ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ

Ρύπος: Ουσία που εκπέμπεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα ή προκύπτει

από την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας με το οικοσύστημα και
η οποία επιφέρει άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις στην ευεξία και υγεία του
ανθρώπου και όλων των έμβιων οργανισμών
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Προέλευση
Κατάσταση

ΠΗΓΕΣ
Ανθρωπογενείς
Φυσικές

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΡΥΠΩΝ
Υλικά – Φυτά - Ανθρώπινη υγεία – Ζώα -
Ατμόσφαιρα
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Προέλευση
• Πρωτογενείς: Οι ρύποι που εκπέμπονται απευθείας από μία
πηγή π.χ. CO, NO, SO2, HC, σωματίδια

• Δευτερογενείς: Οι ρύποι που σχηματίζονται στην

ατμόσφαιρα από πρωτογενείς ρύπους έπειτα από χημικές
αντιδράσεις π.χ. NO2, O3

Κατάσταση
• Αέριοι

• Υγροί
• ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΟΙ
• Στερεοί
Χημικός τύπος Ονομασία Χαρακτηριστικά
Άχρωμο, διαβρωτικό,
Διοξείδιο του
SO2 χαρακτηριστικής οσμής,
θείου
διαλυτό στο νερό (Η2SO3)
Τριοξείδιο του Ιδιαίτερα διαβρωτικό,
SO3
θείου διαλυτό στο νερό (Η2SO4)
Χαρακτηριστική οσμή
Η2S Υδρόθειο (χαλασμένου αυγού),
ιδιαίτερα δηλητηριώδες
Υποξείδιο του Άχρωμο, σχετικά αδρανές,
Ν2O
αζώτου αέριο γέλιου
Οξείδιο του Άχρωμο, άοσμο,
NO
αζώτου οξειδώνεται από Ο3 και Ο2
Διοξείδιο του Καστανόχρωμο,
NO2
αζώτου χαρακτηριστικής οσμής
Μονοξείδιο του Άχρωμο, άοσμο, άκρως
CO
άνθρακα τοξικό, προκαλεί ασφυξία
Διοξείδιο του Άχρωμο, άοσμο,
CO2
άνθρακα μη τοξικό
Γαλαζωπό,
Ο3 Όζον χαρακτηριστικής οσμής,
ισχυρά δραστικό
Άχρωμο, άοσμο, σχετικά
CH4 Μεθάνιο
αδρανές
Πλήθος ενώσεων
Σχετικά μικρή τοξικότητα.
HC Υδρογονάνθρακες
Σημαντικό ρόλο στην
ατμοσφαιρική χημεία
Πλήθος – Υγρά και στερεά
Σωματίδια
διαμέτρου <10 μm
ΠΗΓΕΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ
Α) ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ
¾ Αστικές & Βιομηχανικές πηγές
¾ Αγροτικές & Γεωργικές πηγές

Β) ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
L
Φυσικές πηγές: Παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό των
εκπεμπόμενων αερίων ρύπων και δεν οδηγούν σε υψηλές
συγκεντρώσεις ρύπων (ελάχιστες εξαιρέσεις).

Ανθρωπογενείς πηγές: Παράγουν μικρότερο ποσοστό των

εκπεμπόμενων αερίων ρύπων και οδηγούν σε υψηλές
συγκεντρώσεις ρύπων (ατμοσφαιρικά επεισόδια).
Ανθρωπογενείς πηγές:
Κύριες υπεύθυνες για περιβαλλοντικά προβλήματα!!

ΓΙΑΤΙ ?

ƒΑνατροπή της φυσικής ισορροπίας

ƒΑυξημένες συγκεντρώσεις ρύπων σε μικρές γεωγραφικές
περιοχές
ÆΑνάμειξη με ήδη επιβεβαρυμένο αέρα
ÆΧημικοί μετασχηματισμοί
ƒΕκπομπή μη φυσικών ρύπων
‰ Αστικές & Βιομηχανικές πηγές
 Παραγωγή ενέργειας
CO, CO2, SO2, NOx, HC, VOCs,
σωματίδια (τέφρα, βαρέα μέταλλα)
 Βιομηχανικές μονάδες
πλήθος αερίων ρύπων, σωματίδια
 Μεταφορές
CO, CO2, SO2, NOx, HC, VOCs
 Διαδικασίες καύσεων Πτολεμαϊδα 2006
Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα, http://www.rwf.gr/
CO, CO2, SO2, NOx, HC, VOCs,
σωματίδια
 Απορρίμματα
CO, CO2, H2S, NH3, CH4,
σωματίδια
 Κατασκευαστικά έργα
CO, CO2, NOx, HC, VOCs,
σωματίδια, σκόνη
‰ Γεωργικές & Αγροτικές πηγές
Εκπομπές σκόνης

Καύσεις για εκχέρσωση γης &

καύση αγροτικών αποβλήτων
CO, CO2, SO2, HC, σωματίδια
Εκπομπές εδαφών Εκπομπή σκόνης από καλλιέργεια γης
Αζωτούχα οξείδια Photo taken by Robert Laird
Ψεκασμοί με αεροπλάνα

 Αποσύνθεση αποβλήτων
NH3, CH4 , ατμοί

Γεωργικές καύσεις
http://www.efi.fi/fine/images/finland/fire4.jpg
 Συγκέντρωση CO2 από καύση βιομάζας
http://www-airs.jpl.nasa.gov/News/AIRSUpdates/20060403/TroposphericCO/
η ρρ μμ
ορα Χρήση
Διάθεση
φορές καυσίμων σε
απορριμμάτων Διάφορα
χανική επεξεργασία
στάσιμες
2% 7%
η καυσίμων σεπηγές
στάσιμες πηγές
29%

