1

‫بهراییهك بۆ دیالۆگ‬

‫وهك دهزانین‪ ،‬پهیوهندی نێوان » کارل هاینریش م ارکس ‪Karl Heinrich‬‬

‫‪ «Marx‬و میخایل ئهلێکساندرۆڤیچ باکونین ‪Mikhail Aleksanderovich‬‬
‫‪ «Bakounine‬وهك دوو کهسێتی ناسراوی نێو ب زووتنهوهی سۆشیالیس تی‬
‫و بهدیاریکراوی نیونهتهوهیی یهکهم زۆر دژوار و پڕناکۆکی بوو‪.‬‬

‫ئهم گفتوگۆ خهیاڵکرده‪ ،‬که هیچکات ڕووی نهداوه‪ ،‬یهکهم ج ار له ڕادی ۆ‬

‫)‪(BBC‬ی لهن دهن له ئۆکت ۆبهری ‪ 1962‬لهلیهن» م ۆریس کرانس تۆن‬
‫‪ «Morris Cranston‬بڵوکراتهوه‪ ،‬ههروهها له دێسهمبهری ههمان ساڵدا‬
‫له گۆڤ اری »ئهن ارکی ‪ «Anarchy-‬له لهن دهن چ اپکرا و دوات ر‬
‫وهرگێ ڕدرایه س هر زم انی ئیس پانی و له چهن دین گۆڤ اردا له پ اریس و‬
‫ئهمهریکای باکوور و خواروو بلوکراتهوه‪.‬‬

‫هان دهری وهرگێڕان ی ئهم گفتوگ ۆیه ‪ -‬که بهڕادهیهك مش تومرێکی ه زری‬
‫له خۆگرتووه و کورتییهك له ناکۆکییه هزرییهکانی ئهو دوو کهسێتییه و‬
‫تهنانهت ئاراسته جیاوازهکانی نێو نێونهتهوهیی یهکهم دهخاته ڕوو‪ -‬بۆ‬
‫ئهو نائاگ ابوونه ی ا بهههڵهگهیش تنه دهگهڕێتهوه‪ ،‬که لهنێ و بزاڤ ی‬
‫سۆشیالیس تی کوردس تان و ن اوچهکهدا‪ ،‬لهمهڕ ناکۆکییهک انی نێ و‬
‫نێ ونهتهوهیی یهکهم و جیاوازییهک انی مارکس یزم و ئهن ارکیزم زاڵه‪،‬‬
‫ئهوهش ب ۆ زاڵ ی مارکس یزم‪-‬لێنینی زم وهك ئای دیۆلۆژیایهك و پاگهن دهی‬
‫پ ارت و ڕێکخ راوه چهپهک ان‪ ،‬که ه اوتهریب لهتهك پاگهن ده‬
‫ژاراوییهکانی می دیای دهس هلتداران دی وی ڕاس تهقینهی ناکۆکییهک ان و‬
‫ئاراس ته و بنهماک انی ه زری »ئهنارکیس تی«ی ان ش ێواندووه و ب اڵێکی‬
‫گهورهی نێونهتهوهیی یهکهم‪ ،‬که بزووتنهوهی کرێکاری خ وارووی ئۆروپ ا‬
‫بوو‪ ،‬شێواندووهته دوژمنی چینایهتی خودی کرێکاران و به دژهپڕۆلیتێری‬
‫و وردهبۆرژوازییانهیان ناواندووه‪ .‬ئهمه له کاتێکدا که ئهزموونهکانی‬

‫‪2‬‬
Berayyek bo Dyalog
wek dezanîn, peywendî nêwan " karl hayinrîş MarkisKarl
Heinrich Marx" û mîxayl elêksandrovîç Bakunîn Mikhail
Aleksanderovich Bakounine" wek dû kesêtî nasrawî nêw
bzûtnewey soşyalîstî û bedyarîkrawî nîwneteweyî yekem zor
dijwar û pirrnakokî bû.
em giftugo xeyallkirde, ke hîçkat rûy nedawe, yekem car le radyo
(BiBC)î lenden le oktoberî 1962 lelayen" morîs kraniston Morris
Craniston" bllawkratewe, herweha le dêsemberî heman sallda le
govarî "enarkî -Anarchiy" le lenden çapkra û dwatir wergêrrdraye
ser zmanî îspanî û le çendîn govarda le parîs û emerîkay bakûr
û xwarû blawkratewe.

handerî wergêrranî em giftugoye - ke berradeyek miştumrêkî

hizrî le xogirtuwe û kurtîyek le nakokîye hizrîyekanî ew dû
kesêtîye û tenanet araste cyawazekanî nêw nêwneteweyî
yekem dexate rû- bo ew naagabûne ya behellegeyiştne
degerrêtewe, ke lenêw bzavî soşyalîstî kurdistan û
nawçekeda, lemerr nakokîyekanî nêw nêwneteweyî yekem û
cyawazîyekanî marksîzm û enarkîzm zalle, eweş bo zallî
marksîzm-lênînîzm wek aydyolojyayek û pagendey part û
rêkixrawe çepekan, ke hawterîb letek pagende jarawîyekanî
mîdyay deselatdaran dîwî rasteqîney nakokîyekan û araste û
bnemakanî hizrî "enarkîstî"yan şêwanduwe û ballêkî gewrey
nêwneteweyî yekem, ke bzûtnewey krêkarî xwarûy orupa bû,
şêwanduwete dujimnî çînayetî xudî krêkaran û be djeprrolîtêrî
û wirdeborijwazîyaneyan nawanduwe. eme le katêkda ke
ezmûnekanî

3
‫شۆڕش ی ‪1921 - 1917‬ی ئۆکت ۆبهر و شۆڕش ی ئیس پانیا ‪،1939 – 1936‬‬
‫ئهوهی ان س هلماندووه‪ ،‬که دوژمن ی چین ایهتی چهوس اوان بهگش تی و‬
‫کرێک اران ئهوانهن و ئهوانه ب وون‪ ،‬که لهژێ ر دروش می ب ریقهداری‬
‫ههڵخڕێنهرانهدا دهسهڵتخوازیی خۆیان بهسهر کۆمیتهی کارخانهک ان و‬
‫ئهنج ومهن)س ۆڤیێت(هک انی کرێک اران و س هربازان و دهریاوان ان له‬
‫شۆرش ی ‪1917‬دا س هپاند و له ههنگ اوی دووهم دا کارخانهکانی ان لهژێ ر‬
‫بهڕێ وهبهرایهتی کرێک اران دهرکێش ا و کۆمیتهکانی ان ههڵوهش اندنهوه و‬
‫ئهنجومهنهکانی ان کهن ارهگیرکرد و بهڕێ وهبردنی کۆمهڵگهی ان له‬
‫دهس هڵتی پارتهکهیان دا ک ورتکردهوه‪ ،‬ب ۆ جێبهجێکردن ی ئهم پلن و‬
‫پیلن انهش‪ ،‬دنهدان ی گی انی دهس تهگهری )س کتاریزم( و پڕک ردنهوهی‬
‫زیندانهکان و گولهبارانی به کۆمهڵی شۆڕشگێڕه پێشهنگهکانی ش ۆرش و‬
‫دروستکردنی دهزگهکانی سیخوڕی و تۆقان دن‪ ،‬پێویس تی بێچهن دوچوونی‬
‫ئهو سهرکوته بوون‪.‬‬

‫س هرکوتی شۆڕش ی ئۆکت ۆبهری ‪ 1917‬له ڕوس یه لهلیهن سۆشیالیس ته‬

‫دهس هلتخوازهکانهوه‪ ،‬تهنی ا به کوش تن و ڕاون انی سۆشیالیس ته‬
‫دژهس هروهرهکان ‪ -‬کۆمهڵک وژی ڕاپهڕی وانی کرۆنش تات و دژهخ ونی له‬
‫جوتیاره کۆمونخوازهکانی ئۆکرانیا و ‪ ..‬تد‪ -‬کۆتایی نههات‪ ،‬بهڵکو حهفتا‬
‫س اڵ بزاڤ ی سۆشیالیس تی له سهرتاس هری دونی ادا ک رده قورب انی‬
‫بهرژهوهن دییه ناپڕۆلیتێرییهک انی دیکت اتۆریی پ ارت و جهنڕاڵهک انی‬
‫ئیمرات ۆری ئهو پ ارته و زهمینهخۆش کردن ب ۆ ئهو دڕن دایهتییهی نهزم ی‬
‫نیئۆ لێ بڕالیزم‪ ،‬که ئهوڕۆکه مرۆڤ ی تائاس تی دڕن ده دابهزان دووه و ک ار‬
‫لهسهر ڕۆبۆتکردنی مرۆڤ دهکات‪.‬‬

‫ئهگهر بهوردی س هرنجی ئهزم وونی ڕاپهڕینهک انی دهوروبهری خۆم ان‬
‫لهوانه ڕاپهڕینهک انی ‪1979‬ی ئێ ران و ‪1991‬ی عی راق ب دهین‪ ،‬ئهوا‬
‫ئهوهیان سهلماندووه‪ ،‬که دوژمنانی بزاڤی سۆشیالیستی پاش‬

‫‪4‬‬
 şorrşî 1917- 1921î oktober û şorrşî îspanya 1936 – 1939,
eweyan selmanduwe, ke dujimnî çînayetî çewsawan begiştî û
krêkaran ewanen û ewane bûn, ke lejêr druşmî brîqedarî
hellixrrêneraneda desellatixwazîy xoyan beser komîtey
karxanekan û encumen(sovyêt)ekanî krêkaran û serbazan û
deryawanan le şorşî 1917da sepand û le hengawî duwemda
karxanekanyan lejêr berrêweberayetî krêkaran derkêşa û
komîtekanyan hellweşandnewe û encumenekanyan kenaregîrkird
û berrêwebirdnî komellgeyan le desellatî partekeyanda
kurtkirdewe, bo cêbecêkirdnî em plan û pîlananeş, dnedanî
gyanî destegerî (siktarîzm) û pirrkirdnewey zîndanekan û
gulebaranî be komellî şorrişgêrre pêşengekanî şorş û drustkirdnî
dezgekanî sîxurî û toqandin, pêwîstî bêçenduçûnî ew serkute
bûn.

serkutî şorrşî oktoberî 1917 le rusye lelayen soşyalîste

deselatixwazekanewe, tenya be kuştin û rawnanî soşyalîste
djeserwerekan - komellkujî raperrîwanî kroniştat û djexunî le
cutyare komunixwazekanî okranya û .. tid- kotayî nehat, bellku
hefta sall bzavî soşyalîstî le sertaserî dunyada kirde qurbanî
berjewendîye naprrolîtêrîyekanî dîktatorîy part û cenrrallekanî
îmratorî ew parte û zemînexoşkirdin bo ew drrindayetîyey nezmî
nîo lêbrralîzm, ke ewroke mrovî taastî drrinde dabezanduwe û
kar leser robotkirdnî mrov dekat.

eger bewirdî serincî ezmûnî raperrînekanî dewruberî xoman

lewane raperrînekanî 1979î êran û 1991î 'îraq bdeyn, ewa
eweyan selmanduwe, ke dujimnanî bzavî soşyalîstî paş

5
‫س هرمایهداران‪ ،‬ئهوا دهس تهگهریی و ئای دیۆلۆژیاگهرین‪ ،‬که بێجگه له‬
‫شکس ت و پرش وبڵوی و ش هڕی لبهلی ی و دهس هلتخوازانهی گ روپه‬
‫ڕامیارییهک ان‪ ،‬هیچی تر بهرههمن اهێنن و له بهرامبهریش دا دهبنه ه ۆی‬
‫بههیزکردن ی دهس هلتی دوژمن انی چینایهتیم ان و گیرکردن ی‬
‫بزووتنهوهکه له کایه پاشکۆییهکانی ڕێکخ راوه زهردهک ان و بهفێڕۆدانی‬
‫وزهی شۆڕشگێڕانهمان لهپێناو دهستاودهستپێکردنی دهسهلت له پارت و‬
‫پارلهم انێکهوه ب ۆ دیکت اتۆریی پارتێ ك بهنێ وی کرێک اران و س هرجهم‬
‫چهوس اوان‪ .‬دواج ار دوورخس تنهوهمان له ئام انجی کۆت ایی‪ ،‬که‬
‫س هرنگونکردنی س هروهری چین ایهتی و ڕۆن انی ک ۆمهڵگهیهکی‬
‫سۆشیالیستیی ئازاده‪.‬‬

‫ئامانج لهم وهرگێڕانه‪ ،‬ک ردنهوهی دهرگهیه بهڕووی جی اوازی بۆچ وون و‬
‫ڕهخنه‪ ،‬هاندانی هاوڕێیان بۆ ههڵ دانهوهی ڕاس تییه ش اراوهکانی بزاڤ ی‬
‫سۆشیالیستی و ههڵخڕان دنی بزاڤێ ك لهس هر پایهک انی خۆبیرکردنهوه و‬
‫خۆبڕی اردان و خ ۆجێبهجێکردن‪ ،‬بزاڤێ ك دوور له ش وانهیی ڕامی اره‬
‫پیشهییهکان و ڕابهرایهتی پارت و سهروهری دهسهڵتخوازان‪.‬‬

‫‪6‬‬
 sermayedaran, ewa destegerîy û aydyolojyagerîn, ke bêcge le
şkist û pirşubllawî û şerrî labelayî û deselatixwazaney grupe
ramyarîyekan, hîçîtir berhemnahênin û le beramberîşda debne
hoy behîzkirdnî deselatî dujimnanî çînayetîman û gîrkirdnî
bzûtneweke le kaye paşkoyyekanî rêkixrawe zerdekan û
befêrrodanî wzey şorrişgêrraneman lepênaw destawdestpêkirdnî
deselat le part û parlemanêkewe bo dîktatorîy partêk benêwî
krêkaran û sercem çewsawan. dwacar dûrxistneweman le
amancî kotayî, ke seringunkirdnî serwerî çînayetî û ronanî
komellgeyekî soşyalîstîy azade.

amanc lem wergêrrane, kirdnewey dergeye berrûy cyawazî

boçûn û rexne, handanî hawrêyan bo helldanewey rastîye
şarawekanî bzavî soşyalîstî û hellixrrandnî bzavêk leser
payekanî xobîrkirdnewe û xobirryardan û xocêbecêkirdin, bzavêk
dûr le şwaneyî ramyare pîşeyyekan û raberayetî part û serwerî
desellatixwazan.

7
 ‫گفتوگۆی خهیاڵکردنی نێوان مارکس و باکونین*‬

‫باکونین‪» :‬م ارکس«ی خۆشهویس ت‪ ،‬م ن تهنی ا دهت وانم چ ایی و ت وتنت‬
‫پێشکهش بکهم‪ ،‬بێجگه لهمه‪ ،‬به ئهفسوسێکی زۆرهوه دهبێت پێت ان بڵێ م‬
‫لهم س اتهدا ههژاری بهربین ی گرت ووم و توان ای میوان داری و پهزیرایی م‬
‫زۆر کهمه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ب اکونین‪ ،‬م ن ههمیش ه ههژارم و لهب ارهی ههژارییهوه ش تێك‬
‫نییه نهیزانم‪ .‬خراپترین نههامهتییه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ک ۆیلهتی خراپ ترین نهه امهتییه‪ ،‬نهك ههژاری‪ .‬فنجانێ ك‬
‫چاییت ب ۆ ت ێ بکهم؟ م ن ههمیش ه چ ایی دهمک راوم ههیه و خزمهتک اره‬
‫ئینگیزهک ان زۆر میهرهب انن‪ .‬له ی ادمه کاتێ ك که له »پ ادینتن گری ن‬
‫‪ «Paddington Green‬دهژیام یهکێك لهم خزمهتکارانه بهنێوی» گریس‬
‫‪ «Grace‬لهو ههمهکارانه بوو له بهیانییهوه ت ا نیوهش هو به ئاوی گهرم‬
‫و شهکرهوه بهردهوام به پلهکانهکاندا سهروخواری دهکرد‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵ ێ چین ی ک ارگهر له بریتانی ا ژی انێکی س هخت و دژواری ان‬

‫ههیه و دهبێت یهکهمین دهسته بن‪ ،‬که شۆڕش بکهن‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬دهبوو وابووایه‪ ،‬بهڵم پێت وایه ئهوه ڕوو بدات؟‬

‫مارکس‪ :‬سهرهنجام ئهوان یا ئاڵمانهکان دهیکهن‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ئاڵمانهکان ههرگیز ڕانهپهڕیوون‪ .‬پێی ان باش تره بم رن‪ ،‬لهوهی‬

‫شۆڕش بکهن‪.‬‬

‫‪8‬‬
 Giftugoy Xeyallkirdî nêwan Markis û Bakunîn *

Bakunîn: "Markis"î xoşewîst, min tenya detwanim çayî û tutint

pêşkeş bkem, bêcge leme, be efsusêkî zorewe debêt pêtan
bllêm lem sateda hejarî berbînî girtûm û twanay mîwandarî û
pezîrayîm zor keme.

Markis: Bakunîn, min hemîşe hejarm û lebarey hejarîyewe ştêk

nîye neyzanim. xraptrîn nehametîye.

Bakunîn: koyletî xraptrîn nehametîye, nek hejarî. fincanêk çayît

bo tê bkem? min hemîşe çayî demkrawm heye û xizmetkare
îngîzekan zor mîhrebanin. le yadme katêk ke le "padîntin
grînPaddington Green" dejyam yekêk lem xizmetkarane benêwî"
grîs Grace" lew hemekarane bû le beyanîyewe ta nîweşew be
awî germ û şekrewe berdewam be plekanekanda seruxwarî
dekird.

Markis: bellê çînî karger le brîtanya jyanêkî sext û dijwaryan

heye û debêt yekemîn deste bin, ke şorrş bken.

Bakunîn: debû wabuwaye, bellam pêt waye ewe rû bdat?

Markis: serencam ewan ya allmanekan deyken.

Bakunîn: allmanekan hergîz raneperrîwun. pêyan baştre bmirn,

lewey şorrş bken.

9
‫مارکس‪ :‬ئهوه پرس ی خ وو و مێنت اڵیتی نهتهوهی ی نییه‪ ،‬پرس ی گهش هی‬
‫پیشهسازییه‪ ،‬که تێیدا کارگهران هوشیاری چینایهتی بهدهست دێنن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬له »ئینگلن د«دا هوش یاری چین ایهتی له ئارادا نییه‪.‬‬
‫خزمهتکارێ ك که باس ی باش ییهکهیم ک رد‪ ،‬تهواوی ملکهچ و تێكش کاو و‬
‫بێدهنگ بوو‪ ،‬که ئهوم ئاوا دهبینی فره نائاسوده دهبووم‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬وا دهردهکهوێت که خۆشت بههرهکهشیت لێ کردبێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬لهندهن پڕه له ڕهنجخۆری و بههرهکێش ی‪ ،‬س هرهرای ئهوهی که‬

‫ئهم ش اره گهورهیه پ ڕه له وێ رانه و ک ۆڵنی تاری ك‪ ،‬لهتهك ئهوهش دا‬
‫هێش تاکه کهس ێكیان تێ دا نییه که له بی ری س هنگهر گرتن دا بێ ت‪.‬‬
‫بهههرحاڵ لهندهن جێگهی کهسانی سۆشیالیست نییه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم تهنیا جێگهیهکه که ئێمه دهگرێته خۆی‪ .‬م ن پ انزه س اڵه‬
‫لێره دهژیم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهداخهوه‪ ،‬که ت ۆ هیچک ات نهه اتی ب ۆ »پ ادنتن گری ن« ب ۆ‬

‫دی دهنیم‪ .‬لهوێن دهرێ ن زیکهی دوازده مان گ م امهوه و دوێن ێ که‬
‫ک ارتهکهتم بهدهس ت گهیش ت‪ ،‬کهوتهوه بی رم که زۆر دهمێکه یهکترم ان‬
‫نهدیتووه‪ .‬ڕاستییهکهی دواجار لهو ڕۆژانهوه که له پارس دابڕاین‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من ناچار بووم که له ‪1845‬دا له پاریس دهرچم‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵێ له یادمه‪ ،‬من تاوهکو ‪ 1847‬لهوێ مامهوه و س اڵێك پ اش‬

‫دی دارهکهمان له بهرلی ن و کهمێ ك پێ ش ههڵچ وونهکهی »درێس دن‬
‫‪ ،«Dresden‬که تێیدا کهوتمه دهستی دوژمن‪ .‬ئهوان ‪ 10‬ساڵ منیان‬

‫‪10‬‬
Markis: ewe pirsî xû û mêntallîtî neteweyî nîye, pirsî geşey
pîşesazîye, ke têyda kargeran huşyarî çînayetî bedest dênin.

Bakunîn: le "îngland"da huşyarî çînayetî le arada nîye.

xizmetkarêk ke basî başîyekeym kird, tewawî milkeç û têkişkaw
û bêdeng bû, ke ewm awa debînî fre naasude debûm.

Markis: wa derdekewêt ke xoşt behrekeşît lê kirdbêt.

Bakunîn: lenden prre le rencxorî û behrekêşî, sereray ewey ke

em şare gewreye prre le wêrane û kollanî tarîk, letek eweşda
hêştake kesêkyan têda nîye ke le bîrî senger girtinda bêt.
beherhall lenden cêgey kesanî soşyalîst nîye.

Markis: bellam tenya cêgeyeke ke ême degrête xoy. min panze

salle lêre dejîm.

Bakunîn: bedaxewe, ke to hîçkat nehatî bo "padintin grîn" bo

dîdenîm. lewênderê nzîkey dwazde mang mamewe û dwênê ke
karteketim bedest geyişt, kewtewe bîrm ke zor demêke
yektirman nedîtuwe. rastîyekey dwacar lew rojanewe ke le pars
dabrrayn.

Markis: min naçar bûm ke le 1845da le parîs derçim.

Bakunîn: bellê le yadme, min taweku 1847 lewê mamewe û

sallêk paş dîdarekeman le berlîn û kemêk pêş hellçûnekey
"Dresden", ke têyda kewtme destî dujmin. ewan 10 sall minyan

11
‫زیندانی کرد و دواتر ڕاپێچی س یبریا »‪«Siberia‬ی ان ک ردم‪ ،‬بهڵم ههروا‬
‫که خ ۆت دهزانی ت لهوێن دهرێ ههڵه اتم و ه اتمه لهن دهن‪ ،‬ئێس تاش له‬
‫ئیتالیا سهرپهنایهکم بۆ ژیان ههیه و ههفتهی داهاتوو دهچمه فل ورێنس‬
‫»‪.«Florence‬‬

‫مارکس‪ :‬زۆر باشه‪ ،‬بهلنی کهمهوه تۆ بهردهوام خهریکی گهشتکردنی‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ناچ ارم‪ .‬م ن وهک و ت ۆ شۆڕش گێڕێکی دی ار نی م‪ .‬دهس هڵتدارانی‬

‫ولتانی ئهوروپایی منیان ئاواره کرد‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ههم ان دهس هڵتداران منیش یان له چهن دین وڵت دا وهدهرن اوه‪.‬‬
‫سهرهڕای ئهوهش ههژاری منی ماڵبهکۆڵ کردووه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬دهستکورتی لهبارهی منیش هوه ههروایه‪ .‬م ن بهردهوام بێپ ارهم‬
‫و ناچ ارم له دۆس تان قهرز بکهم‪ .‬پێ م وایه بێجگه له ڕۆژان ی زین دان‪،‬‬
‫بهشێکی بهرچاوی ژیانی خۆم به قهرزک ردن لهم و لهو بهس هر ب ردووه و‬
‫ههن ووکهش که تهمهن م پهنج ا س اڵه ههرگی ز لهب ارهی پ ارهوه بی رم‬
‫نهکردووهتهوه‪ ،‬چونکه لیهنێکی بۆرژوازیانهی ههیه‪.‬‬

‫مارکس ‪ :‬لنیکهم خهرج و باری خێزان ت لهس هر ش ان نییه و لهم ب ارهوه‬

‫خۆشبهختیت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬لهوانهیه بزانی ت که م ن له پۆڵۆنی ا هاوس هریم ک ردووه‪ ،‬بهڵم‬

‫مناڵم نییه‪ .‬کهمێك چایی بخۆرهوه‪ .‬کهسێکی ڕوسی بهبێ چایی ههرگی ز‬
‫ناتوانێت بژێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬تۆش ڕوسییهکی تهواوی و له کهتواردا خانهدانی‪ .‬لهوانهیه‬

‫‪12‬‬
 zîndanî kird û dwatir rapêçî sîbirya "Siberia"yan kirdim, bellam
herwa ke xot dezanît lewênderê hellhatim û hatme lenden, êstaş
le îtalya serpenayekim bo jyan heye û heftey dahatû deçme
flurênis "Florence".

Markis: zor başe, belanî kemewe to berdewam xerîkî geştkirdnî.

Bakunîn: naçarm. min weku to şorrişgêrrêkî dyar nîm.

desellatdaranî wlatanî ewrupayî minyan aware kird.

Markis: heman desellatdaran mnîşyan le çendîn wllatda

wedernawe. sererray eweş hejarî mnî mallbekoll kirduwe.

Bakunîn: destkurtî lebarey mnîşewe herwaye. min berdewam

bêparem û naçarm le dostan qerz bkem. pêm waye bêcge le
rojanî zîndan, beşêkî berçawî jyanî xom be qerizkirdin lem û lew
beser birduwe û henûkeş ke temenim penca salle hergîz lebarey
parewe bîrm nekirduwetewe, çunke layenêkî borijwazyaney
heye.

Markis : lanîkem xerc û barî xêzant leser şan nîye û lem barewe
xoşbextît.

Bakunîn: lewaneye bzanît ke min le pollonya hawserîm kirduwe,

bellam mnallm nîye. kemêk çayî bxorewe. kesêkî rusî bebê çayî
hergîz natwanêt bjêt.

