻏﺮور ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺪه ﺑـﻮد(؟ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ )ﺑﺎ دﻣﻴـﺪن روح در ﺑـﺪن و ﺑـﺎزﭘﺲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ آن(‬
‫زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ )ﺑـﺎ ﻋﻔـﻮ و ﻛﺸـﺘﻦ( زﻧـﺪه ﻣـﻲﮔـﺮداﻧﻢ و‬
‫ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﻢ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را از ﻣﺸﺮِق ﺑﺮﻣﻲآورد‪ ،‬ﺗﻮ آن را از ﻣﻐﺮب‬
‫ﺑﺮآور‪ .‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد ﻛﺎﻓﺮ واﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺒﻬﻮت ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﺮدم ﺳـﺘﻤﻜﺎر )ﻣ‪‬ﺼـﺮّ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺒﻬﻜﺎري‪ ،‬و دﺷﻤﻦ ﺣﻖ( را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻠﻴﻢ اﷲ ﻧﻴﺰ ﻋﻴﻦ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ را ﻋﻠﻴﻪ ﻃﺎﻏﻮت دوران ﺧﻮد ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫و ﻫﻤﻮاره دﻟﻴﻠﻲ را ﭘﺲ از دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻲآورد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ او را ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻋـﻮن‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ارﻋﺎب او روي ﻣﻲآورد‪.‬‬

‫‪
j
ih
g
f
e
d
c
b



a
`
_
^
]
m‬‬
‫‪
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p

o
n
m
l

k‬‬
‫‪
i
hg
f
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|

{
z‬‬
‫‪l
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k

j‬‬
‫ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٢٩ - ٢٣ :‬‬
‫)ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻛﻴﺴﺖ )ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از او ﺻﺤﺒﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﻲ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﻣﻲداﻧﻲ؟(‪) .‬ﻣﻮﺳﻲ( ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎر آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن آن دو اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ راه ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲﭘﻮﺋﻴﺪ )و ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲﺟﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻖ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ(‪) .‬ﻓﺮﻋﻮن رو( ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴـﺎن ﺧـﻮد )ﻛـﺮد و ﻣﺴـﺨﺮهﻛﻨـﺎن( ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﻳـﺎ‬
‫‪157‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻳﺪ )اﻳﻦ ﻣﺮد ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟! ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﻳﺎوه ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ؟!(‪) .‬ﻣﻮﺳﻲ ﭘﺲ‬

‫از اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺻـﻐﻴﺮ ﻛـﺮد و( ﮔﻔـﺖ‪ :‬او ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺷـﻤﺎ و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻴﺎﻛﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﻣﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﺎوداﻧﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺧـﺪا ﻧﺒﻮدﻧـﺪ(‪.‬‬
‫)ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﺧﻴﺮهﺳﺮي ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داد و( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ! )ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬و ﺟـﺰ ﻣـﺮا ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ(‪) .‬و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮده در ﭘﻬﻨﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺷﺎره‬
‫ﻛﺮد و( ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻃﻠـﻮع و ﻏـﺮوب )ﻛﻮاﻛـﺐ و ﺳـﻴ‪‬ﺎرات ﺟﻬـﺎن( و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن دو ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺎﻗﻞ ﻣﻲﺑﻮدﻳﺪ )ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي‬
‫را در ﭘﺮﺗﻮ ﺧﺮد‪ ،‬از روي ﻧﻈﺎم ﻃﻠﻮع و ﻏﺮوب ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻗﻴـﻖ و اﺳـﺮارآﻣﻴﺰ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪﻳﺪ(‪) .‬ﻓﺮﻋﻮن ﺳﺨﺖ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و( ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺟـﺰ ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎري‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻲ ﺗﻮ را از زﻣﺮه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد )و در ﺑﻴﻐﻮﻟﻪﻫﺎي زﻧﺪان ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮان‬
‫ﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪ(‪.‬‬
‫آري‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل روش ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻳﻪﻫﺎي‬
‫‪ 9‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻧﻮح‪ ،‬ﻋﺎد وﺛﻤﻮد وﻗﻮﻣﻬـﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﻴﻮهاي آﻧﻬﺎ‬
‫را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪
®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
m‬‬

‫¯
‪ l‬ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪١٠ :‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ درﺑﺎره وﺟﻮد ﺧـﺪا‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﻨـﺪه آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺪون ‪‬ﻣﺪ‪‬ل و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪي در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ؟ )ﻣﮕﺮ ﻋﻘﻞ ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎب ﺑﺎز‬
‫ﻫﺴﺘﻲ را ﻧﻤﻲﻧﮕﺮد و ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن راه ﻧﻤﻲﺑﺮد؟(‪ .‬او ﺷﻤﺎ را ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن‬
‫را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ و )از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺎﭘﺎﻛﺘﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ زودﻳﻬﺎ ﻫﻼﻛﺘﺎن ﻧﺴﺎزد‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در راﺳﺘﺎي اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻘﻴﺖ وآﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧـﺪا اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪158‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻛﻔﺮ زﺷﺖ و ﺗﻌﺠﺐ آور اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻞ واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺳﻮال ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴـﺰي در‬
‫ﻣﻮرد ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ دﻻﺋﻞ روﺷـﻦ وآﺷـﻜﺎر‪،‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﻔﺮ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ؟‬

‫‪
¸
¶
µ
´³
²
±
°
¯
®
m‬‬
‫‪

l
½
¼
»
º
¹‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٨ :‬‬
‫))ﺟﺎي ﺗﻌﺠ‪‬ﺐ اﺳﺖ( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا را اﻧﻜﺎر و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﺪو ﻛﻔـﺮ ﻣـﻲورزﻳـﺪ؟ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ )ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮدﺗﺎن و اوﺿﺎﻋﻲ ﻛﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻲﺑـﺮدن‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ( ﺷﻤﺎ )ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎن و( ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ و ﺟﺎﻧﺘﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن زﻧﺪهﺗﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آن‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬
‫در آﻳﻪاي دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﺳﻮال را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
d
c
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
m‬‬

‫‪ l
i
h
g
f
e‬ﺍﻻﻧﻔﻄﺎﺭ‪٨ – ٦ :‬‬
‫)اي اﻧﺴﺎن! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻮارت ﻣﻐﺮور ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در‬
‫ﺣﻖ او ﮔﻮﻟﺖ زده اﺳﺖ )ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻲﺑﺎﻛﺎﻧﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨـﻲ و ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﮔﻨﺎﻫـﺎن‬
‫آﻟﻮده ﻣﻲﺳﺎزي؟!(‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛﻪ ﺗﻮ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺳـﭙﺲ ﺳـﺮ و ﺳـﺎﻣﺎﻧﺖ داده‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮ‬
‫را درآورده اﺳﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺗﺄﻣﻞ و دﻗﺖ اﻧﺴﺎن در وﺟﻮد ﺧﻮد و در ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ و اﻃـﺮاف آن‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀـﻲ و‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺟﻪ او ﺑﺴﻮي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آن و ﻋﻈﻤﺖ او اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻔﺮ ﻛـﺎﻓﺮان‬
‫و اﻧﻜﺎر ﻣﻠﺤﺪان از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮآن ﺗﻌﺠﺐ آور و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﺎدر ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪159‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
`
_
^

]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
m‬‬
‫‪
n
m
l
k
j

i
h
g
f


e
d
c
b
a‬‬
‫‪ l
w
v
u
t
s
r
q
p
o‬ﻧﻮﺡ‪١٨ – ١٣ :‬‬
‫)ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﻜﻮﻫﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ؟ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ )و در ﻫﺮ‬
‫ﮔﺎم ﺷﻤﺎ را رﻫﺒﺮي و ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳـﺖ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ(‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را ﻳﻜﻲ ﺑﺎﻻي دﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟ و ﻣـﺎه‬
‫را در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﺎن‪ ،‬و ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﭼﺮاغ )درﺧﺸﺎن( ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫را از زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﺑﻌﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ )زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و( از زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد‪(.‬‬

‫‪ -4‬ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‬

‫آري‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت واﻗﻌـﻲ و ﺣﻴـﺎت ﺑﺨـﺶ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ در دﻟﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻫﻤـﻮاره ﺑـﻪ ﻳـﺎد و ﻋﺒـﺎدت ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻟﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از روي آﻧﻬﺎ ﭘﺮده ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﮕﻔﺖ آور ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن در ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎي ﺑﺸﺮ و ﺣﻮادث و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي زﻳﺒﺎ و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ و راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ و راﺑﻄﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﻗـﺖ و‬
‫ﺗﺄﻣﻞ در ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ وآﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ آن را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ در ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ ﻗـﺮار‬
‫داده و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ارزش ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪي اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮآن در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻧﺴﺎن داﻧﺎ و آﮔﺎه ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﺻﻨﻒ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﻳـﺎت‬
‫و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪160‬‬

‫‪
b


a
`
_
~
}
|
{


z
y
m‬‬
‫‪
m
l
k
j


i
h
g
f
e
d
c‬‬
‫
‬ ‫‪
l
z

y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n‬‬
‫ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٩١ - ١٩٠ :‬‬
‫)ﻣﺴﻠّﻤﺎً در آﻓﺮﻳﻨﺶ )ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ و ﻣﻨﻈّﻢ و ﻣﺮﺗّﺐ( آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬و آﻣﺪ و‬
‫رﻓﺖ )ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬و ﺗـﺎرﻳﻜﻲ و روﺷـﻨﻲ و ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ و درازي( ﺷـﺐ و روز‪ ،‬ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎ و‬
‫دﻻﺋﻠــﻲ )آﺷــﻜﺎر ﺑــﺮاي ﺷــﻨﺎﺧﺖ آﻓﺮﻳــﺪﮔﺎر و ﻛﻤــﺎل و داﻧــﺶ و ﻗــﺪرت او( ﺑــﺮاي‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا را اﻳﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮﻫﺎﻳﺸـﺎن اﻓﺘـﺎده )و در‬
‫ﻫﻤﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﻮد( ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و درﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ )ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و دﻟﻬﺮهاﻧﮕﻴﺰ‬
‫و اﺳﺮارآﻣﻴﺰ( آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ )و ﻧﻘﺸﻪ دﻟﺮﺑﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻴﺮﺗﺰاي آن‪ ،‬ﺷﻮر‬
‫و ﻏﻮﻏﺎﺋﻲ در آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل و ﻗـﺎل ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ (:‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا! اﻳـﻦ‬
‫)دﺳﺘﮕﺎه ﺷﮕﻔﺖ ﻛﺎﺋﻨﺎت( را ﺑﻴﻬﻮده و ﻋﺒﺚ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاي‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻨـﺰّه و ﭘـﺎﻛﻲ )از دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎزﻳﺪن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺎﻃﻞ!(‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ را )ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺮ اﻧﺠـﺎم ﻛﺎرﻫـﺎي ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺴـﺘﻪ( از‬
‫ﻋﺬاب آﺗﺶ )دوزخ( ﻣﺤﻔﻮظ دار‪(.‬‬
‫آري‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه )ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد( از آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴـﺘﻲ ﺑﻬـﺮه‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻨﻬﺎ ﻧﮕﺎهﺷﺎن را ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺤﺴﻮس ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫وﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آورده وآن را اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ آﻧﺎن از‬
‫ﭼﺸﻢﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻮشﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻘﻞﻫﺎ و اﻓﻜﺎر ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻣﺠﺎل ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ از آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮔﻮش‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻬﺎ را ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺧﻴﺮ وﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
c
b
a
`

_
~
}
|
{
z
y
m‬‬
‫‪
q
p
o
n
m

l
k
j
i
h

gf
e
d‬‬
‫‪
|
{
z
y

x
wv
u
t
s
r‬‬
‫}
~

¡
‪
ª
©
¨
§¦
¥
¤
£

¢‬‬
‫‪161‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫«

¬

®
¯
‪
µ
´


³
²
±
°‬‬
‫¶
¸
‪
Å
Ä
Ã
Â
Á
À¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬
‫‪ l
Ç
Æ‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٢٤ - ٢١ :‬‬
‫)و ﻳﻜﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )دالّ ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ( ﺧـﺪا اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺟـﻨﺲ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ در ﻛﻨﺎر آﻧﺎن )در ﭘﺮﺗﻮ ﺟﺎذﺑﻪ و ﻛﺸﺶ ﻗﻠﺒﻲ(‬
‫ﺑﻴﺎراﻣﻴﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و اﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ اﻧﺪاﺧﺖ )و ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺷﻴﻔﺘﻪ و دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﺋﻲ و ﭘﺮورش ﺷﺨﺼﻴ‪‬ﺖ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺗﻌﺎدل ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و روﺣـﺎﻧﻲ آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﻗـﺮار و ﻣﺤﻔـﻮظ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻣﺴﻠّﻤﺎً در اﻳﻦ )اﻣﻮر( ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و دﻻﺋﻠﻲ )ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺧﺪا( اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ )درﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻬـﺎن و آﻓﺮﻳـﺪهﻫـﺎي ﻳـﺰدان( ﻣـﻲاﻧﺪﻳﺸـﻨﺪ‪ .‬از زﻣـﺮه‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )دالّ ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ( ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﻮدن‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎ و رﻧﮕﻬﺎي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ )آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻮاﻛﺐ ﻓﺮاوان ﺟﻬـﺎن ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎم ﺷﮕﻔﺖآور ﮔﺮداﻧﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺗﻨﻮ‪‬ع ﺧﻠﻘﺖ( دﻻﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮزاﻧﮕـﺎن‬
‫و داﻧﺸﻮران‪ ..‬از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ( ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﻮاب ﺷﻤﺎ در ﺷﺐ و روز اﺳﺖ‬
‫و ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺸﺘﺎن ﺑﺮاي )ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و( ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﻓﻀﻞ ﺧـﺪا‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎً در اﻳـﻦ‬
‫)اﻣﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺧﻮاب‪ ،‬و ﺗﻼش در ﭘﻲ ﻣﻌﺎش( دﻻﺋﻠﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮش ﺷﻨﻮا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )و ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ(‪ .‬از زﻣﺮه ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )دالّ ﺑﺮ ﻗﺪرت و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ( ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮق را ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮس اﺳـﺖ و ﻫـﻢ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬از آﺳﻤﺎن آب ﻣﻬﻤ‪‬ﻲ را ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻣـﺮﮔﺶ‪،‬‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺸﻚ و ﺳﻮزان ﺑﻮدن( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن آب زﻧﺪه )و ﺳﺮﺳﺒﺰ( ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن‬
‫در اﻳﻦ )درﺧﺸﺶ آذرﺧﺶ آﺳﻤﺎن و ﻧﺰول ﺑﺎران و آﺑﻴﺎري زﻣﻴﻦ و ﺳﺮﺳﺒﺰ ﺷﺪن آن(‬
‫دﻻﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﻬﻤﻴﺪﮔﺎن و ﺧﺮدﻣﻨﺪان‪(.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رازﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺳﻴﺪن اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ را ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﺧﺮدﻣﻨﺪان آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪162‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﮕﺎه و ﺧـﺮد و اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ اﻧﺪازﻧﺪ و از ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪه و از ﺣﺎدث ﺑـﻪ ﻣﺤـﺪث ﭘـﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻧﺪ و از ﻓﻠﺴﻔﻪ و رازآﻓﺮﻳﻨﺶ ﭼﻴﺰي را درك ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫»
‪ l
R
Q
P
O
N
m‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٧ :‬‬

‫) )اﻳﻦ اﻛﺜﺮﻳ‪‬ﺖ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻴﻦ( ﺗﻨﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﻤﺎدي از زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ از آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻬﺮه ﻧﻤـﻲ ﺑﺮﻧـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا از ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫
‬ ‫ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪
.‬‬
‫‪
f
e
d
c
b
a
`
_
~}
|
{
z
y
x
m‬‬
‫
‬ ‫‪ l‬ﻳﻮﻧﺲ‪
١٠١ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ )و ﭼﺸﻢ ﺑﺮون و درون را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ( در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ؟! آﻳﺎت )ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗـﺮآن و دﻳـﺪﻧﻲ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ( و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪﮔﺎن )ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺎم و اﻧﺪرزﻫﺎ و اﻧﺬارﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام( ﺑـﻪ ﺣـﺎل ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻟﺬا ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻨﺪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ و ﻋﺪم دﻗﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ ﻛـﺎﻓﺮان و ﻣﻠﺤـﺪان را ﻣـﻮرد‬
‫
‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار داده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
m‬‬
‫©
‪ l
³
²
±
°
¯
®¬
«
ª‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٨٥ :‬‬
‫)آﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛـﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪ اﻳﺸـﺎن را ﺑـﺪان ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲآورﻧﺪ( آﻳﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻠﻚ )ﭘﻬﻨﺎور و ﻋﻈﻤﺖ ﺷﮕﻔﺖ( آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ )و ﻋﺠﺎﺋـﺐ‬
‫و ﻏﺮاﺋﺐ آﻧﻬﺎ( و ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲﻧﮕﺮﻧـﺪ )و آﻧﻬـﺎ را وراﻧـﺪاز و‬
‫وارﺳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت ﺻﺎﻧﻊ و وﺣﺪاﻧﻴ‪‬ﺖ ﻣﺎﻟﻚ ﺟﻬـﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ؟( و آﻳـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﺟﻞ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟ )ﭘﺲ ﺗﺎ ﻓﺮﺻـﺖ ﺑـﺎﻗﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﺣﻖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ را در ﺧﻮد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و در ﭘﺬﻳﺮش اﺳﻼم اﻣـﺮوز و‬
‫ﻓﺮدا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻛﻪ ﭘﺮ اﺳﺖ از دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧـﺪ( ﭘـﺲ‬
‫‪163‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺨﻨﻲ )و دﻋﻮت دﻳﮕﺮي( اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ؟ )ﺷﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر ﻛﺘﺎﺑﻲ‬

‫ﺑﺮﺗﺮ از ﻗﺮآﻧﻨﺪ؟ ﭼﻪ ﻧﺎدان ﻣﺮدﻣﺎﻧﻨﺪ؟(‬

‫‪ -5‬ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ – رﺣﻤﻪ اﷲ ‪ -‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه‪ ،‬ﻣـﺮدم آن را ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﺰﺋﻲ از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ و زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن در ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫درﺳﺘﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﻣﮕﺮ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻃﭙﺶ دﻟﻬﺎيﺷﺎن ﺑﺎ ﻧـﺒﺾ اﻳـﻦ ﺟﻬـﺎن ﻫـﻢ‬
‫آﻫﻨﮓ ﺷﻮد و راﺑﻄﻪ دروﻧﻲ ﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻨﺎور ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬اﻓـﻼك و ﺧـﻮاص‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و دﻧﻴﺎي ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺟﺎﻣﺪ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻛﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎﺋﻲ در ﻗﻠﻮب ﺑﺸﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ دﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ راﺑﻄـﻪ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ و‬
‫ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪاي ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و اﺷﻴﺎء دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ و داﻧﺸﻲ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن‬
‫را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻣﻬﻢ و ﻣﻮﺛﺮ ﺳﻮق ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻧﺎﻗﺺ و داﻧﺸﻲ ﭘﻮچ و ﺑﺤﺜﻲ‬
‫ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﺪة ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﺑﺎ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪاي ﻗﺎﺑﻞ درك و ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﭼﺎدر ﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎده‬
‫ﻟﻮح و ﺳﺎﻛﻨﺎن روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻣﺤﺮوم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻤـﺪن و ﻛـﺎخ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ اﻣﺮوزي ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و‬
‫درك و اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد آن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در آن ﺗﻮﺷﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺪﺳﺖ آوردن آﮔﺎﻫﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب )ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ( ﻫﻤﻮاره ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪164‬‬

‫‪ l
n
m
l
k
j
i
m‬ﻕ‪٨ :‬‬

‫)ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ( ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻴﻨﺶ و ﺑﻴﺪاري ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﻤﻠﮕـﻲ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر )ي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ و ﺑﺼﻴﺮت را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد و ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻗﻠﺐ ﺑﺸﺮي و‬
‫ﺟﻬﺎن ﮔﻮﻳﺎ و ﭘﺮ از دﻻﻳﻞ آﺷﻜﺎر را ﻗﻄﻊ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻋﻠـﻢ اﻣـﺮوز در ﻛﻠـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺸﻮﺷﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﻳﺎوه ﮔﻮﺋﻲﻫﺎي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ آﻧﻬﺎ را زﻧﮓ آﻟﻮد ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪.،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ اي ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻬﺞ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درك ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴـﺘﻲ ﭼﻴـﺰي از‬
‫ﺛﻤﺮه و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﻬﺞ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ ﺣﻘـﺎﻳﻖ را‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﻣﺤﻜﻢﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻗﻠﺐ‬
‫ﺑﺸﺮي را ﺑﻪ ﻧﻮاﻣﻴﺲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣـﻲدﻫـﺪ و اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮاﻣﻴﺲ و ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ در اﺣﺴﺎﺳﺎت و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﺧﺸﻚ و ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ اي ﻛﻪ دراذﻫﺎن ﺟﺎي ﮔﻴﺮد واﻧﺪك ﺳﻮد وﺗﺄﺛﻴﺮي در‬
‫ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ راز ﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﻬﺞ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻬﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﺗﻔﺤﺺ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪان راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ اﻳـﻦ ارﺗﺒـﺎط‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺤﻜﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬دﻻﻟﺖ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ﺑﺮ ﺻﻔﺎت آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪاي ﻇﺮﻳﻒ‪ ،‬دﻗﻴﻖ و ﻣﺤﻜﻢ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﻛـﺎرش‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺎزﻧﺪه و ﻃﺮاح آن ﻣﻮﺟﻮدي زﻧـﺪه‬
‫داﻧﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ و داراي اراده ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘﺮآن‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره ق ‪،‬آﻳﻪ »ﺗﺒﺼﺮة وذﻛﺮي ﻟﻜﻞ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﻴﺐ«‪.‬‬
‫‪165‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬

‫ﻋﻠﻴﻢ وﻗﺪﻳﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻬﻨﺎور ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﺷﺪه و دﻗﻴﻖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮاح و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرآن ﺗﻮاﻧﺎ و‬
‫داﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈـﻴﻢ و ﺷـﮕﻔﺖآور ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
ã
â
á
à
ß
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
m‬‬

‫‪ l
î
í
ì
ë
ê
é
è
ç
æ
å

ä‬ﺍﻟﻄﻼﻕ‪١٢ :‬‬
‫)ﺧﺪا ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫)ﺧﺪا( ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ )و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﺒـﺮي او‪ ،‬ﻟﺤﻈـﻪاي از‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ( ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ و آﮔﺎﻫﻲ او ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪
Ì
ËÊ
É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
m‬‬

‫‪
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô

Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬‬
‫‪ l
ß
Þ

Ý‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪) ٥٩ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ و ﻛﻠﻴﺪ آﻧﻬﺎ در دﺳﺖ ﺧﺪا اﺳـﺖ و‬
‫ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او از آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ در ﺧﺸـﻜﻲ و درﻳـﺎ اﺳـﺖ آﮔـﺎه‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ )از ﮔﻴﺎﻫﻲ و درﺧﺘﻲ( ﻓﺮو ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﻣﮕـﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ از آن ﺧﺒـﺮدار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ داﻧﻪاي در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي )درون( زﻣﻴﻦ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺗﺮ و ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮو اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ )ﺧﺪا از آن آﮔﺎه‪ ،‬و در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﭘﻴﺪا اﺳﺖ و( در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﺿﺒﻂ و ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺣﻜﻴﻢ و ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳـﺘﺤﻜﺎم‪ ،‬دﻗـﺖ و‬

‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﺰء از آن در ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد ﻗـﺮار‬
‫دارد و ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم و در ﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺒﺎﺋﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪166‬‬

‫ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اش ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻜﻴﻢ و ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ‪
Ø

×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
m .‬‬

‫‪ l
æ
å
ä
ã
â
áà

ß
Þ
Ý
Ü
Û
ÚÙ‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪.٨٨ :‬‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ و آﻧﻬﺎ را ﺳﺎﻛﻦ و ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﭘﻨﺪاري‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻛﻮﻫﻬـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﺮﻫﺎ در ﺳﻴﺮ و ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻮده و ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد(‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺪاﺋﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار )و ﻣﺮﺗّﺐ و ﻣﻨﻈّﻢ( آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺧﺪاوﻧـﺪي ﻛـﻪ ﺣﺴـﺎب و‬
‫ﻧﻈﺎم در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ او اﺳﺖ( ﻣﺴﻠّﻤﺎً وي از ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﺑـﺲ‬
‫آﮔﺎه اﺳﺖ )و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ و ﺑﺪﺗﺎن را ﺑﻲﺟﺰا و ﺳﺰا ﻧﻤﻲﮔﺬارد(‪.‬‬

‫‪ l~} |{ zyxwv ut
m‬ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪٧ :‬‬

‫)آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮ آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬و آﻓـﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴـﺎن )او‪‬ل( را از‬
‫ﮔﻞ آﻏﺎزﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺒﻴﻨﺪه آﮔﺎه در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪا ﺟـﺰ ﻛﻤـﺎل و اﺳـﺘﺤﻜﺎم ﭼﻴـﺰي دﻳﮕـﺮ را‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ درﺻﺪد ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻋﻴﺒﻲ ﺑﺮ آﻳﺪ ﻻﺑﺪ ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪
i
h

g
f
ed
c
b
a
`
_
^
]\
[
Z
Y
X
m‬‬

‫‪l
w
v
u
t


s
r
q

p

o
n
m
l

k
j‬الملك‪٤–٣ :‬‬
‫)آن ﻛﻪ ﻫﻔﺖ آﺳـﻤﺎن را ﺑـﺎﻻي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و ﻫﻤ‪Ĥ‬ﻫﻨـﮓ آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻼً در‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ و آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺧﻠﻞ و ﺗﻀﺎد‪ ‬و ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ )و ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻈﻤﺘﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬از اﻧﺴﺠﺎم و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺷـﮕﻔﺖ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎم ﻋﺠﻴﺐ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و رواﺑﻂ دﻗﻴﻖ ﺑﺮ ذر‪‬ه ذر‪‬ه ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ اﺳﺖ(‪ .‬ﭘﺲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎره ﺑﻨﮕﺮ )و ﺑﺎ دﻗّﺖ ﺟﻬﺎن را وارﺳﻲ ﻛـﻦ( آﻳـﺎ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺧﻠـﻞ و رﺧﻨـﻪاي‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ؟(‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ از دﻻﻟﺖ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اراﺋﻪ ﻣﺜﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎب اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺤـﺚ را ﺑﮕﺸـﺎﻳﺪ ﻧـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ در ﺻﺪد ﺑﻴﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﻴﻢ‪ ،‬ورﻧـﻪ در ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫‪167‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﻳﺎدي دال ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﻋﺰت‪ ،‬ﻟﻄﻒ و ﻛﺮم ﺧﺪاوﻧﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﻲ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮﻳﻚ از آﻳﻪﻫـﺎي زﻳـﺮ ذﻛـﺮ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫
‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪
:‬‬
‫‪
º
¹
¸¶

µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬

«
m‬‬
‫»
¼
½
¾
¿
‪
É
È
Ç
Æ
ÅÄ
Ã
Â
Á
À‬‬
‫‪ lË
Ê‬ﺍﳊﺞ‪٦٤ - ٦٣ :‬‬
‫)اي ﻋﺎﻗﻞ!( آﻳﺎ ﻧﻤﻲﻧﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از )اﺑﺮ( آﺳﻤﺎن آب )ﺑﺎران( را ﻓﺮو ﻣﻲآورد‬
‫و زﻣﻴﻦ )ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺧﻮد ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و( ﺳﺒﺰ و ﺧﺮّم ﻣﻲﮔﺮدد؟‬
‫واﻗﻌﺎً ﺧﺪا )ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ( ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و ﺑﺲ دﻗﻴﻖ و آﮔﺎه اﺳﺖ )در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﭘﺮورش ﺑﺬر ﮔﻴﺎﻫـﺎن و ﺑﺎﻟﻴـﺪه و‬
‫ﺑﺎرور ﻛﺮدن درﺧﺘﺎن(‪ .‬آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺧﺪا ﻏﻨﻲ )ﺑﺎﻟﺬّات در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴـﺘﻲ و ﺑـﻲﻧﻴـﺎز از ﻛﻤـﻚ دﻳﮕـﺮان اﺳـﺖ و( ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ )از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﺪﮔﺎن( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا وﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﺶ را دارد‬

‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از دﻗﺖ و ﺗﻔﻜﺮ در آﻳﻪﻫﺎي آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺧﺪا ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻋﺒﺎدت دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﺋﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﻣـﺪﺑﺮ‪ ،‬ﻧﮕـﺎه دارﻧـﺪه‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬روزي دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﺑﺨﺶ و ﻣﺮگ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫او ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﻧﻪ ﻏﻴﺮ او‪.‬‬

‫‪
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
m‬‬
‫‪
¦
¥
¤
£
¢


¡

~
}
|
{
z
y
x‬‬
‫§
¨
©‪ l
²
±
°
¯
®
¬
«
ª‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٢ – ٢١ :‬‬
‫)اي ﻣﺮدم! ﺧﺪاي ﺧﻮد را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را و ﻛﺴﺎﻧﻲ را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ )ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎك ﺳﺎزﻳﺪ و( راه ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﮔﻴﺮﻳـﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪168‬‬

‫ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ زﻣـﻴﻦ را ﺑﺮاﻳﺘـﺎن ﺑﮕﺴـﺘﺮد )و آن را در ﺧـﻮر اﻗﺎﻣـﺖ و‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﺮد( و آﺳﻤﺎن را )ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺟـﺮام و ﺳـﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺴـﺎن( ﻛـﺎﺧﻲ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳـﺪ و از‬
‫آﺳﻤﺎن آب ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ آن‪ ،‬اﻧﻮاع )ﮔﻴﺎﻫﺎن و درﺧﺘﺎن و( ﺛﻤﺮات را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‬
‫ﺗﺎ روزي ﺷﻤﺎ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺮﻛﺎء و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﺧـﺪا ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻧﻴﺎورﻳـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ )از روي ﻓﻄﺮت( ﻣﻲداﻧﻴﺪ )ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ(‪(.‬‬

‫‪
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
ÉÈ
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
m‬‬

‫‪ l
Û
Ú
Ù
Ø×
Ö
Õ
Ô
ÓÒ‬ﻓﺎﻃﺮ‪٣ :‬‬
‫)اي ﻣﺮدم! ﻧﻌﻤﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ )ﺑﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردن ﺷﻜﺮ و‬
‫اداي ﺣﻖ آن( ﻳﺎدآوري ﻛﻨﻴﺪ )و ﺳﻔﻠﻪ و ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬و از ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻫـﺐ‬
‫و ﺑﺮﻛﺎت و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده ﻧﮕﺬرﻳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ(‪ .‬آﻳﺎ ﺟﺰ اﷲ‪،‬‬
‫آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ روزي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؟ )ﻧﻪ! اﺻﻼً(‪ .‬ﺟـﺰ‬
‫او ﺧﺪاﺋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ )و از راه راﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ راه ﻛﺞ ﻣﻲﮔﺮاﺋﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﺰدان ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﻛﺮﻧﺶ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ و ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟(‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﻬﺮ ﺑﻄﻼن را ﺑﺮ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه زد و ﻋﺪم‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
z
m‬‬

‫«
¨
¯
‪
¼
»
º

¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬
‫½
¾
¿
‪l
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
ÄÃ
Â
Á
À‬‬
‫ﻟﻘﻤﺎﻥ‪١١ - ١٠ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺪون ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ )ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ( ﺑﺎﺷﺪ آﻓﺮﻳﺪه اﺳـﺖ‬
‫و در زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎي اﺳﺘﻮاري را ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻧﻠﺮزاﻧـﺪ و ﺳﺮاﺳـﻴﻤﻪ‬
‫ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﻴﻦ اﻧﻮاع ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن را ﭘﺨﺶ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از آﺳﻤﺎن آب ﻓﺮو‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ و ﺑﺎ آن اﻗﺴﺎم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭘـﺮارزش را روﻳﺎﻧـﺪهاﻳـﻢ‪ .‬اﻳﻨﻬـﺎ )ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ( آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﻧﺸـﺎن دﻫﻴـﺪ آﻧـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺟـﺰ‬
‫‪169‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺪاﻳﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را آﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ؟ )ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺷـﺮاﻛﺖ در اﻟﻮﻫﻴ‪‬ـﺖ را داﺷـﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان )ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﻪ( در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ درﭘﺎﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮآن‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻳـﺎدآوري آﻳـﺎت‬
‫آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ و ﺗـﺪﺑﻴﺮ و ﺗﺼـﺮف ﺧـﻮد در اﻣـﻮراﻳﻦ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
^
]
\
m‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٦ :‬‬
‫)اﷲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﷲ اﺳﺖ ﺧﺪاي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻟﻴﺎﻗﺖ ﭘﺮﺳﺘﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﻴﺮ او‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻳﺎت زﻳﺮ و ﭘﺎﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫‪
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³²
±
°
¯
m‬‬

‫¼½
¾
¿
‪
Ê

É
È
Ç
ÆÅ
Ä
Ã
Â
ÁÀ‬‬
‫‪
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
Ë‬‬
‫‪
]
\
[Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
ON‬‬
‫^
_
`‪ l
i
h
g
fe
d
c
b
a‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٦ - ٥:‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ )ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﭽﻪ(‪ .‬ﺷﺐ را ﺑـﺮ روز‬
‫و روز را ﺑﺮ ﺷﺐ ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار )دﺳﺘﻮر ﺧﻮد( ﻛﺮده اﺳـﺖ‬
‫)و ﺑﺮاي ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﮔﺮدش و ﭼﺮﺧﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ(‪ .‬ﻫﺮ ﻳـﻚ از آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺪ‪‬ت ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ و ﻣﺸﺨّﺼﻲ )ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ( در ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺎن! ﺧـﺪا ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻘﺘﺪر و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ )و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺪواﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از ﻳﻚ ﺗﻦ )ﺑﻪ ﻧﺎم آدم( ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺟﻨﺲ او ﻫﻤﺴـﺮش را )ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺣﻮ‪‬اء( ﺧﻠﻖ ﻛﺮد و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﺸﺖ ﺟﻔﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷـﺖ‪ .‬او ﺷـﻤﺎ را در‬
‫ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬـﺎي ﺳـﻪﮔﺎﻧـﻪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺸـﻬﺎي ﺟﻮراﺟـﻮر و ﭘﻴـﺎﭘﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ )و ﺟﻨﻴﻦ را ﻫﺮ دم ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي درآورده و ﺑﻪ ﭘﻠّﻪاي از ﺧﻠﻘـﺖ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ(‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ )ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺋﻲ را ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﻳﻨﻲ( ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﷲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻣﻤﻠﻜﺖ )ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ( از آن او اﺳـﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪170‬‬

‫ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ )ﺑﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻣﻮﺟﺒـﺎت و دواﻋـﻲ‬
‫ﻋﺒﺎدت از ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬از ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﭼﻴﺰﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ(‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟(‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪا را در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ‬

‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻤﻮاره ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﺧﻮد‬
‫داده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎﻳﻲ از آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬ ‫و دﻳﮕﺮان را ﺑﺪان ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‬
‫ﻗﺪﻳﻢ وﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺪان رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ذﻛﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫دوﺳﺖ دارم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺧـﻮرد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم را ﻣﻮرد دﻗﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻓﺮﻋـﻮن را‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
é
è
ç
æ
å
ä
ã
â
á
à
m‬ﻃﻪ‪٥٠ :‬‬

‫) )ﻣﻮﺳﻲ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴـﺰي را وﺟـﻮد ﺑﺨﺸـﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ )در راﺳﺘﺎي آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ( رﻫﻨﻤـﻮدش‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻠﻘﺘﺶ آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮﺋﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ وﺻﻼح آن اﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت آﺗﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﺋﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺎت و راﻫﻨﻤﺎﺋﻲﻫﺎ‪ ،‬اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﺷﻴﺎء از ﺳﻠﻮل و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن‬

‫اﻟﻒ– اﺟﺴﺎم زﻧﺪه از ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ؟‬
‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺿﻤﻦ اراﺋﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻏﻠﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از واﺣـﺪﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫‪171‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫رﻳﺰ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را )ﺳﻠﻮل( ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳـﻚ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺳﻨﮓ ﻳﺎ آﺟﺮﻫﺎي ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ درﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪«.‬‬

‫)ب( ﭼﺮا ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ در ﺑﺎره راز ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺑـﺪن‬
‫ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺷـﺪن ﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﺳﻠﻮﻟﻲ از اﻳﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ از ﻣﺎده ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴـﺐ‬
‫و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم )ﭘﺮوﺗﻮﭘﻼزم( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﻠﻮﻟﻲ در درون ﺧﻮد ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت زﻳﺎدي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺸﺨﺺ را اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳـﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳـﺎت اﺟﺴـﺎم ﺑﺴـﻴﺎر رﻳـﺰي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻨـﺎم‬
‫)ﻛﺮوﻣﻮزوم( ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل وراﺛﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬـﺎ در ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮع از ﺣﻴﻮاﻧﺖ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ -.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ -‬ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻳﻦ ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ در ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮔﺮﺑﻪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ در ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺳـﮓ‬
‫ﻳﺎ ﻓﻴﻞ و ﻳﺎ در ﮔﻴﺎه و ﻟﻮﺑﻴﺎ و در ﻫﺮ ﺳﻠﻮل از ﺳﻠﻮلﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن را ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬
‫داداه اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﺷﺶ ﻋﺪد از اﻳﻦ »ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ« وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در درون ﺟﺴﻢ ﻣﺎ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺑﻪ دو ﺳﻠﻮل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫـﺮ ﺳـﻠﻮل ﺟﺪﻳـﺪ‬
‫ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد از )ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ( ﻳﻌﻨﻲ ﺣـﺎوي ‪ 46‬ﻋـﺪد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﻋﺪد دﭼﺎر ﻧﻘﺺ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺼﻮرت اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻮلﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷـﺪن در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻋﺖﻫﺎي ﺷﺐ و روز ﺣﺘﻲ در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاب ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ)ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎ(ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫درك ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي )ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ( ﻛﻪ ﺣﺠﻢ‬
‫اﺟﺴﺎم را ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮده اﻳﻢ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪172‬‬

‫جـ ﭼﺮا ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ؟‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺳـﻠﻮلﻫـﺎ در‬
‫ﺟﺴﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي )‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم( ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﺳﺘﺜﻨﺎي دو ﻧـﻮع از‬
‫اﻳﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻛﻪ آن دو ﻧﻮع ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺟﻮد زﻧـﺪه اي‬
‫ﻛﻪ درآﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﻣﺮد و ﺗﺨﻤﺪان زﻧﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻠﻮلﻫـﺎي ﻋﻀـﻼﺗﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﻮلﻫـﺎي ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه‬
‫ﺣﺎوي ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺣﺎوي ﻧﺼﻒ ﻋـﺪد ﻣـﺬﻛﻮر ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﺮ ﺳﻠﻮل ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻓﻘﻂ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزوم وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ درﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‪ -‬ﻋﻠـﺖ اﺧـﺘﻼف در ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ ‪-‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﺪف اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺷـﻜﻞ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﺳﻠﻮل در ﺟﺴﻢ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻧﺮ )ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻟـﺖ ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ ﻣـﺮد ﻗـﺮار‬
‫دارﻧﺪ( ﺑﺎ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎده )ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺗﺨﻤﺪان ﻗﺮار دارﻧﺪ( آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻠﻮل ﺑﺎرور ﺷﺪه از ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺳﻠﻮل ﻧﺮ و ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺳﻠﻮل ﻣﺎده ﺑﻬﻢ‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ در ﺳﻠﻮل ﺟﺪﻳـﺪ در ﺟﺴـﻢ ﺟﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم اﺳﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﺎرور ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺎوي ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘـﺬﻳﺮياش را اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ دو ﺳﻠﻮل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻫﺸﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨـﻮال‪ ،‬ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه و از رﺣﻢ ﻣﺎدر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ از‬
‫راه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮش اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣـﻞ ﻛـﻪ‬
‫در ﻫﺮ ﺳﻠﻮل آن ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫در ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺟﺴﻢ واﻟﺪﻳﻦ و اﺟﺪاد و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺶ و در ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد )ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ( ﺑـﻪ ﻧﺼـﻒ )‪ (23‬در ﻫﻨﮕـﺎم درﺳـﺖ ﺷـﺪن‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎي ﺟﻨﺲ ﻧﺮ و ﺟﻨﺲ ﻣـﺎدة ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد اﺻـﻠﻲ )‪ (46‬ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻗﻄﻌـﺎً ﺣﺎﺻـﻞ ﻳـﻚ ﺗﺼـﺎدف‬
‫‪173‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ و ﺑﻲ اراده ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﺷﺪه و دﻗﻴـﻖ‬
‫از ﻃﺮف ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰآﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ درﺗﻌﺪاد )ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻬﺎ( ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎﺋﻲ در آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫـﻢ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺴﻞ دوﻣﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻗﻴﻖ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ دﻟﻴﻠﻲ ﻗﺎﻧﻊ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه و دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺪﺑﺮ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ و داﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟!‬

‫د ـ ﭼﺮا ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﻐﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫اﻣﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ازﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺟﺴﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﻐﺰ و‬
‫دﻣﺎغاﻧﺪ ـ اﻳﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻠﻮلﻫـﺎ ﻣﺘﻔـﺎوتاﻧـﺪ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ درﺑﺎره ﺳﺮ وﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪن اﻳﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪن ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﺰ ودﻳﮕﺮ دﺳـﺘﮕﺎه ﻫـﺎي ﻋﺼـﺒﻲ اﻧﺴـﺎن را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ واﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎ و ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻼي ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲآﻣﺪ و آن اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﻐﺰ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻗﺎدر ﺑـﻪ ﺣﻔـﻆ و ﻧﮕـﻪ داري از‬
‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻤﺎم دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻧﺴﺎن در زﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﺘﻼﺷﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﻐﺰ از ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ ﺣﻴـﻮاﻧﻲ دﻳﮕـﺮ ﺗـﺎ ﻟﺤﻈـﻪ وﻓـﺎت‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﺳﺮخ رﻧﮓ‬
‫ﻛﻪ در ﺧﻮن ﺷﻨﺎور ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺠﺎي آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻮلﻫﺎﺋﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲآﻳﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻫﺮﻳﻜﺼﺪ روز ﻳﻜﺒﺎر ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫ ‪ -‬راز ﺗﻔﺎوت در ﻧﻴﺮوي ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺪن‬

‫دﻛﺘﺮ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗـﻮيﺗـﺮﻳﻦ ﻋﻀـﻼت در ﺟﺴـﻢ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﻋﻀﻼت رﺣﻢ ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﻀﻠﻪ ﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺟﻨـﻴﻦ را‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪174‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻀـﻼت از ﺑـﺪو آﻓـﺮﻳﻨﺶ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮي ﻧﻤﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨﻴﻦ از ﺷـﻜﻢ ﻣـﺎدر‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻋﻀﻼت رﺣﻢ‪ ،‬ﻋﻀﻠﻪ ﻫﺎي ﻗﻠﺐ و ﻓﻜﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻴﺮو و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ در درﺟﻪ‬
‫اول ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻀﻼت ﻗﻠﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮي و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ در ﻣـﺪت ﻃـﻮل‬
‫ﻋﻤﺮ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺻﺎدر ﻛﺮدن ﺧـﻮن‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮن دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﻋﻀـﻼت ﻓﻜـﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﺨﺺ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻓﻚ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﺋﻴﻦ را روي ﻫﻢ ﻗـﺮار‬
‫داده ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻮﻳﺪن ﻫﺮ ﻧﻮع ﻏﺬا را در ﻃﻮل ﻣﺪت زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻘﺪور ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2‬ـ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪»:‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻳﻚ وﻳﮋﮔـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬـﻢ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﻋﻢ از ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ در آن ﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﺗﻮان دﻓﺎع و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻘﺎء و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺑﻮدن آن را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻳﺮوس )آﻧﻔﻠﻮاﻧﺰا( ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗـﻮان ﻣﻘـﺎوﻣﺘﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺣﺸﺮات ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت ﻋﻠﻴـﻪ آﻓﺘﻬـﺎي ﺷـﻴﻤﻴﺎﺋﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه وﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛـﻪ ﺟـﻨﺲ ﺣﺸـﺮات را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ در ﺧﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻓﺰوﻧﻲ زاد و وﻟﺪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ زﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﻗﺮصﻫﺎي ﺿﺪ‬
‫ﺑﺎرداري اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪﻟﻴﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻗﺮﺻﻬﺎ را در ﭼﻨـﺪ وﻋـﺪه ﺗـﺮك‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻣﻴﺰش ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺎردار ﺷـﺪه و اﻛﺜـﺮاً ﻓﺮزﻧـﺪان دو ﻗﻠـﻮ و ﺳـﻪ ﻗﻠـﻮ‬
‫ﻣﻲزاﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻢ وﻛﺎﺳﺘﻴﻬﺎي ﻛﻪ در زاد و وﻟﺪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻗـﺮصﻫـﺎي ﺿـﺪ‬
‫ﺑﺎرداري ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪175‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻫﺮﺳﺒﺒﻲ ﻳﻜﻲ از ﻛﻠﻴﻪﻫﺎﻳﺶ را از دﺳﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻛﻠﻴﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻤﻞ دو ﻛﻠﻴﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺷﻌﻮري وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻧﻘﺺ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه را درك ﻧﻤﻮده و در اﺳﺮع وﻗﺖ درﺻﺪد ﺟﺒـﺮان آن ﺑﺮﻣـﻲ‬
‫آﻳﺪ‪.‬‬
‫آري‪ ،‬ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﮕﻔﺖ آور را ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗـﻮازن و ﺗﻨﺎﺳـﺒﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻣﻌﺮض ﻓﻨﺎ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺎ اﺑﺰار دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺣﺎﻟﺶ ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻛﮋدم و اژدﻫﺎ و ﮔﺮگ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬اﻧﺪك ﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ و ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻪ ﺑﺮﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه اﺗﻔﺎﻗﻲ و ﺗﺼﺎدﻓﻲ و ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﺗﻔـﺎﻗﻲ و ﺣﺎدﺛـﻪ آﻧـﻲ و‬
‫ﻟﺤﻈﻪ اي ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻈﻬﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺋﻨـﺎت و ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ از آن‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻫﺪاﻳﺖ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و ﮔﻮﺷﻪ اي از ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﺎي ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻠﻘﺖ آن‬
‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ‪–1‬رﺣﻤـﻪ اﷲ ‪-‬ﺿـﻤﻦ ﺑﻴـﺎن راﻫﻨﻤـﺎﺋﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ زﻧﺒـﻮر ﻋﺴـﻞ در اﻣـﻮر‬
‫زﻧﺪﮔﻴﺶ‪ ،‬از ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ درآﻓﺮﻳﺪه ﻫـﺎﻳﺶ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮﻳﻦ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ اﺳﺖ زﻳﺮا زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺪﻳﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﻳﻌﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﺴﻮب ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﺴـﻢ و ﺷـﻜﻞ از‬
‫ﻫﻤﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴـﻞ ﻣـﺎده در آﻏـﺎز ﻓﺼـﻞ ﺑﻬـﺎر ﺗﺨـﻢ رﻳـﺰي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن ﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺮي دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻮراً ًآن‬
‫را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲراﻧﻨﺪ ﻳﺎ آن را ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺗﻌـﺪاد ﺑﺴـﻴﺎر اﻧـﺪﻛﻲ زﻳـﺮا‬

‫ﻣﻲ دارد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب "ﺷﻔﺎء اﻟﻌﻠﻴﻞ"‪:‬ص‪،101‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻌﻄﻮف‬
‫ﻧﻴﺎﻛﺎن و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮب )ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ( ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه اي را ﺑﻪ ﺗﺄ ﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ در آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ درﺟﺎت رﻓﻴﻌﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻲ ﺷﻚ ﺗﻬﻲ از اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫واﻗﻒ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻣﻠﻚ)ﺷﺎه ﻧﺮ(ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻠﻜﻪ )ﺷﺎه ﻣﺎده دارﻧﺪ(‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪176‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺮ )در ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺒﻮر ﻫﺎي ﻋﺴﻞ( ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺐ‬
‫و ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻫﻤـﻮاره از ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و اﻣﻴﺮ( ﺧﻮد ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي درﺻﺪد‬
‫ﺗﺪارك و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮم در واﻗﻊ ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻋﺴـﻞ اﺳـﺖ و در آن ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ اﻧﺠﻴﺮ وﺟﻮد دارد و از ﻋﺴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ زﻧﺒـﻮر ﻋﺴـﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻫﻤﻮاره آن را ﺻﺎف و ﺗﻤﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد و از آﻟﻮده ﺷـﺪن ﺑـﺎ ﭘﻴﺸـﺎب و‬
‫ﻣﺪﻓﻮع ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕـﺮي از زﻧﺒﻮرﻫـﺎي ﻋﺴـﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻧـﻪ را ﻣـﻲﺳـﺎزﻧﺪ و‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﺎر آﺑﺮﺳﺎﻧﻲ را ﺑﻌﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺳﻠﻮلﻫﺎ )ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ( را ﺟـﺎرو‬
‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺜﺎﻓﺖ و زﺑﺎﻟﻪ آﻧﻬﺎ را ﺻﺎف و ﺗﻤﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔـﺮوه‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در ﺳﻠﻮلﻫﺎ زﻧﺒﻮري ﺗﻨﺒﻞ و ﺑﻴﻜﺎر را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ آن را ﻛﺸﺘﻪ و از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺗﻨﺒﻠﻲ آﻧﻬﺎ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﭘﺮﺳﻨﻠﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺷﻜﻠﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺨﺖ ﺧﻮاب اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻠﻜﻪ روي آن ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔﺮوﻫﻲ از زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وزارء و ﻣﺸﺎورﻳﻦ از ﭼﻬـﺎر ﻃـﺮف‬
‫او را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از آن ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ در ﺟﻠـﻮ ﺧـﻮد ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺻﺎفﺗﺮﻳﻦ ﻋﺴﻠﻲ را ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ در آن ﺣﻮﺿـﭽﻪ‬
‫ﻣﻲ رﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻋﺴﻞ اﻳﻦ ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻏﺬاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه )ﻣﻠﻜﻪ( و اﻣﺮاءش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﺳﻠﻮلﻫﺎ )ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ( را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﮔـﻮﺋﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻨﻈﻢ و از ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاﺳﺖ و ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ و ﻣﺤﻞﻫـﺎ در آن ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻧﺒﻮر ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺼﻮرت ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم اﺿـﻼع آن ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﮔﻮﺋﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب اﻗﻠﻴﺪس را ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﺳـﺎزي را‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﮔﺸـﺎدﮔﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻪ و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻜﻞ ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ در ﻣﻴﺎن اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫اﺿﻼﻋﺶ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻜﻞ داﻳﺮه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎب در ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻴﺎن ﺿﻠﻌﻬﺎ ﻓﺮﺟﻪ و ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﻜﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﺮ ﺳﻮزن درآن راه ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪177‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫واﻻ ﻣﻘﺎم و ﻣﺒﺎرك ﻳﺰدان اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر را اﻟﻬﺎم ﻛﺮده ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪاي‬
‫ﺑﺴﺎزد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺸﺮ از ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮايﺗﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ دو وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ آوري را دارد‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ زاوﻳﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺗﻨـﮓ‬
‫ﻧﻤﻲﺳﺎزد زﻳﺮا زاوﻳﻪ ﺗﻨﮓ ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دوم اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺒﻮر ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﺶ را ﺑـﻪ‬
‫اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺷﻜﻠﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻀـﺎي ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﭘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﺷﻪاي از آن ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬آري!زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻣﻲداﻧـﺪ ﺷـﻜﻠﻲ‬
‫ﻛﻪ داراي اﻳﻦ دو وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﻜﻞ ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻜﻠﻬﺎي ﻣﺜﻠﺚ و‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻀﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ زاوﻳﻪﻫﺎي آن ﺗﻨـﮓ و‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻜﻠﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ زاوﻳﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺰرگ و وﺳﻴﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺟﻪﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ اﻳﻦ دو وﻳﮋﮔـﻲ را دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﺑﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ از اﺑﺰار ﻫﻨﺪﺳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ از ﻧﻘﺸﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﭘﻴـﺮوي ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﺎﻫﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻬﻨﺪس ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺧﺎﻧـﺔ ﺷـﺶ ﺿـﻠﻌﻲ ﺑـﺪون‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟!!‬
‫ﭘﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ آن ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ را ﺑﺴـﻮي ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬـﺎ و‬
‫ﻣﺮاﺗﻊ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ درﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎهﻫﺎي و ﺑﺎﻏﻬﺎ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ راه را ﮔﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ و‬
‫ﻟﺬﻳﺬﺗﺮﻳﻦ ﻋﺼﺎرهﻫﺎي ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎ را ﭼﻴـﺪه و ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺧـﺎﻟﻲﺷـﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺷﺮابﻫﺎي )ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ( رﻧﮕﺎرﻧﮓ وﻟﺬﻳﺬ را در آنﻫﺎ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻔﺎء‬
‫و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن در اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﻤﻬﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون آﻣـﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻤﻮار و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲروﻧﺪ و ﻋﺼﺎرهﻫﺎي ﻟﺬﻳﺬ ﮔﻠﻬﺎ و ﺑﺮﮔﻬﺎي درﺧﺘﺎن را‬
‫ﻣﻲﻣﻜﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻜﻢ ﭘﺮ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻫﺎن زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﮔﺮﻣﻲ و ﺣﺮارﺗﻲ را ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي را ﻛـﻪ‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ آ ن را ﻣﻲ ﻣﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﺮارت آن را ﭘﺨﺘﻪ و ﻃﻌﻢ ﻟﺬﻳﺬ و ﻣﺮﻏﻮﺑﻲ ﺑﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪178‬‬

‫آن داده‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن ﻋﺼﺎره را درﺳﻠﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮده و ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ ﭘـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫دﻫﻨﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻮم ﺻﺎف و ﺗﻤﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ و روي آﻧﻬﺎ را ﻣﻬﺮ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﭘﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي را اﮔﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺪور ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﻤﺎن اﻗـﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﻋﻤﻠـﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي اوﻟـﻲ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻫﻮا ﺳﺮد ﻣﻲﺷﻮد و ﮔـﻞ و ﮔﻴـﺎه و درﺧﺘـﺎن‬
‫ﺑﺮگﻫﺎ را ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺟﻠﻮ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ و از ﻋﺴﻠﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ در روزﻫﺎي ﻛﺎر و‬
‫ﻛﺴﺐ ﺻﺒﺢ زود از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ و در ﭼﺮاﮔﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﻫﺮ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد را اﻧﺠـﺎم داده و ﺑـﺎ ﻓـﺮا رﺳـﻴﺪن ﺷـﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪاﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ )ﻣﻠﻜﻪ( و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮاوﻗﺎت را در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧـﺪ و ﺧﻴﻠـﻲ ﻛـﻢ از ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲرود ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻫﻮا ﺧﻮري و ﮔﺸﺖ وﮔﺬار را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬
‫از ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ و وزراء و ﺧﺪام را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣـﻲﺑـﺮد و در ﻣـﺰارع و‬
‫ﺑﺎﻏﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺮ و ﮔﺮدش ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫از ﺣﺮﻛﺎت ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه از زﻧﺒﻮري ﻳﺎ از ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻠﻮل‬
‫ﻳﺎ ﻛﺎرﮔﺮان ﺿﺮري ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪه و از ﺳﻠﻮل ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲآﻳـﺪ و از آن‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﮔﺮوﻫﻲ از زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ و ﺳﻠﻮلﻫﺎ را ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪو آن را ﺧﺸﻤﻨﺎك و ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻠﻜـﻪ‪،‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ او ﻓـﻮراً ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از زﻧﺒﻮرﻫـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮاغ او رﻓﺘﻪ و ﺑﺼﻮرت ﺧﻮﺷﻪ اﻧﮕﻮري در اﻃﺮاف آن ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻜـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﮔﺎه ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﻮد روي درﺧﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺳـﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ ﺑـﻪ آن ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ و در‬
‫اﻃﺮاﻓﺶ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺗﺎ ﺑﺼﻮرت ﺗﻮﭘﻲ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪو ﭼﻮب درازي را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲدارد و ﺳﺮ آن را ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﮔﻴﺎه ﻣﻌﻄﺮ و ﺗﻤﻴـﺰ ﻣـﻲﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ و آن را ﺑـﻪ ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲدارد و آن را ﻣﻲﻧﻮازد وآن ﮔﻴﺎه‬
‫‪179‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﻮﺷﺒﻮ را ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﻫﻤﻮاره اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫راﺿﻲ ﺷﻮد وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﺶ ﻓﺮو ﺑﺮد و راﺿﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ روي دﺳـﺘﻪ ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬
‫ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻛﺎرﮔﺮان و ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻧﻴﺰاز آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪو آن را ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﻣﻲﺑﺮد و او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ زﻧﺒـﻮر روي ﻣـﺮدار‪ ،‬ﺣﻴـﻮان و ﻃﻌـﺎم ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ آور زﻧﺒﻮرﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﻣﻠﻜـﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﺪ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮده و او را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫را ﻛﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺰرﮔﺘﺮي دارﻧﺪ و ﻛﺎر ﻣﻔﻴﺪي اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و آﻧﻬﺎ را‬
‫از ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از اﻳﻦ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﺴـﻞ را ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼف و درﮔﻴﺮي ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد دارد‪ .‬زﻧﺒﻮرﻫﺎي رﻳﺰﺗـﺮ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺌﻮل ﺗﻬﻴـﻪ ﻋﺴـﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺮدي ﮔﺮاﺋﻴﺪه و ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‬
‫و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ دور از ﺳﻠﻮلﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻴﺎن زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻛﺎرﮔﺮان و ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﺮﻳﻔﻲ ﻛـﻪ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ارزش ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫در ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮدن و ﻛﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮدن دﻳﮕﺮان اﺛﺮﻣﻲ ﮔﺬارﻧـﺪ ﻧﻴـﺰ دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ اول ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺮﻳﻒ و وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﮔﺮوه دوم را از‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﮔﺮان ﺷﺮﻳﻒ را ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻢ ﻛﺎري و ﺑﻴﻜﺎري ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ اﺟـﺎزه ﺳـﻜﻮﻧﺖ در‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎ را ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﻘﻂ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﭘﺮواز ﻛﺮدن اﻗﺪام ﺑﻪ دﻓـﻊ ﻣـﺪﻓﻮع ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و از ﻛﺜﺎﻓـﺖ و ﺑـﻮي ﺑـﺪ ﻣﺘﻨﻔـﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫دوﺷﻴﺰﮔﺎن و ﺑﭽﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ و ﺣﺮاﺳـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﮔﺰﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﺴﻞ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺰﻳﺪن و‬
‫ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﻧﻴﺶ زدن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺿﺮر دارد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪180‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻧﺒـﻮر ﻋﺴـﻞ از ﻣﻔﻴـﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺒـﺎركﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت اﺳـﺖ‪ ،‬وﺣـﻲ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ وﻳﮋه ﭘﺮوردﮔـﺎر از ﻣﻴـﺎن ﺳـﺎﻳﺮ ﺣﺸـﺮات‬
‫ﻧﺼﻴﺐ او ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺎدهاي ﻛﻪ از ﺷﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ ﺳـﺒﺐ ﺷـﻔﺎء ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ و‬
‫روﺷﻨﺎﺋﻲ ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺰﻳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺸﺮات ﺑـﺎ‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﻲ دارﻧﺪ و دﺷﻤﻨﺎن آنﻫﺎ از ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آري‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ در آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻣﻮرد زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫اﻣﺮوز ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ و ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻣـﺎ را از ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ و اﺳﺮار ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ آﮔﺎه ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬داﻧﺸـﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘـﺎن‬
‫اﻣﺮوزي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻗـﺒﻼً آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ و آن اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ :‬زﻧﺒـﻮر ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه(‪ ،‬زﻧﺒﻮر ﻧﺮ و زﻧﺒﻮر ﺷﺎﻏﻞ ﻳﺎ ﻛﺎرﮔﺮ‬
‫زﻧﺒﻮر ﻣﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺎدر ﻫﻤﻪ ﻛﻨﺪو ﻫﺎ وﺳﻠﻮلﻫﺎ اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎي داﺧﻞ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﺟﺎ دارد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻣﻠﻜﻪ ﻫﺮ روز ﺗﻌﺪاد ‪ 1500‬ﺗـﺎ ‪ 2000‬واﻳﺎﻧـﺎ‬
‫‪ 3500‬ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺨﻢ ﮔﺬاري ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم و ﻣﺴﺘﻤﺮازآﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎرﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳـﺎد ﺗﺨـﻢﻫـﺎ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺟﺒـﺮان ﻛﻤﺒﻮدﻫـﺎي ﻣـﺪاوﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎي زﻧﺒﻮر ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﭘـﻨﺞ‬
‫اﻟﻲ ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻤﺒﻮد وارده ﺑﺮ ﺳﻠﻮلﻫﺎ را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺳـﻠﻮلﻫـﺎ ﻫﻤـﻮاره‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را ﻛﻪ دﻧﻴﺎي زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑـﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﻨﮕﺎم درﮔﻴﺮي و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ و ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ آﻧـﺎن را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ‬

‫‪ 1‬ﺷﻔﺎء اﻟﻌﻠﻴﻞ‪ :‬ص ‪.101‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻛﺘﺎب"اﻟﻨﺤﻠﺔ ﺗﺴﺒﺢ اﷲ"ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﺣﻤﺼﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪك ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺳﺒﻚ آن‪.‬‬
‫‪181‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﻨﻨﺪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﻮد ﺳـﻠﻮلﻫـﺎ ﻣﻨﺘﻘـﺮض ﺷـﺪه و از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ زﻧﺒﻮر ﻣﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔـﺬارد‬
‫ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را در ﻣﻘﻴـﺎسﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ و از ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي ﻣﻠﻜﻪ آﻳﻨﺪه در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺗﺨﻤـﻲ را ﻛـﻪ ﻣﻠﻜـﻪ درآن‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﻣﻠﻜﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺨﻤﻲ را ﻛﻪ ﻣﻠﻜـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻫـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﺪازه ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم اﻳﻨﭻ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺮاي زﻧﺒﻮر ﻫﺎي ﻧﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺗﺨﻤﻲ را ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ‪-‬ﻛﻪ ﺑﺎﻧﺪازه ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ اﻳﻨﭻ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪي‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﻜﻪ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه( ﺑﺎ ﻫـﺮ ﺗﺨـﻢ زﻧﺒـﻮر‬
‫ﻛﺎرﮔﺮي ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺳﻪ اﻟـﻲ ﭼﻬـﺎر ﻛـﺮم دﻳﮕـﺮ را ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﮔـﺬارد ﺗـﺎ ﺑـﺎروري‬
‫وﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻫـﺎي زﻧﺒـﻮر ﻧـﺮ ﺗﺨـﻢ ﺑـﺎرور را‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮاز ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻟﻬﻲ در زﻧﺒﻮر ﻣﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺒـﻮر ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺎل ﭘﺮواز ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻣـﻲﺷـﻮد و دراﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻳـﻚ راز و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﺮﻓﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و آن اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﺑﺮاﻳﺶ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺒﻮر‬
‫ﻣﻠﻜﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ زﻳﺮا آﻟـﺖ ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ زﻧﺒـﻮر ﻧـﺮ ﭘﻨﻬـﺎن اﺳـﺖ و‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورد ﻣﮕـﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜـﻪ در ﺣـﺎل ﭘـﺮواز اﺳـﺖ؛ ﻣﻮﻗـﻊ ﭘـﺮواز‬
‫ﻛﻴﺴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ دارد از ﻫﻮا ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎد ﻛﺮدن ﺑﺮ آﻟﺖ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﻓﺸﺎر وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳـﻠﻴﺶ از ﻣﺤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻟﻬﻲ در ﻣﻠﻜﻪ دوﺷﻴﺰه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻠﻜـﻪ دوﺷـﻴﺰه‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وﻳﮋه اي ﺟﻬﺖ دﻋﻮت ﻛﺮدن زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﺑـﺮاي ﺗﻠﻘـﻴﺢ و ﺟﻔـﺖ ﮔﻴـﺮي دارد و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻠﻜﻪ دوﺷﻴﺰه ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎ ﺳـﺮدادن ﺻـﺪاي‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ از ﺳﻠﻮل ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون‬
‫آﻣﺪه و ﺑﺎ ﺻﺪاي وﻳﮋهاي ﺑﻪ دور ﺳﻠﻮل ﺧﻮد دور ﻣﻲزﻧﺪ و زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺪا ﻣﻲ آﻳﺪ وﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺴﻮي ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﻣﻲرود ﺑﻠﻜﻪ اﻃﺮاف ﺗﻤﺎم ﺳـﻠﻮلﻫـﺎي‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪182‬‬

‫ﻣﺠﺎور را ﮔﺮﻓﺘﻪ وﮔﺮوه ﻫﺎي زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻣﻠﻜـﻪ‬
‫در ﻓﻀﺎي وﺳﻴﻊ و ﺑﺎزي ﺑﻪ ﺳﻴﺮ و ﺳﺮﻋﺘﺶ اداﻣﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺗـﺎ زﻧﺒﻮرﻫـﺎي ﻧـﺮي ﻛـﻪ‬
‫ﻗﻮيﺗﺮ و ﺗﻴﺰروﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻪ رﺳﻴﺪه و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤـﻞ ﺟﻨﺴـﻲ ﺑـﺎ ﻣﻠﻜـﻪ ﻣﻮﻓـﻖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻧﺮ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﻋﻤـﻞ ﺟﻨﺴـﻲ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻣﻠﻜﻪ‪ ،‬آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬
‫ﭼﻮن آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻴﺸﺎن در آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﻣﻠﻜﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧـﺪ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﻮﺟـﺐ از ﺑـﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺣﺘﻤﺎً ﺳﻮال ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﺪاي ﻣﻠﻜﻪ را ﻣﻲﺷﻨﻮد؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ زﻧﺒـﻮري دو ﺗـﺎ ﺷـﺎﺧﻚ ﺣﺴـﺎس داده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ا ﻳﻦ ﺷﺎﺧﻜﻬﺎ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اي درﺳﺖ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫روي اﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺳﻮراخ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ در زﻧﺒـﻮر ﻧـﺮ‬
‫دوازده ﻋﺪد و در ﻣﻠﻜﻪ و زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﺎزده ﻋﺪد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد ﺳﻮراخﻫـﺎي‬
‫ﺣﺴﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺎﺧﻚ ﺣﺴﺎس زﻧﺒﻮر ﻧـﺮ )‪ (2800‬و در ﺷـﺎﺧﻚ ﺣﺴـﺎس زﻧﺒـﻮر‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ)‪ (2400‬و در زﻧﺒﻮر ﻣﻠﻜﻪ )‪ (1600‬ﻋﺪد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ دو ﺷﺎﺧﻚ ﺣﺴﺎس زﻧﺒـﻮر ﺑﻤﻨﺰﻟـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﻨﺪهﻫـﺎ و ﮔﻴﺮﻧـﺪهﻫـﺎي اﻣـﻮاج‬
‫رادﻳﻮﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪاﻫﺎي ﺻﺎدره از ﻣﻠﻜﻪ و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻚﻫﺎ در ﺑﻮﺋﻴـﺪن‪ ،‬ﺷـﻨﻴﺪن و ﻟﻤـﺲ‬
‫ﻛﺮدن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه زﻧﺒﻮر ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﺎ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﻳﺎ ﻣﻠﻜﻪ ﺷﺎﺧﻚ ﻫـﺎي ﺣﺴـﻲ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎء ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺣـﻮاس آﻧﻬـﺎ‪ -‬ﺣـﺲ ﺷـﻨﻴﺪن‪،‬‬
‫ﺑﻮﺋﻴﺪن و ﻟﻤﺲ ﻛﺮدن‪ -‬در آن ﺷﺎﺧﻜﻬﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ زﻧﺒﻮر ﻧﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻛﺎر و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻬﻤـﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺒﻮر ﻧﺮ‪ ،‬ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻗـﻮي و ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد و ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺼﺎره ﮔﻞﻫﺎ و درﺧﺘﺎن را ﺟﻤـﻊ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺴﻞ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻛﺎر ﺣﺮاﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺪاري را اﻧﺠﺎم ﻧﻤـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ‬
‫‪183‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻏﺬاﻳﺶ زﺣﻤﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺸﺪ ﺑﻠﻜﻪ زﻧﺒﻮرﻫـﺎي ﻛـﺎرﮔﺮ ﻏـﺬا را در دﻫـﻨﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ وﻇﻴﻔﻪ آن ﺑﺎردار ﻛﺮدن ﻣﻠﻜﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﭘـﺲ از اﻧﺠـﺎم وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫اش‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ در ﺗﻬﻴﻪ ﻏﺬا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫آن ﻫﺠﻮم ﺑﺮده وآن را ﻛﺸﺘﻪ ﻳﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻧﺮ ﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺳـﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر اﻧـﺪك‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﺳﻠﻮل از دوﻳﺴﺖ ﻋﺪد ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد و آﻣﺎر را دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻛـﺎرﮔﺮان ﻋﻨﺼـﺮ ﻓﻌـﺎﻟﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم وﻇـﺎﻳﻒ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬـﻢ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻋﺼﺎرهﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮده ﻏﻨﭽﻪﻫﺎ و ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ را ﺟﻤﻊ‬
‫آوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺴﻞ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ را در ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك ﻏﺬاي ﻣﺨﺼﻮص ﻳـﺎري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻧﮕﺎﻫـﺪاري ﻋﺴـﻞ را ﻣـﻲﺳـﺎزﻧﺪ و ﻧﺴـﻠﻬﺎي ﺟﺪﻳـﺪ‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ را ﭘﺮورش ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎك و ﺗﻤﻴﺰ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﺎر ﺗﻬﻮﻳﻪ و ﮔﺮم ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ در ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺨﺼﺺ و ﻛﺎرداﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ و اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﺳﻦ و ﺳﺎل زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ در ﻫـﺮ ﺳـﻦ و ﺳـﺎﻟﻲ وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺷـﺪن ﻋﻤـﺮ و ﺳـﻦ و ﺳـﺎل آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻋﻤـﻞ و وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روي اﻳﻦ ﺣﺴﺎب زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮﺷﺎن ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻠﻮلﻫـﺎ ﺑـﺪان ﻧﻴـﺎز دارﻧـﺪ‪ ،‬را ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل آﺳﺎن و ﺳﺎدهاي ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ و ﺗﻼش ﻓﺮاوان ﻧﺪارد آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﭘﺎﻳـﺎن زﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻛﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﻣﺎﻧﻨـﺪ دور زدن در ﻣـﺰارع‪ ،‬ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﻋﺼـﺎره و ﮔـﺮده‬
‫ﻏﻨﭽﻪﻫﺎ و ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ آب و ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﻋﺴﻞ ﻣﻲﭘﺮدازﻧـﺪ و ﻫـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻛﺎرداﻧﻲ و ﻣﻬﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ وﻇﻴﻔﻪاي ﻛﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪184‬‬

‫ﻣﺤﻮل ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬

‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻧﺒﻮرﻫــﺎي ﻛــﺎرﮔﺮ در روز اول و دوم ﺑــﻪ ﺗﻤﻴــﺰ ﻛــﺮدن و ﺟــﺎرو زدن‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎي زﻧﺒﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ و رﺷـﺪ و ﻧﻤـﻮ‬
‫ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ رﺳﻴﺪه و از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫را ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮده و ﺑﺮاي ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪﻳﺸﺎن آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻧﺒﻮر ﻣﻠﻜﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ را در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ و از ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺨـﻢ‬
‫ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪.‬‬
‫در روز ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻧﻘﺶ ﭘﺮورش و ﭘﺮوراﻧﺪن ﻛﺮم ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از ﺳـﻪ‬
‫روز از ﻋﻤﺮﺷﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ودرآﻳﻨﺪه زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ و زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻧـﺮ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان آن را )ﻧـﺎن ﻋﺴـﻞ( ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ ﻛـﻪ در واﻗـﻊ‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ اي از ﻋﺴﻞ و داﻧﻪ ﻟﻘﺎح اﺳﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﺋﻲ را از‬
‫داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺶ ﺿﻠﻌﻲ ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ در آﻧﺠﺎ اﻧﺪوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻌﺪ از روز ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺎ روز دوازدﻫﻢ از ﻋﻤﺮﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﻣﻠﻜﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﺬاي ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ و ﻧﺮ‬
‫در روزﻫﺎي اول و دوم و ﺳﻮم ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻏﺬاﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫زﻧﺒﻮر ﻛﺎرﮔﺮ در اﻳﻦ ﺳﻦ )‪ (12-5‬ﺑﻪ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﺪه ﻫﺎي وﻳﮋه در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ و زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻏﺬاي ﻣﻠﻜﻪ را آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از روز دوازدﻫﻢ‪ ،‬زﻧﺒﻮر ﻣﺎده ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮواز ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دور ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺣﺮﻛﺎﺗﺶ را ﺑﻘﺼﺪ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫـﺪ و وﻇﻴﻔـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬـﻢ آن از‬
‫روز دوازدﻫﻢ ﺗﺎ ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﻣﻲ ﺑـﺮاي اﻧـﺪوﺧﺘﻦ ﻋﺴـﻞ و ﺗﺮﺑﻴـﺖ‬
‫ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﺗﺨﺼﺺ آن در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻧﻘﺶ در اﻳﻦ ﺳﻦ‪ ،‬رﺷﺪ ﭼﻬﺎر ﺟﻔﺖ از ﻏﺪه ﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﺷﻜﻢ او اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻓﻚ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺳـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎ ﻃﻮل و ﻋﺮض ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و ﺣﺴـﺎب ﺷـﺪه‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﺎرداﻧﻲ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫‪185‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در روز ﻧﻮزدﻫﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﺣﺮاﺳﺖ ﺳﻠﻮلﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از روز ﺑﻴﺴﺘﻢ زﻧﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﺰارع و ﺑﺎغﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻋﺼـﺎره‪ ،‬ﮔـﺮده‬
‫ﻏﻨﭽﻪﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺴﻞ و آوردن آب ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻋﻤﺪه و اﻛﺜﺮ ﻋﻤﺮ زﻧﺒﻮر را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺴﻠﻲ از زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻣﻲرود و ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﻲآﻳﻨـﺪ و زﻧﺒﻮرﻫـﺎ در ﻳـﻚ روﻧـﺪ ﺑﻬـﻢ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻄـﻮر ﻣـﺪاوم و ﻣﺴـﺘﻤﺮ در ﺣـﺎل‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوﻫـﻲ از زﻧﺒﻮرﻫـﺎ ﻋﻤـﻞ ﺧﺎﺻـﻲ را در ﻃـﻮل ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﺮ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ ﻛﺎرﻫـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﺗﺨﺼﺺ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺑﻲﻧﻴﺎز‪ ،‬ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻮﭼﻚ را‬
‫آﻓﺮﻳﺪه و ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎل زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻢ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﭘﻴﭽﻴﺪه راﺑـﻪ اوآﻣﻮﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻮآوري و ﻣﻌﺠﺰه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از وﺟﻮد ﺧـﺎﻟﻖ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫داﻧﺎ و آﮔﺎه دارد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ آور و ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻟﻬﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دو ﻣﻌﺪه را ﺑﻪ آن داده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺑـﺮاي ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻛﺮدن ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ اي ﻛﻪ از ﻋﺼﺎره ﮔﻠﻬﺎ و درﺧﺘﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورد ﻳـﺎ ﺑـﺮاي ﺣﻤـﻞ و‬
‫رﺳﺎﻧﺪن آب ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ و ﻣﻌﺪه دوم ﻣﺨﺼﻮص ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻫﻀﻢ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮد را ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ آور اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﺎرهﻫﺎي ﮔﻠﻬـﺎ را در ﻣﻌـﺪه اول ﺧـﻮد‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ اﻧﺘﻘـﺎل دادن اﻛﺘﻔـﺎ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ در دوران اﻧﺘﻘـﺎل دادن و‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪن آن ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑـﻪ ﻋﺴـﻞ‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎي ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲاش را اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﺮﺷﺢ ﻧﻤﻮدن ﺧﻤﻴﺮﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي درآوردن ﻋﺼـﺎرهﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺴـﻞ‪،‬‬
‫اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮر ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺮده ﮔﻠﻬﺎ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠـﺎم‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ روي ﭘﺎﻫﺎي ﻋﻘﺐ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ داﻧﻪﻫﺎ و ﮔﺮده ﮔﻠﻬﺎ را در آن ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﻪﻫﺎ ﺑﻪ )ﺳﺒﺪ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ و ﻏﻨﭽﻪﻫﺎ(‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪186‬‬

‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ داﺧﻠﻲ ﭘﻴﭻ ﭘﺎﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ آن ﭼﻴـﺰي ﺷـﺒﻴﻪ ﻓـﺮش ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺒﻮر ﻛﺎرﮔﺮ آن را ﺑﺮاي اﻓﺸﺎﻧﺪن ﮔﺮدة ﮔﻠﻬـﺎ و دﺳـﺘﻪ ﺑﻨـﺪي آﻧﻬـﺎ ﺑﻜـﺎر‬
‫ﻣﻲﺑﺮد و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را در )ﺳﺒﺪ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ( ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺣﻴﺮت آور دﻳﮕﺮ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫آن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻏﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮي ﺷﻜﻤﺶ ﻗﺮار دارد‪ .‬و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان آن را )ﻏﺪه ﻧﺎﺳﺎﻧﻮف( ﻧﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻏﺪه ﺑﻮي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻧﺒﻮري ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻮ‪ ،‬ﺳـﻠﻮل‬
‫ﺧﻮد را از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﺟﺪا و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ و زﻧﺒـﻮر ﻋﺴـﻞ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻮي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧـﻮدش ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ زﻧﺒﻮري را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧﻮدش ﺑـﺮ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮي ﻣﺨﺼﻮص ﻛـﻪ از ﺑـﺪن ﻫـﺮ زﻧﺒـﻮري ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎم آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲرﺳـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از زﻧﺒﻮرﻫﺎ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از داﺧـﻞ ﺷـﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻠﻮل ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻮي ﺟﺪﻳﺪي را در آن ﺗﺮﺷﺢ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ آﻧﺮا ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﺑﺮ اﺛﺮآن از‬
‫دﻳﮕﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻧﻜﺎت ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺒﻮر دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷـﺶ ﺿـﻠﻌﻴﺶ را از ﻣـﻮم‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻲﺳﺎزدﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻔﻮذ ﻫﻮا ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ )ﺗﺨﻤﻬﺎ( در آن‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ را ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺷﻤﻊ را ﺑﺎ داﻧﻪﻫﺎي ﻟﻘﺎح ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ ﻫـﻮا از‬
‫ﻻﺑﻼي داﻧﻪﻫﺎي ﻟﻘﺎح ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺨﻤﻬﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آن را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺨﻤﻬﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎي ﺧﻮد‪-‬ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد آن ﺑﺤﺚ ﻧﻤـﻮدﻳﻢ‪-‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎي ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪187‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪

f
e
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z

y
x
w
m‬‬
‫‪
u
t
s
r
q
p
o
nm
l
k
j
i

h
g‬‬
‫‪ l

~
}
|
{
z
y
xw
v‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٦٩ – ٦٨ :‬‬
‫) ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ زﻧﺒﻮران ﻋﺴﻞ )راه زﻧﺪﮔﻲ و ﻃـﺮز ﻣﻌﻴﺸـﺖ را( اﻟﻬـﺎم ﻛـﺮد )و‬
‫ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣـﻲداﻧـﺪ ﺑـﻪ دﻟﺸـﺎن اﻧـﺪاﺧﺖ( ﻛـﻪ از ﻛﻮﻫﻬـﺎ و درﺧﺘﻬـﺎ و‬
‫دارﺑﺴﺘﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ )ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﻛـﺮدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ( از ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و راﻫﻬﺎﺋﻲ را ﺑﭙﻴﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﻛﺎﻣﻼً )دﻗﻴﻖ و( در اﺧﺘﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬از درون زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﺗﺮاود ﻛﻪ‬
‫رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ )ﻣﺎﻳﻊ رﻧﮕﺎرﻧﮓ( ﺑﻬﺒﻮدي ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن‬
‫در اﻳﻦ )ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮران ﻋﺴﻞ و ارﻣﻐﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻏﺬا و ﻫﻢ ﺷﻔﺎ اﺳﺖ( ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻨﻲ )از ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﭘﺮوردﮔﺎر( اﺳﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ )درﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ( ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ )و رازﻫـﺎ و رﻣﺰﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎن از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻧﻮران را ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﻣﻲدارﻧﺪ(‪(.‬‬
‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺰرگ ﻋﺴﻞ ﭘﻲ ﺑﺮدهاﻧـﺪ اﻣـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎر ارزﻧﺪه آن ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﻧﺪ و ﻓﻮاﺋﺪ آن را ﻛﺸـﻒ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰي را‬
‫ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺴﻞ ﻫﻢ ﻏﺬا و ﻫﻢ دوا اﺳـﺖ ـ ﻏـﺬاي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﮕﻮار‪ ،‬زود ﻫﻀﻢ و داراي وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﺋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺳـﺎﻳﺮ ﻏـﺬاﻫﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد و درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺴﻞ ﺳﺒﺐ ﻋﻼج و داروﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎ ﻛﻠﻴﻪ اﻣـﺮاض را در‬
‫ﺑﺮ دارد‪ .‬ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻫﺮ روز ﻓﻮاﺋﺪ ارزﻧﺪه اي را ﻛﻪ در ﻋﺴﻞ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﻛﺸـﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻏﺬا در آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ؟‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺤﻮه راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻏﺬا اﺳﺖ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟـﺪﻳﻦ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪»:‬اﮔـﺮ ﺑﻌﻀـﻲ از‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪188‬‬

‫زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻣﺰرﻋﻪ و ﺑﺎغ ﻳﺎ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﻧﺒﺎﺗﺎت راﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻏﺬاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎ در آﻧﺠﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣـﻲﮔﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﻛﺎرﮔﺮان را از اﻳﻦ ﮔﻨﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼع رﺳـﺎﻧﻲ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮع رﻗﺺ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ آن را ﺑﮕﻮﻧـﻪاي ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﺑـﺪون اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ رﻗﺺﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ آوري را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺪام از اﻳـﻦ ﺣﺮﻛـﺖﻫﺎﻳﺸـﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ زﻳـﺮا ﺑﺪﻧـﺔ زﻧﺒـﻮر در ﻣﻮﻗـﻊ رﻗﺼـﻴﺪن‬
‫زاوﻳﻪاي ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺷـﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﺤـﻮه رﻗـﺺ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺰرﻋﻪ و ﺑﺎغ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه از ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ زﻧﺒﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﻗﺼﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺻﻮرت دور ﺑﻮدن ﻣﺰرﻋﻪ و ﺑﺎغ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ از ﻧﻮع رﻗﺼﻴﺪﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪﻛﻪ ﻣﺰرﻋﻪ و ﺑﺎغ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺼﺪر ﻏـﺬاي‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭼﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪاي و در ﭼﻪ ﺟﻬﺘﻲ ﻗﺮار دارد و راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺘﻀـﻲ‬
‫رﻓﺘﻦ از ﭼﻪ زاوﻳﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻋﻴﻦ آن ﺣﺮﻛﺖ و رﻗـﺺ را اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫زﻧﺒﻮري ﻛﻪ ﻣﺰرﻋﻪ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﻫﺪف او‬
‫را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻘﻴﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺮواز در آﻣﺪه و ﺧـﻮد را ﺟﻬـﺖ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫آوردن ﻏﺬاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آن ﻣﺰرﻋﻪ و ﺑﺎغ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ زﻧﺒﻮري ﻛﻪ ﺑﺎغ ﻳﺎ ﻣﺰرﻋﻪ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم رﻗـﺺ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ ﻛـﻪ در ﻻﻧـﻪ ﺧـﻮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ اﻧﺘﻘـﺎل‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ رﻳﺎﺿﻲ و ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫درك و ﻓﻬﻢ ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﻴﻢ ﺣـﺪ اﻗـﻞ ﺳـﻪ اﻟـﻲ ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎﻋﺖ ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻲﻛﺸﺪ و آن ﻫﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻬـﺎرت ﻛـﺎﻓﻲ را در ﻋﻠـﻮم رﻳﺎﺿـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را در آن واﺣﺪ ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ و در ﻳﻚ ﺧﻂ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺴﻮي ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻏﺬاي ﻻزم ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ و ﺷﻴﻮه ﻋﻤﻞ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫آور و ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي آن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﻣﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﻮﺟـﻮد ﻳـﻚ‬
‫‪189‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻟﻬﺎم اﻟﻬﻲ‪ -‬ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن آن را در ﻧﻬﺎد اﻳﻦ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﻛﺎﻓﻲ و‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺗﻔﻜﺮ ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ودﻳﻌـﻪ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪-‬اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬

‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ رﻧﮓ ﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻲ از زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي دﻳﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ رﻧﮕﻬﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫دﻳﺪن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﺣﺘﻲ ﺗﺼﻮرآن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و آن‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﺎ ﻓـﻮق‬
‫ﺑﻨﻔﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺳﻴﺎه ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﻜﻤﺖ روﻳﺖ اﺷﻌﻪ ﻣﺎدون ﺑﻨﻔﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺒﻮرﻫﺎ را‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ وﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬راز و ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺣﻜﻤﺖ آن اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺷـﻌﻪ ﻣـﺎدون‬
‫ﺑﻨﻔﺶ ﺗﻨﻬﺎ اﺷﻌﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺑﺮﻫﺎ را ﺑﺸﻜﺎﻓﺪ و در آن ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﻏﻠـﺐ ﻣﺎﻫﻬـﺎي ﺳـﺎل از ﺑـﺮف‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻳﺪن آﻓﺘﺎب ﺑﺮاي زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻣﺤﻞ ﺑﺎﻏﻬـﺎ و‬
‫ﻣﺰارع ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﻠﺴﻔﻪ روﻳﺖ اﺷﻌﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻨﻔﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ زﻧﺒﻮرﻫـﺎ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ اﺷﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﻤﻨﻈﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻣﺤﻞ ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﻣﺰارع ﺟﻬﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺮده ﮔﻠﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺸـﺖ‬
‫اﺑﺮﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺤﻞ ﻏﺬاي ﺧﻮد را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و از ﮔﺮﺳـﻨﮕﻲ ﻣﻬﻠـﻚ و ﻛﺸـﻨﺪه‬
‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آري اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از وﺟﻮد ﻳﻚ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر‬
‫ﻣﺪﺑﺮ و آﮔﺎه دارد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﻗـﺪرت دﻳـﺪن اﻳـﻦ رﻧـﮓ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﭘﻴـﺪاﻳﺶ‬
‫آن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ در آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ از روز اول ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺴﻞ زﻧﺒﻮر در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ از دﻳﺮ زﻣﺎن ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪190‬‬

‫‪ -4‬راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻮرﭼﻪ و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﻬﺎ‬

‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮده و ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد ﻛـﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن راﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮرﭼﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪﺗـﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻏﺬاي ﺧﻮد از ﻻﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲرود وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴـﻴﺮ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻘﺼﺪش ﺧﻴﻠﻲ دور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﺬا دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ آن را ﺣﻤﻞ ﻛـﺮده و در‬
‫ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺎرﭘﻴﭻ‪ ،‬ﻛﻪ داراي ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﻫﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﻮده و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫دﺷﻮاري آن را ﺑﻪ ﻻﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و زاد و ﺗﻮﺷﻪاش را در آن اﻧﺪوﺧﺘﻪ و ذﺧﻴـﺮه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻧﺪوﺧﺘﻦ آن‪ ،‬داﻧﻪﻫﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺑﺮد ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻛـﺪام را دو‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺰ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ داﻧﻪ و ﺣﺒﻮﺑﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد دو ﺗﻜﻪ ﺷﺪن ﺳﺒﺰ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام را ﭼﻬﺎر ﺗﻜﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه داﻧﻪﻫﺎ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه واﺣﺘﻤﺎل ﭘﻮﺳﻴﺪه‬
‫ﺷﺪن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر روز آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻫـﻮا را‬
‫ﺻﺎف و آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪ ،‬داﻧﻪﻫﺎي اﻧﺪوﺧﺘﻪ را در ﻧﺰدﻳﻜﻲ درب ﻻﻧﻪﻫﺎي ﺧـﻮد‬
‫زﻳﺮ ﻧﻮر آﻓﺘﺎب ﻣﻲﮔﺬارد و ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﻚ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺒﺎر ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔـﺰ‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ اي داﻧﻪ اي را ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮرﭼﻪ دﻳﮕﺮي ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻛـﺮده ﻛـﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪.،‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪاي ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺳﺨﻦ او را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ اﻳﺮاد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪
j
i

h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
~
m‬‬

‫‪ l
q
p
o
n
m
l
k‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٨ :‬‬
‫) )آن ﮔﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ( ﺗﺎ رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﺑـﻪ در‪‬ه ﻣﻮرﭼﮕـﺎن‪ ،‬ﻣﻮرﭼـﻪاي ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫ﻣﻮرﭼﮕﺎن! ﺑﻪ ﻻﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮوﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﺑـﺪون اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻧﻜﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﺨﻦ و ﺧﻄﺎﺑﺶ را ﺑﺎ ﻧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻏـﺎز‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺳﻢ ﻣﺒﻬﻤﻲ را آورد و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﻢ ﺟﻨﺴﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺧﻮد ﺑﺮوﻧـﺪ و‬
‫‪191‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از ﺿﺮر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺳﭙﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺳﺒﺐ آن دﺳﺘﻮر را ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ و زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻟﻪ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ ﻋﺬرﻣﻲ آورد و‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ در واﻗﻊ از ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻗﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﻮرﭼﻪ ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٧ :‬‬

‫) ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن از ﺟﻦّ و اﻧﺲ و ﭘﺮﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي او ﮔﺮدآوري ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻠﺤﻖ و در ﻧﺰد ﻫﻢ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪(.‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
c
b
a
`
_
~
m
:‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٨ :‬‬

‫)آن ﮔﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ( ﺗﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ در‪‬ه ﻣﻮرﭼﮕﺎن‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ آن رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ وادي ﻧﻤﻞ ﻣﻌﺮوف ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ وادي ﺳﺒﺎع و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻴﺰﻫﻮﺷﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﻮرﭼـﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ را اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻮرﭼﻪ ﻣﺎدر ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻣﻮرﭼـﻪﻫـﺎ داراي‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﺣﻖ ورود ﺑﻪ آﻧﺠﺎ را ﻧﺪارﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﻮرﭼﻪ ﻣﺎدرﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
m
l
k
j
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٨ :‬‬

‫)ﺗﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻧﻜﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﺳﭙﺎﻫﺶ را ﻳﻚ ﺟﺎ ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه را ﺷـﻨﺎﺧﺖ و‬
‫
‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪
:‬‬
‫‪ l
p
o
n
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٨ :‬‬
‫)ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪(...‬‬
‫آن ﻣﻮرﭼﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻢ ﺿﺮر اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‬
‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد ﭘﻨـﺎه ﻧﺒـﺮده و‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪192‬‬

