ffi<

hH

HrJrfVIr

SSISiasw
m m
mmmmm§ 1 1
wma mm
ffill

M'"""3 *

cnwwS
',m
i '
•*.
,
^vr. '!I
l*

IfaKS in ofl

I .
.•!'
SfflraS
i
.'', ):

M w>9;

.iaffip^^
CfflD ,

Mm R955R5EP

• • •••'.
AWrifS/QuJf

OJC ."".''•

1111
L
i\'

OTi

mm

U
JH
 PATROLOGLE CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFOHMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OIIIIOM SS. PATRDM, DOCTOnLM SCRIPTORDMOUE ECCLESHSTICO»,

SIVE LATINORUM, SIVE GR/ECOltUM,

QUI AB /EVO APOSTOUCO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PltO LATINIS
ETCONCILU FLORENTINI (ANN. 1489) PRO GR/ECIS FLORUERUNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QTTiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESLE S.ECULA,
JOXTA EDITIONE3 ACCURATISSIMAS INTER SE CUMQUE N0NNULLI3 CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAitf
DILIGENTER CASTIGATA DIS3ERTATIONIBUS, COMMENTAItl 15, VA RIISQU E LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA",
;

OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU/E TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBE.NTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTAJ INDICIBUS PAHTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGUL03 SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS
MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATAj CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIP, NECNON ET
TITULISSINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPEIUOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATE-
RIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA; OHERIDUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO
AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;

OUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPH ABETICIS, CHRONOLOGtCU 3 ,
STATISTICIS, SYNTIIETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORAI.K,
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTOUICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE SED PRiB-
;

ST.RTIM DUOBUS INDICIBUS I.MMEN3IS ET GENEr.ALIIiUS, ALTEIiO SCILICET Hl^iiUM, QUO CONSULTO,
yUIQUlD NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRU.M, NE UNO QUIDKM
OMISSO, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUK/E
;

SACR/E, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUIN AM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.E VERSUS, A PRIMO
GENE3EOS USQUE AD NOVISSIMUM AP0CALYP3IS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, C/ETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITimTAft
CHART/E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, TUM
NUMERUS, FOR.MA VOLU.MINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI-B DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR.-ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CIIRONOL OGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS IIIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEW.
INNOSTRA BIBLIOTHECA.EX OPERIBU3 ET M3S. AD OMNES /ETATES, LOCOS, LINGUAS FOKHASQUR
PKRTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE LATLNJ2
A TERTULLIANO AD iINNOCENTIUM III :

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

ESiE>lioihec»e Cleri univcrsie,
SIVE CURSUUM COMPLETOHUM IN SINGULOS SCIENTI.E ECCLESIASTIC/E RAMQ5 SMTO.tHL

PATnOLOGIM TOMUS CXVl

HEBBO, HARTMANNUS, EBMANKICUS, ERCHAMBEBTUS, NITHARDUS, AMULO, HAYMO.
HAYMONIS TOMUS PRIMUS. —
CiETEBOBUM TOMUS UNICUS.

PARISIIS
.;>UD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGCESSORES,
IN VIA DICTAAVENUE DU MAINE, 189, OLIM QHAUSSEE DU MAINE, 127.

1879
CLlCUY — EX TYPIS PAULI LUPONT, 12, VIA DICTA BAC-D^ASNIEIIES. 635.5.79.

THE INSTITUTE GF KEDIAEVAL STUDiES

10 E £Y PL;
Tw 6, CANADA,

G -5
2 Ut
 S.IXULUM IX.

HAYMONIS HALBERSTATENSIS EPISCOPl

OPERA OMNIA
EX VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE SiECULO SEXTO DECIMO COLONIjE DATIS
AD PHELUM REVOCATA ET DILIGENTISSIME EMENDATA

PR^EMITTUNTUR
EBBONIS RHEMENSIS, HARTMANNI MONACHI S. GALLI, ERMANRICI AUGIENSIS MONACHL
ERCHAMBERTI FRISINGENSIS KPISCOPI, NITHARDl S. IUCHARII ABBATIS,
AMULONIS EPISCOPI LUGDUNENSIS,

SCRIPTA QILE SUPERSUNT

ACCURANTE J.-P. MIGNE,
Bibliotheeae Cleri univevsse

SIVE

CURSUUM CO.MPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTIC.E RAMOS EDITORE.

»•«•«

TOMUS PRIMUS.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,
IN VIA DICTA AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINF, 127.
:

1879
 ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXVI CONTINENTUR

EBBO vel EBO Iihemensis episcopus.

Col.

Confessio Ebbonis 10
Apologeticum ejusdem H
Narralio depositionis ejusdem 17
EI)bonis poematica 21

HARTMANNUS S. Galli monachus.

Carmina 23

ERMANRICUS Augiensis monachus.

Fragmenta de Grammatica 26

ERCHAMBEBTUS Frisingensis episcopus.

Epistola de Translatione corporis S. Bartholomsei 31

Fragmentum ex Breviario regum Francorum et majorumdomus 3i

NITHARDUS S. Richarii abbas.

De dissensionibus filiorum Ludovici Pii. 45

AMULO episcopus Lugdunensis.

EpistoUe 77
Opuscula duo 97
Sentenliac de praedestinatione 105
Liber contra Judaeos 141

HAYMO Halberstatensis episcopus.

OPERUM PARS PRIMA. — COMMENTARIA RIRLIC\ Ig9

Explanatio in onmes psalmos 191
Commentaria in Cantica aliquot 695
Commentaria in Isaiam 715

'©-1^-tf-'
 ANNO DOMINI DCCCL.

EilHO vel EBO

RHBMENSIS EPISGOPUS.

NOTITIA IIISTORICA IN EBBONEM.

(Flodoard., Hist. Eccl. Rhcm.)

Vulfario successit Edo, vir indu8trius ct liborali- A suo restitutus est in regnum et honorem suum,
bus disciplinis cruditus, patria Transrhenensis nc Ebo propter hujuscomodi factum dcpositus est ab
Germanious, imperutoris, ut fertur, Ludovici col- episcopatu pro lnfldelitato hnperatoris.
lactaneus,et conscholasticus, qui multis Eoclesiam Igitur Ebo posthancdopositioncm suam in Cisal-
curavit instruere commodis.ei pra-cipue urtificibus, pims fertur rcgionibusconversatususquead obitum
quibus undecunquc colleetia sedes dedit, et benefi- Ludovici imperatoris, qui contigit anno incarnatio-
ciis muneruvit. Hancipa vel colonos quosdam Ec- nis Dominioffi 840. Quo impcratore defuncto, Lo-
cleswe desertores tam per seipsum, quam per Ha- thurius ab Italin in Franciam vonit oui Ebo ad
:

dulphum viccdominum ct Ecclesi» advooatum, Wormatiam civitutem eiquo Lothariua

occurrit,
apud judicos publicos legibus evindicatos et oblen- post aliquot dics sodem ot dicecesim Rhomonscm
tos, ocelesiastico juri restituit. Quasdam quoque pcr odictum imporialo rcstituit.
res Ecclesia?, atque mancipia, cum aliquibus per- Cui restitutioni,qumSuessionishabita09t, contra-
sonis pro partium commoditute commutuvit.Sed et dixit synodus, asserons quod damnatus a 80,atque
impenalia supereisdcm commutalionibus prreeepta n quudragintu tribus episcopis, a minori numoro
obtinuit. Ab linperatore quoque Ludovico litteras rcstitui non vuluit. Quod edictum Rhcmis Ebo se-
ad Robertum Comitcm pro ecclesiasticarum rerum cum detulit, ct npud ipsos ct plures illud divcrsao
defensione, quas quidam pervadere moliebantur, profossionis et ordinis divulgavit, et in ecclosia
impelravit. Colonias vcro nonnullas Ecclosia), do- lthomcnsi publicc recitari fecit. ltaeo temporo.quo
seriptis per etrenuos viros colonis corumque scr- Lotharius Curolum a regno expulit, et ultra Sequa-
vitiis,ordinavit. p nam fugavit. Ebo sodem Rhemonsom post sex annos
Ilujus prnesulis hortatu Ilalifgarius, Cameraccn- su» depositionis recepit,et episcopalo ministerium
sis cpiscopus, sex libellos de remediis pcccatorum, agerc coepit. Sicque ordinationes celobrans, quos-
ct ordine vel judieiis pcenitentiaj conscripsit. dum clericos ordinuvit,et por totum circiter annum
Hic Ebo proasul papam Stephanum cum Ludo- hoc episcopium tenuit donoc Carolus, rosumptis
:

vioo rege Rhomis

suscepit. viribus, in Belgicnm reversus ost. Quod audiens
Orta denique simultate intor patrem et filium, Ebo,relictusedo Rhemonsi,ad Lotharium profectus
Ludovicum scilicet imperatorem et Lotharium, est,et in ejus familiaribus mansit obsequii3:donco
partibus filii favit, et cum cmteris episcopis corri- una cum Drogone,Metonsium pra;sule, Romam po-
puit imperatorem LudoVicum pro quibusdam er- tiit,ubi a Sorgio papa roconciliari ao pallium sibi
ratis qu.-e ei objiciebantur.quando filii sui compro- tribui postulavit. Cui idom papa, communione tan-
henderunt eum, et Lotharius adduxit secum pa- tum concessa, dare pallium renuit.
trem ad Compendium palatium, ubi eum afflixit At Ebo Roma reversus, abbatiam Sancti Colum-
cum cpiscopis ct caeteris nonnullis primatibus, qui bani in Italia dono imperatoris Lotharii possedit,
jusserunt ut in monasterium iret,et esset ibi cunc- donec legutionem in Grascium ab eodem impora-
tis diebus vitffi Quod ille renuens, non con-
sure. toro sibi commissam exsequi detrectavit. Quocirca
sensit voluntati eorum. Tunc omnes episcopi qui rcbus sibi ab imperatoro quoa datai fuerant ablatis,
aderant molesti ei iuisse narrantur,et improperan- ad Ludovicum regcm Germaniao demigravit.A quq
teb illi peccata sua, abstulerunt ei gladium a fe- in rcgionc Saxonia3 quoddam opiscopmm prome-
moro suo, induentcs eum cilicio. p ruit ubi et cpiscopali deincoi>s perfunctus est mi-
:

Itaquo postquam Ludovicus ab oequivoco fllio nistcrio.

EPFSTOLA EBBOMS AD IIALITGARIUM

{Vide Patrol., tom. CV, col. 651.)

CONFESSIO EBBONIS.
(Apud Flodoardum, ibid.)

Ego Ebo indignus episcopus,recognoscens
tatem meampondera peccatorum mcorum,testes
et
confessoresmeos.Aiulfumvidolicetarchiepiscopum,
et Badaradumepiscopum, necnonet Modoinumepi-
scopum,constitui mihijudicesdelictorummeorum
fragili- et puram ipsis confessionem dedi, quaerens reme-
dium pcenitendi,et salutcm animas meaj,ut recede-
rem ab officio et ministerio pontificali, quo me re-
cognosco csse indignum, et alienum mereddenspro
rcatibusmeisjin quibuspeccaeeeeecretoipsisconfcs-

Patrol. CXVI.
u EPRONIS EPISCOPI RHEMBNSI8. 12
buh Bum. Bo Bcilicet cnodo, ul ipsi Bint teates alium A lam ri pot*ftonem aul intoppnllationom auctoritata
Buooedendi et conseorandi subrogandique in loco canonica facere vaieam, manu propria mea aub-
meo qui dlgne prfflesee et prodesse possit EccloBiae, Boribena flrmavi. Ebo quondam episcopua subs-
oui hactcnua indigne praefui. E3t ut inde ultra nul- cripsi,

EBBONIS APOLOGETICUM
(Apud Acherinm, Spicil., tom. III.)

• EnoNisfthomcnsisurchiopiscopi^sanctfflsedisapo- temqus, ut moliori tornpori sc roscrvaret,cum con-

stolioro logati pro oonvcrsiono paganorum redemp- sensu opiscoporum pontificali secessitaministerio,
tionoquocaptivorum,exconsonsu Ludovici Ceesaris, dum inter terroros ct discordias ratio non sinit
totiusquo palatineo dignitatis ojus directi,postea qui immolare victimas, dicontc Domino Si offers mu- :

porsocutionis temporo plurimorum cpiscoporum " nus tuum ad altare, ct recordatus fueris quia fratcr
crotororumque nobilium laicorum cxsilia passorum, tuus habct aliquid adversum te, relinque ibi munus

Rhemonsi ab occlosia pulsus,septennique custodia tuum, etc. (Matth. v, 23.) Postquam vero Deus Ec-
pressuB, hino succodonto Lothario Augusto rovoca- clesico sute tranquilliora reddidit tompora, placuit
tus, publicaque ao auctoritato occlesiastica restitu- principibus et magistratibus ecclesiasticis,ut isdcm
tufi, assistentibus vcl docornentibus magnis consu- pastor ad a dobitum ovile reverteretur, et oves quas
libus pariter cum sanctis hic subseriptisjcatholicis compulsus reliquorat, tuondas reciperct iteruin.
proosulibus,Drogono archipalatino preesule, sancta- Quibus ct ecclcsiasticis debitis ncgotiis cgo Thco-
quounanimitato illiomncs isti concordes, Autgarius dericus, Gameracensis cpisoopus, assensum cano-
archiepiscopus, Amalwinus archiepiscopus, Audax nice preebens : sicut prius de illius discessu com-
archiopiscopus, Hotti archicpiscopus, Joseph epis- patiendo dolui, ita et modo de illius revcrsione
copus, Adalulfus episcopus, David episoopus, Hro- congaudens, constitutioncs has scniorum vel fra-
dingus opiscopus,Gislebertus episcopus, Horminus trum roborando subscripsi quia talia same conti-
;

cpiscopus, Frotharius episcopus, Badaratus episco- gisse et in aliis ecclesiasticis gcstis legi.
pus, Hagano episcopus, Hrotgarius opiscopus, Ado Hrodhadus Suessioncnsis epiocopus haec ita si-
episcopus,Samuolopiscopus,Provocatu8 episoopus, £ militcr roboravi.
Hrambortus episcopus, Rataldus Amalricus, Hildemannus Bclvaconsis similiter.
vooatus episcopus,cum caateris plurimis presbyteris Symeon Laudunensis similiter.
ac diaconibus,in Ingelenheim palatio*publico assis- Erpwinus Silvanectensis similiter.
tentibus.His namque explicitis canoniceo restitutio- Raginharius Ambianensis similiter.
nis, palatinis summis negotiis, comprovincialiura Emmo Nomiomacensis similitcr.
receptionis solemniter roborata vmldusDecembris Folcwinus Taravanensis similiter.
exstitit principali in ecclesia et sancta sede Rhe- In nomine Domini nostri Jesu Christi Dei sum-
monsi, obviam ibi occurrentibus cunctis diceccsos mi,glorioso imperante Ludovico Csesare, cujus pri-
preasulibus autmissis,cum convicibusinclytis,ecclc- ma tempora regni quauquam valde coruscarent
siastica aut publi ca necessitatc vel utilitate promotis, prospera, ultima tamen ejus concessa nimia advcr-
quibus veniendi impossibilitas sola non restitit,ge- sitate divinani quasi indignationcm illam passa,
neralioonventucongratulantes.hancsubscriptionem quam do novissimis teinporibus vis scmper terret
publicamconcordiunanimitatecclebrata, priscorum evangelica, dicens Tradct autcm frater fratrem in
:

Patrum exemplis edooli rationabilitor odiderunt. mortem, ct pater filium, ct insurgent filii in parentes
Haoc ita scribendo omnes subternotati antistcs
n (Mutth. x, 21). Multi denique hinc potentcs expulsi
unanimitor praefigentes-sanxerunt. sunt a patria episcopi quoque Dci, aliive ministri
;

Deum non habetur incognitum,quod a pluribus vi- custodias et^exsilia passi quidam etiam utiiusque
;

detur esse compcrtum, qualitcr Ecclesia hycc maxi- sexus nobiles laici ad' monasticum habitum com-
ma Galliarum eub rcgiminc Francorum divcrsis pulsi, ut saltcm his llagellis celcri castigatione
perturbationibus, ac discordiis principum indigna- compuncti, remedia salutis reciperent quia quos ;

tiono violonta, temporibus agitata vexatur

his : blanda vitiaverat prosperitas, noeossc crat ut dira
undo ct plurimi episcoporum vi propriis a sedibus purgaret advcrsitas, nc ad tartarcam vindictam
expulsi, aut timore derelictis gregibus, diversis in divina ultro sasviret majestas.
partibua oxsulantur. Intcr quos ctiamEbo archiepi- His etenim manifestis cognitis periculis,cgo Rhe-
scopus Rhemcnsis ecclesice, raptus a propria sede, mensisEBO indignus episcopus, inter ca^teros anxios
principum iudignutione violenti exsilio ductus est. tribus affiictus pressuris, id cst, sublatis rebus
Undc et reduetus sub oustodia, ut periculum evade- omnibus, in ira vol custodia oppressus principis,in-
ret,et furores persequentium mittigaret,redimendo super etfessusa3gritudinecorporiB,sanctocumPsal-
 ; :

13 APOLOGETICUM. 14
mista diccro non erubui: Iniquitatem meam annun- A quam homicidium exsecravi, tcstanto apostolo :

meo (Psal. xxxvu, lt))

tiabo, et cogitabo pro peccato ;
Qui odit fratrem suwn, homicida est (Joan. m, 15).
divinis Qagellismonitus si in prosperia legem Uo- Eodem modo mendacium respui, ut scelus pcssi-
mini neglexi.ad ipsam in adversis confugeredebui mum, de quo divinitus habetur praefixum : Perdes
ita ut,si quem per potentiam quondam injustelaesi, omnes qui loquuntur mendacium (Psal. V, 7) quo :

hinc in angustiis me laedentem ferre patientor dc- scelere offenditur Deus,decipitur proximus,perit et
vn\i. Si cui etiam aliquid indebite abstuli, ablatis ipse propria necessitato dolosus. Quibus quidem
mihi omnibua non contradixi, sed auferenti tuni- aliisque similibus formidolosissimis postibus tcr-
cam,etiam ot pallium reliqui. Si cnim quandoque ritus atquo compunctus, non ficte, scd dcvote cor-

unicum neglexi inimicum diligero, hinc et proper- ripicnte mc Domino ingomui, qui quos amat, ar-
secutoribus orarcdidici. Sicquehumili satisfactione guit, (lagellat omnem /ilium, quem recipit (Hcb. xn,
memetipsum accusans, furores persequentium mi- 6), sancto clamanto Apostolo : Cum judicumur, a
tigaro,plusquamlitigaredoercvi ; sancto instruente Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damne-
Abraham, qui inter pericula a praelatione uxoris se mur (I Cor. xi, 32).

exuens, vim facientibus humiliter credere magis, Nc igitur saevientes in me amplius peccarent. Sal-
quam damnabiliter resistere elegit. Sanctus utique vatoris nostri evadcndi usus sum argumento,qui in-
H
Apostolus uon minus eadem docuit,cumdixit:iVon ter manus persequentium se abscondit, et exivit de
vosmeUpsos defendentes, charissimi, sed date locum templo, neque periculis imminentibus distuli exire
irae(Rom. xn, 19). Inter divina siquidem vorbera de templo, et secedere a pontificali officio, qui vio-
bcatus Job non murmurare, sedorare atqueconfi- lenter triennio jam exclusus eram a dcbito sacrifi-
teripeccata maluit,cum anxius inter cactcra multa candi loco. Nam et apostoli tempore passionis ter-
lamonta dixit: Peccavi: quid faeiam tibi,o custosho- riti,non ritum sacrificandi, scd provida circumspcc-
minum? (Job. vn, Quibus multimodis Patrum
20.) tione abdita tantum loca orationis quacrcbant lati-
animatus exemplis, duclus codcm mundano im- tandi quia metus fraterna cum discordia divina
:

pctu, compulsus ad tribunal palatinum, non ad ritc non colcbrat charismata, ctiam ct tcmpus lu-

synodalem sanctorumconventum, quo violentcr non gcndi non exposcit solemnia, sod potius cvadondl
licet trahi, sed magis liberum canonice convocari rcmedia, dicendo : Confitebor adversum me injusti-
episcopum. Gontigit tamcn me in media multitudine tias meas : et tu remisisti impietatem peccati mei
sanclorum astitissc fratrum,hiemali vexationediu- pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore oppor-
tina ibi afflictorum.quorum consolatione pia recrea- tuno (Psal. xxxi, 6). In hoc crgo tcmpore opportuno
tus,illa mihi divinitus inspiratasententiacharitatis si sancti pro rcmissione peccatorum laborant,pec-
prsBSto apparuit condolcntium, sicut scriptum cst: C catorcs utique ad confessionis rcmedia currcre non
Cum patitur unum membrum, compatiuntur omnia diffcrant necesse est. Unde et nequaquam noxia,
mcmbra (I Cor. xn, 26);quorum consilio adjutus scd potius salubcrrima habendaest illa confossionis
trcs mihi ex ipsis clcgi secretissimos adjutorcs,Aiul- mca3 publicainscriptio,pcr quam perhibetur certa
fum videlicct archiopiscopum, Badaradum Modoi- pcccatorum posso fieri remissio,dum lux pceniten-
numque episcopos.cum quihus deSalvatoris nostri tium.quae a moerore incipit^ad gaudiamerita con-
institutione pcccatorumque remissione diligenter surgit, divina diccnto scntcntia : Qai seminant in la-
contuli,memorevangelicipraeceptidicentis:5t'o/fers crymis, in gaudio mclcnt (Psal. cxxv, 6) ; neque
munus tuum ad altare ct ibi recordatus fueris auia onim Dominus despicere aut damnare, sed potius
frater tuus habct aliquid adversum te, relinque ibi sanare atque erigoro contritos corde legitur. Sub-
munus tuum ante altare (Matth.
v, 23). Hac igitur scriptioncm crgo mihi in angustiis,nequaquam dam-
auctoritate cernens, quia frater, quanto magis quia nationis sed potiusereptionis titulo cdidi,quam non
princeps meus commolus adversum me erat, reliqui convictus, sed valde constrictus pertuli, melius hic
munus oblationis mean antc altaro, et summa satis- inserendam adnotatione publica praevidi in tcstimo-
factionc jam dictorum conscnsu confessorum vel nio vcritatis,nc aucta autminutamaculcturalicuju
lratrunisuccumbenspropter(spom)rccupcrandicon- T) aemuli quandoque mendaciis,ut ot quod tuncgcstum
cordiam illalas omnes patienter suscepi injurias, et cst secreto creptionis argumcnto,hinc jam publico
puritatc confessionis remissionem peccatorum ve- ul^icjnc discutiatur ab omnibus vcrae charitatis stu-
niamque, non condcmnationem percipcrccredidi,
et dio,et dum nullum ibi certum damnationispraefigi-
quia superbiam inmejudicaviutnecemdiabolicam, tur crimen, nullatenus ullum possit ultra pati con-
vanam gloriam, ruinam perpetuam mundi hujus : fusionis discrimen.Non noxia ergo, sed valde pro-
(quod est amatorum mundi) noxiam amicitiam,quae ficuahabendaest talis subscriptio,quae furores per-
divino testimonio ad Dei pertinet inimicitiam,in sequentium mitigavit, hiemales anxias vexationes
me
damnavi ut pcenam tartaream, sacra dicente Scrip- IVatrum porrocta levigavit, me etiam ab ira pcrse-
tura ; Qui hujus sxculi amicus fuerit, inimicus Dei quentium eripuit;insuper ot secundum sanctarum
deputabitur (Jac. iv, 4). Fratris convicium, ul fatue Scripturarum auctoritatemmihiconfitentiremissio-
dictum,lege evangelica doputavi ut gehennale sup- nem porrigitpeccatorum, si perseveravero divinitus
plicium: mendacium quoque vel odium non minus castigatus certa in cmendatione morum. Scripsi
 ;

10 EBBONIS EPISCOPI RHEMENSIS. 16

utique in ijuo apud Deum non corrui, Bed potius A nonniei Bine peccato qucmquam damnare acquievit
humili satisfaotione oonvalui, et haec ita vim fa- (Joan. vni, 3) : <] uf> pietatia exemplo compunctum
cientibus edita obtuli,quia certus .suru, et ecio cui cordo non i> ordiom magui
credidi dicens : Ego Ebo indignus episcopus, etc. quam sacrificium se velle monstravit (0$e. \\, 6).

Viile confessioncm, supra. Publicanum Biquidemseipsum acousantem dod cod-

Si quis vero pcr salutarem iianc in pressuris re- demnavit (Luc. xvm, 13), sed magis justificavit,
pertam conscriptionis formulam mc damnandum ncc opprcssit, sed extulit, cum non dixit Qui se :

dccrcverit, similitcr et in omnibus scriptis mcis me humiliat condemnabitur, sed exaltabitur (Luc. xiv,
opprimore potcrit, in quibus nunquam mc justifi- 11). Scmivivum similiter prostratum non respuit,
co, sod somper indignum episcopum subscribcns scd proourandumsanctisstabulariis ligandi solven-
ubiquo donuntio.Ncc tamen mc in hac eadem sub- diquc potestatem habentibus commisit, ct supcr
soriptione ullus violatorem aut mendacem depro- divina accepta denariorum reparandi munera ci>m-
hendoro potorit quia ncmo ibi postea utilior pra>
: passionc proprie condolere pro aitcrnaj m(;rcedis
fuit,sed septenni fermc sub posnitentia; spalio,quo lucro commonuit dicens Ouodcunque supereroija-
:

in sancta Ecclosia pcccatorum poenitontibus fieri veris, ego cum reddam tibi (Luc. x, '30-35).
redicro,
solet romissio,patienter oxspoctans, ncmini conse- r» Davidica quippe compunctio momentanea, non de-
crationis ibi dignitatem impcdivi. Nolite enjo, di- jcctionem scd recuperationem rneruit. Sancti quo-
conto Domino Deo nostro, condemnare, el non con- que apostoli do promissa ac mentita in passiono
demnabimini : in quo cnim judicio judicaveritis, ju- persevcrantia, post rcsurrectioncm vero do «tulti-
dicabimini (Luc. vi, 37). tia, et incredulitate vel cordis duritia increpati :

Conscriptio itaque haac diversis necessitatibus,id Petri ctiam negatio contritione cordis purgala. Ne-
ost, delictorum vel persoquentium occasiono con- quaquam damnatos verum etiam corrcctos
hos,
fecta, si adhuc soandalizanti alicuiscrupulum ge- pristinisque dignitatibus restitutos non solum co-
nerat, universorum ibi quasso verborum rationem lcbrat, scd potius de roparationc lapsorum imitan-
disoutiat, in qua certo crimino invento,unde cano- do gloriatur ubiquc gavisa sanota Dci Ecclesia.
nica rite sequatur damnatio, juste precor ; et non Moderna equidom auctoritate palatina compulsos
livido judioot proximum.dumque se aastimat stare, in angustiis ad monasticum pocnitentis habitum
videat ne cadat, quia lividus judex festucam in al- utriusque sexus laicos, itcmque pace reddita redis-
terius quoerens trabem, in suo nequaquam sentit so ad statum sa?culi pristinum manifcstum cst
oculo. Luce clarius namque canonica fulgct aucto- quo etiam ritu nullum csse dedecus constat, si of-

ritas, quod siout sine certo crimine canonice nun- fensus clericus post humilem satisfactionem sui
quam dejicitur episcopus,ita nec absolutionespon- C debitum clcricatum recuperat.
tanoa, quod minus violenta alterius sub custodia Igitur nam manifestis Novi ac Veteris Testamenti
non iicet recodere episcopum sine concordi prasen- divinisnobis ostonsis beneficiorumexemplis,adjam
tia, vel consensu oivium subditorum. dictam vulgo notam satisfactionem humilem me
Preevalet ergo merito in omnibus his ecclesiasti- devotusobtuli,coquod recuperationem magisquam
ca repetitio supra quascunque alias adinventiones damnationem unquamabinitiosemper humilis me-
violontas aut libitas, sua magis quam Jesu Ghristi ruit satisfactio. Postquam vcro persecutioncm suc-
quserentium. Justo ergo judicantur omnia irrita, cedonte offcnsi principis glorioso ha;rede Lothario
qucecunque non fuerant auctoritate canonica undi- Cffisare, mox mihi ecclesiastica rcstitutaostconcor-
quo fulta. Fidissimus denique tot tabilusque praesi- dia,et vacantem Ecclcsiam,quam quondam violon-
diis ecclosiasticis ac statutis praesontia et ojterna ter amiseram inveniens, non pra;sumptivc,sed rcpe-
quaasivi remedia, dum nimis tacendo in tempore lo- tentibus ibi sanctisordinibus dcbite septcnnem ferc
quendi,nimisque loquendoin temporotaccndi,inter post satisfactionem recepi,assistentibus cum prin-
caoteramcmetipsum noxia rcprehendi contagia.divi- cipc magnificis pra;sulibusplurimis,quorum aucto-
nam majestatem implorans,utponat \i\tra custodiam ritateomnium revocatus,hancannotationem futuris
ori meo, et ostium circumstantiai labiis meis. Ne de- n temporibus recitandam, scriptis his memoralibus
clinet cor meum in verba malitice ad excusandas ex- in universa Ecclosia Dei catholica manifestam lieri
cusationes in peccatis : sed corripiat me justus scm- placuit, et sinislras opinionesJFalsorum fratrum hac
per in misericordia (Psal. cxl, 3. 6). Cum enim ncc ccrta vcritatc prolata dclero,sanctis vcrisquc fratri-
justum nisi in misericordia sanat corripcrc divina bus in his omnibus satisfacere dccuit, ct plus de
potcntia : quomodo peccator peccatorem damnare gralia recuperationis congauderc quam de nequitia
licitc potorit divina sine vindicta? Dominusutique damnationis dolerc, suggcrcns (sicut oportuit) fcs-

dominantium mcrctricem lcgalibus pcenis dignam, tiva h£c restitutio Deo dignis postcris procurabit.
17 DEPOSITIONIS NARRATIO. 18

NARRATIO CLERICORUM RHEMENSUM,

Qualiter Ebbo Rhemorum archiepiscopus, quod in Ludovicura Pium imp. conspiraverat, ab
episcopis depositus anno 835, et post ipsius Ludovici mortoni scdi suse restitutus, ac dcinde
iterum dejcctus est.
(Duchesn., Scrlpt. Rer. Frauc.)

Deserente omni populo Ludovicum imperatorem, A remcdium pcenitendi, et salutcm animoc mcw, ufc
ct transcunte ad filiurn ejus Lolharium,Ebbo ctiam recederom ab officio ct ministcrio pontificali, quo
episcopus intcr cos ad eumdom so contulit Lotha- mc reoognosoo essc indignum, ct alionum me rcd-
rium.Qui scilicct Lothariue venicns per imperialia dens, pro reatibus meis,in quibus me poccaese se-
palatia,adduxit seoum patrem suum usque Suessio- croto illis confessus sum.eo scilicct raodo, ut ipsi
nis ad monasterium S. Medardi ibique hortantibus
; sunt lostes alium succedendi et consecrandi subro-
ct juhentibus offlteris episcopis, seu primoribus gandique in loco meo, qui digno prrecssc et prodcsse
regni, coaclus ost Ebbo, quia in dioccesi cjus erat, possit Ecclcsi«,cui hactenus indignus prsefui etut ;

illi imponere publicam pcenitentiam. Uude nimiam inde ultrauullam rcpetitionem aut intorpellationem
et perpetuam ejusincurrit offensam. Indc veroplu- auctoritate eanonica facere valeam,manu propria
rima pars procerum ac populi vertcrunt se iterum mea subscribens fjrmavi.» Quorum testium vel con-
adjamdictum imperatorem,deeerentes ejus filium feesorum testimonium in successione et in conse.
Lotharium, et reetituerunt eum in imperium apud cratione alterius nullus unquam requisivit, cum
monasterium S. Dionysii. Morabatur autem tunc etiam unus eorum, Badaradus soilicet, in restitu-

tcmporis Ebbo episcopus in monasterio S. Basoli tiono Ebbonis fuerit.

infra parochiam Rhemensem, claudus utroquc pcde n Finito autem concilio, rcductus est sub arcta
et nimia afflictus infirmitate. Timens vero quia nec custodia ad eumdem, Sancti scilicet Bonifacii mona-
cum Lothario cxire poterat, nec animum imperato sterium. Post aliquantum vero temporis, commen-
ris odversum se quidquam emollitum habebat, ne datus est similiter ad custodiendum Frcculfo Lexo-
sicut tali turbine furoris fieri solct, a levibus et vicnsi episcopo,inde etiam Bosoni abbati in mona-
indisoiplinatis hominibua,quasi pro fidolitatedomn stcrium Sancti Bcncdicti,sub cujus manu oxsulabat
imperatoris perderetur, jussit sc deportari ad quem quando dominus imperatorviamtotiusingrossusest
dain iluvium nominc Matronam, qui propius erat, et carnis. Defuncto autern impcratoro, reductus ost a
mitti in navim, atque Parisius ad quamdam deduci jam dicto Bosono abbate ad Lotharium, et obviavit
cellulam cujusdam Reclusi, sperans ibi tnte possc ei apud Ingelcnhaim. Ubi congregata synodo aucto-
manerc, usquc dum aut animum imperatoris quo- ritate apostolica et prajccptione Lotharii irnperato-
quo modo placare potuissct,aut accepta sanitate ire apud eam restitutus est ab his episcopis, Dro-
ris,

post Lotharium valerct. Audiens vero domnus impe- gonc episcopo,Hccti archiepiscopo,Othgario archie-
rator cum illuc transfugisse, misit, ct jussit eum piscopo, David archiepiscopo, Amalwino archiepi-
deduci sub custodia ad Voldam monasterium Sancti scopo, Joseph archiepiscopo,Andaux archiepiscopo,
Bonifacii, ibiquc scrvari, et post biennium adduci Adalulpho episcopo, Erminio episcopo, Badarado
ad Teotonis-villam in parochia Mettensi, ubi erat k episcopo, Aganonc episcopo, Samuel opiscopo, Ro-
placitum imperatoris publicum. Prasentatus au- dingo episcopo, Frothario episcopo, Gielcberto epi-
tcm concilio episcoporum, accusatus cst ab impe- scopo,Adone cpiscopo,Hramperto opiscopo, Ratulfo
ratore, atque diu nimiis terroribus maceratus,inito vocato episcopo, Harcarrio vocato opiscopo, Amal-
tandcm coneilio cum osteris coopiscopis et fratrihus rico vocato cpiscopo. Bosonc abbate ex monasterio
suis,quia episcopus ncc archiepiscopus suis omnibus Sancti Bcnodicti, cum aliis quampluribus abbatibus,
bonis exspoliatur.subquc custodia tcntus.et ab ec- presbyteris atquc diaconibus. Remissus est autem a
sua scquestratus, in synodo apostolica aucto-
clesia jam dicto imperatorc Lothario, seu a prasfato con"
non convocata,nequo ejus legatione roborata,
ritate cilio.ad sedem propriam, Rhemensem scilicet occle-
damnari nullatenusjuxta decreta sanctorum Patrum siam. Ad quam veniens vm Idus Dcocmbris, rece-
potuisset,nec diutius in talibue torqueretur,et otiam ptus ost ab episcopis suifraganeis suis, Rothado
sanus corporc iram maximi principis quocunque mo- episcopo, Simeono opiscopo, Lupo episcopo,Erpuino
do declinaret.coactusscripsitlibellum hunc « Ego : episcopo,una cum legatis omnium aliorum opisco-
Ebbo indignus quondam episcopns recognosccns porum Rhemcnsis dioeceseos, qui variis dotenti in.
fragilitatem meam et pondera peccatorum mcorum, non
firmitatibus illuccorporali prasentia occurroro
Aiulfum videlicot archiepisco- Dvalentes, suam lamen pcr ecclesiasticos lcgatos et
testes et confessores,
pum, et Bradaradum episcopum.nccnon et Modoi- excusatorias litteras illi exhibuerunt pra?sontiam.
num episcopum, constitui milii judices delictorum Insuper etiam a canonicis et monaohis, atque corrc-
meorum,et puram ipsis confcssioncm dedi,quaerens gionalibus littcris totius dicecesis, cum iniinita mul-
19 EHHONIS EPISCOPl HHEMENSIS. 20

titudino utriusque Bexus,qui omnes cum ramie pal- A Hirminfredum presbytci um,posteavero Belvoccnsis
marum ot coreis ardenlibus, laudoi quc Deo intimi ecclcsia episcopum. Sini Lraaulem manu sustinens

ex oordibuB et exoelsiBBimia vooibus proclamantes, eum Simcon episcopus, r sux partis Erpui-

longe ei ab ecclesis obviaverunt, el usque ad ec- iiiiui episcopum,et Vitaum (Jutaum) Cameracensia

clesiam indesinenter psallentes eum perduxerunt. ccclesiaa chorepiscopum. Et sic ad sanctum altare

Tunc orationc completa, silentioque imposito,a :cen. cuin co procedentes, ad propriam s< dem cum dedu-
ditRothadus episoopus ambonem, duceps Becum xerunt, atque cum eo cuncti sedentes, in omni pon-
Ingobertum monachum,et primo allocutus est gau- tiflca.li officio ipsa die ei commuuicaverunt. Puerunt

denti plebede desiderabili reversionc proprii pasto- autem per Longum spatium ejus exsulatus ordinali
ris, et qualiter restitutus a sancto concilio, eeu ab episcopi eo absente, Simeon episcopus, Lupus epi-
imperatore Lothario, eis remittebatur. Et jussit In- scopus, Erptlinus cpiscopus; quod omnimodis san-
goborlummonachumaltuvoce ipsam ejus restitutio- ctissimis probibetur canonibus. Qui complcta curn
nem Dederunt otiam praasente omni ecclesia
legero. omui gaudio ct Io;litia consecratione et solemnitate
legati episcoporum unusquisque assensum proprii sacrificii prcesenteomni Ecclesiadepreoatisunteum,

sui episcopi ut plebis scriptum:qui omnes ecolesiffi ut ipsiusauctoritate eorum statucretur ac roborarc-
ab Ingoberto monacho publice rclecti sunt.Ad ulli- ,, tur ordinatio. Qui benignissime eorumpreccs obau
B
mum dcdit Iutaus(Vitaus) chorepiscopuset vicarius dions dedit cis publicc coram sacrosancto altari
Theoderici episcopi asscnsum infrascriptum.Quem annulos ct baculos sua; auctoritatis in confirmationo
idcirco hic proe cffiteris inseruimus,quatinus in eo eoruin ordinationis, et allocutus est dc eis omni
et res gesta licet brevitor comprchonsa liquidius Ecclesiffi, ut sciroRt univcrsi sc in charitate, quae ex

cognosci possit, et consensus corum qui praesentes Deo est, corum ordinatione consentirc, atquc sub-
ades80nonvalucruntinrestitutionecjus,manifostius sistore.
intclligi. » Dum
non habetur incognitum, quod a Postea vero accipiens auxilium et legationom jam
plurihus vidotur cssc compertum, qualiter Ecclesia saepe fati Lotharii imperatoris,ad limina beatorum
haec maximaGalliarum sub rcgimino Francorum di- pei-rexit aposlolorum, non satis habcns in rcstitu-
versis pcrturbationibus ac discordiis principumin- tionc sua sinc apostolica; sedis auctoritatc, conscusu
dignationeviolentaistis temporibus agitata vcxatur. tantorum cpiscoporum, ct aliorum bonorum homi-
Unde et plurimi episcopornm a propriis sedibus num. Ul)i a piissimo ac spiritali patre Grogorio,
expulsi, aut timorc dcrclictis grcgibus diversis in domnoVidelicetapostolico,benignissimeestreceptus
partibus exsulantur. Inter quos etiam Ebbo archic- etapostolica auctoritate plcnissimc restitutus,sicuti
piscopus Rhemensis ecclesiae raptus a propria sedc pencs nos habomus. Postrcmum denique functos
principum indignationo violenta in exsilio ductus C pacifice plus quam bicnnio omnibus episcopalibus
est. Undo ct rcductus sub custodia, ut pcriculum officiis, vocavit nos jam saepc fata mater Rhemensis

imminens evaderet,et furores persoqucntium miti- eccclesia ad gradus ccclesiasticos, ad quos, Deus
garct, redimendo tcmpus ut meliori so tempori re- novit, non importune nos gessimus, sed eloctione
servaret, cum consensu cpiscoporum pontificali so- ministrorum Ecclesis, magistrorumquc nostrorum
cessit a ministerio, dum inter terroreset discordias acclamatione,etiam atque oblatione totius Ecclesiae
ratio non sinit immolarcvictimas, dicentc Domino : delati sumus. Post hssc vcro dividentcs inter se
Si offcrs rnunus tuum ad altare, et ibi reeordatus regna paterna, Lolharius imperalor ac domnusno-
fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, ster Carolus gloriosissimus rcx,devenit jam saepe
rclinque ibi munus tuum, ct caitera, Postquam vero dicta mater nostra Rhomcnsis ecclcsia in partcm et
Deus Ecclesis suae tranquilliora tompora reddidit, ditionemgloriosissimiregisCarolijCum quo cratgra-
placuitprincipibusetmagistratibus ecclcsiasticis,ut tissimus ac potentissimus Fulcho abbas, quiipsam
isdem pastor ad debitum ovilc revcrteretur,ct ovcs ecclesiam domni Ludoviciimperatoris anteapresby-
quas.compulsus reliqucrat,tucndas idem reciperet. ter obtinuerat, ct gratia ejusdem regis, cum quo
Quibus et ccclesiasticis debitis ncgotiis, cgo Theo- crat, iterum adcptus est eam.Cujus impetum atque
dericusCameracensiscpiscopusassensumcanonicis n furorem mctucns jam saepe dictus Ebbo episcopus,
praebens,sicut prius de illius discessu compatiendo quippc qui nedum cum codem regcpacificatus erat,
dolui, ita modo dc ipsius revcrsione congaudens, cum Lothario, qui primitus adhaeserat, remanendo,
constitutiones hasseniorum vel fratrum roborando sccessit, ot cum co moratns timcns quia nullatcnus
subscripsi : quia talia saepc contigissc ct in aliis suam adipisci possct pacificc scdem,apostolica au-
gestis ecclesiasticis legi. » His ita peractis, itcrum ctoritatc ct consensu episcoporum,dono etiam Lu-
reboantibus signis, ct vociferante omni Ecclesia, Te dovici rsgis Gcrmaniffladeptusest pro tempore ipsc
Dcum laudamus, ductus cst jam srepe dictus Ebbo vacans vacantem sodcm lliltinesheim,aspirans sem-
episcopus in vestiarium, et indutus episcopalibus per ad propriam sedem. Quam siquidem a domno
vestimentis, similite-r otiam alii episcopi,et processe- Carolo rego, licet valida pcduminfirmitate gravarc-
runt cum eo ad colcbrationom Missae.Nam Rothadus tur, repetisse multorum tcstimonio comprobatur.
episcopusdextra manu cum sustentans, habuit suae Unde ncccssitatc compulsus, ad proedictam sodem
partis Lupum Catalaunensis ccclesia? episcopum, ct Hiltinesheim rcvcrtons, sccundum rcstitutionem
 :

21 POEMATIA. 22

apostolicoc sedis epiacopali officio functus
flnom vitae immutabilitcr fuisse convincitur. Ubi
intcr caetera multa bona, divorsas etiam fccit ordi-
nationes, qufB absque ullaunquam reprehensione ub
oninibus Dco amahilibus gaudenter amplexantur.
Intcrea vero unusquisque nostrum in suo ordine
pacifice ministravit, atque cum omnibus ad eamdom
matrem Ecclesiam confluentibus tam episcopis ,
quam etiam regibus, atquecunctispotcntibus, com-
municavit: donec jam supradictus Garolus rexeam*
dem eoolesiam longo post tempore reverendo viro
usquo in A nire mcruit. Illis autom ita eontondentibus, nos
semper humiliter ct pacifice nostram eustincndo
portavimus ignominiosam dejectionem.
Defunctoautemjamdictoordinatorenostromense
Lio.statim obtinuit dominus noster Hinomarus
apud Carolum regem,ut convooaret synodum Suos-
sionis apud monasterium Sancti Medardi, et jussit
nos fere tunc temporis quatuordeoim numero preB-
byteros et diaoonos illuc iro,promittens so do no-
bis misericorditer tractaturum. Qui renuentes, et
humiliter deprecai ic nos illuc ad majorem no-

Hinomaro gubernandam commisit.Qui statimpost stram confusionem ire faceret et dejectionem, non
ordinationem suam nobis infestus ministrare prohi- audivit, sed potiua magistris nostris pracepit, ut
buit.Cui cum humilitcr culpam nostiam abjectionis omnimodis nos illuc ire facerent quod ct fccerunt.
:

qun?rendointerrogassemus,nullam nobisculpamob- Venientes autem illuc, praeccpit nobis darelibellum

jioerevoluit,sedtamenapropriisofficiisce8sare prar t> proclamationis quod minime volebamus, scientes
:

oepit.Quiautemabecclesia Rhomcnsi cx nobis rece-
dero pro haccadcm interdictioncnolucrunt,ahsquo
ulla contradictione postca scmpcr ministravcrunt.
Unde quantajurgia etcontcntionesintereum et nos-
trum ordlnatorem jam sffipissimedictum Ebbonom
litteris comprchendcre, quia
exstiterint,longum est
quodexpotieratconsequi nequivit.Obtinuitenim tan-
dem apud piissimumLeonempapam.utdareteijudi-
cessue vicissitudinis, Drogonem episcopum, Otga-
rium arohiepiscopum,Hecti archiepiscopum,ct Gun-
baldum archicpiscopum.Undcct littcris jam dicto
jam cx parte, sicut ot postea manifestius cognovi-
mus,quiddc nobistractahatur. Tamon licot coacti,
dedimus caderi,cxecpto uno, qui, priusquam Ehho
removcretur.litteris cunonicis traditus est Liutado
Vincenticnsi npiscopo, et postea licontia ot depre-
cationo ipsius nobisoum ordinatus. Ipse enim crat
cum Carolo roge, et nullatenus ad synodum venit
quippe cujus proprius episcopus ibi non erat. Sed
noc ipse,sicutietnos, ad synodum canonico vocatus
advenerat. Ideoquc suum nomon illucscriptum non
misit, licet dicatur scripsisse in libcllo a nobis vo-

Hincmaro mittens pra?cepit,ut eis suamvicissitudi- lentipneceptione subscripto.et per Sigloardnm, et

nem habentibus ad oausas reddendas contraEhho- Leutonem,atqueIsaac,ilIuc transmisisse quod mi- :

ncni se Treverispnesentaret.Quod minimc.variisiu- nimc fecit. Dato autcm lihello, surgens dominus
tervenientibus occasionibus, ad effectum pervenit. noster Hincmarus archiepiscopuselegitsibi judices,
signahabcntur,ahipsomona- « Wcniloncm arcbicpiscopum. Amalricum archiepis-
Ista (ju.u intcrhcccduo
audivimus: nostamcn
choot ab his qui interfuorunt copum.Pardulum quoque cpiscopum suum suffra-
ipsinonvidimus.«Similiter etiam utfertur,sicutau- ganeum,commenda;is ei etiam locum suum.Jussit
divimus quando pallium ab apostolica auotoritate autem nos eligcre, qui jam ab ipso solo, si fas est
isdemHincmaruspetiit.non antca impetrarepotuit, dicere,non canonicoexcommunicatieramus.Manen-
qnam ab Ermonardo quodam Orbaccnsi monacho tes autcm in hacmaxima trihulationc,timentesquod
eidcm sanctae Romanoc sedi sacramcnto firmatum si non eligeromus, superbi» et arrogantiao deputa-

cst, Ehhoncm jam sajculo dcccssisse; cum adhuc, retur;si autemeligeremus.nullatenus nobis profu-
licet sencctute et variisinfirmitatibus gravatus, su- turum sciebamus, cum omnia violenter nobis extor-
perstes tamcn,sedem Hiltincshcim pacifice regcrct qucbantur, ([uia scilicet nos proloqui nequaquam
ac guhornaret. Sed tamcn in ipsis apostolicae aucto- oedebat, vel eondemnationis praejudioium,vel cvo-
ritatis litteris, quibus oidem Hincmaro usus pallii catio non ad synodum. Judiccs etiam, qui
legalis
concessus cst, cautc, ut in scrintis sancta? matris crant nohis eligcndi,quoniam non interposita tem-
Romanae Ecclesiae inveniri potcst, insertumlegitur : poris dilationo, vcrum subita; necessitudinis inter-
Concedimus tibi usum pallii, salva tamcn contcn- pellationc essent eligendi ; cuni secundum lcgum
tione quae inter tcetEhhoncm habetur.» Ad quam j) constituta per temporis spatium eligi judices dc-
contentionis litem finiendam, nullo imperio, nulla bcant, ut possint diligenter edoceri ({uihus de rebus
nnquam auctoritatis prajceptione isdem Ehho perve- sint judicaturi.

EBBONIS POEMATIA,
(Flodoard., Hist. Eccl. Rhem.)

I Hac in sede papa magno tunc ct Ebo : pontifex

Inscriptio quam Ebbo prxfixit ccclesix Sancti Pctri.

Fundamcnta rcnovavit cuncta loci istius,
Urbis jura sihi suhdens praesul auxit omnia.
Ludovicus Coesar factus coronante Stephano
23 BRMANRICl MONACHI AUGIENSIS. 24

II. A_ Proximum ruina: locuin renovandi cupidus.

Epitaphium tnatrh Ebbonis. Decem ferme nuperannos simul hic peregimus
Moa forte si requiris temporis initia, Bbo rector, ego mater llimiltridis humilts,
BoitoCaroli ftiisse regni sub primordia : Fundamenta sodis sancts pariter ereximus,
LUdovico triumphante dies fluxit ultima. Deodebitum laborem dum gerebat pontifex :

RTienUs primos lavit mores, alveus Germanicus; Fessaquietem querebam. Bccesub boe tumulo
Hunc nutrivit ct sccundos Liger, amnis Gallicus; Quinto me September mensis KaJendarum rapuit.
Soquana fovit jumentam, sordes sordens Vidula. viator, esto cautus semper u\> exceesibus.
Pra-sul erat urbis hujns mihi natus unicus : Fatoor non profuisse ut debui, dum potui,
Idom mo conduxit sibi sociam lahorihus, Veniam dic pro vindicta rla Dous pcccantibus.

ANNO DOMINI DCCCL.

S.
TMANNUS
GALLI MONACHUS.

NOTITIA HISTORICA 1N HARTMANNUM.

(Fabric, Biblioth. med. et inf. Lat.)

Hartmannus, monachus S. Galli, quom tempore TC thoca Patrum odit. Lugdun., tom. XXVII, pag. 509
Grimaldi abbatis et Harmoti.hoc est circa annum soq. Confor qu«o ex ms. Bihliotheca3 Helmstadionsis
850, claruisse testatur Eckerhardus in Vita Notkeri proferuntur a Polycarpo Leysero in Historia poota-
cap. 15 (o), consilio magnum, qui litanium, sanclu3 rum medii a3vi,pag.2G3.Ah illo Hartmanno Eckhar-
humili prece, meloliqm fccerat. Litaniam
tcxuit, ct dus ihidcm distrnguit/Far/manmwn-juniorem, cujus,
illam intor alios Hartmanni sacros hymnos edidit inquit, ct Waltmnnni mclodix, ipsi quales fucrint,
Canisius tom. Vantiq. Loct., partc n (cditionis nova; non celant : opera cnim illorum multa per Ecclesiam
tom. II, partc m, pag. 102),rocusos rnde rn Bihlio- clara exstant.

