Professional Documents
Culture Documents
DAO ĐỘNG CƠ
I/. Dao động điều hòa
1. Chuyển động của vật qua lại quanh vị trí cân bằng gọi là dao động cơ. Vị trí cân bằng là vị trí của vật
khi đứng yên.
2. Khi vật dao động, nếu sau những khoảng thời gian bằng nhau, gọi là chu kỳ, vật trở lại vị trí cũ theo
hướng cũ thì dao động của vật gọi là dao động tuần hoàn.
3. Dao động điều hòa là dao động trong đó li độ của vật là một hàm cosin (hay sin) của thời gian.
4. Phương trình dao động điều hòa x = A cos ( ωt + ϕ ) Trong đó A, ω, ϕ là những hằng số.
x là li độ dao động, xmax = A A là biên độ dao động, A > 0.
( ωt + ϕ ) là pha của dao động tại thời điểm t (rad) ϕ là pha ban đầu (rad).
2π π
ω là tần số góc ω= = 2πf (rad/s). x = A sin ( ωt + ϕ ) = A cos ωt + ϕ −
T 2
5. Chu kỳ là khoảng thời gian vật thực hiện được một dao động toàn phần.
Kí hiệu T, đơn vị giây (s).
6. Tần số là số dao động toàn phần thực hiện được trong một giây. Kí hiệu f, đơn vị héc (Hz).
2π 1 ∆t ω 1 n
T= = = và f= = =
ω f n 2π T ∆t
Với n là số dao động toàn phần thực hiện được trong khoảng thời gian ∆t .
π
7. Vận tốc: v = x ' = −ωA sin ( ωt + ϕ ) Hay: v = ωA cos ωt + ϕ +
2
π
+ Vận tốc biến đổi điều hòa và sớm pha hơn li độ 1 góc .
2
+ Vận tốc ở li độ x: v = ±ω A 2 − x 2 + Vận tốc cực đại (tốc độ cực đại): v max = ωA
∆x ∆s
+ Vận tốc trung bình: v tb = + Tốc độ trung bình: v =
∆t ∆t
4A
+ Tốc độ trung bình trong một chu kỳ dao động: v=
T
v2
+ Công thức liên hệ giữa biên độ, li độ và vận tốc: A 2 = x 2 +
ω2
8. Gia tốc: a = v ' = x " = −ω A cos ( ωt + ϕ ) Hay: a = ω A cos ( ωt + ϕ + π ) .
2 2
π
+ Gia tốc biến đổi điều hoà sớm pha hơn vận tốc 1 góc và ngược pha so với li độ. Gia tốc luôn luôn
2
trái dấu với li độ. Vectơ gia tốc luôn hướng về vị trí cân bằng.
+ Gia tốc ở li độ x: a = −ω2 x + Gia tốc cực đại: a max = ω2 A
9. Điểm P dao động điều hoà trên một đoạn thẳng có thể coi là hình chiếu của một điểm M chuyển động
tròn đều lên đường kính là đoạn thẳng đó.
10. Đồ thị của li độ theo thời gian là một đường hình sin. Dao động điều hòa gọi là dao động hình sin.
II/. Con lắc lò xo
1. Con lắc lò xo gồm một vật nhỏ có khối lượng m gắn vào đầu của một lò xo có độ cứng k. Vật m có thể
trượt trên mặt phẳng nằm ngang không ma sát. Khi được kích thích, con lắc lò xo sẽ dao động điều
hòa.
k m 1 k
2. Tần số góc: ω = Chu kỳ: T = 2π Tần số: f = Đơn vị: k (N/m) ; m (kg)
m k 2π m
3. Lực kéo về: F = −kx = ma luôn hướng về vị trí cân bằng.
1 1
4. Năng lượng dao động (cơ năng): W = Wđ + Wt Hay: W= mω2 A 2 = kA2 = hằng số.
2 2
Trong dao động điều hoà, cơ năng không đổi và tỉ lệ với bình phương biên độ dao động.