Markis: toş rusîyekî tewawî û le ketwarda xanedanî. lewaneye

13
‫ک ارایی دان ان لهس هر هۆش ی پرۆلیتاری ا ب ۆ کهس ێکی وهك ت ۆ ئاس ان‬
‫نهبێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهی م ارکس‪ ،‬بهخ ۆت چی ت؟ مهگهر ت ۆ ک وڕی پ ارێزهرێکی‬

‫ب ۆرژوای خۆش گوزهران نی ت؟ ئهی ژنهکهت کی ژی ب ارون ڤێس تفالین و‬
‫خوش کی ش الیاری ن اوخۆی پ روس نییه؟ ههرگی ز ن اتوانرێت ت ۆ له‬
‫خێزانێکی ئاسایی ههژمار بکرێیت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬سۆش یالیزم بێجگه له ک ارگهران پێویس تی به ڕۆش نبیرانیش‬

‫ههیه‪ .‬لهو نێوهدا له شهوانی سارد و بێخهوی دوورخراوگهدا‪ ،‬برس ییهتی‬
‫و جهور و ستهمی زۆرم چهشتووه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬شهوانی زیندان درێژتر و ساردترن‪ ،‬من وهها لهتهك برس ییهتی‬
‫ڕاهاتووم که ههنووکهش زۆر بهکهمی ههستی پێدهکهم‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬لهو ک اتهوهی که له »لهن دهن«م له خ انووگهلی وێ رانه و‬

‫ههرزان و قهبزدا ژی ان دهکهم‪ .‬م ن زۆر ج ار ناچ ار ب ووم‪ ،‬که پ اره قهرز‬
‫بکهم و خواردن به قهرز بهێن م و دوات ر ب ۆ بژاردن ی لیس تی قهرزهک انم‪،‬‬
‫جلوبهرگم به بارمته دابنێن م‪ .‬مناڵهک انم فێرب وون له پش ت دهرگهوه به‬
‫داواکهران ی قهرزهک ان بڵێ ن‪ ،‬که م ن له م اڵ نی م‪ .‬ههمووم ان‪،‬‬
‫هاوس هرهکهم‪ ،‬م ن‪ ،‬خزمهتک اره پیرهکهم ان‪ ،‬هێش تاکه له دوو ژووردا‬
‫دهژی ن و پ ارچه کهل وپهلێکی چ اك و خ اوێنی تێ دا بهدی ن اکرێت‪ .‬م ن‬
‫لهسهر ههمان مێز کار دهکهم‪ ،‬که هاوسهرهکهم لهسهری چنین و درومان‬
‫دهکات و مناڵهکان به یاریکردنهوه خهری ك دهب ن‪ .‬زۆربهی کاتهک ان ب ێ‬
‫خ واردن ی ا ب ێ ڕۆش نایین‪ ،‬لهبهر ئهوهی که ب ۆ کڕینی ان پارهم ان نیی ه‪.‬‬
‫س هرهرای ئهوهش هاوس هرهکهم و مناڵهکانیش م نهخۆش ن و ن اتوانم‬
‫بیانبهمه لی پزیشك‪ ،‬لهبهر ئهوهی نه توانای دانی پارهی پزیشك و نه‬

‫‪14‬‬
karayî danan leser hoşî prolîtarya bo kesêkî wek to asan nebêt.

Bakunîn: ey Markis, bexot çît? meger to kurî parêzerêkî borijway

xoşguzeran nît? ey jneket kîjî barun vêstfalîn û xuşkî şalyarî
nawxoy prus nîye? hergîz natwanrêt to le xêzanêkî asayî hejmar
bikrêyt.

Markis: soşyalîzm bêcge le kargeran pêwîstî be roşinbîranîş

heye. lew nêweda le şewanî sard û bêxewî dûrixrawgeda,
birsîyetî û cewr û stemî zorm çeştuwe.

Bakunîn: şewanî zîndan drêjtir û sarditrin, min weha letek

birsîyetî rahatûm ke henûkeş zor bekemî hestî pêdekem.

Markis: lew katewey ke le "lenden"mi le xanûgelî wêrane û

herzan û qebizda jyan dekem. min zor car naçar bûm, ke pare
qerz bkem û xwardin be qerz bhênim û dwatir bo bjardnî lîstî
qerzekanim, clubergim be barimte dabnênim. mnallekanim
fêrbûn le pişt dergewe be dawakeranî qerzekan bllên, ke min le
mall nîm. hemûman, hawserekem, min, xizmetkare pîrekeman,
hêştake le dû jûrda dejîn û parçe kelupelêkî çak û xawênî têda
bedî nakrêt. min leser heman mêz kar dekem, ke hawserekem
leserî çnîn û druman dekat û mnallekan be yarîkirdnewe xerîk
debin. zorbey katekan bê xwardin ya bê roşnayîn, leber ewey ke
bo krrînyan pareman nîye. sereray eweş hawserekem û
mnallekanîşm nexoşn û natwanim byanbeme lay pzîşk, leber
ewey ne twanay danî parey pzîşk û ne

15
 ‫توانای کڕینی دهرمانێكم ههیه‪ ،‬که بۆیان دهنووسێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬مارکس ی خۆشهویس ت‪ ،‬دۆس تانێکی میهرهب انی وهك هاوک ارت‬
‫»ئهنجلس« بۆچی یارمهتیت نادهن؟‬

‫م ارکس‪ :‬ئهنجل س له ڕادهبهر س هخاوهتمهنده‪ ،‬بهلم ههم وو ک ات له‬

‫توانایدا نییه یارمهتی من بدات‪ .‬بڕوا بکه‪ ،‬که ههر جۆره بهدبهخ تییهك‬
‫بهس هرم ه اتبێت و گهورهتری ن نیگبهتی ش که ههش ت س اڵ لهوهوبهر به‬
‫مردنی کوڕهکهم ئێدوارد »‪ «Edouard‬که شهش س اڵن ب وو‪ ،‬ڕووی له م ن‬
‫نا‪ ،‬ههر ئاگ ای لێ م ب وو‪ .‬فران س بیک ن »‪ «Francis Bacon‬پێ ی وایه که‬
‫کهسانی ههڵکهوته هێنده لهتهك جیهان و سروشتدا پهیوهنیی ان ههیه و‬
‫س هرنج دهدهنه ش تگهلی ت ر‪ ،‬که ههر لهدهس تدانێك به ئاس انی‬
‫وهردهگرن‪ .‬م ن لهم دهس ته کهس ه نی م و مهرگ ی ک وڕهکهم‪ ،‬وهه ا ئازاری‬
‫دام‪ ،‬که ئێستاش وهك یهکهم ڕۆژی مردنهکهی خهمبارم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهگهر پێویس تیت به پ اره ههیه‪ ،‬ئهلێکس اندهر ههرزن»‬

‫‪ «Alexandre Herzen‬پ ارهی زۆری ههیه و م ن ههمیش ه یهکهمج ار ب ۆ‬
‫لی وی دهچم و هۆیهك نابینم لهوهی که کۆمهك به تۆش نهکات‪.‬‬

‫مارکس‪» :‬ههرزن« ڕیفۆرمیس تێکی ب ۆرژوا و زۆر ڕواڵهتییه و ئام اده نی م‬

‫کاتی خۆم لهتهك وهها کهسانێك بهسهر بهرم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهلم ئهگهر »ههرزن« نهب ووایه‪ ،‬م ن نهم دهتوانی یهك دوو‬
‫ساڵ لهوهوبهر )مانیفێستی کۆمونیست( وهربگێڕمه سهر زمانی ڕوسی‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬لهتهك ئهوهی که وهرگی ڕانهکه دواکهوت‪ ،‬بهڵم ب ۆ ئهوه‬

‫سوپاسگوزارم‪ .‬لهوانهیه وهك کاری دواترت به وهرگێرانی پهرتووکی‬

‫‪16‬‬
twanay krrînî dermanêkim heye, ke boyan denûsêt.

Bakunîn: marksî xoşewîst, dostanêkî mîhrebanî wek hawkart

"enclis" boçî yarmetît naden?

Markis: enclis le radeber sexawetmende, belam hemû kat le

twanayda nîye yarmetî min bdat. birrwa bke, ke her core
bedbextîyek beserm hatbêt û gewretrîn nîgbetîş ke heşt sall
lewewber be mirdnî kurekem êdward "Edouard" ke şeş sallan
bû, rûy le min na, her agay lêm bû. franis bîkin "Francis Bacon"
pêy waye ke kesanî hellkewte hênde letek cîhan û sruştda
peywenîyan heye û serinc dedene şitgelî tir, ke her ledestdanêk
be asanî werdegrin. min lem deste kese nîm û mergî kurekem,
weha azarî dam, ke êstaş wek yekem rojî mirdnekey xembarm.

Bakunîn: eger pêwîstît be pare heye, elêksander herzin

"Alexandre Herzen" parey zorî heye û min hemîşe yekemcar bo
lay wî deçim û hoyek nabînim lewey ke komek be toş nekat.

Markis: "herzin" rîformîstêkî borijwa û zor rwalletîye û amade nîm

katî xom letek weha kesanêk beser berm.

Bakunîn: belam eger "herzin" nebuwaye, min nemdetwanî yek

dû sall lewewber (manîfêstî komunîst) werbgêrrme ser zmanî
rusî.

Markis: letek ewey ke wergîraneke dwakewt, bellam bo ewe

supasguzarm. lewaneye wek karî dwatirt be wergêranî pertûkî

17
 ‫)ههژاری فیلۆسۆفی( دهست پێبکهی‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬نهخێر مارکسی خۆشهویست‪ .‬ئهو به یهکێك له کاره باشهکانی‬

‫تۆ دانانێم و بهش ێوهیهکی گش تی لهب ارهی پییهر جوزی ف پرۆدۆن » ‪P.-J.‬‬
‫‪«Proudhon‬هوه لهرادهبهدهر بێویژدانی و ناڕوایی بهرامبهر کراوه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ئهم بابهته به ئهنقهس ته و کهم تر لهمهش ن ابێت چ اوهڕوانیت‬

‫ههبێت‪ ،‬چونکه وهلمێکه بۆ پهرتووکهکهی وی » فیلۆسۆفی ههژاری«‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬شێوهی مشتومڕ لهتهك سۆشیالیستێكدا بهو جۆره نییه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬پرۆدۆن سۆشیالیس ت نییه‪ .‬ئهو نهزانێک ی خ ۆفێرکردووی‬

‫چینهک انی خ وارهوهیه‪ ،‬که ت ازه بهم س هردهمه گهیش تووه و خهریک ی‬
‫شتێکه که نایزانێت‪ .‬بانگهوازه گهمژانهکانی وی لهمهڕ زانست بهڕاستی‬
‫وهرسگهرن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬م ن دان بهوهدا دهنێ م که »پرۆدۆن« زۆری له توان ادا نییه‪،‬‬
‫بهڵم س هدان ج ار له سۆشیالیس ته بۆرجوازییهک ان‪ ،‬شۆڕش گێڕتره‪ .‬وی‬
‫ئهوهنده لێهاتووه‪ ،‬که بێئایینی خۆی ڕادهگهیێنێ ت‪ .‬س هرهڕای ئهوهی که‬
‫وی لیهنگ ری ئازادی له ههر ج ۆره دهس هلتێکه و دهیهوێ ت سۆش یالیزم‬
‫له ههر جۆره کۆتێکی دهوڵهتی بهری بێت » پرۆدۆن« ئهنارکیسته و دان‬
‫بهوهدا دهنێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬به واتایهکی تر ئامانجهکانی ئهویش وهك ئهوانهی تۆن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ک ارایی ئهو له من دا ههرگی ز ق وڵ نهب ووهتهوه‪ .‬ئهو له‬

‫توندوتیژی خهبات خۆشی نایێت و وێرانکردن بهجۆرێك چێکرنهوه وێنا‬

‫‪18‬‬
(hejarî fîlosofî) dest pêbkey.

Bakunîn: nexêr marksî xoşewîst. ew be yekêk le kare başekanî

to dananêm û beşêweyekî giştî lebarey pîyer cuzîf prodon "P.-J.
Proudhon"ewe leradebeder bêwîjdanî û narrwayî beramber
krawe.

Markis: em babete be enqeste û kemtir lemeş nabêt çawerrwanît

hebêt, çunke welamêke bo pertûkekey wî " fîlosofî hejarî".

Bakunîn: şêwey miştumirr letek soşyalîstêkda bew core nîye.

Markis: prodon soşyalîst nîye. ew nezanêkî xofêrkirdûy çînekanî

xwareweye, ke taze bem serdeme geyiştuwe û xerîkî ştêke ke
nayzanêt. bangewaze gemjanekanî wî lemerr zanist berrastî
werisgern.

Bakunîn: min dan beweda denêm ke "prodon" zorî le twanada

nîye, bellam sedan car le soşyalîste borcwazîyekan,
şorrişgêrrtre. wî ewende lêhatuwe, ke bêayînî xoy radegeyênêt.
sererray ewey ke wî layengrî azadî le her core deselatêke û
deyewêt soşyalîzm le her core kotêkî dewlletî berî bêt " prodon"
enarkîste û dan beweda denêt.

Markis: be watayekî tir amancekanî ewîş wek ewaney ton.

Bakunîn: karayî ew le minda hergîz qull nebuwetewe. ew le

tundutîjî xebat xoşî nayêt û wêrankirdin becorêk çêkirnewe wêna

19
‫ۆ‬ ‫الکم‪ ،‬بهلم » پرۆدۆن« وهك ت‬ ‫ناک ات‪ .‬م ن شۆڕش گێڕێکی چ‬
‫سۆشیالیستێكی تیئۆریکار‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬مهبهس تت له سۆشیالیس تێکی تیئۆریک ار چییه‪ ،‬تێن اگهم‪ ،‬بهلم‬

‫بهبێ دوودڵی دهڵێم‪ ،‬که به ئهندازهی تۆ شۆڕشگێڕێکی چالکم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬مارکس ی خۆشهویس ت مهبهس تم بێڕێزیک ردن نهب وو‪ ،‬ههروهه ا‬

‫ئهوهم له یاده که به هۆی هانابردنت بۆ دهم انچه له دانش گهی » ب ۆن«‬
‫دهرکرای و بهم پێیه بۆ شۆڕش س هربازێکی ب اش دهبی ت‪ .‬بهمهرجێ ك که‬
‫بت وانم له پهرتووکخ انهکهی مۆزهخ انهی بریتانی ا ڕاتکێش مه نێ و‬
‫سهنگهرهکان‪ .‬ئهوهی که نێوی ت ۆم وهك سۆشیالیس تێكی تیئۆریک ار ب رد‪،‬‬
‫مهبهس تم ئهوه ب وو که ت ۆش وهك » پرۆدۆن« تیئۆریک اری و م ن ههرگی ز‬
‫وهك ت ۆ ی ا ئهو ن اتوانم ن امهی فیلۆس ۆفیانهی درێ ژ و پهرت ووکی قهبه‬
‫بنووسم‪ .‬توانایی من له ئاست نامیلکهیهکدایه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ت ۆ پی اوێكی خوێن دهواری و ن ابێت وهك »پرۆدۆن« س اویلکانه‬

‫بنووسی‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهوه ڕاس ته که » پرۆدۆن« کهس ێکی گون دییه و خ ۆفێرگهره و‬

‫من کوڕی موڵک دارێك‪ ،‬بهلم پێ م وایه ئهوهی مهبهس تی ت ۆیه ئهوهیه که‬
‫من له دانشگهی بهرلین فیلۆسۆفی »هێگل«م خوێندووه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬باش ترین خوێن دنت ک ردووه و م ن له سۆشیالیس تێكی ڕۆش نبیری‬
‫وهك تۆ لهوه زیاترچاوهڕوانیم ههیه‪ ،‬که له سهنگهرهکاندا تفهن گ ب دات‬
‫به کۆڵیدا یا تالری ئۆپێرای » درێسدن« بسووتێنێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬مارکس‪ ،‬شهرمهزارم دهکهیت‪ .‬من بهخۆم تالری ئۆپێرام‬

‫‪20‬‬
 nakat. min şorrişgêrrêkî çalakim, belam " prodon" wek to
soşyalîstêkî tîorîkar.

Markis: mebestit le soşyalîstêkî tîorîkar çîye, tênagem, belam

bebê dûdllî dellêm, ke be endazey to şorrişgêrrêkî çalakim.

Bakunîn: marksî xoşewîst mebestim bêrrêzîkirdin nebû, herweha

ewem le yade ke be hoy hanabirdint bo demançe le danişgey "
bon" derkray û bem pêye bo şorrş serbazêkî baş debît.
bemercêk ke bitwanim le pertûkxanekey mozexaney brîtanya
ratkêşme nêw sengerekan. ewey ke nêwî tom wek soşyalîstêkî
tîorîkar bird, mebestim ewe bû ke toş wek " prodon" tîorîkarî û
min hergîz wek to ya ew natwanim namey fîlosofyaney drêj û
pertûkî qebe bnûsim. twanayî min le ast namîlkeyekdaye.

Markis: to pyawêkî xwêndewarî û nabêt wek "prodon" sawîlkane

bnûsî.

Bakunîn: ewe raste ke " prodon" kesêkî gundîye û xofêrgere û

min kurî mullkdarêk, belam pêm waye ewey mebestî toye eweye
ke min le danişgey berlîn fîlosofî "hêgil"mi xwênduwe.

Markis: baştrîn xwêndint kirduwe û min le soşyalîstêkî roşinbîrî

wek to lewe zyatirçawerrwanîm heye, ke le sengerekanda tfeng
bdat be kollîda ya talarî opêray " drêsdin" bsûtênêt.

Bakunîn: Markis, şermezarm dekeyt. min bexom talarî opêram

21
‫نهسووتاند و لهڕاستیدا من له درێسدن مهبهس تی ئاژاوهن انهوهم نهب وو‪.‬‬
‫دهبێت ڕاستی شتهکهت له یاد بێت‪ ،‬که ئهنجومهنی زاکسن»‪«Sachsen‬‬
‫دهنگی به پێکهێنانی میرییهک ی فی دراڵی له ئاڵمانی ا دا و لهبهر ئهوهی‬
‫که پاش ای » زاکس ن« دژی ههر ج ۆره یهکێ تییهك ب وو‪ ،‬ئهنج ومهنهکهی‬
‫ههڵوهش اندهوه‪ .‬خهڵک ی که س وکایهتییان بهرامبهر کراب وو له م انگی‬
‫ئایاری ههمان س اڵدا له ش هقامهکانی »درێس دن«دا س هنگهریان گ رت و‬
‫ڕابهران ی ئهنج ومهن که بۆرژوای انی ئازادایخ واز ب وون‪ ،‬چ وونه نێ و‬
‫تهلری شارهوانی و میریی کاتییان ڕاگهیاند‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬لهو ب ڕوایهدام‪ ،‬که ب ۆ کهس ێکی وهك ت ۆ که دژی ههر ج ۆره‬
‫میرییهکه‪ ،‬ڕووداوێکی دڵخۆشگهر بووبێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ئیتر خهڵك چهکداربوون و دژی پاشا ڕاپهڕین‪ .‬لهبهر ئهوهی که‬
‫منیش له درێسدن بووم‪ ،‬خۆم نایه پێناو شۆڕش‪ .‬ههرچ ۆن ب وو ش ارهزایی‬
‫س هربازیم ههب وو و ئازادیخ وازانی زاکس ن هی چ ج ۆره زانیارییهکی ان‬
‫لهمهڕ چهك داری نهب وو‪ ،‬م ن لهتهك چهن د ئهفس هرێکی پۆل ۆنی س تادی‬
‫فهرماندهیی هێزهکانی شۆڕشمان ڕێکدهخست‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬سهربازانێکی بهختهوهر بوون‪ ،‬ههرچهنده ب ۆ ت ۆ س هرهنجامێکی‬

‫خۆشی نهبووه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ڕاس ت دهکهی ت‪ .‬چهن د ڕۆژ درێ ژهی نهکێش ا و پاش ا هێ زی‬
‫یارمهتیدهری له پروسهکان وهرگرت و ئێمه بهچۆڵکردنی درێس دن ناچ ار‬
‫ب ووین‪ .‬بهو ج ۆرهی که وت ت ههن دێك له دۆس تانی ئێمه‪ ،‬ت الری‬
‫»ئۆپێ را«ی ان ئاگ ر تێبهردا‪ ،‬بهڵم م ن پێ م واب وو تهلری ش ارهوانی که‬
‫بهخۆمان تێیدا بووین‪ ،‬بتهقێنینهوه‪ ،‬بهڵم پۆلۆنییهکان لهو ن اوه نهم ان‬
‫و »مونێر«یش که له دوایین ئازادیخوازانی »زاکسن« بوو بڕیاری‬

‫‪22‬‬
 nesûtand û lerrastîda min le drêsdin mebestî ajawenanewem
nebû. debêt rastî şteket le yad bêt, ke encumenî
zaksin"Sachsen" dengî be pêkhênanî mîrîyekî fîdrallî le allmanya
da û leber ewey ke paşay " zaksin" djî her core yekêtîyek bû,
encumenekey hellweşandewe. xellkî ke sukayetîyan beramber
krabû le mangî ayarî heman sallda le şeqamekanî "drêsdin"da
sengeryan girt û raberanî encumen ke borijwayanî azadayixwaz
bûn, çûne nêw telarî şarewanî û mîrîy katîyan rageyand.

Markis: lew birrwayedam, ke bo kesêkî wek to ke djî her core

mîrîyeke, rûdawêkî dillxoşger bûbêt.

Bakunîn: îtir xellk çekdarbûn û djî paşa raperrîn. leber ewey ke

mnîş le drêsdin bûm, xom naye pênaw şorrş. herçon bû şarezayî
serbazîm hebû û azadîxwazanî zaksin hîç core zanyarîyekyan
lemerr çekdarî nebû, min letek çend efserêkî polonî stadî
fermandeyî hêzekanî şorrişman rêkdexist.

Markis: serbazanêkî bextewer bûn, herçende bo to serencamêkî

xoşî nebuwe.

Bakunîn: rast dekeyt. çend roj drêjey nekêşa û paşa hêzî

yarmetîderî le prusekan wergirt û ême beçollkirdnî drêsdin naçar
bûyn. bew corey ke witt hendêk le dostanî ême, talarî "opêra"yan
agir têberda, bellam min pêm wabû telarî şarewanî ke bexoman
têyda bûyn, bteqênînewe, bellam polonîyekan lew nawe neman
û "munêr"îş ke le dwayîn azadîxwazanî "saksin" bû birryarî

23
‫گواستنهوهی میری بۆ کێمنیس»‪ «Chemnitz‬دابوو و من لهبهر ئهوهی که‬
‫نهمتوانی بهجێی بهێڵم‪ ،‬وهك بهرخێك بۆ سهربڕین درام بهزهویدا‪ .‬له »‬
‫کێمنیس« سهرۆکی شارهوانییهکهی ئێمهیان لهنێو جێگهدا دهستگیرکرد‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهو ج ۆره ڕهوانهی زین دان کرای ت‪ .‬لهپێن او یهکێ تی ئاڵم ان و‬
‫لهبهر ئهوهی که به زۆر دهتویس ت میرییهک ی ئازادی ب ۆرژوازی پێ ك‬
‫بهێنیت‪ .‬بهڕاستی گاڵتهجارییه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بۆی ههبوو که من تهنانهت لهبهر ئهو پرسه له س ێداره ب دهن‪،‬‬

‫بهڵم ههنووکه ژیرترم و له تۆوه زۆر شت فێربووم‪ .‬من س اڵی ‪ 1848‬دژی‬
‫تۆ بووم‪ ،‬بهڵم ههنووکه دهبینم که ڕاس تت دهک رد‪ .‬بهداخهوه مهش خهڵی‬
‫شۆڕش هکانی ئۆروپ ا منی ان فرهت ر بهرهو خ اڵه نیگهتیڤهک انی ش ۆڕش‬
‫ڕاکێشکرد تاوهکو خاڵه پۆزهتیڤهکانی‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬خۆش حاڵم که ئهم س اڵنه پهی بردن و هزرانێک ی س وودبهخش‬

‫بوون بۆت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬لهتهك ئهوهش دا هێش تاکه‪ ،‬له ش تێکدا م ن ڕاس تم دهک رد‪ .‬م ن‬
‫وهك س ڵڤییهك خوازی اری ئازادی و ڕزگ اریبوونی نهژادی س لڤی لهژێ ر‬
‫چهپ ۆکی ئاڵم ان ب ووم و لهو ڕێگه شۆڕش گێڕانهوه که بهڕوخ انی ڕژێمه‬
‫ههنووکهییهک انی ڕوس یه‪ ،‬نهمس ا‪ ،‬پ روس و ت ورکیه و س هرلهنوێ‬
‫ڕێکخس تنهوهی خهڵ ك له ژینگهیهک ی تهواو ئازاد کۆت ایی دهه ات‪،‬‬
‫دهگهڕام‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬کهواته هێش تاکه بی ر له یهکێ تی س لڤهکان دهکهیتهوه و‬

‫هێشتاکه ههمان ڕوسه نیشتمانپهروهرهکهی »پاریس«ی‪.‬‬

‫‪24‬‬
 gwastnewey mîrî bo kêmnîs"Chemnitiz" dabû û min leber ewey
ke nemtwanî becêy bhêllm, wek berxêk bo serbrrîn dram
bezewîda. le " kêmnîs" serokî şarewanîyekey êmeyan lenêw
cêgeda destgîrkird.

Markis: bew core rewaney zîndan krayt. lepênaw yekêtî allman

û leber ewey ke be zor detuyist mîrîyekî azadî borijwazî pêk
bhênît. berrastî galltecarîye.

Bakunîn: boy hebû ke min tenanet leber ew pirse le sêdare

bden, bellam henûke jîrtrim û le towe zor şit fêrbûm. min sallî
1848 djî to bûm, bellam henûke debînim ke rastit dekird.
bedaxewe meşxellî şorrşekanî orupa minyan fretir berew xalle
nîgetîvekanî şorrş rakêşkird taweku xalle pozetîvekanî.