(«) Canrs,, tom. III. edit. Basnagiano, parto rr, pag. 562. Addc tom, III, parte rrr, pag. 187.

CARMINA HARTMANNI.
(Vide Patrologim tom. LXXXVII, col. 30 et seq.)

ANNO DOMINI DCCCL.

ERMANRICUS
AUGIENSIS MONACHUS.

NOTITIA IIISTORICA IN ERMANRICUM.

(Fabr., Bibliotb. med. et inf. Lat.)

Ermenricus, sivc Ermanricus, Walafridi Strabo- C Analectorum, pag. 320 (edit. novaa in P> pag. 420"
nis abbatis Augicnsis discipulus, monachus ipsc 422). Opusculum hruvc, quod de inceptionc Augienr
Augiensis, post Walairidum anno 840 exstinctum, sis cucnobii ct fratrum ihidem Dco famulantium Vi-
scripsit librum dc Grammatica ad Grimoldum archi- ta,ad Gozbaldum episcopum misisse seErmenricus
capellanum. Ex oo fragmenta, in quibus multa de testatur, nemo hactcnus in lucem protulit.
viris illustribus S. Galh,edidit Mabrllonius tomo IV

>-»-<
 DE GRAMMATIGA. 20
25

FIUGMENTA
LIBRO IIERMANRICI DEU GR4MH4TIGA
Ulnii)

AU GRIMOALDUM ARCHICAPELLANUM
Ubi multa de viris illustribus S. Galli.

(Mabill., Vet. Analcct.)

Diu sano mihi pcriractanti, prncccptorum doctis- X bistam limpidum atquo salubrcmtotiusbonifontcm
sinie, quo primo oxordium adipiscendffi diloctoe concossit,undo cuncla pacifica ct utilia semper hau-
amicitim capcrem, inter multu animo oppo-
ve3trffi rimus, lmustumquc ipsc onmibus ad sc properan-
sita magna luminaria lu-
occurrerunt mihi duo :
tibus indoficiens pramet etcupit hauriri.
minaro majus, quo illuminamur ut diligatur Deus, Sed ehou! uleni ipsc tam labilis fons ne latc flue-
et luminaro minus unde proximus ad quec prse-:
ret, quam sa;pe machinamentis quorumdam tam

cepta crctcra cohacrent, veluti etiam nomini et vorbo, privatorum.quamctiamethnicorumseu cxtcrnorum

in personam tenemus et actum, ca-tcrse
quibus
partcs omnes invicom appendcnt. Cum enim non
ignoro te tam in poemate quam in omni arte prio-
rum adprime cautum, in tantum,ut intordum co-
thurno comico, aliquando vero voste septompHci,
quam Sophia sibi suis manibus tcxuerat, indutus
mirifice proccdis. Praoter hajc etiam gemmis om-
hominum dispendio obstruitur, eremus prodit, ac
bestiae loquuntur, donec rcstagnatus in scse,etnon
sine periculo sui patientissimo sc excdebat,Deoque
cum protogonte armis rempublicam dcfendobat:in
cujus ctiam laribus tu ipse voluti fidelis Jola con-
versatus,latusquo doxterum observans, nostri me-
lius quam incornparabilis sit ejus pietas, virtus et

nium virtutum adornatus, humilitate pra^cipuus, ingenium, aliarum gentium lcgibusl quippe qui in
justitia temperans, fortitudine screnus, prudontia „ Deo solo.potcntiam possidot, et copia divitiarum
cautus, lomperantia modestus, zelo Dei fervidus, ejus est sapientiffi decus. Quippc aliis sophia, ut
patientia lenissimus, in adversis lootissimus, in dictum est, impar, avo tantum parte ccnsore judi-
prospcris humillimus pares. Et non immerito his catus quatenus eo superstite habeas, unde ingc-
:

virtutum alis ca;teros pra?cellis quia primo eetatis

:
nium grandaivo jam senio fessum exacuas, et seu
beatorum Augustorum mores
flosculo inter aulicos Carolum optimum pra; oculis habes,nil sit velquod
decentissimos enutritus es, tam dogma totius dis- doleas, vcl pcrtimescas. Sed haic latius alias.
ciplinaB, quam normam recte vivendi ab eis didicis- CaHerum, mi charissimc didascale, ne me lon-

ti, qui in omni imperio oum Deo summi fuere. gius ab incaspta via ogrcssum objurges, rcdeo de-
Sed ot hactenus rivo jucundissimo ac in omni vir- mum quo omnes virtutes spectant,hoc est,ut
adiid,

tutum stemmate prsefulgido ex primoribus fontibus primo diligamus Dcum et Dominum nostrum ex
totius Europes cmananti cohacres, Ludovico scilicet toto cordc, et ex tota anima, et ox tota mcnte, qui

dilectissimo regi nostro, qui licct augustiori limite est ffitcrna pulchritudo, a^tcrna dulcedo, eeterna
terrarum, virtuto tamen vincit Herculem centauros suavitas, ajterna fragrantia,a3torna jucunditas,per-
dominantem, Ulyssem. Interroga Scla-
et agilitate pctuus honor, indeficiens felicitas. Dein diligamus
vos in gyro, et non miraris epitoma meum. Habe- proximos nostros tanquam nos ipsos.
mus denique nos, ipsius alumni pauperculi, in eo- C Postea auctor agit de anima et rationc ; tumsubdit:
dem rivo majores copias Scythico Canai formasque Ha?c idcirco, do anima; statu vel substantia, tam
ipsas Nilo prceferentes. Ei gratias referimus.qui no- late protuli,ut sciant lcgentes, qui seDeum diligere

In bibliotheca Sancti Galli libcllus cujus frag-

a decsl libellus, qucm de incwptione monasterii Au-
menta damus exstat curn hoc titulo Orditur epistola
:
ejusdem loci monachorum a se
glcnsis, ct da Vita
Ermenrici episcopi cul domnum Grimoldum aobatem scriptum Ermenricus sub lincm superiorum frag-
et archicapellanum. Codex auctoris eetate ecriptus mentorum dixit.
est, id cst ab annis octingcntis quo tempore Sancti
:
Homerus poeta, cujus mentiofit sub finem, est

(ialli monasterio praerat Grimoldus, qui lllius coeno- Grimaldus magistor,cuiWalafridusStrabuscarmon

bii regimen iniit anno 841, teste Ekkehurdo.Libelli quoddam inscribit, de Grimaldo magistro, qucm po-
titulus primaria manu exaratus est pratcr nomen stca Homcrum apcllat his vcrbis :

episcopi, Becundavia., sed antiqua, manu ascriptum.

Ermenricus hic fuit monachus Augicnsis, alius ab
Ermenrico monacho Elewangensi. Porro ex his frag-
mentis interaliaintelligimus.Walafredum Augien-
sem abbatem,cujusmorsinannum849cxIIepidanno
etHermannoincidit,obiisseinlegatione,quam jussu
Ludovici Germania: regis ad Carolum ejus fratrem,
Quamvis subtcr agus regum tahularia vitam,
Non te praatereo, specuhusno latebia, Hoinerc.
Novi namque Sicana tibi spelea placere,
Solus ubi meusis Musarum et amore fruari^.
Itaque alius fuit Homcrus isto Angilberto abbate
Centulcnsi, cui hoc nomen ascriptum csl alius :

cognomento Galvum, suscoperat.In pra;dicto codicc D iteii) a Grimaldo archicapollano.

 :

27 EllMAMUCI MONACIII AUGIENSIS. 28

profltcntur, quod ito eum diligere debentveluti tu A. eine duhio domicilium proprium habet.qua? etsi pro
diligiB, ex tota videliccl anima, id es1 cum ratione, porc aliquanto in alii locis commorata fuerit,
i

et ciiii) omnibua sensibus flrma it,hic tameo semper

oharitato perfccta ; eum, perani in eum,
credcns in i

eum fllia et m i
tit.

diligens euni a quo omnia, in qno omnia, el per tantium hospitum ullus, cui ab bia
quem omnia sunt bona, atque permancntia. tribus ikiii occurrratur. Sunt enim jugitersimul in-
(»li cujus amorcm, liccl babitu hajrca i, anim i
ta- di solubiles, ut funiculus triplex, et inter omnes
mcn spernis pni-scns n.rnilum, cupiens dissolvi et sparsae, integra tamen unum omnibus minietcrium
esse cum Christo : terrena atque temporalia magis praebont. A cujus scilicet charilatis uberibus Buxit
agens ex debito, quam ex intentione; miscricordias domnus En| rgitatem, et ingeniosissimus
operibus deditus, hospitalitate proecipuus, Dei scr- Herimod itatem ambo tam Deo quam ho-
. :

vitio intentus, omne quod ad cultum,vel ad religio- minibus dignissimi, tibi etiam domino cbarissimo
nom divin.-c pietatis pertinet, quod Gracci 8eo<je6e£av per omnia fldelissimi, ceu aurea candelabra lucent
xocant, summoporc colis. Sacerdotes Christi diligis, iu domo tua ante Deum. Nec nocct si unius lux

vasaque saorarum aedium restauras, monasteria vi- paulo fcrventius ardet, alterius vero lenius, et ob
sitas, ac visitata paterno affectu disponis, etaequa- t^ hoc longius : cum utrumque placeat,et botrus qui a
nimiter, si qua sunt in eis anomala, dirigis, atque calore solis citius, ct qui scro maturescit;etequus
ad statum requitatis perducis. Etpropter quemvcl velox, et qui pedetemptim ambulat, seque laudatur
proptcr quid hrcc agis, nisi propter Deum qucm di" ab his, qui interdum hujus, interdum voro illius
ligis, et propter proximum quom ita diligis ut te utilitate, prout rcs liccat, utuntur.
ipsum, ac intordum plusquam te ipsum?Nonne Longum est sane pcr singulos nominatim vclle
cum cibum vel vestem tibi subtrabis, ct indigcnti discurrere, quantos, qualesque Dci famulos in omni
tribuiB, indigentom proximum plusquam te ipsunl arto etvirtutum stemmate redimitosibividerim.Scd
colis? Et ut tibi pernota incutiam ccco pro invic- : noqueinaedificiis construendis exomni materia,tam
tissimo rcge nostro post Deum, tanquam pro capite industrios viros, vel raro usquam reperi sicuti Lene
nostro, eique charissima lalerali costa, atque pro in nido apparet,quales volucres ibiinhabitant.Cerne
tota simul prole inde procedente, quantis precibus basilicam etccBnobii claustrum,et non miraris quod
incumbis, quantasque vigilias pateris, quot itinera refero.Et ne de omnibus sileam, quid est Uvinihar-
quantaque hinc et inde in commune vulgus
conficis, tus, nisi ipee Dacdalus? vel quis Iscnricus,nisi Be-
expendis? Ambulas, curris, in montibus rcptans, seleelsecundus ? in cujus manu versatur semperdo-
Iabrum,excepto quando stat ad altaris sacri mini-
in flumiuibus natans; silvas pertransis,ct volitas in
campis ncc ost jam his labor diiigontis animo, C sterium. Tanta humilitas in eis est, ut tam perfecti
:

quia labor parit patientiam, patientia tolerantiam, viri non dedigncntur opus rusticum per se ipsos

tolorantia assiduitatom, assiduitas autem adducit actitare,pensantes scriptum : Humilitate ponetratur

charitatom. regnum sempiter-
cujlum, et charitate pcrvenitur ad
Tum multa affert de dilectione proximi, dcinde de num. Quid memorem de domno Amalgero,in consi-
quatuor virtutibus cardinalibus,et intelleetualibus.Post- liis provido, ct universitate morum honestate prae-
modum descendit ad <jrammaticalia,ae demum redit ad claro? In divino autem cultu quam religiosus sit,

moralia de dilcctione de anima,de redemptione

, ; et ad testatur altare aureum, ante quod sodulo sedet,nec
laudcm postmodum hxc subdit : Ac
ipsius Grimoaldi jacet orans. Tacco de domno Itadgoro, viro simpli-
nemoin his laudibus hypocritam sentias,dicam tibi cissimo, usquequo venlum fucrit ad hoc,quod latius
absquc fuco simulationis,quia,prout nosti,beatissi- id valeam exponere, qualiter omnis congregalio illa
mo prajccptore meo Walahfredo pro responso quo- per toLum diem laboraverat in una columnarum il-
dam domni rcgis ad Carolum gcrmanum suum por- larum, quae in basilicaipsa circumstant.Ad ullimum
go.nto, ibique defuncto, intorim quo oum inde spe- omnibus jam fessis, ac indcsecedentibus,solus ille
rabas incolumen reversurum, jussisti me de Auva- ab inccepto opere non recessit sed tamen frustra ;

vensi monasterio, ad monasterium S.Galli commo- sudabat, antequam in haac vorba prorupit, dicens
J)
raudi, et discendi gratia profioisci, ibiijue a fratri- Sancto Galle, finde illam, mirumquc in modum in
bus honorifice reccptum aliquandiu commorari his verbis simpliciter edictis rupis illius moles im-
quod etfcci juxta pr;cceptum bcnignitatis vostrai. mensa, sua sponte inde fissa enituit,unde tota illa
Navem conscendi, atque illuc cum omni prospcrita- mnltitudo ante laboravit, ut aperte daretur intolligi,
te, Dco gubernante, perveni, tantasque virtutes in quod hanc finderc non labor hominum,sod meritum
iisdom fratribus conspcxi.ut vix illas,nc dicas me, sancti Galli potuit, qua; per invocationem nominis
sednequc Pythagoram de Samo egrossum putem ejus simplicem, tam facile fissa apparuit. Et quia
eloqui posse. Alius enim alio humilior.et patientior idem ipse frater columna spiritualis acdificii fuit,
invenitur,nec est zelus amarus inter eos,vel invidiaj in tali miraculo optime claruit.
livor:sed sola charitas ibi principatur, ct justitia Longumcstdeniquesiomniaillorumfratrumbcnc
rcgnat.Et sic charitas mator cst virtutum,etconcor- gcsta,quibus per meritum sancti Galli praeeminent,
dia iilia cjus, ac simplicitas earum pcdiscqua illic velim tam brovi sermone concludero, dum omncs
29 DE GUAMMATICA. 30

unum sint, ct Ipsi in Ghristo, et Chriatus in eia :

A bajc etiam deunofouteoonputavitsitibundussitim
quianihil impoasibileestcapiti Deo,quidiligit mem- auam posse scdari. Ad mare cucurrit, scilicet IIo-
bra sua : sed neo aliquid ad impretraudum difficile merum aescio quem aovum prohac rc invocans cis
erit mombria suis.qui sio cohaerent capiti suo. Fa- Rhenum, qui in morem Flacci aon currit in poe-
tcor.omnia laudabilia vidi in eis,et preocipue chari- mate, sed Quit. Insuper ot Alpes philosophantur vi-
tatem ridentem, et unum ausquam,vel in paucia
vel rum, Bub quibua jugum Sambutinum Radpertus
hic uullum mussitantem ; comploturque in eis quod lyrico possidel sono el si nosset aatra Musarnm,
:

olim Deus per Prophotam suum promisit dicena : Kt essel talis, ut Gynthius Apollo. Gujus poesis prisco
veniens habitabo cum eis, et ipsi mecum,et inter illos si interdum alternatur more, Hartmodus ejus aures
timbulabo, ctcro illorum Deus, et ipsi erunt mihipo- apta repingens proprietati.Nam etipsescien-
avellit,

pulus. Et juxta Psalmistffi oohortationem,senes ibi tiam philosophandi habet, ut Aristotelea calamum
cum junioribua semper laudant nomcn Domini. in oientem origens. Et quia multa sunt miracula
Quaproptcr.mi charissimePaterdomne Grimolde, sancti Galli, plurea dccct habeat astipulatores
diu opitulatam mentia mesintentionemnunc rcclu- multiplicesquo laudatorcs.Acno solus in cjus laudc
dcndam sentio. Quia tamcn bona in tc, et in familia silcam, usque beneficia immensa mc ipso exper-
in
tua, por Dci gratiam conspcxi.ccu basium quoddam r» tus sum, tam in vocis claritate, quam ctiarn in
repeadeos charitati vo3tr«,cogitaviscriptocommen luctus mei solaminc, ita ut noctu antc tinnitum
darc quaa inihi constant de vestra honitato nota, ct noloe, hunc vorsum cantaret antc mc :

dignissima. Et our non memoriaa tradimua facta vi-

rorum cum Christo viventium.si tanto studio lcgi- alumne, tuos coiuprimc luctus.
mus facta hoininum iniquorum mortuorum.ct cum
diabolo in infcrno sepultorum? Quid enim Jupiter, Qucm ctiam luctum pro manenti corcordia,ne pro-
vel Mavors, niBi homincs pessimi ? et quid c contra pter me ibidem unquam mutaretur, in cryplaejus-
sanctusGolumbanus,ctsanctusGallus nisi homincs dcm sancti Deo fudi.Quapropterlicetsupranomina-
optimi fuerunt? quorum familia, tantis terrarum tis poetis sim abjoclior, ct ob ipsorum facotam ur-
spatiis dirempta, talis est, ut una sit ; tantaquc cst, banitatem satis spretus, quianec poctam ncc amu-
ut pcr Doi gratiam signa faciat.Sed quia dc omni- sseterum [ijiuaojTsp&v] meesse profiteor: tamcn ves-
bus longum cst commemorare, vel de vita sancti tra auctoritnLc jubeate, quibus verba doloctant, dc
Galli, cujus tu pastor quam optimc tugurium possi- magnis parva cxcerpo, clc.
dea.et familiam rcgis liccat amoris causa virtutum
; Intcr hrec ctiam ct cujusdam Scotticae pcrac ja-
cjus quosdam flosccllosdccarporc, ct mctricis mclo cula vcrcor, seu cx laterc emissa, quaa modo in
diis, cou floroum diadema capiti tuo componcrc C partibus Ausoniae puttoni Littonias, vcl aliud quid
:

ut si supcrius tc omni virtutum dccoro dixi gcrnma- incogniti cihi colligit, et licct attrita fronto,appare-
tum, sinecoronatantum non to vidoat sol stellatum. bit,quando putto indo gustabit. Tertius timor me
Scripsit itaquo ejusdem confcssoris Christi vitam prcmit, Calvusjam dictus partihus his favens, sed
supi'adictusprtccoptormcu3,virsimplicissima?vita7, tuo privilcgio scmper salvo. Consolatur mc unarcs
ct pcr omnia recta-, domnus Walhafrcdus tihi no- supcr co quia talis Calvus nunquam orit salvus,
:

tissimus, qucm ctiam lu ipsc ut pcritus
peritum Bophistam enutristi,etutplus in domo Dei
lucerct, lumino Dci prmvcntum super candclabrum
clcvasti. Sed hcu pro dolor mors accrba, qu« nulli
! quias sancti Golumbani sccum forens rcdiit, et ob
parcero novit, subito eum nobis
sibi animamillam vindicavit,quam Christus as-
sumpsit. Voluitvcroille poctico cothurno gesta hca-
tissimi Galli comore, sed mortc pracventus.vitam in
vita finivit. Undo cgo rogatussum
tribus, ct preccipuc a devotissimo Gozpcrto,nc dicas
Calvo, sed pilis cephali aurctcnus nudo,
mcn sancta bencvolentia plcno, fclicissimi abbatis
Gozperti ncpotc, cum quadam vi impulsus,ut quod
magister devotus non impleret, cgo cliens assecla
compleam illud factum,asserens essc unum tam in-
cipientis ex animo,quam perficicntis prremium.Fe-
cisscmque,fateor,in hac re votis satis.si supradictus
dilectus noster inhac petitionc aliquam patientiam
habuisset. Est enim tam ferventis studii, ut in una
cathcgeta imo crit salvus, si bene fuorit Calvus.
Hancquc horripilationcm forsan in pontc Cumc-
tensi hausorat,quando de Bobioncnsi ccenohio rcli-
tulit : ncc tamen incuriam quamdam do navi egrediens, proram im-
pegit.ct in maro cecidit : indeque a sublevantihus
emcrsus, putabatur a nautis ut csset Paulus. Sed
quia ut quondam Jacob claudicabat, cognitus cst a
a quibusdam fra- duccntibus, ut is cssct, qui antea pcr sc talis ince-
debat. Grande tamcn tantum periculuni, et laudan-
J)
omni ta- dus Dcus, qui cum libcravit per suum miraculum.
Haecque alias suo loco dicenda rclinquo.
Cooterum, mi magistcr etdomino amahillime, in
calcchujus cpistolaj sanctitatem vostram obnixc de
posco, ut nugas prasentis cloquii mci ita suscipia-
tis, vcluti optimc confido in paternitatom vcstram.
Adjunxi autcm ct huic opcri brovc opusculum,
quod dc incoeptionc nostri ccenobii,ct fratrum ibi-
dem Deo famulantium vita conscripsi ipsaque dicta ;

eademque hora, et lac velit mulgerc.ot cascum prc- viro per omnia doctissimo domno Golbaldocpiscopo
mere cum noc Roma una dic sit condita, sed nc-
:
vcl approbanda, scu refutanda commcndavi.Etquia
quc triticum eodcm die mctitur,quo seminatur. Ad illc hax sibi grata dijudicavit,vcstro non ingrata ju-
ni ERCHAMBERTI FRISINGENSIS BPISCOPI. .')2

diolo oxaminanda destinavi. Simul et hoc scitote, A. Flhenue ab Auaoniis dens montibus altis,
quod ncc in cera vel in tabula ha?c expressi, sed, In Brigantinum mare se Btagnare videtur.
eicut in prajsentibus Bcholis dictata sunt, ita sunt Antiquo ex fluvio Bic dictus nomine Pontus,
vobia direota utei forsan coram lccta non placue-
:
Qui modo Podamicua vocitatur gurgite noto.
rint, non sit dolor perisse,quod conBtat vile fuisse. Et dum ndil circum per longa viarum,

Iii priori quidem opere Anicium Boetium Bum imi- Fertilitate sui nullie manet sequiparandua

tatus, in isto vero Prosperi nostri rnorcm ex parte Fluminibus, praestans piscosi germinie agmen.
sccutus. Tu vero, doctor sagacissimo, lynceis oculis Hinc ajquor medium secat et complectitur urbem,
in talibus utens, orationibua tuis me adjuva, quate- Nomine quas proprii est regis Constantia dicta,

nus ud portum quietis quandoque prospere evcctum Quuin Salomon nunc antistes clarissimus ornat,
audias mo inter lajtissimos ccleuma ex aito canen- Doi irina et pietate D<;i cultuque benignus.
tem.Sanctactinscparabilis Trinitas vos cnm omni Exin progrediens parit Auvam oespite claram,
grege vestro bene valerc faciat, mci momorando Insula quoa est aliis prc.Htantior Augia sola.
semper in obvo. Amen. Auget enim indoctis dociam cum dogmate vilam,
Fertilis arboribus cum vitibus undique cincta.
felix vatcs scnioris nominc dignus,
Quo flores vernant sempor, quo lilia spirant.
Poscimus optatam det tibi Christus opem,etc. B
Qubbmc nutrit ovans, et cum nutrimine sanctn ;

Sanc antoquam de Vita sancti
dc sanctae Trinitatis essentia vel
dieam, eto.
Primo sanc, antequam de Vita sancti Galli tanga-
mus, de situ patriae hujus ct fluminihus ojus, Rheni
scilicet ct Danuhii, diccndum summatim ratum du-
ximua.
Nunc primum loca tangentes cum flumine Rheno,
In quibus est commoratus dignissimus heros, ctc.
Has Europa tenet prisco sub nomine gentcs,
Quas Histcr secum rctinet divortia Rheni.
Galli aliquid tangam, Quam laudet populus... hinc usquc Britannos
substantia pauca Cujus adest Folcwinus custos, Candidus, abbas,
Temporc qui longo salvus sit charus adopto,
Et multis annis tranquilla pace fruatur.
Possideat sine fine novas, et nova gaudia vitae, etc.
Quin potius cunctos dimittens orc Pelasgos,
Totum se versatGallum cantate beatum, [num,
Gallum, inquam, Domini, sanctum ct pictate henig-
Cujus amore quidem cupimusnosscribercqu.-cdam.
Sed tu blanda manu ha;c tu ne scindas, Homerc.
Quin etiam magnas magnis concede magistris :

Et satis hinc dictum, clarum nunc persono fiumcn. At parvas parvis nostras da carminis odas.

-nil TW I !! 1 1IJ li ll il lM l l II IIIIIIMMB—BWPW

ANNO DOMINI DCCCLIII.

ERCHAMBERTUS
FRISINGENSIS EPISCOPUS.

NOTITIA HISTORICA IN ERCHAMBERTUM.

(Fabric, Biblioth. med. et inf. Lat.)

Erchamberti iroigmcnium cxbreviariorcgum Fran- C Scriptorum de rehus Francorum, pag. 780, 781, et
corum et majorumdomus a Chlodhario usque ad apud Ruinartum ad Grcgorium Turonensem, pag.
Thcodoricum Dagobcrtijunioris filium,sivc ahanno 1H52. Vide et Carolum Lc Cointe, tom. IV Anna-
613ad727apud Frchcrum,tom. I Scriptorum Fran- lium, pag. 17G.
corum, pag. 167; apud Andream du Chesne, tom. I

ERCHAMBERTI
Epistola ad suos dc corporc sancti Bartholomaei apostoli in Boiariam, ut ferebatur, allato.

(Pcz, Thesaurus Anccd., tom. VI.)

ERCH.\.MBERTUs,Deigratia donante,humilisepisco- D dam vir,nomini F6'//.c,pcr missum 3uum dcmanda-

pus, omnihus fratribus Christo militantihus in Do- vit scniori nostro regc,diccns se corpus S. Bartho-
mino salutem. lom;ci apostoli et aliorum sanctorum corporasccum
Dcnique cognoscat benevolentia vestra quod qui- nostris partibus detulere. Quod nos cum gaudio et
33 FRAGMENTUM. :u
libentianimo Deum laudando audivimus.Sed adhuc A Felix verum dicat aut alitcr: et nc fallontc diabolo
incertum habemus, utrum credibile nobia existere Doa decipiat. Rogamus vero et jubemus, qui spon-
debeat, an non contigit fideles senioris nostri insi- tanea voluntate boojejunium colere (volueritis), ut
nuil venisse in sua praesentia : ei de eo incipieba- abstineatis vos a vino etcarneel medo etmelscada,
mus meditari. Et tunc demum,quando pertractavi- cervisa, etde laote el cruoem ad
ovo, et sequimini
nms, ita nos coadunavimus, triduanum jojunium horam nonam xu K. (Kalend.)in \i K., ei x lv., et
in
agero, quatenus a Doo omnipotente in aliquibussi- ut istam notiliam aliis inanteanon uegligatis trans-
gnis nobis ostendere mereamur,si ipsc supradictus mittere.

ERCHAMBERTI FRAGMENTUM.
Ex Brxviario regum Francorum, et majorumdomus.

ChlodbariusrexdeAustris,postquam Theodericus D doncc tandcm aliquando post mortem Gotefridi du-

ct Theodebertus reges ot gcrmani oaortui sunt, re- cis, Carlus castcrique principcs Francorumpaulatim

cepit roguum eorum, consilio ot adjutorio Pippini ad so rcvocaro illos arte qua poterant studuere.
senioris, qui tunc tcmporis majordomus erat. Et Chlodovoumadhuo puerum fllium Theodoricioon-
sortitus cst praifatus rox trium rognorum monar- stituunt rogcm, qui tantum regnavit annos duos.
ehiam sexdecim annis.sicut illi sanctusGolumbanus Majordomus Pippinus qui supra.
abba in prophclico spiritu antca prnedixit:quia illc Childcbcrtum filium Theodorici, fratrem Chlodo-
Thoodericusrexinstigante Drunihiltaaviasuadcsuo vei,statuuntin regnum,qui regnavit annos septem-
monastorio illum oxpulorunt.Quam etiam statimut decim. Majordomus constituitur Grimoaldus.filius
comprohcndit Chlodharius,vitam ignominioscfinirc Pippini, quia ipso Pippinus aigrolarc ooeperat, qua
fecit. Majordomus tunc Cundolandus vir egrogius inflrmitate et moritur, ct intcrim Grimoaldus occi-
erat. ditur.
Post non multum rcx prrofatum Pippinum inAu- Dagcbertum rcgem statuunt,
filium Childcberti
stris cum filio suo jam Dagoberto misit,
adulto qui rcgnavit annos quinque. Majordomus Thedoal-
ibidcm oum regom constitucndum, ipsumquc ei in dus filius Grimaldi, postqucm Rcgnilredus (Ragin-
majoremdomus ac paodagogum constituens. p frcdus).
Dagobcrtus rcx,post mortcmpatris,rognavitannis lllis temporibus Carlus, filius Pippini ex concu-

sexdecim. Hic magnificus coclesiis Doi largitor ac bina, in custodia a Plectrudo malrona ejusdem
distributor fuit. Majordomus ejus Erchanoldus (Er- Pippini tenebatur : auxiliante Domino vix cvasit.
chanbaldus) vir illuster, Pippino interim in Austcr Danihelcm quendam clericum,ca!sariocapitiscre-
duce, ac non post multum mortuo post mortem scente, regem Franci constituunt, quem Chilperi-
Dagoborti regis. cum nuncupant quia dcficiente prosapia regum,
:

Cblodovcus rex,filiusDagobcrti,regnavitsexdecim illum quem propinquiorem Meroveis invenirc pote-

annis, qui omni spurcitiae deditus fuit. Majordomus rant, statuoro ;
quia Merovei (ut aiunt) sicut anti-
qui supra. quitus Nazaraii, nullo capitis crinc inciso erant.
Chlodharius Chlodovci,adhuc in pucrili
rcx,filius Regnavitquc annis sox.
a?tatc suaejuventutis mortuus est,regnavitque annis Intcrim pradictus Carlus princops ad Austrasios
quatuor. Majordomus Ebroinus. paternarum scdium aufugicns, ibiquo principatum
Thcodoricus rex,filius Chlodovei, frater Chlodha- arripiens,regemquesibinomineChlodhariumconsti-
rii, regnavil annis novomdecim. Majordomus Ber- tuens, multa bella cum Chilperico rego et suo ma-
tharius.Quo occiso, Pippinus junior tilius Ansegisili jorcdomus nomine Hoganfredo commisit, cosquc ut
(Ansgisi) venicns de Austrasiis, succcssit in princi- D voluil superavit,et thesaurum patris sui a Plectruda
patum majorumdomus. recepit, suusquc rex Chlodharius post non multum
Exhinc rogcs nomen, nun honorem habere coepe- oljii!..

runt. Quibus tamen ubi constitutum fuerat, victus TheodericumfiliumTagoberti(Dagoberti)junioris

fuerat exubcrans,custodiaque jugis ergaiUos habe-
batur,ne aliquidjure potestatis agere possint. lllis
oamque temporibusacdeincepsGotefredus duxAla-
mannorum, caeterique circumquaque duces nolue-
runt obtemperare ducibus Francorum, co quod non
potuerunt regibus Meroveis servire, sicut anteaso-
liti fuerant. Idco se unusquisque secum tenuit,
Franci in regem sibi statuunt, qui nutiitus in Cala
. monasterio erat,regnavitque annis scx. Majordomus
ac princepsGarolus; quijam ulraque regna viriliter
gubernans, circumquaque cum regibus ac ducibus
bella semper superando committens, donec cum
omnes vincendo, qui ei contrarii forc videbantur,
vincerc constabat.
 ANNO UOMINI UCCCUII.

NITFIARDUS
S. IIIGIIAIUI ABBAS.

NOTITIA IIISTOIUCA IN NITIIAUDUM.

(Fabric, liiblioth. med. et inf. Lat.)

Nithardus S. Angilberti filius,Caroli Magni ncpos A emendatiores ex manuscr. Alexandri Petavii deni- :

ex Bertha filia, abbas S. Richarii ord. Bened. in
Gallia diceceseos Ambianensis, atque in praelio ad-
vcrsus Danos exstinctus an. 853. Yide Sammartha-
nos tom. IV, p. 787, ubi dc Angilberto, et p. 788
Paulum Petavium in syntagmate de Nitbardo,edito
Paris., 1616, in-4°, ct in tomo II Andrea3 du Ghesne
dc rebus Francorum, pag. 351 Vossmm [1,34 Ba-
; ;
luzium ad Lupi opist. 55, etCasp. Barthium XLVI.
9. Advcrsar. quo iudicc « cordatus hic scriptor et
prudens, proquc lis temporibus egregie disertus,
qualem sane decuitvirum tanto gcncro oriundum,
tanta rerum experientia subnixum;nam ct legatio-
nibus intor filios Ludovici Pii functus cst,et turmis
nonnullis a partibus Caroli Calvi prsfuit hic Nithar-
dus, satis caetera laudatus, modo odio in Lotharium
minus indulgeret suo. »
Scripsit ad fratrcm Lotharii fCarolum Calvum ut
queinJo. Georgii Kulpisii scriptoribus rerum Ger-
manicarum,quos ^Eneae Sylvio de rebus Priderici III
subjicit, Argentorat., 1685 et 1702, in-folio, p. 83.
;
Bonaventura? Vulcanii excerpta ex bistoriarum Ni-
thardi librotertio, in ejus syllogede litteris etlingua
Getarurn, Lugd. Bat., 1597, in-8°, p. 67, conlinent
repetitamex Nithardo formulam feederis inler Ludo-
vicum, Ludovici Pii filium ot Carolum Calvurn lin-
gua utraque : Theotisca et Homana, de qua formula
dixi supra.tom. IV, p. 237. Auctores historiac litte-
rariffl Gallicrc, tom. V, p. 204, ccnsent insignem
hunc Gallicum scriptorcm monasticam professionem
nequaquam exercuisse; quodenim monachus cxsli-
tent, nulla alia conjoctura scriptorcs Gallici sibi
olim persuaserunt,msi quod cjus cadaver eamdem
cum Angilberto patre suoabbateS. Richarii sepul-
turam habuerit cum tamen cx vulnere in bello ac-
;

vidctur), de dissensionibus filwrum Ludovici Pii ab
anno Christi 814, quo Carolus Magnus obiit, ad an-
num usque 843, libros iv editos primum a Petro
Pitheeo inter scriplorcscofietaneos duodecim,Paris.,
1588. Francof. 1594, in-8", p. 433, 488. Inde in An-
dreae du Chcsno tom. II dc rebus Francor.. p. 359,
cepto obiisse constet, multo probabilius hinc suspi-
]} cantur iidcm historiaj litterarire Gallicae scriptores,
tom. V, p. 205, militcm egisse, atquc obiisse, quo
tcmpore Normanni Neustriam, ct Ambianensem
tractum hostiliter excurrebant, anno 858 vel 859.

DE NITHARDO
CAnOLI MAGNI NF.POTE

AC TOTA EJUSDEM NITHARDI PROSAPIA

BEEVE SYNTAGMA
E Pauli Petavii in Franc. curia consiliarii bimeslri Rcrmn prolatorum otio.

Nithardus (quem nostratum aliqui Vitaldum,
quidam Withardum,alii Guithardum, nominarunt)
Angilberto patre, matrc vero Bertha Caroli Magni
filia.natus est.Angilbertus autem a. gentis nobilitate
illustris, animique industriaac probitatepraecipuus,
sub Pipino rege Garoli Martelli lilio, palatinis atquc
regalibus negotiis praefuit. Quod apto et aperto
fj summa illa essct palatii dignitas,data tamcn Angil-
bcrto in minori adhuc aetate agenti.Idque vultvitae
ipsius Angilberti auctor, ubi monuit Garolum, et
Carlomannum, ipso vivente Pipino, Angilbertum
filii vcl fratris loco habuisse. Quibus etiam aptari
debent qua) postea Garolo Magno regi rescripsit
Adrianus Romanus pontifexd « Directus, inquit,
:

niagis scrmone dixit Alcuinus, b. primicerius fuit
palatii Pipini regis. Nam utillud Alcuini de Pipino
pio Franci33,non dc Pipino Italiffl rege,illius nepote,
interpretarer,et prfflmissaetmulta alia induxerunt.
Nec quemquam ipsa series et connexio epistolarum'
Alcuini moveat, quai (ut aliornm plerffique) temere
congestffl, necdigestaa unquam c.fuerunt.Etsi autem
nobis cst a vcstra prsocelsa regali potentia, fidclis
familiaris vester, Angilbertus abbas et minister ca-
telhB, qui pcne ab ipsis infanti;e rudimentis in na-
atio vestro enutritus est, et in omnibus consiliis
vestris receptus cst. » Caaterum c. avi et proavi illius
clarissimi,Francorumregibuscharissimi,primisque
in dignitatibus,ac magnatum aflines ct propinqui,

a Auctor Vitoe domni Angilberti, ms. variis scriptis libris obscrvare est, et pramonuit
b Alcuini enim epistola, (|u.t> in cxcusisaGanisio
Trithemius.
est 51, in ms. vcro 42 est ad Angilbertum primice-
*/ Eldita est hsec Itomaj inter epistolas
epistola
rium palatii Pipini rcgis. sunimorum pontificum, tom. II, p. 714. Etin parte :

tom. 111 Conciliorum anni 1006, p. 263.

c Ac ne quidem in unum corpus reductoe, ut e e E vita domni Angilberti.
37 DE NITIIARDO ET EJUS PROSAPIA.
omnes fuere. Ia ccrte, staturta elegantia, vultusque
venustate, cunotis gratus, oum liberalibus studiis
apprime eruditus esset, parentum suasu, prinoipum-
que assensu, clericatus titulo insignitus, magnum
pi«B oonversationis lumen palatinis praebuit. Pipino
mortuo,CarolusAngilbertum babuil a. prffiommbus
ramiliarissimum, omnium sccrotorum conscium, el
primatem oapellanorum fecit sibi quoquo eumdem
; (quod illius vita) auctor, et jam laudata epistola
silentiarium statuit, ut ejus consilio regnum totum
componeret, atque eidem Bertham filiam suam cen-
jugem dedit; ad augmentum palatini honoris, illi
totius maritimffi terrs ducatu commisso. Hincque
Nithardus nostcr, et Harnidus, procroati. Post ali-
quod voro tempus, cum Angilbertus gravi ailcctus
inlirmitato, monastici ordims subeundi votum Doo
nunoupasset, valetudini restitutus, primo Bertham
oonjugem, sacro velamine consecratam, looo oon-
gruonti intra cconobium Centulense,vigiliis el jeju-
niis collocavit. Ibidemque mox ipsc mo-
vacaturam
nachi indumcntum aSymphoriano ipsius loei abbate g
susoepil ac eodem abbate intra bruve tempus de-
: num ordinatus
oedente, omnium suffragiis (Garolo rege annuente)
sufToctus, Centulonsc illud nionastorium (quod in
Pontivo, Anibianonsi dioecesi situm, sanctoque Ri-
chario dioatumest)restaurare constituit,6taeaiflciis,
rehus, monaohorumque numoro ampliare. Verum
cui anno asoriberem Symphoriani obitum, initum-
que abAngilberto abbatitium illud ofiicium.nondum
suni assecutus. Constat corlo anno 792 Felicem b.
Urgelitanum episcopum,perAngilbertumc.abbatem
in prffisentia Adriani apostolici dcductum, hsresim
suam, facta confessione, damnasse. Et forte fuerit
ejusdem anni epistola Alcuini 2<S (Ms.,63j ad Adria-
nuni pontilioem magnum, qua Alcuinus (in scriptis
libris), ita Angilberti meminit: « Quia cloetissimus
domni mci regis missus,filius equidem meuscharis-
simus Angilbertus, ad beatissimam, summse aucto-
ritatis vestrse, dirigitur paternitatem, non osso ne-
ccssc putavi, littcris exararo, quod illc vir tidolis et
prudons melius viva voco sccundum mandatum do-
mni rcgis aurihus exccllcntifc vestrffi poterit inti-
marc, » etc. Eumdemque vocat rcgiffi voluntatis se-
crotarium, acomnibus amicis valde fidclcm assorit.
Quanquam nosciusnonsim,quod ethfficipsaAlcuini
epistola in annum 794 commode rejici possit, quo
ipso Adrianus papaCapitularcCaroli Magni advcrsus
synodum, quam GrffiCi soptimam vocari voluerc, per
Angilbertnm transmissum sibi esse,litterisd.ad Ca-
rolum ipsum rcgoni, monuit. Sed inest mihi hoc loco
hio scrupulus, quod in scripto codice (c quo e. Elias
Philiras,id estJoannesTilius,notissimus dle patrum
ffitale Briocensis, dein Meldensis episcopus, opus
illud Caroli Magni, libris quatuor absolutum, adver-
susGrfficiffl synodum dc adorandis imaginibus,anno
1549 odidit) hffic in calce habcnlur « [ngelrannus
: non vistim. Eumdem porro Carolum mox futurum
abbasjussu Caroli Magni hunc librum scripsit, el ad
Adrianum papam tulit. » Quomodo cnim quadrare
a Ab auctoreVitffi domni Angilberti etabHariulfo;
in Historia Centulensis monasterii lib. n, cap. 2.
b Corrupte cditi libri Adonis Viennensis Aurelia-
num vocant.
<•
Annales enim Moguntini (quos primum P. Pi-
IhoBO debemus, quosquedenuo Marq. Freherus pa-
latiuus consiliarius cum centinuatore Fuldensi
monacho edidit) Angiibertum abbatem vocant.
d Jam harum meminimus Bupra.
e Sanctus enimJoannes Baptista dictus Elias
al-
ter;
el piXupa tilia arbor, nostris vocata tillcl.
f Cujus codex scriptus non aliud quam Angilberti
nomen babet.
g Annales Francici (apud Canisium tom. III)
p. 215, ubi tamon corrupte Angiltranus nominatur,
scripturffi vitio.
h Ab Anastasio in Lcone III Hildivaldus vocalur.
Habuere quarumdam provinciarum prcesides ac
38
A i.i.i possint cum Adriani prsadictaf. opistola, non
video.Nec certe hic Ingelrannus potestesse Metensis
archiepiscopus,qui subCaroloMagnosanctfficapellffl
primicerius fuit. Obierat enim ille annog. 79i.At
dum Engilramni memini, aliud, quod pene excide-
rat,memoriffl recurrit; qui Beri possit, ut cum An-
gilbertus sub Carolo Magno archicapellanus fuerit
Adriani indicant) tam prascise tamen Adalhardus
(majoris Corbeioe abbas,apud Hincmarum epistola3
cap. 27) sub Carolo Magno hosce tres tantum, Ful-
radum scilicet, Engelramnum, h. Hildiboldum apo-
crisiarios fuissc asserat. Nec enim archicapcllanus
alius ab apoorisiario.Nam et i. apocrisiarium nostra-
tcs, inquit ipse Adalhardus, capellanum appellant.
Inde etiam Alcuinus j huncce Engilramnum, sanc-
.
tum primicerium et episcoporum Motcn-
capellffi ;
sium chronicum, eumdem, palatii archicapcllanum
nuneupant. Verum de his ahas. Ad Angilbertum rc-
doo k.; anno quippe 796 cum Lco papa post Adria-
claves confessionis sancti Pctri (scu,
ut ait poeta Saxo « Clavos quibus .est confcssio
:
sancti conservata Pffitri»)ctvcxillum Romanffiurbis
ad rcgem Carolum cum aliis muneribus misisset, ct
ut mitteret aliquom de optimatibus suis, ad conflr-
mandum 1. sibi per saciamcntum, Romanum popu-
lum, rogasset :« Missus ost ad hanc rcm Angilber-
tus abbas monastorii sancti Richarii, pcr quem
etiam magnam partem thesauri, quem Hcnricus
dux Forojuliensis, spoliata Hunorum rcgia, quae
Hringus vocatur, eodem anno regi de Pannonia
attulerat, misit, » otc. Tum vero detulit Angilbertus
ct Alcuini m. littcras
ad Lconem III ct Paulinum
Aquileiensem patriarcham.
Interea surgunt prffldicti Sancti Richarii, sive
Centulensis monasterii ffidificia, et tres tandcm illic
utffi duodecim venerabilibus episcopis
ecclesiai a
dedicatffl sunt, Meginhardo scilicot Rothomagonsi
„ cpiacopo, Gcorgio, Absalone, Gcrfrido, Plconc, Hil-
^ digardo, Teodoino, Ydelmaro, Benedicto, Kellano,
Joanno praetereaet Passivo sanctffi Romana) Eccle-
siffi legatis. Quod contingit paulo ante adeptum a
Carolo magno imperium. Quom ct huic dedicationi
interfuisse quis forte conjiccret, ex his quac Nibe-
luiigus, Annales editi, Regino, Adomarus in Vita
Caroli Magni, Poota saxo, et alii annotarunt, Ga-
rolum anno Domini 800 sanctum Pascha apud San-
ctum n. Richarium celebrasse. Sed stare id non po-
test, eum apud Centulam Kai. Januariis istius de-
dicationis (e vet. libro) ecclesiffi solemnitas fiat. Quo
vero ornatu, quibusque sanctorum pignoribus ec-
clesiam ille suam dilaverit, in breviculum hoc nec
potuit, ncc debuit congori uti aliquot illius vorsus,
;
sparsim ct variffl colleotosj addere, eadem mente,
lmperatorem, Angilbertus quoque Itomam comita-
tus cst et a domno Leone 111 privilegio o.obtinuit, ut
D prffllores snos, inter milites ad rcsponsos, sivc apo-
crisiarios. N. just. 24, c. 4, et 25, c. 1.
;'. Epistola 25 apud Canisium qu» in scripto libro
eat 79.
Ipsissima verba oxhibco Godefridi monachi
k
S. Pantaleonis ad Coloniam ms. quae dcsumpsit
ipse ab auctore Annalium regum Pipini, Caroli Ma-
L;ni et Ludovici, quos Hermanno Nuenario debe-
miiH quosque poeta Saxo, de Gestis Caroli Magni,
:
studio Reineccii editus, metrice vertit.
/ Id est Carolo Magno Videatur Theganus :
ad ann. 816, p. 109. Kt Aventinus lib. rv Annal.
Boiorum.
m Hffi sunt in excusis 27 et 50. At in optimas no-
tae ms. 72 et 73.
n Corrupte hodie in Chronico Rcginonis legitur
upud Sanctum Richardum.
o Quod Zacharias diaconus regionarius, et san-
ctffi atque apostolicce Romance Ecclesice bibliothcca*
39 MTIIAKDCS S. KICIIAIUJ AliKAS. 40

totius Ccntnloe villee curam cccli ia Licam olus ha- A. tum puto.quod illi tiam David nomen fuit (juo no i ;

berel abbas, nec quidquam episcopus Ambianicaa mine saepiue Alcuinua in epistolis, .'diique ilhue mvi
scdis de eoolesiiB mit cloricia ejusaem loei consti- illura interpellant propriumque hoc ci fuisse no- ;

tuere poeset. [dque « suggestione (prasdicti pri-••men, imn adscititium, comprobant ista td Ulum
vilegii verba ista sunt) « Fratria etcoepisoopi nostri ejusdem Alcuini verba i.« Glariesimis, inquit,vestra
Ambianensium antistitis Jossi', simulque Angilberti nobilitatis flliis bcnedictio copiosa pcr vestra bene-
abbatis, quam quidera in praesentia gloriosi atque facta accrescat, sicut per olius homonymi tui David i

excellentissimi filii nostri Caroli (quem auotorc Deo
in defensionem et provectum sanctae universalis Ec-
clesiaj in Augustum hodie sacravimus) nobis inti-
marunt, » Fitque ibidem mentio Gentulcnsis
eto.
monasterii « nupor, inquit, « restaurati ct in no-
>•
bilem statum redaoti. aLibollum vero de Vita san-
cti Kicharii rudi scrmono digestum, cvocato ad bg
Alcuino magistro, comptius atque lucidius componi
ot transcribi b curavit Angilbortus, hymnosquo no-
cturnos et diurnos ac antiphonas, super vita ipsiue
idem Alcuinus composuit. Tandem
adfuit Angilbortus, Eginardo teste eodemque pone : avunculi, filio, et Gervasio Tilfeberiensi, regni Are-
tempore docossit quo et Garolus Magntis, nempe XII
Kalond. Martii, anni K14, cum dies V, ante Ka-
lend. Februar. ejusdem anni, ipsiusCaroli vitae ul-
timus fuissot. c Angilbertus autom corpus
sepeliri voluit ante portam Sancti Salvatoris, ao
Deo dilectissimi regis sanctitatem, omnibua (uf ta-
gitur) nepotibus suis, regalis throni potestM con-
eervata iuit, » ctc. Nec enim David nornonymuiri
vocan^t, si ab illius sirnilitudino tanturn et imita-
tione, mens Alcuini fuissct Carolum hoc nomine
donare. Et forte immutaturn illi nomen, cum vel
baptizatus, vel in rcgem unctus ost. Narn de Pipino
Itali.e rege, illius fibo, hoc idemj. factitatum. Mi-
rorque e tot auctoribus, qui gesta Caroli Magni
scripsere, tum paucos id obscrvassc. Nebelungo et>
testanti («irolo enim, Ghildebrandi comitis, Pipini Francorum regis
|> latensis Marescallo, Othonis IV propinquo, noc do-
licnius, Nibclungi ccrte ad annum 781 hsc vcrba
sunt. « Perrexit Garolus rcx Romam, et baptizatus
suum cst ibi filius ejus, qui vocabalur k. et Carlomannus.
quem Adrianus papa, mutato nomino vecavit l'i-
1

Sancti Richarii ecclesioB. Cuius loci soptum, idco pinum, etunxit in regem supcr Italiam, ot fratrem
grave forto non fuorit, si ab lllius Vita< uuctoro (qui ejus llludovicum supcr Aquitaniam, et ibi despon-
lllud ipsum ab Angilberti testamento mutuatum se sata est m. Rotarud filia rogis Constantino impera-
dioit) addidero. « lpsa, inquit, mamia, quae vocan- ratori.» Hroc ille. Nequid amplius de Carolo addam.
tur Paradisus [leparvis], turrita molo surgentia, tri- Cujus uxor Hildegarda, seu Hildegardis, BerthaB,
bus altariis consccrata sunt videlicet in porta oc-
: mater, Suevorum praecipuae n. nobilitatis fcmina,
cidentali altare sancti Michaelis in porta ausfrali
: parentes habuito Esnerium dominumCampidonon-
altare sancti d Gabrielis, quae vencrabilis Hilbivar- sem, et Regardam natione Bavaram fratrcm vero ;

dus opiscopus consecravit. In porta autem septcn-
trionali altarc sancti Kaphaolis dedicavit religiosus
Ambianorum episcopus Jesso, n Non. Septcinb. »
otc. Eo vero e loco e. 28 post dccessum anno Nonis
Novembris f. Angilbertus levatus, corpore absque
aromatibus indissoluto repcrtus cst, et a Ribbodone
p Udalricum. Fundatrixque ipsamet fuit cccnobii
Campidoncnsis (fiermanis hodie Kcmptom) quod
adhuc unum est o quatuor Romani iinporii mona-
steriis, illicque anno 783 sepultam quidam volnnt;
cum tamen auctor Ghronici episcoporum Meten-
sium, in occlesia Sancti Joannis Evangelistae Metis :

abbate intra ecclesiam translatus, inque ingressu n at verius Vita Ludovici Pii, in Basilica Sancti Ar-
chori a parte occidentali ejusdem majoris eeclesiae ^ nulfi, cnm Ludovico imperatore, filio suo, et Dro-
collocatus, cum abbas Ribbodo diutius ferre noluis- gonc archicpiscopo, quiescere eam asserant. G.ete-
set tanti viri reliquias ingredientium ecclesiam pe- rum, matri Nithardi Berthae inditum nomon, ab
dibus calcari, Moxenim pluribus claruit miraculis, avia sua, malre scilicet Caroli Magni quae etsi alie-
sanctorumqUe consors factus, laetaniam auxit g. nigena, habuit tamcn nomen longe ante usurpatum
(.lallicam. Cujus miracula aliquot, tribus contenta Francis, imo notatione plane Francium, si Vilae q
libris, ejusdem ccenobii abbas Anscherus h. Kadulfo sanctae Berthae vetusto auctori fides. « Bertha, in-
Remorum archiepiscopo, longos post annos, trans- quit, Francicum nomen, quod Latino eloquio, ful-
misit. Frustra tainen Angilbertum quasras, ut et gida seu splendida sonat. »
innumeros tutelaros nostros sanctos,inter modorna His ergo dc Nithardi natalibus pramissis, quid et
sanctorum syntagmata. Hsecque de Nithardi patro ubi ille egerit, bellorum inter Lotharium, Ludovi-
dicta sunt. cum, et Carolum fratres, saeviente turbine, ad illius
Mater Dortha fuit, iiliaque illa Caroli Magni et Historias loctione elicere facile est. Ea certe ad Ca-
Hildegardae. Dc Carolo vero, hoc unum minus no- rolum diroctajussu ctiam illius conscripta est. Sub
rius vin Kalcnd. Januar. indict. scripsit, recognovit i In Epistola quae incipit :« Domino in Domino do-
et subscripsit. minorum dilectissimo David rcgi, Flaccus fidclis
a Anctor Vitai domni Angilberti. orator. Revertenti me dc Uvicus, » etc. Ea est in
b Edit. torn. II Surii, p. 981. uno codico 12. In alio 13 necdum edita est.
c Auctor Hariulfus, qui Pontivo natus, historiam D j Sic et Leoni III ex baptismo Conon nomen
Centulcnsis monasterii sui, a domno Saxovallo ante fuit. Hist. Misc. lib. xxi.
plures annos inclioatam, anno 1088 quatuor libris A Legit, Francis, pro, ei, Gervasius Tillcberien-
absolvit. Is ct cst qui Aldenburgensis tertius abbas sis, libro, cui nomcn Otia Imperalia, cap. de Regno
fuit, cuique Aub. Mir.vus in Originibus Ccenob. Francorum et ojus ortu.
Belg, ascribit Vitam sancti Arnulphi Suess. ep. quae / Male a Gervasio dicitur Urbanus.

