FUNKCIJE GOVORA ODRASLIH U PREDŠKOLSKOJ USTANOVI

Dr Vesna Colić
Viša škola za obrazovanje vaspitača, Novi Sad
UDK-372.36
Stručni članak
Tekst objavljen u časopisu "Nastava i vaspitanje" br. 2, 2006. god.
"Svako nosi moralnu odgovornost za ono što priča i svakog treba pustiti da slobodno priča. Ali
dopušteno , je, mislim, na kraju poželeti da priča ( . ) , bez obzira na njen oblik i njenu temu, ne
bude ni zatrovana mržnjom ni zaglušena grmljavinom ubilačkog oružja, nego što je mogućno više
pokretana ljubavlju i vođena širinom i vedrinom ljudskog duha."
Ivo Andrić, "O pričanju i priči uopšte"
REZIME
Značaj jezičkog komuniciranja za dečji razvoj je odavno vansporna. Takođe, gotovo niko više ne
poriče značaj predškolske ustanove kao specifičnog mesta življenja i odrastanja savremenog deteta.
Kao takvo specifično okruženje, predškolska ustanova svojom strukturom i organizacijom
uslovljava i odrasle i decu da se ponašaju i komuniciraju na određen način. U ovom radu
razmatramo funkcije govora odraslih u predškolskoj ustanovi, koje mogu biti pokazatelj ne samo
kakav je odrasli govorni model detetu, već i kakva je priroda odnosa odrasli-dete, u kakav položaj
odrasli stavlja dete u instituciji i koje mu vrednosti prenosi. Dakle, pokušaćemo da preko funkcija
kojim govor služi odraslima u jaslicama prepoznajemo njihove socijalizacijske namere.
Ključne reči : govor odraslih, funkcije govora, vaspitna grupa, sestra/ vaspitač, deca ranog uzrasta.
FUNCTIONS OF ADULT SPEECH IN PRESCHOOLS
The importance of speech communication for the development of the child has been indisputable
for a long time. In the same way, no one denies the importance of preschool institutions as a specific
and desirable environment for living and growing up of modern children. Due to its structure and
organization and by creating this specific environment, the preschool institution conditions both the
adults and the children to behave and communicate in a determined way. The article attempts to
shed light on the functions of the speech of adults in the preschool institution, which can be taken as
an indication of not only the provision of adult speech model for the child, but can also indicate to
the nature of the adult-child relationship, to the position the child is put in by the adults in the
preschool institution, and to the values which are being transmitted. In other words, we have tried to
detect the adults' socialization intentions from the functions that the adult speech has in nurseries.
Keywords: adult speech, speech functions, educational group, nurse-educator, children of early
age.