Markis: xoşhallm ke em sallane peybirdin û hizranêkî sûdbexiş

bûn bot.

Bakunîn: letek eweşda hêştake, le ştêkda min rastim dekird. min

wek sllavîyek xwazyarî azadî û rizgarîbûnî nejadî slavî lejêr
çepokî allman bûm û lew rêge şorrişgêrranewe ke berruxanî
rjême henûkeyyekanî rusye, nemsa, prus û turkye û serlenwê
rêkxistnewey xellk le jîngeyekî tewaw azad kotayî dehat,
degerram.

Markis: kewate hêştake bîr le yekêtî slavekan dekeytewe û

hêştake heman ruse nîştmanperwerekey "parîs"î.

25
‫ب اکونین‪ :‬مهبهس تت له ڕوس ێکی نیش تمانپهروهر چییه؟ ئای ا هێش تاکه‬
‫پێتوایه که من سیخوری دهوڵهتی »ڕوسیه«م؟‬

‫م ارکس‪ :‬م ن ههرگی ز وهه ا بیرکردنهوهیهک م نهب ووه و یهکێ ك له‬

‫بهڵگهک انم ئهم س هردانییهی ئهوڕۆکهیه‪ ،‬ت ا پاش کارایی ههر ج ۆره‬
‫گومانێك لهبارهی ئهو بۆچوونه خراپه‪ ،‬بسڕمهوه‪.‬‬

‫ب اکونین ‪ :‬بهڵم ئهم بهس هرهاته ب ۆ یهکهم ج ار له ڕۆژن امهی ڕاین ی‬

‫ن وێ»‪«Neue Rheinische Zeitung‬دا که ت ۆ سهرنووس هری ب وویت‪،‬‬
‫بڵوکرایهوه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من پێشتر ئهم بابهتهم ڕوونکردووهتهوه‪ .‬بهس هرهاتهکه لهوێ وه‬
‫دهستی پێکرد‪ ،‬که ههواڵنێرهکهمان له پ اریس پێیراگهیان دین‪ ،‬که ج ۆرج‬
‫ساند »‪ «George Sand‬وت وویهتی ت ۆ س یخوری ڕوس یت‪ .‬دوات ر ئێمه به‬
‫درۆخس تنهوهی ههواڵهکهم ان لهلیهن »ج ۆرج س اند« و خ ودی تۆوه‬
‫بهدوورودرێ ژی بڵوک ردهوه‪ .‬ئێمه بێجگه لهمه ک ارێکی ترم ان لهدهس ت‬
‫نهدهه ات‪ .‬خ ودی منی ش چهن دین ج ار ئهفسوس ی خ ۆمم لهو ب ارهوه‬
‫دهربڕیوه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬س هرهڕای ئهوهی که دهزانی ت‪ ،‬له زین دانی »نهمس ا«وه ب ۆ‬
‫زین دانی تاکهکهس ی له ڕوس یه و دوات ر ب ۆ »س یبیریا« دوورخ رامهوه‪،‬‬
‫لهتهك ئهوهشدا ت ا ههن ووکهش نهتتوانی وه ئهم پاگهن دهیه لهنێ وبهری‪.‬‬
‫تۆ ههرگیز زیندانی نهک راوی و وات ای زین دهبهچاڵکردن ن ازانیت‪ .‬ئهوهی‬
‫که ههر ساتێك له شهووڕۆژ ناچاری بهخ ۆت بڵێی ت م ن ک ۆیلهم و لهنێ و‬
‫چووم‪ .‬ئهوهی که لێوانلێو بیت له ئازایهتی و فیداکاری بۆ ئازادی‪ ،‬بهڵم‬
‫گش ت ئهڤی ن و ه ۆگری خ ۆت له چواردیوارییهک دا بهن د ب بینی‪ .‬ئهم انه‬
‫ههموو بهرادهیهکی زۆر ههراسانگهرن چ بگات بهوهی که پاش‬

‫‪26‬‬
Bakunîn: mebestit le rusêkî nîştmanperwer çîye? aya hêştake
pêtwaye ke min sîxurî dewlletî "rusye"m?

Markis: min hergîz weha bîrkirdneweyekim nebuwe û yekêk le

bellgekanim em serdanîyey ewrokeye, ta paşkarayî her core
gumanêk lebarey ew boçûne xrape, bsirrmewe.

Bakunîn : bellam em beserhate bo yekem car le rojnamey raynî

nwê"Neue Rheinische Zeitung"da ke to sernûserî bûyt,
bllawkrayewe.

Markis: min pêştir em babetem rûnkirduwetewe. beserhateke

lewêwe destî pêkird, ke hewallnêrekeman le parîs
pêyrageyandîn, ke corc sand "George Sand" wtûyetî to sîxurî
rusît. dwatir ême be droxistnewey hewallekeman lelayen "corc
sand" û xudî towe bedûrudrêjî bllawkirdewe. ême bêcge leme
karêkî tirman ledest nedehat. xudî mnîş çendîn car efsusî xomim
lew barewe derbrrîwe.

Bakunîn: sererray ewey ke dezanît, le zîndanî "nemsa"we bo

zîndanî takekesî le rusye û dwatir bo "sîbîrya" dûrixramewe,
letek eweşda ta henûkeş nettwanîwe em pagendeye lenêwberî.
to hergîz zîndanî nekrawî û watay zîndebeçallkirdin nazanît.
ewey ke her satêk le şewuroj naçarî bexot bllêyt min koylem û
lenêw çûm. ewey ke lêwanlêw bît le azayetî û fîdakarî bo azadî,
bellam gişt evîn û hogrî xot le çwardîwarîyekda bend bbînî.
emane hemû beradeyekî zor herasangern çi bgat bewey ke paş

27
‫ئازادب وون لهتهك ئهوه ڕووبهڕوو بی ت‪ ،‬که م ۆری س یخوریکردن ب ۆ‬
‫دژهخونێك که تۆی زیندانی کردووه‪ ،‬له نێوچهوانت درابێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم چیتر هیچ کهس باوهڕ بهو بهسهرهاته ناکات‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهداخهوه‪ ،‬له لهندهن دووباره ئهو پاگهندهیه بڵو ب ووهتهوه و‬

‫له یهکێك له ڕۆژنامهکانی دهنی س ئورکهه ارت »‪ «Denis Urquhart‬که‬
‫یهکێکه له هاوهڵه ئینگلیزهکانی تۆ‪ ،‬چاپ کراوه‪.‬‬

‫مارکس‪» :‬ئورکههارت« مرۆڤێک ی س هیره‪ .‬ههر ش تێك که س هرچاوهیهکی‬

‫ت ورکی ههبێ ت‪ ،‬خۆش ی دهوێ ت و ڕک ی له ههر ش تێکه که ڕوس ی بێ ت‪.‬‬
‫بهگشتی سهری لێشێواوه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵم تۆ بۆ ڕۆژنامهکهی وی وتار دهنووسیت و له بهرنامهکانی‬

‫ویدا بهشداری دهکهیت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ئهو مرۆڤێک ی سهیروس همهره و لهبهردڵنه‪ ،‬لهبهر ئهوهی‬

‫لهب ارهی پالمێرس تۆن »‪ «Palmerston‬لهتهك م ن ه اوڕا ب وو ی ا وای‬
‫دهردهبڕێت‪ ،‬بۆیه بوار ب ۆ بڵوب وونهوهی نووس ینهکانم دهرهخس ێنێت‪ .‬له‬
‫ڕاستیدا جۆرێك له پاگهندهیه و وهك ڕۆژنامهی نیوی ۆرك تریب ون »‪New‬‬
‫‪ «York Tribune‬زۆر کهم پارهش دهدات‪ .‬ههرچۆن بووه‪ ،‬ڕێم بده دڵنیات‬
‫بکهم‪ ،‬تازهبوونهوهی پاگهن دهی گهم ژانهی س یخوڕی ت ۆ ب ۆ ڕوس یه‪ ،‬من ی‬
‫له خۆت فرهتر ههراسان ک ردووه‪ .‬هی وادارم م ۆڵهتم ب دهیتێ ج ارێکی ت ر‬
‫لهبهر دهس تبوونم له بلوک ردنهوهی ئهم پاگهن دهیهدا‪ ،‬داوای لێب وردن‬
‫بکهم‪ .‬ههرگیز له ئهفسوس خواردن بۆ ئهم پرسه خۆم نابوێرم‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬مارکس‪ ،‬داوای لێبوردنی تۆ پهسهند دهکهم‪.‬‬

‫‪28‬‬
 azadbûn letek ewe rûberrû bît, ke morî sîxurîkirdin bo djexunêk
ke toy zîndanî kirduwe, le nêwçewant drabêt.

Markis: bellam çîtir hîç kes bawerr bew beserhate nakat.

Bakunîn: bedaxewe, le lenden dûbare ew pagendeye bllaw

buwetewe û le yekêk le rojnamekanî denîs urkehart "Denis
Urquhart" ke yekêke le hawelle înglîzekanî to, çap krawe.

Markis: "urkehart" mrovêkî seyre. her ştêk ke serçaweyekî turkî

hebêt, xoşî dewêt û rkî le her ştêke ke rusî bêt. begiştî serî
lêşêwawe.

Bakunîn: bellam to bo rojnamekey wî wtar denûsît û le

bernamekanî wîda beşdarî dekeyt.

Markis: ew mrovêkî seyrusemere û leberdllane, leber ewey

lebarey palmêriston "Palmeriston" letek min hawra bû ya way
derdebrrêt, boye bwar bo bllawbûnewey nûsînekanim
derexsênêt. le rastîda corêk le pagendeye û wek rojnamey
nîwyork trîbun "New York Tribune" zor kem pareş dedat. herçon
buwe, rêm bde dillnyat bkem, tazebûnewey pagendey gemjaney
sîxurî to bo rusye, mnî le xot fretir herasan kirduwe. hîwadarm
molletim bdeytê carêkî tir leber destbûnim le blawkirdnewey em
pagendeyeda, daway lêburdin bkem. hergîz le efsus xwardin bo
em pirse xom nabwêrm.

Bakunîn: Markis, daway lêburdnî to pesend dekem.

29
‫م ارکس‪ :‬بهڵم دهبێ ت ه اوهڵنه لهتهك تۆدا لهس هر پرس ێك ب دوێم‪،‬‬
‫ئهویش یهکگرتنی سلڤهکانه که له بهرژهوهن دی سۆش یالیزمدا ن ابینم و‬
‫تهنیا دهبێته ئامرازێك بۆ بهرهوپێشچوون و فراوانبوونی دهسهڵتی ڕوس‬
‫له ئهوروپا‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬یهکێتی سلڤهکان له جۆره دیموکراتییهکهی بهشێکه له بزاڤی‬

‫ئازادیبهخشی ئۆروپا‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬قسهی پوج‪ ،‬قسهی پوچ‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬مارکس ی خۆشهویس ت بیس هلمێنه که قس هی پ وچه‪ .‬چه‬

‫بهڵگهیهکت ههیه؟‬

‫مارکس‪ :‬ک اتی گونج او ب ۆ یهکگرتن ی س لڤهکان س هدهکانی ههش ت و ن ۆ‬

‫ب وون‪ ،‬که س لڤهکانی باش ووری ئۆروپ ا‪ ،‬س هراپای پۆلۆنی ا و نهمس ایان‬
‫داگیر کردبوو و بهڕادهیهکیش ههڕهشهیان له تورکیهی ئهو کاته دهک رد‪.‬‬
‫ئهگهر ئهوان لهو س هردهمهدا‪ ،‬کاتێ ك که دوژمن انی ئهوان واته‬
‫ئاڵمانهک ان و پۆلۆنییهک ان یهکتری ان پ ارچه پ ارچه دهک رد‪،‬‬
‫نهی انتوانیبێت بهرگ ری له خۆی ان بکهن و ڕزگاری ان ب بێت‪ ،‬چ ۆن‬
‫دهت وانرێت چ اوهڕوانی ههبێ ت که پ اش ههزار س اڵ ک ۆیلهتی و‬
‫لهدهس تدانی نهتهوایهت ی‪ ،‬ئهم ک اره جێبهج ێ بکرێ ت؟ ن زیکهی ههم وو‬
‫ولته ئۆروپییهک ان لهم کهم ایهتییه سهیروس همهرانه و پاش ماوانهی‬
‫ڕابوردووی ان تێ دایه‪ ،‬که لهلیهن نهتهوه فهرمانڕهواک انهوه دواخ راون‪.‬‬
‫لهوانهیه لهبی رت بێ ت که هێگ ڵ »‪ «Hegel‬ئهوانه به تڵپه ڕهچهڵهك‬
‫نێو دهبات‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬کهواته تۆ ئهم خهڵکانه پهست و ناپهسهند دادهنێیت و مافی‬

‫‪30‬‬
Markis: bellam debêt hawellane letek toda leser pirsêk bidwêm,
ewîş yekgirtnî slavekane ke le berjewendî soşyalîzimda nabînim
û tenya debête amrazêk bo berewpêşçûn û frawanbûnî desellatî
rus le ewrupa.

Bakunîn: yekêtî slavekan le core dîmukratîyekey beşêke le bzavî

azadîbexşî orupa.

Markis: qsey puc, qsey puç.

Bakunîn: marksî xoşewîst bîselmêne ke qsey puçe. çe

bellgeyekt heye?

Markis: katî guncaw bo yekgirtnî slavekan sedekanî heşt û no

bûn, ke slavekanî başûrî orupa, serapay polonya û nemsayan
dagîr kirdbû û berradeyekîş herreşeyan le turkyey ew kate
dekird. eger ewan lew serdemeda, katêk ke dujimnanî ewan
wate allmanekan û polonîyekan yektiryan parçe parçe dekird,
neyantwanîbêt bergrî le xoyan bken û rizgaryan bbêt, çon
detwanrêt çawerrwanî hebêt ke paş hezar sall koyletî û
ledestdanî netewayetî, em kare cêbecê bikrêt? nzîkey hemû
wlate orupîyekan lem kemayetîye seyrusemerane û
paşmawaney raburdûyan têdaye, ke lelayen netewe
fermanrrewakanewe dwaxrawn. lewaneye lebîrt bêt ke hêgill
"Hegel" ewane be tillpe reçellek nêw debat.

Bakunîn: kewate to em xellkane pest û napesend dadenêyt

31
 ‫ژیانیان پێ ڕهوا نابینیت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من له زمانی مافهکان تێناگهم‪ .‬بوونی وهها خهڵکانێك ب ۆ خ ۆی‬

‫ن اڕهزایهتییه بهرامبهر مێ ژوو و لهبهر ئهوهیه که ئهوان ههمیش ه‬
‫دواکهوتوون‪ .‬بهڵگهش ب ۆ ئهمه س هرنجی پش تیوانی گالهک انی س کۆتلند‬
‫»‪ «galleries Scotland‬له »س توارتس ‪ «Stuarts‬له ‪1745 - 1640‬؛‬
‫برێت ۆن »‪«Bretons‬هک ان لیهنگران ی ب اربۆن »‪«Bourbon‬هک ان ‪-1792‬‬
‫‪1800‬؛ باس کهکان »‪ «Basques‬له ئهس پانیا ی ا نهمس ا »‪ «Austria‬له‬
‫‪1848‬دا‪ .‬ئهو ک اته چ کهس انێك شۆڕش یان ک رد؟ ئاڵمانهک ان و‬
‫پۆڵۆنییهک ان‪ ،‬وه ک امه خهڵ ك چهک ی پێویس تیان ب ۆ تێکش کانی ش ۆڕش‬
‫خس ته بهردهس ت کۆنهپهرس تانی نهمس ا؟ س لڤهکان‪ ،‬س لڤهکان لهتهك‬
‫ئیتالییهک ان جهنگی ن و بهنێ وی پاش ا هابس بورگ »‪«Habsbourg‬هوه‬
‫»ڤییهن ا«ی ان داگی ر ک رد‪ .‬هێ زه س الڤهکان‪» ،‬هابس بورگ«ی ان لهس هر‬
‫تهختی دهسهڵت دانایهوه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬سروش تییه که له س وپای ئیمپرات ۆردا‪ ،‬س لڤهکانیش بهش دارن‪،‬‬
‫بهڵم دهبێ ت بزان ی که ب زووتنهوهی پ ان‪ -‬س لڤهکان دیموکراتی ك ب وو و‬
‫پهیگیرانه لهسهر ئهوه سووره که لهتهك »هابسبورگ«هک ان‪» ،‬روم انۆڤ‬
‫‪«Romanovs‬هک ان و ه ۆهینزۆلێرن »‪«Hohenzollern‬هک ان وهك یهك‬
‫دژایهتی بکات‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵ ێ م ن ڕاگهیان دنهکانی ئهنگ ۆم خوێن دوونهتهوه و دهزان م‬

‫دهتانهوێت چی بکهن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهم پێیه دهزانی ت که چی م وت ووه‪ .‬لهنێ وبردنی گش ت س نووره‬

‫دهس تکردهکان له ئۆروپ ا و پێكهێن انی س نوورگهلیك که لهس هر بن اخهی‬
‫خواستهکان و فهرمانڕهوایی خودی خهڵکن‪.‬‬

‫‪32‬‬
û mafî jyanyan pê rewa nabînît.

Markis: min le zmanî mafekan tênagem. bûnî weha xellkanêk bo

xoy narrezayetîye beramber mêjû û leber eweye ke ewan
hemîşe dwakewtûn. bellgeş bo eme serincî piştîwanî galekanî
skotland "galleries Scotland" le "sitwartsiStuartis" le 1640- 1745;
brêton "Bretonis"ekan layengranî barbon "Bourbon"ekan 1792-
1800; baskekan "Basques" le espanya ya nemsa "Austria" le
1848da. ew kate çi kesanêk şorrşyan kird? allmanekan û
pollonîyekan, we kame xellk çekî pêwîstyan bo têkişkanî şorrş
xiste berdest koneperistanî nemsa? slavekan, slavekan letek
îtalîyekan cengîn û benêwî paşa habisburg "Habisbourg"ewe
"vîyena"yan dagîr kird. hêze salavekan, "habisburg"yan leser
textî desellat danayewe.

Bakunîn: sruştîye ke le supay împratorda, slavekanîş beşdarn,

bellam debêt bzanî ke bzûtnewey pan- slavekan dîmukratîk bû û
peygîrane leser ewe sûre ke letek "habisburg"ekan, "rumanov
Romanovis"ekan û hohînzolêrn "Hohenzollern"ekan wek yek
djayetî bkat.

Markis: bellê min rageyandnekanî engom xwêndûnetewe û

dezanim detanewêt çî bken.

Bakunîn: bem pêye dezanît ke çîm wtuwe. lenêwbirdnî gişt snûre

destkirdekan le orupa û pêkhênanî snûrgelîk ke leser bnaxey
xwastekan û fermanrrewayî xudî xellkin.

33
‫م ارکس‪ :‬له ڕواڵهت دا زۆر ب اش دی اره‪ ،‬بهڵم گ رفته کهتوارییهک انی‬
‫جێبهجێکردن ی وهه ا بهرن امهیهك لهبهرچ او ن اگریت‪ ،‬که پلهبهن دی‬
‫جی اوازی پێش کهوتن و شارس تانییهتی خهڵک ی وڵته جیاوازهک انی‬
‫ئۆروپایه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬من ههمیشه گرفتهکان لهبهرچ او دهگ رم و ب ۆ لهناوبردنیش یان‬

‫پێش نیارم ک ردووه‪ ،‬که فیدراس یۆنیك لهم وڵت انه پێ ك بێ ت‪ .‬س لڤییهك‬
‫لهتهك ئاڵمانییهك یا پۆڵۆنییهك دوژمنی باوککوش تهی یهك نی ن و ئێمه‬
‫لهسهر بنهمای برایهتی‪ ،‬یهکسانی و ئازادی‪ ،‬دهستی یهکێتییان بۆ درێ ژ‬
‫دهکهین‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم ئهمانه ههموو قس هن و ڕاس تی ش تێکی ت ره‪ .‬ڕاس تییهکهی‬

‫ه‬ ‫ان و لهوانهش‬ ‫ۆت و پۆلۆنییهک‬ ‫ئهوهیه که بێجگه نهژادی خ‬
‫سلڤییهکانی تورکیه‪ ،‬سلڤییهکانی تر بههیچ ش ێوهیهك داهاتوویهکی ان‬
‫نییه‪ ،‬لهبهر ئهوهی مهرجی مێژوویی‪ ،‬جوگرافیایی‪ ،‬ئاب ووریی‪ ،‬ڕامی اریی‬
‫و پیشهسازیی پێویست ب ۆ س هربهخۆییان نییه و ههروهه ا شارس تانییان‬
‫نییه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهی ئاڵمانهک ان ههی انه‪ .‬ئای ا پێت وایه شارس تانی گهورهی‬
‫ئهوان ڕێگه به ئاڵمانهک ان دهدات‪ ،‬که ئۆروپ ا بخهنه ژێ ر چهپ ۆکی‬
‫خۆیان و ههموو تاوانێك ئهنجام بدهن؟‬

‫مارکس‪ :‬کامه تاوان؟ تا ئێستاکه ههرچییهکم له مێژوودا خوێن دووهتهوه‪،‬‬

‫تهنی ا تاوانێ ك که ئاڵمانهک ان و پۆلۆنییهک ان بهرامبهر س لڤهکان‬
‫کردووی انه‪ ،‬بهرگرت ن ب ووه لهوهی که ببنه ت ورك‪ .‬ئهگهر ئهو وڵته‬
‫بچ ووك و پرش وبڵوانه له دژی دوژمن ی هاوبهش ییان یهکی ان نهگرت ایه‪،‬‬
‫تووشی هیچ بهڵیهك نهدهبوون‪.‬‬

‫‪34‬‬
Markis: le rwalletda zor baş dyare, bellam grifte ketwarîyekanî
cêbecêkirdnî weha bernameyek leberçaw nagrît, ke plebendî
cyawazî pêşkewtin û şaristanîyetî xellkî wllate cyawazekanî
orupaye.

Bakunîn: min hemîşe griftekan leberçaw degrim û bo

lenawbirdnîşyan pêşnyarm kirduwe, ke fîdrasyonîk lem wllatane
pêk bêt. slavîyek letek allmanîyek ya pollonîyek dujimnî
bawkkuştey yek nîn û ême leser bnemay brayetî, yeksanî û
azadî, destî yekêtîyan bo drêj dekeyn.

Markis: bellam emane hemû qsen û rastî ştêkî tre. rastîyekey

eweye ke bêcge nejadî xot û polonîyekan û lewaneşe
slavîyekanî turkye, slavîyekanî tir behîç şêweyek dahatûyekyan
nîye, leber ewey mercî mêjûîy, cugrafyayî, abûrîy, ramyarîy û
pîşesazîy pêwîst bo serbexoyyan nîye û herweha şaristanîyan
nîye.

Bakunîn: ey allmanekan heyane. aya pêtwaye şaristanî gewrey

ewan rêge be allmanekan dedat, ke orupa bxene jêr çepokî
xoyan û hemû tawanêk encam bden?

Markis: kame tawan? ta êstake herçîyekim le mêjûda

xwênduwetewe, tenya tawanêk ke allmanekan û polonîyekan
beramber slavekan kirdûyane, bergirtin buwe lewey ke bibne
turk. eger ew wllate bçûk û pirşubllawane le djî dujimnî
hawbeşîyan yekyan negirtaye, tûşî hîç bellayek nedebûn.

35
‫باکونین‪ :‬وهك هاوپهیمانێك پارێزگارییان لێنهکراوه‪ ،‬بهڵکو سوکایهتی و‬
‫بههرهکێشییان بهرامبهر کراوه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬لهوانهیه لهو نێ وهدا چهن د گوڵێ ك لهژێ ر پێ دا ههڵ وهری ب ن‪،‬‬
‫بهڵم بهبێ زۆر و توندوتیژیش هیچ شتێك له مێژوودا بهدهست نایێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ههمیشه وهك ئاڵمانییهكی تهواو قسه دهکهی‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهپێچهوانهوه‪ ،‬م ن ههمیش ه دژایهت ی دهم ارگیری نهتهوهی ی‬

‫ئاڵمانهک انم ک ردووه‪ .‬م ن ههمیش ه وت وومه که ئاڵم ان لهچ او وڵته‬
‫مێ ژووییه گهورهک انی وهك ئینگلن د و فهرهنس ه دواکهوت ووه‪ ،‬لهبهر‬
‫ئهوهی که بهرامبهر به نیش تمانی خ ۆم ههس تهوهر نی م‪ ،‬ب ۆیه ههس تی‬
‫خۆشباوهڕانهی سلڤهکانیشم پێ باش نییه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬لهوانهیه ههر لهبهر ئهمهش لیهنگری ت له جهنگ ی پ روس و‬

‫دانیمارك کردبێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من لهبهر ههمان ه ۆ که لیهنگری م له جهنگ ی فهرهنس هییهکان‬

‫له جهزائی ر ک رد‪ ،‬لیهنگریش م له جهنگ ی پ روس دژی دانیم ارك ک رد‪.‬‬
‫بهرفراوان ی پهرهس هندنی پیشهس ازی س هرههڵدانی سۆش یالیزم خێرات ر‬
‫دهکات‪.‬‬

‫ب اکونین ‪ :‬تێڕوانین ی م ن بهرامبهر ئاڵم ان‪ ،‬تێ ڕوانینێکه که » ڤۆڵ تێر‬

‫‪ «Voltairer‬دهرب ارهی خ وا ههیب وو‪ .‬واته ئهگهر ب وونی نهب ووایه دهب وو‬
‫دروستی بکهین‪ .‬بۆ زیندووهیشتنهوهی یهکێتی سلڤهکان‪ ،‬هیچ ش تێك له‬
‫نهفرهت له ئاڵمانهکان کاراتر نییه‪.‬‬

‫‪36‬‬
Bakunîn: wek hawpeymanêk parêzgarîyan lênekrawe, bellku
sukayetî û behrekêşîyan beramber krawe.