Lisiardo tribuitur apud Surium tom. IV, p. 174. tn Alias dicitur Ruodtrudis.
(/ Oratorii Sancti Gabrielis dedicatio facta cst viii
n Eginardus.
Kal. Aprilis capellse vero Sancti Michaelis iii Kal.
:
o E Munstcro lib. ni Cosmograph. p. 5G2; sed
Octobr. et observa altare, oratorium ct capellam, patrem illius Gasp. Bruschius de Monaster. Ger-
idem esse. man., p. 25, Hildebrandum Vasseburgius Virdu-
:

e Id est, anno 482. nensis Hist lib. m, f. 143. Godcfridum nominant.

/"Nithardus lib. iv, p. 372. p Sancti Galli monachus dc Gestis Caroli Magni
g Erant enim tum erat Gallica,
l;etaniae divisae :
apud Canisium tom. I, p. 371 quem doctissimus
prat Italioa, erat et Romana, quarum veteres nostri Franc. Pithocus Glemcntcm Scotum nominare sub-
scriptores separatim meminere. dubitat.
h Sedcm Rhemensem obtinuit Radulfus anno
q Quae circa annum G82 Blanziacum monasterium
107, c Catologo ms. archi. Rhemcns, vel, ut vulgo construxit, quod hodio Bolonicnsis Gallira diuece-
rcditur, 1114. sis est.
41 DE NITHAPiDO ET EJUS PHOSAPIA. 42

Garolo etenim Nithurdus nuht.ivit, utpotc ducatua
givo comitatus Francis maritimse a patre baeres.
Gumque bona alia qus lli hereditario jure oonti-
i gularis peritia multorum oratione pervuigftta.rratrls
gerant, ultra et cis Mosatn haberentur (quia.limea
orat rcgnorum Lotharii et Caroli) etsi longi Uedio
belli otium undequaque quaereret, nullibi haberi
poaso credidit, cum illum (ut aitipse initio lib. iv)
de universis rebus,hinc inde fortuna junxissot. Gas-
terum,etai ez illis fuerit, quibusanno842cum Lotha-
rLUBaregnofugisseputaretur,regniilliusb. inter Lu-
dovicum Carolum partitio commissa ctmandata
et
A Didonom h abbatom, medicum pentis^sianun.scrv
pslt, epistpl. 72: «Artis vostrm (ita onim lego) sin-
Nithardi potissimum relatione nobis innotuibiquo
etium rcferente oomperimus passim voe accessum
indigentibus aperire, » etc. Ista enim Prumiensem
potius raonachum, quam Gentulensom, Nithardum
luisse relinquunt. Ut ut sit, ab Hariulro ct aliunde
certum est Gentulam illum abbatem habuissc.Hcd
fefellit Hariulfum,Centulensis historije scriptorem,
mcmoriola, cum patri suifectum dixit ut et ViUc ;

est ;
tamen inter frutres componondnc avidus
pacis domni Angilberti auctor malo post Ribbodonem
sempor luit. At fraternis odiis nusquam dotume- abbatem constituit. Etenim Angilberto, Hericus ;

scentibus,mcns tandem illi fuit ommmodo a repu- huic, i. Helysacbar oi, Hibbodo illi, Hludovicus
; ;

blica secederc (quod ot ipsc libri iv initio profi- succeasit; tum Nithardus dein Hruodulfus avun-
;

tetur). Itaque, cum a scribenda historia destitit,
agebatur annus Domini 844, et tum, cx nupera
translatione saneti Angilberti per Ribbodonem ab-
batem, secessuflj et solitariaa vit», majus innatum
illi desiderium est. Obierat vero 60 ipso anno apud R
culus Caroli Calvi, frater scilicet Judith impcratri-
cis,ctc.IdqUe monuit me notatiuncttla haec* margini
codicis Hariulfi ab antiquo ascripta.«Post domnum,
inquit, Hludovicum praulectus dicitur domnus Ni-
thardus ct quoniam tum persecutio gravis insiste-
:

Ontulam abbas Hibbodo. Ribbodom mortuo suc-
cessit Hludovicus, vir (ut ait auctor Vitae sancti
Angilberti) regiae atirpis; quique dicitur ab alio ejus-
deni loci monacho c. (cujus nobis adhuc ignotum
batpaganorutn,etiam mantiiine (terrffi) comitatum
susccpit. » Fuit igitur post Hludovicum Nithardus
abbas et oomcs, uti et ejus pater Angilbertus luo-
rat mansitque eadom dignitas successoribus ali-
;

nomen) « reguli scminc natus. » Isque ipse est, quot ejusdem cocnobii j. archimandritis. At cum
quem Lupus abbas Ferrariensis, in ipso cccnobio comitafus iste maritimae Francia3,ab Hariulfo, et ab
rorrariensi mansitasse,et baud procul ab eo d.odu- illius aovi auctoribus, promiscue etiam ducatus no-
catum fuisso, dein (Epist. 25) epistolare in pa- minetur,hoc obiter inseram: Haud magni apud me
latio Caroli Galvi gessisse oHicium, notat quique : ponderis fuisse,quod et in Ambazie-nsium k. domi-
postremo ab co, abbatum (Epist. 82) summus et norum Historia, et in Andegavorum 1. consulum
(Epist. 92)clarissimus appellatur. Hunc et Carolus gestis, aliquando legi : Hugonem ducem Hurgun-
rex, diplomatc (Epist. 1136 M14) suo apud Compen-
J
diae, Carolo Simplici, adliuc pucrulo, tutorem da-
dium palatium regium v Kalend. Octob. anno ro- tum, acccpta potestate, quae tum abbacomitatus di-
gui v, indict. 7, vocat « venerabilcm et dilectum cebatur, eta successoribus, in arrogantius vocabu-
proxituum suum. » lum.quod est ducamcn,mutata est. Verum Nithar-
Nithardus crgo,otcoipso tcmpore relicto sseculo, dus paucissimis m. diebus Centulensi monasterio
Deo sese mancipavit. At quo se monastcrio primum prtBiuit, bcllo ipsc perernplus, anno, ut o mul-
contulerit haud ita eerto asserere valeo. Gentulum tis conjicio, 853, cum Dani n. Sueviquo, quos
enim ubiisse.etsanctiAngilbertiejusparentismemo- n Theotisci Nortman, id est Aquilonares, appellant,
ria,ct Hludovici abbatisaffinitas,i'aeilepersuaserint. sua) habitationis finibus egressijam per viginti an-
Seddubiumracetancipitemagunt.qiuc legiapudLu- nos omncm oram maritimam incendiis, rapinis,
pum Ferrariensem.ad Marcuvardum c.Prumiensem omnique crudelitatis genere afficcrent.Atquo eodem
abbatem tertium epistol. 55. « Nithardi,inquit,ad- inloco.quo primum quievcrat Angilbertus,scpultus
vontus ad f. Silvacum,quo me monasterii nccessitas ipse est; in aditu nempo, seu porticu majorisccclo-
troxerat, vehcmenter laHificavit cujus prrcsentia siae, quae sancto Salvatori, sanctoque
: Richario di-
factum est ut hae littcrae vestrs patermtati red- cata erat. Quod Hariulfus o. his, et prolixioribus
derentur, cum vos esse sospites, et communem etiam verbis, cnarravit. « Tempore, inguit, Gervi-
filium g.Egilem ex validissima infirniitate,opilulante ni, p. hujus nominis primi, Centnlensis abbatis,
favore divino, revaluisse ostendit, » etc. Et prae- domini ac sancti Angilberti tumulus ignorabatur,
terea quae idem Marcuvardus Prumienfcis abbas ad nccullOjOb hoc,terreno honore potiebatur, quamvis

a Nithardus lib. i, p. 312. Tum enim Dido abbas sancti Petri Vivi Senonensis,
b Nithardus lib. iv, p. 360. cui paucis unnis praefuit.Auctor Gaufridusin histo-
c Scripsit metrice ante annos 550 Hbros tres ria istius monasterii sui.
de niiraculis sancti llicharii, ct quartum de rela- i Advertere Helysacharem Centulensom fuisse
tione ejusdem perHugonem Capet tum Francorum abbatem juvabit, si Agobardum legcris illius enim ;

duccm. mcminit, p. 94, 260 et alibi.Et eum quoquc ferunt

d In monaslerio ecilicet sancti Petri Vivi Scnonen- p. Gemmctici monasterii fuissso rcctorem. Hariulfus
sis,utimihi multa persuascre,sed et inibi eumdem u lib. iii, cap. 4.
etiam sepultum. ; Hariulfus lib. iii, Ilist. Centul., cap. 10.
e Marcuvardus nomen, non Marcuvadus, ab-
illi ATncipit:Sa3penumeropostulastiutAmbaziensium
basque illefuit Prumiensis anno 82'J.Obiit 853 Ite- dominorum, etc.
gino. I Quorum
auctor monachus majoris rnonasterii,
/"Hujus loci mentio fit Hinc
aliquot loeis apud eaquesieincipiunt:Historiam sive gesta Andegavo-
marum Remensem, contra Hincmarum Laudunen- rum consulum, ctc.
sem episcopum et alibi. Forte, Saulnoy, abbatia m Ilaiiulfus lib. m, cap. 5, et lib. ii, cap. 17,
Lugduno Clavato proxima (pris Laon). eadem de re agens Paucis, inquit, diebus in regi-
:

g Monachus fuit primo Ferrarieosis, dein Pru-
miensis (non etiam sancti Petri Vivi Senonensis),
postea Marcuvanlo apud Prumiam successit anno
853. Dein aCarolo Calvo Flaviniensis abbas consti-
tutus, tandem Senonum archiepiscopus factus, in
monasterio suncti Petri Vivi quiescit. Lupus va-
riis locis, Regino, Jac. Tavellus (vir in historia et
sagax et peritus) in archiepiscoporum Senonensium
gestis.
fc Scripta est hasc Marcuvurdi epistola anno 848.
mine expletis, Nithardus pra;lio intcremptus est.
n. Verba sunt Ghronici monasterii sanotorum Ser-
gii et Bachi ad Andegavim urbem atque etiam Hi-
sloria; iinpcratoiuni, regum Francorum, et comi-
tum Andegav. quae incipit: Ada,etc.,et iqtLudovico
Grosso dcsinit.
o Lib. tv, c. 32.
p Obiit Gervinus isto y Non. Mart. cmno Dom.
1074, auctor Hariulf.

Patrol. CXYI.
43 NITHAJUJl S. IUCIIAHII ABBATlS. U
oJuh celeberrima memoriainoreuniversorum Fran- AUJJITIO.
cisoorum, Pontivorum, atque aspectu egregii
vel
templi, quondam abeofundati, resplenderet. Cum Pag. 4, v. ii ad illud, « Silentiarium statuit : ut
Itaquo aliquando venerabili inus ccenobium ejus consilio regnum totum componeret, » in inte-
Gorziam, quod est Bitum in confinio Metensi i- i
riori margine addita
ha;c erant. Ipsissima verbave-
vitatis, ivisset, inventum il>i codicem, (ubi de teri mcl
Vitaj Iberti enarratori unt :

ejusdem sanoti viri, aliorumque nostratum abba- « Sibi Karolus eumdem silentiarium statuit utin :

turn gestis, quaedam continebantur) ab illius loci quo compereral prudi ntia; altitudinem, ejus consi-
iratrihua mutuatum, Centulam detulil in quo re- :
lio componeret totiua regni utilitatem. » Quibue
pertum cst, quod sanctus abbas Angilbertus xn addo.Ideo me
verba ips.-i vetcris scriptoris subjicc-
Kall. Martii transisset ad gloriam. Et mde Centu- rc, ut, si forte in hujus Bilentiarii officium inqui-
lenses monachi, quoniam ab eo tempore, quo sub rere velis,non sit quod arguas, verborum a me im-
Guaramundo pagano combustum fuerat monaste- mutatum quidquam. Mihi certe in facili non t, i

rium, usijue ad nasc tempora, oos dies transitus
ejus latuorat, plurimum exhilurati
Gervinus {quivir desidoriorum meritodici potest)ad
fores ecclesiffi, quo compcrerat illum primo turnu-
latum, porquirere coepit nec illius quidem corpus
: agentes,nonnisi quietem, et silentium imperabant.
eodem,quo quondam pausavcrat,
ibi invcnit.sed in
sarcophago.invcnit lecticam ligneam conatam,dom- R
ni Nithardi filii ejus abbatis ct comitia corpus con-
tinentem, sale pcrfusum; in cujus capite videbatur
illa percussura, qua eventu pnelii fuit occisus. Rc-
cludens itaque oumdem tumulum, aliorsus san-
ctam corporrs Angilberti glebam qunsrere propo-
suit, » ctc. Ncc enim te, lector, pluribus morabor,
ot properanto calamo irrcpsere multa, quaj inter-
quas munia illiu it,certo constituere. Nec ad-
fuere. Jgitur ducar, ut credam, fuisse unum e schola silentia-
riorum,de quibusest tit.16 libri xn Cod.Justinian.
Hi siquidem, ad sacri consistorii limina excubias
Recteque Zonaras, huicce collegio aacribens, quod
legerat Anastasium Dicorunr arrte adopturn irnpo-
rium silentiarium l'uisso,addit /xp.a^ ?,/•'" wOro eWi
d^ojixi-cuv (inter minores dignitates esse). Nam
opera ista servilis Juit. Et fuerc inlcr servos silen-
tiarii. Ac scito Salvianus, lib. iv de Providentia
(dum ostendcre vult heris pejora multo imputari
posse quam servis). «Ad fngam, inijuit, servos non
miseria3 tantum, sed ot supplicia eompellunt pa- :

texere initio non erat animus. Hoc unum de Ni- vent quippe actores, pavent silentiarios, pavcnt
thardi libro titulo addam Etiamsi in scripto a. li-
: procuratorcs propc ut,inter iilos oinnes,nuflorum
:

bro, o quo, sseculi sui honor P. Pithasus illum in minus servi sint, quam dominorum suorum, » etc.
publicum dedit, nulla habeatur et libri et auctoris Hinc
nonnisi invitus,ad illos quoquc referam,
lit.ut
inscriptio : Et e Centulensis Historias b. codice, quod do Anastasio dictum (quodque e Cedreno
« Chronicum » sou « Gesta Francorum » dici de- (p. 291,) Suida, aliisqun constat) ante delatum
bere vidcaturjnon abs re tamen esse,quod ab iilo, illi impcrium silentrarum fuisse uti et quod lib. :

opus istud, « Uistoria de discordia, » seu « dis- iv de /Edific. Justiniani monuit Procopius Theo- ;

sensionibuafrliorum Ludovici Pii,» appelletur.Huic dorum Justiniani silentiarium fuisse. Ego enini si-
etenrm Nithardr opusculo, hunc fuisse titulum,pla- lentiarium principis,ab his qui esilentiariorum fucre
num erit ab auctore c. incogniti nominis, qur anno schola, sejungo.Idquo produnt hmc, hujusce aucto-
1214 Latino tribus libris, Francorum scripsrt histo- P ris vetoris de Karolo vorba « Sibi silentiarium sta- :

riam: quamquidem post 50 annos, alius Equitania tuit. Dcrnde, cum ei totius iegni utilitas curasit,
>>

oriundus, Gallicam fecit, et Alfonso Pictavi et To-
losffi comiti sanoti Ludovici regis fratri, dicavit. E
cujus praefatione qua subsunt,exscripsimus.«Sum-
pta, inquit, sunt hasc a gestis sanctorum Remigii,
Lupi, (At., Vind.) Indicelli a Vita etiam sancti
;
Lamberti,qua3 sic incipit:Gloriosus vir Lambertus
aeterno Regimartyr acceptus, etc, a Chronicis Hu-
gonisd.Floriacensis,Robertie Autisiodorensis;qua3-
dam autem a libro Isidori, qui Etymologiarum di- ne,seu tribunali, sublimis sedebat cujus crat, ora-
etAngilberto summis jam honoribus perl'uncto,ad-
dita illa sit dignitas, paulo antequam Bertham, ro-
gis filiam,conjugem accipcret; longe ab excubitore,
regissilentiarium abcsse,nemo inficias iverit.Forte
vero silentiarius is fuerit, qui silentio praerat. Di-
ctum enim illa setate silentrum, paucorum congro-
gatio, qui,seorsim a populo,de graviuribus negotiis
invicem disceptarent. Intor quos imperator in ambo-
;

citur;aChronicis f. sancti Petri Vivi Senoncnsis tionepersequi,-quae in concilio agitandaessent.Idque

;

abhistoria Longobardorum a libro Guertini,qui se

; forte, imperatoris vice, peragebat silentiarius. Nam
alumnum Carolr Magni fatetur; aquadam historia, ct 6'.i>>5;t<; ista aekivciov vucabaUir, testibus Zonara
quae nomine Turpinr intitulatur; a quodam libello, tom.III.Niceta etaliis.Atipsum quoque conventum,
qui de gcstrs rcgum Francorum loquitur, qui apud tV uiiyxXTjtov pouX-^v (utverbis Zonar;e utar) silen-
•?!

sanctum Germanum dc Pratis juxta Parisius re- tium dici,Historia3 Miscellffi auctor docuit. Qui lib.
peiitur a libro etiain Nithardi, qui de discordia
; xxi « Iinpius Leo.inquit, silcntium contra sanclas
:

liliorum Ludovici Pii agit; a Chronicis de Chari- ct vonerabiles cclebravit iconas, » in tribunali de-
tate; ab historia Hierosolyrnitana quaedam autem p. ccm et novem cubituum, « advocato quoquc Ger.
;

de Opcribus Ludovici Pii et Philippi, qui modo re- " mano patriarcha, » etc. Nec enim eo loci aliud vult
gnat,» etc.Ha3c ille.Totum autem hoc nic ascripsi, quam quod lib. x.xn de Gonstantino Copronyino'
uthistorias Francica3 plures necdum vulgati scripto- istiusLeonis III filio, retulit. « Impius, inquit, Con.
res tibi, lector, innotescerent. Utque Galliffi nostrae stantinuscontrasanctasetvenerabiles imaginescon.
(cui catholici reges omnes et principes hoc debent, ciliuin iniquum triginta octo episcoporum congrega.
quod Christiani sunt) illustrandffi, desiderium ali- vit. » Et idcm « Qui cum in Blacncrnas convenis. :

quod aut injiccrem,aut,quod mavelim, aliquatenus sent, ascenditConstantinusimperatorin amboncm

augerem. tonens Constantinum Sylci episcopum.Etcum oras.

a Hic olim fuit monastcrii sancti Maglorii Pari sic incipit : « Inter annos illos quibus Bebrseorum po-
siensrs, et quidem benc conjicio), Hugonis Ma-
(si pulus, » etc.
gni, patris Hugonis Capct Francorum rej i
d Floriacus, villa ad Ligerim coenobio sancti Be-
Frcio. Qui prirnus illud conslruxit. nedicti celcbris. Mirorque veterem Gallicum inter-
prcfem id latuisse.
b Duo exstant plane dissimile ju dequohic c Is est sancti Mariani monachus, cujus Chroni-
sermo, auclor est Hariulfus.
cum anno 1608 edi voluit Nic. Camusat Trioass.
c prasfationis initium,est: « Cum animad-
Hujus canonicus, litterato ouique abunde notus.
vcrtcrem quamplurimos ct fere omnes de gestis /"Eorum auctor Gaufridus de Collono, ejusdem
regum Fraacdrum dubitare,» etc. At liber primus loci monacinis, c{ desinunt iu anno 12U4.
45 DE DISSENSIONWUS FILIOHFM UTDOVKIl Pll. — LIR. I. 40

set, vocc magna promintinvit, dicens : Constantino A utilis, at in republica versantibus plane necessaria
universali patriarcbsa multos annos, » etc. Hsec est) tibique, quid melius istis, occurrerit me eru- ;

vero, neutiquam a me pro verisplono assertanove- ditionis tuae preeconem, tuique Bequacem invenisti.
ris, lector.Quinimo, si hano litteraturam calles Fruere interea el vive.

(quaj in forensi quidem palestra desudantibus per- Sapienti pauca sufficiunt.

ANGILRERTI FILII, CAROLI MAGNI IMFERATORIS EX BERTIIA FILIA NEPOTIS,

DE DLSSENSIONIIHJS FILIORUM LUDOVICI PII

LIBRI QUATUOR.
(Ad annum usquc 843.)
AD CAKOLUM CALVUM FKAIvCOItUM REGEM.
ns a mendis el corruptionibus innumeris expurgati, partim ope vetustissimi ms. codicis, qui exstat in
bibliotheca />. klexandri Petavi S. /'., partim conjccturis a sensu historiae desumptis.

LIBER PRIMUS
PJLEFATIO. B tcrrorc ita rcpressit,ut nihil in impcrio moliri prac-
Cum, ut optime, mi domine, nosti, jam ponc an- ter quod publicae utilitati congruebat, manifeste au-
nis duobus illatam a fratre vcstro porsccutioncm derent.Regnavit felicifcr pcr annos duos ct trigin-

vos vestrique baud quaquam meriti pateremi- ta, impcriique gubernacula nihilominus cum omni
ni, antequam Cadhellonicam introissemus civi- fclicitate per annos quatuordecim possedit.
tatcm, praecepistis, ut rcs vestris temporibua Hffiresautem tantffi sublimiLalisLodhuwious filio-
gestas styli officio memoriffi traderem. Opportuna rumejusjuslomatrimoniosusccptorumnovissimus,
quidem placidaque rcs, fatcor, fucrat praecepta, si caeteris doccdcntibus, successit. Qui, ut pro certo
otium tanti negotii ut dignc exsequeretur, fuis- patrom obiisse compcrit (815). Aquas ab Aquitania
set concessum. Nunc autcm si quid minus, vol protinus venit: quo undique ad se venientem popu-
incultius quam oportucrit, pro rerum magnitu- luin, absque quolibet impedimcnto,suffi ditioni ad-
dine huic opori invcneritis insertum, tanto facilior dixit; de cffitcris, qui sibi creduli videbantur, deli-
venia a vobis vestrisquc mihi debetur, quanto mc
quidem imperii suscepti pccuniam
beratus. Initio
nostis eodem turbinc quo ct vos, duin numcro a patrc relictam trifariam dividere
hoc opus ingenti
peregerim, essc agitatum. Praeterirc autem oa jussit,ct unam partem in causam funcris expcndit,
qua; temporibus pii patris vestri gcsta sunt, dis- p duas vero intcr sc ct sorores suas apatrcjusto ma-
1-4

posueram, sed facilius cuilibet legenti altcrcatio- trimonio susccptas divisit,quas ct instantcr a pala-
num vcstrarum veritas patebit, si quffidam, qua> tio ad sua monasteria abire prajccpit. Fratres quo-
suo in temporc contigisse novimus, summotenus quc adhuc tenera aitate, Drogoncm, Ilugonem, et
prffilibavero. Avi quoque insupcr vcstri vcncran- Theodericum, participes mensse effecit, quos et in
dam mcmoriam per omnia obmittere ratum mi- palatio una secum nutriri prfficcpit, ct Dernardo
niinc vidctur. Ac per hoc textus hinc sumat exor- nepoLi suo filio Pippiui regnum Ilaliffi conccssit
dium. (818). Qui,quoniam ab co paulo post dcfccit, capi-
Karolus bonrc memoriffi.et merito Magnus,impc- tur, et a Dcrtmundo Lugduncnsis provinciffi pr«3-
rator ab univcrsis nalionibus vooatus, hora videli- lcclo luminibus pariteret vita privatur.llinc autem
cet plus minus dici tcrtia, in scnectute hona dccc- mctuons ne post dicti fratres populo sollicitato ea-
dens,omnem Kuropam omni bonitate repletam reli- dem facerent, ad conventum publicum oos venirc
quit.Vir quippe omni sapientia et omni virtute,htt- prfficcpit, totondit, ac per monasteria sub libera
manum gonus suo in tempore adeo
praecellens, ut custodia commendavit (819). Quo peracto, lilios
oHinibus orbem inhabitantibus terribilis, amabilis suos justo matrimonio junxit, et universum imjic-
pariterque et admfrabilis videretur;ac per hoc rium inter eos ita divisit (821) ut Pippinus quidem
omno imperium omnibus modis, utcunctis mani- R Aquitaniam,Lodhuwicus autem Bajoariam, Lodha-
feste olaruit, bonestum et utile effecit. Nam super rius vero post discessumejusuniversumimperium
omnc quod admirabile fateor fore,Francorum Bar- baberet cui ct una secum imperatoris nomcn ha-
:

barorumque lerocia ac ferrea corda, quae nec Ilo- bere concessit. Interea Irmengardis regina matcr-
mana potentia domare valuit, hic solus moderato que illorum deces3it,ac paulo post Lodhuwicus im^
47 NITIIAHUI S. IIICHAHII AltllATIS 48

perator Jndith in matrimonlum sumpsit (823), ex A deinci ps moliri in regno temptaret.Cumque se tuee
qua Karolus oreatur. ita haberent,et respublica paululum respirarevide-

Karolo quidem natoj quoniam omne imperium retur,confestira Guntbaldue monachus,quem supra
inter reliquos filios pater diviserat, qui huic face- memoravimus,quia multum in restitutione ejus la-
ret, ignorabat.Gumque anxius pater \>ro fllio filios boraverat, secundus in imperio rolebat. Quod

rogaret, tandem Lodharius oonsensit, ac sacra- quoniara Bernardus,ut pramissum est,olim fuerat,
menlo testatus est, ut portionem rcgni, quain vel- Bummain industria iterum eese eertabat.Pippinus
let, cidom pater daret, tutoremque ac defensorem quoque ct Lodhuwicus,\juamquam cis regna,sicut
illius so foro contra omncs inimicos ojus in futuro, missum fuerat, auota fuissent,tamen ut in imperio
jurando firmavit. Instigante autom Hugone, cujus post patrem primi csseut, uterque laborabat. At
filiam in matrimonium Lodharius duxerat (829),ac illi, per quos tunc respublica tractabatur, volunta-
Mathfrido,ca3teriH(jue, eros so hoc fecisse pccnituit, ti eorum obsistebant.
ct quomadmodum quod fecorat annullaro pos-
illud Per idem tempus(833)Aquitania Pippino dernpta
sct, quffirobat. Quod patrem matremquo minimola- Karolo datur, et in cjus obsequio primatus populi,
tuit, ac por hoc, hinc inde quod patcr statuerat, qui cum patre senticbat, jurat. Quod quidem hi
Lodharius diruere, ctsi non manifeste, occulto stu- quos supra retulimus, graviter ferentes, ut respu-
B
dcbat.Ad quod Bernardum quemdam duccm Septi- blica inutilitor tractaretur divulgant, populumque
mania? patcr in supplementum sibi sumens,camera- quasi ad justum regimen sollicitant.\Valanam,Eli-
rium constituit. Karolumquc cidem commendavit, sachar, Mathfridum, caeterosque, qui in exsilium
ac sccundum a se in imperio pra)fecit,Qui dum in- rctrusi fuerant, custodia emittunt : Lodhariurn, ut
consultc ropublica abutcretur, quam solidare de- rompublicam invadat, cornpcllunt. Insuper autem
tompus Karolo Ala-
buit, penitus evertit. Pcr idern ct Gregorium Romana? snmmas sedis pontificern,ut
mannia per edictum Tum
tandem Lodha-
traditur. sua auctoritate libcrius quod cupiebant perficere
rius, quasi justa querimonia reperta, tam fratros possent, sub eadem specic magnis precibus in sup-
quam et universam plebem veluti ad restaurandum plementum suae voluntatis assumunt. Quamobrem
statum animabat. Quamobrem pariter
reipublicoa imperator, una cum omni quod habebat imperio,
cum omni populo patri ad Compendium superve- tres reges, filiiquo ejus.adversus oum cum ingenti
niunt (830). Heginam velaverunt, fratres eju3 papa Grcgorius eum omnicomi-
oxcrcitu, insuper
Cunradum et Rodulfum totonderunt,atque iuAqui- tatu Romano,Elisatam confluunt juxtaquc montem
taniam sorvandos Pippino commiserunt.Bernardus Siguualdi castra ponuut,ac variis affectionibus po-
quoquo fuga lapsus in Septimaniam se recepit. pulum ut a patrc deficerct, fiiii compcllunt.Novis-
Eribertus frater ojus captus,ac luminibus privatus, C sime, quibusdam fuga lapsis, cum porpaucis pater
in Italiam oustodiendos traditur.Et Lodharius qui- eapitur.Uxor ab eo dempta in Langobardiam exsi-
dem eo tenore ropublica adepta, patrem et Karo- lio mittitur,ac Karodus una cum patre sub magna
lum sub libora custodia servabat (831) eum quo : custodia servatur. Gregorius siquidem papa itincris
monachos,qui eidem vitam monasticam traderent, pccnitudine correptus, tardius quam vellet Romam
et eamdem vitam illum assumcre suadercnt, osso revertitur. Et Lodharius quidcm itcrum eo tenore
praeceperat. Bes autem publica, quoniam quisque impcrium adcptum,quod injustc tam facilo itorato
cupiditate illectus sua quaorebat, quotidic deterius obtinuit, itcrato facilius juste amisit (834). Nam
ibat.Quamobrem tam monachi, quos supra memo- Pippinus Lodhuwicus videntcs quod Lodharius
ct
ravimus, quam et cseteri, qui quod factum fuerat universum imperium sibi vindicare, illosque detc-
dolebant, illum percunctari cceperunt, si respu- riorcs efficere vellet, graviter ferebant. Insuper au-
bliea eidem restitueretur, an eam pro viribus eri- tcm dum huc Lambertus atque Mathfridus,quis il-
gere ac fovcre vellet, maximeque cultum divinum, lorum secundus post Lodharium in imperio habere-
quo omnis ordo tuetur ac regitur. Quod quia facile tur, ambigeront, dissidcre cccpcrunt. Et quoniam
confessum, in rcstauratione ejus ocius consensum quisque eorum propria qua?rcbat,rempublicam pe-
est:a8Sumptoquc Guntbaldo quodam monacho,sub n nitus ncgligebant. Quod quidcm populus ccrnens,
spocio religionis in hoc negotioad PippinumLudo- molestus erat.Occurrcbat insuper ctiam filiis vere-
vicumque filios ejus occulte direxit permittens,si
: cundia ct pccnitudo,quod patrem bis honorc pris a- r

in sua restitutione,una cumhisqui hoc cupiebant, vcrant; universse plebi, quod bis imperatorem di-
adesse voluisset, regnum utrisque se ampliare miscrant, ac per hoc hinc inde in restitutione cjus
velle. Ac por hoc perfacile cupidcquc paruere,con- consentiunt,ct undiquead Sanctum Dionysium,ubi
ventuque condicto, regina et fratrcs ejus eidcm tunc Lodharius patrcm ct Karolum servabat,al'fluere
rostituuntur,acplcbsuniversa additioni ejus se sub- contendunt.Ccrncns Lodharius prffidictam animosi-
didit. Hinc hi, qui cum Lodhario senserunt,in con-
tatem vircs suas cxccdere, antequam convcniant,
cilium deducti,et ab ipso Lodhario ad mortcm diju- Brmasumit : patrem ac Karolura dimittit, itinere-
dicati, aut, vita donata, in exsilium retrusi sunt, quc arrepto Viennam pctit. Plebs autera non mp-
Lodhariumquoquesolaltaliacontentum,eapactione dica,qua; pr*sens aderat,ctiam ctiamque Lodhario
abire permisit, ut extra patris voluntatem nihil pro patre vim infcrrc volcbat. Rcge recepto,basili-
49 DE DISSENSIONIBUS FILIORUM LUDOVICI PII. — LIB. I. 50

cam una cum episcopis ct omni

sancti Dionysii A mit, ut infra dies statutos Alpibus oxcedcrct, ac

clero confluunt, laudes Dco deyote referunt, coro- deinoeps, Bino patris jussione, lines Franoiaa in-

nani ct arma rcgi suo imponunt, ct ad eaBteradeli- grcdi non praBsumeret, et extra patris voluntatom

bcraturi oontdfcdunt. Lodharium pater persequi in ejua imperio deinceps nihil moliri temptarct.
distulit. sed lcgatos, qui eum citra Alpes festinare Quod et ita se et su Lturos, tam is quam ot

jnborent, post illum direxit, Pippinium ad sevenien- sui aaoramento firmaverunt.

tem benigne excepit, gratias in eo, quod pro sua His ita oompositis (838), pater, utiot cum quibus
restitutione laboraverat, egit : ac reverti eum iu consueverat, imperium regebat. Videns autem quod
Aquitaniam, Hinc indo Bde-
uti petiverat, permisit. populus nullo modo diebus vitse suas illum relin-
lcs, qui evaserant, ct rempublicam regere consuo- quoro, uti consueverat, vellet, conventu Aquis hic-

verant, confluunt : cum quibus itinoro arropto, mo portioncm rcgni his tcrminis notatam
indicto,

Aquis hiematum potit, tandcmquc Lodhuwicum Karolo dodit, id cst a mari pcr fincs Saxoniae us-
venicntom gratantcr ezcepit quem ct una socum
: quc ad finos Ribuariorum, totam Frisiam, ot pcr
eausa prwsidii esse prfflcepit. Interea hi, qui Judith fincs Ribuariorum comitatus Moilla,Halt, Traham-

in Italiaservabant, audientea quod Lodharius fugam molant, Masagobbi (Masagouvi). Dcinde vero quid-
imporium regebat, arrepta Juditb
inicrat, et pater quid intcr Mosam et Sequanam usque Burgundiam
^
fugam gratum
ineunt, Aquia prosperc perveniunt, una cum Virdunensi consistit ct de Burgundia,:

munus imperatori deferunt. Verumtamen haudest Tullensem, Ordonensem, Bedensem, Blcscnscm,

thoro rogio recepta, donec so oriminibua objeotia
innoxiam, quia criminator decrat, sacramonto una
cum propinquis coram plebe effecit.
Pcr idem tempus (835)Mathfridus et Lambortus,
caetorique a partc Lotharii.pcnes Marcam Brilanni-
Parthensem, utrosque Barrcnses, Brionensem,Tri-
casinum, Autisiodorensem, Scnonicum, Wastinen-
sem, Milidunensem, Stampenscm, Castrensem, Pa-
risiacum ; ct deindc per Sequanam usquo in marc
Oceanum, et per ipsum marc usquo in Frisiam :

cam morabantur. Ad quos pellendos missus est omncs videlicet episcopatus, abbatias, comitatus,
Vodo, ot omnes intcr Sequanam et Ligerim dogen- fiscos, et omnia infra praedictos fmes consistcntta,

tes.Qui.manu valida eollecta, hinc atque indecon- cum omnibusadse pertinentibus, in quacunqucro-
venorunt. Et hos quidem paucitas, ac pcr hoc gionc consistcbant, ct sui juris csse vidcbantur :

sumnia nccessitas, unanimcs effecit. Vodoncm au- una cum auctoritate divina atque patcrna, praofato
tcm et 8uos maxima multitudo socuros, discordes, filio suo Karolo dedit, firmumque ut pcrmancretDei

et inordinatos reddidit. Quapropter praelio com- omnipotcntis cicmcntiam cxoravit. Hilduinus autem
misso, fugorunt. Gecidit Vodo, et Odo, Vivianus, abbas ecclesiae sancti Dionysii, et Gerardus comcs
Fulbertus.ac plebis innumeramuUitudo.Quod qui- C Parisius civitatis castcrique omnos projdictos flncs
dcm citato cursu victores Lodhario notantes,man- inhabitantcs convenerunt, fidemque sacramcntoKa-
dant ut quantocius posset illis cum exercitu occur- rolo firmaverunt.Quod quidemLodiiariusetLudhu-
rat. Qui libcntcr paruit, ct Cavillonum collecta wicua audicntes, graviter ferebant unde et collo- :

manu valida vcnit, civitatem obsidione cinxit:prae- quium indixerunt. Ad quod veuiontes,cum nihil ex
liando triduum obsedit, et tandem urbem captam
una cum ccclesiis incendit. Gerbcrgam moremale-
ficorum in Ararim mergi praecepit. Gozhelmum ct
Senilam (Gauzelinum et Sanilam) capite punivit.
Warino autcm vitam donavit, et ut sc deinccpspro
viribus juvaretjurcjurando construxit.Hinc autem
Lodharius et sui duobus pradiis feliciter gestisma-
gnanimcs effecti, univcrsum impcrium pcrfacile in-
vaderc sporantcs, ad caetera deliberaturi Aurelia-
nenscm urbem petunt.Quod pater audiens,e Fran-
his indignari sepossevideront, callide dissimulantes
quippiam sc contra patris voluntatcm moliri vcllo,
discesscrunt. Verurotamen ob id colloquium com-
motio non modica cxorta cst, scd facilc quiovit.
Uinc autem Carisiacum mcdianteSeptcmbriovenit,
seditioncmque quamdam similitcr pcrfacile scdavit,
ac praefato Karolo arma o.t coronam, necnon et
quamdam portionem rcgni intor Sequanam et Li-
gerem dedit, Pipinnum ac Karolum, ut videbatur,
unanimes effecit ac dcindc Pippinium in Aquita-
:

cia manu valida collecta, insupcr Lodhuwico iilio J) niam abirc cum gratia permisit Karolum vero in ;

suo,cum univcrsis,qui trans Ilhcnum morabantur,
in auxilium sibi assumpto,tantum facinus a filio in
imporium commissum vindicaturus perrcxit.Lodha-
rius quoque eadem spc, qua Francos abduccrecon-
sueverat, animatus,iro obvius ratum duxit. Ac per
hoc hinc indc oonfluunt, supraquo fluvium, juxta
villam quai Calviacus dicitur castra ponunt. Sod
Franci, eo quod imperatorom bis reliqucrant, pce-
nitudine corrcpti,et ut deinde talo quid committo-
rent turpc judicanto9, ;id dcfectioncm impolli de-
dignati sunt.Quamobrcm cum nec fugoe,nec praelii
locum videret,ea pactione aovissime preelium
partcm rcgni, quam ci dederat, dircxit. Quo vcniens,
omnes hos fines inhabitantes ad illum venerunt,et
fidem sacramento commendati eidem firmaverunt.
Eodcm tempore nuntiatur quod Lodhuwicus a patrc
suo descivisset, ct quidquid trans Rhcnum regni
contincbatur, sibi vindicarc vcllct.Quod pater ojus
audiens, indicto convcntu, Magontiam convcnit, ac
trajccto cxcrcitu fugeroillum in Bajoariam compu-
lit. Post Aquis cxsultans rediit, quoniam, quocun-
quc scvertcrat, nutu divino victorcrat. Vcrumtamen
ingrucntc senili a;tate, ct propter varias afflictioncs
dire- pencdccrcpitaimmincnte,materacprimorespopuli,
 »

51 NITIIAHDI S. RICHARll AliliATIS. 52

qui voluntatepatrisproKarololaboraverant,me
iu A. rolo conferretur,conaensit,etunacum patre coram
fcuentea, si infootis rebus decederet, odia fratrum omni populo ita e lle annuntiaviL Hinc autem
<

usque ad internecionem sibi insurgcre,ratum du: e pater fratrcs, prout valuit, unanimcs effecit, rogans
runl ut quemlibet e filiia pater in supplementum ac dcprecans ut invicemse diligerdfit, et ut alter ab

sihi assumeret et si post discossum ejus cajtori

:
altero protegeretur adhortans, exorat, et quod fiori

conounles ossc nollent, saltem lii duo unanimes cf- desiderat, optat Quibus peractis, benigne el pacifice

fecti, valerent resistere invidorum factioni.Cumque Lodharium in [taliam ditatum remissionis gratia, ac
neoessitate instante,ac qer hoc assiduis meditatio- regni muneribus, remittens, Bacramenta quaa saepe
nihus in bac eleotione versarentur, universorura juraverat,quotic8 in illum deliquerat, quotiesdeli-
sententia consensit, si Lodharius certum so in hoc cta eidcm donaverat, in memoriam reducens, ac
negotio prsbere vellet, cum eo foedus iniri debere. monens, contestabatur ne saltem id
piis visceribus

Nam.uti prffirnissum est,idem olim patri matrique quod tunc novissime peregerant, coramque cunclis
ac Karolo juraverat, ut partem regni quam vcllct ita se velle confirmaverat, frustrari quolibct modo
pater, eidem darct, et camdem se consentireetpro- permittat.
tegere illi contra omnes inimieos omnibus diebus Eodem tempore, Pippinus decossieset, pater
ut
vita; suoe dobcrot. Quamobrem missos deligunt, et r» nuntium acceperat, et pars quasdam
populi, quid
in Itatiam ad Lotharium mitlunt : promittentes,si avus de regno vel nepotibus juberct, prajstolabatur:
patris voluntatemdoincepsergaKarolumconservare pars autem, arrcpto filio ejus Pippino, quia natu
vellot,omnia quro in illum hactenus delinquerat, maximus tyrannidem exercebat. Quapropter
erat,

remitti, et omne regnum, absque Bajoaria, intcr his ita, ut prasfatum est, cum Lodhario perfectis,
illum et Karolum dividendum. Quac quoniam Lod- collecta manu valida, per Cavillonem.Clarummon-
hario et suis rata videbantur, utraque ex parto sic tem una cum Carolo ac matrc pater petiit, ac par-
vclle, ac sio so perficere juraverunt. tem populi, quae illum pracstolabatur inibi,bcnignc
Hrgo ad urbem Vangionum conventu indicto con- recepit.Et quoniam alim regnum Aquitania? Carolo
venerunt(839), in quo Lodharius humillimc ad pe- donaverat, ut illi se commondarcnt, hortando suasit,
des patris coram cunctis procidit, dicens: « Novi me jussit. Qui omnes commendati, cidcm sacramonto
coram Deo ct te, domine pater, deliquisse. Non fldem tirmaverunt. Post quod quomodo tyrannos
regnum, scd indulgentiam,et ut gratiam tuam me- compcsceret, contendit. Per idem tempus Ludho-
rear.quacso. » Idem autem, ut pius ac clemens pa- wicus a Bajoaria solitomorcegressus, Alamanniam
ter,ct delicta postulantiindulsit.et gratiam roganti invasit, cum quibusdam Toringis ct Saxonibus sol-
conccssit : eo scilicct paclo ut deinceps nihil quoli- licitatis (840). Quamobrcm pater ejus ab Aquitania
bet modo contra suam voluntatcm nec in Karolum, C revocatus, dimisso vidclicet Carolouna cum matre
nec in regnum alicubi cgisset. Dein benigne illum cjusPictavis: ipse vero sanctum PaschaAqui cele-
excepit, ac dcosculans, gratias Deo pro filio qucm bravit,et sic unoeodcmquc itinere Toringam petiit.
aversum roconciliaverat egit. Ad prandium deinde Aqua Lodhuwico (ilio ejuspuIso,per Sclavositincre
conversi sunt, in crastinum dc cacteris, quae sui ju- redempto, eum in Bajoariam fugere compulit. Quo
raverant, delibcraturi. Die autem alfera concilium peracto, Kal. Julii ad Vangionum urbem conventum
incunt. Hinc pater, ul sui juravorant,per(icere cu- indixit, ad quod Lodharium filium suum ab Italia
piens : « Ecce, iili, ut promiseram, regnum omne vcnire proccepit; cum eo, cacterisque sibi credulis de
coram te est; divide illud prout libuorit. Quod si tu Lodhuwico deliberaturus.Cumque se hsec ita habe-
diviseris, partium autcm nos
electio Caroli erit. Si rent,et Lodharius in Italia, Lodhuwicus trans Rhc-
illud diviserimus, similiter partium electio tua erit. num, et Karolus in Aquitania essent, Lodhuw icus 7

Quod idem cum per triduum dividerc vellet, sed mi- imperator, patcrque illorum,in insulaquadamjuxta
nimc posset, Josippum atque Richardum adpatrem Magonciacum xn Kal. Julii obiit. Quem Drogo fra-
direxit, deprecans ut illc et sui rcgnum dividerent, ter, et cpisoopus, atquc archicapcllanus ejus, Metis
partiumque clectio sibi concederetur. Insupervero, civitatc sua apud sanctum Arnulfum, una cum
in ea fide, quam illis juraverant, testati sunt, quod rj cpiscopis, abbatibus,comitibusque congruo honore
pro nulla re alia, nisi sola ignorantia rcgionum, id Scpulturae tradidit. Vixit per annos sexaginta qua-
peragero differret. Quamobrcm patcr, ut ajquiusva- tuor. Rexit Aquitaniam per annos triginta septem.
luit,rcgnum omncabsque Bajoaria cum suisdivisit, Imperialc vero nomen per annos viginti septem, et
et a Mosa partem Australem Lodharius cum suis per menses sex obtinuit.
elegit, quinimo ct acccpit. Occiduam vero, ut Ca-

LIBER SECUNDUS.