‫اﺣﺘﻴﺎط ﻻزم را ﺑﻜﺎر ﻧﺒﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺳـﻠﻴﻤﺎن  ﺑـﺎ ﺷـﻨﻴﺪن‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮرﭼﻪ ﺗﺒﺴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن آن ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪ اي ﺷﮕﻔﺖ وﺗﺒﺴﻢ آوري ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻫﺮي از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻋﻴﻴﻨﺔ ﺍﺯ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»‪‬ﯽ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﻋﻦ ﻗﺘﻞ ﺍﻟﻨﻤﻞ ﻭ ﺍﻟﻨﺤﻠﺔ ﻭ ﺍﳍﺪﻫﺪ ﻭ ﺍﻟﺼﺮﺩ«‬
‫)رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﻛﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻮرﭼﻪ‪ ،‬زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﻫﺪﻫﺪ وﺟﻴﺮﺟﻴﺮك را ﻣﻨـﻊ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه از رﺳﻮل اﻛﺮم صﭼﻨﻴﻦ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﺰل ﻧﺒﻲ ﻣـﻦ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀﲢﺖ ﺷﺠﺮﺕ ﻓﻠﺪﻏﺘﻪ ﳕﻠﺔ‪ ،‬ﻓﺄﻣﺮ ﲜﻬﺎﺯﻩ ﻓﺄﺧﺮﺝ ﻭ ﺍﻣﺮﺑﻘﺮﻳﺔ ﺍﻟﻨﻤﻞ‬
‫ﻓﺄﺣﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻓﺄﻭﺣﯽ ﺍﷲ ﺍﻟﻴﻪ‪ :‬ﺃﻥ ﻗﺮﺻﺘﮏ ﳕﻠﺔ ﺃﺣﺮﻗﺖ ﺃﻣﺔ ﻣﻦ ﺍﻷﻣﻢ ﺗ‪‬ﺴﺒ ‪‬ﺢ! ﻓﻬﻼ ﳕﻠـﺔ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻭﺍﺣﺪﺓ«‬
‫)ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان زﻳﺮ درﺧﺘﻲ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮرﭼﻪاي او را ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻻﻧﻪاش ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺷﻮد و آن ﻣﺤﻞ ﺳﻮزاﻧﺪه ﺷـﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ او وﺣـﻲ‬
‫ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻣﻮرﭼﻪاي ﺗﻮ را ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮ اﻣﺘﻲ را ﺳﻮزاﻧﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﺴﺒﻴﺢ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻮرﭼﻪ اﻛﺘﻔﺎء ﻧﻜﺮدي‪(.‬‬
‫ﻋﻮف ﺑﻦ اﺑﻲ ﺟﻤﻴﻠﻪ از ﻗﺴﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻫﻴـﺮ از ﺣﻀـﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮي رواﻳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده ﻛﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم ﻣﻮﺟـﻮدات ﺳـﺮدار و رﺋﻴﺴـﻲ ﻫﺴـﺖ ﺣﺘـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ‪.‬‬
‫از ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي درك و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻮرﭼﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ او ﻣـﻲداﻧـﺪ‪ ،‬آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎرش‬
‫ﺑﺎﻻي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و روي ﻋﺮش ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ در ﻛﺘـﺎب زﻫـﺪ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺮﺝ ﻧﺒﯽ ﻣﻦ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ ﺑﺎﻟﻨﺎﺱ ﻳﺴﺘﺴﻘﻮﻥ‪ ،‬ﻓﺄﺫﺍ ﻫﻢ ﺑﻨﻤﻠﺔ ﺭﺍﻓﻌﺔ ﻗﻮﺍﺋﻤﻬﺎ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ‬
‫ﺗﺪﻋﻮ ﻣﺴﺘﻠﻘﻴﺔ ﻋﻠﯽ ﻇﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ‪:‬ﺍﺭﺟﻌﻮ ﺍﻓﻘﺪ ﮐﻔﻴﺘﻢ ﺃﻭ ﺳﻘﻴﺘﻢ ﺑﻐﻴﺮﮐﻢ‪/‬‬

‫‪ 1‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 579‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﻪ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ داود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪،154/6 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪،3019‬و ﻧﮕﺎه‪،356/6:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.3318‬و ﻣﺴﻠﻢ‪،1759/4:‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻤﺎره‪.2241‬‬
‫‪193‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑـﺮاي ﻧﻤـﺎز ﺑـﺎران ﺑﻴـﺮون آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﮕـﺎﻫﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮرﭼﻪاي اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮاﺑﻴﺪه دﺳﺖ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺴﻮي آﺳـﻤﺎن ﺑﻠﻨـﺪ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺎران‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (.‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﻪ ﻃﺮﻗـﻲ رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﻃﺤـﺎوي آن را‬
‫در"اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ" آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻓﺮزﻧـﺪ داوود ﺑـﺮاي ﻧﻤـﺎز ﺑـﺎران ﺑﻴـﺮون‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻮرﭼﻪاي را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻮاﺑﻴﺪه دﺳﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ آب و روزي ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎ را آب و روزي ﺑﺪه ﻳﺎ ﻣﺎ را از ﺑـﻴﻦ ﺑﺒـﺮ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دﻋﺎي دﻳﮕﺮان ﺳﻴﺮاب ﺧﻮاﻫﻴﺪﺷﺪ‪«.‬‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﭼﻪاي از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ‬
‫از ﻣﻠﺦ ﻣﺮدهاي را دﻳﺪه و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرﭼﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫـﻢ آن را ﺣﻤـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ آن ﻣﻠﺦ را ﺑﺮداﺷﺘﻢ ﻣﻮرﭼﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر دور زد اﻣﺎ آن را‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و آن را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻣﻠـﺦ‬
‫را دوﺑﺎره روي زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻮرﭼﻪ اول ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ آن را ﺣﻤـﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬رﻓﺖ و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرﭼﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﮔﺸـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻫﻢ آن را از روي‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻮرﭼﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر دور زد و آن را ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻮرﭼﻪﻫـﺎ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﺷﺨﺺ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮارﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﺎر آﺧﺮ ﻣﻮرﭼـﻪﻫـﺎ ﺑﺼـﻮرت‬
‫داﻳﺮه ﺣﻠﻘﻪ زدﻧﺪ و آن ﻣﻮرﭼﻪ را در وﺳﻂ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ و آن را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺮاي اﺳﺘﺎدم ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻮرﭼـﻪ را ﭼﻨـﺎن‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻄﺮﺗﺎً از دروغ و دروﻏﮕﻮ ﻣﺘﻨﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ از ﺣﺮﻳﺺﺗﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﺣﺮص‪ ،‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم از ﺣـﺮص آن‬
‫درﺑﺎره ﻏﺬا و اﻧﺪوﺧﺘﻦ آن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرﭼﻪاي را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻫﺮ ﻣﻮرﭼـﻪ‬
‫اي در ﺳﺎل ﭼﻘﺪر ﻃﻌﺎم ﻣﻲﺧﻮرد؟ ﻣﻮرﭼﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻫﺮﺳﺎل ﺳﻪ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم اﻣـﺮ ﻛـﺮد‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪194‬‬

‫ﺗﺎ آن را در ﺷﻴﺸﻪاي ﺑﻨﺪ ﻛﺮده ﺳﻪ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم در آن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﻴﺸﻪ را ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻳـﻚ و ﻧـﻴﻢ‬
‫داﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ـ از ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻮال ﻛﺮد ﺣﺮف ﺗـﻮ دروغ ﺑـﻮد ﻣﮕـﺮ ﻧﮕﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫روزي ﺗﻮ در ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺳﻪ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ﺗﻮ ﺑﻪ اﻣﻮر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻲ و ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ و ﻧﺼﻒ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم اﻛﺘﻔﺎ‬
‫ﻛﺮدم و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺑﻘﺎء ﺧﻮدم در ﺳﺎﻟﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫از ﺷﺪت ﺣﺮص ﻣﻮرﭼﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد‪ .‬آري‪ ،‬اﻳﻦ از ﻫﺪاﻳﺎت ﺷﮕﻔﺖ آور و ﻋﻨﺎﻳﺎت‬
‫ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﺷﺪت ﺣﺮص‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑـﺎ ﺟـﺪﻳﺖ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻤﻊ آوري زاد و ﺗﻮﺷﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮي روزي و ﻃﻠـﺐ‬
‫ﻛﺴﺐ در زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮاي زﻣﺴﺘﺎن ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﺶ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ وزن ﺧﻮد را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ رﻫﺒﺮ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲاش را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣـﺎ او‬
‫از راداري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن در ﭘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن روزي اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫رزﻗﻲ را دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ رﻓﻴﻖ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺧﺒﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه دﺳـﺘﻪ ﺟﻤﻌـﻲ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﻤﻪ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲدارد‪ ،‬داﻧـﻪ را ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮدش ﻧﻤﻲﺳﺘﺎﻧﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را از آن ﻣﺤﺮوم ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮرﭼﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﺴﻞ ﻳﺎ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را از دﺳﺖ ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ در اﻣﺎن ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬ﺧﻨﺪﻗﻲ را ﺣﻔﺮ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و دور‬
‫و ﺑﺮ آﻧﺮا ﺑﺎ آب ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻇﺮف ﺑﺰرﮔﻲ را ﭘﺮ از آب ﻛﺮده و آن ﻋﺴﻞ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آن را در آن ﻇﺮف ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻣﻮرﭼﻪ دور ﻇﺮف دور ﻣﻲزﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬
‫آن ﭼﻴﺰ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳـﻘﻒ ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲرود ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﭼﻴﺰ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺮ آن ﭼﻴﺰ ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮده اﻳﻢ‪.‬‬
‫‪195‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻏﺬا و ﻣﺴﻜﻦ آن‬

‫اﺳﺘﺎد ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ درﺑﺎره ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳـﻦ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﺮﻳﺰه ﻫﺎي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻮﭼﻚ و ﻧﺎﺗﻮان ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮوﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﻗﻞ و ﺧﺮدﻣﻨـﺪي را وادار ﺑـﻪ ﺳـﺠﺪه ﺑـﺮاي ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل؛ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺣﺸﺮات ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ را )ﻣﻮرﭼـﻪ‬
‫ﺳﻔﻴﺪ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺎرز و روﺷﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺪﻋﺎ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺸﺮه در آﺑﺎدﻳﻬﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﻦ آﺑـﺎدي از ﺣـﺪ ﻣﻌﻤـﻮل و‬
‫ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺗﻌﺪادي ﻛﻪ ﻏﺬا ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣﺸـﺮه‬
‫ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ و از راه ﻏﺮﻳﺰه اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را درك ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي رﻫـﺎﺋﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻠﻌﻴﺪن ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺷـﺮوع ﻛـﺮده و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ درﺣـﻞ ﻣﺸـﻜﻞ رﺷـﺪ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺧﻮد و ﻛﻤﺒﻮد ﻏﺬا‪ ،‬ﮔﺎم ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﻠﻌﻴﺪن ﺗﺨﻢﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻨﺘـﺮل اﻓـﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴـﺖ آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺸﺮه در واﻗﻊ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎ ري ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻫـﺪاﻳﺘﻲ اﺳـﺖ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ واداﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺪون‬
‫درك ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم آن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ آﻧﻬـﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪه و ﺧـﻮد را از ﻧـﺎﺑﻮد ﺷـﺪن ﻧﺠـﺎت‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺸﺮه )ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ( از ﭼﻮب ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﺎ ﺣـﺮص و ﻃﻤـﻊ آن را‬
‫ﻣﻲﺑﻠﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺸﺮه )ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ( ﺑﻪ ﻛﺜـﺮت وﺟـﻮد دارد‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﻏﺬاي ﺧﻮد را روي ﻣﻴﺰ ﻃﻌﺎم ﺻﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﻮﻗﻊ ﺻﺒﺢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻـﺮف‬
‫ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻃﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﺰﻫﺎ را در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫـﺎي ﺷـﺎن‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ و درﻣﺪت ﻳﻚ ﺷﺐ روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮرﭼﻪﻫـﺎ اﻳـﻦ ﻣﻴﺰﻫـﺎي‬
‫ﭼﻮﺑﻲ را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮده و ﺑﻠﻌﻴﺪهاﻧﺪ(‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪196‬‬

‫در ﻳﻜﻲ ازﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﺸﺮة وﻳﺮاﻧﮕﺮ در آﻧﺠﺎ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫از ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از داﺧﻞ ﻗﻄﺎر ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻳﻚ آﺑـﺎدي‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻨﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از دور آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاب را‬
‫دﭼﺎر ﺣﻴﺮت و ﺷﮕﻔﺖ زدﮔﻲ زﻳﺎدي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﺑﺎدي‬
‫را ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺧـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ وﻫـﻴﭻ اﻧﺴـﺎﻧﻲ در آن زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ارﺗﻔﺎع دارﻧﺪ و ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ آن را از ﻣﻮاد ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻋﺠﻴﺒﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاد آﻣﻴﺨﺘﻪ اي از آب دﻫﻦ ﻣﻮرﭼﻪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاد دﻳﮕﺮاﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﻴﻤﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﺣﺸﺮات آن را ﭘﺎره‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ آب در دﻳﻮارﻫﺎي آن ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ وﺑـﻪ داﺧـﻞ ﺳـﺮاﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .،‬در داﺧـﻞ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﻮﻧﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮ و آﻧﺴﻮ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮرﭼـﻪﻫـﺎﻳﻲ در آﻧﻬـﺎ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺸﺮه ﺟﻬﺖ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ از ﻧﻮﻋﻲ رﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷـﺒﻴﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺪ ﺗﻠﻔـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺮ ﺧﻮد را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ دﻳﻮارهﻫﺎي ﺗﻮﻧﻞﻫﺎ ﻣﻲزﻧﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﻣﻨﻈﻮر او را ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑـﺪون اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻳـﻚ اﻟﻬـﺎم‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮﻳﺰه ﻧﺎم دارد‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﻣﺪتﻫﺎ ﭘﻴﺶ در ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮاﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺸﺮه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻏﺬا )ﭼﻮب( زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺣﻴﺮت و ﺳـﺮ در ﮔﻤـﻲ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻮب ﺧﺸﻚ ﺣﺎوي ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﺷـﺪو اﺻـﻮﻻ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻫﻀﻢ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ اﻳﻦ راز و ﺳﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان در دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﺿﻤﻪ اﻳﻦ ﺣﺸﺮه )ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ( ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰي ﻛـﻪ ﺟﺴـﻢ‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﻣﻮادي‬
‫را از ﺟﺴﻢ ﺧﻮد ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺷﺤﺎت ﭼﻮب را ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻫﻀـﻢ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﭼﻮب ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎي ﺳـﻔﻴﺪ را‬
‫ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪197‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪي ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﺷﻜﻢ آن‪ ،‬از اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت رﻳﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎي رﻳﺰ از ﺑﺪو‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬در داﺧﻞ ﺷﻜﻢ آن وﺟﻮد ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي آن ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد و ﻧﮋاد ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي اول ﺧﻠﻘﺖ ﻣﻨﻘﺮض ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺼﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ و اﺗﻔﺎﻗﻲ رخ داده ﺑﺎﺷﺪ! ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻳﻚ ﻃﺮاح ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻫﺮ و ﻛﺎرﺷﻨﺎس اﺳﺖ؟‬

‫ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ دام را ﭘﺮورش ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫از دﻳﮕﺮﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻣﻮرﭼﻪ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻛﺮده‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮرﭼﻪ ﺑﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻮع ﺣﺸﺮات و ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﺧـﻮد ﻛﻮﭼـﻚ ﺗـﺮو ﻧﺎﺗﻮاﻧﺘﺮاﻧـﺪ‪،‬‬
‫آﺷﻨﺎﺋﻲ و دوﺳﺘﻲ دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻮع ﺣﻴﻮان وﺣﺸـﻲ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮد رام ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎﺋﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻣﻮرﭼـﻪ ﻫـﺎ ﻛﺸـﺖ و زرع‬
‫وﺷﺒﺎﻧﻲ )ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ( را از ﻃﺮﻳﻖ ﻏﺮﻳﺰه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺸﺮه اي را ﻛﻪ ﺑﻪ)ﺷﺘﻪ(ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و اﻛﺜﺮاً روي ﺑﺮﮔﻬﺎي ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭼﺮاﻧﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ از آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ درآﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﺎﻣﻮران ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري ﺗﺨﻢﻫـﺎي اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺸﺮه ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮده و ﭘﺲ از ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﺟﺎﻳﻲ ﻗﺮارﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺨـﻢﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد را در آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺨﻢﻫﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺨﻢ اﻳﻦ ﺣﺸﺮه ﺑﺼﻮرت ﺟﻮﺟﻪ و ﻧﻮزاد از ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ آﻧﻬﺎ را اﻛﺮام ﻧﻤﻮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮزادان ﺧﻮد ﺑﻪ وﺿﻊ آﻧﻬﺎ رﺳـﻴﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه زﻣﺎﻧﻲ »ﺷﺘﻪ ﻫﺎ« ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻴﺮ دادن ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﻴﺮي ﻛـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻋﺴﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﺷﻴﺪن »ﺷﺘﻪ« را ﺑﻤﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻏﺬاي ﻟﺬﻳﺬ وﺧﻮﺷﻤﺰه ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺣﺸـﺮات داﻣﻬـﺎي ﺷـﻴﺮي‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺮورش اﻳﻦ داﻣﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ دارد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي و ﻛﺸﺖ و زرع‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨﻲ را ﺑﻄﻮل ﭘﻨﺞ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪198‬‬

‫و ﻋﺮض ﺳﻪ ﻗﺪم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﻛﻪ در آن ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺮﻧﺞ ﻗﺪ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺳﺒﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل‬
‫ﺗﻨﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺞ ﺷﺶ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻗﻄﻌـﻪ زﻣـﻴﻦ ﭼﻨـﻴﻦ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﻛﺴﻲ اﻳﻦ زراﻋﺖ و ﻛﺸﺖ را ﺑﻌﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧـﺎكﻫـﺎي دور و ﺑـﺮ‬
‫رﻳﺸﻪ ﺑﺮﻧﺞﻫﺎ را ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮزه را ﺑﺮﻛﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻴﻬﺎي اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻟﻴﺰاري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺞ ﺧﻮد ﺑﺨﻮد ﻧﺮوﺋﻴﺪه‬
‫و رﺷﺪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﻟﻴﻜﺎري آن را ﻛﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﮔـﺮوه و دﺳـﺘﻪ ﻫـﺎﻳﻲ از ﻣﻮرﭼـﻪ در آﻧﺠـﺎ رﻓـﺖ و آﻣـﺪ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬آن داﻧﺸﻤﻨﺪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﻳﺮي ﻧﻤﻲﮔﺬرد ﻛﻪ ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎر ﻛﺸﺎورزي وﻛﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺞ را در آن ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ و زراﻋﺖ آن را ﺷﻐﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﺗﻤﺎم وﻗﺖ را در آن ﺳﭙﺮي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ زﻣﻴﻦ را ﺷﺨﻢ زدهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕـﺮ ﻋﻠـﻒﻫـﺎي ﻫـﺮز را ﻛﻨـﺎر‬
‫زدهاﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺎﺧﻪاي از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﺮز و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻮرﭼﻪﻫـﺎ آن‬
‫را ﺑﺎ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﻛﻨﺪه و آن را ﺑﺪور از ﻣﺰرﻋﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺠﻬﺎ رﺷﺪ ﻛﺮده ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺼـﺖ ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ رﺳـﻴﺪ و داﻧـﻪﻫـﺎي آن‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺼﻞ درو و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬دﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﻒ درازي از‬
‫ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺤﻞ زراﻋﺖ رﻓﺘﻪ و از ﺗﻨﻪﻫﺎي ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﻪ داﻧﻪﻫﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ داﻧﻪاي از ﺑﺮﻧﺞ را ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ آن را‬
‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﺋﻴﻦ آورد و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺳﻴﻠﻮﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ ﺑـﺮد ودر آﻧﺠـﺎ ذﺧﻴـﺮه اش‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﺑﺎﻻي ﺗﻨﻪ ﺑﺮﻧﺠﻬﺎ رﻓﺘﻪ و داﻧﻪﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮﻳﺪه و ﺑﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻴﻠﻮ‬
‫و اﻧﺒﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪي ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎ و اﻃﺎقﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ اﻃﺎﻗﻬـﺎ‬
‫در زﻳﺮزﻣﻴﻦ و ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ را روي زﻣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﺧﺪﻣﺘﮕـﺬار و‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ و ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪199‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ ﭘﺰﺷﻜﻬﺎﻳﻲ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺐ و روز ﺑﻪ ﻣﺪاواي ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﻳﺾ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫اﺟﺴﺎد ﻣﻮرﭼﻪ ﻫﺎي ﻣﺮده را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﺑﺪون اﻧﺪك ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اي‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻛﺎرﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻏﺮﻳﺰهاي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﺑﺪﻧﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺪﻫﺪ )ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ(‬

‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﻠﻮب و ﺷﻴﻮه ﺳﺎده و آﺳﺎن ﺧﻮد درﺑﺎره ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻳﺎدي از آن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ .‬آن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد »ﻫﺪﻫﺪ« اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗـﻴﻢ درﺑـﺎره ﻫـﺪاﻳﺖ و راه ﻳـﺎﻓﺘﮕﻲ اي ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫»ﻫﺪﻫﺪ« ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه »ﻫﺪﻫﺪ« ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ آﺑﻬـﺎي‬
‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻬﺎرت دارد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻬﺎي اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد )ﻗﺮآن( ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن آن را در ﺟﻤـﻊ ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد آن ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ و آن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ »ﻫﺪﻫﺪ« ﻧﺰد‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن آﻣﺪ و ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻧﻤـﻮد و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد ﻛﻪ او را وادار ﺑﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﺬرش را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬از زﺑﺎن ﻗﺮآن ﺑﺸـﻨﻮﻳﻢ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Í
Ì
Ë
Ê
É
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٢٢ :‬‬
‫)ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪام‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮ از آن آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺘﻲ‪(.‬‬
‫درﺿﻤﻦ اﻳﻦ )ﺗﺄﺧﻴﺮ وﻋﺪم ﺣﻀﻮر( ﺗﻮ را از ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻛـﺎﻣﻼً از آن‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﻫﺴﺘﻢ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑـﻮدهام و آن ﺟﺮﻳـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪200‬‬

‫‪ l
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٢٢ :‬‬

‫)ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻚ ﺧﺒﺮ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد آوردهام‪(.‬‬
‫ﻧﺒﺄ در ﻟﻐﺖ و زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﺧﺒﺮ و ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﻨﻴﺪن آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ »ﻫﺪﻫﺪ« آن ﺧﺒﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﻧﺪك ﺗﺮدﻳﺪي در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﺮاي ﺷـﻨﻴﺪن ﺧﺒـﺮ‬
‫آﻣﺎده ﻛﺮد و ﻋﻼﻗﻪ واﻓﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﻴﺪن وﺷﻨﺎﺧﺘﻦ آن در او اﻳﺠﺎد ﻛـﺮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧـﻮﻋﻲ از‬
‫»ﺑﺮاﻋﺔ اﺳﺘﻬﻼل« و اﺑﺘﻜﺎر در ﺑﻴﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺮﻳﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻻﺋﻞ ﺗﺎﻛﻴﺪي و ﻣﺤﻜﻢ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ l
D
C
B
A
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٢٣ :‬‬

‫)ﻣﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ زﻧﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﺪ درﺑﺎره آن ﻣﻠﻜﻪ و ﻋﻈﻤﺖ ﺷـﺄن او ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ و اﻇﻬـﺎر داﺷـﺖ ﻛـﻪ او از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻠﻜﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺑﺰرگ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﻴﺰ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﻫﺪﻫﺪ« در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﻮﻛﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ او اﺷـﺎره‬
‫ﻧﻤﻮد و از ﺗﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﻜﻪ روي آن ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ l
L
K
J
I
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪) ٢٣ :‬و ﺗﺨﺖ ﺑﺰرﮔـﻲ دارد )و درﺑـﺎر ﺑﺴـﻴﺎر‬

‫ﻣﺠﻠّﻠﻲ((‬
‫ﺑﻌﺪ ﺧﺒﺮي ﺑﻪ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ آﻧـﺎن )ﻗـﻮم ﺳـﺒﺄ( –ﭘـﺲ‬
‫ازدﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﺴﻮي ﺧﺪا‪ -‬آﻣﺎده ﺳﺎزد ]ﻟﺬا ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ l
S
R
Q
P
O
N
M
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٢٤ :‬‬

‫)ﻣﻦ او و ﻗﻮم او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪(.‬‬

‫ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻼﻏﻲ‪:‬‬

‫ﺣﺮف ﻋﻄﻒ در اﺑﺘﺪاي ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪون ﻋﻄـﻒ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻬـﻢ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﺟﻤﻼت ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫‪201‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﻧﺤﺮاف آﻧﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را در ﻧﻈﺮﺷﺎن‬
‫آراﺳﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﺸﺎن را از راه )راﺳﺖ( ﺑﻪ در ﺑﺮده اﺳﺖ و آﻧﺎن را از ﺻﺮاط ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺒﺎدت و ﺳﺠﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺒـﺮ داد ﻛـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ ‪ -‬ﻛـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺑﺮاي او ﺳﺠﺪه و ﻛﺮﻧﻮش روا ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن را ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺑﻴﺮون آوردن ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‬
‫در زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎران‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎدن و اﻧـﻮاع‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل و ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﻴـﺎن اﻳـﻦ ﺳـﺮي از‬
‫اﻓﻌــﺎل ﺧﺪاوﻧــﺪ )ﺑﻴــﺮون آوردن ﭼﻴﺰﻫــﺎي ﭘﻨﻬــﺎن از آﺳــﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣــﻴﻦ( از ﻣﻴــﺎن‬
‫ﺳﺎﻳﺮاﻓﻌﺎﻟﺶ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ »ﻫﺪﻫﺪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬـﺎرت اﺳـﺘﺜﻨﺎﺋﻲ را‬
‫ﺑﻪ آن در ﺷﻨﺎﺧﺖ آﺑﻬﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺴﺮ ﻣﻌﺮوف ﻋﻼﻣﻪ زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬اﺧﺮاج اﻟﺨﺒﺄ(‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻠﻤﺎت از ﺳﺨﻨﺎن ﻫﺪﻫﺪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺪﻫﺪ داراي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وﻳﮋه اي اﺳﺖ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ و آن ﻫﻢ اﻟﻬﺎﻣﻲ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪاﻳﻲ ﻛـﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻴﻬـﺎي‬
‫زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن را ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻫـﻴﭻ ﺧﺮدﻣﻨـﺪ و اﻧﺪﻳﺸـﻤﻨﺪي‪ -‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻧـﻮر‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﮕﺮد‪ -‬ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺎرت و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻫـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﻲ در ﻓـﻦ و ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﺻﻨﻌﺘﺶ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻟﻬﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫـﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-6‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺒﻮﺗﺮ و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ در آن‬

‫ﮔﻔﺘﺎر اﺑﻦ ﻗﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻛﺒﻮﺗﺮ و ﺷـﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ در آﻓـﺮﻳﻨﺶ و ﻫـﺪاﻳﺖ آن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن ﻃـﻮﻻﻧﻲ دارد و دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ در آﻓﺮﻳـﺪه ﻫـﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﻤـﻮاره روش و ﻣـﻨﻬﺞ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮده اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ دﺳﺘﻮر داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دراﻳﻦ راﺑﻄﻪ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ )رﺣﻤـﻪ اﷲ( ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ آﻓـﺮﻳﻨﺶ و‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪202‬‬

‫)رﺣﻤـﻪ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺘﺶ در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد‪ ،‬از ﺷﮕﻔﺖ آورﺗﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻣﺎم ﺷـﺎﻓﻌﻲ‬
‫اﷲ( ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬زﻳﺮك ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه ﻛﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺎﻣﻪ رﺳﺎن ﭘﻴﺎمﻫﺎ و ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ را از‬
‫ﺟﺎﺋﻲ ﺑﺠﺎﺋﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﻛﺒﻮﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮده و ﻳﺎ ﻧـﻮﻛﺮي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﺎري را ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫـﺪ از دﺳـﺖ ﻳـﻚ اﻧﺴـﺎن و ﻳـﺎ‬
‫ﺣﻴﻮان دﻳﮕﺮي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺒﻮﺗﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺰاران ﻓﺮﺳـﺦ ﻣـﻲرود و اﺧﺒـﺎر و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ را از ﻛﺸﻮرﻫﺎ و دوﻟﺖﻫـﺎ آورده و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣﻜـﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎ را ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ اﻣﻮر آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺴﺐ و ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ دارﻧﺪ و در اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺮ و ﻣﺎده آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻔﺖ ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﻗﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺮ را ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺴﺮش ﺟﻔﺖ ﮔﻴـﺮي ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺐ آن ﻋﻮض ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮورش دﻫﻨـﺪﮔﺎن ﻛﺒﻮﺗﺮﻫـﺎ‬
‫ازرﺣﻢﻫﺎي ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﭼﻨﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از رﺣﻢ ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﻫﺎﻳﺸـﺎن ﻧﮕـﻪ‬
‫داري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻣﺮ ﻛﺒﻮﺗﺮداري ﻣﺸـﻐﻮل ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺑـﺎره ﻛﺒﻮﺗﺮﻫـﺎ ﻗـﺎﻧﻮن و ﺿـﻮاﺑﻂ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ دارﻧﺪ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺒﻮﺗﺮ را اﮔﺮ ﻣﺮده و اﻓﺘـﺎده‬
‫ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ و ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ آن را ﻣﻲداﻧﻨﺪ وﺑـﻪ ﻛﺒـﻮﺗﺮي ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ زﻳﺎدي دارد‪ ،‬ﺑﻬﺎء و ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎم و ﻧﺎﻣﻪ رﺳـﺎﻧﻲ از ﻛﺒﻮﺗﺮﻫـﺎي ﻧـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﻧﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻫﻤﺴـﺮش )ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﻣـﺎده( در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد ﺗﺎ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎده و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺮ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﻣـﺎده‬
‫ﺗﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ دارد و ﺟﺴـﻤﺶ ﻗـﻮيﺗﺮاﺳـﺖ و در ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻘﺼﺪ و ﻣﺴﻴﺮ ازﻣﻬﺎرت و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮوﻫـﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ازﻛﻔﺘﺮﺑﺎزان و ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺮوران‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻼﺣﻈﺎت دﻳﮕـﺮي در ﻛـﺎر ﭘﻴـﺎم رﺳـﺎﻧﻲ و ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﻲ از ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﻣﺎده اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺮ ﻫﺮﮔﺎه ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﻓﺮﺗﻲ‬
‫دور و ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻋﺰام ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪاش ﺑﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎده اﻓـﺰون ﻣـﻲﮔـﺮدد و اﮔـﺮ‬
‫‪203‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎدهاي را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺼـﺪ و ﭘﻴـﺎم‬
‫رﺳﺎﻧﻲ را ﺗﺮك ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲاش ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﻤﻨﺖ و ﻣﺒﺎرﻛﻲ و اﻧﺲ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬ﻣﺮدم را دوﺳﺖ دارد‬
‫و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ اورا دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻧﺲ و اﻟﻔـﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ دارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﺶ ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﺑﺎ وﻓﺎ اﺳﺖ و از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴـﻴﺎر دور دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺴﻮي ﻣﺎﻟﻜﺶ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﻠﻮ او را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و دﻫﻬﺎﺳـﺎل‬
‫وﻃﻨﺶ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺎل و ﻓﺮﺻـﺖ ﻣﺮاﺟﻌـﺖ ﺑـﺮاﻳﺶ ﻣﻴﺴـﺮ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻣﺎﻟﻜﺶ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺼﺪ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده در ﺣـﻖ ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﻣـﺎده ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺮ اﺣﺴﺎس ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤﺴـﺮش از وي ﺣﺎﻣﻠـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻻﻧﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﺲ و ﺧﺎﺷﺎك و ﺗﻜﻪﻫﺎي رﻳﺰ و ﺑﺎرﻳﻚ ﭼـﻮب‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻻﻧﻪ ﺧﻮد را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و آﻧﺮا ﻃﻮري ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﻢﻫﺎ‬
‫در آن ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﺟﺎ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﺟﻮﺟﻪﻫﺎي ﻧﻮزاد ﺑﻪ ﺑﻴﺮون از ﻻﻧـﻪ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎرهﻫﺎي ﻻﻧﻪ را در ﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧـﻮﺑﺘﻲ روي‬
‫ﺗﺨﻤﻬﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻻﻧﻪ را ﮔﺮم ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰش ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و دﻛـﻮر آن را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻓﻀﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻛـﻪ رﻧـﮓ و ﺑـﻮي ﺑـﺪن ﻛﺒﻮﺗﺮﻫـﺎ را دارد‪ ،‬در آن ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺨﻤﻲ ﻛﻪ در آن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ رﺣـﻢ‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎ اﺳﺖ و ﻣﻴﺰان ﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮدي‪ ،‬زﺑﺮي و ﻧﺮﻣـﻲ آن ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻣﻴـﺰان ﮔﺮﻣـﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺮدي‪ ،‬زﺑﺮي و ﻧﺮﻣﻲ رﺣﻢ ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎده اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻟﺤﻈﺎت ﺗﺨﻢ ﮔﺬارﻳﺶ ﻓﺮا رﺳـﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻻﻧﺔ از ﭘﻴﺶ آﻣﺎده ﺷﺪه ﻣﻲرود و ﺗﺨﻤﺶ را در آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔـﺬارد و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه رﻋﺪ و ﺑﺮق ﻣﻬﻴﺒﻲ آن را وﺣﺸﺖ زده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻤﺶ را در ﻏﻴﺮ ﻣﻜﺎن ﻣﺨﺼﻮص‬
‫رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎً ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ و وﺣﺸـﺖ ﺟﻨﻴـﻨﺶ را ﺳـﻘﻂ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪204‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎده ﺗﺨﻤﺶ را در ﻻﻧﻪ ﺑﮕﺬارد ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ )ﻧﺮ و ﻣﺎده( ﻧﻮﺑﺘﻲ‬
‫ﻛﺎر ﭘﺮورش ﺗﺨﻢ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪت ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﭘﺮورش ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫رﺳﻴﺪ و ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﻧﻮزادﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫او ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ در ﮔﻠﻮي آن ﻣﻲدﻣﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﻨﻪ دان ﻧﻮزادﺷﺎن‪ ،‬ﮔﺸـﺎد ﺷـﻮد‬
‫زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﻨﻪ دان آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻴﻨـﻪ دان او را ﭘـﺲ از‬
‫ﺑﻬﻢ ﭼﺴﭙﻴﺪﻧﺶ ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻨﻪ دان آن ﻣﻘﺪاري ﮔﺸـﺎد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در روزﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻏﺬا ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻏﺬاي‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ آب دﻫﻦ ﺧﻮد را در دﻫﻦ ﻧﻮزاد ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر ﺑﺨـﻮﺑﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺪه ﻧﻮزاد ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﺟﺪارهﻫﺎي آن در روزﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﻏﺬا را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬در روزﻫـﺎي آﻏـﺎزﻳﻦ داﻧـﻪ و ﺣﺒﻮﺑـﺎت‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺮم ﺗﺮي ﺑﻪ دﻫﺎن ﻧﻮزاد ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺪﺗﻲ ﺗـﺪرﻳﺠﺎً داﻧـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺳﺨﺖ و ﺗﻨﺪﺗﺮي را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺪارهﻫﺎي ﻣﻌﺪه ﻧﻮزاد ﺗﺪارك ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﻤﻮاره ﻧﻮزادﺷﺎن را ﺑﺮﺣﺴﺐ رﺷـﺪ ﺗـﺪرﻳﺠﻴﺶ ﺑـﺎ آب و داﻧـﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻮزاد اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﻳﺖ را از ﭘﺪر و ﻣـﺎدر ﺧـﻮد ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ و‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮزاد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭼﻴﺪن داﻧﻪ ﻫـﺎ را ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻣﻨﻘـﺎرش‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﮔﺎﻫﻲ آن را از اﻧﺪاﺧﺘﻦ داﻧﻪ در دﻫﺎﻧﺶ ﻣﻨـﻊ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ داﻧـﻪ‬
‫ﭼﻴﺪن را ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪان ﻋﺎدت ﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧـﻮزاد‬
‫رﺷﺪ ﻛﺮده و ﻗﻮي ﺷﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻏﺬا دادن ﺑﻪ ﻧـﻮزاد ﺷـﺎن را ﺗـﺮك ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﻮزاد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻏﺬاي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزش را ﭘﻴﺪا ﻛـﺮده و ﺑـﺎ ﻣﻨﻘـﺎر ﺧـﻮدش آن را از روي زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدارد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن داﻧﻪ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻏـﺬا ﺑﺨﻮاﻫـﺪ آن را از او‬
‫ﻣﻨﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪ راﻧﺪن و زدن آن اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺪاﻧﻨﺪ و اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮزاد ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ روي ﭘﺎﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮدش ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻃﻠﺐ آب و داﻧﻪ ﺑﺮود‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻔﻘﺖ ﺷﮕﻔﺖ آور از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد و آن ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ وﻋﻄﻮﻓﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻣﻲﺳﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪205‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي درك و ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻪ و ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﺪور از ﺷﻬﺮﻫﺎ و آﺑﺎدي ﭘﺮواز ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻛﺴـﻲ ﻣـﺎﻧﻊ آن ﻧﺸـﻮد و آن را از اﻧﺠـﺎم‬
‫وﻇﻴﻔﻪاش ﻣﻨﻊ ﻧﻜﻨﺪ و در راﺳﺘﺎي اﻧﺠﺎم ﻣـﺎﻣﻮرﻳﺘﺶ اﮔـﺮ ﺗﺸـﻨﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ از آن‬
‫آﺑﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور ﻣﺮدم ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬آب ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺮاي آب ﺧﻮردن‬
‫ﺟﺎﺋﻲ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دور از ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮاز ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻫﺎ‪ ،‬درك و ﺷﻌﻮر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫درﺑﺎره ﭘﺮورش و ﻧﮕﻬـﺪاري ﺟﻮﺟـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن ﻛﺎرﻫـﺎ را ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﭘـﺮورش‪،‬‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري را ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻣﺎدر ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﺗﻬﻴـﻪ روزي و داﻧـﻪ در دﻫـﺎن‬
‫ﻧﻮزاد ﮔﺬاﺷﺘﻦ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﺪر ﻣﺎﻟـﻚ ﻓﺮزﻧـﺪان و ﻣﺴـﺌﻮل‬
‫ﺗﺪارك ﻧﺎن و ﻧﻔﻘﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻣﺎدر‪ ،‬آﻧﺎن را در ﺷﻜﻢ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻣﻲزاﻳـﺪ و‬
‫ﺷﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎ ﭼﻴـﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﺎﺣﻆ آن را ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ وآن اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﻛﺒﻮﺗﺮ داﺷـﺖ دوﺗـﺎ از آﻧﻬـﺎ ﭘﺮﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺑﺮﻳـﺪه و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎي ﭘﺮواز را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و دو ﺗﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﺮﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﻮد و ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪﻛﻪ‬
‫ﭘﺮواز ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺮواز ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دو ﺗﺎ ﺟﻮﺟﻪ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻـﺎﺣﺐ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻮراﺧﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓـﺖ و آﻣـﺪ ﻛﺒﻮﺗﺮﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎز‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدم ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺟﻮﺟﻪﻫﺎﻳﺸﺎن آب و داﻧـﻪ ﺑﻴﺎورﻧـﺪ ـ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪم‪ ،‬ﻟﺬاﺑﺮاي ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﻳﺪه و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺮواز‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﮕﺮان ﺑﻮدم و ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮواز ﻧﺒﻮدﻧﺪ و آب و داﻧﻪاي ﻫﻢ در ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ از آن ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ از زﻧﺪان آزاد ﺷﺪم در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪم‪ ،‬ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﺳﺎﻧﺪم و در را ﺑﺎز ﻛﺮدم‪ ،‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﺟﻮﺟﻪﻫﺎ ﺑﺰرگ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﭘـﺮ‬
‫ﺑﺮﻳﺪه را ﻧﻴﺰ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدم‪ .‬دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷـﺖ ﻛـﻪ دو ﺗـﺎ‬
‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺮواز ﻛﻨﻨﺪه وارد ﻻﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪم ﻛﻪ دوﺗﺎ ﻛﺒﻮﺗﺮي ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑـﻪ ﭘـﺮواز ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ دوﺗﺎ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺮواز ﻛﻨﻨـﺪه ﻧﺰدﻳـﻚ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﮔـﻮﻳﻲ ﻛـﻪ از آﻧﻬـﺎ ﻃﻌـﺎم ﻣـﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪206‬‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬دو ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺮواز ﻛﻨﻨﺪه آب و داﻧﻪ را در دﻫﺎن آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻮﺟﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد آب و داﻧﻪ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ دﻗﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ! ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﭘﺮ ﺑﺮﻳﺪه ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻮﺟﻪﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد را ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ از واﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻃﻌﺎم دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﺮﻛﺎت ﺟﻮﺟﻪﻫﺎ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻔﻘﺖ و‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻮﺟﻪ ﻫﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬آب و داﻧـﻪ را‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ دادﻧﺪ وﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮاﺋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ازﻫﺪاﻳﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه در ﺣﺎل ﭘﺮواز اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ و ﭼـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ دﺷﻤﻨﺸـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ازدﺳﺘﺸﺎن ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺪاﻳﺎت‬
‫آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﭘﺮواز‪ ،‬ﺧﻮد را ﻏﺎﻓﻞ و ﺑـﻲﺧﺒـﺮ ﻣـﻲاﻧﮕـﺎرد و در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻛﺮﻛﺲ‪ ،‬ﻋﻘﺎب‪ ،‬ﺑﺎز‪ ،‬ﻛﻼغ‪ ،‬و ﭘﺮﻧﺪه ﺷﻜﺎري ﻣﻲرود ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﭘﺮﻧـﺪه‬
‫ﻫﺎ ﻗﺼﺪ ﺷﻜﺎر آن را دارد و ﻛﺪام ﻳﻜﻲ در ﺻﺪد ﺷﻜﺎر آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺎﻫﻴﻦ را‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺋﻲ ﻛﻪ زﻫﺮ و ﺳﻢ ﻛﺸﻨﺪه را دﻳﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﺎ دﻳـﺪن آن دﭼـﺎر وﺣﺸـﺖ و‬
‫ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ دﻳﺪن ﮔﺮگ و اﻻغ ﺑﺎ دﻳـﺪن ﺷـﻴﺮ دﭼـﺎر‬
‫وﺣﺸﺖ و ﺳﺮ درﮔﻤﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي از ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي دﻳﮕـﺮاز ﺷـﮕﻔﺘﻲﻫـﺎي اﻟﻬـﺎم و راﻫﻨﻤـﺎﺋﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء در زﻣﺎن ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪207‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪-7‬ﻳﻚ ﺳﮓ ﺑﻪ ﻧﻮزادي ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‬

‫ﺟﺎﺣﻆ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺎﻋﻮن ﻣﻬﻠﻚ آﻣﺪ و اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده اي ﺑﻪ آن ﻣﺒﺘﻼء ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻠﻪ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭽﻜﺪام از اﻋﻀﺎء اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و درب آن ﻣﻨﺰل را ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎً ﻧﻮزاد ﺷﻴﺮﺧﻮاري ﺟﺎن ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﺪر‬
‫ﺑﺮده ﺑﻮد وﻟﻲ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ زﻧﺪه ﺑﻮدن او ﭘﻲ ﻧﺒـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺪﺗﻲ ﻳﻜـﻲ از‬
‫وارﺛﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن آن ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ آن ﻣﻨﺰل ﻣﻲرود‪ ،‬درب را ﺑﺎز ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ وارد‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﻲﺷﻮد ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﻃﻔﻠﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻪ ﺳـﮕﻲ دارد ﺑـﺎزي ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺤﻨﻪ او را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ ﻣﻲاﻧﺪازد‪ ،‬دﻳﺮي ﻧﻤﻲﮔﺬرد ﺳﮕﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن ﻣﻨﺰل و آن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ آن ﻃﻔﻞ ﺳﮓ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﺑﺴﻮي آن ﻣـﻲدود و‬
‫ﺳﮓ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻛﻪ ﻃﻔﻞ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺶ را ﺑﻤﻜﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻃﻔﻞ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎي ﺳﮓ‬
‫را ﻣﻲﻣﻜﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪه و ﺗﻮﻟﻪ ﺳﮓﻫـﺎ را دﻳـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ از‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدر ﺷﻴﺮ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي آن ﺳﮓ رﻓﺘﻪ وآن ﻫﻢ ﺑﺤﺎﻟﺶ ﺗﺮﺣﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻮن ﻳﻚ دﻓﻌﻪ ﻃﻔﻞ را ﺷﻴﺮ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز آن ﻃﻔﻞ درﺧﻮاﺳﺘﺶ را ﺗﻜـﺮار ﻧﻤـﻮده و‬
‫آن ﺳﮓ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﺶ ﺟﻮاب داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -8‬ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻜﺎ اژدﻫﺎ را ﻣﻲﻛﺸﺪ‬

‫اﺑﻦ اﻻﻋﺮاﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اژدﻫﺎﺋﻲ ﺗﺨﻢ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻜﺎ را ﺧﻮرده ﺑﻮد ـ ﭘﺮﻧﺪه ﻫﻤﻮاره ﺑـﺎﻻي‬
‫ﺳﺮ آن اژدﻫﺎ ﺻﺪا ﻣﻲداد و ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﺮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ اژدﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اژدﻫﺎ دﻫﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻛﺮد و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺮﻧﺪه را در ﺷﻜﻢ ﺧـﻮد ﻓـﺮو ﺑـﺮد‪ ،‬ﭘﺮﻧـﺪه‬
‫ﺧﺎري را در دﻫﻦ اژدﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺧﺎر در ﮔﻠﻮي اژدﻫـﺎ ﮔﻴـﺮ ﻛـﺮد و آن را از ﭘـﺎ در‬
‫آورد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮ ﺷﻴﺒﺎﻧﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺨﻦ اﺳﺪي را در ﻗﺎﻟـﺐ اﻳـﻦ ﺷـﻌﺮ ﺳـﺮوده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺮﲟﺎ ﻗﺘﻞ ﺍﳌــﮑﺎﺀ ﺛﻌﺒﺎﻧــﹰﺎ‬ ‫ﺇﻥ ﮐﻨﺖ ﺍﺑﺼﺮﺗﻨﻴﯽ ﻋﻴﻼ ﻭ ﻣﺼﻄﻠﻤﹰﺎ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮا ﻓﻘﻴﺮ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ و ﻣﻈﻠﻮم ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﻛﻪ ﻣﻜﺎ ﻣـﺎر اﻓﻌـﻲ را ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪208‬‬

‫‪ -9‬ﻫﺪاﻳﺖ روﺑﺎه و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎﻳﺶ‬

‫از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ روﺑﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻛـﻚ و ﺷـﭙﺶ وارد ﺑـﺪﻧﺶ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﻲ ﭘﺸﻢ را در دﻫﻦ ﺧﻮد ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﺑـﻪ داﺧـﻞ آب ﻣـﻲرود و اﻧـﺪﻛﻲ در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻚ ﻫﺎ و ﭘﺸﻪ ﻫﺎ روي ﭘﺸﻤﻲ ﻛﻪ در دﻫﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه آن‬
‫ﻣﺸﺖ ﭘﺸﻢ را در آب اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﺧﻮد از آب ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻋﺠﺎﺋﺒﺎت روﺑﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﮔـﻲ ﺑﭽـﻪ ﻫـﺎﻳﺶ را ﺧـﻮرد‪ ،‬ﮔـﺮگ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ داﺷﺖ و در آن ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﮔﻮداﻟﻲ ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر درﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪،‬‬
‫روﺑﺎه داﺧﻞ آن ﮔﻮدال رﻓﺖ و در آن راﻫﺮوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آﻣﺪن درﺳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮگ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺖ و ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﻛﺸـﺖ و در‬
‫ﮔﻮﺷﻪ اي در اﻧﺘﻈﺎر ﮔﺮگ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﮔﺮگ آﻣﺪ و داﻧﺴﺖ ﻛﻪ روﺑﺎه ﻓﺮزﻧﺪان آن را‬
‫ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬روﺑﺎه رو ﺑﻪ ﮔﺮگ دوﻳﺪ و ﮔﺮگ ﻧﻴﺰ او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ ،‬روﺑـﺎه ﺧـﻮد را در‬
‫ﮔﻮدال اﻧﺪاﺧﺖ و از ﺳﺮداﺑﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮگ ﻧﻴﺰ ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ‬
‫روﺑﺎه ﺧﻮد را در ﮔﻮدال اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ روﺑﺎه را در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺎﻓـﺖ و راﻫـﻲ ﺑـﺮاي ﺑﻴـﺮون‬
‫رﻓﺘﻦ از ﮔﻮدال ﻧﻴﺰ ﻧﺪﻳﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از ﮔﻮدال ﺑﻴﺮون آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘـﻪ آن را‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺣﻴﻠﻪﮔﺮيﻫﺎي روﺑﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ روز‪ ،‬روﺑﺎﻫﻲ ﻣﺮدي را دﻳﺪ ﻛـﻪ دو‬
‫ﺗﺎﺟﻮﺟﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻛﻤﻴﻦ آﻧﻬـﺎ ﻧﺸﺴـﺖ و ﻳﻜـﻲ از آن دو ﺗـﺎ ﻣـﺮغ را از‬
‫دﺳﺖ آن ﻣﺮد ﻗﺎﭘﻴﺪ و ﻓﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺮغ دوﻣﻲ اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺧـﻮد را از‬
‫دور ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﻧﺸﺎن داد ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺮغ را در دﻫﻦ ﻗﺮار داده ﺑـﻮد‪ ،‬آن‬
‫ﻣﺮد ﺑﺮاي ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن دﻧﺒﺎل روﺑﺎه دوﻳﺪ‪ ،‬روﺑﺎه ﻧﻴﺰآن ﭼﻴﺰي را ﻛـﻪ در دﻫـﻦ ﻗـﺮار‬
‫داده ﺑﻮد ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻓﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮد ﻧﻴﺰ دوان دوان رﻓﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮدارد‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﺛﻨﺎء روﺑﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي ﻣﺮغ دوم ﺷﺘﺎﻓﺖ و آن رادر دﻫﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ وﭘﺎ ﺑﻪ ﻓـﺮار ﮔﺬاﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ دو ﺗﺎ ﻣﺮغ را از آن ﻣﺮد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎي ﺷﮕﻔﺖ آور روﺑـﺎه‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺟﺰﻳـﺮه اي ﻛـﻪ در آن‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن زﻳﺎدي وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷـﻜﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﻓﺖ و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻋﻠﻒ و ﮔﻴﺎه را آورده‬
‫‪209‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫و آﻧﻬﺎ را در ﻣﺠﺮاي آب ﻛﻪ ﺑﺴﻮي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از دﻳﺪن‬

‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺣﺸﺖ زده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪﻧـﺪ اﻳﻨﻬـﺎ ﻋﻠـﻒ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬روﺑﺎه اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ‪ 3‬اﻟﻲ ‪ 4‬ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر‬
‫روﺑﺎه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ از ﺧﺲ و ﺧﺎﺷﺎك را ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده و ﺧﻮد را در آن‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮد و ﺑﺴﻮي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن رﻓﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺲ و ﺧﺎﺷـﺎك‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻓﻌﻪ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤﭽﻮن دورهﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗـﺮس و وﺣﺸـﺘﻲ از‬
‫آن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬روﺑﺎه از ﻣﻴﺎن ﺧﺲ وﺧﺎﺷﺎﻛﻬﺎ ﭘﺮﻳﺪ و ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮدش ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻴﻠﻪﻫﺎي روﺑﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻧﺶ ﺑﺎد ﻛﺮده و‬
‫ﺧﻮد را در ﺻﺤﺮا ﻣﻲاﻧﺪازد وﻫﻴﭻ ﺣﺮﻛﺘﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﺮدار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن دور و ﺑﺮ آن ﺟﻤﻊ ﺷـﺪه ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨﻘـﺎر آن را ﻧـﻮك‬
‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ واز آن ﻣﻴﭽﺮﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ روي آﻧﻬﺎ ﭘﺮﻳـﺪه و ﻛﺎرﺷـﺎن را ﻳﻜﺴـﺮه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ دﺳﻴﺴﻪﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺎرﭘﺸﺖ را ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺎرﻫﺎﻳﺶ‬
‫آن را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎر ﭘﺸﺖ ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﮕﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺼـﻮرت‬
‫ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎر در ﻣﻲآﻳﺪ ـ آﻧﮕﺎه روﺑﺎه روي ﺷﻜﻢ آن ﻣﻲﺷﺎﺷﺪ وﺗﻤﺎم ﺑﺪﻧﺶ را ﺧﻴﺲ و‬
‫آﻟﻮده ﻣﻲﻛﻨﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎرﭘﺸﺖ ﺑﺪﻧﺶ ﺧﻴﺲ ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺣﺮﻛـﺖ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را وا ﻛﺮده و روﺑﺎه از ﻃﺮف ﺷﻜﻢ ﭘﻮﺳﺖ آن را ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﻮﺷـﺘﺶ‬
‫را ﻧﻮش ﺟﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -10‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺮگﻫﺎ‬

‫از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﮔﺮگ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻜﺸـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﺢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮگ اﺳﺘﺨﻮان ﻛﻠﻪ ﺷﺘﺮي را در دﻫﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و رو ﺑـﻪ آن ﻣـﺮد رﻓـﺖ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اورا ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮگ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺧﻮد را از ﺗﻴﺮﻫﺎ ﻧﺠﺎت ﻣـﻲ داد‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪210‬‬

‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺶ را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد و ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎن دﻳﮕـﺮي را دﻳـﺪ و‬
‫در راﻧﺪن ﮔﺮگ از وي ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -11‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺑﻮزﻳﻨﻪ)ﻣﻴﻤﻮن(‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﻣﻴﻤﻮن آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري آن را در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ و ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن اودي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ دوﺗﺎ ﻣﻴﻤﻮن را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﻜﺐ زﻧﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪه زﻳﺎدي از‬
‫ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ دور آﻧﻬﺎ ﮔﺮد آﻣﺪه وآﻧﻬﺎ را ﺳﻨﮓ ﺑﺎران ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮدوي آﻧﻬﺎ را از ﭘﺎي‬
‫در آوردﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺣﺪود و ﺣﻜﻢ ﺧﺪا را اﺟﺮاء ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﻜﻢ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﻤﻮده وﺧﻮد را ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪!!.‬‬

‫‪ -12‬ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﮔﺎو‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺎو ﻛﻪ درﺣﻤﺎﻗﺖ وﻛﻮدﻧﻲ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛـﺮم ص در ﻣـﻮردآن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻼ ﺑﻴﻨﻤﺎ ﻫﻮ ﻳﺴﻮﻕ ﺑﻘﺮﺓ ﺇﺫ ﺭﮐﺒﻬﺎ ﻓﻘﺎﻟﺖ‪:‬ﱂ ﺃﺧﻠﻖ ﳍﺬﺍ« ﻓﻘـﺎﻝ ﺍﻟﻨـﺎﺱ‪:‬‬
‫»ﺃ ﹼﻥ ﺭﺟ ﹰ‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﺑﻘﺮﺓ ﺗﺘﮑﻠﻢ؟!ﻓﻘﺎﻝ‪» :‬ﻓﺄﻧﯽ ﺃﻭﻣﻦ ‪‬ﺬﺍ ﺃﻧﺎ ﻭﺍﺑﻮﺑﮑﺮ ﻭﻋﻤﺮ ﻭﻣﺎﳘﺎ ﺛﹶﻢ«‪:‬‬
‫)ﻣﺮدي ﻛﻪ ﮔﻠﻪ ﮔﺎوي ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮار ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﺪ ﮔﺎو ﺧﻄﺎب ﺑﺎو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر آﻓﺮﻳﺪه ﻧﺸﺪهام‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮده وﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﮔﺎو ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ؟! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ واﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ و ﺑﺎور دارﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﻚ ﮔﺮگ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ازﮔﻠﻪ اي رﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎن‪ ،‬ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‬
‫را از او ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮگ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را از ﻣﻦ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴـﻲ آن‬
‫را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬روزي ﻛﻪ ﺟﺰ ﻣﻦ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( ﻣﺮدم ﺷـﮕﻔﺖ زده‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﺮگ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟! رﺳﻮل اﻛﺮم صﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ  اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣـﺎﻋﻤﺮ و اﺑـﻮﺑﻜﺮ در آﻧﺠـﺎ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪211‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -13‬ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﻣﻮشﻫﺎ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺮﻛﺎت ﺷﮕﻔﺖ آور ﻣﻮشﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه ﻣـﻮش‪ ،‬روﻏﻨـﻲ را ﻛـﻪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ و دﻫﺎﻧﻪ ﻇﺮف ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺨﻮرد و روﻏﻦ ﻛﻢ ﺷﻮد ﺑﮕﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻣـﻮش‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ دﻫﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﺠـﺎ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ دﻫـﻦ ﺧـﻮد آب را ﻣـﻲ آورد و در ﻇـﺮف‬
‫ﻣﻲرﻳﺰد ﺗﺎ روﻏﻦ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و آن را ﻧﻮش ﺟﺎن ﻛﻨﺪ‬

‫‪ -14‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﻣﺪاوا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫اﻃﺒﺎء و ﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﭙﻮل زدن را ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺮﻧﺪه ﻧﻮك درازي‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫داده و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻣﭙﻮل زدن را از او آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪه ﻫﺮﮔﺎه ﻣـﺪﻓﻮﻋﺶ ﮔﻴـﺮ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ درﻳﺎي ﺷﻮري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻨﻘﺎر ﺧـﻮد آب ﺷـﻮر را ﺑﺮداﺷـﺘﻪ وآن را در‬
‫»ﻛﻮن« ﺧﻮد ﻣﻲرﻳﺰد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪﻓﻮع ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫راﺳﻮ وﺟﻮﺟﻪ ﺗﻴﻐﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎرﻫﺎي ﺳﻤﻲ را ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ درﺧﺘـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ) (روي ﻣﻲآورﻧﺪ و از ﺑﺮگﻫﺎي آن ﺑﻤﻨﻈﻮر از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺳﻤﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎد زﻫﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫روﺑﺎره ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮدرد ﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﺠﺮوح ﮔـﺮدد ﺑـﻪ رﻧـﮓ ﻣﻌﺮوﻓـﻲ روي‬
‫ﻣﻲآورد و آن را ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻤﺎد روي زﺧﻢ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬ﺧﺮس ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺠﺮوح ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ روي ﻣﻲآورد و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮد را ﻣﺪاوا ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬
‫و ﺷﻔﺎ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -15‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎﻗﻞ ﭼﻴﺰيﻫﺎﺋﻲ را از ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻳﺎد ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ در زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮار ﻣﻌﺎش‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‪ ،‬ﺣﺮاﺳـﺖ و ﺻـﺒﺮ‬
‫ﺑﺪان ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﻬـﺎ از اﻏﻠـﺐ ﻣـﺮدم راه ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺗـﺮ و‬
‫
‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪212‬‬

‫‪
P
O
N
ML
K
J
I
HG
F
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪ l
R
Q‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٤٤ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺑﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن )ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ( ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ﻳـﺎ ﻣـﻲﻓﻬﻤﻨـﺪ؟! )ﻧـﻪ!‬
‫آﻧﺎن ﺗﻔﻜّﺮ و ﺗﻌﻘّﻞ ﻧﺪارﻧﺪ(‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ(‪. .‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺸـﺒﻴﻪ ﻧﻤـﻮدن ﻛﻔـﺎر ﺑـﺎ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳـﺎن‬
‫اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺴﺖﺗﺮ و ﮔﻤﺮاه ﺗﺮ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳـﺎن ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼً از ﺟﻤﻠﻪ درك و ﺷﻌﻮر درﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﺎده اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮزادش را ﺑﻌﺪ از وﻻدت‬
‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز در ﻓﻀﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن را از ﮔﺰﻧﺪ ﻣﻮرﭼﻪ و ﺧﺰﻧﺪهﻫﺎي دﻳﮕﺮ در‬
‫اﻣﺎن ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬درﻧﺪه ﻣﺎده ﻫﻤـﻮاره ﻧـﻮزادش را ﺑﻠﻨـﺪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد و از ﺟﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﺋﻲ دﻳﮕﺮ آن را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪن ﺑﭽﻪ اش ﻣﺤﻜﻢ‬
‫و ﻗﻮي ﮔﺮدد‪..‬‬
‫اﺑﻦ اﻻﻋﺮاﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻳﮕﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت را‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻳﺎد داده اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﻛﺴﻲ ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ ﻛﺴـﺐ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻜﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺒـﻮﺗﺮ را ﻳـﺎد داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ در راﺳـﺘﺎي ﭘـﺮورش‬
‫ﺗﺨﻢﻫﺎي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را زﻳﺮ و رو ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﺪ اﮔﺮ ﺗﺨـﻢﻫـﺎ ﻫﻤـﻮاره در ﻳـﻚ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ روي زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﭼﺴﺒﻨﺪ و ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮ را ﻳﺎد داده ﻛـﻪ در ﭘـﻲ رﻓـﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪﻳﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻲ و ﺻﺒﺮ وﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮﺳﻚ را ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه از دﻳﻮاري ﺑﺎﻻ رود و ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮود‪،‬‬
‫اﮔﺮاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﺑﺮود وﻛﺎرش را اداﻣﻪ دﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوزي ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪.‬‬
‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ ﺗـﻮرا ﻳـﺎد داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺻـﺒﺢ زود دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﺖ ﺑﺮوي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺻـﺒﺢ زود ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻜﻢ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺮوﻧﺪ و از دور و ﻧﺰدﻳﻚ روزي ﺧـﻮد را ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و از ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﻓﻀﺎ و زﻣﻴﻦ ﻫﺮاس ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪213‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آراﻣﺶ و اﺣﺘﻴﺎط ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺪﻳﺸﻲ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻳﺎد‬
‫داده اﺳﺖ؟ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﺖ ﺑﺮﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻴﺮ روي آن‬
‫ﻣﻲﭘﺮي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻤﻴﻦ ﻣـﻮش ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ و‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮ و آﻧﺴﻮ ﻧﺮود‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد را ﻣـﺮده واﻧﻤـﻮد ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻮش ﺑﺮاو ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ ﺑﺮآن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻼش و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎرﻫﺎي ﺳـﻨﮕﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺑﺎاﻳﻮب را ﻳﺎد داد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﭘﺎي ﭘﻴﺎده و ﺗﺤﻤﻞ ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ‪ ،‬ﺻﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫و رﻧﺞ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ و ﺳﺨﺘﻲ و ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎء و ﺟﻮارﺣﺶ ﻓﺸـﺎر‬
‫ﻣﻲآورد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ را از دﺳﺖ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻳﺜﺎر و ﺳﺨﺎوت را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻳﺎد داده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻏﻬﺎ ﻳﺎد داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ داﻧﻪ ﻫﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎﺑﺪ و در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﺪان ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬اﻣﺎ آن را ﻧﻤﻲﺧﻮرد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ آراﻣﻲ ﺟﻮﺟﻪﻫﺎﻳﺶ را ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده‬
‫وآن راﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻴﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﺮﮔﺎه داﻧﻪ ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑـﺮاﻳﺶ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻨﺴﻮ وآﻧﺴﻮ ﭘﺨﺶ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻮﺟﻪ اي در آﻧﺠﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮاﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ آن ﺑﺎ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧـﻮردن‬
‫ﻃﻌﺎم را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ زﻳﺮﻛﻲ و ﺗﺪﺑﻴﺮ در ﻃﻠﺐ روزي را ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻳﺎد داده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﺪاﺑﻴﺮ را‪ -‬ﻛـﻪ ﺧﺮدﻣﻨـﺪان‬
‫از داﻧﺴﺘﻦ و ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ -‬ﺑﻪ روﺑﺎه ﻳﺎد داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻗﺪﻣﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺎ دم ﺧﻮد ﻣﺤﻮ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺘﺶ را ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﭘﻲ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﺮ ﻳﺎد داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫در روز ﺳﻮم وﻻدت ﻧﻮزادش‪ ،‬ﻧﺰد آن ﺑﻴﺎﻳﺪ و در ﺑﻴﻨﻴﺶ ﺑﺪﻣﺪ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣـﺎدرش‬
‫آن را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮده اي اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﻤﻮاره از آن ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ ﭘﺪر اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ)در دﻣﺎﻏﺶ ﻣﻲ دﻣﺪ(‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪214‬‬

‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺮﻫﺎي ﻧﺠﻴﺐ و ﺷـﺮﻳﻒ ﻳـﺎد داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﺰ از ﺷـﻜﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺣﻴﻮان ﺷﻜﺎر ﺷﺪه اي ﮔﺬر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻧﺨﻮرﻧﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻫـﻢ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﻴﻞﻫﺎي ﻣﺎده ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻻدت‪ ،‬داﺧﻞ آﺑﻲ رﻓﺘﻪ و ﺑﭽﻪ‬
‫ﺧﻮد را در آن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ در ﺣﺎل اﻳﺴﺘﺎده وﺿـﻊ‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪي دارد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﻧـﻮزادش ﺑﻴﻔﺘـﺪ و ﺻـﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻟﺤﻈﻪ زاﻳﻤﺎن ﺑﻪ درون آﺑـﻲ ﻣـﻲرود و ﻧـﻮزادش را در آن ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ‬
‫ﻣﻲآورد‪ ،‬زﻳﺮا آب ﺑﺮاي آن ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ ﻳﻚ ﻓﺮش ﻧﺮم و زﻳﺮاﻧﺪاز ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﮕﺲ ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺘﺎدن در ﻣﺎﻳﻌﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﻧﻴﻨﺪازد؟‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﮓﻫﺎ ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن آﻫﻮ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر را از ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺎده را‬
‫از ﻧﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ و آﻫﻮي ﻧﺮ را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻧـﺮ در دوﻳـﺪن‬
‫ﻗﻮيﺗﺮ از ﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻫﻮي ﻧﺮ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻗـﺪم دوﻳـﺪن ﺑـﺎ ﻓﺸـﺎر ادرار ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮس و ﻫﺮاس دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ادرار ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻣﻲآورد و ﺣﻴﻮان ﻧﺮ در ﺣﺎل دوﻳﺪن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺳﺮﻋﺖ دوﻳﺪﻧﺶ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﮓ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻴﻮان ﻣﺎده‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺣﻴﻮان ﻣﺎده ﺑﺪﻟﻴﻞ ﮔﺸﺎدﮔﻲ ﻣﺠـﺮاي ادرارش‪ ،‬در ﺣـﺎل دوﻳـﺪن ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺸﺎﺷﺪ و از ﺷﺪت و ﻓﺸﺎر ادرارش ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﮓ را ﻳﺎد داده اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮف ﭘﻮش ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪاي را ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ درآﻧﺠﺎ ﺑﺮف ﻛﻤﺘﺮي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺮف رﻗﻴﻖﺗﺮ و ﻛـﻢ‬
‫ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ در زﻳﺮآن ﺧﺮﮔﻮش وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺮارت ﺗﻨﻔﺲ ﺧﺮﮔﻮش ﺑﺮﻓﻬـﺎ ذوب‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﮓ‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش را در آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺪاﻛﺮده وﺷﻜﺎرش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﺮگ را ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪ ،‬ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ را ﻧﻮﺑﺘﻲ ﺑﺒﻨـﺪد و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺎز ﻧﮕﻪ دارد و ﭼﺸـﻢ دﻳﮕـﺮي را ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧـﺪ و ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﺧﻮاب ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﺎزش ﻓﺸﺎر آورد آن را ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪه و ﭼﺸﻢ ﺧﻮاﺑﺶ را ﺑﺎز ﻛﻨﺪ؟ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ازﻋﺮﺑﻬﺎ درﺑﺎره آن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪215‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺄﺧﺮﯼ ﺍﳌﻨﺎﻳﺎ ﻓﻬﻮ ﻳﻘﻈﺎﻥ ﻧﺎﺋﻢ‬ ‫ﻳﻨﺎﻡ ﺑﺈﺣﺪﯼ ﻣﻘﻠﺘﻴﻪ ﻭﻳﺘﻘﯽ‬

‫)ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را از ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲ دارد‬
‫و ﻋﻴﻦ ﺑﻴﺪاري ﺧﻮاب و در ﻋﻴﻦ ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﮔﻨﺠﺸﻚ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺟﻮﺟـﻪﻫـﺎﻳﺶ ﺑﻴﻔﺘـﺪ‪ ،‬از‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﻨﺠﺸﻚﻫﺎ ﻳﺎري ﺟﻮﻳﺪ؟ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺠﺸﻚﻫﺎي اﻃﺮاف ﺑـﻪ ﻳـﺎري آن‬
‫ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ و دورﺑﺮ ﺟﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺮواز در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و آن را ﺑﺎ ﺗﺎﻛﺘﻴـﻚﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ وا ﻣﻲ دارﻧﺪ و آن را روﺣﻴﻪ و ﻫﻤﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮواز درآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺧﻮد را درﺑﺎره درك و ﺷﻌﻮر ﮔﻨﺠﺸﻜﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲدارد‪ :‬ﮔﻨﺠﺸﻜﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮروي دﻳﻮاري ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧـﻮد ﺑﺴـﻮي‬
‫آن اﺷﺎره ﻛﺮدم ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺨﻮاﻫﻢ آن را ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬ﮔﻨﺠﺸﻚ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺗﻜﺎن ﻧﺨـﻮرد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪم و ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻢ ﭼﻴـﺰي را از زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدارم‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﮔﻨﺠﺸﻚ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرد و ﭘـﺮواز ﻧﻜـﺮد‪ .‬اﻣـﺎ ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻨﮓ رﻳﺰه ﻳﺎ ﻫﺴﺘﻪ ﺧﺮﻣـﺎﺋﻲ را در دﺳـﺖ ﮔـﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از آن ﻛـﻪ آن را ﺑـﺮدارم و‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﮔﻨﺠﺸﻚ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺮواز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻜﺒﻮت ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮد را ﺟﻤـﻊ و ﺟﻮرﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺑﭽﺴﭙﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﮕﺴﻬﺎ راﻏﺎﻓﻞ ﮔﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ روي آن ﺑﭙﺮد و ﺷـﻜﺎرش‬
‫ﻛﻨﺪ؟!‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻜﺒﻮت آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻫﺎﻳﺶ را آن ﭼﻨﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺒﺎﻓـﺪ‬
‫و درﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻴﺶ ﺗﺎري را ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺪان آوﻳﺰان ﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺸـﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻫﺎي ﻃﻮر آن ﮔﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺳﺮازﻳﺮﻛﺮده وآن را ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آﻫﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻋﻘـﺐ ﮔـﺮد وارد اﺗـﺎﻗﺶ ﺷـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد و ﺑﭽﻪ ﻫﺎﻳﺶ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﺪ؟‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﺮﺑﻪ را ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻮﺷﻲ را در ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺒﻴﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮ را‬
‫ﺑﺴﻮي آن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ آن دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮدد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﺣﺸﺖ زده ﮔﺮدد و از ﺷﺪت ﺗﺮس ﺑﻠﻐﺰد و ﺑﻴﻔﺘﺪ!؟‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪216‬‬

‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻮش ﺻﺤﺮاﻳﻲ را ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪاش را در ﻛﻨﺎر رودﺧﺎﻧـﻪ اي‪-‬‬
‫ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﻣﺠﺮاي آب و ﺳﻴﻞ و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر و ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﻢ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺣﻔﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آن را ﻋﻤﻴﻖ ﺣﻔﺮ ﻛﺮده و درﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺳﻮراﺧﻬﺎي دﻳﮕﺮي را ﺣﻔﺮ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﻫﺎ ﭘﺮده ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﺧﻄﺮي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ‬
‫آن را ﮔﺸﻮده و ﻓﺮار ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻮش ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺎراﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪاش را‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻛﻨﺎر ﺗﭙﻪ ﻳﺎ ﺳﻨﮕﻲ ﺣﻔﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﻟﺤﻈﺎت ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﻌﻨﻮان ﻋﻼﻣﺘـﻲ از‬
‫ﺗﭙﻪ و ﺳﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ!‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﻠﻨﮓ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻊ ﭼﺎق ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺗﺎ ﭼﺎﻗﻴﺶ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﺸﺪه ﺧﻮد را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟!‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﺘﺮ ﻳﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺎﺧﻬﺎﻳﺶ را از دﺳﺖ داد –ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ دﻓﺎﻋﻴﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺤﻞ رﺳﺘﻦ ﺷﺎﺧﻬﺎﻳﺶ زﺧﻤﻲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﭼﺎق ﺷﺪه و وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ ﺟـﺎي ﺷـﺎﺧﻬﺎﻳﺶ ﺑﻬﺒـﻮد ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد را در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﺎدﻫﺎ ﻗﺮار داده و ﺣﺮﻛﺎت زﻳﺎدي را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫روي آﻧﻬﺎ ﺳـﻔﺖ و ﻣﺤﻜـﻢ ﮔـﺮدد و ﭼـﺎﻗﻴﺶ ﺑﺮﻃـﺮف ﮔـﺮدد و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫داﻳﺮه اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
s
r
q
p
on
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
m‬‬

‫‪
d
cb
a
`
_
~

}
|
{
z
y
x
w
vu
t‬‬
‫‪ l
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٣٩ – ٣٨ :‬‬
‫)ﻳﻜﻲ از دﻻﺋﻞ ﻗﻮي ﻗﺪرت ﺧﺪا و ﺣﻜﻤﺖ و رﺣﻤﺘﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ او ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ( و ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي در زﻣﻴﻦ و ﻫﻴﭻ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﺑـﺎل ﺧـﻮد‬
‫ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ )و ﻫﺮ ﻳﻚ داراي‬
‫ﺧﺼﺎﺋﺺ و ﻣﻤﻴ‪‬ﺰات و ﻧﻈﺎم ﺣﻴﺎت ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ .‬در ﻛﺘﺎب )ﻛﺎﺋﻨـﺎت( ﻫـﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ )و ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﺿﺒﻂ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ ﭘﺮداﺧﺘـﻪاﻳـﻢ‪ .‬ﺑﮕـﺬار‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ( ﭘﺲ )از ﮔﺬﺷﺖ اﻳـﻦ ﭼﻨـﺪ روزه زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫‪217‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫دﻧﻴﻮي( آﻧـﺎن )ﻫﻤـﺮاه ﻫﻤـﻪ ﮔﺮوﻫﻬـﺎ و دﺳـﺘﻪﻫـﺎي ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﻣﻮﺟـﻮد( در ﭘﻴﺸـﮕﺎه‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺟﻤﻊآورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﻣﻲرﺳﻴﻢ(‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ آﻳﺎت‬
‫)ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻗﺮآﻧﻲ( ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲدارﻧﺪ )و از ﺣﻮاس‪ ‬ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ ﺳـﻮد‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻖ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﺣﻖ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﮔـﻮﺋﻲ( ﻛﺮاﻧﻨـﺪ و ﻻﻻﻧﻨـﺪ و در‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎ )ي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻔﺮ و ﺟﻬﻞ و ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ و ﺗﻘﻠﻴﺪ( ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﻢ‬
‫و ﻧﻈﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻨﻨﻲ ﻛﻪ دارد( ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤـﺮاه ﻣـﻲﺳـﺎزد و ﻫـﺮ ﻛـﻪ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺟﺎده ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )اﻳﻤﺎن( ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬

‫وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس  در رواﻳﺖ ﻋﻄﺎء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈـﻮر ﺧﺪاوﻧـﺪ از »
‪ «
on
m
l‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪) :‬ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن وﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﻣﻦ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻛﺮده و ﻣﺮا ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻗﺮآن آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
l srq ponmlkj
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪٤٤ :‬‬

‫)ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ )ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل ﻳﺎ ﻗﺎل( ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎي وي‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪ )ﭼـﺮا ﻛـﻪ زﺑﺎﻧﺸـﺎن را ﻧﻤـﻲداﻧﻴـﺪ و از‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اَﺳﺮارآﻣﻴﺰ ﻋﺎﻟَﻢ ﻫﺴﺘﻲ و ﻧﻈﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪).‬‬
‫ودر ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
³
²

±
°¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦

¥
¤
£
m‬‬

‫´
‪
l µ‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪٤١ :‬‬
‫))اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ در آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﻲ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ )در ﻫﻮا( ﺑﺎل ﮔﺴﺘﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮﮔﺮم‬
‫ﺗﺴﺒﻴﺢ )ﺧﺪا و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ اواﻣﺮ( او ﻫﺴﺘﻨﺪ؟! ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺧـﻮد آﺷـﻨﺎﻳﻨﺪ )و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻳﺎ ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ‪ ،‬و ﻳﺎ اﻟﻬﺎم اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮﻳﺶ در زﻧﺪﮔﻲ آﮔﺎﻫﻨﺪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪218‬‬

‫و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل ﻳﺎ ﺣﺎل ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﻋﻈﻤـﺖ و ﺟﺒـﺮوت ﭘﺮوردﮔـﺎر و ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ ﻗـﺪرت و‬

‫ﺣﻜﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﻧﺪ(‪(.‬‬
‫وآﻳﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﺆﻳﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪

p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
m‬‬

‫‪ l
t
s
r
q‬ﺍﳊﺞ‪١٨ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاي و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاي ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮده و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫در زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرهﻫﺎ و ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﺧﺘﺎن و ﺟﺎﻧﻮران‪.. (.‬‬
‫و آﻳﻪ‪:‬‬

‫‪
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
m‬‬

‫‪ l
£
¢‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٤٩ :‬‬
‫)آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪه وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺧﺪاي را ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ‬
‫و ﻛﺮﻧﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﺪاي را ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺗﻜﺒ‪‬ﺮ ﻧﻤﻲورزﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪
l }|{z
m‬ﺳﺒﺄ‪١٠ :‬‬

‫)اي ﻛﻮﻫﻬﺎ و اي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن! ﺑﺎ او )در ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺧﺪا( ﻫﻢ آواز ﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬
‫وﺑﺎز آﻳﻪ‪:‬‬

‫
‪l
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
m‬‬

‫ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٦٨ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ زﻧﺒﻮران ﻋﺴﻞ )راه زﻧﺪﮔﻲ و ﻃﺮز ﻣﻌﻴﺸﺖ را( اﻟﻬﺎم ﻛﺮد )و ﺑﺪان‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﺸﺎن اﻧﺪاﺧﺖ( ﻛﻪ از ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﺧﺘﻬـﺎ و دارﺑﺴـﺘﻬﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ‪(.‬‬

‫و آﻳﻪ‪ l
i

h
g
f
e
d
m
:‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٨ :‬‬

‫)ﻣﻮرﭼﻪاي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻮرﭼﮕﺎن! ﺑﻪ ﻻﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮوﻳﺪ‪(...‬‬
‫
‬ ‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
l l


k
j
i

h
g
f
e
d
c
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪١٦ :‬‬
‫‪219‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)اي ﻣﺮدم! ﺑﻪ ﻣﺎ )درك( ﺳﺨﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن )و ﻧﺤﻮه ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﻮار( آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ )و ﺗﻤﺎم وﺳﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻟﻬﻲ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ( داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»‪ «
on
m‬ﻳﻌﻨﻲ ﺻﻨﻔﻬﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﺧـﻮد‬

‫را دارد‪.‬‬

‫زﺟﺎج ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ «
on
m»:‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪«
on
m» :‬ﻳﻌﻨـﻲ در ﻃﻠـﺐ ﻏـﺬا و ﺗﻬﻴـﻪ رزق و اﺟﺘﻨـﺎب از‬
‫ﻣﻬﻠﻜﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ در روي زﻣﻴﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ دارد‬
‫ـ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ ﻣﻲﻏﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮگ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫـﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﮓ‬
‫ﻋﻮﻋﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎوس ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآورﻧﺪ و ﺑﻌﻀـﻲﻫـﺎ ﺑـﺎ ﮔﺮازﻫـﺎ‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻪ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻃﻌﺎم ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﺑﺴﻮي آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد از آن دوري ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﻨﺠﺎه ﺣﻜﻤـﺖ را ﺑﺸـﻨﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرد و اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺸﻮد آن را‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﻣﻲ ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎوﻳﻞ ﺳﻔﻴﺎن ﭼﻘﺪر زﻳﺒﺎ اﺳﺖ و ﭼﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻋﺎﻗﻼﻧـﻪ اي ازاﻳـﻦ‬
‫آﻳﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﺨﻨﻲ ﺣﻜﻤﺶ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮ درﺳـﺖ درﻧﻴﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﻃﻦ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از وﺟﻮد ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻫﻤﻪ ﭘﺮﻧﺪه ﻫﺎ و ﺧﺰﻧﺪه ﻫﺎ‬
‫ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺻﻮرت و ﺧﻠﻘﺖ ﻣﻤﺘﻤﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻧﻄﻖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺪوم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺘﻤـﺎً اﻳـﻦ ﺗﺸـﺎﺑﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻌﻀﻲ ازﺧﺰﻧﺪﮔﺎن را ﻛﺎﺳﺐ ﺣﻴﻠﻪﮔﺮ و ﺑﻌﻀـﻲ را ﻣﺘﻮﻛـﻞ و ﺳـﺎده‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺸﺮهﻫﺎ ﺗﻮﺷﻪ ﺳﺎل ﺧﻮد را ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻛﻔﺎف ﻫﺮ روز ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮده ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ روزي ﻫـﺮ روزش را ﻣﻘـﺪور‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﺑﺮاي روز ﺑﻌﺪ ﺧـﻮدداري ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ از آﻧﻬـﺎﻫﺮ ﮔـﺰ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪220‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد راﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺎده ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻛﻔﺎﻟﺖ‬
‫و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد را از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان دﻳﮕﺮان را ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻧﮕﻪ داري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧـﻮد‬
‫را زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ دﻧﺒﺎل ﻛﺎﺳﺒﻲ ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎي ﻧﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻛﻔﺎﻟﺖ و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻫﻤﻮاره در ﺣﻖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻣﺎدر ﻳﺘﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ از دﺳﺖ دادن‬
‫ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ دﻧﺒﺎل ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﻜﺮﺷﺎن را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻛﺮدن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫـﺎ اﺣﺴـﺎن و ﻧﻴﻜـﻲ را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑـﺮ آن ﺳﭙﺎﺳـﮕﺬاري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ اﺻﻼً ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ دﻳﮕـﺮان‬
‫را ﺑﺮﺧﻮد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺣﺘﻲ ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺧـﻮد‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﺴﻲ را اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر آن ﺑﮕﺬرد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻇﻬﺎر ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀـﻲﻫـﺎ از اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ‬
‫وﺣﺸﺖ دارﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻓﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻏﺬاﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ از ﻏﺬاﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎك ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻏﺬا را ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺪون ﺗﻌﺮض ﺑﻮده وﻛﺴﻲ را اذﻳﺖ وآزار ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫـﺎ ﺑـﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ اذﻳﺖ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻛﻴﻨﻪ ﺗـﻮز‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﺪي ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬرﻧﺪ و ﺑﺪي را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪي را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺴﻴﺎر زود ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ داراي درك و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ا ﻣﻮر ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﮔﺎﻫﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮدن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﺻﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺪ را ﺑﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و از آن ﻧﻔﺮت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﺑﺪ وﺧﻮب ﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ زود ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺮاي ﻳـﺎد ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ زﻣـﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ دارﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ اﺻﻼً ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪221‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎ‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ رﻳﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻣﻌﺎرف ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ و راه ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن و ﺗﺪاﺑﻴﺮ زﻳﺒﺎ و آرام ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮدن‬
‫را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺟﻮد آﻧﻬﺎﺑﻪ ودﻳﻌﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ زﺑﺎنﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦ واداﺷﺘﻪ و ﻗﻠﺐﻫﺎ را ﭘﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ او و ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺣﻜﻤـﺖ و ﻗـﺪرت او‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜـﺪام از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻬﻮده ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ ﺣﻜﻤﺘﻲ‬
‫آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا و دﻟﻴﻠﻲ ﻗﺎﻃﻊ دارد دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ او ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﺎﻟﻚ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و او ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻤﺎل و زﻳﺒﺎﺋﻲ اﺳﺖ و او ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ و او داﻧﺎ‬
‫وآﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-16‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رﺷﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮدات‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ در ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻳﻜﻲ از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در آن ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﺷﺪ و‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ و ازدﻳﺎد ﻧﺴﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم و ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ‬
‫ﺧﻮد و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻧﻘﺮاض و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﺴﻠﺶ در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ و زاد و وﻟﺪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﻞ در ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ روش و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ و رﺷﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻲ رﻏﻢ درﺟﻪ و رﺗﺒﻪ رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﺸﺎن ﻫﻤﻪ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫و رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﺮ و ﻣﺎده‬
‫)زوﺟﻴﺖ( در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻧﻮع از ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪي‬
‫رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري از ﻧﺴﻞ ﺧﻮد و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از‬
‫اﻧﻘﺮاض و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪222‬‬

‫ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن‬
‫در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺧﻮد و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫)آﻣﻴﺐ( ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل اﺳﺖ و در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روش ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ‬
‫اﻧﮕﻴﺰي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﻘﺎء ﻧﺴﻞ و‬
‫ﺣﻴﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ از آن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ ﻛﺪام از آن دو ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دوﺗﺎي دﻳﮕﺮ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ دوﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻫﻜﺬا‪...‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻬﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﻛﻮﭼﻚ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دور ﺟﺴﻢ ﺧﻮد ﭘﺮده اي‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در داﺧﻞ آن ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺑﻪ دو‬
‫ﺗﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ده ﻫﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ از اﺗﻼف وﻗﺖ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮔﺮدد و ﺧﻄﺮ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اوﻟﻴﻪ اي ﻣﺜﻞ )ﺑﺮﻣﻴﺴﻴﻮم( ﻛﻪ آن ﻫﻢ در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻤﻮار و ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺗﺎ دوﺗﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﺴﻞ و ﺣﻴﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻣﻴﺒﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاﻣﺴﻴﻮﻣﻬﺎ ﮔﺎه ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﺸﺎط و ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺟﻬﺖ رﺷﺪ و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻧﻮع ﺧﻮد ﺑﻪ روش‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه وآن اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫دو ﺗﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻪ اي ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻧﻘﺶ ﻧﺮ و ﻣﺎده را ﺑﺎ ﻫﻢ اﻳﻔﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﻣﺎده‪ .‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺴﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ ﻧﺮ و ﻣﺎده ﻣﻲ ﭼﺴﭙﺎﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎرور ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪن ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ و زاد و وﻟﺪ‬
‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮﻣﻬﺎي ﺟﮕﺮ و روده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎﻫﺎي ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
 ‫‪223‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺪﻳﻦ روش ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه اﻣﻜﺎن ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﺮ)ذﻛﺮ( و دﻳﮕﺮي در ﻧﻘﺶ ﻣﺎده )اﻧﺜﻲ( ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ و اﺗﻔﺎﻗﻲ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮ ك و ﻣﻌﻴﻦ )ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﺗﺼﺎدف در‬
‫ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﻌﻴﻦ در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ آن را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد و از ﻧﻈﺮ رﻳﺎﺿﻲ و ﺣﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻت‬
‫ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوي ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﻘﺘﺪر و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻓﻮق ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‬
‫ﻣﺎده داراي دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻴﺮﺳﺎزي ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﭽﻪ آن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻏﺬاي ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن‬
‫از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎن در ﻣﺎدر وﺟﻮد ﻧﻤﻲ داﺷﺖ ﻫﻴﭻ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺷﻴﺮ ﺧﻮاري ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ رﺷﺪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻴﺎت وزﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎري اﺳﺖ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪاﻧﻪ وﺗﻮاﻧﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺧﻠﻘﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻫﺮﮔﺰ در داﻳﺮه‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﻮدن ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر اﺣﺘﻤﺎل اﺷﺘﺒﺎه در آن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ وﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻬﻴﻪ وآﻣﺎده ﺷﺪن ﻏﺬاي ﺑﭽﻪ در‬
‫ﺟﺴﻢ ﻣﺎدر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﻛﻮر و ﻛﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ارزش ﻏﺬاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺎر از وﻳﺘﺎﻣﻴﻨﻬﺎي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫رﺷﺪ و ﻣﺤﻜﻢ ﻧﻤﻮدن ﺟﺴﻢ ﺑﭽﻪ و ﺑﻴﻤﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮاض و ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻴﺮﻫﺎي ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ و ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺴﻢ‬
‫ﻣﺎدران ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎم و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده و ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﻬﻴﻪ و ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﭽﻪ ﻫﺎ اﺗﻔﺎﻗﻲ و ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺳﺖ ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاﻳﻲ داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ و ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬آﻧﺮا‬
‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك دﻳﺪه اﺳﺖ؟!‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪224‬‬