Βιομηχανική
επεξεργασία Μεταφορές
16% 46%

Κατανομή των ανθρωπογενών πηγών

‰ Φυσικές πηγές
 Αποσάθρωση από ανέμους
τέφρα, ίχνη από βαρέα μέταλλα
 Πυρκαγιές δασών
CO, CO2, SO2, NOx, HC, καπνός
 Ηφαιστειακές εκρήξεις
σωματίδια, CO2, SO2, άλλα αέρια
 Βιογενείς εκπομπές
HC, CH4, NH3, γύρη, σπόροι Αμμοθύελλα, 27/4/2005: Al Asad, Iraq
Θαλάσσια σταγονίδια–Εξάτμιση DoD photo by Corporal Alicia M. Garcia,
U.S. Marine Corps.
αλατούχα σωματίδια, ιχνοστοιχεία
 Μικροβιακές διεργασίες εδαφών
H2S, CH4, NH3, NO
Αποσύνθεση οργανικής ύλης
H2S, CH4, NH3
Κεραυνοί
NO
30/1/2006: Augustine volcano, Alaska
AVO/USGS
Αμμοθύελλα από την έρημο Σαχάρα
NASA:SeaWiFS satellite, Feb. 28, 2000

Πυρκαγιές δασών: Σάμος 2000

European Space Agency (ESA)
 ο του άνθρακα 48
ου θείουΠτητικές οργανικές 16
ενώσεις Οξείδια του αζώτου
15% 16%

Αιωρούμενα
σωματίδια
5%
Οξείδια του θείου Μονοξείδιο του
16% άνθρακα
48%
Κατανομή των ανθρωπογενών αέριων ρύπων που εκπέμπονται στην
ατμόσφαιρα

Η τάση των εκπομπών του SO2 και των NOxστις χώρες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης
Επιπτώσεις ρύπων
Υλικά
- Διάβρωση
- Κηλίδες
- Αποχρωματισμός
- Εξασθένιση ινών
Καταστροφή ιστορικών &
σύγχρονων κτιρίων,
μνημείων

Όξινη βροχή
Μείωση pH λόγω διάλυσης
ενώσεων του θείου και το
αζώτου στα σταγονίδια Διακοσμητικό:1908 (αριστερά), 1968 (δεξιά)
Herten Castle, Germany.
Westfalisches Amt Fur denkmalpflege, Munster
Φυτά
-Βιοχημικές μεταβολές
-Ανάπτυξη
-Μάρανση
-Νέκρωση

Όξινη βροχή
Εναπόθεση ρύπων

Αριστερά: Επίδραση όζοντος σε φυτό Δεξιά:

Κανονικό φυτό
Photo courtesy of Gene Daniels/U.S. EPA
Ανθρώπινη υγεία Ζώα
Ατυχήματα
Αναπνοή
Χρόνια έκθεση Εναπόθεση ρύπων
-Ασθένειες αναπνευστικού συστήματος (F, Pb, βαρέα μέταλλα)
-Καρδιο-αγγειολογικές ασθένειες
-Ερεθισμός σε μάτια, μύτη, λαιμό
-Επιδείνωση υπάρχουσας ασθένειας
-Δημιουργία κακοηθών όγκων
CO: ανωμαλίες της όρασης, κακή εκτίμηση χώρου και χρόνου, αναισθησία,
θάνατος.
SO2: Αναπνευστικό σύστημα, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με υψηλές
συγκεντρώσεις αιωρουμένων σωματιδίων
HC: Kαρκινογόνο δράση.
O3: Eξαιρετικά τοξικό, ζάλη, εμετούς κ.ά
Ατμόσφαιρα
-Μείωση ορατότητας
-Ενεργειακό ισοζύγιο
-Σχηματισμός ομίχλης και υετού
-Όξινη βροχή Μείωση ορατότητας
Kuala Lumpur, Malaysia, 11/08/2005
-Μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος
-Κλιματικές αλλαγές

Σχηματισμός όξινης βροχής

Μετρήσεις ολικού Ο3 στη Θεσσαλονίκη
Συγκέντρωση ρύπων

Κατά βάρος: Μάζα ρύπου ανά μονάδα όγκου αέρα Æ μg/m3

Κατ΄όγκο: Όγκος ρύπου ανά όγκους αέρα Æ

ppm: μέρη στο εκατομμύριο - Όγκος ρύπου/106 όγκους αέρα

ppb: μέρη στο δισεκατομμύριο - Όγκος ρύπου/ 109 όγκους αέρα
CV(ppb) = 103CV(ppm)
Σχέση μονάδων συγκέντρωσης κατά βάρος και κατ΄ όγκο

CV
⋅ P ⋅ MB
C =
m

R⋅ T
Cm: Συγκέντρωση κ.β., CV: Συγκέντρωση κ.ό., P: Πίεση σε atm
MB: Mοριακό βάρος ρύπου, T: Θερμοκρασία σε K
R: Παγκόσμια σταθερά αερίων, 8.206·10-5 m3 atm K-1 mol-1
 Μετατροπές μονάδων πίεσης

!!! Αν η πίεση εφράζεται σε mbar μπορεί να χρησιμοποιηθεί

και η παρακάτω σχέση:

C V
⋅ 100 ⋅ P ⋅ MB
C =
m

8.314 ⋅ T
Ασκήσεις:
1. Να βρεθεί η συγκέντρωση κ.β. 1 ppm SO2 όταν η πίεση είναι
1013.25 mbar και η θερμοκρασία 25ºC.
2. Να βρεθεί η συγκέντρωση κ.ό. 1800 μg/m3 ΝO όταν η πίεση
είναι 1013.25 mbar και η θερμοκρασία 25ºC.
3. Αν το όριο επιφυλακής για το Ο3 είναι 180 μg/m3 ,να βρεθεί
αν συγκέντρωση Ο3= 100 ppb ξεπερνά αυτό το όριο (P=0.98
atm, και T= 300 K)
4. Αν το όριο επιφυλακής για το SΟ2 είναι 350 μg/m3, να
βρεθεί η αντίστοιχη συγκέντρωση κ.ό. για τις παρακάτω
συνθήκες:
i) P= 990 mbar και θ=5ºC
ii) P= 1030 mbar και θ=40ºC

ΑΒS=32, ABO=16, ABN=14, R=8.206 *10-5 m3atmK-1mol-1

 1. Cv = 1 ppm SO2 Λύση
P=1013.25 mbar = 1 atm CV ⋅ P ⋅ MB
C =
m
θ=25οC Æ R⋅T
T=273+25=298 K 1ppm⋅1atm⋅ 64
MB(SO2)=64 Cm =
Cm = ? 8.206⋅10−5 m3atmK−1mol−1 ⋅ 298K
Cm = 2617μg / m3

2. Cm = 1800 μg/m3 NO Λύση

P=1013.25 mbar = 1 atm
C v ⋅ P ⋅ MB Cm ⋅ R ⋅ T
θ=25οC Æ C =
m
⇔C =
v

R ⋅T P ⋅ MB
T=273+25=298 K
1800μgm−3 ⋅ 8.206⋅10−5 m3atmK−1mol−1 ⋅ 298K
MB(NO)=30 C =
v

1atm⋅ 30
Cv = ?
C v =1.47 ppm=1470ppb
3. Cv = 100 ppb O3 Λύση
P= 0.98 atm C v
⋅ P ⋅ MB
T= 300 K
C =
m

R ⋅T
MB(O3)=48
100⋅10−3 ppm⋅ 0.98atm⋅ 48
O.E. O3 = 180 μg/m3 C =
m

8.206⋅10−5 m3atmK−1mol−1 ⋅ 300K

Cm =191.1μg / m3
Cm > O.E.
4. O.E. SO2 = 350 μg/m3 Æ Cm = 350 μg/m3
Cv = ?
i) P= 990 mbar, θ= 5 °CÆ T=278 K
ii) P= 1030 mbar, θ= 40 °CÆ T=313 K
MB(SO2)=64

Λύση
C V
⋅ 100 ⋅ P ⋅ MB C m
⋅ 8.314⋅ T
C =
m
⇔C =
V

8.314⋅ T 100⋅ P ⋅ MB

i) C m
⋅ 8.314⋅ T 350⋅ 8.314⋅ 278
C =
V
⇔C =
V
ppm ⇔
100⋅ P ⋅ MBSO2 100⋅ 990⋅ 64
⇔ CV = 0.128 ppm ⇔ CV = 128 ppb
C m
⋅ 8.314⋅ T 350⋅ 8.314⋅ 313
ii) C =
V
⇔C =
V
ppm ⇔
100⋅ P ⋅ MBSO2 100⋅ 1030⋅ 64
⇔ CV = 0.138 ppm ⇔ CV = 138 ppb
Ατμοσφαιρικοί Ρύποι
•Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)

•Οξείδια του αζώτου (NO2, NO)

• Όζον (Ο3)

• Αιωρούμενα σωματίδια

•Διοξείδιο του θείου (SO2),

σουλφίδια
Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)
•Υπεύθυνο για τις περισσότερες χημικές δηλητηριάσεις
Φυσικές και χημικές ιδιότητες
Μη ερεθιστικό, άχρωμο, άγευστο και άοσμο αέριο
Βλάβες λόγω στέρησης του οργανισμού από το οξυγόνο
Πηγές
Ατελής καύση οργανικής ύλης, απελευθέρωση από εξατμίσεις, καμινάδες,
θερμάστρες
Μεταφορές Æ 77% των εκπομπών εξωτερικών χώρων
Βιομηχανικές διαδικασίες Æ επιφανειακές πηγές, (7%), καύσεις ορυκτών
καυσίμων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (5%)
Άλλες πηγές Æ11%
Επίπεδα συγκέντρωσης - Έκθεση
Μεγαλύτερη έκθεση του ανθρώπου από τον καπνό του τσιγάρου. Μεγαλύτερη
έκθεση τον χειμώνα
Τεράστιες ποσότητες από πυρκαγιές δασών
Υψηλά επίπεδα σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές με μεγάλη
κυκλοφοριακή συμφόρηση.
 Αναλογία μίγματος CO σε διάφορες περιοχές

Συγκέντρωση
Τοποθεσία
CO (ppm)
Αστική λεωφόρος, μποτιλιαρισμένη κυκλοφορία > 44
Καπνός τσιγάρου σε εσωτερικό κλειστού > 87
αυτοκινήτου
Εσωτερικός, μη αεριζόμενος χώρος > 100
στάθμευσης
Τούνελ με έντονη κυκλοφορία >200 (μέγιστη
ωριαία)
Περιοχή χωρίς καπνό τσιγάρου < 20 – 50
Ορισμένα επαγγέλματα > 100
Επιπτώσεις στην υγεία
Έκθεση: Πονοκέφαλος, ζάλη, υπνηλία, ναυτία
Μέτρια έκθεση: επιδράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα (αδυναμία
προσοχής και συγκέντρωσης π.χ. ικανότητα μάθησης, δυσκολία
πραγματοποίησης σύνθετων νευρολογικών δραστηριοτήτων π.χ. οδήγηση).
Μεγαλύτερη έκθεση: εμετός, λιποθυμία, κώμα ή ακόμα και θάνατος