PR/EFATIO. vcstrarum initiis, e quibus quippc lector scire cu-

Explioitis pro tempore ac viribus dissensionum piens quamobrem postobitum patris vestri,Lodha-
53 DE DISSENSIONIBUS FILIORUM LUDOVICI PII. — LIB. II. U
rius vos fratremque persequi statuerit, deoernat, A. se illi ot Bubjectum fore velle,ita ut primogcnito
colligat, et si juste egerit, oognoscat : hinc jam fratri esse oporteret. Insuper etiam quidquid hacto-
qua virtute ac industria hoc exseoutus sit, prout in illum doliquerat, pollicitus est sc cx corde
memorin viresque suppleverint, notare curabo.Vos remiLtere, di iplius suos sollioitet, nec
vero difficultates qua ex eadem molestia parvitati commissum poturbet. Cederent
meffi obstiterint inspicere deposco. Ei .- i quid in undique pai di», et hoc sc sua suo-
hoc opere neglexero.ut ignosoatis quae rumqueex parte ratumvidore, ac perhoo conservare
velle, mandavit. Quod,
etsi alter hoo ita csse non

AudiensLodharius patrem BUumobisse,confestim crederet,quocunque vellet modo, ex his illum cer-

nuntioaubique, prnsertim per totam Franciam.mit- tum se efficere promisit.Qus quidem Lodharius si-
tit, qui se venturum in imperium,quod olimfuerat nmlanssc benigne suscipere,legatos tantum saluta-
illi datum, affirment promittens unicuique houo-
: tionis causa redire permisit, ac per suos sc respon-
res a patreconcessosse conoedere,eteosdem augere surum de offlteria esse respondit. Insnper etiam,
velle. Dubios quoque Qde sacramento Qrmari pra- quoniam ad ipsum se vertore frustrata fido noluo-
cepit. Insuper autem jussit, ut quantocius possent, runt, honoribus, quos patcr illis dederat, privavit.
obviam illi procederent. Nolentibus vero, capitale ,-. Ita quid fratri facere cogitaret, nolens indicium da-
suppliciumut pradioeretur, indixit. Ipseautem pe- bat. hiteroaomnes inter Mosam ot Sequanam dc-
detemptim, quo Be res verteret, antequam Alpcs gcntes ad Karolum miserunt, mandantes,ut anto-
exoedere, scirc volens. Ergo cupiditate terroreque quam a Lodhario proeoccuparentur, veniret adven- :

illecti undique ad illum confluunt, ct hoc cernens tumojussopraistolaturos promittentes.Quamobrcm

spo viribusquc magnanimus effectus, quibus artibus
universum imperium libcrius invadero possct, deli-
bcrare cccpit. Lodhuwicum quoque, quem itineri
suo contiguum esse prospexit, ut primum in illum
manum mitterct, ratum duxit; ct ut eumdem viri-
bus annullaret, operam omni virtute adjecit. Interca
ad Karolum in Aquitaniam lcgatos callidc dirigcns,
mandat Beerga illum,sicut pater
cum perpauois Karolus hoc itcr accelcrans, ab Aqui-
tania Garisiacum venit, et a Carbonariis et infra ad
sc venicntes bcnignc suscepit.Extra vero Herenfri-
du8,Gislebortus,Bovo, ac cffiteri ab Odulfo decepti,
firmatam fidcm negligentcs dcfccerunt.
Eodcm tempore missus ab Aquitania venit,nun-
tians quod Pippinus cum his qui parti snm favobant,
statucrat, ctsicut supor matrem Karoli irruere vellot ac perbocKa- :

erga Qliolum ex baptismate oportebat, bcnevolum rolus Francos inibi omittens,mandat, si illos frater
,Verumtamen,ut nepoti suo filio Pippini,doncc suus donec reverteretur opprimere vellet, obviam
cum eo loquerptur, parccret deprecatus est. Et his sibi proccdcrenl. Insupcr ad Lodharium,IIugoncm,
ita compositis, ad urbem Vangionum iter direxit. C Adelhardum, Gerhardum, et Hegiloncm diroxit,
Eodem tcmporc Lodhuwicusparteinexcrcitusinibi cuncta quo3 tunc nupcr illi mandavcrat rcplicans :

causa custodiffi reliquerat, et Saxonibus sollicitatis ncc non et pro Deo dcprecatus cst, ncsuossibi sub-
obviamillisperrcxcrat.QuamobremLodhariusparvo trahcns, regnum.quod Dens, palerque suoconsensu
conflictu custodos fugere compulit. Rhenum cum illi dedcrat, amplius dissipet.Et iiis ita compositis,

universo exercitu transiens, Franconofurt itcr di- inAquitaniam festinus perrexit, supcrquc Pippinum
rexit, quo insperato hinc Lodharius, indc Lodhuwi- et suos irruens, fuga illos abire compulit. Per idem
cus confluunt pacoquo sub noctc composita, altcr
: tempus, cum Lodharius a Lodhuwico revcrterctur,
inibi, alter vero quo Moin in Ilhenum confiuit, ca- et omncs citra Carbonarias ad illum venircnt, Mosa
tra haud fraterno amore componunt. Gumque Lo- trajecta, ratum duxit ut Sequanam usqueprocede-
diiuwicus viriliterresisterot,et Lodhariusillumabs- ret.Qut) dum tenderet, Hilduinus abbas Sancti Dio-
quc praclio sibi subigcre diffidcrct.spcrans Karolum nysii, et Gerardus comcs Parisii civitatis,a Karolo
faciliussuperari posse, ea pactione pradium diremit, dcficientes.fide frustrata ad illum venerunt. Quod
ut in Idus Novembris eodem loco rursum conve- quidom Pippinus filius Bernardi rcgis Langobardo-
niant, ct ni concordia statutis interveniat, quid rum, caeterique cernentes, olegcrunt potius morc
cuiquc debeatur, armis deeernant. Et his ita omis- rj servorum fidcm omittere, juramenta contcmnerc,
sis, Karolum sibi subigerc contendit. quam ad modicum tompus facultates relinquerc.Ac
Per idem tempus Karolus Bituricasad Placitum, per hoc, fide relicta, quod supra memoravimussc-
quoPipinniumsuijuravcranlventurum,vcncra.t.Qui culi, cidcm sc dodcrunt. Hinc quoquc Lodharius
quidem cx omnibus nuntio recepto, missos, videli- magnanimus effectus Soquanam cxccssit, pra;mit-
cet Nitardum et Adelgarium, delegit, et uti ocius tcnsmoro solito qui ad defectionem irter Sequanam
valuit, ad Lodharium direxit : mandans ac depre- otLigerimdegentes,partim minis, partim blanditiis
cans, ut memor ait sacramentorum quae inter sc subducerent. Ipsc quoque uti consucvcrat lento iti-
juraverant.et servct qu.-e inter illos pater statuerat. Garemtenam civitatem tondebat.
nere subsecutus,
Iusupor eliam fratcrnae,filioliquc conditionis mcini- Cumque Theodericum, Ericum et hos.qui illum so-
ncrit haberet sua sibi, et quod illi patersuocon-
: qui deliberaverant, ad sc venturos didicisset, spc
sensu conccsserat, absquc conflictu illum habere multitudinis suffi fretus,Ligerim usque utproduco-
permittat (8'iOj. Promittens si hoc faceret, Qdelem ret,deliberavit. Karolus quoque a fuga, qua Pippi-
 ofi NITUAHDI H. lUCriAIUI AHUATJS. 66

•nm suob flisperserat, revorsus, et quoniam tna-X velle.ol si efficere possetunasecumsuideveniremt,

et
trem ubi tuto relinqucrel non habebat, pariterad
Franoiffl partee properabat.
Andiena autem KaroluB interea,quod hi omnes,
quos supra memoravimua, abeo defeciaaent,e1 Lod"
bene; sin aliter, soluto juramento, infra dies quin-
decim ad illum reversurum, suroquo dilioni se com-
oiissurum esse promisit Quomobrem KarolusBitu-
ricaa iterum obviam illi venit. Quo Bernardus *e-

hariua cum ingenti cxercitu peraequi illum uaque niens, oum neutrum
feoieset, graviter Karolus fe-

ad interneoionem Btatuisaet, hinc autem Pippinus, rona seductiones, quas jmtri feoerat,et haetenae illi

et hinc Brittonea infeati erant, quid facerent, conei- faciebat, timena ne aliter illum
comprehenderepos-
lium convooant, ineunt, deque his omnibus facile Bet,Bubito in illum irruere stutuit. Sed boc Ber-
deliberaturi,faciie conailium perfaoile inventum ost. nardus, quanquam tarde, prasensit, fugam iniit,ac
fet quoniam nibil praetervitam ot corpora reliquum vix evasit. Karolus autem quosdcun e suis stravit,
habobant, olegerunt potius nobiliter mori quam rc- quosdam sancios ac semivivos reliquit quosdarn :

gom proditum derelinquere. Quamobrem flbviam
Lodhario pergunt.atquo Aurelianonsem urbom hinc
inde potunt, castra ponunt, distantcs ab invicem
plus ininusleueaH scx. Logatos invicem dirigunt. Et
Karolus quidem aolajustitia pacom pctcbat Lod-
vcro ilbjosos cepit, ac more captivorum custodiri
praoepit; supelieotflem autern univcrsam diripore
permisit.Hinc quoque Bernardus humilioreffoctu»,
»> puulo post supplex ad Karolurn venit, dicens et
: fldelem se illi fuisse, ettunc,siliceret, csse voluisse;

harius vero,quo astu absque prselio illum dcci()Ore etdeinci:p8,quanquam hac contumeliuaffectusesset,
ac superare posset, opcram dabat. Quod cum per- in futurum fore minimc diffldcret.Quod,ctsi quili-
agere,strenucresi£tcntibus,diffideret, sperans vires obpropulsurum pro-
bet alitor diccre vellet, armis se
suas, uti cooperant, quotidie accresccre,quam cum mittit.Quibus Karolus credulus effectus, ditaturn
Karolo decrevissent, facilius illum subjugari posse muneribus in gratiam in societatem amicitim susco-
arbitrabatur. Hac autem spe deccptus, ea pactiono pit;et ut Pippinium ac suos, uti promiserat,subdi-
pradium diremit, ut coderet Karolo Aquitania, So- tos sibi efficore temptaret, direxit. Et his ita com-
plimania, Provincia, et decem comitatusinter Lige- positis, Cenomannicam urbem adiit, Lantbertum
rim et Sequanam,eo videlicct modo,ut his conten- Ericumijue, una cum caHeris recepturus. Cumquc
tus interim inibi esset, donec Attiniacum vm Id. ille illos inibi perhumanc recipcret, protinus ad No-
Maias convoniant qua siquidem communi consensu
: menoium ducem Brittanorum mittit, scire cupicns
utrorumque utilitatom prawidere ac statuere vellc si suaj sc ditioni subdere vellet. Qui acquiescens

promisit.Primores quoque parlium Karolicernentes consilii plurimorurn, Karolo munera mittit, ac sa-
negotiumvirossuasexcedcre,muximeque timebant, cramento fidcm deinceps servandum illi firmuvit.
ne forte prffilio commisso in tanla paucitate rcgem C Quibus pcraclis, quonium tempus placiti, quod
snum salvaro difficile possont.Erat enim spes cun- Attiniacum condixerant, uppropinquure videbutur,
ctis non modica indolis ejus. Quamobrem statutisoo quid consulte ac solida fide sibi suisque agcre
tenore consentiunt, ut doinceps Lodharius Karolo oportcrct, Karolus anxius erat. Ergo participes
ita fidus amicus sit, sicut fratcr per justitiam fra- sccretorum convocat, rem omnibus notam repli-
tri esso debet; et rcgna, quas illi deputabat, quieta cat, ac quemadmodum a tanta calamitate con-
habere faceret; ac interim supor Lodhuwicum ho- gruentius se suosque exui posse existimarent, ut
stilitcr ire dedisset alitor autem, jure quod jura-
: aperiretur,doposcit, seque in omnibus publicaa uti-
vorant absoluti esse deberent. Qua quidcm arte et litati purere velle : insuper etiam, si oporteret pro
regem suum a periculis subtrahunt, et se mox a ea mortem subire, minime differre fatetur. Quibus
sacramento absolvunt. Nam antcquam iidem, qui cum undiquevires crevisse vidcrentur,reminiscen-
ha3C juravorant, domo ogrederentur, aliquos ex his tes insidiarum, quas Lodharius temporibus patris
qui aderant subducere ab illo temptavit,et in cras- sui patri et Karolo inferro studuerat,quasctiam post
tinumquosdam suorum recepit. Insuperetinrogna, obitum patris fratribus suis absque remedio strue-
quec illi deputaverat, statim direxit, ct iu quantum bat. Occurrebant insuper sacramenta, qua3 tunc nu-
potuit, ne illi se subderent, perturbavit : et ut e ])
pcr fefcllerat. Aiebant se omnem justitium ab eo li-
Provincia- ad se venientes exciperot, perrexit, et bonterconscqui velle,scdhisindiciisnil boni sperare
quemadraodum Lodhuwicum dolo an vi superare posse.Idcirco sibi undique consultum videri,quocun-
posset, intendit. que modo posset, ad condictum placitum vcnirc mi-
Karolus Aurelianenscm urbcm vcnicns,
Iutorcft nimc diffcrrct. Quod si frater suus, uti promiserat,
Teotbald.um ctWarinum cum quibusdam c Burgun- communem utilitatem qua^rere ac statucre vcllet,
dia adse. Venientcs gratunter ac benigne excepit. hoc omnibus notis placere, etut grutunter rcciperc-
Hinc autem obvium Bernardo, sicut manduvcrat, tur, congruum essc. Sin aliter, fretus justitiu, ac pcr
Nivernensem urbem petit. Scd Bernardus,moro so- hoc auxilio divino, suorumquo fidelium, et quidquid
lito,ad illum venirc distulit.dicens se
cum Pippino regni pater suus amborumque fidelium consensu
suisque sacramento firmussc, ut neufer absque alte- dedcrat, obtinerc omni virtute non ncgligat.
illi
riuo consonsu cum quolibet quodcunqucpactum in- Ergo omncs Aquitanoa qui sua3 parti favcbant,
irc deberet. Quamobrem testatus est ad illos se irc una oum matrc jiost sc vcnire prajccpit ineupcr :
 :

87 DE DISSENSIONIBUS FILIOKUM LUDOVICI PII. — LIB. II. 38

quicunquc c Durgundia, necnon et inter Ligerim el A in supplementum fratricidii ruspiraverat.Eratonim
Sequauum suijuris essevellent, similitorfeoit. [dem eo in tempore ita prudens oonsilio, u1 sententiam ab
autem ipse, una oum his qui per prssena aderant, eo prolatam non quilibet mutare vellot. Cujus ins-
quanquamdiffleilevideretur.prffifatum iterarripuit. tinctu Lodharius oolloctam hinc inde infinitam mul-
Gumquead Sequanamvenisset, reperitGuntboldum, titudinem Rhenum trajecit, pramittene more solito,
Warnarium, Arnulfum, Gerardum, aecnoii et om- qui minis blanditiisque pendulam plebemsubducere
aea a Carbonariia ot infra,oomitea, abbates,episoo- temptarent. Timens autem populus, qui oum Lod-
pos.ob hoc videlicei a Lodhario inibi reliotos, ui si huwiooerat, ae tantum exercitum ferrevaleret, par-
absque suo oonsensu tranaire vellet, minime posset. timdofo.cti ad Lodharium transeunt,partim fugam
Accodebat insnper, quod amnis inundans vada ubi- iuount, acLudhuwioum desolatum relinquunt. Qui,
quo donegaverat. Custodos autem fluminia omnes quoiiiamomnosuffrugiumuliudundiquedeerut,cum
naves aut contrivornnt, aut oorte submorserant. Ge- perpaucia abiit, et in Bujourium so recopit. Quod
rardus quoque pontes quoscunque roperit,dcstruxit. quoniam Lodhuwico oontigit,minime deinceps Lod-
Ipitur supra modum transitus diflicilis eiTcctus uon harius aliquid illud praivalere putavit. Igitur Adhel-
modioam fcransire cupicntibus importabal molea- bortum ducem,quem supra modo memoravimus,ob
tiam.Cmnuutemtotdifficultatibusanimimultimodis hoc inibi roliquit, ut et {lopulum sacramontis sibi
1$
agitarentur, oonailiis tandom mcrcatorum, naves ab firmaret, etsi Lodhuwicus ad Karolum ire vellet,
ostio, quo Bequanamare influit, ferventi justu abdu- nullomodo jiossot. Ipso yero, quoniam Karolum Se-
cta\ propterque Rothomagonsem urbom expositse quanam tranaire repererat, obviam ire parabat. Ve-
nuntiantur. Quo veniens, liarum duas minusdotri- lociter quidam prsmittit rci veritatem, ubi et cum
ginta Karolus armato milite complot, idemquo in- quibus osset, sciro cupicns, Aquis Pascha celebra-
gressuspraimittitqui se vcnturum pramuntient,uni- turus.
cuiquo volenti delicta cedcns : nolentibus autom,ut Mira sane ac mcrito notanda rcs Karolo in eodem
abeant, regnumque a Deo sibi datum illi rolinquant. sancto sabbato contigit. Nam ncquo ipso, neque
Qiun dum sprovissont, classique appropinquare vi- quilibetinsuocomitatu quidquam,absquequod cor-
deretur, crucem, in qua juraverant, ot Karolum,ut pore gorebant,et absque armis et equis, habcbant.
cognovcrunt,rolicto littore protinus fugerunt.Quos, Cumque do balnoo quidem egrcdorctur, et eadom
qunniam.quod in trajiciendo oqui moram fecerant, vestimenta quffl cxuerat induere pararot,repente ab
oonsequi nequibat, ad sanctum Dionysium laudis Aquitaniamissi pro foribus astiterant, qui coronam
obsecrationisquo causa iter direxit. Quo venicns, ct omneni ornatum tam regium,quam ot quidquid
oomperit quod hi, quos fuga dispcrscrat, in unum ad cultum divinum pertinebat, forubant (842). Quis
una eum Arnulfo etGerardo cnterisque coissent, et C non miretur paueos et pene ignotos viros, tot terra-
super Teutbaldum, Warinum, Otliertum, caeteros- rum spatia,dum ubiquc omnes rapina; insistorent,
qne, qui, uti mandatum fuorat, ad Karolum ve- tot talcnta auri gcmmarumquo infinitam multitudi-
niebant. irruerc vollent. Quamobrem ad Sanctum ncm ferre illuasos valuisse? et,quod maxime niiran-
Gerraanum causa orationis perrexit.ac per totam dum fatcor forc, qualitcr ad dcfinitum locum, vel
noctcm iter faciens, aurora diluccscente,ubi Luva oerte ad statutam diem hcram
venire poterant
et
Sequanro confluit,Warinum cum sociis salvum reco- cum nec idem Karolus, ubi se suosque oporterot,
pit ac sic uno codemque itinere Sononicam adiit
: scicbat? Qucm quidem eventum haud aliter quam
urbem.Hinc noctu consurgit,per Uttam iter faciens, munere ac nutu divino visum est evenire potuisse.
speransque, uti nuntiatum illi fuerat, quos supra Ac per hoc commilitonibus stuporem injecit,omnes-
memoravimus in eodem saltu consistere. Disposue- que maximam ad spem salutis erexit. Hinc vero
rat enim ubicunque et qualitercunque posset,supra Karolus, cunctaque cohors exsultans, ad fosta cclo-
ilios irruere. Quod et utique fecisset, nisi sollicitis branda sesc convcrtit. Explcto autem quod ccope-
Tita'morsimmincnspro foribus nuntiaretur.Quam- rat,missos Lodharii benigne oxcipiens, convivari
obrem pcne cuncti supra modum exterriti, quo una secum praicepit. Quibus et ut in crastinQm re-
quisquo valuit, fugam iniit. Quos quoniam Karolus ij dircnt, injunxit, per suos su rcsponsurum de eo,
consequi non potuit, Bociis cquisque fcssis,post Cce- quod fratcr suus
mandavcrat, promittcns. In
illi

nam Domini quietiindulget, ac Tricasinorum vivi- legationc vero Lodharii

qucrebatur, cur absquo
tatem in crastinum adiit. suo conscnsu tcrminos, quos illi statucrat, exccdc-
Eodem tcmporc dum haec, quoe prscmisimus, a rct ct quia fecerat, saltcm ubique illum repcrircnt,
:

Karolo exsequcrentur, Lotharius, uti praefatum cst, mandat ut intcrim oo loco quicscat,donuc illi mau-
dolo an vi Lodhuwicum aut subdere, aut,quod nia- daretur,si ad statutum locum,an alio, ubi congruen-
vult, perdere posset, tota mente tractabat. In quo tius illi videretur, vcnire debcret. Karolusper suos
negotio congrue Otgarium Magontiac sedis episco- e contra sc ob hoc statutos terminos excessisse re-
pum, Adhelbertum Mctonsium comitem convo-
et spondit,quoniam de omnibus bonis sua ex parte illis
cat. Habebat enim uterquo Lodhuwicum ad mor- promissisac, jurejurando firinatis niliil stabilc essc

tem usque exosum. Jam enim Adhelbertus ex intir- pcrmisit. Nam suorum honiinuin, ullra (juod (Ir-
mitate, qua pene per annum detentus fucrat, vulut matum fucrat, sollicitfttos ijuosdum suo juri udje-
 ;

r>o NITHAIUM S. IUCIIAIUI ABBATIS. GO

oit, quosdam vero vilo prlvavit. Insupor rogna, A equii biduo requiem dcdit. Iterato itaque oum hme
quffi subjecta illi efflcerc debuit, quantum in va eadem fc< cnt,n que invicem frequenter nrifc-
luit, perturbavit, et, quod tnaximum est, in fra- 11
,
d nihil pn delib< rare possent, tan-
irrm hostiliter irruit, nocnon et i uffragium a pa- •inquantes L oi Karolu con-
ganis illam qufflrerc compulit. Verumtamen, quan- i
di que his omnibu •
atu qu«e
quam se bajc ita haberenl in convenlum, quod , Lodhariu absque quolibi t m t e i

communi oonsensu statuerant, vcnire se velle man- suosque dolendo conferunt quid vero
Baeviobat, :

davit : ubi si communem utilitatem, uti promi deinccps agondum opportunius videretur, in crasti-
rat, quasrere ac statuere veliet, sibi plaeere; sin num deliberaturi. Aurora siquidem dclucescente
aliter, de regno quod Deus paterque suus suorum veniunt, concilium ineunt, in quo multum dc
conscnsu illi dederat, consiliis Buorum fldelium in tantacalamitateeonqueruntur(conquirunt).Cumque
omnibus, secundum Dei voluntatem, parerese in- alteruter qua3, quantavo et qualiapossi a fratrefue-
notuit. Et his ita compositis, idcm itcr arripuit, rant.referre desiissent, universis visum unanimitei
atque ad prasfatum locum pridio quam venerat, parique consensu, tam cx sacrosancto ordine epis»-
prrevcnit. Quo quidem Lodharius, veluti ex con- coporum, qu:iin et laicorum,viros nobiles, pruden-
sulto, venire distulit. Verumtamen missos variis r» tes, benevolos deligant,per quos, qu« pater inter
querimoniis refertos froquenter mittebat, et ne illos statuerat, ct quae post obitum patris
ab illo
forto eximproviso Karolus supra illum irruero pos- passi sint, mandcnt
insupcr obsccrent, ut memor
:

set, cavcbat. sit Doi omnipotentis, ot concodat paccm fratribus

Lodhuwico venerairt nuntiantes,
Intcrca lcgati a suis universaeque Ecclesiae Dei ; cederet cuique,
quod si sciret quomodo ficri posset, in illius adju- quod fratrumquc consensu justc dobebatur.
patris
torium venire vellel, Quo so Karolus ct indigerc Insuper etiam,ut justis prccibus acquiesccrct,offo--
rcspondit, gralias congruaa voluntati egit, ct ut rant iili quidquid absquc equis otarmis in universo
hoc accclorare studerent, protinus prafatos missos excrcitu habere vidcbanlur. Et si his monitis obse-
romisit. Cumque quatuor vel oo amplius dies inibi crationibusqucacquiescercvcllct,pIaccre : sin aliter,
adventum Lodharii prasstolaretur, et ille vcnire aiebant scdivinocxmuncrc suffragium absquedubio
differret, concioncm advocat, concilium iniit quid- sperarc posso, si omne quod justum est, vcllcnt, et

nam consultius doinceps illi agendum vidoretur, hoc fratri offerrc humiliter studcrcnt.Quae quoniam

delibcraturus. Quidam autem aiebant, quoniam mcrilo rata videbantur, protinus explota sunt.
mater sua una cum Aquitanis veniebat, obviam Sod hascveluti pro nihilo ductaLodhariussprcvit
illi ire debere. Sed maxima pars aut obviam Lod- pcr suos, sc nihil absquc praclio vcllo mandavit
hario iter arripcre suadebant, aut ccrtc, ubicun- ^ confcstimquc obvium Pippino, qui ab Aquitania ad
quo vellet, adventum illius praastolari debere dico- illum veniebat, iter arripuit. Quod cum ocius didi-
bant ob hoc quidem maxime, quoniam si quomodo
: cisscnt Lodhuwicii3 ct sui,supra modum rcm gra-
aliorsum itor floclere cccpisset, cuncti fugam illum vitcr ferentes (crant cnim undique gravitor tam
iniissc jactarent, ot hinc Lodharium et suos au- itinerislongitudine, quam ct pneliis, variisque diffi-
dentiores fieri debere. Atque hi, qui adhuc causa maximo equorum
cultatibus, et inopia attriti) ve-
timoris neutri sese copulaverant, ad illum affluere rumtamen quanquam so hacc ita haberent, timentes
undique sperabant, quod ct evenit. Quanquam diffi- ne forte si ab auxilio fratris frater deficeret, posleris
cile, pr.xvaluittamcn sontentia priorum. Quam- suis indignam memoriam reliquisscnt. Quod qui-
obrem Gadhellonicam Karolus adiit urbem, ibique dcm ne facerent, clcgerunt omni ponuri.-E, ctiam si
matre una cum Aquitanis rccepta, repenta nuntia- oportcret,mortipotiussubire,quamnomeninvictum
tur quod Lodhuwicus cum Adelberto duce Austra- amitterc. Quamobrcm ex eadem magnanimitate mo>
siorum praolio commisso vicisset, Rhenoque traje- stitia oppressa, invicem se adhortantes, gaudentes
cto ob illius adjutorium,quantociusposset,veniret. velocitcrque ut Lodharium cito consequi possent,
Quod cum ocius universis castris omnibus notum ibant.Cumquc insperate proptcr urbcm Alciodoren-
ficret, cuncti alacri animo ut illi obviam irent, rj sem utcrque exercitus alter ab altero vidcretur,
suadebant. Lodharius quoque ha;c ita sc habcre confestim Lodharius verens, ne forte fratrcs sui
ut dcprchcndit, circumfusac plebi Karolum fugam absque dilatione supra se irrucre armatus vellent,
persequiquc illum quantocius possct, volle
inisse, castra aliquantulum oxcossit.Quod quoniam fratres
donuntiat.Quo quidcm nuntio fidos sibi alacriores sui facerc illum cognoverunt,quosdam secum arma-
roddidit, dubiis autcm quibusquo et afflucndi au- tos assumunt,etabsquc dilationc obviam proccdunt.
daciam injccit, ct firmiorcs suae parti reddidit. Missos invicem mittunt, pacemquc sub noctc com-
Cumquc Karolus a Lodhario persequi se didicissot, ponunt. Castra autcm ab invicem distabant plus
quoniam in difficili loco aquis paludibusquc cir- minus lcucas tres, ot intcrerat paucula palus saltus-
cumfusis castra posucrant.ut absquo qualibet diffi- quc : ac pcr hoc erat utriquc ad alterum difficilis
cultatc, si Lodharius vcllot, congrcdi posscnt, pro- acccssus. Quaproptcr aurora dcluccsccnto, Lodhu-
tiuus obviam illi perrexit. Qna3 quidem Lodhario wicus et Karolus ad Lodharium miftunt : maudant
ut nuntiata sunt, castra posuit, ac veluti fessis sibi valde displiccre, quod illis pacem absque pr.-rlio
61 DE DISSENSIOMBUS FILIORDM LTJDOVICI PII. — LIB. III. 62

denegaverat. Qnort etiam, quoniam vollet.ef absque A in horam secundam dioi tertioa, quod evenii vn Ka-
qualibet fraude, Bi Qeri deberet, esset. Kt prirnum lend. Julii, paco utrorumque ox parte jurejurando
quidem jejuniis ao votis Deura invooent. Deinde si firmata, ad oastra redeunt, missam vero sancti
ille locum transeundi se
transire ad illos voluisset, Joannis in crastinum celcbraturi. Pippino quoque
daturos promittunt ut omni impedimento sua suo-
: eadem die Lodhariirs in supplemcntum recepto,
rumque ex parte ablato.absque qualibet occulta de- mandat fratribus suis, quoniam scirenl illi impera-
oeptione congredi possent. Quseetsi vellet, sacra- toris nomeh magna auctoritatc fuisse impositum,
mento Grmare praeceporunt. Al si nollet, nl eadem ul considerent quatenus ejusdem nominis magnifi-
illis oonoederet atque firmaret, rogantet petunt-Is oum autem haud
possel explere offioium. Insuper
autcm moro Bolito per suoa se responsurum promi- se libenter utrorumque quaerere profectum. Inter-
Bit, et ut legati rogressi sunt, protinus obviam itor rogati autem.si quiddam horum quaa mandaverant
arripuit, ae looum quo castra poncrot, Fontaneum recipere vellet, vcl si quamlibet finitivam sentcn-
petit. Eadom autom die fratros sui post Lotharium tiam mandasset, nihil sihi horum fuisse injun-
illis

itcr accelerantes, antecesserunt illum,et proptervi- otum responderunt. Quamobrem cum omnis spes
oum, qui Tauriacus dicitur; castra posuerunt.Cra- justitiae ac pacis sua ex parte ablata videretur,man-
stina die exeroitus praparati ad prslium,castra n dant illi, si mclius non invenisset, aut reciperet
ali-

quantulum excesserunt. Prsmittens Lodhuwious unum horum quffi illi mandavorant, aut nossct illos
ao Karolus Lodbario mandaverunt, ut memor esset in crastinum (quod contigit, sicut praefatum est vn
Ecclesiam Doi et uni-
fraternaa conditionis, sinorot Kalend. hora videlicet diei socunda), ad omni-
Julii,

versum populum Christianum pacem habere,conce- potcntis Dci judioium, quod illisahsquo illorum vo-
deret illis rogna a patre suo consonsu concessa, lunlale mandavcrat, esse vonturos. Qino quidem
haberet sua sibi, non rnorito, scd sola misericordia Lodharius solito morc insolenter sprevit, etvisuros
a patrc illi relicta.Et in munorc offcrchant illi quid- se quid agoro doborct, rospondit. Dum hasc super
quid in universo exorcitu absque armis et equis ha- Ligerimjuxtasanctum Fludualdum consistonsscri-
bero videbantur.At si id nollet,cedebant illi uterque hcrom, cclypsis solis hora prima, prima foria, xv
portionem regni, altcr usquc Carbonarias,alter vero Kal. Novcmhris Scorpione contigit. Ilis ita omissis,
iisque Rhenum. Quod ot si ronueret, universam diluculo Lodhuwicus et Karolus consurgunt,verti-
Pranciam squa lance dividerent, et quidquid ho- ccm montis castris Lodharii contigui cum tcrtia.ut
rum vellet, suaa ditionis esset. Ad quod Lodharius, videtur,exercitus partcoccupant,adventumqueejus,
morc Bolito, per suos sc quidquid placorct notare et horam secundam, ut sui juraverant, exspectant.
respondit, mittensque per prvcsens Drogoncm, IIu Cumque utrumque
pralium supcr Iliudam adessct,
goncm, et Hegibertum, mandat, non illos aliquod ^ (Rivolum)Burgundiorummagnocertaminecommit-
tale antoa illi mandasse ad quod conside.randum,
: tunt. Et Lodhuwicus quidcm ao Lodharius in loco,
Bpatium habcrc se velle aiebat. Ilc autcm vora Pip- qui Brittas dicitur, strcnuo confiigunt.Quo supcra-
pinus non vonerat, illura hac dilationc exspectare tus Lodharius, terga vertit. Pars autom exercitus,
volebat. Verumtamen Ricuinum, Hinncnaldum, et (juam Karolus inloco.qui Fagitvulgo dicitur,exce-
Fredericum sacramento tirmare prscepit, quod pro pit, protinus fugit. Pars vcro, qu;e in Solcnnat Ad-

nulla re alia has induoias peteret, praeter quam hclardum, cajtcrosque, quibus haud modicum sup-
quod commune profoctuin tam illorum quam otuni- plementum, Domino auxiliante, praebui, appetiit,
versa; plebis, sicut justitiam intcr fratres et popu- Btrenue conflixit. Quo ct utriquc vicerunt. Stnl qo-
lum Christi oportebat, quacrcrc volebat. Quo qui- vissime omncs a parte Lodharii fugerunt. Quo li-
dcin sacramento Lodhuwicus et Karolus creduli ef- nem primi certaminis dcdit Lodharius, terrainetur
fecti,eademdie,etincrastinum,insuper etiam usque lihcr secundus.

LIBKR TEUTIUS.

D Prajlio quidem, ut prsfatum ost, strenue peracto,

PR.EFATIO.
quid dc palantibus perageredeberetur, Ludhuwicus
Quoniam sinistrum quiddam mc cx genore nostro et Karolus in codem campo deliberare ccepcrunt.
ut audiam, pudet, referre presertim quam maxime Etquidam itacorrcpti, persequi hostes suadebant:
piget. Quamohrem imperio haud quaquam maljvole quidam autom, ct maxime reges, miserantes fra-
contcmpto, ut finis optatus libri secundi affuit,per tris plebisque, ct ut judicio Dei, ct hac plaga rc-
omnia (iniro hoc opus animus dccrcvit. Scd nc fortc prcssi, ab iniqua cupiditate resipiscerent, ot Deo
quilibet quocunquc modo deccptus, res nostro in donantc, dcinceps unanimes in verajustitia deveni-
tempore gcstas, pra^tcr quam cxact.e sunt, narrarc rent, piis visceribus, solito more, optabant. In quo
pr.csumat, cx his quibus interfui, tertium Libellum negotio Dci omnipotentis misericordia ut praestola-
ut adderem, acquievi. retur, suadebant. Quibus caetera mullitudo asscn-
03 NITIIAIUJI H. RICHAIUI ABBATIS. 64

tientes a praelio, et prada discosserunt, etfereme- A illum vcnit, sed ut illi se commendan t, minirne
i> diiisl rlain/iAna ui 1_ !....!( .t,.i,l 1)1,
. i
diante die ad castra redeunt quid
i
consul 1 ,1
:
deinceps /<i 1 1 1 1 •
acquievit. Quidam tamen 1

a
...
Pippino.
'.
. ,1
desciverunt,et
..

acturum videretur, deliberaturi. Fuit quidero hoc tantum prasfata expeditio Karolo profuit, quos
tius
ingens numerus praedas, et ingens caades insuper :
illos sibi foedei '
Interea Adbelardus,
admirabilis, imo et merito notabilis misericordia, cajterique, quos Karolus ad Francos direxerat,
tam regum quam et universorum.Nam diversis iiro ecire cupiens si ad illum reverti vellent. Carisiacum

rebus diem Dominicum inibi acturos se delibera- venientes quo illi ul dirigere. mandaveranl

nuiL In quo, missa peracta, amicos et inimicos, perpaucos obviam babuorunl ;qui boe dicebant, si
fidelesetinfidelesparitersepulturastradebani plaga ; Ldom Karolus ad praeacns esset, ad illum venire
correptos, ac semivivos, eodem modo viribus ex minime difforrcot. Aliter autem neecire aiebant
animo refovebant. Post hos, qui fuga evaserant, utrum viveret an non. Jactarerant enira hi, qui
miserunt offerentes, si reverti sana fide vellent, parti Lodharii Karolum
assentiebant, in prslio
omnia dolicta rcmitti. Post haoc rcgcs, populique, cecidisse, Lodbuwicum vulnoraturn.et fuga lapsum
supcr fratre populoque C.hristiano dolentes, per- abisso. Quapropter inconsultum aiebant,in incertis
contari episcopos coeperunt, quid agere super hoc rebus aliquod fcedus eum quolibet inire debere. At
nccmtio deberent. Quamobrem unanimes ad conci- j» G-untboldus, casterique eoadunati, supra pr»fatos
liumomnes cpiscopi confluunt,invenlumquc incon Karoli missos irrucro sc simulahant; ct utique
vcnlu publico est,quod pro solajustitiaet acquitate fecissent, si ausi esscnt. Quaproptor ad Karolum
dcccrtaverint,ethocDcijudiciomanifostumeffeclum Adholardus ot caeteri mi.serunt mandantes,ut quan-
sit; ac per hoc immunis omnis
Dei ministcr inhoc tocius possct, venire satagcrot, quatcnus ct illis
negotio haberi, tam suasor quam cffector, deberet. adjutorium prcebcret ct si Franci, uti aicbant, ad ;

At quicunque conscius sibi aut ira,aut odio.aut vana illum venire vellent, scirc po3sot. Ipsi vero Parisiu-
gloria,aut certe quolibet vitio quiddaminhacexpe- cam civitatcm adcunt, advcntum Karoli praestola-
ditione suasit.vel gessit,esset vere confessus sccre- turi.Quod cum Karolo nuntiaretur, protinus his in
te, socreti delicti, et sccundum modum culpac diju- partibus itor direxit. Ad Sequanam autem ut por-
dicaretur. Vcrumtamon in veneratione ac laudc venit,Adholardum una cum ccetcris in Spedonna
tantae declarationis justitia3,pro remissione,
delictis obviam habuit. Et quanquam proptcr convcntum,
mortuorum fratrum suorum (in eo quod imperfecti quod cum fratro in Lingonicam urbcm Kal. Scpt.
peccatis intervenientibus se noverant, ut in multis condixerat, quoniam immincbat, anxius cssct :

volentes nolentesque delinquebant)utisuoadjutorio ratum duxit, ut saltem citato cursu per urbem Be-
ab his exuti liberarentur.Insuper autem,uti hactenus luacensem, ac deinde per Compiendum et Suessio
DCUS CXStitit,ita L „„
in ilistitia adjutor et protOCtorillis
nor. RlmmmciPm
a v,;„,> per
nes.hinc Rhemensem etCadelonensem,
pt. r.nrlplnnp.nspm Linn-n
Lingo-
et doinceps ubique existeret. Proque his omnibus nicam pctcret urbem quatenus eo tenore id,quod ;

triduanum jejunium injunctum, imoquc libenter ac cumfratrestatuerat observare studeret,et si quilibet

celebre celcbratum est. o Francis ad illum venire vollet, posset. Franci vero
His ita rebus peractis, Ludhuwicus ut Rhcnum eamdem paucitatem,quam et Aquitani spreverant,
peterct. decrevit Karolus autem diversis pro rcbus,
: spernontes, variis fictionibus illi so per praesens
et maximc propter Pippinum, ut illum
sibi subdere subderc distulerunt, Quod ut Karolus cognovit,pre3-
studcrct, in Aquitaniam ut proficisceretur, ratum fatum Cumquo Suessonicam
iter accelerare ccepit.

duxit. Nam Bcrnardus dux Septimaniaa, quanquam peteret urbem, monachi de sancto Medardo occur-
aloco praedicti praelii plus minus leuvastresdefuerit, rerunt illi, deprecantes ut corpora sanctorum Me-
ncutri in hoc negotio supplementumfuit.Victoriam dardi, Sebastiani, Gregorii, Tiburcii, Petri et Mar-
autem ut Karoli esse didicit, filium suum Willelmum cellini, Marii, Marlhae, Audifax ct Abacuc, Hone-
ad illum direxit. Et si honores, quos idom in simi, Meresinae ot Lcocadiae, Mariani, Pelagii, et
Burgundia habuit, eidem donare vellet, ut se illi Mauri, Floriani cum sex fratribus suis, Gildardi,
commendarct, praccpit. Insuper jactabat se possc, domni Remigii Rothomagorum archiepi-
Sereni, ct
necnon et aiebat, quod Pippinum una cum suis j) scopi, in basilicam, ubinunc quiescunt,etjam tunc
- - n .-•..-./-..--»..-. *T...lf.T 1.1 n rr. nn n _ _— -« T/mr.r.f An liiic
mrlilinolii crat, transfcrrct.Quibus
»-.«.».+
maxima
,
-..-..,^--,.4-
i

Karolo fccdere quo valerct

. _
subdorevellot.Quamlega . I -,
ex -.
parte. <-.
aedificata rt-_- .-» /-ir*c.f rr---» rt tr i

tionem benigne excepit,etsicutpostulaveratpor om- acquiescons, inibi remansit, ct uti postulavcrant,

nia concessit monens ut do Pippino et suis, quod
: beatorumcorpora propriis humeris cum omni vene-
promiserant,inquantum posset,ut perficcretur,ope-
ram daret.Cumque advcrsa undiquo propulsa vidc-
rentur.ac spes prosperitatiscuiquehincindcfaveret,
Lodhuwicus cum suis Rhenum petiit, Karolus vero
una cum matre Ligorim Res autcm publica
inconsultius quam oportcret omissa, quo quemque
voluntas rapuit, perfacile omissus abscossit. Quod
quidcm Pippinus audions, paulo antc dosidcratum
cum illo fgedus inire distulit.Bcrnardus quidcm ad
rationc transtulit. Insupor et villam,qua. Barnacha
dicitur,rebusojusdomecclesia3 per edictum addidit.
His lta pcractis, Rhemenscm urbem potiit.Quo cum
venisset, nuntium recepit, quod Lodhuwicus ad
adiit. convcntum, quod in Lingonicam urbem condixe-
rant, vcnire non posset, co quod Lodharius in
regnum illius hostili manu irruere vellet. Mandavo-
rantctiamhucavunculus ejus nccnon et Gislebertus
comcs Mansuariorum (Mausuariorum), si in illis
65 DE DISSOSIONIBUS FILIOIIUM LUDOVICI 1MI. — LIB. III. 66

partibus iisset, tul illum so una cuin cesteria osse A Lodhariue transitum inibi undiquosibi prohibitum,
venturos. oo tenore cum Karolo pacem inire so velle manda-
Ergo tam pro fratris adjutorio, quam et ut hos,si vit.ut fcedus,quod Karolus cum fratre suo Lodhu-
ad illum venire /ellent, reoipere posset, ad Sanctum wico aacramentia flrmavcrat, omisisael .Bt ille econ-
Quintinum iter direxit.Quo quidem llugoncm,aicut tra fcedus, quod oum Pipino nepote suo Bimiliter

mandaverat, obviam babuit, el inde in partesTra- sacramentis Qrmavcrat, omitteret, et haberet Ka-
jecli itor direzit. Lodhariua autem ut h»c audivit, rolusaSequana partem Ocoiduam absque Provincia
omisso Lodhtrwico, quem panlo unto persequi sta- et Septimania, essentque quasi paco perpetua IVode-
tuerat, a Warmaciaad eonventum, quod ad Teotonis rati.Ee autem vcra bic so utroaque faciliua dociperc
villam indizerat, itcr arripuit, ot qualitcr super posae putabat,omneque imperium hac arte invaderc
Karolum irruerct, intondit. Quod cum Karolus in sporabat. At Karolus rcspondit sc fccdus,(]uod cum
Wiisiticum didieisset, Hugoncm.ct A.dhelardum,et fratrosuonccessitatocoactus inicrat,minimeviolare
GislebeituB), una cum cmteris, ut enm fcedero quo vcllc. Insuper ut a Mosa usquo Scquanam regnum,
vnleront sibi adnectercnt, dircxit.Uabanoncm etiam quod pater illi dederat,nequaquam eongruum vidc-
ad I.mlhuwicum dirigens, mandat qualiter pro suo rctur ut illi omitleret ; praasertim cum tanta nobili-
adjutorio illis in Quod Lodharius au- „ taa illum aeouta de his rogionibus ossct.quos in sua
partibua essot.
diens, illo omisso, Bupraseoum omnibna copiis ire Qde decoptos esso minime oporteret. Quamobrcm
pararot, ad Pipinum dirigit monotquo ao doproca- : quoniam hiemsadcrat, haberotquique honores quos
tur, ut quantooius posset, Bolito moro adjutorium pater illis dederat, si vellet, mandavit, donec vcris
illi probere Btuderet. Insuper autcm Karolus Exc- tempore vel cum pancis,vel ctiam cum omni comi-
monomen vonorabilcm opiscopum ad Lodhariumdi- tatu, omnes conveniant; et ni statutis aut statucn-
rexit solito more humilitor prsccepit ut rogct, ut
: disconcordiaconcurrat,quid cuiquc debeatur.armis
obseeret, meminerit quod frater flliolusquoejus sit. decernant.Qua< quidem Lodharius morc solito spro-
Ileminerit qua? patcr intcr illos statuerat, qua) tam vit ct a Sancto Dionysio obviam Pipino,qui ab A<jui-
is quam et sui inter illos juraverant. Meminerit tania ad illum venicbat,Senones iter direxit.Karolus
quod novissime judicio Dei intsr illos volunlas cjus autcm ocontra, qualiter Lodhuwicum in adjutorium
deelarata sit. Et si horum omnium recordari nolit, suum recipero posset, intendit.
»1 a pcrsecutiono sanctaj Dei Ecclcsira : miso- Interoa nuntiatum est Karolo, quod soror sua
reatur pauperum, viduarum, orphanorumquo ; ct nildigardis Adelgarium qucmdam ex suis captum
regnum a patre suo consensu sibi datum ut ingro- haberct,etin urbo Laudunonsi una sccum custodiri
diatur, omittat, ne forte iterato populum Christia- feoisset. Qua pro rc oxpcditos ad hoc opus Karolus
num ad ctcdcm mutuam confiucro compellat.Et bis C eibi delegit, ac protinus dcconto jam dio, his in
ita compositis, idcm ipse Parisiacam urbom adiit, partibusfcstinusperrexit.Distabat onim urbsoadcm
tam fratris sui Lodhuwici advcntum, quam etcaoto- plus minus lcuvas Per totam siquidem no-
triginta.
ros fidclca auoa, quos undique convocaverat,prajsto- ctem itor faciens, impcdiento gelu prawalido, hora
Quod cum Lodharius didicissct,adcamdem
laturua. fero dici tcrtia, insperate subito sorori et civibus
urbom itcr dircxit. Habobat cnim tam Saxonum cum infinita multitudino nuntiaturKarolus adesse,
quum ot Austrasiorum, necnon ct de Alamannis omnisquo urbs militibus circumdata forc. Quo qui-
parteBQ haud modicam sccum ; horumque auxilio dom nuntio extcrriti, quoniam nec cvadcndi, nec
praiinaximc confisus,ad Sanctum Dionysium venit. adcrat spes mceniatuendi,pacem sub una eadomque
Uepererat autem inibi naves plus minus viginti. noctc pctunt Adclgarium confcstim reddunt, et ut
:

Insuper quoqne Sequana, uti mcnse Septcmbrio se urbomqueabsquc conflictu in crastinum dedant,
solet,exiguacrat, transitumque pcrfacilem praasta- ciim omui Bubjectione promittunt.Dum hsc agercn-
bat. Quamobrem jactabant se sui facile transire tur, milites moram hujus rei graviter fercntes, in-

36, et hoc utiquc simulabant sc maxime velle. supor laboris tffidio praeteritffi noctis, quod passi
Karolus quosdam Parisiumet Milidonom cus- fuorant, permoti, in cxcidium urbis ruerc undiquc
todiro prascepit quosdam voro ubicunquc vada vel n cceperunt. Essetque proculdubio protinus tlammis
:

uavtgia esse novcrat, rcsidorc fccit ipsc vcro o rapinisque tradita, ni idem Karolus misericordia
;

regione Saacti Dionysii juxta Sanctum Fludualdum msuper ecclesiarum Dei sororiaque, nccnon et po-
oastra in modilullio posuit, ut et Lodhario, si ita puli Christiani permotus, minis atquo blandiliis
oporteret, trausitum prohibere, autsi aiicubi super horimi animos niaximo laborc composcorc studuis-
raoe irrucre vellet, illis succurrere posset. Et ut set. Qnos ciun abscedere fecisset, utsoror poatula-
perfacile digaosceretur,quoinloco adjutorium praa- verat, concessit, et Salmonciacum ab urbe discessit.
bcri deberet, more mnritimo signa in locis congruia Grastina quoque dic Uildigardia ad fidcmsuam,si-
atijue custodias deputavit. Insuper autem Sequana, cut spoponderat,venit, urbenuiuc illassam etabsque
mirabile dictu, dum nos nusquam eo in tcmpore conflictu buo juri restituit. Sororem suam siquidem
infra duosmenses pluviasesse novimus.repenteacre Karolus benigne excepit, et omnia qu» hactenua
sercno tumescere ccepit, ac Bponte his in locis vada erga illum deliquerat, illi donavit.MuItisqueverbia
ubique prohibuit. Cumque Ikcc ita haberent,cernens blandc illam ullocutus, omnem benignitatem,quam
vn NITIIAIW)! S. IWCIIAIWI AIWiATlS 08

frater sorori debet, ei deinde benevolo erga illum A eacramentum Inter nos in conspectu veetrojurare
esBO vellet, ei perhumano promisit, ac quo voluit decrcvimus. Non qualibel iniqua cupiditate illecti
illam abire concessit. Urbi sua jura statuit, el ad hoc agimus, sed ut certiores, si Deus oobie vestro
suos,quos circa Parisium omiserat,his ita peractis adjutorio quietem dedcrit, de communi profecfcu
rediit. Senones autem Lodharius Pipino recepto, simus. Siautem, quod absit, sacramentum quod
quid agere deberet, anxius erat.Nam Karolus par- fratri mco juravero violare prajsumpsero,ab subdi-
leiii excrcitue Sequanam trajecit, et in saltum, qui tione mea,necnon el a juramento,quodmibi juras-
Pertioa vulgo dicitur,direxit,Quoe quoniam Lodha- tis, unumqucmque vestrum absolvo. » Cumquc
rius vcl se, vcl suos, impedire timuit, primum in- Karolushaeceadem verba Elomana Unguaperorasset,
sectari statuit. Qua quidem sc sperabat se et hns Ludhuwicus, quoniam major nalu crat, prior hflec
facile dederc,ct hoc tcrrore sibi residuos subjugarc, deinde so scrvaturum testatus est./Vo f)eo amur, ct
maximequc Nomcnoium Hrittanorum ducem suo pro Christian poblo, et nostro commun saluamcnto
subdere dominatui posse. Sed frustra hasc omnia dist di in auant, in ijuant Dcus sauir et podir me

expleturus addit,dum nihil horum ad cffcctum per- dunat, si saluareio cist meoh fradre Larbo,et in adju-
duxit.Nam exercitus Karoli omnis ab co salvuscva- dha,et in cadhuna cosa.si cum om per dreit son fradrc
sit,insuper cx suis neminem recepit ; et Nomcnoius ~ saluar dist. in o quid il mi altre si fazet. Et abludhcr

omnia mandavcrat insolenter sprevit. His

qu.ne illi nul plaid numquam mcon
prindrai, qui rncon vol cist
ita se habcntibus, repcntc nuntium accepit, quod fradre Kalc, in Quod cum Lodhuwicus
damno sit.