1 1
+ Động năng: Wđ = mv 2 + Thế năng: Wt = kx 2 Đơn vị: v (m/s) ; A, x (m) ; W (J)
2 2
Khi vật dao động điều hoà thì động năng và thế năng biến đổi điều hoà theo thời gian với tần số góc
T
ω ' = 2ω , chu kỳ T ' = , tần số f ' = 2f . Động năng và thế năng chuyển hoá qua lại lẫn nhau.
2
5. Với con lắc lò xo treo thẳng đứng, khi vật ở vị trí cân bằng lò xo dãn ra một đoạn ∆l .
k g m ∆l 1 k 1 g
Ta có k∆l = mg ω= = T = 2π = 2π f= =
m ∆l k g 2π m 2π ∆l
III/. Con lắc đơn
1. Con lắc đơn gồm vật nhỏ khối lượmg m, treo ở đầu một sợi dây có chiều dài l , không dãn, khối lượng
không đáng kể. Với dao động nhỏ, con lắc đơn dao động điều hòa theo phương trình s = s 0 cos ( ωt + ϕ )
trong đó s 0 = l α0 là biên độ dao động. α 0 là biên độ góc (rad).
g l 1 g
2. Tần số góc: ω = Chu kỳ: T = 2π Tần số: f = Đơn vị: l (m) ; g = 9,8 m/ s 2 .
l g 2π l
s
3. Lực kéo về: Pt = −mg sin α = − mg = ma luôn hướng về vị trí cân bằng.
l
1
4. Năng lượng dao động (cơ năng): W = Wđ + Wt = mgl (1 − cosα0 ) = mgl α02 = hằng số.
2
1
+ Động năng: Wđ = mv 2 + Thế năng: Wt = mgl ( 1 − cos α ) Gốc thế năng tại vị trí cân bằng.
2
IV/. Dao động tắt dần, dao động duy trì, dao động cưỡng bức
1. Dao động tắt dần có biên độ giảm dần theo thời gian.
+ Nguyên nhân gây tắt dần là do lực cản của môi trường.
+ Biên độ dao động giảm dần nên cơ năng cũng giảm dần.
+ Các thiết bị đóng cửa tự động hay giảm xóc ôtô,…là những ứng dụng của dao động tắt dần.
2. Để dao động không tắt dần (biên độ dao động không thay đổi), cứ sau mỗi chu kỳ, vật dao động được
cung cấp một phần năng lượng đúng bằng phần năng lượng đã tiêu hao do ma sát. Dao động của vật
khi đó được gọi là dao động duy trì.
+ Dao động duy trì không làm thay đổi tần số (chu kỳ) dao động riêng.
+ Dao động của con lắc đồng hồ là dao động duy trì. Dây cót đồng hồ hay pin là nguồn cung cấp năng
lượng.
3. Để dao động không tắt dần (biên độ dao động không thay đổi), người ta tác dụng vào hệ dao động một
ngoại lực cưỡng bức tuần hoàn. Khi ấy dao động của hệ được gọi là dao động cưỡng bức.
+ Dao động cưỡng bức có tần số (chu kỳ) bằng tần số (chu kỳ) của lực cưỡng bức.
+ Biên độ của dao động cưỡng bức phụ thuộc vào biên độ của lực cưỡng bức và độ chênh lệch giữa
tần số của lực cưỡng bức và tần số dao động riêng của hệ dao động.
+ Hiện tượng biên độ dao động cưỡng bức tăng đến giá trị cực đại khi tần số f của lực cưỡng bức tiến
đến bằng tần số riêng f o của hệ dao động gọi là hiện tượng cộng hưởng.
+ Điều kiện để có cộng hưởng là f = f o .
+ Khi các hệ dao động như toà nhà, cầu, khung xe,…chịu tác dụng của các lực cưỡng bức mạnh, có
tần số bằng tần số dao động riêng của hệ. Hiện tượng cộng hưởng xảy ra, làm các hệ ấy dao động mạnh có
thể gãy hoặc đổ. Người ta cần phải cẩn thận để tránh hiện tượng này.