‫اﻫﻤﻴﺖ ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲ‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ در ﻣﻮرد ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲ و اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ آن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻣﻮرد ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻛﻨﻪ آن ﻣﺘﺤﻴﺮ ودر‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ و ﻣﺎده را ﻣﺠﺬوب ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲ ﻗﻮي ﺗﺮﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰه اﺳﺖ ﻛﻪ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﺮار دارد‬
‫زﻳﺮا ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻏﺮﻳﺰه اي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻘﺎ و ﻣﺎﻧﺪن و ﻋﺪم اﻧﻘﺮاض ﻧﺴﻞ اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﺄﺛﻴﺮاﺳﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ از ﻣﺎﻧﺪن ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻲ و ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻣﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺣﺸﺮه اي ﻛﻪ ﺑﻪ )ﻣﮕﺲ ﻣﺎﻳﻮ( ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ روز زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد زﻳﺮا دﻫﺎن و ﻣﻌﺪه ﻧﺪارد ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را‬ ‫در ﻃﻮل اﻳﻦ ﭼﻨﺪ روز ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف و ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺟﻮد آن در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه از ﻋﻤﺮﺗﻨﻬﺎ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﺎ‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﻠﺶ ﻣﻨﻘﺮض و ﺑﺮﭼﻴﺪه ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ‬
‫را ادا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﻣﻴﺮد و ﻋﻤﺮ و ﺟﻬﺎن را ﺑﺪرود ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪-17‬ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺪﻧﺸﺎن‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ در روزﻧﺎﻣﻪ اﻫﺮام ﭘﺨﺶ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺪﻧﺸﺎن را ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎرﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻓﺮﺳﻮده و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ داراي درﺟﺎت و روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً در ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﻫﻴﺪرا( ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﻃﻮﻟﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺮﻳﻨﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻴﺶ ﺑﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﺧﻮردن وﻫﻢ‬
 ‫‪225‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻋﻤﻞ دﻓﻊ را از ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﻮﻗﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬دور و ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻴﺶ را‬
‫اﺟﺰاء ﮔﻮد و ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮدي ﺟﺴﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺣﻴﻮان را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺼﻔﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ آن ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺮﻳﻦ و ﭘﺎﺋﻴﻨﺶ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻳﻦ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ زﻳﺎد ﺷﺪن و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲ و‬
‫ﻧﻘﺼﻬﺎﻳﺶ را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﻮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮان اﺻﻠﻲ )ﻣﺎدر( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎزه ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫اﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﺟﺎي دو ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﻮان ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺪاره ﺟﺴﻢ اﻳﻦ ﺣﻴﻮان از دو ﻻﻳﻪ ﺳﻠﻮل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ و‬
‫ﻳﻚ ﻻﻳﻪ داﺧﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ دروﻧﻲ ﺟﺴﻢ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﺳﻠﻮﻟﻲ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫اﺻﻠﻲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺟﺴﻢ ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻻﻳﻪ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻀﻢ ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻴﻮان آﻧﺮا از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻴﺶ‬
‫ﻗﻮرت ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻴﻮان را زﻳﺮ و رو ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ؟ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ روي اﻳﻦ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻻﻳﻪ داﺧﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺠﺮت ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي‬
‫داﺧﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺣﻴﻮان ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﺗﺮﻛﻴﺐ اوﻟﻲ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل را در ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺣﻴﺎت ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺪرود ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻲ ﻣﻴﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮدي ﺟﺴﻢ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻋﻤﻞ‬
‫ﻫﻀﻢ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اداي وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر از ﻋﻬﺪه وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪226‬‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﮕﻮ و ﻏﻴﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ازدﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺟﺎي ﭘﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻣﻮﻟﻚ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻄﺮي را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ دﻣﺶ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻓﻮراً‬
‫دم ﺧﻮد را ﺑﺮﻳﺪه و ﺧﻮد را از ﺧﻄﺮ ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻌﺪاً دم دﻳﮕﺮي از وي ﻣﻲ روﻳﺪ‬
‫و ﺟﺎي آن را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪن ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮاﺷﻴﺪن و اﺻﻼح ﺳﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺠﺮوح ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺟﺎي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪه را ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪه را ﺗﺮ ﻣﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي اﻧﺴﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺪه و ﻣﺤﻞ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه را ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﻘﺘﺪري در ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﺎﻣﺎن‬
‫دادن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر در ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را در راﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﺪف ﻣﻌﻴﻦ و‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري از وﺟﻮد و ﺣﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ در آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮآن ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ و‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺟﻮد اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﺑﻪ ودﻳﻌﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭼﻴﺰي را در ﻣﻮرد آن ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و اﺻﻮﻻً از‬
‫آن ﺑﻲ ﺧﺒﺮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -18‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻔﺲ ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﮕﻮﻧﻪاي‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ارزﻧﺪه ﺧﻮد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻔﺲ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ اﻛﺴﻴﺪه‬
‫ﻧﻤﻮدن‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن ﻗﺮار دارد ﻛﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ دم و ﺑﺎز دم رﻫﺎ ﺷﺪن ﻧﻴﺮوي ﻻزم ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﺎﻧﻮري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ‬
‫‪227‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺑﭙﺮدازد و زﻧﺪه‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﻛﺴﻴﺪه ﻧﻤﻮدن در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آزاد ﺷﺪن اﻧﺮژي و ﻧﻴﺮو‪ ،‬در ﻋﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آب و دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺴﻴﮋن ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫اﻛﺴﻴﺪه ﻧﻤﻮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﺎز دﻫﻲ دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬از آﺷﻜﺎر ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﻨﻔﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﻤﭽﻮن )آﻣﻴﺐ( ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﻨﻔﺲ ﺑﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ روش ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻳﻚ ﺗﻜﻪ ژﻻﺗﻴﻦ‬
‫ﻧﺮم و ﺷﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﺑﻬﺎي اﻃﺮاف آن ﻣﻘﺪاري از‬
‫اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺬاب وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺬاب در آب ﺑﻪ درون ﺟﺴﻢ آﻣﻴﺒﻬﺎ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در درون ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻗﺮار دارد را اﻛﺴﻴﺪه ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ و رﺷﺪ و ﻧﻤﻮآن و ﻧﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي آن‪ ،‬آزاد ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫آﻣﻴﺒﻬﺎ ﺑﻪ روش ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي از آﺑﻬﺎ رﻫﺎ و آزاد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻛﻪ ﻗﻄﺮه ﻫﺎي آب ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻔﺮه اي ﭘﺮ از آب را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﻔﺮه ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﻨﺎره ﺟﺴﻢ ﺣﻴﻮان)آﻣﻴﺐ( ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و روي آن ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﺑﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ دوﺑﺎره اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را از ﻧﻮ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ )دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ( ﻧﻴﺰ در درون ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺑﻬﺎي اﻃﺮاف ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻔﺲ در ﺣﺸﺮات از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻜﺎﻓﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ روي ﺟﺴﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫رﻳﺰي ﻛﻪ در درون ﺟﺴﻢ ﺣﺸﺮات ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ درون ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﻢ دﻗﻴﻖ )اﻛﺴﻴﮋن( از راه ﺷﻜﺎﻓﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وارد ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺪه زﻳﺎدي از ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ )اﻛﺴﻴﮋن( از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺧﻮن ﺷﻨﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺪن ﻣﻲ رﺳﺪ و در‬
‫درون ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻣﺎده اي ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ( ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪228‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﺎده اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺮﻳﻊ )ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن و دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ(‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ وآﻣﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪ رﻳﻪ ﻫﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻛﺮده و‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﺑﺪن ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و اﻛﺴﻴﮋن از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﺪه و از ﻣﻴﺎن دﻳﻮارﻫﺎي ﻧﺎزك ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و ﺑﺮاي اﻛﺴﻴﺪه‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪) .‬دي اﻛﺴﺪ ﻛﺮﺑﻦ(ي ﻛﻪ از ﻋﻤﻞ اﻛﺴﻴﺪه‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻔﺲ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آن رﺳﺎﻧﺪن‬
‫اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن و آزاد ﺷﺪن دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺮ دو ﭼﻴﺰ دﻻﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫أول‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻗﻴﻖ ﻛﺎر آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺪﺑﺮ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد و در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻤﺎم آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ﺑﺮ ﻳﻚ‬ ‫دوم‪:‬‬
‫اﺳﺎس ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ ﻫﺪف رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ و در ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -19‬ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻏﺬاي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ روﺷﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺑﺎ روش ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻓﺮق دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪-‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻏﺬاي ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ ﻏﺬاي ﺧﻮد را در ﻣﺤﻞ روﻳﺶ ﺧﻮد و از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮر‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آوﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻏﺬاي ﺧﻮد را از ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت آن را ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻀﻢ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﺴﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺟﺬب و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪229‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻫﻀﻢ ﻏﺬا ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺮﻛﺐ ﺷﺪه‬
‫از ﻣﻮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺑﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ درآورد ﺗﺎ ﺟﺴﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ آن را‬
‫ﺑﻤﻜﺪ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاي روﻏﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﺮوﺗﻮﺋﻴﻨﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ‬
‫اي و‪ ...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻀﻢ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻏﺬاﻳﻲ آﻧﺰﻳﻢ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن‬
‫آﻧﺰﻳﻢ در ﻣﻮاد دﻳﮕﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً آﻧﺰﻳﻤﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻮاد روﻏﻨﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را ﻫﻀﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﺰﻳﻤﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮاد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ اي ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻓﺮق دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﻛﻮر و ﻛﺮ و ﺑﻲ ﺷﻌﻮر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ آزﻣﺎﻳﺶ و ﺧﻄﺎ و ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ؟!‬
‫ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ رﻳﺎﺿﻲ و ﺣﺴﺎب‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺼﺎدف ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً در ﺣﻴﻮان رﻳﺰ و ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﻤﭽﻮن )آﻣﻴﺐ( ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﻐﺬﻳﻪ را ﺑﻪ روش ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺒﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺷﮕﻔﺖ زده‬
‫ﻣﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮان از ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در اﻃﺮاف وﺟﻮد دارد‬
‫رود‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭼﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎر از آﻣﻴﺐ ﻫﺎ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن‪،‬‬
‫آﻣﻴﺐ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ )آﻣﻴﺐ( ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻣﺨﻲ دارد و ﻧﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ را از ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺘﺤﺮك ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻴﻮان ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﻴﺒﻬﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮار ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻣﻲ رود و آن را ﻓﺮاﭼﻨﮓ ﻣﻲ آورد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪230‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را دﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﺑﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را درك و اﺣﺴﺎس‬
‫ﻛﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻪ ﭼﺸﻢ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ وﻧﻪ ﻫﻴﭻ اﻋﻀﺎي اﺣﺴﺎس‬
‫ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺮاي اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮدن در اﺧﺘﻴﺎر دارد؟!‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻣﻴﺐ ﻫﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻮراً آﻧﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻄﺮه آﺑﻲ‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺪن آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺷﺢ آﻧﺰﻳﻤﻬﺎي ﺗﺮش و ﻫﻀﻢ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺮوع‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورده را ﻛﻪ ﻫﻨﻮز زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺮﺷﺢ‬
‫آﻧﺰﻳﻤﻬﺎي ﺑﺮﻳﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﭘﺮدازد زﻳﺮا ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﺰﻳﻤﻬﺎي ﮔﻮارش و‬
‫ﻫﻀﻢ ﻣﻮاد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاد‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺑﺮﻳﺎن در آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-20‬ﮔﺮدش ﺧﻮن در ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء و اﻋﻀﺎء ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻧﻮران زﻧﺪه‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ در ﻣﻮرد ﮔﺮدش ﺧﻮن در اﻋﻀﺎء ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﮔﺮدش وﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﻋﻀﺎي ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻬﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻠﺐ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﺎر ﻫﻤﻪ ﻳﻜﻲ ﺑﻮده و ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺑﺮ دارد و آن رﺳﺎﻧﺪن ﺧﻮن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎء و اﺟﺰاء ﺑﺪن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و دﺳﺘﮕﺎه ﮔﺮدش ﺧﻮن در اﻧﺴﺎن و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﻋﻀﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻲ ﻧﮕﺮد و در آن ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ‪،‬‬
‫اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬از ﺣﻔﺮه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ درﻳﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ اﻳﻦ درﻳﭽﻪ ﻫﺎ آﺳﺎن ﻧﻤﻮدن ﻛﺎر ﺧﻮن ﭘﺎﺷﻴﺪن از ﺟﻬﺘﻲ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ آن از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﮔﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ درﻳﭽﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫رﮔﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ اﻋﻢ از ﺳﺮخ رﮔﻬﺎ و ﺳﻴﺎه رﮔﻬﺎ و ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ ﻃﺮح رﻳﺰي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺷﮕﻔﺖ آوري دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪231‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺳﺮخ رﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎزك ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺎزﻛﻲ و رﻳﺰي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﺒﺎدل ﮔﺎزﻫﺎي )اﻛﺴﻴﮋن( در )ﻫﻤﻮ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ( ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻗﺮﻣﺰ و ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﺑﺪن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل )دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ( از ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ آﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ ﮔﺮد آﻣﺪه و رﮔﻬﺎﻳﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن را ﺑﻪ رﻳﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎ از )دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ( ﭘﺎك ﺷﺪﻧﺪ و )اﻛﺴﻴﮋن( را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺪام ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻠﺐ ﻣﺪام در ﺣﺎل ﻧﺒﺾ و ﺗﭙﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت در آن وﺟﻮد دارد و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺣﻔﺮه ﻫﺎي آن ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮن ﭘﺎك و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺷﺪه‬
‫ﺣﺎﻣﻞ اﻛﺴﻴﮋن را ﺗﻮﺳﻂ رﮔﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻪ رﻳﻪ ﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده و از آن ﻃﺮف ﻧﻴﺰ )دي‬
‫اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ( را ﺑﺎ ﺧﻮد آورده و آن را دﻓﻊ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در درون ﺟﺴﻢ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﮔﺮدش و ﺟﻮﻻن ﺟﺮﻳﺎن دارد و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي‬
‫ازﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام – ﻣﺎﻧﻨﺪﺧﻮن‪-‬وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮن‬
‫داراي وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء ﺑﺪن و اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮم ﺟﮕﺮ وﻛﺮم‬
‫ﻛﺪو‪...‬ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﺴﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻮن در ﺑﺪن ﻣﺎ و در ﺑﺪن ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮاز ﻣﺎده روان و ﻣﺎﻳﻌﻲ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳﺮ ﺳﺎم آوري از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ‬
‫و ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬در داﺧﻞ آن ﺷﻨﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام وﻇﻴﻔﻪ ﺧﺎﺻﻲ را‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ – وﻇﻴﻔﻪ و ﻛﺎر ﺗﻨﻔﺲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع و داراي وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪد وﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻠﻌﻴﺪن و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻘﻲ وارد ﺑﺪن‬
‫اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺣﻴﻮان ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن در ﻃﻮل ﺷﺒﺎﻧﻪ روز از راه ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻴﻜﺮوب‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪232‬‬

‫را ﺑﻪ درون ﺧﻮد راه ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﭼﺮا ﻣﺮﻳﺾ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﻢ؟ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن آﻣﻴﺒﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ را ﺑﻠﻌﻴﺪه و در ﺧﻮد ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻳﻦ ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻮد و ﺗﻌﺪاد ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ از ﺣﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﺑﮕﺬرد و ﺑﻪ اﻧﺪازه اي زﻳﺎد ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻬﺎ از ﻋﻬﺪه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -21‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﻮاس در ﺟﺎﻧﻮران‬

‫دﻛﺘﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت داراي اﻋﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺲ ﻧﻤﻮدن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺣﺲ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ‪ ،‬ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺳﺎﺳﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢ داراي ﻣﺮدﻣﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮر را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺎﻓﻲ دارد ﻛﻪ ﻧﻮر از راه آن ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﻣﺮدﻣﻚ ﻣﻲ ﮔﺬرد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﺎف‬
‫و ﮔﺸﺎدﮔﻲ در ﺻﻮرت ﻧﻮر ﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺎز و ﮔﺸﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮر ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺮ و ﺗﻨﮓ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮر ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮر‪ ،‬ﻗﻮي و ﺷﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ از آن ﺑﺮاي دﻳﺪن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻻزم ﻧﻮر را ﺑﻪ درون ﺧﻮد ﻧﻔﻮذ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺸﻢ اﺷﻴﺎء را در ﻧﻮر آرام و ﻛﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ وﺳﻴﻠﻪ اي را‬
‫اﺧﺘﺮاع ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ اﺷﻴﺎء را در زﻳﺮ آن ﻣﻘﺪار ﻧﻮرﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺷﻌﻪ ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻐﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺷﻌﻪ‬
‫ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ –ﻛﻪ ﻳﻚ اﺷﻌﻪ ﺣﺮارﺗﻲ اﺳﺖ‪ -‬را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ رؤﻳﺖ آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﻐﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻮش را از راه ﻧﻮر ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰي ﻛﻪ آن را از ﺑﺪن ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮ را از ﻋﺪﺳﻴﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻔﻮذ داده ﺗﺎ روي ﺷﺒﻜﻴﻪ در ﺗﻪ ﭼﺸﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺒﻜﻴﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ از ﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ ورق ﻛﺎﻏﺬ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎزك ﺿﺨﺎﻣﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ اي ﻛﻪ در دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﭼﺸﻢ ﻗﺮار دارد از‬
‫ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺷﺎﺧﻪ و ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻈﻢ و دﻗﺖ رﻧﮕﻬﺎ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‬
‫‪233‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺼﺒﻬﺎي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﻣﻐﺰ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻲء ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ وﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﻢ و دﻗﺖ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺪﺳﻴﻪ و ﺧﻂ و ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ و اﻋﺼﺎب‬
‫و‪...‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ و در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎر دﻳﺪن و رؤﻳﺖ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ و ﻛﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪوث و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺼﺎدف‬
‫اﻣﻲ اﺳﺖ ﻣﺤﺎل و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ آﻧﺮا اﺧﺘﺮاع‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻘﻠﻴﺪ و اﻟﮕﻮ ﺑﺮداري از ﻛﺎر ﭼﺸﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻨﻌﺖ‬
‫و ﻧﻮآوري ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و اﺧﺘﺮاع آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎده ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻋﻘﻞ و‬
‫ﻓﻜﺮ ﺿﺮوري و ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﭼﺸﻢ در اﻧﺴﺎن و‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻘﻞ و ﻓﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺼﺎدف و اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﻛﺪام ﻋﻘﻞ و ﻛﺪام ﻋﺎﻗﻞ و ﺧﺮد ﻣﻨﺪي ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد؟!‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آن ﭼﺸﻢ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻠﻘﺘﺶ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ در ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و‬
‫دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي زﻳﺎدي دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را‪-‬‬
‫ﻛﻪ دﻳﺪن اﺳﺖ ‪ -‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً درﭘﻮﺳﺖ ﻛﺮﻣﻬﺎي ﺧﺎﻛﻲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮر و ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن داده و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬
‫در زﻳﺮ ﺧﺎك ﺑﺪان ﻧﻴﺎز دارد از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺸﺮات ﻧﻴﺰ ﭼﺸﻢ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن و ﺑﻮزﻳﻨﻪ و ﮔﺎو و ﻣﺎﻫﻲ‬
‫و‪...‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼﻓﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺸﺮات‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﺷﺎن ﻫﺴﺖ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ‬
‫اﺧﺘﻼف وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻛﻪ در ﻫﺪف ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪234‬‬

‫و اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﻧﻘﺸﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اي ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻴﺎزش درك و اﺣﺴﺎس ﻫﺪﻳﻪ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﮕﺲ ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎز دارد ﻛﻪ ﻏﺬا را ﺑﺪان ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻴﺶ ﻻزم اﺳﺖ درك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺸﺮات‪ ،‬دو ﺗﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ از ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺮدﻣﻚ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﻘﻄﻪ ﺧﺎﺻﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎ در زاوﻳﻪ دﻳﺪ‬
‫او ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﻣﮕﺲ ﺷﻲء را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ درك ﻛﺮده وآن را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر داﻧﺎ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻧﻮع ﭼﺸﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﺠﻬﺰ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﭼﺸﻢ‬
‫ﺳﺎده ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ و آن ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻬﺎ روي ﻗﻠﻪ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ آﻧﻬﺎ درك و اﺣﺴﺎس ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دور و ﺑﺮ او‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﮕﺲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ‪.‬‬

‫‪ -22‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي اﺳﺘﺨﻮان و ﻣﻔﺎﺻﻞ‬

‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺎ وﻋﺪه اي از ﺣﻴﻮاﻧﺎت از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻔﺼﻠﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﺷﺪه و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻮﻓﻖ‬
‫ﺷﮕﻔﺖ آوري ﻣﻨﺒﺴﻂ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﺳﺖ وﭘﺎ و اﻧﮕﺸﺖ و‪...‬ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻫﺪف ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﻣﻔﺼﻠﻬﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ‬
‫اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺧﻮرد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻃﺮح رﻳﺰي ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺷﻴﺎء ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰ دﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﻳﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻈﻤﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺼﺒﻬﺎي دور و ﺑﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻓﻘﺮات را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﻫﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﻣﺦ‬
‫‪235‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫درون ﺧﻮد را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪو اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻜﺎﻓﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫رﻳﺰي ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻧﻔﻮذ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ اﺗﺨﺎذ و‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰاء دﻳﮕﺮ در‬
‫اﻳﻦ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات از ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ آن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺠﻨﺒﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ و دﻳﮕﺮ اﺟﺰاء‬
‫ﺑﺪن وﺟﻮد دارد و در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ؟‬

‫‪ -23‬ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺣﻜﻤﺖ ﻟﺨﻄﻪ ﺷﺪن ﺧﻮن‬

‫ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ زﺧﻤﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﻮﻧﻲ ﻛﻪ از رﮔﻬﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ روي زﺧﻢ ﻟﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﻮن داراي ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬
‫ﺣﻜﻤﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻮن ﻟﺨﺘﻪ ﺷﺪه رﮔﻬﺎي زﺧﻤﻲ ﺷﺪه را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮده‬
‫و از ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺧﻮن از ﺑﺪن ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎ روي زﺧﻢ ﻟﺨﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪام ﺧﻮن از ﺑﺪن ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﺟﺎﻧﺐ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺎﻧﺪار ﺻﻮرت ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ در ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اي اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺸﺮات ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺪن ﺣﺸﺮه اي‪-‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻴﺮﺟﻴﺮك‪ ،‬زﺧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻮراً ﺗﻌﺪادي ﺳﻠﻮل ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و زﺧﻢ را‬
‫ﻣﺴﺪود ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺧﻮن ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺸﺮات‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪن ﻣﺎ ﺧﻮن روي زﺧﻢ ﻟﺨﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺧﻮن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺪف از راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر داﻧﺎ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺸﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﺗﻘﺪﻳﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪236‬‬

‫‪ -24‬دو ﺷﺎﺧﻚ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪه ﻣﮕﺲ‬

‫ﺷﺎﺧﻜﻬﺎي اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﮕﺴﻬﺎي ﻧﺮ دراز ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﺷﺎﺧﻜﻬﺎي اﺣﺴﺎس‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻣﮕﺲ ﻣﺎده‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻗﺪﻳﻢ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ درازي ﺷﺎﺧﻜﻬﺎي ﻣﮕﺲ ﻧﺮ از ﻣﻈﺎﻫﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲ آن‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﮕﺲ ﻣﺎده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ آن ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﮕﺲ ﻧﺮ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻜﻬﺎ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﮕﺲ ﻣﺎده آﻧﻬﺎ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﮕﺲ‬
‫ﻧﺮ ﺑﺴﻴﺎر از او دور اﺳﺖ و ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﮕﺲ ﻣﺎده داراي اﻣﻮاج ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺷﺒﻴﻪ اﻣﻮاج رادﻳﻮﺋﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﮕﺲ ﻧﺮ از راﻫﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور آﻧﻬﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﻜﻬﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺲ ﻧﺮ ﺷﺎﺧﻜﻬﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را در ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺪاي ﻣﮕﺲ‬
‫ﻣﺎده را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ آﻧﺘﻦ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺻﺪا و ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﻜﻬﺎي‬
‫ﻣﮕﺲ ﻧﻴﺰ از ﺟﻬﺎت ﺧﺎﺻﻲ ﺻﺪاي ﻣﮕﺲ ﻣﺎده را ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫زاوﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻣﮕﺲ ﻣﺎده در آن ﺟﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫آن ﭘﺮواز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺮوي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد )ﻣﮕﺲ( ﺑﺨﺸﻴﺪه‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺶ را ده ﻫﺎ ﻣﺘﺮ دور از ﺧﻮد درك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪﻫﺎ ﺻﺪاي دﻳﮕﺮ در آن ﻣﺴﻴﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ اﻣﺎ او ﺻﺪاي ﻣﮕﺲ ﻣﺎده‬
‫را از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺠﻬﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﺎ آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮده و ﻧﺴﻞ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و اﺧﺘﺮاع دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه و‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪه و ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮاره اي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺴﻬﺎ ﺑﺪان ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻬﻢ و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي در وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ و اﺗﻔﺎﻗﻲ‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪237‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪-25‬ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻲ درﺧﺸﻨﺪ و ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‬

‫ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﺸﺮات‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﭘﺮﺗﻮ ﻫﺎﻳﻲ را از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻮر و ﭼﺸﻤﻚ ه ارا ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪو ﻫﺮﮔﺰ در‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دادن آن‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻮر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺣﺸﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﮕﺮ از ﺧﻮد ﺑﺮوز‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺟﻨﺲ ﻧﺮ آن ﺣﺸﺮه ﺑﻪ ﻣﺤﺾ درﻳﺎﻓﺖ آن ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻳﺪن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﭘﺮواز ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺶ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻧﺴﻞ ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ زاده دﺳﺖ ﺳﺮﺷﺖ و‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ از روي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﻘﺸﻪ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف ﻣﻌﻴﻨﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-26‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎر ﮔﻮارﺷﻲ و ﻫﻀﻢ ﻏﺬا در ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬

‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻬﻞ ﻧﻤﻮدن ﻫﻀﻢ ﻏﺬا‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم اﺳﺘﻊ و‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﻨﻈﻴﻢ دﻧﺪاﻧﻬﺎ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻳﻚ‬
‫ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮد ﻛﺮدن ﻏﺬا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻧﺪاﻧﻬﺎ در اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮت آور اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از آﻧﻬﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﺎﺻﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻧﺪاﻧﻬﺎ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﺠﻬﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻏﺬا را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺧﺮد ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﮔﻮارش و ﻫﻀﻢ آن ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ دﻧﺪان دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻮﺋﻴﺪن ﻏﺬا‪ ،‬ﻏﺪه ﻫﺎي ﺑﺰاﻗﻲ آب را‬
‫در دﻫﺎن ﺗﺮﺷﺢ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در دﻫﺎن دارد ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻫﻀﻢ آن آﺳﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫در روده ﻫﺎ و ﻣﻌﺪه –ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ -‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎﻳﻲ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام در ﻫﻀﻢ ﻧﻮع ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﻏﺬاﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ در ﻧﻮﻋﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪238‬‬

‫‪ -27‬ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺟﻨﻴﻦ‬

‫ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺟﻨﻴﻦ در ﻫﺮ ﻧﻮع ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪه اي ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮت آور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﻘﻂ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺮاﺣﻞ آﻧﺮا ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ و‬
‫ﻛﻨﻪ آن ﻋﺎﺟﺰ و در ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺟﺬب و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﻠﻮل و‬
‫ﺗﺨﻤﻚ ﻧﺮ )اﺳﭙﺮ ﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ( ﺑﻪ ﺳﻠﻮل و ﺗﺨﻤﻚ ﻣﺎده )اول( ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﻚ‬
‫ﺳﻠﻮل ﺗﻠﻘﻴﺢ ﺷﺪه را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوي ﻣﺮﻣﻮزي‬
‫ﻛﻪ در آن ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﺑﻪ دو ﺗﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دوﺗﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﺗﻮپ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻴﻲ‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺪار آن از ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻠﻮل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺼﻒ‬
‫آن ﺷﻜﻞ ﺗﻮپ ﻣﺎﻧﻨﺪ در ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮش ﻓﺮو ﻣﻲ رود و ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺟﺪار‬
‫دوﺳﻠﻮﻟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻏﻠﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت – از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺴﺎن‪ -‬در ﺑﻴﻦ دو ﻻﻳﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺗﻚ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﺮﺗﺐ اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ در ﺣﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻮﺳﺖ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻋﺼﺒﻲ و ﻳﻚ ﺳﺮي دﻳﮕﺮ از اﻋﻀﺎء ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ و از ﻻﻳﻪ وﺳﻄﻲ ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ ﻫﺎ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻻﻳﻪ داﺧﻠﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از اﺟﺰاء دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻋﺼﺒﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺟﻨﻴﻦ در رﺣﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار و در داﺧﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﺨﻢ‬
‫دار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ و ﭘﺲ از ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻛﺎﻣﻞ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﭽﻪ از رﺣﻢ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻳﺎ ﺗﺨﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﭽﻪ از آن ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -28‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﮕﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺗﺼﻮر‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮش داراي ﺻﻤﺎﺧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮاج‬
‫ﺻﻮﺗﻲ را ﻓﺮا ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش درﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻴﺪن و ﺑﻠﺮزه در آﻣﺪن‬
‫‪239‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در ﺳﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ و دﻗﻴﻖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮﺗﺒﻲ ﭼﻴﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺸﺎري ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﻤﺎخ وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻟﻮﻟﻪ اي در ﭘﺸﺖ ﺻﻤﺎخ ﮔﻮش ﺑﻪ ﮔﻮدي ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و ﻳﻚ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﺣﻠﺰوﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ داﺧﻠﻲ ﮔﻮش ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ اش‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺪا ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ وﻇﻴﻔﻪ دﻳﮕﺮ آن اﻳﺠﺎد‬
‫ﺗﻮازن در اﻧﺴﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻀﻮ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﺪم راه ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻮراً ﮔﻴﺞ ﺧﻮرده و ﻣﻲ ﻟﻐﺰﻳﺪﻳﻢ و ﺳﻘﻮط ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺮﻛﺎت و ﻟﺮزﺷﻬﺎي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺼﺒﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻣﺦ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺷﻨﻴﺪه و آﻧﻬﺎ‬
‫را از ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ را در ﻇﺮف ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از ﻳﻚ ﺻﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف ﻛﻮر و ﻛﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ و ﺣﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اي را رد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﺟﺮﻳﺎﻧـﺎت ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﺗﻔـﺎق و‬
‫ﺗﺼﺎدف ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -29‬ﻛﺮﻣﻬﺎي ﻓﻼرﻳﺎ‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪه ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﻲ ﺣﺪ و ﺣﺴﺎب و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﻣـﻲ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوي ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﻘﺘﺪري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟﻬـﺖ ﺑﻘـﺎء و ﻣﺎﻧﮕـﺎري‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات آﻧﻬﺎ را ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آري! ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد از ﻃﺮﻳـﻖ ﺗﺼـﺎدف‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻴـﺎت ﻛﺮﻣﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺮﻳﻀـﻲ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﺮض ﻓﻴﻞ روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮض )ﭘﻴﻮك( ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺧﻮد در رﮔﻬﺎ و ﻏﺪه ﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ﺷﺪه و رﮔﻬﺎ را ﻣﺴﺪود ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ ﺗـﻮرم ﺑﻌﻀـﻲ از اﻋﻀـﺎء‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪240‬‬

‫ﺳﺎﻗﻬﺎي ﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺳﺎق ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﺑﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺠـﻢ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎق ﻓﻴﻠﻬﺎ ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در داﺧﻞ رﮔﻬﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺮﻣﻬﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻜﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را از رﮔﻬﺎ ﺑﻪ رﮔﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ در رﮔﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دوره رﺷﺪ و ﺣﻴـﺎت‬
‫ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺪن ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دﺷﻤﻨﻲ و ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻣﮕﺴـﻲ‬
‫ﺧﻮن اﻧﺴﺎن را ﻣﻜﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎي ﻛﻮﭼﻚ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧـﻮن اﻧﺴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﻣﻜﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در درون ﺟﺴﻢ ﻣﮕﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻜﻤﻴـﻞ رﺷـﺪ ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ و‬
‫ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﺴﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺶ زدن ﻣﮕﺴﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺪﺳﺖ ﻣـﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ را از ﺧﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣـﺮض‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺪه اﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﺗﻼﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوز ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫در ﻳﻜﻲ از ﺷﺒﻬﺎ ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان در اﺗﺎق ﻛﺎر ﺧﻮد ﺗﺎ ﻗﺴـﻤﺖ زﻳـﺎدي از ﺷـﺐ‬
‫ﻛﺬﺷﺖ ﺑﻴﺪار ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺸﻐﻮل آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮدن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﺧﻮن را از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺟﻬﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺮا زﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮب ﻗـﺮار داد‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳﺮﺳﺎم آوري از اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫روز ﺑﻌﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ را از ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎر ﮔﺮﻓﺖ و آن را ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار داد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر اﺛﺮي از آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮد‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺤﻴـﺮ و ﺷـﮕﻔﺖ زده ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺮا اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ را در ﺷﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺮم در آن ﻧﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد داﺷـﺘﻨﺪ‬
‫اﻣﺎ در ﻫﻤﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ در روز ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي را در ﺑﺮﻧﺪارد؟ واﻗﻌﺎً ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم روز ﺑﻪ رﮔﻬﺎي ﺧـﻮﻧﻲ‬
‫داﺧﻠﻲ ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﺐ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﮔﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ آن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﮕﺴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮن اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬااﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ در ﺷـﺐ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ‬
‫‪241‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺴﻬﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻤﻜﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوره ﺗﻜﺎﻣﻞ و رﺷـﺪ‬
‫ﺧﻮد را در داﺧﻞ ﺟﺴﻢ آﻧﻬﺎ ﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ ﭼﻴﺰي را درك ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ آﻧﻬﺎ در داﺧﻞ ﺑﺪن ﻣﮕﺴﻬﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺎر را از راه ﻏﺮﻳﺰه اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺮوي ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﻘﺘﺪري اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ اﺳﺘﻤﺮار و ﺑﻘﺎي ﺧﻮد ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ و ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎاﺳﺖ درﻣﺤﻴﻄﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧـﻮاع ﻣﮕﺴـﻬﺎ در آﻧﺠـﺎ ﺧـﻮن را در روز ﻣـﻲ‬
‫ﻣﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺮﻣﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺒﻬﺎ در رﮔﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ داﺧﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و در روز ﺑﻪ رﮔﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ و ﺧـﺎرﺟﻲ ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ در اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﻣﮕﺴﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻤﻜﻨﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺳﺆال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن از راه ﺗﺼﺎدف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ -30‬ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ در زﻣﻴﻦ‬

‫از ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎي اﻋﺠﺎز آﻣﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺮد را ﻣﺘﺤﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ و ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻮن ﺳﺮ ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ آوري‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ درﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺮه‪ ،‬ﮔﺮه داده و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﺎ روي آن ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﭘﺮت ﺷﺪن‬
‫ﻣﺎ در ﻫﻮا ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﺗﻴﺴﻴﻲ ﻛﻪ در ﻓﻠﺰﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮاﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﻠﺰﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺟﺬب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً‬
‫از ﺟﺬب ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻦ‪ ،‬ﻣﺎﺳﻪ وآب و‪ ... ،‬ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ ﻧﻴﺮوي‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺪن ﻣﺎ‪،‬‬
‫ﺷﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻦ‪ ،‬ﻣﺎﺳﻪ و آب و‪... ،‬راﺟﺬب ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ‬
‫ﺟﺬب زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ در ﻫﻮا‬
‫ﭘﺮت ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪242‬‬

‫‪ -31‬ﺣﺠﻢ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺑﻌﺎد و ﻣﺪار آﻧﻬﺎ‬

‫)ﻓﺮدﻫﻮﻳﻞ( اﺳﺘﺎد ﻧﺠﻮم اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس داﻧﺸﮕﺎه ﻟﻨﺪن در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم"ﻃﺒﻴﻌﺔ‬
‫ﺳﺘﺎره ﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻟﻜﻮن")ﺳﺮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻲ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻓﻀﺎ‬
‫از ﺗﺼﻮر ﻋﻘﻞ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺠﻢ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻳﻚ داﻧﻪ ﻣﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰرگ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ)ﻛﺮﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرﻳﺴﻮن( رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ آﻛﺎدﻳﻤﻲ ﻋﻠﻮم در‬
‫ﻧﻴﻮﻳﻮرك‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﺿﻌﻴﺖ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻫﺮ ﮔﺰ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﻳﻚ‬
‫ﻧﻈﻢ دﻗﻴﻖ و از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺮه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎه اﮔﺮ‬
‫ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺪ و ﺟﺰر درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه اي ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎء ﺧﺸﻚ روي زﻣﻴﻦ را ﻏﺮق ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻏﺮق ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺤﻮر زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 23‬درﺟﻪ ﻣﺎﻳﻞ و ﻛﺞ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻗﻄﺒﻬﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺐ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎر آب درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻏﻠﻴﻆ و ﺿﺨﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻻﻳﻪ‬
‫اي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي را روي ﻗﻄﺒﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داد و ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﭘﻬﻦ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎرﻳﺪن ﺑﺎران ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻧﺪﮔﻲ روي ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺤﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺪود ﻫﺰار ‪1000‬ﻣﻴﻞ در ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻓﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ آن ﺻﺪ ‪ 100‬ﻣﻴﻞ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺐ و روز ده ﺑﺮاﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫از ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن و‪...‬ﻫﻤﻪ در روز از ﺷﺪت ﺣﺮارت ﻣﻲ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و در ﺷﺐ ﻧﻴﺰ‬
‫از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﺦ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ )ﺟﻮد( اﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ﻟﻨﺪن در‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻄﻮري ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻧﺸﺄت‬
‫ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺣﻴﺎت از ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﻓﺮﻳﺪه آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎ و ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ« و ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ زﻳﺒﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
l ÊÉÈÇÆ ÅÄÃÂÁ À
m‬‬

‫
ﻓﺼﻠﺖ‪٥٣ :‬‬
‫‪243‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن )ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ اﺳﻼم و ﻗﺮآﻧﻨﺪ( ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ دﻻﺋﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را در‬
‫اﻗﻄﺎر و ﻧﻮاﺣﻲ )آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﺒﻴﺮ اﺳﺖ( و در داﺧﻞ و درون ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫)ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺻﻐﻴﺮاﺳﺖ( ﺑﻪ آﻧﺎن )ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ اﺳﻼم و ﻗﺮآﻧﻨﺪ( ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﺗﺎ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺸﺎن روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد ﻛﻪ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﺣﻖ اﺳﺖ‪(.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪا در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﺼﻮص‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء‬

‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ راه دوم ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت وﺟـﻮد ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن آﻳﻪﻫﺎ و رواﻳـﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎً و‬
‫ﺑﻄﻮر واﺿﺢ و ﺷﻔﺎف از ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء و اﻓﻌﺎل اﻟﻬﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راه‪ ،‬راه ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﺑﻲﺧﻄﺮي اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا در ﭘﺮﺗﻮ ﻛﻼم ﺧﻮد‬
‫و رﺳﻮﻟﺶ ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ و ﺷﺒﻬﻪاي را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻲ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﺼﻮص را ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ در ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﻮيﺗﺮ از‬
‫ﻋﺒﺎرت و ﻛﻼم اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳـﻌﻴﻢ ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﺼـﻮص را‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻌﻴـﻮب و ﺿـﻌﻴﻒ ﺟﻠـﻮه ﻧـﺪﻫﻢ‪ ،‬آﻧﻄـﻮر ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻄﺒﻴﻖ دادن ﻧﺼﻮص ﺑﺎ آراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻧﺼﻮص و ﻛﻼم اﻟﻬﻲ اﻳﻦ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و آراء ﺑﺸﺮ ﺑﻤﻨﻈﻮر‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬دﻳﺪرس ﻋﻘﻞ در ﺣﻮزه اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا‬

‫ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﻧﺪ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﻲ و ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺼﻮص‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺎي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و درك آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺛﺒﺎت دﺳﺖ و ﺻﻮرت ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم‪:‬آن دﺳﺘﻪ از ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ از راه اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ آﻧﻬـﺎ را درك‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤـﺖ و داﻧـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫درﺻﺪد ذﻛﺮ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻣﻨﺒﺎب ﻣﺜﺎل و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ذﻛـﺮ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪246‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ را ﺑﻴﺎن و روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻨﻲ در اذﻫﺎن ﺗﺮﺳـﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻧﺸﺎءاﷲ‬

‫دوم‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﻔﺎت ﻛﻪ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪهاﻧﺪ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬

‫‪1‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ذات اﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ذات و وﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل و ﭘﺎك از ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،،‬ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﺪ و آن را ﺑﻔﻬﻤـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ذات و وﺟﻮد اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
l 
~
}
|
{
zy
x
w
v
u
t
s
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬

‫)ﺧﺪاﺋﻲ ﺑﺠﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و او زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار )و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را( ﻧﮕﻬﺪار اﺳـﺖ‪.‬‬
‫او را ﻧﻪ ﭼﺮﺗﻲ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﻲ ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد )و ﻫﻤﻮاره ﺑﻴﺪار اﺳﺖ و ﺳﺴـﺘﻲ و رﺧـﻮت‬
‫ﺑﺪو راه ﻧﺪارد(‪(.‬‬

‫‪
N
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪ l
S
R
Q
P
O‬ﺍﻹﺧﻼﺹ‪٤ – ١ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﻜﺘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا‪ ،‬ﺳ‪‬ﺮورِ واﻻي ﺑﺮآورﻧﺪه اﻣﻴﺪﻫﺎ و ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰاده اﺳﺖ و زاده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻛﺴﻲ ﻫﻤﺘﺎ و ﻫﻤﮕﻮن او ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﺧﺒﻴﺐرا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺷـﻌﺮ را‬
‫ﺳﺮود‪:‬‬
‫ﻱ ﺷ ‪‬ﻖ ﻛﺎﻥ ﷲ ﻣﺼﺮﻋﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺃ ‪‬‬ ‫ﻭ ﻟﺴﺖ ﺍﺑﺎﱄ ﺣﲔ ﺍﻗﺘﻞ ﺳﻠﻤﹰﺎ‬
‫ﻳﺒﺎﺭﻙ ﻋﻠﻲ ﺍﻭﺻﺎﻝ ﺷﻠﻮ ﳑﺰ‪‬ﻉ‬ ‫ﻭ ﺫﺍﻟﻚ ﰲ ﺫﺍﺕ ﺍﻹﻟﻪ ﻭ ﺇﻥ ﻳﺸﺄ‬
‫) وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم اﻧﺪك ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻛﺪام ﭘﻬﻠﻮﻳﻢ روي‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓـﺪاﻛﺎري ﺑﻤﻨﻈـﻮر ﺧﺸـﻨﻮدي ذات ﺣﻀـﺮت ﺣـﻖ اﺳـﺖ اﮔـﺮ او‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ و ﭘﺎره ﺷﺪه را ﺑﺎ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪247‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺻﻔﺎت او ﺑﺎ ﺻـﻔﺎت‬

‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣـﻞ ﺗـﺮ از او‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ آﻓﺮﻳﺪه اي ﻟﺰوﻣﺎً ﻧﻘﺼﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﻫﻤـﺎن ﻧﻴـﺎز و‬
‫ﺣﺎﺟﺖ او ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ ﻧﻔﻲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺟﻬـﺎن ﻧﻈـﺎرت ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ زاد و وﻟﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺎﻳﺪ(‪(.‬‬

‫‪2‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‬

‫ﺧﺪا و داراي ﻧﻔﺲ و ﺟﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم ﻛﻤﺎل و ﺷﻜﻮه اوﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺲ اوﻫﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ روح وﺟﺎن آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ درﻣﺤﻜﻢ ﻛﺘﺎﺑﺶ درﺑﺎره ﻧﻔﺲ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
]
\


[
ZY
X
W
V
U
T
S
R
m‬‬

‫^
_`
‪
k
j


i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪ l
o
n
m
l‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٥٤ :‬‬
‫)ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت )ﻗﺮآن( ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ )ﺑـﺮاي اﺣﺘﺮاﻣﺸـﺎن( ﺑﺪﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬درودﺗﺎن ﺑﺎد! )ﺷﻤﺎ را ﻣﮋده ﺑﺎد ﻛﻪ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ )از روي ﻟﻄـﻒ( ﺑـﺮ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ‬
‫رﺣﻤﺖ واﺟﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ )و رﺣﻤﺖ ﻓـﺮاوان و ﺑﻴﻜـﺮاﻧﺶ ﻣﻘﺘﻀـﻲ آن اﺳـﺖ( ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮﻛﺲ از ﺷﻤﺎ از روي ﻧﺎداﻧﻲ )اﻧﺴﺎﻧﻲ( دﭼﺎر ﻟﻐﺰﺷﻲ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻮﺑـﻪ ﻛـﺮد‬
‫)و ﻧﺎدﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻛﺮﻳﻤﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺸﺖ و اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان( و اﺻـﻼح‬
‫ﻛﺮد )ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬر ﺗﻘﺼﻴﺮ او را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد( ﭼﺮا ﻛﻪ او آﻣﺮزﮔﺎر )ﺑﻨﺪﮔﺎن و( ﻣﻬﺮﺑﺎن )در‬
‫ﺣﻖ ﻫﻤﮕﺎن( اﺳﺖ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪248‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﻪ ﻓﻮق ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ و رﺣﻤـﺖ را ﺑـﺮ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﺧﻮد واﺟﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در آﻳﺔ دﻳﮕﺮي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
rq
p
o
n

ml
k
ji
h
g
f
e
d
m‬‬

‫‪
l y
x
w

v
u
t
s‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٢ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از آن ﻛﻴﺴﺖ؟ )از زﺑﺎن ﻓﻄﺮت‪ ‬آﻧﺎن( ﺑﮕﻮ‪ :‬از‬
‫آن ﺧﺪا اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﻮ از روي ﺗﻔﻀّﻞ و ﺗﻠﻄّﻒ( رﺣﻤﺖ )ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را( ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧـﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻫﺮﻛﻪ از روي اﻳﻤﺎن دﺳﺖ دﻋﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻮي رﺣﻤـﺎن ﺑـﺮدارد از آﺳـﺘﺎن‬
‫ﻳﺰدان ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮدد(‪ .‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ‪ ‬و ﮔﻤﺎﻧﻲ ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮد‬
‫ﻣﻲآورد )و آن ﮔﺎه ﭘﺎداش و ﭘﺎداﻓﺮه ﻫﻤﮕﺎن را ﻣﻲدﻫﺪ(‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮمص ‪ -‬در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ -‬ﺑﺨﺸـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫آﻳﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﳌﹼﺎ ﻗﻀﻲ ﺍﷲ ﺍﳋﻠﻖ ﻛﺘﺐ ﻛﺘﺎﺑﹰﺎ ﻓﻬﻮ ﻋﻨﺪﻩ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺮﺵ‪:‬ﺇﻥ ﺭﲪﱵ ﺗﺴﺒﻖ ﻏﻀـﱯ« و‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ» ﺗﻐﻠﺐ ﻏﻀﻲ«‪) ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ(‬
‫)زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻓﺮﻳـﺪن ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﺶ ﻓـﺎرغ ﺷـﺪ ﻣﻜﺘـﻮﺑﻲ را ﻧﻮﺷـﺖ و آن‬
‫ﻣﻜﺘﻮب اﻛﻨﻮن در ﻋﺮش ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در آن ﻣﻜﺘﻮب ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﺣﻤﺖ ﻣﻦ از ﻏﻀﺒﻢ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد( در رواﻳﺖ دﻳﮕـﺮ )‪ :‬رﺣﻤـﺖ ﻣـﻦ ﺑـﺮ ﺧﺸـﻤﻢ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ و ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد(‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﻔﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻴﻮه و روش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،.‬ﻋﻴﺴـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم درﺑﺎره ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫
‬ ‫»
‪
l
|
{
z
y
x
wv
u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬

‫ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪١١٦ :‬‬
‫)ﺗﻮ )ﻋﻼوه از ﻇﺎﻫﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ( از راز درون ﻣﻦ ﻫـﻢ ﺑـﺎﺧﺒﺮي‪ ،‬وﻟـﻲ ﻣـﻦ )ﭼـﻮن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻢ(‪ .‬از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداري ﺑﻲﺧﺒﺮم‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻮ داﻧﻨـﺪه رازﻫـﺎ و‬
‫ﻧﻬﺎﻧﻴﻬﺎﺋﻲ )و از ﺧﻔﺎﻳﺎ و ﻧﻮاﻳﺎي اﻣﻮر ﺑﺎﺧﺒﺮي(‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﺎت اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،726/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2364:‬‬

‫‪249‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
h
g
f
e
d
c
b
a
`
m‬ﻃﻪ‪٤١ – ٤٠ :‬‬

‫)ﺳﭙﺲ اي ﻣﻮﺳﻲ! در ﻣﻮﻋﺪي ﻛﻪ )ﺑﺮاي ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮﻣـﺎن رﺳـﺎﻟﺖ( ﻣﻘـﺪ‪‬ر ﺑـﻮد )از‬
‫‪‬ﻣﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ( ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ l
]
\
[
Z
YX
W
V
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٣٠ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از )ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ( ﺧﻮدش ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ )و ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از او‪ ،‬رﺣﻤﺖ را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ و ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﻪ ﻧﻘﻤﺖ ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ(‪(.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪارا ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ آﻧﻬﺎ رادر ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه  رواﻳﺖ ﻧﻤـﻮده اﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﻓﺮﻣﻮد‪»:‬ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱄ ﺃﻧﺎ ﻋﻨﺪ ﻇ ‪‬ﻦ ﻋﺒﺪﻱ ﰊ ﻭ ﺃﻧﺎ ﻣﻌﻪ ﺍﺫﺍ ﺫﻛﺮﱐ‪ ،‬ﻓـﺈﺍﻥ‬
‫‪١‬‬
‫ﺫﻛﺮﱐ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ﺫﻛﺮﺗﻪ ﰲ ﻧﻔﺴﻲ ﻭ ﺇﻥ ﺫﻛﺮﱐ ﰲ ﻣﻸ ﺫﻛﺮﺗﻪ ﰲ ﻣﻺ ﺧﲑ ﻣﻨﻬﻢ«‬
‫)رﺳﻮل اﷲ صﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﻨﺪهام ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪه ام ﺑﻴﺎد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎد او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻨـﺪه ام‪ ،‬در ﻧﻔـﺲ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺮا ﻳﺎد ﻛﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ در ﻧﻔﺲ ﺧﻮد او را ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ او در ﺟﻤﻊ ﻣﺮا ﻳﺎد ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ در ﺟﻤﻊ ﺑﻬﺘﺮي از ﺟﻤﻊ آﻧﺎن او را ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫‪3‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ وﺟﻪ )ﺻﻮرت( اﺳﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧــﺪ ﭼﻬــﺮه و ﺳــﻴﻤﺎﻳﻲ دارد ﻛــﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧــﻪ ﺗﺸــﺎﺑﻬﻲ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت و ﺳــﻴﻤﺎي‬
‫آﻓﺮﻳــﺪهﻫــﺎﻳﺶ ﻧــﺪارد‪ ،‬ﻣــﺎ ﺑــﻪ وﺟــﻮد رﺧﺴــﺎر ﺧــﺪاي ﺗﻌــﺎﻟﻲ اﻳﻤــﺎن آورده و آن را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد درﺑﺎره ﺳﻴﻤﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮداده و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص‬
‫ﻧﻴﺰ درﺑﺎره آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﻮه اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪،693/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2264:‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪250‬‬

‫‪ l
z
y
x
w
v
u
t
m‬ﺍﻟﺮﲪﻦ‪٢٧ :‬‬

‫)و ﺗﻨﻬﺎ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ارﺟﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺲ‪(.‬‬

‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ «
y
x
w
» :‬از ﺻﻔﺎت وﺟـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ »ذو« در ﺣﺎﻟﺖ رﻓﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎء وﺟﻪ را از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻔـﻲ ﻛـﺮده و ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‪y
x
w :‬‬

‫ﺻﻔﺖ رب اﺳﺖ ﻧﻪ ﺻﻔﺖ وﺟﻪ‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮل را رد ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ رأي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻟﻐﺖ و زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا وﺟﻪ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﻓﻮع و ﻓﺎﻋـﻞ‬
‫اﺳﺖ و ﻛﻠﻤﻪ رب ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ ﺑﻮدن ﻣﺠـﺮور اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ذوﻟﺠـﻼل واﻻﻛـﺮام‬
‫ﺻﻔﺖ رب ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻛﻠﻤﻪ ذو در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺮ ﻳﻌﻨـﻲ ذي اﻟﺠـﻼل ﻣـﻲ آﻣـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻮن ﺟﺮ ﺑﻪ ﻳﺎء اﺳﺖ ﻧﻪ واو‬
‫
‬ ‫از ﻧﺼﻮص دﻳﮕﺮي ﻛﻪ وﺟﻪ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪
l jihg f
m‬ﺍﻟﻘﺼﺺ‪٨٨ :‬‬
‫)ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ذات او ﻓﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫آﺛﺎر اﻳﻤﺎن ﺑﻪ »وﺟﻪ و رﺧﺴﺎر« ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫اﻟﻒ ـ وﺟﻪ ﺧﺪا ﻃﻠﺒﻴﺪن در اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ داﻧﺴـﺘﻴﻢ ﺑﺎﻳـﺪ دراﻧﺠـﺎم اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺧﻮد وﺟﻪ او را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻛﺘـﺎب ﺧـﻮد ﻣـﺎ را‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آن وﺟﻪ )ﺻـﻮرت( ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l jihg f
m‬ﺍﻟﻘﺼﺺ‪ ٨٨ :‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ذات او ﻓﺎﻧﻲ و ﻧـﺎﺑﻮد‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‬

‫‪ 1‬اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪ :‬ص‪21‬‬

‫‪251‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫
‬ ‫)از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل اﻧﻔﺎق و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﺎل ﺑﺮاي رﺿﺎي او اﺳﺖ‪
(.‬‬
‫‪
®
¬
«
ª
©¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
m‬‬
‫¯
‪ l
µ
´
³
²
±
°‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٣٩ :‬‬
‫)آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺑﺎ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﺗﺎ از اﻣﻮال ﻣﺮدم ﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧـﺪا ﻓﺰوﻧـﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ )و ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا از آن ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ و ﻧﺎﺑﻮدش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ(‪ ،‬و آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان زﻛﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻳﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ذات ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫داراي ﭘﺎداش ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮد را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ در اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‪ ،‬وﺟﻪ و رﺿـﺎي او‬
‫را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
c
b

a
`

_
^
]
\
[
Z
Y
m‬ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ‪٩ :‬‬

‫)ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ( ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ذات ﺧـﺪا ﺧـﻮراك‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ ﭘﺎداش و ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
m‬‬

‫ﺍﻟﻠﻴﻞ‪٢٠ – ١٩ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ او ﺣﻖ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﺪارد ﺗﺎ )ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﺶ ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻮﻳـﺪ و از‬
‫ﺳﻮي او آن( ﻧﻌﻤﺖ ﺟﺰا داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف او ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ذات ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l JI HGFEDCBA
m‬‬

‫ﺍﻟﻜﻬﻒ‪٢٨ :‬‬
‫)ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎش ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﺧﺪاي ﺧﻮد را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪) ،‬و ﺗﻨﻬﺎ رﺿﺎي( ذات او را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺘﺒﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪252‬‬

‫» ﻓﺈ ﹼﻥ ﺍﷲ ﻗﺪ ﺣﺮ‪‬ﻡ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﻳﺘﺒﻐﻴﻲ ﺑﺬﻟﻚ ﻭﺟﻪ ﺍﷲ«‪ 1‬رﺳـﻮل‬
‫اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ وﺟﻪ ودرﺿﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﻻ اﻟـﻪ اﻻ اﷲ‬
‫راﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬آﺗﺶ دوزخ را ﺑﺮ وي ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻮﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﻳﺖ ﺷﺪه وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ l
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٦٥ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺗﺎن و ﻳﺎ از زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﮕﻤﺎرد )و ﺷﻤﺎ را دﭼﺎر ﺑﻼﻫﺎي آﺳـﻤﺎﻧﻲ و ﺑﻤﺒﺎراﻧﻬـﺎي ﻫـﻮاﺋﻲ ﻳـﺎ ﺑﻼﻫـﺎي زﻣﻴﻨـﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ و آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻴﻬﺎ و اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎي ﻣﻴﻨﻬﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاد‪ ‬ﻣﻨﻔﺠﺮه ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺳﺎزد‪(.‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺍﻋﻮﺫ ﺑﻮﺟﻬﻚ« )ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم(‪ .‬ﺳـﭙﺲ در ﺑﺮاﺑـﺮ »
‪
¢‬‬
‫‪ «
¥
¤
£‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ از زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﻋـﺬاب ﺑﮕﻤـﺎرد(‪ .‬ﺑـﺎز‬
‫
‬ ‫رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻋﻮذ ﺑﻮﺟﻬﻚ« ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲآورم(‪ .‬ﺳﭙﺲ درﺑﺮاﺑﺮ
‬
‫‪
l ¬
«
ª
©
¨
§
¦
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٦٥ :‬‬
‫)ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺰد )و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣـﺮ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﻣﺸـﺘﺒﻪ‬
‫ﺷﻮد( و دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﮔﺮدﻳﺪ )و ﺟﻨﮕﻬﺎ در ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن ﺑﺮﭘـﺎ ﮔﺮداﻧـﺪ( و ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺪازد و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎزد‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺬا أﻳﺴﺮ«‪ 2‬اﻳﻦ آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻮﻗـﻊ ﺧﻮاﺑﻴـﺪن ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ اﻧﻲ اﻋﻮذ ﺑﻮﺟﻬﻚ اﻟﻜﺮﻳﻢ و ﺑﻜﻠﻤﺎﺗﻚ اﻟﺘﺎﻣﺎت ﻣﻦ ﺷـﺮّ ﻛـﻞ داﺑـﺔ اﻧـﺖ اآﺧـﺬ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺻﻴﺘﻬﺎ« رواه اﺑﻲ داود‬

‫‪ 1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪،‬ﺷﺮح ﺣﺼﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪،519/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪،425‬وﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪455/1:‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪،388/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.7406‬‬
‫‪253‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻮﺟﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲآورم و ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺎﻟﺺ و ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣـﻲآورم‪.‬‬
‫از ﺑﺪي ﻫﺮ ﺧﺰﻧﺪه اي ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺎﻟﻚ آن ﻫﺴﺘﻲ‪(.‬‬

‫ج ـ ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ وﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﻃﻠﺒﺪ‬

‫از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎسرواﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ اﺳﺘﻌﺎذ ﺑﺎﷲ ﻓﺄﻋﻴﺬوه و‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻦ ﺳﺄﻟﻜﻢ ﺑﻮﺟﻪ اﷲ ﻓﺄﻋﻄﻮه‪«.‬‬
‫ﻫﺮﻛﺲ وﺟﻪ ﺧﺪا را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داده و ﭘﻨﺎه ﻃﻠﺒﺪ او را ﭘﻨﺎه دﻫﻴﺪ و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻮﺟـﻪ‬
‫ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﺳﻮال ﻛﻨﺪ‪ ،‬او را ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫د ـ ﻃﻤﻊ و آرزوي دﻳﺪن وﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ازﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻨﮕﺎم دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺑﻌﻠﻤﻚ ﺍﻟﻐﻴﺐ‪ ،‬ﻭ ﻗﺪﺭﺗﻚ ﻋﻠﻲ ﺍﳋﻠﻖ ﺍﺣﻴﲏ ﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺧﻴـﺮﺍﹰﱄ‪ ،‬ﻭ‬
‫ﺗﻮﻓﹼﲏ ﺍﺫﺍ ﻋﻠﻤﺖ ﺍﻟﻮﻓﺎﺓ ﺧﲑﹰﺍ ﱄ‪ ،‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻭ ﺍﺳﺄﻟﻚ ﺧﺸﻴﺘﻚ ﰲ ﺍﻟﻐﻴـﺐ ﻭ ﺍﻟﺸـﻬﺎﺩﺓ ﻭ‬
‫ﺍﺳﺄﻟﻚ ﻛﻠﻤﺔ ﺍﳊﻖ ﻭ ﺍﻟﻌﺪﻝ ﰲ ﺍﻟﻐﻀﺐ ﻭ ﺍﻟﺮ‪‬ﺿﺎ ﻭ ﺍﺳﺄﺍﻟﻚ ﺍﻟﻘﺼﺪ ﰲ ﺍﻟﻔﻘﺮ ﻭ ﺍﻟﻐﲏ ﻭ‬
‫ﺍﺳﺄﻟﻚ ﻧﻌﻴﻤﹰﺎ ﻻﻳﺒﻴﺪ‪.‬ﻭ ﺃﺳﺄﻟﮏ ﻗﺮﺓ ﻋﻴﻦ ﻻﺗﻨﻘﻄﻊ‪.‬ﻭﺃﺳﺄﻟﮏ ﺍﻟﺮﺿﺎ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻘﻀﺎﺀ ﻭﺃﺳﺄﻟﮏ‬
‫ﺑﺮﺩ ﺍﻟﻌﻴﺶ ﺑﻌﺪ ﺍﳌﻮﺕ‪.‬ﻭ ﺃﺳﺄﻟﮏ ﻟﺬﻅ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺇﻟﯽ ﻭﺟﻬﮏ‪.‬ﻭ ﺃﺳـﺄﻟﮏ ﺍﻟﺸـﻮﻕ ﺍﻟـﯽ‬
‫ﻟﻘﺎﺋﮏ ﻓﯽ ﻏﻴﺮ ﺿﺮﺍﺀ ﻣﻀﺮﺓ‪ ،‬ﻭ ﻻ ﻓﺘﻨﺔ ﻣﻀﻠﺔ ﺍﻟﻠﹼﻬ ‪‬ﻢ ﺯ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ ﺑﺰﻳﻨﺔ ﺍﻹﻳﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻭ ﺍﺟﻌﻠﻨﺎ ﻫﺪﺍﺓ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣﻬﺘﺪﻳﻦ«‬

‫‪ 1‬اﺑﻮداود‬
‫‪2‬‬
‫اﺑﻮداود در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را آورده اﺳﺖ‪.‬ﻧﮕﺎه "ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪،961/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‬
‫‪،4260‬وﺷﻴﺦ آﻟﺒﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬و در ﻛﺘﺎب اﻻﺳﻤﺎء و اﻟﺼﻔﺎت‬
‫‪،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪.306/1 :‬‬
‫‪ 3‬اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ ﻓﻲ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ :‬ص‪ 12‬و ﺳﻨﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ 280/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.1238،1237‬وﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪254‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺒﺖ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻗﺪرﺗﺖ ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺗﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ زﻧـﺪه‬
‫ﺑﻮدن را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻲداﻧﻲ ﻣﺮا زﻧﺪه ﻧﮕﻪ دار و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲ داﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳـﻮد‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﻤﻴﺮان‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! در ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬـﺎن ﺧﺸـﻴﺘﺖ را ﻧﺼـﻴﺐ ﻣـﻦ ﮔـﺮدان‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا!ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪل را در ﺧﺸﻨﻮدي و ﻏﻀﺐ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا!‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ روي واﻋﺘﺪال را در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﺛﺮوت ﻣﻨـﺪي از ﺗـﻮ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا!‬
‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺟﺎودان ﺗﻮ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺴﺮت و ﺷـﺎدي ﻣﺴـﺘﺪام را از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺧﻮﺷﻨﻮدي را در ﻫﺮ ﻓﻴﺼـﻠﻪ و ﻗﻀـﺎوﺗﻲ از ﺗـﻮ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب ﭘﺲ از ﻣﺮگ را از ﺗﻮ ﻣﺴﺌﻠﺖ دارم‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻟﺬت دﻳﺪن‬
‫و ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﺴﻮي وﺟﻪ ﺗﻮ را از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ و ﺷﻮق و ﻣﻴﻞ دﻳﺪار ﺗـﻮ را در ﻏﻴـﺮ‬
‫ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ داﻣﻨﮕﻴﺮ ﻣﻦ ﺷﻮد و ﻓﺘﻨﻪ اي ﻛﻪ ﻣﺮا ﺳﺮﮔﺮدان ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﺮا ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ اﻳﻤﺎن آراﺳﺘﻪ ﮔﺮدان و ﻣﺮا راﻫﻨﻤﺎي ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﮔﺎن ﻗﺮار ده‪(.‬‬

‫رﺳﻮل اﷲص ﻛﻠﻤﻪ اﻟﺰﻳﺎده را ﻛﻪ درآﻳـﻪ‪
l EDCBA
m :‬‬

‫ﻳﻮﻧﺲ‪ « ٢٦ :‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از آن ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ رﺧﺴﺎر و‬
‫)وﺟﻪ( ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮي از ﺣﻀﺮت ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ  ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺛﺎر و اﺣﺎدﻳﺚ در اﻳﻦ ﺑﺎره از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺻﻬﻴﺐ از رﺳـﻮل اﷲ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺍﺫﺍ ﺩﺧﻞ ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﺍﳉﻨﻆ‪ ،‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﺗﺒﺎﺭﮎ ﻭ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬ﺗﺮﻳﺪﻭﻥ ﺷﻴﺌﺎ ﺃﺯﻳﺪﮐﻢ؟‬
‫ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﺃﳌﺘﺒﻴﺾ ﻭﺟﻮﻫﻨﺎ؟ ﺃﱂ ﺗﺪﺧﻠﻨﺎ ﺍﳉﻨﺔ ؟ ﻭﺗﻨﺠﻨﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﻨـﺎﺭ؟ ﻗـﺎﻝ ﻓﻴﮑﺸـﻒ‬
‫ﺐ ﺍﻟﻴﻬﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺍﻟﯽ ﺭ‪‬ﻢ  «‬ ‫ﺍﳊﺠﺎﺏ‪ ،‬ﻓﻤﺎ ﺍﻋﻄﻮﺍﺷﻴﺌﺎ ﺃﺣ ‪‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن ﺳﻮال ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ :‬ﭼﻴـﺰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ؟‬

‫‪ 1‬اﻻﺳﻤﺎء واﻟﺼﻔﺎت‪ :‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ .‬ص‪308‬‬

‫‪255‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﮕﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣـﺎ را ﺳـﻔﻴﺪ ﻧﻜـﺮدي؟ ﻣﮕـﺮ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺎوردي و ﻣﺮا از دوزخ ﻧﺠﺎت ﻧﺪادي؟ آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮدهﻫﺎ را ﺑـﺮ ﻣـﻲدارد‪،‬‬
‫اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎ دﻳﺪن و ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﺴﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻨﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ رﺧﺴﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧـﺪاده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ رﺳـﻮل‬

‫اﷲص اﻳﻦ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮد‪.EDCB:‬‬

‫و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺟﻨﺘﺎﻥ ﻣﻦ ﻓﻀ‪‬ﺔ‪:‬ﺁﻧﻴﺘﻬﻤﺎ ﻭﻣﺎ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻭ ﺟﻨﺘﺎﻥ ﻣﻦ ﺫﻫﺐ‪ :‬ﺁﻧﺒﺘﻬﻤﺎ ﻭﻣﺎ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻭ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﻭ ﺑﻴﻦ ﺍﻥ ﻳﻨﻈﺮﻭﺍ ﺇﻟﯽ ﺭ‪‬ﻢ ﺇﻻﺭﺩﺍ ُﺀ ﺍﻟﮑﱪﻳﺎﺀ ﻋﻠﯽ ﻭﺟﻬﻪ ﻓﯽ ﺟﻨﺔ ﻋﺪﻥ«‬
‫)دو ﺑﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻇﺮوف و ﻫﺮ آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﻫﺴـﺖ از ﻧﻘـﺮه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و دو ﺑﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻇﺮوف و ﻫﺮ آﻧﭽـﻪ در آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ از ﻃـﻼ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﻮﻣﻨﺎن و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ در ﺑﻬﺸﺖ اﺑﺪي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮ روي رﺧﺴﺎر و وﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺟﺰ رداء و ﭘﺮده ﻛﺒﺮﻳﺎي او‪(.‬‬

‫ﺣﺠﺎب و ﭘﺮده روي رﺧﺴﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺇ ﹼﻥ ﺍﷲ  ﻻﻳﻨﺎﻡ ﻭ ﻻﻳﻨﺒﻐﯽ ﻟﻪ ﺍﻥ ﻳﻨﺎﻡ‪ ،‬ﻳﺨﻔﺾ ﺍﻟﻘﺴﻂ ﻭ ﻳﺮﻓﻌﻪ‪ ،‬ﻳﺮﻓﻊ ﺍﻟﻴﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻞ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﻗﺒﻞ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺣ‪‬ﺠﺎ‪‬ﺑ ‪‬ﻪ ﺍﻟﻨ‪‬ﻮﺭ)وﻓﻲ رواﻳـﺖ اﺑـﻲ‬
‫ﺍﻟﻠﻴﻞ ﻗﺒﻞ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ‪ ،‬ﻭ ﻋﻤ ﹸ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺕ ﻭﺟﻬﻪ ﻣﺎ ﺍﻧﺘﻬﯽ ﺍﻟﻴﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻪ«‬
‫ﺑﻜﺮ(» ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭ « ﻟﻮ ﮐﺸﻒ ﻷﺣﺮﻗﺖ ﺳﺒ‪‬ﺤﺎ ‪‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺑﺪ و ﺧﻮاب ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﻋـﺪل را ﺳـﺒﻚ و‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺷﺐ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ روز و ﻋﻤﻞ روز ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﺷـﺐ‪ ،‬ﺑﺴـﻮي‬
‫او ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭘﺮده ﻣﺎﻧﻊ از دﻳﺪن او‪ ،‬ﻧﻮر اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﺑﺠـﺎي ﻧـﻮر‬
‫ﻧﺎر )آﺗﺶ( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آن ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷـﻜﻮه و ﻋﻈﻤـﺖ او ﺗﻤـﺎم ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪423/130 :‬‬
‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪،161/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.179‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪256‬‬

‫اﻳﻦ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ را وي در ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻮر و ﻧﺎر ﺿﺮري ﻧﺪارد و ﺑـﻪ ﺻـﺤﺖ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎن ﻧﺎر ﺻﺎف و ﺷﻔﺎف و ﭘﺎك ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺮﺗـﻮ‬
‫آن ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﻮر اﺳﺖ و ﺑـﻪ آن ﻧـﺎر ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ و ﻧـﺎر ﻧﻴـﺰ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎر ﻣﺼﺒﺎح )ﺷﻌﻠﻪ ﭼﺮاغ( را‪ ،‬ﻧـﻮر ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮﺧﻼف ﻧـﺎر‬
‫ﻣﻈﻠﻤﻪ )آﺗﺶ ﺳﻴﺎه و ﺗﺎرﻳﻚ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎر ﺟﻬﻨﻢ )آﺗـﺶ دوزخ( ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ﻧـﻮر ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮدهﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ ادراك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎ و ﺳﻘﻒﻫﺎ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫دﻳﺪن و ادراك ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه اﺑﺮﻫﺎ و ﺳﻘﻒﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮراﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘـﺮده ﻫـﺎ ﻣـﺎﻧﻊ روﻳـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰي‪ ،‬در زﻣـﻴﻦ و‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮدهﻫـﺎ ﻣـﺎﻧﻊ رﺳـﻴﺪن‬
‫اﻧﻮار اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪» :‬ﻟﻮ ﻛﺸﻔﻪ ﻻﺣﺮﻗﺖ‬
‫ﺳﺒﺤﺎﺕ ﻭﺟﻬﻪ ﻣﺎ ﺍﻧﺘﻬﻲ ﺍﻟﻴﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻪ « اﮔﺮ ﭘﺮدهﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪﻫـﺎي‬
‫ﭼﻬﺮه او ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤـﺎم ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ( را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭘﺮده ﻧﻮري ﻳﺎ ﻧﺎري ﭘﻨﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪4‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي دو دﺳﺖ اﺳﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ دو ﺗﺎ دﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل او ﻫﺴـﺘﻨﺪ دارد‪ ،‬دﺳـﺖﻫـﺎي اوﻫـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ã
Â
Á
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٦٤ :‬‬
‫)ﺑﻠﻜﻪ دو دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺎز )و او ﺟﻮاد و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ درﺑﺎره او ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺖﻫـﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺴـﺘﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ
ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي آدم اﺑﺎ و ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪
l µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
m‬ﺹ‪٧٥ :‬‬

‫‪257‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻠﻴﺲ! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﺑﺎزداﺷﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮي ﺑـﺮاي ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪهام؟(‬

‫ﺳﺘﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ذﻛﺮ دو دﺳﺘﺶ‬

‫رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ دو دﺳﺘﺶ و اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺪا داده و ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»ﻳﺎ ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻟﺒﻴﮏ ﺭﺑﻨﺎ ﻭ ﺳﻌﺪﻳﮏ‪ ،‬ﻭ ﺍﳋﻴﺮ ﻓﯽ ﻳﺪﻳﮏ«‬
‫)اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ و در ﺧﺪﻣﺖ ﻫﺴـﺘﻴﻢ‬
‫وﻫﻤﻪ ﺧﻴﺮ وﻧﻔﻊ در دﺳﺖﻫﺎي ﺗﻮاﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم را ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬آدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم در ﺟـﻮاب‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﺒﻴﻚ و ﺳﻌﺪﻳﻚ و اﻟﺨﻴﺮ ﻛﻠﻪ ﻓﻲ ﻳﺪﻳﻚ«‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ و در ﺧـﺪﻣﺖ ﻫﺴـﺘﻴﻢ و ﻫﻤـﻪ ﺧﻴـﺮ و ﻧﻔـﻊ در دﺳـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺗﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮم ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫» ﻟﺒﻴﻚ ﻭ ﺳﻌﺪﻳﻚ ﻭ ﺍﳋﲑ ﰲ ﻳﺪﻳﻚ«‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺒﻴﻚ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﺒﻴﻚ ﻭ ﺳﻌﺪﻳﻚ ﻭ ﺍﳋﲑ ﰲ ﻳﺪﻳﻚ‬

‫ﮔﺸﺎد و ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن دﺳﺘﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن اﻫﻞ ﺟﻮد و ﺳﺨﺎوت اﺳـﺖ‪ ،‬دﺳـﺖ ﻫـﺎ را ﺑـﺮاي اﻧﻔـﺎق و ﺑﺨﺸـﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪
l Æ

Å
Ä
Ã
Â
Á
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٦٤ :‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪487/13 :‬‬
‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري‪388/11 :‬‬
‫‪ 3‬ﻣﺴﻠﻢ‪،534/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪771‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪258‬‬

‫)ﺑﻠﻜﻪ دو دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺎز )و او ﺟﻮاد و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ )و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي اﻗﺘﻀﺎء ﻛﻨﺪ( ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺐ و روز دﺳﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي از رﺳﻮل اﷲ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺍﻥ ﺍﷲ ﻳﺒﺴﻂ ﻳﺪﻩ ﺑﺎﻟﻴﻞ ﻟﻴﺘﻮﺏ ﻣﺴﯽﺀ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﻭﻳﺒﺴﻂ ﻳﺪﻩ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎﺭ ﻟﻴﺘﻮﺏ ﻫﺴـﻲﺀ‬
‫‪1‬‬
‫ﺍﻟﻴﻞ ﺣﱵ ﺗﻄﻠﻊ ﺍﻟﺸﻤﺲ ﻣﻦ ﻣﻐﺮ‪‬ﺎ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﺐ دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در روز ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و در روز دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﺷـﺐ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﺎ ﻃﻠـﻮع اﻓﺘـﺎب از ﻣﻐـﺮب‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣـﻪ‬
‫دارد‪(.‬‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺪا را ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﭼﻴـﺰي را‬
‫ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ و ﻓﺮﻣﺎن )ﻛﻦ(ﺑﺎش‪ ،‬آن را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و آن ﭼﻴـﺰ ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از اﺷﻴﺎء را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋـﺰت و‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﺼـﻮرت ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻧﻤﻮده و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دﺳـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و در ﻛﺘﺎب ﺧـﻮد ﻧـﺎم آﻧﻬـﺎ را ذﻛـﺮ ﻛـﺮده ﻳـﺎ در ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫رﺳﻮﻟﺶ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﺸﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( آدم‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪

l µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
m‬ﺹ‪٧٥ :‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪،2113/4:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.276‬‬

‫‪259‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻠﻴﺲ! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﺑﺎزداﺷﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮي ﺑـﺮاي ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪهام‪(.‬‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺰرگ و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫»ﻓﻴﺄﺗﻮﻥ ﺁﺩﻡ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﺃﻧﺖ ﺁﺩﻡ‪ ،‬ﺃﺑﻮﺍﻟﻨﺎﺱ ﺧﻠﻘﻚ ﺍﷲ ﺑﻴﺪﻩ ﻭ ﺃﺳﻜﻨﻚ ﺟﻨﺘﻪ« ﻣﺘﻔـﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‬
‫)ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺣﻀﺮت آدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم آﻣﺪه و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ آدم ﭘﺪر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻲ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻮ را آﻓﺮﻳﺪه و در ﺑﻬﺸﺖ ﺗﻮ را اﺳﻜﺎن داده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ اﺣﺘﺠﺎج آدم و ﻣﻮﺳﻲ  آﻣﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آدم ﮔﻔـﺖ‪»:‬ﺍﻧﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺍﻟﺬﻱ ﺧﻠﻘﻚ ﺍﷲ ﺑﻴﺪﻩ ﻭ ﻧﻔﺦ ﻓﻴﻚ ﻣﻦ ﺭﻭﺣﻪ«‬
‫)ﺗﻮ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد آﻓﺮﻳـﺪه و از روح ﺧـﻮد‬
‫در ﺗﻮ دﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ آدم را ﺑـﺎ دﺳـﺖ ﺧـﻮد آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫اﷲصﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم از آدم ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم ﻃﻠـﺐ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ وي را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و آن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫ﺣﻖ آدم را ﺑﻪ آدم ﻳﺎدآور ﺷﺪ و آن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از آﻓﺮﻳـﺪه ﺷـﺪن آدم ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬ذﻛﺮ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛـﻪ آدم از اﻳـﻦ ﺟﻬـﺖ از‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﺪ ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻗﺪرت ﻣـﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬آدم ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﻣﺘﻴـﺎزي‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﻤﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻗﺪرت آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧـﺪ و آﻓﺮﻳـﺪن‬
‫آدم‪ ،‬ﻣﺪﺣﻲ را ﺑﺮاي او در ﺑﺮ ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﻮه اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪69/3 :‬‬

‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﻣﺴﻠﻢ‪،2043/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.2652‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪260‬‬

‫ب ـ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮرات ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد‬

‫در ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت اﺣﺘﺠﺎج آدم و ﻣﻮﺳﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ آدم ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ  ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺍﻧﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﺍﺻﻄﻔﺎﻙ ﺍﷲ ﺑﻜﻼﻣﻪ ﻭ ﺧﻂ ﻟﻚ ﺍﻟﺘﻮﺭﺍﺕ ﺑﻴﺪﻩ(‬
‫)اي ﻣﻮﺳﻲ ﺗﻮ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺮاي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻮرات را ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪2‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﺍﺻﻄﻔﺎﻙ ﺍﷲ ﺑﻜﻼﻣﻪ ﻭﺧﻂ ﻟﻚ ﺑﻴﺪﻩ«‬

‫جـ ﻧﺎﻣﻪاي را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫از اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﳌﺎ ﻗﻀﻲ ﺍﷲ ﺍﳋﻠﻖ ﻛﺘﺐ ﻛﺘﺎﺑﹰﺎ ﻋﻨﺪﻩ‪ :‬ﻏﻠﺒﺖ ‪ -‬ﺍﻭ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺳﺒﻘﺖ ‪-‬ﺭﲪﱵ ﻏﻀـﱯ‪،‬‬
‫ﻓﻬﻮ ﻋﻨﺪﻩ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺮﺵ«‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻓﺮﻳﺪن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻢ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‬
‫»ﺇ ﹼﻥ ﺍﷲ ﮐﺘﺐ ﮐﺘﺎﺑﺎﹰﻗﺒﻞ ﺃﻥ ﻳﺨﻠﻖ ﺍﳋﻠﻖ‪:‬ﺃ ﹼﻥ ﺭﲪﺘﯽ ﺳﺒﻘﺖ ﻏﻀﺒﯽ‪ ،‬ﻓﻬﻮ ﻣﮑﺘـﻮﺏ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻋﻨﺪﻩ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺮﺵ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺶ از آﻓﺮﻳﺪن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻮﺷـﺘﻪ اي را ﻧﻮﺷـﺖ‪ :‬ﻛـﻪ رﺣﻤـﺖ ﻣـﻦ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺸﻤﻢ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﻓﻮق ﻋﺮش ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﺑﻪ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﮐﺘﺐ ﺭﺑﮑﻢ ﻋﻠﯽ ﻧﻔﺴـﻪ‬
‫ﺑﻴﺪﻩ ﻗﺒﻞ ﺍﻥ ﻳﺨﻠﻖ ﺍﳋﻠﻖ‪ :‬ﺭﲪﺘﯽ ﺳﺒﻘﺖ ﻏﻀﺒﯽ«‪) 4‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷـﻤﺎ ﭘـﻴﺶ از آﻓـﺮﻳﻨﺶ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪،891/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.3934‬وﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ 20/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.65‬‬
‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪،11 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪،6614‬وﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ 2042/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2652‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪،522/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.7554‬ودر ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪،2107/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2751‬‬
‫‪ 4‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ :‬ﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪37/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪156‬‬
‫‪261‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑـﺮ ﺧﺸـﻤﻢ ﭘﻴﺸـﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮدش در ﻛﺘﺎب "اﻟﺴﻨﻪ" ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﺎﺻﻢ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳـﺖ‪ »:‬ﳌﺎ ﻗﻀﻲ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱄ ﺍﳋﻠﻖ ﻛﺘﺐ ﺑﻴﺪﻩ ﰲ ﻛﺘﺎﺏ ﻋﻨـﺪﻩ‪.:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻏﻠﺒﺖ ﺍﻭ ﺳﺒﻘﺖ ﺭﲪﱵ ﺭﲪﱵ ﻏﻀﱯ‪ ،‬ﻓﻬﻮ ﻋﻨﺪﻩ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺮﺵ«‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺎ دﺳـﺖ ﺧـﻮد ﻧﻮﺷـﺖ‪:‬‬
‫رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻢ ﻣﻦ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ رﺣﻤﺖ ﻣـﻦ ﺑـﺮ ﺧﺸـﻢ ﻣـﻦ ﭘﻴﺸـﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬

‫د‪ -‬ﻛﺎﺷﺘﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮدش‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﺳﺄﻝ ﻣﻮﺳﯽ  ﻣﺎ ﺃﺩﻧـﯽ‬
‫ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔﻣﻨﺰﻟﺔ؟ ﻗﺎﻝ ﻫﻮ ﺭﺟﻞ ﻳﺠﻴﺊ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺃﺩﺧﻞ ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻓﻴﻘﺎﻝ ﻟﻪ‪:‬ﺍﺩﺧـﻞ‬
‫ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﺍﯼ ﺭﺏ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﻧﺰﻝ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻣﻨﺎﺯﳍﻢ‪ ،‬ﻭﺃﺧﺬﻭﺍ ﺃﺧﺬﺍ‪‬ﻢ؟ ﻓﻴﻘﺎﻝ ﻟﻪ‪ :‬ﺃﺗﺮﺿﯽ‬
‫ﺃﻥ ﻳﮑﻮﻥ ﻟﮏ ﲟﺜﻞ ﻣﻠﮏ ﻣﻦ ﻣﻠﻮﮎ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ؟ ﻓﻴﻘﻮﻝ‪:‬ﺭﺿﻴﺖ ﺭﺏ‪ ،‬ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﻟﮏ ﺫﺍﻟﮏ‪،‬‬
‫ﻭﻣﺜﻠﻪ ﻭﻣﺜﻠﻪ ﻭﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻝ ﻓﯽ ﺍﳋﺎﻣﺴﺔﮐﺮﺿﻴﺖ ﺭﺏ‪ ،‬ﻫﺬﺍ ﻟﮏ‪ ،‬ﻭﻋﺸﺮﺓ ﺍﻣﺜﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻭﻟـﮏ‬
‫ﺏ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺍﺷﺘﻬﺖ ﻧﻔﺴﮏ‪ ،‬ﻭﻟﺬﺓ ﻋﻴﻨﮏ ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﺭﺿﻴﺖ ﺭ ‪‬‬
‫ﻗﺎﻝ ﮐﻔﺄﻋﻼﻫﻢ ﻣﻨﺰﻟﺔ؟ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺍﻭﻟﺌﮏ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﺍﺭﺩﺕ ﻏﺮﺳﺖ ﮐﺮﺍﻣﺘﻬﻢ ﺑﻴﺪﯼ ﻭﺧﺘﻤﺖ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻓﻠﻢ ﺗﺮ ﻋﻴﻦ ﻭ ﱂ ﺗﺴﻤﻊ ﺍﺫ ﹲﻥ ﻭ ﱂ ﻳﺨﻄﺮ ﻋﻠﯽ ﻗﻠﺐ ﺑﺸﺮﻗﺎﻝ‪:‬ﻭ ﻣﺼـﺪﺍﻗﻪ ﻓـﯽ‬
‫ﮐﺘﺎﺏ ﺍﷲ ‬
‫‪2‬‬
‫‪l
}
|

{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
m‬‬
‫ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪١٧ :‬‬
‫)ﻣﻮﺳﻲ  از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮال ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ از ﻟﺤﺎظ رﺗﺒـﻪ و ﻣﻨﺰﻟـﺖ‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣـﺮدي اﺳـﺖ ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ اﻫـﻞ ﺑﻬﺸـﺖ وارد‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب اﻟﺴﻨﺔ ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﺎﺻﻢ‪270/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪608‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪189‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪262‬‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد وارد ﺑﻬﺸـﺖ ﺷـﻮ‪ ،‬او ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻬﺎي ﺧﻮد رﻓﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮده ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ؟ ﺑـﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد آﻳﺎ ﺗﻮ راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺪازه ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺛﺮوت داده‬
‫ﺷﻮد؟ در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫آري‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺷﻮم‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻫﻤﻪ و ﺳـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ از آن ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎر ﭘـﻨﺠﻢ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا!‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﻤﻪ و ده ﺑﺮاﺑﺮآن ﻧﻴﺰ از آن ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻫﺴﺖ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﻮ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ و ﭼﺸﻢ ﺗﻮ از آن ﻟﺬت ﺑﺒﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺸﻨﻮد ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﻮال ﻛﺮد‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻠﺤﺎظ رﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ؟ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻮ درﺑﺎره ﺷﺎن ﺳﻮال ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫درﺧﺖ ﻛﺮاﻣﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدم ﻏﺮس ﻛﺮده ام و ﺑﺮ آن ﻣﻬـﺮ زدهام )آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﺪارك دﻳﺪه ام( ﻫﻴﭻ ﭼﺸﻤﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﻳﺪه و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﺷﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺸﻨﻴﺪه و‬
‫ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﻮر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮم صدر ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺼﺪاق و ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ درﻛﺘﺎب ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
l
}
|

{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
m‬‬

‫ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪١٧ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ )ﻣﺆﻣﻨﺎن( اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫ﺷﺎديآﻓﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺮّتﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪(1 .‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ را‬
‫ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﻏﺮس ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﺠﺪه ‪17‬‬
‫‪263‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺰرﮔﻲ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ
‬

‫در ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
m‬‬
‫‪
l Ä
Ã
Â‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٦٧ :‬‬
‫آﻧﺎن آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ )اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑـﻪ ﺷـﺮك‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ( در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺒﺎره در ﻣﺸﺖ‬
‫او ﻗﺮار دارد و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ او در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪..‬‬
‫ودر ﺻــﺤﻴﺢ ﺑﺨــﺎري از ﺣﻀــﺮت اﺑــﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳــﺖ ﺷــﺪه ﻛــﻪ رﺳــﻮل‬
‫اﻛﺮمصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻳﻘﺒﺾ ﺍﷲ ﺍﻷﺭﺽ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪ ،‬ﻭﻳﻄﻮﯼ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀﺑﻴﻤﻴﻨﻪ‪ ،‬ﹼﰒ ﻳﻘﻮﻝ‪:‬ﺍﻧﺎ ﺍﳌﻠـﮏ‪ ،‬ﺍﻳـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻠﻮﮎ ﺍﻷﺭﺽ«‬
‫)روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣﻴﻦ را در ﻗﺒﻀﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و آﺳﻤﺎن را ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ و ﺑﻌﺪ اﻋﻼم ﻣﻲدارد‪) :‬ﻣﻦ ﻣﻠﻚ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﻣﻠﻮك دﻧﻴﺎ(‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲص‬
‫ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻳﻄﻮﯼ ﺍﷲ  ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﹼﰒ ﻳﺄﺧﺬﻫ ‪‬ﻦ ﺑﻴﺪﻩ ﺍﻟﻴﻤﻨﯽ ﹼﰒ ﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﺃﻧـﺎ‬
‫ﺍﳌﻠﮏ ﺃﻳﻦ ﺍﳉﺒﺎﺭﻭﻥ؟ ﺃﻳﻦ ﺍﳌﺘﮑﱪﻭﻥ ؟ ﹼﰒ ﻳﻄﻮﯼ ﺍﻷﺭﺿﻴﻦ ﺑﺸﻤﺎﻟﻪ ﰒ ﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﺃﻧﺎ ﺍﳌﻠـﮏ‬
‫ﺃﻳﻦ ﺍﳉﺒﺎﺭﻭﻥ؟ ﺃﻳﻦ ﺍﳌﺘﮑﱪﻭﻥ ؟ «‬
‫)ﺧﺪاوﻧــﺪ روز ﻗﻴﺎﻣــﺖ آﺳــﻤﺎﻧﻬﺎ را ﻣــﻲﭘﻴﭽــﺪ ﺳــﭙﺲ آﻧﻬــﺎ را در دﺳــﺖ راﺳــﺖ‬
‫ﺧﻮدﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻠـﻚ ﻫﺴـﺘﻢ ﻛﺠﺎﻳﻨـﺪ ﺳـﺘﻤﻜﺎران؟ ﻛﺠﺎﻳﻨـﺪ ﻣﻐـﺮوران و‬
‫ﻣﺘﻜﺒﺮان؟ ﺑﻌﺪ زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﻣـﻦ ﻣﻠـﻚ ﻫﺴـﺘﻢ‬
‫ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﻣﺘﻜﺒﺮان؟(‬
‫در ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را دﻳﺪم‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ روي‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪ 551/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.4812‬وﻣﺴﻠﻢ ‪ 2148/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2787‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪264‬‬

‫»ﻳﺄﺧﺬ ﺍﳉﺒﺎﺭ ﲰﻮﺍﺗﻪ ﻭﺍﺭﺿﻴﻪ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﺃﻧﺎ ﺍﷲ)ﻭﻳﻘﺒﺾ ﺃﺻﺎﺑﻌﻪ ﻭﻳﺒﺴﻄﻬﺎ(ﺃﻧﺎ‬
‫ﻂ ﻫﻮ‬
‫ﺍﳌﻠﮏ ﺣﺘﯽ ﻧﻈﺮ ﺕ ﺍﻟﯽ ﺍﳌﻨﱪ ﻳﺘﺤﺮﮎ ﻣﻦ ﺃﺳﻔﻞ ﺷﯽﺀﻣﻨﻪ ﺣﺘﯽ ﺇﻧ‪‬ﯽ ﻷﻗﻮﻝ‪ :‬ﺃﺳﺎﻗ ﹲ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺮﺳﻮﻝ ﺍﷲ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﷲ ﻫﺴﺘﻢ )اﻳﻦ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﺸﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎز وﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﻣﻦ ﻣﻠﻚ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻟﺮزه در آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻧﻜﻨـﺪ ﻣﻨﺒـﺮ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪(.‬‬

‫ﻫﺮ دو دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻳﻤﻴﻦ( راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﰒ ﻳﻄﻮﻱ ﺍﻷﺭﺿﲔ ﺑﺸﻤﺎﻟﻪ« ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣـﻴﻦﻫـﺎ را‬
‫در دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﻴﻬﻘﻲ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.:‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺰه از ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻟﻔﻆ )ﺷﻤﺎل( را درآن ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳـﺖ و ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎﻓﻊ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻘﺴﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻛﺪام از اﻳﻦ دو ﺑﺰرﮔﻮار ﻟﻔﻆ ﺷﻤﺎل )ﭼﭗ( را در آن ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫آن را ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ )اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ( ﺻﺤﻴﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صﻫﺮ دو دﺳﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﻤﻦ )راﺳﺖ( ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺇ ﹼﻥ ﺍﳌﻘﺴﻄﲔ ﻋﻨﺪﺍﷲ ﻋﻠﻲ ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻮﺭ ﻋﻠﻲ ﳝﲔ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﻭ ﻛﻠﺘﺎ ﻳﺪﻳﻪ ﳝـﲔ‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻳﻌﺪﻟﻮﻥ ﰲ ﺣﻜﻤﻬﻢ ﻭ ﺍﻫﻠﻴﻬﻢ ﻭ ﻣﺎ ‪‬ﻭﻟﹼﻮﺍ«‬
‫)از ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ )رض( رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﻣﻘﺴﻄﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎوت ﺧـﻮد ﻋـﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪ 2841/4::‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.2788‬‬