Uvod
Najopštije gledano, govor, kao jedno od sredstava posredovanja stvarnosti i kao jedan od vidova
čovekove aktivnosti koja se ostvaruje zahvaljujući postojanju izgrađenog sistema znakova (jeziku) i
postojanju specifične ljudske sposobnosti da se njime služi, ima dve osnovne funkcije: 1.
komunikativnu ili socijalnu funkciju, gde je govor sredstvo koordinacije socijalnog ponašanja i 2.
privatnu ili individualnu funkciju, odnosno razvoja viših psihičkih funkcija. U ovom radu
prvenstveno se bavimo komunikativnom funkcijom govora, dakle govorom kao sredstvom za
uspostavljanje veza, odnosa, opštenja i komunikacije. To je povezano sa stavom koji smo usvojili i
zadržavamo ga u ovom radu - da je govor uvek socijalni akt i da je nemoguće izučavati ga van
konteksta njegove upotrebe u interpersonalnim situacijama. Parafrazirajući Brunera, možemo reći
da, čak i kad se sve dešava "u glavi" pojedinca, ljudska mentalna aktivnost nije "solistička
delatnost".
Zavisno od teorijskog pristupa, kao i sistema kodiranja koji iz njih proističu, u literaturi se mogu
sresti različite podele i kategorije komunikativnih funkcija govora. Čak i kada smo se ograničili
samo na autore pragmatičke orijentacije (Cazden, Holidej /Halliday/, prema: Savić, 1976; Dor
/Dore/, Mekšejn /McShane/, Ninio i Snou /Snow/, prema: Ninio i Snou 1996), nailazili smo na
teškoće da primenimo takve modele na naše istraživanje, jer je većina autora analizirala pojedinačne
funkcije govora, i to najčešće u porodičnom kontekstu (odnos jedan odrastao jedno dete). S obzirom
na naš usvojeni stav o važnosti konteksta, odlučili smo da svoju pažnju usmerimo na istraživanja
jezičkog komuniciranja s decom u kontekstu institucije (Babić, 1989, Grupa autora iz Kvebeka,
1987, Medouz i Kešdan, 2000, Miljak, 1986). Na osnovu literature i primenom taksonomije za
analizu prikupljenog materijala o govoru sestre-vaspitača u jaslicama, najčešće smo dolazili do
zaključka da su postojeće sistematizacije i taksonomije preopširne i suviše detaljne za naše potrebe.
Najprikladnija za naš predmet, teorijski pristup problemu i cilj istraživanja jeste podela Nade Babić
(Babić, 1989), do koje je došla analizirajući verbalnu komunikaciju vaspitača s decom tokom
praktičnih, igrovnih i govornih aktivnosti, te smo je, donekle izmenjenu, primenili u svom radu.
Nada Babić je izdvojila tri osnovne funkcije govora vaspitača u različitim komunikativnim
situacijama, i to:
1) funkcija regulisanja ponašanja - "To su svi oblici govora ( govornog obraćanja) usmjereni na
regulaciju neposrednog ponašanja (aktivnosti) djeteta (djece)." (Babić, 1989, 90-91). Zavisno od
stepena slobode u vođenju i regulisanju dečje aktivnosti, autorka razlikuje: a) zatvorene oblike
regulisanja ponašanja, u koje je svrstala: naredbe (zapovesti), zabrane, opomene (upozorenja),
pretnje, odobravanje i neodobravanje; b) otvorene oblike regulisanja ponašanja, gde spadaju: poziv,
najava - obaveštenje, sugestija, podsticanje, uputstvo, pitanje - sugestija, pitanje - traženje
informacije, pohvala, objašnjenje.
2) funkcija poučavanja - "Govor odraslog je u funkciji poučavanja kada ga koristi namerno
(planirano) kao sredstvo učenja, (.) kao i načina - "strategija" upoznavanja svijeta u kome živi."
(Babić, 1989, 93). Prema načinu i svrsi poučavanja, autorka izdvaja pojedinačne oblike, i to: a)
davanje gotovih informacija, kada se deci prenose gotova znanja u obliku informacija, pri čemu su
tačno određene uloge poučavatelja i poučavanog; b) vođenje do zamišljenog cilja (rešenja) - gde su,
takođe, tačno određene uloge vaspitača i dece, jer, dok deca imaju prividnu slobodu, ona u stvari
"tapkaju" za vaspitačevim namerama; c) misaono "izazivanje", gde vaspitač misaono provocira dete
i time mu omogućava da, u skladu sa svojim mogućnostima i ličnim angažovanjem, stiče znanja
(prepoznatljiv po govornim formulacijama kao npr. "Pokušaj.", "Proveri!", "Šta misliš zašto?",
"Kako si to saznao?" i sl.);
3) socijalno-emocionalna funkcija - "To je govor kojim odrasli uspostavlja, održava i obogaćuje
individualne socio-emocionalne odnose s djetetom." ( Babić, 1989, 97).
Funkcije koje je izdvojila N. Babić dopunili smo još jednom socijalnom funkcijom govora sestre u
jaslicama, koju smo nazvali socijalna funkcija održavanja kontakta. Slično Vudsu i saradnicima
(Woods et al., prema: Pešić i saradnici, 1998, 150-151), izdvojili smo ovu funkciju, gde se zapravo
radi o održavanju kontakta (odnosa) s detetom, koje se najčešće ostvaruje ponavljanjem dečjeg
iskaza, doslovno ili parafrazirajući. Na taj način smo u okviru socioemocionalne funkcije izdvojili
dva oblika, koji su se razlikovali po stepenu emocionalnog naboja. Slično nalazimo i u taksonomiji
Ninio i Snou (Ninio i Snou, 1996, 26-30), koje su izdvojile osam funkcija govora u "face to face"
interakciji majka-dete, pri čemu im je ključni elemenat taksonomije bio stepen zajedništva ili
intersubjektivnog postignuća. One su ovu kategoriju nazvale "potvrda prijema". Dakle, razlikovali
smo socioemocionalnu funkciju (skraćeno SEF, po Babić), gde je emocionalna obojenost odnosa
odrasli-dete bila izraženija i socijalno održavanje kontakta (skraćeno SOK, slično Vudsu), gde su
emocije bile manje naglašene, a govor je više prisutan kao izraz pažnje/zanimanja odraslog za dete
("imam te na kanalu"). To ne znači da oblik SOK nije mogao da se razvije (preraste) u oblik SEF!
Rezultati istraživanja
Na uzorku od 3.219 izdvojenih epizoda (najmanje jedinice analize snimljenog materijala) ostvarene
su 2.944 epizode u kojima je govor sestre bio upućen deci, te se tako može govoriti o njegovoj
funkciji/svrsi u odnosu na decu, dok u 275 epizoda ili uopšte nije bilo govora, ili on nije bio upućen
deci, te ga nismo uzimali u analizu. Količinu epizoda u kojima su dominirale pojedine funkcije
govora sestre prikazujemo u Tabeli br. 1.
Tabela 1: Broj ostvarenih epizoda govora sestre prema funkcijama govora (osnovne i njihove
podgrupe)
Funkcije govora sestre