Lodhuwicus ct Karolus una cum ingcnli cxercitu cxplcsset, Karolus Tcudiscua lingua sic hacc cadcm
altor alteri studerct. Cumquc se undique rebus ad- vcr))a tcstatus est./n Godcs minus induithcs 'indint-
versis circumscptum videret,maximo ambitu inani- bes) Christiancs folchcs ind unscr bedhcro yealt nisi
tcr cxplcto, a Turonis rcdirc ccepit, et fatigato (iusi) son thesenioda ge (jrammor desso fratn so mir
cxercitutandcm fessus Franciam pcrvenit. Pipinus Got gcuuiz madh furgibit so hald ihtes an
ci indi
autcm, quod sc illi sociaverat, pcenitudine corrc- minan bruodhcr soso manmit rchtu sinan bruhcr scal
ptus,Aquitaniam se reccpit.Ir,tereaaudiens Karolus, iuthi ulha zenniij sosonmaduo ,in dimit luhcren innothe

quod Otgarius Maguntia3 scdis episcopus.una cum inuithigc nege gango zheminam vuillon imo ces cad-
caeteris, Lodhuwico fratri suo transitum ad sc pro- licn ?r<?/'/ir7i.Sacramontum autem quod utrorumque

hibuisset, iler per Tullenscm urbcm accclcrans, populus quippepropria lingua testatus cst,Romana
Elisazam [Elizatam], ad Zabarnam introiit. Quod lingua sic sc habet : Si Lodhuwigs scgramen queson
cuui Olgarius didicisset,una cum caeteris littore re- fradre Karlo iurat, conscruat, ct Karlus mcos scndra
liclo abiit, ct quo quisque valuit ocius sc abdidit de suo par non lo stanit, si io returnar non lint pois,
Ergo xvi Kalend. Martii Lodhuwicus ct Karolus C ne io ne veuls cui eo rcturnar intpois in nulla aiudha
in civitate, qna3 olim Argcntaria vocabatur, nunc contra Lodhuwig nun li zuer.Tcudisca autem lingua :

autcm Strazburg vulgo dicitur, convenerunt, et Oba Korl theu cid thcnersineno bruodher Ludhuwiije
sacramenta quae subtcr notata sunt Lodhuwicus gcsuor gele istit, ind Ludhuwig min hcrro thcn er imo
Romana,KarolusveroTcudiscalinguajuraverunt.Ac gesuor forbrih chit, obi hina nes iou ven denne mag,
sic ante sacramenta circumfusam plebcm alter Teu- noh ih, noh, thero, non hein thcnihes iruuendcn mag
disca,alter Homanalinguaallocuti sunt.Lodhuwicus vuidhur Karle imo ce folus tinc vuirdhit. Quibus pe-
autcm, quia major nalu, prior exorsus sic ccopit : ractis Lodhuwicus Rhenotenus per Spiram, et Ka-
((Quoties Lodharius me et hunc fratrem mcum post rolusjuxtaWasagumperVuizzumburg,Warmaciam
itum patris nostri insectando usque adinternccionem iter direxit. yEstas autem, in qua proefatum exa-
delere conatussit, nostis.Cumautcmnecfratornitas- ctum ost proslium,fuit frigida nimis,ct omnes frages
necChristianitas,necquodlibetingonium,salvajusti, pcrsoro collecta? sunt. Autumnus voro et hiems
tia, ut pax intor nos essct,adjuvare posset : tandem naturalem ordincm peregerunt. Ac eadom die, qua
coacti rem ad judicium omnipotentisDei dctulimu3, necnon et primores populi,pra>fa-
pracdicti fratros,
ut suo nutu,quid cuique deberetur, contenti esse- tum pcpigorunt pactum,subsequente gelu nix multa
mus. In quo nos, sicut nostis, per misericordiam j^
cccidit.Stellacometis mcnscDeccmbrio ot Januario,
Dei victorcs cxstitimus. Is autemuna cum
victus, nccnon usque prcelatum conventum
ct Fcbruario,
suis, quo valuit, secessit. Ilinc vero fraterno amore apparuit. Per Pisces ccntrum ascendit, et inter si-
correpli nocnon et supcr populum Ghristianum gnum, quod a quibusdam Lyra, a quibusdam vero
compassi,persequi atque delere illos noluimus: sed Andromeda vocatur, ct Arcturum obscuriorem,boc
hactenus,sicutetantea,ut saltem deinde cuiquesua concilio explcto defecit. Ilis paucis de temporum
justitia cederetur.mandavimus.At illc posthac non sidcrisquc sciic dclibatis, ad historia; tramitem re-
contentus judicio divino,sed hostili manu iterum ot vcrtamur. Cumque Warmatiam venissent, missos
mc et liuiu; fratrem meum persequi non cessat. dcligunt, quos protinus ad Lodharium,et, in Aqui-
Insuper et populum nostrum incendiis,rapinis,ca3- taniam (Saxoniam) mittunt et horum, necnon et :

dibusque devastat. Quamobrem nunc necessitate Karlemanni adventum inter Warmatiam et Magon-
coacti convenimus.Et quoniamvos dc nostra stabili ciam cuni prastolaretur, statuunt.
lide ac iirma fraternitate dubitare crcdimus, hoc Hic quoque haud quaquam ab r6, quoniam jo-
69 DE DISSENSIONIWTS FILIOHUM LTTDOVICl PII. - LID. IV. 7

oundaac merito notanda videntur <1" qualitate ho- A aut lrosionis aut vituperii quippiam infeire audebat
rum regum,et unanimitate quae interea deguerint, Ilis ita se habentibus, Karlemannus cum ingenti
pauoa referre libet. Erat quidem utrisque forma exercitu Bajoariorum et Alamannorum ad patrem
rnediocris, cum omni decore pulchra,etomniexer- suuiii Mogontiam venit. Bardo vero,qui in Saxoniam
citio apta.Erat uterque audax,largus,prudenspari- missus fucrat, similiter fecit,nuntians quodSaxones
ter et eloquens, omncmquo praemissam uobilitatem mandata Lodharii sprevisscnt, et quidquid Lodhu-
exoedebat fratrum sanota ac veneranda concordia. wicus et Karolus illis praeciperent, libenter id facere
Nam convivia erant illispenc assidua, et quodcun- vellent. Lodharius quoque missos, qui ad se directi
que pretium habebant, hoc alter alteri perhumane fuerant, inconsulte Quod tam
audire distulit.
dabat. (Jna domus crat illis convivii, et una somni. Lodhuwicus quam necnon etuniversus
nt Karolus,
Tractabant tam pari consensu conmunia, quam et exercitus, aegre tulerunt et qualiter iidem ipsi ad
;

privata. Non quidquam aliud quilibet horum ab illum pervenirepossent, intendunt.Ergoxvi Kalond.
altero petebat, nisi quod utile ac congruum illi Aprilis illis in partibus viam dirigunt, et Karolus
censebat. Ludos etiam hoc ordine saepe causa exer- quidem per Wasagum iter difficile ingressus,
citii frequcntabant, Conven utem quocunque Lodhuwicus vero terra Rhenoque per Bingam,
congruum
o spectaculo videbatur, et subsistente hinc Karlomannus aulcm perEinrichi adConflentum in
l " '
n . ;

inde omni multitudine, primum pari numero Saxo- crastmum hora fere dieisextavenerunt,protinusqu
Dorum,Wasconorum,Austrasiorum, Brittannorum, ad Sanctum Castorcm orationis causa pergunt.
ex utraque parte,veluti invicem adversari sibi vel- Missam audiunt, ac deinde iidem reges armati na-
lent,altcr in alterum veloci cursu ruebat.Hinc pars vcs conscendunt, et Mosellam ocius trajiciunt.Quod
tcrga versa protecti umbonibus, ac socios insectan- cuin Otgarius Mogontiae sedis cpiscopus,Hatto co-
tcs evadore Be velle simulabant. AL versa vice, ito- mes, Herioldus,caeterique viderunt,quos Lodharius
rum illns, cjnos fugiebant, persequi studebant : ob hoc inihi reliquerat, ut illis transitum prohibuis-
donec Dovissimc utrique regcs cum omni juvcntulc sent, timorc perterriti, littore relicto, fugerunt. Lo-
ingcnti clamore, cquis emissis hastilia crispantes dharius quoque ut fratres suos Moscllam transisse
exsiliunt, et nunc his, nunc illis terga dantibus in- in Sinciaco didicit, confestim et ipsc abire et regno
sislunt.Eratquc res digna pro tanta nobilitate, ncc et sede non destitit,donec se supcr ripam Rhodani
et moderationc, spcctaculo. Non enim quispiam in cum paucis, qui sc sequi deliberavcrunt, caitcris
tanta multitudine ac diversitate generis, uti saepc omissis,excepit.Qua finem sccundi certaminis dedit
intor paucissimos et notos contingero solct, alicui Lodharius, terminetur liber tcrtius.

LIBER QUARTUS.

PR.EFATIO. C rum rerum cxordium atque auctoritas prodcrctur.

Non sokim mc, uti praefatum ost, ab hoc opcro Et hoc illis, quoniam merito ratum videba:ur, com-
narrationis quiescere deloctat, verum etiam quo ab missum est.Quibus ab initio gesta Lodharii consi-
universarepublicatotusseecdam, mensvariisqueri- derantibus quomodo patrem suum regno pepulerit,
,

moniis referta,assiduis meditationibus anxiaversat. quoticspopulum Ghristianum perjurum sua cupidi-

Sed quoniam me de rebus universis fortuno hinc tas effeccrit quoties idem ipse boc, quod patri fra- :

indejunxit, validisque procellis mcerentem vehit. tribusque juraverat, frustraverit quoties postpatris ;

qua portum ferat,*imo vcro penitus ignoro. Interim obitum fratres suos atque delere
exhaercditare
autem sialiquod tcmpus otiosum reperero, quid ob- temptasset quanta homicidia, adulteria, incendia,
;

erit.si utijussum est,facta principum procerumque omnigenaque facinora universalis Ecclesia, sua nc-
nostrorum styli officio memoriae mandare curabo? fandissima cupiditate perpessa sil; insuper autem
Brgo huic rerum operi quarto insistam (assistam), ncque scientiam gubernandi rcipublicam illum
et si in caetcris rebus futuris prodessc nequivero, habcre, ncc quoddam vestigium bona3 voluntatis in
saltem in his erroris nubeculam proprio labore suagubernationequemlibetinvenireposse,ferebant.
posteris detcrgam. Quibusexrausis non immerito,sedjustoDeiomnipo-
tcntis juclicio, primum a pi\T,lio, et secundo a pro-
I)
sque Lodhuwicus et Karolus Lodharium aregno
I
prio rcgno fugam illum inisse aiebant. Ergoomnibus
suo abiisse certis indiciis cognovere,Aquis Palatium, unanimiter visum est, atque consentiunt, quod ob
quod tune sedes prima Pranciae erat, petentes, sc- suam nequitiam vindicta Dei illum ejecerit,regnum-
quenti vero die quid consultiusde populo acregnoa quc fratribus suis melioribus se juste ad regendum
fjatre relicto agendum videretur, deliberaturi. Et tradiderit. Verumtamen haudquaquam illis hanc
primum quidem visum est, ul rem adepiscopos sa- licentiam dedere,donec palam illos percontati sunt,
cerdolcsquc, quorum aderat pars maxima, confer- utrum illud per vestigia fratris ejecti, an secundum
rent; ut illorum consultu, veluti aumine divino, ha- Dei voluntatem regere voluisset. Rcspondentibus
71 NITIIAimi S. ItlCHAIlll ABBATIS. 72
autem,in quantum nosso ac possc Dcus illi conce- A nitatcra Saxonibui ,qui e Stellinga nominaverant.
deret, secundum suara voluntatera se et suos guber- conjungerent, regnumque sibi vindicaturi invade*
nare et regere velle, aiunt ; « Et auctoritate divina rent,el Christianam rcligionem bis in partibue an-

ut illud suscipiatis, et secundum Dei voluntatem nularent.Quamobrem,uti praetulimus,prffimaxime...

illinl rcgatis, monemus, hortamur atque prajcipi- (Colonlam) adiit, el quantum valuit simul el c»-
in

imis. » Hinc autem uterque illorum duodecim e suis tera regni sui scandala, nchoc ncfandissimum ma-
ad hoc opus elegit, quorura unus exstitit,et Btcut lum sanctae Dei Ecclesise deveniret, prcecavit.Quibufl
illiscongruum, ut inter illos hoc reguro dividere- expletis,Viridunensium civitatem Lodbuwicua peu
tur, visum ost, contcnti sunt. In qua divisione non Teotonis villam. Karolus autem per Rhemengem
tantum fertilitas aut sequa pnrtio rcgni, quantum urbcm adcunt quid deinceps agcndum vidorctur,
:

afflnitas et congruentia cujusque aptata est.Evenit- deliberaturi.

quo Lodhuwico omnis Frisia a Pcr idcm tompus Nortmanni Cotuuig depr&dati
Karolo vcro b sunt, inihiquc rnari trajecto, Harnuuigot Nodhun-
Quihus peractis, quinque illorurn c populo.qui sc
nuuig similiter depopulati sunt. Lodharius autom
sccutus cst, susccpit.ac sibi,ut dcinceps fidelis es- ut se supra ripam llhodani recepit, navigio ejusdem
sct, sacramcnlo iirmavit.Et Karolus quidcm Mosam p fluminisfretus inibi resedit rquo undique quos valuit
rcgnum suum ordinaturus trajecit Lodhuwicus sihi in subsidium altraxit. Vorurntamcn logatum ad
:

vero, Saxonorum causa Goloniam pctiit. Quorum fratres suos dirigens mandat.si scirct,qua ficri pos-

casus quoniam rnaximos csse perspicio, praetereun- sct, primores suos ad illos dirigere vcllet dc pace
dos minimc puto. Saxoncs quidem,sicut universis dclibcraturos. Rcsponsum est, mitteret quos vcllet :

pcr Europam degcntibus patct, Karolus Magnus im- facile quomlihot scirc posse,qua illis devonirct csse.
pcrator ab univcrsis nationibusnon immcrito voca- Ipsi vcro uno eodcmqueitinerc per Tricasincnsium,
tus, ab idolorum varia cultura multo ac divcrso Cadhellononsomadeunturhom.Cumque Miliciacurn
laborc ad vcram Dei Ghristianamque religioncm vcnisscr.t, Iosippus, Eberhardus, Egbertus, una cum
convertit. Qui ab initio tam nohilcs, quarn ct ad caotcris a partc Lodharii, ad illos venerunt, dicentes
bella promptissimi, multis indiciis perssepe clarue- quod Lodharius cognovisset se in Deum et illos

runt.Quemgensomnisintrihusordinibusdivisacon- deliquisse, nolletque amplius ut altercatio intcr

sistit.Sunt enim inter illos qui Edhilingi, sunt qui illos etChristianum populum cssct. Si vellcnt, ali-
Frilingi, sunt qui Lazzi illorum lingua dicuntur. quid supra tcrtiam partem regni proptcr nornen
illi

Latina vero lingua hoc sunt nobiles, ingcnuiles, : imperatoris, quod illi pater illorum conccsacrat, et
atquc servilcs. Scd pars illorum, quae nobilis intcr proptcr dignitatem imperii, quam avus regno
illns habctur, in duabus partibus in dissensionc C Francorum adjecerat, augere facercnt. Sin aliter,

Lodharii ac fratrum suorum divisa, unaque eorum tertiam tantummodo partcm totius absque Langobar-
Lodharium,altcra vero Lodhuwicum socutaest.His dia, Bajoaria, et Aquitania, illi concederent : rege-
itaschahentibus,ccrnens Lodharius quod postvic- retque quisquo illorum, Deo favente, portionem
toriam fratrum,populus qui cum illo fucrat deficere regni sui prout melius posset. Fruorctur altcr alte-
vcllet, variis nccessatibus astrictus,quocunque et rius subsidio ac bonevolcntia,concederent pacem et
quomodocunquo poterat,subsidium qurerebat. Hino leges invicem sibi subjectas.essetqueinter illos Dco
rem pnblicam in propriis usibus tribuebat, hinc auctorc, pax pacta pcrpes. Quod cum Lodhuwicus
quihusdam libcrtatem dahat,quibusdam autcm post ct Karolus audissent, et illis plebique universa? per-

victoriam se daturum promittcbat. Hinc etiam in placitumesset,inunamunacum primoribuscoeunt,

Saxoniam misit, Frilingis Lazzibusque.quorum in- ac quid de talibus acturi essent, gratanti animo
finita multitudo ost, promittens,si secum sentircnt,
conferunt. Aiebant se hoc in exordio dissensionis
ut legem,quam tompore
anteccssores sui quo idolo- voluisse, et quanquam peccatis intervenientibus

rum cultoreserant, habuerant,cadem illis deinceps proficuum esse non possot.saepe hoc illi mandatum
habendam conccdcrct. Qua supra modum cupidi, fuisso. In eo tamen omnipotonti Deo gratias refore-

nomcn novum sibi.id est Stcllingua imposucrunt; n bant, cujus tandem ope adjuti hoc promeruorant,ut
et in unum conglobati,dominis crcgno peno pulsis, frater illorum, qui sempcr paccm atque concordiam
morc antiquo,qua quisqucvolebat legc vivebat. In- spreverat, Deo largicnte tunc illam petebat. Verum-
supcr aulcm Lodharius Nortmannoscausasubsidii tamen solito more ad episcopos sacerdotesque rem
inlroduxcrat, partcmque Chrislianorum illis subdi- rcfcrunt, ut quocunquc divina auctoritas idvcrtere
derat quibusetiam,ut caeteros Christianos dcpraj-
:
vcllct, nutu ipsius lihenti animo praesto adessent.

darent,licentiamdabat.IgiturmetuensLodhuwicus, Quibuscum undique utpax inter illos fieretmclius

ne iidcm Nortmanni, nocnon et Sclavi,propter affi- viderctur, conscntiunt, legatos convocant, postulata

« Sic vet. ex., quod nuperadmodum quidam sic vet.,quodot idemnupcr sicsupplere conatus
b Sic
supplere tentavit Et Orientalia regna cesserunt,
: « est Karolus vcro accepit Occidentalia regna a
: «

ornnis scilicet Gtrmania usqne ad Rheni ilucnta, ct Britannico Oceano usque ad Mosam fluvium, in qua
aliqiue civitales trans Rhenum cum ailjaccntibus parte cx tunc et modo nomen Franciaj remansit. »
pagis. »
73 DE DISSENSIONIBUS FILIOKUM LUDOVICI PII. — LIB. IV. 74

eoncedunt.Cumque in divisione regni quatupr dies a cle alectione partium securus, Arduennam
regui
vcl co amplius morarentur, tandem visum eat ut venatu petit, omnesque primoressua? portionis po-
inter Rhenum et Mosam usque ad exortum Mosae,&c puli,qui a scjduiu a reguoabiret,ne.ce&si,tatecpacjti
deindc ad exortum Saugonnae, cl sic per Saugon- desciverant,honoribus juivavit.Lodhuwicusetenim
n.uu usque ad confluentum Rhohani,el Bic deinde in Saxonia seditiosos, qui se, uti prsefatum cst,
por Rhodanum usque in mare Tyrrhenum omnes Stcllinga nomiuavcrant, nohiliter, legali lamcn
videlicet episcopatus, abbatias, comitatus, fisca eis caedc, compescuit. Karolus vero in Aquitaniam Pip-
Alpibuj consistcntia, absque... illi in parte regni piniini fugavit. Quo latitante, nihil aliud notabilc

tertia offerrent, cl hanc cecipere renuat, quid

si elficerovaluil, praeter quod VVarinum qucmdam

cuique debeatur, armis decernant. Quod quidem ducem, caderosque, qui sibi fidi videbantur, ob
quanquam ultra quod justum ac oongruum, ut qui- cuslodiam ejusdom patriae inibi reliquit. Insuper
busdam vidobatur, invcalum fuerit,jier Gonradum, Egfridus comes Tolosoc e Pippini sociis, qui ad se
Abboncm (Gobboncm), Adclhardum, ct caHcros pcrdendum missi fucrant,quosdamm insidiiscepil,
raandatum cst. Ipsi yero interim, doncc (jui missi quosdam stravit. ldemqueKarolusad[ilacitum,quod
fucrant revcrtcrcntur, in eodcm loco esse se decer- cum Lodhuwico fratre suo Wormatiam condixerat,
nunt, responsum Lodharii praestolaturi.Qui cum ad r>
iter direxit. Gumque Metis pridie Kal.Octobris vc-
Lodharium venissont, repererunt illum paululum nisset,Lodharium in villa Thcotonis repcrit quo
minus solito mope animatum. Aiebat enim se non antc condictum placitum vcncrat, ac alitcr quam
esse conlcntum in eo quod fratres sui illi manda- statucrat, rcsidcbat. Quamobrem his, qui a parte
vcrant, quia sequa jiortio non essct querebaturque :
Lodhuvvici, neenon ct Karoli, propter divisionem
insuper suoruin,qui sesecutisunt,causani,quod in regni Mctis rcsidere dcbucrant, tutum minimovidc-
praefata parte qus illi offerabatur non haberet undc batur, ut dum seniores sui in Wormatia, et Lodha-
illis ca quae amittebant restituere posset.Quamob- rius in Theotonis villa essent, illi Metis rcgnum
rem,ignoro qua fraude decepti, hi qui missi i'ue- dividercnt. Dislatenim Wormatia a Mctis leuvas
rant, augent iili supra definitam partem usque in plus minus sejituaginta. Theolonis aulem villaplus
Carbonarias.Insuper si hoc usque ad tempus,quod minus octo. Occurrcbat etiam, quod Lodharius in
illis paritcr conveuirct, reciperet, jurant illi, quod fratrum doceptione Baepe perfac.iUs promptusquc
lunc fratres sui jurejurando, prout aequius possent, exstilerat. Ideoquo suam salutem illi credere haud-
rcgnura omne absque Langobardia, Bajoaria, et quaquam,ab.-i|uc(jualibet sccuritate^audebant.Krgo
Aquitania, in tribus parlibus dividcrcnt, essetque Karolus horum saluti consulens, ad Lodharium
supcrhissua electio,ut quam vellct harum accipe- dirigit : mandat, quoniam alitcrquam convenisset,
ret.ac diebusvilae suaseamdem concederent, in
illi C venerat, et crat, si vellet ut missi fratris sui, nec-
co quod ille illis similiter facerct. Et lucc omnia si non ct sui,inibi una cum suis remanereut, daretilli
aliternon crederet, sacramcnto sic se facturospro- obsides, ut de salute illorum lidus essct.Sin aliter
mitterent. Jurat etiam Lodharius sic se velle, ac mitteretille missos suos Worinaliam ad illos, et illi

sua ex jtarte sic perlicere, in co quod fratres sui, quos vcllet obsides illi darcnt : sin alitcr,reccderent
utimissi illorum tunc illi juraverant, udimplesscnt. a Mctis pari spatio.Sin etiam ct hoc nollct, in medi-
mediante Junio,feria videlicet quinla pro-
Igitur tullio (jua vellet, missi eorum convenisscnt. Non
ptcr civitatcm Madasconis, in insula quaeAnsilla di- enim sc lot nobilium viroruni salutem negligece de-
citur,cuma3quo numcro priorum Lodharius,Lodhu- bere, dicebat. Erant quidem octoginta clectiex omni
wicusct Karolus conveniunt, et hoc sacramcntum inultitudinc,omni nobilitalc pi\estantes,quorum in-
mutuo sibi juraverunt. Videlicct ut ab ca die et teritus ni pivccavc.cctur,maximam sibi fratrique suo
deinceps invicem sibi paccm conscrvarc deberent, posse inferrojaclurani aiebat.Tum tandem pro coni-
et ad placitum,quod fidelea illorum inibi statuissent, modilatc omniuin hinc inde visum est, ut confluen-
regnum omne absquc Langobardia, Bajoaria, et tum missi illorum,centum dccem videlicet, absque
Aijuitania, cum sacramento,prout acquius posscnt, obsidibus convcnirent, inibique reguuin, prout
in tribus partibussuidividerent.elcctioquc jtartium n 'equius posscnl dividerent
ejusdem rcgni esset Lodharii et quique illorum : Quo scilicct xiv Kal. Novembris convenicntes, ne
parlem, quam quisqne acciperet, cui(juc deinde forte (juoddam scandaluin intcu- liomines illorum
omnibus diebus vita: su.c conservare deberet,in eo, qualibet ex causa orirotur, jiars iIlorum,quae a Lod-
si adversus fratremct suos frater suus similiterfa- buwico, nccnon etKarolo vcnerat, orientalcm ripam
ceret. Quo expleto, adhibitisque verbis parcificis, Ithcni raetantes, quae autera a Lodhario,occiduam,
pacifice discedunt, ad castra redeunt,in crastinum quotidieque ob coramune colloquium Sanctum
de caateris deliberaturi. Quanquam et aegre, vix Gastorem petierunt. Cumque ad rcgni divisionem,
tamen effectum usquc ad conventum, quod
est, hi (jui a Lodhuwico et Karolo inissi fuerant variis
iu Kalendis Oclobris condixerant, pacifice quisque querimoniis accessissent, quaesitum est,si (juis illo-
insua portionc, quani vellet,esset.Et Lodhuwicus ruiu totius imperii notitiam ad liquidum haberet.
quidem Saxoniam, Kaiolus veroAquitaniamordina- Cum nullus reperiretur, quacsitum est,cur niissiillo-
turi,adeunt. Lodharius autem jani,ul sibividcbatur, rum illud in tiansacto spatio non circumiisscnt, et

Patrol. CXVI. 3
75 NITIIAItm S. IIICIIAMI AHII. DE DISSENS. FILlOll. LUDOVlCl IMI. LIII. IV. 70

Illorum Industria imbreviatum esset. Cum ethoout A quaquam quolibet modo omitteretur, m in eodem
fleret,Lodharium nollc repei h scnt,aiebanl impo i- conventu, ul aequius po ;cnt, omne regnum divide-
bileesseignoranti quiddam aBqualiter dividereposse. juratum fuerat, partium
rent, essetque Lodharii,uti

Novissimeautem qua3situmest,quoniamsacramento electio ejusdem regni. Uinc quique qua libuit dis-
illud, prout aequius ac melius possent, nossentque, it, el Lodhariu hiematum petiit, Lod-
dividere deberent,si hoc sincerejurarc poi i ent,dum hu icns Bajoariam. Karolus autem uxorem du-
scirentquod nemo ignoranter id faccre valcret. E3t cturus Garisiacum venit. Eodem Lempore Mauri a
hoc quoque ad conferendum episcopii commissum. Sigenulfo fratre Sigihardi si!»i causa subsidii indu-
Qui hinc inde in basilicam Sancti Castoris conve- cti Beneventum invadunt. Eodcm etiam tempore
nienfes, a parte Lodharii aiebant si sacramcnto
in Stellinga in Saxonia contra dominos suns iterum
quilibeL deliquisset, lioc expiare posse, ac pcr hoc rebcllai unt, si d praelio commisso, nimia caede pro-

mclius esset uL hoc facercnt, quam diutius tot rapi-
nas,incendia,homicidia,adulLeriaEcclesiaDei pale-
retur. At contra hi qui a partc Lodhuwici, nccnon
ctKarolicrant,aiebant,dum neutrumnocessecsset,
cur in Deum peccare debcrent melius esse ut fir-
: -n
maretur pax inter illos, mitLercntque pariter pcr
universum imperium, et imbrcviarctur, ac tum tan-
dem jurare quod certum cst absque pcriculo,acqua-
litcrque dividcre posso censebant. Sic quoque pcrju-
ria caeteraque facinora devitare, ni caeca cupiditas
strati sunt. Ac sic auctoritatc interiit, quod sine au-
ctoritate surgere praesumpsit. Accopit quidem Ka-
rolus,uti praefatum est,in conjugio Hirmentrudcm
Vodonis ct Ingcltrudis filiam, ct ncptern Adelbardi.
Dilexerat autem pater ejus suo iu tempore hunc
Adcihardum adco, ut quod idcm vcllct in universo
imperio, hoc pater facerct.Qui utilitati publicae mi-
nus prospicicns.placcre cuique intendit.IIinc liber-
tatcs, hinc publica in propriis usibus distribucre
suasiL ac dum quod quiquc petebat ut fieret,effe-
:

impediret,posse firmabant. Ac per hoc nec se laede- cit,rempublicam penitus annullavit. Quo quidem
re in sacramento velle,nec cuipiam ut faccretlicen- modo effectum est, utin hac tcmpcstatc populum,
tiam darc, testabantur. Qua dissentientes, quique qua vcllct facilc divertere posset.Et hac de rc Ka-
qua venerat, ad suos seccsserunt. Hinc omncs in ea- maxime iniit, qtiia cum eo
rolus prafatas nuptias
dem domo convcnerunt, a partc Lodharii dicentes, maximampartemplebis sibi vindicarepossepufavit.
quod parati sacramcntum et ad divisionem,uti jura- Nuptiis quidcmxvi Kal. Januarii expletis, Natalem
tum fuerat, essent. At contra a parte Lodhuwici et Domini ad SancLum Quintinum cclcbre pcrcgiL. Va-
Karoli similiter sevelle,si possint, aiebant. Novissi- lentianas quoque.qui dc fidelibussuis inter Mosam
me antem,quoniam neuter quod alLer volcbat, abs- Scquanamquc causa custodia: rcmanerc dcberent,
que seniorum suorum auctoritate, asscntire aude- ordinavit. Idem vcro partibus Aquitaniae una cum
bat,statuunt ut paxinter illos esset,donec scire pos- C conjugeauno843IncarnationisDomini in hieme iter
sent quid senioressui horum rcciperevellent Et hoc dircxit. Fuit autcmcadcmhiems proefrigida nimisac
ficri posse in Non. Novcmb. visum cst, usqucquo diuturna. Languoribus insupcr abundans necnonet
pacis termino constituto disccdunt. Qua quidem die agriculturaj, pecorique, apibusque satis incongrua.
factus terrae motus magnus pcr omnem pene hanc Hic quique colligat, qua dcmcntia ulilitatem pu-
Galliam est. Eadcmque die Angilbertus vir memora- blicam negligat,privatisque ac propriisvoluntatibus
bilisCentulotranslatus,et anno post deccssum cjus insaniat, dum ex utrisqueCreatorem adeo offendat,
xxvin (xxix), corporc absque aromatibus indissoluto ut ctiam omnia elemcnta ejus vesaniae contraria
repertus est.Fuit hicvir ortus eo in tempore haud rcddat quodque hujuscemodi exemplis peneadhuc
:

ignotae familiae.Madhelgaudus autem,Richardus,et omnibus notis perfacile probaturus acccdam. Nam

hic, exuna progenie fuere; at apud Magnumjvaro- temporibus bonae recordationis Magni Karoli, qui
lum mcrito magni habebantur. Qui ex ejusdem ma- evoluto jam pene anno tricesimo decessit, quoniam
gni regis filia nomine Berchta Harnidum fratrem hic populus unam eamdcmque rcctam, ac per hoc
meum,et meNithardum genuit. Centulo opus miri- viam Domini publicam incedebat, pax illis atque
ficumin honorc omnipotentisDei sanctiqucRicharii concordia ubique erat. At nunc c contra, quoniam
construxit familiamsibi commissam mirificcrcxit.
:
j)
quiquc semitam,quam cupit,inccdit, ubique dissen-
Hinc vita cum omni felicitate defuncta Centulo, in sioncs cl rixae sunt manifestae. Tunc ubique abun-
pace quievit. His paucis de origine mca delibatis, dantiac atque loctitia, nunc ubique pcnuria atque
ad historiae scriem rcdirc libct. mcestitia. Ipsa elcmcntatunc cuique rcgi congrua,
Cum autem,ut praefatum cst, reversi quique regi nunc autem omnibus ubiquecontraria, uti Scriptu-
suo quae invenerant nuntiassent, hinc inopia, hinc ra divinomuncrc prolata tcslatur Etpugnabit orbis
:

hiemeinstante,hincetiam quod primores populi de- terrarum contra insensatos (Sap. m). Per idcm tcm-
gustato semel periculo iterum praelium nolebant,ac pns eclipsis lunae xui(.l/., xv) Kal. Aprilis contigit.
per hoc ut pax intcr illos usque in vigesimo die post Nix insuper multa cadem nocte cecidit, mcerorem-
missam sancti Joannis firmaretur, assentiunt. Ad que omnibus, uti praefatum est, justo Dei judicio
quamstatuendam hinc indeprimatespopuli Theolo- incussit.Id propterea, inquam,quia hinc inde ubi-
nis villam confluunt. Jurant, ut ipsi reges inter se que rapinae et omnigena mala sese ins.erebant,illinc
interimmutuampacem servare deberent. Et ut nc- acris intemperies spem omnium bonorum eripiebat,
 ANNO DOMINI DCCCLIII.

AMULO
KIMSCOPUS LUGDUNENSIS.

NOTITIA IIISTOIUCA.
(Apud. Galland., veterum Pctrum Biblioth., tom. XIII.)

Diversiniode vocatur auctor ooster in priscorum A las duas, ad Theobaldum alteram de adulterinis qui-
libris: Amulo ('lliin.
>l'is: Allllllo enim, Haillllllls.Yrl
Hamulus,vel i:im Uamularius
etiam
t'l ll;milil;irins hncrlnm E.<ini>innim ...,l
busdam sanctorum ;..,,; ,o .,ll.......
reliquiis,altcram adl/'..il t_i
Gothescal-
audit. Fnit natione Gallus, successit Agobardo, te- cum pro confutanda ejus doctrina et moribus.Prfe-
nuitque Lugdunensem sedem ad anno841 ad 852 ct terea opuscula duo ad eumdem Gothcscalcum de
ultra De iflo
: u dabunt curiosis praeter biblio-
j
»1 t-.i
Prasscientia, Prxdestinatione, etLibero arbitno, etc,
graphoa Cointius (o), et Dominicus de Colonia (b). ex quodam ms. codice Trevirensi deprompta. D«c
Gavffius diligenter ejusscripta reeensuit. NosexBa- primus vulgaveral Parisiis an. 1649 Sirmondus.
IaziiAgobardo tanquam potiora decerpsimuscpisto-
(a) Tom. VIII, pag. 650. (b) llist. Littcr. Lugdun. tom. II, pag. 127.

AMULONIS EPISTOL.E.
ERISTOLA PRIMA. R dum. Aut qucm tanta vcncrationc dignum
ccrtc
agnovisscnt, qucm tanto amore transfercndum ex-
AD TIIEODBOLUUM EPISCOPUH LINGONENSEM.
optasscnt, quem tam longo itincre ipsi assidue per-
1. Reverendissimo ot puro dilcctionis afTectu exco- lulissent, ejus nomen saltira una hora oblivisci po-
lendo Theodboldo Ecclesiae Lingonicae episcopo, tucrint, ut non illum, quem tantopcrc diligcbantet
Amulo humilis Ecclesiae Lugduncnsis episcopusin vcnorabantur, continuo dcsiderio atquc oratione ad
Domino Jesu Christo sempiternam salutem.Manda- praesidium salutis suae, et ad propitiandam divinara
stisnobisperdilectum fratrem chorepiscopum^ve- clementiam pia ct indesinenti memoria sibi adcsse
strum, nuper in castro Divioncnsi, apud ecclesiam precaronlur, aut omnino tantffi ignavia? ac stolidi-
beati Benigni martyris, ccepisse quaedam Oeriinhis tatis exstiterint, ut nomen ejus ad commonitionem
qui orationis et venerationis causa ex quibuscunque sui noc littcris saltem signarc studuissent.
locis confluere videntur, et maximc, imo, ut non- II. Undo, sicut praedictus fratcr noster retulit,
nulli affirmant, tantummodo in feminis unde ani- ; prudenteret religiosefecistisutistiusmodi reliquias,
mus vester quadam ambiguitc turbaretur, ct ne- quaruni nulla exstaret auctoritas, ctipsum quoque
cessarium judicarctis nostrum, id cst, fraternum, vocabulum csset ignotum, nec ullo modo recipiendas
expetendum essc consilium. Dixit enim quod anno p judicaretis, nec penitus contemncndas sitamenilli ;

transacto duo quidam, qui se monachos esse dicc- quidetulerantpossent,sicutpromittebant, hujus rei
rent, detulerintusquc ad praefatam sancti marlyris certitudinem ex eisdem partibus delatam sub dili-
basilicam qua^dam velut cujusdam sancti ossa,quae gonti examinatione evidenter ostendcre.Dixit itaquc
se vcl cx urbe Itoma, vel ex nescio quibus Italiae nobis quod unus ex praefatis monachis,qui apud Di-
partibus,suslulisseaffirmabant cujus tamensancti : vionem remanseratjam mortuus sit;alter vero,qui
nomen mira impudentia dixerunt.
se oblitos cssc ad perquirendum et renuntiandum perrexerat, ne-
Quasi aut eum in tantum diligere et venerari potue- quaquam ulterius siL reversus. Attamcn dum illa
rint, si vcre sanctum esse cognoverant.ut tanto ter- ossa, a tam vilibus personis delata,et nulla veritatis
rarum spatio tam studiosc deferre satagerent, nisi assert ione declarata, et tam insulsa relatione Eccle-
ejus nomon in locis illis, unde assumptus dicitur, sis3 illata, vclut causa honorisjuxta sepulcrum pres-
usitatum essot atque vulgatura.et istis itainsinua- fati gloriosi martyris reverenterlocataconservantur,
tum et cognitum, ut desiderarenl illum el exposce- coepisse in eadem basilica velut quaedam miracula
rent.vcl ctiam furto auferrenl in sua? regionis finibus fieri, non sanitatum el curationum,quibus ulla in-
collocandum, ac venerationi (idelium commendan- dicia divinee miserationis el propitiationis ostende-

"'
Alias Teotbaldus vel Teutboldus dicitur, factus r» b Ingelrannus erat is in castro Divionensi vices
episcopus anno 844. opiscopi agens.
79 AMULONIS EPISC. LUGD. KO
rentur, eed peroussionum et elisionum,quibu8 mi- A uua monet diceni :
• Betote prudentes sicul scrpen-
scr.-c muliercul.-c Bubito in ipsa orationis domo ca- i, eteimplieea sicul columbae.
" ffabemus in hac

dcro ct collidi, et quasi vexari viderentur; cum n magnum etreverendum pietatu exemplum in ge-
tamen in nulln parte corporis laesae appareant, aut siis beati Martini,ut nequaquam temereadhibeamuB
ulla plaga alicujus vestigia monstrare vidcantur. inccrtis fldcm.Qui bcatia <-i glori08U8»Christi con-
Qua cx causa tanta illuc vclul admirantium turba ' or et pontife n qucmdam a praecessoribus
concurrit,sicutmm solum ab illofratre noi tro,qu suis sub altaria litulo consccratum el concurrentis
misislis, scil ctiam a nonnullis aliis didicimus, ut populifrequentiacelebratum,quianecnomensepulti
jam trecentac sivo quadringentse autco amplius per- illic, nl ferebatur, martyris, nec tempora passionis
sonae csso rcfcrantur, qu.-c jam diclomodo corrucn- ejus reperit, omnino se ab illo loco abstinuit, nec
tos atquo clisoo ct pcr paululum vclut rccepto scnsu auctoritatem suam vulgi opinioni accommodare uJ-
sanatoc, nullatcnus a loco disccdcrc possc firmantur, latenua voluit, donec, rei veritate divinitus sibi pa-
quia vidclicet ad domos suas rcdirc tentavcrint,
si tcfacta, ctiam populum superstitionia illius altsol-
statim nova ncscio qua plaga pcrcussoc, ad ccclc- vit crrorc.

siam de qua exierant rcdire compellantur.ln quibus IV. Invcnimus etiamin decrctis bcati papasGela-
cssc dicuntur, non solum puelloc, scd ctiam conju- sii b graviter notari episcopos ct ponc alienos a Chri-
„
gatoe juveniorcs, ct maturiorcs astate, honcstiorcs stianitatisaffectudesignari,qui in quocunque nomi-
atque viliorcs. nc defunctorum, nec omnino fidefium,
et fortassis

III. IIocc autcm non solum in ccclesia sancti Bo- ocdificatas sacris processionibus audactcr in.stitucre

nigni, scd ctiam in altcra occlosia intra
stellum, et in aliis nonnullis per parochias vcstras
similitcr jam fieri cocpisso significastis.
Augustoduncnsi territorio quod Sodelocus vocatur,
apud ccclesiam in qua sancti martyres Andochius,
Thyrsus et Felix, conditi sunt, similia fieri vcl po-
tius simulari ccrta relationc comperimus.Exspccta-
vimus autem aliquot diebus, utsicutper prrcfatum
chorepiscopum vestrum rogavimus, diligentius et
ipsum ca- pr.xsumunt ecclesias.Sed et quorumdam vencrabi-
lium valde sanctorum corpora novimus, vel intor
Nam ct in agrorum scpulturas,vel
in angulo ecclesirc annis
plurimis jacuissc, doncc se dignis revolationihus
maniicstarent.Quapropter juxta apostolicam atquc
evangclicam auctoritatem ct venerabilia sanctorum
Patrum exempla atque instituta,removcatur de mc-
dioetcongruenti modo habcatur unde tanta pullu-
lavit occasio supcrslitionis.et nullla prohatur exis-

modum et ordinem hujus rei vcstris nobis litteris tere utilitas salutis.Nam ctsi unum aut multo duo

intimarctis,ut quanto subtilius et cvidcntius instru- vcl tria istis ipsis temporis, quibus talia gcruntur,
cti, tanto, aspirante Dei gratia, ad respondcndum sanitatum vcl curationum signain eadem beati Be-
inveniremur parati. Sed quia nihil postea rescripsi- C nigni martyris ecclesia vcraciter et probahiliter
stis, melius nobis visum est ut juxta quod cx ejus celebrala sunt, haec profccto cum omni gaudio et
relatione agnoscere vel perpcnderc potuimus, dile- veneratione ac dehita gratiarum aclione ad Dci glo-
ctioni vestra; dchitum responsionis officium solvcrc riam ot beatissimi atque gloriosissimi martyris
non difleramus. Igitur, ut ad ha3C omnia, prout Chri- merita referenda sunt. Ncc tamcn oh hoc cactcraqiu-c
stus donare dignatur, breviter respondeamus, et sive inejusdem martyris ecclesia, sive in plorisque
causa; ambiguum cum vestra pariter dilectione re- aliis fieri dicuntur, approbanda sunt; quia,quantum
secemus, videtur nobis in primis ut ossa illa, quoc ipsius rei gestae ordo ostendit, potuit fieri ut haec
nulla ratione, nulla auctoritate, nescio cujus sancti primum cx vana opinione, tanquam nuper allati

esse dicuntur, undc primum prurigo hujus curiosi- sancli corporis locum inveniret occasio,dum in die-
tatis cxorta csse vidctur, omnino de sacris adytis et bus quadragesimalibus, confluentibus ibrtasse, ut
de loco celebri tollantur et ncquaquam intra eccle- inmultis locis consuetudo est, ad orationcm popu-
siam, sed foris in atrio, aut certe sub parictc, vel larihus turhis ostenderetur,commendaretur,et vene-
circa ipsam, vel quod utilius existimamus, circa rationi habcndus qui penitus ignorabatur, superva-
aliam secreto in loco,apto ctmundo,sub paucorum cue inculcaretur; atquocxhocjam suporvenicnteso-
conscicntia scpcliantur; ut quoniam etsanctaessc J)
lcmnilatc Paschalijquandotaliainchoassepei-hihen-
dicuntur, aliquid eis revcrentise rcferatur, ct quia tur, viles ct nequam homunculi, aocepta occasione,
essepenilusnesciuntur,nequaquamrudibus pojtulis sive necessitate famis cogente, sive cupiditate lucri
occasio erroris ct superstitionis cxsistant.Ncc mc- instigante,istiusmodi vclut percussiones,etcollisio-
tuere debcmus nc hac diligentia aliquam
ibrtc cx nes,et dementationes,ac rursum sanationes, fingcre
ofrensioncmincurramus.VultcnimomnipotensDcus atqueostendarecceperint,sivesintviri,sivemulieres.
nos in rchus suis cautos cssc atque discretosjuxta V. Quod cum populus,supervacua opinione delu-
praiceptum Apostoli diccntis « Omnia autcm pro-
: sus, in admiratione vcl terrore habere coepisset,
« bato, quod honum cst tenete,ab omni specie mala tanta illuc conferre el quasi male babentibus vclut
« abstinctc vos. » Et itcrum : « Nam el ipse Satanas ex misericordias compassione administrare ccepe-
« transfigurat seinangelum lucis. » Dndeet Domi- runl, utomntno qui lalia pati videbantur, non solum
» Sulp. Scverus in lib. dc Vita Marfcni, h Dccreta Gelasii, cap. 25,
hcafi
cap. y.
81 EPISTOL/E. 82
a loco recedere nollent, sed fanquam nova plaga ac A vulgares, cura votis ac donia plurimia grcgatim ec-
debilitate percussi,nullatenus serecedere posse si- olesiam frequentarent, accepto ab eodem patro no-
mularent.Quando enim unquam in Ecclesiis Dei,in stro oonsilio prsedicavit eis atque praeoepit Narbo-
memoriis bcatissimocum martyrum, talia signain- nensis qui nuno superest Bartholomffiua episcopus,
erebuerunt,quibus nequaquam aegri sanarentur,scd u( omnino locum illum.quem superstitiose frequen-
sani percuterentureldementarentur?Quando istius- tare oceperant, nequaquam ampliua ito frequentar-
modi sanitates sanctorem oratio apud Dominum ob- rent, el quecunque illuc conferre consueverant,
tinoit,quibus simplices et innocentes puellae in san- magia in usus indigentium et misericordiaa opera
ctuario Doi inoolumes reddantur, sed si de salute erogarent. Quod cum factum fuisset, statim ot ibi
sua gaudium parentibus facere voluerint, continuo ctin aliis locis in quibus jam simililcr fieri incipie-
iterum percussaead domoseorumdemparentum suo- bat, fcota illa deceptio cessavit, et populua iidclis
rum redire prohibeantur ? Quando autem martyres optata incolumitate ac tranquillitate, rospiravit.
sanoti itaconjugatas quasque fideles in Buissanctua- Unde omnino videtur nobis,prout ratio ipsa
VII.
riis sanitati rcstitucrunt, ut eas a maritis sejunge- dictat,etbonorum nos exempla inlbrmunt, ut arri-
rent, et no ad virorum suorum domos reverti pos- piatis pium studium et sacerdotalem ainceritatem
sent,repentinse cladis animadversione percuterent? ao severitatem ct m' domus Domini, quam oportet
;

II
Quishaoc nonvideat vel fallaciis hominum nequissi- esse diunum orationis, fiat domus ncgotiationis ct
morum,verdeoeptionibu3etludibriisd«emonum con- spelunca latronum,eliminetis ex ea istiusmodi com-
cinnata, qui hobetes sensu, et inanes fide,et plcnos mentum ct figmentum diabolicum, quo tanta infc-
curiositato, et attonitos vanitate, faoile
opprimunt, licium hominum et maximc mulicrum multitudo
vel etiam invadunt utin Deo juate permittente,
cis, nimis dolcndc ac pudcndc, velut captiva et mcnte
ct propria ncquitia soevicnte, talia ctiam veraciter capta, obligata tenetur; annuntiando omnibusfide-
exeroere sinantur? Atque ila velut cx uno loco per litcr atquc intermisso hujusmodi
obtestando, ut
astutiamhominum etnequitiam daunonum pessimo- vano et pernicioso concursu, unde nulla animce sa-
ruin, qui bumanae saluti libentcr illudunt, per alia lus, nulla corporis incolumitas, nulla vitse utilitas

atque alia loca bc pestilentia ista superstitionia atqu-'. provenireoognoscitur,unaqua3queplebsinparcechiis

illusionis diffudisse videtur, dum in sacris locis ct etecclesiis, quibusattributaest, quictaconsistatjubi
sanctorum martyrum basiliois sunt etiam quidam sacrum baptisma accipit,ubi corpus et sanguincm
qui turpis lucri gratianonsolum isla non prohibent, Domini percipit,ubi missarum solemnia audirecon-
nec errantem populum ad sinceram et puram reli- suevit,ubi a sacerdote suo poenitentiam dc reatu,vi-
gionis observantiam instituunt, sed etiam instigant sitationcm in inlirmitatc,sepulturaminmortcconse-
ad sectanda,eosque tanquam religiosos praedi- C quitur,ubi etiam decimas et primitias suas offerrc
lalia

cant, bc suis adulationibus Bupplantant, tantum ut pra3cipitur,ubi filiossuos baptismatis gratiainitiari

ez eorum votis atque donariis vel marsupia aua re-
plcaut, vol opulis et potationibus vacent.De quibus
Prophctam dicitur « Peccata populi mei
rectc per : tionessuasalacriterpcrferat, ibi orationcs et suppli-
«comedent et ad iniquitatem eorum sublevabunt
« animaseOTUm.»Haec de fiotione talium illusionum
et insana quorumdam
eupiditate ncquaquam in hu-
jas responsionla nostras serie diccremus, nisi talia
temporepiipatrisetantecessorianostriitacertiasime
in quibusdam homuneulis.tam viris,quam feminis,
gratulatur,ubi verbum Dci assidue audit,ct agcnda
acnonagenda cognoscit; illuc,inquam,vota ctobla-
cationes suas Domino oi!'undut,ibisuffragiaomnium
sanctorum quajrat,qui,utscriptum cst: «Sequuntur
«Agnum quocunque vadit,» et idcirco fideliter invo-
cantibus ubique praesto sunt, ot per ipsos atque in
ipsis omnipotens Deus,qui populo suo promittitdi-
cens « In omni loco in quo memoria fucrit nominis
:

intra paroeciaranostram experti essemus,ut dc his « mci,vcniamadtcctbcncdicamtibi.))Ibi itaqucuna-

nullatenus dubitare permittamur. qusque plebs pupillis et viduis,pauperibusetpere-

VI. Vidimus namquc aliquoties coram illo qui se grinis, de facultatulis quas Deus tribuit cleomosy-
dacmoniacos advcxaticios csse simularent sed cum narum largitioncm cxhibcat, hospitalitatis officia
;

plurimis plagis atque verberibus distringerentur, n impcndat.et quodcumme comessationibua etebrie-

confestim de nriserrima simulatione confessi,et ne tatibus et quaestu hominum vanorum consumcrcso-
ccssitatcs atipie cgestates suas, quibus supplendis Iebat,in istiusmodi suis et proximi salubribus uti-
taliaostentavcrant,publicc cxponentcs.ab omni in- litatibus expendat. Haec est enim legitima et eccle-
vasionc dccmoniaca, sicuti ct crant, illaesi apparuc- furma ;haec antiqua fidclium con-
siastica religionis
runl.Scimus ctiam civitatcm quamdam haud longe suctudo.pcr quamet novitatum vanitas amputatur,
a nostris finibus, qua^ Ucctia nuncupatur, sita in ot vetusta ac recta evangelicae atquo apostolicae in-
provincia Narboncnsi.ubi cum ejusdem pia3 momo- stitutionia scmita custoditur. Si autem ct languores
riffl pwedecesBoris nostri tcmporc ad scpulcrum san- acciduntjuxta evangclicumot
aliqui ac dcbilitates
cti Firmini cpiscopi istiusmodi porcussiones et eli- apostolorum prfficeptum pracsto babet unusquisque
sioncs ficri ccepisscnt.ila ut in membria cadentium ut «inducat presbyteros Ecclesia), et orcnt super
repcrircnturqiu-cdamstigmataultionis.taniiuamillic «eum,ungcntcs eum oleo in numineDomini; et ora-
sulphur arsissct,ct ex hoc tcrritiatquc obstupefacti « tio fidei salvabit infirmum [Jacob. v, 14). »
 83 AMIJLONIS EPISC. LUGD. U
VIII. Cum haac largiente vobia Domino fldelitcrA « et immaculatum sc custodireabhocsaBCulo.»Qua-
atqueinstanteannuntiato observata, con
fuorinl ol tenui hajc atque bujusmodi apostolica bortamonta
fldimus in ipsius pietate,quoniam cessante inani ac attendentei tam pre byleri quam populi, atque in
supervaoua largitione munerum ac votorum,cessa- locis uis devote, instanter ac Qdeliter Domino
bit etiam multitudo illa simulantium simulatio ''I. vientes, sinceritati mentis et fructibus misericordiae
|ii'i-ciissiiiiiuii) ;u; (]iim;ntationum,cum unusquisque potiusstudeantquam vanitati vel ostcntationi. Nam
nonvana et falsa ostcntare, sed ad corpusculi bus- quidam illorum fallacium atque fallentium vere
etsi

tentationem necessaria quaerere vel etiam mendi- energumeni el arrcptitii essent, more ecclesiastico
care cogetur; ita ut si forte aliqui obstinatiores in vol in locis sui.s a sacerdotibus suis, vcl in quibus-
tali facto apparcro volu.erint, duris omnino verbo- que martyrum sanctuariis a propinquis et amicis
ribus coerciti, ad confessionem veritatis compel- trauquille debuerant tractari atque, opitulante Dei
lendi nobis cssc videantur. Nam etsi illud verum gratia,purgari,non populorum turbis ac tumultibus
csset ut disccdere a locis illis tcntanles confcstim inaniterprosequl.Haec, prout Dominus dedit, juxta
novo morhi gcnere corripcrcntur, quanto esset ma- auctoritatem divinam et institutionem paternamad
nifestius hoc cx diaholi impugnatione fieri, tanlo interrogationem vestram sedulo respondere curavi.
confidentius Domino miscrante ac protegente crat n Vosetistalibenter accipite; et si qua meliora Deus
discedendum, et conlemptis fideliter inimici terro- mspiravit, prompta intentione ct vigilanti cura
ribus.in locis lcgitimismorc occlesiastico illiusmi- peragite quatenus grex Dominicus vestrae guberna-
;

sericordia3 supplicandum. Ncquccnim intcr sanctos tioni commissus, codcm Domino auxiliante, et er-
martyrcs ct spiritus atqueanimasjustorumcumDo- roris effugiatoffendiculum,et religionis ac sinceri-
mino jam regnantium illic invidia suspicanda cst, consequatur augmonlum.Misimus vohisctiam
tatis
scd plcna charitatis unitas, ct pictatis societas ; et cxemplar cpistolae praefati pii patris ct nutriLoris
idcosimul sibi oblatos aegros, si vitandae tentationis nostri ad jam dictum Narbonensem episcopum, ut
gralia fideliter ad aliorum sanclorum limina dcdu- si quis dehujusmodi causis subtiliuset pleniusnosse
cantur, ncquaquam indignari, sed potius favereet voluerit, illius lectione uherius ac profundius in-
congaudere alquc congratulari credcndi sunt. Quo- struatur. Deus omnipotens reverendam dilectionem
rum unus pracipue.magnus vidclicctapostolusPau- vestram ad aedificationem Keclesiu; suaejugitor pro-
lus, proptcr hanc unitatem spiritus caiteris sanctis tegere eL custodire dignetur.
dicit: «Si cui autcm aliquid donatis, ct ego. Nam et EPISTOLA II.
«ego si quid donavi,proptervos in persona Christi.» AD GOTHESCALCUM.
Quodvotum ct dcsidcrium est populorum fide
si Amulo humilis Ecclesiae Lugdunensis episcopus
lium,divcrsorummartyrum etcaeterorumsanctorum dilectissimo fratri Gothescalgo a salulem. Quod te .

