HARDY-CROSS METODU VE UYGULANMASI

Ağ şebekelerde debi bir noktaya çeşitli yollardan gelebildiği için, şebekenin her hangi bir
borusuna suyun hangi yoldan geldiğini ilk bakışta söyleyebilmek genellikle mümkün
değildir.
Çözümleme açısından komplike bir akım olmasına rağmen, ağ şebekeler için temel
denklemler olan süreklilik ve enerji denklemleri aşağıdaki gibi yazılabilir:

1- Bir birleşim noktasına gelen debi, birleşim noktasından giden debiye eşittir
(SQ=0).
2- Herhangi bir kapalı devre boyunca, aynı yönde hesaplanan yük kayıplarının
cebrik toplamı sıfırdır (SJL = 0).

Ağ şeklindeki şebekeler komplike oldukları için, analitik çözümleri güçtür. Hardy-Cross

pratik bir yöntem olarak adım adım yaklaşım metodunu önermiştir. Bu yöntemin
uygulanma esası aşağıda özetlenmiştir:

1-SQ = 0 şartını sağlayacak biçimde makul bir akım dağılımı seçilir.

2-Her bir boru için, hL = KQn yük kaybı yazılır.
Her bir boru için K değeri sabittir. Her hangi bir boru için, Darcy-Weisbach bağıntısından
J = b(Q2/D5) elde edilebilmektedir. Buna göre, D = Di ve L = Li için, hL =JL = bQ2/D5Li
= KQ2 olacaktır. Buna göre, n = 2 olacaktır.
3-Saat akrebinin dönüş yönündeki yük kayıpları pozitif, diğer yöndekiler negatif alınarak,
kapalı devreler için yük kayıplarının cebrik toplamı hesaplanır (ShL = SKQn). İlk
denemede ShL = 0 çıkması çok şanslı olduğumuzu gösterir. Debiler dengelenirken
yapılan iterasyon sayısı 20 mertebelerinde seyredebilir; ancak bu tamamen şebekenin
biçimine ve seçilen akım dağılımının gerçeğe yakınlığına bağlıdır.
4-Toplam yük kaybının sıfırdan farklı çıkması durumunda (ShL ≠ 0 için), her kapalı
devredeki akım, ∆Q düzeltme debisi ile yeniden düzenlenerek, ShL = SKQn = 0
sağlanmaya çalışılır.

∆Q Düzeltme Debilerinin Hesaplanması:

Her bir boru için yük kaybı, K = bQn/D5 parametresi yardımı ile ve k iterasyon
numarasını, Qk-1 döngü başlangıç debisini ve ∆Qk da k. Döngü sonunda elde edilen
düzeltme debisini belirtmek üzere,

hL = KQn = K(Qk-1+ ∆Qk) = K(Qk-1n + nQk-1 n-1DQk + n(n-1)Qk-1n-2DQk2+. . . . )

şeklinde bir polinom açılımı ile ifade edilebilir.

∆Qk düzeltme debisi, Qk-1 debisine göre küçük bir mertebede ise, ∆Qk içeren terimlerin
1’den büyük üslü terimleri ihmal edilebilir.
İlave olarak, bir kapalı devredeki boruların hepsi için ∆Qk düzeltme debisi değeri eşit
kabul edilirse; __._ denklemi, bir kapalı devrenin tamamı için, şu biçimde yazılabilir:

ShL = SKQn = SKQk-1n + ∆QkSKnQk-1n-1 = 0

Bu durumda, bütün borulardaki yük kayıpları düzeltmeleri aritmetik olarak

toplanacağından, bu denklem ∆Qk düzeltme debisi için çözülürse,

− ∑ KQkn−1 − ∑ hL
∆Q = n −1
=
∑ KnQ k −1 n∑ L
h
Qk −1

, bağıntısı elde edilir.

Darcy-Weisbach bağıntısı için, n=2 olduğundan __._ bağıntısı aşağıdaki biçimi

alacaktır:

− ∑ KQk2−1 − ∑ hL
∆Q = =
∑ 2KQ k −1 2∑ L
h
Qk −1

Dengelenmiş Debilerin Hesaplanması:

Başlangıç debisi Q0, düzeltme debisi ∆Q olarak elde edilen bir boru için, dengelenmiş
debi Q1:

Q1 = Q0+ ∆Q

, ifadesi ile hesaplanır. Benzer şekilde, k. iterasyonun başlangıç debisi Qk-1, düzeltme
debisi ∆Qk ise, bir sonraki k+1. iterasyonda başlangıç debisi olarak kullanılacak olan
dengelenmiş debi Qk:

Qk = Qk-1+ ∆Qk

, ifadesi ile hesaplanacaktır.

Denklem __._’de elde edilen ifadede pay işarete dikkat edilerek cebrik olarak, payda ise
aritmetik olarak toplanmalıdır. İfadedeki (-) işareti, bir kapalı devre boyunca saat akrebi
yönünde yük kaybı fazlalığı var ise, DQk’nın saat akrebi yönündeki Qk-1 iterasyon
başlangıç debilerinden çıkartılacağını ve saat akrebinin zıt yönündeki Qk-1 başlangıç
debilerine de ilave edileceğini göstermektedir.
Örnek 1: Aşağıda görülen şebekede her bir borudan geçen debiyi Hardy-Cross metodu
kullanarak belirleyiniz. K değerleri şekilde verilmiştir.