Ευάλωτοι: άτομα με καρδιακές και πνευμονικές δυσλειτουργίες, τα

έμβρυα και τα νήπια, άτομα με χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα, αναιμία

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Μέγιστη ευαισθησία στα τυπικά επίπεδα: άνθρωπος
Οξείδια του αζώτου (NO2, NO)
Ανάφλεξη καύσιμης ύλης
Φωτοχημικές αντιδράσεις στην ατμόσφαιρα

Φυσικές και χημικές ιδιότητες

NO: άχρωμο αέριο, πρόδρομος του τροποσφαιρικού όζοντος και του νιτρικού
οξέος
NO2: κιτρινωπό-καφέ αέριο, πολύ δραστικό χημικό συστατικό
Οξειδωτικό: βιολογικά επιβλαβές, καταλύτης για την παραγωγή όζοντος από
VOCs
Παραγωγή νιτρικού οξέος και όξινων σωματιδίων
Πηγές
NO: μικρόβια στο χώμα και τα φυτά, καύσεις ορυκτών καυσίμων και
βιομαζών, φωτοχημικές αντιδράσεις
NO2: οξείδωση του ΝΟ, καύσεις ορυκτών καυσίμων και βιομαζών, συσκευές
που λειτουργούν με αέριο, θερμάστρες κηροζίνης, ξυλόσομπες, τσιγάρα
Εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εργοστάσια Æ45%
Μεταφορικά μέσα Æ 49%
Επίπεδα συγκέντρωσης - Έκθεση
Μέγιστη έκθεση σε εξωτερικό χώρο: 6:00-9:00 περίπου
Μέγιστα επίπεδα συγκέντρωσης σε αστικές περιοχές εκατοντάδες φορές
μεγαλύτερα σε σχέση με εξοχικές περιοχές
Έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις για μικρά χρονικά διαστήματα πιο
επικίνδυνη από την μακροχρόνια έκθεση σε σταθερές χαμηλότερες
συγκεντρώσεις
1996-2004: 22-45% του αστικού πληθυσμού εκτεθειμένο σε συγκεντρώσεις
υψηλότερες του Ευρωπαϊκού ορίου προστασίας της ανθρώπινης υγείας (40
mg/m3 NO2 – μέση ετήσια τιμή)
Ρύπανση εσωτερικών χώρων: σημαντική πηγή έκθεσης
Αναλογία μίγματος NOx σε διάφορες περιοχές
Συγκέντρωση NOx
Τοποθεσία
(ppm)
Απόμερη περιοχή 0.001
Κατοικημένη απόκεντρη περιοχή 0.01
Ετήσιος μέσος όρος (Αστικές περιοχές) 0.029
Ωριαίες Τιμές (Αστικές περιοχές) 0.06-0.5
Επιπτώσεις στην υγεία
ΝΟ2: βλάβη στα ευαίσθητα κύτταρα που περιβάλλουν τους πνεύμονες,
πρόκληση φλεγμονής Æ πνευμονικό οίδημα, θάνατος
Μελέτες σε ζώα: μακροχρόνια έκθεση σε χαμηλές συγκεντρώσεις Æ
αλλαγές στη δομή και στη λειτουργία των πνευμόνων
Μεγαλύτερο ποσοστό αναπνευστικών λοιμώξεων σε παιδιά που ζουν σε
σπίτια με σόμπες αερίου

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Σοβαρές οικολογικές συνέπειες κυρίως λόγω του νιτρικού οξέως
Μετασχηματισμός των ΝΟx σε σχετικά μικρές χρονικές κλίμακες Æ
επιπτώσεις σε μικρές ως μεσαίες αποστάσεις από την πηγή εκπομπής
Όξινση των υδάτων Æ αρνητικές συνέπειες στο πληθυσμό των ψαριών
και των άλλων ειδών.
Όξινη βροχή Æ μείωση των δασικών εκτάσεων σε διάφορες περιοχές
Απορροή αζωτούχων λιπασμάτων, λύματα, εναπόθεση Æ παραγωγή
ανεπιθύμητων φυτών και οργανισμών στις εκβολές και παραθαλάσσιες
περιοχές
Όζον
Κύριο συστατικό της φωτοχημικής αιθαλομίχλης
Φυσικές και χημικές ιδιότητες
Σχηματισμός στην ατμόσφαιρα από τη χημική αντίδραση πτητικών
οργανικών ενώσεων (VOCs) με το ΝΟ2, παρουσία ηλιακού φωτός
(φωτοχημική αντίδραση)
Οξειδωτικό, τοξικά αποτελέσματα Æ αλυσιδωτές αντιδράσεις και διατάραξη
βασικών δομών στα κύτταρα
Πηγές
Μη πρωτογενής εκπομπή από πηγή
Παραγωγή στην ατμόσφαιρα Æ χημική αντίδραση του Ο με Ο2
Μείωση εκπομπών πρόδρομων ενώσεων Æ 36% στην ΕΕ-15 (1990-2004)
Επίπεδα συγκέντρωσης - Έκθεση
Χαμηλότερα επίπεδα: ανατολή Υψηλότερα επίπεδα: μεσημέρι και νωρίς το
απόγευμα -Υψηλότερα επίπεδα στις περιαστικές περιοχές
Περιοχές με τις χειρότερες συνθήκες Æ Συνδυασμός τεράστιων εκπομπών
από πρόδρομες ενώσεις και ζεστού και ηλιόλουστου κλίματος
Προέλευση πρόδρομων ενώσεων από διαφορετικές πηγές Æ δυσκολίες στον
έλεγχό τους.
1996-2004: 13-60% του αστικού πληθυσμού στην Ευρώπη εκτεθειμένο σε
συγκεντρώσεις όζοντος υψηλότερες του Ευρωπαϊκού ορίου προστασίας της
ανθρώπινης υγείας (120 mg/m3 O3 – μέγιστη τιμή οκταώρου, ως 25
υπερβάσεις το χρόνο)