Markis: lewaneye lew nêweda çend gullêk lejêr pêda hellwerî

bin, bellam bebê zor û tundutîjîş hîç ştêk le mêjûda bedest
nayêt.

Bakunîn: hemîşe wek allmanîyekî tewaw qse dekey.

Markis: bepêçewanewe, min hemîşe djayetî demargîrî neteweyî

allmanekanim kirduwe. min hemîşe wtûme ke allman leçaw
wllate mêjûyye gewrekanî wek îngland û ferense dwakewtuwe,
leber ewey ke beramber be nîştmanî xom hestewer nîm, boye
hestî xoşbawerraney slavekanîşm pê baş nîye.

Bakunîn: lewaneye her leber emeş layengrît le cengî prus û

danîmark kirdbêt.

Markis: min leber heman ho ke layengrîm le cengî

ferenseyyekan le cezaîr kird, layengrîşm le cengî prus djî
danîmark kird. berifrawanî peresendnî pîşesazî serhelldanî
soşyalîzm xêratir dekat.

Bakunîn : têrrwanînî min beramber allman, têrrwanînêke ke "

volltêr Voltairer" derbarey xwa heybû. wate eger bûnî nebuwaye
debû drustî bkeyn. bo zîndûhîştnewey yekêtî slavekan, hîç ştêk
le nefret le allmanekan karatir nîye.

37
‫م ارکس‪ :‬ئهمه ب ۆ خ ۆی بهڵگهیهک ی ت ره که یهکێ تی س لڤهکان که ت ۆ‬
‫مهبهس ته‪ ،‬کۆنهپهرس تانهیه‪ .‬چ ونکه لهب ری نهف رهت له دوژمن ی‬
‫ڕاستهقینهیان واته بۆرژوازی خهڵکی فێ ری ئهوه دهکهی ت که قینی ان له‬
‫ئاڵمانهکان بێتهوه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهم دووانه دهس ت لهن او دهس تی یهك دهڕۆنه پێش هوه و‬
‫ئهمهش بهڵگهی پێشکهوتنێکه که بهرامبهر نیش تمانپهروهری کرچوک اڵی‬
‫س هردهمی لوێ تی له من دا بهرههم ه اتووه‪ .‬تێڕوانین ی ئیس تهی م ن‬
‫ئهمهیه که ئهگهر زۆرینهی خهڵك له خوێندن و پهروهرده‪ ،‬نان و ڕۆژانی‬
‫پشوو بێبهش بن‪ ،‬بۆ ئهوان ئازادی له درۆیهك زیاتر نییه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من ههروهك خۆت دهزانی به دۆستی خۆمت دهزانم و ئهوهش که‬
‫تۆ به سۆشیالیست بزانم هیچ گومانێکم نییه‪ ،‬سهرهڕای ئهوهی ‪...‬‬

‫باکونین‪ :‬سهرهڕای ئهوهی چی؟‬

‫مارکس‪ :‬ئهوهی که هۆگریت بۆ ڕامیاری نییه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬من بهدڵنیاییهوه خۆشم له پارلهمانهک ان‪ ،‬پارتهک ان‪ ،‬دهس تهی‬
‫دامهزرێنهران و ئهم ج ۆره دامهزراوانهی ن وێنهران ن ایێت‪ .‬مرۆڤ ایهتی‬
‫لهدووی دونی ایهکی باش تر وێڵه‪ .‬دونی ایهکی ن وێ‪ ،‬بهب ێ یاس ا و بهب ێ‬
‫میرییهکان‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬واته ئهنارکی‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵێ‪ ،‬ئهن ارکی‪ ،‬ئێمه دهبێ ت س هراپای ڕژێمه رامیارییهک ان و‬

‫مۆراڵهکانی ئهوڕۆکهی کۆمهڵگه لهسهرهوه تا خوار تێك بدهین‪.‬‬

‫‪38‬‬
Markis: eme bo xoy bellgeyekî tre ke yekêtî slavekan ke to
mebeste, koneperistaneye. çunke lebrî nefret le dujimnî
rasteqîneyan wate borijwazî xellkî fêrî ewe dekeyt ke qînyan le
allmanekan bêtewe.

Bakunîn: em duwane dest lenaw destî yek derrone pêşewe û

emeş bellgey pêşkewtnêke ke beramber nîştmanperwerî
kirçukallî serdemî lawêtî le minda berhem hatuwe. têrrwanînî
îstey min emeye ke eger zorîney xellk le xwêndin û perwerde,
nan û rojanî pşû bêbeş bin, bo ewan azadî le droyek zyatir nîye.

Markis: min herwek xot dezanî be dostî xomt dezanim û eweş ke

to be soşyalîst bzanim hîç gumanêkim nîye, sererray ewey ...

Bakunîn: sererray ewey çî?

Markis: ewey ke hogrît bo ramyarî nîye.

Bakunîn: min bedillnyayyewe xoşm le parlemanekan, partekan,

destey damezrêneran û em core damezrawaney nwêneran
nayêt. mrovayetî ledûy dunyayekî baştir wêlle. dunyayekî nwê,
bebê yasa û bebê mîrîyekan.

Markis: wate enarkî.

Bakunîn: bellê, enarkî, ême debêt serapay rjême ramyarîyekan û

morallekanî ewrokey komellge leserewe ta xwar têk bdeyn.

39
‫دهستاودهس کردنی ئهو دهزگای انهی که ههن‪ ،‬هی چ دهردێ ك چارهس هر‬
‫ناکات‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬م ن ئارهزووی لهنێوبردنی انم نییه و تهنی ا دهڵێ م که دهبێ ت‬

‫کارگهران بیانخهنه ژێر ڕکێفی خۆیانهوه و دواتر بیانگۆڕن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهوانه دهبێ ت بهتهواوی لهنێ و بچ ن‪ ،‬دهوڵهت خواس ت و‬

‫توان ایی و لێه اتوویی ئێمه لهنێودهب ات و یهکهمی ن بنچینهی ههر‬
‫سۆشیالیزمێکی کهتواری ههڵگێڕانهوهی کۆمهڵگهیه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ئهمه پێناسهیهکی سهیر و سهمهرهیه بۆ سۆشیالیزم‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬م ن ئهوهن ده ه ۆگریم ب ۆ پێناس هکان نییه و لهم ڕووهوه لهتهك‬
‫تۆدا جی اوازیم ههیه‪ .‬م ن ب اوهڕم بهوه نییه که سیس تهمێکی ئام اده و‬
‫لهبهردهست بتوانێت ڕزگ ارگهری دونی ا بێ ت‪ .‬م ن هێش تاکه سیس تهمێکم‬
‫نییه و بهدوای دا دهگهڕی م‪ .‬م ن فرهت ر ب اوهڕم به غهری زه ههیه ت ا‬
‫ئهندێشه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم بهبێ بهرنامه ناتوانیت سۆشیالیست بی‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ههڵبهته بهرن امهم ههیه و ئهگهر حهز دهکهی خ اڵ به خ اڵ‬

‫بهرنامهی خۆمت بۆ ڕوون بکهمهوه‪ .‬یهکهم‪ ،‬ههر جۆره یاس ا و بڕی ارێکی‬
‫دهستکردی مرۆڤ وهل دهنێم‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم بهبێ یاسا ناکرێت‪ .‬چونکه جیهانی ههستیش یاسای خۆی‬
‫ههیه‪.‬‬

‫‪40‬‬
 destawdeskirdnî ew dezgayaney ke hen, hîç derdêk çareser
nakat.

Markis: min arezûy lenêwbirdinyanim nîye û tenya dellêm ke

debêt kargeran byanxene jêr rkêfî xoyanewe û dwatir byangorrn.

Bakunîn: ewane debêt betewawî lenêw bçin, dewllet xwast û

twanayî û lêhatûîy ême lenêwdebat û yekemîn binçîney her
soşyalîzmêkî ketwarî hellgêrranewey komellgeye.

Markis: eme pênaseyekî seyr û semereye bo soşyalîzm.

Bakunîn: min ewende hogrîm bo pênasekan nîye û lem ruwewe

letek toda cyawazîm heye. min bawerrm bewe nîye ke sîstemêkî
amade û leberdest bitwanêt rizgargerî dunya bêt. min hêştake
sîstemêkim nîye û bedwayda degerrîm. min fretir bawerrm be
xerîze heye ta endêşe.

Markis: bellam bebê bername natwanît soşyalîst bî.

Bakunîn: hellbete bernamem heye û eger hez dekey xall be xall

bernamey xomt bo rûn bkemewe. yekem, her core yasa û
birryarêkî destkirdî mrov wela denêm.

Markis: bellam bebê yasa nakrêt. çunke cîhanî hestîş yasay xoy
heye.

41
‫ب اکونین‪ :‬ههڵبهته ن اتوانرێت یاس اکانی سروش ت وهل بنرێ ن‪ .‬لهوهش دا‬
‫لهتهك تۆدا ه اوڕام‪ ،‬که مرۆڤ بههوش یاری و دهرککردن ی یاس اکانی‬
‫سروشت که بهسهر دونی ای ههس تیدا زاڵ ن‪ ،‬ئازادییهک ی فرهت ر بهدهس ت‬
‫بهێنێ ت‪ .‬مرۆڤ ن اتوانێت لهدهس ت سروش ت قوت ار بێ ت و ههوڵ دان ب ۆ‬
‫ک ارێکی وهه ا بێس هرئهنجامه‪ ،‬بهڵم ئهوهی که م ن پێش نیاری دهکهم‬
‫ههڵوهشاندنهوهی گش ت یاس ا دروس تکراو و دانراوهک انی دهس تی مرۆڤ ن‪،‬‬
‫لهوانه یاسا ڕامیارییهکان و یاساکانی دادگهری‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ههر بهڕاست پێتوایه که کۆمهڵگه نابێت هی چ یاس ایهك بهس هر‬
‫تاکهکانی خۆیدا بسهپێنێت؟‬

‫ب اکونین‪ :‬ک ۆمهڵگه ن ابێت پێویس تی به س هپاندنی یاس ا ههبێ ت‪ .‬مرۆڤ‬

‫ب وونهوهرێکی ک ۆمهڵیهتییه و لهتهك ب وونهوهرێکی دڕن دهدا جی اوازه‪.‬‬
‫ههلبهته له ک ۆمهڵگه س هرمایهدارییهکاندا که کێ بڕکێ و موڵک ایهتی‬
‫بوونیان ههیه و کهس هکان لهبهرامبهر یهک دی دهوهس تنهوه‪ ،‬پێویس تیان‬
‫به یاساگهلێك دهبێت‪ .‬لهبهر ئهوه بهبێ ئازادی‪ ،‬سۆشیالیزم نایێته دی‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬من ههرگیز لیهنگری له سۆشیالیزم بهبێ ئازادی ناکهم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم مارکس ی خۆشهویس ت ت ۆ ئهم ک ارهت ک ردووه‪ ،‬چ ونکه‬

‫خوازیاری دیکتاتۆری پڕۆلیتاریای‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا بهشێکه له ئازادی و ئازادیگهری‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬کاتێك که له ئازادی دهدوێین‪ ،‬له خهیاڵی خۆمدا تهنیا جۆرێك‬

‫ئازادی که شایستهی ئهم ناوهیه‪ ،‬لهبهرچاو دهگرم‪ .‬ئازادییهك که تێی دا‬
‫لێهاتوویه هزری و ماددییهکان که له پێكهاتهی ههر مرۆڤێکدا ههن‪،‬‬

‫‪42‬‬
Bakunîn: hellbete natwanrêt yasakanî sruşt wela binrên. leweşda
letek toda hawram, ke mrov behuşyarî û derkkirdnî yasakanî
sruşt ke beser dunyay hestîda zalln, azadîyekî fretir bedest
bhênêt. mrov natwanêt ledest sruşt qutar bêt û hewilldan bo
karêkî weha bêserencame, bellam ewey ke min pêşnyarî dekem
hellweşandnewey gişt yasa drustikraw û danrawekanî destî
mrovin, lewane yasa ramyarîyekan û yasakanî dadgerî.

Markis: her berrast pêtwaye ke komellge nabêt hîç yasayek

beser takekanî xoyda bsepênêt?

Bakunîn: komellge nabêt pêwîstî be sepandnî yasa hebêt. mrov

bûnewerêkî komellayetîye û letek bûnewerêkî drrindeda
cyawaze. helbete le komellge sermayedarîyekanda ke kêbirrkê û
mullkayetî bûnyan heye û kesekan leberamber yekdî
dewestnewe, pêwîstyan be yasagelêk debêt. leber ewe bebê
azadî, soşyalîzm nayête dî.

Markis: min hergîz layengrî le soşyalîzm bebê azadî nakem.

Bakunîn: bellam marksî xoşewîst to em karet kirduwe, çunke

xwazyarî dîktatorî prrolîtaryay.

Markis: dîktatorî prrolîtarya beşêke le azadî û azadîgerî.

Bakunîn: katêk ke le azadî dedwêyn, le xeyallî xomda tenya corêk

azadî ke şayistey em naweye, leberçaw degrim. azadîyek ke têyda
lêhatûye hizrî û maddîyekan ke le pêkhatey her mrovêkda hen,

43
‫بهرهو پێگهیی ن پهروهرده بک ات‪ .‬ئازادییهك که هی چ س نووربهندییهك‬
‫بێجگه لهوهی که سروشتی مرۆڤ پێکدههێنێت‪ ،‬پهسهند ناک ات و دواج ار‬
‫مهبهس ت له ئازادی‪ ،‬ئازادییهکه که لهب ری ئهوهی که ئازادی کهس انی‬
‫ت ر س نووربهندی بکهن لهتهك ئازادی ههمووان دا تهب ا دهب ێ و پهره‬
‫دهس ێنێت‪ .‬م ن بی ر له ئازادی دهکهمهوه که بهس هر هێ زی دڕن ده و‬
‫بنهماکانی ئۆتورییهگهریدا سهردهکهوێت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬گ وێم له قس هکانت ب وو‪ ،‬بهڵم ن ازانم چ ۆن لێکی ان ب دهمهوه‪.‬‬

‫تهنیا خاڵێك دهخهمه ڕوو و ئهوهش ئهوهیه که بهب ێ بنهم ای ئۆت وریته‬
‫یارمهتی بهدهرکهوتن ی سۆش یالیزم ن اکرێ ی ا له ڕامیاری دا دهس تکهوتت‬
‫نابێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬سۆش یالیزم پێویس تی به بنهم ای ڕێك وپێکی ههیه نهك‬

‫ئۆت وریته‪ .‬ئهم ڕێک وپێیهش نهك له دهرهوه بهڵک و بهه ۆی ڕێک وپێکی‬
‫کهس ی و دڵخ وازییهوه که هی چ ج ۆره ن اکۆکییهکی لهتهك بنهم ای‬
‫ئازادیدا نییه‪ ،‬دێته دی‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬لهوه دهچێت لهمهڕ شۆڕشهکانت هیچ ئهزم وونت وهرنهگرت بێت‪.‬‬
‫وهه ا بزووتنهوهگهلێ ك بهب ێ بنهم ای ئۆت وریته پێن اگهن‪ .‬تهن انهت له‬
‫سوپای ئهنارکیستیشدا پێویستمان به ئهفسهران دهبێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهوه ئاس اییه که له ک اتی جهنگ دا‪ ،‬ئهرك و ڕۆڵهک ان بهپێ ی‬
‫لێه اتوویی کهس هکان له ڕووی ههڵس هنگاندن و بڕی اردانی گش ت‬
‫ب زاڤهکهدایه‪ ،‬له نێ وان ئهوان دا دابهش دهکرێ ت‪ .‬ههن دێك کهس فرم ان‬
‫دهدهن و ههن دێك فهرم ان جێبهج ێ دهکهن‪ ،‬بهڵم هی چ ئهرکێ ك جێگی ر‬
‫نییه و ههمیش هیی ن ابێت‪ .‬پلهبهن دی ب وونی نییه و فهرمان دهرانی‬
‫ئهوڕۆکه لهوانهیه فهرمانبهرانی سبهینێ بن‪ .‬هیچ کهس بهرامبهر به‬

‫‪44‬‬
 berew pêgeyîn perwerde bkat. azadîyek ke hîç snûrbendîyek
bêcge lewey ke sruştî mrov pêkdehênêt, pesend nakat û dwacar
mebest le azadî, azadîyeke ke lebrî ewey ke azadî kesanî tir
snûrbendî bken letek azadî hemuwanda teba debê û pere
desênêt. min bîr le azadî dekemewe ke beser hêzî drrinde û
bnemakanî oturîyegerîda serdekewêt.

Markis: gwêm le qsekant bû, bellam nazanim çon lêkyan

bdemewe. tenya xallêk dexeme rû û eweş eweye ke bebê
bnemay oturîte yarmetî bederkewtnî soşyalîzm nakrê ya le
ramyarîda destkewtit nabêt.

Bakunîn: soşyalîzm pêwîstî be bnemay rêkupêkî heye nek

oturîte. em rêkupêyeş nek le derewe bellku behoy rêkupêkî kesî
û dllixwazîyewe ke hîç core nakokîyekî letek bnemay azadîda
nîye, dête dî.

Markis: lewe deçêt lemerr şorrşekant hîç ezmûnit wernegirtbêt.

weha bzûtnewegelêk bebê bnemay oturîte pênagen. tenanet le
supay enarkîstîşda pêwîstman be efseran debêt.

Bakunîn: ewe asayye ke le katî cengda, erk û rollekan bepêy

lêhatûîy kesekan le rûy hellsengandin û birryardanî gişt
bzavekedaye, le nêwan ewanda dabeş dekrêt. hendêk kes
firman deden û hendêk ferman cêbecê deken, bellam hîç erkêk
cêgîr nîye û hemîşeyî nabêt. plebendî bûnî nîye û fermanderanî
ewroke lewaneye fermanberanî sbeynê bin. hîç kes beramber be

45
‫کهس ێکی ت ر بهرز ن اکرێتهوه و ئهگهر وهك ک اتیش پێویس ت بێ ت‪ ،‬دوات ر‬
‫دهگهڕێتهوه دۆخی جاران‪ .‬وهك شهپۆلی دهریا که دواجار دهگهنه ڕادهی‬
‫هاوئاستییهکی شایسته‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬زۆر باش ه ب اکونین‪ ،‬ئهگهر ت ۆ دان بهب وونی ڕابهری و‬

‫فهرماندهیی له جهنگدا دهنێیت‪ ،‬لهم بارهدا ناکۆکیمان نییه‪ .‬م ن بۆخ ۆم‬
‫ههمیش ه وت وومه که دیکت اتۆری پڕۆلیتاری ا تهنی ا له قۆن اخه‬
‫س هرهتاییهکانی سۆش یالیزمدا پێویس ته و ههر که ک ۆمهڵگهی بێچی ن‬
‫لهسهر پ ێ بوهس تێت‪ ،‬پێویس تییهك بهدهوڵهت نییه و بهقس هی هاوک ارم‬
‫ئهنگلس‪ ،‬دهوڵهت گۆڕ بهگۆڕ دهبێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬له »مانیفێس تی کۆمونیس ت«دا که ت ۆ و ئهنگل س نووس یوتانه‪،‬‬

‫قسه لهسهر لهنێوچوون نهکراوه‪ ،‬ههرچۆن بێ ن امیلکهیهکی زۆر باش ه و‬
‫ئهگهر پێم باش نهبووایه وهرم نهدهگێڕایه سهر زم انی ڕوس ی‪ .‬ئاس اییه‬
‫ئهم ڕاستییه ههر لهجێی خۆیدایه‪ ،‬که له ده خاڵێ ك که وهك بهرن امهی‬
‫سۆشیالیس تی لهو ن امیلکهدا دیاریت ان ک ردوون‪ ،‬ن ۆ ج ار پێداویس تی‬
‫گهورهتربوونی دهوڵهت ی بهرجهس ته ک ردووه و لهو بهرنام انهدا دهوڵهت‬
‫خ اوهنی ئامرازهک انی بهرههمهێن انه‪ ،‬بازرگ انی و بانک داری کۆنترۆڵ‬
‫دهک ات‪ ،‬ک اری ک ردووهته زۆرهمل ێ‪ ،‬ب اج دهس ێنێت و زهویوزارهک انی‬
‫خس تووهته ژێ ر چنگ ی خ ۆی و پهیوهن دییهکان )پۆس ت و تێلهف ۆن و‬
‫تێلهگراف(ی لهدهستدایه و فێرگه و زانستگهکانیش بهڕێوه دهبات‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ئهگهر خۆش ت لهم بهرن امهیه ن ایێت‪ ،‬سۆشیالیزمیش ت‬

‫خۆشناوێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم ئهوه سۆش یالیزم نییه‪ ،‬بهڵک و ش ێوهیهکه له ب اڵیی‬

‫دهوڵهتگهرایی‪ ،‬که زۆر جێی سهرنجی ئاڵمانهکانه‪ .‬سۆشیالیزم بریتییه‬

‫‪46‬‬
 kesêkî tir berz nakrêtewe û eger wek katîş pêwîst bêt, dwatir
degerrêtewe doxî caran. wek şepolî derya ke dwacar degene
radey hawastîyekî şayiste.

Markis: zor başe Bakunîn, eger to dan bebûnî raberî û

fermandeyî le cengda denêyt, lem bareda nakokîman nîye. min
boxom hemîşe wtûme ke dîktatorî prrolîtarya tenya le qonaxe
seretayyekanî soşyalîzimda pêwîste û her ke komellgey bêçîn
leser pê bwestêt, pêwîstîyek bedewllet nîye û beqsey hawkarm
englis, dewllet gorr begorr debêt.

Bakunîn: le "manîfêstî komunîst"da ke to û englis nûsîwtane, qse

leser lenêwçûn nekrawe, herçon bê namîlkeyekî zor başe û eger
pêm baş nebuwaye werm nedegêrraye ser zmanî rusî. asayye
em rastîye her lecêy xoydaye, ke le de xallêk ke wek bernamey
soşyalîstî lew namîlkeda dyarîtan kirdûn, no car pêdawîstî
gewretirbûnî dewlletî berceste kirduwe û lew bernamaneda
dewllet xawenî amrazekanî berhemhênane, bazirganî û bankdarî
kontroll dekat, karî kirduwete zoremlê, bac desênêt û
zewîwzarekanî xistuwete jêr çingî xoy û peywendîyekan (post û
têlefon û têlegraf)î ledestdaye û fêrge û zanistgekanîş berrêwe
debat.

Markis: eger xoşt lem bernameye nayêt, soşyalîzmîşt xoşnawêt.

Bakunîn: bellam ewe soşyalîzm nîye, bellku şêweyeke le ballayî

dewlletgerayî, ke zor cêy serincî allmanekane. soşyalîzm brîtîye

47
 ‫له بهڕێوهبردنی پیشهسازی و کشتوکاڵ لهلیهن خودی کارگهرانهوه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬دهوڵهتێكی سۆشیالیس تی‪ ،‬دهوڵهت ی پرۆلیتاری ایه‪ ،‬ههردووکی ان‬

‫ڕاستهخۆ بهڕێوهبهرایهتی دهکهن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهلم ئهمه ب ۆ خ ۆی نم وونهیهکی بهرچ اوه له خۆش باوهڕی له‬

‫سیستهمی دیموکراس ی بۆرژواکان دا‪ ،‬که خهی اڵ دهکهن خهڵ ك دهت وانێت‬
‫دهوڵهت کۆنترۆڵ بک ات‪ .‬بهپێچهوانهوه له ک رداردا ئهوه دهوڵهته که‬
‫خهڵك بهڕێوه دهبات و ههرچهنده دهوڵهت بههێزتر بێت‪ ،‬دهس هلتهکهی‬
‫لهن اوبهرتر دهبێ ت‪ .‬س هرنجی ڕووداوهک انی ئاڵم ان ب ده‪ .‬بهو ڕادهی که‬
‫دهوڵهت گهش هی ک ردووه‪ ،‬س هراپای گهن دهڵی س هرچاوهگرتوو له‬
‫ناوهندێتی دهسهڵتهوه تهشهنهی کردووهته ناخی تاکهکانی کۆمهڵگهوه‪،‬‬
‫که لهوانهیه ڕۆژگارێ ك ڕاس تگۆترین و پ اکترین کهس انی دونی ا ب ووبن‪.‬‬
‫س هرباری ئهمه چهپاوڵگهرییهک انی س هرمایهداریش لهتهك خێرای ی‬
‫گهشهی دهوڵهتدا گونجاو و فراوان بوون‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬گهش هی چهپاوڵگهرییهک انی )انحص ار( س هرمایهداری ڕێگه ب ۆ‬

‫سهردهرهێنانی سۆشیالیزم خ ۆش دهکهن‪ .‬ه ۆی ئهوهی که ڕوس یه ت ا ئهو‬
‫ازه خهریکه له‬ ‫یالیزمهوه دووره‪ ،‬ئهوهیه که ت‬ ‫ڕادهیه له سۆش‬
‫دهرهبهگایهتی )فیئۆدالیزم( دهردهچێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬م ارکس ئهزی زم‪ ،‬خهڵک ی ڕوس یه واوهت ر له وێن اکردنی ت ۆ له‬
‫سۆش یالیزمهوه نزیک ن‪ .‬جوتی ارانی ڕوس ی ڕێس ای شۆڕش گێڕانهی خۆی ان‬
‫ههیه و ب ۆی ههیه ڕۆڵێک ی گهوره له ئازادک ردن و ڕزگ اری مرۆڤایهتی دا‬
‫ب بینن‪ .‬شۆڕش ی ڕوس ی له تایبهتمهن دییهکانی خهڵکهکهی دا ڕیش هی‬
‫ههیه‪ .‬له سهدهی ههڤدهدا گوندنشینانی باشووری خۆرههلتی راپهڕین و‬
‫له سهدهی ههژدهشدا پۆگاچێف »‪ «Pougatchev‬ههڵچوونی جوتیارانی‬

‫‪48‬‬
le berrêwebirdnî pîşesazî û kiştukall lelayen xudî kargeranewe.