‫‪ 2‬اﻻﺳﻤﺎء و اﺻﻔﺎت ﻟﻠﺒﻴﻬﻘﻲ‪324/1 :‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪،1458/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.1827‬‬
‫‪265‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫درﺑﺎره اﻫﻞ و ﻋﻴﺎل و زﻳﺮ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﻧﺼﺎف ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬درروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻻي‬
‫ﻣﻨﺒﺮﻫﺎﺋﻲ از ﻧﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺟﺎﻧﺐ دﺳﺖ راﺳﺖ رﺣﻤﺎن)ﺧﺪا(ﻗﺮار دارﻧـﺪ و ﻫـﺮ دو‬
‫دﺳﺖ رﺣﻤﺎن)ﺧﺪا( راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ -5‬اﻧﮕﺸﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﮕﺸﺖﻫﺎﺋﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻧﮕﺸﺘﻬﺎي ﻣﺨﻠﻮﻫﺎﻳﺶ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻧﮕﺸﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم و ﺷﺄن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪه و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ صﺧﺪاوﻧـﺪ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ و زﻣﻴﻦﻫﺎ را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ و ﻛﻮه ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ و درﺧـﺖﻫـﺎ‬
‫را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ﺗﺒﺴﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻣﺒﺎرﻛﺶ دﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪ l
¼
»
º
¹
¸
m‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪:(٦٧ :‬‬
‫)آﻧﺎن آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ )اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷـﺮك‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ(‪(.‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮي آﻣﺪه ﻛﻪ »ﻓﻀﺤﻚ رﺳﻮل اﷲ صﺗﻌﺠﺒﺎ وﺗﺼﺪﻳﻘﺎ«‬
‫)ﺗﺒﺴﻢ رﺳﻮل اﷲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻌﺠﺐ و ﺗﺼﺪﻳﻖ آن ﻣﺮد ﺑﻮد‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﻌﺎص رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ رﺳـﻮل اﷲص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ان ﻗﻠﻮب ﺑﻨﻲ آدم ﻛﻠﻬﺎ ﺑﻴﻦ أﺻﺒﻌﻴﻦ ﻣﻦ أﺻﺎﺑﻊ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻛﻘﻠﺐ واﺣﺪ ﻳﺼـﺮّﻓﻪ‬
‫ﻛﻴﻒ ﻳﺸﺎء‪ ،‬ﺛﻢ ﻗﺎل ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺼﻼه و اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﻟﻠﻬﻢ ﻣﺼﺮف اﻟﻘﻠـﻮب ﺻـﺮف ﻗﻠﻮﺑﻨـﺎ اﻟـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻃﺎﻋﺘﻚ«‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪،2040/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪2655‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪266‬‬

‫)دﻟﻬﺎي ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻣﻴﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ از اﻧﮕﺸﺖﻫﺎي رﺣﻤﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ‬
‫دل‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣـﻲﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ رﺳـﻮل اﷲصﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺗﻮ ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬دلﻫﺎي ﻣﺎ را ﺑﺴﻮي ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﮕﺮدان‪(.‬‬

‫‪6‬ـ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺻﻔﺖ ﻗﺪم آﻣﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد )اﻻﺳﻤﺎء و اﻟﺼﻔﺎت‪:‬درص‪ (348‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻗﺪم ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ از ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﻳﺖ ازﺣﻀﺮت اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺏ ﺍﻟﻌﺰ‪‬ﺓ ﻗﺪﻣﻪ‪،‬‬
‫»ﺍﻥ ﺍﻟﻨﱯ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻻﺗﺰﺍﻝ ﺟﻬﻨﻢ ﺗﻘﻮﻝ‪ :‬ﻫﻞ ﻣﻦ ﻣﺰﻳﺪ ﺣﱵ ﻳﻀﻊ ﻓﻴﻬﺎ ﺭ ‪‬‬
‫ﻓﺘﻘﻮﻝ‪ :‬ﻗﻂ‪ ،‬ﻗﻂ ﻭ ﻋﺰﺗﻚ ﻭ ﻳ‪‬ﺰﻭ‪‬ﻱ ﺑﻌﻀﻬﺎ ﺍﱄ ﺑﻌﺾ‪«.‬وﻓﻲ ﺑﻌﺾ اﻟﺮواﻳﺎت»ﻭﻻ ﻳﺰﺍﻝ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﯽ ﺍﳉﻨﺔ ﻓﻀ ﹲﻞ ﺣﺘﯽ ﻳﻨﺸﯽﺀﺍﷲ ﳍﺎ ﺧﻠﻘﺎ‪ ،‬ﻓﻴﺴﮑﻨﻬﻢ ﻓﻀﻞ ﺍﳉﻨﺔ«‬
‫) دوزخ ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗـﺪم ﻣﺒـﺎرﻛﺶ را‬
‫در آن ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﺲ و اﺟﺰاء دوزخ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت آﻣﺪه ﻛﻪ‪:‬ﻫﻤـﻮاره در ﺑﻬﺸـﺖ ﻓﻀـﻞ و ﺑﺮﺗـﺮي وﺟـﻮد دارد ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي آن ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و آﻧﻬﺎ رادر آﻧﺠﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬
‫‪2‬ـ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﲢﺎﺟ‪‬ﺖ ﺍﳉﻨﺔ ﻭﺍﻟﻨﺎﺭ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻟﺖ ﺍﻟﻨﺎﺭ‪ :‬ﺍﻭﺛﺮﺕ ﺑﺎ ﳌﺘﮑﱪﻳﻦ ﻭﺍﳌﺘﺠﱪﻳﻦ‪ ،‬ﻭﻗﺎﻟﺖ ﺍﳉﻨـﺔ‬
‫ﻓﻤﺎ ﻟﯽ ﻻ ﻳﺪﺧﻠﻨﯽ ﺍﻟﹼﺎﺿﻌﻔﺎ ُﺀ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻭﺳﻘﻄﻬﻢ ﻭﻏ ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻗﺎﻝ ﺍﷲ ﻟﻠﺠﻨﺔ «ﺍﻧﺖ ﺭﲪﺘـﯽ‬
‫ﮏ ﻣﻦ ﺃﺷﺎﺀ ﻣﻦ ﻋﺒﺎﺩﯼ‪ ،‬ﻭﻗﺎﻝ ﻟﻠﻨﺎﺭ‪ :‬ﺇﻧ‪‬ﻤﺎ ﺍﻧﺖ ﻋﺬﺍﺑﯽ ﺃﹸﻋﺬﺏ ﺑﮏ ﻣﻦ ﺃﺷـﺎﺀ‬ ‫ﺍﺭﺣﻢ ﺑ ‪‬‬
‫ﻸ ﺣﺘﯽ ﻳﻀﻊ ﺍﷲ – ﺗﺒـﺎﺭﮎ‬ ‫ﻣﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎﺩﯼ‪ ،‬ﻭﻟﮑ ﱢﻞ ﻭﺍﺣﺪﺓ‪‬ﻣﻨﮑﻤﺎ ﻣﻠﺆ‪‬ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺄﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﻓﻼ ﲤﺘ ُ‬

‫‪1‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪.595/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪4848‬و‪،4849‬وﻣﺴﻠﻢ‪،2188،2187/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪2848‬واﻳﻦ ﻟﻔﻆ‬
‫از ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪267‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻭﺗﻌﺎﻟﯽ –ﺭﺟﻠﻪ ﻓﺘﻘﻮﻝ ﻗﻂ ﻗﻂ ﻗﻂ ﻓﻬﻨﺎﻟﮏ ﲤﺘﻠﯽﺀ ﻭﻳ‪‬ﺰﻭ‪‬ﯼ ﺑﻌﻀﻬﺎ ﺇﻟﯽ ﺑﻌﺾ‪ ،‬ﻭﻻ ﻳﻈﻠﻢ‬
‫ﺍﷲ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻪ ﺍﺣﺪﺍﹰ‪ ،‬ﻭﺍﻣﺎ ﺍﳉﻨﺔ ﻓﺈ ﹼﻥ ﺍﷲ ﻳﻨﺸﯽﺀ ﳍﺎ ﺧﻠﻘﹰﺎ«‪.1‬‬
‫)ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دوزخ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮاي داﺧﻞ ﺷﺪن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﻣﻐﺮور و ﺳﺘﻤﻜﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه ام‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻔﺖ ﭼـﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺿﻌﻔﺎء و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ و ﺳـﺎده ﻟﻮﺣـﺎن‬
‫ﺟﺎي داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ ﻋﺬاب ﻣـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮ ﻋﺬاب ﻣﻲ دﻫﻢ و ﻫﺮ ﻛـﺪام از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﻮد ﺟﺎي ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دوزخ ﭘﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه دوزخ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﺲ و ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺎي ﺧﻮدش را‬
‫اﺟﺰا ء آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮ ﻛﺮدن ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﻬﺎﻳﻲ را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪3‬ـ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻣﻮرد آﻳﺔ اﻟﻜﺮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
l Ç
Æ

Å
Ä
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪) 2 ٢٥٥ :‬ﻣﻮﺿﻊ اﻟﻘﺪﻣﻴﻦ(‬

‫)اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺳﻤﻮات و اﻻرض را در آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻗـﺪﻣﻴﻦ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪7‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎق دارد‬

‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﺳﺎق ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑـﺪان اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورﻳﻢ و آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ـ زﻳﺮا ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﺳﺎق ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l ûöõôóòñðï
m‬ﺍﻟﻘﻠﻢ‪٤٢ :‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ 595/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪،4850‬وﻣﺴﻠﻢ‪،2186/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،2846‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻌﻠﻮ ﻟﻠﺬﻫﺒﻲ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪268‬‬

‫)روزي‪ ،‬ﻫﻮل و ﻫﺮاس ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺪ و ﻛﺎر ﺳﺨﺖ دﺷﻮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم از ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺮﻧﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎري ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻋﻦ ﺍﰊ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪﺭﻱ‪ ،‬ﻗﺎﻝ ﲰﻌﺖ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﻳﻜﺸﻒ ﺭﺑﻨﺎ ﻋـﻦ ﺳـﺎﻗﻪ‬
‫ﻓﻴﺴﺠﺪ ﻟﻪ ﻛﻞ ﻣﺆﻣﻦ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺔ ﻭ ﻳﺒﻘﻲ ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻳﺴﺠﺪ ﰲ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﺭﺋﺎﺀ ﻭ ﲰﻌﺔ‪ ،‬ﻓﻴﺬﻫﺐ‬
‫‪١‬‬
‫ﻟﻴﺴﺠﺪ ﻓﻴﻌﻮﺩ ﻇﻬ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ ﻃﺒﻘﹰﺎ ﻭﺍﺣﺪﹰﺍ«‬
‫)ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري  ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﺷـﻨﻴﺪم ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎق ﺧﻮد را ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺧـﺪا را ﺳـﺠﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ رﻳﺎ و ﻧﻤﻮد در دﻧﻴﺎ ﺧﺪا را ﺳﺠﺪه ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﺪا را ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ و ﻛﻤﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﺗﺨﺘـﻪ در‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻢ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺳﺎق ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﺛﺒﺎت ﺻـﻔﺖ ﻳـﺪ‪ ،‬ﺳـﻤﻊ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻔﺎت اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس  درﺑﺎره ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳـﺎق رواﻳـﺖ ﺷـﺪه ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮاد از آن ﺷﺪت اﻣﺮ اﺳﺖ ﻣﻌﺎرض ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺍﻥ ﺭﺑﻨﺎ ﻳﻜﺸﻒ ﻋﻦ ﺳـﺎﻗﻪ )ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎق ﺧﻮد را ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﺮده آن را ﺑﺮ ﻣﻲ دارد(‬
‫ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ  ﭼﻘﺪر زﻳﺒﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺴﺘﻐﻨﻲ و ﺑـﻲ ﻧﻴـﺎز ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺴﺠﻢ و ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫)ﻟﻴﺲ ﻛﻤﺜﻠﻪ ﺷﻲﺀ‪ (.‬او در ذات و ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس را ﺑﻴـﺎن ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬
‫رواﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن ﺣﺪﻳﺚ‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪664/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ ،4419‬وﻣﺴﻠﻢ‪،167/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.183‬واﻳﻦ ﻟﻔﻆ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ‪ :‬ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ‪3019/5 :‬‬
‫‪ 3‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ‪ :‬ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ ‪320/5‬‬
‫‪269‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻇﺎﻫﺮش‪ ،‬آن را ﺗﺎوﻳﻞ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺨﻦ آﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﺮآﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﺰد اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران ﺗﻌﺎرض ﻣﻴﺎن ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل اﷲ و ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎس وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا در‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﺳﺎق ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪8‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻋﺮش از ﺗﻤﺎم آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﺘـﺎب ﺧـﻮد در ﻫﻔـﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ او )ﺧﺪا( ﺑﺮﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
}
|
{
z
y
m‬ﻃﻪ‪٥ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ )ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨـﺖ ﺳـﻠﻄﻨﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺮش آﻓﺮﻳﺪه اي ازآﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﻪ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
`
_
~
}
|
{
z
yx
w
v
m‬ﺍﳊﺎﻗﺔ‪١٧ :‬‬

‫)و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در اﻃﺮاف و ﻛﻨﺎرهﻫﺎي آﺳﻤﺎن )ﺟﺪﻳﺪ آن روزي( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫در آن روز‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺮش ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ‪( .‬‬
‫
‬ ‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪ « ª©¨§ ¦¥¤ £¢¡m‬‬
‫¬®‪ l‬ﻏﺎﻓﺮ‪.٧ :‬‬
‫)آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮدارﻧﺪﮔﺎن ﻋﺮش ﺧﺪاﻳﻨﺪ و آﻧﺎن ﻛﻪ ﮔﺮداﮔﺮد آﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎس و ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮﻣﻨﺪ و ﺑﺪ‪‬و اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﻋﺮش ﺣـﺎﻣﻼﻧﻲ دارد وآﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻃﻠـﺐ‬
‫ﻣﻐﻔﺮت وآﻣﺮزش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻣﻨﻈـﻮر از‬
‫ﻋﺮش ﻣ‪‬ﻠﻚ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪270‬‬

‫»ﺍﺫﺍ ﺳﺄﻟﺘﻢ ﺍﷲ ﻓﺴﺌﻠﻮﻩ ﺍﻟﻔﺮﺩﻭﺱ ﻓﺈﻧ‪‬ﻪ ﺃﻭﺳﻂ ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻭﺃﻋﻠﻲ ﺍﳉﻨ‪‬ﻪ ﻭﻓﻮﻗﻪ ﻋﺮﺵ ﺍﻟﺮﲪﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺠ ‪‬ﺮ ﺃ‪‬ﺎﺭ ﺍﳉﻨ‪‬ﺘﺔ«‬
‫ﻭ ﻣﻨﻪ ﺗ‪‬ﻔ ‪‬‬
‫)ﻫﺮﮔﺎه از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼﻴـﺰي راﺧﻮاﺳـﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻓـﺮدوس را از وي ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮدوس وﺳﻂ ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻻي آن ﻋـﺮش رﺣﻤـﻦ ﻗـﺮار‬
‫دارد و ﻧﻬﺮﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ از آﻧﺠﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪(.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه  آﻧﺮا ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻻ ﲣﻴ‪‬ﺮﻭﻧﻴﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻥ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻳﺼﻌﻘﻮﻥ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﻓﺎﻛﻮﻥ ﺍﻭﻝ ﻣﻦ ﻳﻔﻴـﻖ‪،‬‬
‫ﻓﺈﺫﺍ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﻃﺶ ﲜﺎ ﻧﱯ ﺍﻟﻌﺮﺵ‪ ،‬ﻓﻼ ﺃﺩﺭﻱ ﺃﻛﺎﻥ ﻣﻮﺳﻲ ﻓﻴﻤﻦ ﺻﻌﻖ‪ ،‬ﻓﺄﻓﺎﻕ ﻗﺒﻠﻲ ﺃﻭ‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﺎﻥ ﳑﻦ ﺍﺳﺘﺜﲏ ﺍﷲ«‬
‫) رﺳﻮل اﷲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻧﺪﻫﻴـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺗﻤـﺎم ﻣـﺮدم‪ ،‬درروز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻴﻬﻮش ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮش ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﭘﺲ‬
‫از ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮﺳﻲ را ﻣﻲﺑﻴـﻨﻢ ﻛـﻪ در ﺟﺎﻧـﺐ ﻋـﺮش ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺟﺰء ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛـﻪ ﺑﻴﻬـﻮش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪه ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﻴﻬﻮش ﻧﺸـﺪه و از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ از‬
‫ﺑﻴﻬﻮش ﺷﺪن ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﺑﻮده و در رواﻳﺖ اﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ »:‬ﻓﺎﺫﺍ ﺍﻧﺎ ﲟﻮﺳﻲ‬
‫ﺍﺧﺬ ﺑﻘﺎﺋﻤﺔ ﻣﻦ ﻗﻮﺍﺋﻢ ﺍﻟﻌﺮﺵ«‪ 3‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪن ﻣﻮﺳـﻲ را ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺗﺨﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮش ﻳﻜﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮاﻋﺮش ﺳﻘﻒ ﻓﺮدوس اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻋﺮش ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺘﻮن وﭘﺎﻳﻪاي از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟!!‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪404/13 :‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪367/11 :‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ‪405/13‬‬
‫‪271‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫رﺳﻮل اﻛﺮم صﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ‪) :‬ﺃ ﹼﻥ ﺍﷲ ﳌﺎ ﻗﻀﻲ ﺍﳋﻠﻖ ﻛﺘﺐ ﻋﻨﺪﻩ ﻓﻮﻕ ﻋﺮﺷـﻪ ﺇ ﹼﻥ‬
‫‪١‬‬
‫ﺭﲪﱵ ﺳﺒﻘﺖ ﻏﻀﱯ(‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬روي ﻋﺮش ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‪ :‬رﺣﻤـﺖ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﻏﻀﺐ وﺧﺸﻤﻢ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‬

‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻋﺮش‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮش را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫»‪ l
¼
»
º
¹
m‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٨٦ :‬‬

‫)و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ ؟(‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺮش را ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش اﻟﻬﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫در ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺃﺫﻥ ﱄ ﺃﻥ ﺃﺣﺪﺙ ﻋﻦ ﻣﻠﻚ ﻣﻦ ﻣﻼﺋﻜﺔ ﺍﷲ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ ﲪﻠﺔ ﺍﻟﻌﺮﺵ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﲔ ﺷﺤﻤﺔ ﺃ ‪‬ﺫﻧﹺﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺍﱄ ﻋﺎﺗﻘﻪ ﻣﺴﲑﺓ ﺳﻴﻌﻤﺎﺋﺔ ﻋﺎﻡ «‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه داده اﺳﺖ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻓﺮﺷﺘﻪاي از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﺮش ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬آن ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻘﺪري ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺎﻧﻪ ﺗـﺎ ﻧﺮﻣـﻪ‬
‫دو ﮔﻮﺷﺶ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ ﻋﺮش درﺑﺮاﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻛـﻮﭼﻜﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮش‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫)ﻣﺎ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﺍﻟﺴﺒﻊ ﰲ ﺍﻟﻜﺮﺳﻲ ﺍﻻ ﻛﺤﻠﻘﺔ ﻣﻠﻘﺎﺓ ﺑﺄﺭﺽ ﻓﻼﺓ ﻭﻓﻀﻞ ﺍﻟﻌﺮﺵ ﻋﻠﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺍﻟﻜﺮﺳﻲ‪ ،‬ﮐﻔﻀﻞ ﺗﻠﮏ ﺍﻟﻔﻼﺓ ﻋﻠﯽ ﺗﻠﮏ ﺍﳊﻠﻘﺔ«‬

‫‪ 1‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،895/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.3953‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪272‬‬

‫)ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺑﻴﺎﺑﺎن‬

‫ﺑﺰرگ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺰرﮔﻲ ﻋﺮش در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻤﺎن ﺑﻴﺎﺑﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آن ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدن ﺑﺮﻋﺮش و اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش اﺳﺖ ﺗﻤﺠﻴﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﻋﺮش ﺳﺘﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
m‬‬
‫‪ l
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s‬ﻃﻪ‪٥ - ١ :‬‬
‫)ﻃﺎ‪ .‬ﻫﺎ‪) .‬اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﺗﺎ )از ﻏـﻢ اﻳﻤـﺎن ﻧﻴـﺎوردن‬
‫ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﺰدان( ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﺴﺘﻪ و رﻧﺠـﻮر ﻛﻨـﻲ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ آن را‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻨـﺪ و اﻧـﺪرز ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاﻳـﻢ ﻛـﻪ از ﺧـﺪا ﻣـﻲﺗﺮﺳـﻨﺪ )و از او اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ(‪.‬از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ )ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
P
O
N
ML
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪
d
cb
a
`
_
^
]\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q‬‬
‫‪ l
h
g
f
e‬ﺍﳊﺪﻳﺪ‪٤ :‬‬
‫)او اﺳــﺖ ﻛــﻪ آﺳــﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣــﻴﻦ را در ﺷــﺶ دوره آﻓﺮﻳــﺪ و ﺳ ـﭙﺲ ﺑــﺮ ﺗﺨــﺖ‬
‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﻛﺎﺋﻨﺎت( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ زﻣـﻴﻦ ﻧـﺎزل و از آن ﺧـﺎرج‬

‫‪ 1‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ در ﻛﺘﺎب"اﻟﻌﺮش"‪،‬وﺑﻴﻬﻘﻲ در "اﻷﺳﻤﺎء واﻟﺼﻔﺎت "واﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي وﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ ؛اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫را اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻃﺮق و راﻫﻬﺎي رواﻳﺖ آن‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬ﻧﮕﺎه ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 109‬در‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ [ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ آﻟﺒﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪273‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻪ ﭼﻴﺰ از آﺳﻤﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﺪان ﺑـﺎﻻ ﻣـﻲرود‪ .‬او در ﻫـﺮ ﻛﺠـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﭼﻨﺪﻫﺎ آﻳﻪ ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﻚ ﻋﺮش ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و ﺧـﻮد را ﺑـﺪان ﺳـﺘﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫
‪ l
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
m‬ﺍﻟﱪﻭﺝ‪.١٦ - ١٥ :‬‬
‫)و او ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺨﺖ )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ( و داراي ﻣﺠـﺪ و ﻋﻈﻤـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ و ﺑﺎﻗﺪرت ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪ l y xwvut
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪٤٢ :‬‬
‫)در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﺎً درﺻﺪد ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ )ﻳﺰدان ﺳـﺒﺤﺎن( ﺻـﺎﺣﺐ ﺗﺨـﺖ‬
‫)ﺟﻬﺎن( ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ(‬

‫‪ l
¿
¾
½
¼
»
º¹
¸
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١٢٩ :‬‬

‫)ﺑﻪ او دﻟﺒﺴﺘﻪام و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻢ را ﺑﺪو واﮔﺬار ﻛـﺮدهام و او ﺻـﺎﺣﺐ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ ﺑـﺰرگ‬
‫)ﺟﻬﺎن و ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎن( اﺳﺖ‪(.‬‬

‫»
‪ l
¿
¾
½


¼
»
º
¹
m‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٢٢ :‬‬

‫)ﻟﺬا ﻳﺰدان ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻲ ﺑﺮﺗﺮ از آن ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن )ﺑﺪو‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و( ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲراﻧﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
m :‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٨٦ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ اﺳـﺖ؟ )آﻳـﺎ‬
‫ﻣﻠﻚ ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از آن ﻛﻴﺴﺖ؟(‬
‫در ﻳﻜﻲ از ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻭ ﺃ ﹼﻥ ﺍﻟﻨ‪‬ــــﺎﺭ ﻣﺜﻮﻱ ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻨﺎ‬ ‫ﺷﻬﺪﺕ ﺑﺄ ﹼﻥ ﻭﻋﺪ ﺍﷲ ﺣﻖ‬
‫ﻭﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌــﺮﺵ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺎﳌﻴﻨــﺎ‬ ‫ﻭﺃ ﹼﻥ ﺍﻟﻌﺮﺵ ﻓﻮﻕ ﺍﳌﺎﺀﻃﺎﻑ‬

‫‪ 1‬ﺑﺮوج‪16-15 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪274‬‬

‫ﻣــــﻼﺋﮑﺔ ﺍﻹﻟــﻪ ﻣـﺴﻮﻣﻴﻨﺎ‬ ‫ﻭﲢﻤﻠﻪ ﻣـﻼﺋﮑﺔ ﮐـﺮﺍﻡ‬

‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣـﻖ اﺳـﺖ و دوزخ ﺟـﺎي ﻛـﺎﻓﺮان اﺳـﺖ و‬
‫ﻋﺮش روي آب در ﮔـﺮدش اﺳـﺖ و ﺑـﺎﻻي آن ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن ﻗـﺮار دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺰرﮔﻮار آن را ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﺪا ﻳﻮرش ﮔﺮان و ﻣﺴﻠﻂ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در ﻛﺘﺎب"ا ﻻﺳﺘﻴﻌﺎب" اﻳﻦ اﺷﻌﺎر را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده وﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ از‬
‫ﻃﺮق ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻋﺮش ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻘﺮار ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش را ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ از ﻛﻴﻔﻴـﺖ ذات‬
‫اﻟﻬﻲ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻘﺮار را در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬ﻋﺮﺑﻬﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ )ﻣﺎده اﺳﺘﻮي( را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ "ﻋﻠﻲ" ﻣﺘﻌﺪي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﻣﻌﻨﻲ زﻳـﺮا را ﻗﺼـﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ‪:1.‬‬
‫‪1‬ـ اﺳﺘﻘﺮارﻳﺎﻓﺘﻦ‪2 ،‬ـ ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ‪3‬ـ ﻓﺰوﻧﻲ و ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺘﻦ ‪4‬ـ ﺻـﻌﻮد و ﺑـﺎﻻ‬
‫رﻓﺘﻦ‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﻬﺎ اﺳﺘﻮي را ﺑـﻪ اﺳـﺘﻮﻟﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ )ﭼﻴـﺮه‬
‫ﺷﺪن( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ 2.‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻮاء را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎوﻳﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در واﻗـﻊ‬
‫ﭘﻴﺮو ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﻬﺎ ﺑﻮده و ﭼﻪ ﺳﻠﻒ ﺑﺪي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و اﺻﺤﺎب ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﺳﺘﻮاء ﻋﻠﻲ اﻟﻌﺮش را ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺛﺎﺑـﺖ داﻧﺴـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧـﻪ ﻛﻴﻔﻴﺘـﻲ ﺑـﺮاي آن ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴـﻦ‬
‫‪3‬‬
‫اﺷﻌﺮي از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و اﺻﺤﺎب ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪ 1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب"ﺷﺮح اﻟﻮاﺳﻄﻴﺔ ﻟﻠﻬﺮاس "‪ :‬ص ‪ 80‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‬

‫‪2‬ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﻴﻴﻦ‪ :‬ص‪.157،211‬‬
‫‪ 3‬ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﻴﻴﻦ‪ :‬ص‪211 ،290‬‬
‫‪275‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻫﻞ ﻟﻐﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان زﺑﺎن و ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑـﻲ‪ ،‬آﻧـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻄﺮت ﺷﺎن ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ آﻟـﻮده ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ اﺳـﺘﻮاء را ﺑـﻪ اﺳـﺘﻮﻟﻲ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮداود ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد اﺑﻦ اﻻﻋﺮاﺑﻲ ﺑﻮدم‪ .‬ﻣـﺮدي ﺑـﻪ ﻣﺤﻀـﺮ او‬
‫ﺣ ‪‬ﻤﻦُ ‪‬ﻋﻠَﻰ ا ْﻟ ‪‬ﻌﺮْشِ اﺳ‪‬ـ َﺘﻮ‪‬ى« ﭼﻴﺴـﺖ؟ اﺑـﻦ اﻻﻋﺮاﺑـﻲ در‬
‫آﻣﺪ و ﺳﺆال ﻛﺮد‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ »اﻟﺮﱠ ‪‬‬
‫ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ آن ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮدش ﺧﺒﺮ داده‪ -‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻻي ﻋﺮش‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ )ﻛﻨﻴﻪ اﺑﻦ اﻻﻋﺮاﺑﻲ اﺳﺖ( اﺳﺘﻮاء ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ اﺳـﺘﻮﻟﻲ‬
‫)ﭼﻴﺮه وﻏﺎﻟﺐ( اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﻻﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ از ﻛﺠﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ؟ ﻫﺮﮔﺰ ﻋﺮب‪) ،‬اﺳﺘﻮﻟﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺷﻲء( ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن ﺷﻲء ﺿﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﻳﻜـﻲ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد و ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬اﺳﺘﻮﻟﻲ ﻋﻠﻴﻪ( ﺑـﺮ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﭼﻴﺮه و ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻗﻮل ﻧﺎﺑﻐﻪ را ﻧﺸﻨﻴﺪه اي ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﺒﻖ ﺍﳉﻮﺍﺩ ﺇﺫﺍ ﺍﺳﺘﻮﱄ ﻋﻠﻲ ﺍﻻﻣﺪ‬ ‫ﺍﻻ ﳌﺜﻠﻚ ﺃﻭﻣﻦ ﺃﻧﺖ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻬﺞ و روش ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺘﻮاء و ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن و ﻧﻬﻲ‬
‫از ﺑﺤﺚ و ﺟﺪال در ﻣﻮرد آن‪ ،‬روش و ﺷﻴﻮه ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ از اﻣـﺎم‬
‫ﺣ ‪‬ﻤﻦُ ‪‬ﻋﻠَﻰ ا ْﻟ ‪‬ﻌﺮْشِ ا ‪‬ﺳ َﺘﻮ‪‬ى« ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ؟‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮي در اﻳﻦ آﻳﻪ » اﻟﺮﱠ ‪‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺳﺮ را ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ ﻋﺮق ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮ را ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺣ ‪‬ﻤﻦُ ‪‬ﻋﻠَﻰ ا ْﻟﻌ‪‬ـﺮْشِ اﺳ‪‬ـ َﺘﻮ‪‬ى« ﻳﻌﻨـﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬آري درﺳﺖ اﺳﺖ »اﻟﺮﱠ ‪‬‬
‫ﻋﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪان ﻣﺘﺼـﻒ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ زﻳﺮا ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳـﺖ و ﺗـﻮ اﻫـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ ﻫﺴـﺘﻲ‪) ،‬ﺳـﭙﺲ(‬
‫‪2‬‬
‫دﺳﺘﻮر داد آن ﻣﺮد را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪.249/2:‬‬
‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﺑﻴﻬﻘﻲ ‪،‬وذﻫﺒﻲ آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ‪ :‬ﻧﮕﺎه "ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻌﻠﻮ ﻟﻠﻌﻠﻲ اﻟﻐﻔﺎر" ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬ذﻫﺒﻲ‪ :‬ص‪ 141‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪131‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪276‬‬

‫»ﺍﻟﻜﻴﻒ ﻏﲑ ﻣﻌﻘﻮﻝ‪ :‬ﺍﻻﺳﺘﻮﺍﺀ ﻣﻨﻪ ﻏﲑ ﳎﻬﻮﻝ ﻭ ﺍﻻﳝﺎﻥ ﺑﻪ ﻭﺍﺟﺐ ﻭﺍﻟﺴﻮﺍﻝ ﻋﻨـﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﺪﻋﺔ«‪.‬‬
‫)ﻛﻴﻔﻴﺖ آن در داﻳﺮه ﻋﻘﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠـﺪ‪ ،‬واﺳـﺘﻮاء ﺑـﺮاي او ﺛﺎﺑـﺖ وﻗﻄﻌـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫وواﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺳﺆال در ﻣﻮرد آن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻏﻴﺮ ﻣﺠﻬﻮل( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮم اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨـﻲ ﻣﻌﻠـﻮم ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻌﻠﻮم در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﻣﻌﻨﻲ دارد ﻛﻪ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺑﻪ آن آﮔﺎه اﻧﺪ و ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺴﻴﺎري ازآﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ را از اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آن را داﻧﺴﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را در ﺟﻮاب آن‬
‫ﻣﺮد ﺳﺎﺋﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻌﻨﻲ )ﻣﻌﻠﻮم( ﺑﺎ )ﻏﻴﺮ ﻣﺠﻬﻮل( ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫـﺮدو‬
‫ﻛﻠﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ )اﻻﺳﺘﻮاء ﻣﻌﻠﻮم( ﺑﺎ )اﻻﺳﺘﻮاء ﻏﻴـﺮ ﻣﺠﻬـﻮل( از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﺮ دو ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻒ و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺟﻬﺖ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔـﻲ ﻧﻜـﺮده و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬـﺎ ﺟﻬـﺖ را ﺑـﺮاي ﺧـﺪا ﺛﺎﺑـﺖ داﻧﺴـﺘﻪ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺪان ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻗﺮار دارد واﻗﻌﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﻴﭻ ﻛـﺲ آن را اﻧﻜـﺎر ﻧﻜـﺮده‬
‫داده اﻧﺪ زﻳﺮا ﻋﺮش از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي‬ ‫اﺳﺖ و ﻋﺮش را ﺑﻪ اﺳﺘﻮا اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﻛﻴﻔﻴﺖ اﺳﺘﻮاء اﻇﻬﺎر ﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﺞ ﻛﺲ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﺳﺘﻮاء ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻟﻐﺖ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﻧﺤﻮه آن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‬
‫و ﺳﻮال درﺑﺎره آن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و در اﻳﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‬

‫‪ 1‬ﻧﮕﺎه "ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻌﻠﻮ‪ :‬ص‪ 141‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪142‬‬

‫‪ 2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﻃﺒﻲ‪219/2 :‬‬
‫‪277‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪9‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟‬

‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ او در آﺳﻤﺎن و ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
m‬‬
‫‪ l
}
|


{
z
yx
w
v
u
t‬ﺍﳌﻠﻚ‪١٧ - ١٦ :‬‬
‫)آﻳﺎ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را در اﻣﺎن ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻫﺪ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﺸﻜﺎﻓﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻓﺮو ﺑﺒﺮد و آن ﮔﺎه ﺑﻠﺮزد و ﺑﺠﻨﺒﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻜﻨﺪ؟ ﻳـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ از‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺧﻮد را در اﻣﺎن ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﻮﻓﺎن ﺷﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻤـﺎرد )و‬
‫ﺷﻤﺎ را در زﻳﺮ رﻳﮕﻬﺎي روان دﻓﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟(‪ .‬آن ﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ ﻛـﻪ ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻦ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ صﻧﻴﺰ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در آﺳـﻤﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧﺒـﺮ داده اﺳـﺖ‪ :‬در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎري از اﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري  رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ‪ »:‬ﺍﻻ ﺗﺄﻣﻨﻮﻧﻴﻲ ﻭﺃﺍﻧﺎ ﺃﻣﲔ ﻣﻦ ﰲ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﻳﺎﺗﻴﻨﻴﻲ ﺧﱪ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﺻﺒﺎﺡ ﻣﺴﺎﺀ«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا اﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻦ اﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺒﺮﻫﺎي آﺳﻤﺎن را ﻫﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮدن ﻛﻨﻴﺰي ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔـﻮاﻫﻲ داد‪.‬‬
‫ﺷﺮح اﻳﻦ داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻦ ﺣﻜـﻢ ﺳـﻠﻤﻲ ﻛﻨﻴـﺰش را ﻛـﻪ در‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪاﻧﺶ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛﺘـﻚ زد‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﭘﺸـﻴﻤﺎن ﺷـﺪ و ﻧـﺰد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪ و اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ وﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮد و ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ درﺑـﺎره آزاد ﻛـﺮدن‬
‫ﻛﻨﻴﺰش‪ ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻛﻨﻴﺰك را ﻧـﺰد ﺧـﻮد ﻃﻠﺒﻴـﺪ و از‬
‫وي ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻛﺠـﺎ اﺳـﺖ؟ ﻛﻨﻴـﺰك ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪا در آﺳـﻤﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص درﺑﺎره ﺧﻮد از او ﺳﻮال ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد ﻣﻦ ﻛﻴﺴﺘﻢ؟ ﻛﻨﻴﺰك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ رﺳﻮل‬
‫اﷲص ﻫﺴﺘﻲ‪.‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﺶ ﻓﺮﻣـﻮد‪) :‬ﺍﻋﺘﻘﻬﺎ ﻓﺎ‪‬ﺎ ﻣﻮﻣﻨﺔ( او را‬
‫‪2‬‬
‫آزاد ﻛﻦ زﻳﺮا او ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪46/8 :‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪382/1 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪278‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻴﻤﺎري را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﺎ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻋﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳـﻤﺎن اﺳـﺖ‪) :‬ﺭﺑﻨـﺎ ﺍﷲ‬
‫ﺍﻟﺬﻱ ﰲ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﺗﻘﺪﺱ ﺍﲰﻚ‪ ،‬ﺍﻣﺮ‪‬ﻙ ﰲ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﻭﺍﻷﺭﺽ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺭﲪﺘـﻚ ﰲ ﺍﻟﺴـﻤﺎﺀ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻞ ﺭﲪﺘﻚ ﰲ ﺍﻷﺭﺽ‪ ،‬ﺍﻏﻔﺮﻟﻨﺎ ﺣﻮﺑﻨﺎ ﻭ ﺧﻄﺎﻳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺍﻧﺖ ﺭﺏ ﺍﻟﻄﻴﺒﲔ‪ ،‬ﺍﻧﺰﻝ ﺭﲪـﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺭﲪﺘﻚ ﻭ ﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﺷﻔﺎﺀﻙ ﻋﻠﻲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻮﺟﻊ ﻓﻴﱪﺃ(ً‬
‫)اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ! اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺎم ﺗﻮ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺗﻮ در‬
‫زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺗﻮ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺘﺖ را در زﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﺑﺪه‪ ،‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر! ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ ﻗﺮار ﺑﺪه‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﭘﺎﻛﺎن و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬رﺣﻤﺘﻲ از رﺣﻤﺖﻫﺎي ﺧـﻮد و ﺷـﻔﺎﺋﻲ از ﺷـﻔﺎﻫﺎي ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﺎزل ﺑﻔﺮﻣﺎ ﺗﺎ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﻢ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫» ﺍﻟﺮﺍﲪﻮﻥ ﻳﺮﲪﻬﻢ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺇﺭﲪﻮﺍ ﻣﻦ ﰲ ﺍﻻﺭﺽ ﻳﺮﲪﻜﻢ ﻣﻦ ﰲ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ اﻫﻞ رﺣﻢ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ رﺣـﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻫﻞ آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ‪(.‬‬

‫در آﺳﻤﺎن ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ؟‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از در آﺳﻤﺎن ﺑﻮدن ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﻢ آﺳﻤﺎن او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ـ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ‪-‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آﺳﻤﺎن ﻋﻠﻮ و ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﻮ و ﻓﻮﻗﻴﺖ ﻣﺘﺼﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‬

‫‪ l
s
r
q
p
o
m‬ﺍﻷﻋﻠﻰ‪١ :‬‬
‫)ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻛﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر واﻻ ﻣﻘﺎم ﺧﻮد را‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪175/1 :‬‬

‫‪1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ 2084/4:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.2713‬‬
‫‪-2‬ﺗﺮﻣﺬي‪ 180/2 :‬رﻗﻢ‪1569 :‬‬
‫‪279‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪l
Ð
Ï
Î
Í
ÌË
Ê
É
ÈÇ
Æ

Å
Ä
m‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬
‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ او آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را درﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﮕﺎﻫـﺪاري آن‬
‫دو )ﺑﺮاي او ﮔﺮان ﻧﻴﺴـﺖ و( وي را درﻣﺎﻧـﺪه ﻧﻤـﻲﺳـﺎزد و او ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒـﻪ و ﺳـﺘﺮگ‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
§
¦
¥
¤
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٥٠ :‬‬
‫)ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪
l ×
Ö
Õ
Ô
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٨ :‬‬

‫)او ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﻠّﻂ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﺗﻤﺠﻴﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرش در ﻳﻜﻲ از دﻋﺎﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫)ﻭ ﺍﻧﺖ ﻓﻠﻴﺲ ﻓﻮﻗﻚ ﺷﻲﺀ(‪ 1‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت زﻳﻨﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ازواج ﭘﺎك ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص اﻓﺘﺨـﺎر ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮد ﺑﺪﻟﻴﻞ آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را در ﺑﺎﻻي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصدر آورده اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» زوﺟﻜﻦ أﻫﺎ ﻟﻴﻜﻦ وزوﺟﻨﻲ اﷲ ﻣﻦ ﻓﻮق ﺳﺒﻊ ﺳﻤﻮات«‬
‫)ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﻳﺘﺎن در زﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎرا ﺑﻪ ﻋﻘﺪﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در آورده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫ﺑﺎﻻي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺪﭘﻴﺎﻣﺒﺮ درآورده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪهاش را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼـﻮر‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﺪ و او‬
‫درآﺳﻤﺎن ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻨﺰه و ﭘﺎك و ﺑـﺎﻻ ﻣﺮﺗﺒـﻪ و واﻻ‬
‫اﺳﺖ‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
l Ä
Ã

Â
m‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٦٧ :‬‬

‫)و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ او در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪280‬‬

‫‪
l ]\  [ZYX
m‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪١٠٤ :‬‬

‫))اﻳﻦ اﻣﺮ( روزي )ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ( ﻣﺎ آﺳﻤﺎن را درﻫﻢ ﻣﻲﭘﻴﭽﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻃﻮﻣﺎر ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ‬
‫دﻻﺋﻞ زﻳﺎد و روﺷﻨﻲ‪ ،‬دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﻓﻬﺮﺳﺖ وار ﺑﺸـﺮح زﻳـﺮ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪1‬ـ دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در آﺳـﻤﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ در‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪2‬ـ دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮﻋﻠﻮ و ﺑﻠﻨﺪي او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧـﻮد ﺗﻔـﻮق‬
‫دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ دﻻﺋﻞ ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮاﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻧﺰد او ﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٢٠٦ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺮّﺑﺎن )درﮔﺎه( ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از‬
‫آن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪(.‬‬
‫و درﻣﻮرد ﺷﻬﺪاء ﻧﻴﺰﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
r
q
p
o
n
m
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٦٩ :‬‬

‫)ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن زﻧﺪهاﻧﺪ و ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن روزي داده ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬
‫و ﻧﺼﻬﺎي زﻳﺎد دﻳﮕﺮ‬
‫‪5‬ـ ﻧﺼﻬﺎي دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻀﻲ ازاﺷﻴﺎء ﺑﺴﻮي او ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﻋﻴﺴﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪
l ihgf
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٥٨ :‬‬

‫‪281‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را )از دﺳﺖ آﻧﺎن رﻫﺎﻧﺪ و ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ روزﮔﺎري ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬وي را ﻣﻴﺮاﻧﺪ و( در ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ واﻻﺋﻲ رﺳﺎﻧﺪ(‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪
l ¾
½
¼
»
º
¹
¸
m‬ﻓﺎﻃﺮ‪١٠ :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا اوج ﻣﻲﮔﻴﺮد )و ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺧﻮد را ﭘﺮواز ﻣﻲدﻫﺪ( و ﺧـﺪا‬
‫ﻛﺮدار ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد )و اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪهاش را واﻻ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ(‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ارواح ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺒﺮ داده اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ l
f
e
d
c
b
a
`
_


~
}
|
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٤٠ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت )ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎي ﮔﺴـﺘﺮده ﺟﻬـﺎﻧﻲ( ﻣـﺎ را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔـﺮدن ﻧﻬﻨـﺪ‪ ،‬درﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن ﺑﺮ روي آﻧـﺎن ﺑـﺎز ﻧﻤـﻲﮔـﺮدد )و ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑـﻲارج و اﻋﻤﺎﻟﺸـﺎن ﺑـﻲارزش‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‪(.‬‬
‫آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛـﻪ درﻫـﺎي آﺳـﻤﺎن ﺑـﺮوي ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﮔﺸـﻮده‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي درﺑﺎره ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوج ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺴﻮي ﺧﺪا‪:‬‬

‫‪ l
¹
¸
¶
µ
m‬ﺍﳌﻌﺎﺭﺝ‪٤ :‬‬
‫)ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي او )ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و( ﺑﺎﻻ ﻣﻲروﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪6‬ـ ﻧﺼﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ l
g
f
e
d
c
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٢ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﺣﻲ )آﺳـﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺣﻴـﺎتﺑﺨـﺶ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ( ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ )ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﺒﻴﺎء( ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫درﺑﺎره ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
v
u
t
s
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٩٢ :‬‬

‫)اﻳﻦ )ﻗﺮآن( ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪282‬‬

‫‪ -7‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﺋﻞ دﻳﮕﺮ دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻛﺮدن دﺳـﺖﻫـﺎ و‬
‫ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺑﺴﻮي او اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ وارد ﺷﺪه اﻧـﺪ ﻛـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اﷲص ﻣﻮﻗﻊ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﺲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺖﻫﺎ را ﺑﺴﻮي ﺑﻠﻨﺪاي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و دﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدن ﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه ا ﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ در دﻋـﺎي‬
‫ﺑﻌﺪ از وﺿﻮء ﭼﺸﻢﻫﺎ را ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬از دﻻﺋﻞ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﺳـﻮي آن‬
‫ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖﻫﺎي ﻣﺒﺎرﻛﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷـﻤﺎ )رﺳـﻮل اﷲص( وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم داده و ﺣﻖ ﻧﺼﻴﺤﺖ را ﺑﺠﺎ آوردهاﻳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﻛـﺮده و آن را ﺗﻜـﺎن ﻣـﻲ داد‪ :‬و ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ اﺷﻬﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻬﻢ اﺷﻬﺪ«‪ 1‬ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﻮ ﮔﻮاه ﺑﺎش‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ دﻻﺋﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻳـﻞ ﻫﺴـﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻤﺎء ﻛﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش در آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ او ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ و دﻋﺎي دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﻫﺮﻛﺲ را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬او از ﮔـﺮدن ﺳـﻮاري ﻧـﺪا دﻫﻨـﺪه ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬او از ﺳﺮ و راز دروﻧﻬﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬از ﺷﺎه رگ ﮔﺮدن ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮود ﻣﻲ رود و آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ از زﻣـﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻄﺮف آن ﺻـﻌﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ از ﻣﺨﻠﻮق ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪا آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻﭼﻴـﺰ در زﻣـﻴﻦ و در‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از اﺑﻮ داود‪،358/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.1905‬اﺻﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻣﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را‬
‫در آن ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ام ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ صدﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ وآن را ﺗﻜﺎن داده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪283‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫آﺳﻤﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ذر‪‬هاي ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﭼﻪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از‬
‫آن‪ ،‬او ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻠﻨﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬او اول‬
‫اﺳﺖ و آﺧﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪»-10‬ﺧﻨﺪﻳﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل«‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻨﺪد‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎور داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﺻﺤﺖ آن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻳﻢ و درﭘـﻲ داﻧﺴـﺘﻦ آن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺸﺮح زﻳﺮ وارد ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣـﻮد‪»:‬ﻳﻀﺤﮏ ﺍﷲ ﺍﻟﯽ‬
‫ﺭﺟﻠﻴﻦ ﻳﻘﺘﻞ ﺍﺣﺪﳘﺎ ﺍﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻳﺪﺧﻼﻥ ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻳﻘﺎﺗﻞ ﻫﺬﺍ ﻓﯽ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﷲ ﻓﻴ‪‬ﻘﺘﻞ‪ ،‬ﰒ ﻳﺘـﻮﺏ‬
‫‪١‬‬
‫ﺍﷲ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﻘﺎﺗﻞ ﻓﻴﺴﺘﺸﻬﺪ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي دو اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺧﻨﺪد‪ ،‬ﻫﻢ دﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣـﻲ‬
‫روﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آن دوﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در راه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺘﺎل ﻛـﺮده و ﻛﺸـﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫دﻳﮕﺮي )ﻗﺎﺗﻞ( ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ اش را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و او ﻫﻢ ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﻣﻲ رود(‪..‬‬
‫‪2‬ـ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﻲ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳـﻮل اﷲ صآﻣـﺪه و‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮد‪ ،‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ صﻧـﺰد ﻫﻤﺴـﺮان ﺧـﻮد ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻏﺬا ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد اﻣﺎ ﻏﺬا ﻧﺒﻮد‪ .‬رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺸﺐ‬
‫او را ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﺪ؟ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﺑﻌـﺪ آن ﻣـﺮد اﻧﺼـﺎري ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد رﻓﺖ و از ﻫﻤﺴﺮش ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻏـﺬا را ﺑـﺮاي آن ﻣﻬﻤـﺎن آﻣـﺎده ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ﻏﺬا ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن ﮔﺬاﺷـﺘﻪام ﭼﻴـﺰي ﻧـﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﺮد‬
‫اﻧﺼﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ و ﺑﻌﺪﭼﺮاغ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛـﻦ و ﺧﻮدﻣـﺎن اﻣﺸـﺐ‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري ‪39/6‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،2826‬وﻣﺴﻠﻢ‪ :‬در‪ ،1504/3‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.1890‬ﻋﺒﺎرت اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري‬
‫اﺳﺖ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪284‬‬

‫ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﺧﻮرﻳﻢ‪ ،‬آن ﺷﻮﻫﺮ و ﻫﻤﺴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺻﺒﺢ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲص رﻓـﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد و ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪١‬ﻭ‪٢‬‬
‫‪
l ÏÎ Í ÌËÊÉ
m‬ﺍﳊﺸﺮ‪٩ :‬‬
‫)و اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‬
‫‪ -3‬در ﺻــﺤﻴﺢ ﺑﺨــﺎري‪ ،‬در ﺣــﺪﻳﺚ ﺑﺴــﻴﺎر ﻃــﻮﻻﻧﻲ ﻛــﻪ اﺑــﻮﻫﺮﻳﺮه  از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصرواﻳﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ از آن ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬ﺑﻌﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻗﻀﺎوت‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ رو ﺑﻪ دوزخ اﺳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ از اﻫﻞ دوزخ ﻛـﻪ وارد ﺑﻬﺸـﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬آن ﻣـﺮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺻﻮرت ﻣﺮا از آﺗﺶ ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﮔﺮدان‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻌﻠﻪ و ﻟﻬﻴﺐ آﺗﺶ ﻣﺮا‬
‫رﻧﺞ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺷﺪت ﺣﺮارت آن ﻣﺮا ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ و ﺷـﺮوع‬
‫ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ات ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻲ؟ آن ﻣﺮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺗـﻮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫اي دﻳﮕﺮ را ﻣﻄﺮح ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣـﻲﺑﻨـﺪم‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را از دوزخ ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و آن را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﺳﻜﻮت ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ و ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪاي را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا ﺑﻪ درب ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﺳﺎن‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ ﻋﻬﺪ وﭘﻴﻤـﺎن ﻧﻜـﺮدي ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪاي را ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻧﻜﻨﻲ؟ واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﻓﺮزﻧﺪ آدم‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻘﺪر ﺑﺪﻋﻬﺪ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آن ﻣﺮد ﺷﺮوع ﺑﻪ دﻋﺎ ﻛﺮدن‬
‫ﻧﻤﻮده و از وي ﺧﻮاﻫﺶ و ﺗﻤﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ات را ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻲ؟ آن ﻣـﺮد‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺰت و ﺟﻼﻟﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اي ﻧﺪارم و ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﻣـﻲ‬

‫‪ 1‬اﻟﺤﺸﺮ‪90:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ‪،631/8‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.4889‬وﻣﺴﻠﻢ‪،1625/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .2054‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از‬
‫ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪285‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﻨﺪد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮي را ﻃﻠﺐ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻼﺧﺮه ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ درب ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ وﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻟﺬات و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن ﻣـﻲ‬
‫اﻓﺘﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﮕـﺮ ﻋﻬـﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﻧﺪادي ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي را از ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻲ و ﺳﺎﻛﺖ ﺑﺎﺷﻲ ؟ واي ﺑـﺮ ﺗـﻮ اي ﺑﻨـﻲ آدم‬
‫واﻗﻌﺎً ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻦ و ﺑﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر آﺧـﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﻢ و آﻧﻘﺪر دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﺗﻤﻨﺎ و اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻨﺪد و در ﭘﺎﻳﺎن داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒـﺪاﷲ اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﭼﻨـﻴﻦ آﻣـﺪه ﻛﻬﺨﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ اﮔﺮ دﻧﻴﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻢ ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺷﻮي؟ آن ﻣﺮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﻲ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺗﻮ رب اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻲ؟ رﺳـﻮل اﷲص‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ .‬ﺳﻮال ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺪه ﭼﺮا اي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪاص؟ رﺳﻮل اﷲ صﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻨﺪﻳﺪن ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ آن ﻣـﺮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﻨﻲ و ﺗﻮ رب اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻲ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺧﻨﺪﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺟﻮاب آن ﻣﺮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻣﺴﺨﺮه ﻧﻤﻲ ﻛـﻨﻢ ﻣـﻦ ﺑـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ام ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻢ‬

‫‪ -12 ،11‬ﻧﺎزل ﺷﺪن و آﻣﺪن ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫از ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪»:‬‬
‫ﻳﻨﺰﻝ ﺭﺑﻨﺎ ﮐﻞ ﻟﻴﻠﺔ ﺍﻟﯽ ﲰﺎﺀ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﺣﻴﻦ ﻳﺒﻘﯽ ﺛﻠﺚ ﺍﻟﻠﻴﻞ ﺍﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻳﻘـﻮﻝ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻳﺪﻋﻮﻧﯽ ﻓﺎﺳﺘﺠﻴﺐ ﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﺴﺄﻟﻨﯽ ﻓﺎﻋﻄﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﺴﺘﻐﻔﺮﻧﯽ ﻓﺪﻏﻔﺮ ﻟﻪ «‪.‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺮ ﺷﺐ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ دو ﺳﻮم ﺷﺐ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳـﺪ‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛـﻨﻢ؟ ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ از ﻣـﻦ‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري ‪ ،420/13‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 7437‬و ﻣﺴﻠﻢ‪،175/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪187‬‬

‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري‪ 29/3 :‬ﻋﺤﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.1145‬وﻣﺴﻠﻢ‪ 521/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ 758‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪286‬‬

‫درﺧﻮاﺳﺘﻲ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻢ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از ﻣـﻦ ﻃﻠـﺐ آﻣـﺮزش ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ او را‬
‫ﺑﻴﺎﻣﻮزم‪(.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت و دادوري ﻣﻲ‬
‫آﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ÊÉÈ ÇÆÅÄÃÂÁ À¿¾
m‬‬

‫‪
l‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢١٠ :‬‬
‫)آﻳﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ راه ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻲ ﻧﻤﻲﭘﻮﻳﻨﺪ و دﻳﻦ اﺳﻼم را ﻧﻤﻲﺟﻮﻳﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن )آﺷﻜﺎرا در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻧﺪ و( در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﺑﺎﻧﻬﺎي‬
‫اﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ )و رو در رو ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درآﻳﻨﺪ؟!(‪ .‬ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫)ﺑﺮ ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻣﺤﺎل اﻳﺸﺎن( اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ( و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
m‬‬

‫ﺍﻟﻔﺠﺮ‪٢٢ – ٢١ :‬‬
‫)ﻫﺮﮔﺰا ﻫﺮﮔﺰ! )ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ(‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺳـﺨﺖ‬
‫درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﺎف و ﻣﺴﻄّﺢ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭘﺮوردﮔـﺎرت ﺑﻴﺎﻳـﺪ و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن‬
‫ﺻﻒ ﺻﻒ ﺣﺎﺿﺮ آﻳﻨﺪ‪(.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد  رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻳﺠﻤﻊ ﺍﷲ ﺍﻻﻭﻟﻴﻦ ﻭﺍﻵﺧﺮﻳﻦ ﳌﻴﻘﺎﺕ ﻳﻮﻡ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺍﺭﺑﻌﻴﻦ ﺳﻨﺔ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺼﺔ ﺍﺑﺼـﺎﺭﻫﻢ‬
‫ﺍﻟﯽ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀﻳﻨﺘﻈﺮﻭﻥ ﻓﺼﻞ ﺍﻟﻘﻀﺎﺀ‪ ،‬ﻭﻳﻨﺰﻝ ﺍﷲ ﻓﯽ ﻇﻠ ﹴﻞ ﻣﻨﺎﻟﻐﻤـﺎﻡ ﻣـﻦ ﺍﻟـﺮﺵ ﺍﻟـﯽ‬
‫ﺍﻟﮑﺮﺳﻴﯽ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ اوﻟﻴﻦ وآﺧﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎل در‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭼﺸﻢﻫﺎ را ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﻴﺼـﻠﻪ دادن و‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﺑﺎﻧﻬﺎي اﺑﺮ از ﻋﺮش ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻛﺮﺳـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ(‪.‬‬

‫‪ 1‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده و ذﻫﻴﻲ اﺳﻨﺎد آن را ﺻﺤﻴﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪287‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -13‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺳﺨﻦ او ﺑـﺎ ﺳـﺨﻦ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ او‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺣﻀﺮت از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ‬

‫‪ l
l
k
j
i
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٧٦ - ١٦٤ :‬‬

‫)وﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺔً )از ﭘﺸﺖ ﺣﺠﺎب ﺑﺪون واﺳﻄﻪ( ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪(.‬‬
‫)ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﺎ آﻣﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ(‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و ﻣﻮﺳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ را ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺑﻴـﺎن ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
µ
´
³

²

±
°
¯
®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
m‬‬

‫¶
¸
‪
Å
ÄÃ
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º¹‬‬
‫‪ C  B  A

Î
Í
Ì
Ë


Ê
É
È
Ç

Æ‬‬

‫‪ N  M L K  J I H G  F  E D‬‬

‫‪ l O‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٤٣ – ١٤٤ :‬‬

‫)ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! )ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را( ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎي ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﺒﻴﻨﻢ )و ﺟﻤﺎل واﻻي‬
‫ﺗﻮ را ﺑﻨﮕﺮم‪ .‬ﺗﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﮔﻔﺘﺎر و دﻳﺪار ﻧﺼﻴﺒﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﺪو( ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺗـﻮ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻨﻴﻪ آدﻣﻲ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﺗﺎب دﻳﺪار ﻣﺮا ﻧﺪاري و( ﻣﺮا ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ )ﺑـﺮاي‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎب دﻳﺪن ﻣﺮا ﻧﺪاري( ﺑﻪ ﻛﻮه )ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮ ﻣﺎده و ﺑﺴـﻲ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺗﻮ اﺳﺖ( ﺑﻨﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﻠّﻲ ذات ﻣﻦ( ﺑـﺮ ﺟـﺎي ﺧـﻮد اﺳـﺘﻮار‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻧﻤـﻮد‪ ،‬آن‬
‫را درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪ و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﻬﻮش و ﻧﻘﺶ زﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻣﻨﺰّﻫﻲ )از آن ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺳﺮ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﭼﺸـﻤﺎن‬
‫دل و ﺧ‪‬ﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬ﻣﻦ )از اﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﭘﺸـﻴﻤﺎﻧﻢ و( ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدم و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦِ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل ﻳﺰدان در اﻳﻦ زﻣـﺎن(‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﺎ رﺳﺎﻟﺘﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﻢ )ﺑﺎ ﺗـﻮ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪288‬‬

‫از ﻓﺮاﺳﻮي ﺣﺠﺎب و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ( ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎن )ﻫﻢﻋﺼﺮي ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳ‪‬ﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﺎن داري( ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادهام )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮراﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﺗﻮ ﺳﭙﺮدهام‪ ،‬ﻣﺤﻜّﻢ( ﺑﺮﮔﻴﺮ و از زﻣﺮه ﺷﻜﺮﮔﺰاران )ﻧﻌﻤﺖ ﻳﺰدان( ﺑﺎش‪(.‬‬
‫
‬ ‫ﺑﺎ آدم وﺣﻮاء ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ
‬
‫‪å äãâ á àßÞÝÜÛÚÙØ
m‬‬

‫‪
læ‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٢٢ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن )ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ اﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺧﻄﺎﻛﺎري آﻧـﺎن را ﻣﺘـﺬﻛّﺮ ﺷـﺪ و(‬
‫ﻓﺮﻳﺎدﺷﺎن زد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از آن درﺧﺖ ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮدم و ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﮕﻔـﺘﻢ ﻛـﻪ اﻫـﺮﻳﻤﻦ‬
‫دﺷﻤﻦ آﺷﻜﺎرﺗﺎن اﺳﺖ )و ﺧﻴﺮ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ؟ (‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ و ﺑﺨـﺎري از اﺑـﻮﻫﺮﻳﺮه ‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪5NY" ,>Q?E " _ 6P" fQ‬‬ ‫ ‪U 3gJ M16 _ $. fQ‬‬
‫'‪U F‬‬ ‫ ‪U‬‬
‫'‪U ' d[ e[ F‬‬
‫
‪/,h "  5 ij ,Rk7 3‬‬
‫)ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪه اي را دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺟﺒﺮﻳـﻞ را ﻧـﺪا داده‪- ،‬و ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:-‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻼﻧﻲ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ او را روﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﻫﻞ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ او را دوﺳﺖ ﻣﻲ دارﻧﺪ و او را در زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺻﺪاي او را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري‬
‫از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصاﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺑﻴـﺎن ﻛـﺮده و ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﺍﺫﺍ‬
‫ﻗﻀﯽ ﺍﷲ ﺍﻻﻣﺮ ﻓﯽ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﺿﺮﺑﺖ ﺍﳌﻼﺋﮑﺔ ﺑﺎﺟﻨﺤﺘﻬﺎ ﺧﻀﻌﺎﻧﺎ ﻟﻘﻮﻟﻪ‪ ،‬ﮐﺄﻧ‪‬ﻪ ﺳﻠﺴـﻠﺔ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺻﻔﻮﺍﻥ‪ ،‬ﻓﺈﺫﺍ ﻋﻦ ﻗﻠﻮ‪‬ﻢ ﻗﺎﻟﻮﺍ‪:‬ﻣﺎﺫﺍ ﻗﺎﻝ ﺭﺑﮑﻢ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻮﺍ ﺍﳊﻖ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﺍﻟﻌﻠﯽ ﺍﻟﮑﺒﻴﺮ«‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺨﺎري‪ ،461/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،7485‬وﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2030/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ 2637‬واﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري‬
‫اﺳﺖ‬
‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري ‪ ،453/13‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.7481‬‬
‫‪289‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺑﺎﻟﻬـﺎي ﺧـﻮد را در‬
‫ﺧﻀﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻢ او ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اي از ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺳﻔﺖ‬
‫و ﻣﺤﻜــﻢ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘــﻲ ﻛــﻪ درس و وﺣﺸــﺖ از دﻟﻬــﺎي آﻧــﺎن ﺧــﺎرج ﺷــﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪،‬ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺣـﻖ و رروا را ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و او ﺑﺰرﮔـﻮار ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫
‬ ‫ﺑﺨﺎري ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق را در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ آورده اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪PONMLKJIHGFEDCBA
m‬‬

‫‪ lZYXWVUTSRQ‬ﺳﺒﺄ‪٢٣ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺪو اﺟﺎزه )ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي( دﻫﺪ )و آن ﻫﻢ ﺟﺰ ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ .‬در آن‬
‫روز اﺿﻄﺮاب و وﺣﺸﺘﻲ ﺑﺮ دﻟﻬﺎي ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن و ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻮﻧﺪﮔﺎن ﭼﻴـﺮه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و در اﻧﺘﻈﺎر اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻲ اﺟـﺎزه ﺷـﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑﺸـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ اﺿـﻄﺮاب و ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ( ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ )ﻓﺮﻣﺎن از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪا ﺻﺎدر ﻣـﻲﺷـﻮد و( ﻓـﺰع و‬
‫اﺿﻄﺮاب از دﻟﻬﺎي آﻧﺎن زاﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪).‬ﮔﺮوﻫﻲ رو ﺑـﻪ ﮔـﺮوه دﻳﮕـﺮ ﻛـﺮده ﺷـﺎدان و‬
‫ﺧﻨﺪان ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ( :‬آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ )دﺳﺘﻮري ﺻﺎدر( ﻓﺮﻣﻮد؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣـﻖ را‬
‫)ﺻﺎدر( ﻓﺮﻣﻮد )ﻛﻪ اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ( و او واﻻ و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‪( .‬‬
‫ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻓﺼـﻠﻲ در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد ﻗـﺮار داده و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﺮﻣﻮد »ﻣﺎذا ﺧﻠﻖ رﺑﻜـﻢ« ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﺮوردﮔـﺎرت ﭼـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫آﻓﺮﻳﺪ( و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ را ﻛﻪ ﻣﺴﺮوق از اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد رواﻳـﺖ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‬
‫آورده ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن»ﺍﺫﺍ ﺗﮑﻠﻢ ﺍﷲ ﺑﺎﻟﻮﺣﯽ ﲰﻊ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﻓﺈﺫﺍ ﻓﺰﻉ ﻋﻦ‬
‫ﻗﻠﻮ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭ ﺳﮑﻦ ﺍﻟﺼﻮﺕ‪ ،‬ﻋﺮﻓﻮﺍ ﺍﻧ‪‬ﻪ ﺍﳊﻖ‪ ،‬ﻭ ﻧﺎﺩﻭﺍ‪ :‬ﻣﺎ ﺫﺍ ﻗﺎﻝ ﺭﺑﮑﻢ«‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﺣﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ وﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻫﻞ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺻﺪاي او را‬
‫ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ وﭼﻮن ﺻﺪاي ﺧﺪا آرام ﺷﺪ و ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ از دﻟﻬﺎي آﻧﺎن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫و ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺻﺪا‪ ،‬ﺻﺪاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﺪا ﺳﺮداده و‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪290‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي را آورده ﻛﻪ ‪ -‬ﺳﻨﺪ آن ﻣﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ -‬ﺟـﺎﺑﺮ از ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ اﻧـﻴﺲ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاصﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻳﺤﺸﺮﺍﷲ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩﻓﻴﻨﺎﺩﻳﻬﻢ ﺑﺼﻮﺕ‪ ،‬ﻳﺴﻤﻌﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﻳﺴﻤﻌﻪ ﻣﻦ ﻗـﺮﺏ‪ :‬ﺍﻧـﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﺍﳌﻠﮏ ﺍﻧﺎ ﺍﻟﺪﻳﺎﻥ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺣﺸﺮ ﻧﻤﻮده وآﻧﻬﺎ راﺑﺎ ﺻﺪاي ﻓﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ از دور ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻨﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻨﻢ دﻳﺎن‪(.‬‬
‫ﺑﺨﺎري در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم"ﺧﻠﻖ اﻓﻌﺎل اﻟﻌﺒﺎد " درﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﺒﺼﺮه اي ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮد‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﺪاي ﺧﺪا
ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ازﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻨﻴﺪه‬
‫از دور ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن آن ﻣﺪﻫﻮش اﻓﺘﺎده و از ﺣﺎل رﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺻـﺪاي ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﺶ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري ازاﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼمص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﻳﺎ ﺍﺑﻦ ﺁﺩﻡ‪ ،‬ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﻟﺒﻴﮏ ﻭﺳﻌﺪﻳﮏ‪.‬ﻓﻴﻨﺎﺩﻳﻬﻢ ﺑﺼﻮﺕ‪ :‬ﺇ ﹼﻥ ﺍﷲ ﻳـﺄﻣﺮﮎ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺃﻥ ﲣﺮﺝ ﻣﻦ ﺃﹸﻣﺘﮏ ﺑﻌﺜﺎ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﻨﺎﺭ«‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي آدم‪ ،‬آدم در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻟﺒﻴـﻚ ﺧـﺪاﻳﺎ! در ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﻣﺘﺖ ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺮون‬
‫و ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪.452/13 :‬‬

‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري‪، 453/13:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.7483‬و‪ 441/8‬ﺷﻤﺎره‪.4741 ،‬وﻣﺴﻠﻢ ‪201/1‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ 222‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪291‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫
‪
L
K
J


I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪
[
Z
Y
X
WV
U


T
S
RQ
P
O
N
M‬‬
‫‪ l‬ﺳﺒﺄ‪٤١ - ٤٠ :‬‬
‫) )ﻳﺎدآور ﺷﻮ( روزي را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻤﻠﮕﻲ آﻧﺎن را ﮔـﺮد ﻣـﻲآورد و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن )رو در روي ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎن( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻨـﺎن ﺷـﻤﺎ را )ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻣـﻦ(‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ؟! ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻨﺰّﻫﻲ )از اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻧﺎرواﺋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺣﺖ‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎط ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ( و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻳﺎر و ﻳﺎور‬
‫ﻣﺎ ﺑﻮدهاي ﻧﻪ آﻧﺎن‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﺟﻨّﻴﺎن را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪهاﻧﺪ و اﻛﺜـﺮ آﻧـﺎن ﺑﺪﻳﺸـﺎن اﻳﻤـﺎن‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺼـﻮرت ﺗﻬﺪﻳـﺪ و ﺳـﺎﻛﺖ‬
‫وﺧﻔﻪ ﻧﻤﻮدن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
t
s
r
q
p
o
n
m
l

k
j
i
h
g
m‬‬

‫‪l
¡


~
}
|
{
z

y
x
w
v
u‬‬
‫ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٨٤ – ٨٣ :‬‬
‫)روزي )را اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ! ﻳﺎدآور ﺷﻮ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ و( ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻠّﺘﻬﺎ را ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ ﻛﻪ )در دﻧﻴﺎ( آﻳﺎت )ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎي آﺳـﻤﺎﻧﻲ و ﻣﻌﺠـﺰات ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮان‬
‫رﺑ‪‬ﺎﻧﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬـﺎﻧﻲ دالّ ﺑـﺮ وﺟـﻮد( ﻣـﺎ را ﺗﻜـﺬﻳﺐ ﻣـﻲﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ )از‬
‫ﮔﺮدآوري اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﻲ( آﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻠﺤﻖ و در ﻛﻨـﺎر ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕـﺎه داﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ )ﺑـﻪ ﭘـﺎي ﺣﺴـﺎب ﺳـﻮق‪ ،‬و در آﻧﺠـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ( ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ )ﺧـﺪا‬
‫ﺗﻮﺑﻴﺦﻛﻨﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﺪﻳﺸﺎن( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ آﻳﺎت ﻣﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛـﺮدهاﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون آن ﻛـﻪ‬
‫)ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻮده و( ﻛﺎﻣﻼً از آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ؟! اﺻﻼً )ﺷﻤﺎ در دﻧﻴﺎ( ﭼﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟ )ﻣﮕﺮ ﺑﻴﻬﻮده آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻳﺪ؟(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺳﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪:‬‬

‫‪ l
]
\
[
Z
Y
X
m‬ﻳﺲ‪٥٨ :‬‬
‫)از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎري ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺪﻳﺸﺎن درود و ﺗﻬﻨﻴ‪‬ﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪292‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧـﺪري  رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺇ ﹼﻥ ﺍﷲ ﻳﻘﻮﻝ ﻷﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ‪:‬ﻳﺎ ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪:‬ﻟﺒﻴﮏ ﻭﺳﻌﺪﻳﮏ ﻭ ﺍﳋﻴﺮ ﻓﯽ ﻳﺪﻳﮏ‬
‫ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﻫﻞ ﺭﺿﻴﺘﻢ؟ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪:‬ﻭ ﻣﺎ ﻟﻨﺎ ﻻﻧﺮﺿﯽ ﻳﺎﺭﺏ ﻭ ﻗﺪ ﺍﻋﻄﻴﺘﻨﺎ ﻣﺎ ﱂ ﺗﻌﻂ ﺃﺣـﺪﺍ‬
‫ﯼ ﺷﯽﺀ ﺃﻓﻀﻞ‬
‫ﻣﻦ ﺧﻠﻘﮏ‪ .‬ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﺃﻻ ﺃﹸﻋﻄﻴﮑﻢ ﺃﻓﻀﻞ ﻣﻦ ﺫﺍﻟﮏ؟ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻳﺎﺭﺏ ﻭ ﺍ ‪‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻂ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺑﻌﺪ ‪‬ﻩ ﺃﺑﺪﹰﺍ«‬
‫ﻣﻦ ﺫﺍﻟﮏ؟ ﻓﻴﻘﻮﻝ‪ :‬ﺃﹸﺣﻞ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺭﺿﻮﺍﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻼ ﺃﹸﺳﺨ ﹸ‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! آﻧﺎن در ﺟﻮاب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻴﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬آﻳـﺎ‬
‫راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا راﺿﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ؟ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهاﻳﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﻧﺪادهاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺪﻫﻢ؟ آﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ؟ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮدم را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ و از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺷﺪ‪(.‬‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪

Ó
Ò

Ñ
Ð

Ï
Î
Í
Ì

Ë
Ê
É
È
Ç

Æ

Å

Ä
Ã
m‬‬

‫‪ l
Õ
Ô‬ﺍﻟﻜﻬﻒ‪١٠٩ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ درﻳﺎ ﺑﺮاي )ﻧﮕﺎرش ﺷﻤﺎره و ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي( ﻣﻮﺟـﻮدات )ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ( ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺟﻮﻫﺮ ﺷﻮد‪ ،‬درﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ )ﺳﺨﻦ از ﺗﻌﺪاد و‬
‫ﺣﻘﺎﺋﻖ و رﻣﻮز( ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫـﻢ ﻫﻤﺴـﺎن آن درﻳـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻤﻚ ﺑﺪان ﺑﻴﻔﺰاﺋﻴﻢ )و ﻣﺮﻛّﺐ و ﺟﻮﻫﺮش ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ(‪(.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺨﺎري‪،487/13:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪7518‬ﻋﻮﻣﺴﻠﻤﻚ‪،2176/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪ 2829‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪293‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‬

‫ﻗﺮآن در واﻗﻊ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در آن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٦ :‬‬

‫)اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن )و ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳـﺘﻮر ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ( از ﺗﻮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ ،‬او را ﭘﻨﺎه ﺑﺪه ﺗﺎ ﻛﻼم ﺧﺪا )ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآن(‬
‫را ﺑﺸﻨﻮد )و از دﻳﻦ آﮔﺎه ﺷﻮد و راﺟﻊ ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪(.‬‬
‫در ﺟﺎﺋﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
ÂÁ
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
m‬‬
‫
‬ ‫‪
l Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
ÈÇ
Æ
Å
Ä
Ã‬‬
‫
ﺍﻟﻔﺘﺢ‪١٥ :‬‬
‫)ﺑﺎزﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﻨﺎﺋﻤﻲ )ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ داده‬
‫اﺳﺖ( ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺷﻮﻳﻢ )و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎد‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ(‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا را دﮔﺮﮔﻮن ﻛﻨﻨﺪ! )ﺧﺪا وﻋﺪه ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺧﻴﺒـﺮ‬
‫را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻔﺮ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ و ﺑﺲ(‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ )ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
m‬‬

‫‪ l
Û
Ú
Ù
Ø
×
ÖÕ

Ô
Ó
Ò‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٧ :‬‬
‫)اﮔﺮ ﻫﻤﻪ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻗﻠﻢ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬و درﻳـﺎ )ﺑـﺮاي آن ﻣﺮﻛّـﺐ‬
‫ﮔﺮدد( و ﻫﻔﺖ درﻳﺎ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺷﻮد )و ﺑﺎ آن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧـﺪا ﻳﺎدداﺷـﺖ ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﻗﻠﻤﻬﺎ ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ و ﻣﺮﻛّﺒﻬﺎ ﻣﻲﺧﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ( ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪا ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ )ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ(‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪294‬‬

‫اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬دراﻳـﻦ آﻳـﻪ از ﻋﻈﻤـﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﻲ‪،‬‬
‫اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت واﻻ و ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي از ﻛﻨﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺳﻴﺪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫)ﻻ اﺣﺼﻲ ﺛﻨﺎء ﻋﻠﻴﻚ اﻧﺖ ﻛﻤﺎ اﺛﻨﻴﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻚ(‬
‫)ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺗﻮرا ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮﻳﻢ آﻧﻄﻮرﻛﻪ ﺧﻮدت را ﺳﺘﻮده اي‪(.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
m :‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٧ :‬‬

‫)اﮔﺮ ﻫﻤﻪ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻗﻠﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬و‪(...‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم درﺧﺖﻫﺎي روي زﻣﻴﻦ ﻗﻠﻢ و درﻳﺎﻫﺎ ﺟﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻫﻔـﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﻲ و ﺟﻼل او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻗﻠﻢﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‪ ،‬درﻳﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ وﻟﻲ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﺻـﻔﺎت‪،‬‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ درﺧﺖﻫﺎي روي زﻣﻴﻦ ﻗﻠـﻢ و آب درﻳﺎﻫـﺎ ﺟـﻮﻫﺮ‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آب درﻳﺎﻫﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻗﻠﻢﻫﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺤـﻖ‬
‫
‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪ l
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
É
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪٨٥ :‬‬
‫‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﺰ داﻧﺶ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ -14‬ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ ازﻛﺎرﻫـﺎ را دوﺳـﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺸﺨﺺ را دوﺳﺖ دارد و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫را ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت وﻳﮋه اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد و‬
‫ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻔﺎت آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺘﺼﻒ ﺷـﺪن ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﺒـﺎدرت‬
‫ورزﻳﺪه و اﻋﻤﺎل و اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه را در ﺧﻮد ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎورﻳﻢ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﺑﮕـﻮﺋﻴﻢ‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،353/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.486‬‬

‫‪295‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﻪ او دوﺳﺘﺸﺎن دارد و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎري ﻣﻮرد ﻣﺤﺒـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران را دوﺳﺖ دارد‬

‫‪ l
w
v
u
t
s
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٤ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران )وﻓﺎﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻬﺪ( را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬

‫‪ l
\
[
Z
Y
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٣٤ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻫﻢ( ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد‬

‫»
‪ l
±
°
¯
®
¬
«
ª
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٢٢ :‬‬

‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران و ﭘﺎﻛﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬

‫‪ lµ´³²
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٤٦ :‬‬

‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬

‫‪ l
_
^
]
\
[
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٤٢ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ دادﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬

‫‪ l
k
j
i
h
g
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٥٩ :‬‬

‫)ﺧﺪا ﺗﻮﻛّﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪(.‬‬

‫‪
©
¨


§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
m‬‬

‫‪ l
ª‬ﺍﻟﺼﻒ‪٤ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد ﻛـﻪ در راه او ﻣﺘﺤـﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼـﻪ در ﺧـﻂ و‬
‫ﺻﻒ واﺣﺪي ﻣﻲرزﻣﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر دﻳﻮار ﺳﺮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫درﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪296‬‬

‫»ﻛﻠﻤﺘﺎﻥ ﺧﻔﻴﻔﺘﺎﻥ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ‪ ،‬ﺛﻘﻴﻠﺘﺎﻥ ﰲ ﺍﳌﻴﺰﺍﻥ ﺣﺒﻴﺘﻴﺎﻥ ﺍﱄ ﺍﻟﺮﲪﻦ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‬
‫‪١‬‬
‫ﻭ ﲝﻤﺪﻩ ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ«‬
‫)دو ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن راﺣﺖ در ﻣﻴﺰان اﻋﻤﺎل ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻧﺰد ﺣﻀـﺮت ﺣـﻖ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﻭ ﲝﻤﺪﻩ ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ«‬
‫از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫»ﺃﺣﺐ ﺍﻟﮑﻼﻡ ﺇﻟﯽ ﺍﷲ ﺍﺭﺑﻊ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭﺍﳊﻤﺪ ﷲ‪ ،‬ﻭﻻﺃﻟﻪ ﺍﻟﹼﺎ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭﺍﷲ ﺍﮐـﱪ‪،‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﻻﻳﻀﺮ‪‬ﮎ ﺑﺎﻳﻬﻦ ﺑﺪﺃﺕ «‬
‫)دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻬﺎر ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪g4  , G U 5G , $:%  , FN‬‬
‫وﺑﻪ ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﺪ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ أﺷﺒﺢ ﻋﺒـﺪاﻟﻘﻴﺲ ﮔﻔـﺖ‪) :‬ﺍﻥ ﻓﻴﻚ ﺧﺼـﻠﺘﲔ ﳛﺒـﻬﻤﺎ ﺍﷲ‪ ،‬ﺍﳊﻠـﻢ‬
‫‪3‬‬
‫ﻭﺍﻻﻧﺎﺀ ﹸﺓ(‬
‫ه)ﻣﺎﻧﺎ در ﺗﻮ دوﺧﺼﻠﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را دوﺳـﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮدﺑـﺎري و‬
‫ﻋﺪم ﺷﺘﺎب و ﻋﺠﻠﻪ‪(.‬‬
‫از ﻋﻴﺎﺩﺓ ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺐ ﻟﻘﺎﺀ ﺍﷲ ﺃﺣﺒ‪‬ﺎﷲ ﻟﻘﺎﺀﻩ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﮐﺮﻩ ﻟﻘﺎﺀ ﺍﷲ ﮐﺮﻩ ﺍﷲ ﻟﻘﺎﺀ ‪‬ﻩ«‪.‬‬
‫»ﻣﻦ ﺃﺣ ‪‬‬
‫)ﻫﺮﻛﺲ دوﺳﺖ دارد ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ دارد او را ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻼﻗﺎت ﺑـﺎ وي را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﻤﺎل‪ ،‬اﺧﻼق و ﮔﻔﺘﺎري ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صآﻧﻬﺎ را اراﺋﻪ داده و ﺧﻮد را ﺑﺪان آراﺳﺘﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪.206/11 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪،1406‬وﻣﺴﻠﻢ‪ ،2072/4‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪2694‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪.1685/3:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪2137‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ 48/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪17‬‬
‫‪ 4‬ﻣﺴﻠﻢ‪.2065/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.2684‬‬
‫‪297‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻳﻚ آﻳﻪ ﺑﻄﻮر ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫راه ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از رﺳﻮل اﻛﺮم صاﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
e
d
c
b
a


`
_
^
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٣١ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﺗـﺎ ﺧـﺪا ﺷـﻤﺎ را دوﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪارد‪(.‬‬

‫‪ - 16-15‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و زﺷﺖ را ﻣﻜﺮوه و ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ دارد‬

‫ﺑﻌﻀﻲ اﻋﻤﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪد ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻜﺮوه و ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺮوه و ﻣﺒﻐﻮض داﻧﺴﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺄن و ﻣﻘﺎم او اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻜﺮوه ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻓﺴـﺎد و ﺗﺒـﺎﻫﻲ در زﻣـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l`_~} |
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٠٥ :‬‬

‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد‪(.‬‬
‫ﻟﺬا ﻣﻔﺴﺪﻳﻦ را ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ l
ë
ê
é
è
ç
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٦٤ :‬‬
‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻔﺴﺪان و ﺗﺒﺎﻫﻜﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد‪(.‬‬
‫در ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬ﺳﺘﻤﻜﺎران‪ ،‬ﻣﺴﺮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻜﺒـﺮان‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎوزﻛﺎران‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺎران و ﻋﻴﺎﺷﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد وﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮ ﻣﻐﺮور‬
‫و ﺧﻮدﺧﻮاه ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪ را دﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
¤
£
¢
¡

m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٤٦ :‬‬
‫)اﻣ‪‬ﺎ ﺧﺪا )ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ﺟﺰ زﻳﺎن و ﺿﺮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ( ﺑﻴﺮونﺷﺪن و ﺣﺮﻛﺖﻛﺮدن آﻧﺎن را )ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻣﻴـﺪان ﻧﺒـﺮد( ﻧﭙﺴـﻨﺪﻳﺪ و‬
‫اﻳﺸﺎن را از )اﻳﻦ ﻛﺎر( ﺑﺎزداﺷﺖ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪298‬‬

‫از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺃﺑﻐﺾ ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ ﺍﻟﯽ‬
‫ﺍﷲ ﺍﻷﻟ ‪‬ﺪ ﺍﳋﺼﻴ ‪‬ﻢ«‪ )1‬ﻣﺒﻐﻮض ﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻨـﻪ ﺗـﻮز و‬
‫ﻟﺞ ﺑﺎزاﻧﺪ‪(.‬‬
‫از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪاصﺷﻨﻴﺪم ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫‪2‬‬
‫اﻧﺼﺎر ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ اﺣﺒﻬﻢ أﺣﺒﻪ اﷲ‪ ،‬وﻣﻦ اﺑﻐﻀﻬﻢ اﺑﻐﻀﻪ اﷲ«‬
‫ﻫﺮﻛﺴﻲ اﻧﺼﺎر را دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را دوﺳﺖ ﻣﻲ دارد و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ اﻧﺼﺎر‬
‫ﺑﻐﺾ ورزد‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -17‬رؤﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻧﻴﺎ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ  ﺗﻤﻨﺎي روﻳـﺖ ﺧـﺪا را ﻧﻤـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر او را ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ او را ﺑﺒﻴﻨـﺪ و ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﻮه ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺗﻮان دﻳﺪن ﺧﺪا را ﻧﺪارد‪:‬‬

‫‪
¯
®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

m‬‬
‫‪
¾
½
¼
»
º¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬
‫¿
‪
l Ã
Â
Á
À‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٤٣ :‬‬
‫)ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﺎ آﻣـﺪ و ﭘﺮوردﮔـﺎرش ﺑـﺎ او ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ‪) ،‬و‬
‫ﻛﻼﻣﻲ را ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻼم ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ذاﺗﻲ را ﻫﻢ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺜـﻞ‬
‫او ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا( ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! )ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را( ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎي ﺗﺎ ﺗـﻮ را ﺑﺒﻴـﻨﻢ )و‬
‫ﺟﻤﺎل واﻻي ﺗﻮ را ﺑﻨﮕﺮم‪ ،‬ﺗﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﮔﻔﺘﺎر و دﻳﺪار ﻧﺼﻴﺒﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﺪو( ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫)ﺗﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻨﻴﻪ آدﻣﻲ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﺗﺎب دﻳﺪار ﻣﺮا ﻧﺪاري و( ﻣﺮا ﻧﻤﻲﺑﻴﻨـﻲ و‬
‫ﻟﻴﻜﻦ )ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎب دﻳﺪن ﻣﺮا ﻧﺪاري( ﺑﻪ ﻛﻮه )ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗـﻮ‬
‫ﻣﺎده و ﺑﺴﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺗﻮ اﺳﺖ( ﺑﻨﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﻠّـﻲ ذات ﻣـﻦ( ﺑـﺮ ﺟـﺎي‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪.180/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،7188‬وﻣﺴﻠﻢ‪.2054 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪2668‬‬

‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري‪ 113/7 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،3783‬وﻣﺴﻠﻢ‪.85/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.75‬‬
 ‫‪299‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﻮد اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮه ﻧﻤﻮد‪ ،‬آن را درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪ و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﻬﻮش و ﻧﻘﺶ زﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎء درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اﷲص در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺧﺪاوﻧﺪ را روﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺧـﺪا را‬
‫روﻳﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪروﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫» ﻣﻦ ﺯﻋﻢ ﺍﻥ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﺭﺃﻱ ﺭﺑ‪‬ﻪ ﻓﻘﺪ ﺍﻋﻈﻢ ﻋﻠﻲ ﺍﷲ ﺍﻟﻔﺮﻳﺔ«‬
‫)ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ صﺧﺪاوﻧﺪ را روﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن دروغ‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره روﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻮد اﻣﺎ در‬
‫ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﺟﻬﺎن دﻳﮕـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ ﻣﺠـﺪداً و ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪي آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻞ ﺑـﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ذوب ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ! ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻌﺪ از زﻧﺪه ﺷﺪن ﻧﻤﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﻫـﻞ دوزخ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪ و زﻏﺎل ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ را از ﻧﻮ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻮاره در ﻋﺬاب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮگ ﻫﺮﮔﺰﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ارزﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ داده‬
‫اﺳﺖ و ﻛﻔﺎر از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ l
z
y
x
w
v

u
t
m‬ﺍﳌﻄﻔﻔﲔ‪١٥ :‬‬

‫)ﻫﺮﮔﺰاﻫﺮﮔﺰ! ﻗﻄﻌـﺎً اﻳﺸـﺎن در آن روز )ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻛﺎرﻫـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ( از‬
‫)رﺣﻤــﺖ( ﭘﺮوردﮔﺎرﺷــﺎن ﻣﺤــﺮوم و )از ﺑﺎرﮔــﺎه ﻗــﺮب و ﻣﻨﺰﻟــﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺷــﺎن(‬
‫ﻣﻄﺮودﻧﺪ‪(.‬‬
‫
‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﭘﺎك ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪
.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪ 159/1 :‬رﻗﻢ‪177 :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪300‬‬

‫‪ l
P

O
N
M
L
K
J
I
m‬ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪٢٣ – ٢٢ :‬‬

‫)در آن روز ﭼﻬﺮهﻫﺎﺋﻲ ﺷﺎداب و ﺷﺎداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ(‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎك واﺑﺮار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
£
¢
¡

~
}
|
{
z
m‬ﺍﳌﻄﻔﻔﲔ‪٢٣ - ٢٢ :‬‬

‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻧﻴﻜﺎن در ﻣﻴﺎن اﻧﻮاع ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻓـﺮاوان ﺑﻬﺸـﺖ ﺑﺴـﺮ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﺮد‪ .‬ﺑـﺮ‬
‫ﺗﺨﺘﻬﺎي ﻣﺠﻠّﻞ )ﺑﻬﺸﺘﻲ( ﺗﻜﻴـﻪ ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ و )ﺑـﻪ زﻳﺒﺎﺋﻴﻬـﺎ و ﻧﻌﻤﺘﻬـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر آﻧﺠـﺎ(‬
‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﺴﻮي رخ وﺻﻮرت ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻫﻤـﺎن ﻧﻌﻤـﺖ زاﺋـﺪي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ lFEDCBm‬ﻳﻮﻧﺲ‪٢٦ :‬‬
‫)ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻧﻴﻜﻮ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺸﺖ( از آن اﻳﺸﺎن اﺳـﺖ‬
‫و اﻓﺰون )ﺑﺮ آن ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﻔﺮت و رﺿﻮان اﺳﺖ( دارﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ زﻳﺎده ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
õ
ô
ó
ò
ñ
ð
ï
m‬ﻕ‪٣٥ :‬‬
‫)ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻫﺴـﺖ‪ ،‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ آن ﻧـﺰد ﻣـﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬـﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد )ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ دل ﻛﺴـﻲ ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫در رواﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺗﻮاﺗﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻣﻨـﺎن در ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ را‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪ .‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋـﺪه اي از ﻣـﺮدم از‬
‫رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺳﻮال ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧـﺪا را ﺧـﻮاﻫﻴﻢ دﻳـﺪ؟ رﺳـﻮل اﻛـﺮم‬
‫صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﻫﻞ ﺗ‪‬ﻀﺎﺭ‪‬ﻭﻥ ﰲ ﺭﺅﻳﺔ ﺍﻟﻘﻤﺮ ﻟﻴﻠﺔ ﺍﻟﺒﺪﺭ؟ « آﻳﺎ در ﺷﺐ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﺮاي روﻳﺖ ﺑﺪر‬
‫)ﻣﺎه ﺗﻤﺎم( ﻣﺸﻜﻠﻲ دارﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﻴﺮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪ »:‬ﻫﻞ ﺗ‪‬ﻀﺎﺭ‪‬ﻭﻥ‬
‫ﰲ ﺭﻭﻳﺔ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤﺲ ﻟﻴﺲ ﺩﻭ‪‬ﺎ ﺳﺤﺎﺏ؟ «آﻳﺎ در دﻳﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در روز آﻓﺘـﺎﺑﻲ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫‪301‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫دارﻳﺪ؟ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪»:‬ﻓﺈﻧ‪‬ﮑﻢ ﺗﺮﻭﻧـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﺬﺍﻟﮏ« ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎً ﺷﻤﺎ ﺧﺪا را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‪.‬‬
‫درﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺮﻳﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ  رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در ﺷﺐ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﺴﻮي ﻣﺎه ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺍﻧ‪‬ﻜﻢ ﺳﺘﺮﻭﻥ ﺭﺑﻜﻢ ﻛﻤﺎ ﺗﺮﻭﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻘﻤﺮ ﻻﺗﻀـﺎﻣ‪‬ﻮﻥ ﻓـﺈﻥ ﺍﺳـﺘﻄﻌﺘﻢ ﺍﻥ ﻻ‬
‫ﺗﻐﻠﺒﻮﺍﻋﻠﯽ ﺻﻼﺓ ﻗﺒﻞ ﻃﻠﻮﻉ ﺍﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﻭﺻﻼﺓ ﻗﺒﻞ ﻏﺮﻭﺏ ﺍﻟﺸﻤﺲ ﻓﺎﻓﻌﻠﻮﺍ«‬
‫و در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﻳﺖ ازﺻﻬﻴﺐ  آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺇﺫﺍ ﺩﺧﻞ ﺍﻫﻞ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ ﺍﳉ‪‬ﻨﺔﹶ‪ ،‬ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﺗﺒﺎﺭﮎ ﻭﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬ﺗﺮﻳﺪﻭﻥ ﺷـﻴﺌﺎ ﺃﺯﻳـﺪﮐﻢ ؟‬
‫‪٢‬‬
‫ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﺃﱂ ﺗ‪‬ﺒﻴﺾ ﻭ‪‬ﺟﻮﻫﻨﺎ؟ ﺃﱂ ﺗﺪﺧﻠﻨﺎ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ ﻭﺗ‪‬ﻨﺠﹺﻨﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؟ «‬
‫)رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ؟ آﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣـﺎ را‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﻧﻴﻚ ﻧﺎم ﻧﻜﺮدهاي؟ ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را از دوزخ رﺳﺘﮕﺎر و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺎورده اي؟‬
‫رﺳﻮل اﷲ صﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮاﻧﻊ را ﺑﺮ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨﺎن و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺣﺲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻼﻗﺎت ورؤﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫
‬ ‫ﺑﻌﺪ رﺳﻮل اﷲص اﻳﻦ آﻳﻪ راﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪
:‬‬
‫‪ lFEDCBm‬ﻳﻮﻧﺲ‪٢٦ :‬‬
‫)ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻧﻴﻜﻮ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺸﺖ( از آن اﻳﺸﺎن اﺳـﺖ‬
‫و اﻓﺰون )ﺑﺮ آن ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﻔﺮت و رﺿﻮان اﺳﺖ( دارﻧﺪ‪(.‬‬
‫در ﺑﺨــﺎري و ﻣﺴــﻠﻢ ﺑــﻪ رواﻳــﺖ از اﺑﻮﻣﻮﺳــﻲ اﺷــﻌﺮي آﻣــﺪه اﺳــﺖ ﻛــﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺟﻨ‪‬ﺘﺎﻥ ﻣﻦ ﻓﻀ‪‬ﺔ ﺁﻧﻴﺘﻬﻤﺎ ﻭﻣﺎﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻭﺟﻨﺘﺎﻥ ﻣﻦ ﺫﻫﺐ ﺁﻧﻴﺘﻬﻤﺎ ﻭﻣﺎ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻭﻣﺎ ﺑﻴﻦ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺍﻟﻘﻮﻡ ﻭﺑﻴﻦ ﺍﻥ ﻳﻨﻈﺮﻭﺍ ﺍﻟﯽ ﺭ‪‬ﻢ ﺍﻟﹼﺎ ﺭﺩﺍﺀ ﺍﻟﮑﱪﻳﺎﺀ ﻋﻠﯽ ﻭﺟﻬﻪ ﻓﯽ ﺟﻨ‪‬ﺔ ﻋﺪﻥ«‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪.419/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪،7437‬وﻣﺴﻠﻢ‪.163/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.182‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪163/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.181‬‬
‫‪ 3‬ﺑﺨﺎري‪.423/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .7444‬وﻣﺴﻠﻢ‪.163/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪180‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪302‬‬