Πηγές Οξειδωτικών Προδρόμων

Ποσοστό Εκπομπών
Πηγές
Πρόδρομων Ενώσεων
Μεταφορικά μέσα 39
Στάσιμες πηγές καύσης 32
Βιομηχανικές δραστηριότητες 22
Μη βιομηχανική χρήση οργανικών 4
διαλυτών
Άλλες πηγές 3
Επιπτώσεις στην υγεία
Συμπτώματα από την έκθεση σε υψηλά επίπεδα όζοντος: πόνος στο στήθος,
βήχα, άσθμα, πνευμονική και ρινική συμφόρηση, ερεθισμό στα μάτια και τη
μύτη
Πρώιμη γήρανση των πνευμόνων, κρούσματα άσθματος, καρδιακή
δυσλειτουργία, μείωση της αεροβικής ικανότητας, διαταραχή στο κεντρικό
νευρικό σύστημα, στο συκώτι, στο αίμα και στο ενδοκρινικό σύστημα.
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Σημαντικές ζημιές στις καλλιέργειες και τα δάση
Απώλειες στη σοδειά βασικών καλλιεργειών (σόγια, φιστίκια, καλαμπόκι και
σιτάρι) συχνά ξεπερνούν το 10%, απώλειες στις ντομάτες και τα φασόλια είναι
μεγαλύτερες από 20% Æ οικονομικές απώλειες μερικών δισεκατομμυρίων
δολαρίων τον χρόνο.
Δέντρα του δάσους: τραυματισμός και πρόωρη πτώση των φύλλων, μειωμένη
ικανότητα φωτοσύνθεσης, περιορισμένη ανάπτυξη καθώς και αύξηση της
προσβολής από σκαθάρια.
Επίδραση στη λειτουργία οργανισμών και οικοσυστημάτων
Βλάβες σε υλικά
Διοξείδιο του θείου, σουλφίδια

Υπεύθυνα για πολλά από τα χειρότερα επεισόδια αέριας ρύπανσης

Απολυμαντικό για τα σταφύλια και τα βαρέλια του κρασιού
Συντηρητικό, αποχρωματιστικό και εμποτιστικό σταφυλιών, βερίκοκων και
άλλων φρούτων και λαχανικών
Φυσικές και χημικές ιδιότητες
SO2: άχρωμο αέριο, έντονη ερεθιστική οσμή σε υψηλές συγκεντρώσεις
Αντίδραση με οξειδωτικά ή σωματίδια, σχηματίζοντας σουλφίδια και όξινα
σωματίδια του θείου (πιο επικίνδυνα από το αρχικό SO2).
Πηγές
Καύσεις ορυκτών καυσίμων και επεξεργασία ορυκτών μεταλλευμάτων,
οξείδωση των διμεθυλοσουλφίδιων, ηφαιστειακές εκπομπές και εκπομπές της
χημικής βιομηχανίας.
Απελευθέρωση SΟ2 στην ατμόσφαιρα από τη χημική αντίδραση των (CH3)2S
και H2S.
Καύσεις Æ 85% των εκπομπών
Μέσα μεταφοράς Æ 7% των εκπομπών
Επίπεδα συγκέντρωσης - Έκθεση
Μεγαλύτερη έκθεση: γειτονιά των εγκαταστάσεων παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας που καίνε λιγνίτη ή μαζούτ και των μη σιδηρούχων
χυτηρίων
Σημαντική απόσταση για την ανθρώπινη έκθεση: ~25 km από
εγκατάσταση ή από το εργοστάσιο.
Μείωση εκπομπών κατά τις τελευταίες δεκαετίες - Εγκατάσταση
συστήματος αποθείωσης των απαερίων στις εγκαταστάσεις παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας με κάρβουνο και μείωση της περιεκτικότητας του S
στα καύσιμα
Aστικές περιοχές: 10πλασιες συγκεντρώσεις από απομακρυσμένες
περιοχές
Βιομηχανικές πηγές με ανεπαρκείς ελέγχους: 1000 φορές μεγαλύτερες
1996-2004: μείωση κάτω του 1% του ποσοστού του αστικού πληθυσμού
στην Ευρώπη που ήταν εκτεθειμένο σε συγκεντρώσεις υψηλότερες του
Ευρωπαϊκού ορίου προστασίας της ανθρώπινης υγείας (125 mg/m3 SO2 –
μέση ημερήσια τιμή, όχι περισσότερες από 3 υπερβάσεις το χρόνο)
Αναλογία μίγματος SO2 σε διάφορες περιοχές

Τοποθεσία Συγκέντρωση (ppm)