Q=100lt/s
Q=25lt/s
K=1 B K=4
A D
K=4 K=2
K=3
K=5
E
C Q=50lt/s
Q=25lt/s

Çözüm: Şebeke iki gözden (loop) oluşmaktadır. İlk adımda, bu gözler ve üzerlerindeki
borular adlandırılacaktır:

Adım 1: Şebekenin geometrisi

incelenir; şebekede bulunan gözler ve Q=100lt/s
borular numaralandırılır. Bu işlemler, Q=25lt/s
özellikle büyük şebekelerde hesapları 1 4
B
kolaylaştırmaktadırlar. A D
Örnekteki şebekede iki adet göz (loop) Göz I Göz II
mevcuttur; bunlar ve çevrelerinde 2 6
bulunan toplam altı adet borunun 3
numaralandırılması şekilde 5
gösterilmiştir. E
C Q=50lt/s
Q=25lt/s

Adım 2: Şebekeye giren ve çıkan Q=100lt/s

debiler dikkate alınarak, makul yön ve Q=25lt/s
mertebelerde olacak biçimde boruların
debi değerleri süreklilik prensibi 60 lt/s B 50 lt/s
A D
uyarınca tahmin edilir.
Örnek olarak, A noktasından sisteme 10 lt/s 25 lt/s
giren 100 lt/s şiddetli debi, AB ve AC 40 lt/s
kolları üzerinden sırası ile 60 lt/s ve 40 25 lt/s
lt/s şiddetinde debilere bölünmüştür. C E
noktasında ise, 40 lt/s AB borusundan C Q=50lt/s
ve 10 lt/s BC borusundan olmak üzere Q=25lt/s
toplam 50 lt/s şiddetinde olan giriş
debisi, çekilen 25 lt/s debisi ve CE
borusu üzerinden akıtılan 25 lt/s
şiddetindeki debinin toplamı olan 50
lt/s çıkış debisine eşittir.
Adım 3: Bu aşamanın başlangıcında, şebekeyi oluşturan her bir borunun debisi, akım
yönü ve K sayısı bellidir. Her bir göz (loop) için, borulara ait KQ0n ve KnQ0n-1 değerleri
ve bunların toplamları hesaplanarak DQ düzeltme debileri elde edilir. Darcy-Weisbach
bağıntısı ile çözülecek olan sistemde, bağıntılarda geçen n 2 değerini alacaktır. Buna
göre,

I. Göz için:
AB(1) Borusu: KQ02 = +1x602 = 3600 2KQ0 = 1x2x60 = 120
BC(2) Borusu: KQ02 = +4x102 = 400 2KQ0 = 4x2x10 = 80
AC(3) Borusu (!): KQ02 = -3x402 = -4800 2KQ0 = 3x2x40 = 240
I. Göz Toplamlar: SKQ02 = -800 S2KQ0 = 440
DQI = -800/440 = -1.82 lt/s

II. Göz için:

BD(4) Borusu: KQ02 = +4x502 = 10000 2KQ0 = 4x2x50 = 400
AB(1) Borusu: KQ02 = +2x252 = 3600 2KQ0 = 2x2x25 = 100
AB(1) Borusu: KQ02 = -5x252 = -3125 2KQ0 = 5x2x25 = 250
AB(1) Borusu: KQ02 = -4x102 = -400 2KQ0 = 4x2x10 = 80
II. Göz Toplamlar: SKQ02 = +7725 S2KQ0 = 830
DQII = 7725/830 = 9.31 lt/s

Adım 4: Bulunan düzeltme

debileri, başlangıç debilerine Q=100lt/s
Q=25lt/s
ilave edilir. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta, 61.82 B 40.69
A lt/s D
düzeltme debilerinin
15.69
işaretleridir. DQ1 teriminin 38.18 21.13
negatif işaretli olması, akım lt/s 34.31
yönü pozitif olan, yani akım E
yönü saat ibresi yönünde olan C Q=50lt/s
Q=25lt/s
borulara düzeltme debisinin
eklenmesi, akım yönü negatif
olan borulardan ise çıkartılması
anlamına gelmektedir. Bu
durumun tam tersi olan DQ1
değerinin pozitif çıkmasında ise,
düzeltme debisi akım yönü
pozitif olan borulardan çıkartılır
ve akım yönü negatif olan
borulara eklenir.
Bu şekilde elde edilen
düzeltilmiş debiler şekilde
gösterilmiştir.
Adım 5: Adım 4’te elde edilen düzeltilmiş debiler ile bir sonraki iterasyon
gerçekleştirilir, yani adım 3 ve adım 4, düzeltilmiş debiler ile tekrarlanır. Bu şekilde, DQI
belirtilen bir değerin altına düşene kadar iterasyonlara devam edilir.