Markis: dewlletêkî soşyalîstî, dewlletî prolîtaryaye, herdûkyan

rastexo berrêweberayetî deken.

Bakunîn: belam eme bo xoy nmûneyekî berçawe le xoşbawerrî

le sîstemî dîmukrasî borijwakanda, ke xeyall deken xellk
detwanêt dewllet kontroll bkat. bepêçewanewe le kirdarda ewe
dewllete ke xellk berrêwe debat û herçende dewllet behêztir bêt,
deselatekey lenawbertir debêt. serincî rûdawekanî allman bde.
bew radey ke dewllet geşey kirduwe, serapay gendellî
serçawegirtû le nawendêtî desellatewe teşeney kirduwete naxî
takekanî komellgewe, ke lewaneye rojgarêk rastgotrîn û paktrîn
kesanî dunya bûbin. serbarî eme çepawillgerîyekanî
sermayedarîş letek xêrayî geşey dewlletda guncaw û frawanbûn.

Markis: geşey çepawillgerîyekanî sermayedarî rêge bo

serderhênanî soşyalîzm xoş deken. hoy ewey ke rusye ta ew
radeye le soşyalîzmewe dûre, eweye ke taze xerîke le
derebegayetî (fîodalîzm) derdeçêt.

Bakunîn: Markis ezîzm, xellkî rusye wawetir le wênakirdnî to le

soşyalîzmewe nzîkin. cutyaranî rusî rêsay şorrişgêrraney xoyan
heye û boy heye rollêkî gewre le azadkirdin û rizgarî
mrovayetîda bbînin. şorrşî rusî le taybetmendîyekanî xellkekeyda
rîşey heye. le sedey hevdeda gundinşînanî başûrî xorhelatî
raperrîn û le sedey hejdeşda pogaçêf "Pougatchev" hellçûnî
cutyaranî

49
‫له دهوروبهری ڤۆڵگ ا »‪ «Volga‬ب ۆ م اوهی دوو س اڵ پێش ڕهوایهتی ک رد‪.‬‬
‫ڕوس هکان دهس ت له ی اخیبوون ههڵن اگرن و لهو ب اوهڕهدان که نهم امی‬
‫پێش کهوتنی مرۆڤ به خ وێنی مرۆڤ ئاو دراوه‪ .‬ههروهه ا دهس ت له‬
‫ی اریکردن به ئاگ ر ههڵن اگرن و ههروا ئاگ ربهرانه مۆس کۆ بهمهبهس تی‬
‫تێکش کانی ن اپلیۆن دی اردهیهکی تهواو ڕوس ی ب وو‪ .‬لهم مهش خهڵنهدا‬
‫بنهچهی مرۆڤ له کۆتوبهندی کۆیلهتی ڕزگاری دهبێت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬زۆر وروژێنهرانه ب وو‪ ،‬بهلم کهت واری ش تهکه ئهوهیه که‬
‫سۆشیالیزم به پهیدابوونی پڕۆلیتاریای هوشیارهوه پهیوهس ته‪ ،‬که تهنی ا‬
‫له وڵته پیشهس ازییهکانی وهك ئینگلن د‪ ،‬ئاڵم ان و فهرهنس ه بوونی ان‬
‫ههیه‪ .‬له بهراورد به چینه کۆمهڵیهتییهک انی ت ر‪ ،‬ک ۆمهڵگهی دیه اتی‬
‫کهمترین ڕێکخستن و ئامادهیی ب ۆ ش ۆڕش ههیه‪ .‬دێهاتییهک ان تهن انهت‬
‫له ل ۆمپن و پۆخڵهواتهک انی ش اریش دواکهوت ووترن و له بهربهرهک ان و‬
‫ئهشکهوتنشینهکان دهچن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهمه نیش انی دهدات‪ ،‬که چهن د لهتهك یهك ن اکۆکین‪ .‬به‬
‫تێڕوانین ی م ن گ وڵی س هر س هبهتهی پڕۆلیتاری ا له ت وێژی ک ارگهران و‬
‫پیش هوهرانی ش ارهزای کارخانهک ان‪ ،‬که له ڕووی ڕامیاریش هوه نی وه‬
‫ب ۆرژوان‪ ،‬کۆت ایی ن ایێت‪ .‬م ن وهه ا کهس گهلێکم له ب زاڤی ک ارگهرانی‬
‫»سویس را«دا دیت وون و دڵنی ات دهکهمهوه که لهتهك دهم ارگیری‬
‫جۆراوجۆری کۆمهڵیهتی و خواس ت و ڕهفت اری چین ی نێ وهنجی ئال ودهن‪.‬‬
‫تهکنیکک اران کهم تر له ههم وو ک ارگهران سۆشیالیس ترن‪ ،‬بهب ڕوای م ن‬
‫دهس تهبژێرهکانی پڕۆلیتاری ا‪ ،‬ت وێژه نهخوێن دهوار و بێبهش و پڕج ۆش و‬
‫خرۆشهکانی کۆمهڵگهن‪ ،‬که تۆ به دێهاتی لۆمپن و خڵته دهیان چوێنی‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهدڵنی اییهوه له وات ای کهت واری پڕۆلیتاری ا تێنهگهیش توویت‪.‬‬

‫پڕۆلیتاریا‪ ،‬ههژار و نهدار نین‪ .‬له مێژوودا ههمیشه کهسانی ههژار‬

‫‪50‬‬
 le dewruberî vollga "Volga" bo mawey dû sall pêşrrewayetî kird.
rusekan dest le yaxîbûn hellnagrin û lew bawerredan ke nemamî
pêşkewtnî mrov be xwênî mrov aw drawe. herweha dest le
yarîkirdin be agir hellnagrin û herwa agirberane mosko
bemebestî têkişkanî napilyon dyardeyekî tewaw rusî bû. lem
meşxellaneda bneçey mrov le kotubendî koyletî rizgarî debêt.

Markis: zor wrujênerane bû, belam ketwarî şteke eweye ke

soşyalîzm be peydabûnî prrolîtaryay huşyarewe peyweste, ke
tenya le wllate pîşesazîyekanî wek îngland, allman û ferense
bûnyan heye. le berawird be çîne komellayetîyekanî tir,
komellgey dîhatî kemtrîn rêkxistin û amadeyî bo şorrş heye.
dêhatîyekan tenanet le lompin û poxllewatekanî şarîş
dwakewtûtrin û le berberekan û eşkewtinşînekan deçin.

Bakunîn: eme nîşanî dedat, ke çend letek yek nakokîn. be

têrrwanînî min gullî ser sebetey prrolîtarya le twêjî kargeran û
pîşeweranî şarezay karxanekan, ke le rûy ramyarîşewe nîwe
borijwan, kotayî nayêt. min weha kesgelêkim le bzavî kargeranî
"suyisra"da dîtûn û dillnyat dekemewe ke letek demargîrî
corawcorî komellayetî û xwast û reftarî çînî nêwencî aluden.
teknîkkaran kemtir le hemû kargeran soşyalîstrin, bebirrway min
destebjêrekanî prrolîtarya, twêje nexwêndewar û bêbeş û pirrcoş
û xroşekanî komellgen, ke to be dêhatî lompin û xillte deyan
çwênî.

Markis: bedillnyayyewe le watay ketwarî prrolîtarya tênegeyiştûyt.

prrolîtarya, hejar û nedar nîn. le mêjûda hemîşe kesanî hejar

51
‫ههب وون‪ ،‬بهڵم پڕۆلیتاری ا له مێ ژوودا دی اردهیهکی ت ازهیه‪ .‬ئهوه‬
‫ههژاری و جۆشوخرۆش نییه‪ ،‬که کهسهکان دهکاته پڕۆلیت ار‪ ،‬بهڵک و ئهوه‬
‫نهفرهت و تووڕهیی ئهوانه بهرامبهر بۆرژوازی و ئازایهت ی و خ ۆڕاگری و‬
‫پێ داگرییان ب ۆ کۆتاییهێن ان به وهه ا بارودۆخێ ك‪ .‬پڕۆلیت ار کاتێ ك ک ه‬
‫پهی دا دهبێ ت‪ ،‬ئهم ت ووڕهییه دهروونییه و هوش یارییهی خ ۆییهی لهمهڕ‬
‫چینی ک ۆمهڵیهتی لهس هر ههژاری کهلهکه دهبێ ت‪ .‬پڕۆلیتاری ا چینێک ی‬
‫خاوهن ئامانجی شۆڕش گێڕانهیه‪ ،‬که ئام انجی لهنێ وبردنی واژهی چین ی‬
‫ک ۆمهڵیهتییه‪ .‬چینێ ك که ههم وو مرۆڤهک ان ئازاد نهک ات‪ ،‬بهخ ۆی‬
‫ناتوانێت ئازاد بێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهلم دهوڵهته سۆشیالیس تییهکهی ت ۆ چینهک ان لهنێوناب ات‪،‬‬

‫بهڵکو دوو گروپی س هروهر و ژێردهس ت پێک دههێنێت و می رییهك که دێته‬
‫ئاراوه‪ ،‬فرهت ر دهس ت له کاروب اری خهڵکی دا وهردهدات‪ .‬لهلیهك‬
‫ڕۆش نبیرانی دهس تی چهپ ی و س هرکوتگهر‪ ،‬ل ووتبهرز و لهخۆب ایی به‬
‫هوش یارییهوه فهرم ان دهدهن و لهلکهی ت رهوه خهڵک انی ناهوش یار‬
‫ملکهچی دهکهن و فهرمان دهبهن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬یاس ادانهران و بهڕێ وهبهرانی دهوڵهت ی سوشیالیس تی له‬

‫ههلبژێردراوانی خهڵکی دهبن‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهمهش لهو خۆش باوهڕییانهیه که می ری س هردهرکردوو له‬

‫ههڵبژاردنی گشتییهوه به ن وێنهری توان ایی و خواس تی خهڵک ی بزانی ن‪.‬‬
‫تهن انهت ڕوس ۆ »‪«Rousseau‬ش پهی به پ وچی ئهم بیرک ردنهوهیه‬
‫بردووه‪ .‬ئامانج و مهبهستی غهریزی دهستهبژێرانی فهرمانڕهوا ههمیشه‬
‫لهدژی ئامانجه غهریزییهکانی خهڵکی ئاسایین و بههۆی پێگهی باڵیان‬
‫زۆر دوورن لهوهی که وهك بهڕێ وهبهری فێ رگه )قوتابخ انه(یهك ی ا‬
‫ڕاهێنهرێك ڕهفتار بکهن‪.‬‬

‫‪52‬‬
 hebûn, bellam prrolîtarya le mêjûda dyardeyekî tazeye. ewe
hejarî û coşuxroş nîye, ke kesekan dekate prrolîtar, bellku ewe
nefret û tûreyî ewane beramber borijwazî û azayetî û xorragrî û
pêdagrîyan bo kotayîhênan be weha barudoxêk. prrolîtar katêk
ke peyda debêt, em tûreyye derûnîye û huşyarîyey xoyyey
lemerr çînî komellayetî leser hejarî keleke debêt. prrolîtarya
çînêkî xawen amancî şorrişgêrraneye, ke amancî lenêwbirdnî
wajey çînî komellayetîye. çînêk ke hemû mrovekan azad nekat,
bexoy natwanêt azad bêt.

Bakunîn: belam dewllete soşyalîstîyekey to çînekan lenêwnabat,

bellku dû grupî serwer û jêrdest pêkdehênêt û mîrîyek ke dête
arawe, fretir dest le karubarî xellkîda werdedat. lelayek
roşinbîranî destî çepî û serkutger, lûtberz û lexobayî be
huşyarîyewe ferman deden û lelakey trewe xellkanî nahuşyar
milkeçî deken û ferman deben.

Markis: yasadaneran û berrêweberanî dewlletî suşyalîstî le

helbjêrdrawanî xellkî debin.

Bakunîn: emeş lew xoşbawerrîyaneye ke mîrî serderkirdû le

hellbjardnî giştîyewe be nwênerî twanayî û xwastî xellkî bzanîn.
tenanet ruso "Rousseau"şi pey be puçî em bîrkirdneweye
birduwe. amanc û mebestî xerîzî destebjêranî fermanrrewa
hemîşe ledjî amance xerîzîyekanî xellkî asayîn û behoy pêgey
ballayan zor dûrin lewey ke wek berrêweberî fêrge
(qutabxane)yek ya rahênerêk reftar bken.

53
‫مارکس‪ :‬دیموکراس ی لی براڵی ههرگی ز ن اتوانێت کارێ ك بهرێته پێش هوه‪،‬‬
‫چ ونکه دهزگه ڕامیارییهک ان ههمیش ه لهژێ ر ک ارایی و ههژم وونی‬
‫دهسهلتی دارایی بۆرژوازی دان‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬فش ارگهلی تری ش سۆش یال‪-‬دیموکراس ی تووش ی لدان و‬

‫گیرۆدهبوون دهکهن‪ .‬پارلهمانێك تهنیا پێكهاتوو له کارگهران‪ ،‬له ههمان‬
‫ک ارگهران و سۆشیالیس تانی سهرس هختی ئهوڕۆکه‪ ،‬ش هوانه دهبێته‬
‫پارلهم انی پیاوم اقولن و خ انزادان‪ .‬ههمیش هش ههر واب ووه‪ .‬گهر‬
‫کهسانێك که خوازی اری ئاڵوگ ۆڕی بنهڕهت ی و پێکه اتهیین بخهێنه س هر‬
‫تهختی دهسهڵت‪ ،‬خۆبهخۆ دهبنه کۆنهپاریز‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬وهها کارێك هۆی خۆی ههیه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬گرنگترین هۆ ئهوهیه‪ ،‬که دهوڵهتێکی دیموکراتیك بۆخۆی ج ۆره‬

‫ن اکۆکییهکه‪ ،‬ئهوهی دهوڵهت‪ ،‬س هروهری و ئۆت ۆریته و دهس هڵتی ههیه‪،‬‬
‫کهواته ڕێکخهری ن ابهرابهرییه‪ .‬لهولوه دیموکراس ی ڕواڵهتێک ی‬
‫یهکس انی ههیه‪ ،‬بهم پێیه دهوڵهت و دیموکراس ی ن اتوانن پێکهوه‬
‫ههڵبکهن‪» .‬پرۆدۆن ‪ « Proudhon‬ڕاس تی وت ووه‪ ،‬که " دهن گ وهرگرت ن‬
‫لیهنی دژهشۆڕشی ههیه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ئهمه تهنی ا نی وهی کهت وار و مێنت اڵی تێروانین ی‬

‫ڕۆژنامهنووس انهی »پرۆدۆن«ه‪ .‬ئاس اییه‪ ،‬ئهوه ڕاس تییهکه‪ ،‬که بهگش تی‬
‫ک ارگهران بهه ۆی فش اری ههژارییهوه به ئاس انی دهکهونه ژێ ر ک ارایی‬
‫پاگهن دهی ب ۆرژوازییهوه و به خ راپ س وود له دهنگ دانیان وهردهگیرێ ت‪.‬‬
‫بهڵم دهت وانریت ب ۆ ئام انجه سۆشیالیس تییهکانیش له ڕاپرس ی گش تی‬
‫س وود وهربگیردرێ ت‪ .‬ئێمه دهت وانین بهچ وونه ب ازنهی ڕامی اری‪ ،‬ئهوهی‬
‫که تهنیا له ڕواڵهتدا دیموکراتیکه‪ ،‬له ناوهڕۆکیشدا بکهینه دیموکراتیك‪.‬‬

‫‪54‬‬
Markis: dîmukrasî lîbrallî hergîz natwanêt karêk berête pêşewe,
çunke dezge ramyarîyekan hemîşe lejêr karayî û hejmûnî
deselatî darayî borijwazî dan.

Bakunîn: fşargelî trîş soşyal-dîmukrasî tûşî ladan û gîrodebûn

deken. parlemanêk tenya pêkhatû le kargeran, le heman
kargeran û soşyalîstanî sersextî ewroke, şewane debête
parlemanî pyawmaqulan û xanzadan. hemîşeş her wabuwe. ger
kesanêk ke xwazyarî allugorrî bnerretî û pêkhateyîn bxeêne ser
textî desellat, xobexo debne koneparîz.

Markis: weha karêk hoy xoy heye.

Bakunîn: gringitrîn ho eweye, ke dewlletêkî dîmukratîk boxoy

core nakokîyeke, ewey dewllet, serwerî û otorîte û desellatî
heye, kewate rêkxerî naberaberîye. lewlawe dîmukrasî rwalletêkî
yeksanî heye, bem pêye dewllet û dîmukrasî natwanin pêkewe
hellbken. "prodon Proudhon" rastî wtuwe, ke " deng wergirtin
layenî djeşorrşî heye.

Markis: eme tenya nîwey ketwar û mêntallî têrwanînî

rojnamenûsaney "prodon"e. asayye, ewe rastîyeke, ke begiştî
kargeran behoy fşarî hejarîyewe be asanî dekewne jêr karayî
pagendey borijwazîyewe û be xrap sûd le dengdanyan
werdegîrêt. bellam detwanrît bo amance soşyalîstîyekanîş le
rapirsî giştî sûd werbgîrdrêt. ême detwanîn beçûne bazney
ramyarî, ewey ke tenya le rwalletda dîmukratîke, le nawerrokîşda
bkeyne dîmukratîk.

55
‫ههرچهن د ن اتوانین له ڕێگهی چ وونه پارلهم انهوه تهواوی‬
‫ئامانجهکانم ان به دهس ت بهێنی ن‪ ،‬بهڵم دهت وانرێت بهش ێك له‬
‫ئامانجهکانی خۆمان بسهپێنین‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬هیچ دهوڵهتێك تهنانهت سوورترین کۆمار‪ ،‬ئازادی خواستراو به‬

‫خهڵك نادات و ههموو دهوڵهتێك‪ ،‬تهن انهت دهوڵهته سۆشیالیس تییهکهی‬
‫تۆش لهسهر بنهمای زۆر جێگیر دهبێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬چ ڕێگهچارهیهکی ترت ههیه؟‬

‫باکونین‪ :‬پهروهرده و ڕۆشنگهری‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهلم خهڵك نهخوێندهوارن‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬دهتوانرێت پهروهرده بکرێن‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ئهگهر دهوڵهت نهبێت‪ ،‬کێ پهروهردهیان بکات؟‬

‫باکونین‪ :‬کۆمهڵ‪ ،‬بهخۆی خ ۆی پهروهرده دهک ات‪ .‬بهداخهوه میرییهک انی‬

‫جیه ان‪ ،‬خهڵکی ان له وهه ا نهزانییهک دا ڕاگرت ووه‪ ،‬که نهك تهنی ا ب ۆ‬
‫منداڵن بهڵکو بۆ ههموو خهڵکی پێویسته فێ رگه بک رێتهوه‪ .‬ئهم فێرگ انه‬
‫دهبێت لهههر جۆره ئۆتۆریتهگهرییهک دوور ب ن‪ .‬ئهم فێرگ انه بهو ش ێوه‬
‫ب اوهی ئێس تا ن ابن و خوێن دکارانی به ئهزم وون له ههم ان کات دا که‬
‫خهریکی فێربوونن‪ ،‬هاوکات فێرگهرهکانی خۆشیان فێردهکهن‪ .‬بهم ش ێوه‬
‫جۆره پهیوهندییهکی هزری لهنیوانیاندا جێکهوته دهبێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬زۆر باشه لنیکهم ددان به بوونی دوو دهسته فێرکار و‬

‫‪56‬‬
 herçend natwanîn le rêgey çûne parlemanewe tewawî
amancekanman be dest bhênîn, bellam detwanrêt beşêk le
amancekanî xoman bsepênîn.

Bakunîn: hîç dewlletêk tenanet sûritrîn komar, azadî xwastraw be

xellk nadat û hemû dewlletêk, tenanet dewllete soşyalîstîyekey
toş leser bnemay zor cêgîr debêt.

Markis: çi rêgeçareyekî tirt heye?

Bakunîn: perwerde û roşingerî.

Markis: belam xellk nexwêndewarn.

Bakunîn: detwanrêt perwerde bikrên.

Markis: eger dewllet nebêt, kê perwerdeyan bkat?

Bakunîn: komell, bexoy xoy perwerde dekat. bedaxewe

mîrîyekanî cîhan, xellkyan le weha nezanîyekda ragirtuwe, ke
nek tenya bo mindallan bellku bo hemû xellkî pêwîste fêrge
bikrêtewe. em fêrgane debêt leher core otorîtegerîyek dûr bin.
em fêrgane bew şêwe bawey êsta nabin û xwêndkaranî be
ezmûn le heman katda ke xerîkî fêrbûnin, hawkat fêrgerekanî
xoşyan fêrdeken. bem şêwe core peywendîyekî hizrî
lenîwanyanda cêkewte debêt.

Markis: zor başe lanîkem dan be bûnî dû deste fêrkar û

57
‫خوێن دکاردا دهنێی ت‪ .‬له س هرههڵدانی ک ۆمهڵگهی سۆشیالیس تیدا‪ ،‬م ن‬
‫بهخۆم گرفتێك بهنێوی پهروهرده و فێرکردن نابینم‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵ ێ‪ ،‬یهکهمی ن پ رس‪ ،‬س هربهخۆیی و ئازادی ئاب وورییه و‬

‫ئهوانی تر به دوای ئهوهدا دێن‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬هی چ ش تێك خۆبهخ ۆ ڕوو ن ادات‪ ،‬ئهگهر دهوڵهت ی سۆشیالیس تی‬
‫دابین ی نهک ات‪ .‬لهم بارهش هوه بهڵگهی مێ ژووی ههن‪ ،‬خوێن دهوارترین‬
‫خهڵک انی ئۆروپ ای ئهوڕۆکهی ی واته فهرهنس ییهکان و ئاڵمانهک ان‪،‬‬
‫فێربوون و پهروهردهی خۆیان له پ ای سیس تهمێکی دهوڵهت ی پهروهرده و‬
‫فێربوونی گشتی دهزانن‪ .‬لهو ولتانهدا که دهوڵهت فێرگه دروست ناکات‪،‬‬
‫خهڵك نهخوێندهواره و پهروهرده ناکرێت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬فێ رگه و زانس تگه بهناوبانگهک انی ئینگلن د لهژی ر کۆن ترۆڵی‬
‫دهوڵهتدا نین‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم لهوه خراپ تر لهژی ر چهپ ۆکی کلیس ای ئینگلن د دان‪ ،‬ک ه‬
‫بهجۆرێك بهشێکه له دهوڵهت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬زانک ۆگهلی زانس تگهکانی کامبری ج و ئۆکس فۆرد لهلیهن ک ۆڕی‬
‫س هربهخۆ و پشتئهس توور بهخ ۆ لهلیهن زانس تپهروهرانهوه بهڕێ وه‬
‫دهبرێن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬له ش ێوه ژی انی ئینگلیس ی زۆر ئاگ ادار نی ت‪ .‬یاس ایهکی‬
‫پارلهم انی ئاڵوگ ۆڕی بنهڕهت ی له ههردوو زانس تگهکانی »ئۆکس فۆرد‬
‫‪ «Oxford‬و »کامبری ج ‪«Cambridge‬دا ک رد و ب ۆ بهرگرت ن به‬
‫بهستهڵهکی هزری تهواویان‪ ،‬دهولهت ناچار به دهستێوهردان بوو‪.‬‬

‫‪58‬‬
 xwêndkarda denêyt. le serhelldanî komellgey soşyalîstîda, min
bexom griftêk benêwî perwerde û fêrkirdin nabînim.

Bakunîn: bellê, yekemîn pris, serbexoyî û azadî abûrîye û ewanî

tir be dway eweda dên.

Markis: hîç ştêk xobexo rû nadat, eger dewlletî soşyalîstî dabînî

nekat. lem bareşewe bellgey mêjûy hen, xwêndewartrîn xellkanî
orupay ewrokeyî wate ferensîyekan û allmanekan, fêrbûn û
perwerdey xoyan le pay sîstemêkî dewlletî perwerde û fêrbûnî
giştî dezanin. lew wlataneda ke dewllet fêrge drust nakat, xellk
nexwêndeware û perwerde nakrêt.

Bakunîn: fêrge û zanistge benawbangekanî îngland lejîr kontrollî

dewlletda nîn.

Markis: bellam lewe xraptir lejîr çepokî klîsay îngland dan, ke

becorêk beşêke le dewllet.

Bakunîn: zankogelî zanistgekanî kambrîc û okisford lelayen korrî

serbexo û piştestûr bexo lelayen zanistperweranewe berrêwe
debrên.

Markis: le şêwe jyanî înglîsî zor agadar nît. yasayekî parlemanî

allugorrî bnerretî le herdû zanistgekanî "okisford Oxford" û
"kambrîc Cambridge"da kird û bo bergirtin be bestellekî hizrî
tewawyan, dewlet naçar be destêwerdan bû.