Socio-emoc. Epizode u
  Regulisanje ponašanja Funk cija podučavanja
funkcija kojma nisu
ostvarne
 
Soc.- f-je govora
Zatvoreni Otvoreni Davanje Vođenje Misaon. Održ.
emoc.
oblici oblici inform. do cilja izaziv kont.
funkc.

N 1673 454 330 119 32 147

189 6%
% 57% 15% 11% 4% 1% 5%

N 2127 481 336

% 72% 16% 11%

N 2944 275
% 91% 9%

Svega 3219 =100%

Iz tabele saznajemo da su, na nivou celog uzorka, najfrekventniji oblici govora sestre s funkcijom
regulisanja ponašanja/aktivnosti dece (72%), i to skoro četiri puta češće zatvorenim nego otvorenim
oblicima. Zatim slede oblici govora s funkcijom poučavanja (16%), i to najčešće u vidu davanja
gotovih informacija, a najmanje u obliku misaonog izazivanja. Govor sestre je najređe imao
socioemocionalnu funkciju, a u okviru nje za nijansu je češće bilo održavanje kontakta nego
socioemocionalne funkcije sa izraženijim emocijama.
Kada naše rezultate uporedimo sa rezultatima koje je u svom istraživanju dobila autorka primenjene
klasifikacije funkcija govora (Babić, 1989, 119 i dalje), vidimo da su njeni rezultati slični našim po
tome što su i u njima najbrojniji oni oblici govora odraslih u instituciji koji su u funkciji regulisanja
ponašanja, na drugom mestu su oblici govora čija je funkcija poučavanje, a poslednji po brojnosti
su oblici govora koji imaju socioemocionalnu funkciju. Pored brojnih razlika ova dva istraživanja
(pre svega u ciljevima i zadacima istraživanja, pa u uzrastu dece, zatim u mestu i vremenu
sprovođenja istraživanja itd.) , uočavamo da je sličnost dobijenih rezultata velika. Kada
razmišljamo o mogućim razlozima sličnosti, skloni smo da verujemo da je upravo institucionalni
kontekst, ili "logika" institucije, jedan od najvažnijih razloga da se odrasli u instituciji na sličan
način i sličnim oblicima govora obraćaju deci koja, čak, mogu biti različitog uzrasta.
S druge strane, rezultati ova dva istraživanja se i razlikuju, u prvom redu po ukupnoj količini
zabeleženog govora sa pojedinim funkcijama. Naime, u našem istraživanju ima procentualno više
govora sa funkcijom poučavanja (16%) i socioemocionalnom funkcijom (11%) nego kod N. Babić,
gde je govora sa funkcijom poučavanja bilo 6,5%, a sa socioemocionalnom funkcijom 2,34%. To
znači da je u našem uzorku bila ravnomernija zastupljenost tri osnovne funkcije govora, odnosno za
nijansu je manje dominantna funkcija regulisanja ponašanja (72%) nego u pomenutom istraživanju
(91,15%). Kada razmišljamo o mogućim uzrocima ove razlike, ponovo nam je na umu kontekst, ali
ovog puta kontekst situacije, odnosno vrsta aktivnosti kao mogući razlog uočenih razlika.
Dok je N. Babić svoje istraživanje vršila u tri osnovna vida aktivnosti, i to: praktične, igrovne i
govorne aktivnosti u vrtiću, mi smo svoje istraživanje sproveli u svakodnevnim rutinskim
aktivnostima nege u jaslicama. Smatramo da je upravo prirodna spontanost situacija nege zaslužna
za veću zastupljenost funkcije poučavanja i socioemocionalne funkcije govora odraslih. Razlike se