+ Hiện tượng cộng hưởng lại là có lợi như khi xảy ra ở hộp đàn của đàn ghita, viôlon,…
V/. Tổng hợp hai dao động điều hòa cùng phương, cùng tần số:
uuuu
r
1. Phương trình dao động x = A cos ( ωt + ϕ ) có thể được biểu diễn bằng một vectơ quay OM được vẽ ở
uuuu
r
thời điểm ban đầu. Vectơ quay OM có:
+ Gốc tại gốc toạ độ của trục Ox.
+ Độ dài bằng biên độ dao động, OM = A.
+ Hợp với trục Ox một góc bằng pha ban đầu ϕ . Chiều dương là chiều dương của đường tròn lượng
giác.
2. Độ lệch pha của hai dao động x1 = A1 cos ( ωt + ϕ1 ) ( 1) ; x2 = A2 cos ( ωt + ϕ2 ) ( 2 ) : ∆ϕ = ϕ1 − ϕ2
+ Khi ϕ1 > ϕ2 dao động (1) sớm pha hơn dao động (2) và ngược lại.
+ Khi ∆ϕ = 2nπ ( n = 0, ±1, ±2,...) hai dao động cùng pha.
+ Khi ∆ϕ = ( 2n + 1) π ( n = 0, ±1, ±2,...) hai dao động ngược pha.
π
+ Khi ∆ϕ = ( 2n + 1) ( n = 0, ±1, ±2,...) hai dao động vuông pha.
2
3. Dao động tổng hợp của hai dao động điều hòa cùng phương, cùng tần số: x1 = A1 cos ( ωt + ϕ1 ) và
x 2 = A 2 cos ( ωt + ϕ2 ) là một dao động điều hòa cùng phương, cùng tần số với hai dao động thành
phần. Phương trình dao động tổng hợp x = A cos ( ωt + ϕ ) , trong đó
+ Biên độ A của dao động tổng hợp được xác định bởi: A = A12 + A 22 + 2A1 A2 cos ( ϕ2 − ϕ1 )
A1 sin ϕ1 + A2 sin ϕ2
+ Pha ban đầu ϕ của dao động tổng hợp được xác định bởi: tan ϕ =
A1 cos ϕ1 + A2 cos ϕ2
+ Khi x1 & x 2 cùng pha thì A = A1 + A 2 và ϕ = ϕ1 = ϕ2 .
+ Khi x1 & x 2 ngược pha thì A = A1 − A 2 và ϕ = ϕ1 nếu A1 > A 2 ; ϕ = ϕ2 nếu A 2 > A1 .
O N M
x’ M’ I’ I x
VTCB
T
Thời gian ngắn nhất, khi vật dao động: + Từ M’ đến M hoặc ngược lại: ∆t = .
2
T T
+ Từ O đến M hoặc ngược lại: ∆t = . + Từ O đến I hoặc ngược lại: ∆t = .
4 12
T T
+ Từ I đến M hoặc ngược lại: ∆t = . + Từ O đến N hoặc ngược lại: ∆t = .
6 8
2. Viết phương trình dao động là đi tìm A, ω và rồi thế vào phương trình x = A cos ( ωt + ϕ )
ϕ
2π
+ Tìm ω từ công thức ω = hay ω = 2πf
T
k g
Với con lắc lò xo: ω = Với con lắc đơn: ω =
m l
Đơn vị của k (N/m) ; m (kg) ; l (m) và g = 9,8 m/ s 2 .
v2
+ Tìm A có thể dựa vào công thức A2 = x2 +
ω2
+ Tìm ϕ dựa vào gốc thời gian (t = 0). Trường hợp tổng quát:
x
cosϕ = 0
x = x 0 = Acosϕ A
Khi t = 0 mà Suy ra: ⇒ϕ
v = v 0 = −ωA sin ϕ sin ϕ = − v 0
ωA
Các trường hợp thường gặp:
+ Khi t = 0 mà x = + A thì ϕ = 0 . + Khi t = 0 mà x = −A thì ϕ = π .
π
v > 0 thì ϕ = − 2 .
+ Khi t = 0 mà x = 0 và
v < 0 thì ϕ = + π .