‫)دوﺑﺎغ در ﺑﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻬﺎ وﻫﻤﺔ ﭼﻴﺰﻫﺎي آﻧﻬﺎاز ﻧﻘـﺮه اﺳـﺖ و دو‬
‫ﺑﺎغ در ﺑﻬﺸﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ آﻧﻬﺎ از ﻃﻼ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن اﻫـﻞ اﻳﻤـﺎن و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎودان ﺟﺰ ﭘﺮده ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻲ و ﺑﺰرﮔﻲ او ﭼﻴﺰ دﻳﮕـﺮي ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از دﻳﺪن او ﮔﺮدد‪(.‬‬

‫‪ -18‬ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺳﻢ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻠﻢ او دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ‪ DYH.l‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
t
s

r
q
p
m‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٢٢٠ :‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﺲ ﺷﻨﻮا و آﮔﺎه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ اﺳﻢ »‪ «mT‬اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺖ ﺧﺒﻴﺮ ﻣﺨـﺘﺺ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ و ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲ داﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﻢ‪ DYKQl‬اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺖ ﺣﻜﻴﻢ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﺎﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣـﻮر رﻳـﺰ و‬

‫دﻗﻴﻖ را ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﻢ »‪ /$Y!n‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﭘﻴﺪا‬

‫و ﭘﻨﻬﺎن را ﻣﻲ داﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي از وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﻢ»‪ «o"Q‬اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺣﺎﻓﻆ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﻢ»ﳏﺼﻲ« اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺜﺮت و زﻳﺎدي ﭼﻴﺰﻫﺎ و ﻣﻮﺟـﻮدات ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺪت وزﻳﺪن ﺑﺎد‪ ،‬اﻓﺘﺎدن ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن‪ ،‬او را از ﻋﻠﻢ و داﻧﺴﺘﻦ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻗﻊ وزﻳﺪن ﺑﺎد ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺎت ﻫﺮ ﺑﺮﮔﻲ آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠﻴﺎت و ﺟﺰﺋﻴﺎت اﺳﺖ‬

‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪاراﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺎت ﻋﻠﻢ دارد اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴـﺎت و اﻣـﻮر رﻳـﺰ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﭘﻨﺪار دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﻛـﻪ ﻋﻠـﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫‪303‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ در زﻣﻴﻦ وآﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷـﻴﺪه ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﻨﺐ و ﺟﻮﺷﻲ ‪-‬ﭼﻪ در ﺧﺸﻜﻲ و ﭼﻪ در درﻳﺎﻫﺎ‪-‬را ﻣـﻲ داﻧـﺪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺑﺮﮔﻲ از درﺧﺘﻲ ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ داﻧﻪاي و ﺗﺨﻤﻲ در رﻳﮓﻫﺎ ﻓﺮوﻧﻤﻲرﻳﺰد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫زﻣﻴﻦ را ﻧﻤﻲﺷﻜﺎﻓﺪ و ﻫﻴﭻ ﭘﮋﻣﺮده اي ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻲ داﻧﺪ و‬
‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
Ô

Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
ËÊ
É
È
Ç
Æ
m‬‬

‫‪ l
ß
Þ

Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٥٩ :‬‬
‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ اﺳﺖ آﮔﺎه اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ )از ﮔﻴﺎﻫﻲ و‬
‫درﺧﺘﻲ( ﻓﺮو ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن ﺧﺒﺮدار اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ داﻧـﻪاي در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬـﺎي‬
‫)درون( زﻣﻴﻦ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺗﺮ و ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮو اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛـﻪ )ﺧـﺪا از‬
‫آن آﮔﺎه و در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﭘﻴﺪا اﺳﺖ و( در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺿﺒﻂ و ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪة روي زﻣﻴﻦ و اﻋﻤﺎق درﻳﺎﻫﺎ و ﻓﻀﺎي وﺳﻴﻊ و ﺑﻴﻜﺮان ﻛﻪ‬
‫از ﺣﺪ ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺮون ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ و ﭼﻴﺰي از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ او‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬

‫‪
P
O
NM
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
m‬‬

‫‪ l
S
R
Q‬ﻫﻮﺩ‪٦ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي در زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ روزيِ آن‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧـﺪا اﺳـﺖ )و‬
‫ﺧﺪا روزي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺮ ﻳـﻚ را در ﺑﺤـﺮ و ﺑـﺮّ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ( و ﻣﺤـﻞّ زﻳﺴـﺖ )دوران‬
‫ﺣﻴﺎت( و ﻣﺤﻞّ دﻓﻦ )ﭘﺲ از ﻣﻤﺎت( او را ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ در ﻛﺘﺎب روﺷـﻨﻲ )ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻀﺒﻮط( اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي در زﻣﻴﻦ ﻓـﺮو ﻧﻤـﻲ رود ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺻﻌﻮد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
d
cb
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
U
T
m‬‬

‫‪ l
g
f
e‬ﺳﺒﺄ‪٢ :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪304‬‬

‫)ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ وارد ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از آن ﺧﺎرج ﻣـﻲﺷـﻮد و‬

‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ ،‬او ﻣﻬﺮﺑﺎن و‬
‫ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﻧﺴﺎن را ﻣﻲداﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در درون اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ‪:‬‬

‫‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
m‬‬

‫‪ l
å
ä
ã
â
á
à
ßÞ‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪.٢٩ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺘﺎن دارﻳﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎزﻳﺪ ﻳﺎ آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آن را ﻣﻲداﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﮔﺎه از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ اﺳـﺖ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
o
n
m
l
k
j
i
hg
f
e
d
c
b
m‬‬
‫‪ l‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪٣ :‬‬
‫)در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ او ﺧﺪا اﺳـﺖ )و ﭘﺮﺳـﺘﺶ را ﺳـﺰا اﺳـﺖ‪ .‬او( ﭘﻨﻬـﺎن و‬
‫آﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎ را ﻣﻲداﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ )از ﺧـﻮﺑﻲ و ﺑـﺪي اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدﻫﻴـﺪ و( ﻓﺮاﭼﻨـﮓ‬
‫ﻣﻲآورﻳﺪ آﮔﺎه اﺳﺖ )و ﺟﺰا و ﺳﺰاي ﺷﻤﺎ را ﻣﻲدﻫﺪ(‪(.‬‬
‫او در زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻌﺒﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﻲداﻧـﺪ او ﺑـﻪ ﺟﺰﺋﻴـﺎت‬
‫اﻣﻮر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ دارد‪.‬‬

‫‪
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
m‬‬

‫‪
l Í

Ì
Ë
Ê
É‬ﻳﻮﻧﺲ‪٦١ :‬‬
‫))اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻤﻲﭘﺮدازي و ﭼﻴﺰي از ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻲ و )ﺷـﻤﺎ‬
‫اي ﻣﺆﻣﻨﺎن!( ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزﻳﺪ و ﺳﺮﮔﺮم اﻧﺠﺎم آن ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ‪(.‬‬
‫آري ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﺴﺘﺮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ذره ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰي ﻧﻴﺰ از او ﮔﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪305‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
m‬‬

‫©
‪ l
´
³
²
±
°
¯®
¬
«
ª‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪١٦ :‬‬
‫)ﭘﺴﺮ ﻋﺰﻳﺰم! اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ داﻧﻪ ﺧﺮدﻟﻲ )ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺑـﺪ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ(‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و در دل ﺳﻨﮕﻲ ﻳﺎ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن زﻣـﻴﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا آن را‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲآورد )و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب آن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﭼﺮا ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺲ‬
‫دﻗﻴﻖ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮو ﺑﺎﻃﻦ در ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪
w
v
ut
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j
m‬‬

‫‪
b
a
`
_

~
}

|
{
z

y
x‬‬
‫‪l
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬
‫ﺍﻟﺮﻋﺪ‪١٠ – ٨ :‬‬
‫)ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻧﻲ )در ﺷﻜﻢ ﺧﻮد( ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )و ﺑـﺎر او ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻳﺎ دﺧﺘﺮ اﺳﺖ و وﺿﻊ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و روﺣﺎﻧﻲ و ﻛﻴﻔﻴ‪‬ﺖ و ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮ‪‬ه در او ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ( و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﻬﺎ از ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ )و ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت دوران ﻋﺎدي و ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ و آﺑﺴﺘﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑـﻮده و‬
‫زﻣﺎن ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ و زاﻳﻤﺎن ﭼﻪ وﻗﺖ و ﭼﻘﺪر و ﺑﺮ ﭼﻪ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ(‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در ﻧـﺰد او‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار و ﻣﻴﺰان اﺳﺖ )و از اﻧﺪازه ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ و ﺣﺴﺎب ﻣﺸﺨّﺺ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ(‪ .‬ﺧـﺪا‬
‫آﮔﺎه از ﺟﻬﺎن ﭘﻨﻬﺎن )از دﻳﺪ و داﻧﺶ ﻣﺮدﻣﺎن( و آﮔﺎه از ﺟﻬﺎن دﻳـﺪﻧﻲ )و آﺷـﻜﺎر در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ و ﻋﻠﻢ اﻳﺸﺎن( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﻮار و واﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ از ﺷـﻤﺎ ﺳـﺨﻦ را‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارد و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬آن ﻛـﻪ در روز )ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮد( روان ﻣﻲﮔﺮدد‪) ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻲﺗﻔﺎوت و( ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )و ﺧﺪاوﻧﺪ از اوﺿﺎع‬
‫و اﺣﻮال و رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدارﺗﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻮده و ﻫﺮﺟﺎ و ﻫـﺮ زﻣـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ آﮔـﺎه‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪306‬‬

‫‪
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
m‬‬

‫‪ l
å
ä


ã
â
á
à
ß
Þ‬ﻳﻮﻧﺲ‪٦١ :‬‬
‫)و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ در زﻣﻴﻦ و در آﺳﻤﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ذر‪‬هاي ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﭼﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﭼﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن‪) ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ( در ﻛﺘﺎب واﺿﺢ و روﺷـﻨﻲ )در ﻧـﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ( ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻣﻲﮔﺮدد(‪.‬‬

‫‪ -19،20‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪ و ﺑﺎﻗﻲ ﭘﺎﻳﺪاراﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
¦

¥
¤
£
¢
¡
m‬ﻏﺎﻓﺮ‪٦٥ :‬‬

‫)زﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪ او اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ او ﺧﺪاﺋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد(‬
‫اﻟﺒﺘﻪ زﻧﺪه ﺑﻮدن او ﺑـﺎ زﻧـﺪه ﺑـﻮدن ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
m‬‬

‫ﺍﻟﺮﲪﻦ‪٢٧ – ٢٦ :‬‬
‫)ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﻓﻨﺎ ﻣﻲﮔﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ارﺟﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺲ(‪.‬‬
‫‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم صﻫﻤـﻮاره‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫)ﺍﻋﻮﺫ ﺑﻌﺰﺗﻚ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻧﺖ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﳝﻮﺕ ﻭ ﺍﳉ ‪‬ﻦ ﻭ ﺍﻻﻧﺲ ﻳﻤﻮﺗﻮﻥ(‬
‫ﺑﻪ ﻋﺰّت ﺗﻮ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮم‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮي و ﺟﻦ ﻫﺎ‬
‫و اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫آري‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ)زﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪ و ﺣﻴﺎت اﺑﺪي دارد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫وي اﻋﺘﻤﺎد و اﺗﻜﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪ ،368/13 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪7383‬‬

‫‪307‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ l
[
Z
Y
X
W
V
m‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٥٨ :‬‬

‫) و )در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر( ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪي ﺗﻜﻴـﻪ ﻛـﻦ ﻛـﻪ ﻫﻤﻴﺸـﻪ زﻧـﺪه اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد(‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻴﻮم اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮدش ﭘﺎﻳﻨﺪه و ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه دﻳﮕﺮان اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ او ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺪون او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪
l G
F
E
D
C
B
A
m‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٢٥ :‬‬

‫) و از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﺋﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻈﻤﺖ( ﺧـﺪا ﻳﻜـﻲ ﻫـﻢ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳـﻤﺎن و زﻣـﻴﻦ )ﺑـﺪﻳﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺳـﺘﻮار و ﺻـﻮرت زﻳﺒـﺎ( ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ او و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي ﺑﺮﭘﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ دو اﺳﻢ را اﻏﻠﺐ ﻳﻚ ﺟﺎ و ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
J
I

H
G
F
E
D
C
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٢ :‬‬

‫)ﺟﺰ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ و او زﻧﺪه )ﺑﻪ ﺧﻮد( و ﻣﺘﺼﺮّف )در ﻛـﺎر و ﺑـﺎر ﺟﻬـﺎن(‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬

‫از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﻧﺪه و ﻗﻴﻮم ﺑﻮدن او‬

‫
‬ ‫از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﻧﺪه و ﻗﻴﻮم ﺑﻮدن او اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺑﺪ‪
:‬‬
‫
‬ ‫‪
l 
~
}
|
{
zy
x
w
v
u
t
s
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬
‫)ﺧﺪاﺋﻲ ﺑﺠﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و او زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار )و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را( ﻧﮕﻬﺪار اﺳﺖ(‪.‬‬
‫زﻧﺪه و ﻗﻴﻮم اﺳﺖ و ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺑﺪ و ﭼﺮت ﻧﻤﻲ زﻧﺪ ﭼﻮن ﺧـﻮاب و ﭼـﺮت زدن‪،‬‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﺸﺎﻧﻪ ي ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻨﻬﺎ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲ ﻣﻮﺳﻲ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﭘﻨﺞ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴـﺎن ﻓﺮﻣـﻮده‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺑﺪ و ﺧﻮاب ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او ﻧﻴﺴﺖ‪2 .‬و ‪ -3‬ﻣﻴﺰان ﻋﻤﻞ ﻣـﺎ را ﺑـﺎﻻ و‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪308‬‬

‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ -4 .‬اﻋﻤﺎل ﺷـﺐ را ﻗﺒـﻞ از اﻋﻤـﺎل روز ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﺑـﺮد و‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮد‪ -5 .‬اﻋﻤﺎل روز ﻗﺒﻞ از اﻋﻤﺎل ﺷﺐ ﺑﺴﻮي او ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دوﺻﻔﺖ ﺣﻴﺎت و ﻗﻴ‪‬ﻮم ﺧﻮد را ﺳـﺘﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ درﻧﺼـﻬﺎي‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ و رﺳﻮل اﷲص ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ذﻛﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻔﺎت ﭘﺮوردﮔـﺎرش را ﻣـﻮرد‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺍﻟﻠﻬ ‪‬ﻢ ﻟﮏ ﺍﳊﻤﺪ‪ ،‬ﺍﻧﺖ ﻗﻴ‪‬ﻢ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭﺍﻻﺭﺽ ﻭ ﻣﻦ ﻓﻴﻬﻦ‪ ،‬ﻭ ﻟﮏ ﺍﳊﻤﺪ‪ ،‬ﻟـﮏ‬
‫ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ ﻭ ﻣﻦ ﻓﻴﻬ ‪‬ﻦ ﻭ ﻟﮏ ﺍﳊﻤﺪ‪ ،‬ﺍﻧﺖ ﻧﻮ ‪‬ﺭ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ‪ ،‬ﻭ ﻟﮏ‬
‫‪2‬‬
‫ﺍﳊﻤﺪ ﺍﻧﺖ ﻣﻠﮏ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ‪«...‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻧﺜﺎء از آن ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮ )ﻗﻴ‪‬ﻢ( ﻧﮕﺎه دارﻧﺪه زﻣﻴﻦ و آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ از آن ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻮر‬
‫و روﺷﻨﻲ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺛﻨﺎء از آن ﺗﻮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﻮ ﻣﺎﻟـﻚ زﻣـﻴﻦ و آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ‪.‬‬

‫‪ – 22-21‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫
‬ ‫اﻳﻦ دو ﺻﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﺺ ﻗﺮآن ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺪ‪
:‬‬
‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬
‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺟﻬﺎن ﻧﻈﺎرت دارد(‬

‫‪
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
m‬‬

‫‪ l
w
v
u
t‬ﺍﳊﺞ‪٦١ :‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪162/1 :‬‬
‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري ‪.3/3‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،1120‬وﻣﺴﻠﻢ‪.532/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.799‬وﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪309‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫))ﻣﺴﺄﻟﻪ( ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ )و اﻳﻦ وﻋﺪه از ﺳﻮي ﺧـﺪاي ﻗـﺎدر ﺗﻮاﻧـﺎ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻲ( ﺧﺪا ﻛﻪ ﺷﺐ را در روز و روز را در ﺷﺐ داﺧﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ )و از ﻳﻜﻲ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﻳﻜﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴ‪‬ﻨﻲ ﭼﺮﺧﻪ زﻣﺎن را ﺑـﻪ ﮔـﺮدش ﻣـﻲاﻧـﺪازد( و او‬
‫ﺷﻨﻮاي )ﮔﻔﺘﺎر ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن و( ﺑﻴﻨﺎي )ﻛﺮدار ﺳﺘﻤﮕﺮان( اﺳـﺖ )و داد ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن را از‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮد(‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
¶
µ
´
³
²
m‬ﻃﻪ‪٤٦ :‬‬

‫) ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و )ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﺸﺎن را( ﻣﻲﺷﻨﻮم و )اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را( ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ )و اﻳﺸﺎن‬
‫را از ﻛﺸﺘﻦ و آزار ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻲدارم( (‪.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ
‬
‫‪
l¾½ ¼ »º¹¸ ¶µ´³²±°
m‬‬
‫ﺍﻟﻜﻬﻒ‪٢٦:‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا )از ﻫﻤﮕﺎن( آﮔﺎهﺗﺮ از ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ )در ﻏﺎر زﻧﺪه و‬
‫در ﺣﺎل ﺧﻮاب( ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ )و ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦﺑﺎره‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﻴﺪ(‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ او اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻣﻲداﻧﺪ )و از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺪ‪‬ت ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﺎﺧﺒﺮ اﺳﺖ(‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﺎ او ﭼﻪ ﺑﻴﻨـﺎ و‬
‫ﺷﻨﻮا اﺳﺖ! (‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﻣﺪح اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪):‬ﻣﺎ ﺍﺑﺼﺮﻩ( ﭼﻘﺪر ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ؟! و)ﻣﺎ ﺍﲰﻌﻪ( ﭼﻘﺪر ﺷﻨﻮا اﺳﺖ؟! و ﺗﻔﺴﻴﺮاﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨـﺪ و ﻫـﺮ ﺷـﻨﻴﺪﻧﻲ را ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي از دﻳﺪﻧﻴﻬﺎ و ﺷﻨﻴﺪﻧﻴﻬﺎ از وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ وﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ‪232/15 :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪310‬‬

‫‪l
s

r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
m‬‬

‫ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٢٢٠ - ٢١٨ :‬‬
‫)آن ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﺑﺪان ﮔـﺎه ﻛـﻪ )ﺑـﺮاي ﻧﻤـﺎز ﺗﻬﺠ‪‬ـﺪ( ﺑﺮﻣـﻲﺧﻴـﺰي و‬
‫)ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ( ﺣﺮﻛﺖ )ﻗﻴﺎم و رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد و ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ( ﺗـﻮ را در‬
‫ﻣﻴﺎن )ﺻﻒ ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﺳﺠﺪه ﺑﺮﻧﺪﮔﺎن‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﺲ ﺷـﻨﻮا و آﮔـﺎه اﺳـﺖ‪.‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺎران راﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ وآﻧﺎن راﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬

‫‪
O
N
M
LK
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪ l
X
W
V
U
T
S
R
Q
P‬ﺁﻝ ﻋﻤــ‬
‫ـﺮﺍﻥ‪:‬‬
‫‪١٨١‬‬
‫)ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن او اﺳﺖ و ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ را ﻫﻤـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ارث ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن از روي رﻳﺸﺨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ! ﺧـﺪاي ﺗـﻮ ﻓﻘﻴـﺮ‬
‫اﺳﺖ و از ﻣﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﺑﮕﻮ‪ ( :‬ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺷﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻓﻘﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎزﻳﻢ! آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻨﺪ )ﺑﺮ اﻳﺸﺎن( ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻮﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ )ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن( اﻳﺸـﺎن )ﻫـﻢ ﺛﺒـﺖ و ﺿـﺒﻂ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ( و ﺑﺪاﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﭽﺸﻴﺪ ﻋﺬاب )آﺗﺶ( ﺳﻮزان را‪(.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ درﺑﺎره ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﺋﻲ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺍﳊﻤﺪ ﷲ ﺍﻟﺬﻱ ﻭﺳـﻊ‬
‫‪1‬‬
‫ﲰﻌﻪ ﺍﻻ ﺻﻮﺍﺕ«‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاي را ﺳﺰد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺪاﻫﺎ را ﻣﻲ ﺷﻨﻮد‪.‬‬
‫زﻧﻲ ﻛﻪ از دﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮش ﺷﺎﻛﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲص آﻣﺪ و در ﮔﻮﺷـﻪ اي از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص داﺷﺖ ﺑﺎ اوﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺷﻨﻴﺪ و در ﭘﻲ آن‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪
P
ON
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪ l
T
S
R
Q‬ﺍ‪‬ﺎﺩﻟﺔ‪١ :‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪372/13 :‬‬
‫‪311‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﺎر آن زﻧﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ درﺑﺎره ﺷﻮﻫﺮش ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑﺤـﺚ و ﻣﺠﺎدﻟـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺧﺪا ﻗﻄﻌﺎً ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ را ﻣﻲﺷـﻨﻮد‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي  رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳﻔﺮي ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل اﻛﺮمصﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه از ﮔﺮدﻧﻪ اي ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رﻓﺘـﻴﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ »اﷲ اﻛﺒﺮ« ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻛﺮم صﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺍﺭﺑﻌﻮﺍ ﻋﻠـﯽ ﺍﻧﻔﺴـﮑﻢ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺈﻧ‪‬ﮑﻢ ﻻﺗﺪﻋﻮﻥ ﺃﺻﻤ‪‬ﻮﻻ ﻏﺎﺋﺒﺎﹰ‪ ،‬ﺗﺪﻋﻮﻥ ﲰﻴﻌﹰﺎ ﺑﺼﻴﺮﹰﺍ ﻗﺮﻳﺒﹰﺎ«‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺣﻢ ﻛﻨﻴﺪ )ﻳﻌﻨﻲ آﻫﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﷲ اﻛﺒﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ( زﻳﺮا ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﻮا و ﻧﺎﺑﻴﻨـﺎ را‬
‫ﺻﺪا ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاﺋﻲ را ﺻﺪا ﻣﻲ زﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ و ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻬﻞ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﻖ و اﻧﺪازهي ﺳﻤﻊ و ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺧﺪا‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﺒﺪاﷲ  ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻛـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﺪا‬
‫)ﻛﻌﺒﻪ( دو ﺛﻘﻔﻲ و ﻳﻚ ﻗﺮﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻳﺎ دو ﻗﺮﻳﺸﻲ و ﻳـﻚ ﺛﻘﻔـﻲ ﺷـﻜﻢ ﮔﻨـﺪه و ﻛـﻮردل‬
‫ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲ ﮔـﻮﺋﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮد؟ آن دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ او ﻣﻲ ﺷﻨﻮد و اﮔﺮ‬
‫آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﻮد‪ .‬ﺳﻮﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ را ﻣـﻲ ﺷـﻨﻮد ﺣﺘﻤـﺎً‬
‫ﺻﺪاي آﻫﺴﺘﻪ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻨﻮد؛ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﻳﻦ ﺳـﻪ‬
‫ﻧﻔﺮ آﻳﻪ زﻳﺮ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪
`
_
^
]
\
[
Z
Y
X
W

V
U
m‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ l
i
h
g


f
e
d
c
b
a‬ﻓﺼﻠﺖ‪٢٢ :‬‬
‫)ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻧﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺷﻬﺎدت ﮔﻮﺷﻬﺎ‬
‫و ﭼﺸﻤﻬﺎ و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺧﻮدﺗـﺎن ﺑـﻴﻢ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ )ﭼـﺮا ﻛـﻪ اﺻـﻼً ﺑـﺎور‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري – ‪372/13‬‬
‫‪ 2‬ﺑﺨﺎري‪.562/8 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.4817‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪312‬‬

‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﺪ روزي اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درآﻳﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﻛﺴﻲ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨـﺪ(‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻣﻲﺑﺮدﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﻪ )ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ( اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻢ و ﻧﺎﻣﻬﺎي دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺸﺎن ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ l
hg
f
e
d
c
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٨٠ :‬‬
‫)ﺧﺪا داراي زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺎت دﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎرا درﺳﻮره ﺣﺸﺮذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
|
{
z
y
xw
v
u
ts

r
q
p
o
n
m
m‬‬

‫}
~


¡

‪
©
¨
§
¦
¥

¤


£

¢‬‬
‫‪
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®¬
«

ª‬‬
‫الحشر‪٢٤ – ٢٢ :‬‬ ‫¸
‪l
¾½
¼
»
º¹‬‬
‫)ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﮔـﺎه از ﺟﻬـﺎن ﻧﻬـﺎن و‬
‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ )و ﻧﺎﭘﻴﺪا و ﭘﻴﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺸﺶ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ(‪ .‬او داراي ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫)در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﺣﻖ ﻫﻤﮕﺎن(‪،‬و داراي ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺧﺎﺻﻪ )در آن ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن( اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬او ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮوا‪،‬‬
‫ﻣﻨﺰه‪ ،‬ﺑﻲﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ‪ ،‬اﻣﺎندﻫﻨﺪه و اﻣﻨﻴـﺖ ﺑﺨﺸـﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺤـﺎﻓﻆ و ﻣﺮاﻗـﺐ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ‬
‫ﭼﻴﺮه‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﻮار و ﺷـﻜﻮﻫﻤﻨﺪ و واﻻﻣﻘـﺎم و ﻓﺮازﻣﻨـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ دور و ﻓـﺮا از‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺒﺎز او ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮاح ﻫﺴـﺘﻲ و آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر‬
‫آن از ﻧﻴﺴﺘﻲ و ﺻﻮرﺗﮕﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬داراي ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻚ و زﻳﺒﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب ﻣﺴﺘﻨﺪي درﺑﺎره اﺳﻤﺎء اﷲ و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﻃﺒﻖ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪313‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -1‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲ ﻫﺮﻳـﺮه رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ رﺳـﻮل اﻛـﺮم‬
‫صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺇ ﹼﻥ ﷲ ﺗﺴﻌﺔ ﻭﺗﺴﻌﻴﻦ ﺍﲰﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺋﺔ ﺍﻟﹼﺎ ﻭﺍﺣﺪﺍﹰ‪ ،‬ﻣﻦ ﺍﺣﺼﺎﻫﺎ ﺩﺧﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﻭ ﺃ ﹼﻥ ﺍﷲ ﻭﹺﺗ ‪‬ﺮ‬
‫ﺐ ﺍﻟﻮﹺﺗﺮ«‬
‫ﻳﺤ ‪‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ 99‬ﻧﺎم دارد‪ ،‬از ﺻﺪ ﻳﻜﻲ ﻛﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را از ﺑـﺮ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ آﻧﻬـﺎ را‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻓﺮد را ﻣﻲ ﭘﺴﻨﺪد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻣﺒﺎرك ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺤـﺪود اﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺼﻮص وارده ‪ 99‬ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد در اﻳﻦ ﻣﻮرد رواﻳﺖ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و ﻧﻴـﺰ دﻋـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮل اﺷﻜﺎل وارد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻦ اﺑﻦ ﺳﻌﻮد ﻋﻦ اﻟﻨﺒﻲ ص اﻧﻪ ﻗـﺎل‪ :‬ﻣﺎ ﺍﺻﺎﺏ ﺍﺣﺪﹰﺍ ﻗﻂ ﻫ ‪‬ﻢ ﻭ ﻻﺣﺰ ﹲﻥ ﻓﻘـﺎﻝ‪:‬‬
‫ﰲ‬
‫ﰲ ﺣﻜﻤﻚ‪ ،‬ﻋـﺪﻝ ﹼ‬ ‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ﻋﺒﺪ‪‬ﻙ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪﻙ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺍﻣﺘﻚ‪ ،‬ﻧﺎﺻﻴﱵ ﺑﻴﺪﻙ‪ ،‬ﻣﺎﺽ ﹼ‬
‫ﻗﻀﺎﺅﻙ ﺍﺳﺄﹶﻟﻚ ﺑﻜ ﱢﻞ ﺍﺳﻢ ﻫﻮﻟﻚ‪ ،‬ﲰ‪‬ﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻚ ﺍﻭ ﻋﻠﻤﺘﻪ ﺍﺣﺪﹰﺍ ﻣـﻦ ﺧﻠﻔـﻚ‪ ،‬ﺍﻭ‬
‫ﺍﻧﺰﻟﺘﻪ ﰲ ﻛﺘﺎﺑﻚ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﺄﺛﺮﺕ ﺑﻪ ﰲ ﻋﻠﻢ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﻋﻨﺪﻙ‪ ،‬ﺍﻥ ﲡﻌﻞ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﺭﺑﻴﻊ ﻗﻠـﱯ‪ ،‬ﻭ‬
‫ﻧﻮﺭ ﺻﺪﺭﻱ ﻭ ﺟﻼﺀ ﺣ‪‬ﺰﱐ ﻭ ﺫﻫﺎﺏ ﳘﹼﻲ‪ ،‬ﺍﻻ ﺍﺫﻫﺐ ﺍﷲ ﳘﻪ ﻭ ﺣﺰﻧﻪ ﻭ ﺍﺑﺪﻟﻪ ﻣﻜﺎﻧـﹰﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻓﺮﺣﹰﺎ«‬
‫در رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﻮده اﺳـﺖ‪) :‬ﻻ ﺃﺣﺼﻲ ﺛﻨﺎﺀ ﻋﻠﻴـﻚ‬
‫‪3‬‬
‫ﺍﻧﺖ ﻛﻤﺎ ﺍﺛﻴﻨﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻚ(‬
‫اﺷﻜﺎل در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎم ﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻄـﻮر‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪214/11 :‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ -3974 :‬اﺑﻦ ﻣﺠﺮد رﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري آن را ﺑﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻲ ﺣﻴﺎن ﺳﻮب ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪:‬‬
‫‪220/11‬‬
‫‪3‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪314‬‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ را داﻧﺴﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ داﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻳـﻚ از‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه دال ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ 99‬ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﻗـﺮآن آﻣـﺪه و ﻣﻌـﺮوف و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه ﺟﻤﻠﻪ »ﻣﻦ اﺣﺼﺎﻫﺎ« )ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را از‬
‫ﺑﺮ ﻛﻨﺪ( آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺣﻔﻆ ﻛﺮدن و از ﺑﺮ ﻛﺮدن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد و ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ ﺧﺎرج از آن ‪ 99‬اﺳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ درﺳﺖ و ﻗﻮل ﺣﻖ درﺑﺎره ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﻧﺼـﻮص و‬
‫رواﻳﺖ وارده‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮآن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ از رﺳﻮل اﷲ ﻣﻨﻘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ‪ 99‬اﺳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺮﻳﺢ و ﺗﺄﻛﻴﺪﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ »ﻣﻦ اﺣﺼﺎﻫﺎ« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺎزاد ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪ 99‬اﺳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺑﻮده و از ﻏﻴﺒﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﻧﺎم ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 99‬ﭼﻪ ﺳﻮدي دارد؟!‬

‫‪-2‬ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻧﺎم ﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي زﻳﺒﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﻔﻆ آﻧﻬﺎ در ﺗﻮان‬
‫ﻣﺎ اﺳﺖ‪ 99 ،‬ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ را ﺑﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اي ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎي ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ در ﻣﺤﺪود ﺑـﻮدن آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﮕـﺬارد‪ ،‬وارد‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎي زﻳﺒﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﻗﺮآن و دراﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫آﻣﺪه اﻧﺪ ودرﻫﺮآﻳﻪ اي ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از دو ﻧﺎم آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ آﻳـﺎت ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺎذﻛﺮ ﻳﻚ ﻧﺎم ﻳﺎ دو ﻧﺎم از ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن دﻳﻨـﻲ ﺑـﻪ ﺟﻤـﻊ و‬
‫ﮔﺮدآوري اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺳﻤﺎء اﷲ اﻟﺤﺴـﻨﻲ«‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ و ﻋﻠﻤﺎﻳـﺎن‬
 ‫‪315‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﻧﺪ‪ -‬ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرة اﻏﻠـﺐ ﻧـﺎم‬
‫ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ در ﺗﻌـﺪاد ﻛﻤـﻲ از آﻧﻬـﺎ اﺧـﺘﻼف دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﻤﺎء را ﺟﺰء اﺳﻤﺎء ﺣﺴـﻨﻲ داﻧﺴـﺘﻪ و ﺑﻌﻀـﻲﻫـﺎ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره‬
‫‪1‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﺮده اﻧﺪ‪-‬‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ را ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا از اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﻗﺮار دﻫـﻴﻢ‬
‫و آن را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﻼق ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬راﺑﻊ ﺛﻼﺛـﺔ و ﺳـﺎدس‬
‫ﺧﻤﺴﻪ را از اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ داﻧﺴﺘﻪ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را از آﻳﻪ زﻳﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
R
Q
P
O
N
M
LK
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪ l
Y
X
W
V
U
T
S‬ﺍ‪‬ﺎﺩﻟﺔ‪٧ :‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﺳﻪ ﻧﻔﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ رازﮔـﻮﺋﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮي ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ او ﺷﺸﻤﻴﻦ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ )ﻓﺎﻋﻞ وزارع( را ﻧﻴﺰ از اﺳﻤﺎء اﷲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﻪ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
lk j  ihgfedcba`  _
m‬‬

‫ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪١٠٤ :‬‬
‫)ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ )ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده( آﻓﺮﻳﻨﺶ را ﺳﺮ دادﻳـﻢ‪ ،‬آﻓـﺮﻳﻨﺶ را از‬
‫ﻧﻮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ )و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮي زﻧﺪﮔﻲ دوﺑﺎره ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﻢ و ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﺮاي‬
‫ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲآورﻳﻢ(‪ .‬اﻳﻦ وﻋﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎً آن را‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ‪(.‬‬

‫واز آﻳﻪ‪l
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
m
:‬‬

‫ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ‪٦٤ - ٦٣ :‬‬
‫)آﻳﺎ ﻫﻴﭻ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ آن را ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﻢ؟(‬

‫‪ 1‬ﺗﻠﺨﻴﺺ اﻟﺠﻴﺮ‪172/4 :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪316‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻗﻮل ﺻﺤﻴﺢ و ﺻﻮاب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ از اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ )ﺭﺍﺑﻊ‬
‫ﺛﻼﺛﻪ ﻭ ﺳﺎﺩﺱ ﲬﺴﺔ وﻓﺎﻋﻞ و زارع( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻢ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﻃﻼق ﻧﻤﻴﺸـﻮﻧﺪ و در‬
‫ﻗﺮآن ﻓﻌﻠﻬﺎﻳﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻳﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰاء‪ ،‬ﻋﺪل و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮد اﻃﻼق ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻌﺎل در ﺳﻴﺎق ﻣﺪح و ﻛﻤﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ذﻛـﺮ ﺷـﺪه اﻧـﺪ و‬
‫اﺷﺘﻘﺎق ﻧﺎم ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ اﻓﻌﺎل ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در ﻏﻴﺮ آﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وارد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﻼق ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ – ﻣﻦ ﺑـﺎب‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ l
m
l
k
j
i
h
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٤٢ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن )ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن را ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ و ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧـﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﺎم ﺧﻮد( ﺧﺪا را ﮔﻮل ﻣﻲزﻧﻨﺪ! در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ )دﻣـﺎء و اﻣـﻮال‬
‫اﻳﺸﺎن را در دﻧﻴﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در آﺧﺮت دوزخ را ﺑﺮاي آﻧـﺎن ﻣﻬﻴ‪‬ـﺎ ﻣـﻲدارد و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ( اﻳﺸﺎن را ﮔﻮل ﻣﻲزﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ l
R
Q
P
O
NM
L
K
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٥٤ :‬‬

‫) )ﻳﻬﻮدﻳﺎن و دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي او و آﺋـﻴﻦ آﺳـﻤﺎﻧﻲ( ﻧﻘﺸـﻪ ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ او و آﺋﻴﻦ آﺳﻤﺎﻧﻲ( ﭼﺎرهﺟـﻮﺋﻲ ﻛـﺮد ؛ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦِ‬
‫ﭼﺎرهﺟﻮﻳﺎن اﺳﺖ‪( .‬‬

‫و ‪
l ¥¤£
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٦٧ :‬‬

‫) ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻧﺪ )و از ﭘﺮﺳﺘﺶ او رويﮔﺮدان ﺷﺪهاﻧﺪ(‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﻢ اﻳﺸـﺎن‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
»
º
¹

¸
¶
µ
´
³
²
±
°
¯
®
¬
«
m‬‬

‫¼
½
¾
¿
‪ l
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٥ – ١٤ :‬‬
‫)وﻗﺘﻲ ﻛﻪ )ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن( ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن روﺑﺮو ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﻢ‬
‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ رؤﺳﺎي ﺷﻴﻄﺎنﺻﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫‪317‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺷﻤﺎﺋﻴﻢ و )ﻣﺆﻣﻨﺎن را( ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧـﺎن‬
‫را رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪(.‬‬
‫واژه ﻫﺎي ﻣﺎﻛﺮ‪ ،‬ﺧﺎدع‪ ،‬ﻧﺎس و ﻣﺴﺘﻬﺰيء ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ در ﻣـﻮارد ﻳـﺎد ﺷـﺪه‪،‬‬
‫اﻃﻼق ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ واژه ﻫﺎ را از اﺳﻤﺎء ﺣﺴـﻨﻲ ﺷـﻤﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﺧﻄﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻜﺮ و ﺧﺪاع ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﻨـﻮان ﻣـﺪح و ﮔـﺎﻫﻲ ﺑﻌﻨـﻮان ذم‬
‫ﺑﻜﺎر ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﻴﺪ و ﻣﺸـﺮوط‬
‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﻲ ذم را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ آﻳـﻪ ﻫـﺎي‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻘﻴﺪ وﻣﺸﺮوط آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر واژه ﻣﺘﻜﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻠﻮ ﺻﺎﻧﻊ ازﺟﻤﻠﻪ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ –‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﻤﻴﺎت آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻤـﺪوح ﺑﺎﺷـﺪ وﻫـﻢ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺬﻣﻮم ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺎﻳﺰﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻓﻌﻠﻬﺎ‪ ،‬اﺳﻢ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺸـﺘﻖ ﮔـﺮدد ﻣـﺜﻼً‪ :‬از‪،‬‬
‫ﻳﻤﻜﺮون )ﻣﺎﻛﺮ( و از ﻳﺨﺪﻋﻮن )ﻣﺨﺎدع( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﻌﺎل آﻧﻬﺎ در ﻗـﺮآن‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬واژه ﻫﺎي اﻟﺪاﻋﻲ‪ ،‬اﻵﺗﻲ‪ ،‬اﻟﺠﺎﺋﻲ‪ ،‬اﻟﺬاﻫﺐ‪،‬‬
‫اﻟﻘﺎدم‪ ،‬اﻟﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬اﻟﺴﺎﺧﻂ‪ ،‬اﻟﻐﻀﺒﺎن و اﻟﻼﻋﻦ‪ ،‬وﻏﻴﺮه‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻧﺎم ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻴﺪ و ﻣﻜﺮ و ﺧـﺪاع و‪...‬ﻣﺘﺼـﻒ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺼﻮرت ﺟﺰاء ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛﺎرﻫـﺎي ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﻣﺠﺎزات در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺣﺴﻨﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫رﺳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ؟! ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﺎم ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﻃﻼق ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮﻫﻤﺮاه ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن زﻳﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻘـﺺ و‬
‫ﻋﻴﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻟﻤﺎﻧﻊ‪ ،‬اﻟﻀﺎر‪ ،‬اﻟﻘـﺎﺑﺺ‪ ،‬اﻟﻤـﺬل‪ ،‬اﻟﺨـﺎﻓﺾ – اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺳـﻤﻬﺎ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻣﻨﻔﺮدي و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﻼق ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺿﺪ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬اﻟﻤﻌﻄﻲ اﻟﻤﺎﻧﻊ‪ ،‬اﻟﻀﺎر اﻟﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬اﻟﻘـﺎﺑﺾ اﻟﺒﺎﺳـﻂ‪ ،‬اﻟﻤﻌـﺰ‬
‫اﻟﺬل‪ ،‬اﻟﺨﺎﻓﺾ اﻟﺮاﻓﻊ‪.‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬ﻣﻌﺎرج اﻟﻘﺒﻮل‪76/1 :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪318‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮاز ﻧﺎم ﻫﺎي زﻳﺒﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺘﻘﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻗـﺮآن ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻣﻀـﺎف‬

‫ﺑﺴﻮي" ذو" ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ l
â
á
à
ß
Þ
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٩٥ :‬‬

‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺎ و اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮﻧﺪه اﺳﺖ(‬

‫ﻳﺎ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪l
Y
X
W
V
U
m :‬‬

‫ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪٢٢ :‬‬
‫)ﻣﺴﻠّﻤﺎً ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲِ ﺑﺰﻫﻜﺎران را ﻛﻴﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد(‬

‫‪-3‬اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ‪ -‬ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﭼﻨﺪﻫﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ازﺳﺎﻳﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رواﻳﺎت‪:‬‬
‫‪-1‬از ﺑﺮﻳﺪه اﺳﻠﻤﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻨـﻴﻦ دﻋـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮد‪:‬‬
‫»ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﱐ ﺍﺳﺄﻟﻚ ﺑﺎﻧﻚ ﺍﻧﺖ ﺍﷲ‪ ،‬ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﻧﺖ‪ ،‬ﺍﻻﺣﺪ ﺍﻟﺼﻤﺪ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﱂ ﻳﻠﺪ ﻭ ﱂ‬
‫ﻳﻮﻟﺪ ﻭ ﱂ ﻳﻜﻦ ﻟﻪ ﻛﻔﻮﹰﺍ ﺍﺣﺪ‪«.‬رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺩﻋﺎ ﺍﷲ ﺑﺎﲰﻪ ﺍﻻﻋﻈﻢ ﺍﻟﺬﯼ ﺇﺫﺍ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳ‪‬ﺌﻞ ﺑﻪ ﺃﻋﻄﯽ‪ ،‬ﻭ ﺇﺫﺍ ﺩ‪‬ﻋﯽ ﺑﻪ ﺃﺟﺎﺏ«‬
‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را از اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠـﺐ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﻢ‬
‫اﻋﻈﻢ‪ ،‬اﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺳﻮال ودرﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﺨﺸـﺪ و ﻫـﺮ‬
‫ﮔﺎه ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن دﻋﺎ ﻛﺮده ﺷﻮد ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪) .‬ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻲ داود(‬
‫‪-2‬از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ  رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫درﻣﺴﺠﺪ درﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم و ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤـﺎز ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد‪:‬‬
‫»ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﱐ ﺍﺳﺄﻟﻚ ﺑﺎ ﹼﻥ ﻟﻚ ﺍﳊﻤﺪ‪ ،‬ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﻧﺖ ﺍﳊﻨﺎﻥ ﺍﳌﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻊ ﺍﻟﺴـﻤﻮﺍﺕ ﻭ‬
‫ﺍﻻﺭﺽ‪ ،‬ﻳﺎ ﺫﺍﳉﻼﻝ ﻭﺍﻻﻛﺮﺍﻡ ﻳﺎ ﺣﻲ ﻳﺎ ﻗﻴﻮﻡ ﺃﺳﺄﻟﻚ «‬

‫‪ 1‬ﺷﻜﻮه اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪703/1:‬‬
‫رﻗﻢ‪2289 :‬‬
 ‫‪319‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫رﺳﻮل اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺩﻋﺎ ﺍﷲ ﺑﺈﲰﻪ ﺍﻷﻋﻈﻢ ﺍﻟﺬﯼ ﺇﺫﺍ ﺩﻋﯽ ﺑﻪ ﺃﺟﺎﺏ‪ ،‬ﻭ ﺇﺫﺍ ﺳ‪‬ﺌﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺃﻋﻄﯽ«‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺟﺘﺶ را ﻃﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳـﻢ اﻋﻈـﻢ اﺳـﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺪان دﻋﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺪان ﺳﻮال ﺷﻮد‪ ،‬داده ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮد )ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﻲ(‬
‫‪ -3‬در ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ از اﺑﻲ اﻣﺎﻣﺔ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﺍﺳﻢ‬
‫ﺍﷲ ﺍﻷﻋﻈﻢ ﻓﯽ ﺳﻮﺭ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﺛﻼﺙ‪):‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪،‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪ ،‬ﻃﻪ( «اﺳـﻢ اﻋﻈـﻢ ﺧـﺪا در‬
‫ﺳﻪ ﺳﻮره ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﺑﻘﺮه‪ ،‬آل ﻋﻤـﺮان و ﻃـﻪ( )اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ‪،‬‬
‫ﻃﺤﺎوي درﻛﺘﺎب ﻣﺸﻜﻞ اﻵﺛﺎر‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ در اﻟﺘﺎرﻳﺦ و اﻟﻌﻠﻞ آورده اﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ -4‬دو آﻳﻪ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﺳﻢ أﻋﻈﻢ ﺧﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ؛ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮ داود‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﻲ‪ ،‬از اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاصﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫)ﺍﺳﻢ ﺍﷲ ﺍﻷﻋﻈﻢ ﰲ ﻫﺎﺗﲔ ﺍﻵﻳـﺘﲔ‪
×
Ö

Õ

Ô
Ó
ÒÑ

Ð
Ï
m :‬‬

‫
‬ ‫‪ l
Ù
Ø‬ﻭﻓﺎﲢﺔ ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪
l
J
I

H
G
F
E
D
C
B
A
m :‬‬
‫ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٢ - ١:‬‬
‫)اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ درآﻳﻪ ‪ 163‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮﺓ و اﺑﺘﺪاي ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﻣﻘﺎرﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﻧﺼﻮص وارده ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن "اﷲ" اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻟﻔﻆ "اﷲ" ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻤﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ درﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده و در آﻧﻬﺎ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﻫﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻔﻆ "اﷲ" اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻢ‪)2697 ،‬دو ﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ و ﻧﻮد ﻫﻔﺖ( ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﺗﻜـﺮار ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻤﺎرش اﻟﻌﺠﻢ اﻟﻔﻬﺮس(‪ .‬و ﻟﻔﻆ اﻟﻠﻬﻢ ﭘﻨﭻ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﻲ‬

‫‪ 1‬ﺷﻜﻮه‪704/1 :‬‬
‫رﻗﻢ‪2290 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪320‬‬

‫ﻛﻪ اﺳﻢ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن ﻫـﻢ "اﻟـﺮﺣﻤﻦ" ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ‪ 57‬ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻬﺎي زﻳﺎدي ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻢ "اﷲ" در‬
‫ﺑﺮدارد دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻋﻈﻢ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﺳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬وﺟﻮب اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻤﺎء ﺑﺮآﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ و ﻧﻴﺰ اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻧﺸـﺄت ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻗﺪﻳﺮ واﺟﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳﻤـﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت او و اﻳﻨﻜـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻛﺎﺋﻨﺎت از ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ را ﺑﺮﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‬
‫در اﺣﺎدث‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ ﺣﻔﻆ و ازﺑﺮ ﻛﺮدن اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﺎﻳﻴﻜﻪ از ﺑﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وﻋﺪه ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎﻳﺎن دﻳﻦ در ﻣﻮرد )اﺣﺼﺎء( ﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻧﻈﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‬
‫اول‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﺮﺷﻤﺎرد ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ازآﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬
‫آﻧﻬﺎرا از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪا را ﺛﻨﺎ ﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه او ﻣﺴـﺘﺤﻖ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺛﻮاب وﻋﺪه داده ﺷﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣـﺎم ﺑﺨـﺎري آن را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺼﺎء را ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي »ﻣﻦ ﺣﻔﻈﻬﺎ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ‪،‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "ﻣﻌﺎرج اﻟﻘﺒﻮل "‪ 84/1‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪321‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫دوم‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺼﺎء ﺑﻤﻌﻨﻲ ﺗﻮاﻧﺎي ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﻤﺎء اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻫﺮﻛﺲ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﻤﺎء را ادا ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨـﺪ‬
‫وﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ "رز‪‬اق" ﺑـﻪ رازق ﺑـﻮدن او‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر درﺳﺎﺋﺮ اﺳﻤﺎء ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺣﺼﺎء اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدن و ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ "اﺣﺼﺎﻫﺎ" ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﺜﻼً وﻗﺘـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬اﻟﺤﻜﻴﻢ" ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻤﺎم اواﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي او ﺷﻮد و ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اواﻣـﺮ‬
‫و ﻧﻮاﻫﻲ او ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻄﺎل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي زﻳﺮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺪاء ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪- :‬رﺣﻴﻢ و ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻨﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻦ اوﺻﺎف را در ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ذات او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒ‪‬ﺎر و ﻗﻬﺎر و ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎ ء را ﺑﭙﺬﻳﺮد و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮدن ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮم وﻋﺪه وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻮﻗﻊ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻊ و اﻣﻴـﺪ وار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪-4‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮم وﻋﻴﺪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﺧـﻮرد و ذﻛـﺮ آﻧﻬـﺎ از‬
‫وي ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ او ﺑﺘﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮي )اﺣﺼﺎء( ﺣﻔـﻆ و ﻗﻴـﺎم ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻋﺒـﺎدت و ﺑﻨـﺪﮔﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن ﺑﺪون ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن ﺳﻮدي ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘـﻲ در وﺻـﻒ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دﻳﻦ رد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻗﺮآن را ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ وﻟـﻲ از‬
‫ﮔﻠﻮﻳﺸﺎن)ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻋﻤﻞ( ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪322‬‬

‫‪ -6‬ﺑﺮﺷﻤﺮدن اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﺗﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻖ را اﺻﺎﺑﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ زﻳـﺮا اﺳـﻤﺎء ﺧﺪاوﻧـﺪ را‬
‫‪ 99‬اﺳﻢ ﺷﻤﺮده و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻗﺮآن اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎً آﻧﻬﺎ را ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻟﻮاﺣﺪ‬ ‫‪ -3‬اﻻﻟﻪ‬ ‫‪ -2‬اﻟﺮب‪‬‬ ‫‪ -1‬اﷲ‬
‫‪ -8‬اﻟﻘﺪوس‬ ‫‪ -7‬اﻟﻤﻠﻚ‬ ‫‪ -6‬اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ ‫‪ -5‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫‪ -12‬اﻟﻌﺰﻳﺰ‬ ‫‪ -11‬اﻟﻤﻬﻴﻤﻦ‬ ‫‪ -10‬اﻟﻤﺆﻣﻦ‬ ‫‪ -9‬اﻟﺴﻼم‬
‫‪ -16‬اﻟﺒﺎري‬ ‫‪ -15‬اﻟﺨﺎﻟﻖ‬ ‫‪ -14‬اﻟﻤﺘﻜﺒﺮ‬ ‫‪ -13‬اﻟﺠﺒ‪‬ﺎر‬
‫‪ -20‬اﻟﻈﺎﻫﺮ‬ ‫‪ -19‬اﻵﺧﺮ‬ ‫‪-18‬اﻻول‬ ‫‪ -17‬اﻟﻤﺼﻮر‬
‫‪ -24‬اﻟﻌﻠﻲ‬ ‫‪ -23‬اﻟﻘﻴﻮم‬ ‫‪ -22‬اﻟﺤﻲ‬ ‫‪ -21‬اﻟﺒﺎﻃﻦ‬
‫‪ -28‬اﻟﻮاﺳﻊ‬ ‫‪ -27‬اﻟﺤﻠﻴﻢ‬ ‫‪ -26‬اﻟﺘﻮاب‬ ‫‪ -25‬اﻟﻌﻈﻴﻢ‬
‫‪ -32‬اﻟﻐﻨﻲ‬ ‫‪ -31‬اﻟﻌﻠﻴﻢ‬ ‫‪ -30‬اﻟﺸﺎﻛﺮ‬ ‫‪ -29‬اﻟﺤﻜﻴﻢ‬
‫‪ -36‬اﻟﻠﻄﻴﻒ‬ ‫‪ -35‬اﻟﻘﺪﻳﺮ‬ ‫‪ -34‬اﻟﻌﻔﻮ‬ ‫‪ -33‬اﻟﻜﺮﻳﻢ‬
‫‪ -40‬اﻟﻤﻮﻟﻲ‬ ‫‪ -39‬اﻟﺒﺼﻴﺮ‬ ‫‪ -38‬اﻟﺴﻤﻴﻊ‬ ‫‪ -37‬اﻟﺨﺒﻴﺮ‬
‫‪ -44‬اﻟﺮﻗﻴﺐ‬ ‫‪ -43‬اﻟﻤﺠﻴﺐ‬ ‫‪ -42‬اﻟﻘﺮﻳﺐ‬ ‫‪ -41‬اﻟﻨﺼﻴﺮ‬
‫‪ -48‬اﻟﺤﻤﻴﺪ‬ ‫‪ -47‬اﻟﺸﻬﻴﺪ‬ ‫‪-46‬اﻟﻘﻮي‬ ‫‪ -45‬اﻟﺤﺴﻴﺐ‬
‫‪-52‬اﻟﺤﻖ‬ ‫‪-51‬اﻟﺤﻔﻴﻆ‬ ‫‪ -50‬اﻟﻤﺤﻴﻂ‬ ‫‪ -49‬اﻟﻤﺠﻴﺪ‬
‫‪ -56‬اﻟﺨﻼق‬ ‫‪-55‬اﻟﻘﻬﺎر‬ ‫‪-54‬اﻟﻐﻔﺎر‬ ‫‪-53‬اﻟﻤﺒﻴﻦ‬
‫‪ -60‬اﻟﺮؤوف‬ ‫‪ -59‬اﻟﻐﻔﻮر‬ ‫‪ -58‬اﻟﻮدود‬ ‫‪ -57‬اﻟﻔﺘﺎح‬
‫‪ -64‬اﻟﻤﻘﻴﺖ‬ ‫‪ -63‬اﻟﻤﺘﻌﺎل‬ ‫‪ -62‬اﻟﻜﺒﻴﺮ‬ ‫‪ -61‬اﻟﺸﻜﻮر‬
‫‪ -68‬اﻟﻮارث‬ ‫‪ -67‬اﻟﺨﻔﻲ‬ ‫‪ -66‬اﻟﻮﻫﺎب‬ ‫‪ -65‬اﻟﻤﺴﺘﻌﺎن‬
‫‪ -72‬اﻟﻐﺎﻟﺐ‬ ‫‪ -71‬اﻟﻘﺎدر‬ ‫‪ -70‬اﻟﻘﺎﺋﻢ‬ ‫‪ -69‬اﻟﻮﻟﻲ‬
‫‪ -76‬اﻻﺣﺪ‬ ‫‪-75‬اﻟﺤﺎﻓﻆ‬ ‫‪ -74‬اﻟﺒﺮ‬ ‫‪ -73‬اﻟﻘﺎﻫﺮ‬
‫‪ -80‬اﻟﻮﻛﻴﻞ‬ ‫‪ -79‬اﻟﻤﻘﺘﺪر‬ ‫‪ -78‬اﻟﻤﻠﻴﻚ‬ ‫‪ -77‬اﻟﺼﻤﺪ‬
‫‪ -84‬اﻻﻛﺮم‬ ‫‪ -83‬اﻟﻜﺎﻓﻲ‬ ‫‪ -82‬اﻟﻜﻔﻴﻞ‬ ‫‪ -81‬اﻟﻬﺎدي‬
‫‪88‬ﻏﺎﻓﺮاﻟﺬﻧﺐ‬ ‫‪ -87‬ذواﻟﻘﻮة اﻟﻤﺘﻴﻦ‬ ‫‪ -86‬اﻟﺮزاق‬ ‫‪ -85‬اﻟﻌﻠﻲ‬
‫‪ -92‬رﻓﻴﻊ اﻟﺪرﺟﺎت‬ ‫‪ -91‬ذواﻟﻄﻮل‬ ‫‪ -90‬ﺷﺪﻳﺪ اﻟﻌﻘﺎب‬ ‫‪ -89‬ﻗﺎﺑﻞ اﻟﺘﻮب‬
‫‪ -96‬ﻧﻮر اﻟﺴﻤﻮات و‬ ‫‪ -95‬ﺑﺪﻳﻊ اﻟﺴﻤﻮات و‬ ‫‪ -94‬ﻓﺎﻃﺮ اﻟﺴﻤﻮات و‬ ‫‪ -93‬ﺳﺮﻳﻊ اﻟﺤﺴﺎب‬
‫اﻻرض‬ ‫اﻻرض‬ ‫اﻻرض‬
‫‪ -99‬ذواﻻﻛﺮام‬ ‫‪ -98‬ذواﻟﺠﻼل‬ ‫‪ -97‬ﻣﺎﻟﻚ اﻟﻤﻠﻚ‬
‫‪323‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪-7‬وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﺳﻤﺎء اﷲ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻨﺎم‪) :‬اﻟﻌﻘﺎﺋﺪ(‪ 1‬آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل وﻳﮋﮔﻲ و اﺳﺮاري را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺣﺘـﻲ ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻏﻠّﻮ ﻛﺮده و از اﻳﻦ ﺣﺪ ﻫﻢ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﺳﻤﺎء‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺎدم روﺣﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ ﻫـﺮﻛﺲ آن را ورد زﺑـﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﺧﺎدم او را ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﻋﺪه اي از ﻣﺮدم ﻣﺪﻋﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮي از اﺳﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد داده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﺳﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﻫﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ او ﺣﻞ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده از وي ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ و آن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻬﺎﺗﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء درﺑﺎره آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﻣﺪرﻛﻲ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ را داﺷﺘﻪ و دارﻧـﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ از ﻗﺮآن ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺒـﺎري‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪):‬ﻛﻞ ﻋﻤﻞ ﻟﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻣﺮﻧـﺎ ﻓﻬـﻮﺭﺩ( ﻫـﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ و ادﻋﺎﻫﺎ ﻋﺎﻣـﻞ ﭘﺨـﺶ و ﮔﺴـﺘﺮش ﺑﺎورﻫـﺎي ﭘـﻮچ و‬
‫اﻋﺘﻘــﺎدات اﻧﺤﺮاﻓــﻲ در ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﺧﻮاﻫﻨــﺪ ﺷــﺪ وﻛﻮﺷــﺶ ﻫــﺎ و ﻋﻤﺮﻫــﺎي ﻓﺮاوﻧــﻲ‬
‫درﻣﺴﻴﺮﺧﻄﺎ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲص ﺑﺮاي اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﻓﺮﻣـﻮده اﻧـﺪ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن دﻋﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ آن ﺳـﻮال‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ‪.447-444 :‬ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را در رد آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪324‬‬

‫‪-8‬ﻓﺎﺋﺪه ﺷﻨﺎﺧﺖ و داﻧﺴﺘﻦ اﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫اﻣﺎ ﻓﺎﺋﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﺳﻤﻬﺎ و ﺻﻔﺘﻬﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮاً ﺑﺸﺮح زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ - 1‬اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار و وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺪون آن‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﻚ ﺗﺼ‪‬ﻮرﻏﻤﻮض و ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب و‬
‫ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﻤﺪ وﻣﻨﺖ ﺧﺪا‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪-2‬ﺗﻤﺠﻴﺪ وﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت‪ ،‬اﺳـﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰاري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪا را ﺛﻨﺎء ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ذﻛﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ lÓ ÒÑÐÏÎÍÌ
m‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪٤١ :‬‬

‫)اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺪاي را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ )و ﻫﺮﮔﺰ او را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻨﻤﺎﺋﻴﺪ(‪(.‬‬
‫‪ -3‬دﻋﺎ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎﺗﺶ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
hg
f
e
d
c
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٨٠ :‬‬
‫)ﺧﺪا داراي زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺎت دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻳـﺰدان و درﺧﻮاﺳـﺖ ﺣﺎﺟـﺎت ﺧـﻮﻳﺶ از ﺧـﺪاي‬
‫ﺳﺒﺤﺎن( او را ﺑﺪان ﻧﺎﻣﻬﺎ ﻓﺮﻳﺎد دارﻳﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاصﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب ﺧـﺪا را ﺑـﺎ اﺳـﻢ اﻋﻈـﻢ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه و از وي ﻃﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﻫﻤﺎن اﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ آن‬
‫ﺳﻮال ﺷﻮد ﺳﺎﺋﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻓﺰوﻧﻲ و ازدﻳﺎد اﻳﻤﺎن‪ :‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻮرد اﺳﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان اﻳﻤﺎﻧﺶ اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺮو و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺎت‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺴﺎن ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻧﻴـﺮوي ﻗـﺎدر و‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮاﻳﺶ دارد‪.‬‬
‫‪ -6‬واﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮدن ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲ داﻧـﺪ رزق از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﺳﺖ و او رازق اﺳﺖ‪ ،‬رزق را ﺗﻨﻬﺎ از او ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺒـﺎر‬
‫‪325‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫و ﭼﻴﺮه و ﻏﺎﻟﺐ و ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ از ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ او‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫داﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪآﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ او را ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧـﺪ‬
‫و‪....‬‬
‫‪ -7‬اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺑﺰرگ و ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﻳﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻟﺬا ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ اﺳﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻳﺎد دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠـﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺗﻤﺠﻴﺪ وﺗﻌﺮﻳﻒ ودﻋﺎ وﻧﻴﺎﻳﺶ رﺳﻮل اﻛﺮم ص از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫دوﺳﺖ دارم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮصرا ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺗﻤﺠﻴـﺪ و‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ‪ ،‬وي را ﺧﻮاﺳﺘﻪ و دﻋﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ دﻫﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ  از رﺳـﻮل اﷲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫دﻋﺎﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ او ﻳﺎد دﻫﺪ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺏ ﮐ ﹼﻞ ﺷﯽﺀ‬
‫‪» -٢‬ﻗﻞ‪ :‬ﺍﻟﻠﻬ ‪‬ﻢ ﻋﺎﱂ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﻭ ﺍﻟﺸﻬﺎﺩﺓ‪ ،‬ﻓﺎﻃﺮ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ‪ ،‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻭ ﻣﻠﻴﮑﻪ‪ ،‬ﺍﺷﻬﺪ ﺍﻥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻟﹼﺎ ﺍﻧﺖ‪ ،‬ﺃﻋﻮﺫ ﺑﮏ ﻣﻦ ﺷﺮ ﻧﻔﺴﯽ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﺷﺮ ﺍﻟﺸـﻴﻄﺎﻥ ﻭ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﺮﮐﻪ « )ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻮﺩﺍﻭﺩ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﻣﻲ(‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻪ ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ و ﻣﺎﻟﻚ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻣﻌﺒﻮدي وﺟﻮ ﻧﺪارد‪ ،‬از ﺑﺪي ﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد و از ﺷﺮ و ﺑﺪي ﺷﻴﻄﺎن و ﺷﺮك او ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲ آورم‪(.‬‬
‫‪ -3‬از اﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري  رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺎه ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮص ﺳـﺮ از‬
‫رﻛﻮع ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺷﻜﺎه اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪.734/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2390‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪326‬‬

‫»ﺭﺑ‪‬ﻨﺎ ﻟﮏ ﺍﳊﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻞ ُﺀ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ ﻭ ﻣﻞﺀ ﻣﺎ ﺷﺌﺖ ﻣﻦ ﺷﯽﺀ ﺑﻌﺪ‪،‬ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺜﻨﺎﺀ‬
‫ﻭ ﺍ‪‬ﺪ‪،‬ﺍﺣﻖ ﻣﺎ ﻗﺎﻝ ﺍﻟﻌﺒﺪ‪ ،‬ﻭ ﮐﻠﹼﻨﺎ ﻟﮏ ﺍﻟﻌﺒﺪ‪،‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻻ ﻣﺎﻧﻊ ﳌﺎ ﺍﻋﻄﻴﺖ‪ ،‬ﻭ ﻻ ﻣﻄﯽ ﳌـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻌﺖ ﻭ ﻻﻳﻨﻔﻊ ﺫﺍ ﺍﳉﺪ ﻣﻨﮏ ﺍﳉ ‪‬ﺪ«‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎء از آن ﺗﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭘﺮي زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﺑﺎﻧﺪازه ﭘـﺮي‬
‫ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺠﺪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺴـﺘﻲ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺪه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﻨـﺪه ﺗـﻮ ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑـﺎر اﻟﻬـﺎ آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮي آن را ﺑﮕﻴﺮد و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻨـﻊ ﻛﻨـﻲ‪ ،‬ﻛﺴـﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪآن را ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺴﻲ او را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪(.‬‬
‫‪ -4‬از ﺣﻀﺮت ﺛﻮﺑﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳـﻮل اﷲص از ﻧﻤـﺎز ﻓـﺎرغ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ 3 ،‬ﺑﺎر اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲﻛﺮد و ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ‪) :‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻧﺖ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﻭﻣﻨﻚ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺭﻛﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻳﺎ ﺫﺍﳉﻼﻝ ﻭ ﺍﻻﻛﺮﺍﻡ(‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﺳﻼم ﻫﺴﺘﻲ و ﺗﻤﺎم ﺳـﻼﻣﺘﻲ و ﺑﺮﻛـﺖ از آن ﺗﻮاﺳـﺖ اي ﺑﺎﺷـﻜﻮه ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ‪(.‬‬
‫‪-4‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺸﻜﻞ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫» ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ ﺍﳊﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻻﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺮﺵ ﺍﻟﻌﻈـﻴﻢ‪ ،‬ﻻ ﺍﻟـﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺭﺏ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭﺍﻻﺭﺽ ﺭﺏ ﺍﻟﻌﺮﺵ ﺍﻟﻜﺮﱘ‬
‫)ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮدﺑﺎر‪،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻋﺮش‬
‫ﺑﻲ ﻛﺮان‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﻛﺮﻳﻢ‪(.‬‬
‫‪ -5‬از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪1‬ﻣﺴﻠﻢ ‪.347/1‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪2390‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻠﻢ‪ 347/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.477‬‬
‫‪ 3‬ﻣﺴﻠﻢ‪ 414/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪592‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪.145/11:‬وﻣﺴﻠﻢ‪2093/4 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪2730:‬‬
‫‪327‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫»ﺍﺣﺐ ﺍﻟﮑﻼﻡ ﺍﻟﯽ ﺍﷲ ﺍﺭﺑﻊ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭ ﺍﳊﻤـﺪﷲ‪ ،‬ﻭ ﻻ ﺍﻟـﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪ ،‬ﺍﷲ ﺍﮐـﱪ‪،‬‬
‫ﻻﻳﻀﺮﮎ ﺑﺄﻳﻬ ‪‬ﻦ ﺑﺪﺃﺕ« ودر رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪»:‬ﺍﻓﻀﻞ ﺍﻟﮑﻼﻡ‪ :‬ﺳـﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭ ﺍﳊﻤـﺪﷲ‪ ،‬ﻭ‬
‫ﻻﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪ ،‬ﺍﷲ ﺍﮐﱪ«‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻬﺎرﻛﻠﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪" :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‪ ،‬ﺍﳊﻤﺪ ﺍﷲ‪ ،‬ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪،‬‬
‫ﻭﺍﷲ ﺍﻛﱪ" از ﻫﺮ ﻛﺪام ﺷﺮوع ﻛﻨﻲ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در رواﻳﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﻭ ﺍﳊﻤﺪ ﷲ ﻭ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﷲ ﻭ ﺍﷲ اﻛﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﮐﻠﻤﺘﺎﻥ ﺧﻔﻴﻔﺘﺎﻥ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ‪ ،‬ﺛﻘﻴﻠﺘﺎﻥ ﻓﯽ ﺍﳌﻴﺰﺍﻥ‪،‬ﺣﺒﻴﺒﺘﺎﻥ ﺍﻟﯽ ﺍﻟـﺮﲪﻦ‪:‬ﺳـﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ‬
‫ﻭﲝﻤﺪﻩ‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ«‪) 2‬دو ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪ و ﺗﺮازوي‬
‫اﻋﻤﺎل ﻓﻮق اﻟﻌﺎده وزﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﺳـﺒﺤﺎن اﷲ و ﺑﺤﻤـﺪه‪،‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ اﻟﻌﻈﻴﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ را‬

‫‪3‬‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬از ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﺮ ‪ 3‬ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻫـﺎ ﻋﻤـﻞ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﻖ را‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻘﻴﺪه اش ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﺮام و ﺳﻠﻒ ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ‪ 3‬ﭘﺎﻳﻪ و اﺻﻮل را ﻧﻘﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ او ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﺎه اﻟﻤﺼﺒﺎح‪706/1 :‬‬

‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﻣﺴﻠﻢ‪.2072/4:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪.2694‬‬
‫‪3‬‬
‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "ﻣﻨﻬﺞ دراﺳﺎت ﻵﻳﺎت اﻻﺳﻤﺎء واﻟﺼﻔﺎت"ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻨﻘﻴﻄﻲﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪328‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺮآن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫اﺻﻞ او‪‬ل‪ :‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه داﻧﺴﺘﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر از اﻳﻨﻜـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﺻـﻔﺎﺗﺶ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آﻳﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺟﻬﺎن ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪((.‬‬

‫‪ l
S
R
Q
P
O
N
m‬ﺍﻹﺧﻼﺹ‪٤ :‬‬
‫)و ﻛﺴﻲ ﻫﻤﺘﺎ و ﻫﻤﮕﻮن او ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪
l TSRQ
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٧٤ :‬‬

‫)ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﺪﻫﻴﺪ‪(.‬‬
‫اﺻﻞ دو‪‬م‪ :‬اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺻﻒ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ او را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدش وﺻﻒ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
l º¹¸¶µ
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٤٠ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﺪا؟(‬
‫اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ  ﺧﺪا را ﺑﺪان وﺻﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺧﺪا را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺑـﺎره‬
‫رﺳﻮل اﷲ صﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
U
T
S
R
Q
P
O
N
M
L
K
m‬ﺍﻟﻨﺠﻢ‪٤ - ٣ :‬‬

‫و از روي ﻫﻮا و ﻫﻮس ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬آن )ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آورده اﺳـﺖ و ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ( ﺟﺰ وﺣﻲ و ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ )از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑـﺪو( وﺣـﻲ و‬
‫ﭘﻴﺎم ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪329‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﺻﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و اﺻﻞ دﻳﮕﺮي را رﻫﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ  ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﺻﻞ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﺻـﻞ دوم را ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده و ﻧﻔﻲ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺲ ﻋﻈﻴﻢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرگ ﺗﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻﻔﺎت ﺟـﻼل‬
‫و ﻛﻤﺎل را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣـﺎل ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺴـﺖ وﻣﺴـﺘﻠﺰم ﻧﻘـﺺ و ﻋﻴـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ را ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻤﻮده وآن را ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ ﻛـﻨﻢ و از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﻮدم‬
‫ﺻﻔﺘﻲ را ﺑﺠﺎي آن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪرك و دﻟﻴﻠﻲ از ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳـﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل اﷲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺰﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻣ‪‬ﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺻـﻔﺎت ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﺘﮕﺎر و ﭘﻴﺮوز ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو اﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ دو اﺻـﻞ‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺧﺪا و ﺻﻔﺎﺗﺶ را از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮق ﭘـﺎك و‬
‫ﻣﻨﺰه ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺰه و ﺳﺎﻟﻢ ﺑـﻮده و از ﭘﺮﺗﮕـﺎه ﮔﻤﺮاﻫـﻲ و ﺗﺸـﺒﻴﻪ و‬
‫ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑﺪور اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻪ زﻳﺮ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳـﻤﺎن و زﻣـﻴﻦ در ذات و ﺻـﻔﺎت‬
‫ﺑﺪو ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺟﻬﺎن ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪330‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ "ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ" را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺻﻔﺖ ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻛﻪ ﺣﺎدث اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺎت ﺳﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ را دارد و اﺛﺒـﺎت اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻔﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ درﺳﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﻤﻊ‬
‫و ﺑﺼﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺳـﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻴـﺎن ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ و ﺻـﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﺤﻮر ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺻـﻔﺎت اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣﻴـﺪ ﺑـﻪ‬
‫درك ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﺪا را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا درك واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤـﺎل‬
‫اﺳﺖ وﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن درك واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻧـﺺ ﻧﻬـﺎده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ l
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
m‬ﻃﻪ‪١١٠ :‬‬

‫)ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ )ﻣﺮدﻣﺎن( در ﭘﻴﺶ دارﻧـﺪ و )در آﺧـﺮت ﺑـﺪان ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲداﻧﺪ( آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ )در دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و( ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬
‫آﻧﺎن از )ﻛﺎر و ﺑﺎر و ﺣﻜﻤﺖ( آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻳﺤﻴﻄﻮن ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎرع اﺳﺖ و ﻓﻌﻞ ﻣﺸﺘﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻀﺎرع اﻣﺮ و ﻣﺎﺿﻲ ﻧﺎم ﮔـﺬاري‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﻧﺤﻮﻳﻴﻦ از )ﻣﺼﺪر و زﻣﺎن( ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎء ﺑﻼﻏﻪ ﻧﻴﺰ در ﺑﺤﺚ اﺳﺘﻌﺎره ﺗﺒﻌﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ آن‪ ،‬از)ﻣﺼـﺪر‪ ،‬زﻣـﺎن و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ رأي و ﻧﻈﺮﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎي ﻧﺤﻮ و ﺑﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪر در‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻌﻞ ﻣﻀﻤﺮ و ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا "ﻳﺤﻴﻄﻮن" ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﻲ "اﻻﺣﺎﻃﻪ" را در ﺑـﺮ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻔﻲ )ﻻ( ﺑﺮ ﻣﺼﺪري ﻛﻪ ﻧﻬﺎن در ﻓﻌﻞ ﻻﻳﺤﻴﻄﻮن اﺳﺖ ﻧﻴﺰ داﺧﻞ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺼﺪر ﻛﻪ ﻣﺪﺧﻮل ﻻ ﻧﻔﻲ اﺳﺖ ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ ﻧﻜﺮه ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻓﺘﺢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻨـﻲ آﻳـﻪ‬
‫‪331‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ـﻤﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﻻﺭﺽ«‬
‫"ﻻﻳﺤﻴﻄﻮن" ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪» :‬ﻻ ﺍﺣﺎﻃﺔ ﻟﻠﻌﻠﻢ ﺍﻟﺒﺸﺮﻱ ﺑﺮ ‪‬‬
‫)ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ درك ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬
‫ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺟﻨﺲ اﻧﻮاع اﺣﺎﻃﻪ از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺻﻔﺎت را ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺤـﺎل ﺑـﻮدن ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﻜﻲ ازﺻﻔﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳـﺖ؛ زﻳـﺮا ﻋﻘـﻞ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻫﺮاﻧﺪازه از ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ادراك ﺑﻬﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷـﻴﺎء‬
‫ﻗﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﺴﺎن از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ روح ﻛﻪ در ﺑﺪن او وﺟﻮد دارد ﻋﺎﺟﺰ اﺳـﺖ و‬
‫از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ازدرك‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎده و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺗﻢ ﻛﻪ ﻣﺎده از آن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺻﺪد درك ﺣﻘﻴﻘﺖ ذات و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ؟!‬

‫ﻣﻨﺤﺮﻓﻴﻦ از راه راﺳﺖ و اﺳﺒﺎب اﻧﺤﺮاف آﻧﻬﺎ‬

‫اﻧﺤﺮاف از ﻣﻨﻬﺞ درﺳﺖ در ﺧﺼﻮص اﺳﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﺧـﻼل در‬
‫ﻳﻜﻲ از ‪ 3‬اﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﺤﺮاف ﺑﺸـﺮ در زﻣﻴﻨـﻪ اﺳـﻤﺎء و‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪا را در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺑﻪ ‪ 3‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫اول‪:‬اﻧﺤﺮاف ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺢ و ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎد آور ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ آﻧﺎن از ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺤﻴﺢ اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺪول ﻛﺮده و ﺑـﺖ ﻫـﺎﻳﻲ را ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻫـﺎي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻧﻤﻮداﻧﺪ و ﺣﺮوف اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت را ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬
‫ﻛﻠﻤﻪ "ﻻت" را از ﻛﻠﻤﻪ "اﷲ " و "ﻋﺰي" را از ﻛﻠﻤﻪ "ﻋﺰﻳﺰ" و "ﻣﻨﺎت" را از ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪332‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻧـﺎم ﻫـﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ را‬

‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﺳﻢ "اﻟﺮﺣﻤﻦ" را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ
‪ZYX
m‬‬

‫‪
l‬ﺍﻟﺮﻋﺪ‪.٣٠ :‬‬
‫)ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
_
~
}
|
{
z
y
x
m‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٦٠ :‬‬

‫) ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن )ﻛـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ وﺟـﻮد‬
‫ﺷﻤﺎ ﻏﺮق رﺣﻤﺖ او اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮﻧﺶ ﺑﺒﺮﻳﺪ و( ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪) .‬از روي ﻛﺒﺮ و ﻏـﺮور و از‬
‫ﺳﺮ اﺳﺘﻬﺰاء و ﺗﻤﺴﺨﺮ( ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬رﺣﻤﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ؟ )ﻣﺎ ﻛﻪ او را ﻧﻤـﻲﺷﻨﺎﺳـﻴﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﺳﺠﺪه ﺑﺮده و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﻢ(‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻧﻘﺺ ﻣﺘﺼﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻳﻬﻮدﻳﻬـﺎي ﻛﺜﻴـﻒ و‬
‫ﭘﻠﻴﺪ ﻧﻴﺰ از زﻣﺮه ﻛﺎﻓﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪
l K
J
I
H
G
F
m
.‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪١٨١ :‬‬

‫)ﺧﺪا ﻓﻘﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎزﻳﻢ( و ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫
‪
l ¿
¾
½
¼
»
º¹
¸
¶
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﻩ‪٦٤ :‬‬

‫)دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎد! )و ﺑﺨﻞ ﺑﻬﺮه اﻳﺸﺎن‪ ،‬و دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن در دوزخ ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎد!( و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﻔﺮﻳﻨﺸﺎن ﺑﺎد‪(.‬‬

‫دوم‪ :‬اﻧﺤﺮاف ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬

‫اﻳﻦ ﮔﺮوه آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ آن را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﭘﺎك و ﻣﺒﺮّي ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺨﺶ اول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬را‬

‫ﺗﺮك ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﺨﺶ آﺧﺮ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول آﻳﻪ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻧﺪارد و ﺟﺮأت ﻧﻤـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ‪-‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ دﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﺸـﻢ و‬
‫‪333‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﮔﻮش دارد ‪-‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن آن ﻣﻮﻫﺎ ي ﺑﺪن ﺳﻴﺦ و دﻟﻬﺎ ﻣﻀﻄﺮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺎرواﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺰه و ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺖ ﻫﺎ را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎء ﺳﻠﻒ ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اﻟﻤﺸﺒﻪ‬
‫ﻳﻌﺒﺪ وﺛﻨﺎ( ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺒﻪ ﺑﺖ ﻫﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺸﺒﻴﻪ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه و از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﺧﺎرج اﻧﺪ‪ ،‬داود ﺟﻮراﺑﻲ‪ ،‬ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﻜﻢ راﻓﻀﻲ از زﻣـﺮه‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺤﺎد و اﻧﺤﺮاف اﻳﻦ دو ﻓﺮﻗﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﮔﺮوه اول‪) :‬ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ( ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻗﺮار داده و آن را ﺑـﺎ ﺧـﺎﻟﻖ ﻣﺴـﺎوي و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه دوم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺒﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ را ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ اﺟﺴﺎم ﻣﺨﻠﻮق ﻗﺮار دادﻧﺪ و‬
‫ﺧﺎﻟﻖ را ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺗﺸﺒﻴﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ دروغ و ﺑﻬﺘﺎﻧﻲ ﭘﺎك و ﻣﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬اﻧﺤﺮاف آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪا را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪-1‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﺎء و ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑـﻪ ﻋـﺪم ﻣﺤـﺾ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺟﻬﻤﻴﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻧﺤـﺮاف اﻳـﻦ ﮔـﺮوه‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﻔﻲ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺤﺮاف ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪.‬‬
‫‪-2‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻔﺎظ اﺳﻤﺎء را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ را؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل اورا ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ رﺣﻤـﻦ و‬
‫رﺣﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رﺣﻤﺖ در وي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺣﻜﻴﻢ ﺑﺪون ﺣﻜﻤـﺖ و ﻗـﺪﻳﺮ ﺑـﺪون‬
‫ﻗﺪرت ﺳﻤﻴﻊ ﺑﺪون ﺳﻤﻊ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻮﺳﻮم و ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-3‬ﮔﺮوه ﺳﻮم آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺻﻔﺖ از ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت‪ ،‬اراده‪ ،‬ﺳﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺼﺮ و ﻛﻼم را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﻘﻴﻪ ﺻﻔﺎت را از وي ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه "اﺷﺎﻋﺮة"‪ 1‬ﻧﺎم دارﻧﺪ – آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳـﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت اﻟﻬـﻲ را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮق ﺗﺸـﺒﻴﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬

‫‪ 1‬اﻟﺒﺘﻪ اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي اﻳﻦ رأي راﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺻﻔﺤﺎت آﺗﻲ ﻋﻘﻴﺪه او را در زﻣﻴﻨﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪا را‬
‫ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪334‬‬

‫آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ را ﻧﻔـﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬در ﺿـﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫـﻲ ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮده و ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻄﻼن ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن روﺷﻦ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸـﻒ و ﺑـﺮﻣﻼ ﻧﻤـﻮدن ﻧﻘـﺺ و ﻋﻴﺒﻬـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﻋﻘﺎﻳـﺪ و‬
‫ﻧﻈﺮاﺗﺸﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ را از ﺗﺸـﺒﻴﻪ‬
‫دادن ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﭘﺎك ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ و روي ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﺎس ﺻـﻔﺎﺗﻲ را ﻛـﻪ در ﻗـﺮآن و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﻮﻫﻢ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از اﻳﻦ ﺗﺸﺒﻴﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺎت را ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻗﺴﺎم ﺻﻔﺎت ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎء ﻋﻠﻢ ﻛﻼم‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ روش و ﺷـﻴﻮه ﻋﻠﻤـﺎء ﻛـﻼم را در ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺻـﻔﺎت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﺻﻔﺎت را ﻧﻔـﻲ و‬
‫ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﺻﻔﺎت را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻪ ﺧﻄـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺻﻔﺎت ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑـﻮدن ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﺪﻟﻮل ﻧﺺ ﻗﺮآن ﺑﻮده و ﻧﻔﻲ آﻧﻬﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫ﻣﺘﺺ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺴﻴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﻔﺎت ﺧﺪاﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟـﻼل و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺿﻌﻒ و ﻋﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ)آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﻓﺮو رﻓﺘـﻪ‬
‫و در آن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬دﻻﻳﻠﻲ را اراﺋـﻪ داده اﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫دﻻﺋﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه و آﻧﻬﺎ را در ﺟﺎﻣﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﻪ ﺷـﺶ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪-1‬ﺻﻔﺖ ﻧﻔﺴﻴﺔ ‪-٢‬ﺻﻔﺖ ﻣﻌﲏ ‪ -٣‬ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻨﻮﻳﺔ ‪ -٤‬ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻠﻴـﺔ ‪ -٥‬ﺻـﻔﺖ‬
‫ﺳﻠﺒﻴﺔ ‪ -٦‬ﺻﻔﺖ ﺟﺎﻣﻌﺔ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪335‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫اﻣﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺻﻔﺎت را اﻋﺘﺒﺎري ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮده و وﺟﻮدي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﺧﺎرج ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺰرگ و ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻬﺞ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ  ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪه اﻧـﺪ و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺨﻠﻮق ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺮآن در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻣـﻲﮔﻮﺑـﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺎت آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺻﻔﺖ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻴﺰ ﺣﻖ اﺳـﺖ و ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺻﻔﺖ ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻔﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺄن او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺠﺰ و ﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ذاﺗـﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ذات دﻳﮕـﺮي‬
‫ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻧﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺻﻔﺖ اﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﺠﺰ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﻔﺖ ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻔﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺎﻋﺪه و ﻓﺮﻣﻮل ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻤـﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ وﺟﻮدي و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺻـﻔﺖ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﻧـﺪ از‪:‬‬
‫ﻗﺪرت‪ ،‬اراده‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺼﺮ و ﻛﻼم؛ اﻣﺎ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻫﻔﺘﮕﺎﻧـﻪ‬
‫را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪه و اﺣﻜﺎم آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﺑﺬات‪ ،‬ﺳـﻤﻴﻊ ﺑـﻪ‬
‫ذات‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ذات‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﻪ ذات اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻔﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ذات ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻓﺮار و اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻌـﺪد‬
‫و ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﻗﺪﻳﻢ‪.‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺗﻨﺎﻗﺾ اﻳﻦ ﻣـﺬﻫﺐ ﻣﺤـﺮز‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑـﺎره آن ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‪:‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد اﻳﻦ دو ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺲ ﻛـﻪ اﻧـﺪك ﻋﻘـﻞ و‬
‫ﺧﺮدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪336‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ادﻟﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺖ ﺧﺎﻟﻖ و‬
‫ﻣﺨﻠﻮق را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻤـﻮده اﻧـﺪ‪.‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫درﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
k
j
i


h
g
f
e
m :‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٠ :‬‬

‫)ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻣﺎﺑﺼﻮرت ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬ﻗـﺪرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺑﻪ ﻗـﺪرت ﻣﺘﺼـﻒ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪.‬ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l wvu tsrqp
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٣٤ :‬‬

‫)ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ )از اﻳﻦ ﻣﺤﺎرﺑﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﻲ و راﻫﺰﻧـﺎن و ﻣﻔﺴـﺪاﻧﻲ( ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن از ﻛﺮده ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻮادث ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل داراي ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن و ﻋﻈﻤـﺖ او‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺠـﺰ‪،‬‬
‫ﻓﻨﺎ و اﺣﺘﻴﺎج آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴـﺎن ﻗـﺪرت ﺧـﺎﻟﻖ و ﻗـﺪرت ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠﻮق ﺗﻔﺎوت و‬
‫اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬و‪ - 3‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭼﻨﺪﻫﺎ آﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻـﻔﺎت ﺳـﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ ﻣﺘﺼـﻒ ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪ l
T
S
R
Q
P
m‬ﺍ‪‬ﺎﺩﻟﺔ‪١ :‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪337‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻮادث را ﺑﻪ ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
m‬‬

‫ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ‪٢:‬‬
‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ )از اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ و اوول( آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن او را‬
‫))ﺑﺎ وﻇﺎﺋﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ( ﻣﻲآزﻣﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬وي را ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ‪) ،‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻋﺎﻗﻞ و داﻧﺎ( ﻛﺮدهاﻳﻢ‪(.‬‬

‫‪
l ÛÚ Ù Ø×
m‬ﻣﺮﱘ‪٣٨ :‬‬

‫))ﻛﺎﻓﺮان اﻧﮕﺎر در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻛﺮ و ﻛﻮرﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ( در آن روز ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﮔﻮش ﺷﻨﻮا و ﭼﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻴﻨﺎﺋﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺣﻖ و درﺳﺖ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ و در آن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮ واﻗﻌﻲ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﻋﻈﻤـﺖ و ﻛﺒـﺮاي ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ داراي ﺳﻤﻊ و ﻳﺼﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺠﺰ‪ ،‬ﻧﻴـﺎز و‬
‫ﻓﻨﺎء ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻴﺎن ﺳﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ ﺧـﺎﻟﻖ و ﺳـﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ ﻣﺨﻠـﻮق‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠﻮق ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻴﺎت )زﻧﺪه ﺑﻮدن( ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l y
x
w
v
u
t
s
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬

‫)ﺧﺪاﺋﻲ ﺑﺠﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و او زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار )و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را( ﻧﮕﻬﺪار اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
¦

¥
¤
£
¢
¡
m‬ﻏﺎﻓﺮ‪٦٥ :‬‬

‫) زﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪ او اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ او ﺧﺪاﺋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪(.‬‬

‫‪ l
[
Z
Y
X
W
V
m‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٥٨ :‬‬

‫)و )در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر( ﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪي ﺗﻜﻴـﻪ ﻛـﻦ ﻛـﻪ ﻫﻤﻴﺸـﻪ زﻧـﺪه اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‪(.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﻴﺎت ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l s
r

q
p
o
n
m‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٣٠ :‬‬

‫)و ﻫﺮﭼﻴﺰ زﻧﺪهاي را )اﻋﻢ از اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﮔﻴﺎه( از آب آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪338‬‬