Hmina suppliciter frequentare, sunt dies certi et lc- iu hujus sermonis exordio fratrem nominn, qucm

gitimi,quibusidjuxtaantiquam Ecclesia; observan- fraternae unitati contrarium non ignoro, ea, in

tiam devote exorcerc convcniat, temporc videlicet quantum Dcus largilur, facio charitate, quain Scri-
gcncralium rogationum, etpro divcrsis tribulationi- ptura nohis praecepit diccns : « Dicite his qui ode-
bus ac nccessitatibus indictarum litaniarum, seu «runtvos: Fralres nostricstis. » Quiactsi cx iilorum
quadragesimalium jcjuniorum,sivc etiam in vigiliis partequi ejusmodi sunt fratcrnitas deperit, non id-
et natalitiis martyrum. circo etiam in nobis frigescere auL perirc debet ip-
IX. Quac omnia et cx univcrsalis Ecclesiae legc sius fraternitatis affectus. Quod autem non soium
descendunt, ct saccrdotum praedicatione ac dcnun- fratrem, sed etiam dilectissimum dico, Dominus
tiatione commendantur, ct omnium fidelium ohe- novit quia tc fideliler diligo, hoc tibi cupiens quod
dicntia et pictaLe aLtcntius observanda sunt, quan- et mihi. Unde
salutem tibi vcraciter opto, prae-
et
quametcaeteris dicbus cum silentio et puritate de- sentem pariter eL futuram, per eam divini cultus
voLionis, non in ostentatione et tumultu, sacra loca pietatem, quae, sicut Apostolus Lcstatur «Ad on.nia :

probabiliter visitentur.Nunc vcro quanta absurditas « utilis cst, promissioncm hahcns vitaB quae nunc
est haec tam legitima,ettam assiduc annuntiataac D, « est, eL futurae. » Audicns sane el agnosccns quae

justa a plerisque popularibus aut negligenteromitti, inscriplis tuis misisti,et pcr quemdam fratrcm no-
autvix ct coacte observari, et ad illa cssc prompLis- strummihiinnotesccnda vehementissime flagitasti,
simos quae, nullo praedicante ac doccnte, imo etiam diuhaesitavi utrum tibi respondere debercm.homini
obsistente,tantumanimi sui supervacuitato sequun- dcnovis contra Ecclesiam pra3sumptionibus,ct non
tur quibus same beati Pauli aposloli voco inculcan-
; parvis crroribus jamdudum accusato, et proptcr
dum cst: «Fratrcs, nolite pueri cflici scnsibus; scd contumaciam,uL audio,cpiscopalis concilii auctori-
« maliLia parvuli estote, ut sensibus perfectisitis. tate damnato.Importunum namquc cLimpudensvi-
Et illud beati Jacobi dicentis : « Religio munda et deri posse cxistimabam, si de causa, qux pruden-
« immaculata apud Dominum etPatrem haec cst : tium et reverendorum fratrum nostrorum inquisi-
« visitare pupillos et viduas in tribulatione eorum, Lionc, cognitione et scntcntia dcfinita cst, aliquid
«Monacho Orhacensi, doctoquidem, sed Ecclesiae jam Moguntiae, ob contumaciam virgis caeso, anno
perturbatori, eL in synodo Carisiacensi, damnato 849.
85 RPISTOL/E. 8G

ultrodicere vel respondere aggrederer rursum : ei A num sitobcdiontiac, otquantummalum oontentionia

tantam deprecationem el supplicationcm tuam con- el contumaciaj, docel nos iterum gerrao divinus, ubi
temnere pr®terire silentio non videbatur Chri-
>•! per Samuelcm prophctam dicil : » Melior est obe-
stiani ie8 pietatis el charitatis, per quam preeoipue « dientia quam viclimae,el auscultare magis ([u.im
lcx Christi adimpletur in nobis, testante el com- «offerreadip i.quoniam quasi peccatum
mendate ApoStolo : « Aiter altorius onera portate, « ariolandi esl repugnare, quasi scelus idololatriffl
celsicadimplebitis legem Christi. » Undeetcum de « oolle aoquiescere. » Itaque et tu, si bonus, ot

scipso dixisset: iFaotus sum infirmis infirmus, ul utilis, el paciflcus Ecclesite Glius esse desideras,
• infirmos luorarer:omnibus omnia faotus sum, ut noli to sonsui tuo committere, Bed majorum ju-
(iomnea raoerem aal vos » et post aliqua:»Nonquffl-
; diciis atque itiae, imo divinis et ccclosiasti-
• renaquod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi ois auctoritatibus facile cede, libenter acquiesce ct
iflant, » continuo, ut noa ad ezemplum sui, ei per obedienter subdere, ut possit in tc Doi Spiritus ha-
boc ad exomplum Christi, instrueret et informaret, bitare, dicente Domino per Prophetam : « Super
adjunxit : moi estote, Bicut ct
« Imitatores « quem requiesool Spiritusmeus,nisi super liumilcm
enim verua ot pius ille Samarita-
Christi.» Ipso est «cl quietum,et trementem verba mea? » Videmua
nus,qui desccndentom ab Jerusalem in Jericho, et tj certe tempora novissima et periculosissima, ab
a latronibua in itinere Bpoliatum, ot vulneratum, Aposlolo olim praedicta, plena ignorantiac ct. infir-
ac Bcmivivum dereliotum, clementer miseratus ost, mitatisanimorum,in quibua illud Domini tcrribile
aJligans vulnera ejus, et vini atquc oloi infusione dictum semper cst reminiscendum, atquc tromcn-
eurans: tantaque misericordiae ct pictatis siuo nos dum : « Qui scandalizaverit unum dc pusillis his
imitatores csse dcsidcrans, in finc hujus paraboh-c « qui in mc oredunt, expedit ci ut suspendatur
unicuique nostrum dicit: «Vade,et tu fac similiter.» « mola asinaria in collo ejus, ct demergatur in
•Manifeste ostendens illum vere csseproximum fra- « profondum maris. » Et iterum : « Vae mundo ab

tri, illumvorc imitatorcm sui, qui fraternis neces- « scandalis ! Ncccssc cst ut veniant scandala : vo-
sitatibus atque inflrmitatibus prompta pietate ct « rumtamen homini illi per qucm scandalum
vaa

compassionc Buccurreret.Istiusmodi igitur conside- « vcnit » Scd etaureset linguas prurientcscavcre

!

ratione provocatus, et de venerabilium fratrum at-
que rdotum nostrorum sincerissima chari-
tate confisus (per quam in Domino unum sumus,et
invicem commisai nobis ministcrii oncra ot offlcia
communicare debemus, quatenus ct illorum bona
debcmus, nc vcl ad audicndas vel ad loqucndas no-
vitates prompti ct faciles simus. Quiaet prurientcs
auribus,et profanas vocum novitates paritcr Aposto-
lus condemnat,et oppositiones falsi nominis scien-
tiffl admoncns devitandas, continuo de cadem ialsi

per unanimitatia spiritum nostra, ot nostra, si qua C nominis scientia subjungit, dicens: «Quamquidem
divina miserioordiaeese possunt, illorum aint),me- «t promittentes, circa fidem exciderunt.» Cumadhuc
liuscl salubrius existimavi aliquid tuae fraternitati esses En partibus regni Germaniae, audivimus in
rescribere, quam inutili taciturnitato,et dc illis vi- primis super nomine tuo famam dolcndam : quod
derer diffidere,et tibi tam angustiato, tam alllicto, vidclicet novitates sereres, et stultas ac sine disci-
t.im anxio ct conturbato, nihil consulerc. Quapro- plina quaestiones Deindc perlata est,
ventilares.
pter omnipotontisDomini et Salvatoris largissimam ctiam ad nosstudio ecclesiasticorum virorum qua>
et indelicientcm oro gratiam, ut nobis tribuerc di- dam scriptura tua, in qua apertissime, ct prolixo
gnctur utilcm veracom tuam consolationcm et
ct sermone, atque ut tibi visum est ctiam tcstimoniis
instructioncm,sermoncm et animum tuum praepa- Scripturarum,sive sanctorum Patrum,quid scntircs
ret ac tranquillet, ut quae dicturi sumus, pia man- sivc doceres multiplicitcr exsecutus es. Nunc quo-
Buetudine ct humilitate suscipias, ac scposita ani- quc accepimua et alia sciipta tua non parva, quac
mositate et studio contentionis, libenler quaa vera ad episcopos, vcl contra episcopos, qui in concilio
sunt audias, ct non sanctorum
nostra, sod Dei et damnationis tuae affuerunt, scripsisse vel protulisse
Patrum diota obedienter suscipias, eisque animum videris.In quibus quanta potuisti intcntionc,dc una
tuum etsensum sinccra pielate submittas, quia, ut j) tantum qufflstione, id est, praedestinatione divina,
vorax veraciter Scriptura dixit, « Sunt viae quae quid tonoas, diligenter explicare curasti.Ita factum
« vidcntur homini rectae, et novissimum oarum est,utexutraquescripturatua,sive quam per alios,
« ducit ad mortem. » Et « Qui confidit cogitatio- : sivc quam te mittcnte acccpimus,plcnissimc nobis
« nibus suis impic agit. » Unde et alibi eadem oscere videamur, in quibus qufflstionum pcri-
Scriptura admonet, diccns : Et ne innitaris pru- quod nimis dolendum cst, naufra-
culia Ructuet,vel,
« dentiffl tuffl. » lloc namquc malum, quantum ca- gctur sensus tuus. Quapropter compendiose nobis
vendum sit homini, otiam beatus Ephrem admi- ct ulililcr fieri posse videtur, ut cx illa lota scrio
randaj sanctitatis et illustrissimae doctrinffl pater scriptorum tuorum, ea quffl nobis lidei catholicae
ostcndit, cum in hora cxitus sui, astanti sibi uni maxime eontraria esse videntur,brevibua ct distin-
exdiscipulis, magni et acutietnimiscuriosiingenii, ctis capitulis ordinemus, adjungentes,sive subjun-
sollicitc admoncns dixit: Cave, Pauline, ne unquam gentes per singula, quid e contrario Scriptura san-
tesubmittas cogitationibus tuis. Quantum vero bo- cta doceat, et Ecclesia Dci flrmissime tcncat, ct
87 AMIJLONIS BMSG. UJGI). 88
ubique fideliter ao salubriter doceat.Gujua doctrinaB A « Buperdueentes sibi oelerem perditioftem». • Bl
et.Bensibua te,quasi devotum et pium (ilium, irre Domino de eisdem baereticis per Prophetaaa : Et
fragabiliter obtemperare oportet, si cupia in ejua «ego redemi eos, el contra mclocutisuntmendaeia.i
corporis unitatem vivum etsanum membrum invo- Itaque juxta fidem catbolicam «'1 apoBtoiicam, pro-
niri, et non cuin putribus emortuis justae seve-
«'I, pheticamet evangelicam,omnca isii, ftdeliterad ba-
rilatis judicio abscissionem mereri. Hunc autem ptismum Ghriali aecedente8,non utiqife alio pretio,
sermonis nostri tenorem, servato in omnibus legi- BedChristi sanguine redcmpti sunt.Sedcum plurimi
timo ordine ac ecclesiastica auctoritate, oon tibi, cx eis eamdcm gratiam in Be irritam fecerint, et
quj infelioi ot miscrabili lapsu excommunicationem idcirco in aeternura pereant, qua ratione verum est
ab Ecolcsia excepisti, sod principaliter reverentis- ncminem perire po »e sanguine ChriBti redemptum?
sinm charissimo noslro metropolitano antistiti
ct Secundo locodisplicet nobia valde, quia verisflima
dircximus tuo, confidonlcs in Doniini pictatc, quia et sacratissima Ecolesiae sacramentatvidelicet exor-
cum haic logcrit et nostrac erga tc compassionis cisriii, et baptismi, chrismatis, et Euebarietis ac
alfectum cognovcrit, non indignationo aliqua ad" manus impoBitioniB,perfunctorieetfrust*atorie om-
versum te, scd boni patris et pii pasloris visceribus nibus, qui post pcrcoptioncm eorum percant, dari
commovchitur, ut his congrucntcr pcrlcctis ct tran- t» confirmas, dum cos sanguino Christi, sinc quo ipsa
quille apud te tractatis, si divina gralia aspirante mystoria, sed quffidam velut vacua et inania ludi-
acquicsccre volucris veritati, nequaquam diutius hria sunt habonda, redeniptos negas : curn e con-
aberres acaulis,sed honi ct summi pastoris humc- trario Apostolus, et veritatem rodomptionis Christi,
ris rcportatus, unitati inventae ac redemptre ovis, ot verum divincrum mystcriorum cffcctum,etiam in

cum gaudio coclestium et terrestrium, fclicitcr rc- cis qui irrcparahiliter porount doccat esse collata,
stituaris. Haec sunt igitur quse in scriptis tuis me- cum ait: «ImpeBsibUe onim est oos qui sornel sunt
rito reprehendenda, ct reprehensa, tanquam veras « illuminati, gustaverunt etiam donum ccelestc, ot

fidei catholicre inimica, notavimus, et qualiter ad « participes sunt facli Spiritus sancti, gustaverunt
regulam veritatis sint corrigenda perstrinximus. « nihilominus bonum Dci verbum, virtutosquc sa>
In primis displioet nobis valde, quod dicis et as- « culi venluri, etprolapsi sunt, rcnovari rursus ad
seris neminem perirc posse Christi sanguine re- « pcenitentiam, rursum crucingcnlcs sihimct ipsis
demptum. Hoc enim dictum dupliciter fidei catho- « Filium Dei, etc. » Et itcrum : « Quanto magis
licse adversatur. Si aut neminem ex numero Chri- « putatis dcteriora merori supplicia, qui Filium Dci
stianorum, postquam semel in Christo baptizatus « conculcavcrit, et sanguinem testamenti pollutum
el particeps redomptionis Chri&ti effectus est, porire « quo sanctificatus est, et Spiritui gra-
rluxerit, in

posse confirmas,contra Apostolum apertissimepr.ie- ^ « tias contumeliam feccrit?» Et alioloco: « Et per-

dicantem etcontestantem: « Quoniaminiquiregnum ibit, inquit, infirmus in tua conscientia frater,

«Dei non possidehunt. » Etquoniam qui illa"vel illa « propter qucm Christus mortuus est! » Ita veritas
crimina admiserint,regnum Dei non consequcntur, mysteriorum peragit virtutum suam, cum fideliter
ct non habcnt hccreditatem in regno Christi Dci, accipitnr, etiam in illis qui non permancnt in veri-
inter quos ctiam illi sunt nogatores Christi, dc qui- tale corumdem mystoriorum. Sed et in illa rogula
bus ipse tcrribiliter testatur « Quicunque negavc-
: intelligendarum Scripturarum dc corpore Christi
« rif me coram hominibus, negabo et ego eum co- voro atquo simulalo, unde tu hunc crrorom velut
o ram Patre meo qui est in ccelis. » Et illi infru- confirmare niteris, voracitcr nosse debes, simu-
cluosa) fidei,de quibus ait « Non omnis qui dicit
: lationom donotari vita? et morum, non, quod absit,
« mihi :Domine, Dominc, intrahit in regnum coc- divinorum mystcriorum et sacramentorum.
« lorum. » Sed ct illae fatua: virgines, qme non Tertio loco displicet nobis valde, quia et divina-
sumpserunt olcum in vasis suis cum lampadibus, rum Scripturarum testimoniis et sinccrissimis san-
quihus clausa janua rcgni dicturus cst: « Amen dico clorum Patrum dictis tam perverse abuteris, ut
«vobis, nesciovos. » Aut si non credis, omnes, qui h;cc omnia quae manifestissime adversus divinam
vcra fide et devotione per baptismi gratiam regene- j) vcritatcm et paternam fidem disputans,ex illis non
rantur, Christi esse sanguine rcdemptos, imo in rccte inlellcctis multipliciter affirmare contendas.
Christi morte et sanguinc baptizatos, licet postea In tantum ut illos qui ox numero fidelium pereunt,
plurimi ex eis, vel per hairescs, vel per alia diversa nec tunc, quando imprimisadpercipienda mystoria
crimina pereant, manifestissime contrarium est rogenerationis et Dominicas oblationis, vel in par-
bcato Paulo apostolo dicenti « Quicunquc bapti-
: vula retatc ab aliis oblati sunt, vel ipsi in majori
« zafi sumus in Gbristo Josu, in morte ipsius bapti- fideliter accesserunt, aflirmes Christo et Ecclcsia?
« zati sumus. » Et beato Joanni similitcr de codem non incorporatos, nec mombra illius quassitoe et
Dorninocontestanti: « Quidiloxitnos, inquit, ct lavit salvatae oviseffectos, ac per hoc nec unquam fuisse
« nos a peccatis noslris Ln sanguinesuo. » Ef bcato Christianos.Nam quomodocst Christianus, qui non
Pctroetiain de pessimis haereticis, qui post baptis- pertinet ad corpus Christi, qui non cst memhruni
muin redcmptionis Christi deEcclesia rccesserunt, Christi ? Gum e contrario Apostelus etiam illos,

itadicenti: «Etcum qui cmit eos Dominum negant, qui giavitcr poccare, et in eodem gravi peccato
 :

*) EPISTOI. .K 90

perirepossunt, mombra Christi et temptum Spiritus A. lignis angelis,e< reprobis hominihus porpotuaspno
sancti esse dicat, quandiu fideliter et innooenter nas, non quia malignos e1 reprobos ipse eos faoit,

agunt. b Ncscitis, impiii, quia oorpora vostramein- sed quia malignos et reprobossuovitiofuturosillos
« bra Gbriati sunt? Tollens ergo mombra Gbristi praDvidii : el quos talos proprio vitio futuros pravi-
« faciam membra meretriois ;
. Absit. » Kt iterum : dit, quid mirum si eosjustojudioio suoffiternos pce-
Wscilis quia templum Dei estis, et Spiritussanc- nis i't incendiis praedestinavit, ut qui volentes pec-
« tus habitat in vobis? Si quis autem templum Dei caverunt, nolentes puniantur? Non itaque in illis

« violaverit, disperdet illum Deus, » etc. praedestinavil omnipotens Deus quaB sibi erant Wic-
Quarto looo displicet aobis valde, quia tam dure turi iniqna voluntate sua, sed quae ipse de eis erai
et indisciplinate ctimmaniter de divina prsdesti- ordinaturusaequissimojudioio BUO.Nulla enim prae-
nationesentisotloquerisindainnationereproborum, destinavit injusta, sed tantumjusta; injusta vero
ut omncs illos qni ad sinistram ponendi suntin die Dcus futura, prsdestinavit ut judex
prffiscivit nt

judicii,et cum diabolo atque angelis cjus promalis justus damnanda. Neo praescientia tamen, nec pra-
mcritis suis aeterno ignc damnandi, ita sintdivini- destinatione sua, cuiquam malorum hominum, vel
tus ad intcritum prsdestinati, ut eorum prorsus angelorum, neoesaitatem imposuit male agendi,sed
nullus aliquando potuerit, nulluspossit salvuscssc. ™ tantummodo pro malis gestis ffiterrias pocnaslucndi.
Quod scntireet dioorequidest aliud.quam inDcum (Jnde vcrissimc ad eum Scriptura dicit « Dcus :

gravitcr ct horribilitcr blasphemare, si
banc aecessitatem irrevocabiliter im-
prffidestinatio
posuit, ut omnino quod ad salutcm suam profice-
rel operari non poBsint? Scd absit a nobis hoc ro-
cipore, nc mcritum damnationis illorum Dci culpa
illis ejus « ffiterne, qui occultorum es cognitor, qui nosti
« omnia anlcquain fiant. » Et iterum do illo: « Do-
« mino cnim Dco antcquam crcarcntur omniafuo-
« runt cognita: similitcr et post perfectum respicit
« omnia. » Et alio loco « A saeeulo onim, inquit, :

sit, qui oos talcs esso constituit, non illorum qui « usquc in SffiCuium rcspicit, etnihil est novum in
aliud esso non potuerunt. Huic errori, vel potius « eonspeclu cjus. » Suntquidcm in malis ct dam-
immanissiiiKe iinpictati rcsistit Scriptura diccns do nandis aliqui rcputati, qui aliud c.ssc non potuc-
Ncmini mandavit impio agcrc,ot ncminidcdit
illo: « runt, sicut illi parvuli recens nati, sub reatu origi-
• spatium peccandi. » Kt ipse judox vivorum ct nalispeccati defuncti, quibus perbaptismumGbristi
mortuorum destruit istud insanum mcndacium,qui non potuit subveniri sicut etiam ;
illi ignorantcs
se in illn dicjudicii ita illis qui ad sinistram stabunt Deum, qui non potuerunt invocarc in qucm non
dicturum esee prsdixit: « Disoedite s me,malcdicti, crediderunt, nee audiresine praedicante, ncc praedi-
« in ignom ffiter&ttm, qui paratus est diaboloetan- catorem habere, quia nullum adse mitti mcrucrunt.
gelis cjus. » Ut cur a sc insoparabiliter disccderc C Sed ctin his non cstiniquitas apudDoum, quiaet il-
sint digni, cur malcdicti, cur diabolo ct angelis c.jus los traxit ad mortem originale peecatum,et istos ct
in adcrna poena sociati,vidclicct non ox praejudicio tamen ubique justo
originalc pariter ct actualc. Ipso
pr.cdcstinationis sikt, scd ex mcrito iniquitatis oo- judice, qul dc tota bumani generis massa, ob primffi
riim,Htatimclarissimosubjungatetostendatdicen:< pra;varieationis mcritum justc damnatos, alios facit
« Quia csurivi, ct non dedistis mihi manducare : vasa misericordiffi gratuita gratia, alios pcrmisit
« sitivi et non dedistis mihi biborc, » etc. Ubi evi- esse vasa irffi justo judioio. Sin autem hoc quffiritur,
dcnter ostendilur quod nou propterea damnantur, ubi in Scripturis prffidestinatio in malam partom
quia opera salulis suai faccrc non potucrunt, scd dicatur, ipsum quidom proprie verbum tali scnsu
quia facere noluerunt. Unde et Psalmista dc eo- positum forsitan non facilc invcnitur sensus tamcn :

dcm justo ot ffiterte judicc dicit « Quia tu red- : verbi manifcstc in pluribus locis apparet sicut in ;

« des unicuiquc socundum opera sua. » Non ait, primis dc angolis refugis beatus Judas Apostolus
sccundum prajudicia sua, sicut ista insana ot fu- dicit « Angelos vero, qui non servaverunt suuin
:

ribunda doctrina asserere conatur, ad nihil aliud « principatum,sed dcrcliquerunt suum doniieilium,

ufci ad subversionem audicntium. Cum e eontrario « carceribus ralignis damnatos tradidit in judicium

liiles catholica firmissime tencat,ncc ipsum diabo- D « cruciandos reservari. » Et de Antiehristo Paulus
lum,ct angelos ojus.ad hoc unquam pracdcstinatos apostolus dicit: « Et revelatus fuerit homopeccati,
ut talcs essent: sed quia tales suo vitio csssc voluc- « filius pcrditionis, cjui adversatur ct cxtollitur su-
runt, idcirco eis oatcrni igni supplicia pranparata. « pra omnc quod dieitur Dcus, aut quod colitur. »
Omnipotens enim Dcus non est auctor malorum Et post pauca : « Qucm Dominus interficict spiritu
moritorum, nec malorum hominum, ncc malorum « oris sui, et destruet illustrationc adventus sui. »
angelorum scd ipsi sibi sunt auctores mali,quod
:
De Juda quoquc proditore ipsc Dominus, cum pro
propria voluntate gesscrunt ; Deus autem justus apostolis orarct « Et ncmo ox cis pcriit.nisi tilius
:

ultor et judcx in his quieejus aequitate passurisunl. « perditionis, ut Scriplura impleatur. » De quo
Prffiscivit ergo fcternalilcr futura mala mcritaipso- ctiam apostoli, orantea pro eloctionc succcssoris
rum,sed pr^scientia cjus non eis intulit nceossita- cjus Mathia",ad Dominum dicunt: « Ostcnde qucm
tem.ut aliud csse non possent, sed tantum prffividit c ox his duobus elegeris accipere locum ministerii
quod aliud ossc nollent. Prffidestinavit cisdem ma- « hujus, et apostolatum, de quo pra^varicatus est
01 AMULONIS EPISC. LUGD. «i2

c Judas, bt abiret in looum uum, »Tale esl <! illud, \ rum gcstorum ultor < i mala gerentea
quod per Salomonem dich ur ;
>• Univeri a propter ad eum converlantur, indultor pius. Sciendum ta-
(iBemetipsum opcratus csl Dominus, impium quo- iihii quod prajdi tii 1 bum, in malam par-
(,
que ad diem malum. » El quod in libro Job scri- iius est u itatum, i

ptum esl « Quia in dicm perditioni servaturma-

: a doctoi iini iatum, < t ob aoc ne-
( lus, ct ad dicm furoria ducitur. » Et in libro
. qu adum.
pientiae do /Egyptiis « Duccbal cnim eos ad hunc
: Quinto loco non minu tamur borremus, et

« (inem digna neccssitas. » Et apud Jercmiam de l ita exai i qui mtei ao interilu
quibusdam; < Gongrega eos quasi gregom ad victi- sunt digni, 14 dixeri 1 tam irrevocabiiiteretin-
rnam, et sanctifica oos in diem occisionis. - Tali- commutabiliter perditio praedeBtinatos,sicut
bus eliam Amos propheta dicit « Qui Beparati : Deus incommutabilia et inconvertibilia est;et
ipse
« estis ad diem malum, et appropinquatis solio episcopos, ad quo scribis, quasi miaericorditer ad-
<( iniquitatis. » Item de filiis Heli scelestis ct sacri- hortaris, ut hoc praedicent populis, ut quia jam
legis dicitur : « Qui non audierunt vooem patris damnationem evadere non possxint,8al-
prseflnitam
« sui,quia voluit Dominus EtadAma- aliquantulum
occidere eos.» Deo supplicent et humilientur, ut
liin

siam praevaricatorem et impium regemprophctalo- n statutum eis vel modicum mitigetetlevigetpcenas.

quitur: «Scio, inquit,quod cogitaveritDeus occidere Obsecro, ubi haec unquam in Scripturis sacrislegi-
« te, quia fecisti hoc malum, ct insupcr quod non turVulji in sanctiset catholicis Ecclesia? doctoribus
« acquievisli consilio meo. » Sed heec omnia ita fl- invenisti ? Cur non similiter diabolum et angelos
deliter pensanda sunt, ut in cis cl malorum, ive ejus exhortaris, ut quia statutam domnalionem <va-
;
;

angelorum, sive hominum, iniquitas, ct Dei vindi- dore non polueruntjam nunc intcrim orent et de-
cantis incontaminabilisjuslitia cognoscatur. Pneor- precenturDominum,ut cismitiores et tolerabiliorea
dinavit atquc tradidit angolos malignos in judicium fiantaeternsB poenae?aut quid ampliusistis relinquis,
cruciandos reservari scd, exigente eorum irnpie-
;
quos similiter irrevooabili scntcntiadamnatosasse-
talc, quia non servaverunt ordincm ot honorcm ris? Huic tam atroci impietati contradicitEcclesiae
suum,qucm sub Dco et cum Dco habcrcpotucrunt. fldes, quae diabolum cum angclis suis credit irre-

Et Judas prtecognitus et praedictus cst fllius pcrdi- mcdiabiliter coruisse hominibus vero, etiam im- :

locum
tionis.scd rocrito impiae proditionis abiit in piis,si recognoscant peccata sua,si dcfleant,si con-
suum,id est, sibi in poenis destinatum ct praepara- divinam miscricordiam implorent, in-
fiteantur, si

tum; sed quia prfevaricatus est de locc ministerii indulgentiaj aperiri. Sic enim
dubitanter januam
et apostolatus. Ita non est mirum si Antichristus, propheta docet et exhortatur dicens:« Qucerite Do-
quia praescitus est homopeccati, pracognitus etiam C « minum, dum inveniri potest; invocateeum, dum
et praxlictus est filius pcrditionis. Et malus atque « prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir

impius praeparatus ad diem malurn, servaturin diem « iniquus cogitationes suas,et rcvertatur ad Domi-

perditionis ct furoris sed quia ipse sua sponte et

;
« num, et miserebitur ejus, et ad Deurn nostrum,

malus ct impius existet. Ducebat ct /Egyptios di- « quoniam mulLus cst ad ignosccndum. » Et iterum :

vini judicii necessitas ad cxitium ct interitum prae- « Quis ambulabit in tenebris,et non cst lumen ei?

paratum; sed digna, quia pro impictatibus ct con- « sporet innomineDomini,ct innitatur super Deum

tumacia eorum justa. Sic et illi, qui vclut pccora « suum.» Et ipse Dominus per se « Convcrtimini :

33terna3 morti devotiessc voluerunt, siquidcm impii « ad me,et convertar ad vos,dicit Dominus exerci-

manibus ct verbis accersierunt illam, congregantur « tuum.» Et alio loco: « Revertimini, filii reverten-

quasi grex perdifionis, et sanctificantur, id est, « les, ct sanabo aversiones vestras » Et itcrum : :

quodammodo scparanturad diem malum, ct ad dicm « Impictas impii non nocebit ei, in quacunque die

occisiouis. Sed ct impii fiiii Hcli,ct impius rexille « couversus fuerit ab impietate sua.» Ista cstiides

Amasias, indigni habiti sunt judicio Dci,qui consi- ot pictas Ecclesiae quia diabolum novit in malis :

lium salutis su;c suscipercnt, et Deus illos occisioni suis sine pocnitentia permansurum, nec ullam indul-
et pcrditioni praeparavit. Sedjusteutique ob mcrita n gentiam accepturum et hominibus ad Deum con- :

impictatum, quae dc illis prius Scriptura commcmo-
rat, et excccari et interire merucrunt. Ait ctiam
Scriptura: « Et qui transgrcditur a justitiaad pec-
« catum, Deus praeparavit illum ad romphaeam. »
Paravit ergo et praeordinavit istiusmodi transgres-
sorcm ad romphaeam, id ost, ad mortcm ct intcri-
tum ; sod justo, quia ipse ultro transgressus est a
peccatum. Juxta hunc igitur divinae au-
justitia ad
ctoritalisscnsum,omnipotensDcus justo judiciosuo
praedestinat pcenas malisjpraedestinat malospcenis,
versis pcr ineifabilem ejus bonitatcm, et poonitcntioa
remedium concedi, et salutis aditum non negari
Oro, quid tibi peccavit humanum genus; quid libi
peccavit Ecclesia?quid in ipsa Ecclesiatot proxim
et fratrcs tui, ut eis tam magnam, tam patcntom
januam pietatis Dei obstruere et abserare coneris.
Quisunquam fidelis ecclesiasticusviritapradieavil,
ut haectam attente ct obstinate incultare etconfir-
maro non crubcscas ? Vero non est Christiana, sed
pagana, imo diabolica ista duritia quam si bene :

nullum tamen praedestinat ut si malus, quia non cogitare et cognosoere posscs, pcrfccto signarcscor
malorum, sed bonorum auctor est bonus,et malo- tuum, et manum tuam poneressuperostuum. Lcgi-
93 KIMSTOL/E. 94

musquidem in Evangelio beatumJoannem Evaage- A listi quidcm, velul ad muniendum sensum tuum,
listam do Judaeis dixisso : « Propterea non poterant tcstimonia de Scripturis, sed incongruenter, et
« orodore, quia dixil Isaiaa : Exooacavit oculos eo non eo scnsu quo ibi posita sunt. Velut est illud :

« rmn eorum. » Sed sicut beatus

et induravit oor « Ego quoque in intorilu vcstro ridebo et subsan-

Augustinua in quinquagesimo ejusdem cvangelistae
tractatu fideliter el catholice exponit* «Sic dictum
ost,« nun poterant,» ubi intelligondum esl quod nolo-
bant,quemadmodum dictum est de Domino Deo no-
tinabo. » El illud, quod non de generali perditione
: impiorum, ut tu posuisti, sed proprie de miseriael
cadamitate inGdelium Judaeorum in Deuteronomio
dicitur «El siout laetatus est Dominus supervos,
:

stro, n Si non credimus, ille Gdelis permanet,negare (( benefaciens vobis/vosque multiplicans ; sic laBtabi-
i seipsum non poteat. » Do omnipotente dictura est, « tur disperdens vos atque subvertens. » Sed grandi
«non potest. « Sicut ergo quod Dominus pegare se- et pia consideratione indigct, ut qualitercunque co-
ipsumnon potest,lausestvoluntatisdivin83 itaquod : gitetur risus et subsannatio Dei in interitu perdito-
illi non poterant oredere, culpa est voluntatis buma- rum,et laetitia sive exsultatio, non solum in profe-
nae.» Nonquiamutarihominesinmeliusnon possunt, ctu rectorum, scd etiara in subversiono pravorum,
sod quandiu superba sapiunt,non possunt credere. qui, ut supra ostensum est, in nullius morte, in nul-
Hoc de Judeeis,qui excaecati et indurati sunt, Deus jj lius perditione laetatur, nec aliquem perire vcllc se
prsesoivit,atque in ejus Bpiritu propheta dixit. Non jurat, quia nullius interitum velut inimicus creatu-
ergo poterant crederejuxta scnsum Qdelissimi do- raa suaa desiderat, 9ed in eis qui pereunt, tantum-

ctoris, quia hanc eorum futuram impossibilitatera, modo finom malitiae et ordinem ac retributionemju-
id est,superbam impietatem, per quam Domini hu- sliti.T diligit. Sic itaque in interitu impiorum et ini-
militatem contempserunt, et Dcus vere praevidit,et (|uorum ridcbit ot subsannabit, oum eorum super-
per Doi Spiritum prophola vcre praedixit. Glauda- biam contemptura digna punitione humilians
et
mus itaqneauresadversushancinauditamduritiam, atque condemnans, omnem creaturae vanitatem ct
ei verba praecipitationis, et audiamus praefatum elationem adversus Creatorem irrisione et subsan-
doctorem dulciter orantem,et dulciter disputantem nationn digna.m esse monslrabiL. llndo oL divinaea-
adversus profansB inaniloquiavanitatis. « Quosdam, dom verba posila sunt. ul non diocret, dcintcritu
inquit, nimia suaB voluntatis Gducia extulit in super- vestro : scilicet non pro illo, scd in illo; id est,non
biam,et quosdam nimiae siue voluntatis diffidentia pro illis qui sua culpa perierunt, sed quiaincorum
Utquidrogamus
dejecit in negligentiam.Illidicunt : justa perditione, in contemplatione rationalis ot
Douni ne vincamua tentatione, quod in nostra cst beatae creaturae, laus accrescet ot gloria Croatoris,
potestate? Isti dicunt Ut quid conamur bene vi-
: exultante omni electa creatura, non in tormentis
'J
quodinDei est potestate? Domine o Patcr
,
I miserorum, sed in aequitate et veritate judiciorum
qui es in cculis! ne nos infcras in quamlibet ista- divinorum.Quod etiam in praesenti gaeculo anima-
runi tentationum, sed libera nos a malo. Audiamus bussanctorura conceditur, dicente Psalmista: «Ex-
Dominum dicontcm :to, Petre,ut non
« Itogavi pro « sultaverunt Gliae Judae propter judicia lua, Do-
« deficiat Qdes tua : ne
existimemus (incm no-
sic « mino. Non ergopropterperditionemcujusquam,
i)

stram esse in libero arbitrio, uL divino non egeat scd propter divinae aequitatis justitiam. IIoc sensu
adjutorio. Audiainus ct evangelistam dicentem : accipi polest ct illud : « Laetabitur justus cum vide-
« Dcdit eis potcstatcm filios Dci (icri : « nc omnino « ritvindictam. » Etillud in Salomone «Etinper- :

extistimcmus in nostra potestate non cssc quod cro- « diliono irapiorum erit laudatio. » Laetatur autem

dimus. Verumtamen in utroque Qlius beneGciaco- omnipotens Deus, vel benefaciens justis, vel mala
scamus. Nam ct agcndae aunt gratiae, quia data rctribuons pravis.Non quod ipsediversaaffectatione
esl potcslas, et orandum nc succurabat inlinnitas. » mutetur atque varietur, cujus gaudere,sicut ct csso,
Ato loco similiter detestati surausquod Doum, jutcrnum atque incommutabile est, apud (jucm non
et sanctos ejus, in perditione eorum, quos aeternae est Lransmutatio, ncc vicissitudinis obumbratio.
dainnationi praedestinatos assidue rcpetis, dicis ex- Sed sicut Spiritus Patris dicitur loqui in cis quos
sultaturosel gravisuros, cum econtpario apertissime ]) Loquentes facit, quos ad testiGcationis veritatis ins-
Scriptura dicat : «Deus mortemnon fecit,nec, lae- truit et informal : qui etiam postulare pro sanctis,
« tatur in pcrditionc vivorurn. » Et alio loco : « Vivo et gomcro ac desiderare dicitur, quia eis quos rc-
« cgo,dicitDominus Dcus quia nolo morlem impii, pleverit affectum postulandi et gemcndi ct desido-
« scd ut convertatur et vivat. » Et itorum « Nun- : randi inspiral. Itael ipse latatur in sanctis in qui-
« quid voluntatis mcae est rnors impii, dicit Domi- bus habitaro dignatur, quia cos proculdubio la;lan-
« nus Deus, non magis ut convcrtatur a via sua
et tes facit, sive in donis gratiae quae largitur piis, sive
« mala, Quomodo ergo laetatur in morte
et vivat? » injudicii et sequitatibus, quibus impios punit. Pro
et in damnationeimpii,cum ipscjurat non essc vo- quibus etsi humano affectu,sicul Apostolus dicitde
luntatis suae?aut quomodo gaudct ad ruinam cu- se.tamquam homines contristantur, tamen divino
,jusquam,qui utnullius bono,ita ctiarn nulliusmalo Spiritu regente atque illustrantosjusta Deijudicia
indiget, ut quasi potentior vel beatior Gat? Protu- landaro el gloriGcare non cessant. Cum igitur tam
1
Tract. 53 in Joan.
95 AMIJLONIS EPISC. LUGD. 90

magna et inoffabiliter tnajori cautela,ut aliquatenua A Eccle8ia5,restituafl teobedientiasDomini sacerdotum

intolligi possint, divina verba indigeant, non facile el patrum tuorum, restituas te fraternaa omnium
;i quoquam profcrenda sunl velul pro se, no forsitan charitari. Ut qui modo jaces tanquam vaa per-
bene tractata inveniantur oontra se. ditum, cooperante \h;\ gratia, effieiaris in domo
Septimo loco, duo prorsus gravia mala in tuis cju- va utile, ad omne opus bonum paratum.
nobis moribusplurimumdisplicuerunt. Unum quod Nec terreari ideratione, vel erroria quem in-
sacerdotes Dei, et rectores Ecclcsiarum, tantis inju- curristi,vel injuriarura quae in Dei sacerdotes in-

riis et conviciis et maledictis laceras, tantb despe- tulisli, ne ex hoc velut implacabilea patiaris.
ctu et contumacia conculcas, utique spiritu erroris Omnes deprecabimur pro le, et ipsi nltro propter
rt superbia? miserabiliter deceptus,ut omnino nihil amorem Christi oblivisccntur se, eruntque apud
(1lii'istian;n potientiae, nihil Christiana3 reverentiai omnes et pratcrita errata in oblivionem, et pra^sens

habere videris. Nam inter caetera, omnes qui insa- oonversionis tu;n bonura in gaudium et exultatio-
niaa sensuum tuorum zelo fidei resistunt, hasreticos nem. Tantum ue dubites, nec remoreris, sed erue
appellare non metuis, eosqueabono et erudito viro te quasi damula de manu,ei quaei avia de insidiis

atque catholico cpiscopo Rhabanicos nuncupar-e
praesumis. Ncc timcs Deum,quod in tales et tantos
diaboli laqueos,pcr vanam instabilitatem mcntis ct
corporis, ct vaniorem curiositatem atque arrogan-
tiam incidisti. Nec erubescis, quod in tot erroribus
et mendaciis ab omnibus ubique deprehenderis et
confutaris. Ncc dolcs, quod cccc tot annis a corpore
Ecclcsiai justao severitatis damnatione pnecisus,at-
que omni bonorum contubernio ac solatio defrau-
datus, rcmansisti velut stirps inutilis, et palmes
aridus igni destinatus. Sed adhuc insuper os tuum
maledictione ct amaritudinc plenum est ct conver- :
sus in arcum pravum, non pro Domino, ut putas,
sed Ecclcsiam matrcm tuam, ejnsque prffisules pa-
aucupis, nc in lali damnatione repentina morte
r» pra3ventus,Ecclesia3 matri, cui nunc mcerorem fa-
cis assiduum, luctum, qttod absit, derelinquas per-
petuum. Crede indubitanter quia ha;c ex vera et
sincera erga te charitate ct solo amorc salutis tu;c
loquor. Nec omnino trstimes, quod quredam supe-
rius, velut duriuset auaterius prosecutus sum, ad
confusionem vel condcmnationcm tuam prolata.
Scd scito ccrtissime quia ad hoc tantumdicta sunt,
ut ea coram oculis poncrcm tanquam in spcculo vc-
raciter dijudicanda, et adjuvantc Dei gratia, quan-
tocius et studiosus emcndanda. Siquidem, ut benc
ipsc nosti, meliora sunt vulnera amici quam frau-
dulenta oscula inimici. Ad extremum, brevitcr tuffi

trcs tuos, sacrilega audacia contemnens, adversus intimo charitati, gestum esse intra Gallias,tempori-
Dominum jacularis.Altcrum vero malum estin nio- bus pcnc bcati papse Leonis,sive Agapiti,concilium
ribus tuis, quod in omnibus qua) dicis et scntis, venerabilc et Ecclcsia; Dci valde utile, a pluribus
sicut Scriptura tua declarat, nullum omnino, homi- L episcopis, quibus prsfuit odmiranda? sanctitatis,et
num more bonorum, pie ct humiliter dcprecaris, vi rl utum ac mi raculorum, bcatus Ca^sarius Arelaten-

nullius tc sensui et auctoritati submittis,nec dicis sis episcopus : ubi diligenter de graiia Dci etlibero
quod ssepe solct et debet pietas dieerc Obsecro, : bominis arbitrio, de prajscicntiaet prajdestinalione
boncviraut bonc frater, si in his qU33 dico aliqua- divina constat cssc definitum, qualiter modcratis-
tenus erro,fcrto inlirmitatcm meam,instruito igno- sima ralione senticndum, tcnendum et docendum
rantiam mcam,ct probabis obcdientiam ineam,quia sit. Unde ha:c ad commotionem prudentia: tua3
paratus ero libenter susciperc quidquid Veritas di- pauoissima verba subnecto, quibus aiunt « Hoc :

gnabitur declararc. Scd ita te sensui tuo credis, et ctiam secundum fidcm catholicam crcdimus, quod
in ipsa veritato spcculari ct contcmplari gloriaris, post acceptam baptismi gratiam, omncs baptizati,
ut in scriptis tuis nec Dco ipsi supplices,ut tibi quod Christo auxiliante et coopcrante, qua: ad salutem
melius est rcvclct. Quaproptcr multum fraternita- animffi pertinent, possint et debeant, si fideliterla-
tem tuam exhortor ct monco, ct paterna pietate ac borarc volucrint, adimplere. Aliquos vero ad ma-
lum divina potcstate pradestinalos non solum non
fraterna charitatc pcrsuadeo, ut revcrtaris in temet-
ipsum, convcrtaris ad cor tuum, ct excutias procul crcdimus,scd etiam,si sint qui tantum malicredere
a te istum crrorcm vanum, ct laborcm infructuo- D velint, cum omni dctcstationc illis analhema dici-
sum ac perniciosum, restituasque te sanctre matri mus. »
97 DE PM.KSr.IKNTIA DEI ET Pn.EPESTlNATIONE. !)H

OPUSCULA DUO
EJUSDEM ARGUMENTI,
Amulonis ;kI Gothescalcum epistolae adjuncta io codice Trevirensi.

OPUSCULUM PKIMUJVI
llespunsio un interrogationem cujusdam de Prxscientia vel Prsedestinatione divina, et de libro Arbitrio.

Omnipotens Deus, quia verissime verua ot solus A « homo illo. Sic et de impiis Juda-is, proescichat
Deus est, omnino in aua aeterna et incommutabili sine dubio eorum impietatem futuram, de qua prae-
scientia preesci.vit omnia antequam fierent, sicui dixit in « Dederunt in escam meam fel, et
Psalmo :

Soriptura testatur, dicens « Deus aetornffl, qui abs-: « in siti mea potavorunt me aceto. » Prascicbat cl

« ccimlitorum es cognitor,qui nosti omnia antcquam subsequontem ipsorum damnationem,de (jua in co-
« liaut. » Prmscivit orgo sine dubio, ot bona quffl dem Psalmo subjunxit Deleantur de lihro viven-
: «
boni orant facturi, ot mala quae malierant gesturi. « tium, ot cuin justis non scribantur. » Scd in his,

Sed in bonis ipse focil sua gratia ut boni csscnt : in ol in omnibus iniquis, illud prius cx propria cst
nialis vero, uon ipsc ibcit ut esscnt niali, quod ab- pravilate, istud sequens ox divina aequitate. Iloo
sit, sed tantum prffiSCivit cos propriovilio talcs fu- modo ct de praedeslinationc Uoi omnino sentiendum
turos. Nequeenim prssoientia Doi imposuit cis ne- est quia in bonis praedestinavit, et ipsam eorum
itatem, ut aliud esse non possent, scd tantum bonitatem futuram ex dono gratiae sua:, ct pro ea-
quod illi fuluri crant ex propria volunlale, tlle ut dcm bonitate aeternam ipsorum remunerationem,
Deus praevidit ex sua omnipotenti majestate. Unde ut ipsius dono fierent boni, ipsiusdono csscnt rcmu-
Scriptura ineontaminabilem justitiam ejus nobis nerati. Dude aitApostolus « Qui praedestinavit nos
:

inainuana, ait Nemini mandavit impie n «

do illo : « in adoptioncm filiorum per Jcsus Ghrislum in
.. agere, el nemini dedit spatium peccandi.» Quod « ipsum. » EL alio loco « Quos praescivit ct pra;de-
:

ergo inipio agunt inipii ct iniqui, et spatium tempo- « slinavil conformes licri imaginis Filii sui.» Prae-

ris vitffi hujus, quod cis dcdit Dcus ad bcnc agcn- destinavit utiriuc elcctos suos, ut ot nunc assume-
dum, ipsi c contrario convcrlunt ad malum oxor- rentur in adoptionem fiiiorum Dci per gratiam ba-
cendum, non Dci, sod ipsorum cst culpa, ct idoo pLismi, cL in futuro efficiantur conformcs imaginis
recte damnantur ipsius justitia. Praescivit autcm Filii Dei, pcr eamdcm Dei gratiam secundum imagi-

idoin omnipotens Dcus cLiam fflternam illorum dam- gem ejus renovati et glorificati. Praedestinavit om-
nationcm, sed ex merito ipsorum, quos in propriu nino, ul ct hi csscnL huni, non ex se, sed ex illo, ct
maliLia persevcraturos praevidit, non ox sua, quod illi bcati, non pcr sc, sod per illum. In utroque crgo

absit, iniqnilale, qui nihil injustc constituil, et qui hona sua in eis et dc cis fulura praescivit ct pr.i>
reddit unicuique sccundum opcra tua, id est, et destinavit. In malisvero cL impiis,non praedestinavit
hene agentibusbonaseterna, et malc agentibus mala omnipotens Dcus malitiam cL impietatem, id cst, ut
perpetua. Ergo honos praescivit omnino, et per gra- inali cL impii csscnl, et aliud cssc non possent scd :

tiam suam bonos futuros, ct pcr camdom gratiam ([uos praescivit cL praevidit malos atque impios futu-
aeterna praemia accepturos, id est, ct in prfflscnti ros proprio vitio, ipse eos praedestinavit ad aeternam
Sfficulo hcnc victuros, et in futuro fcliciler rcmunc- C damnationem justojudicio. Non quia aliud esse non
randos. Dtrumque tamen cx dono misericordiae Dei. potuerunt, sed quiaaliud esse noluerunt. Ipsi igitur
Undc Ajiostolus vasa misericordiae eos appellat di- sibimetipsis cxstiterunt causa perditionis Dcus au- :

cens : « Ut ostendcret divitias gratiae suae in vasa tcm justus judex et ordinator justus ipsius damna-
« misericordiffi, quffl praeparavit in gloriarn. » E tionis. Non enim praedcstinavit injusta, sed justa.
contrario autem malos, et prascivit per propriam Praedestinat tamen el coronas juslis, vl pcenas inju-
maJitiam malos futuros, et praescivit persuamju- stis,qui autrumque estjustum.Quam justitiam ejus
damnandos. Sicut praesciebat
stitiam aeterna ultione commendans oobis Apostplus, ait :> Nunquid ini-
de Juda proditore quod eum essel traditurus, sicut « quus Deus, quiinferl iram ? Absit.» Et quia modo
Evangoliuin dicit :« Cum esset unus <\v duodecim, •> omnibus praerogal patienliam, uL convertantur ad
prssciebat etiam aeternam ejus damnationem, cum pccnitentiam, etqui pereunt, suo contemptu et du-
diceret « \';o homini illi per qucm Filius bominis
:
ritia pereunt, quia tantam Dci patientiam contem-
« tradetur. bonum crat ci, si natus non fuisset pscrunt, iteruui alio locu dicit :« An divitias bonita-
99 AMIJl.ONiS Et>ISC. 1.1(1;. 100

<( tis cl pationtioQ el longanimitatis ejua contemnis, A nalionis. Non enim praedci tinat Deus, nisi qua ipse
« ignorans quoniam benignitas Dei ad poenitentiam facturue est : praescitvero rnultaqu.-fi ipso faclurus
« to adduoit. » Secundum duritiam autcm suam et non est, sicut omnia mala, quae utique mali faciunt,
cor impcenitens, thesaurizat sibi iram in dieirae et non ille. Ipsos quoque malos non ideo perire, quia
revolationis justi judicii Dei, qui rcddct unicuique boni esse noii potuerunt : sed quia boni esse nolue-
secundum opera sua. Hinc etiam aliaScriptura tcsta- runt, et suo vilio visa irae apta in interitum perse-
tur, dicens > Deus niortem non fccit, nec lastatur in vcravcrunt, et in mas a damnationis, vel originali-
<( perditionevivorum impii autem manibusctverbis
: vel actuali merito permanserunt. In bonis autem,
« aceersierunt illam.et oestimantes amicam deflexe- omnipotens Deus, sicut supra satis ostdnsum est,

« runt et sponsiones posueruntad illam,quoniam di- utrumque praescivit et praedestinavit, ut et in prae-

« gni sunt qui sintex partc illius.» Nnn ergo omni- snnti vita per suam gratiam existerent boni, et in
potens Dcusulli hominum causa mortisvclpcrditio- futura etiam bcati. Utriusque cnirn boni corum, id

nis cxistit; scd ipsam mortem et pcrditioncm mani- est, pr.T03cnlis ct futuri, ipse cst auctor, et idcirro
bus et verbis ipsi impii sibi acccrsunt, dum ncqui- sinc dubio utriusque praecognitor et praedestinator.
ter opcrando, et nequius aliis suadcndo, ct sibi ct il- Quarc ct ipsi ex seipsis non solum aliud csse potue-
lis damnationcm adducunt; dum viam iniquitatis cL
n runt,sed ctiam aliud fueruntanfequam per curn qui
perditionis amantes, a recto itincre deflectunt, ct justificat impium, ex irnpiis justi cfficcrontur. Sive

ad perpetuam damnationem,tanquara datis inter sc autcm in illis qui salvantur, sivc in illis qui pc-
dextris, pari consensu nequitiae, quasi cx voto ct rcunt, voluntas propria rcmuneratur, voluntas pro-
sponsione fcstinant, fcederati mortis cL vitae relcrn.13 pria damnatur. Scd in illis, quia per gratiam Do-

inimici ipsi sccundum duriLiam suam etcor impcc-

: mini Salvatoris est sanata, ut cx mala et prava fie-
nitcns, thesaurizant sibi iram in dic iroc. In qua dic rct hona et recta, cst procul dubio dignissimc coro-
justi judicii Dei, quia unusquisquc sccundum opera nata in istis autem, quia non acquiescit per Salva-
:

sua recipit, ncmo ex Dci prcejudicio, scd ex merito torem rcciperc sanitatem, justissime por cumdem
proprio iniquitatis, condemnatur. Non cnim ille ali- judicem scntiet pcrpctuam damnationcm.Et hocest
quem praodestinavit ut malus cssct, scd vcre omncm brcvitcr totum, quod rlc libero arbitrio juxta vcri-
malum proedcstinavit ut impunitus non essct. Quia tatcm catholiccc fidci cst tenendum. Quod scilicet
et unaquccque lex justa crimen non jubct, ne siL in- omnem hominem liberi arbitrii condiderit Dcus.
justa, cttamcn criminosum punit, ut vcrc sit justa. Scd quia pcr unum homincm peccatum intravit in
Qui ergo dicit, quod hi qui percunt praedestinati mundum, ct per peccalum mors, et ita in omncs
sunt ad pcrdilionem, et ideo aliter evenire non po homincs pertransiit, in quo omnes peccavcrunt ita :

test; similiter quojue et dc juslis, tanquam ct ipsi C istud liberum arbitrium, in universo genere hu-
idco salventur, quia praedestinati ad satutem aliud mano,illus praevaricationis merito,vitiatum et cor-
esse non potucrunt. Qui crgo haec tam confuse ct in- ruptum,ita obcaccatum cst ct infirmatum, ut suffi-
sulse,et illis toliit meritum damnationis,
cLisLis mc- ciat homini ad malc agcndum, id cst, ad ruinam ini-
ritum salutis ac pcr hoc quid aliud agit, nisi ut et
: quitatis, et ad hoc solum possit esse liberum ad :

pereuntibus secnndum illuni sit imposita neccssiLas benc agcndum, id est, ad excrcitium virtutis et fru
pcrdiLionis,cl his qui salvanLursit imposita necessi- ctum boni operis, nullo modo assurgat et conva-
tas salutis? atque idco ncc i 111 juslc damncntur, qui lcscat, nisi pcr fidcm unius mediatoris Dei et homi-
justi cssc non potuerunt, nec isti justc remuneren- num hominis Christi Jesu, et donum Spiritus sancti
tur, qui aliud quam justi esse nequiverunt, ut in instauretur, illuminetur atque sanetur : sicut ipse
utraque parte ct perditio et salus non sit ex judicio Salvator in Evangelio promittit, diccns : « Si vos
propriae actionis, scd cx praejudicio divinae praeordi- « Filius liberaverit, tunc verc libcri eritis. » Et Apo-
nationis?Et ubi crit illud « Qui reddet unicuique
: stolus ait : « Ubi Spiritus Domini, ili libertas. » Ut
« sccundum opera sua?» Et iterum « Nunquid : per hanc gratiam Christi ot spiritus Christi, huma-
« iniquus Deus qui infert iram ? Absit. » Apcrtc num liberum arbitrium illuminatum atquc sana-
namque causa perditionis illorum qui pereunt in rj tum, dicat gratulans illud Psalmistae : « Dominus il-

Dcum refertur, si ipse cos ita ad intcritum praede- « mea et salus mca, qucm timebo? « Qui
luminatio
stinavit, uL aliud csse non possent. Quod sentire vcl igiturhanc gratiam iibcrtalis accipere desiderat, ut
dicere horribilis blasphemia est.Sed Ecclesiae catho- ad bene ct pie vivendum veraciter liber fiat, non de
lica3 fides, cujus filii ct sectatores csse debemus, ita suis viribuspr.Tsnmat, sod illi se fidclitcr sanandum
nobis firmissime tencndum insinuat, ut superius corroborandumque committat, dc quo idem Psal-
juxta Scriplur.T sanctae auctoritatem brc\itor dcsi- rnista dicit « Apud Dominnm grcssus hominis di-
:

gnavimus. Videlicet omnipotentem Deum, in malis « rigcntur et viam ejus volet » illumque oret atque :

ipsorum malitiam prasscisse, quia ex ipsis est; non supplicet dicrns Gressus meos dirige secundum
: <>

praedestinasse,quia ex illo non est poenam vero illo- : « eloquium tuum, et non dominetur mei omnis
rinn et praescisse, quia Deus est, et prredestinasse, <(injustitia. » Et iterum « Deduc me, Dominc, in :

quia jusLus csL : utcl in illis sit meritum suoo dam- « via tua, et ingrediar in vcritatc lua, » et otxtera
nationis, et in illo potestas cL judicium justcc dam- similia.
 A

101 DE PR^ESCIENTlA DKl ET PRyEDESTlNATtONE. 102

OPUSCULUM II.
/'<• gratia et proescicnlia Dci, (leque prxdcstinatione et libero arbitrio, de spe item ac fiducia salutis, et de
sententia sancti Augustini.