mogu uočiti i u zastupljenosti pojedinih podgrupa u okviru tri osnovne funkcije govora, ali mi se
više nećemo zadržavati na ovoj diskusiji. Nas više zanima da li u okviru našeg uzorka postoje
razlike u ostvarenom govoru sestara prema funkcijama na nivou pojedinih jaslica, odnosno
vaspitnih grupa, i kakve su one.
Na osnovu rezultata našeg praćenja može se reći da su u svim posmatranim jaslicama prisutne sve
osnovne funkcije govora, dok sve njihove podgrupe nisu zastupljene. Podgrupa funkcije
poučavanja, misaono izazivanje, jeste ona koja najčešće izostaje. U troje od deset posmatranih
jaslica ona uopšte nije zastupljena, ali kada smo izvršili pregled podataka po vaspitnim grupama,
videli smo da je situacija još nepovoljnija. Naime, od 30 posmatranih vaspitnih grupa, odnosno
sestara, kod 19 je ova funkcija govora potpuno izostala. Podgrupa vođenje do zamišljenog cilja
takođe izostaje u šest vaspitnih grupa, SEF u dve vaspitne grupei SOK u jednoj vaspitnoj grupi. Za
sve ove grupe, odnosno sestre, može se reći da pružaju deci suženi i osiromašeni model govorne
komunikacije.
Naročito loše možemo oceniti stanje u šest vaspitnih grupa u kojima izostaju po dve podgrupe
funkcije poučavanja, što znači da se svi pokušaji ovih sestara da decu svoje vaspitne grupe nečemu
nauče svode na davanje gotovih informacija. U još jednoj vaspitnoj grupi izostaju dve podgrupe
funkcija govora, i to misaono izazivanje i SEF, što znači da se i funkcija poučavanja i
socioemocionalna funkcija ostvaruju suženim modelima govornog komuniciranja.
U pogledu količine zastupljenosti pojedinih funkcija na nivou jaslica, u većini je stanje slično kao
na nivou celog uzorka ( najfrekventnije je regulisanje ponašanja, pa funkcija poučavanja i
socioemocinalna funkcija), osim u dvoje jaslica, gde su za nijansu frekventnije socioemocionalne
funkcije nego funkcije poučavanja. Najravnomerniju zastupljenost tri osnovne funkcije zabeležili
smo u jaslicama u kojim je zastupljenost regulisanja ponašanja 47%, poučavanja 37%, a
socioemocionalne funkcije 12%, a najneravnomernije u jaslicama u kojim je bilo: regulisanje
ponašanja 83%, poučavanje 12% i socioemocionalna funkcija 5%. To smatramo značajnim, jer od
toga koliko odrasli deci nude i šta im nude zavisi koliko im pružaju (ili ne pružaju!) mogućnosti da
nešto sama razviju.
Što se tiče epizoda u kojima funkcije govora u odnosu na decu nisu ostvarene, na nivou pojedinih
jaslica najviše je bilo 22%, najmanje 0%, a prosek za ceo uzorak je 9% od svih zabeleženih epizoda.
Na nivou pojedinih grupa, odnosno sestara, razlike su izraženije i kreću se u rasponu od preko 50%
zabeleženih epizoda do 0%.
Želeli smo, takođe, da vidimo postoje li razlike u zastupljenosti pojedinih funkcija govora u
zavisnosti od uzrasta dece. Podatke o tome prikazujemo u Tabeli br. 2.
Tabela 2: Prosečna zastupljenost pojedinih funkcija govora (osnovnih i podgrupa) prema
uzrastu dece
Funkcije govora sestre