Απομακρυσμένες περιοχές <0.004
Αστικές περιοχές με ρύπανση >0.03
Κοντά σε μεγάλες βιομηχανικές πηγές 0.40
(ημερήσια μ.τ.)
Κοντά σε μεγάλες βιομηχανικές πηγές 1.4
(τρίωρη μ.τ.)
Κοντά σε μεγάλες βιομηχανικές πηγές 2.3
(ωριαία μ.τ.)
Επιπτώσεις στην υγεία
Bραχυπρόθεσμη έκθεση: Συστολή των αναπνευστικών αγγείων στους
ασθματικούς αλλά και σε όσους έχουν ευαισθησία.
Μακροχρόνια έκθεση: Στένωση στην τραχεία, παρόμοια με την χρόνια
βρογχίτιδα. Παιδιά από περιοχές με περισσότερους ρύπους: περισσότερα
περιστατικά με βήχα, βρογχίτιδα και λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού
Σχηματισμός επικίνδυνων όξινων θειϊκών σωματιδίων από σωματίδια και SO2
που εισπνέονται βαθύτερα στους πνεύμονες
Παρουσία ομίχλης: μετατροπή του SO2 σε όξινα θειικά αερολύματα
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
•Αποχρωματισμός φυτών και ζημιές στο φύλλωμά τους
•Μετατροπή σε θειϊκό οξύ και εναπόθεση ως όξινη βροχή, χιόνι και σωματίδια.
Μετασχηματισμός σε διάστημα μερικών ημερών Æ Μεταφορά χιλιάδες
χιλιόμετρα μακριά από την πηγή εκπομπής
Λίμνες: αύξηση της όξυνσης των νερών - Δασικές περιοχές
Πιθανός επηρεασμός του ισοζυγίου στο έδαφος, της σύσταση της ατμόσφαιρας,
του τοπικού κλίματος, της ισορροπίας της χλωρίδας και της πανίδας.
Διάβρωση χάλυβα και άλλων μετάλλων, διάσπαση προστατευτικών
επιστρωμάτων, φθορά οικοδομικών υλικών, υποβάθμιση ποιότητας χαρτιού,
δερμάτινων ειδών, και έργων και μνημείων
•Αιωρούμενα σωματίδια: Ουσίες που περιέχονται στον
ατμοσφαιρικό αέρα σαν διακριτά σωματίδια σε υγρή ή στερεή
μορφή
Αιωρούμενα σωματίδια: Από τους πιο επικίνδυνους ρύπους
•Περιέχουν καρκινογόνες ουσίες (αμίαντος, καπνός)
•Επιδείνωση βλαβερών συνεπειών άλλων αέριων ρύπων

Pb: Αντικροτικό στα καύσιμα. Μείωση συγκεντρώσεων λόγω

χρήσης αμόλυβδης βενζίνης

Κατώτερη τροπόσφαιρα: Περιέχει το μεγαλύτερο μέρος της

μάζας αιωρούμενων σωματιδίων (1-2 τάξεις μεγέθους
μεγαλύτερες από ανώτερη)
Αιτία: Πηγές εκπομπής κοντά στο έδαφος & μικρός σχετικά
χρόνος παραμονής στην ατμόσφαιρα
Βελτίωση ορατότητας μετά τα 1-2 km της ατμόσφαιρας
Dust from Africa's Saharan Desert lingers in high altitudes as it crosses the Atlantic
Ocean. This picture was taken from an aircraft northeast of Barbados in 2006.
Cumulus clouds can be seen poking through the tops of the dust layer, which is seen
as a milky white haze. Credit: NOAA
Φυσικές και χημικές ιδιότητες
Πλήθος διαφορετικών σωματιδίων με διαφορετικές ιδιότητες
Επικινδυνότητα: Εξάρτηση από σύσταση και διάμετρο
σωματιδίων δ
PM10 Æ δ<10 μm PM2.5 Æ δ<2.5 μm
PM2.5
Πηγές καύσης, χημικός μετασχηματισμός αερίων ρύπων
Πιο επικίνδυνα από τα μεγαλύτερα
•Βαθύτερη διείσδυση και εγκατάσταση στους πνεύμονες
•Για συγκεκριμένο βάρος σωματιδίων παρέχουν μεγαλύτερη συνολικά
επιφάνεια για την πραγματοποίηση χημικών αντιδράσεων
•Παραμονή στον αέρα για εβδομάδες ή μήνες και μεταφορά σε
μεγάλες αποστάσεις
PM10
Μεταλλεύματα, κατασκευαστικές δραστηριότητες, πυρκαγιές και
ατμοσφαιρική σκόνη.
Γρηγορότερη εναπόθεσηÆ κίνδυνος κυρίως κοντά στην πηγή
TSP: ολικά αιωρούμενα σωματίδια (total suspended particulates)
0.001-500 μm
Χημική σύσταση: Σημαντικό χαρακτηριστικό
ƒΕπίδραση των ρυπαντών στην ανθρώπινη υγεία ανάλογα με τη χημική τους
συμπεριφορά και ιδιότητες
ƒΑναγνώριση της πηγής των αερολυμάτων από τη χημική τους σύσταση

Κατανομή μάζας των κυριοτέρων συστατικών

των αιωρουμένων σωματιδίων
 Πηγές
Πηγές εκπομπών αιωρούμενων σωματιδίων
Ποσοστό στις συνολικές
Πηγές
εκπομπές
Βιομηχανικές δραστηριότητες 38
Στάσιμες πηγές καύσης 25
Μέσα μεταφοράς 20
Άλλες πηγές 17