‫‪ l
b
a
`
_
^
]
\
[
Z
Y
m‬ﻣﺮﱘ‪١٥ :‬‬

‫)درودش ﺑﺎد )در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ( آن روز ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟّـﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و آن روز ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ ،‬و آن روز ﻛﻪ زﻧﺪه و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫‪ l
d
c
b
a
`
_
^
]
m‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪١٩ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻮاره زﻧﺪه را از ﻣﺮده‪ ،‬و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﻣـﻲآﻓﺮﻳﻨـﺪ‪ ،‬وزﻣـﻴﻦ ﻣـﻮات‬
‫راﺣﻴﺎت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ (.‬آري ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻴﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘـﻲ‬
‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن ﺧﻮد اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻛـﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺠﺰ و ﻧﻴﺎز و ﻓﻨﺎء آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻒ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺖ ﺣﻴﺎت ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠﻮق وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺴﻴﺎرﮔﺴﺘﺮده و ﺳﺘﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اراده ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ وﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
ª

©
¨
§
m‬ﺍﻟﱪﻭﺝ‪١٦ :‬‬
‫) آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
Æ
Å


Ä
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
m‬ﻳﺲ‪٨٢ :‬‬

‫)ﻫﺮ ﮔﺎه ﺧﺪا ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻛﺎر او ﺗﻨﻬـﺎ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﻄـﺎب ﺑـﺪان‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺸﻮ! و آن ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ازﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ اراده ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
»
º
¹
m‬ﺍﻷﻧﻔﺎﻝ‪٦٧ :‬‬
‫)ﻣﺘﺎع ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار دﻧﻴﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
¹
¸
¶
µ
´
m‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪١٣ :‬‬

‫)ﻣﺮادﺷﺎن ﺟﺰ ﻓﺮار )از ﺟﻨﮓ( ﻧﺒﻮد‪(.‬‬

‫‪ l
x
w
v
u
t
m‬ﺍﻟﺼﻒ‪٨ :‬‬

‫)ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻮر )آﺋﻴﻦ( ﺧﺪا را ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪339‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪي‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ وﺻﻒ اراده اﺳﺖ‪ ،‬اراده اي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﻋﻈﻤـﺖ و‬
‫ﻛﻤﺎل او اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ اراده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اراده اﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻋﺠﺰ‪ ،‬ﻧﻴﺎز و ﻓﻨـﺎء آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ و ﻣﻴـﺎن اراده‬
‫ﺧﺎﻟﻖ و اراده ﻣﺨﻠﻮق ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن ذات ﺧـﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
m‬ﺍﻟﻨﻮﺭ‪٣٥ :‬‬
‫)و ﺧﺪاوﻧﺪ آﮔﺎه از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
l g
f
ed
c
b
a
`
_
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٦٦ :‬‬

‫))ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺒﻮ‪‬ت ﺗﻮ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ( ﻟﻴﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ )از ﻗـﺮآن( ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ )ﻣﻘﺘﻀﺎي( داﻧﺶ )ﺧﺎص‪(‬‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
g
f

e
d
cb
a
`
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٧ :‬‬

‫) ﻣﺴﻠّﻤﺎً )اﻋﻤﺎل ﻫﻤﻪ را ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ و( آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻴﻢ ؛ ﭼﺮا ﻛـﻪ ﻣـﺎ از‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ دور ﻧﺸﺪهاﻳﻢ )و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﻛﺮدار و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﻮدهاﻳﻢ(‪(.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Õ
Ô
Ó
Ò
m‬ﺍﻟﺬﺍﺭﻳﺎﺕ‪٢٨ :‬‬

‫)ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﭘﺴﺮي داﻧﺎ و آﮔﺎه ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
É
È
Ç
Æ
Å
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٦٨ :‬‬

‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻳﻌﻘﻮب )در ﭘﺮﺗﻮ وﺣﻲ( آﮔﺎه از ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪو آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن و ﻋﻈﻤـﺖ‬
‫و ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻲ او اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ را اﺣﺎﻃـﻪ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ داراي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻋﺠﺰ‪ ،‬و ﻓﻨﺎء ﺧﻮد دارﻧـﺪ و ﻣﻴـﺎن ﻋﻠـﻢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻋﻠﻢ ﻣﺨﻠﻮق ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات‬
‫ﻣﺨﻠﻮق وﺟﻮد دارد‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪340‬‬

‫‪ -7‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻛﻼم ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
m
l
k
j
i
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٦٤ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺔً )از ﭘﺸﺖ ﺣﺠﺎب ﺑﺪون واﺳﻄﻪ( ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
Á
À
¿
¾
½
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪٦ :‬‬

‫) او را ﭘﻨﺎه ﺑﺪه ﺗﺎ ﻛﻼم ﺧﺪا )ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآن( را ﺑﺸﻨﻮد‪(.‬‬
‫
‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻛﻼم ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪ l
c
b
a
`
_
^
]
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٥٤ :‬‬
‫)از اﻣﺮوز ﺗﻮ در ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺰرﮔﻮار و ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎدي‪(.‬‬

‫‪ l
u
t
m‬ﻳﺲ‪٦٥ :‬‬
‫)و دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻲ ﺷﻚ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺻﻒ ﻛﻼم ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺘﺼﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻼﻣـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن و ﻣﺠﺪ وﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻧﻴـﺰ داراي‬
‫وﺻﻒ ﻛﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺣﻮال‪ ،‬ﻧﻴﺎز و ﻋﺠـﺰ آﻧﻬﺎﺳـﺖ و ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻛﻼم ﺧﺎﻟﻖ و ﻛﻼم ﻣﺨﻠﻮق ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼﻓﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠﻮق ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺜﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻴﻪ ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻇﻬﺎرات ﺷﻴﺦ ﺷـﻨﻘﻴﻄﻲ ﺿـﺎﺑﻄﻪ و ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺻـﻔﺎت ﺳـﻠﺒﻴﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﺪم ﻣﺤﺾ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺳﻠﺒﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻣﻨﻈﻮر از آن ﺻﻔﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻠﺐ ﻛﺮدن آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ از او دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ وﺟـﻮدي و ﻗـﺎﺋﻢ ﺑـﻪ ذات دﻻﻟـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ رأي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻲ را ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ ﺻـﻔﺖ ﻗـﺮار داده‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬ﻗﺪم‪ ،‬ﺑﻘﺎء‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻠﻖ‪ ،‬وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﻏﻨﺎء ﻣﻄﻠﻘﻲ ﻛـﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤـﻴﻦ آن‬
‫را ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از آن ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي از ﺣﻴﺰ و ﻣﺤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪341‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ 2-1‬ﻗﺪم و ﺑﻘﺎء‬
‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻗﺪم و ﺑﻘﺎء ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺪان ﻣﺘﺼﻒ ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ‬
‫و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ دو وﺻﻒ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ دو وﺻـﻒ‬
‫ﻣﺪﻟﻮل اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻫﻮ ﺍﻻﻭﻝ ﻭ ﺍﻻﺧﺮ(‪.‬‬
‫ﻗﺪم ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﻠﺐ ﻋﺪم ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺪم ﻧﺰد ﻣﺘﻜﻠﻴﻦ اﺧـﺺ‬
‫از "اﻻزل" اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا "ازل" ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا و آﻏﺎزي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه وﺟﻮدي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذات و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎ ﻋﺪﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗـﺪم ﻧـﺰد ﻣﺘﻜﻠـﻴﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻏﺎزي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ وﺟﻮدي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل و ﺟﻼل‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ وﺻﻒ ﻗﺪم ﻣﺼﺘﻒ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‪ l
Ð
Ï
Î
Í

Ì
Ë
Ê
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٩٥ :‬‬

‫) )اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺑﺪو( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ در ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ ﻗﺪﻳﻢ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ‬
‫)و ﺑﺮ ﺑﺎل ﺧﻴﺎﻻت و ﺧﺮاﻓﺎت در ﭘﺮوازي(‪(.‬‬

‫‪ l
Å
Ä

Ã
Â
Á
m‬ﻳﺲ‪٣٩ :‬‬

‫)ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻬﻨﻪ )ﺧﻮﺷﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ درﺧﺖ( در ﻣﻲآﻳﺪ‪(.‬‬

‫)‪ l
¯
®
¬
«
m‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٧٦ :‬‬

‫)ﻫﻢ ﺷﻤﺎ و ﻫﻢ ﭘﺪران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﻤﺎ‪(.‬‬
‫
‬ ‫و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻳﻪ وﺻﻒ ﺑﻘﺎء ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺼﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ
‬
‫‪ l
E

D
C
B
A
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪٧٧ :‬‬
‫)و ﻧﮋاد او را ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن )روي زﻣﻴﻦ( ﻛﺮدﻳﻢ‪(.‬‬

‫‪
l nmlk jihg
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٩٦ :‬‬

‫)آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ )ﻣﺮدﻣﺎن از ﻧﻌﻤﺖ ﺟﻬﺎن( اﺳﺖ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪342‬‬

‫ﻗﻄﻌﺎً‪ ،‬ﻗﺪم و ﺑﻘﺎء ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﺘﺼﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺪم و ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫وﺻﻒ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪم و ﺑﻘﺎء ﻣﺘﺼﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻗﺮآن ﺑـﻪ ﻗـﺪﻳﻢ ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﻠﻒ ﺑﺼﻮرت ﻣﻄﻠﻖ وﺻـﻒ ﻗـﺪﻳﻢ را ﺑـﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻜﺮوه داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺪﻳﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻖ ﻋﺪم اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻳﻚ ﭼﻴﺰ وﻗﺘﻲ ﻗﺪﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﻌﺪوم ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Å
Ä

Ã
Â
Á
m‬ﻳﺲ‪٣٩ :‬‬

‫‪ l
Ð
Ï
Î
Í

Ì
Ë
Ê
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٩٥ :‬‬

‫‪ l
¯
®
¬
«
m‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٧٦ :‬‬

‫و ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺣﺪﻳﺚ وارد ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﺑﻌﻀـﻲ از ﻋﻠﻤـﺎء‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ ﻗﺪم وﺻﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ وﺻﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﻣ‪‬ﺎ در ﻣﻮرد دو وﺻﻒ )اول وآﺧﺮ(‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
È
Ç
Æ
m‬ﺍﳊﺪﻳﺪ‪٣ :‬‬

‫)و ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اول و آﺧﺮ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺪان ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬

‫‪ l
Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
m‬ﺍﳌﺮﺳﻼﺕ‪١٧ - ١٦ :‬‬

‫)آﻳﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن )ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه( را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ؟ ﺳﭙﺲ ﭘﺴﻴﻨﻴﺎن را ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن‬
‫رواﻧﻪ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ؟(‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اول و آﺧﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اول وآﺧﺮي ﻛﻪ وﺻﻒ ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل و وﺿﻌﻴﺖ و ﻋﺠﺰ و ﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪343‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -4-3‬ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ وﺑﻲ ﻧﻴﺎزي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻮدن ﻣﺘﺼﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l Ñ

Ð
Ï
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٦٣ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ و ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻮدن ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
|
{
z
m‬ﺍﻟﺮﻋﺪ‪٤ :‬‬
‫)ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع آب ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻏﻨﻲ و ﺑﻲ ﻧﻴﺎزي ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‪ l
}
|
{
z
yx
w
vu
t
m‬ﺍﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪6 :‬‬

‫)ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻨﺪ و روﻳﮕﺮدان ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪا ﻫﻢ ﺑﻲﻧﻴﺎز )از اﻳﻤﺎن‬
‫و اﻃﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن( ﺑﻮد و )ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻢ( ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ و ﺳﺰاوار ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺳﭙﺎس‪(.‬‬

‫‪ l
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
m‬ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪٨ :‬‬

‫)اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻳﺪ و ﻧﺎﺳﭙﺎس ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎز )از اﻳﻤﺎن اﻳﻤﺎﻧﺪاران و ﺳـﭙﺎس ﺳﭙﺎﺳـﮕﺰاران‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﺑﺪو اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد و ﺷﻜﺮ اﻧﻌﺎﻣﺶ را ﻧﮕـﺬارد‪ ،‬او ذاﺗـﺎً( ﺳـﺘﻮده‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻲ در ﻗﺮآن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺨﻠﻮق آﻣﺪه اﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﺳﻠﺒﻲ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﻔﺎت ﻫﻢ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻼل‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در وﺻﻒ ﻣﺨﻠﻮق آﻣﺪه اﻧﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﺠﺰ وﻧﻴﺎز وﻓﻨﺎي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻣﻌﻨﻮي‬

‫ﺳﭙﺲ ﺷﻴﺦ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء ﻛﻼم آن را ﺻﻔﺎت ﻫﻔـﺖ‬
‫ﮔﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﻮي)زﻧﺪه‪ ،‬ﻗﺎدر‪ ،‬ﺑﺎ اراده‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺑﻴﻨـﺎ و ﻣـﺘﻜﻠﻢ( ﻣـﻲ ﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪344‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺘﺼﻒ‬
‫ﺑﻮدن ﺑﺎﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫آن ﻋﺪه از ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮده ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫واﺳﻄﻪ ﺛﺒﻮﺗﻲ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻣﻌﺪوم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﻔﺎت را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در واﻗـﻊ اﻳـﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺧﺮاﻓﺎت وﺧﻴﺎل اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻋﻘﻞ وﺧﺮد ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ واﺳﻄﻪ را‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻲء و ﺿﺪش ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﻌﺪوم‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻌﺪوم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ واﺳﻄﻪ اي در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﺰد ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق در‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺎً ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬درﺷﺄن‬
‫ﺧﺎﻟﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل ﺑﻜﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﺎت اﻓﻌﺎل ﻣﺨﻠﻮق ﺗﻔﺎوت رﻳﺸﻪ اي دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮح زﻳﺮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫
‬ ‫‪-1‬اﻟﺮزق‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬

‫
‪
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
m‬‬

‫ﺍﻟﺬﺍﺭﻳﺎﺕ‪٥٨ - ٥٧ :‬‬
‫)ﻣﻦ از آﻧﺎن ﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رزق و روزي ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا‬
‫ﺧﻮراك دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا روزيرﺳﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪(.‬‬

‫‪ l
Ø
×

Ö
Õ
ÔÓ
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
m‬ﺳﺒﺄ‪٣٩ :‬‬

‫)و ﻫﺮ ﭼﻪ را )در راه ﺧﺪا( ﺑﺒﺨﺸﻴﺪ و ﺻﺮف ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺟﺎي آن را ﭘﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬
‫او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روزي دﻫﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
_
~
}
|
{z
y
x
w
v
u
t
s
r
m‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪١١ :‬‬

‫‪345‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﭘﻴﺶ ﺧﺪا )از ﻓﻀﻞ و ﺛﻮاب( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روزيرﺳﺎن اﺳﺖ(‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ ازﻣﺨﻠﻮ ﻗﺎت را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ رزق ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
^
]
\
[
Z
Y
X
W
V
m‬‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٨ :‬‬
‫)و ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان )ﻓﻘﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺮده( و ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان )ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪ(‬
‫ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ )ارث( ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از آن اﻣﻮال را ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٥ :‬‬

‫) اﻣﻮال ﻛﻢﺧﺮدان را ﻛﻪ در اﺻﻞ اﻣﻮال ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﺪﻫﻴـﺪ‪ .‬ﭼـﺮا‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﻮال را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻗـﻮام زﻧـﺪﮔﻲ ﮔﺮداﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از )ﺛﻤـﺮات( آن ﺧـﻮراك و‬
‫ﭘﻮﺷﺎك اﻳﺸﺎن را ﺗﻬﻴ‪‬ﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
«
ª
©
¨
§
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٣٣ :‬‬

‫)ﺑﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮاي او ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﺷﺪه )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺪر( ﻻزم اﺳﺖ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك‬
‫ﻣﺎدران را )در آن ﻣﺪ‪‬ت ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﭙﺮدازد‪(.‬‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ رازق ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ رازق ﺑﻮدن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫ذات ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮق ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‬
‫‪-2‬اﻟﻌﻤﻞ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫ﻳﺲ‪٧١:‬‬
‫)ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺧﻠﻖ ﻛﺮدهاﻳﻢ و اﻳﺸﺎن ﺻﺎﺣﺐ آﻧﻬﺎﻳﻨﺪ؟(‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
U
T


S
R
Q
P
m‬ﺍﻟﻄﻮﺭ‪١٦ :‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪346‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻴﻔﺮ داده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬

‫ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺧﺎﻟﻖ( ﺑﺎ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻮدن ﻣﺨﻠﻮق ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﻛﻪ ذات ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-3‬اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ‪- ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﺪ‪-‬‬
‫ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ وﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
m‬‬
‫ﺍﻟﺮﲪﻦ‪٤ - ١ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬ﻗﺮآن را ﻳﺎد داد‪ .‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﺑﻴﺎن )آﻧﭽﻪ در دل اﺳﺖ(‬
‫آﻣﻮﺧﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
m‬ﺍﻟﻌﻠﻖ‪٥ – ٣ :‬‬

‫)ﺑﺨﻮان! ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ و ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﻗﻠﻢ )اﻧﺴﺎن را ﺗﻌﻠﻴﻢ داد و ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ او( آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻗﻠـﻢ‬
‫)اﻧﺴﺎن را ﺗﻌﻠﻴﻢ داد و ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ او( آﻣﻮﺧﺖ‪(.‬‬

‫‪
l Î
Í
Ì
Ë
Ê
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١١٣ :‬‬

‫)و ﭼﻴﺰي )از ﺷﺮاﺋﻊ و اﺣﻜﺎم( را ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻲ )ﺟـﺰ در‬
‫ﭘﺮﺗﻮِ وﺣﻲ( آن را ﺑﻴﺎﻣﻮزي و ﺑﺪاﻧﻲ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
Y
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
m‬‬
‫‪ l
[
Z‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪٢ :‬‬
‫)ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﻲﺳﻮادان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن‬
‫ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ آﻳﺎت ﺧﺪا را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧـﺪ و آﻧـﺎن را ﭘـﺎك ﺑﮕﺮداﻧـﺪ‪ .‬او‬
‫ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺷﺮﻳﻌﺖ )ﻳﺰدان( را ﻣﻲآﻣﻮزد‪(.‬‬
‫و در آﻳﻪ زﻳﺮاﻳﻦ وﺻﻒ را ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ وﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎﻫﻢ آورده اﺳﺖ‬

‫
‪
l v
u
t
s
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٤ :‬‬

‫)و ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﻬﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻳﺪ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪347‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪-4‬اﻹﻧﺒﺎء‪ :‬ﺧﺒﺮدادن‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺒﺮدادن‪ ،‬ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‬

‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ إﻧﺒﺎء وﺧﺒﺮ دادن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده ودر آﻳﻪ زﻳﺮ ﻫﺮ دو را در اﻳﻦ ﻓﻌﻞ ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﮔﺮد آورده اﺳﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b

a
`
m‬‬

‫‪l
_
~
}
|
{
zy
x
w
v
u
t
s
rq
p

o‬‬
‫ﺍﻟﺘﺤﺮﱘ‪٣ :‬‬
‫)ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺳﺎز وﻗﺘﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ )ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺣﻔﺼـﻪ( رازي‬
‫را در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد و او آن راز را )ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ( ﺧﺒﺮ داد و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮش را از اﻳـﻦ‬
‫)اﻓﺸﺎي ﺳﺮّ( آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮﺧﻲ از آن )رازﮔﻮﺋﻲ( را )ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮ رازﮔﻮﻳﺶ‬
‫ﺣﻔﺼﻪ( ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮد و از ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻫﻤﺴـﺮش را از آن‬
‫)رازﮔﻮﺋﻲ( ﻣﻄّﻠﻊ ﻛﺮد‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮ را از اﻳﻦ )ﻣﻮﺿﻮع( آﮔﺎه ﻛـﺮده اﺳـﺖ؟‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺲ داﻧﺎ و آﮔﺎه ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪2‬‬
‫)ﻣﺎآﺗﻴﺘﻢ اﺣﺪاﻫﻦ ﻗﻨﻄﺎراً(‪) 1‬واﺗﻮ اﻟﻨﺴﺎء ﺻﺪﻗﺎﻧﻬﻦ ﻧﺤﻠﻪ(‬
‫ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﻓﻌـﻞ إﻧﺒـﺎء وﺧﺒـﺮ دادن‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ اﻧﺒﺎﺋﻲ ﻛـﻪ وﺻـﻒ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ذات‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-5‬اﻻﻳﺘﺎء‪ :‬ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﻮدن‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و دﻫﻨﺪه ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﺘﺼﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪
l ¹¸¶µ
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٦٩ :‬‬

‫)ﻓﺮزاﻧﮕﻲ را ﺑﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ )و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻴﻨﺪ( ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬

‫‪
l ¬«ª  © ¨
m‬ﻫﻮﺩ‪٣ :‬‬

‫)و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﺣﺴﺎﻧﻲ )ﭘﺎداش( ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﺣﺴﺎﻧﺶ را ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻧﺴﺎ‪20:‬‬
‫‪ 2‬ﻧﺴﺎء‪4 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪348‬‬

‫وآﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ و اﻳﺘﺎء ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l MLKJIH G
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٢٠ :‬‬

‫)ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎل ﻓﺮاواﻧﻲ ﻫﻢ ﻣﻬﺮ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ درﺳﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از آن ﻣﺎل درﻳﺎﻓﺖ دارﻳﺪ‪(.‬‬

‫‪
l v
u
t
s
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٤ :‬‬

‫)و ﻣﻬﺮﻳ‪‬ﻪﻫﺎي زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳ‪‬ﻪاي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻳﻀﻪاي ﺧﺪاﻳﺎﻧﻪ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﻔﺖ اﻳﺘﺎء و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺪون ﺷﻚ وﺻﻒ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ ﺑﺨﺸـﻨﺪﮔﻲ ﻣﺨﻠـﻮق ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ذاﺗﺶ ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎت ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺳﭙﺲ ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻮ‪ ،‬ﻋﻈﻢ‪،‬‬
‫ﻛ‪‬ﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻠﻚ‪ ،‬ﮐﱪ‪،‬ﺟﱪﻭﺓ‪ ،‬ﻋﺰﺓ ﻭ ﻗﻮﺓ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪ -3-2-1‬ﺻﻔﺎت ﻋﻠﻮ‪ ،‬ﻛﺒﺮ و ﻋﻈﻴﻢ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ð
Ï
Î
Í
ÌË
Ê
É
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬

‫) و ﻧﮕﺎﻫﺪاري آن دو )ﺑﺮاي او ﮔﺮان ﻧﻴﺴـﺖ و( وي را درﻣﺎﻧـﺪه ﻧﻤـﻲﺳـﺎزد و او‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺳﺘﺮگ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و در وﺻﻒ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﻮ و ﻛﺒﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪ l
m
l
k

j
i
h
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪٣٤ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫)‪ l
`
_
~
}
|
{
m‬ﺍﻟﺮﻋﺪ‪٩ :‬‬

‫‪349‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺧﺪا آﮔﺎه از ﺟﻬﺎن ﭘﻨﻬﺎن )از دﻳﺪ و داﻧﺶ ﻣﺮدﻣﺎن( و آﮔـﺎه از ﺟﻬـﺎن دﻳـﺪﻧﻲ )و‬
‫آﺷﻜﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ و ﻋﻠﻢ اﻳﺸﺎن( اﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﻮار و واﻻ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫وﺑﻌﻀﻲ ازآﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ )ﻋﻈﻢ(ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
`
_

^
]
\
[
Z
m‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٦٣ :‬‬

‫)درﻳﺎ از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﻫﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻮه ﺑﺰرﮔﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪(.‬‬

‫‪ l a`_^ ]
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪٤٠ :‬‬

‫)واﻗﻌﺎً ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر )ﺑﺰرگ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰي و ﺑﻬﺘﺎن( ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
L
K
J
I
m‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪٢٣ :‬‬

‫)و ﺗﺨﺖ ﺑﺰرﮔﻲ دارد‪(.‬‬
‫
‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪
:‬‬
‫
‪ l
u
t
s
r
m‬ﻣﺮﱘ‪٥٧ :‬‬
‫)ﻣﺎ او را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻜﺎﻧﺖ واﻻﺋﻲ ﻧﺎﺋﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪( .‬‬

‫‪ l
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
m‬ﻣﺮﱘ‪٥٠ :‬‬
‫)و آﻧﺎن را ﻧﻴﻜﻮﻧﺎم و ﺑﻠﻨﺪآوازه ﻛﺮدﻳﻢ‪(.‬‬
‫وﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﻪ )ﻛﺒﺮ(ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫
‪ l
´
³
²
±
°
m‬ﻫﻮﺩ‪١١ :‬‬

‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن آﻧﺎن ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ )ﻳﺰدان ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﮔﺮدد( و ﭘـﺎداش ﺑﺰرﮔـﻲ )در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ( دارﻧﺪ(‪(.‬‬

‫‪ l
o
n
m
l
m‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٦٣ :‬‬

‫)ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ!(‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اوﺻﺎف ﺟﺎﻣﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ)ﻋﻠﻮ‪ ،‬ﮐﱪ‪ ،‬ﻭﻋﻌﻈـﻢ( ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي آﻓﺮﻳـﺪه ﻫـﺎ ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ذاﺗﺶﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ و ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪350‬‬

‫ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻴﻦ ذات ﺧﺎﻟﻖ و ذات ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻴﻦ ﺧـﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ اي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺻﻔﺖ اﻟﻤﻠﻚ‬
‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻣﻠ‪‬ﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫
‬ ‫‪ l
M
L
K
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪
١ :‬‬
‫)آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺧﺪا ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ و ﺣﺎﻛﻢ )ﻛﻞ ﺟﻬﺎن( اﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺒﺮا و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻴﺮه ﻛﺎر ﺑﺠﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
f
e
d
c
b
a
`
m‬ﺍﻟﻘﻤﺮ‪٥٥ :‬‬

‫)در ﻣﺠﻠﺲ راﺳﺘﻴﻨﻲ )ﻛﻪ ﻳﺎوهﺳﺮاﺋﻲ و ﺑﺰﻫﻜﺎري در آن ﺟﺎﺋﻲ ﻧﺪارد‪ ...‬در( ﭘﻴﺸﮕﺎه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺰرگ و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ )ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫـﺎ را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ اﻳـﻦ وﺻـﻒ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
¾
½
¼
»

º
¹
¸
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٤٣ :‬‬

‫)ﺷﺎه )ﻣﺼﺮ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﺧﻮاب ﻫﻔﺖ ﮔﺎو ﭼﺎق را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﮔﺎو ﻻﻏﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪(.‬‬

‫‪
l | {zy
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٥٠ :‬‬

‫
‬ ‫)ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻮﺳﻒ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آورﻳﺪ‪
(.‬‬
‫‪ l
t
s
r

q
p
o
n
m
m‬ﺍﻟﻜﻬﻒ‪٧٩ :‬‬
‫)ﺳﺮ راه آﻧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺘﻤﮕﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ )ي ﺳﺎﻟﻢ( را ﻏﺼﺐ ﻣﻲﻛـﺮد و‬
‫ﻣﻲﺑﺮد‪(.‬‬

‫‪ l
b
a
`
_
~
}
|
{
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٢٦ :‬‬

‫‪351‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺗﻮ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و داراﺋﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﻲ و از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫و داراﺋﻲ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮي‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻠ‪‬ﻚ واﻗﻌﻲ و ﻻﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل و ﺟﻼﻟﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ آﻓﺮﻳـﺪه‬
‫ﻫﺎﻳﺶ داراي اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻣﻠﻜﻴـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺣـﺎل وﻧـﺎﺑﻮدي و‬
‫درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و ﻧﻴﺎز ﺷﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-6-5‬ﺻﻔﺖ ﺟﺒﺮوت و ﻛﺒﺮﻳﺎء‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺎت )ﺟﺒﺎر وﻣﺘﻜﺒﺮ( ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در ﻗـﺮآن‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l ¬
«

ª
m‬ﺍﳊﺸﺮ‪٢٣ :‬‬

‫)ﺑﺰرﮔﻮار و ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ و واﻻﻣﻘﺎم و ﻓﺮازﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ )ﺟﺒ‪‬ﺎر وﻣﺘﻜﺒﺮ(ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
{
z
y
x
w
v
u
t


s
m‬ﻏﺎﻓﺮ‪٣٥ :‬‬

‫)اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ دﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺰرگﺑﻴﻦ و زورﮔﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
Å
Ä
Ã
Â
Á
m‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪١٣٠ :‬‬
‫)و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬از ﺣﺪ‪ ‬ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﻴـﺪ و ﻫﻤﭽـﻮن ﺳـﺘﻤﮕﺮان و‬
‫ﺳﺮﻛﺸﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲدﻫﻴﺪ )و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺮم‪ ،‬ﺳـﻨﮕﻴﻦﺗـﺮﻳﻦ ﺟﺮﻳﻤـﻪ و ﺳـﺰا روا‬
‫ﻣﻲدارﻳﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﺮﺣ‪‬ﻤﻲ ﻧﺪارﻳﺪ(‪(.‬‬

‫‪ l
r
q
p
o
n
m
m‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٦٠ :‬‬

‫
‬ ‫)ﮔﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺘﻜﺒ‪‬ﺮان دوزخ ﻧﻴﺴﺖ؟(
‬
‫‪ l
x
w
v
u
t
s
m‬ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‪١٥ :‬‬
‫)و )ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن( ﻃﻠﺐ ﭘﻴﺮوزي )و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻗﻮم ﺧﻮد( ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫـﺮ‬
‫ﻗﻠﺪر و ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﻣﻨﺤﺮف و ﺑﺎﻃﻠﮕﺮاﺋﻲ‪ ،‬زﻳﺎﻧﻤﻨﺪ و ﻧﺎﻣﺮاد ﮔﺮدﻳﺪ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪352‬‬

‫و ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت )ﺟﺒﺎر وﻣﺘﻜﺒﺮ(ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدرا ﺑﺪاﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺎت ﻛـﻪ ﺑـﺮاي آﻓﺮﻳـﺪه ﻫـﺎﻳﺶ ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذاﺗﺶ ﺑﺎ ذات و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﺻﻔﺖ ﻋﺰت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﺰت آراﺳﺘﻪ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
a
`
_
^
]
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٢٠ :‬‬

‫
‬ ‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺮه و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪
(.‬‬
‫‪ l
¢
¡

~
}
|

{
z
m‬ﺹ‪٩ :‬‬
‫)راﺳﺘﻲ ﻣﮕﺮ ﮔﻨﺠﻬﺎي رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻋﺰّت و ﺑﺲ ﺑﺨﺸـﺎﻳﻨﺪه ﺗـﻮ در‬
‫دﺳﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ؟(‬
‫
‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪ lÌ Ë ÊÉÈÇ
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٥١ :‬‬
‫)زن ﻋﺰﻳﺰ )ﻣﺼﺮ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺣﻖ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪ l
v
u
t
s
m‬ﺹ‪
٢٣ :‬‬

‫)و او ﺑﺮ ﻣﻦ در ﺳﺨﻦ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و اﻳﻦ ﺻﻔﺖ را در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫـﻢ ﮔـﺮد‬
‫آورده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ l
g
f
e
d
m‬ﺍﳌﻨﺎﻓﻘﻮﻥ‪٨ :‬‬

‫)ﻋﺰّت و ﻗﺪرت از آن ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺰت ﺧﺪا ﺑﺎ ﻋﺰت آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذاﺗﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪353‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
  -8‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﺻﻔﺖ )اﻟﻘ ‪‬ﻮﺓ( ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
z
y
x
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
m‬‬

‫{
‪ l‬ﺍﻟﺬﺍﺭﻳﺎﺕ‪٥٨ – ٥٧ :‬‬
‫)ﻣﻦ از آﻧﺎن ﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رزق و روزي ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺧﻮراك دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا روزيرﺳﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪(.‬‬

‫‪ l
s
r
q
p
o
nm
l
k
j
m‬ﺍﳊﺞ‪٤٠ :‬‬

‫)و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﻠﻢ ﺧﺪا ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ )ﺑﺎ دﻓﺎع از آﺋﻴﻦ و ﻣﻌﺎﺑـﺪ( او را‬
‫ﻳﺎري دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﭼﻴﺮه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪::‬‬

‫‪ l
Ð
Ï
Î
Í
m‬ﻫﻮﺩ‪٥٢ :‬‬

‫)و ﻧﻴﺮوﺋﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻳﺘﺎن )و ﻋﺰّت و ﺷﻜﻮﻫﻲ ﺑﺮ ﻋﺰّت و ﺷﻜﻮﻫﺘﺎن( ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪(.‬‬

‫‪
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
m‬‬

‫‪ l
x
w
v‬ﺍﻟﺮﻭﻡ‪٥٤ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از )ﭼﻴﺰي ﺳﺮاﭘﺎ( ﺿـﻌﻒ آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻗﻮ‪‬ت و ﻗﺪرت ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ و آن ﮔﺎه ﺿـﻌﻒ و‬
‫ﭘﻴﺮي را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﻮ‪‬ت و ﻗﺪرت ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ودر آﻳﻪ زﻳﺮ‪ ،‬اﻳﻦ وﺻﻒ را ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ﺑﺎﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
h
g
fe
d
c
b
a
`
_
~
}
|
{
z
m‬‬

‫‪ l
u
t
s
r
qp
o
n
m
l
k
j
i‬ﻓﺼﻠﺖ‪١٥ :‬‬
‫)و اﻣ‪‬ﺎ ﻗﻮم ﻋﺎد در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺰرﮔﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ )و ﻣﻐﺮوراﻧﻪ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ‬
‫از ﻣﺎ ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد؟ ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ اﻳﺸـﺎن را آﻓﺮﻳـﺪه‬
‫اﺳﺖ از آﻧﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ؟! آﻧﺎن )ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻲاﺳﺎس( ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎ را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪354‬‬

‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در آن اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﭘﺲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻤﻴﻦ در‬
‫ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺻﻔﺎت ﻓﻌﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺻـﻔﺎت ﻣﻌﻨـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ ﺻـﻔﺎت ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات اﷲ
ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺻﻔﺎت ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ -2 ،1‬دوﺻﻔﺖ رأﻓﺖ ورﺣﻤﺖ‬

‫ﺧﺪوﻧﺪ ﺧﻮد راﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﺭﺃﻓﺔ ﻭﺭﲪﺔ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ l
P
O
N
M
L
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٧ :‬‬
‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن )ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﺮاي آﺳﺎﻳﺸﺘﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ( داراي رأﻓﺖ و‬
‫رﺣﻤﺖ زﻳﺎدي )در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ( اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در وﺻﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫
‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
¥
¤
£

¢
¡

~
}
|
m‬‬
‫¦
§
¨
©
‪ l
«
ª‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١٢٨ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي )ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻧﺎم(‪ ،‬از ﺧﻮد ﺷﻤﺎ )اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ( ﺑـﻪ ﺳـﻮﻳﺘﺎن آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ درد و رﻧﺞ و ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ و ﮔﺮان ﻣـﻲآﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزد و اﺻﺮار ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻤﺎ دارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن داراي ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ‬
‫و ﻟﻄﻒ ﻓﺮاوان و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ -3‬ﺻﻔﺖ ﺣﻠﻢ‬
‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻠﻢ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪ l
t
s


r
q

p
on
m
l
m‬ﺍﳊﺞ‪٥٩ :‬‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از آن راﺿﻲ و ﺧﻮﺷﻨﻮد‬
 ‫‪355‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎه )از اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎن ﻓﺪا‪ ،‬و( ﺷﻜﻴﺒﺎ اﺳﺖ‬
‫)و در ﭘﺎداش دادن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬و ﻛﻴﻔﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪(.‬‬

‫‪
o
n
m
l
k
ji
h
g
f
e
d
c
b
m‬‬

‫‪ l
p‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٣٥ :‬‬
‫)و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را در دل دارﻳﺪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از )ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻓﺮﻣـﺎن( او‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮﺣﺬر دارﻳﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺲ آﻣﺮزﻧﺪه و ﺷﻜﻴﺒﺎ اﺳﺖ )و‬
‫در ﻣﺠﺎزات ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
±
°
¯
®
¬«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
m‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٦٣ :‬‬
‫)ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اذﻳ‪‬ﺖ و آزاري ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎز و ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻠﻢ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‪ l
Ê
É
È
Ç
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪١٠١ :‬‬

‫) ﻣﺎ او را ﺑﻪ ﭘﺴﺮي ﺑﺮدﺑﺎر و ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻣﮋده دادﻳﻢ‪(.‬‬

‫‪ l
_
~
}

|
{
m‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪١١٤ :‬‬

‫)واﻗﻌﺎً اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن و دﺳﺖﺑﺪﻋﺎ و ﻓﺮوﺗﻦ و ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﻮد‪(.‬‬

‫‪-4‬ﺻﻔﺖ ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮة وآﻣﺮزﻧﺪه ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
w
v
u
t
s
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٧٣ :‬‬

‫)ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
l _
~
}
|
{
z
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٨٤ :‬‬

‫)ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ )و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ( ﻣـﻲﺑﺨﺸـﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ )و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﺎﺷﺪ( ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪356‬‬

‫
‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮت وﺻﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬

‫‪ l
Ó
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪٤٣ :‬‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﻠﻢ دﻳﮕﺮان( ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ ﻛﻨﺪ و )زﻣﺎم اﺧﺘﻴﺎر را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺪرت‪ ،‬از ﺳﺘﻤﮕﺮ( درﮔﺬرد )وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺴـﺘﺎﺧﻲ ﻇـﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر او( از زﻣﺮه ﻛﺎرﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ آن ﻋﺰم را ﺟﺰم ﻛﺮد و ﺑﺮ آن‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪ‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l
±
°
¯
®
¬«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
m‬‬

‫ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٦٣ :‬‬
‫)ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اذﻳ‪‬ﺖ و آزاري ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎز و ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬ﺍﳉﺎﺛﻴﺔ‪١٤ :‬‬
‫)ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ روزﻫﺎي )ﻣﺼـﺎﺋﺐ و‬
‫ﺑﻼﻳﺎي( اﻟﻬﻲ را ﭼﺸﻢ ﻧﻤـﻲدارﻧـﺪ )و روزﻫـﺎﺋﻲ را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮِ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻛﺎﻓﺮ و ﻓﺎﺳﻖ و ﻓﺎﺟﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﻮط و ﺛﻤﻮد ﭼﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ از اﻳﺸﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪(.‬‬
‫و ﻗﻄﻌﺎً اوﺻﺎﻓﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑـﺪان ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻻﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم ﺟﻼل وﺟﻤﺎل او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﺸـﺒﻴﻪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ را از او ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮد و از اﻳﻦ ﻃﺮف ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑـﺪان ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣـﺎل و ﻧﻴـﺎز و ﻋﺠـﺰ و ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﻧﻴـﺎز‬
‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل و ﺟﻼل را از ﺧﺪا ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﺷﻴﺦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن ﺧﻠﻞ و اﺷـﻜﺎﻻﺗﻲ ﻛـﻪ در ﻋﻘﻴـﺪه و ﻣـﻨﻬﺞ ﻋﻠﻤـﺎي ﻛـﻼم‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻗﺮآﻧﻲ و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ وﺣﻘﻴﻘﺖ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻴﺎن ﺳـﺨﻨﺶ‬
‫را ﻧﻮراﻧﻲ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﺑﺎب ﻗﺮار داده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪357‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫»در ﻫﺮﺻﻮرت ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﻔﺖ ﻳـﺎ ﺻـﻔﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮدش اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﮔﻴﺮ و ﻟﺠﻮج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرآﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ‬
‫و زﻣﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪه و ﺑﻪ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او ﻧﻴﺴﺖ آﻧﺮا از وي ﻧﻔﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و از ﻛﻴﺴﻪ ﻛﺮم ﺧﻮد ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻮع دﻳﻮاﻧﮕﻲ و‬
‫ﻫﻮس راﻧﻲ و ﺑﻲﺧﺮدي اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ رأي و ﻧﻈﺮي را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮده را ﺑﺮ روي ﺑﺼﻴﺮﺗﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫اﺳﺘﻮاء ﺻﻔﺖ ﻛﻤﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺻﻔﺖ ﻧﻘﺺ‬

‫ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺎن و روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﺎء ﻛﻼم درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﻴﺦ‬
‫ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻﻔﺎت ﺑـﺰرگ ﺧﺪاوﻧـﺪ )ﺻـﻔﺖ اﺳـﺘﻮاء( ﻣﺜـﺎل آورده و ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻮاء ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء و ﺳﺮﮔﺮم ﻳﺎوه ﮔﻮﺋﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻣﺮدم آن را ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ادﻟﻪ ﺟﺪﻟﻲ ﻧﻔﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ وﺣـﻖ را ﺑﺎﻃـﻞ و ﺑﺎﻃـﻞ را‬
‫ﺣﻖ ﺟﻠﻮه داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰارﻫﺎ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ دﻻﺋـﻞ ﻣﻨﻄـﻖ و‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ زده( اﻳﻦ وﺻﻒ )اﺳﺘﻮاء( را از ﺧﺎﻟﻖ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن ﻧﻔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻮي ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺗﺸـﺎﺑﻪ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮده‪ -‬اﻣ‪‬ﺎ او ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺪارد‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ او ﺑﺮﻋﺮش اﺳﺘﻮي ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻮاء از ﺟﻤﻠـﻪ ﺻـﻔﺎت ﻛﻤـﺎل و ﺟـﻼل اﺳـﺖ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮد را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻨﻪ و دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ از ﺻـﻔﺎت‬
‫ﻛﻤﺎل و ﺟﻼل او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗـﺮآن ﻫﻤـﻮاره آن را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬
‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن را ﻣﺒﻬﻮت وﺧﻴﺮه ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺻـﻔﺎت‬
‫ﺟﻼل وﻛﻤﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺳﺘﻮاء ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻤﻨـﻈﻮر اراﺋﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﻪ ﺑﻴــﺎن ﻧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔـــﺎت در آﻧﻬﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-1‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮآﻧﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮره اي ﻛﻪ وﺻﻒ اﺳﺘﻮاء در آن آﻣﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻮره اﻋﺮاف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪358‬‬

‫‪
a
`
_
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
m‬‬

‫‪
n
ml
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b‬‬
‫‪ l
w
v
u
t
s
rq
p
o‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٥٤ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ را در ﺷـﺶ دوره ﺑﻴﺎﻓﺮﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺗﺨـﺖ )ﻣﺮﻛـﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ ﺟﻬـﺎن( ﭼﻴـﺮه ﺷـﺪ )و ﺑـﻪ اداره ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ(‪ .‬ﺑﺎ )ﭘﺮده ﺗﺎرﻳﻚ( ﺷﺐ‪ ،‬روز را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺷـﺐ ﺷـﺘﺎﺑﺎن ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل روز‬
‫روان اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻣﺴﺨّﺮ ﻓﺮﻣـﺎن او‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ او ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ او ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﻮار و ﺟﺎوﻳﺪان‬
‫و داراي ﺧﻴﺮات ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت دالّ ﺑـﺮ ﺟـﻼل و ﻋﻈﻤـﺖ ﺧـﺪا را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -2‬دوﻣﻴﻦ ﺳﻮره اي ﻛﻪ ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻮاء در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
rq
p
o
n
m
l
k


j
i
h
g
f
e
d
m‬‬
‫‪
c
ba
`
_
~
}|
{
z


y

x
w
v
ut
s‬‬
‫‪
r
q
p
o



n
ml
k
j
ih
g
f
e
d‬‬
‫‪

~
}
|
{
z
yx
w
v
u
t
s‬‬
‫¡
‪
®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥

¤
£
¢‬‬
‫¯
‪
¾
½¼
»
º
¹
¸
¶
µ´
³
²
±
°‬‬
‫¿
‪
Ì
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬
‫‪ l
Ñ
Ð
Ï
Î
Í‬ﻳﻮﻧﺲ‪٦ – ٣ :‬‬
‫)ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ را در ﺷـﺶ دوره ﺑﻴﺎﻓﺮﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اداره ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬زﻣﺎم اداره ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳـﺖ او اﺳـﺖ )و‬
‫‪359‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭼﺮﺧﺶ اﻣﻮر آن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او(‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﻮد ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از اﺟـﺎزه او‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷـﻤﺎ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ او را ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﻛﻨﻴـﺪ )ﻧـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي را(‪ .‬آﻳﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ )و ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ(؟ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي او اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ وﻋـﺪه راﺳـﺘﻴﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ )و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧـﻼف وﻋـﺪه‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ )و ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ( و ﻫﻢ او اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را )دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﭘﺲ از ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد( ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ دادﮔﺮاﻧﻪ ﭘﺎداش ﻛﺴـﺎﻧﻲ را‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ راه ﻛﻔﺮ ﭘﻮﺋﻴـﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫)ﺑﻲﺳﺰا ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻠﻜﻪ( ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ از آب داغ و ﺳﻮزاﻧﻲ دارﻧﺪ و داراي ﻋﺬاب ﺑﺲ‬
‫دردﻧﺎﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮي ﻛﻪ ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را درﺧﺸـﺎن‬
‫و ﻣﺎه را ﺗﺎﺑﺎن ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺎه ﻣﻨﺎزﻟﻲ ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷـﻤﺎره ﺳـﺎﻟﻬﺎ و‬
‫ﺣﺴﺎب )ﻛﺎرﻫﺎ( را ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ )آن ﻫﻤﻪ ﻋﺠﺎﺋﺐ و ﻏﺮاﺋﺐ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﭼﺮﺧﺶ و‬
‫ﮔﺮدش ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه را ﺳﺮﺳﺮي و از ﺑﻬﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮي ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورده اﺳـﺖ و ﺑﻠﻜـﻪ( آن را‬
‫ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺎت )ﻗﺮآن و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن( را ﺑﺮاي آﻧـﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ و درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﮕﻤﺎن در آﻣﺪوﺷﺪ‪ ‬ﺷﺐ و روز‬
‫)و ﺗﻔﺎوت ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ آﻧﻬﺎ( و در ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ )ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و دﻻﺋﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر( ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎرﻧﺪ )و ﻫﺮاس از ﻋﻘﺎب و ﻋﺬاب ﺧﺪا را در ﻣﺪ‪‬ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ(‪(.‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت دالّ ﺑـﺮ ﺟـﻼل و ﻋﻈﻤـﺖ ﺧـﺪا را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -3‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﻮرهاي ﻛﻪ ﺻﻔﺖ "اﺳﺘﻮاء" در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮره "رﻋﺪ" اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
a
`
_^
]
\
[
ZY
X




W
V
U
T
S
m‬‬
‫‪
p
o

n
m
l
k
j
i
hg
f
e


d
cb‬‬
‫‪
_
~
}




|
{
zy

x
w
v
u
t
s
r
q‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪360‬‬

‫`
‪
o
n
m
l
k
j
i
h
g
fe

d
c
ba‬‬

‫‪
{
z
y
x

w
v
u
t
s
r
q
p‬‬
‫|
}
~

¡


‪
©
¨
§
¦
¥
¤£
¢‬‬
‫‪ l«
ª‬ﺍﻟﺮﻋﺪ‪٤ – ٢ :‬‬
‫)ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺳﺘﻮن ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ )ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑـﻲﺳـﺘﻮن( ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه )و ﻫﻤﻪ ﻛﺮات و ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﮕﺮ( را ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدار )ﺧـﻮد و‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺷﻤﺎ( ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺗﺎ ﻣﺪ‪‬ت ﻣﺸﺨّﺼﻲ )و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺪف ﻣﻌﻴ‪‬ﻨـﻲ( ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎر و ﺑﺎر )ﺟﻬـﺎن( را )زﻳـﺮ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲدارد و ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب دﻗﻴﻘﻲ( ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و او )ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي دﻳﺪﻧﻲ را در ﭘﻬﻨﻪ ﻛﺘـﺎب ﻫﺴـﺘﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮد و( آﻳﻪﻫﺎ )ي ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﻗﺮآن( را ﺑﻴﺎن ﻣـﻲدارد‪ ،‬ﺗـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻳﻘـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ )در ﺳﺮاي دﻳﮕﺮ( ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬او آن ﻛﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛـﻪ زﻣـﻴﻦ را ﮔﺴـﺘﺮاﻧﻴﺪه و در آن ﻛﻮﻫﻬـﺎ و ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫـﺎ ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪ ،‬و از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺛﻤﺮ و ﻣﻴﻮهاي‪ ،‬ﺟﻔﺖ ﻧـﺮ و ﻣـﺎدهاي در آن آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺐ را ﺑـﺮ روز‬
‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ )و ﺑﺮﻋﻜﺲ روز را ﺑﺮ ﭘﺮده ﺷﺐ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ(‪ .‬ﺑﻲﮔﻤـﺎن در اﻳـﻦ )آﻓـﺮﻳﻨﺶ‬
‫ﺷﮕﺮف و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﺳﺘﺮگ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺷﮕﻔﺖ ﻫﺴﺘﻲ( ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ )واﺿﺢ و آﺷـﻜﺎر‬
‫ﺑﺮ ﻗﺪرت آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ )و ﺳﺮﺳﺮي از ﻛﻨﺎر ﻋﺠﺎﺋـﺐ و‬
‫ﻏﺮاﺋﺐ ﻧﻤﻲﮔﺬرﻧﺪ(‪ .‬در روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎﺋﻲ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دارد )ﻛﻪ ﺧـﺎك‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ و ﺟﻨﺲ ﻫﺮﻛﺪام ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﻣﻨﻈـﻮري اﺳـﺖ( و ﺗﺎﻛﺴـﺘﺎﻧﻬﺎ و‬
‫ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎي ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ و دو ﭘﺎﻳﻪ در آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻮع آب ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ را از ﻟﺤـﺎظ ﻃﻌـﻢ ﺑـﺮ ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺑﺮﺗـﺮي‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ )اﺧﺘﻼف اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﺎﻛﻬﺎ و ﺟﻮراﺟﻮري درﺧﺘﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﻬﺎ و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎي ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻃﻌﻢ آﻧﻬﺎ( ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺋﻲ )ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺧﺪا( ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از اﻳـﻦ ﺻـﻔﺎت دالّ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟(‬
‫‪361‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -4‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺳﻮره اي ﻛﻪ ﺻﻔﺖ "اﺳﺘﻮاء" در آن آﻣﺪه اﺳﺖ ﺳﻮره "ﻃﻪ" اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
q
p


o

n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
m‬‬
‫‪
`
_
~
}
|
{
z

y
x
w
v
u
t
s
r‬‬
‫‪
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫‪ l
|
{
z
y
xw
v
u
t
s
r
q

p‬ﻃﻪ‪٨ – ١ :‬‬
‫)ﻃﺎ‪.‬ﻫﺎ‪) .‬اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﺗﺎ )از ﻏـﻢ اﻳﻤـﺎن ﻧﻴـﺎوردن‬
‫ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﺰدان( ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﺴﺘﻪ و رﻧﺠﻮر ﻛﻨـﻲ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ آن را‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ )و از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ(‪.‬‬
‫از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ )ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴـﺘﻲ(‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت را اﺣﺎﻃﻪ ﻛـﺮده اﺳـﺖ(‪ .‬از آن او اﺳـﺖ‬
‫آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن آن دو و آﻧﭽﻪ در زﻳـﺮ ﺧـﺎك )از‬
‫دﻓﺎﺋﻦ و ﻣﻌﺎدن( اﺳﺖ‪) .‬اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( اﮔﺮ آﺷﻜﺎرا ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﺋﻲ )ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺧـﺪا‬
‫ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ( و ﻧﻬﺎﻧﻲ )ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻮ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان را( و ﻧﻬﺎنﺗﺮ )از آن را ﻛـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﻮدت و ﺧﻮاﻃﺮ دل اﺳﺖ( ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬او ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺟـﺰ ﺧـﺪا ﻣﻌﺒـﻮدي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او داراي ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﺻﻔﺎت ﻣﺬﻛﻮر و دال ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل ﺧﺪا را اﻧﻜﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -5‬ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ"اﺳﺘﻮاء" در آن آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﻮره ﻓﺮﻗـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
b

a
`
_
^]
\
[
Z
Y
X
W
V
m‬‬

‫‪
p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c‬‬
‫‪ l
w
v
u
t
s
rq‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪٥٩ – ٥٨ :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪362‬‬

‫)و )در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر( ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‬
‫و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي او را ﺑﻪ ﺟﺎي آور )و ﺑﺪان ﺗﻮ ﻋﻬﺪه دار اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﻛﻔﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ و‬
‫ﺧﺪا ﻫﻤﮕﺎن را ﻣﻲﭘﺎﻳﺪ( و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ آﮔـﺎه‬
‫اﺳﺖ )و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ از دﻳﺪ او ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ(‪ .‬آن ﻛﺴﻲﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را‬
‫و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﻴـﺎن آن دو را در ﺷـﺶ دوره آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ و آن ﮔـﺎه ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ‬
‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اراده اﻣﻮر ﺟﻬﺎن( ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻛﺎر و ﺑﺎر ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﻮد ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اﺣﻮال و اوﺿﺎع ﻋـﺎﻟﻢ ﺑـﻮده اﺳـﺖ(‪ .‬او داراي‬
‫رﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ )و رﺣﻤﺖ ﻋﺎم وي ﻫﻤـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدات را درﺑـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻄﻴﻊ و ﻋﺎﺻﻲ و ﻣﺆﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻮان ﻳﻐﻤﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ اﮔﺮ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻲ‬
‫از ادوار آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮔﺮدي( ﭘﺲ از ﺷﺨﺺ ﺑﺴﻴﺎر آﮔﺎه و ﻓﺮزاﻧﻪ ﺑﭙﺮس‪(.‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻋﻈﻴﻢ اﻟﻬـﻲ و دال ﺑـﺮﺟﻼل و ﻛﻤـﺎل او را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -6‬ﺷﺸﻤﻴﻦ ﺳﻮره وﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ وﺻﻒ "اﺳﺘﻮاء" در آن آﻣﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﻮره‬
‫ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪[ Z Y X W V  U T S R Q P ON  M L
m‬‬

‫\ ] ^ _ `  ‪g f e d c b  a‬‬
‫‪z y x wv u t s r q p o nm l k j i h‬‬
‫{|  } ~_ ` ‪jihg   fed c b a‬‬
‫‪wv uts r qp o n m l k‬‬
‫‪©¨§¦¥¤£  ¢¡~} |{ zyx‬‬
‫‪º¹¸¶µ´³²±°¯®¬«ª‬‬
‫»¼‪ l‬ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪٩ – ٣ :‬‬
‫)اﻣ‪‬ﺎ )ﻣﺸﺮﻛﺎن( ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ( ﺧﻮدش آن را از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ )و‬
‫ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺮآن )ﺳـﺨﻦ( ﺣﻘّـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺳـﻮي‬
‫‪363‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرت )ﺑﺮ ﺗﻮ( ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﮔﺮوﻫﻲ را )از ﺧﺸﻢ ﺧﺪا( ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫از ﺗﻮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ )و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣـﻖ رﻫﻨﻤـﻮد‬
‫ﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬ﺧﺪا ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن آن دو اﺳـﺖ در‬
‫ﺷﺶ دوره ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺠـﺰ ﺧـﺪا ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري )ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ( و ﻫﻴﭻ ﺷﻔﻴﻌﻲ )ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﺧﺪا‬
‫‪ -‬ﺟﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺧﺪا ‪ -‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ( وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬آﻳـﺎ ﻳـﺎدآور ﻣـﻲﺷـﻮﻳﺪ؟‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را( از آﺳﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻮد ﻗـﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪) ،‬و ﺟﺰ او ﻣﺪﺑ‪‬ﺮي در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد(‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﻮر در روزي‬
‫ﻛﻪ اﻧﺪازه آن ﻫﺰار ﺳﺎل از ﺳﺎﻟﻬﺎﺋﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲﺷـﻤﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻮي او ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬او ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺑـﺎﺧﺒﺮ اﺳـﺖ و ﭼﻴـﺮه و ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮ آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬و آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴـﺎن )او‪‬ل( را از‬
‫ﮔﻞ آﻏﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ذر‪‬ﻳ‪‬ﻪ او را از ﻋ‪‬ﺼﺎره آب )ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ( ﺿـﻌﻴﻒ و ﻧـﺎﭼﻴﺰي‬
‫)ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﻲ( آﻓﺮﻳﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه اﻧﺪاﻣﻬﺎي او را ﺗﻜﻤﻴﻞ و آراﺳﺘﻪ ﻛﺮد و از روح ﻣﺘﻌﻠّـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد )ﻛﻪ ﺳﺮّي از اﺳﺮار اﺳﺖ( در او دﻣﻴﺪ و ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ ﮔﻮﺷـﻬﺎ و ﭼﺸـﻤﻬﺎ و دﻟﻬـﺎ‬
‫آﻓﺮﻳﺪ )ﺗﺎ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ و ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ( ﺷﻤﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻜﺮ )ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي او( را ﺑﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﻣﻲآورﻳﺪ‪(.‬‬
‫آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻋﻈﻴﻢ اﻟﻬﻲ و دال ﺑﺮ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺟﻼل و ﻛﻤـﺎل‬
‫او را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫‪ -7‬ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺳﻮره وﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ "اﺳﺘﻮاء" در آن آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﻮره ﺣﺪﻳـﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
D
C
B
A
Ð
Ï
Î
Í
Ì
ËÊ
É
È
Ç
Æ
m‬‬

‫‪
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
ML
K
J
I
H
G
F
E‬‬
‫‪ l
h
g
f
e
d
cb
a
`
_
^
]\
[
Z
Y‬ﺍﳊﺪﻳﺪ‪٤ – ٣ :‬‬
‫)او ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ و ﭘﻴﺪا و ﻧﺎﭘﻴﺪا اﺳﺖ و او آﮔﺎه از ﻫﻤﻪ ﭼﻴـﺰ اﺳـﺖ‪ .‬او اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ دوره آﻓﺮﻳﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ )ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﺋﻲ ﻛﺎﺋﻨـﺎت( ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺎزل و از آن ﺧﺎرج ﻣﻲﺷـﻮد و ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰ از آﺳـﻤﺎن‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪364‬‬

‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﺪان ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود و او در ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪا ﻣـﻲﺑﻴﻨـﺪ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫آري‪ ،‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎﻫﻞ و ﻛـﻮدن ﺻـﻔﺖ ﻧﻘـﺺ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر را داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻧﻘﺺ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﻣـﻮرد ﻃﻌـﻦ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﻣـﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺧﻮد را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ و آﻧﻬـﺎ را از ﺻـﻔﺎت ﺟـﻼل و ﻛﻤـﺎل ﺧـﻮد‬
‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﺟﻼل و ﻛﻤﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻘـﻞ از‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺷﮕﻔﺖ زده وﻣﺒﻬﻮت ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺟﻬﻞ و ﺧﻴﺎﻧـﺖ و‬
‫ﻫﻮس ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﻧﻔﻲ و ﻳﺎ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﻬﻢ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﻧﻜﺎت اﺳﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه اول‪ :‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ دﻳﺪﮔﺎه ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه و ﻃﺎﺋﻔﻪ را رد ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ‪ -‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﻔﺎت را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺳﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺼﺮ‪ ،‬ﻛﻼم و اراده را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺻﻔﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣـﻮرد ﻣﺤﺒـﺖ وﺧﻮﺷـﻨﻮدي ﺧـﺪا‪،‬‬
‫ﺧﺸﻢ و ﻧﻔﺮت او ﺑﻪ ﻧﺰاع و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺎز ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ اراده‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‪17/3 :‬‬

‫‪365‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫وﺣﻘﻴﻘﺘﺸﺎن را ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧـﺪارد و در واﻗـﻊ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ و رد ﻛﺮدن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ اﺻﻼً ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻢ وﺣﻴﺎت ﺧﺪا را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ و ﺣﻴﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﻬﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد‬
‫ﺻﻔﺖ رﺿﺎ و ﻏﻀﺐ و ﻣﺤﺒﺖ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ :‬ﻏﻀﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻪ ﺟﻮش آﻣـﺪن ﺧـﻮن دل ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬درﺑﺎره اراده ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﻣﻴـﻞ ﻧﻔـﺲ ﺑﺴـﻮي‬
‫ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﻣﻀﺮت‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪ :‬ﻛﻪ اﻳﻦ اراده ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﺎﻟﻖ‪.‬‬

‫)ب( آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﻤﺎء را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺻﻔﺎت را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﻣﺜﻼً ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪه ﻫﺴﺖ ﺑﺪون زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬داﻧﺎ و ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و اﻟﻲ آﺧﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن اﺛﺒـﺎت اﺳـﻤﺎء و اﺛﺒـﺎت ﺻـﻔﺎت وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺣﻴﺎت ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ و ﺗﺠﺴﻴﻢ‬
‫)ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺑﺮاي ﺧﺪا( ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت را ﺗﻨﻬـﺎ در اﺟﺴـﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در ﻣﻮرد اﺳﻤﺎء ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺣﻲ )زﻧﺪه(‪ ،‬ﻋﻠﻴﻢ )داﻧﺎ(‪ ،‬ﻗﺪﻳﺮ )ﺗﻮاﻧـﺎ( ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺟﺴـﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﻤﺎء ﺧﺪا را ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻲ ﻛﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺳـﻤﺎء )ﻧـﺎم ﻫـﺎ( ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺄن و ﺟﻼل او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﺻﻔﺎت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫)ج( آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺳﻤﺎء و ﻫﻢ ﺻﻔﺎت را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﻔﺎت را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺧـﺪا را ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻢ و ﺣﻴﺎت را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ ﻛﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ )ﻋﻠﻴﻢ و ﺣﻲ‪(‬ﺑﻮدن او را ﻧﻔﻲ ﻛﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ اﺳـﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت را ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ ﺗﺎ از ﺗﺸﺒﻴﻪ دادن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪه ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺪوﻣﺎت )ﻧﻴﺴﺘﻲ( اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪366‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -2‬ﻗﺎﻋﺪه دوم‪ :‬ﻗﻮل درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل درﺑﺎره ذات اﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن داراي ذاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻔﺎت و ا ﻓﻌـﺎل ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺻـﻔﺎت و اﻓﻌـﺎل ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت و ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬در ذات ﺧﻮد‬
‫ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻣﺜـﻞ و‬
‫ﻫﻤﺘﺎﺋﻲ در ذات و ﺻﻔﺎت ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺴـﺘﻠﺰم اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺼﺮ و ﻛﻼم او در ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﻛـﻼم‪ ،‬ﺳـﻤﻊ و ﺑﺼـﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ "اﺳﺘﻮاء" ﺧﺪا را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﺸﺒﻴﻪ او ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﺗﻮ وﺟﻮد ﺧﺪا و ذات او را ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻲ ﻛﻦ‪ .‬زﻳﺮا اﺛﺒـﺎت‬
‫وﺟﻮد و ذات ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺸﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ وﺟـﻮد‬
‫ﺑﺨﺼﻮص و ذات ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد و ذات ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬در‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﻮاب ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺰول و اﺳﺘﻮاء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم‪ :‬اﺗﻔﺎق در اﺳﻤﺎء ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﺴﺎوي درﻣﺴﻤﻴﺎت )ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه ﻫﺎ(‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره وﺟﻮد آﻧﻬﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﺷﺮاب‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻖ و ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﺎم ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﻣﻮﺟﻮد در دﻧﻴﺎ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺸﺎﺑﻪ و ﺗﺴﺎوي وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺴﻞ و ﺧﻤﺮ و‪ ...‬دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻐﺎﻳﺮت وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻐﺎﻳﺮﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﺴﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻐﺎﻳﺮت ﺧﺎﻟﻖ ﺑـﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺰرگ ﺗﺮ اﺳﺖ از ﻣﻐﺎﻳﺮت ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق‪ .‬ﺣﺘﻲ در دﻧﻴﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﻳﻚ اﺳﻢ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام داراي ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ‬

‫‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‪17/3 :‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‪35/3 :‬‬
‫‪367‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮي ﺟﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻳﺪاﻟﺠﻤﻞ )دﺳﺖ ﺷﺘﺮ(‪ ،‬ﻳﺪاﻟﻤﺤﻔﻈﻪ)دﺳﺖ ﻛﻴﻒ(‬
‫و ﻳﺪاﻻﻧﺴﺎن )دﺳﺖ اﻧﺴﺎن(‪.‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﺪ )دﺳـﺖ( در ﻫـﺮ ﻛﻠﻤـﻪ و ﮔﺰﻳﻨـﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد را دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﻢ )ﻳﺪ( ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﻣﺤﺾ ﻣﺘﺼﻒ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﻲ را ﻧﻴـﺰ از ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻔﻲ ﻛﺮد اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﻲ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺼـﻮرت ﻣﺠﻤـﻞ و ﻫـﻢ ﺑﺼـﻮرت‬
‫ﻣﻔﺼﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻣﺠﻤﻞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺛﺒﺎت ﺛﻨﺎء ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺠﺪ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
J
I
H
G
F
m‬ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ‪٢ :‬‬
‫)ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪي را ﺳﺰا اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬

‫)‪
l j
i
h
m‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪٦٠ :‬‬

‫)ﺧﺪا داراي ﺻﻔﺎت ﻋﺎﻟﻴ‪‬ﻪ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ در اﺛﺒﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ اﺳﻢ و ﺻﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮآن و ﺣـﺪﻳﺚ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻔﻲ ﻣﺠﻤﻞ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻴﻮب و ﻧﻘﺎﺋﺼﻲ ﻛﻪ ﺿﺪ ﻛﻤﺎل ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫از وي ﻧﻔﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
N
M
L
K
J
m‬ﻣﺮﱘ‪٦٥ :‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﺷﺒﻴﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺑﺮاي ﺧﺪا )ﻛﻪ ﺧـﺎﻟﻖ‪ ،‬رازق‪ ،‬ﻋـﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻗـﺎدر‪ ،‬ﺣـﻲ‪ ،‬ﻗﻴ‪‬ـﻮم و‪...‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد )ﺗﺎ دﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻮي او دراز ﻛﻨﻲ؟ (‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪368‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ در ﻧﻔﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل را از ﻫﻤـﻪ ﻋﻴـﻮب و ﻧﻘﺼـﻬﺎ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬داﺷﺘﻦ ﭘﺪر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ و ﻫﻤﺘﺎ‪ ،‬ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻋﺠﺰ‪ ،‬ﭼﺮت زدن‪ ،‬ﺧﻮاب و اﻋﻤـﺎل ﺑﻴﻬـﻮده‬
‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﺷﻴﻮه ﻗﺮآن در ﻧﻔﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻔﻲ ﺻﺮف و ﻣﺤﺾ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﺻﻔﺖ ﻧﻘﺼﻲ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺻﻔﺖ ﻣﺪح و ﻛﻤـﺎﻟﻲ را ﺑـﺮاي او اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻣﺠﺮد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮق و ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 1‬ﻣـﺜﻼ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
§
¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
zy
x
w
v
u
t
s
m‬‬

‫¨©
‪
»
º¹
¸
¶

µ
´
³
²±

°
¯
®
¬
«
ª‬‬
‫¼
½
¾
¿
‪
Ê

É
ÈÇ
Æ




Å
Ä
ÃÂ
Á

À‬‬
‫‪ l
Ð
Ï
Î
Í
ÌË‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٢٥٥ :‬‬
‫)ﺧﺪاﺋﻲ ﺑﺠﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و او زﻧﺪه ﭘﺎﻳﺪار )و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را( ﻧﮕﻬﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫او را ﻧﻪ ﭼﺮﺗﻲ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﻲ ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد )و ﻫﻤﻮاره ﺑﻴﺪار اﺳﺖ و ﺳﺴـﺘﻲ و رﺧـﻮت‬
‫ﺑﺪو راه ﻧﺪارد(‪ .‬از آنِ او اﺳﺖ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳـﺖ )و در ﻣﻠـﻚ‬
‫ﻛﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬او را اﻧﺒﺎزي ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﻛﻴﺴﺖ آن ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه او ﻣﻴـﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﻛﻨـﺪ ﻣﮕـﺮ ﺑـﺎ‬
‫اﺟﺎزه او؟ ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ روي ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬
‫آﻧﺎن اﺳﺖ )و ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه‪ ،‬و آﮔﺎه ﺑﺮ ﺑﻮد و ﻧﺒـﻮد ﺟﻬـﺎن اﺳـﺖ و‬
‫اﺻﻼً ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ او ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎن( ﭼﻴﺰي از ﻋﻠﻢ او‬
‫را ﻓﺮاﭼﻨﮓ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﺟﺰ آن ﻣﻘﺪاري را ﻛﻪ وي ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‪) .‬ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ ﻣﺤـﺪود‬
‫دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮي از ﻋﻠﻢ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن و ﺑـﻲﻛـﺮان او اﺳـﺖ(‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﺋﻲ او‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را درﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﮕﺎﻫﺪاري آن دو )ﺑﺮاي او ﮔـﺮان ﻧﻴﺴـﺖ و(‬
‫وي را درﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﺳﺎزد و او ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺳﺘﺮگ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﺟﻬﻨﻤﻴﻪ اﻟﻤﺤﻀﻪ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوي‪39/3 :‬‬

‫‪369‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﭼﺮت زدن و ﺧﻮاﺑﻴﺪن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻔﻲ ﭼﺮت و‬
‫ﺧﻮاب از او ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪه ﺑﻮدن ﻛﺎﻣﻞ و ﻗﻴﺎم و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﻳﻲ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻤﺎل ﺣﻴﺎت و زﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭼـﺮت )ﺣﺎﻟـﺖ اﺑﺘـﺪاﻳﻲ‬
‫ﺧﻮاب( و ﺧﻮاب او را ﻓﺮا ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪)
H ÌË
Ê
É‬ﺣﻔﺎﻇﺖ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن او را ﺧﺴﺘﻪ و درﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ(‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻤـﺎم ﻗـﺪرت و ﻛﻤـﺎل ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ او اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻌﻨـﻲ ‪
Ê
É‬‬
‫‪ H
ÌË‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻪ او را ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧـﻪ ﺑـﺮاي وي ﺳـﻨﮕﻴﻦ و‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
|
{
z
y
x
w
v
m) :‬‬

‫}
~
_
`
‪l
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a‬‬
‫ﺳﺒﺄ‪٣ :‬‬
‫)ﺑــﻪ اﻧــﺪازه ﺳــﻨﮕﻴﻨﻲ ذر‪‬هاي‪ ،‬در ﺗﻤــﺎم آﺳــﻤﺎﻧﻬﺎ و در زﻣــﻴﻦ از او ﭘﻨﻬــﺎن و ﻧﻬــﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد و ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از اﻧﺪازه ذر‪‬ه و ﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ در‬
‫ﻛﺘﺎب آﺷﻜﺎري ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬
‫ﻧﻔﻲ )ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن( ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﻠﻢ او اﺳـﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ذره اي ﻛـﻪ در زﻣـﻴﻦ و‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ آﻳﻪ زﻳﺮ‪:‬‬

‫‪
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
m‬‬

‫‪ l
k‬ﻕ‪٣٨ :‬‬
‫)ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ را در ﺷـﺶ دوره آﻓﺮﻳـﺪهاﻳـﻢ و ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ درﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ و‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ )و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ رﻧﺞآور و ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ (‪.‬‬
‫ﻧﻔﻲ ﻟﻐﻮب )ﺧﺴﺘﮕﻲ و درﻣﺎﻧﮕﻲ( از ﺧﺪا دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬
‫او را دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻳﻪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪370‬‬

‫
‪
l ZYX W VU
m‬ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪١٠٣ :‬‬

‫)ﭼﺸﻤﻬﺎ ) ُﻛ ْﻨﻪ‪ ‬ذات( او را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و او ﭼﺸﻤﻬﺎ را درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ دﻗﺎﺋﻖ‬
‫و رﻣﻮز آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭼﺸﻢ ﻫﺎ ﺗﻮان اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدن او را ﻧﺪارﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن آﺧـﺮت ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺘﺶ ﭼﺸﻢ ﻫﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدن او ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻫﺮ ﺻﻔﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻳـﻚ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺛﺒﻮﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ وﺻﻔﻲ را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻔﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺧـﻮد‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻳـﺎد ﺻـﻔﺎت را ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ )ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﺐ( ﺳﺨﺖ دﭼﺎرﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻔﻲ ﻣﺎدام ﻛـﻪ ﻣﺘﻀـﻤﻦ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺪح و ﻛﻤﺎﻟﻲ را ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻔﻲ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‬
‫و ﻋﺪم ﻣﺤﺾ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﻤﺎء را ﻧﻔﻲ و ﺳﻠﺐ ﻣﺤﺾ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﺑﺎﻻي ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﻏﻠﻮ ﻧﻤـﻮده‬
‫و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ در داﺧﻞ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﺑﻴﺮون آن‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫و ﺟﺪ از ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻧﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬واﻟﻲ آﺧﺮ‪ ...‬اﻳﻨﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﻣﻌـﺪوم‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻴﻬﺎي ﻧﺎرواﻳﻲ ﭘﺎك و ﻣﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺪ‬

‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ و درك ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣـﺮدم آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و در ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﻣﺮدم درﺑﺎره آﻧﻬـﺎ اﺧـﺘﻼف‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮﻳﻨﺪه روﺷﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ و ﻧﻪ ردﺷﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ را از ﺧﺪا ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از وي ﺳﺆال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺗـﻮ از‬
‫ﺟﻬﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در داﺧﻞ ﺟـﺮم و ﺟﺴـﻢ آﺳـﻤﺎن اﺳـﺖ و‬
‫آﺳﻤﺎن او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﺑﮕـﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻳـﻚ‬
‫‪371‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺟﻬﺖ ﻗﺮار دارد و اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ از ﺟﻬﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎﻻي ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت و ﺑـﺎﻻي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ودرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻴﺰ )ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن( ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮراز ﺗﺤﻴﺰ اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈـﻮر اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺟﺪا و ﻣﺒﺎﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺣﻘـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻗﺎﻋﺪه ﺷﺸﻢ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﻤﺎء‪ ،‬اﺳﺖ‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﺷﻨﻘﻴﻄﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﺳـﺎس و‬
‫رﻳﺸﻪ آﻓﺖ و ﮔﺮﻓﺘﺎري وﺑﻼء‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ و ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﻲ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻟﻜﻪ ﻧﻨـﮓ ﺗﺸـﺒﻴﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ آﻟﻮده ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺪي ﺗﺸﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺻـﻔﺎت ﻛﻤـﺎل را ‪-‬ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮود آﻣﺪن‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ در ﺛﻠﺚ آﺧﺮ ﺷـﺐ‪ ،‬و ﻳـﺎ اﺳـﺘﻮاء ﺑـﺮ ﻋـﺮش و آﻣـﺪن او در روز‬
‫ﻣﻲ‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ و دﻳﮕﺮ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل وﺟﻼل او‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ذﻫﻦ او ﺧﻄﻮر‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻗﻠـﺒﺶ‬
‫ﺑﺎ ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي ﺗﺸﺒﻴﻪ آﻟﻮده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ارزش وﻗﺪر واﻗﻌﻲ ﺧﺪا رادرك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ وﺧﺪا را‬
‫آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او اﺳﺖ ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲ دارد زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻠﻮث ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﭼﻴﺰ او را ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وادار ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷـﺨﺺ ﻧﺨﺴـﺖ دﭼـﺎر ﺗﺸـﺒﻴﻪ اﻧﮕـﺎري و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻌﻄﻴﻞ )ﺧﺪا را ﺧﺎﻟﻲ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻔﺖ داﻧﺴﺘﻦ( ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺣﺎﺻﻞ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ داراي ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ در اﺑﺘﺪا و ﻫﻢ درﭘﺎﻳﺎن ﺑـﺮ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﻳﻮرش ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎء و ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬را ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﻮده و آن اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﺸﺮوع و درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در وﻗـﺖ ﻧﻴـﺎز‪ ،‬ﺑﻴـﺎن‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪372‬‬

‫ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازد‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل‪ ،‬رأي ﺑﺎﻃﻞ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮي آﻳـﺎت ﺻـﻔﺎت ﻛﻔـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص اﺳﺘﻮاء را ﺑﻪ )اﺳﺘﺒﻼء( ﺗﺎوﻳﻞ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺪام از‬
‫ﺻﻔﺎت را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺄوﻳﻼت ﻣﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اﷲص ﺑﺮاي ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ ورزﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗـﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴـﺎن در وﻗـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ  ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎن وﺻﻔﻲ را ﺑﺸﻨﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺪان‬
‫ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺧﺪا را ﺑﺪان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ وي واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻠﺒﻲ آﻛﻨﺪه و ﻣﻤﻠﻮ از ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻌﻈﻴﻢ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن وﺻـﻒ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪي از ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﺟﻼل‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﺮف رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﻮﻧـﺪﻫﺎي ﺗﺸـﺎﺑﻪ و‬
‫ﺗﺴﺎوي را ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﺮف ﺑـﻪ ﻋﻈﻤـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺪه و او را از آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﺎي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﭘﺎك ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴـﺘﺮ‬
‫ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻤﺎن و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺪان ﺳـﺘﻮده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش او را ﺑﺪان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد و در ﺑﻠﻨﺪاي آﻳﻪ‪:‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﺑﻪ ﺳﻴﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮدش اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺪي ﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و در‬
‫ذﻫﻦ او اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻄﻮر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻲ ﺧﺮد‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻧﻔﻲ ﺻﻔﺎت از ﺧﺎﻟﻖ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ ،‬و اﺳـﺎس‬
‫اﻳﻦ ﻧﻔﻲ ﻫﻤﺎن دﻋﻮاي دروﻏﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﻗﺎﻋﺪه ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎت ﺻﻔﺎت از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم‪ ،‬آﻳﺎت ﺻﻔﺎت را ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﻨـﺪار از‬
‫ﺟﻬﺘﻲ ﻏﻠﻂ و از ﺟﻬﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ اﻧـﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪373‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫» ﺍﻻ ﺳﺘﻮﺍﺀ ﻏﲑ ﳎﻬﻮﻝ‪ ،‬ﻭ ﺍﻟﻜﻴﻒ ﻏﲑ ﻣﻌﻘﻮﻝ ﻭ ﺍﻟﺴﺌﻮﺍﻝ ﻋﻨﻪ ﻳﺪﻋﺔ ﻭ ﺍﻻ ﲟﺎﻥ ﺑﻪ‬
‫ﻭﺍﺟﺐ«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﺲ اﺳﺘﻮاء ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﻧﺤﻮه آن ﻗﺎﺑﻞ درك و ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ و ﺳـﺆال‬
‫ﻛﺮدن درﺑﺎره آن ﺑﺪﻋﺖ و اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺎره ﻧﺰول و ﻓﺮود آﻣﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻃـﻮر اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﺲ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺰول ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﻧﺤﻮه ﻧﺰول ﻋﻘﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ و درك ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﺳﺆال از آن ﺑﺪﻋﺖ و اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ درﺑﺎره ﺗﻤﺎم ﺻـﻔﺎت‬
‫ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲﮔﺮدد و اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺻﻔﺖ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳـﻦ دو وﺻـﻒ ﻧـﺰد‬
‫ﻋﺮب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﺻـﻔﺎﺗﻲ ﻛـﻪ آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ ﺑـﺪان‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺻـﻔﺎت ﻣﺨﻠـﻮق‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻴﺰ داراي‬
‫ذات ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ذات ﺧﺎﻟﻖ اﻛﻤﻞ‪ ،‬ﭘﺎك و ﺑﺮﺗـﺮ از آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪-8‬ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺻﻔﺎت ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﻣﻘﺮر و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻼم ﺑﺮ ﻣﻌﻨـﺎي دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻏﻴﺮ آن ﻣﻌﻨﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را )ﻧﺺ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ )ﺗﻠـﻚ‬
‫ﻋﺸﺮﺓ ﻛﺎﻣﻠﺔ(‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ دو ﻣﻌﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از دو ﺣـﺎل ﺧـﺎرج‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ آن ﻛﻼم در ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ دﻻﻟﺘﺶ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷـﻜﺎر ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫دﻻﻟﺘﺶ در ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ دﻻﻟﺘﺶ در ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻧﻴﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮد‪ ،‬آن را‬
‫در اﺻﻄﻼح )ﻣﺠﻤﻞ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪) :‬ﻋﺪﺍ ﺍﻟﻠﺼﻮﺹ ﺍﻟﺒﺎﺭﺣـﺔ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻋﲔ ﺯﻳﺪ(‪ -‬دزدﻫﺎ ﺑﺮ "ﻋﻴﻦ" زﻳﺪ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدﻧﺪ‪ -‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻴﻦ‬
‫ﭼﺸﻢ زﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دزدﻫﺎ ﭼﺸﻢ زﻳﺪ را ﻛﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از "ﻋـﻴﻦ"‬
‫ﭼﺸﻤﻪ آب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﺸﻤﻪ آب زﻳﺪ را ﺧﺸﻜﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از‬
‫»ﻋﻴﻦ« ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دزدﻫﺎ ﻃﻼﻫﺎي زﻳﺪ را ﺑﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪374‬‬

‫ﺳﺮﻗﺖ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻼم ﻣﺠﻤﻞ اﺳﺖ و ﺣﻜﻢ ﻣﺠﻤﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗـﺎ دﻟﻴﻠـﻲ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد آن ﺳﻜﻮت ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺒﺎﻳـﺪ از ﻣﻌﻨـﻲ ﻇـﺎﻫﺮ آن‬
‫ﻋﺪول و ﺗﺠﺎوز ﻛﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺴﺦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دﻻﻟﺖ ﻛﻼم در ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻇـﺎﻫﺮ ﺗـﺮ و روﺷـﻦ ﺗـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن را‬
‫»ﻇﺎﻫﺮ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬را )ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﺮﺟﻮح( ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ )ﻇﺎﻫﺮ( اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ آن‬
‫ﺣﻜﺎم را از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮﻳﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻛﺴـﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪) :‬رأﻳـﺖ‬
‫اﺳﺪاً( ﺷﻴﺮي را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺣﻴﻮان درﻧﺪه اي دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬اﻣﺎ دﻻﻟـﺖ‬
‫آن ﺑﺮ ﻣﺮد ﺷﺠﺎع ﻣﺤﺘﻤﻞ )ودردرﺟﻪ دوم( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻚ آﻳﺎت ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ )ﻳﺪﺍﷲ ﻓـﻮﻕ‬
‫ﻳﺪﻳﻬﻢ( و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ آن را ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻟﻔـﻆ‬
‫را از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮش ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﻢ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻇـﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒـﺎدر وﻧﺰدﻳـﻚ آن‪ ،‬ﺗﻨﺰﻳـﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺣﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮش ﻧﮕﺎه دارﻳﻢ؟ ﺟﻮاب اﻳﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻫﺮ وﺻﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮآن‪ ،‬ﻧﺰد ﻫـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻨﺰﻳﻪ و ﭘﺎك ﺑﻮدن آن از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﺑﻘﺎ واﺛﺒﺎت آن ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮش ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺻﻔﺎﺗﺶ از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻨﺰه وﭘﺎك اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﺪك ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدي‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و ﻣﺘﺒﺎدر ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ در ذات و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؟ ﺧﻴﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﺎﻧﺪ و ﻟﺞ ﺑﺎز ﻛﺴﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
 ‫‪375‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺗﺄوﻳﻞ‪1‬‬ ‫‪ -9‬ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‬

‫ﺗﺄوﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ را در ﻓﺘﻨﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻫﺰارﻫﺎ ﻧﻔﺮ از اﻣ‪‬ﺖ را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫در اﺻﻄﻼح ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺘﺮك اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ در زﻣﺎن ﺑﻌﺪي ﺑﻪ آن ﺑﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺄوﻳﻞ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪآﻳﻪ‪:‬‬

‫‪ l
åäãâá
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪١٧٦ – ٥٩ :‬‬
‫)اﻳﻦ ﻛﺎر )ﻳﻌﻨﻲ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨّﺖ( ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ و ﺧﻮش ﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
l ¾½¼
m‬ﻳﻮﻧﺲ‪٣٩ :‬‬

‫)و واﻗﻌﻴ‪‬ﺖ آن ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
T
S
R
Q
m‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٥٣ :‬‬

‫)روزي ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ ﻓﺮا ﻣـﻲرﺳـﺪ )و ﻋﻘـﺎب و ﻋـﺬاب ﺧـﺪا ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷـﺎن‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در آن روز( آﻧـﺎن ﻛـﻪ در دﻧﻴـﺎ آن را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻛـﺮدهاﻧـﺪ و ﭘﺸـﺖ ﮔـﻮش‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪(.‬‬
‫
‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺄوﻳﻞ در اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪
.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﻤﻌﻨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻗﻮل اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻟﻘﻮل ﻓﻲ ﺗﺄوﻳﻞ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺬا‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﺴـﻴﺮ اﻳـﻦ آﻳـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫‪ -3‬اﻣﺎ ﺗﺄوﻳﻞ در اﺻﻄﻼح اﻫﻞ اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫و ﻇﺎﻫﺮي آن‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ‪-‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒﺎدر ﻧـﺰد‬
‫ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫)اﻟﻒ(‪ -‬ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒﺎدر‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺻﺤﻴﺤﻲ از ﻗﺮآن‬
‫و ﺣﺪﻳﺚ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺄوﻳﻞ ﺻﺤﻴﺢ وﻣﻘﺒﻮل و ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ و اﺧﺘﻼﻓـﻲ در ﺻـﺤﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ‪)-‬ﺍﳉﺎﺭﺃﺣﻖ ﺑﺼﻘﺒﻪ( ‪ -‬ﻇـﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒـﺎدر اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬

‫‪ 1‬ﺧﻄﺮﻫﺎ و آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺄوﻳﻞ‬

‫‪ 2‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻳﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪376‬‬

‫ﺛﺒﻮت ﺣﻖ ﺷﻔﻊ ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ -‬اﻣﺎﺣﻤﻞ ﻛﺮدن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﺷﺮﻳﻜﺶ ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﺮﺟـﻮح و ﻏﻴـﺮ ﻣﺘﺒـﺎدر و‬
‫ﻏﻴﺮ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﻓﺎﺫﺍ ﻭ ﻗﻌﺖ ﺍﳊﺪﻭﺩ‬
‫ﻭ ﺻﺮﻓﺖ ﺍﻟﻄﺮﻕ ﻓﻼ ﺷﻔﺔ(‪ 1‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از )ﺟﺎر( ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮ و ﻻﻳﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ وﺣﻖ ﺷﻔﻌﻪ را دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺮﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺻﺎﺣﺐ‬
‫و ﺷﺮﻳﻜﺶ ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒـﺎدر ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دﻟﻴﻞ روﺷﻦ از ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ و ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺄوﻳﻞ‪ ،‬ﺗﺄوﻳﻞ ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب(‪ -‬ﺣﺎﻟﺖ دو‪‬م اﻧﺼﺮاف ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﺒﺎدر و ﻧﺰدﻳﻚ آن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺘﻬﺪ آن ﭼﻴﺰ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻟﻴﻞ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧـﻮع ﺗﺄوﻳـﻞ‬
‫را ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺗﺄوﻳﻞ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎم دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻤﻮدن ﻟﻔﻆ "اﻣﺮاﺓ"‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫)ﻳﻤﺎ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻧﻜﺤﺖ ﺑﻐﲑ ﺍﺫﻥ ﻭ ﻟﻴﻬﺎ ﻓﻨﻜﺎ ﺣﻬﺎ ﺑﺎﻃﻞ( ﻫـﺮ زﻧـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺪون اﺟـﺎزه‬
‫وﻟﻴﺶ ﻋﻘﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻜﺎﺣﺶ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﻤﻞ اﻣﺮأة ﺑﺮ زن ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ‪ ،‬ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﻌﻴﺪ و ﻓﺎﺳﺪي اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا اﻧﺼـﺮاف‬
‫دادن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒﺎدر آن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻠﻤﻪ )اي‪ (‬در ﺣﺪﻳﺚ )اﻳ‪‬ﻤـﺎ اﻣـﺮاة(‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫وﺻﻴﻔﻪ ﻋﻤﻮم ﺑﺎ )ﻣﺎ(ي زاﺋﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﻛﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن آن ﺑـﺮ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﺼﺪاق ﻧﺎدر ﻣﺎﻧﻨﺪ"ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ" ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻏﻴـﺮ ﻣﻌﻨـﻲ ﻇـﺎﻫﺮش ﺑـﺪون‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬اﻣﺎ ﺣﻤﻞ ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮش ﺑـﺪون دﻟﻴـﻞ درواﻗـﻊ در اﺻـﻄﻼح آن را‬
‫ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﺑـﺎ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل‬
‫اﷲصاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ راﻓﻀﻴﻬﺎ از آﻳﻪ‪:‬‬

‫‪
l yxwvu t
m‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٦٧ :‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻮداود * واﺣﺪ‬

‫‪377‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺎوي را ﺳﺮ ﺑﺒﺮﻳﺪ( اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ )ﺑﻘـﺮه( را ﺑـﻪ‬
‫)ﻋﺎﺋﺸﻪ( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ اﻧﺼﺮاف آﻳﺎت ﺻﻔﺎت از ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﺒﺎدر و ﻇﺎﻫﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻌـﺎﻧﻲ‬
‫دور و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎزل ﻧﻔﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﻣﺒﻨـﺎ و دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ‪"152‬اﺳﺘﻮي" ﺑﻪ اﺳﺘﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬در واﻗـﻊ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﺄوﻳﻞ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮاي آن وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ در اﺻﻼح اﻫﻞ اﺻﻮل ﺑﺎزي ﻧـﺎم دارد زﻳـﺮا اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ در واﻗﻊ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺪرﻛﻲ ﺑـﺮاي آن وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄوﻳﻠﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻬﺎﺟﻢ و ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب اﷲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﺮوف ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎء ﺳﻠﻒ و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺼﺮاف ﻧﻤﻮدن ﻛﻠﻤﻪاي از‬
‫ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل اﷲص از ﻣﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﺘﺒﺎدر ﺑـﻪ ذﻫـﻦ ﺑـﺪون دﻟﻴـﻞ و‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻗﻄﻌﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬دﻳﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﺻﻞ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﺎ اوﺻﺎﻓﻲ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﻳـﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش او را ﺑﺪان ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻲ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده و اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت وآﻧﭽﻪ را ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﺷﻮد«‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روش اﻣﺖ و اﺋﻤﻪ ﺳﻠﻒ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﺑﻮده‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﻛﻴﻔﻴـﺖ و ﺗﺸـﺒﻴﻪ و ﺗﻤﺜﻴـﻞ و‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻌﻄﻴﻞ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوي‪ 3/3 :‬وﻋﺪه زﻳﺎدي از ﻋﻠﻤﺎء ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻠﻒ را ﺑﻴﺎن و ﻣﻘﺮرﻧﻤﻮده اﻧﺪ ازﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻃﺤﺎوي ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﻌﺰ ﺣﻨﻔﻲ ‪،‬ﺷﺮﺣﻲ را ﺑﺮ ﻛﺘﺎب او"اﻟﻌﻘﻴﺪظ اﻟﻄﺤﺎوﻳﻪ" ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺷﺮح ﻋﻘﻴﺪظ اﻟﻄﺤﺎوﻳﻪ‬
‫"ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬واﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي ﻛﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﻨﺎم)اﻻﺑﺎﻧﺔ ﻋﻦ اﺻﻮل اﻟﺪﻳﺎﻧﺔ( ‪ ،‬وﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ اﻟﺼﺎﺑﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﺘﺎب"ﻋﻘﻴﺪة اﻟﺴﻠﻒ " را ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﻛﺘﺎب وﺗﺄﻟﻴﻔﺎت ‪،‬دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎري از‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪378‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از اﻧﺤﺮاف و دوري از روﺷﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ،‬درﺑﺎره اﺳﻤﺎء و ﺻـﻔﺎﺗﺶ در‬