Regulisanje Funk cija Socio-emoc.

Uzrast Svega Bez funkc. govor.
ponašanja podučavanja funkcija

ZRP ORP PGI PZC PMI SEF SOK

Mlađi 58,6 12,7 11,6 3,1 0,7 4,1 7,4 98,2 10,3
 71,3 15,4 11,5

46,6 14,87 10,68 4,37 0,56 4,81 6,5

Star. 88,5 9,87
61,56 15,62 11,31

85 20   10,75 4,5 4 7,25 2,75

Meš. 134,25 8
105 19,25 10

Iz tabele se može videti da su u mešovitim grupama gotovo sve prosečne vrednosti najveće, osim
prosečnog broja epizoda u kojima nisu ostvarene funkcije govora i socioemocionalne funkcije,
tačnije, podgrupe ove funkcije za koju je karakteristična manja emocionalna obojenost, a koja je
gotovo tri puta manje zastupljena u mešovitim nego u mlađim i starijim grupama. Može se, takođe,
videti da su u mlađim grupama u našem uzorku sestre, češće nego u starijim, regulisale ponašanje
zatvorenim oblicima govora, poučavale ih češće davanjem informacija i misaonim izazivanjem, a
socioemocionalnu funkciju češće ostvarivale oblikom koji je manje emocionalno obojen, dok su u
starijim grupama, češće nego u mlađim, koristile otvorene oblike regulisanja ponašanja, poučavanje
vođenjem do cilja, kao i socioemocionalnu funkciju veće emocionalne obojenosti. Ukupan prosečan
broj ostvarenih funkcija veći je u mlađim grupama, ali je veći i prosečan broj epizoda bez funkcije
govora. I broj svih ostvarenih epizoda (usitnjenost) imao je istu tendnciju da se smanjuje sa
porastom uzrasta, ali su i ovde mešovite grupe imale najveći zabeleženi rezultat.
Ispitivali smo i da li postoji povezanost između broja dece i zastupljenosti pojedinih funkcija
govora, o čemu prosečne rezultate prikazujemo u Tabeli br.3.
Tabela 3: Zastupljenost pojedinih funkcija govora prema broju dece u grupi
Funkcije govora sestre

Broj Bez funkc.

Regulisanje ponašanja Funk cija podučavanja Socio-emoc. funkcija Svega
dece govor.