(Opusculum boc in vcteri codice AmulonisEpistolamsubsequilur, sinotitulo,et,utapparet, sino principio.)

Gratiam itaque Dei credere dobemus, qua huma- certum numerum sanctorum suorum.Undemystice
niiiii genus, nullis Buis bonia meritis praecedentibus, in Psalmo canitur « Qui numerat mullitudinem
:

sola Dei gratuila bonitatc et misericordia salvatur > stellarum, et omnibus eis nomina vocat. » Et
bominum Jesum Chri-
per unuin mcdiatorem Dei et Apostolus : >> Novil Dominus qui sunt ejus. »
stum. Quam gratiam commcndat ipse Dominus in Debomus etiam credere praedestinationem et ele-
Evangelio dioens : >< Venit enim Filius hominisquae- otionem sanctorum : quia eos, quos prsescivit sua
« rere el salvum Facere quod perierat. » Hanc el gratia salvandosct liberandos, prasdestinavit,id est,
Apostolus pracdicat dicens « l*t gratia Dei proom- : praeordinavit, el elegit, id est, a massa perditionis ct
« nibus gustaret mortem.» Et alibi Deusautem, : <• BOC-ictalo roproborum diserevit, ut ejus gratia fierent
« qui dives est in miscricordia,propter nimiam cha- vasa misericordiae, quse praparavit in gloriam.Non
« ritalom suom, qua dilexit nos, et cum essemus itaque idcirco eos praedestinavit et elcgit,quia prae-
« mortui peccatis, convivificavit nos Christo. » Hanc scivit eos ex semetipsis justos futuros: sed potius
significat gratiam,ubi dicit fidelibus Gratia salvi : >• ad hoc eos praascivit et praedestinavit, uteosgratis
>. facti estis per fidem, et hoo non cx vobis. Dei sua gratia justificaret. Quod totum itaApostolus
>< enim donum cst. » Idest,utrumque,et quod salvi« Nam quos praescivit ot praedesti- lur diccns :

1'ucti estis,etquod pcr fidem salvati

n : Ooc itaque eis praestitit praescientia et
et salusvestra, « navit, i)
etc.
ct fides vestra.Per hanc gratiam, id est, gratuitum praedestinatio Dei, ut fierenl quod non erant, idest,ut
(lonum 8uum,trahit Deus Pater quos vult ad Filium fierent conformesimaginis Filiisui,ct vocarenturvo-
suuin. Trahit autem, non neoessilate, scd delectabili catione non solius vociscxterius,sedetgratia3inspi-
voluntate et amore sicut ipse Filius dixit « Nemo
: rantis et adjuvantisinterius.IIaec prasdestinatio Dei
:

« potest venire ad me, nisi Pater,qui misitme,tra- appellatur nonnunquam propositum Dei, sicut ait
it cum. » Trahit eosdem ot ipse Filius ad so, Aposlolus:«Scimusenim,quonamdiligentibusDeum
sicut ipsc dicit « Et ego si exaltatus fucro a tcrra,
: « omnia coopcrantur in bonum his, qui sccundum

« omnia traham ad meipsum. » Ilanc accipiunt in propositum vocati sunt sancti. » Do hoc proposito (i

baptismo regenerati parvuli ct majores,et quotidie ct gratia, ante mundi constitutionem, ante tempora
fideles in omni cogilalu, ct operc, ct scrmone bono. aetcrna sanctis promissa ct donata, itcrum dicit :

Exhortatur videlicet, quod bonum cst inspirando « In spein vit.o .Ttorna^quam promisitqui non men- :

confirmal vero, quoil inspiraverit conservahdo.Nul- titur Dous anle tempora saecularia, manifestavit ..

lum cst cnim hominis bonum, quod non sit Dci autem temporibus suis verbum suum.»EtaIibi <> :

donum. Per banc gratiam nobis, etiam quotidiana Secundum virlutem Dei,qui nos liberavit,et voca- (>

peccata humiliter confitentibus et supplicantibus vit vocatione sua sancta, non secundum opera <>

rcmittunlur, testante beato Joanne apostolo, el di- C « nostra,sedsecundum propositumsuumetgratiam,

contc :« Si confiteamur pcccata nostra, fidelisestet « quae data est nobis in Christo Jesu,ante tompora

« justus, ut rcmittat nobis peccata,et emundetnos « sajcularia, manifestata est autem nunc, per illu-

« ab omni iniqnitate. » minationem Salvatoris nostri Jesu Ghristi. » De ii

Prascientiam quoque Dei credere debemus, qua qua vocatione dictum est « Sine pcenitentia enim :

omni in fclcrna scientiasua prajscivit, et praecognita « sunt, » id est, sine mutatione, « dona et vocatio

ei suntqu.ecunquc futurasunt:non solum bonaquae « Doi. » Oporlol ilaque utcredamus,ipsumbonum

lacit ct rcmuncrat in suis,sed eliam mala quae pcrseverantiae sanctorum, non solum donum, sed
non facit, sed tantum judicat et damnat in etiam magnum e1 praecipue necessariam Dei donum.
alienis. Undc ct Scriptura dicit « Qui nosli omnia Quid cnim prodest in his bonis csse ccepissc, et ea
:

>. antequam fiant. » Ita namque in illaaeternaprae- antc finem vitaj vcl in finem pcrdidisse?
scientia, oi seternaliter et incommutabiliter omnia Oportet ctiam ut credamus, liberus et rectum
praecognita sunt, Bicut omnino futura sunt. Etquia voluntatis arbitrium,ab initio homini a Deo natura-
verissimc cl ccrtissime praescivit,omnino ita erunt, liter insitum, itaprimaa praevaricationis merito esse
sicut ea praescivit.Dequa praescicntia ejus Apostolus vitiatum, infirmatum el depravatem, ul ad amorem
dicit: « Nam quos praeseivit el praedcstinavit con- r\ veriti re non possit, nisi \>rv
« formesfieri imaginis Filiisui.» Praascivil credituros donum sanatum, acvege-
Christi fueril excitatum,
ot non credituros ;
praescivit in fide perseveraturos, tatum,el a - ua3 pravitatis vitio enim liberatum.Ilinc
etnon perseveraturos prajscivitinvita ;
aeterna futu- Seriptura dicii «Creavit Deus hominem rectum
:

ros, et in ignc ccterno arsuros. Praescivit crgo et <>et ipse se infinitis miscuit qiux-slionibus. » Etpost
 : :

UY.l AMlUiNIS EPISC. LUtiD 101

liniic humanffi depravationis lapsuin quidsubjoctum A. « concupJBcitis mc, ei a generaiionibuj mcisimple-

sit, eadem Seriptura sic dicit : « Sensus enim et « mini.Spiritus enim meus super mel dulcis,et haa-
ii cogitatio humani cordis prona est ad malum,i » '• reditas mea Buper mel et favum, Qui audit me
llunc itaque liberi arbitrii languorem, quosensus >• iion confundetur^el qui operanturin meoon pec-
hominisetcogitatio,ex vitiodamnataeoriginis,prona >'
cabunt. » Pro hac vir sapicns orat dicens (Sap.
et intcnta ostad malum,e1 ipsum liberum arbitrium i\, 10): • Mitte illam de sanctie coelis tuis,et a sede
tenetur captivum,solusille sanal medicus,solus ille « magnitutidini tuae,utmecum sit,etmecum laboret
liberat,et reddit liberum liberator,qui de seipso ail :
< e\ sciam quid acceplura sit apud te. »

« Non estopussanis medicus,sedmale habentibus.» Neque contrarium putari debet, quod in dictis
Et itcruin : « Si vos Fiiius liberaverit, tunc vere sancti Angustini, forsitan cL aliorum catholicorum
« liberi eritis. » Ipse liberum arbitrium reddit sua doctorum,aliquoties inveniri solet, impios quoque
gratialiberatum utsicuterat pronurn ct prompl
: um ad aeternam damnationem, sive ad eternum inler-
ad malum,multo attentius et delectabilius efficiatur itum prffidestinatos. Quia omnipotens Deus, quoin
pronum et promptum ad bonum. Uc qua libertate peccato suo, sivc originali, sive etiam actuali,atque
Apostolus ait « Ubi autem spiritus Domini, ibi
: in impietate prarvidit esse perituros,non eoa sua di-
« libertas. » vina potestate,quasi praejudicando.prffidestinavitad
R
Haec igitur gratia,et praescientia,e,t prffidestinatio, malum, ut eos vclut ipsa praedestinatione cogeret
et elcctio, cl vocatio, sed ct liberi arbitrii dejectio malos esse,atque ad aeterna mala tolcranda perve-
et instauratio, tam clare annuntiala in Scripturis, nirc: scdquos velexjuste in Adam damnata origino,
fidelissime et firmissime debeirt tcncri a nobis.Quae vcl ctiam propria impictate, pcrpctuae damnationis
non ad hoc annuntiantur, ut homincm fidelem ab rcosfulurososscpr33scivit,justocosjudicio,tan(juam
spo et fiducia salutis dejiciant, aut frangant : sed ut onmium prffiscius, ad .'ctornum intcritum pncordi-
humiliata omni humana supcrbia, et omni dc suis navit, et praeordinando utique praedestinavit. Sed
viribus prsnsumptionc dcposita, subjiciat se unus- jamaudiamusbeatumAugustinum,quomodoctipsc,
quisque ct commendet Deo regendum, et
fideliter postApostolum praecipuuspraedestinationisetgratiae
ejus virtute protegendam,ejus bonitalc juvandum,
pivcdicator, hortotur fidelcs ad studia pietatis, et in-
ejusgratiaconservandumetperfioiendum,quaenulla stantiam orationis, ut moreantur accipere praemium
ostalia, nisi misericordiaetbenignitas Redemptoris, vocationis. « a si cor esset, inquit, qualitercunque

cujusmortc vivificamur,cujussanguineltedimimur, suspirans in illam ineffabilem gloriam! osi peregri-

cujus justitia absolvimur, cujus cruco salvamur,ut nationem nostramin gcmitu sentiremus,et saeculum
fiat in nobis,nonad dcspcrationcm,scd ad salutem, non amarcmus,ct ad eum qui nos vocavitpia monte
quod Apostolus ait dicens « Scd ipsi in nobisipsis C pcrpeLuo pulsaremus! Desiderium sinus cordis est
:

« responsummortishabuimus.utnon simus fidentes capiemus,si desiderium quantum possumus exlen-

« in nobis, sed in Deo, qui vivificat mortuos. » Et damus. Hoo nobiscum ait et Scriplura divina, hoc
alio loco « Ex ipso autem vos estis in Christo Jesu,
: congrcgatio populorum,hoc celebratio sacramonto-
« qui factus cst sapicntia nobis a Dco, ct justitia, rum,hoc baptismus sanctus,hoc canlica laudis Dei,
« et sanctificatio, et redemptio.. » Quatenus totum hoc ista nostra disputatio, ut hoc desidcrium non
ipse nobis sit, et nos toti ejus simus, non ex parte solum seminctur et gcrminct,verum eLiam in modum
de nobis,ct cx parto dc illo fidentes, otunusquisque tantae capacitatis augcatur,ut idoneum sitsumerc,
nostrum dicat ci fideliter cum Psalmista « Tuus quod oculus non vidit,nec auris audivit,nec in cor
:

« sum ego,salvum me fac. » Quid estenim,quod ita hominis ascendit. Sed amate mecum.Non multum
sc quodammodo familiarius Deo commendandum amat nummum qui amat Deum.Etego palpavi infir-
putavit, ut diceret, « Tuus sum ego ? » nisi intelligi mitatem.Nonsumaususdicere,nonamat nummum,
volens, quod malo suo suus esse voluerit,quod cst scdnonmultum amatnummum quasi amandussit :

inobedientiffi primum et maximum malum.Ideo tan- nummus, sod non multum. » si Deum digne ame-
quam diccns,Meus csse volui, et pcrditum me fcci, musl nummos omnino non amabimus. « Erit tibi
« Tuussum, » lnquit, « salvum me fac. » Gonstanter rj nummus instrumentum peregrinationis, non irrita-
utique fidelis quisque Ghristo crede, eique te totum mcntumcupiditatis:quoutarisadnecessitatem :non
commite,quantum potes.Noli vcllc esse quasi pro- quo fruaris ad delectationem.Deum ama, si aliquid
prius, ct in tua potestate, sed ejus clementissimi et in tc cgit quod audis et laudas. Utere mundo, non
utilissimi Domini te servum esseprofitere.Itaenim tc capiat mundus.Quod intrasti, iter agis. Exiturus
te ad se sublevare non desinet,nihilquetibievenire venisti, non remansurus.Iter ngis,stabulum est haec
permittet,nisi quod tibi prosif,etiamsi nescias.Ipsa vita.Ulere nummo, quomodo viatorin stabulo utitur
csl namque Dei sapientia, quae loquituretadmonet mcnsa, cajicc, urcco, lectulo, dimissurus non per-
dicens {Eccli.xx.xv, 2k etseqq.) :
<•
Ego materpulchrae mansurus. Si talcs fucritis, erigite cor qui potestis,
«• dilectionis et timoris,et agnitionis et sanctae spei cl. audite me.Si tales fucritis, ad cjus promissa ve-

« in me gratiaomnis viffiet veritatis, in me omnis nietis. Non enimmultum estad vos,quiamagnacst

« spes vitffi et virtutis. Transito ad mc, omnes qui manus ejus qui vos vocavit. Vocavit, invocetur. Di-
8
Tract. xl iu Jouu, in line.
105 DE PILCTESTINATIONE, ETC, EX ATT.USTINO. 100

caturilli:Vocastino8,invocamusto.Ecceaudivimu*-A horreum. Abundant lontationea in rhundo, sed

vooantem audi invocantes. Perduc quo promisisti,
: major esl qui fecit mundum. Abundant tentationes,
perfloe quod inohoasti. Noli deserere munera Lua, sed aon deficit, qui illo spem ponit inquo defectus
noli dcscrcrc agrum tuum.Germina tua intrent in nullus est.

B. AUGUSTINI SENTENTI/E
DE PRyFDESTlNATIONE ET GRATIA DEI ET DE LIBERO
HOMINIS ARIHTRIO.
COLLIGENTE AMULONE EPISCOPO LUGUUNENSl.
(Riblioth. vct. Patrum.)

JACODl SIllMONDI PR.EFATU).

Eclogem hano Bententiarum idcm nobis vetus co- J3 licior esse potuit quam
propbetse, quam apostoli
dex protulit, qui Amulonis nuper epistolam ad Go- et evangelistae, quorum
verbis hajretiei aliquando
tbcscalcum ac nisi nos conjectura fallit, idem ipse
: ad defendendos orrorcs suos abusi sunt. Caeterrim
Amuln.qui epistolse cst auctor, hujus quoquo auctor liccat quibus hos sequi Iibet, vel Augustihum cum
est Golleotionis. Cujus tu operis duplicem, lector, Adrumetinis monacnis non
intelligere, vel falsa
pro solertia tua statim agnosces gratiam. Unam, illi afflngere cum
prsedestinatis. Nos, Amulone
quod plurimis et maximis de rebus qu;c in contro- duce, Augustini sententias iu eam partcm accipie-
versia nunc versanlur, quid senscrit et docuerit mus, quae Ecclesiae placitis maxime congruat, quae
Augustinus, ipsius Augustini verbis, quod erat op- fldem uduciamque nostram aediflcet, quae. nos Deo
tandum, patefaciet alteram, quod verborum Au-
: divinaeque providentise totos dedat, explosis iis
gustini,ne malos interpretes audiamus, veram uti- qui cum ab Atigustino procul absint, Augustini
Femque intelligentiam dcpromet. Sunt enimvcro, tamen nomine gloriari suumque illum dicere cum
sicut olim fucrunt, qui sub Augustini titulo incau- Gothcscalco non erubescunt.
tos circumveniant. Noque cnim cautior illc aut fc-

EJUSDEM SIRMONDI PR^EFATIO ALTERA.

De Sententiis S. Augustini quanti mcrito facicndx sint.

Etsi de sancti Augustini sontcntiis nulli dubium C remus; proxima, ut dc auctorrtaie cum agitur, Au-
esse potest quin magno in pretio et honore habends gustinum sic amemus, ut cos non audiiimus, qui
sint, tanquam admirabilis doctrina, sapientissimi- illum supra quam jiar est extollere .«tuuont. Quod
que, ut Facundus ait, atque clarissimi Ecclesiaruin dum faciunt, non animadvertunt sc illum ipsum,
Christi magistri, cautio in his tamen, ne fraus in- cujus laudibus indulgent, minime lavefitem, scd
currat, duplex adhibenda est una, ne male forsan
: adversarium babituros. Quippc qui ad S. Hierony-
expositae nobis illudant altera, ut in laudando
: mum scribcns epistola 28 solis canonicdtum libro-
earum auctore modum tcncamus. Male olim Au- rum scriptoribus honorem hunc deferre norit, ut
gustini epistolam ad Xystum intellexerant nmnachi nusquain errasse illos credat. Do sc autom tantum
Adrumetmi, eoque ferebantur ut liberum hominis abest ut idem sibi arroget, uthorum similes quos-
arbitrium ab co ncgari crederent, nisi crroris illos dam amatores suos, qui de ipso aliter sentiebaht,
admonuisset, suamquc illis mentem aperuisset fn graviter hoc nomine raprehehaat in epistola 143 ad
libro de Gratia ct Iibero Arbilrio. Pra-dcstinalos Marccllinum. « Vos autem, inquit, qui mc multum
rursus ad intorilum quosdam cum scripsisset Au- diliL,r ilis, si talcm me assrrilis advcrsus eos quurum
gustinu-, <itque hoc nonnulli, quasi praedestinatos mafitia, vel ignoranlia, vel intelligentia repreheu-
ad peccatum dicerct, interpretarentur, Fulgentius dor, ut mc nusquam scriptprum meorum errassc
conlra, libro primo ad lionimum, praedestinatio- dicatis, frustra faboratis; non bonain causam sus-
ncin non ad iniquitatem, aed ad supplicium intel- cepistis, facile in ea me judice superamini : quo-
ligendam docuit. Prima itaque in verbis Auguslini niam non mibi placet, cum a charissifnis incis
cura sit oportet ut quo scnsu accipi de"beant explo- talis esse cxistimor qualis non sum. »

AMULONIS PR/RFATTO.
In nomino Domini nostriJesu Cbristi. Legatfide- D eodcm Domino adjuvante salubriter crdinatas, in
lis quisque lidpliter subnexas beati Augustini sen- hoc carpendas ac dulciter projionimus
libello avide
tentias, quas ex libris cjus studiose collectas, et ruminandas,ut dcvotus ct simjilcxlcctor, ne magnis

Patrol. GXVI.
 407 AMULONIS EPISC. LUGD. 108
ct multiplioibus prasdicti Patri putatioi ibi A. « (Psal. ;.x ..;
e t dili-
gctur, vel etiam profunditate ac perplexitate tai i- amus in his brevisa Buavissi-
rum qufisstionum det< rreatur aut perturbetur b lelicet quid sentien-
compendio discat undefiden fideliter sediflcet, dum et tenendum Bit, juxi isimam fidei ca-
et actionem salubriter informet. Sumal itaque h«c tholi ulain, d lelicto < Adam in
velut alimerita salutis, ct utatur vclut unguentis omnc huma :<• Ubero arbitrio
suavifafis; quatenus ipso usu pi in Adam viliato et ,
•
/ratia
magis magisque quotidie experiatur
plicationis Dei qua gcnus salvatur humanum, de modo justi-
quam vcraciteromnibusDcum firleliterquau-entibus ti ; '- fidelium in hac vil corre] tionis
et invocantibus Scriptura dicat Qusrite Deum, et : « el exhortationi
« vivet anima vestra (Psal. lxviii).) » Et iterum : vocatione sanctorum, de dc que <>

« Quaerite bonum, et non malurn, ut vivatis; et in fincm, quo pervenitur ad bonum quod non
« erit Dominus excrcituum vobiscum, sicut dixi- habet finem. Quantum etiam inter haec adjuvetur
« stis (Amov). » Et alio loco : « Lffitetur cor qua?- apud Deum oficiat al mctur .

« rentium Dominum (/ Par. xvi). » « Quoorilc Do- liun onibus, i

tudiis
« minum, confirmamini quoerite facicm ojus n pietatis, ut alleventur pi
et : i, curentur saucii,
« semper (Psal. civ).» Itemquc alibi ipse Dominus erigantur c-lisi; ut pctendo accipiatur, quaerendo :

« Et ibitis, inquit, ct orabitis me, et exaudiam vos. invcniatur, pulsando intretur, atque ita coopcrante
« Quasretis mc, et invenictis, cum quaosieritis me in Dei gratia bonum certamen certetur, cursus con-
« toto corde vestro, ct invcniar a vobis, dicit Do- summetur, fidcs servetur, adventus Domini dili-
« minus Quoniam, ut Psalmista ait
(Jer. xxix). » : gatur, et qui legitime certaverit coronetur. Sic ita-
« propeest Dominus omnibus invocantibus eum in quc in his, et cx his, quaj tantus Pater de tantis
« veritate (Ps. cxliv). » Absit cnim ut doctor pieta- rebus nccessario et fidclitcr docet, proficiat a?difi-

tis idco aliqucm ad haesitationem vel diffidentiam catio fidei nostrae, ut concalescat et accendatur
impellere videatur, quia juNta Scripturae sanctae fiducia Bpei nostraj, exciletur dcvotio orationis nos-
fidem omnes docet, omnes hortatur, non in seipsis, ti\je, informetnr sludium actionis noslrae quia :

sed in Deo spem ponere cum scriptum sit « Male- ; : apud omnipotentcm Dominum, veritatis ct pietatis
« dictus homo qui spem suam ponit in homine (Jer. auctorem, nequaquam fides impedit devotionem,
« xvn); » et post pauca : « Erit quasi myrica; in de- scd devotio dirigitur et aedificatur ex fide, ut quanto
« serto, et non videbit cum venerit bonum (Ibid.). » quis fidelius de illo sentit, et scntiendo veneralur,
E contrario autem : « Benedictus vir qui confidit in tanto promptius et cfficacius ejus gratiam asse-
« Domino, et erit Dominus fiducia ejus. Et erit quasi L quatur, Scriptura sancta dicente « Sentite de Do- :

« lignum quod transplantatur super aquas, quod ad « mino in bonitate, et in sirnplicitate cordis quasrite

« humorem mittit radiccs suas (Ibid.), » etc. Unde « illum quoniam invenitur ab his qui non ten- :

et in psalmo canitur « Mihi autcm adha?rere Deo

: « tant illum, apparet eis qui fiduciam habent in
« bonum est, ponere in Domino Deo spem meam.» « illum :Sap. i). »

iNCIPIT LIBER.
« educ me(P5a/. xxiv). » Sub quibus positi.vel non
• GAPUT PRIMUM.
possumus quod volumus intelligere vel quod intel- ;

Ex libro de Perfecteone ju.stitix hominis, ad Eutro- n lexcrimus, nolumus nec valemus implcre. Nam et
pium et Paulum episcopos.
ipsa libertas credentibus a liberatore promittitur :

Sententia I. Spe salvi facti sumus.

(Cap. 3.) « Si vos, inquit, Filius liberaverit, tunc vere libcri
Spes autem quoe videtur non est spes. Quod enim « eritis (Joan. viii).» Victa enim vitio in quod cccidit
vidct quis, quid sperat? Si autcm quod non videmus voluntate, caruit libertate natura. Hinc alia Scri-
speramus, per paticntiam exspectamus (Rom. vm). ptura dicit : « A quo enim quis dcvictus est, huic et
Tunc ergo erit plena justitia, quando plena sanitas « (// Petr. n). » Sicut ergo non
scrvus addictus cst
tunc plena sanitas, quando plena charitas; pleni- est opus sanis medicus, sed male habentibus; ita
tudo enim lcgis cst charitas. Tunc autem plena cha- non esl opus iiberis liberator, sed servis, ut ei dicat
ritas, quando videbimus eum sicuti est. Neque cnim gratulatio libertatis Salvam fecisti de necessitati- :

erit quod addatur ad dilectioncm, cum fides per- am meam.Ipsaenim sanitas est vcra liber-
vencrit ad visionem. tas, quaBnon periss <X, si bona permanisset volun-
II. (Cap. 4.) Per arbitrii li i
factum est ut tas.Quia vero peci iluntas, secuta est peccan-
esset liomo cum peccafo; sed jam pccnalis vitiosi- tem peccatum habendi dura necessitas, donec tota
tas subsccuta, cx libertate fccit neccssilatem. Unde sanctur infirmitas, et aecipiatur tota libertas; in
ud Deum fidelis clamat : « De neccssitatibus meis qua sicut necesse est permaneat beatc vivendi vo-
 :

ioy DE PK.KDKSTKNATIONE. ETC, KX AUGUSTINO. no

luntas, ita ait etiam benevivendi et nunquampoc-A 9anctum, qui datua est nobia.Necaliamobcausam
oandi voluntaria felixque necessitas. Scriptura commemorat non esse gravia pracepta
III. (Cap. 5.)Dominus, qui verbum consummans divina,nisi ut anima,qua3 illa gravia sentit, intelli-
el brevians Buper terram,in duobus prsceptis
fecit gat nondum seaccepiase vires, quibua taliasintpray
dixit lcgem prophetasquo pendero, ul intelligeremus cepta Domini, qualia commcndantur; levia scilicct
quidquid aliud divinitus prsceptum est, in bisduo- atque suavia, et oret gcmitu voluntatis, ut impetrct
bus babere Qnem.et ad hasc duo esso referendum donum facilitatia. Qui enim
cor*menm dicil : « Fial
« Dil Dominum Deum tuum ex toto corde tuo,et « immaculatum,» et, « Itinera meadirigeaecundum
« anima tua, el ex tota virtute tua:» ct « Di-
ex tota « vorbumtuum,ne dominelurmihiomnisiniquilas»

« ligesproximum luum aicut teipsum. In his,inquit, (Psal. cxvm) et « Fiat volunlas tua sicut in coclo,
; :

« duobus prsceptis tota lex pendet et prophetse. » « ita et in terra » ct, « Nc nos inferas in tcnlatio-
:

(Mutth. xxn).Quidquid ergo Dci lcge prohibemur, « nem (Matth. vi), » et cstcra hujusmodi,qua3com-

ct quidqoid jubemur facere, ad hoc prohihomur et memorare longum est, hoc utique drot, ut prfflbepta
jubemur ut duoistacompleamus.Et forte generalis Dei faeiat.Qiue ut ficrent nec juberetur, si nihil ibi
prohibitio eat : • Non concupisces; generalis » ot nostra voluntaa ageret, nec oraretur, si sola suffi-
jussio : « Diliges. » Unde broviter et apostolus Pau- p ceret. Gommendantur ergo non essc gravia, ut cui
:_i.ii:_-j j„
1

lua
„.i
quodam 1
loco
... rv
utrumque compiexus est. Prohibi
i -0 . . i -i • :
gravia aunt, intelligat nondum __
se
i :
accepissc do-
tio est enim : « Nol conformari huic sroculo ;
» num, quo gravia non sint neo arbitretur ca sc ;

jusaio autem, « sed reformamini in novitate mentia quoniam ita facit ut gravia sint. Hilarem
perficere,
« veatrro (Rom. i). » Illud pertinet ad non concupi- enim datorem diligit Deus. Nec tamen eum ea
Bcere, hoc ad diligere; illud ad continentiam, hoc gravia sentit, desperando frangatur, sed ad quro-
ad juatitiam ; illud ad declinandum a malo.hocad rendum, petendum, pulsandumque cogatur.
faeiendum bonum. Non concupiscendo enim vetu- VI. (Cap. 11.) Aliud est esse sine peccato, quod
statc exspoliamur, et novitate induimur diligendo. dc solo in hac vita Unigcnito dictum est; aliud esse
Sed nec quisquam potcst esse continens, nisi Deus sine quercla, quod de multis justis etiam in hac
det:et charitaa Dei diffunditur in cordibus noatria, vita dici potuit. Quoniam est quidam modus bonro
non per noa ipsos, scd per Spiritum aanctum, qui vitro, de quo etiam in iata humana convcrsalionc
datuni esl nobis. Hoc autem lit dc die in dicm in justa querela esse non possit. Quis enim justc
his qui volendo, et credendo, et invocando profi- quoritur de homine qui nemini male vult, ct qui-
ciunt,et prroterita obliviscentes in ea quaeantesunt bus potcst fideliter eonsulit.ncc contra cujusquam
extenduntur. Ad hoc enim lex ista prrocipit, ut injurias tenet libidincm vindicandi, ut vcracilcr
cum in his implcndis homo defecerit, non sc cx- C dieat : « Sicut ct nos dimittimus debitoribus nos-
tollat superbia tumidus, sed ad gratiam confugiat « tris? » (Matth. vi.) Et tamcn co ipso quod vcrum
fatigatus ; ac sic eum lc.x terrcndo ad Christum dicit : « Dimitte sicut ot nos dimittimus, » sine
diligcndum prodagogi pcrducat oflicio. pcccato so non esse doclarat.
curramus ut comprehondamus.
IV. (Cap. 8.) Sic VII. (Ibid.) Custodivit vias Dei, qui non sic oxor-
Omnes enim qui recte currunt comprehendent non : bitat, ut eas relinquat sed in eis currendo profi- ;

sicut in agone theatrico.omnes quidem currunt, scd cit, etsialiquando ut infirmus offendit,aut titubat.
unusaccipitpalmam.Curramuscrcdendo,spcrando, Proficit autem minuendo peccata, donec perveniat
desiderando. Curramus corpus castigando, et clee- ubi sine peccato sit. Non enim aliter potest oo modo
mosynas in bonis dandis, malisque ignosccndis, proficere,nisi custodiendo vias ejus.Declinalautcm
hilaritcr et ex cordc faciendo, ct currentium vires a mandatis Domini alque disccdit apostata,non ille

ut adjuventur orando. Et sic audiamus praeccpta qui, etiamsi habet pcccatum, confligcndi tamen cum
pcrfectionis, ne currcrc negligamue ad plenitudi- eo perseverantiam non relinquit, donec co pcrve-
nem charitatis. niat ubi nulla cum morte contcntio remancbit.
V. (Cap. 10.) Quis ncsciat, cum prsceptum gcne- VIII. (Cap. 12.) Abstinet sc ab omni remala, qui
rale sit charitas, quia finis praecepti eat charitas, et T) poccato, sine quo non est, vcl nunquam omnino
plcnitudo legia est charitaa, grave non cssequod di- conscntit, vcl si aliquando prcmiiur, non opprimi-
ligcndo fit, non timcndo? Laborant autein in Dei aliquando tcnctur,
tur, sicut luctator fortior, etai
praceptis, qui timendo conatur implere sed
ea ;
non ideo perdit quo superior invenitur. Lcgitur
perfecta charitaa foraa mittit timorem,et facit prav sane hdmo sine crimine legitur sine querela, et
cepti sarcinam levcm non solum non premenl ; non legitur atne peccato, nisi lilius hominia, unus
onere ponderum, verum etiam sublevantem vice ique Dei Filius unicus.
pennarum. Quas tamen charitaa ut habeatur, etiam IX. (Cap. 13.)Veriasime tunc crunt homini multa
tanta quanta in corpore mortis hujus halieri potest, bona, cum recesserit ab oiuni pcccato. Tunc enim
parum est nostrai voluntatia arbitrium,nisi adjuvet nulla erunt mala, ut non opua habeat dicere « Li- :

gratia Dei per Jcsum Christum Dominurn nostrum. « bera noa a malo. » Quamvia et tunc omnis qui

Diffunditur quibus in cordibus quod aajpe prolicit recta intentione proficiena,recedit ab omni
dicendum est, non per nos ipsos.sed per Spiritum peccato, et tanto inde longinquior,quantc plcnitu-
m AMULONIS EPISO. LITili. H2
tlini juslilia; perfectonique flt propinquior, quia et A remittatur, ut Deo vivendo tol um sanum mundum-
ipsa concupiscentia, quod esL peocatum habitans que reddatur.Judicium enim sine misoricordia,scd
in carnc nosLra, etsi manot adhuc in membria iili qui misericordiam.Superaxaltat aatem
iiuii fecit
mortalibus, minui tamen non desinit in proflcien- misericordia judicio. Quod si non esset, qua spos
tibus. Aliud cst crgo reocdcrc ab omni peccato, esset? Quandoquidem cum Rex justus sederit in
quod nunc in operc cst, aliud rcccssissc ab omni throno,quis gloriabitur se castum habcre cor? aut
pcccato, quod in illa perfectione tunc erit. quifl gloriabitur mundum se esse Q pcccato ? Tunc
X. (Cap. 13.) Quomodo dictum est: « Non estqui crgo por ojus misericordiam justi, plene perfecte-
« faciatbonum,non csL usque ad unum(/\sa/. xin), que mundati, fulgebuntin regno Patria sui siouL sol.
nisi quia populum quemdam psalmus ille culpat, XII. (Ibid.j Mundat Christus Ecclesiam nunc la-
in quo nec unus erat qui faccret bonum, dum vo- vacro aquae in vecbo, abluens peccata praeterita, ot
lunt remanerc fdii hominis, ct non esse filii Dci, pellens ab ea dominationem malorum angelorum.
cujus gratia homo fit bonus ut faciat bonum ? Dc Deindo,pcrficiens ojus sanitates,f'ociLoam ocourrere
illo enim bonum diotum hic debemus accipere, in illam gloriosarn,non habentem maculam,noquc
quod ibi ait « Deus de ccelo respexit super filios
: rugam. Quos enim pradestinavit, illos et vocavit
« hominum, ut videat si est intelligens aut rcqui- t> et quos vocavit, ipsos et justificavit quos autem ;

« rens Deum. » Hoc ergo bonum, quod est rcqui- justificavit, illos et glorificavit. In hoc rnysterio
rere Deum, non erat qui faceret, non erat usquo dictum arbitror : « Ecce ejicio doemonia, et sanita-
ad unum, scd in co genere hominum, quod prae- « tes perficio hodie et cras, et tertia die consum-
destinatum ost ad interitum. Super hos enim res- « mor (Luc. xm),
» id est, perficior. Dixit enim

pexit Dei praescientia protulitque sententiam. hoc ex persona corporis sui, quod est Ecclesia :

XI. (Cap. 14.) « Nemo bonus, nisi unus Deus. » disponens pro distinctis ordinatisque temporibus,
Sivo quia omnia quoe creata sunt, quamvis ea Deus quod in sua resurrectione significavit in triduo.
fecerit bona valde, Creatori tamen comparata, nec XIV. (Ibid.) Avertat se homo a deiicto.cum profi-
bona sunt, cuicomparatanecsunt.Altissimo quippe ciendo inde discedit, et renovatur de die in diem,
et proprio modo quodam de se ipso dixit « Ego : opus misericordiae, et ab omni dolicto
et dirigat in
« sumqui sum,»Sic dictum est, «Nemo bonus nisi mundet cor suum misereatur, ut qued restat, per :

« unus Deus (Marc. x),» quemadmodum de Joanne veniam dimittatur.Hoc enim salubriter et sine vana
dictum est « Non erat ille lumen (Joan. i), » cum
: inaniquejactantid, bene intelligitur in eoquod dixit
Dominus eum dicatesse lucernam,sicut discipulos S. Joannes « Sicornostrum nos non reprehendat,
:

quibus dixit: « Vos estis lumcn mundi (Matth.v).» « fiduciamhabemus ad Dominum,et quaacunquepe-
Sed in comparatione luminis illius, quod est lu- C « tierimus accipiemus ab eo.(IJoan. n).» Hoc enim
men verumilluminansomnemhominem venientem videtur isto loco admonuisse, ne cor nostrum nos
in hunc mundum, non erat ille lumen. Sive quia in ipsa oratione et petitione reprehendat, hoc est,
etiam ipsi filii Dci, comparati sibiipsis, quales in ne forte cum cceperimus dicere « DimiLte nobis :

illa porfectione aeterna futuri sunt, ita boni sunt,ut « sicut ct nos dimittimus,» compungamur non fa-

adhuc et mali sint, quod de illis dicere non auderem. cere quod dicimus, aut etiam non audeamusdicere
Quis enim audeat dicere malos esse quorum pater quod non facimus,et fiduciam petendi amitlamus.
cst Deus, nisi ipse Dominus dicerct: « Si ergo vos, XV. (Cap. 18.) Quomodo verum est : « Omnis
« cum sitis mali,nostis bonadatadarefiliisvestris, « qui peccat non vidit eum, neque cognovit eum
« quanto magis (Matlh. vn), et reliqua. Cum ait « (/ Joan. iii), » cum secundum visionem et cogni-

utique « pater vester, »Deijam esse monstra-

filios tioncm quae erit in specie, ncmo eum in hac vita
vit, quos tamen adhuc malos esse non tacuit. Unde videat atque cognoscat; secundum visionem autem
est illo admonitus, qui interrogaverat quid boni fa- et cognitionem quae est in fide, multi sunt qui pec-
ceret, ut illum quaoreret, cujus gratiabonus esset, cent, ccrte ipsi apostata;, qui tamen in eum ali-
cui bonum csse, hoc est ipsum esse, qui incom- quando credidorunt, eorum dici pos-
ut de nullo
mutabilitcr bonus, non potcst omnino malus esse. J)
sit,secundum visioncm ct cognitioncm quae adhuc
XII. (Cap. 15). Si cer nostrum nos non rcprohcn- in fide est, « non vidit eum, neque cognoviteuin?»
dat, fiduciam habemus ad Dcum, et quaccunquc Scd intelligcnuum arbitror, quia renovaLio perfi-
pctierimus accipiemus ab co (/ Joan. m). Hoc enim cicnda vidct et cognoscit infirmitas vcro absu- ;

agitur voluntate, oredendo, sperando, diligondo, menda, ncc videt, nec cognoscit eum. In cujus
corpus castigando, cleemosynas faciendo, injurias quanfiscunque roliquiis intcrius constitutis si di-
ignoscendo, instanter orando et proficiendi vires xcrimus quia peccatum non liabcmus, nos ipsos
precandovoraoiterquediccndo: «Dimitlcnobis, sic- scducimus et veritas in nobis non est.
«utetnos dimittimus, » et: « Nc nos inferasintenta- XVI. (Ibid.) Cum pcr gratiam renovationis lilii
«tionem,sed libcranos a malo.»Ilocprorsusngitur, Dei sumus, tamen propter rcliquias infirniitatis
ut cor mundcLur, et pcccatum omnc tollatur, ct nondum apparuit quod erimus. Scimus quoniam
quod judox justus, cum in throno scdcrit, occultum cum apparucrit, similcs ei erimus, quoniam vide-
jnvenerit, minusque mundatum, ojus miscricordia bimus eum sicuti est. Tunc pcccatum nullumcrit,
113 DE PR.EDESTINATIONE, ETC, EX AUGUSTINO. 1U
quia Inflrmitasnec interior nec exterior ullarema- A tor Dei ei hominum homo Christus Jesus, sino. eu-
nebit.ct omnis qui habethanospem in eum,sancti- jus gratia nerao ;i condemnatione libcratur, sivo
ficat se sicut et ipse Banctus est. Sanctiflcat enim quam traxii ex illoin quo omnes poeeavcrunt,Bive
oon per seipsum, sod credendo in illum,et in- quam postea suia iniquitatibus addidit.
vooando illum. qui sanctiflcat sanotos suos. Cujus XX. Dicitur Adjutor meus esto,ne derelinquas
:

Banctifloationis perfectio, qua? nunc proficit.et crc- mo » non utique ad corporalia bona capessendaet
:

Boit de die in diem, omnes inflrmitatis reliquiaB mala cavenda ;

gerendam perflciendamque
sed ad
ahlatura est. justitiam. Propter quod dicimus:«Ne nos infcras
XVII. (Cap. 19.) Dei gratiam vel miserioordiam « in tentationem, sed libera nos a malo. » Ncc adju-
volumus impetrare, cum dicimus : <> Fiatvoluntas vatur, nisi qui et ipse aliquid agit : adjuvatur autem,
<i tua sicut in ocelo,ita ot in terra,» vel : «Ne nosinfo- si invocat, si credit,si secundum propositum voca-

« ras in tentationem,sed libera nos a malo.» Ut quid lus est.Quomodo quos ante prascivit ct praedesti-
enim ista orando tanto gemitu petimus. si volentis navit oonformes imaginis tilii sui,ut sit ipse primo-
hominis nt currcnlis, non miserentis est l)oi? Non genitus in multis fratribus. Quos autem prajdcstina-
quia hoo sino voluntato nostra agitur, sed quia vo- vit, illos et vocavit; quosvocavit,illosetjustifloavit;
luntas non implet quod agit, nisi divinitus adjuve- -n quos autem justiflcavit, illos ct glorificavit. Cur-
tur. HffiO cst fidci sanitas ;
qurc nos faoit orarc, rimuscrgo cum proflcimus, dum sanitas nostra in
querere ut inveniamus, petere ut acoipiamus, pul- proficicntibus currit : sicut etiam cicatrix currcrc
sare ut aporiatur nobis. Contra istam qui disputat, dicitur,quando bene vulnus diligentesquo curatur,
contra scipsum claudit ostium misericordiaa Dei. ut omni cx parle perfecti, sinc ulla simus omnino
Nolo plura dicerc de re tanta, quia mclius eam infirmitate pcccati, quod non solum vult Dous, ve-
committo fidelium gcmitibus quam meis sermo- rum etiam ut impleatur facitalquo adjuvat.Et hoc
nibus. nobiscum agit gralia Dci pcr Christum JesumDomi-
XVIII. (Ibid. Voluntarium nostrum bonum est, num nostrum, non solum praicoptis, sacramentis,
cum Deus opcratur in nobis ct velle ot operari pro oxomplis, sed etiam Spiritu sancto per quem laten-
bona voluntato. In Doutoronoinio scriptum est : ter diffunditur charitas in cordibus nostris, qui in-
« Vitam et mortcm dcdit anto iaciem hominis, bo- terpcllat gemilibus incnarrabilibus,donec in nobis
« num et malum, ct admonuit ut oligeret vitam sanitas perficiatur, ct Deus, sicuti est videndus in
« (/)<.'«;. xxx).» Sod et ipsa admonitiode misericordia a)terna vcritatc, monstrctur.
vcnit.noc aliquid prudesset eligcrc vitam, nisi Dcus XXI. Quisquis fuisso vel esse in hac vita aliquem
eligendi charitatem inspiraret. ct clectam haberc hominem, vcl aliquos homines putat, exccpto uno
prcestaret. De eo dictum est : «Qnoniam ira in in- *- modiatorc Dei ct hominum, quibus nccessarianon
« dignatione ejus, et vita in voluntate ejus. (Psal. fuerit romissio pcccatorum, contrarius est divina)
« xxix).» Item dictum est : «Si velis praeccpta,scrva- Scriptur.f, ubi Apostolus dicit « Per unum homi- :

Imnt ie.(Eccli. xv).» Sed debetDeo agcre gratias,

• « ncm poccatum intravit in mundum,etper pccca-
quia praeeepta voluit, qui dcscrtus omni lumineve- « tum mors, ct ita in omncs homines portransiit,
ritatis baBC vcllenon posset. Positis ante hominem « in quo omncs peccaverunt (Rom.w). » Et ncccsse
igne et aqua,quo vult quidcm porrigit manum; scd cst ut impia contcntione asscrat esse posse homines
altior cst qui vocat allius quam omnis humana co- qui sine modiatore Christo.liberante alque salvante,
gitatio. sint libcri salvique a pcccato; cum ille dixerit :