2
π
v > 0 thì ϕ = − .
A 3
+ Khi t = 0 mà x = + và
2 v < 0 thì ϕ = + π .
3
3. Các công thức suy ra từ công thức gốc
• Với con lắc lò xo:
k k
+ Từ ω = ⇒ k = mω2 ⇒ m= 2
m ω
m 4π m
2
T2 k
+ Từ T = 2π ⇒ k= ⇒ m =
k T2 4π2
1 k k
+ Từ f = ⇒ k = 4π 2 f 2 m ⇒ m = 2 2
2π m 4π f
• Với con lắc đơn:
l 4π 2 l T2 g
+ Từ T = 2π ⇒ g= 2 ⇒ l= 2
g T 4π
1 g g
+ Từ f= ⇒ g = 4π2 f 2 l ⇒ l = 2 2
2π l 4π f
4. Xác định lực đàn hồi của lò xo
a) Với con lắc lò xo nằm ngang : Fðh = −kx Fmax = kA
b) Với con lắc lò xo treo thẳng đứng
+ Chiều dương hướng xuống: Fđh = k ∆l + x
+ Chiều dương hướng lên: Fđh = k ∆l − x
c) Lực đàn hồi cực đại: Fmax = k ( ∆l + A )
0 khi ∆l ≤ A
d) Lực đàn hồi cực tiểu: Fmin =
k ( ∆l − A ) khi ∆l > A
k (N/m) ; m (kg) ; A, x, ∆l (m) ; F (N).
C©u hái vµ bµi tËp
π
1. Một vật dao động điều hòa theo phương trình x = 20 cos 2πt + ( mm ) . Ở thời điểm
4
1
t=
4
( s ) , li độ của vật là
A. -14, 4 mm . B. 5 mm. C. 0 mm . D. 14,4mm.
2. Con lắc lò xo dao động điều hòa với chu kỳ 0,5 s , khối lượng quả nặng là 400 gam. Lấy
π = 10. Độ cứng của lò xo là
2
2 4
93. Một con lắc lò xo đang dao động điều hòa theo phương ngang với biên độ 2 cm. Vật nhỏ
của con lắc có khối lượng 100 g, lò xo có độ cứng 100 N/m. Khi vật nhỏ có vận tốc 10 10 cm/s thì
gia tốc của nó có độ lớn là
A. 4 m/ s 2 . B. 10 m/ s 2 . C. 2 m/ s 2 . D. 5 m/ s 2 .
π
94. Một chất điểm dao động điều hòa trên trục Ox có phương trình x = 8cos(πt + ) (x tính bằng
4
cm, t tính bằng s) thì
A. lúc t = 0 chất điểm chuyển động theo chiều âm của trục Ox.
B. chất điểm chuyển động trên đoạn thẳng dài 8 cm.
C. chu kì dao động là 4 s.
D. vận tốc của chất điểm tại vị trí cân bằng là 8 cm/s.
95. Một con lắc lò xo treo thẳng đứng dao động điều hòa với chu kì 0,4 s. Khi vật ở vị trí cân bằng,
lò xo dài 44 cm. Lấy g = π2 (m/ s 2 ). Chiều dài tự nhiên của lò xo là
A. 36 cm. B. 40 cm. C. 42 cm. D. 38 cm.
96. Khi nói về năng lượng của một vật dao động điều hòa, phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Cứ mỗi chu kì dao động của vật, có bốn thời điểm thế năng bằng động năng.