ZRP ORP PGI PZC PMI SEF SOK

53 14,5 12,5 6 1 4,8 7,2

9-11 264,3 16,3
67,5 19,5 12

57 15,5 11,5 2,5 1 5,5 7

12-14 386,5 62,5
72,5 15 12,5

58,5 17,5 9 3 2 6 4,5

15 i
292,5 35
više
76 14,15 10,5

Iz tabele je jasno vidljivo da se s porastom broja dece povećava količina govora odraslih, čija je
funkcija regulisanje ponašanja, a opada zastupljenost govora čija je funkcija poučavanje. Što se tiče
socioemocionalne funkcije, njen pad se pokazao u grupama gde je broj dece bio 15 i više, dok se
kod broja od 9 do 11 i od 12 do14 dece na našem uzorku nije pokazala značajnija razlika.
ože se uočiti da se u podgrupama funkcije regulisanja ponašanja (zatvoreni i otvoreni oblici) nije
pojavila razlika zavisno od broja dece (u svim slučajevima su dominantni zatvoreni oblici), ali se u
funkciji poučavanja ona uočava. Najizrazitija je razlika u zastupljenosti vođenja do zamišljenog
cilja, kojeg je u uslovima manjeg broja dece bilo dva puta više nego u grupama sa većim brojem
dece. Mada to na prvi pogled deluje podsticajnije za decu, moramo istaći da i ovaj oblik
poučavanja, kao i davanje gotovih informacija, karakteriše dirigovano vođenje od strane odraslog,
te je samo iluzorna sloboda za dete.
Interesantne su i razlike za socioemocionalnu funkciju, gde uočavamo da sa porastom broja dece
opada procenat zastupljenosti podgrupe održavanje kontakta, ali blago raste procenat
socioemocionalne funkcije sa više izraženim emocijama. O tome bismo mogli zaključiti da, iako u
celini gledano sa porastom broja dece opada procenat govora koji ima socioemocionalnu funkciju, a
kada se koristi u istoj funkciji u većim grupama dece, izgleda da je češće snažnije emocionalno
obojen.
Što se tiče ukupnog broja epizoda sa govornom funkcijom i bez nje, ono što se pokazalo
nedvosmisleno je da, u uslovima kada broj dece ne prelazi 11 , najmanji je broj epizoda sa
ostvarenim funkcijama govora, što znači da je i usitnjenost epizoda najmanja, a, takođe, najmanje je
i epizoda u kojima nisu ostvarene funkcije govora u odnosu na decu.
Želeli smo dalje da proverimo postoji li povezanost između količine govora sestre (podaci dobijeni
kvantitativnom analizom) i zastupljenosti pojedinih funkcija govora. Jaslice sa najviše redova teksta
odraslog su jaslice sa najvećim procentom epizoda u kojima nisu ostvarene funkcije govora u
odnosu na decu (22%), dok se po zastupljenosti osnovnih funkcija ne razlikuju bitno od prosečnih
vrednosti za ceo uzorak. Može se reći da, iako ukupnog govora odraslog izraženog u redovima
teksta u ovim jaslicama ima najviše, to ne znači da je sav taj tekst bio upućen deci, niti da je imao
svoju funkciju/svrhu u odnosu na decu.
Jaslice sa prosečno najmanje teksta odraslog imaju blago iznad proseka zastupljen procenat epizoda
u kojima nisu ostvarene govorne funkcije (10%, a prosek je 9%), dok su tri osnovne funkcije govora
zastupljene, takođe, približno proseku. U ovim jaslicama potpuno je izostala podgrupa misaono
izazivanje, a od socioemocionalnih funkcija zastupljeniji je oblik sa manje naglašenim emocijama,
te se može reći da ovde govora ne samo da ima najmanje nego on nije uvek ni u funkciji u odnosu
na decu, dat je u vidu suženog modela govornih funkcija, a i slabije je emocionalno obojen.
Pošto smo od kvantitativnih pokazatelja izdvojili odnos redova odraslih i redova dece kao