‫ﻗﺮآن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
l m

l
k
j
i
hg
f
e
d
c
m‬‬

‫
ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪١٨٠ :‬‬
‫)ﺧﺪا داراي زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺎت دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻳـﺰدان و درﺧﻮاﺳـﺖ ﺣﺎﺟـﺎت ﺧـﻮﻳﺶ از ﺧـﺪاي‬
‫ﺳﺒﺤﺎن( او را ﺑﺪان ﻧﺎﻣﻬﺎ ﻓﺮﻳﺎد دارﻳﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﺑـﻪ ﺗـﺮك ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﺋﻴـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزﻧﺪ‪(.‬‬
‫»اﺻﻞ اﻟﺤﺎد‪ ،‬در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻤﻌﻨﻲ ﺗﺠﺎوز ازﺣﺪ اﻋﺘﺪال و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺟـﻮر و‬
‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ رﻳﺸﻪ و ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬اﻟﻠﺤـﺪﭼﻮن‬
‫‪1‬‬
‫در ﻗﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در راﺳﺘﺎي ﭘﺎﻛﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻪ ﺧﻮد از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﺤﺪﻳﻦ و ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‬
‫ﮔﻤﺮاه در اﺳﻤﺎء او اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﺑﻪ اوﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
d
c
b
a
`
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪١٥٩ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه اﺳﺖ از ﺗﻮﺻﻴﻔﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ )اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك و ﺧﺮاﻓﻪﭘﺮﺳـﺖ(‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ l
Ò
Ñ
Ð
Ï
Î
Í
Ì
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪١٨٠ :‬‬
‫)ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺗﻮ از ﺗﻮﺻﻴﻔﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ )ﻣﺸﺮﻛﺎن درﺑﺎره ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ و ﺳﺮ ﻫﻢ( ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﻋﺰّت و ﻗﺪرت‪(.‬‬
‫و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ را ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ از وي ﻛﺮده اﻧﺪ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
i
h
g
f
e
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪١٦٠ :‬‬

‫)ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺪا )ﻛﻪ در دوزخ ﮔﺮد آورده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ(‪.‬‬

‫آﺛﺎر وﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده ام و از زﺣﻤﺎت ارزﻧﺪه آﻧﻬﺎ ﺳﻮد ﺑﺮده ام واز ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ را از زﻣﺮه آﻧﻬﺎ ﺣﺴﺎب وﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺸﻮر ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ﻣﻌﺎرج اﻟﻘﺒﻮل‪88-1 »:‬‬
‫‪379‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در آﻳﻪ اي دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﺳﺨﻨﺎن ﺳﺎﻟﻢ و ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻧﻴﻜـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺳﻼم و درود ﻓﺮﺳﺘﺎده وﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‪ l
Ö
Õ
Ô
Ó
m‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪١٨١ :‬‬

‫درود ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان!‬

‫دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ و دﻳﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را درﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﭘﺴـﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﻛﺮده و ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺷﺎﻋﺮه ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣـﺎ در‬
‫ﺻﺪد ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي‪ ،‬از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و اﺻﺤﺎب ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و در ﺧﺎﺗﻤﻪ آن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬را‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﮔﺰﻳﺪه ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺎن اﺻﺤﺎب ﺣﺪﻳﺚ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﭼﻴـﺰي از آن را رد ﻧﻤـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻫﺮ آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ از‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺪه و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ راوﻳﺎن ﺛﻘﻪ و ﻣﻌﺘﻤﺪ از رﺳﻮل اﷲص ﻧﻘﻞ ﻛـﺮده‬
‫اﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺗﻚ وﺗﻨﻬﺎ و ﺑﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ از وي ﻣﻌﺒـﻮدي وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺸـﺖ و دو زخ ﺣـﻖ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و در آن ﺗﺮدﻳﺪي و ﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﺧﻮد ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
}
|
{
z
y
m‬ﻃﻪ‪٥ :‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ )ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨـﺖ ﺳـﻠﻄﻨﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دو دﺳﺖ دارد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪380‬‬

‫‪
l µ
´
m‬ﺹ‪٧٥ :‬‬

‫)آن را ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪهام‪(.‬‬
‫و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ã
Â
Á
m‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٦٤ :‬‬
‫)ﺑﻠﻜﻪ دو دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺎز)و او ﺟﻮاد و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ( و ﺧﺪاوﻧﺪ دو ﺗﺎﭼﺸـﻢ دارد‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻧﺴﻴﺖ‪ (.‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
|
{
m‬ﺍﻟﻘﻤﺮ‪١٤ :‬‬
‫)اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داراي وﺟﻪ و ﺻﻮرت اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
z
y
x
w
v
u
t
m‬ﺍﻟﺮﲪﻦ‪٢٧ :‬‬

‫)و ﺗﻨﻬﺎ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ارﺟﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺲ‪(.‬‬
‫و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺧﻮارج ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺳﻤﺎء ﺟﺪا از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻫـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‬ ‫‪
l g
f
m‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪
١٦٦ :‬‬

‫) اﻳﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ )ﻣﻘﺘﻀﺎي( داﻧﺶ )ﺧﺎص‪ (‬ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
m‬ﻓﺎﻃﺮ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ زﻧﻲ ﺑﺎردار ﻧﻤﻲﺷﻮد و وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ )ﺟﻨـﻴﻦ او‬
‫ﭘﺴﺮ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ اﺳﺖ و در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر ﭼﻪ اﺣﻮاﻟﻲ دارد و ﻛﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪(.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺳﻤﻊ و ﺑﺼﺮرا ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ و آﻧﻬـﺎ را از او ﻧﻔـﻲ ﻧﻤـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﻲ ﻛﺮده و ﻗﻮت را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺋـﻞ و ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
l p
o
n
m
l
k
j
i
h
g
m‬ﻓﺼﻠﺖ‪١٥ :‬‬

‫‪381‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ از آﻧﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮ‬

‫اﺳﺖ؟(‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻼم در وﻗﻒ و در ﻟﻔـﻆ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻼم را ﻟﻔﻆ ﻳﺎ وﻗﻒ ﺑﺪاﻧﺪ‪-‬از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ -‬ﻣﺒﺘـﺪع اﺳـﺖ و‬
‫اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن را ﻧﻪ ﻣﺨﻠﻮق و ﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﻮق ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻧﺎن )اﻫﻞ ﺳﻨﺖ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻫﺎي ﺳﺮ دﻳـﺪه ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺎه ﭼﻬﺎرده‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﻣـﻲ ﺑﻴﻨﻨـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻣـﻲ‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان او را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﺎﻓﺮان از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
z
y
x
w
v

u
t
m‬ﺍﳌﻄﻔﻔﲔ‪١٥ :‬‬

‫)ﻫﺮﮔﺰاﻫﺮﮔﺰ! ﻗﻄﻌـﺎً اﻳﺸـﺎن در آن روز )ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻛﺎرﻫـﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ( از‬
‫)رﺣﻤــﺖ( ﭘﺮوردﮔﺎرﺷــﺎن ﻣﺤــﺮوم و )از ﺑﺎرﮔــﺎه ﻗــﺮب و ﻣﻨﺰﻟــﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺷــﺎن(‬
‫ﻣﻄﺮودﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺗﻘﺎﺿﺎي رؤﻳـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ را در دﻧﻴـﺎ‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻛﻮه ﺗﺠ‪‬ﻠﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻮه را رﻳﺰه رﻳﺰه ﻛﺮد و ﺑﺎ اﻳـﻦ روش ﺑـﻪ ﻣﻮﺳـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ او در دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺪا را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آﺧـﺮت او‬
‫را ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﻛﻪ از رﺳﻮل اﷲ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه و در آﻧﻬـﺎ ﺗﺼـﺮﻳﺢ ﺷـﺪه ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﻫﻞ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻐﻔﺮ( آﻳﺎ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻫﺴــﺖ ﻛــﻪ ﻃﺎﻟــﺐ آﻣــﺮزش ﺑﺎﺷــﺪ ﺗــﺎ او را ﺑﻴــﺎﻣﺮزﻳﻢ‪ .‬را ﻣــﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧــﺪ وﺗﺼــﺪﻳﻖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در اﺣﺎدﻳﺜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
À
¿
¾
½
¼
»
m‬ﺍﻟﻔﺠﺮ‪٢٢ :‬‬
‫)و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺻﻒ ﺻﻒ ﺣﺎﺿﺮ آﻳﻨﺪ‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪382‬‬

‫و ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣـﻲ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
P
O
N
M

L
K
J
m‬ﻕ‪١٦ :‬‬

‫)و ﻣﺎ از ﺷﺎﻫﺮگ ﮔﺮدن ﺑﺪو ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻢ‪(.‬‬
‫اﺑﻮﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠـﻪ ﻛـﻪ از اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ و اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده‪،‬ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪» .‬اﻳﻦ ﺧﻼﺻﻪ و ﮔﺰﻳﺪه ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ا‬
‫ﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺪان اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ و اﻣﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪان ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده و ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﺑﺪان ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ و ﺗﻮﻓﻴﻖ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ و او ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﻛـﺎﻓﻲ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫وﻛﻴﻞ اﺳﺖ و ﻳﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ او اﺳﺖ و ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي او اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﺷـﻌﺮي درﺑـﺎره اﺳـﻤﺎء و‬
‫‪2‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‬

‫‪1‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب" ﻣﻘﺎﻻت اﻻﺳﻼﻣﻴﻴﻦ"ص‪297-290‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‬

‫‪2‬‬
‫ﺑﻨﺪه رﺳﺎﻟﻪ اي ﺑﺴﻴﺎرﻇﺮﻳﻒ وارزﺷﻤﻨﺪي را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ام ﻛﻪ در آن ﻣﻌﺘﻘﺪات اﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮي‬
‫وﻣﻨﻬﺞ و راه و روش اﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ام‪.‬‬
 ‫‪1‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻗﺴﺎم آن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ذات ﺧﻮد ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ او ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎ اﺳﺖ از زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺒ‪‬ﺮي‬
‫
‬ ‫اﺳﺖ‪
.‬‬
‫‪
M
L
K

J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪ l
S
R
Q
P
O
N‬ﺍﻹﺧﻼﺹ‪٤ - ١ :‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﻜﺘﺎ اﺳﺖ‪.‬ﺧﺪا‪ ،‬ﺳ‪‬ﺮورِ واﻻي ﺑﺮآورﻧﺪه اﻣﻴﺪﻫﺎ و ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰاده اﺳﺖ و زاده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻫﻤﺘﺎ و ﻫﻤﮕﻮن او ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪( .‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ l
X
W
V
U
TS

R
Q
m‬ﺍﻟﺸﻮﺭﻯ‪١١ :‬‬

‫)ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ )و ﻧﻪ او در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ذات و ﺻﻔﺎت ﺑﺪو‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ( و او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺟﻬﺎن ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ زاد و وﻟﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺎﻳﺪ(‪.‬‬
‫او ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻴﺮاﻧﻨﺪه و ﻧﮕﺎه دارﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮﻛﺲ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ اﻣﻮر ﺗﺎك و ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ ﻣﻮﻣﻦ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻖ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮﺣﺪاﻧﻴﻪ اﷲ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ – اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ – ﺧﻴﻠﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻧﻘﻲ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺗﻌﺪاد واﺟﺐ اﺳﺖ – ﺑﻐﻀﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻤﻌﻨﻲ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺨﺘﺺ ﻋﺎﻟﻤﻪ اﺳﺖ وﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﺻﻪ آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد – آﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﺻﻪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪384‬‬

‫"ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺮروي اﺳﺖ"‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻈﺮي ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺒﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻛﺮد و ﺟﺰ او را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر روزي دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ دﻫﻨﺪه ﺑﺪون ﻋﻮض‪ ،‬زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻴﺮاﻧﻨﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎل و ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه از ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ او اﺳﺖ و ﺟﺰ او‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدي‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮب‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ‬
‫و ﺿﺮر ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺟﺰ او را ﻋﺒﺎدت ﻛﺮد؟‬

‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا را ﻧﻤﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ در ﺗﻨﺎﻗﺺ اﻧﺪ‬

‫ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬اﻋﻢ از ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻋﺮب و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮﺑﻲ ﺑﺎوران در ﺧﻠﻖ وآﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫وﺣﺪا ﻧﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ او را رازق‪ ،‬زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻴﺮاﻧﻨﺪه ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻠﻚ‬
‫و ﻗﺪرت را ﺗﻨﻬﺎ از آن او ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ او ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻏﻴﺮ‬
‫او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺟﺰ او را در دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺸﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻏﻴـﺮ‬
‫او ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺺ و ﺗﻀـﺎد ﺑﺴـﻴﺎر زﺷـﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﻛﻪ در ﺧﻠﻖ و اﻳﺠﺎد ﺗﻚ وﺗﻨﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﻨﻬﺎ او ﺳﺰاوار ﻋﺒـﺎدت‪،‬‬
‫ﺧﻀﻮع و ﺗﻌﻈﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن درﻣﻮرد ﺗﻨـﺎﻗﺺ ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ و ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ او آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و وزي دﻫﻨﺪه واﻟﻲ‬
‫آﺧﺮ‪..‬اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟـﺰ دﻳـﻦ‬
‫او را ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ آن‬

‫)ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ( ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ اﻳﻤﺎن را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺎوي آن اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻨﻮان و اﺳﺎس اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﻴﺞ ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ذات اﷲ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻛـﺮده‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺠﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻌﻨـﻲ اﻟـﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺒﻮد اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‪ :‬ﻻ ﻣﻌﺒـﻮد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﻻﷲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه اﺳـﺖ زﻳـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﺒﻮدي ﺧﻮاه ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ "اﷲ" اﺳـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻔﺎر ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻓﺘﺎب )ﺷﻤﺲ( و ﻣﺎه‬
‫)ﻗﻤﺮ( و ﺳﺘﺎره ﻫﺎ )ﻧﺠﻮم(‪ ،‬و‪...‬ﻫﻤﻪ ﺧﺪا ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻗﻮل ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣـﻲ آﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺰ اﷲ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي ﻋﺒﺎدت ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ از ﻫﺮ ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﺎﻃﻞ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺻﺤﻴﺢ و دﻗﻴﻖ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻻﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺗﻚ وﺗﻨﻬﺎ
‪.‬‬
‫ﻧﺼﻮص زﻳﺎدي دال ﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺳﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻈﻴﻢ آن وارد ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ وﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﻧﺼﻮﺻﻲ را ﻳﺎد آور ﺷﺪﻳﻢ دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺧﻼص و از‬
‫اﻋﻤﺎق ﻗﻠﺐ "ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ " را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﻋﺘـﺮاف و اﻗﺮارﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻴﻤﻪ ﻧﻤﻮده و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ زﺑﺎن آوردن آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫ﺳﻮد و ﻧﻔﻊ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺷﺮط زﻳﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-1‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
á
à
ß
Þ
Ý
Ü
m :‬ﳏﻤﺪ‪١٩ :‬‬

‫)ﺑﺪان ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪386‬‬

‫‪ l
Á
À
¿
¾
½
¼
»
m‬ﺍﻟﺰﺧﺮﻑ‪٨٦ :‬‬

‫)ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺷـﻬﺎدت و ﮔـﻮاﻫﻲ داده )و ﺧـﺪا را ﺑـﻪ ﻳﮕـﺎﻧﮕﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪(.‬‬
‫در رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن  رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲ‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣـﻮد‪) :‬ﻣﻦ ﻣﺎﺕ ﻭ ﻫﻮ ﻳﻌﻠﻢ ﺍﻧﻪ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﷲ ﺩﺧـﻞ ﺍﳉﻨﺘـﻪ(‪.‬‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒـﻮدي ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻻﻳـﻖ وﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺠﺰ اﷲ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪(.‬‬

‫‪ -2‬ﻳﻘﻴﻦ‪:‬‬
‫اﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد اﷲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم وﻣﻌﻨﻲ آن ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ و ﻗﻄﻌﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻇﻦ و ﮔﻤﺎﻧﻲ در آن وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫
‪ l
¥
¤
£
¢
¡

~
}
|
m‬ﺍﳊﺠﺮﺍﺕ‪١٥ :‬‬

‫)ﻣﺆﻣﻨﺎن )واﻗﻌﻲ( ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮش اﻳﻤـﺎن آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪادهاﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺪم ﺷﻚ را ﺷﺮط راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻗـﺮار داده‬
‫اﺳﺖ و در رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮎ ﻓﻴﻬﻤـﺎ‬‫»ﺍﺷﻬﺪ ﺍﻥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻭ ﺍﱐ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﻻﻳﻠﻘﯽ ﺍﷲ ‪‬ﻤﺎ ﻋﺒﺪ ﻏﻴﺮ ﺷﺎ ‪‬‬
‫ﻓﻴﺤﺠﺐ ﻋﻦ ﺍﳉﻨﺔ(‪)2.‬ﻫﺮ ﺑﻨﺪه اي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﺎ ﻳﻘـﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺬﻛﻮر از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود‪ ،‬از ﺑﻬﺸﺖ دور ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ دوﺗﺎ ﻛﻔﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﻫﺮﻳﺮه‬
‫داده او را ﻣﺎﻣﻮر ﻛﺮد ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪، 55/1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪26‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺴﻠﻢ‪،57/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪27‬‬
‫‪387‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫»ﻣﻦ ﻟﻘﻴﺖ ﻣﻦ ﻭﺭﺍﺀ ﻫﺬﺍ ﺍﳊﺎﺋﻂ ﻳﺸﻬﺪ ﺍﻥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻣﺴﺘﻴﻘﻨﺎ ‪‬ﺎ ﻗﻠﺒﻪ ﻓﺒﺸﺮﻫﺒﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﳉﻨﺔ«‬
‫)ﻫﺮﻛﺴﻲ را ﺑﻴﺮون اﻳﻦ ﺑﺎغ دﻳـﺪي و او ﺑـﻪ ﻳﮕـﺎﻧﮕﻲ ﻣﻌﺒﻮدﮔـﻮاﻫﻲ دﻫـﺪ و ﻗﻠﻴـﺎً‬
‫اﻃﻤﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اورا ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه(‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﻳﻘﻴﻦ ﻗﻠﺒﻲ را ﺷﺮط ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑـﻮدن اﻧﺴـﺎن ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻘﺪان ﺷﺮط ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻓﻘﺪان ﻣﺸﺮوط اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-3‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن‬

‫ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را از اﻣﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن دوري ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب داده اﺳﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
o
n
m
l
k
j
i
h
g

f
e
d




c
b
m‬‬
‫‪ l
s
r
q
p‬ﺍﻟﺼﺎﻓﺎﺕ‪٣٦ - ٣٥ :‬‬
‫))ﭼﺮا ﻛﻪ( وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺎن ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ :‬ﺟـﺰ ﺧـﺪا ﻣﻌﺒـﻮدي ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ )و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ(‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮاي )ﺳﺨﻦ( ﭼﻜﺎﻣﻪﺳﺮاي دﻳﻮاﻧﻪاي‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﻢ؟!(‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺬﻳﺐ آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﻜﺒﺎر و روي ﮔﺮداﻧﻴﺪن از"ﻻ اﻟـﻪ اﻻ اﷲ‬
‫"و ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺗﺒﻌﻴﺖ و اﻧﻘﻴﺎد از ﻣﺪﻟﻮل و ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪º ¹ ¸ ¶  µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬m‬‬
‫»‪

l‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٥٤ :‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻠﻢ‪.60/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪.31‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪388‬‬

‫)و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ )و ﺑﺎ ﺗﺮك ﺳﻴ‪‬ﺌﺎت و اﻧﺠﺎم ﺣﺴﻨﺎت ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺗﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ دﻫﻴﺪ( و ﺗﺴﻠﻴﻢ او ﺷﻮﻳﺪ )و ﺧﺎﺿﻌﺎﻧﻪ و ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ از اواﻣﺮش‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻴﺪ( ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺬاب )ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻧﺪاز و رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨـﺪه دﻧﻴـﻮي و‬
‫ﺳﺨﺖ و دردﻧﺎك و ﺳﺮﻣﺪي اﺧﺮوي( ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺗﺎﺧﺖ آرد و دﻳﮕﺮ ﻛﻤﻚ‬
‫و ﻳﺎري ﻧﺸﻮﻳﺪ )و ﻛﺴﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ(‪(.‬‬

‫‪
e
dc
b
a
`
_
~
}
|
{
z
y
m‬‬

‫‪ l
i
h
g
f‬ﻟﻘﻤﺎﻥ‪٢٢ :‬‬
‫)ﻛﺴﻲ ﻛﻪ )دل ﺑﻪ ﺧﺪا دﻫﺪ و( ﻣﻄﻴﻌﺎﻧﻪ رو ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻨـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛـﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﻜﻤﻲ ﭼﻨﮓ زده اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد )و ﺣﺴﻨﺎت را ﭘﺎداش‪ ،‬و ﺳﻴ‪‬ﺌﺎت را ﭘﺎداﻓﺮه ﻣﻲدﻫﺪ(‪(.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ )ﻳﺴﻠﻢ وﺟﻬﻪ( اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﻧﻴﻜﻮﻣﻨﺸـﻲ و ﻧﻴﻜـﻮ ﻛـﺎري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺣﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و )ﻋﺮوه اﻟﻮﺛﻘﻲ( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ )ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ(ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺻﺪاﻗﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﺑﺎ ﺻﺪق دل ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬دل و زﺑﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
^
]
\
m‬‬

‫‪ l
r
q
p
o
n
m
l
k
j‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪٩ - ٨ :‬‬
‫)در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم دﺳﺘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺪا و روز رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑـﺎور‬
‫دارﻳﻢ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ و ﺟﺰو ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪) .‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن(‬
‫ﺧﺪا و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﮔﻮل ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛـﻪ اﻳﻤـﺎن آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﺟـﺰ ﺧـﻮد را‬
‫ﻧﻤﻲﻓﺮﻳﺒﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻬﺎ در ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ ﺷﺎن ﺑﺎ ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﺎن ﻫﻤﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪389‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎذ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫»ﻣﺎ ﻣﻦ ﺍﺣﺪ ﻳﺸﻬﺪ ﺍﻥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭ ﺍ ﹼﻥ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﺪﻗﹰﺎ ﻣـﻦ ﻗﻠﺒـﻪ ﺇﻻ‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺮﻣﻪ ﺍﷲ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﻨﺎﺭ«‬
‫)ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ ﺻﺪق دل ﮔﻮاﻫﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻳﻜـﻲ اﺳـﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﺗﺶ را ﺑﺮوي ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ (.‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻔﺘﻦ اﻳـﻦ ﻛﻠﻤـﻪ از‬
‫ﺻﺪق دل را‪.‬ﺷﺮط ﻧﺠﺎت از دوزخ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-6‬اﺧﻼص‬
‫اﺧﻼص ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺎﻻﻳﺶ و ﭘﺎك ﻛﺮدن ﻋﻤـﻞ از ﻛﻠﻴـﻪ ﺷـﻮاﺋﺐ وآﻟﻮدﮔﻴﻬـﺎي‬

‫ﺷﺮك‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
l y
x
w
v
m :‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٣ :‬‬

‫) ﻫﺎن! ﺗﻨﻬﺎ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺑﺲ‪(.‬‬

‫و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ l
o
n
m
l
k
j
i
h
m :‬ﺍﻟﺒﻴﻨﺔ‪٥ :‬‬

‫)در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺸﺎن دﺳﺘﻮر داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﺼـﺎﻧﻪ و ﺣﻘﮕﺮاﻳﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﺪاي را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫و در ﺻﺤﻴﺢ از اﺑﻲ ﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﺍﺳﻌﺪ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺑﺸﻔﺎﻋﺘﯽ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺧﺎﻟﺼﹰﺎ ﻣﻦ ﻗﻠﺒﻪ ﻭ ﻧﻔﺴﻪ«‬
‫)ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺲ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و از ﺗﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ(‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﺘﺒﺎن ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ رواﻳـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬
‫صﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»ﺍﻥ ﺍﷲ ﻗﺪ ﺣﺮﻡ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻳﺒﺘﻐﯽ ﺑﺬﺍﻟﮏ ﻭﺟﻪ ﺍﷲ ﻋﺰ ﻭﺟﻞ«‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ دوزخ را ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻻ اﻟـﻪ اﻻ اﷲ را ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧﺸـﻨﻮدي او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺨﺎري‪.226/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪128‬‬

‫‪ 2‬ﻧﺠﺎري‪.193/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪99.‬‬
‫‪ 3‬ﺑﺨﺎري‪.519/1 :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره‪425‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪390‬‬

‫‪ -7‬ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ و ﻣﻘﺘﻀﺎ و ﻣﺪﻟﻮل آن و دوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻐﺾ و ﺗﻨﻔﺮ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
z
y
xw

v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
m‬‬

‫{
|
} ‪
l‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪.١٦٥ :‬‬
‫) ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎﺋﻲ ﺑﺮﻣـﻲﮔﺰﻳﻨﻨـﺪ و آﻧـﺎن را‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺧـﺪا را ﺳـﺨﺖ دوﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ )و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺪو ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزﻧﺪ( ﻋﻼﻣﺖ دوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻨﺪه ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ و ﺗﺮﺟﻴﺢ دادن ﺧﻮاﺳﺘﻪ او اﺳﺖ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻧﻔﺮت و ﺑﻐﺾ داﺷﺘﻦ ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﻧﻔﺮت دارد اﮔﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺧﻼف ﻣﻴﻞ وﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن او و دﺷﻨﻤﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اوﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان او و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اوﺳﺖ‪(.‬‬

‫اﺷﺎره ﺳﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬﻛﻮر‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي  ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮزدق‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗـﺪﻓﻴﻦ ﻫﻤﺴـﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮاي اﻳﻦ روز ﭼﻪ ﭼﻴﺰي راآﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﻻ اﻟـﻪ‬
‫اﻻ اﷲ از ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪.‬ﺣﺴﻦ ﻳﺼﺮي ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻣـﺎدﮔﻲ و ﺗﻮﺷـﻪ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ؛ ﺷﺮاﻳﻄﻲ دارد‪ .‬ﻫﺎن از ﺳﺘﻢ ﻛﺮدن و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻮدن زﻧﺎن‬
‫ﭘﺎك داﻣﻦ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰ‪.‬‬
‫ﺑﺎز از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬آﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣـﺮدم ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻛﺴـﻲ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺣﻖ آن را ادا ﻛﻨﺪ و واﺟﺒﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ آﻧﺮا ﺑﺠﺎ آورد داﺧـﻞ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪391‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫وﻫﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ در ﺟﻮاب ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ از او ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬آﻳـﺎ ﻛﻠﻴـﺪ ﻳﻬﺸـﺖ ﻻ اﻟـﻪ اﻻ اﷲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﻠﻴﺪي دﻧﺪاﻧـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ دارد‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻠﻴﺪي را آوردﻳﺪ ﻛﻪ دﻧﺪاﻧﻪ داﺷﺖ ﻗﻔﻞ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺪ‬
‫ﺑﻲ دﻧﺪاﻧﻪ ﻗﻔﻞ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺒﺎدت‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺒﺎدت‬

‫ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ دو اﻣﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ دادن ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ذات و ﺻﻔﺎت‪.‬‬
‫دوم‪ :‬در ﺗﻤﺎم ﻋﺒﺎدات ﺗﻨﻬﺎ او ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﺮاد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ از اﻗﻮل‬
‫و اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ‪ .‬اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ و ﻧﻤـﺎز و روزه‪ ،‬اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺑﺎﻃﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬و ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ)ﺧﻮف و‬
‫رﺟﺎ(‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﺎﺑﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ زﻧﺪﻛﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﻋﺒﺎدت راﺳﺘﻴﻦ و واﻗﻌﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻴﻢ از وي وﺗﺬﻟﻞ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ او و اﻣﻴﺪ و ﭼﺸﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﻫﺎي او زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗـﻊ ﺣﺮﻛـﺎﺗﻲ ﺗﻮﺧـﺎﻟﻲ و ﺑـﻲ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارزﺷﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﮔﺬاري ﻛﻪ ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارد اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ او ﻣﺘﻮاﺿﻊ و ﻓـﺮوﺗﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﭼﻨـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖ دارد و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤـﻲ ﺑﻴﻨـﺪ و ﺑـﺮ اﻧﺠـﺎم ﮔﻨﺎﻫـﺎن‬
‫ﺟﺮأت ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﻮم و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون اﻧﺠﺎم ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را آزﻣﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
e
d
c
b
a


`
_
^
m‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪٣١ :‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﺗـﺎ ﺧـﺪا ﺷـﻤﺎ را دوﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪارد‪(.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪394‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪا ﺷﻮد اﻣﺎ از رﺳﻮل وي ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎذب و دروﻏﮕﻮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ روي آب راه ﻣﻲ رود ﻳـﺎ در ﻓﻀـﺎ‬
‫ﭘﺮواز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎورش ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از رﺳﻮل اﷲص ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ اﻣﻴﺪ ﺻﺮف و رﺟﺎء ﺗﻨﻬﺎ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻣﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻮف و ﺧﺸﻴﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻨﺎه ﺟﺮأت ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و از ﺗﺪﺑﻴﺮ وﭼﺎره اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺧـﺪا‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪l
s
r
q
p
o
n
m
l
kj
i
h
m‬‬

‫ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪٩٩:‬‬
‫)آﻳﺎ آﻧﺎن از ﭼﺎره ﻧﻬﺎﻧﻲ و ﻣﺠﺎزات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺧﺪا اﻳﻤﻦ و ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ؟ در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫از ﭼﺎره ﻧﻬﺎﻧﻲ و ﻣﺠﺎزات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺧﺪا ﺟﺰ زﻳﺎﻧﻜﺎران )و از دﺳـﺖدﻫﻨـﺪﮔﺎن ﻋﻘـﻞ و‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻴ‪‬ﺖ( اﻳﻤﻦ و ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﺑﻴﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ را دارد و اﻧﺴﺎن ﺧﺎﺋﻒ ﻣﺤـﺾ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺪ ﮔﻤﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد و از رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺄﻳﻮس ﻣﻲﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ l
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
M
m‬ﻳﻮﺳﻒ‪٨٧ :‬‬

‫)ﭼﺮا ﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺟﺰ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻋﺒﺎدت راﺳﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﮔﺬار ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪
l ÃÂÁ À
m‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪٥٧ :‬‬

‫) و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوار و از ﻋﺬاب او ﻫﺮاﺳﻨﺎﻛﻨﺪ‪(.‬‬

‫
‬ ‫‪
l Ã
Â
Á
À
¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
m‬‬

‫ﺍﻟﺰﻣﺮ‪٩ :‬‬
‫‪395‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫))آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ( ﻳـﺎ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ در اوﻗـﺎت‬
‫ﺷﺐ ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن و اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷـﻮد و )ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را( از‬
‫)ﻋﺬاب( آﺧﺮت ﺑﻪ دور ﻣﻲدارد‪ ،‬و رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪(.‬‬
‫ﻋﺒﺎدت واﻗﻌﻲ و ﻋﻴﺎدت ﮔﺬار راﺳﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن رﻏﺒﺖ و رﻫﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ذﻛﺮﻳﺎ  ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
À¿
¾
½
¼
»
º
¹
¸
m‬‬

‫‪ l
Ä
Ã
Â
Á‬ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ‪٩٠ :‬‬
‫)آﻧﺎن در اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻳﺎ از ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻨﺪه ﻧﻴﻚ و ﺻﺎﻟﺢ ﮔﺎﻫﻲ اﻣﻴﺪ و رﻏﺒﺖ او را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ و ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗـﻪ و‬
‫ﺷﻮق ﺑﺴﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮواز درﻣﻲ آﻳﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﻴﻢ و ﺗﺮس او را ﭼﻨﺎن اﺣﺎﻃـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ از ﺧﺸﻴﺖ اﻟﻬﻲ ذوب ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻫﻤـﻮاره در‬
‫ﺻﺪد ﺟﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل از ﻋﻘـﺎب و ﻋـﺬاب وي ﻣـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬از ﺗﺮس ﻋﺬاب او ﺑﺴﻮي او ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﻫـﺎﻳﺶ ﺗﻮﻗـﻊ و اﻣﻴـﺪ د‬
‫ارد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ارﻛﺎن ﻋﺒﺎدت‬

‫ﻋﺒﺎدت ﺳﻪ رﻛﻦ دارد‬
‫‪ -1‬اﺧﻼص‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﺑﺪ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ و آﺑﺎدي ﺟﻬﺎن آﺧﺮﺗﺶ را اراده‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫)ﺍﻧ‪‬ﻤﺎ ﺍﻻﻋﻤﺎﻝ ﺑﺎﻟﺒﻨﺎﺕ ﻭ ﺍﳕﺎ ﻟﻜﻞ ﺍﻣﺮﺋﻲ ﻣﺎﻧﻮﻱ ﻓﻤﻦ ﻛﺎﻧـﺖ ﻫﺠﺮﺗـﻪ ﺍﱄ ﺍﷲ ﻭ‬
‫ﺭﺳﻮﻟﻪ ﻓﻬﺠﺮﺗﻪ ﺍﱄ ﺍﷲ ﻭ ﺭﺳﻮﻟﻪ ﻭ ﻣﻦ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﺠﺮﺗﻪ ﺍﱄ ﺩﻧﻴﺎ ﻳﺼﻴﺒﻬﺎ ﺍﻭ ﺍﻣﺮﺓ ﻳﻨﻜﺤﻬﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﻬﺠﺮﺗﻪ ﺍﱄ ﻣﺎ ﻫﺎﺟﺮ ﺍﻟﻴﻪ(‬

‫‪ 1‬ﺑﺠﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻛﺘﺎب»ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻟﻤﻜﻠﻔﻴﻦ«ص‪519‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪396‬‬

‫)ﻣﺪار اﻋﻤﺎل ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﻤﻠﺶ ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺮه را ﻣـﻲ ﺑـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ آن را ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳـﻮل او ﻫﺠـﺮت ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺠﺮﺗﺶ ﺑﺮاي ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ دﻧﻴـﺎ و ﻣﺘـﺎﻋﻲ ﻫﺠـﺮت‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﺮﺳﺪ و ﻳﺎ در ﻫﺠﺮﺗﺶ زﻧﻲ را ﻗﺼﺪ ﻛﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﺎ او ازدواج ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺠﺮﺗﺶ ﺑﺮاي آن ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺴﻮﻳﺶ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺗﺮك اﺧﻼص ﻋﺒﺎدت را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺪق‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺻﺪق‪ ،‬راﺳﺘﻲ در اراده و ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺳﻌﻲ و ﺗﻼﺷﺶ را در ﭘﻴﺮوي از اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻨﺎﻫﻲ او ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮج دﻫﺪ و ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ و ﻋﺠﺰ و ﺗﻜﺎﻫﻞ و ﺳﺴﺘﻲ در‬
‫ﻋﺒﺎدت را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ ص‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اي ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﺮدم را از آن ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ‬
‫و آن را ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل را ذﻻﻟﺖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﮐﻞ ﳏﺪﺛﺔ ﺑﺪﻋﺔ‪ ،‬ﻭﮐﻞ ﺑﺪﻋﺔ ﺿﻼﻟﺔ‪ ،‬ﻭ ﮐﻞ ﺿﻼﻟﺔ ﻓﯽ ﺍﻟﻨـﺎﺭ«‪) .‬آري‪ ،‬ﻫـﺮ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺧﻮد ﭘﺪﻳﺪ آورده اي ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺑﺪﻋﺘﻲ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫـﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ ﮔﻤﺮاﻫـﻲ در‬
‫دوزخ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬار ﻣﺮدود و ﻏﻴﺮ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ رﺳـﻮل اﻛـﺮم‬
‫صﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺃﺣﺪﺙ ﻓﯽ ﺍﻣﺮﻧﺎ ﻫﺬﺍ ﻣﺎﻟﻴﺲ ﻣﻨﻪ ﻓﻬﻮ ﺭﺩ« و در رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪» :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻋﻤﻼ ﻟﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻣﺮﻧﺎ ﻓﻬﻮ ﺭﺩ«‪ 1‬ﻫﺮﻛﺲ در دﻳﻦ ﻣﺎ از ﻃﺮف ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳـﺪ‬
‫ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ -‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﻣﺮ و ﺣﻜﻢ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺟﺎﻣﻊ اﻻﺻﻮل ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪.289 /1:‬ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎره ‪75‬‬

 ‫‪397‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻋﺒﺎداﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ رﻛﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻗﺼﺪ و ﻋﺰم و اراده راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺗﻤﻨﺎﻫﺎ و آرزوﻫﺎ ي ﻣﺤﺾ ﻣﺒﺪل ﻣﻲﮔﺮدد واﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم واداي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﻤﺖ ﻧﻤﻲ ﮔﻤﺎرد و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ اراده و ﻋﺰﻣـﻲ وﺟـﻮد ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ و ﻣـﺎدام ﻛـﻪ‬
‫اﺧﻼص و اﻣﺘﺜﺎل و ﭘﻴﺮوي از رﺳﻮل اﷲص وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺒـﺎدت را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را در آﻧﻬﺎ ﻗﺼﺪ‬

‫ﻛﺮد‬
‫ﻋﺒﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را در آﻧﻬﺎ ﻫﺪف ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﻋﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻢ‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﺒﺎدات ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻫﻤﺔ ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪان ﺻـﻮرت اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ‬
‫)ﺧﻠﻖ واﻣﺮ( از آن او و ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺑﺪﺳﺖ اواﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻚ و اﻧﺒﺎزي ﻧﺪارد و ﺟـﺰ ﺑـﻪ‬
‫اذن و اﺟﺎزة او ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ وﺟـﺰ او ﻛﺴـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺷﺎﻳﺴـﺘﺔ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻋﺒﺎدات ﻋﻤﻠﻲ و ﻗﻠﺒﻲ‬

‫ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﻗﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻧﺠﺎم دادﻧﺸﺎن ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧـﺪا ﺷـﺮك‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و ﻣﻴﻞ و آرزو‪ ،‬وﺣﺸﺖ و ﺗﺮس‬
‫از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و دوﺳﺘﻲ و ﺗﻮﺑﻪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺗﻮﻛﻞ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪398‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﻗﻮﻟﻲ و ﮔﻔﺘﺎري‬

‫ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮ زﺑﺎن آوردن ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ )ﻛﻠﻤﺔ ﺗﻮﺣﻴﺪ(‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫آن ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان اﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻠﺐ ﻳﺎري و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ از ﺧﺪا و ﭘﻨـﺎه‬
‫ﺟﺴﺘﻦ از ﺧﺪا و دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺧﺪا و ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪:‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﺑﺪﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬و روزه و ﺣﺞ‪ ،‬ذﺑﺢ و ﻧﺬر‪ ،‬و‪...‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻛﺎت و اﻧﻮاع ﺻﺪﻗﺎت و ﻛﻔﺎره ﻫﺎ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻔﻘﺎت دﻳﮕﺮ‪.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ و ﺑﺎ آن‬

‫ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﻨﺪ‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻮﺣﻴﺪ در ﺗﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮك و اﻧﺒﺎز ﻗﺮار دادن ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻤﺪﺳﺖ و ﻫﻤﻜﺎر او ﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ آن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ÊÉÈ :‬‬
‫)و او را در ﻛﺎر )رﺳﺎﻟﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻎ( ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﮔﺮدان‪(.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮك‪ :‬دراﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮك دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮع اول‪ :‬ﺷﺮك ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺮك ﺑﺰرگ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي را ﺑـﺎ ﺧﺪاﻫﻤﺪﺳـﺖ و‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮك ﻣﺴﻴﺤﻴﻬﺎ ﻛﻪ ﺧـﺪا را ﺳـﻮم ﺳـﻪ ﺧـﺪاي ﻣﺰﻋـﻮم ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮك ﻣﺠﻮﺳـﻴﻬﺎ ﻛـﻪ ﺣـﻮادث و رﺧـﺪادﻫﺎي ﻧﻴـﻚ و ﺧﻴـﺮ را ﺑـﻪ ﻧـﻮر و‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺣﻮادث ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺪ را ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮك ﺻـﺎﺑﺌﻴﻬﺎ ﻛـﻪ‬
‫ادارة و ﺳﺎﻣﺎن دادن ﻛﺎرﻫﺎي ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﻴﺪادﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻗﺒﺮﻫـﺎ را ﻋﺒـﺎدت و ﺗﻌﻈـﻴﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ روح اوﻟﻴﺎء و ﻧﻴﻚ ﻣﺮدان ﭘﺲ از ﻣﺮدن ﻧﻴـﺰ در ﺟﻬـﺎن دﺧﺎﻟـﺖ‬
‫دارﻧﺪ و ﺑﻪ داد اﻧﺴﺎن ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻧﻴﺎز ﻣﻨﺪﻳﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﻣﺸـﻜﻼت و‬
‫ﺑﻼﻫﺎ را در ﺳﺮ راه ﻣﻲ زداﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻳﺎري ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻳﺎرﻳﺶ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدش ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺮك ﺑﺰرگ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﺎء ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺎه ﻳﺎ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻳـﺎ ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را در ﻗﺎﻟﺐ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻳﺎ ذﺑﺢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻧﺬر ﻛـﺮدن و ﻳـﺎ ﻫﺮﻧـﻮع ﻋﺒـﺎدت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻃﻪ‪.32:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪400‬‬

‫در ﺷﺮك ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮك ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﻳﻚ و‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﺪاﻧﺪ‬
‫ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار داده ﺷﺪه از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺒﺎز ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮك ﺷﺪن اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ آن را در ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و‪ ...‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از زﺑﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ
‬
‫‪١‬‬
‫‪l
x
w
v
u
t
s
r
q
p

o
n
m
m‬‬
‫)ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺎ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﺑﻮدهاﻳﻢ‪.‬آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ )ﻣﻌﺒﻮدان دروﻏـﻴﻦ(‬
‫را ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن )در ﻋﺒﺎدت و ﻃﺎﻋﺖ( ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن در دوﺳﺘﻲ و ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺴﺎوات‬
‫در ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ در آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﭘﺪﻳﺪآوردن‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻫﻢ )ﻣﺸﺮﻛﺎن( ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧـﺪا در‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﭘﺪﻳﺪآوردن ا ﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮات و زﻳﺎﻧﻬﺎي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮك‬

‫ﺷﺮك اﻛﺒﺮ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪

:‬‬
‫‪


¦
¥
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
z

y
x
w
v
m‬‬
‫‪٢‬‬
‫§
¨
‪l‬‬
‫)اﻳﻦ )ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺪان ﻧﺎﺋﻞ آﻣﺪﻧﺪ( ﺗﻮﻓﻴﻖ‬
‫ﺧﺪاﺋﻲ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺪان ﻧﺎﺋﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ )اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎﻧﻲ ‪ -‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ‪ (-‬ﺷﺮك ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ‪.‬ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬

‫‪1‬اﻟﺸﻌﺮاء‪98-97‬‬
‫‪ 2‬اﻧﻌﺎم‪88 :‬‬
‫‪401‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻫﺪر ﻣﻲرﻓﺖ )و اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮﺷﺎن ﺿﺎﺋﻊ ﻣﻲﺷﺪ و ﺧﺮﻣﻦ ﻃﺎﻋﺘﺸﺎن ﺑﻪ آﺗﺶ ﺷﺮك‬
‫ﻣﻲﺳﻮﺧﺖ‪
(.‬‬
‫
ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢
¡

m‬‬
‫‪1‬‬
‫®
‪l‬‬
‫)ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﻳﻜﺎﻳﻚ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺮكورزي‬
‫ﻛﺮدارت )ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲﭘﺎداش ﻣﻲﮔﺮدد و( ﻫﻴﭻ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻲ‬
‫ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻛﻲ ﺑﺮاي اﺑﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ در دوزخ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از او‬
‫ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫
‪
£
¢
¡
~
}
|

{
z
y

x
w
v

u
t
s
r
m‬‬

‫‪ l
¨
§

¦
¥
¤‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪

٤٨ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻫﺮﮔﺰ( ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺟﺰ آن را از‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪
b
a
`_
^
]

\
[

Z
Y
X
W
V
m‬‬

‫‪
q
p
o
n
m
l
k

j
ih
g
f

e
d
c‬‬
‫‪ l
z
y
x
w
v
ut
s
r‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٧٢ :‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﺧﺪا در ﻋﻴﺴﻲ ﺣﻠﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ و( ﺧﺪا‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪) .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد( ﻋﻴﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اي‬
‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪاي را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻫﺮ ﻛﺲ اﻧﺒﺎزي ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ )و‬

‫‪ 1‬زﻣﺮ ‪.65‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪402‬‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺎم ﻧﻤﻲﻧﻬﺪ( و ﺟﺎﻳﮕﺎه او آﺗﺶ )دوزخ( اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻳﺎر و‬
‫ﻳﺎوري ﻧﺪارﻧﺪ )ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را از ﻋﺬاب ﺟﻬﻨّﻢ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ(‪(.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎه وزﺷﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﺔ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮاﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد )ان ﺗﺪﻋﻮااﷲ ﻧﺪاّ وﻫﻮ ﺧﻠﻘﻚ( ﻣﺘﻔﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‬
‫)اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﺪ(‪.‬‬
‫
‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
c

b
a
`_
^
]
\
[

Z
Y
X

W
V
m‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
e
d‬‬
‫)ﻳﺎدآور ﺷﻮ( زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﮔﻔﺖ ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ او را ﭘﻨﺪ ﻣﻲداد ‪-‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻋﺰﻳﺰم! )ﭼﻴﺰي و ﻛﺴﻲ را( اﻧﺒﺎز ﺧﺪا ﻣﻜﻦ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﺷﺮك ﺳﺘﻢ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺘﺰ(‬

‫‪
¤
£
¢
¡
~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t
s
r
m‬‬

‫‪3‬‬
‫‪l
¨
§
¦
¥‬‬
‫)ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻫﺮﮔﺰ( ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺟﺰ آن را از‬
‫ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،21/1:‬ﺷﻤﺎره‪.49:‬‬

‫‪.2‬ﻟﻘﻤﺎن ‪13/‬‬
‫‪ 3‬اﻟﻨﺴﺎء‪48/‬‬
‫‪403‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺷﺮك ﻛﻮﭼﻚ )اﺻﻐﺮ(‬

‫ﺷﺮك ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺎء‪ ،‬و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪ و ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﺧﻼص در ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮى ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ دروﻧﺶ آﻧﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻧﻴﻮي‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و در اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻋﻼوه ﺑﺮﺧﺪا‬
‫ﺳﻬﻢ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮك ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻗﺎﻟﺐ اﻟﻔﺎظ‬
‫و ﻛﻠﻤﺎت ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻮ و ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‪ .‬ﻣﻦ ﺟﺰ ﺗﻮ و ﺧﺪا ﻛﺴﻲ را ﻧﺪارم‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺷﺮك ﻛﻮﭼﻚ )ﺻﻐﻴﺮه( ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ و ﻧﻴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪهاش ﺷﺮك‬
‫اﻛﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮك اﮔﺮ ﭼﻪ اﻧﺴﺎن را از دﻳﻦ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺻﺎﺣﺒﺶ دﭼﺎر ﺧﻄﺮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻛﺎﺳﺘﻲ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬
‫ﺛﻮاﺑﺶ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎري آﻣﺪه ﻛﻪ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮدي ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎي ﺟﻨﮕﻲ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻫﻮا و آرزوﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ‬
‫رود و دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ در راه‬
‫ﺧﺪا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﻦ ﻗﺎﺗﻞ ﻟﺘﮑﻮﻥ ﮐﻠﻤﻪ ﺍﷲ ﻫﻲ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎﻓﻬﻮ‬
‫‪١‬‬
‫ﰲ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﷲ( ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻋﻼ و ﭘﻴﺮوزي دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻬﺎدش‬
‫در راه ﺧﺪا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫)ﺍﻧﺎ ﺃﻏﻨﯽ ﺍﻟﺸﺮﮐﺎﺀﻋﻦ ﺍﻟﺸﺮﮎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﻼ ﺍﺷﺮﮎ ﻓﻴﻪ ﻣﻌﯽ ﻏﻴﺮﯼ ﺗﺮﮐﺘﻪ ﻭ‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺮﮐﻪ(‬
‫)ﻣﻦ از ﻫﻤﺔ ﺷﺮﻳﻚ ﻫﺎ ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻢ از ﺷﺮك‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮي را در آن ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ او را ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺶ ﺗﺮك ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪(.‬‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از ﻣﺴﻠﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻊ اﻻﺻﻮل‪.545/4 :‬ﺷﻤﺎره ‪2651‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،687/2:‬ﺷﻤﺎره‪5334‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪404‬‬

‫و در ﻣﺴﻨﺪ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫)ﺍ ﹶﻥ ﺍﺧﻮﻑ ﻣﺎ ﺍﺧﺎﻑ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺍﻟﺸﺮﮎ ﺍﻻﺻﻐﺮ(ﻗﺎﻟﻮﺍ‪ :‬ﻳﺎﺭﺳـﻮﻝ ﺍﷲ ﻭﻣـﺎ ﺍﻟﺸـﺮ‬
‫ﺍﻻﺻﻐﺮ ؟ ﻗﺎﻝ)ﺍﻟﺮﻳﺎﺀ(ﻭﺯﺍﺩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﯽ ﻓﯽ ﺷﻌﺐ ﺍﻻﻳﻤﺎﻥ)ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﳍﻢ ﻳﻮﻡ ﻳﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ‬
‫ﺑﺄﻋﻤﺎﳍﻢ‪:‬ﺍﺫﻫﺒﻮﺍﺇﻟﯽ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﮐﻨﺘﻢ ﺗﺮﺍﺀﻭﻥ ﻓﯽ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻈﺮﻭﺍ ﻫﻞ ﲡﺪﻭﻥ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺟـﺰﺍ ًﺀ‬
‫‪١‬‬
‫ﻭﺧﻴﺮﺍ(‬
‫)ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از آن ﺑﻴﻢ دارم ﺷﺮك اﺻﻐﺮ اﺳﺖ(‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪):‬رﻳﺎء اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺷﻌﺐ اﻻﻳﻤﺎن ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪) :‬روزي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮوﻳﺪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﺎن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬
‫آﻳﺎ ﭼﻴﺰي از ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ از دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫
‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻬﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﺮك اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪
:‬‬
‫‪
ç
æ
å
ä


ã
â
áà
ß
Þ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
m‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
ï
î
í
ì
ë
ê
é
è‬‬
‫))اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ )و اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪاﻳﻢ و آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ( و ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن دﻳﺪار ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﻨﺪ و در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻛﺴﻲ را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺴﺎزد‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،687/2:‬وﺷﻤﺎره‪5334:‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻜﻬﻒ‪.110:‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ‬

‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻋﻘﻴـﺪه را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫اﻣﺮوزي ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ او از ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣـﺮور زﻣـﺎن و ﻃـﻲ دوراﻧﻬـﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻃﻞ وﺧﺮاﻓـﻪاي از‬
‫زﺑﺎن ﻗﻮم و ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از وﺟﻮد ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫آﺷﻜﺎر و واﺿﺢ ﺑﻴﺎن دارد‪،‬ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺠﺐ‬
‫اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺬﻫﺒﻲ را داﻳﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺤﻘﻖ اﺳﻼﻣﻲ روﺷﻦ‬
‫ﻓﻜﺮ دﻳﻨﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﺤﻤﻮد ﻋﻘﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ درﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮدﺑﻪ ﻧﺎم )اﷲ(‪ -1‬ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﻴﺪا ﺷﺪن و ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه دﻳﻨﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪـ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬اﻧﺴـﺎن‬
‫در زﻣﻴﻨﺔ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪ .‬او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻣـﻞ‬
‫اﻧﺴﺎن در ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻜﺎﻣﻞ او در ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻲ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺘﺸﺎن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻴﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.،‬ﻋﻠﻢ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﺒﺎدات آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده و اﺻﻮﻻً ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮر ﻋﺒﺎس ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺴﺎن ﺧﻴﻠﻲ دﺷﻮارﺗﺮ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ از ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮده و در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬ﻻزم اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗـﻼش اﻧﺴـﺎن در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻋﻘﻴﺪه اش ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ و ﺟـﺪيﺗـﺮ از ﺗـﻼش او ﺑـﺮاي ﻋﻠـﻢ و‬

‫‪ 1‬دار اﻟﻬﻼل در ﻗﺎﻫﺮه آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﮕﺎه‪:‬ص‪ 10‬وﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪406‬‬

‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا واﻗﻌﻴﺖ وﺟﻮدي اﻧﺴﺎن ﺳﺨﺖ ﺗـﺮ و ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﺗـﺮ از ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫وﺟﻮدي ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻠﻢ آﻧـﺮا ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﮔـﺎﻫﻲ ﻫـﻢ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي(‪.‬‬
‫او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ذات ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﻚ دﻓﻌﻪ و ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻦ‬
‫ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ )ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ و اﺻﻮل ادﻳﺎن در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎﻫﻠﻲ اوﻟﻲ‬
‫ﺑﺮ ﺑﻄﻼن دﻳﻦ و ﻳﺎ ﭼﻴﺰ ﻣﺤﺎل و ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ )ﺧﺪا( واﻻ و ﺑﺰرگ ﺗـﺮ از آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ دﻓﻌـﻪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدد(‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آراء و ﻧﻈﺮات ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲ ﭘﺮدازد و‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺿﻌﻒ و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺮدم در ﻣﻴﺎن ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻬـﺎن و ﻧﻴـﺰ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن زﻧـﺪه‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎوراﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه دﻳﻨﻲ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺑﻴﻤﺎري‬
‫اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد و ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم‪.‬ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ ﻋﻘﻴـﺪه و ﺑـﺎور‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت »ﻃﻮﻃﻢ«ي ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﭘﺪر و ﺑﺰرگ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺳﻨﮓ ﻳـﺎ درﺧﺘـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎد آن ﻗﺮار داده و آن را ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ)‪1‬در ﻓﻜﺮواﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﻮذ وﺳﺮاﻳﺖ ﻧﻤـﻮده‬
‫و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ و داﻧﺶ ﭘﺰوﻫﺎن راﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮارداد‪ (2،‬و ﭼﻴﺰي ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را دﭼﺎر اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ ﻧﻤﻮده اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اول‪:‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧـﺎﻗﺺ آﻓﺮﻳـﺪه ﺷـﺪه و‬
‫آﻣﺎدﮔﻲ و اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻫﻤﺔ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺰرگ ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﻲ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‪،‬‬

‫‪ 1‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ درﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد )اﷲ(‬
‫‪ 2‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻋﻘﻴﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪاﻛﺮده‪ ،‬آﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻳﺎﻋﻘﻴﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪...‬ﻛﻪ درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺎﺟﺰ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻧﺪ وﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺳﺎﻟﻢ را ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪407‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺼﻮر آﻧﻬﺎ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺣﻴﻮان ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ و‬

‫ﺷﺒﻴﻪﺗﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش و ﺑﺪون ﻣﻌﻠﻢ و راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه‬
‫و ﺑﺎور دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ﺗﺮﻗﻲ و ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﻜﻨﻮ ﻟﻮژي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ادﻳﺎن را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدن ﺗﺎرﻳﺨﺶ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ دﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه و ﻣﻨﺤﺮف‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕـﺮي را ﻧﻤـﻲ ﻳﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﻓﻘﻂ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻮر ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﺎوﺷﻬﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را از روي آن ادﻳﺎن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ اﻧﺤـﺮاف اﻧﺴـﺎن در ﻓﻬـﻢ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮآن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر ﺑﻴﺎن دارد‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﻛﺘﺎﺑﻲ در روي زﻣﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ ﺗﻮﺿـﻴﺢ و‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ و ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ و ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﺎﻓﻲ درك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ‪:‬‬
‫اول‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻧـﺪك اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎ در ﻣﻮرد ده ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك و در واﻗﻊ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ از آن ﺟﺰو ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ و اﺻﻮﻻً ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴـﺰي را در‬
‫ﻣﻮرد آن ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎري از واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن ﺗـﺎرﻳﺦ اﻧﺴـﺎن از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻠﻬـﺎي زﻳـﺎدي در‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻣﻮاج ﻣﺘﻼﻃﻢ و ﭘﺮﺧﺮوش ﻣﺤﻴﻄﻬﺎي وﺳﻴﻊ و ﺑﺎز ﺧﺮاﻓـﺎت و دروغ‬
‫و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪0‬و دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻳـﺎ ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻋﺼـﺮ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬از‬
‫دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دور و دراز ﺑﺸﺮي؟!‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪408‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮده‪ ،‬روي زﻣـﻴﻦ واﻗـﻊ ﻧﺸـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آﺳﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪه و ﻛﺴﻲ ﺑﺪان آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎ را در راﺳـﺘﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺗـﺎرﻳﺦ واﻗﻌـﻲ و ﺑـﺪون‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬ﻳﺎري دﻫﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
w
v
u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
m‬‬
‫)ﺷﻜّﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‬
‫)ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬دور ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ(‪.‬‬

‫‪ 1‬آل ﻋﻤﺮان‪. 5/‬‬

 ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﻴﺪه از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺮآن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزد ﻛﻪ او آدم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻛﺎﻣﻞ و ﺧﻮش ﻗﻴﺎﻓﻪ‬

‫آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از روح ﺧﻮد در او دﻣﻴﺪ و در ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮد ﺟﺎﻳﺶ داد و ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺒﺎح و‬
‫ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻤﺴﺮش ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ از آن ﺗﻨﺎول ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﺟﺰ از درﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎ دﺷﻤﻨﺶ اﺑﻠﻴﺲ او را ﮔﻮل داد و وﺳﻮﺳﻪ اش ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از‬
‫درﺧﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮد و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون ﻛﺮد و ﺑﻪ زﻣﻴﻨﺶ ﻓﺮود آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﻓﺮود‬
‫آوردﻧﺶ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﻋﺪه داد ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاو و ﻧﻮادﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮو‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد و ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻨﻬﺞ و ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺘﺶ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬در دﻧﻴﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و‬
‫ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﻨﺪ و در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻓﺮاز و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲ‬
‫ورزﻧﺪ و از ﻫﺪاﻳﺘﺶ روي ﮔﺮداﻧﻨﺪ وﻋﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻨﮓ و ﺣﻴﺎت ﺳﺨﺖ در دﻧﻴﺎ و‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺳﺮاﻓﻜﻨﺪﮔﻲ در ﻗﻴﺎﻣﺖ داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪
O
N
M
L
K
J
I
H
G
F
ED
C
B
A
m‬‬
‫‪
^
]
\
[ZY
XW
V
U
T
S
R
Q
P‬‬
‫‪١‬‬
‫_‪l‬‬
‫)ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻫﻤﮕﻲ از آﻧﺠﺎ )ﺑﻪ زﻣﻴﻦ( ﻓﺮود آﺋﻴﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻲ از ﻃﺮف ﻣﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ آﻣﺪ )ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮﺳﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ و آﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎ را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ )و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ( اﻫﻞ دوزﺧﻨﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪(.‬‬
‫و در ﺳﻮره ﻃﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬اﻟﺒﻘﺮه ‪.39-38/‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪410‬‬

‫‪
¼
»
º
¹
¸¶
µ
´
³²
±
°
¯
m‬‬

‫½
¾
¿
‪
Ë
Ê
É
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬
‫‪


Ø

×

Ö
Õ



Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð


Ï
Î
Í
Ì‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
J
I
H
G
FE
D
C

B
A
Ú
Ù‬‬
‫)ﺧﺪا دﺳﺘﻮر داد‪ :‬ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ )اي آدم و ﺣﻮ‪‬اء و اﻫﺮﻳﻤﻦ!( از ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﻓﺮو آﺋﻴﺪ )و در زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ( ﺑﺮﺧﻲ )از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن( دﺷﻤﻦ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﻨﻤﻮد ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ و‬
‫رﻫﻨﻤﻮدم ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﻫﺮﻛﻪ از ﻳﺎد ﻣﻦ روي ﺑﮕﺮداﻧﺪ‬
‫)و از اﺣﻜﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ دوري ﮔﺰﻳﻨﺪ(‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻨﮓ )و ﺳﺨﺖ و ﮔﺮﻓﺘﻪاي(‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪) .‬ﭼﻮن ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ و ﻧﺼﻴﺐ ﺧﺪادادي ﻗﺎﻧﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ( و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ او را ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ )ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺴﻴﻞ‬
‫و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان در آﻧﺠﺎ( ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﺮا ﻣﺮا ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ‬
‫)ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪاي و ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ( ﺟﻤﻊ آوردهاي؟ ﻣﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً )در دﻧﻴﺎ( ﺑﻴﻨﺎ ﺑﻮدهام‪) .‬ﺧﺪا( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﻫﺴﺖ و ﺑﭽﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ را(‪ .‬آﻳﺎت )ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬و دﻻﺋﻞ ﻫﺪاﻳﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎﻧﻲِ( ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ و ﺗﻮ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻲ ؛ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﻮ اﻣﺮوز ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮي )و ﺑﻲﻧﺎم و‬
‫ﻧﺸﺎن در آﺗﺶ رﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدي(‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮي ﺑﺮ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫آدم ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮودآﻣﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از ذرﻳﻪ و ﻧﺴﻞ او اﻣﺘﻲ را ﭘﺪﻳﺪآورد ﻛﻪ ﺑﺮ دﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻃﻪ‪.126-123/‬‬
‫‪411‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
x
w
v

u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬
‫‪
g
f
e
d
c
b
a`
_
~
}
|
{
z
y‬‬
‫‪
w
v
u
t
s
r
q
p
on
m
l
k
j
i
h‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
£
¢
¡

~
}
|
{
zy
x‬‬
‫)ﻣﺮدﻣﺎن )ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻄﺮت در آﻏﺎز از ﻧﻈﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳـﻚﮔﻮﻧـﻪ و(‬
‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻛﻢﻛﻢ دوره ﺻ‪‬ﺮف ﻓﻄﺮي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﺟﻮاﻣﻊ و ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺪﻳـﺪ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ و ﺷـﺮاﺋﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓـﺎت و ﺗﻀـﺎدﻫﺎﺋﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ و ﺑﻴﺪاري ﺑﺸﺮﻳ‪‬ﺖ ﻓﺮا رﺳـﻴﺪ(‪ .‬ﭘـﺲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮان را‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﺗﺎ )ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸـﺖ و دوزخ( ﺑﺸـﺎرت دﻫﻨـﺪ و ﺑﺘﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻛﺘـﺎب‬
‫)آﺳﻤﺎﻧﻲ( ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻘﻴﻘﺖ )و ﻋﺪاﻟﺖ( دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن راﺟﻊ ﺑﺪاﻧﭽﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻲورزﻳﺪﻧـﺪ داوري ﻛﻨـﺪ )و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻧﺒـﻮ‪‬ت ﻓـﺮا رﺳـﻴﺪ‪ .‬آن ﮔـﺎه( در )ﻣﻄﺎﻟـﺐ و ﺣﻘّﺎﻧﻴ‪‬ـﺖ( ﻛﺘـﺎب‬
‫)آﺳﻤﺎﻧﻲ( ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺧﺘﻼف ورزﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل درﻳﺎﻓـﺖ دﻻﺋـﻞ روﺷـﻦ‪ ،‬از روي ﺳـﺘﻤﮕﺮي و ﻛﻴﻨـﻪﺗـﻮزي )و ﺧﻮدﺧـﻮاﻫﻲ و‬
‫ﻫﻮاﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬در ﭘﺬﻳﺮش و ﻓﻬﻢ و اﺑﻼغ و اﺟـﺮا ﻛﺘـﺎب( اﺧـﺘﻼف ﻧﻤﻮدﻧـﺪ )و ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف در دﻳﻦ و ﻇﻬﻮر دﻳﻨﺪاران و دﻳﻦﺳﺎزان ﺣﺮﻓﻪاي ﻓﺮا رﺳـﻴﺪ و زﻣﻴﻨـﻪ ﺑـﺮوز و‬
‫ﺳﻠﻄﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ(‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺟـﺎزه‬
‫ﺧﻮﻳﺶ )ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﺷﺪ ﻓﻜﺮي و اﻳﻤﺎن ﭘﺎك و زﻣﻴﻨﻪ رﺳﺘﻦ از اﻧﮕﻴـﺰهﻫـﺎي ﻧﻔﺴـﺎﻧﻲ و‬
‫ﺗﻤﺴ‪‬ﻚ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ( ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﻮد و در آن اﺧﺘﻼف ورزﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ راه راﺳﺖ )ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن راه‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ( رﻫﻨﻤﻮد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ )ﺗـﺎ ﺣـﻖ را از ﻣﻴـﺎن اﻧﺤﺮاﻓﻬـﺎ و اﺧﺘﻼﻓﻬـﺎ درﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ راﺳﺘﻴﻦ و ﺣﺎﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻛﺘﺎب و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻓﺮا رﺳﺪ(‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻟﺒﻘﺮه ‪.213/‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪412‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ اﻣﺎﻣﺔ آﻣﺪه‪ :‬ﻣﺮدي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا! آﻳـﺎ آدم‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪l:‬ﻧﻌﻢ ﻣﮑﻠﻢ‪ D‬آري او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺧـﺪا ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪.‬آن ﻣﺮد ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ او و ﻧـﻮح ﭼﻘـﺪر ﺑـﻮد؟ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫‪l‬ﻋﺸﺮﺓ ﻗﺮﻭﻥ‪D‬ده ﻗﺮن‪.1.‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﻛﺘﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ودر ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫)ﻭﮐﺎﻥ ﺑﻴﻦ ﺁﺩﻡ ﻭﻧﻮﺡ ﻋﺸﺮﺓ ﻗﺮﻭﻥ ﮐﻠﻬﻢ ﻋﻠﯽ ﺍﻻﺳﻼﻡ(‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ آدم وﻧﻮح ده ﻗﺮن ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺸﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻳﻚ ﻗﺮن‪ ،‬ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ آدم وﻧﻮح ﻫﺰار ﺳـﺎل ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮاز آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫)آﻧﻬﺎي ﻛﻪ در اﻳﻦ ده ﻗﺮن ﺑﻮده اﻧﺪ ﻫﻤـﻪ اﺷـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﻮده اﻧـﺪ(‪.‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درآن ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ اﻣـﺎ ﻣﺮدﻣـﺎن آن‬
‫ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫وﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﺮن ﻳﻚ ﮔﺮوه از ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪا وﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪lÞ
Ý
Ü
Û
Ú
Ù
Ø
×Ö
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ
Ð
m‬‬
‫و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر ﺑﻌﺪ از ﻧﻮح ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺎ آﻧﺎن‬
‫را )ﻃﺒﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳ ّﻨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺮّد و ﺳﺮﻛﺸﻴﺸﺎن( ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﺪهاﻳﻢ‪) .‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺧﻮد ﻗﻮم‬
‫ﻧﻮح‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺎد‪ ،‬ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻮم ﻟﻮط‪ ،‬ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن‪ (.‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ آﮔﺎه و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻴﻨﺎ اﺳﺖ )و ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎري از دﻳﺪ او‬
‫ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬و ﺑﻲﺳﺰا و ﺟﺰا ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ(‪.‬‬
‫ودر ﺳﻮره ﻣﻮﻣﻨﻮن آﻳﻪ ‪ 31/‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ واﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.101/1:‬‬
‫‪ :2‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ واﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪101/1:‬‬
‫‪ 3‬اﻻﺳﺮا‪.17 :.‬‬
 ‫‪413‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪(1)
l
h
g
f
e
d
c
b
m‬‬

‫)ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮم ﻧﻮح(‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮي را )ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺎد‪ ،‬ﻗﻮم ﻫﻮد( ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﻛﺎر آوردﻳﻢ‪( .‬‬

‫اوﻟﻴﻦ اﻧﺤﺮاف در ﻋﻘﻴﺪه و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻢ ﻛﮋراﻫﮕﻲ و‬
‫اﻧﺤﺮاف در ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺮدم ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺤﺮاف ﻏﻠﻮ و زﻳﺎده روي درﺗﻌﻈﻴﻢ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﻧﻴﻚ ﻣﺮدان و رﺳﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺟﺮﻳﺞ از ﻋﻄﺎء رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس درﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﺔ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
m‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎم ﻣﺮدان ﺻﺎﻟﺤﻲ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﻮت آﻧﺎن ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺸﺎن‬
‫اﻟﻬﺎم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪ ي آﻧﺎن را در ﻣﺠﺎﻟﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آن ﺑﻮده اﻧﺪ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺎم‬
‫آﻧﻬﺎ را روﻳﺸﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫‪3‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ داﻣﻦ ﮔﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت وﻋﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﻮ اﻟﺒﺸﺮ ﺣﻀﺮت آدم داده ﺑﻮد‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻧﻮح و ﻛﺘﺎب ﻫﺪاﻳﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آدم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آو را ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪:‬‬

‫‪ 1‬اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن‪31:‬‬
‫‪ 2‬ﻧﻮح‪.23 :‬‬
‫‪ 3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ .667/8 :‬ﺷﻤﺎره ‪.4920‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪414‬‬

‫)ﺍﻥ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻳﺄﺗﻮﻥ ﺑﻌﺪ ﺁﺩﻡ ﻧﻮﺣﺎ ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ ﻟﻪ ﻓﻴﻤﺎ ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻳﺎ ﻧﻮﺡ‪ ،‬ﺍﻧﺖ ﺍﻭﻝ ﺍﻟﺮﺳﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﺇﺍﻟﯽ ﺍﻻﺭﺽ ﻓﻮﲰﺎﮎ ﺍﷲ ﻋﺒﺪﺍ ﺷﮑﻮﺭﺍ(‬
‫)ﻣﺮدم ﭘﺲ از آدم ﭘﻴﺶ ﻧﻮح ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺑﻪ اوﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬اي ﻧﻮح!‬
‫ﺗﻮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺗﻮ را ﺑﻨﺪة ﺳﭙﺎﺳﮕﺬار‬
‫ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ از ﻛﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ آﺷﻜﺎر و واﺿﺢ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮح ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻧﺎب دﻋﻮت ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ cba`_^]\[Z YXWVU
m‬‬

‫‪2‬‬
‫‪l ihgfed‬‬
‫)ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﺣﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد )ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬او ﺑﺪﻳﺸﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫)از ﺷﻤﺎ و دﻟﺴﻮزﺗﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ( ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ دﭼﺎر ﻋﺬاب آن روزِ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻳﺪ )و ﺑﻪ دوزخ روﻳﺪ(‪(.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪l
¤
£
¢
¡

~
}
|{
z
y
x
w
m‬‬
‫)ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ (:‬ﺟﺰ اﷲ )‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاي واﺣﺪ ﻳﻜﺘﺎ( را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻴﮕﻤﺎن‬
‫ﻣﻦ از ﻋﺬاب روز ﭘﺮ رﻧﺞ )ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ‪.‬‬

‫‪
n
m
lk

j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
~
m‬‬

‫‪4‬‬
‫‪l
o‬‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از ﻣﺴﻠﻢ‪ :‬ج‪ 1‬ص ‪ .185‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ ‪194‬‬

‫‪ 2‬اﻋﺮاف‪.59 :‬‬
‫‪3‬ﻫﻮد‪.26 :‬‬
‫‪ 4‬ﻣﻮﻣﻨﻮن‪.23:‬‬
 ‫‪415‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! در داﺳﺘﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻋﺒﺮت و درس زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ( ﻣﺎ ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮدش ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬او ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﻜﺘﺎ( را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬آﻳﺎ )از ﻋﺬاب ﺧﺪا و زوال ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ(‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻳﺪ؟(‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪي او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ أن ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻔﺎن و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﺮاف و روﺳﺎء ﻗﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﭘﻴﺮوي ﺣﻖ ﺑﻲ ﻧﻴﺎز داﻧﺴﺘﻪ و از آن روي ﮔﺮدان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪srqponml kj
m‬‬
‫)اﺷﺮاف و رؤﺳﺎي ﻗﻮم او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را )دور از ﺣﻖ و( در ﮔﻤﺮاﻫﻲ و‬
‫ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲِ آﺷﻜﺎري ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از)ﻣﻸ ﻗﻮم( ﻛﻪ در آﻳﻪ ﻓﻮق ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﺷﺮاف و‬
‫روﺳﺎء ﻗﻮم ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮح )ع(ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ä
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
m‬ﻫﻮﺩ‪٢٧ :‬‬
‫)ﻣﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ اﻓﺮاد ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ و ﻛﻮﺗﺎهﻓﻜﺮ و ﺳﺎدهﻟﻮح ﻣﺎ )ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﮕﺮوﻳﺪه(‬
‫از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺰاﻳﺶ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ در واﻗﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺸﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮﮔﺎه واﻗﻌﻴﺖ روﺷﻦ ﺷﺪ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭘﻴﺮوي ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻟﺬا ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ l
Ä
°
¯
®
¬
«
m‬ﻫﻮﺩ‪٢٧ :‬‬

‫)ﺷﻤﺎ اي ﭘﻴﺮوان ﻧﻮح! ﻧﻪ ﻧﻮح و ﻧﻪ( ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﺗﺮ از ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و ﺑﻠﻜﻪ‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﺎﻧﺘﺎن ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪(.‬‬

‫‪ 1‬اﻋﺮاف‪.60:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪416‬‬

‫‪

~
}
|
{
z
y
x
w
v
u
t

s
r
q
p
m‬‬

‫‪1‬‬
‫¡
‪l
«
ª
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬
‫)اﺷﺮاف و ﺳﺮان ﻛﺎﻓﺮ ﻗﻮم او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺟﺰ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮده )و‬
‫در اد‪‬ﻋﺎي ﻧﺒﻮ‪‬ت دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ( وﻟﻲ او )ﺑﺎ اﻳﻦ اد‪‬ﻋﺎء( ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﮔﻴﺮد )و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺳﺮور و آﻗﺎي ﺷﻤﺎ ﮔﺮداﻧﺪ(‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ )ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ رواﻧﻪ ﻛﻨﺪ( ﺣﺘﻤﺎً ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ را )ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر( ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي را در )ﺗﺎرﻳﺦ( ﭘﺪران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﻨﻴﺪهاﻳﻢ )ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ اد‪‬ﻋﺎي ﻧﺒﻮ‪‬ت ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ(‪(.‬‬
‫ﺳﺮان و اﺷﺮاف ﻗﻮم‪ ،‬از ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و ﻓﻘﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫او ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ از ﺧﻮد دور ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﺗﻦ ﻧﺪاد و ﻃﻠﺒﺸﺎن را رد‬
‫ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪
Y
X


W
V
U
T
S
RQ
P

O
N

M
m‬‬

‫‪ l
Z‬ﻫﻮﺩ‪٢٩ :‬‬
‫)ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ )از ﻣﺠﻠﺲ و ﻫﻤﺪﻣﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ(‬
‫ﻧﻤﻲراﻧﻢ‪ .‬آﻧﺎن )در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﺧﺪاي ﺧﻮد را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﻢ‬
‫در آن وﻗﺖ از ﻣﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮوه ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲداﻧﻢ )ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﺎر ارزش اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﻣﺎل و ﺟﺎه ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻧﻪ در ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ و اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‬
‫ﻧﻴﻚ(‪(.‬‬
‫روزﮔﺎر ﺳﭙﺮي ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻴﺎن او و ﻗﻮﻣﺶ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮدوام ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﺧﺪوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻮﻣﻨﻮن‪.24:‬‬
‫‪417‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪1‬‬
‫‪l
Ê
Å
Ä

Ã
Â
Á
À
¿

m‬‬
‫)او ﻧﻬﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪ )و ﺟﺰ ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺪو اﻳﻤﺎن‬
‫ﻧﻴﺎوردﻧﺪ(‪(.‬‬
‫
‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﻮح آﻧﻬﺎ را دﻋﺎ ﻧﻤﻮد‪
:‬‬
‫‪
Ë
Ê

É
È
Ç
Æ

Å
Ä
Ã
Â


Á


À
¿
¾
½
m‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
Ò
Ñ
Ð

Ï
Î
Í
Ì‬‬
‫)ﻧﻮح )ﺑﻪ دﻋﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ داد و( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﻴﭻ اﺣﺪي از ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﺮ‬
‫روي زﻣﻴﻦ زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﮕﺬار‪ .‬ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﺸﺎن را رﻫﺎ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‬
‫و ﺟﺰ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺰﻫﻜﺎر و ﻛﺎﻓﺮِ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻧﻤﻲزاﻳﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪l
onmlkj
m‬‬
‫)ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ( و ﻗﻮم ﻧﻮح را ﻏﺮق ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از روي ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻮح و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را ﻧﺠﺎت داد و زﻣﻴﻦ را از‬
‫وﺟﻮد ﺳﺘﻤﮕﺮان ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ و ﺟﺰ ﻣﻮﺣﺪﻳﻦ و ﻳﻜﺘﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ روي آن ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف روي اوردﻧﺪ و از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬
‫دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد(‪:‬‬

‫‪
l
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
m‬‬
‫‪٤‬‬

‫)ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮم ﻧﻮح(‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮي را )ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺎد‪ ،‬ﻗﻮم ﻫﻮد( ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﻛﺎر آوردﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي از ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن رواﻧﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪(.‬‬
‫
‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻗﻮم را ﺑﺎز ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪا ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪
:‬‬

‫‪ 1‬ﻋﻨﻜﺒﻮت‪.14 :‬‬
‫‪ 2‬ﻧﻮح‪.27-26 :‬‬
‫‪ 3‬ﻓﺮﻗﺎن ‪.37‬‬
‫‪ 4‬ﻣﻮﻣﻨﻮن‪32-31 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪418‬‬

‫‪١‬‬
‫
‪l
x
ut
s
r
q
p
o
n
m
m‬‬
‫))ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ او ﺑﺪﻳﺸﺎن ﭘﻴﻐﺎم دادﻳﻢ( ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﺪارﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻨﻲ آدم ﺑﻪ ﻛﮋ راﻫﻲ ﮔﺮوﻳﺪه و از راه ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫روي رﺣﻤﺖ ﺧﻮد راه را ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎ را از ﺳﺮ‬
‫راﻫﺸﺎن زدوده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪
W
V
U
TS
R
Q
P
O

N

ML
K
J
I
m‬‬

‫‪2‬‬
‫‪l
_
^
]

\
[
ZY
X‬‬
‫)ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺧﻮد را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي )ﺑﻪ ﺳﻮي اﻗﻮاﻣﺸﺎن( رواﻧﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و‬
‫اﻗﻮاﻣﺸﺎن آﻧﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮده و دروﻏﮕﻮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ )اﻳﻦ ﻣﻠّﺘﻬﺎي ﺳﺮﻛﺶ را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد و( ﻳﻜﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﻳﮕﺮي رواﻧﻪ )دﻳﺎر ﻧﻴﺴﺘﻲ( ﻛﺮدﻳﻢ و اﻳﺸﺎن را ﻧﻘﻞ ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫و ﻣﺎﻳﻪ ﻋﺒﺮت )دﻳﮕﺮان( ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻧﺎﺑﻮد ﺑﺎد اﻗﻮاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻲاﻳﻤﺎن و ﺑﻲﺑﺎورﻧﺪ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ واﻗﻌﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻣﺒﺎرزه ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﻖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ اﻋﺮاض ﻧﻤﻮده و از آن روي ﮔﺮداﻧﺪه اﻧﺪ و ﺑﺪاﻧﭽﻪ آﺑﺎء و‬
‫اﺟﺪادﺷﺎن ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮده و از ﻫﻮا و آرزو ﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪
c
ba
`
_
~
}
|
{
z
y
x
m‬‬
‫‪
q
p
o

n
m
l
kj
i
h
g
fe

d‬‬
‫‪


~
}
|
{
z
y
x

w
v




u
t
s
r‬‬
‫¡
‪
®
¬
ǻ
©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬
‫¯
‪
¼
»
º
¹
¸
¶µ
´
³
²
±
°‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻮﻣﻨﻮن‪.32 :‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺆﻣﻨﻮن‪.44:‬‬
‫‪419‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫½
¾
¿
‪
È
Ç
Æ
Å
Ä
Ã

Â
Á
À‬‬
‫‪١‬‬
‫‪l‬‬
‫)آﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ )از ﻗﺒﻴﻞ( ﻗﻮم ﻧﻮح‬
‫و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺟﺰ ﺧﺪا ﻛﺴﻲ )ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻴﺸﻤﺎر( آﻧﺎن را )ﻧﻤﻲداﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ( ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺸﺎن دﻻﺋﻞ‬
‫روﺷﻦ و ﻣﻌﺠﺰات آﺷﻜﺎري ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ )و ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ(‪ ،‬وﻟﻲ آﻧﺎن‬
‫دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ دﻫﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ )و از ﺗﺒﻠﻴﻎ آﻧﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺳﺪ‪ ‬راه رﺳﺎﻟﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ و دﺷﻤﻦ دﻋﻮت اﻟﻬﻲ ﺷﺪﻧﺪ و( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﺪ )و دﻻﺋﻞ و ﻣﻌﺠﺰات ﺷﻤﺎ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ و‬
‫رﺳﺎﻟﺘﺘﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﺋﻴﻢ( و درﺑﺎره ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺪان ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﺳﺨﺖ در‬
‫ﺷﻚ‪ ‬و ﮔﻤﺎﻧﻴﻢ )و ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻗﺎﻧﻮن آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻳﻘﻴﻦ و ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ(‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ درﺑﺎره وﺟﻮد ﺧﺪا‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺪون ‪‬ﻣﺪ‪‬ل و ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪي در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ؟ )ﻣﮕﺮ ﻋﻘﻞ ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎب ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻲ را ﻧﻤﻲﻧﮕﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن راه ﻧﻤﻲﺑﺮد؟ (‪ .‬او ﺷﻤﺎ را ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ و )از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺎﭘﺎﻛﺘﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦ زودﻳﻬﺎ ﻫﻼﻛﺘﺎن ﻧﺴﺎزد و ﺑﻠﻜﻪ( ﺗﺎ ﻣﺪ‪‬ت‬
‫ﻣﺸﺨّﺼﻲ )ﻛﻪ در آن ﻣﺮﮔﺘﺎن ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ( ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺟﺎي و ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ .‬آﻧﺎن‬
‫)ﻣﺴﺨﺮهﻛﻨﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ )و‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺪارﻳﺪ ﺗﺎ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎمآوران آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ( و ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎ را از ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﻣﻨﺼﺮف و ﺑﻪ دور دارﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺪراﻧﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪهاﻧﺪ‪) .‬ذﻛﺮ ﺧﻠﻘﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺋﺪهاي ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﺋﻴﺪ( ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎورﻳﺪ )و ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎﺋﻲ ﺑﻨﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ(‪.‬‬

‫‪ 1‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪.10-9:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪420‬‬

‫ﺑﺎ دﻗﺖ ازدﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺳﺮ ﮔﺬﺷﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن‬

‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي زﻳﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪاز اﺑﺘﺪاي ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬او را ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬زﻳﺒﺎ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﺮاي ﻫﺪف و‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻲ ذات اﷲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و اﺳﺘﻌﺪاد و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﺑﺘﺪاي آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن او را ﺑﻪ راز وﺟﻮد ﺧﻮد آﮔﺎه ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﻴﺰ او را ﺑﻪ ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد واﮔﺬار ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺎز ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫‪l
u
t
s
r

q
p
o
n
ml
k
j
i
h
m‬‬
‫)ﻣﺎ ﺗﻮ را ﻫﻤﺮاه )دﻳﻦ( ﺣﻖّ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮋده دﻫﻨﺪه )ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ( و ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪه‬
‫)ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ دوزخ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن( ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻠّﺘﻲ )از ﻣﻠّﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ( ﻫﻢ‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺎ ﻧﺎم ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫‪
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪
]
\
[
Z
YX
W
V
U

T
S
R

Q
P
ON
M‬‬
‫‪2‬‬
‫^
_
`
‪l
c
b
a‬‬
‫)ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﻲ را )ﺑﺮاي رﻫﻨﻤﻮد ﻣﺮدﻣﺎن( ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ‬
‫را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮﺧﻴﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰهاي را )ﻛﻪ ﻗﻮم او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ( ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا )ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اراﺋﻪ آن ﻣﻌﺠﺰه ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ( دادﮔﺮاﻧﻪ داوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا‬

‫‪ 1‬ﻓﺎﻃﺮ‪.24 :‬‬
‫‪ 2‬ﻏﺎﻓﺮ‪.78‬‬
‫‪421‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺠﺎت داده اﺳﺖ( و آن وﻗﺖ ﺑﺎﻃﻠﮕﺮاﻳﺎن )ﻫﻼك و( زﻳﺎﻧﻤﻨﺪ‬

‫ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪(.‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺎم و دﻋﻮت ﺧﺪا را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪
®

¬
«
ª
©
¨
§
¦

¥
¤
£
¢
¡

~


}
m‬‬
‫‪1‬‬
‫¯
‪l
¼


»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°‬‬
‫) ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دوزﺧﺒﺎﻧﺎن از آﻧﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ )ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از ﭼﻨﻴﻦ روزي و وﺿﻌﻲ‬
‫ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ؟(‪.‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آري! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ دروﻏﮕﻮﻳﺸﺎن‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭼﻴﺰي را )ﺑﻪ ﻧﺎم وﺣﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ( ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ دﭼﺎر ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪( .‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﺣﻤﺖ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎن و‬
‫وﻓﺎء ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت آدم داده ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
~
}
|
{
z
yx
w
v
u
t
s
r
q
m‬‬
‫) ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از آﻣﺪن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺣﺠ‪‬ﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ )و‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدي‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻳﻢ و راه ﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﻋﺒﺎدت در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻴﻢ(‪ .‬ﺧﺪا ﭼﻴﺮه ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ )و ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ از روي ﻗﺪرت و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد(‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ l
À
¿
¾
½
¼

»
º
m‬اإلسراء‪١٥ :‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻠﻚ‪.9-8 :‬‬
‫‪ 2‬ﻧﺴﺎء ‪.165‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪422‬‬

‫)و ﻣﺎ )ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ و ﻗﻮﻣﻲ را( ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي‬
‫)ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث و( روان ﺳﺎزﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس دﻋﻮت ﻫﻤﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻳﻜﻲ ﺑﻮده‪ ،‬آﻧﻬﻢ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ‬
‫و راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺮدم ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻌﺒﻮد و ﭘﺮوردﮔﺎرﺧﻮد و ﺑﻴﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و روش‬
‫ﺑﻨﺪﮔﻲ او ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬دﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻮده وﺟﺰ اﺳﻼم دﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪
l
k
j
i
h
g
f
e
d
c
b
a
`
_
m‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪l‬‬
‫)و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از )آﺋﻴﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ( اﺳﻼم‪ ،‬آﺋﻴﻨﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و او در آﺧﺮت از زﻣﺮه زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻧﻮح ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫‪l

v
u
t
s
r
q
m‬‬
‫)و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ )ﻫﻤﻪ ﻛﺎر و ﺑﺎر ﺧﻮد را ﺑﺪو ﺣﻮاﻟﺖ دارم و(‬
‫از زﻣﺮه ﺗﺴﻠﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن )اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداران اواﻣﺮ اﷲ( ﺑﺎﺷﻢ‪( .‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﺗﻮرات ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
|
{
z
y
x
wv
u

t
s
r
q
m‬‬

‫}

~
}
‪ l‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪٤٤ :‬‬
‫)ﻣﺎ ﺗﻮرات را )ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ( ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در آن رﻫﻨﻤﻮدي )ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ( و‬
‫ﻧﻮري )زداﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ و ﭘﺮﺗﻮاﻧﺪاز ﺑﺮ اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ( ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪان ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ(‬

‫‪ 1‬اﺳﺮاء‪.15 :‬‬
‫‪ 2‬آل ﻋﻤﺮان‪.85 :‬‬
‫‪ 3‬ﻳﻮﻧﺲ‪.72 :‬‬
‫‪423‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪l
s
r

q
p
o
n
m
l


k
j
i
h
g
m‬‬
‫)ﻣﻮﺳﻲ )ﺑﺮاي دﻟﺪاري و ﺗﺸﺠﻴﻊ ﻣﺆﻣﻨﺎن( ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! اﮔﺮ واﻗﻌـﺎً ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ ﺑﺮ او ﺗﻮﻛّﻞ ﻛﻨﻴﺪ )و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ او ﺗﻮﻛّـﻞ ﻛﻨﻴـﺪ( اﮔـﺮ ﺧـﻮد را ﺑـﺪو ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدهاﻳﺪ‪(.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دوﺳﺖ ﺧﻮد اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن را دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪l
u
t
s
r
q
po
n
m
l
k
m‬‬
‫)آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش )ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻤﻮدن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﻳﺎت ﻛـﻮﻧﻲ و ﻧﻔﺴـﻲ( ﺑـﺪو‬
‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪا اﻗﺮار ﻛﻦ و( اﺧﻼص داﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪ .‬ﮔﻔﺖ‪) :‬اﻗﺮار ﻛـﺮدم و ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﺗﻮ ﺳﺎﺋﻴﺪم و( ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﮔﺸﺘﻢ‪( .‬‬

‫‪
£
¢
¡

~
}
|
{
z
y
x
w
v
m‬‬
‫‪3‬‬
‫‪l
§
¦
¥
¤‬‬
‫)و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ آﺋﻴﻦ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‪ ،‬و ﻳﻌﻘﻮب )ﻧﻮه او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ( :‬اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ! ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﺋﻴﻦ )ﺗﻮﺣﻴـﺪي‬
‫اﺳﻼم( را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﻮل ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﺤﻈـﻪ ﻫـﻢ از آن‬
‫دوري ﻧﻜﻨﻴﺪ( و ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪(.‬‬
‫آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻳﻌﻘﻮب از ﭘﺴﺮاﻧﺶ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺒﻮد وﺧﺪاﻳﺸﺎن ﺑﻌﺪ از او ﺳﻮءال ﻛﺮد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
½
¼
»
º
¹
¸
¶
µ
´
³
²
±
°
m‬‬
‫‪٤‬‬
‫¾
¿
‪l
Å
Ä
Ã
Â
Á
À‬‬

‫‪ 1‬ﻳﻮﻧﺲ‪.84 :‬‬
‫‪ 2‬ﺑﻘﺮه‪.131 :‬‬
‫‪ 3‬ﺑﻘﺮه‪.132 :‬‬
‫‪ 4‬ﺑﻘﺮه‪.133 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪424‬‬

‫‪) .‬آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﺲ از ﻣـﻦ ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰ را ﻣـﻲﭘﺮﺳـﺘﻴﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ‪ ،‬ﺧﺪاي ﭘﺪراﻧﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و اﺳﺤﺎق را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻳﮕﺎﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ )ﻓﺮﻣﺎن( او ﻫﺴﺘﻴﻢ )و ﺳﺮ ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﺳﺎﺋﻴﻢ(‪.‬‬
‫ﻣﻠﻜﻪ ﺳﺒﺄ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
õ
ô
ó
ò
ñ
ð
ï
î
í