B. Thế năng của vật đạt cực đại khi vật ở vị trí cân bằng.
C. Động năng của vật đạt cực đại khi vật ở vị trí biên.
D. Thế năng và động năng của vật biến thiên cùng tần số với tần số của li độ.
97. *** Khi xảy ra hiện tượng cộng hưởng cơ thì vật tiếp tục dao động
A. với tần số bằng tần số dao động riêng. B. với tần số nhỏ hơn tần số dao động riêng.
C. với tần số lớn hơn tần số dao động riêng. D. mà không chịu ngoại lực tác dụng.
98. Nhận định nào sau đây sai khi nói về dao động cơ học tắt dần?
A. Trong dao động tắt dần, cơ năng giảm dần theo thời gian.
B. Lực ma sát càng lớn thì dao động tắt càng nhanh.
C. Dao động tắt dần là dao động có biên độ giảm dần theo thời gian.
D. Dao động tắt dần có động năng giảm dần còn thế năng biến thiên điều hòa.
π
99. Một vật nhỏ thực hiện dao động điều hòa theo phương trình x = 10cos 4πt + ( cm) với t
2
tính bằng giây. Động năng của vật đó biến thiên với chu kỳ bằng
A. 0,50 s. B. 1,50 s. C. 0,25 s. D. 1,00 s.
100. Một con lắc lò xo gồm vật có khối lượng m và lò xo có độ cứng k dao động điều hòa. Nếu tăng
độ cứng k lên 2 lần và giảm khối lượng m đi 8 lần thì tần số dao động của vật sẽ
A. tăng 4 lần. B. giảm 2 lần. C. tăng 2 lần. D. giảm 4 lần.
π
101. Hai dao động điều hòa cùng phương có phương trình lần lượt là x1 = 4cos πt − ( cm) và
6
π
x1 = 4cos πt − ( cm) . Dao động tổng hợp của hai dao động này có biên độ là
2
A. 4 3 cm . B. 2 7 cm. C. 2 2 cm. D. 2 3 cm.
102. Cơ năng của một vật dao động điều hòa
A. biến thiên tuần hoàn theo thời gian với chu kỳ bằng một nửa chu kỳ dao động của vật.
B. biến thiên tuần hoàn theo thời gian với chu kỳ bằng chu kỳ dao động của vật.
C. tăng gấp đôi khi biên độ dao động của vật tăng gấp đôi.
D. bằng động năng của vật khi vật tới vị trí cân bằng.
103. Một con lắc lò xo gồm lò xo có độ cứng 20 N/m và viên bi có khối lượng 0,2 kg dao động điều
hòa. Tại thời điểm t, vận tốc và gia tốc của viên bi lần lượt là 20 cm/s và 2 3 m / s 2 . Biên độ dao
động của viên bi là
A. 4 cm. B. 16 cm. C. 10 3 cm. D. 4 3 cm.
104. Một vật dao động điều hòa có chu kỳ là T. Nếu chọn gốc thời gian t = 0 lúc vật qua vị trí cân
bằng, thì trong nửa chu kỳ đầu tiên, vận tốc của vật bằng không ở thời điểm
T T T T
A. t = . B. t = . C. t = . D. t = .
2 8 4 6
π
105. Một chất điểm dao động điều hòa theo phương trình x = 3cos 5πt + (x tính bằng cm và t
6
tính bằng giây). Trong một giây đầu tiên từ thời điểm t = 0, chất điểm đi qua vị trí có li độ x = +1 cm
A. 5 lần. B. 7 lần. C. 4 lần. D. 6 lần.
106. Cho hai dao động điều hòa cùng phương, cùng tần số, cùng biên độ và có các pha ban đầu là
π π
và − . Pha ban đầu của dao động tổng hợp hai dao động trên bằng
3 6
π π π π
A. . B. . C. − . D. .
12 4 2 6
107. Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về dao động của con lắc đơn (bỏ qua lực cản của môi
trường)?
A. Với dao động nhỏ thì dao động của con lắc là dao động điều hòa.
b. Khi vật nặng đi qua vị trí cân bằng, thì trọng lực tác dụng lên nó cân bằng với lực căng của dây.