pokazatelj smenjivanja sagovornika, želeli smo i te podatke da uporedimo sa zastupljenošću
pojedinih funkcija govora. U jaslicama sa najboljim prosečnim odnosom redova teksta odraslog i
teksta deteta (3:1) zabeležili smo ispod proseka zastupljenu količinu epizoda bez govorne funkcije
(5 , 5% , prosek je 9%), kao i ispod proseka zastupljenu funkciju regulisanja ponašanja (65% ,
prosek je 72%), a iznad proseka zastupljenu funkciju poučavanja (20,4% , prosek je 16 % ) i
socioemocionalnu funkciju (14%, prosek je 11 % ) .
S druge strane, jaslice sa najlošijim odnosom redova teksta odraslog i deteta (7:1) imaju iznad
proseka zastupljen procenat epizoda bez funkcija govora (17,66%) i funkcije regulisanja ponašanja
(79%), dok je funkcija poučavanja zastupljena ispod proseka (11, 3%), a socioemocionalna funkcija
je na nivou proseka za ceo uzorak (11%). To kao da ukazuje da je, kada je smenjivanje sagovornika
ravnomernije, manje epizoda bez govorne funkcije, kao i epizoda čija je funkcija regulisanje
ponašanja, dok je više funkcije poučavanja i socioemocionalne funkcije, kao i obrnuto, veća
verbalna dominacija odraslog znači više epizoda bez funkcije govora i sa funkcijom regulisanja
ponašanja, a manje funkcije poučavanja i socioemocionalne funkcije.
Zaključci
Na osnovu svih iznetih podataka, možemo zaključiti da sestre u jaslicama koriste govor u
komunikaciji s decom prvenstveno u svrhu regulisanja i kontrole dečjeg ponašanja i aktivnosti, i to
skoro četiri puta češće zatvorenim nego otvorenim oblicima. Kada koriste govor u svrhu
poučavanja, što čine relativno retko, to je najčešće davanje gotovih informacija deci. Govor sestre
najređe je imao socioemocionalnu funkciju, a tada je to češće bilo za održavanje kontakta, koje
podrazumeva manje emocionalno ulaganje. Na osnovu podataka o zastupljenosti pojedinih funkcija
govora, može se zaključiti da su sestre u jaslicama češće kontrolisale i korigovale dečje ponašanje i
aktivnosti nego što su ih hrabrile, podsticale i pomagale im u vlastitim naporima, otkrivanju i
saznavanju sveta oko sebe i samih sebe. Ovde uočavamo izvesne razlike u pojedinim jaslicama i
kod pojedinih sestara, ali one, najčešće, bitno ne menjaju položaj deteta u komunikaciji, niti šire, u
instituciji.
Uočene funkcije govora sestara u jaslicama navode nas na zaključak da deca u ovoj instituciji nisu u
dovoljnoj meri uvažavana. Posmatrane sestre su funkcijama kojim je služio njihov govor češće
ispoljavale egocentričnost odraslih osoba, (tačnije, svoju potrebu da vladaju grupom dece i održe
red i "disciplinu") nego uvažavanje dece i polaženje od njihovih potreba (kao što su potreba za
emocionalnim vezivanjem, potreba za kretanjem i dr.). Takvim svojim stavom one su više delovale
na dečju samostalnu stvaralačku aktivnost inhibirajuće nego podsticajno.
Takođe, podaci ukazuju na povezanst uzrasta i broja dece u vaspitnoj grupi sa funkcijama kojim je
služio govor sestre u jaslicama. Tendencije su da se u starijim grupama ponašanje dece češće
reguliše otvorenim oblicima govora, a poučavaju ih češće vođenjem do cilja nego davanjem
informacija, dok se socioemocionalna funkcija češće ostvaruje podgrupom sa većom emocionalnom
obojenošću. Tako možemo reći da sestre ne samo da mlađoj deci u jaslicama govore manje, nego je
njihova komunikacija sa njima restriktivnija (više regulisanja ponašanja zatvorenim oblicima,