59
‫تگایانه بهڵگهی ئهوهیه که‬ ‫وونی ئهم زانس‬ ‫اکونین‪ :‬بهڵم ب‬ ‫ب‬
‫زانس تپهروهران بهخۆی ان دهت وانن زانکۆک انی بهڕێ وهبهرن و ه ۆیهکیش‬
‫نییه ب ۆ ئهوهی که ک ارگهران کارخ انه و کێڵگهک انی خۆی ان بهههم ان‬
‫شێوه بهڕێوه نهبهن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بێگوم ان ڕۆژێ ك وهه ا ش تگهلێك کهت واری دهبنهوه‪ ،‬بهڵم لهو‬
‫س اته س هردهمییهدا ب ۆ ئهوهی سیس تهمێکی باش تر بێتهدی‪ ،‬دهبێ ت‬
‫دهوڵهتێکی کارگهری جێگهی بۆرژواکان بگرێتهوه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬لهم ش تهدا لهتهك تۆدا ن اکۆکم‪ .‬ت ۆ لهو ب اوهڕهدای که دهبێ ت‬
‫ک ارگهران ب ۆ دهوڵهت گرتنهدهس ت ڕێكبخڕێ ن‪ ،‬بهڵم م ن ههر ئهو‬
‫ڕێکخس تنه ب ۆ لهن اوبردنی دهوڵهت و ئهگهر پێ ت ب اش بێ ت‪ ،‬ب ۆ‬
‫سڕینهوهی ئاس هواری دهوڵهت دهمهوێ ت‪ .‬ت ۆ دهتهوێ ت س وود له دهزگه و‬
‫ڕێکخستنه ڕامیارییهکان وهرگری‪ ،‬بهڵم من دهمهوێت که خهڵك ئازادانه‬
‫و خۆبهخۆ ڕێکخراو بن و یهكبگرن‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬مهبهستت له یهکگرتووی خۆبهخۆ چییه؟‬

‫ب اکونین‪ :‬ب وونی ک ار بۆخ ۆی ڕێکخهره‪ .‬بهم ش ێوهیه یهکێ تی‬

‫بهرههمێنهران ی ن اوچه جیاوازهک ان لهس هر بن اخهی یارمهتی دان و‬
‫بهتهنگهوهچ وون بهیهکهوه پهیوهس ت دهب ن و بۆخۆی ان یهکهی گهورهت ر‬
‫پێك دههێنن‪ .‬ههڵبهته س هرچاوه و خواس تگهی دهس هڵت ههمیش ه له‬
‫خوارهوه دهبێت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬وهه ا پێش نیارگهلێك تهواو خهی اڵین و لهتهك ئهندێش هی‬
‫سۆشیالیس ته خهیاڵپهردازهک ان جی اوازی نییه‪ .‬ههمووی ان گهم ژانهن و‬
‫بهداخهوه بێزیانیش نین‪ ،‬چونکه تێگهیشتنی ساختهکراو لهمهڕ‬

‫‪60‬‬
Bakunîn: bellam bûnî em zanistgayane bellgey eweye ke
zanistperweran bexoyan detwanin zankokanî berrêwebern û
hoyekîş nîye bo ewey ke kargeran karxane û kêllgekanî xoyan
beheman şêwe berrêwe neben.

Markis: bêguman rojêk weha şitgelêk ketwarî debnewe, bellam

lew sate serdemîyeda bo ewey sîstemêkî baştir bêtedî, debêt
dewlletêkî kargerî cêgey borijwakan bigrêtewe.

Bakunîn: lem şteda letek toda nakokim. to lew bawerreday ke

debêt kargeran bo dewllet girtnedest rêkbixrrên, bellam min her
ew rêkxistne bo lenawbirdnî dewllet û eger pêt baş bêt, bo
srrînewey asewarî dewllet demewêt. to detewêt sûd le dezge û
rêkxistne ramyarîyekan wergrî, bellam min demewêt ke xellk
azadane û xobexo rêkixraw bin û yekbigrin.

Markis: mebestit le yekgirtûy xobexo çîye?

Bakunîn: bûnî kar boxoy rêkxere. bem şêweye yekêtî

berhemêneranî nawçe cyawazekan leser bnaxey yarmetîdan û
betengeweçûn beyekewe peywest debin û boxoyan yekey
gewretir pêkdehênin. hellbete serçawe û xwastgey desellat
hemîşe le xwarewe debêt.

Markis: weha pêşnyargelêk tewaw xeyallîn û letek endêşey

soşyalîste xeyallperdazekan cyawazî nîye. hemûyan gemjanen û
bedaxewe bêzyanîş nîn, çunke têgeyiştnî saxtekraw lemerr

61
‫سۆش یالیزم بڵودهکهنهوه‪ ،‬ک ه ب ۆی ههیه جێگهی تێگهیش تنه‬
‫ڕاس تهقینهکان بگ رنهوه‪ .‬لهلیهک ی دیکهوه به وهلڕێ دابردنی‬
‫ئاراستهکان له خهباتی چینایهتیدا‪ ،‬له دواڕۆژدا کارایی کۆنهپارێزانه و‬
‫کۆنهپهرستانهیان دهبێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ناتوانرێت ئهم ت ۆمهتهم بخ رێته پ اڵ‪ ،‬که م ن س هرنجی خهڵ ك‬

‫له خهباتی ڕۆژانهی چینایهتی دا بهڵڕی دا دهبهم‪ .‬ههروهه ا منی ش وهک و‬
‫تۆ لهو باوهڕهدام که له دونیادا تهنیا دوو بهره ههن؛ بهرهی شۆڕشگێڕ و‬
‫بهرهی دژهشۆڕش‪ .‬سۆشیالیسته ئاشتیخوازهکان بهک ۆمهڵگه ههرهوهزی و‬
‫گونده نموونهیهکانیان بهبهرهی دژهشۆڕشهوه پهیوهستن‪ .‬ئهوی تر بهرهی‬
‫شۆڕش گێڕه‪ ،‬که بهداخهوه بهس هر دوو گروپ دا دابهش دهبێ ت‪ ،‬یهکێ ك‬
‫ئاڵههڵگ ری سۆش یالیزمی دهوڵهتییه‪ ،‬که ت ۆ ن وێنهرایهتی دهکهی و‬
‫ئهوانیتر سۆشیالیسته ئازادیخوازهک انن که م ن یهکێک م لهوان‪ .‬ئاس اییه‬
‫که لیهنگرانی تۆ فرهتر له ئاڵمان و ئینگلندن‪ ،‬بهڵم سۆشیالیس تهکانی‬
‫ئیتالیا و ئهسپانیا ههم وو ئازادیخ وزازن‪ .‬لهبهر ئهوه گ رفتهکه ئهوهیه‪:‬‬
‫کام ئاراسته له بزاڤه جیهانییهکانی کارگهراندا زاڵ دهبن؟‬

‫مارکس‪ :‬هیوادارم گروپی سۆشیالیسته ڕهسهنهکان نهك ئهنارکیستهکان‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬تۆ سۆشیالیزمهکهی خۆت به ڕاست و ڕهس هن دادهنێی ت‪ ،‬لهبهر‬

‫ئهوهی که له سروشتی گهلیانهی دیکتاتۆری تێنهگهیشتوویت‪ .‬تۆ ناچیته‬
‫س هر ئهو مهترس ییهی که ب ۆی ههیه ک ۆیلیهتی ن وێ له ههنگ اوی‬
‫دهوڵهتانی تردا سهرههڵبدات‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬لهبهر ئهوهی پێت وایه‪ ،‬دهوڵهت ههمیش ه ئام رازی دهس تی چینه‬
‫دهسهلتدارهکانه بووه و ههمیشهش ههر وا دهبێت‪ ،‬ب ۆیه ن اتوانی وێن ای‬
‫ئهوه بکهی‪ ،‬که ئایا شێوهیهکی جیاوازتر له دهوڵهت له توانادا نییه؟‬

‫‪62‬‬
 soşyalîzm bllawdekenewe, ke boy heye cêgey têgeyiştne
rasteqînekan bgirnewe. lelayekî dîkewe be welarrêdabirdnî
arastekan le xebatî çînayetîda, le dwarrojda karayî
koneparêzane û koneperistaneyan debêt.

Bakunîn: natwanrêt em tometem bixrête pall, ke min serincî xellk

le xebatî rojaney çînayetîda bellarrîda debem. herweha mnîş
weku to lew bawerredam ke le dunyada tenya dû bere hen;
berey şorrişgêrr û berey djeşorrş. soşyalîste aştîxwazekan
bekomellge herewezî û gunde nmûneyekanyan beberey
djeşorrşewe peywestin. ewîtir berey şorrişgêrre, ke bedaxewe
beser dû grupda dabeş debêt, yekêk allahellgrî soşyalîzmî
dewlletîye, ke to nwênerayetî dekey û ewanîtir soşyalîste
azadîxwazekanin ke min yekêkim lewan. asayye ke layengranî to
fretir le allman û înglandin, bellam soşyalîstekanî îtalya û
espanya hemû azadîxuzazn. leber ewe grifteke eweye: kam
araste le bzave cîhanîyekanî kargeranda zall debin?

Markis: hîwadarm grupî soşyalîste resenekan nek enarkîstekan.

Bakunîn: to soşyalîzmekey xot be rast û resen dadenêyt, leber

ewey ke le sruştî gelyaney dîktatorî tênegeyiştûyt. to naçîte ser ew
metirsîyey ke boy heye koylayetî nwê le hengawî dewlletanî tirda
serhellbdat.

Markis: leber ewey pêtwaye, dewllet hemîşe amrazî destî çîne

deselatdarekane buwe û hemîşeş her wa debêt, boye natwanî
wênay ewe bkey, ke aya şêweyekî cyawaztir le dewllet le twanada
nîye?

63
‫ب اکونین‪ :‬ههڵبهته دهت وانم دهوڵهتێک ی تهواو جی اواز وێن ا بکهم‪ ،‬که‬
‫ن اتوانرێت به دهوڵهت ی نێ وی ب برێت‪ .‬ش تێك لهو ج ۆرهی که »پرۆدۆن«‬
‫پێش نیاری ک ردووه‪ :‬جۆرێ ك له نووس ینگهی ک ار ی ا ب انکی ناوهن دی له‬
‫خزمهتی کۆمهڵگهدا‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬لهوانهیه دواج ار ئهوه تهنی ا ش تێك بێ ت‪ ،‬که ک ۆمهڵگهی‬

‫سۆشیالیس تی ههی بێت‪ .‬س هردهمێك دێته پێش هوه‪ ،‬که میرایهت ی بهس هر‬
‫خهڵک دا ش وێنی خ ۆی دهدات به بهڕێ وهبهرایهتی کاروبارهک ان‪ ،‬بهڵم‬
‫پێش ئهوهی دهوڵهت لهنێو بڕوات‪ ،‬دهبێت گهوره بێت‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ئهمانه تهنیا لهیهك جیاواز نین‪ ،‬بهڵکو دژی یهکیشن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬چ ی دهکهی‪ ،‬وهه ایه‪ .‬ههردووکم ان فیلۆس ۆفی »هێگ ل«م ان‬
‫خوێن دووهتهوه‪ .‬دهزانی ت که ل ۆژیکی مێ ژوو‪ ،‬ل ۆژیکی ناکۆکییهک انه‪.‬‬
‫ئهوهی که بهخۆی خۆی ڕهتدهکاتهوه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ب ابهتێکی باش ه له فیلۆس ۆفی »هێگ ل«دا نهك له مێ ژوودا‪.‬‬
‫ههرگیز ناتوانرێت دهوڵهت به گهورهکردنی‪ ،‬لهنێو ببرێت‪ .‬م ن لیهنگ ری‬
‫ت ۆم و ههرچهن ده پیرت ر دهب م‪ ،‬پشتبهس تنم به ت ۆ لهوهی که شۆڕش ێکی‬
‫ئاب ووریت بهڕێخس تووه و کهس انی ت رت له دووی خ ۆت ڕاکیش کردوون‪،‬‬
‫فرهت ر دهبێ ت‪ ،‬بهڵم ههرگی ز لهتهك پێش نیاره دهس هڵتخوازانهکانی‬
‫تۆدا‪ ،‬نه هاوڕام و نه سهرم لێیان دهردهچێت‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ئهگهر ت ۆ ئهنارکیس ت ب ی‪ ،‬ن اتوانیت پهی ڕهوکهری م ن ب ی و‬

‫لهوانهیه باش تر بێ ت که ههڵهک انی ت ۆ ههژم ار بکهم‪ .‬یهکهم ئهوهی که‬
‫تۆ وهها قسه لهسهر ئۆتۆریته دهکهی‪ ،‬که وهك ئهوهی له ههموو سهردهم‬
‫و شوێنێكدا نادروست و ههڵهبێت‪ .‬وهها ههڵهێجانێك ڕووکهشانهیه‪.‬‬

‫‪64‬‬
Bakunîn: hellbete detwanim dewlletêkî tewaw cyawaz wêna
bkem, ke natwanrêt be dewlletî nêwî bibrêt. ştêk lew corey ke
"prodon" pêşnyarî kirduwe: corêk le nûsîngey kar ya bankî
nawendî le xizmetî komellgeda.

Markis: lewaneye dwacar ewe tenya ştêk bêt, ke komellgey

soşyalîstî heybêt. serdemêk dête pêşewe, ke mîrayetî beser
xellkda şwênî xoy dedat be berrêweberayetî karubarekan, bellam
pêş ewey dewllet lenêw birrwat, debêt gewre bêt.

Bakunîn: emane tenya leyek cyawaz nîn, bellku djî yekîşn.

Markis: çî dekey, wehaye. herdûkman fîlosofî "hêgil"man

xwênduwetewe. dezanît ke lojîkî mêjû, lojîkî nakokîyekane. ewey
ke bexoy xoy retdekatewe.

Bakunîn: babetêkî başe le fîlosofî "hêgil"da nek le mêjûda.

hergîz natwanrêt dewllet be gewrekirdnî, lenêw bibrêt. min
layengrî tom û herçende pîrtir debim, piştbestnim be to lewey ke
şorrşêkî abûrît berrêxistuwe û kesanî tirt le dûy xot rakîşkirdûn,
fretir debêt, bellam hergîz letek pêşnyare desellatixwazanekanî
toda, ne hawram û ne serm lêyan derdeçêt.

Markis: eger to enarkîst bî, natwanît peyrewkerî min bî û

lewaneye baştir bêt ke hellekanî to hejmar bkem. yekem ewey
ke to weha qse leser otorîte dekey, ke wek ewey le hemû
serdem û şwênêkda nadrust û hellebêt. weha hellhêcanêk
rûkeşaneye.

65
‫ئێمه له س هردهمی پشهس ازیدا دهژی ن و کارخانهگهلێ ك که تیایان دا‬
‫س هدان ک ارگهر سهرپهرش تی ئامێ ره ئاڵۆزهک ان دهکهن‪ ،‬ش وێنی‬
‫کارگهگهلی بهرههمهێنهران ی تاکهکهس ی دهگ رنهوه‪ .‬گهلک اری پابهن دی‬
‫ڕێکخستنه و ڕێکخستنیش ئۆتوریته دهخوازێت‪ .‬له سهدهکانی ناوهڕاستدا‬
‫ههموو پیشهوهرێك دهیتوانی سهرکاری خۆی بێت‪ ،‬بهڵم له دونیای نوێدا‬
‫دهبێت ڕێنوێنی و ئاراستکردن و گوێڕایهڵی و پاشڕهوی ههبن‪ .‬ئهگهر م ل‬
‫به هیچ جۆره ئۆتوریتهیهك نهدهیت‪ ،‬دهبێت له ڕابوردوودا بژیت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم م ن لهتهك ههم وو ئۆت وریتهیهك نهی ار نی م‪ .‬ب ۆ نم وونه‬

‫لهب ارهی پێڵو و چهکمهوه‪ ،‬م ن دهچمه لی پێڵودوور‪ .‬له پرس ی‬
‫خانووبهرهدا دهچمه لی تهلرساز و له پرسگهلی تهندروستیدا س هردانی‬
‫پزیشك دهکهم‪ .‬بهڵم ههرگیز ڕێگه ن ادهم‪ ،‬که پێڵودوور ی ا تهلرس از ی ا‬
‫پزیشك ئۆتوریتهی خۆی بهسهر مندا بسهپێنێت‪ .‬من ئازادانه بیروباوهڕی‬
‫ئهوان وهردهگ رم و ڕێ ز ب ۆ زانی ارییه تایبهتییهک انی ئهوان دادهنێ م‪،‬‬
‫بهڵم هاوکات ئهو مافه بۆ خۆم دهپارێزم‪ ،‬که بهرامبهری ان ڕهخنه بگ رم‬
‫و ئهگهر بۆچوونهکانی ان نهیانهێن امه س هر باوهڕهێن ان‪ ،‬لهتهكیان دا‬
‫پرسوڕا دهکهم و تێڕوانینهکانیان بهراورد دهکهم‪ .‬لهبهر ئهوه دهزانم که‬
‫ههمووان ئهگهری ههڵهکردنمان ههیه و هۆشی تهواو کهماڵ ب وونی نییه‬
‫و منی ش وهك کهس انی ت ر ن اتوانم ههم وو ش تێك بزان م‪ .‬بهم ج ۆره‬
‫لۆژیكێ ك زاڵ دهبێ ت‪ ،‬که هی چ ئۆت وریتهیهكی جیه انگر به جێگی ر و‬
‫پایهدار پهسهند نهکهم‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم ئهگهر ئۆت وریته له ژی اری ڕامی اری و ئاب ووری دهرکهی ن‪،‬‬
‫ههر کارێكیش‪ ،‬ئهگهر ئهنجام بدرێت‪ ،‬کارمهیس هری داخ وازراوی ن ابێت‪.‬‬
‫ب ۆ نم وونه چ ۆن دهکرێ ت هێڵێک ی ش همهندهفهر سهرپهرش تی بکرێ ت‪،‬‬
‫ئهگهر کهس ێكی خ اوهن بڕی ار ئام اده نهبێ ت ت اوهکو لهمهڕ ک اتی‬
‫کهوتنهڕێی شهمهندهفهرهکان‪ ،‬ڕێکخستنی کهوتنهڕێی شهمهندهفهرهکان‬

‫‪66‬‬
 ême le serdemî pşesazîda dejîn û karxanegelêk ke tyayanda
sedan karger serperiştî amêre allozekan deken, şwênî kargegelî
berhemhêneranî takekesî degirnewe. gelkarî pabendî rêkxistne û
rêkxistnîş oturîte dexwazêt. le sedekanî nawerrastda hemû
pîşewerêk deytwanî serkarî xoy bêt, bellam le dunyay nwêda
debêt rênwênî û arastkirdin û gwêrrayellî û paşrrewî hebin. eger
mil be hîç core oturîteyek nedeyt, debêt le raburdûda bjît.

Bakunîn: bellam min letek hemû oturîteyek neyar nîm. bo nmûne

lebarey pêllaw û çekmewe, min deçme lay pêllawdûr. le pirsî
xanûbereda deçme lay telarsaz û le prisgelî tendrustîda serdanî
pzîşk dekem. bellam hergîz rêge nadem, ke pêllawdûr ya
telarsaz ya pzîşk oturîtey xoy beser minda bsepênêt. min
azadane bîrubawerrî ewan werdegrim û rêz bo zanyarîye
taybetîyekanî ewan dadenêm, bellam hawkat ew mafe bo xom
deparêzm, ke beramberyan rexne bigrim û eger boçûnekanyan
neyanhêname ser bawerrhênan, letekyanda pirsura dekem û
têrrwanînekanyan berawird dekem. leber ewe dezanim ke
hemuwan egerî hellekirdinman heye û hoşî tewaw kemall bûnî
nîye û mnîş wek kesanî tir natwanim hemû ştêk bzanim. bem
core lojîkêk zall debêt, ke hîç oturîteyekî cîhangir be cêgîr û
payedar pesend nekem.

Markis: bellam eger oturîte le jyarî ramyarî û abûrî derkeyn, her

karêkîş, eger encam bidrêt, karmeyserî daxwazrawî nabêt. bo
nmûne çon dekrêt hêllêkî şemendefer serperiştî bikrêt, eger kesêkî
xawen birryar amade nebêt taweku lemerr katî kewtnerrêy
şemendeferekan, rêkxistnî kewtnerrêy şemendeferekan

67
 ‫و هیترهوه سهرپهرشتی بکات و بڕیار بدات؟‬

‫ب اکونین‪ :‬ک ارگهرانی هێڵ ی ش همهندهفهر بهخۆی ان چ اودێر دهب ن و‬

‫سهرپهرش تیگهران و ئهوان ی ت ر ههڵ دهبژرێن و گ وێرایهڵی فهرم انی‬
‫وانیش دهبن‪ .‬لهبارهی ئهوهی چ کهس ێك ک ورهی لۆکۆمۆتیڤهکه پێبک ات و‬
‫کێ له فارگۆنی پله یهکدا گهشت بک ات‪ ،‬پرس یارێکی سهرنجڕاکێش ه‪ ،‬که‬
‫دهمهوێ ت له ههر سۆشیالیس تێك بکرێ ت‪ .‬له سۆش یالیزمه خ وازراوهکهی‬
‫مندا خهڵکی بهڕێکهوتنی نێوان خۆیان‪ ،‬بهنۆره کارهک ان ئهنج ام دهدهن‬
‫و له پش وودان له ف ارگۆنی پلهیهکی ش بههرهمهن د دهب ن‪ .‬بهڵم له‬
‫سۆش یالیزمی ئامانج دارانهی تۆدا هێش تاکه ت ونچی ههژاری‬
‫لۆکۆمۆتیڤهکه درێژه بهکاری خۆی دهدات و لهبهرامبهردا بهڕێ وهبهرانی‬
‫دهوڵهت ی سۆشیالیس تی به جگهره گهڵییهکانی انهوه ف ارگۆنی پله یهك‬
‫داگیر دهکهن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬گ وێ ڕادێ ره ب اکونین‪ ،‬ه ۆگری م ن ب ۆ دهوڵهت له ه ی ت ۆ زی اتر‬

‫نییه‪ .‬ههم وو سۆشیالیس تهکان لهس هر ئهو وتهیه ک ۆکن‪ ،‬که دهوڵهت ی‬
‫ڕامی اری ههر لهتهك س هرکهوتنی سۆش یالیزم پێداویس تی ن امێنێت و‬
‫ههڵدهوهش ێتهوه‪ .‬بهڵم ت ۆ لهو ب اوهڕهدای که دهوڵهت ی ڕامی اری یهك‬
‫شهوه ههڵدهوهشێتهوه و کارگهران بهبێ هیچ جۆره ڕابهری‪ ،‬دیسپلین ی ا‬
‫لێپرسراوهتییهك‪ ،‬بۆخۆی ان وازی ان لێبهێنرێ ت‪ .‬کهت واری ش تهکه ئهوهیه‬
‫که ئهنگۆ ئهنارکیستان هیچ بهرنامهیهکتان بۆ ئایهنده نییه‪.‬‬

‫ده‬ ‫ب اکونین‪ :‬ئهمه لهبهر ئهوهیه‪ ،‬که ئێمه به وردی ن اتوانین ئایهن‬
‫ی‬ ‫پێش بینی بکهی ن‪ .‬س هراپای مێ ژوویهك که ههیه‪ ،‬مێ ژووی جهنگ‬
‫که‬ ‫چین ایهتییه‪ ،‬بهڵم ئایهن ده تهواو جی اواز دهبێ ت‪ ،‬چ ونکه کاتێ ك‬
‫ن‬ ‫پرۆلیتاری ا ڕیش هی س تهمکاران ههڵدهکێش ێت‪ ،‬تهنی ا یهك چی‬
‫دهمێنێتهوه و ئهگهر له خۆڵهمێشی دهوڵهتی پێشین‪ ،‬دهوڵهتێكی نوێ‬

‫‪68‬‬
û hîtrewe serperiştî bkat û birryar bdat?

Bakunîn: kargeranî hêllî şemendefer bexoyan çawdêr debin û

serperiştîgeran û ewanî tir helldebijrên û gwêrayellî fermanî
wanîş debin. lebarey ewey çi kesêk kurey lokomotîveke pêbkat û
kê le fargonî ple yekda geşt bkat, pirsyarêkî serincrrakêşe, ke
demewêt le her soşyalîstêk bikrêt. le soşyalîzme xwazrawekey
minda xellkî berrêkewtnî nêwan xoyan, benore karekan encam
deden û le pşûdan le fargonî pleyekîş behremend debin. bellam
le soşyalîzmî amancdaraney toda hêştake tunçî hejarî
lokomotîveke drêje bekarî xoy dedat û leberamberda
berrêweberanî dewlletî soşyalîstî be cgere gellayyekanyanewe
fargonî ple yek dagîr deken.

Markis: gwê radêre Bakunîn, hogrî min bo dewllet le hî to zyatir

nîye. hemû soşyalîstekan leser ew wteye kokin, ke dewlletî
ramyarî her letek serkewtnî soşyalîzm pêdawîstî namênêt û
helldeweşêtewe. bellam to lew bawerreday ke dewlletî ramyarî
yek şewe helldeweşêtewe û kargeran bebê hîç core raberî,
dîsplîn ya lêprisrawetîyek, boxoyan wazyan lêbhênrêt. ketwarî
şteke eweye ke engo enarkîstan hîç bernameyektan bo ayende
nîye.