1990–2004: Μείωση κατά 45% των συνολικών εκπομπών

μικροσκοπικών σωματιδίων στην ΕΕ-15.
Αιτίες:
ƒΜείωση των εκπομπών των δευτερογενών προδρόμων των
σωματιδίων
ƒΜείωση των πρωτογενών εκπομπών των PM10 από την ενεργειακή
βιομηχανία
Διαχρονική μεταβολή των εκπομπών πρωτογενών και δευτερογενών
μικροσκοπικών σωματιδίων στην ΕΕ-15 κατά την περίοδο 1990-
2004
Επίπεδα συγκέντρωσης - Έκθεση
Παιδιά: η πιο ευαίσθητη ομάδα του πληθυσμού
Βαθύτερη διείσδυση, περισσότερος χρόνο σε εξωτερικούς χώρους
Μεγαλύτερη έκθεση: Αστικές περιοχές και γύρω από σημειακές πηγές
ρύπανσης - Παραβιάσεις των ορίων ασφαλείας παγκοσμίως
1997-2004: 23-45% του αστικού πληθυσμού στην Ευρώπη εκτεθειμένο σε
συγκεντρώσεις PM10 υψηλότερες του Ευρωπαϊκού ορίου προστασίας της
ανθρώπινης υγείας (50 μg/m3 PM10 – μέση ημερήσια τιμή, όχι περισσότερες
από 35 υπερβάσεις το χρόνο)
Επιπτώσεις στην υγεία
•Επιδείνωση της βρογχίτιδας σε ενήλικες και παιδιά
•Διαφοροποίηση στη λειτουργία των πνευμόνων σε μικρά παιδιά
•Αιφνίδιος θάνατος σε ηλικιωμένους
•Προβλήματα σε ασθματικούς και σε ανθρώπους με αλλεργίες
Βραχυπρόθεσμα: Ποικιλία και συχνότητα των συμπτωμάτων αυξάνουν με την
αύξηση των αιωρούμενων σωματιδίων.
Μακροπρόθεσμα: Βλάβη στους πνευμονικούς ιστούς οδηγώντας σε χρόνια
αναπνευστική πάθηση, καρκίνο, πρόωρη ασθένεια και θάνατο.
Αιωρούμενα σωματίδια από βιομηχανικές πηγές, κυρίως κοντά σε χυτήρια,
συνεισφέρουν στον υψηλό ρυθμό εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
¾Απορροφούν και διαχέουν την ορατή ακτινοβολία περιορίζοντας
την ορατότητα της ατμόσφαιρας και συμβάλλοντας αρνητικά στο
φαινόμενο του θερμοκηπίου.
¾Χρησιμεύουν σαν πυρήνες συμπύκνωσης για την δημιουργία
νεφών.
¾Έχουν σημαντικό ρόλο σε χημικές αντιδράσεις.
¾Τα σωματίδια ρυπαίνουν (λερώνουν) τα υφάσματα, τα κτίρια και
τα αγάλματα, και προκαλούν ζημιές στα κτίρια και τα υλικά.
¾Όξινα σωματίδια
Προέλευση: Μετατροπή των αέριων εκπομπών του SO2 και του
NO
Απομάκρυνση από την ατμόσφαιρα μέσω υγρής (όξινη βροχή,
χιόνι) ή ξηρής (σωματίδια) εναπόθεσης
Αλλαγή στην χημεία των γλυκών νερών, αφαίρεση μετάλλων από
το έδαφος, καταστροφή των δασών.
Χωρικές & Χρονικές Κλίμακες Διασποράς
Αιτία διασποράς: Κινήσεις του αέρα (ατμοσφαιρικών μαζών)
Ποικιλία χωρικών και χρονικών διαστάσεων
Κλίμακες ατμοσφαιρικών φαινομένων
1. Μικροκλίμακα 0 - 1 km , Δευτερόλεπτα ως 1 ώρα
Πολύπλοκη ροή. Εξάρτηση ροής από τα λεπτομερή χαρακτηριστικά της
επιφάνειας. Υδροδυναμικά φαινόμενα κυρίως.
Διάτμηση ανέμου, τύρβη, κατώρευμα λόγω λόφων, κτιρίων, ανεμοθύελλες,
ανεμοστρόβιλοι
2. Μεσοκλίμακα 1 – 1000 km, 1 ώρα ως λίγες ημέρες
Εξάρτηση ροής από υδροδυναμικά φαινόμενα και από μέσης κλίμακας
ανομοιογένειες στο ισοζύγιο της ενέργειας (χρήση γης, νερό, στεριά).
Καταιγίδες, συστήματα ξηράς-θάλασσας, βουνού-κοιλάδας, αναταράξεις εν
αιθρία, αστική κυκλοφορία, μέτωπα, τυφώνες
2. Μακροκλίμακα >1000 km, λίγες ημέρες ως μήνα
Εξάρτηση ροής από ανομοιογένειες μεγάλης κλίμακας (συστήματα
ατμοσφαιρικής πίεσης) στο ισοζύγιο της ενέργειας στην επιφάνεια της Γης.
Συνοπτικοί κυκλώνες, γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας, αεροχείμαρροι
(α) Μικροκλίμακα (β) Μεσοκλίμακα (c) Συνοπτική κλίμακα
Χωρικές & Χρονικές Κλίμακες Ατμοσφαιρικής Διασποράς
Τοπική κλίμακα: 0 - 10 km
¾Τυρβώδης διάχυση
¾Μέγιστες συγκεντρώσεις ρύπων
¾Άνεμος: Μεταβλητός, αλλά
ομοιογενής
¾Μικρή σημασία χημικών
μετασχηματισμών
¾Μη σημαντική απόθεση
¾Μεγάλη σημασία έχουν τα
χαρακτηριστικά της πηγής
¾D<1 km Æ τεχνικά στοιχεία
Μέση κλίμακα: 10 - μερικές εκατοντάδες km
¾Τυρβώδης διάχυση
¾Άνεμος: Μη ομοιογενής
¾Μεγαλύτερη σημασία χημικών μετασχηματισμών
¾Μεγαλύτερη σημασία απόθεσης
¾Καλή μείξη ρύπων σε περίπτωση αστάθειας
¾Μπορεί να συσσωρευθούν μεγάλες συγκεντρώσεις
Περιφερειακή κλίμακα:
μερικές εκατοντάδες –
μερικές χιλιάδες km
¾Διάχυση από συνοπτικά
συστήματα καιρού
¾Μεγάλη σημασία χημικών
μετασχηματισμών
¾Μεγάλη σημασία απόθεσης
¾Μεγαλύτερο μέρος μεταφοράς στο
οριακό στρώμα
¾Μεταφορά ρύπων στην ελεύθερη
ατμόσφαιρα από μετωπικές
δραστηριότητες
Παγκόσμια κλίμακα: μερικές χιλιάδες km –
¾Ουσίες με μεγάλο χρόνο ζωής
¾Μείξη σε όλη την τροπόσφαιρα
¾Μικρή μεταφορά προς τους τροπικούς
¾Μέγιστες συγκεντρώσεις 50º Ν
Χαρακτηριστικές χρονικές κλίμακες για την κατακόρυφη μεταφορά των ρύπων
ΑΣΚΗΣΗ 1
Στον πόλεμο του Κόλπου καίγονταν 6000000 βαρέλια πετρελαίου
την ημέρα τυπικής χημικής σύστασης C6H14 και τυπικής
πυκνότητας ρ=660 kg/m3. Πόσο αυξήθηκε η συγκέντρωση CO2
στην ατμόσφαιρα μετά από 6 μήνες συνεχούς καύσης των
πετρελαιοπηγών αν θεωρηθεί ότι δεν υπήρχαν πηγές καταστροφής
του; (1 br=0,26 m3, R e= 6370 km, ABC=12, ABH=1, ABO=16)
Υπόθεση: Το CO2 έφτασε ως την στρατόσφαιρα σε ύψος 25 km
από την επιφάνεια της γης.
Όγκος πετρελαίου/ημέρα
Vπ=6·106 · 0,26 m3= 1,56·106 m3
Μάζα C6H14/ημέρα m
m=ρ· Vπ => m= 660 kg m-3· 1,56·106 m3=> m= 1,0296·109 kg
Kαύση C6H14
C6H14 + 19/2 Ο2 Æ 6 CΟ2 + 7 Η2Ο
1 mol C6H14 δίνει 6 mol CΟ2
MB(C6H14) kg δίνει 6 MB(CΟ2) kg
86 kg C6H14 δίνουν 264 kg CΟ2
1,0296·109 kg C6H14 δίνουν 3,161·109 kg CΟ2
Μάζα CΟ2/ημέρα mCΟ2= 3,161·109 kg
Μάζα CΟ2 σε 6 μήνες ΜCΟ2= 182·3,161·109 kg = 5,75302·1011 kg
Όγκος αέρα που κατέλαβε το CΟ2
Va=4/3 π R3 - 4/3 π Re3 = 4/3 π (Re+25)3 - 4/3 π Re3=
=1,096·1012 km3 - 1,083·1012 km3 = 1,3·1010 km3 = 1,3·1019 m3
Αύξηση συγκέντρωσης CΟ2 ως το ύψος των 25 km
ΔC= ΜCΟ2/ Va=5,75302·1020 μg/1,3·1019 m3
ΔC= 44,254 μg/m3 ή ΔC= 0.025 ppm= 250 ppb
ΑΣΚΗΣΗ 2
Το ετήσιο επιτρεπόμενο όριο για τα σωματίδια είναι 50 μg/m3.
Με κάθε αναπνοή εισπνέουμε 1 lt αέρα. Πόσα γραμμάρια
σωματιδίων εισπνέουμε ετησίως αν ζούμε σε περιβάλλον
αντίστοιχης συγκέντρωσης; Αν τα σωματίδια είναι σφαίρες
διαμέτρου 5 μm και πυκνότητας 1200 kg/m3 ποιoς είναι ο
αριθμός των σωματιδίων που εισπνέουμε σε αυτή την
περίπτωση;
Παραδοχή: Μια εισπνοή ανά 5 δευτερόλεπτα
Cp = 50 μg/m3 = 5·10-5 g/m3
Vb=1lt = 10-3 m3
vb= 1εισπνοή/ 5 sec
dp= 5 μm Æ rp= 2.5 μm =5·10-6 μm
ρp= 1200 kg/m3
i) Mp =?
ii) Np= ?