poučavanja davanjem informacija, a socioemocionalna funkcija je manje emocionalno obojena).
Specifičnost uzrasno mešovitih grupa u pogledu funkcija govora sestre jeste najmanja zastupljenost
socioemocionalne funkcije sa manje izraženim emocijama. Ove grupe kao da, pored većeg
verbalnog ulaganja, iziskuju i veće emocionalno ulaganje odraslog, ali istovremeno predstavljaju
podsticajniju sredinu za razvoj dece.
Iz podataka je jasno vidljivo da se s porastom broja dece u vaspitnoj grupi povećava i količina
govora sestre čija je funkcija regulisanje ponašanja, a opada količina govora s funkcijom
poučavanja. Opadanje zastupljenosti socioemocionalne funkcije u našem uzorku vidljivo je kada taj
broj prelazi 14 dece, iz čega nismo skloni da zaključujemo da je to neka gornja granica optimalnog
broja dece u grupi. Pre bismo rekli da je ovaj podatak rezultat specifičnosti uzorka, u kome su
upravo mešovite grupe najčešće bile one sa najvećim brojem dece.
Možemo dodati da je na funkcije kojim je služio govor sestre, pored uzrasta i broja dece, uticaja
imao i kontekst same aktivnosti, njen cilj, odnosno funkcija epizode u kojoj se govor ostvarivao, a
verujemo, i druge osobine konteksta samih jaslica, kao i individualne osobenosti sestara. U tom
uverenju nas podržavaju podaci o razlikama na nivou pojedinih jaslica i individualnih sestara.
Svi izneti nalazi govore u prilog tezi da dečje jaslice, kao i svaka druga institucija, teže da razviju
sopstvenu kulturu, sopstvene kulturne obrasce. Pri tom, sestre jednih jaslica grade i dele tu kulturu,
a deca su izložena toj kulturi preko sestre. Činjenica da nosioci i prenosioci datih kulturnih obrazaca
njih nisu uvek svesni ne umanjuje snagu njihovog delovanja, već samo još više naglašava potrebu
istraživanja i otkrivanja smisaonih značenja govorne situacije koja se gradi u jednoj vaspitno-
obrazovnoj instituciji.
Ovaj rad predstavlja prikaz dela rezultata do kojih je autor došao u okviru obimnijeg istraživanja
izvršenog u okviru rada na doktorskoj tezi o temi: "Go v o r odraslih kao sredstvo socijalizacije
dece ranog uzrasta u institucionalnom kontekstu", odbranjenoj na Filozofskom fakultetu u
Beogradu decembra 2005.
Literatura:
• Babić, N. (1989): Govor odgajatelja i dječje aktivnosti, Zagreb: Školske novine.
• Colić, V. (2005): Govor odraslih kao sredstvo socijalizacije dece ranog uzrasta u
institucionalnom kontekstu, Beograd: doktorska teza, odbranjena na Filozofskom fakultetu u
Beogradu, decembra 2005.
• Grupa autora (1987): Govor u predškolskoj ustanovi, Beograd: Zavod za udžbenike i
nastavna sredstva.
• Medouz, S., Kešdan, A. (2000): Kako pomoći deci da uče, Beograd: Zavod za udžbenike i
nastavna sredstva.
• Miljak, A. (1986): Interakcija i komunikacija djece u drugoj i trećoj godini života u odgojnoj
grupi, Zagreb: Institut za pedagoška istraživanja, Filozofski fakultet.
• Ninio, A., Snow, C. E. (1996): Pragmatic Development, Westview Press, A Division of
Harper Collins Publichers.
• Ogbu, J. G. (1998): Pedagoška antropologija, Zagreb: Školske novine.
• Pešić, M. i saradnici (1998): Pedagogija u akciji - metodološki priručnik, Beograd: Institut
za pedagogiju i andragogiju.
• Savić, S. (1976): Razvojna psiholingvistika, Novi Sad: Institut za lingvistiku.
• Vigotski, L. (1977): Mišljenje i govor, Beograd: Nolit.