Bakunîn: eme leber eweye, ke ême be wirdî natwanîn ayende

pêşbînî bkeyn. serapay mêjûyek ke heye, mêjûy cengî
çînayetîye, bellam ayende tewaw cyawaz debêt, çunke katêk ke
prolîtarya rîşey stemkaran helldekêşêt, tenya yek çîn
demênêtewe û eger le xollemêşî dewlletî pêşîn, dewlletêkî nwê

69
‫سهردهرنههێنێت‪ ،‬خهڵکی توان ای ئهوهی ان دهبێ ت‪ ،‬که کاروب اری خۆی ان‬
‫لهس هر بنهم ای ههرهوهزی و گهلک اری ئهنج ام ب دهن‪ .‬له ئاب ووری‬
‫سۆشیالیس تیدا بهرژهوهن دی کهت واری مرۆڤهک ان لهتهك یهک تردا ناکۆك‬
‫نییه‪ ،‬ب ۆیه هی چ ج ۆره پ اڵنهرێکی ئاب ووریی ب ۆ هێ رش و س هرهنجام‬
‫پێداویستی بوونی ئۆتوریتهیهك بۆ سهقامگیرکردنی ئاش تی لهنێ وان دوو‬
‫هاوس ێی ناکۆك نییه‪ .‬هاوس ێیانیش چی تر دوژمن ی یهك ن ابن‪ ،‬بهڵم‬
‫ئهوهی که خهڵک ی چ ۆن کاروب اری خۆی ان ڕێ ك دهخهن‪ ،‬ش تێكه که‬
‫وردهکارییهکانی تهنی ا پ اش جێکهتهب وونی ک ۆمهڵگهی سۆشیالیس تی له‬
‫توان ادا ههیه‪ .‬م ن پش ت به بهرن امهی ئام ادهکراو نابهس تم‪ .‬کاتێ ك که‬
‫غهری زهی هاوک اری و ه اودهردی مرۆی ی ش وێنی غهری زهی کێ بڕکێ‬
‫دهگ رێتهوه‪ ،‬پ رس و گ رفته هونهرییهک انی بهرههمهێن ان و دابهش کردن‬
‫بهچاکهخوازی و بهڕێوهبهرایهتی خودی خهڵك چارهسهر دهبن‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬گرفت و پرسهکانی تۆ بهشێکیان دهروونی و ئاکاری و بهش ێکیان‬

‫ئاوهزیین‪ .‬وا دێته بهرچ او که ئهم خ راپ لێتێگهیش تنهت ب ۆ ه اتبێته‬
‫پێ ش‪ ،‬که دهوڵهت س هرمایه دێنێته ب وون و س هرمایهی س هرمایهدار له‬
‫سایهی سهری دهوڵهتهوه پهیدا دهبێت‪ .‬وهها ههڵهێنجانێك ب ووهته ه ۆی‬
‫ئهوهی‪ ،‬که هێن ده س اده بی ت‪ ،‬چ ونکه پێ ت وایه که ئهگهر دهوڵهت‬
‫نهمێنێت‪ ،‬سهرمایهداریش خۆبهخۆ لهنێو دهچێت‪ ،‬له کاتێک دا که ڕاس تی‬
‫شتهکه‪ ،‬پێچهوانهی ئهمهیه‪ :‬بهو واتایهی که ئهگهر سهرمایه نهبێت ی ا‬
‫بهر به قۆرخبوونی کهرهستهکانی بهرههمێهێنان له دهستی چهند کهسدا‬
‫بگرین‪ ،‬ئیتر دهوڵهت بوونێکی خراپهکار نییه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵم فیلۆسۆفیی بوونی دهوڵهت خراپهیه‪ .‬ههم وو دهوڵهتهک ان‬

‫ئازادییان تێدا نییه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم به تێگهیشتنی توندڕهوانه و ههستێنیت لهمهڕ دهوڵهت‪،‬‬

‫‪70‬‬
 serdernehênêt, xellkî twanay eweyan debêt, ke karubarî xoyan
leser bnemay herewezî û gelkarî encam bden. le abûrî
soşyalîstîda berjewendî ketwarî mrovekan letek yektirda nakok
nîye, boye hîç core pallnerêkî abûrîy bo hêrş û serencam
pêdawîstî bûnî oturîteyek bo seqamgîrkirdnî aştî lenêwan dû
hawsêy nakok nîye. hawsêyanîş çîtir dujimnî yek nabin, bellam
ewey ke xellkî çon karubarî xoyan rêk dexen, ştêke ke
wirdekarîyekanî tenya paş cêketebûnî komellgey soşyalîstî le
twanada heye. min pişt be bernamey amadekraw nabestim.
katêk ke xerîzey hawkarî û hawderdî mroyî şwênî xerîzey
kêbirrkê degrêtewe, pris û grifte hunerîyekanî berhemhênan û
dabeşkirdin beçakexwazî û berrêweberayetî xudî xellk çareser
debin.

Markis: grift û pirsekanî to beşêkyan derûnî û akarî û beşêkyan

awezîyn. wa dête berçaw ke em xrap lêtêgeyiştnet bo hatbête
pêş, ke dewllet sermaye dênête bûn û sermayey sermayedar le
sayey serî dewlletewe peyda debêt. weha hellhêncanêk buwete
hoy ewey, ke hênde sade bît, çunke pêt waye ke eger dewllet
nemênêt, sermayedarîş xobexo lenêw deçêt, le katêkda ke rastî
şteke, pêçewaney emeye: bew watayey ke eger sermaye nebêt
ya ber beqorixbûnî kerestekanî berhemêhênan le destî çend
kesda bigrîn, îtir dewllet bûnêkî xrapekar nîye.

Bakunîn: bellam fîlosofîy bûnî dewllet xrapeye. hemû

dewlletekan azadîyan têda nîye.

Markis: bellam be têgeyiştnî tundrrewane û hestênît lemerr dewllet,

71
‫زیان به ئام انجی ک ارگهران دهگهیێنی ت‪ .‬ت ۆ تهن انهت س وود له ک ارایی‬
‫خۆت وهردهگریت و بهر به بهشداری ئهوان له ههڵبژاردندا دهگریت‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬م ن به ک ارگهران دهڵێ م‪ ،‬که دهس ت ب ۆ ک ارێکی باش تر له‬

‫ههڵبژاردن بهرن‪ .‬واته جهنگین‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬تۆ پێش ئهوهی هی وای س هرکهوتن ههبێ ت‪ ،‬پێی ان دهڵێی ت بچنه‬
‫پ ای جهن گ و ئهمه بۆخ ۆی ج ۆرێکه له نالێپرس راوهتی‪ .‬ههروا منی ش‬
‫ههنووکه پێت دهڵێ م که بهش ێك له کهموکوڕییهک انت ئاک ارین و یهکێ ك‬
‫لهوانه ئهوهیه که ئارام ت نییه‪ .‬ت ۆ بهوهی که له س هنگهرهکاندا‬
‫تهن انهت لهبهر هۆگهلێ ك که ب اوهڕت پێی ان نییه‪ ،‬تهقه بکرێ ت‪،‬‬
‫خۆشحاڵ دهبێت‪ ،‬چونکه ههڵچوونهکانی ت ۆ هێ ور دهک اتهوه‪ .‬ت ۆ ههرگی ز‬
‫خ ۆت ب ۆ چ الکییه ڕامی اریی و کهتوارییهک ان تهرخ ان ن اکهیت‪ ،‬چ ونکه‬
‫ئهو کارگهله پابهندی ئارامی‪ ،‬دیسپلین و بیرکردنهوهن‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬سهراپای تهمهنی من بۆ چالکییه ڕامیارییهکان تهرخانه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ژیانی تۆ لهپێناو پیلنگێڕی ڕامیاریدایه‪ ،‬ئهوهش شتێکی تره‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬تهواوی تهمهنی م ن لهنێ و ک ارگهران‪ ،‬ڕێکخراوهک ان‪ ،‬پاگهن ده‪،‬‬

‫فێربوون و ‪ ....‬بهسهر چووه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬پهروهردهکردن بۆ چی؟‬

‫ب اکونین‪ :‬ب ۆ ش ۆڕش‪ .‬لهڕاس تیدا م ن ب اوهڕم بهوه نییه که ک ارگهران‬

‫دهبێت وزهی خۆیان له ڕێکخستن و دهزگه ڕامیارییه س اختهکان و لهن او‬
‫میریی نوێنهراندا بهفیڕۆ بدهن‪.‬‬

‫‪72‬‬
zyan be amancî kargeran degeyênît. to tenanet sûd le karayî xot
werdegrît û ber be beşdarî ewan le hellbjardinda degrît.

Bakunîn: min be kargeran dellêm, ke dest bo karêkî baştir le

hellbjardin bern. wate cengîn.

Markis: to pêş ewey hîway serkewtin hebêt, pêyan dellêyt biçne

pay ceng û eme boxoy corêke le nalêprisrawetî. herwa mnîş
henûke pêt dellêm ke beşêk le kemukurîyekant akarîn û yekêk
lewane eweye ke aramt nîye. to bewey ke le sengerekanda
tenanet leber hogelêk ke bawerrt pêyan nîye, teqe bikrêt, xoşhall
debêt, çunke hellçûnekanî to hêwr dekatewe. to hergîz xot bo
çalakîye ramyarîy û ketwarîyekan terxan nakeyt, çunke ew
kargele pabendî aramî, dîsplîn û bîrkirdnewen.

Bakunîn: serapay temenî min bo çalakîye ramyarîyekan terxane.

Markis: jyanî to lepênaw pîlangêrrî ramyarîdaye, eweş ştêkî tre.

Bakunîn: tewawî temenî min lenêw kargeran, rêkixrawekan,

pagende, fêrbûn û .... beser çuwe.

Markis: perwerdekirdin bo çî?

Bakunîn: bo şorrş. lerrastîda min bawerrm bewe nîye ke

kargeran debêt wzey xoyan le rêkxistin û dezge ramyarîye
saxtekan û lenaw mîrîy nwêneranda befîro bden.

73
‫م ارکس‪ :‬م ن دهزان م ئهم ج ۆره بیرک ردنهوانه‪ ،‬لیهنگری ان لهنێ و‬
‫پارێزهران‪ ،‬خوێندکاران و ڕۆشنبیرانی »ئیتالیا« و »ئهس پانیا«دا ههیه‪،‬‬
‫بهڵم ک ارگهران ڕێگه به خۆی ان ن ادهن که کاروب اری ڕامی اریی وڵت ی‬
‫خۆی ان ل ه دهرهوهی ئهرکهک انی خۆی ان دابنێ ن‪ .‬ئارهزوومهن دکردنی‬
‫ک ارگهران به بهش دارینهکردن له ڕامیاری دا دهبێته ه ۆی ئهوهی که ڕوو‬
‫له کهشیش و کۆماریخوازه بۆرژواکان بنێن‪.‬‬

‫ب اکونین‪» :‬م ارکس«ی خوشهویس ت‪ ،‬ئهگهر نووس ینهکانی من ت‬

‫خوێندبنهوه‪ ،‬ئهوا باش دهزانیت که من بهردهوام و به توندی دژی کلیسا‬
‫و کۆماریخوازهک ان ب ووم و لهم بارهش هوه بۆچوونهک انی ت ۆ زۆر‬
‫کۆنهپارێزانهن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬دۆس تی خۆشهویس ت‪ ،‬م ن ههرگی ز نک ۆڵی لهو خ اڵه که ت ۆ‬

‫نهفرهت ت له کهشیش ان و کۆماریخوازهک ان ههیه‪ ،‬ن اکهم ‪ ،‬بهڵم ئهوهی‬
‫ت ۆ دی اری ن اکهی‪ ،‬ئهوهیه که بیروب اوهڕی ت ۆ لهژی ڕ ک ارایی‬
‫گریمانهکاندایه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬گاڵته دهکهی »مارکس«ی خۆشهویست‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ههرگی ز‪ ،‬تهواو بهڕاس تمه‪ .‬یهکهم تێڕوانینهک انیت لهمهڕ‬

‫ئازادی لهبهرچ او دهگ رم‪ .‬به قس هکانتدا دی اره‪ ،‬که ت اکه ئازادی‬
‫ویس تراوی ت ۆ‪ ،‬ئازادی تاکهکهس ییه و له ڕاس تیدا ههم ان ئازادییه که‬
‫لهلیهن تیۆریک ارانی ب ۆرژوازی وهك هۆبز» ‪ ، «Hobbes‬لۆك »‪«Locke‬‬
‫و می ل »‪ «Mill‬پش تیوانی لێ دهکرێت‪ .‬کاتێ ك که دهرب ارهی ئازادی‬
‫ڕادهمێنی‪ ،‬پێتوایه که نابێت هیچ کهس بهسهر کهسی تردا زاڵ بێ ت‪ .‬ت ۆ‬
‫ههموو کهس ێك به ش ێوهیهکی جی ا و به ههم وو مافهک انییهوه لهبهردهم‬
‫ههڕهشهی سهراپاگیری دهزگه کۆمهڵیهتییهکان و کۆمهڵییهکانی وهك‬

‫‪74‬‬
Markis: min dezanim em core bîrkirdnewane, layengiryan lenêw
parêzeran, xwêndkaran û roşinbîranî "îtalya" û "espanya"da
heye, bellam kargeran rêge be xoyan naden ke karubarî
ramyarîy wllatî xoyan le derewey erkekanî xoyan dabnên.
arezûmendkirdnî kargeran be beşdarînekirdin le ramyarîda
debête hoy ewey ke rû le keşîş û komarîxwaze borijwakan bnên.

Bakunîn: "Markis"î xuşewîst, eger nûsînekanî mint xwêndibnewe,

ewa baş dezanît ke min berdewam û be tundî djî klîsa û
komarîxwazekan bûm û lem bareşewe boçûnekanî to zor
koneparêzanen.

Markis: dostî xoşewîst, min hergîz nkollî lew xalle ke to nefrett le

keşîşan û komarîxwazekan heye, nakem , bellam ewey to dyarî
nakey, eweye ke bîrubawerrî to lejîr karayî grîmanekandaye.

Bakunîn: gallte dekey "Markis"î xoşewîst.

Markis: hergîz, tewaw berrastme. yekem têrrwanînekanît lemerr

azadî leberçaw degrim. be qsekantda dyare, ke take azadî
wîstrawî to, azadî takekesîye û le rastîda heman azadîye ke
lelayen tyorîkaranî borijwazî wek hobiz" Hobbes" , lok "Locke" û
mîl "Mill" piştîwanî lêdekrêt. katêk ke derbarey azadî rademênî,
pêtwaye ke nabêt hîç kes beser kesî tirda zall bêt. to hemû
kesêk be şêweyekî cya û be hemû mafekanîyewe leberdem
herreşey serapagîrî dezge komellayetîyekan û komellîyekanî
wek

75
‫دهوڵهتدا دهیبینی‪ .‬تۆ ههرگی ز وهك سۆشیالیس تێكی ڕاس تینه دهرب ارهی‬
‫مرۆڤایهتی یا تاکهکهس وهك بهشێك له کۆمهڵگه بیر ناکهیتهوه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬جارێکیتر دهرکهوت که گوێ له من ناگری یا من دهرك ناکهی‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬پێم وایه که له خ ۆت باش تر دهرک ت دهکهم‪ ،‬چ ونکه ئهگهر‬

‫ههڵهێنج انی ت ۆ له دهوڵهت ش تێك بێجگه له دهزگهی س تهمکاری‬
‫بهولوهت ر نهبێ ت‪ ،‬لهب اری یهکهم دا خهڵک ی تهنی ا وهك کهس انی ت اك‬
‫ببینی‪ ،‬که ههر یهكه ویست‪ ،‬ئارهزوو و بهرژهون دی کهس ی خۆی ان ههیه‪.‬‬
‫وهها شێوه بیرکرنهوهیهك‪ ،‬له تێڕوانینی تیئۆریکارانی ب ۆرژوازی لی بڕاڵ‬
‫و ئێوه ئهنارکیستهکاندا ههم ان وێن اکردنی ب ۆ م رۆڤ و ک ۆمهڵگه ههیه‪.‬‬
‫ئهن ارکیزمی ئهنگ ۆ ج ۆره ئازادیخ وازییهکی تون دڕهوانه و هیس تریکییه‪.‬‬
‫فیلۆسۆفی تۆ بهدیاریکراوی خۆویستانهیه و تۆ ههڵهێنجانێكت له خ ود و‬
‫ئازادی ههیه‪ ،‬که سهرمایهداری به سهرو سروشتهوه دهبهستێتهوه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬من بهرژهوهندیم له میتافیزیکدا نییه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم ئهن ارکیزم گریم انهی میت افیزیکی لهخۆگرت ووه‪.‬‬
‫بهچاوپۆش ی لهوهی که دهرک ی بکهی ی ا ن ا‪ ،‬بنچینه ئاکارییهکانیش ی‬
‫تیانیزم(ن‪ ،‬که‬ ‫انی )کریس‬ ‫ووی تهواوی بنچینه ئاکارییهک‬ ‫لێکچ‬
‫تووره و له واژه‬ ‫ووانی پشتئهس‬ ‫ارمهتی ههم‬ ‫بهههرهوهزی و ی‬
‫کریستیانهکاندا بهڕستهگهلی وهك "جیرانی خۆتت خۆش بوێت" ی ا "خ ۆت‬
‫بکه بهقورب انی کهس انی ت ر" دهردهبڕدرێ ن‪ .‬بهڵم له ک ۆمهڵگهیهکی‬
‫سۆشیالیس تیدا پێویس ت به ئاوا دروش مگهلێك نییه‪ ،‬چ ونکه ت اك له‬
‫کۆمهڵگه جیا نییه و نامۆ نییه به خۆی و هاوسێکهی‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬لهبهر ئهوهی که دهوڵهت هۆکاری ئهو لێکدابڕانانهیه‪ ،‬بێجگه‬

‫‪76‬‬
dewlletda deybînî. to hergîz wek soşyalîstêkî rastîne derbarey
mrovayetî ya takekes wek beşêk le komellge bîr nakeytewe.

Bakunîn: carêkîtir derkewt ke gwê le min nagrî ya min derk

nakey.

Markis: pêmwaye ke le xot baştir derkit dekem, çunke eger

hellhêncanî to le dewllet ştêk bêcge le dezgey stemkarî
bewlawetir nebêt, lebarî yekemda xellkî tenya wek kesanî tak
bbînî, ke her yeke wîst, arezû û berjewindî kesî xoyan heye.
weha şêwe bîrkirneweyek, le têrrwanînî tîorîkaranî borijwazî
lîbrrall û êwe enarkîstekanda heman wênakirdnî bo mrov û
komellge heye. enarkîzmî engo core azadîxwazîyekî
tundrrewane û hîstrîkîye. fîlosofî to bedyarîkrawî xowîstaneye û
to hellhêncanêkt le xud û azadî heye, ke sermayedarî be seru
sruştewe debestêtewe.

Bakunîn: min berjewendîm le mîtafîzîkda nîye.

Markis: bellam enarkîzm grîmaney mîtafîzîkî lexogirtuwe.

beçawpoşî lewey ke derkî bkey ya na, binçîne akarîyekanîşî lêkçûy
tewawî binçîne akarîyekanî (krîstyanîzm)n, ke beherewezî û yarmetî
hemuwanî piştestûre û le waje krîstyanekanda berristegelî wek
"cîranî xott xoşbwêt" ya "xot bke bequrbanî kesanî tir"
derdebirrdrên. bellam le komellgeyekî soşyalîstîda pêwîst be awa
druşimgelêk nîye, çunke tak le komellge cya nîye û namo nîye be
xoy û hawsêkey.

Bakunîn: leber ewey ke dewllet hokarî ew lêkdabrrananeye, bêcge

77
 ‫له لهناوبردنی دهوڵهت ڕێگهچارهیهکی تر لهبهردهمدا نامێنێتهوه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم وهه ا س ڕینهوهیهك له توان ادا نییه‪ ،‬مهگهر ئهوهی ه ۆی‬
‫بوونهکهی له کۆمهڵگهدا لهنێو ببهین‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ههر لهتهك ئهوهی ب زووتنهوهی ک ارگهران توان ایی ب ۆ‬

‫ههڵوهساندنهوهی بهدهست بهێنێت‪ ،‬چیتر دهوڵهت پێویست نابێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬کهواته بهم پێیه دان بهوهدا دهنێیت که له ئێستادا پێویسته؟‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵ ێ‪ ،‬له ک ۆمهڵگهی خاوهن دارێتی تایبهتی دا پێویس ته‪ ،‬بهڵم‬
‫پ اش س هرکهوتنی سۆش یالیزم و دابهش کردنهوهی س هرلهنوێی‬
‫خاوهندارێتی تایبهتی لهلیهن سۆشیالیستهکانهوه ‪....‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم ئهمه ج ۆرێکی زۆر پاشوپێش کراوی سۆش یالیزمه‪ ،‬که‬
‫بهدوای دابهش کردنهوهی خاوهن دارێتییهوه‪ .‬نهک ا ت ۆش یهکێ ك لهو‬
‫کهس انه بی ت‪ ،‬که پێی انوایه سۆش یالیزم بری تییه له دابهش کردنی‬
‫دادپهروهرانهی کاڵ لهنێو کهسهکان‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهدڵنیاییهوه یهکێکه له ئامانجهکانی سۆشیالیزم‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ئام انجی سۆش یالیزم زۆر لهوه س هرهکی ت ره‪ .‬ئامان ج‪ ،‬گ ۆڕینی‬
‫تهواوهت ی مرۆڤ و دروس تکردنهوهی مرۆڤێک ی ن وێیه‪ .‬مرۆڤێ ك که له‬
‫ک ۆمهڵگهدا له خ ۆ ن امۆبوونی ئهس تهم دهبێ ت و ڕزگ ار دهبێ ت لێ ی‪.‬‬
‫سۆش یالیزم ئهو ئازادییه بهدی دێنێ ت‪ ،‬که له ئهزموونهک انی پێش ووتری‬
‫مرۆڤایهتیدا بوونی نییه‪.‬‬

‫‪78‬‬
le lenawbirdnî dewllet rêgeçareyekî tir leberdemda namênêtewe.

Markis: bellam weha srrîneweyek le twanada nîye, meger ewey

hoy bûnekey le komellgeda lenêw bbeyn.

Bakunîn: her letek ewey bzûtnewey kargeran twanayî bo

hellwesandnewey bedest bhênêt, çîtir dewllet pêwîst nabêt.

Markis: kewate bem pêye dan beweda denêyt ke le êstada

pêwîste?

Bakunîn: bellê, le komellgey xawendarêtî taybetîda pêwîste,

bellam paş serkewtnî soşyalîzm û dabeşkirdnewey serlenwêy
xawendarêtî taybetî lelayen soşyalîstekanewe ....

Markis: bellam eme corêkî zor paşupêşkrawî soşyalîzme, ke

bedway dabeşkirdnewey xawendarêtîyewe. neka toş yekêk lew
kesane bît, ke pêyanwaye soşyalîzm brîtîye le dabeşkirdnî
dadperweraney kalla lenêw kesekan.

Bakunîn: bedillnyayyewe yekêke le amancekanî soşyalîzm.

Markis: amancî soşyalîzm zor lewe serekî tre. amanc, gorrînî

tewawetî mrov û drustkirdnewey mrovêkî nwêye. mrovêk ke le
komellgeda le xo namobûnî estem debêt û rizgar debêt lêy.
soşyalîzm ew azadîye bedî dênêt, ke le ezmûnekanî pêşûtrî
mrovayetîda bûnî nîye.

Bakunîn: to , azadî zor narroşn û metellawî dexeyte rû.

79
 ‫باکونین‪ :‬تۆ ‪ ،‬ئازادی زۆر ناڕۆشن و مهتهڵوی دهخهیته ڕوو‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬ت ۆش‪ ،‬زۆر دای دهبهزێنی و پێت وایه که لهم دونی اییهدا ههن دێك‬
‫کهس ئازادن و ههندێكی تر ستهملێکراو‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬ههر وایه‪ ،‬تهنیا کهمینهیهك ئازادن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬م ن دڵنی ات دهکهم‪ ،‬که له دونی ای ئهوڕۆدا هی چ کهس ئازاد‬

‫نییه‪ .‬له ڕووی )معن وی( و ئاک ارییهوه‪ ،‬تهن انهت دهوڵهتمهن دترین‬
‫ب ۆرژواش ئازاد نییه‪ .‬س هرمایهداریش وهك کرێک ار ک ۆیلهی‬
‫سیستهمهکهیه و ههر ئهمهش دهبێته ه ۆی ئهوهی که ئازادی پرۆلیتاری ا‬
‫ئازادی مرۆڤایهتییه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵم ئهوه ڕاستییه‪ ،‬که کهسێکی دهوڵهتمهند ههرچی بیهوێت‪،‬‬

‫دهتوانێت ئهنجامی بدات‪ ،‬بهڵم ههژارێ ك تهن انهت توان ای دابینکردن ی‬
‫پێداویستییهکانی خۆی نییه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم ههڵ بژاردن و دهستڕۆش تهیی س هرمایهدارێك له‬

‫چوارچێوهی سنووره فهرههنگییهکانی سیستهمی بۆرژوایدایه‪ ،‬که دان به‬
‫مرۆڤ ایهتی ههمووان دا ن انێت‪ .‬س هرهرای ئهوهش پێناس هی ئازادی بهم‬
‫جۆره که ههرکهس ههر کارێکی ویست بیکا‪ ،‬زۆر تهسكبیرانهیه‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬بهڵم ههر چۆن بێت زۆر لهو تیۆرییه که دهڵێ ت "ئهوه بکه‪ ،‬که‬
‫دهبێ ت بیکهی ‪-‬بهوه ههس ته‪ ،‬که بهس هردا س هپێنراوه‪ ."-‬وهك ئهوهی که‬
‫قهشهکان دهیڵێن "باڵترین ئازادی ئهوهیه که خزمهتی کلیس ا بکهی" ی ا‬
‫ئهوهی هێگڵ وتوویهتی "ب الترین ئازادی ئهوهیه که گ وێڕایهڵی دهوڵهت‬
‫بیت" باشتره‪ .‬من فرهتر تێگهیشتنی خهڵکه سادهکهم ل پهسهندتره‪ ،‬که‬

‫‪80‬‬
Markis: toş, zor daydebezênî û pêtwaye ke lem dunyayyeda
hendêk kes azadin û hendêkî tir stemlêkraw.

Bakunîn: her waye, tenya kemîneyek azadin.

Markis: min dillnyat dekem, ke le dunyay ewroda hîç kes azad

nîye. le rûy (m'nuy) û akarîyewe, tenanet dewlletmenditrîn
borijwaş azad nîye. sermayedarîş wek krêkar koyley
sîstemekeye û her emeş debête hoy ewey ke azadî prolîtarya
azadî mrovayetîye.

Bakunîn: bellam ewe rastîye, ke kesêkî dewlletmend herçî

byewêt, detwanêt encamî bdat, bellam hejarêk tenanet twanay
dabînkirdnî pêdawîstîyekanî xoy nîye.

Markis: bellam hellbjardin û destrroşteyî sermayedarêk le

çwarçêwey snûre ferhengîyekanî sîstemî borijwaydaye, ke dan
be mrovayetî hemuwanda nanêt. sereray eweş pênasey azadî
bem core ke herkes her karêkî wîst bîka, zor teskbîraneye.