Λύση
i)
Τy: Δευτερόλεπτα/έτος
Τy= 365 ημέρες x 24 ώρες x 60 λεπτά x 60 δευτερόλεπτά Æ Τy= 31536000 sec
Ny: Αριθμός εισπνοών/έτος
Νy= Τy · vb = 31536000 x 1/5 Æ Νy= 6307200 εισπνοές
Vy: Όγκος εισπνεόμενου αέρα/έτος
Vy= Ny · Vb = 6307200 x 10-3 m3 Æ Vy= 6307.200 m3
Mp: Μάζα σωματιδίων/έτος
Cp= Mp/Vy Æ Mp= Cp·Vy Æ Mp= 5·10-5 g/m3 · 6307.2 m3 Æ Mp= 0.31536 g
ii)
Vp: Όγκος σωματιδίου
Vp= 4/3 π rp3 Æ Vp= 4/3 · 3.14 ·15.625 x 10-18 m3 Æ Vp = 65.42 x 10-18 m3
mp: Μάζα σωματιδίου
ρp= mp/Vp Æ mp= ρp·Vp Æ mp= 1200 kg/m3 · 65.42 x 10-18 m3 Æ
mp= 7.8504 x 10-14 kg Æ mp= 7.8504 x 10-11 g
Np: Αριθμός σωματιδίων/έτος
Np= Mp/mp = 0.31536 g / 7.8504 x 10-11 g Æ Νp= 4.02 x 109 σωματίδια