ì
ë
ê
m‬‬
‫)ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧـﻮد ﺳـﺘﻢ ﻛـﺮدهام )و ﮔـﻮل ﻛﻔـﺮ و ﻏـﺮور ﺷـﺎﻫﻲ را‬
‫ﺧﻮردهام‪ ،‬و ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻢ( و ﺑﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲدارم )و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي او اﻗﺮار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻢ(‪.‬‬
‫
‬ ‫وﻳﻜﻲ از دﻋﺎﻫﺎي ﻳﻮﺳﻒ اﻳﻦ ﺑﻮد‪
:‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪l
È
Ç
Æ
Å
Ä
à m‬‬
‫)ﻣﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻤﻴﺮان و ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدان‪(.‬‬
‫وﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫)واﻷﻧﺒﻴﺎء إﺧﻮة اﻟﻌﻼت اﻣﻬﺎﺗﻬﻢ ﺷﺘﻲ ودﻳﻨﻬﻢ واﺣﺪ(‬
‫)ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ‪ -‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮادران ﭘﺪري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺪرﺷﺎن ﻳﻜﻲ اﻣﺎ ﻣﺎدران زﻳﺎدي‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ دﻳﻨﺸﺎن ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ -‬اﻣﺎ ﺷﺮﻳﻌﺘﺸﺎن ﻣﺘﻔﺎوت وﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺘﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻫﺎﻳﺸﺎن‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻜﻤﺘﻲ وﺿﻊ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻜﻤﺖ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن دﻳﮕﺮي را وﺿﻊ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ دو‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺘﻔﺎوت را در ﻳﻚ ﺷﺮﻳﻌﺖ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اواﺋﻞ اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﻫﺎﻳﺸﺎن را رو ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ‬
‫ﺣﻜﻢ را ﻧﺴﺦ ﻧﻤﻮد و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﷲ اﻟﺤﺮام ﻧﻤﺎزﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ 1‬ﻧﻤﻞ‪.44 :‬‬
‫‪ 2‬ﻳﻮﺳﻒ‪.101 :‬‬
‫‪ 3‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪ :‬ج ‪6‬ص‪ ،478‬ﺷﻤﺎره ﺣﺪﻳﺚ‪.3443‬‬
‫‪425‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رو ﺑﻪ ﻗﺪس ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و رو ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﻧﺴﺦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻧﺎزل ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻨﺪه و ﻧﺴﺦ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺷﺮﻳﻌﺘﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺮﻗﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻘﺎد و ﻫﻤﻔﻜﺮاﻧﺶ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ﺷﺪن و روي ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﺮدم از ﻗﺎﻧﻮن و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا و ﻋﺪم ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮده‬
‫
‬ ‫اﺳﺖ‪
:‬‬
‫‪
Ï
Î
Í
Ì
Ë

Ê
É
È

Ç

Æ
Å
m‬‬
‫‪١‬‬
‫‪l
Ñ
Ð‬‬
‫)و ﻫﺮﻛﻪ از ﻳﺎد ﻣﻦ روي ﺑﮕﺮداﻧﺪ )و از اﺣﻜﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ دوري ﮔﺰﻳﻨﺪ(‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻨﮓ )و ﺳﺨﺖ و ﮔﺮﻓﺘﻪاي( ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪) ،‬ﭼﻮن ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ و ﻧﺼﻴﺐ‬
‫ﺧﺪادادي ﻗﺎﻧﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ( و روز‬
‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ او را ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ )ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺴﻴﻞ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان در آﻧﺠﺎ( ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﻳﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن و ﻫﻮا ﭘﺮﺳﺘﻲ و روي ﮔﺮداﻧﺪﻳﺪن از ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪l
Í
Ì
Ë
Ê
É
È
ÇÆ
Å
Ä
Ã
Â
Á
À
m‬‬
‫)آﻧﺎن ﺟﺰ از ﮔﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻲاﺳﺎس و از ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ و رﻫﻨﻤﻮد از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ )و در ﭘﺮﺗﻮ آن‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰي ﺑﺘﻬﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ و رﺿﺎي ﺧﺪاي را ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ و راه ﺳﻌﺎدت ﺑﭙﻮﻳﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪
L
K
J

I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
X
W
V
U
T
S
R
Q
P
O
N
M‬‬

‫‪ 1‬ﻃﻪ‪.124 :‬‬
‫‪ 2‬ﻧﺠﻢ‪ .23 :‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪77 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪426‬‬

‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب! ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ در دﻳﻦ ﺧﻮد راه اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻣﭙﻮﺋﻴﺪ و از اﻫﻮاء‬
‫و اﻣﻴﺎل ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ و از راه‬
‫راﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻨﻤﺎﺋﻴﺪ(‪.‬‬
‫ودر ﻣﻮرد ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
}


|{

z

y

x

w

v


u
m‬‬
‫~


¡‪ l
½
¨§
¦

¥
¤
£
¢‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪١٣ :‬‬
‫)اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ اﻳﺸﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻳﻢ و از رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم‬
‫داﺷﺘﻴﻢ و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺳﺨﺖ ﻧﻤﻮدﻳﻢ )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دﻟﻴﻞ و اﻧﺪرز ﺑﺪان راه‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ(‪ .‬آﻧﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺑﺨﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ از آﻧﭽﻪ )در ﺗﻮرات ﺑﻮد و(‬
‫ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺗﺬﻛّﺮ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ(‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
J
I
H

G
F
E

D
C
B
A
m‬‬

‫‪2‬‬
‫‪l
TS
R
Q
P
O
N
M
L
K‬‬
‫)و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ )و اد‪‬ﻋﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران ﻣﺴﻴﺢ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴﺰ( ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ )ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﻴﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺪاي را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺴﺘﺎﻳﻨﺪ‬
‫و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ واﭘﺴﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻨﺪ( اﻣ‪‬ﺎ آﻧﺎن ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از آﻧﭽﻪ ﺑﺪاﻧﺎن‬
‫ﺗﺬﻛّﺮ داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﭘﺎداش آن ﺗﺎ داﻣﻨﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن‬
‫)ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ( اﻳﺸﺎن ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ اﻓﻜﻨﺪﻳﻢ‪(.‬‬
‫اﻧﺤﺮاف و روي ﮔﺮداﻧﻴﺪن آﻧﻬﺎ از ﺗﻮﺣﻴﺪ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪:‬‬

‫‪
²
±
°
¯
®
¬
«
ª
©
¨
m‬‬

‫‪
Á
À
¿¾


½
¼
»

º¹
¸
¶
µ
´
³‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l
Ã
Â‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺎﺋﺪه‪.77 :‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺎﺋﺪه‪.14 :‬‬
‫‪427‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫)ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﻋﻼوه از ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎء دﻳﻨﻲ و ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاﺋﻲ‬

‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء و ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن‪ ،‬ﺣﻼل ﺧﺪا را ﺣﺮام و ﺣﺮام ﺧﺪا را ﺣﻼل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان ﻫﻢ از اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن را دﻳﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن روان ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن اﻓﺰون‬
‫ﺑﺮ آن( ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ را ﻧﻴﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪) .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻲ و از ﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﻟﻬﻲ( ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺲ‪ .‬ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ و او ﭘﺎك و ﻣﻨﺰّه از‬
‫ﺷﺮكورزي و ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن آﻧﻬﺎ را اﻧﺒﺎز ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪( .‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را از آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از راه و روش و ﻣﻨﻬﺠﺸﺎن ﺗﺨﻄﻲ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬دوري ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪
x
w
v



u
t
s
r
q
p
o
n
m
l
m‬‬
‫‪
k
j



i
h
gf
e
d
c
b

a
`
_
~
}
|
{z
y‬‬
‫‪
~
}
|
{
z
y
x
wv
u
t
s
r
q

p
o
n
ml‬‬
‫
¡
‪
³
²±
°
¯
®
¬
«
ª©
¨
§
¦
¥
¤
£
¢‬‬
‫‪٢‬‬
‫´
‪l
À
¿
¾

½
¼
»
º¹
¸
¶
µ‬‬
‫)و )ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺳﺎز( آن ﮔﺎه را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اي ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ! آﻳﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻪاي ﻛﻪ ﺟﺰ اﷲ ﻣﻦ و ﻣﺎدرم را ﻫﻢ دو ﺧﺪاي دﻳﮕﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ )و ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ؟ (‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﻣﻨﺰّه از آن ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ داراي ﺷﺮﻳﻚ و‬
‫اﻧﺒﺎز ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﻣﺮا ﻧﺴﺰد ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻮﻳﻢ )و ﺑﻄﻠﺒﻢ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ و( ﺣﻖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫آن را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺗﻮ از آن آﮔﺎﻫﻲ‪ .‬ﺗﻮ )ﻋﻼوه از ﻇﺎﻫﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ( از راز درون‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﺧﺒﺮي‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ )ﭼﻮن اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻢ( از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداري‬
‫ﺑﻲﺧﺒﺮم‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻮ داﻧﻨﺪه رازﻫﺎ و ﻧﻬﺎﻧﻴﻬﺎﺋﻲ )و از ﺧﻔﺎﻳﺎ و ﻧﻮاﻳﺎي اﻣﻮر ﺑﺎﺧﺒﺮي(‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬

‫‪ 1‬ﺗﻮﺑﻪ‪.31 :‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺎﺋﺪه ‪.117-116‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪428‬‬

‫آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪام ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ آن ﻓﺮﻣﺎن دادهاي )و آن( اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺧﺪا را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ )و ﻫﻤﻮ ﻣﺮا و ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اوﺋﻴﻢ(‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮدم از وﺿﻊ )اﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﻋﺼﻴﺎن( اﻳﺸﺎن اﻃّﻼع داﺷﺘﻢ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﻴﺮاﻧﺪي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﺎﻇﺮ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﻮدهاي )و اﻋﻤﺎل و اﻓﻜﺎرﺷﺎن را ﭘﺎﺋﻴﺪهاي( و ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﻄّﻠﻊ ﻫﺴﺘﻲ‪(.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺧﺪا در ﺗﺼﻮر اﻣﺘﻬﺎي ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه‬

‫ﻫﺪف ﻣﺎ از اراﺋﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺤﺮاف در ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرج از اﻣﻜﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ زﻳﺎد ﺑﻮدن اﻧﻮاع اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺎرﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻔﺮ ﻫﺮ ﺟﺎ و در ﻫﺮ ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ اﺳﺖ! ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﻣﺎ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ارزش ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﺑﺎﻃﻞ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و آﻧﺮا ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻖ را‬
‫ﮔﺮوﻳﺪه اﻧﺪ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﺳﻼم‬ ‫درك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده اﻣﺎ اﻓﻜﺎر و ادﻳﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﺧﻮب ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و زود‬
‫ﺗﺮ در دام اﻧﺤﺮاف و در ﻣﻌﺮض ﻛﮋراﻫﮕﻲ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ زﻳﺒﺎ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ  ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم را ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼ م ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﺷﺪ!«‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ روز ﻟﺬت ﺑﺒﺮد »و ﻗﺪر ﻋﺎﻓﻴﺖ را ﻛﺴﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ )رح( اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺧﻮب درك ﻛﺮده اﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺿﺮورت اﻳﻦ دﻳﻦ را درك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻴﺮي و دور ﺷﺪن از‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي آن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮده و اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار و ﺛﺒﺎت‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ آﺷﻜﺎر در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﺘﻘﺎدي را درك ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬
‫و ﺑﺰرﮔﻲ اﻳﻦ اﺑﺮﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻢ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي و ﺗﺼﻮري و ﺧﺮاﻓﻲ و اﻓﻜﺎر و اوﻫﺎم ﭘﻠﻴﺪ و ﺷﻌﺎر و ﺗﻘﺎﻟﻴﺪ و اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮاﻟﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ دل و دﻳﺪﮔﺎن ﺑﺸﺮﻳﺖ زﻧﮕﺎر زده ﺑﻮد را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪430‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺮج و ﻣﺮج و آﺷﻔﺘﮕﻲ و روان ﭘﺮﻳﺸﻲ و دﻳﻮاﻧﮕﻲ و اﺳﺎرت و ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬

‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺄوﻳﻞ و زﻳﺎد و ﻛﻢ‬
‫ﺷﺪن از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺸﺮﻳﺖ و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن آن ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺧﺮاﻓﻲ ﮔﺮي را‬
‫درك ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻋﻘﻴﺪه ﻳﻜﻲ از دوﻟﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﻣﺘﻤﺪن و‬
‫ﺑﺎﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪن و روي ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﭘﻴﺮوان دﻳﻨﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ از ﺣﻖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻴﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ازآﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻋﺮﺑﻬﺎ دﭼﺎر آن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪1‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ را از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻤﺪن دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ را ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﮔﻤﺮاه و ﺳﺮﮔﺮدان‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در‬
‫ﭼﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ »ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ« را رب اﻻرﺑﺎب و ﺧﺪاي ﺑﺮﺗﺮ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ و ﻗﻴﺎﻓﻪ‬
‫اش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬او ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮز‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮاه و‬
‫ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻪ ﺷﻬﻮات و ﻋﺸﻖ ﺑﺎزي و ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﻴﺪن ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻣﻮر‬
‫ﺧﺪاﻳﺎن و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻠﻄﻪ و ﻗﺪرت و‬
‫ﺗﺪاوم ﻃﻐﻴﺎن و ﺟﻮر و ﺳﺘﻤﺶ ﻻزم ﺑﻮد‪ .‬او از »اﺳﻘﻮﻻب « ﺧﺪاي ﺻﺤﺖ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا ﻣﺮﻳﻀﺎن را ﻣﺪاوا ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ او را از اﺧﺬ و وﺻﻮل‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روح ﻣﺮده ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﺑﻪ درون ﻫﺎ و ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﺎن او از »ﺑﺮوﻣﺜﻴﻮس« آﻟﺖ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻳﺎد ﻣﻲ داد ﻛﻪ آﺗﺶ را در ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ و از ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻲ را ﻛﺴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺴﺎن ﻧﻴﺮوي ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺖ و او را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﺎزات و ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮگ و دور اﻧﺪاﺧﺘﻨﺶ از ﻣﺤﻞ‬
‫ﺗﺠﻤﻊ ﺧﺪاﻳﺎن راﺿﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﻧﻮاع ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب را در ﺣﻖ او اﻋﻤﺎل و اﺧﺘﺮاع‬
‫و ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬او را در ﻛﻮه دوراﻓﺘﺎده اي ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ در ﻃﻮل روز ﺟﮕﺮش راﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﻨﻨﺪ و از آن‬
‫ﺑﭽﺮﻧﺪ و ﺑﺨﻮرﻧﺪ و درﻣﻮﻗﻊ ﺷﺐ ﺟﮕﺮش ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫ﺗﺎ روز ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﻜﺎري ﺟﻬﺖ ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ و اذﻳﺖ دادﻧﺶ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،...‬ﻣﺪام‬
‫در اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ﺗﺎ اﺑﺪ و ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ دﻋﺎ و‬
‫اﻟﺘﻤﺎﺳﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "ﺣﻘﺎﻳﻖ اﻻﺳﻼم وأﺑﺎﻃﻞ ﺧﺼﻮﻣﻪ‪.‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪432‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ »ﻫﺰﻳﻮد« ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاﻳﺎن از »ﺑﺮوﻣﺜﻴﻮس«‬

‫را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد ﻛﻪ او در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ و وﻟﻴﻤﻪ ﺧﺪاﻳﺎن در ﺳﻬﻢ »ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ«‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﮔﻮﺷﺖ و ﭼﺮﺑﻲ را ﻛﻤﺘﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪» ،‬ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ« ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ و ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي و زﻳﺮﻛﻴﺶ ﺑﺮ »ﺑﺮوﻣﻴﺜﻮث«‬
‫ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬ﭼﻮن او در ﻣﻴﺎن ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه اي از ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻓﺮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﻮردار و‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮده ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ از آن ﺑﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻫﺰﻳﻮد« ﺷﺎﻋﺮ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﻌﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﻨﺰﻳﻪ و ﭘﺎك ﺟﻠﻮه دادن‬
‫»ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ« ﻧﻤﻮده و او را در ﺷﻜﻞ و ﻗﻴﺎﻓﺔ ﻣﻘﺪس و ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ و ﻗﻴﺎﻓﺔ ﺧﺪاي ﻣﻌﺒﻮد ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت را در دﻳﻦ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺎﺣﺪي ارﺗﻘﺎء داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ در ﻣـﻮرد »ﺟـﻮﺑﻴﺘﺮ« ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬او‬
‫ﻫﻤﺴﺮش »ﻫﻴﺮه« را ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻲ داد و ﺧﺪاي اﺑﺮﻫﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣـﺪار ﺧﻮرﺷـﻴﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻊ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺪار آن ﺑﺮوﻧﺪ و اﻓﻖ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻋﺸﻖ ﺑﺎزﻳﻬﺎي او ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮﻗﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬روزي »ﻫﻴﺮه« ﻫﻤﺴﺮ »ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ« ﺳﺮ زده ﻧﺰد او رﻓﺖ‪ .‬او را دﻳـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺳﺎﻗﻬﺎي »ﺟﺎﻧﻴﻤﻴﺮ« اﺳﺖ‪ -‬ﺟﺎﻧﻴﻤﻴﺮ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺑـﻮد ﺑﺴﻴﺎرﺧﺸـﻜﻞ و زﻳﺒـﺎ‬
‫ﺻﻮرت – "ﺟﻮﺑﻴﺘﺮ" او را در ﺧﻠﻮت دﻳﺪ و او را رﺑﻮده و ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن ﺑـﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺮﺣـﺎل‬
‫»ﺟﻮﺑﻴﻬﺘﺮ« از ﺗﻬﻤﺖ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﺎﻗﻬﺎي ﺟﺎﻧﻴﻤﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻜﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻟـﺬت‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺷﺮاب و ﺷﺮاب ﻟﺒﻬﺎي ﺟﺎﻧﻴﻤﻴﺮ او را از ﻫﻤﺴﺮش ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﻋﻘﻴﺪه ﺷﺮك آﻣﻴﺰ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن را ﺧﺮاﻓﺎت و‬
‫ﺧﻴﺎﻻت و اوﻫﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ اي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺰد‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ ﻣﺘﻌﺪد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ و ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﻲ آﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ازدواج ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺮش ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﺷﺘﺒﺎه ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و‪....‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي در دل ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪433‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد؟و ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﻛﻪ آﻟﻮده‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮك و اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ ﻛﺪام ارزش و ﻗﻴﻤﺘﻲ را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬
 ‫‪1‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺧﺪا وﻧﺪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮد‬

‫ﺗﺼﻮرات ﺑﺖ ﭘﺴﺘﻲ وﺧﺮاﻓﻲ ﮔﺮي وآﻟﻮدﮔﻴﻬﺎي ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و ﻣﻠﻲ ﮔﺮاﻳﻲ دﻳﻦ ﺑﻨﻲ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ‪ -‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ – را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻨﻲ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ –ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻌﻘﻮب ﭘﺴﺮ اﺳﺤﻖ ﭘﺴﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ †‪ -‬و در رأس آﻧﻬﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺘﺎ ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻛﻪ ﭘﺪرﺷﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ † ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﺎد داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮﻣﺸﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اوﻟﻮاﻟﻌﺰم و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﻲ† ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﻋﻮت و ﭘﻴﺎم ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﻮﺳﻮي ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺣﻴﺪ و‬
‫ﻳﻜﺘﺎ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻀﺮت اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از راه ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و در ﺗﺼﻮرات ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫و اوﻫﺎم و ﺧﻴﺎﻻت ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪﺳﺸﺎن )ﺗﻮرات(‪ ،‬اﻧﻮاع ﺧﺮاﻓﺎت و‬
‫ﺧﺰﻋﺒﻼت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ را در ﺑﺎره ﺧﺪا ﻗﻴﺪ و ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﻮم و‬
‫ﻣﻠﺖ ﻣﺤﺮوم و ﺑﻲ ﺑﻬﺮه اي از ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ و ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه در‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و اﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮو ﻧﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه اي ﭘﺎك‪ ،‬ﺷﻔﺎف‬
‫و آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺮك و‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻣﺒﺎرزه اي ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻃﻊ و ﺟﺪي ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﺴﺮش را ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻌﻘﻮب‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش را ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪:.‬‬

‫‪
l

k
j
i
h
g
f
e
d
c


b
a

`
_
m‬‬

‫‪
z
y
x
w
v

u
t
s
r
q
p
o
n
m‬‬
‫{

|
}
~

¡

‪
©




¨
§
¦
¥
¤
£



¢‬‬
‫‪
¸
¶


µ
´



³
²
±
°
¯
®
¬

«
ª‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب ﺧﺼﺌﺺ اﻟﺘﺼﻮر اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪...‬ص‪.11‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪436‬‬

‫‪
Å
Ä
Ã
Â
Á

À
¿
¾
½
¼
»
º
¹‬‬
‫‪

Ó
Ò
Ñ
Ð

Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê

É
È
Ç
Æ‬‬
‫‪
E
D
C
B
A

Û
Ú
Ù
Ø
×
Ö
Õ
Ô‬‬
‫‪ l
G
F‬ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﺀ‪٨٤ - ٦٩ :‬‬
‫))اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ!( ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻴﺎن دار‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرش‬
‫)آزر( و ﻗﻮم )ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ( ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ )ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟ (‪) .‬ﻣﻔﺘﺨﺮاﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ و( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و داﺋﻤﺎً )ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ و( ﺑﺮ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‬
‫و ﻧﻴﺎزﺗﺎن را ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ )اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫( و ﻳﺎ زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ )اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ؟ (‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﭼﻴﺰي‬
‫از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ( ﻓﻘﻂ ﻣﺎ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺧﻮد را دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )و ﺑﺘﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻢ از ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺲ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ (‪ .‬آﻳﺎ )ﻣﻲداﻧﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و( ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟! آﻳﺎ )ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و( ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟! ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ )آﻧﻬﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻴﺪ( ﺑﺠﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪) .‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎﻧﻲ( ﻛﻪ ﻣﺮا‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ او ﻣﺮا )ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت( راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﻣﻲﺳﺎزد )و در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻦ ﺣﻀﻮر دارد و ﻟﺤﻈﻪاي از ﻣﻦ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﻣﺮا ﻣﻴﺨﻮراﻧﺪ و ﻣﻲﻧﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ )ﭼﻮن اﺟﻠﻢ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ( او ﻣﺮا‬
‫ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ )در رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب و ﺟﺰا و ﺳﺰا( ﻣﺮا زﻧﺪه‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارم در روز ﺟﺰا و ﺳﺰا )ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ اﺳﺖ(‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻢ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪) .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﺳﺖ دﻋﺎ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ ( :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻛﻤﺎل و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎ )ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ آن‪ ،‬ﺣﻖ را ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺒﻴﻨﻢ‬
‫و ﻗﺪرت ﺑﺮ داوري ﺻﺤﻴﺢ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ( و ﻣﺮا )در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت(‬
‫‪437‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از زﻣﺮه ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن و ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﺎن ﮔﺮدان‪) .‬ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ در ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ(‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ذﻛﺮ ﺧﻴﺮ و ﻧﺎم ﻧﻴﻚ در ﻣﻴﺎن آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺟﺎي دار‪(.‬‬

‫‪
dc
b
a
`
_~
}
|

{

z
y

x


w
v
m‬‬

‫‪
s

r

q


po

n



m

l

k

j

i

h

g

f

e‬‬
‫‪
¡

~
}
|
{
z

y

x

w
v
u
t‬‬
‫‪
°
¯

®
¬
«
ª
©
¨
§
¦
¥

¤
£
¢‬‬
‫‪
½

¼

»

º


¹

¸

¶

µ

´

³

²

±‬‬
‫¾
¿
‪ l
Å
Ä
Ã
Â
Á

À‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪١٣٣ - ١٣٠ :‬‬
‫)ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از آﺋﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ روﻳﮕﺮدان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ آن )ﻧﺎداﻧﻲ( ﻛﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺧﻮار و ﻛﻮﭼﻚ داﺷﺘﻪ و )اﻧﺴﺎﻧﻴ‪‬ﺖ و ﻋﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﮔﻴﺮد و ﻧﺎﭼﻴﺰ دارد؟(‬
‫ﻣﺎ او را در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ )و ﺳﻤﺒﻞ و رﻫﺒﺮ دﻳﮕﺮان ﻛﺮدﻳﻢ( و او در ﺟﻬﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬از زﻣﺮه ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن )ﻣﻘﺮّب درﮔﺎه اﻟﻬﻲ( اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش )ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﻧﻤﻮدن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﻳﺎت ﻛﻮﻧﻲ و ﻧﻔﺴﻲ( ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪا اﻗﺮار ﻛﻦ و(‬
‫اﺧﻼص داﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪ .‬ﮔﻔﺖ‪) :‬اﻗﺮار ﻛﺮدم و ﺳﺮ ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﺗﻮ ﺳﺎﺋﻴﺪم و( ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﮔﺸﺘﻢ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ آﺋﻴﻦ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‪،‬‬
‫و ﻳﻌﻘﻮب )ﻧﻮه او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ (:‬اي ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻣﻦ! ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﺋﻴﻦ )ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﻼم( را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﻮل‬
‫ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﻢ از آن دوري ﻧﻜﻨﻴﺪ( و ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫)ﺷﻤﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﺪ و اد‪‬ﻋﺎء دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﺋﻴﻦ‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ﻫﺴﺘﻴﺪ( ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﻳﻌﻘﻮب ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻳﺪ )ﺗﺎ آﺋﻴﻨﻲ را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺮد؟(‪ .‬آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ‬
‫را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ‪ ،‬ﺧﺪاي ﭘﺪراﻧﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و اﺳﺤﺎق را ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ )ﻓﺮﻣﺎن( او ﻫﺴﺘﻴﻢ )و ﺳﺮ ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﺮ‬
‫آﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﺳﺎﺋﻴﻢ(‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪438‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﻮادﮔﺎن وﻧﺴﻞ او ازاﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺎب و اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد در ﻣﻮرد‬
‫آﺧﺮت ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن و ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻨﻲ‬
‫ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ† ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ و ﻣﺠﺪداً اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ازﻧﻮ ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎز آﻧﻬﺎ ﺑﺮآن‬
‫دوام ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از آن روي ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و ﻛﺞ رﻓﺘﺎري ﺷﺮوع‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اي را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻣﺮي آنرا از ﻃﻼ و‬
‫ﺟﻮاﻫﺮاﺗﻲ ﻛﻪ از زﻧﺎن ﻣﺼﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪
Õ
Ô
Ó
Ò
Ñ

Ð
Ï
Î
Í
Ì
Ë
Ê
m‬‬
‫‪

I
H
G
F
E
D
C
B
A
Ù
Ø
×
Ö‬‬
‫‪١‬‬
‫‪l
M
L
K
J‬‬
‫)ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد از وﻋﺪه ﺗﻮ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬
‫از زﻳﻮرآﻻت )ﻃﻼﺋﻲِ( ﻣﺮدﻣﺎن )ﻗﺒﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ زﻧﺎﻧﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺧﻮدآراﺋﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ در روز ﻋﻴﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻴﻢ( ﺑﺎر ﻣﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫)ﺳﺎﻣﺮي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺤﻮﺳﺖ اﻳﻦ زر و زﻳﻮرِ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ( ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮد دور اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ و ﺳﺎﻣﺮي ﻧﻴﺰ )آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ( از ﺧﻮد‬
‫دور اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺴ‪‬ﻤﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪاي را ﺑﺮاي ﻣﺮدم )از ﻣﻴﺎن آﺗﺶ( ﺑﻴﺮون آورد )ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺳﻮراﺧﻬﺎﺋﻲ در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وزش ﺑﺎد‪ ،‬ﺻﺪاﺋﻲ ﻫﻤﭽﻮن( ﺻﺪاي‬
‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ داﺷﺖ‪) .‬ﺳﺎﻣﺮي و ﭘﻴﺮواﻧﺶ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮد ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ و‬
‫او )ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را( ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﺳﺖ )و در ﻃﻠﺐ آن ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ روي آورﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺘﻲ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ اورا ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻃﻪ‪88-87 :‬‬

‫‪439‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
M
LK
J
I
H
G
F
E

D
C
B
A
m‬‬

‫‪1‬‬
‫‪l
Z
Y
X
W
V
UT
S

R
Q
P
O
N‬‬
‫)ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را )از دﺳﺖ ﻓﺮﻋﻮن و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ و ﺳﺎﻟﻢ( از درﻳﺎ )ي‬
‫ﻗﻠﺰم ﻧﺰد ﺧﻠﻴﺞ ﺳﻮﻳﺲ( ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ‪) .‬در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد( ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻬﺎﺋﻲ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اي ﻣﻮﺳﻲ! ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺴﺎز )ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ( ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن‬
‫داراي ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ! ﻣﻮﺳﻲ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﺮوه ﻧﺎداﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ )و ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻋﺒﺎدت راﺳﺘﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ و ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه‬
‫ﺷﻮد ﻛﻴﺴﺖ(‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺤﺮاﻓﺎت و ﺗﺼﻮرات ﺷﺮك آﻣﻴﺰ و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ اﺷﺎن را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪:‬‬

‫‪
ut
s
r

q
p
o
n

m
l
k
m‬‬

‫‪
¡
~
}
|
{
z

yx
w
v‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪l
§
¦
¥
¤£
¢‬‬
‫)ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﺰَﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ )ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻗﺮن‬
‫ﺧﻮاري و ﻣﺬﻟّﺖ از ﺑﻨﺪ اﺳﺎرت رﻫﺎﻧﻴﺪ و ﺗﻮرات را ﻛﻪ از ﺣﻔﻆ داﺷﺖ دوﺑﺎره ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﮕﺎﺷﺖ و در دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن ﮔﺬاﺷﺖ( و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ )ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﻲﭘﺪر از ﻣﺎدر ﺑﺰاد(‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫)و ادﻋﺎﺋﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي آن را‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﻫﻴﭻ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر( آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ )و ﻣﺜﻼً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺣﻠﻮل‬
‫ﺧﺪا در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را دﺧﺘﺮان ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻋﺮاف‪.138 :‬‬
‫‪ 2‬ﺗﻮﺑﻪ‪.30 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪440‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان را ﻧﻔﺮﻳﻦ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ )دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻖ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ دور ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و( ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟!‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﺑﺨﻞ و ﺗﻬﻲ دﺳﺘﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪

Å
Ä
Ã
Â
Á
À¿
¾
½
¼
»
º¹
¸
¶
µ
´
m‬‬

‫‪
Õ
Ô
Ó
ÒÑ
Ð
Ï
Î
Í
Ì


Ë
Ê

É
È
ÇÆ‬‬
‫‪
æå
ä
ã
â
áà
ß
Þ
Ý
Ü

Û
ÚÙ
Ø

×
Ö‬‬
‫‪١‬‬
‫‪l
ë
ê
é
è
ç‬‬
‫))ﺑﺮﺧﻲ از( ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ! )و ﺑﺨﻞ‬
‫او را از ﻋﻄﺎء و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﺳﺖ!(‪ .‬دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎد! )و ﺑﺨﻞ ﺑﻬﺮه‬
‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬و دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن در دوزخ ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎد!( و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺮﻳﻨﺸﺎن ﺑﺎد )و از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم و ﻣﻄﺮود ﮔﺮدﻧﺪ!(‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ دو دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺎز‬
‫)و او ﺟﻮاد و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ )و ﺣﻜﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي اﻗﺘﻀﺎء‬
‫ﻛﻨﺪ( ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﻲ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي( آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ اﺳﺖ( ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮورزي ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن‬
‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن )ﻃﻮاﺋﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ( آﻧﺎن )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮاف ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬
‫ﻏﻠﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﻪ آﺋﻴﻦ ﺧﻮد راه دادهاﻧﺪ( ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي‬
‫اﻓﻜﻨﺪهاﻳﻢ‪ .‬آﻧﺎن ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮕﻲ )ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن( اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را )ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ اﻳﺸﺎن و ﭘﻴﺮوزي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن( ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺠﺎد ﻓﺴﺎد در زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ )و ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺎزي و ﻓﺘﻨﻪﮔﺮي و‬
‫ﺟﻨﮓاﻓﺮوزي در ﭘﺨﺶ ﻓﺴﺎد ﻣﻲﺟﻮﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻔﺴﺪﻧﺪ( و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻔﺴﺪان و‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻜﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد‪(.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺎﺋﺪه‪.64 :‬‬
‫‪441‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪
O
N
M
LK
J
I
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬

‫‪١‬‬
‫‪l
X
W
V
U
T
S
R
Q
P‬‬
‫)ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن او اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻫﻤﻮ ﺑﻪ‬
‫ارث ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن از روي رﻳﺸﺨﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ! ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻓﻘﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ و از ﻣﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﺑﮕﻮ‪ ( :‬ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺷﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻓﻘﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎزﻳﻢ! آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻨﺪ )ﺑﺮ اﻳﺸﺎن( ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻮﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ )ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن( اﻳﺸﺎن )ﻫﻢ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ( و ﺑﺪاﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﭽﺸﻴﺪ ﻋﺬاب )آﺗﺶ( ﺳﻮزان را‪(.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻋﺘﻘﺎدات ﻧﺎﺳﻴﻮ ﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﭘﻠﻴﺪ و آﻟﻮده آﻧﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺪاي ﻣﺎ‬
‫از ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣﻮارد رﻓﺘﺎر ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن )ﻏﻴﺮ ﻳﻬﻮدي(ﻫﺎ را ﺑﺮ ﻋﻴﺒﻲ ﻛﻪ در اﺧﻼﻗﺸﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪
x
w
v
u
t
s


r


q
p
o
n
m
l
k
m‬‬
‫‪

ª
©
¨
§
¦

¥
¤
£¢
¡

~




}
|
{
z

y‬‬
‫‪٢‬‬
‫«
¬
®
¯
‪l
³
²
±
°‬‬
‫)و در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ داراﺋﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ رﺳﻢ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺪﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺴﭙﺎري‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﻨﺎري ﺑﻪ‬
‫رﺳﻢ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﺴﭙﺎري‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎزﭘﺲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺳﺮﺷﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣ‪‬ﻴﻬﺎ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻳﻬﻮد( ﻣﺴﺆول ﻧﺒﻮده و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻧﺪارﻳﻢ! و ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ )و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ( و ﺣﺎل آن ﻛﻪ اﻳﺸﺎن )اﻳﻦ را( ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ 1‬أل ﻋﻤﺮان‪.182 :‬‬

‫‪ 2‬أل ﻋﻤﺮان‪.75 :‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪442‬‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه آﻧﺎن اوﺻﺎﻓﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ‬
‫از اوﺻﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻏﺮﻳﻖ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﺻﺤﺎح ﺳﻮم از ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ‪ :‬آدم ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪ واز‬
‫ﺷﺮة اﻟﺨﻠﺪ ﺗﻨﺎول ﻧﻤﻮد )ﺷﺠﺮة اﻟﺨﻠﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺻﺎﺣﺐ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب إﺻﺤﺎح‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺧﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺳﺖ( ﺻﺪاي ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ ﻗﺪم ﻣﻲ زد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وزش ﺑﺎدﻫﺎي ﺳﺤﺮي‪ ،‬آدم و ﻫﻤﺴﺮش در وﺳﻂ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮد را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي آدم! ﺗﻮ ﻛﺠﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ؟ آدم ﺟﻮاب داد‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر! ﻣﻦ ﺻﺪاي ﺗﻮ را در ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻨﻴﺪم و از ﺗﻮ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪم زﻳﺮا ﻣﻦ ﻟﺨﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮد را از ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻳﺎد داد ﻛﻪ ﺗﻮ ﻟﺨﺖ ﻫﺴﺘﻲ؟ آﻳﺎ از درﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮدم از آن‬
‫ﻧﺨﻮرﻳﺪ ﺗﻨﺎول ﻧﻤﻮده اﻳﺪ؟‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ا ﻧﺴﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ ﺷﺪه و ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن دﺳﺘﺶ را دراز ﻛﻨﺪ و ﺑﺎز از درﺧﺖ ﺣﻴﺎت ﺑﺨﻮرد و ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر او را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ در زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ از آن‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون راﻧﺪ و او را در‬
‫ﺷﺮق ﺑﺎغ ﻋﺪن )ﻛﺮوﺑﻴﻢ( ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻨﺎن از‬
‫درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ و ﺣﺮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺟﺎت ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺟﻬﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ آدم ﻛﺠﺎ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫آدم ﺧﻮدش را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن راه ﻣﻲ رود و ﺳﺒﺐ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺶ از‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﮔﻨﺎه ﻛﺮدن آدم ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺒﺐ آن‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ از اﻳﻨﻜﻪ آدم از درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﻮرد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را ﺑﻪ آدم ﻳﺎد ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫آن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از درﺧﺖ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺧﻮرد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ دروغ و اﻓﺘﺮاﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪443‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫از ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎوﻳﺪ و اﺑﺪي ﺧﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻮردﻧﺶ از درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻨﺰه و ﭘﺎك ﻓﺮاﺗﺮ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻬﻞ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﻧﺪوه و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و‬
‫ﻧﺪاﻣﺖ از ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺮ و ﻓﺴﺎدش در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» .‬وﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎر اﻧﺴﺎن را دﻳﺪ ﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﺷﺮ و ﺑﺪﻳﻬﺎﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻓﻜﺎر و ﺗﺼﻮرات روزاﻧﻪ اش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺮاي ﺑﺪرﻓﺘﺎري در آن روز‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن را روي زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه و ﻛﺎر و ﺑﺎر زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ‬
‫او واﮔﺬار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و در دل ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ اﻧﺴﺎن را از روي زﻣﻴﻦ ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬
‫آﺳﻤﺎن و ﺧﺮﺳﻬﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺮﺳﻴﺪم از اﻳﻨﻜﻪ او را در زﻣﻴﻦ ﮔﻤﺎرده ام‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮح‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻲ را در ﭼﺸﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر دﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺮاﻓﺎت را ﺑﺸﻨﻮ ﻛﻪ در إﺻﺤﺎح دوازدﻫﻢ از ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﭘﺲ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ذرﻳﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻮح آﺑﺎد ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻪ ﻳﻚ زﺑﺎن و ﻳﻚ ﻟﻐﺖ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﺮق ﻧﻌﻤﺘﻲ را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻨﻌﺎر دﻳﺪﻧﺪ ودر آﻧﺠﺎ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ آﺟﺮ درﺳﺖ ﻛﻨﻴﻢ و آن را داغ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﺑﭙﺰﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ آﺟﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺟﺎي ﺳﻨﮓ و ﺳﻨﮓ ﺟﺎي ﮔﻞ را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻬﺮ و ﻗﻠﻌﺔ ﺑﻠﻨﺪ و ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪه اي ﺑﺴﺎزﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ روي زﻣﻴﻦ‬
‫ﭘﺨﺶ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﺸﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻓﺮود آﻣﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻨﻲ آدم ﺑﻨﺎﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫را از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻳﻚ رﻧﮓ و ﻫﻢ دل و ﻳﻚ زﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫اﻳﻦ اﺑﺘﺪاي ﻛﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ دﻟﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زود ﺑﺎش ﺑﺮوﻳﻢ و در آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻳﻴﻢ و زﺑﺎﻧﺸﺎن را درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ و‬
‫ﻣﺸﻮش ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺮق ﻧﻤﻮد و‬
‫در زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻬﺮ و ﻗﻠﻌﻪ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪444‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﺠﺎ را ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﺮوردﮔﺎر در آﻧﺠﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎ را اﻳﺠﺎد و‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﻧﻤﻮد و از ﻫﻤﺎن ﺟﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را روي زﻣﻴﻦ ﻣﺘﻔﺮق و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ«‬
‫اﻳﻦ ﭼﻪ ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺎ را واروﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ وﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را ﻧﺎﺑﻮد و ﻣﺤﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ! اﻳﻦ ﭼﻪ ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﻃﺮاﺣﻴﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ از ا ﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ و از ﺗﺠﻤﻊ و‬
‫ﮔﺮدآﻣﺪﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﻫﺮاﺳﺪ و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺷﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺤﺪ و ﻫﻢ رأي ﺷﻮﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را در زﻣﻴﻦ ﻣﺘﻔﺮق و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از آن ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﻣﺘﻔﺮق و ﻣﺘﻨﻮع ﻧﻤﻮد؟‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﺮدار ﺷﺮ و ﺑﺪ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻧﺪاﻣﺖ‬
‫از ﻛﺮدارش را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﻔﺮ ﺻﻤﻮﺋﻴﻞ دوم‪ ،‬اﺻﺤﺎح ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎﻣﺪادان از اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺖ و از ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺎه‬
‫ﻫﻔﺘﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﺮد را ﻛﺸﺖ و ﻓﺮﺷﺘﺔ ﻣﺮگ دﺳﺘﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫اورﺷﻠﻴﻢ دراز ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ را ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر از ﺑﺪي ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ وﻳﺮاﻧﮕﺮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده از ﮔﻤﺮاﻫﻴﻬﺎي ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺷﺎن و ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺮﻳﻒ وﺗﺮﻫﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮرات آﻣﺪه ﺗﺮك ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ )ﺗﻠﻤﻮد(‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ رﺟﺎل دﻳﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻬﻮد‪ ،‬آن را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺘﺶ از‬
‫ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻮرات اﺳﺖ ‪ -‬ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﮔﻤﺮاﻫﻲ و‬
‫ﺳﺮﮔﺮداﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ در آن اﻓﺘﺎده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﻴﻨﺔ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻤﺎم‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن وﺣﺸﺖ زده و دﭼﺎر رﻋﺐ و ﻫﺮاس ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻛﺘﺎب »اﻟﻜﻨﺰ اﻟﻤﺮﺻﻮد ﻓﻲ ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﻠﻤﻮد « ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ارﺟﻤﻨﺪي و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪا از دﻳﺪﮔﺎه آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﺎوه ﮔﻮﻳﻲ و ﻣﺰاح و ﺑﺎزي ﻛﺮدن‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺗﻠﻤﻮد ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪» :‬روز دوازده ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫اول را ﺑﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ دوم ﺣﻜﻢ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻮم ﺧﻮراك و ﻃﻌﺎم دادن ﺟﻬﺎن‬
‫‪445‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ و در ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزي و ﻋﻴﺶ و ﻧﻮش ﺑﺎ ﺣﻮت و‬

‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮ ﺑﺸﻨﻮ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدن ﺗﻠﻤﻮد‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺎر دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪ «.‬آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫)أﺳﻤﻮدﻳﻪ( ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و اﻫﺮﻳﻤﻨﺎن در ﻣﺪرﺳﺔ آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫اﻣﺎ )ﺣﻮت(‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او ﻣﺸﻐﻮل ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺣﻮت‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻲ را ﻛﻪ ﻃﻮﻟﺶ ﺳﻴﺼﺪ ﻓﺮﺳﺦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻮرت دﻫﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﻮرت دادﻧﺶ دﭼﺎر زﺣﻤﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن آن ﻗﺪر ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﺳﻴﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدي زاد و وﻟﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا‬
‫ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬زﻧﺶ را از او ﺣﺮام ﻧﻤﻮد و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬د‪‬دان و ﺟﺎﻧﺪاران ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﻤﺔ دﻧﻴﺎ را اﺷﻐﺎل ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻛﻨﺎﻧﺶ از ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوي ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﺣﻮﺗﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺟﻨﺲ ﻣﺎدهﺷﺎن را ﻛﺸﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺬاي ﻟﺬﻳﺬ ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﻓﺮدوس‬
‫ﻣﻬﻴ‪‬ﺎ و آﻣﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﺮاﻓﺎت و ﺗﺮًﻫﺎت ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺲ از ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن آن ﻫﻴﻜﻞ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﻮت ﺑﺎزي ﻧﻜﺮد و ﻣﻴﻞ رﻗﺼﻴﺪن ﺑﺎ‬
‫ﺣﻮا را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او را ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﺶ آراﺳﺖ و ﮔﻴﺴﻮﻫﺎ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎﻓﺖ «‪.‬‬
‫ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻠﺘﻬﺎي ﮔﻤﺮاه و ﻣﺸﺮك‪ ،‬ﺧﺪا در ﺗﺼﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻓﺮﻗﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻓﻜﺎر و ﻛﺮدارش‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻜﺎر و اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزي اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ رﻗﺼﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺷﺎد و ﮔﺎﻫﻲ دﻟﺘﻨﮓ و ﻣﺤﺰون اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ!ﺑﺮاي ﭼﻪ؟ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻳﻬﻮد ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آن ﻣﺠﺴﻤﻪ رﻣﺰ ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ آن ﻣﺠﺴﻤﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﺷﺐ را ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺮ‬
‫ﻧﻌﺮه ﻣﻲ زﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺮاي ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را وﻳﺮان‬
‫و ﻣﺠﺴﻤﻪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدم و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را دﺳﺘﺨﻮش ﭼﭙﺎول و ﻏﺎرت ﻧﻤﻮدم‪«.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪446‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ از اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺗﺤﺮﻳﻒ و دروغ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ و زﻳﺎدهروي ﻧﻤﻮده و‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﺴﺮت ﻧﺎﺑﻮدي آن ﻣﺠﺴﻤﻪ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭼﻬﺎر آﺳﻤﺎن اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ آن‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻤﺎم آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ -‬ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻴﺮﻣﻲﻛﻨﺪ‪» ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮد را از زﺑﺎن ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ اﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ وﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﺘﺤﻘﺎق و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻴﺶ ﺑﺮاي آن‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺪري ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را در رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺗﺮك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﺑﻜُﺸﺎد! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻓﺘﺮا و دروﻏﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ – ﭘﺎﻛﻲ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮاي اوﺳﺖ‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﻣﻲ زﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺷﻚ‬
‫در ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺶ ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺳﻴﻪ روزي ﻳﻬﻮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬وﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻬﻮد را در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﻣﻲزﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دو اﺷﻚ در‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺟﺎري ﺷﺪه و ﺑﻪ درﻳﺎ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺻﺪاي آﻧﻬﺎ را ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺳﺮزﻣﻴﻦ از آﻏﺎز دﻧﻴﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ و درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﻨﺐ و‬
‫ﺟﻮش در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و اﻛﺜﺮ زﻣﻴﻨﻬﺎ ﺧﺸﻚ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪« .‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه و اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﮔﻨﺎه را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻓﺮﻳﺪن ﻣﺎه دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪه‪ - ،‬ﺧﺪا ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ از دروغ و‬
‫ﺑﻬﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ -‬ﻣﺎه ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫را ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ آﻓﺮﻳﺪهاي‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﺗﻦ داده و ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻔﺎره ﮔﻨﺎه ﻣﻦ ذﺑﺢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﻣﺎه را ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ آﻓﺮﻳﺪه ام« ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺧﺪا را ﻣﺠﺎز‬
‫ﺷﻤﺮده اﻧﺪ و اﺻﻮﻻً ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻛﻴﺴﺖ؟‬
‫‪447‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫در واﻗﻊ ﻋﻘﻠﻴﻬﺎي ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺘﺮا و دروﻏﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﻫﺮزه و ﺑﻲﺧﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﻫﺎت را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺼﺪﻳﻘﺸﺎن‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺬ و ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي را ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺻﻮاب‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮاز ﺳﺒﻚ ﺳﺮي و ﺑﻲﺧﺮدﻳﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺟﺰو ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺳﺒﻚ ﺳﺮي و ﺑﻲ ﺧﺮدي ﺑﺮ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺮه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ :‬روزي ﻛﻪ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﺣﻴﺎت ﺟﺎوﻳﺪ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن ﺳﺒﻚ‬
‫ﺳﺮي و ﻧﺎداﻧﻴﺶ‪ ،‬از آن ﻫﻢ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪش را اﺟﺮا ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﭼﻮن آن را‬
‫ﺧﻼف ﻋﺪاﻟﺖ داﻧﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺳﺒﻜﺴﺮي و ﺑﻲﺧﺮدي ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻳﺎد ﻛﺮدن ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻄﺎ و‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﻲ و دﭼﺎر ﺷﺪن ﻇﻠﻢ و ﻛﻔﺮ ﻫﻢ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺎره دادن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺶ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺗﻠﻤﻮد آﻧﻬﺎ آﻣﺪه »ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺷﺘﺒﺎه و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ او را از‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪش آزاد ﺳﺎزد و ﻛﻔﺎره اش را ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺮا از اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن آورده ام‪ ،‬آزاد ﻣﻲ ﺳﺎزد و‬
‫ﻛﻔﺎره آن را ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﭼﻮن داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺨﺎﻣﻬﺎي دﻳﮕﺮ او را از ﺳﻮﮔﻨﺪش ﺣﻼل ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬او را ﺧﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪا را از ﺳﻮﮔﻨﺪش آزاد ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي را ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ )ﻣﻴﻲ( اﺳﺖ ﺗﺎ در‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ ﺿﺮوري ﻛﻔﺎرة ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﻧﺬرﻫﺎي ﺧﺪا را ادا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺤﺮاﻓﻲ و ﺟﻌﻠﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس‬
‫دﻳﻨﺸﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ در اﻧﺤﻄﺎط و ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﻴﺶ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از دروغ و‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن در ﻣﻮرد ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ اي از آن ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻫﺎت و ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ در »ﺗﻠﻤﻮد« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻧﺤﺮاف ﻗﻮم ﻋﺮب از ﺗﻮﺣﻴﺪ‬

‫ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺑﺮدﻳﻦ ﭘﺪرﺷﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ و ﻣﺘﺼﺪي واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺧﺰاﻋﻲ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و دﻳﻦ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬ﺑﺮآن‬
‫اﺳﺘﻤﺮار و دوام داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬رأﻳﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ اﻟﺨﺰاﻋﻲ ﻳﺠﺮ ﻗٌﺼ ‪‬ﺒﻪ‪ ‬ﻓﻲ اﻟﻨﺎر‪ ،‬ﻛﺎن اول ﺳﻴﺐ اﻟﺴﻮاﺋﺐ(‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ ﻋﺎﻣﺮ ﺧﺰاﻋﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻜﻪﺗﻜﻪﻫﺎي ﻻﺷﻪ و رودهﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺮﺳﺘﻲ را داﻳﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﻳﺸﻪ  رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫)ﺭﺃﻳﺖ ﺟﻬﻨ ‪‬ﻢ ﻳﺤﻄﻢ ﺑﻌﻀﻬﺎ ﺑﻌﻀﺎ ﻭ ﺭﺃﻳﺖ ﻋﻤﺮﺍ ﻳﺠﺮ ﻗﺼﺒﻪ ﻭ ﻫﻮ ﺍﻭﻝ ﻣﻦ ﺳﻴﺐ‬
‫‪2‬‬
‫ﺍﻟﺴﻮﺍﺋﺐ(‬
‫)دوزخ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮش را ﻣﻲﺧﻮرد و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را‬
‫دﻳﺪم ﻛﻪ روده ﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺮﺳﺘﻲ را ﺗﺮوﻳﺞ داد‪(.‬‬
‫)ﻋﻤﺮو( دﻳﻦ اﻋﺮاب را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﻬﺎ دﻋﻮت‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ و آرزوي ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻼﻟﻬﺎ را‬
‫ﺣﺮام و ﺣﺮاﻣﻬﺎ را ﺣﻼل ﻧﻤﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ÖÕ ÔÓÒÑÐ ÏÎ ÍÌ Ë ÊÉÈÇÆ
m‬‬

‫×‪ l Ü ÛÚÙØ‬ﻭ‬
‫‪١ ٣‬‬

‫‪ 1‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪.283/8 :‬ﺷﻤﺎره ‪.4623‬‬

‫‪ 2‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪ :‬ج‪8‬ص‪.283‬ﺷﻤﺎره ‪.4624‬‬
‫‪3‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ :‬آﻳﻪ ‪.103‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪450‬‬

‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ‪‬ﺤﻴﺮه‪ ،‬ﺳﺎﺋﺒﻪ‪ ،‬وﺻﻴﻠﻪ‪ ،‬و ﺣﺎﻣﻲ را ﻣﺸﺮوع و ﻣﻘﺮّر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻟﻴﻜﻦ‬
‫ﻛﺎﻓﺮان )از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﭼﻴﺰﻫﺎﺋﻲ ﺳﺮﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و( ﺑﺮﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ )ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻧﺎروا اﺳﺖ و ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد(‪(.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺨﺶ و اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺘﻬﺎ در ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫رواﻳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺧﻮاﻧﻲ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺟﻨﻴﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺘﻬﺎي دﻓﻦ ﺷﺪه در زﻣﺎن ﻧﻮح)ع( ﻛﻪ ﻗﻮم ﻧﻮح آﻧﻬﺎ را‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻋﻤﺮو آن ﺑﺖﻫﺎ را از زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون آورده و در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﭘﺨﺶ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ را ازﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﺷﺎم آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺎم را دﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺑﺘﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آن‬
‫ﺑﺘﻬﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻲ را ﺑﻪ اودادﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ آن را ﺑﺎ ﺧﻮد آورد و در ﻣﻜﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺼﺐ و آوﻳﺰان ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺮوي ﻋﺮﺑﻬﺎ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻟﺤﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮو درﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ داراي ﺟﺎه و‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﻠﻨﺪي ﺑﻮد و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﻪ و ﺑﻴﺖ اﷲ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﻴﻄﺮه او ﺑﻮد‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﺮاب او را رﻫﺒﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﺑﺪﻋﺘﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد‪ ،‬آن را ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺮدم را در ﻣﺮاﺳﻤﻬﺎ‬

‫‪1‬‬
‫» ‪‬ﺑﺤ‪‬ﻴﺮَةٍ «‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻮش ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﺷﻜﻢ ﻣﻲزاﺋﻴﺪ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻮﺷﺶ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎرﻛﺮدن و ﺳﻮارﺷﺪن و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ آن را ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و از ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺮاﮔﺎه‬
‫و آﺑﻲ آن را ﺑﺎز ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫» ﺳ‪ Ĥ‬ﺋ ‪‬ﺒﺔٍ «‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ رﻫﺎ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺘﺮ ﻣﺎدهاي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻧﺬر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از ﺳﻔﺮ ﺑﺮﮔﺮدد‪،‬‬
‫آن را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺘﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪‬ﺑﺤ‪‬ﻴﺮَة ﺑﺮاي وﻓﺎي ﺑﻪ ﻧﺬر ﻣﻌﺎف و آزاد ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫» و‪‬ﺻ‪‬ﻴ َﻠﺔٍ «‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ واﺻﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻴﺪه و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﺮّه ﻣﺎدﻳﻨﻪاي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﻗﻠﻮ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻧﺮﻳﻨﻪاي ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎدﻣﺎن ﺑﺘﺎن داده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫» ﺣ‪‬ﺎمٍ «‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺎﻣﻲ و ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺘﺮ ﻧﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ از ﻧﮋاد آن ده ﻧﺴﻞ ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ و در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﻤﭽﻮن ‪‬ﺑﺤ‪‬ﻴﺮَة و ﺳ‪ Ĥ‬ﺋﺒ‪‬ﺔ آزاداﻧﻪ ﻣﻲﭼﺮﻳﺪ و از ﺑﺎرﺑﺮي و ﺳﻮاري و ﺧﻮردن ﻣﻌﺎف ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﻛﺎرراﺑﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‪ :‬اﻟﺴﻴﺮه اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ :‬ج‪1‬ص‪ 121‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪451‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻃﻌﺎم و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﻲداد و در ﻣﺮاﺳﻤﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ده ﻫﺰار ﺷﺘﺮ را ذﺑﺢ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎك ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪(1.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻻت دﻋﻮت ﻧﻤﻮد ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻟﺤﻲ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدي در ﻃﺎﺋﻒ روي ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻠﻴﻢ )ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺪم‬
‫و ﺷﻜﺮ و ﺧﺮﻣﺎ ﭘﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد( را ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻴﺎن درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﻣﺮد‬
‫ﻓﻮت ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﻣﺮد ﻓﻮت ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ درون‬
‫آن ﺳﻨﮓ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن را روي آن ﻏﺬا ﻣﻲ داد داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آن‬
‫ﺳﻨﮓ ﻓﺮﻣﺎن داد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮدر ﻣﻮرد او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﺗﻠﺒﻴﻪ( ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻦ‪):‬ﻟﺒﻴﮏ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻟﺒﻴﮏ ﻻ‬
‫ﺷﺮﻳﮏ ﻟﮏ ﻟﺒﻴﮏ( ﻛﻪ ﺷﻌﺎر اﻋﻼن ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ وﺣﺎﺟﻴﺎن اززﻣﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﺎ‬
‫دوران ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻮال وﺻﻮرت آن را ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ در زﻣﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻛﺮد واﻳﻦ ذﻛﺮ را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن در‬
‫ﺷﻜﻞ وﻗﻴﺎﻓﺔ ﻣﺮد ﭘﻴﺮي ﻫﻤﺮاه او اﻳﻦ ذﻛﺮ راﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﺮد وﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻤﻠﺔ »اﻻ ﺷﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻫﻮ ﻟﻚ « را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻦ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو آن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد وﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻛﻠﻤﻪ اي‬
‫اﺳﺖ؟ ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد آن را ﺑﮕﻮ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ آن را ﮔﻔﺖ واز‬
‫آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻧﻴﺰ آن را ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻏﺎز و ﺷﺮوع اﻧﺤﺮاف‬

‫اﺑﻦ اﺳﺤﻖ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﺮوع اﻧﺤﺮاف ﻋﺮﺑﻬﺎ‪ ،‬از ﻧﺴﻞ و ذرﻳﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )ع( را‬
‫ﻛﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﺘﺪا آﻧﻬﺎ ﺣﺮم ﻣﻜﻪ را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زاﺋﺮان آن زﻳﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺸﺎر ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪،‬‬
‫آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و زﻳﺎد‬
‫ﻛﺮدن آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﮔﺎه از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻮچ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻲ از‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎي آﻧﺠﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آﻧﺠﺎ و در ﻫﺮ ﺟﺎ‬

‫‪ 1‬ﻛﺘﺎب‪ :‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ واﻟﻨﻬﺎﻳﻪ‪ :‬ج‪ 2‬ص‪.187‬‬

 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪452‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲ آوردﻧﺪ و ﺑﻪ دور آن ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻛﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻢ ﻛﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آن ﺳﻨﮕﻬﺎ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺶ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آن را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪(1.‬‬
‫ﺑﺒﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ ﮔﺮاﺋﻴﺪه اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮ رﺟﺎء ﻋﻄﺎري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﻨﺎ ﻧﻌﺒﺪ اﻟﺤﺠﺮ ﻓﻲ‬
‫اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺄذا وﺟﺪﻧﺎ ﺣﺠﺮا اﺣﺴﻦ ﻣﻨﻪ ﻧﻠﻘﻲ داﻟﻚ وﻧﺄﺧﺬه‪ ،‬ﻓﺈذا ﻟﻢ ﻧﺠﺪ ﺣﺠﺮا ﺟﻤﻌﻨﺎ‬
‫ﺣﺜﻴﻪ ﻣﻦ ﺗﺮاب‪ ،‬ﺛﻢ ﺟﺌﻨﺎ ﺑﻐﻨﻢ ﻓﺤﻠﺒﻨﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺛﻢ ﻃﻔﻨﺎ ﺑﻪ«‬
‫ﻣﺎدر زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻨﮓ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻨﮕﻲ را ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻠﻲ را ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻳﻢ و اﮔﺮ ﺳﻨﮓ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﻣﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻤﻲ ﮔ‪‬ﻞ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻣﻲ آوردﻳﻢ و روي آن‬
‫دوﺷﻴﺪﻳﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دور آن ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎدﺗﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻔﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ارزش و اﺣﺘﺮام و ﻳﻜﻲ ﻫﻢ‬
‫ﺟﻬﺖ ﭘﺮﺳﺘﺶ‪..‬‬

‫ﺑﺘﻬﺎي ﻋﺮب‬
‫ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺑﺘﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮرد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺎم ﭘﺴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﺳﺎﺋﺐ ﻛﻠﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺖ آﻧﻬﺎ )ﻣﻨﺎه( ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر درﻳﺎي ﺳﺮخ و از ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﻣﺸﻠﻞ( در‬
‫ﻗُﺪﻳﺪ )ﻧﺎم ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ( ﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺑﻬﺎ را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺎﺋﻔﻪ‬
‫ﻫﺎي اوس و ﺧﺰرج و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ و دور و ﺑﺮآن ﻧﻴﺰآن را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺪﻳﻪ را ﻧﺜﺎرش ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه اوس و ﺧﺰرج آن را ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام و ارزش ﻧﻬﺎدن اوس و‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺸﺎن در ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺑﻬﺎي ﻳﺜﺮب ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻓﺮﻳﻀﻪ ﺣﺞ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ و اﻋﻤﺎل ﺣﺞ را ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ اﻣﺎ در ﺗﺮاﺷﻴﺪن‬

‫‪ 1‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ج‪ 1‬ص‪.122‬‬

‫‪453‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﺳﺮ از ﻣﺮدم ﺟﺪا ﺷﺪه و ﻧﺰد آن ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺗﻤﺎم را‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺞ ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰد آن‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺳﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎه ﺑﺖ ﻫﺬﻳﻞ و ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آن را ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﻣﻨﻬﺪم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ )ﻻت( را در ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻻت از ﻣﻨﺎه ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ و ﺟﻮان ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻت ﺳﻨﮓ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬاري و ﭘﺮده داري آن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ روﻳﺶ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ و ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب آن را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ را زﻳﺪ‬
‫اﻟﻼت وﺗﻴﻢ اﻟﻼت ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را در ﺟﺎي ﻣﻨﺎره ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺴﺠﺪ ﻃﺎﺋﻒ‬
‫اﻣﺮوزي ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺛﻘﻴﻒ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و اﺑﻮ ﺛﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب را ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺒﺶ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آن را آﺗﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﺔ ‪ l


~
}
m‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ از‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻻت ﺗﺮﻳﺪ را ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻴﺎن درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫روي ﻗﺒﺮش ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و او را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺠﻮزاء ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻻت ﺣﻠﻴﻢ را ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻣﻲ ﭘﺨﺖ‪ .‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ )ﻋﺰي( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺰي از ﻻت ﺟﻮان ﺗﺮ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﺰي را در وادي اﻟﻨﺨﻠﻪ ﺑﺎﻻي ذات ﻋﺮق ﻗﺮار داد و روي آن ﺑﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و از آن ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻠﺒﻲ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﺰي‬
‫درون ﻧﺨﻠﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻮﻧﺜﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ او راﺑﻄﻪ داﺷﺖ و ﻫﺮ روز ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﺰد او‬
‫ﻣﻲ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮو‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اوﻟﻲ راﻗﻄﻊ ﻛﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ رﻓﺖ و آن را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻄﻦ اﻟﻨﺨﻠﻪ در آﻧﺠﺎ ﺳﻪ درﺧﺖ را‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را دﻳﺪي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮو دوﻣﻲ را‬
‫ﻗﻄﻊ ﻛﻦ‪ ،‬دوﻣﻲ را ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را دﻳﺪي ؟‬

‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ :‬آﻳﻪ ‪ .19‬ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ )واﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﺪ(ﻛﻪ ﻻت وﻋﺰي‪..‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪454‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪:‬ﺧﻴﺮ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﺳﻮﻣﻲ را ﻗﻄﻊ ﻛﻦ‪ .‬رﻓﺖ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﻣﻲ ﻳﻚ زن‬
‫ﺣﺒﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ ﺷﺎﻧﻪ ﺷﺪه و از ﻫﻢ ﺑﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد و دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را روي‬
‫ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮد و ﺑﺎ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﺶ ﭘﺮده را ﻣﻲ زد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻪ ﻣﻨﺰﻫﻲ و ﭘﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺧﺎر و‬
‫ﺑﻲ ارزش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ آن را زد و ﺳﺮش را ﺷﻜﺎﻓﺖ و از ﻻﺷﻪ اش ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ درﺧﺖ را‬
‫ﻗﻄﻊ و ﻗﻠﻊ ﻧﻤﻮد و ﭘﺮده دار را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آن ﻋﺰي ﺑﻮده‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻋﺰي ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ(‪.‬‬
‫ﻋﺰي ﺑﺖ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت آن را ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ و در‬
‫ﻛﻨﺎرش درﺧﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﻬﺎ را ﻧﺰد آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪو در ﻛﻨﺎرش دﻋﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﺒﻲ در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻷﺻﻨﺎم )ﺑﺘﻬﺎ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮﻳﺶ در درون ﻛﻌﺒﻪ و دور و ﺑﺮ‬
‫آن ﺑﺘﻬﺎﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ )ﻫﺒﻞ( ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪه آن را‬
‫در ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ و از ﻃﻼي ﺳﺮخ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺼﻮﻣﺖ و‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺳﻔﺮي را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ آن ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻬﺮه و‬
‫ﺳﻬﻢﻫﺎي ﻓﺮاوان را از او ﻃﻠﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺘﻬﺎﻳﺸﺎن إﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از رواﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫زن و ﻣﺮدي در ﺣﺮم ﻣﻜﻪ زﻧﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺦ و ﺑﻪ دو ﺳﻨﮓ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﻛﻌﺒﻪ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم از آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ داﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﻬﺎ ﮔﺮاﻳﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺣﻮل و ﺣﻮش ﻣﻜﻪ ﺳﻴﺼﺪ و ﺷﺼﺖ‬
‫ﺑﺖ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎن ﺧﻮد ﺳﺮ و ﺻﻮرت و ﭼﺸﻤﻬﺎي آﻧﺎن را ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻲ زد و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪455‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪١‬‬
‫‪l
r

q
p
o
nm
l
k
j
i
m‬‬
‫)و )ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺘﺮﺳﺎن و ﺑﺪﻳﺸﺎن( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺣﻖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ )ﻛﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ و‬
‫آﺋﻴﻦ آﺳﻤﺎﻧﻲ و دادﮔﺮي اﺳﺖ( و ﺑﺎﻃﻞ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ )ﻛﻪ ﭼﻨﺪﺗﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ و آﺋﻴﻦ ﺗﺒﺎه و ﺳﺘﻤﮕﺮي اﺳﺖ(‪ .‬اﺻﻮﻻً ﺑﺎﻃﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﻲ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ )و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﻴﺮوزي از آن ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ(‪(.‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪l
H
G
F
E
D
C
B
A
m‬‬
‫)ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ و ﺑﺎﻃﻞ )در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ﺣﻖ‪ ،‬اﺛﺮي از آن ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣ‪‬ﺮد‪ ،‬و ﻟﺬا(‬
‫ﻧﻪ ﻛﺎر ﺗﺎزهاي را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻧﻪ ﻛﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪاي را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺳﺮ ﮔﻴﺮد‪(.‬‬
‫آن ﺑﺖ در ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن را از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻛﺮده و آن را آﺗﺶ زده و ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪..‬‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻤﻠﺔ »آن ﺑﺖ در ﻫﻢ ﻣﻲ ﺷﻜﺴﺖ( را ذﻛﺮ ﻧﻨﻤﻮده اﻧﺪ« ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺨﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن )ﺑﺖ( را ﺑﺎ ﻋﻮدي ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ ﻣﻲ زد‪.‬‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﺮﺧﺎﻧﻪ اي از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻜﻪ‬
‫ﺑﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ا ﻫﻞ آن ﺧﺎﻧﻪ آن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن‬
‫ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪ ،‬ﻣﺴﺢ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺖ ﺑﻮد و‬
‫اﮔﺮ از ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﻖ ﻛﻠﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ذو اﻟﺨﻠﺼﻪ ﺑﺖ ﻃﺎﺋﻔﻪ ﻫﺎي دوس‪ ،‬ﺧﺜﻌﻢ‪ ،‬ﺑﺠﻴﻠﻪ‬
‫وﻋﺮﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ذواﻟﺨﻠﺼﻪ ﺳﻨﮓ ﺳﻔﻴﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺗﺎﺟﻲ را روي آن ﻛﻨﺪه و ﺧﺎﻧﻪ اي را ﺑﺮ روي آن ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺠﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪) :‬اﻻ ﺗﻜﻔﻴﻨﻲ ذا اﻟﺨﻠﺼﻪ( ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن‬
‫ذاﻟﺨﻠﺼﻪ ﺷﺎد و ﻣﺴﺮور ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟( ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺣﻤﺲ ﻛﻪ ذاﻟﺨﻠﺼﻪ در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار‬

‫‪ 1‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ :‬آﻳﻪ ‪.81‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻮره ﺳﺒﺄ‪ :‬آﻳﻪ ‪.49‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪456‬‬

‫داﺷﺖ‪ ،‬رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﺎي ﺧﺜﻌﻢ و ﺑﺎﻫﻠﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺖ داد و‬
‫ﺧﺎﻧﺔ ذاﻟﺨﻠﺼﻪ را وﻳﺮان ﻧﻤﻮد وآن ﺟﺎ را آﺗﺶ زد«‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ )أﻻ ﺗﺮﻳﺤﻨﻲ ﻣﻦ ذي اﻟﺨﻠﺼﻪ( آﻳﺎ ﺑﺎ وﻳﺮان ﻛﺮدن ذي اﻟﺨﻠﺼﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟ ذي اﻟﺨﻠﺼﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺜﻌﻤﻴﻬﺎ آن را ﻛﻌﺒﻪ ﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺳﻮار ﻛﺎر ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ذا اﻟﺨﻠﺼﻪ ﻛﻪ در‬
‫أﺣﻤﺲ ﻗﺮار داﺷﺖ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺜﻌﻢ داراي اﺳﺒﻬﺎي ﻧﺸﺎن دار وﭼﺎﺑﻚ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺎ‬
‫دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ ﻣﻦ زد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ اﺛﺮ اﻧﮕﺸﺘﻬﺎﻳﺶ را روي ﺳﻴﻨﻪ ام ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﻟﻠﻬﻢ ﺛﺒ‪‬ﺘﻪ واﺟﻌﻠﻪ ﻫﺎدﻳﺎ ﻣﻬﺪﻳﺎ( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! او را ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻗﺪم و اﺳﺘﻮار ﮔﺮدان و ﻫﺪاﻳﺖ دﻫﻨﺪه و ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اش ﻗﺮار ده( ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ‬
‫رﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﭘﺨﺶ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ذﻛﺮﺷﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻴﺮﮔﻲ ﭘﻨﻬﺎن در زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺛﺮي از ﻧﻮرﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدم ﺑﺮاه‬
‫ﺣﻖ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ آن ﻣﻨﻬﺞ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم اﺑﺎﻃﻞ زﻳﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪه‪:‬‬
‫)ﺍﻥ ﺍﷲ ﻧﻈﺮ – ﻗﺒﻴﻞ ﺍﻟﺒﻌﺜﻪ – ﺍﻟﯽ ﺍﻫﻞ ﺍﻷﺭﺽ ﻓﻤﻘﺘﻬﻢ ﻋﺮ‪‬ﻢ ﻭﻋﺠﻤﻬﻢ ﺇﻻ ﺑﻘﺎﻳﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺃﻫﻞ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ(‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﺮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهﻫﺎي‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪.‬‬
‫‪457‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻗﺮﻳﺶ ﻳﻌﻨﻲ ورﻗﻪ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﻋﻌﺜﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﺣﻮﻳﺮث ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰي و زﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو‬
‫ﭘﺴﺮ ﻧﻮﻓﻞ در ﻳﻜﻲ از ﺟﺸﻨﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻳﻜﻲ از ﺑﺘﻬﺎ‪ ،‬از ﻣﺮدم و ﻗﻮم ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و از‬
‫دﻳﻦ ﭘﺪرﺷﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ† ﺳﺮ ﺑﺎز زده و ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آﺧﺮ اﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ آن را ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ؟ او ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﻨﻮد و ﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ دﺳﺖ دارد و‬
‫ﻧﻪ ﺿﺮري! اي ﻣﺮدم! ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ دﻳﻨﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ‬
‫دﻳﻦ و ﻛﻴﺸﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ و دﻳﻦ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ورﻗﻪ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و دﻧﺒﺎل ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺼﺮاﻧﻲ را ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ را در آن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ در ﻫﻤﺎن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و زﻧﺶ ام ﺣﺒﻴﺒﻪ دﺧﺘﺮ أﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮد اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﺳﻴﺪ از اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬
‫دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺢ را ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻓﻮت ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻮﻳﺮث ﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﻗﻴﺼﺮ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه روم رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي را ﻧﺰد ﻗﻴﺼﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺷﺪ و ﻧﻪ ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫ﺟﺪاﺷﺪ و از ﺑﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ دور اﻓﺘﺎد و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار را ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻧﻪ از ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺘﻬﺎ ذﺑﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او از ﻛﺸﺘﻦ و زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدن دﺧﺘﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻢ و ﺑﻪ ﺧﻮردهﮔﻴﺮي‬
‫و اﻧﺘﻘﺎد از ﻗﻮﻣﺶ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول‬
‫وﺣﻲ ﺑﺮ او‪ ،‬زﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ ﻧﻔﻴﻞ را در ﭘﺎﻳﻦ ﺑﻠﺪح )ﻧﺎم درهاي اﺳﺖ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﻏﺮب ﻣﻜﻪ( دﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺪ ﺳﻔﺮهاي را ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آورد ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را از آن ﺑﺨﻮرد اﻣﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص از آن ﻧﺨﻮرد‪ ،‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪458‬‬

‫ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﺧﻮري؟ ﻣﻦ ﻧﻪ از ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮرم ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺘﻬﺎ ذﺑﺢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ از ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻧﺎم ﺧﺪا ذﺑﺢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وزﻳﺪ ﭘﺴﺮﻋﻤﺮو‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻗﺮﻳﺶ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را آﻓﺮﻳﺪه و از آﺳﻤﺎن آب را ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده و در زﻣﻴﻦ ﮔﻴﺎه را ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫روﻳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻛﻲ روا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻧﺎم او ذﺑﺢ ﺷﻮد؟ او ﻧﺎم ﺧﺪا را ﮔﺮاﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ داﺷﺖ و ﻧﺎم ﺑﺘﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﭘﺴﺮ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎﻟﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮاﻳﻢ رواﻳﺖ ﻧﻤﻮد – ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‬
‫ﺟﺰ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮ از ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ – ﻛﻪ »زﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ‬
‫ﻧﻔﻴﻞ دﻧﺒﺎل دﻳﻨﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﻳﻬﻮدي را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد و در ﻣﻮرد آﺋﻴﻨﺸﺎن از او ﺳﻮال ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ دﻳﻦ‬
‫ﺷﻤﺎرا ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻢ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺋﻴﻦ ﺧﻮد آن را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻢ‪ ،‬در ﻣﻮرد آن ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺤﺚ ﻛﻦ‪،‬‬
‫آن ﻋﺎﻟﻢ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ دﻳﻦ ﻣﺎ را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻬﻤﻲ از‬
‫ﺧﺸﻢ ﺧﺪا را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ‪ .‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﺟﺰ از ﺧﺸﻢ ﺧﺪا از ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻓﺮار ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻴﺰي از ﻏﻀﺐ ﺧﺪا را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻴﺮم و ﻗﻄﻌﺎً از ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮد! آﻳﺎ‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از دﻳﻦ او راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻴﺰي در ﻣﻮرد آن ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‬
‫ﺟﺰﺣﻨﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻨﻴﻒ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺋﻴﻦ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻳﻬﻮدي‬
‫ﺑﻮده و ﻧﻪ ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﺟﺰ ﺧﺪا ﻛﺴﻲ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ زﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﻴﺤﻲ رﻓﺖ و ﻫﻤﺎن ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ را ﻧﻴﺰ از او‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪:‬ﺗﻮ وارد دﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را از‬
‫ﻟﻌﻨﺖ او ﺑﮕﻴﺮي‪ ،‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪا ﻓﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و از ﻧﻔﺮﻳﻦ و‬
‫ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﭼﻴﺰي را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻴﺮم و ﻣﻦ از او اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ راه‬
‫دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از دﻳﻦ او راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ؟ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي را در ﻣﻮرد آن ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‬
‫ﺟﺰ ﭘﺎﻛﻲ و ﺣﻨﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻨﻴﻒ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ او ﻧﻪ ﻳﻬﻮدي‬
‫ﺑﻮده و ﻧﻪ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪)1‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪ :‬ج‪ 7‬ص‪ ،142‬ﺷﻤﺎره ‪.3826‬‬

‫‪459‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫زﻳﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻮرد اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و رﻓﺖ و دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻣﻦ آن را‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﭘﺴﺮ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﻴﺚ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺸﺎم ﭘﺴﺮ ﻋﺮوه ﺑﺮاﻳﻢ رواﻳﺖ ﻧﻤﻮد و‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ‪ -‬او ﻧﻴﺰ از ﭘﺪرش و او ﻫﻢ از أﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد –ﻛﻪ‪:‬‬
‫»ﺭﺃﻳﺖ ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﻗﺎﺋﻤﹶﺎ ﻣﺴﻨﺪﺍ ﻇﻬﺮﻩ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﮑﻌﺒﺔﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻭﺍﷲ ﻣﺎ ﻣﻨﮑﻢ ﻋﻠﯽ ﺩﻳﻦ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻏﻴﺮﯼ‪ ،‬ﻭﮐﺎﻥ ﻳﺤﯽ ﺍﳌﻮﺀﻭﺩة‪.‬ﻭﻳﻘﻮﻝ ﻟﻠﺮﺟﻞ ﺍﺫﺍ‬
‫ﺍﺭﺍﺩ ﺍﻥ ﻳﻘﺘﻞ ﺍﺑﻨﺘﻪ‪:‬ﻻ ﺗﻘﺘﻠﻬﺎ‪ ،‬ﺍﻥ ﺍﮐﻔﻴﮏ ﻣﻮﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻴﺄﺧﺬﻫﺎ ﻓﺄﺫﺍ ﺗﺮﻋﺮﻋﺖ ﻗﺎﻝ ﻷﺑﻴﻬﺎ‪:‬‬
‫ﺍﻥ ﺷﺄﺕ ﺩﻓﻌﺘﻬﺎ ﺍﻟﻴﮏ‪ ،‬ﻭ ﺍﻥ ﺷﺄﺕ ﮐﻔﻴﺘﮏ ﻣﻮﺀﻭ ﻧﺘﻬﺎ«‪.‬‬
‫ﻣﻦ زﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ ﻧﻔﻴﻞ را دﻳﺪم در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده و ﺑﻪ دﻳﻮار ﻛﻌﺒﻪ ﺗﻜﻴﻪ‬
‫داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او دﺧﺘﺮان را از زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدن ﻧﺠﺎت ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را زﻧﺪه ﺑﮕﻮر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﺮج و ﻣﺨﺎرج‬
‫زﻧﺪﮔﻴﺶ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻢ و آن را از ﭘﺪرش ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻢ و اﮔﺮ‬
‫‪2‬‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪاري ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻧﻔﻘﻪ و ﺧﺮﺟﺶ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮم«‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺮد )زﻳﺪ( از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺤﺸﺮ ذاك‬
‫اﻣ‪‬ﻪ واﺣﺪه ﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻴﻦ ﻋﻴﺴﻲ اﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ«‬
‫او ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻣﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻋﻴﺴﺎي ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﺤﺴﻮب و ﺣﺸﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻮب و ﻧﻴﻜﻮ )ﺣﺴﻦ و ﺟﻴﺪ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﺋﺸﻪ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﺧﻠﺖ اﻟﺠﻨﻪ ﻓﺮأﻳﺖ‬
‫ﻟﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ دوﺣﺘﻴﻦ«‬
‫»)داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪم در آﻧﺠﺎ دو درﺧﺖ ﺷﺎﺧﻪ دار را ﺑﺮاي زﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ‬
‫ﻧﻔﻴﻞ‪ ،‬دﻳﺪم( اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪«.‬‬

‫)‪(1‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪ :‬ج‪7‬ص‪.142‬ﺷﻤﺎره ‪3827‬‬

‫) ‪ (2‬رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري‪ :‬ج ‪7‬ص ‪.143‬ﺷﻤﺎره ‪3828‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪460‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﺗﻴﺮﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺸﺮﻳﺖ آﻣﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر و ﻃﻠﻮع ﻧﻮر‬
‫اﺳﻼم اذن ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﻮر ﺧﻮد روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮد را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻣﻨﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اوﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ‬

‫‪ -۱‬ﺍﻹﺑﺎﻧﺔ‪ ،‬ﺍﺑﻮ ﺍﳊﺴﻦ ﺍﺷﻌﺮﯼ‪ ،‬ﭼﺎﭖ‪ :‬ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮﺭﻩ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺍﻹﺳﻼﻡ ﻋﻘﻴﺪﺓ ﻭ ﺷﺮﻳﻌﺔ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﻠﺘﻮﺕ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﺮﻭﻕ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎﭖﺍﻭﻝ‪،‬‬
‫‪١٣٩٧‬ﻫ‪١٩٧٧ /‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺃﲰﺎﺀﺍﷲ ﻭ ﺻﻔﺎﺗﻪ ﻓﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺍﻷﺷﻘﺮ‪،‬‬
‫ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻨﻔﺎﺋﺲ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺭﺩﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺍﻭﻝ ‪١٣١٤‬ﻫ‪١٩٩٤/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺍﻷﲰﺎﺀ ﻭ ﺍﻟﺼﻔﺎﺕ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﺃﺻﻞ ﺍﻹﻋﺘﻘﺎﺩ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺍﻷﺷﻘﺮ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻨﻔﺎﺋﺲ‪ ،‬ﮐﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺍﻭﻝ‬
‫‪١٤١٠‬ﻫ‪١٩٩٠/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺇﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻓﺮﻕ ﺍﳌﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺇﻣﺎﻡ ﻓﺨﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺭﺍﺯﯼ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻠﮑﺘﺐ ﺍﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‬
‫‪١٤٠٢‬ﻫ‪١٩٨٢/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﺍﻟﺒﺪﺍﻳﺔ ﻭ ﺍﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﮐﺜﻴﺮ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺍﳌﻌﺎﺭﻑ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺍﻭﻝ‪:‬‬
‫‪١٣٩٤‬ﻫ‪١٩٧٤/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۸‬ﺗﺄﻭﻳﻞ ﺧﻄﻮﺭﺗﻪ ﻭ ﺁﺛﺎﺭﻩ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺍﻷﺷﻘﺮ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻨﻔﺎﺋﺲ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺭﺩﻥ‪،‬‬
‫ﭼﺎﭖ ﺍﻭﻝ‪١٤١٢ :‬ﻫ ‪١٩٩٢/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۹‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﻃﻴﯽ )ﺍﳉﺎﻣﻊ ﻷﺣﮑﺎﻡ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ(‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ‪:‬‬
‫‪١٣٨٧‬ﻫ ‪ ١٩٦٧/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺍﳊﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻫﺎﺷﻢ ﻳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﻨﻮﺭﻩ‪١٣٨٤.‬ﻫ ‪١٩٦٤/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺍﻟﮑﻠﻴﺎﺕ ﺍﻷﺯﻫﺮﻳﺔ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺯﻧﺪﺍﻧﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﳋﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ ‪١٤١١‬ﻫ ‪١٩٩٠/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻷﺻﻮﻝ ﻓﯽ ﺃﺣﺎﺩﻳﺚ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺍﺛﻴﺮ‪ ،‬ﲢﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺍﻷﺭﻧﺎﺅﻭﻁ‪،‬‬
‫ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ‪ :‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺍﳊﻠﻮﺍﻧﯽ ‪١٣٨٩‬ﻫ ‪١٩٦٩/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۱۴‬ﺧﻠﻖ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﲞﺎﺭﯼ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﺴﻠﻔﻴﺔ‪ ،‬ﮐﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪١٤٠٥ ،‬ﻫ‬
‫‪١٩٨٥/‬ﻡ‪.‬‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪462‬‬

‫‪ -۱۵‬ﺳﻠﺴﻠﺔ ﺍﻷﺣﺎﺩﻳﺚ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻵﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺍﳌﮑﺘﺐ ﺍﻹﺳﻼﻣﯽ‪ .‬ﺩﻣﺸﻖ‪،‬‬

‫ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‬
‫‪ -۱۶‬ﺳﻴﺮﺓ ﺍﻟﻨﺒﻮﻳﺔ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﻫﺸﺎﻡ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮﺡ ﺍﺑﯽ ﺫﺭ ﺍﳋﺸﻨﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔﺍﳌﻨﺎﺭ‪ ،‬ﺍﺭﺩﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‬
‫‪١٤٠٩‬ﻫ‪١٩٨٨/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۱۷‬ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟﻄﺤﺎﻭﻳﺔ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﺑﯽ ﺍﻟﻌﺰ ﺣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ‬
‫ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪١٣٩١.‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -۱۸‬ﺷﺮﺡ ﻧﻮﻭﯼ ﺑﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺧﺎﻧﻪ ﻭﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ ﻣﺼﺮﯼ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۱۹‬ﺻﺤﻴﺢ ﲞﺎﺭﯼ)ﺍﳉﺎﻣﻊ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ(ﺑﺎ ﺷﺮﺡ ﻓﺘﺢ ﺍﻟﺒﺎﺭﯼ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﻭﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ‬
‫ﺍﻟﺴﻠﻔﻴﺔ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﺓ‪.‬‬
‫‪ -۲۰‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ ﺍﻟﺼﻐﻴﺮ‪.‬ﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪.‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪.‬‬
‫‪ -۲۱‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪ ،‬ﺁﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ‪ :‬ﻣﮑﺘﺐ ﺍﻟﺘﺮﺑﻴﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ ﻟﺪﻭﻝ ﺍﳋﻠﻴﺞ‪،‬‬
‫ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ‪١٤٠٨.‬ﻫ ‪١٩٨٨/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۲۲‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ ﺍﺑﯽ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪١٤٠٩ ،‬ﻫ‪/‬‬
‫‪١٩٨٠‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۲۳‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬﯼ‪ ،‬ﺁﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ‪ :‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺍﻟﺘﺮﺑﻴﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ ﻟﺪﻭﻝ ﺍﳋﻠﻴﺞ‪ ،‬ﭼﺎﭖ‬
‫ﻳﮑﻢ‪١٣٠٨ ،‬ﻫ ‪١٩٨٨/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۲۴‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻓﺮﻭﺷﯽ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪١٤٠٩ ،‬ﻫ ‪ ١٩٨٨/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۲۵‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ )ﺍﳉﺎﻣﻊ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ(‪ ،‬ﲢﻘﻴﻖ ﳏﻤﺪ ﻓﺆﺍﺩ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺒﺎﻗﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﺍﺭ ﺇﺣﻴﺎﺀ‬
‫ﺍﻟﮑﺘﺐ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪١٣٧٥ ،‬ﻫ‪١٩٥٦ /‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۲۶‬ﻓﺘﺢ ﺍﻟﺒﺎﺭﯼ ﺑﺎ ﺷﺮﺡ ﺻﺤﻴﺢ ﲞﺎﺭﯼ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻔﻴﺔ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۲۷‬ﻓﺘﺢ ﺍﻟﻘﺪﻳﺮﺍﳉﺎﻣﻊ ﺑﻴﻦ ﻓﻨﯽ ﺍﻟﺮﻭﺍﻳﺔ ﻭ ﺍﻟﺪﺭﺍﻳﺔ ﻓﯽ ﺍﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﺣﻴﺎﺀ‬
‫ﺍﻟﺘﺮﺍﺙ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۲۸‬ﺍﻟﻔﺘﻮﯼ ﺍﳊﻤﻮﻳﺔ ﺍﻟﮑﱪﯼ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻔﻴﺔ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎﭖ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪١٤٠١ ،‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -۲۹‬ﻓﯽ ﻇﻼﻝ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﭼﺎﭖ‪ :‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﺮﻭﻕ‪١٣٩٤ ،‬ﻫ ‪.١٩٧٤/‬‬
‫‪ -۳۰‬ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻌﺮﺏ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺭﺵ‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ ﺧﻴﺎﻁ ﻭ ﻧﺪﻳﻢ ﻣﺮﻋﺸﻠﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻌﺮﺏ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮﻭﺕ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪.‬‬
‫‪463‬‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬

‫‪ -۳۱‬ﻟﻮﺍﻣﻊ ﺍﻧﻮﺍﺭ ﺍﻟﺒﻬﻴﺔ‪ ،‬ﺳﻔﺎﺭﻳﻨﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻟﺖ ﻗﻄﺮ‪.‬‬

‫‪ -۳۲‬ﳎﻤﻮﻉ ﻓﺘﺎﻭﯼ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪) ،‬ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﯼ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ(ﭼﺎﭖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ‬
‫ﺳﻌﻮﺩﯼ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎﭖ‪ ،‬ﻳﮑﻢ‪.١٣٨١.‬‬
‫‪ -۳۳‬ﻣﺸﮑﺎﺕ ﺍﳌﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ﺧﻄﻴﺐ ﺗﱪﻳﺰﯼ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺩﻣﺸﻖ‪.‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‬
‫‪ ١٣٨٠‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -۳۴‬ﻣﻌﺎﺭﺝ ﺍﻟﻘﺒﻮﻝ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻦ ﺍﲪﺪﺍﳊﮑﻤﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺧﺎﻧﻪ‪ :‬ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻹﻓﺘﺎﺀ ﺩﺭﮐﺸﻮﺭ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﺳﻌﻮﺩﯼ‪.‬‬
‫‪ -۳۵‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﺑﯽ ﺍﳊﺴﻦ ﺍﻷﺷﻌﺮﯼ‪ ،‬ﺩﮐﺘﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺍﻻﺷﻘﺮ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻳﮑﻢ‪ ،‬ﺩﺍﺭ‬
‫ﺍﻟﻨﻔﺎﺋﺲ ﻋﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺭﺩﻥ‪١٤١٤ ،‬ﻫ ‪١٩٩٤/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۳۶‬ﻣﻘﺎﻻﺕ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺍﺑﻮ ﺍﳊﺴﻦ ﺍﺷﻌﺮﯼ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺇﺣﻴﺎﺀﺍﻟﺘﺮﺍﺙ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۳۷‬ﻣﻨﺘﻘﯽ ﻣﻦ ﺍﺣﺎﺩﻳﺚ ﺍﻷﺣﮑﺎﻡ‪ ،‬ﳎﺪ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺳﻠﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۳۸‬ﻣﻨﻬﺞ ﻭﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﻵﻳﺎﺕ ﺍﻷﲰﺎﺀ ﻭﺍﻟﺼﻔﺎﺕ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﺍﻣﻴﻦ ﺍﻟﺸﻨﻘﻴﻄﻴﯽ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ‬
‫ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻣﻨﻮﺭﺓ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ‪١٣٨٨ ،‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -۳۹‬ﺍﻷﲰﺎﺀ ﻭﺍﻟﺼﻔﺎﺕ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۴۰‬ﺍﻟﺼﻮﺍﻋﻖ ﺍﳌﺮﺳﻠﺔ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺍﻣﺎﻡ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۴۱‬ﳐﺘﺼﺮﺍﻟﻌﻠﻮﻡ‪ ،‬ﺫﻫﺒﯽ‪ ،‬ﺁﻟﺒﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﳕﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎﲞﺎﻧﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﭼﺎﭖ‬
‫ﺩﻭﻡ‪١٤١٢ ،‬ﻫ‪١٩٩١/‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ -۴۲‬ﻣﻌﺠﻢ ﺍﻟﻮﺳﻴﻂ‪ ،‬ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺃﻧﻴﺲ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺇﺣﻴﺎﺀ ﺍﻟﺘﺮﺍﺙ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪ ،‬ﭼﺎﭖ‬
‫ﺩﻭﻡ‪.‬‬
‫‪ -۴۳‬ﮐﺘﺎﺏ "ﺍﷲ" ﻋﻘﺎﺩ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﳍﻼﻝ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۴۴‬ﻓﻮﺍﺋﺪ ﺍ‪‬ﻤﻮﻋﺔ‪ ،‬ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‪ :‬ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﶈﻤﺪﻳﺔ‪١٣٨٠ ،‬ﻫ ‪١٩٦٠/‬ﻡ‪ .‬ﻗﺎﻫﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -۴۵‬ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‪ . ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۴۶‬ﳓﻠﺔ ﺗﺴﺒﺢ ﺍﷲ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﲪﺼﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺩﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ‪١٩٧٧ ،‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -۴۷‬ﺭﺩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﯽ ﻋﻠﯽ ﺍﳌﺮﻳﺴﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭﻣﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﮑﺘﺐ ﺍﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ‪.‬‬
‫‪ -۴۸‬ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟﻮﺍﺳﻄﻴﺔ‪ ،‬ﳏﻤﺪ ﺧﻠﻴﻞ ﺍﳍﺮﺍﺱ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﻨﻮﺭﻩ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪– ،‬ﺍﻳﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺑﺎﲢﻘﻴﻖ ﺷﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ‬
 ‫ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫‪464‬‬

‫ﺁﻟﺒﺎﻧﯽ‪ .‬ﳘﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﳎﻤﻮﻋﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﯼ ﲢﺖ ﻋﻨﻮﺍﻥ‪ :‬ﻣﻦ ﮐﻨﻮﺯ ﺍﻟﺴﻨﺔ‪ .‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺩﻣﺸﻖ‪.‬‬