Bakunîn: bellam her çon bêt zor lew tyorîye ke dellêt "ewe bke,
ke debêt bîkey -bewe heste, ke beserda sepênrawe-". wek ewey
ke qeşekan deyllên "ballatrîn azadî eweye ke xizmetî klîsa bkey"
ya ewey hêgill wtûyetî "balatrîn azadî eweye ke gwêrrayellî
dewllet bît" baştre. min fretir têgeyiştnî xellke sadekem la
pesenditre, ke

81
 ‫دهڵێت " ئهوه بکه‪ ،‬که پێت باشتره"‪.‬‬
‫‌‬
‫م ارکس‪ :‬بهڵم ت ۆ ت ا چهن د س ات لهوهوپێ ش‪ ،‬ئازادی ت له پش کوتنی‬
‫تواناییهکانی تاکدا پێناسه دهک رد‪ ،‬که ههرچ ۆن ب ووه له سۆش یالیزمهوه‬
‫ن زیکه‪ .‬کهس ێکی سۆشیالیس ت بێگوم ان ئازاد دهبێ ت‪ ،‬چ ونکه کهس ێکی‬
‫گۆڕاو و سهرلهنوێ چێکراوهیه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم ئهگهر ت اك خ ۆی ئازاد نهبێ ت‪ ،‬پهی به توانایییهک انی‬

‫خۆی نابات‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ب اکونین‪ ،‬دووب اره به ی اریکردن به وش ه کورتهک انی ب ۆرژوا‬

‫لیبراڵهکان فێ ڵ له خ ۆت دهکهی ت‪ .‬ب ابهت ئهوه نییه که ئادام س میس و‬
‫هاوبیرانی وی چ ی دهڵێ ن‪ ،‬ئهوهیه که ئهگهر ڕێگه به ت اك ب دهین ئازاد‬
‫بێ ت‪ ،‬وی لن ی زۆری ههوڵهک انی له بهرژهوهن دی خ ۆی ئهنج ام دهدات‪،‬‬
‫بهڵک و مرۆڤێک ی ئاب ووریی هۆک اری کهس ی ب ۆ باش ترکردنی خۆویس تنی‬
‫خۆی ههیه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ههڵبهته بهمهرجێ ك که ئهو ڕاس تییهی که لیبراڵهک ان‬

‫لیهنگ ری خاوهن دارێتی ت ایبهتی و کێ بڕکێن‪ ،‬لهبهرچ او نهگری ن‪ .‬م ن‬
‫بۆخۆم باوهڕم به هاوبهشیبوونی )سۆشیالیزهکردنی( ههموو شتێك ههیه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬بهڵم بهرچ اوترین س هرهتای فیلۆس ۆفی ت ۆ ئازادی بێس نووری‬
‫تاکه‪ ،‬بهو شێوه بهزوویی مرۆڤگهلێك دهبینین‪ ،‬که دهیانهوێت له خ وانی‬
‫پانوبهرینی سۆشیالیستی بۆخۆیان پشکیك بهرن و ببنه خاوهنی‪ ،‬چ ونکه‬
‫لهتهك ئازادی تهواوی تاک دا‪ ،‬ن اتوانرێت خاوهن دارێتی ت ایبهت نهبێ ت‪.‬‬
‫له وهه ا ههلومهرجێک دا لهتهك کهس ێکی خوازی اری خاوهن دارێتی چ ی‬
‫دهڵێی؟ یا بهبێ دهوڵهت و دهسهڵتێکی تر که توانای ههنگاونان بهرهو‬

‫‪82‬‬
dellêt " ewe bke, ke pêt baştre".

Markis: bellam to ta çend sat lewewpêş, azadît le pişkutnî

twanayyekanî takda pênase dekird, ke herçon buwe le
soşyalîzmewe nzîke. kesêkî soşyalîst bêguman azad debêt,
çunke kesêkî gorraw û serlenwê çêkraweye.

Bakunîn: bellam eger tak xoy azad nebêt, pey be twanayîyekanî

xoy nabat.

Markis: Bakunîn, dûbare be yarîkirdin be wşe kurtekanî borijwa

lîbrallekan fêll le xot dekeyt. babet ewe nîye ke adam smîs û
hawbîranî wî çî dellên, eweye ke eger rêge be tak bdeyn azad
bêt, wî lanî zorî hewllekanî le berjewendî xoy encam dedat,
bellku mrovêkî abûrîy hokarî kesî bo baştirkirdnî xowîstnî xoy
heye.

Bakunîn: hellbete bemercêk ke ew rastîyey ke lîbrallekan

layengrî xawendarêtî taybetî û kêbirrkên, leberçaw negrîn. min
boxom bawerrm be hawbeşîbûnî (soşyalîzekirdnî) hemû ştêk
heye.

Markis: bellam berçawtrîn seretay fîlosofî to azadî bêsnûrî take,

bew şêwe bezûîy mrovgelêk debînîn, ke deyanewêt le xwanî
panuberînî soşyalîstî boxoyan pişkîk bern û bibne xawenî, çunke
letek azadî tewawî takda, natwanrêt xawendarêtî taybet nebêt. le
weha helumercêkda letek kesêkî xwazyarî xawendarêtî çî dellêy?
ya bebê dewllet û desellatêkî tir ke twanay hengawnan berew

83
 ‫سۆشیالیزم و ڕهتدانهوهی دژهکانی ههیه‪ ،‬چی دهکهی؟‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم بهخ ۆت وت ت کهس ێکی سۆشیالیس ت‪ ،‬مرۆڤێک ی گ ۆڕا و‬

‫دروس تکراوه دهبێ ت و چی تر ئارهزووی خۆپهرس تانه و خواس تی‬
‫خاوهندارێتی که له کۆمهڵگه بۆرژوازییهکاندا ههن‪ ،‬لهودا پهیدا نابن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬سۆشیالیس تێك که م ن مهبهس تمه‪ ،‬بهدڵنی اییهوه دهگ ۆڕدرێت‪،‬‬

‫بهڵم کهسێكی سۆشیالیست که تۆ مهبهستته‪ ،‬ههرگیز سۆشیالیست نییه‪.‬‬
‫ت ۆ لهمهڕ ههر کهس ێك وهك یهکهیهك ی ا ئیمپرات ۆرییهتێکی گچک ه له‬
‫ماف و بهرتهری )امتیاز( دهدوێیت و من قسه لهسهر مرۆڤایهتی بهگشتی‬
‫دهکهم‪ .‬له ڕوانگهی منهوه ئازادی‪ ،‬ئازادی مرۆڤه نهك ئازادی تاك‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬ئهمهش دووب ارهی ڕوانگهی »هێگ ل«ه که ئازادی به وات ای‪،‬‬
‫ئهگهر ئازادانه ڕهفتار بکهی ن‪ ،‬ڕهفتارم ان دهرخهری ئاک ار و ویژدانم ان‬
‫دهبێت و وهها ڕهفتارێکیش له ژیرییهوه سهرچاوه دهگرێت‪ ،‬که بوونی له‬
‫دهزگهی دهوڵهتدایه‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬هێگ ڵ به ههڵهدا نهچ ووه‪ ،‬چ ونکه تهنی ا مرۆڤ ی ژی ر دهت وانێت‬
‫ئازاد بێ ت و کهس ی ژی ره که دهت وانێت پێ ش بڕی اردان ئهڵتهرن اتیڤی‬
‫ههبێت‪ .‬بڕیاری ناژیرانه ههڵبژێرێکی ئازادانه نییه‪ .‬ڕهفت اری ژی رانهش‬
‫واته پهی بردن به پێداویس تییه سروش تی ومێژووییهک ان لهڕاس تیدا له‬
‫نێوان ئازادی و پێداویستیدا ناکۆکی نییه‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم ئێمه له ب ارهی ئازادی ویس تهوه قس ه ن اکهین و ئهوهی‬

‫مهبهسته‪ ،‬ئازادی ڕامیارییه‪ ،‬که هیچ ئاڵۆزک اوییهکی میت افیزیکی نییه‪.‬‬
‫ئازادی ڕامی اریی ئهوهیه که هی چ ج ۆره س هرکوت و ناچ ارکردنی‬
‫ڕامیاریی بوونی نهبێت و بۆ دهرکردنی ئهوهش پێویست بهخوێندن له‬

‫‪84‬‬
soşyalîzm û retdanewey djekanî heye, çî dekey?

Bakunîn: bellam bexot witt kesêkî soşyalîst, mrovêkî gorra û

drustikrawe debêt û çîtir arezûy xoperistane û xwastî
xawendarêtî ke le komellge borijwazîyekanda hen, lewda peyda
nabin.

Markis: soşyalîstêk ke min mebestme,bedillnyayyewe degorrdrêt,

bellam kesêkî soşyalîst ke to mebestte, hergîz soşyalîst nîye. to
lemerr her kesêk wek yekeyek ya împratorîyetêkî giçke le maf û
berterî (amtyaz) dedwêyt û min qse leser mrovayetî begiştî
dekem. le rwangey mnewe azadî, azadî mrove nek azadî tak.

Bakunîn: emeş dûbarey rwangey "hêgil"e ke azadî be watay,

eger azadane reftar bkeyn, reftarman derxerî akar û wîjdanman
debêt û weha reftarêkîş le jîrîyewe serçawe degrêt, ke bûnî le
dezgey dewlletdaye.

Markis: hêgill be helleda neçuwe, çunke tenya mrovî jîr detwanêt

azad bêt û kesî jîre ke detwanêt pêş birryardan ellternatîvî hebêt.
birryarî najîrane hellbjêrêkî azadane nîye. reftarî jîraneş wate
peybirdin be pêdawîstîye sruştî wmêjûyyekan lerrastîda le nêwan
azadî û pêdawîstîda nakokî nîye.

Bakunîn: bellam ême le barey azadî wîstewe qse nakeyn û ewey

mebeste, azadî ramyarîye, ke hîç allozkawîyekî mîtafîzîkî nîye.
azadî ramyarîy eweye ke hîç core serkut û naçarkirdnî ramyarîy
bûnî nebêt û bo derkirdnî eweş pêwîst bexwêndin le

85
‫فیلۆسۆفیدا ناکات‪ .‬تهن انهت من دالێکی ن ۆ س النیش دهت وانێت بڵێ ت که‬
‫چهوسێنهر و چهوساوه کێن‪.‬‬

‫م ارکس‪ :‬ههروا من اڵی ‪ 9‬س اڵه ب ۆی ههیه ڕێگهچ ارهی دهس تبهجێی‬
‫گرفتهکه بهلهنێوبردنی دهوڵهت بزانێت و سهرهنجام ببێته ئهنارکیس ت‪.‬‬
‫ههڵبهته کهم تهمهنی وی پاساوێکی باشه بۆ گهمژهیهتییهکهی‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬من اڵ و فیلۆس ۆف ههردووك دهکهونه ههڵهوه‪ .‬و گش ت بهڵگه و‬

‫پاڵپش ته گرفتپهس هندهکانی ت ۆ لهمهڕ ئازادی ش تێك بێجگه له‬
‫باوهڕهک انی هێگ ڵ و ڕۆس ۆ نی ن‪ " :‬دهت وانرێت له ڕێگهی زۆرهوه مرۆڤ‬
‫ئازاد بکرێت – مرۆڤ تهنیا له بوونی ڕژێمێکدا ئازاده‪."-‬‬

‫مارکس‪ :‬ههڵبهته که بهزۆر دهتوانرێت مرۆڤ ئازاد بکرێ ت‪ .‬بهو وات ایهی‬
‫که بهزۆر ناچاریان دهکهین‪ ،‬که ژیرانه ڕهفتار بکهن ی ا لنیکهم بهر به‬
‫ڕهفتاری ناژیرانهی وان بگرین‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬بهڵم ئهو ئازادییهی که بهزۆر بهس هر خهڵک دا بس هپێنرێت‪،‬‬

‫شایستهی ناوی ئازادی نییه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬گرنگی کهتوارهکان له ناو زیاتره‪.‬‬

‫ب اکونین‪ :‬زۆر باش ه‪ .‬ب ا س هرنجی کهتوارهک ان ب دهین‪ .‬ئهگهر ئازادی له‬
‫ڕێگهی زۆرهوه بێ ت‪ ،‬لهو ب ارهدا ک ۆمهڵگه بهس هر دوو چین دا دابهش‬
‫دهبێ ت‪ .‬دهس تهیهك که زۆر دهکهن و دهس تهیهك که ئازادی ان بهس هردا‬
‫دهس هپێنرێت‪ .‬بهم ج ۆره له ک ۆمهڵگهی بێچین ی سۆشیالیس تیدا دوو‬
‫دهس ته خهڵ ك پهی دا دهب ن‪ :‬فهرمان دهر و فهرم انبهر ) س هروهر و‬
‫ژێردهست(‪ ،‬باڵ و پایین‪.‬‬

‫‪86‬‬
 fîlosofîda nakat. tenanet mindalêkî no salanîş detwanêt bllêt ke
çewsêner û çewsawe kên.

Markis: herwa mnallî 9 salle boy heye rêgeçarey destbecêy

grifteke belenêwbirdnî dewllet bzanêt û serencam bbête enarkîst.
hellbete kem temenî wî pasawêkî başe bo gemjeyetîyekey.

Bakunîn: mnall û fîlosof herdûk dekewne hellewe. û gişt bellge û

pallpişte griftpesendekanî to lemerr azadî ştêk bêcge le
bawerrekanî hêgill û roso nîn: " detwanrêt le rêgey zorewe mrov
azad bikrêt – mrov tenya le bûnî rjêmêkda azade-".

Markis: hellbete ke bezor detwanrêt mrov azad bikrêt. bew

watayey ke bezor naçaryan dekeyn, ke jîrane reftar bken ya
lanîkem ber be reftarî najîraney wan bigrîn.

Bakunîn: bellam ew azadîyey ke bezor beser xellkda bsepênrêt,

şayistey nawî azadî nîye.

Markis: gringî ketwarekan le naw zyatre.

Bakunîn: zor başe. ba serincî ketwarekan bdeyn. eger azadî le

rêgey zorewe bêt, lew bareda komellge beser dû çînda dabeş
debêt. desteyek ke zor deken û desteyek ke azadyan beserda
desepênrêt. bem core le komellgey bêçînî soşyalîstîda dû deste
xellk peyda debin: fermander û fermanber ( serwer û jêrdest),
balla û payîn.

87
‫مارکس‪ :‬ههڵبهته ڕهوانگهیی ههندێك له چاو ئهوانی تر لهپێش دهبن و‬
‫م ن بهو ج ۆرهی که پێش تر وت م‪ ،‬ک ۆمهڵگهی سۆشیالیس تی بهت ایبهت له‬
‫قۆناخی یهکهمدا دهبێت بهڕێوه ببرێت‪ .‬ئاساییه ئهلتهن اتیڤێکی ههم ان‬
‫بورجی بابل بێت‪ .‬دونیایهك که تێیدا هیچ کهس نازانێت چی بکات یا چ‬
‫چ اوهڕوانییهکی ههبێ ت‪ ،‬دونی ایهكی بێدیس پلین و ئاس اییش‪ ،‬تهنی ا‬
‫پشتبهستن به ڕێکهوتنهکان‪ .‬ئهنارکیزم واته بێسهرهوبهرهیی و م ن ڕک م‬
‫لێ ی دهبێتهوه و ئهگهر وهه ا ش ێوهیهكت لهل پهس هنده‪ ،‬ئهوا لهبهر‬
‫ههس تیارییهکه که له تۆدا ب ۆ ژی انی ک امهرانی »بۆهێمییهک ان‬
‫‪ «bohemian‬ههته‪ .‬ئاس اییه پ اش دژوارییهک ان و تون دوتیژییهکانی‬
‫فێ رگهی س هرهتایی و دیس پلینی خێزان ی خ انزادهیی و فێ رگه‬
‫سهربازییهکان‪ ،‬ه ۆگری بێس هرهوبهرهیی بی ت‪ .‬بهڵم ئهگهر کهمێ ك بی ر‬
‫بکهیتهوه‪ ،‬ب ۆت دهردهکهوێ ت که بۆچ وهه ا بێس هرهوبهرهیییهك لت‬
‫دڵگیره‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬تۆ قسه لهسهر سۆش یالیزمێکی کرچوک اڵ قس ه دهکهی ت و وهه ا‬

‫ههڵنێنجانێكت له ئهنارکیزم ههیه‪ .‬ههڵبهته بۆ کهس ێکی نهخوێن دهوار‪،‬‬
‫ئهن ارکیزم هاووات ای بێس هرهوبهرهیی و ن اڕێکوپێکییه‪ ،‬بهڵم کهس ێکی‬
‫خوێندوو دهبێت بزانێ ت‪ ،‬که سهرچهش مهی واژهی ئهن ارکیزم‪ ،‬ب ۆ زم انی‬
‫یۆن انی دهگهڕێتهوه و به وات ای نهی اری لهتهك می ری ودژهس هروهری‬
‫دێتهوه و ئهوه جۆره خورافاتێکه که نهب وونی می ری به بێس هرهوبهرهیی‬
‫و ن اڕێکوپێکی بزانی ن‪ .‬ئهوڕۆکهش به سیس تهمترین وڵت انی ئۆروپ ایی‬
‫ئهوانهن‪ ،‬که تێیان دا فش اری می ری لهس هر خهڵ ك کهم تره‪ .‬م ن تێن اگهم‬
‫دهتهوێت ب اس له چ ی بکهی ت‪ ،‬کاتێ ك که ب اس له ژی انی بۆهێمییهک ان‬
‫دهکهیت‪ .‬من بۆخۆم هیچ هۆگرییهکم بۆ بێسهرهوبهرهیی نییه‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬بهڵم زۆر شهیدایانه قسه لهسهر خوێن و ئاگر و تێکدان دهکهی‪.‬‬

‫‪88‬‬
Markis: hellbete rewangeyî hendêk le çaw ewanî tir lepêş debin
û min bew corey ke pêştir wtim, komellgey soşyalîstî betaybet le
qonaxî yekemda debêt berrêwe bibrêt. asayye eltenatîvêkî
heman burcî babil bêt. dunyayek ke têyda hîç kes nazanêt çî
bkat ya çi çawerrwanîyekî hebêt, dunyayekî bêdîsplîn û asayîş,
tenya piştbestin be rêkewtnekan. enarkîzm wate bêserewbereyî
û min rkim lêy debêtewe û eger weha şêweyekt lela pesende,
ewa leber hestyarîyeke ke le toda bo jyanî kameranî
"bohêmîyekan bohemian" hete. asayye paş dijwarîyekan û
tundutîjîyekanî fêrgey seretayî û dîsplînî xêzanî xanzadeyî û
fêrge serbazîyekan, hogrî bêserewbereyî bît. bellam eger kemêk
bîr bkeytewe, bot derdekewêt ke boç weha bêserewbereyîyek lat
dillgîre.

Bakunîn: to qse leser soşyalîzmêkî kirçukall qse dekeyt û weha

hellnêncanêkt le enarkîzm heye. hellbete bo kesêkî
nexwêndewar, enarkîzm hawwatay bêserewbereyî û
narrêkupêkîye, bellam kesêkî xwêndû debêt bzanêt, ke
serçeşmey wajey enarkîzm, bo zmanî yonanî degerrêtewe û be
watay neyarî letek mîrî widjeserwerî dêtewe û ewe core
xurafatêke ke nebûnî mîrî be bêserewbereyî û narrêkupêkî
bzanîn. ewrokeş be sîstemtrîn wllatanî orupayî ewanen, ke
têyanda fşarî mîrî leser xellk kemtre. min tênagem detewêt bas
le çî bkeyt, katêk ke bas le jyanî bohêmîyekan dekeyt. min
boxom hîç hogrîyekim bo bêserewbereyî nîye.

Markis: bellam zor şeydayane qse leser xwên û agir û têkdan

dekey.

89
‫باکونین‪ :‬ئهوه تهنیا بهخهباتهوه پهیوهسته‪ .‬لهوانهیه من ب ۆ ش ۆڕش له‬
‫تۆ پهلهتر و نائارمتر بم‪ .‬بهڵم دڵنی ات دهکهم که ئهنارکیس تهکان وهک و‬
‫خ ۆت ل ه سیس تهمی سۆشیالیس تیدا ئارهزوویهک ی فرهتری ان ب ۆ ئارام ی‬
‫ههیه‪.‬‬

‫م ارکس ‪ :‬وهه ا خ ۆزگهیهك کهت واری نییه‪ ،‬چ ونکه له دهرهوهی دهوڵهت‬
‫ئاسایش و ڕێکوپێکی بوونی نییه‪ .‬شۆڕشهکهی ئهنگ ۆ بێجگه له کوش توبڕ‬
‫و فریاگوزاری هیچیتر نییه‪.‬‬

‫ب اکۆنین‪ :‬ئهی م ارکس شۆڕش کهی ت ۆ‪ ،‬ش تێك له ک ۆیلیهتی خراپ تر‬
‫بهرههم دههێنێت‪.‬‬

‫مارکس‪ :‬دۆس تی ئازی ز‪ ،‬دهزانی ت که ئێمه ههردووکم ان کهت ووینهته بهر‬

‫جهور و س تهم و ڕکهبهری بۆرژواک ان‪ .‬ئهگهر ئهم گفوگۆی انه درێژهی ان‬
‫ههبێت‪ ،‬دهترسم چیتر هاوهڵی سۆشیالیستی یهکتر نهبین‪.‬‬

‫باکونین‪ :‬کهمێك ئاوی گهرم پهیدا بکهم‪ ،‬چایهکهمان سارد بووهتهوه‪***.‬‬

‫‪90‬‬
Bakunîn: ewe tenya bexebatewe peyweste. lewaneye min bo
şorrş le to peletir û naarimtir bim. bellam dillnyat dekem ke
enarkîstekan weku xot le sîstemî soşyalîstîda arezûyekî fretiryan
bo aramî heye.

Markis : weha xozgeyek ketwarî nîye, çunke le derewey dewllet

asayş û rêkupêkî bûnî nîye. şorrşekey engo bêcge le kuştubirr û
firyaguzarî hîçîtir nîye.

bakonîn: ey Markis şorrişkey to, ştêk le koylayetî xraptir berhem

dehênêt.

Markis: dostî azîz, dezanît ke ême herdûkman ketûynete ber

cewr û stem û rkeberî borijwakan. eger em gfugoyane drêjeyan
hebêt, detrism çîtir hawellî soşyalîstî yektir nebîn.

Bakunîn: kemêk awî germ peyda bkem, çayekeman sard

buwetewe.***

91
 ‫پهراویزهکان‪:‬‬

‫بۆ خوێندنهوهی وهرگێڕانه فهرهنسییهکهی سهردانی ئهم لینکه بکهن‪:‬‬

‫‪http://www.theyliewedie.org/ressources/biblio/fr/Cranston_Maurice_-‬‬
‫‪_Dialogue_imaginaire_entre_marx_et_Boukharine_-.html‬‬

‫بۆ خوێندنهوهی وهرگێڕانه فارسییهکهی سهردانی ئهم لینکه بکهن‪:‬‬

‫‪http://asre-nou.net/1384/shahrivar/15/m-marx-bakunin.html‬‬

‫* ههرچهنده له وهرگێڕانه فارسییهکهدا تایتڵی گفتوگۆکه ئاوا )گفتگوي مارکس‬

‫و ب اکونين درب ارهي آنارشيس م( ه اتووه‪ ،‬بهڵم لهبهر ئهوهی که له وهرگێ ڕانه‬
‫فهرهنسیهکهیدا بهم جۆره نووسراوه‪ ،‬ئهوم به ڕاستر زانی‪ .‬و‪ .‬ک‬

‫** بهداخهوه پێش هکییه فارس ییهکه تهواوی ئهو پێش هکییه نییه که له‬
‫وهرگێ ڕانه فهرهنس ییهکهیدا ه اتووه‪ ،‬ن اگرێتهوه و وهه ای نیش ان داوه که ئهم‬
‫گفتوگ ۆیه ڕووی داوه‪ ،‬بهڵم بهخ ۆی ئاوا ه اتووه)‪Imaginary Dialogue‬‬
‫‪between Marx and Bakunin, Text of Mauritius Craniston,‬‬
‫‪ ،(released in 1962 in the B.B.C. in London‬ههروهها کێشمهکێشی ئهو‬
‫دووانه لهسهر سهپاندنی ئۆتوریته بهسهر نێونهتهوهیی یهکهم و ڕهتکردنهوهی‬
‫بوو‪ .‬و‪.‬ک‬

‫*** ئهم بهش ه له دهقه فارس ییهکهدا نهه اتووه و م ن له دهقه فهرهنس ییهکه‬
‫وهرم گرتووه‪ .‬و‪.‬ک‬

‫‪92‬‬
perawîzekan:

bo xwêndnewey wergêrrane ferensîyekey serdanî em lînke bken:

http://www.theyliewedie.org/ressources/biblio/fr/Cranston_Maurice_-
_Dialogue_imaginaire_entre_marx_et_Boukharine_-.html

bo xwêndnewey wergêrrane farsîyekey serdanî em lînke bken:

http://asre-nou.net/1384/shahrivar/15/m-marx-bakunin.html

* herçende le wergêrrane farsîyekeda taytllî giftugoke awa

(giftguy Markis û Bakunîn dirbarey ‫آ‬narşîsm) hatuwe, bellam
leber ewey ke le wergêrrane ferenisyekeyda bem core nûsrawe,
ewm be rastir zanî. û. Ku

**bedaxewe pêşekîye farsîyeke tewawî ew pêşekîye nîye ke le

wergêrrane ferensîyekeyda hatuwe, nagrêtewe û wehay nîşan
dawe ke em giftugoye rûydawe, bellam bexoy awa hatuwe
(Imaginary Dialogue between Marx and Bakunin, Text of
Mauritius Craniston, released in 1962 in the B.B.C. in London),
herweha kêşmekêşî ew duwane leser sepandnî oturîte beser
nêwneteweyî yekem û retkirdnewey bû. û.ku

*** em beşe le deqe farsîyekeda nehatuwe û min le deqe

ferensîyeke werm girtuwe. û.ku

93
94