C. Khi vật nặng ở vị trí biên, cơ năng của con lắc bằng thế năng của nó.
D. Chuyển động của con lắc từ vị trí biên về vị trí cân bằng là nhanh dần.
108. Tại một nơi trên mặt đất, một con lắc đơn dao động điều hòa. Trong khoảng thời gian ∆t, con
lắc thực hiện 60 dao động toàn phần; thay đổi chiều dài con lắc một đoạn 44 cm thì cũng trong
khoảng thời gian ∆t ấy, nó thực hiện 50 dao động toàn phần. Chiều dài ban đầu của con lắc là
A. 144 cm. B. 80 cm. C. 60 cm. D. 100 cm.
109. Chuyển động của một vật là tổng hợp của hai dao động điều hòa cùng phương. Hai dao động
π 3π
này có phương trình lần lượt là x1 = 4 cos 10t + ( cm ) và x 2 = 3cos 10t − ( cm ) . Độ lớn vận
4 4
tốc của vật ở vị trí cân bằng là
A. 80 cm/s. B. 50 cm/s. C. 10 cm/s. D. 100 cm/s.
110. Một vật dao động điều hòa theo phương trình x = A cos ( ω t + ϕ ) . Gọi v và a lần lượt là vận tốc
và gia tốc của vật. Hệ thức đúng là:
v2 a 2 ω2 a 2 v2 a 2 v2 a 2
A. 2 + 2 = A 2 . B. 2 + 4 = A 2 . C. 2 + 4 = A 2 . D. 4 + 2 = A 2 .
ω ω v ω ω ω ω ω
111. Một con lắc lò xo có khối lượng vật nhỏ là 50 g. Con lắc dao động điều hòa theo một trục cố
định nằm ngang với phương trình x = Acosωt. Cứ sau những khoảng thời gian 0,05 s thì động năng
và thế năng của vật lại bằng nhau. Lấy π2 = 10 . Lò xo của con lắc có độ cứng bằng
A. 200 N/m. B. 100 N/m. C. 50 N/m. D. 25 N/m.
112. Một vật dao động điều hòa theo một trục cố định (mốc thế năng ở vị trí cân bằng) thì
A. động năng của vật cực đại khi gia tốc của vật có độ lớn cực đại.
B. thế năng của vật cực đại khi vật ở vị trí biên.
C. khi ở vị trí cân bằng, thế năng của vật bằng cơ năng.
D. khi vật đi từ vị trí cân bằng ra biên, vận tốc và gia tốc của vật luôn cùng dấu.
113. Một con lắc lò xo dao động điều hòa. Biết lò xo có độ cứng 36 N/m và vật nhỏ có khối lượng
100 g. Lấy π2 = 10 . Động năng của con lắc biến thiên theo thời gian với tần số
A. 6 Hz. B. 3 Hz. C. 1 Hz. D. 12 Hz.
114. Khi nói về dao động cưỡng bức, phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Dao động của con lắc đồng hồ là dao động cưỡng bức.
B. Dao động cưỡng bức có biên độ không đổi và có tần số bằng tần số của lực cưỡng bức.
C. Biên độ của dao động cưỡng bức là biên độ của lực cưỡng bức.
D. Dao động cưỡng bức có tần số nhỏ hơn tần số của lực cưỡng bức.
115. Một con lắc lò xo gồm lò xo nhẹ và vật nhỏ dao động điều hòa theo phương ngang với tần số
góc 10 rad/s. Biết rằng khi động năng và thế năng (mốc ở vị trí cân bằng của vật) bằng nhau thì vận
tốc của vật có độ lớn bằng 0,6 m/s. Biên độ dao động của con lắc là
A. 6 cm. B. 12 2 cm . C. 6 2 cm. D. 12 cm.
116. Một vật dao động điều hòa có độ lớn vận tốc cực đại là 31,4 cm/s. Lấy π = 3,14. Tốc độ trung
bình của vật trong một chu kì dao động là
A. 10 cm/s. B. 15 cm/s. C. 0. D. 20 cm/s.
2
117. Tại nơi có gia tốc trọng trường 9,8 m / s , một con lắc đơn và một con lắc lò xo nằm ngang
dao động điều hòa với cùng tần số. Biết con lắc đơn có chiều dài 49 cm và lò xo có độ cứng 10 N/m.
Khối lượng vật nhỏ của con lắc lò xo là
A. 0,250 kg. B. 0,500 kg. C. 0,750 kg. D. 0,125 kg.
------------------------------------------------------------------------------------------