XIX. (Ibid.) Lcx pravaricationisgratia posita est, « Non est opus sanis mcdicus,sed malc habentibus.
doncc veniret scmen cui promissum est.Uude subin- « Non veni vocarc justos, sed pcccatores (Matth.
travit ut abundaret delictum, et ubi abundavit de- « ix ; Luc. xn). »

lictum, superabundavit gralia. Idcst, ut acciperet
homo prajcepta, superbc de suis viribus (idcns in
quibus delicicns,ut factus etiam praevarioator, libc
ratorcm salvatorcmque requircret; atque ita eum
timor lcgishumilcm factum,tanquampa:dagogusad
lidtin gratiamque perducerct. Ita multiplicatis in-
lirmitatibus posteaacceleraverunt.quibus sanandis
opportune Ghristus advenit. In cujus gratiam otiam
justi antiqui crediderunt, eadem
adjuti, ut gaudenteseum praenoscerent,
etiam pramuntiarcnt csse vcnturum, vel in illo po-
pulo Israel,sicut Moyses, et Josu Nave, et Samuel,
XXII. (Ibid.) Quisquis autem dicit, post acceptam
: remissionem poccatorum, itaqucmquam homincm
justc vixisse in hac oarne,vel vivere.utnullura ha-
boat omnino pocoatum,conlradic-it apostolo Joanni,
J)
qui ait : « Si dixerimus quia peccatumnonhabcmus,
« nos ipsos scducimus, et vcritas in nobis non est
« (IJoan.i). » Non cnim ait « habuimus,» sed «habe-
« mus.» Quod si ipiisquam asscritdc illopeccatodic-
ipsa gratia cjus tum,quodhahilatincarnenostra mortali, secundum
et quidam vilium quod poccantis piimi hominis volunlate con-
tractum est, cujus peccati desideriis ne obediamus
Paulus apostolus prajcipit oon autem peccare, qui:

ipsum populum, sicut Job,

ct caetcri tales,vel cxtra eidem peccato, quamvis in carne habitanti, ad nul-
vel ante ipsum populum, sicut Abraham, sicut Noe, lum opus malum omnino consentit, vel facti, vcl
ct quicunque alii sunt, quos commeinorat vcl tacet dicli, vol cogitati, quamvis ipsa concupiscentia mo-
divina Scriptura. Unus cnim D'.mi>, el unus media- vcatur, qucu alio modo peccati nomcn accepit, quod
115 AMULONIS EPISC- LUGD. 11G

ei corisentiro peocare Bit,nobisque*moveaturinvitis; A noluerunt, sive etiam, cum per aetatem audire non
subtiliter quidem ista discernit, sed videat quid po icnt, lavacrum rogenerationis, quod accipere
tur (lc Dominica oratione, ubi dicimus : « Dimitte per quod salvi flerent, non acceperuntju-
« noliis debita nostra. »> Quod, nisifallor, non opus ste utique damnantur, quia Bine peccato oon Bunt,
cssoL dicero, si nunquam, vel in lapsu linguae.vel vel quod originaliter traxerunt, vel quod malis mo-
in oblectandacogitatione,ejusdem pcccati desideriis ribus addiderunt. Omnes enim peccaverunt, sive in

aliquantulum consentiremus. Sed tantummodo di- Adam,sive ii is.eti enl gloria Dei. (Ca/>. 5.)
condum esset : «< Nc nos inferas in tentationem Universa igitur massa poenas debet; et si omnibus
« lihora nos a malo. » Ncc Jacobus aj o tolus dice- debitum damnationia supplicium redderetur, non
rot : « In multi;; offendmius omnes (Jacob. m). » inju ocul dubio redderetur. Qui ergo inde per
Non cnim olTondit, nisi cui mala concupiscentia iam liberantur,non vasa meritorum Buorum,aed
contra justitiaa rationem, appetcndo seu vitando, vasa miserioordiae nominantur.Gujus misericordia?,
faciendum, vel diccndum, vel cogitandum aliquid, nisi illius qui Christum Jesum misit in bunc mun-
quod non debuit, sivo fallens, sive praevalons pcr- dum,pcccatorcs Balvos facere,quospraBscivit,etpra3-
suadet.Sed plane quisquis negat nos orare debere, dostinavit.ct vocavit, et justificavit,et glorificavit ?
no intremus in tcntationcm (negat autem hoc qui t» Quis igitur usquo adeo dementissime insaniat, ut
contendit adnon peccandum gratias Doi adjutorium non agatincffabilcs gratias misorieordios quos voluit
non csse homini necessarium,sed sola lego accepta liberantis, qui rectenullo modo possetculparejus-
humanam sufficere voluntatem),ab auribus omnium titiam universos omnino damnantis?
removendum ct ore omnium anathematizandum IV. (Cap. 6.) Si secundum Scripturas sapiamus,

essc non dubito. non cogimur contraChristianam gratiam disputare,

CAPUT II. et cu dicero quibus demonstrare conemur naturam

Ex tibro de Natura et Gratia, ad Timasium et humanam,neque in parvulis medico indigcre, quia

Jacobum. sana est, et in majoribus sibi ipsam ad justitiam,
Sententia I. (Cap. 1.) Justitiam Dei non in proe- si velit,posse sufficere. Acutc quippe videntur haec
copto legis, qua timor incutitur, sed in adjutorio dici,scd in sapientia vcrhi, qua evacuatur crux Chri-
gratioe Christi, ad quam solam utiliter legis, velut sti, nec est ista sapiontia dcsursum descendcns.
pajdagogi, timor ducit, constitutam csse qui intel- Tcstamenti di-
V. (Cap. 12.) In scripturis Novi
ligit, ipse intelligit quare sit Christianus. Nam si scimus hanc essc intentionem lcgis argucntis, ut
per legem justitia,crgo Christus gratis mortuus est. propter illa quae pcrperam fiunt, confugiatur ad
Si autem non gratis mortuus est,in illo solo justifi- gratiam Domini miserantis, velut paedagogo con-
catur impius, cui credendi in eum qui justificat im- C cludente in eadem fide, quae postea revclata est,ubi
pium,deputatur fidesadjustitiam.Omnas.enim pec et rcmittunt quo3 malo fiunt,cteadem gratiajuvante
caverunt, et egcnt gloria Dci, justificati gratis pcr non fiunt.
sanguinem ipsius. Quantum est in homine linguoe ma-
VI. (Cap. 15.)
II. (Cap. Natura hominis primitus inculpata
iii.) lum.uta homine domari possit, cum ab ho-
nullo
et sine ullo vitio creata est. Natura vero ista homi- minibus domentur et bestiae? Neque hoc ideo dixit
nis, qua unusquisque ex Adam nascitur, jammedi- Apostolus, ut hujus in nos mali dominationem per
co indiget, quia sana non est. Omnia quidcm bona, nogligentiam permanere patiamur; sed ut ad do-
quae habct in formationc, vita, sensibus, mente, a mandam linguamdivinae gratiae poscamusauxilium.
summo Deo habet creatoro et artifice suo. Vitium Non enim ait « Linguam nullusdomare potest,scd
:

voro,quod ista naturalia bona contenebrat et infir- « nullus hominum (Jacob. m) » ut cum domatur ;

mat,ut illuminationc et curationc opus habcat, non Dei misericordia, Dei adjutorio, Dei gratia, ficri
ab inoulpabili artifice contractum est, sed ex ori- fateamur. ConetUr crgo anima domare linguam, ot
ginalipoccato,quod commissum cst libcro arbitrio; dum conatur petut auxilium, et oret lingua, ut do-
ac pcr hoc natura pcBnalis ad vindictam justissi- metur lingua, donantc illo qui dixit ad suos « Non :

mam pertinct. j) « cnim vos cstis qui loquimini, scd Spiritus Patris

III. (Ibid.) Si cniin jam sumus in Christo nova « vestri qui loquitur in vobis (Matth. x). » Itaque
creatura,tamen eramus natura filii irae,sicut et ccc- pr»copto facore commoncmur quod conantes et
teri.Deus autem,qui dives cst in misericordia,pro- nostris viribus non vulenLes, adjulorium divinum
pter multam dilectionem, qua nos dilcxit, et cum precemur.
essemus mortui delictis, convivificavit nos Christo, VII. [Cap. 16.) « Si quis autem vcstrum indigct
cujus gratia sumus salvi facti. (Cap. 4.) Haec igitur « sapicntia, posLulcL a Deo,qui dat omnibus affiuen-
Christi gratia, sino qua nec infantcs, noc actate gran- « tcr, ct non improperat, cL dabitur ci. Postulet in
des, salvi fiori possunt, non moriLis reddiLur, sed « fidc nihil haesitans (Jac. i). » Haec esl fidcs, ad
graLis datur, proptor quod gratia nominatur. « Ju- quam praeccpta compellunt, ut lex imperet, fides
« stificati, inquit, gratis per sanguinem ipsius impotret.
« (Rom. m). » Unde hi qui per illum non liberantur, VIII. Cap. 18.) Oratio Dominica ulrumquc pc-
sivequiaaudirenondumpotuerunt, sivequiaobedire Lcndum cssc commomoraL, et ut dimittantur nobis
117 DE PR.EDESTINATIONH, ETG., EX AUGUSTINO, 118

debitanoslra,ot ut non inducamur in tentationem. A sino qua benc non possumue operari, eito potost
Illud.ut pr»terito oxpientur; hno.ut futura viten- subrepere animo no, ul quod bene operatur,
tur. Quod licet non fiat, nisi volunta amen suum tantummodo oxistimel etdicatin abundantia
ut Qatj volunti non sufficit. Ideo pro hac rc sua : < Non movebor in aeternum (Psal. xxiv). »
nec superflua nec impudens Domino immolatur qui in voluntate sua praastiterat decori ejus
oratio. Nam quid Btultiu i orare ne faciaa virtul faciem suam paululum,ut qui hoc
quod in potestate habeas? dixorat fidret conturbatus, quoniam ipse est illc
\X. Ctip. 22.) Pravaricatorcm ;ne lux tumor sanandus doloribus (Cap. 28). Non itaque
qua desertus utique Cfflcus, et plus
deserit voritatis, ur homini : Neci I peccare.no pccccsscd
nec offendat,ut cadendovexetur.vexatusque dicitur homini : Deserit aliquantum Deus, unde su-
non surgat. Ut ideo tantum audiat vocem le perbis, ut scias non tuum, sed ejus cssc, et discas
quo admoncatur implorare gratiam Salvatoris. supoibus aon
X. (Cap. 23 itiis exercitata vita justorum XV. {Cnp. 30.) Vitium
poccatum commit- quo
splendidiusenituit;eteasper patientiamsuperando, nondum omni ex parte sanatum est. Quod
majorom gloriam comparavit, sed adjute Dci, quidemutin >cte usa sanitate de-

adjuta Spiritu Dei,adjuta misericordia Dei, non su- « scendit. Ex quo m male valens.vel tnfirmi- <

perba voluntate so extollens, sed humili ione

i tate, vel cscitate plura committit. Pro quo suppli-

fortitudincm promerens. N iverat enim Deo dioere candum ost ut sanetur,ut deinceps in perpetuasani-
:

« Quoniam tu cf patientja mea (Psal. lxx). tate vivatur; non superbiendum, quasi homoeadem
>i

XI. (Cap. 25.) Utinam non fuisset miseria, nc potestate sanetur, qua potestate vitiatus est.
ista cssct misericordia nceossaria! Sed iuiquitatem XVI. (Cap. 31.) Ipsani superbiam, quffl in rectc
peccati, tanto graviorcm. quanto faoilius homo non factis animo insidiatur humano.nnnciJoDoussanat.

'.ret.quemnulla adhuc tenebat infirmitap.pcena
justissimasubseruta est.ut merccdem mutuampoc-
cati sui in semotipeo reciporet,amittens sub se po-
sitamsui rorpori? quodammodo obedientiam.quam
prjpcipuam sub domino suo ipse contempserat. Et
lem Iege peccati nascimur, quaj
Pro qua sananda illi piffl animffl cum lacrymis ct
magnis gemitibus supplicant, ut ad cam suporan-
dam et quodammodo calcandam, et obtorcndam,
dexteram conantibus porrigat, cum cxtrcma cjus
umbraillo meridie quantum arbitror absorbcbitur.
Qui meridi ss, Scriptura dicente, promittitur «Et :

in membris nostris repugnat legi mentis.neque ad- educet quasi lumen justitiam luam, et judicium
(i

vorsus Deum murmurare.neque contra rem mani- « tuum sicut meridiem, » si fit quod supra scri-

festissimam disputare, sed pro pccna illius miser ptum est « Revcla Domino viam tuam.etspcra in
; - :

cordiam quaercre et orarc debemus, C « oum, et ipse faciet [Psal. xxxvi). »

XII. (Cap2fi.) Sicut vulnoro, verbi gratia, clau- XVII. [Ibid.) Operamur et nos.sed Deo opcrantc
dicans ideo curatur, ut, sanato malo prfflterito, fu- cooperamur, quia misericordia ejus procvcnit nos.
turus dirigatur incossus sic mala nostra non solum
; Prajvcnit aulem ut sanemur, quia et subsequetur ut
ad hoc supernus medicus sanat, ut illa jam non etiam sanati v lur. Praevenit ut vocempr, sub-

sint, scd ut dc cajtcro recte ambulare possimus. sequctur utglorificemur. Prfflvenit ut pio vivamus,
Quod quidom ctiam sani non nisi illo adjuvante subsequetur utcum illo semper vivamus; quiasinc
poterimus. illo nihil • •ossumus. Utrumquccnim scriptum
Medicus homo, cum sanaverit ho-
XIII. (Ibid.) est, ct, « Deus meu- ieordia ejus prfflveniet
minem, jam de caetoro sustentandum clementis ot « me (Psal. lviii) ;
>i et : « Misericordia tua sub-
alimcntis corporalibus, ut eadem sanitas apto sub- quetur me pcr omnes dies vitoe mew (Psal.
sidio convalcscat atque persistat, Deo dimittit, qui « xxi i). »

preebot ista in carne viventibus, cujus erant etiam XVIII. (Ibid.) Revclemus ad Dominum viam no-
illa quffl dum ourarct adhibebat. Non onim quem- stram confessione, non defensione laudemus. Si
quam medicusex hia rebusquasipsecreaveritsanat, enim non cst ipsius via, scd nostra, procul dubio
omnia necessaria sanis
sed ex illius opibus qui creat ft non est recta. Revelemus eam confltcndo, quia non
atque autem Deus, cum per media-
vitiosis. Ipse cum latef, etiamsi operire conemur (Cap. xxxn).
torom Doi ct hominum hominem Jesum Christum Bonum est autem confiteri Domino.Ita cnim quod
spiritalcm sanat a;grum, vel vivificat mortuum, id ei placet dabit nobis, si quod ci displicct in nobis,
cst justificat impium, ct cum ad perfectam sanita- displiceat et nobis. « Avertet, » sicut scriptum est,
tem, hoc est ad perfectam vitam justitiamque per- nitas nostras a via sua, » et nostram fucictcsse
duxerit, non deserit.sinon deseratur, utpie sempcr quffl sua est, quoniam ab ipso prfflbetur credentibus
justequc vivatur. Sicut enim oculus corporis, etiam in eum ot spcranlibus in cum, ut ipse faciat.
pleuissime sanus, nisi candorc Iucis adjutus, nen XIX. (Cnp. 34.)Non debemus sic laudarc Croato-
potcst cerncre, sic homo etiam perfoctissime justi- rem,utcogamurdicere,imovere convinoamurdicere
ficatus, nisi sterna lucc divinitus adjuvetur, recte superfluumSalvatorem. Naturam itaque hominisdi-
non potcst vivero. gnislaudibushonoromus.casque laudes adCrcatoris
XIV. (Cup. 27.) Propter voluntatem nostram, gloriam rcfcramus.Scd quia nos crcavit, ita simus
119 AMULONIS EPISC. LUGD. 120

gj*ati , ut non sinius, quia sanat, ingrati.Vitia sane A lii, fuisse, praesentibu urgetur,non praetcriturcmi-
nostra quje Banat,no'ndivinoopori,sed humanae vo- Nec tantum
ni icitur. repugnantem videt, verum
lUntatiJtBtaeque illius viridictae tribuamus.Sed ut eliam captivantem se in lego pcccati, qaa est in
in nosLra poteslate fuisso nc afToderonl onnfitcmiir, membris nonquaefuit.Hinc est quodclamat
ejus, :

ita ut sanonlur in illius magis esse misericordia, ((Infelix homo,quis meliberabitdecorporemortis

quam in iiostra potestate fateamur. (ihujus?» (Rom. vii.) Sinatur orare, sinatur adju-
XX. (Cap. 35.) Quorumdam exempla, quos pec- torium medici potentissi flagitare, quid contradi-
casse legimus, non idco scripta dicit qui sanum citur? quid obstrepitur; quid miser misericordiam
sapit ut ad desperationem non peccandi valcant, et Christi pctere probibetur?
securitatem peccandi noois quodammodo praebere XXV. (Cap. 67.) Adjutorium postulamus diccnti
vidoanlur; sod ut disceremus, vel pcenitendi humi- « Ne nos inferas in tentationem. Quod adjutorium
litatem, vcl etiam in talibus iapsibus non despe- non posceremus, si resieti nullomodo possecrede-
randam galutcm. Quidam enim in peccata prolapsi remtis, Potost peccatum caveri, sed opitulante ille
dospcratione pluspercunt,necsolum pcenifondi ne- qui non potest falli.Nam et hoc ipsum ad cavondum
gligunt mcdicinam, sed ad explcnda inhonesta et pcccatum pertinct, si vcraciter dicimus « Dimitto :

nofaria desideria scrvi libidinum ct scclcratarum « nobis debita nostra, sicut ct nos dimittimus debi-
B
cupiditatum fiunt, quasi non fccerint
pcrdant, si « toribus nostris. » Duobus enim modis etiam in
quod inst'igatlibido,cum cos jam mancit certa dam- corpore cavetur morbi malum, ut non accidat et ut,
natio. Adversus hunc morbum, nimium periculosum si acciderit, cito sanetur. Ut non accidat caveamus

et exitiabilem, valet commcmoratio pcccatorum, diccndo: « Ne nos infcras in tcntationem » ut cito :

eiiam in quae justi sanctiquc prolapsi sunt. sanetur, cavcamus dicendo, « Dimifte nobisdebila
XXI. (Ibid.) Non frustra etiam justos in oratione « nostra, »
dicere, « Dimilte nobis debita nostra, sicut et nos XXVI. (Ibid.) Recte enim fortasse quererentur ho-
« dimitt|b.us debitoribus nostris (Mattli. vi). » Do- mines si erroris et libidinis nullus hominum victor
minumque Christum, cum eamdem orationcm do- existerct. Cum vero ubique sit praesens qui multis
cendo explicuisset, veracissime subdidisse « Si : modis per creaturam sibi Domino servientem adver-
« enim dimiseritis hominibus peccata,dimittet vobis sum vocet, doceat credentem, consoletur sperantem,
« Pater vester peccata vestra (Matth. vi). » Por hoc diligentem adhortetur, conantem adjuvet, exaudiat
enimquotidianumspiritaloquodammodo incensum, doprecantem, non tibi deputatur ad culpam quod in-

quod antc Deum in altarc cordis, quod sursum ha- quod negligis queorere quod igno-
vitus ignoras, sed
bcro admoncmur, infertur, etiamsi non hie vivatur neque illud quod vulnerata membranon colli-
ras;
sine peccato, licet mori sine peccato, dum subinde ^ gis, sed quod volcntem sanare contemnis.
venia deletur, quod subinde ignorantia vel infirmi- XXVII. (Cap. 67.)Valde bona sunt prajcepta, si
tate committitur. logitimc his utamur. Eo quippe ipso, quo firmis-
XXII. (Cap. 43.) Deus tam bonus quam justus, sime creditur Deum justum et bonum impossibilia
talcm hominem fccit.qui poccato carere sufficeret, non potuisse pra?cipere,hinc admonemur, etin faci-
sed si voluissct. Quis onim cum nescit sanum ct in- libus quid agamus, et in difficilibus quid petamus.
culpabilem factum,et libero arbitrio atque ad juste Omniaquippe fiunt facilia charitati,cui uni Christi
vivendura potcstatc libcra constitutum? Sed nunc sarcina levis ost, aut ea una est sarcina ipsa quaj
do illo agitur, quem semivivum latrones in via rcli- levis est. Secundum hoc dicturo est, * et praecepta
querunt. Qui gravious saucius confossusque vulne- « nonsunt (IJoan.v); » utquigraviasunt
ojus gravia
ribus, non ita potest adjustitiae culmen asccndcre, consideret non potuisse divinitus dici, « gravia non
sicut potuit inde dcscendere, qui etiamsi jam in « sunt, » nisi quia potest esse cordis affectus cui
stabulo cst, adhuc curatur.Non igitur Deus impos- gravia non sint, et petat quo destituitur, ut impleat
sibiliajubet; sed jubendo admonet ct facere quod quod jubetur.
possis, et petore quod non possis. XXVIII. (Ibid.) Quomodo dicitur. « Propter verba
XXIII. (Cap. 44.) Ea fides justos sanavit antiquos J)
« labiorum tuorum, ego custodivi vias duras (Psal.
quaa sanat et nos,id est, mediatoris Dei cthominum « xvi),» nisi quiautrumqueverumest; (Cap.10.) Du-
hominis Christi Jesu. Fidcs sanguinis ejus, fides rae Limori sunt, lcves amori.Charitas ergo inchoata,
mortis cju£, ct resurrectionis cjus. « Habcntes ergo inchoata justitia est ; charitas provecta, provecta
« eumdem spirilum (idci ct nos credimus, propter justitia ost; charitas magna, magna justitia est;
« quod et loquimur (/ Cor. iv). » charitas perfecta, perfecta justitia cst.Sed charitas
XXIV. (Cap. 55.) Dimitto hominom, clamet quod do cordc puro,et conscientiabona,et fide non ficta,
clamabat.Non enimtantum desidorat, ut por indul- qua? tunc inaxima est in hac vita, quando pro illa
gontiam sit depr;etcrifis impunitus,sed etiam utsit ipsa contemnitur vita.
de ceetero ad non peccandum fortis et validus. Con- CAPUT III.
delectatur enim logi Dci secundum interiorem ho- dc Gratia et libcro Arbitrio ad
Ex epistolis et libro
inincin. Ipdet autem aliam legem in membris suis Valentinum monachum.
rcpugnaiffcem lcgi mentis suas. Videt esse, non reco- Sententia {.(Epist.i.) Primo Dominus Jesus, sic-
 :

121 DE PR.EDESTINATIONE, ETC, EX AUC.IJSTINO. 122

ut scriptum rst in Evangelio Joannis apostoli, non A « tia sua abstraotua et illectus.Dein concupiscentia,
venit ut judicaret,mundum, sed ut Bolvaretur mun- « cum conceperit, parit peccatum; pecoatum vero
dus per ipsum (Joan. m) Postea vcro, sicut scribit « cum consummatum fuerit, generat mortem (Juc.

Paulua apostolus, judieabit Deus mundum,quando « i.) » Item de ipso Deo se exousare volentibua
venturus est,sicui tota Ecclesia in symbolo conflte- respondit liber Proverbiorum Salomonis : « Insi-

tur, judioare vivos el mortuoa // 77»;. rv.) Si ergo « pientia viri violat vias ejus. Deum autem oausa-
Dei gratia non est, quomodo Balvat mundum? et u tur in cdrde suo (Prov. xix). Et liber Ecclesia-

si non eet liberum arbitrium, qnomodo judicat sticus dicit : «Nedixeria quia propter Dominumre-
mundum? « oessi, qua3 odit ne facias. Ne dixeris quia
enim
II (Epist. n.) Soli parvuli, qui nondum habenl « ipse me Non enim opua babet viro pec-
induxit.
opera propria, vel bona,vel mala, seoundum solum • catore Omne exsecramentum odit Dominus, et
originaie pcccatum damnabuntur, quibus per lava- « non est amabile timentibus illum. Ipso ab initio

crum regenerationis non subvenit gratia Salvatoris. « fecit illum, et relinquit illum in manu consili

Cfieteri autem omnes, qui jam utenlea libero arbi- « sui.Si volueris,servabis mandata ct fidcni bonam
trio, 8ua propria peocata originali peccato ineuper « placiti (Ecdi. xv.) »
addiderunt,si de potcstate tenebrarum pergratiam
pj
VI. (Ibid.) Nemo Deum causetur in corde suo,
Dei non eruuntur, ncc transferuntur ad regnum sed sibi imputet quisque cum peccat, nequc cum
Christi,non solum secundum originis, verum etiam aliquidsecundum Deum operatur, alienet hoc a
secundum propriaj voluntatis merita, judicium re- Quando cnim volens facit, tunc
propria voluntate.
portabunt. Boni vcro ctiam ipsi quidem secundum diccndum cst opus bonum,tunc speranda est boni
bons voluntatissure merita pramiumconscquentur, opcris merces ab eo de quo dictum est :« Qui red-

sed etiam ipsam bonam voluntatcm per Dei gratiam « det unicuique juxta opcra sua (liom. n). »

consocuti sunt Ac sic implebitur quod scriptum est VII.(Cap.3.) Gravius pcccare hominem scientem,
« Ira et indignatio.tribulalio et angustia,in omnem quam noscientcm.Nec tamen ideo confugiendum est
« animam hominis operantis malum, Judaci pri- ad ignorantia; tenebras ut in cis quisque rcquirat
« mum ct Groaci (Rom. n). » excusationein.Aliud est enim ncscivissc.aliud scire
III. (Ibid.) sane catholica neque liberum
Fides noluissc.Voluntas quippe arguitur in eo de quo di-
arbitrium negat, sive in vitam malam, sive in bo- citur : « Noluit intclligere ut bene ageret (Psal.

nam neque tantum

; ei tribuit,ut sine Dei gratia va- « xxxv).»Sed ct illa non esteorum
ignorantia, quae
ex malo convertatur in bonum,
leat aliquid,sive ut qui scire nolunt,scd corum qui lanquam simplicitcr
bono perseveranter proficiat, sivc ut ad
sive ut in ncsciunt, neminem sic cxcusat, ut sempiterno igne
bonum scmpitcrnum pcrveniat,ubi jam non timeat ^ non ardeat, si propterea non credidit, quia non
no deficiat. audivit omninoquid credcret,sed fortasse ut mitius
IV. (Ibid.) Sic inteUige quod tibi praeceptum est, arde.it. Non enim sinc causa dictum est « Effunde :

« Rectos cursus fac pcdibus tuis, et vias tuas di- « iram tuam in gentcs quaa te non noverunt, (Psal.
« rige (Hebr. xn). » Ut noveris, cum hoc facis, a lxxviii), » ct illud quod ait Apostolus : « Cum vo-
Domino Deo tibi praislari ut hoc facias, ct non de- « ncrit in flamma ignis dare vindictam in eos qui

clinabis ad dextoram,quamvis ambules in viis dcx- « ignorant Dcum (// Tbess. n). »
tris,non confidens in virtute tua, ct ipse eritvirtus VIII. (Cap. 4.) Metuendum est ne divina testi-
tua,qui rectos faciet cursus tuos, ct itinera tua in monia in defensione liberi arbitrii sic intelligantur
pace producet.Quapropter quicumque dicit : Volun- ut ad vitam piam ct bonam conversationem, cui
tas mca mihi sufficit ad facienda opera bona.decli- mcrces ajterna dcbetur,adjutorio ct gratia? Dei lo-
nat in dexteram. Sed rursus illi qui putant bonam cus non relinquatur.ut audeat miser homo,quando
vitam essc desercndam,quando audiuntsic Dei gra- bene vivit et bcnc operatur, vel polius bene vivere
tiam pradicari,utcrcdaturet intelligatur voluntates et bene operari sibi videtur, in seipso, non in Do-
hoininum ipsa ex malis bonas facere, ipsa etiam mino gloriari, et spcm rccte vivendi in seipso po-
quaa feceris custodire, in sinistram dcclinant. D nere,ut scquatur eum maledictum Jeremian prophe-
tae dicontis :homo qui spcm babetin
« Malcdictus
Ex libro de Gratia et libero Arbitrio.
« hominc.et firmat carncm brachii sui,et aDomino
V. (Cap. 2.) Solet diccrc humana supcrbia : « Si « disccdit cor cjus (Jcr. xvn.) » Quia cnim non
Bcissem, fecisscm, ideo non fcci, quia ncscivi ; » dixit propheta :«Malcdictus homo qui spcm babet
aut, « Si scircm, facerem, idco non
quia ne- facio, « in seipso,» posset alicui videri,ideo dicturn csse,
8cio.»Ha;c eis excusatio tollitur,quando praecoplum « Maledictus homo in hommc, »ut
qui spem habct
datur, vel scientia non pcccandi manifestatur. Sed nemo habcat spcm homine, sed in se. Ut
in altcro
sunt homines qui etiam de ipso Deo se excusare co- crgo ostcnderet sic se admonuisse homincm,ut ncc
nantur. Quibus dicit apostolus Jacobus : » Nemo in seipso haberct spcm, prapterea nim dixisset,
« cum quoniam a Dco tcntor. Deus
tentatur, dicat « Maledictus homo qui spem habet in homine,» mox

« enim intcntator malorum est.Ipsc autem ncminem addidit, « et firmat carnem brachii sui.» Hrachium
« tentat,unusquisque vero tentatur a concupisccn- pro potentia posuit operandi,in nomine autem car-
 : ;

123 AMULONLS EPISC LUQD. 124

nis Intelligenda esl humana fragilitas, Ac per hoc A im alba esse non poe L
•

firmat oarnem brachii Bui, qui potentiam fragilem El aq .

illo qui per prophetam
atque invalidam, id i
:

,
iam,suffn ut Phcenicium,
bcne operandum putat, nec adjuti 'Isa. i.) m Quando ergo de-
Domino. Propter hoc enim subjecit, « el a Doi i
:
iii'. Jam vero alba
« »Nos ergo ad bene operandum
discedit cor ejus. i super i um,a quo deal-
spem non habeamus in homine, firmanl arn bati Propter quod 1 1

brachii nostri; nec a Dominodiscedatcor nostrum, i i

Lncumbit dealbata, dixit
sed ei dicat : « Adjutor mi us esto, nc derelinquas uulis suis : « Sine mc nihil potestie facere
« me neque despicias me, Deus salutaris mcus « (Joan. y.v). »

« (Psal. xx\n). XIV. Dona sua coronat Deus, non meriia

Ibid.)
lX.(Cap.b.) " Gratias autem Deo qui dat nobisvi- tua, si tibi non ab illo, sunt merita tua,
a teipso,
« ctoriam per Dominum nostrum Jesum Christum. Haec cnim Bi talia sunt, mala sunt, quae non coro-
« (I Cor. xv ) Ergo et victoria, qua peccatum vinci- nat Dcus; si autem bona sunt, Doi dona sunt, quia
tur, nihil est aliud quam Dei donum, in isto certa- sicut dicit apostolus Jacobus « Omne datum opti- :

mine adjuvantis liberum arbitrium. t» « mum etomne donum perfectum desursum estde-

X. (Ibid.) Dicat ccelestis magister : « Vigilate et « scendens a Patrc luminum (Jac. i). » Unde di-

« orato nc intretis in (entationcm (Mattk. xxiv). » cit Joannes praocursor Domini nostri :« Non potest
Ergo unusquisque contra suam concupiscentiamdi- « homo accipere quidquam, nisi fucrit ei datumde

micans, oret ne intret in tentationcm, id est,ne sit « ccelo (Joan. m). » Utique de crclo, undc otiamve-

ab illa abstractus et illectus. Non autem intrat in nit Spiritus, quando Jcsus ascendit in altum, cap-
tentationem, si voluntate bona vincat concupiscon- tivavit captivitatem, dedit dona hominibus.
tiam malam.Nectamen sufficit arbitrium voluntatis XV. (Cap. 8.) Vita bona nostra nihil est aliud
humance, nisi a Domino victoria concedatur oranti quam Dei gratia. Sine dubio ot vita ffiterna, quae
neintret in tentationem.Quid vero evidentius quam bonae vitae redditur, Dei gratia est. Et ipsa enim
Dei ostenditur gratia, ubi quod oratur accipitur? Si gratis datur, quia gratis data est illa cui datur.Sed
enim dixisset Salvator noster : « Vigilato ne intre- illa cui datur, tantumrnodo gratia cst. Haec autem
« tis in tentationem, » admonuisse tantummodo quae illi datur, quoniarn prffimium ejus est, gratia
videretur. Gum vero addidit, « et orate, » ostcndi- cst pro gratia, tanquam merces pro justitia.
tur Deum adjuvare ne intretur in tentationem. XVI. (Cap. 11.) Quando spiritu actiones carnis
XI. (Cap. 5.) Nisi Dei donum esset etiam ipsa ad mortificatis ut vivatis, iilum glorificate, illum lau-
Deum nostra conversio, non ei diceretur : « Deus C date, ilii gratias agite, cujus spiritu agimini, ut ista
« virtutum,converte nos (Psal. lxxix); »et :« Deus, valeatis, et vos fdios Dei esse monstretis. (Cap. 12.)
« tu convertens vivificabis nos (Psal. lxxxiv), » et Quotquot enim spiritu Dei aguntur,hi lilii sunt Dei
« Converte nos, Deus sanitatum nostrarum (Psal. quotquot ergo adjuncto solo adjutorio legis, sine
« lxxxiv), et hujusmodi alia, quae commemorare adjutorio gratiae, confidentes in virtute sua, suo
longum est. Nam et venire ad Christum quid est spiritu aguntur, non sunt filii Dei.
aliud, nisi ad eum credendo converti? et tamen XVII. (Cap. 14.) Neque scientia divina? legis, ne-
ait : « Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit quc natura,ncque sola remissio peccatorum est illa
« a Patre meo (Joan. vi). gratia quae per Jesum Ghristum Dominum nostrum
XII.(C«/).6.)ProbaturgratiaDeinon secundum mc- datur sed ipsa facit ut lex impleatur,ct natura li-
;

rita nostra dari, quandoquidem non solum nullis beretur, ne peccatum dominetur.
bonis,verum ctiam multis meritismalispraecedcnti- XVUl.(Ibid.) Quod lex jubet facere non vaiemus,
bus videmus datam, et quotidie videmus dari. Sed nisi per fidem rogando impetremus ut facere valea-
plane cum
data fuerit, incipiunt csse etiam merita mus.Nam si fides liberi est tantummodo arbitrii,
nostra bona, per illam tamen. Nam si se illa sub- ncc datur a Deo, propter quid pro cis qui nolunt
traxerit, cadit homo, non erectus, sed praecipitatus
J)
crcdere, oramus ut credant? Quod prorsus facere-
libcro arbitrio.Quapropter nec quando ccoperit ho- mus inaniter nisi rectissime crederemus ctiam
ino babcrc merita bona sibi dcbct tribucre illa, sed perversas et fidei contrarias voluntates omnipoten-
Deo, qui dicitur : « Adjutor mcus esto, ne derelin- tem Deum ad credcndum posse convertere.
« quas me (Psal. xxvi). » XIX. (Cap. 15.) Mcminerimus Deum dicere :

XIII.(J&«L)Necessarium esthomini ut gratias Dei « Convertimini et vivetis, » cui dicitur : « Gonvcrti;

non solum justificetur impius, id cst, ex impio flat « nos, Deus. Meminerimus Deum dicere :« Proji
»

justus,cum rcdduntur ei bona pro malis,sed etiam, « citc a vobis omnes impietates vestras; »cum ipso.

cum fucrit jam justificatus ex fide,ambulet cum illo justificet impium.Meminerimus ipsum dicere :« Fa_
incumbat super ipsam ne cadat. Propter
gratia, ct « cite vobis cor novum et spiritum novum, » qui
hoc scriptum est in Cantico canticorum dc ipsa Ec- dicit :Dabo vobis cor novum et spiritum novum
(i

clesia :«Qua3 est ista quac ascendit dcalbata,incum- « dabo vobis (Psal. lxxxiv; Ezech. xvm, xxxvi). »
« bens super fratruelcm suum? » (Cant. vm.)Dcal- Quomodo ergo quod dicit « Facite vobis, »hocdi_ :
125 DE PRiEDESTINATIONE, ETC, F.X AUGUSTINO. U2G

cit : « Dabo vobis ? » Quare jubet, si ips* daturus A XXIV. Cur dictum est '.« Diligamus
f.np. 18).

est? Quare dat, si homofaoturus est? nisi quia dat « invioem, quia dilectio ex Deo est. » \\ Joan. iv),
quod jubet, cum adjuvat ut faoial cuijubet. nisiquiap ladmonitumostliberumarbitrium
XX. [Cap. 15.) Semper est in nobis voluntas libera, ut qu rer< Dei donum? Quod quidom sine suo fru-
i
t

sed ucin semperesl bona. Aut enim a justitia libera ctu prorsus admoneretur, nisi prius acciperel ali-
est quando servit peooato, et tunc est mala aut a : quid dilectionis, ut addi sibi quaererct unde quod
peccato libera est quando servit juatiti», et tunc est jubobatur miplcret, cum dioitur « Diligamus im : i

bona. (iratia vero Dei semper ost bona, et perhanc « cem,»lex est :cumdicitur, « quia dilectio ox Deo

(it ut sit homo voluntatis bonae, qui prius fuit vo- « est, »gratia est. Sapientia quippe Dei legem et
luntatis mal.-o. Pcr hanc etiam fit, ut ipsa bona vo- misericordiam in lingua portat. Unde scriptum e il

luntas,quajam et tam magna

esse ccepit, augeatur, in psalmo : « Et enim benedictionem dabit qui lc-

fiat, mandata quae voluerit,

ut poafeit implere divina « gem dedit [Psal. lxxxiii). »
cum vuldo perfcctequc volucrit. Ad hoc enim valet XXV. (Cap. 21). Quid cst amentius, et ab ipsa
quod seriptum est « Si volueris, conservabis man*
: sanctitatc charitas alienius quam confitcri cx Deo
« data (Eccli. xv),» ut liomo qui volueritet non po" esse soientiam, qum sine charitate inflat, et ex nobis
tuerit, notnlum
se plane velle cognoscat et*oret ut « essecharitatem^qusefacitutscientiainflarenon pos-
habeat tantam voluntutem, qunntn Bufficit ad im- sit? Itom oum dioit Apostolus « Super eminentem :

plenda mandata. Sio quippe adjuvatur u( faciat « scientia* charitatem Ghristi (Ephes. ui), » quid cst

quod jubetur. insamus quam putare ex Doo usse scientiam, quae

XXI. [Cap. 16.)Non juberet Deus quod sciret non subdendaestcharitati, etexhominibus charitatem,
posse ub homine Beri, quis hoc nesciat? Sed ideo quae supereminet scientiae ? Fides autem vera et do-
jubet uliquaqua; non possumus, utnoverimus quid ctrina sana ambas esse dicit ex Deo, quia scriptum
ab illo petere doboamus. Ipsa est enim (idcs, qua 1
est : « A facie ejus sciontia et intcllectus procedit,»
orando impetrut quod lox imperat. ctscriptum est : « Gharitas autem ex Deo cst, » ct

XXII. (Ibid.) Gertum est nos mandata servare, si legimus spiritum legimus spiri-
scientiae et pietatis,
volumus. Sed quia praeparatur voluntas a Domino, tum virtutis et charitatis, et continentiae. Sed majus
al> illo petendum est ut tantum velimus, quantum ost donum charitatis, quamscientiae.Nam scientia,
sufficit ut volendo faciamus. Certum est nosvelle quando csl in homine, charitas cst necessaria, ne
cum volumus. Sed ille facit ut volimus bonum, de infletur. Charitas autem non aemulatur, non agit
quo dictum est quod paulo ante posui, quod prae- perperam, non inflatur.
paratur voluntas a Domino,de quo dictum est « A : XXVI. (Cap. 20.) Gratia Dei voluntas humana non
« Domino gressus hominis dirigentur, et viam ejus C tollitur, sed cx mala mutatur in bonam; et cum
Kvolet (Psal. xxxvi), » de quo dictum sst:«Deus bonafuerit, adjuvatur.
» qui operatur in vobis et velle (Psal. n). » Cortum XXVII. (Cap. Pixum debet esse ct immobile
21.)
est nos facere cum facimus. Sed ille facit ut facia- in corde vestro, quianon est iniquitas apud Deum.
mus, prebendo vires efficacissimas voluntati, qui Ac per hoc, quod Iegitis in litteris veritatis, a Deo
dixit : « Faciam ut in justificationibus meis ambu- seduci homincs, aut obtundi, vel obdurari corda
« lo-tis, et judicia mea obscrvotis et faciatis (Ex-ech. eorum, nolite dubitare praecessisse mala merita
« xxxvi). » CumFaciam ut faciatis, a quid
dicit: « corum, ut juste ista paterentur, ne incurrumus in
aliud dicit nisi,Auferam a vobis cor lapideum undc illud provorbium Salomonis « Insipientia viri vio- :

non facicbatis, et dabo cor carneum undc faciatis? « lat vias ejus, Dcum autcm causutur in corde suo

Et hoc quid cst nisi, Auferam cor durum unde non « (Prov. xix). »
facicbatis, ct dabo cor obcdiens undo faciatis? Ille XXVIII. (Ibid.) Gratia non secundum mcrita ho-
facit ut faciamu8,cui dicit homo: « Pone, Domine, minum datur, alioquin gratiajam non cst gratia :

« custodiam ori meo (Psal. cxl). » Hoc est enim di- quia ideo gratia vocatur, quia gratis datur.
cere Fac ut ponani custodiam ori meo. Quod bc-
:
XXIX. (Cap.22.) Lex autem subintravit, ut abun-
nefioium Dei jam fuerat consecutus qui dixit. « Po- D daret dclictum; ubi autem abundavit delictum,
« sui ori mco custodiam (Psal. xxxviu). » superabundavit gratia. Sed utique gratia id agitur,
XXIII. (Cap. 17.)
Omnipotens Dcus cooperando ut jam fumt bona ab cis qui fecerant mala, non ut
pcrficit quod opcrando incipit, quoniam ipse porscvcrcnt in malis, et reddi sibi existimont bona.
ut veli-
mus operatur incipiens, quo volentibus cooporatur Non itaque debent dicere « Faciamus mala ut vc- :

[teriiciens. Proptcr quod ait niantbona;»sed:Fecimusmalaetvenerunt bona:

Apostolus : « Certus «
« sum quoniam qui operatur in vobisopusbonum, ut in futuro saeculo recipiamus
jam faciamus bona,
« perficiet usque in diem Chrisli Jesu. » Ut crgo hoe seeculo reccpimus pro
pro bonis bona, qui in
vehmus, sinc nobis opcratur; cum autom volumus, malis bona.
et sic volumus ut faciamus, nobiscum Quando auditis dicentem Domi-
cooperatur. XXX. (Cap. 13.]
Tamen sine illo, vel operante ut velimus, vel coope num : « Ego Dominus seduxi prophetam illum
ranto cum volumus, ad boua pietatis opera Ezech. xiv); » et quod ait Apostolus Cujus vult
nihil « :
<

valemus. (< migeretur, ct quem vult obdurat (liom. ix), » in

127 AMULONIS BIMSC. LUGD. 128

oo (picrn seducj permittit vel obdurari, mala ejua A. III. (Cap. 2.)Non se fallant qui dicunt: Ut qufd
merita credite; in eo vero cujus miseretur, gratiam nobia prsedicatur atque praecipiturut declinemus a
Dci non reddentis mala pro malis, sed bona pro malo faciamusbonum,si hocnoe non agimue, sed
el

mnlis, fideliter et indubitanter agnoscite. Nec ideo id velleel operari Deusoperatur in nobis?Sed potius

auferatie a Pharaone liberum arbitrium, quia mul- intelligant, si fllii Dei sunt, spiritu Dei bc agi, ut
tislocisdicitDcus: « Ego induravi Pharaonem,» vel quod agendum esl aganl et cum egcrint, illi a quo ;

« Induravi, » aut Indurabo eor Pharaonis. » Non

«, aguntur gratias agant. Agunturenim ut agant, non
onim propterea ipso Pharaonon induravitcorsuum. iii, ipsi nihil agant, et ad hoc eis ostenditur quid

Nam et hoo do illo legitur, quando ablata cst de agere debeant, ut quando id agunt sieut agendum
jfjgypto oynomyia, dicente Scriptura; « Etingragavit cum dilectione et delectatione justitiae,
est, id est,

« Pharao corsuumin isto tempore, et noluit dimit- suavitatem quam dedit Dominus, ut fcerra ejus daret
« toro populum (Exod. vm). » Ac por hoc et Deus fructum suum, accepisse se gaudeant; quando au-
induravit pcr justum judioium, ct ipse Pharao por tom non agunt, sive omnino non faciendo, sive non
libcrum arbitrium. cx charitatc faciendo, orent utquod nondum habent
XXXI. (Cap. 23). Gerli estotc quia non erit inanis aocipiant. Quid enim habobunt quod non accepturi
laborvester, si in bono proposito proficicntcs porse- ^ sun t, aut quid habent, quod non acceporunt?
verotis usque in finem. Deus enim, qui modo illis IV. (Cap. 3.) Doctorcs Ecclcsiarum apostoli om-
quos liberat non reddit secundum opcra eorum, tunc nia faciebant et prajcipiebant quae fierent, et corri-
reddet unicuique secundum opera ejus. Reddet om- piebant si non fierent, et orabant ut fierent. Praece-
nino Deus et mala pro malis, quoniam justus est, et pit Apostolus dicens : « Omnia vestra in charitate
bona pro malis, quoniam bonus est, et bona pro « fiant (/ Cor. xvi). » Corripit dicens : « Jam qui-
bonis, quoniam bonus ct justus est. Tantummodo « dem omnino dclictum est in vobis, quia judicia
mala pro bonis non reddet, quoniam injustus non « habetis vobiscum. Quarc enim non magis iniqui-
est. Reddet ergo mala pro malis, pconam pro « tatem patimini ? quare non potius fraudamini?
injustitia, et reddit bona pro malis, gratiam pro « Sed vos iniquitatem facitis, ct fraudatis, et hoc
injustitia, et reddct bona pro bonis, gratiam pro « fratres. An nescitis quia injusti regnum Dei non
gratia. « possidebunt? » Audiamus et orantem
(ICor. vi.) :

« Vos autem, inquit, Dominus multiplicct, ut abun-

CAPUT IV.
« dare faciat in charitate in invicem et in omnes
Ex libro de Correptione et Gratia, ad prsefatum
« (/ Thess. 3).» Praecipit ut habeatur charitas, corri-
Valentinum.
pit quia non habetur charitas,orat ut abundet chari-
Sententia l.)Dominus non solum ostendit
I. (Cap. *-"
tas. homo, in praeceptione cognosce quid debeas
nobis a quo malo declinemus, et quod bonum facia- habere; in correptione cognosce tuo te vitio non
mus, quod solum potest legis littera, verum etiam habcre; in oratione cognosce unde accipias quod
adjuvat nos, ut dcclinemus a malo, et faciamus bo- vis habere.
num, quod nullus potest sinc spiritu gratice. Quae si V. (Cap. 5.) Quod vult pro se fieri qui corripi non
desit,ad hoc lcx adest, ut rcos faciat et occidat. vult, etdicit : Qra potius pro me, ideo corripiendus
Propter quod dicit Apostolus « Littera occidit, : est, ut faciat etiam ipse pro se. Dolor quippe ille,

spiritus autem vivificat. » Qui ergo legitime lege
utitur, dicit in ea bonum et malum
non confi-
dens in virtute sua, confugit ad Dei gratiam, qua
proestante dcclinet a malo, et faciat bonu.m. Quis
autem confugit ad gratiam, nisi cum a Domino gres-
sushominis diriguntur, et viam ejus volet? ac per
hoc ct desiderare auxilium gratiao, initium gratiae
cst, de quo ait ille « Et dixi, nunc ccepi, hax est
: adhibetur, tunc est salubris, quando supernus me-
«mutatio dexterae Excclsi (Psal. lxxvi). »
II. (/£i<i.)Liberum arbitrium et ad malum et ad
quo sibi displicet quando sentit correptionis acu-
; et leum, excitat eum in majoris orationis affectum, ut,
Deo miserantc, incremento charitatis adjutus, de-
sinat agere pudenda et dolenda, et agat laudanda
atque gratanda.
VI. (Ibid.) Correptionis utilitas, quaa nunc major,
nunc minor, pro peccatorum diversitatc salubriter
D dicus respicit. Non enim aliquid proficit, nisi cum
fecit ut peccati sui quemqueEtquis hoc pceniteat.

bonum faciendum confitendum est nos habere. Sed dat, nisi qui respexit apostolum Petrum ncgantem
in malo faciendo liber est quisque justitiae, servus- et fecit flentem ?
que peccati in bono autem liber esse nullus potest,
; VII. (Ibid.) Potest Deus quem vult, etiam nullo
nisi fuerit liberatus ab eo qui dixit : « Si vos filius homine corripiente, corrigere, et ad dolorem salu-
« liberavcrit, tunc vere liberi eritis (Joan. vu). » brem poonitentiac occultissima ct potcntissima me-
Nec ita ut cum quisque fuerit a pcccati dominatione dicinae suae potestate perducere. Et sicut non est ab
liberatus, jam non indigcat sui liberatoris auxilio; oratione cessandum pro cis quos corrigi volumus,
sed ita potius, ut ab illo audicns : « Sinc me nihil etiamsi nullo hominum orante pro Petro, Dominus
« potestis facere (Joan. xv),» dicat ei et ipse : Adjutor rcspcxit cum etfecit eum suum flerc pcccatum, ita
« rneus esto, nc dorolinquas mc (Psal. xxvi), » ct non est negligcnda corroptio, quamvis Dcus quos
cootera. voluerit, ctiam non correptos, faciat essc correctos.
12«J DE Pll.KDF.STINATIONE, ETC, EX AUGUSTINO. 1.10

Tunc Bkutem oorreptione proflcit homo,cum misere*>A peocatoribuB cruciflxus. Qui quamvis tlie tertio re-

tur atque adjuvat qui facit quos voluerit etiam sine surrexitnunquam monturus ulterius,pertuhttamen
corroptionc profloere. promortalibusmortem qui mortuis praoslititvitam,
:

VIII. (Cap. 0.) Corripiatur ergo (origo) damna- ut redempti ejus sanguine, tanto ao tali pignoro
bilis, ut c\ dolore correptionis voluntas regenera- accepto dicerent Deus pro nobis, quis contra
: « Si

tionis oriatur, bj tamen qui oorripitur filius est pro- « nos? qui proprio Filio non pepercit, sed pro no-

« bis omnibus tradidit eum; quomodo non et cum

missionis,ut strepitu oorreptionis forinseeus inso-
" illo omnianobis donavit? » (Rom. i.)
nantc ac flagellante, Deus in illo intrinsecus oooulta
inspiratione operetur et velle. Si autem jam rege- XIV. (Ibid.) Deus naluram nostram, itl ost, ani-
neratus etjustiflcatus malam vitam sua voluntate
in mam rationalem, carnemque bominis Christus sus-
rclabitur,ccrto iste non potest dicere Non aocepi, :
ccpit, susceplione singulariter minibili, vol mirabi-

qui acccptam Uei gratiam suo in malum libero anii- liter singulari, utnullis justitiae sus prsoccdentibus
sit arbitrio.Qui si oorreptione compunctus salubri- meritis, Filius Dei sic cssct ab initio tpio csse homo
ter ingemit, et ad similia bona opera vel etiam ad ccepisset, ut ipse et Verbum, quod sine initio cst,
meliora oonvortitur, nempe hic apcrtissimo utilitas una persona esset. Ncque cnim quisquam tanta roi
corrcplionis apparet. 3ed per hominem corrcptio, ^ hujus ct fidei caseus cstignorantia, ut audcat di
...... non
... .

tamen ut correpto
. " c.
:..:..:i.. i i„ „i ..:
cere, quamvis de Spiritu Bancto ct virgine Maria
. n* :. :

Bive ex charitate sit, Bive sit,

prosit, non nisi per Deum fit. Filiumhominisnatum, perliberum tamen arbitrium
dixerimus perseverantiam tam lau-
IX. (Ibid.) Si bene vivcndo et sine peccato bona opcra faciendo
dabilem tamquo felioem sic cssc hominis.ut ei non mcruisse ut osset Dci Filius, rcsistcnte Evangelio
sit ex Deo, illud primitus evacuamus quod ait Do- atque dicentc « Verbum caro factum est (Joan. i). »
:

minus Petro : • Itogavi pro te, nc deficiat fides tua Nam ubi hoc factum est, nisi in utcro virgihali,
« (Luc. xxn).» Quid cnim ei rogavit,nisi perseveran- unde fuil inilium hominis Christi ? Itemque Virgini
tiam usquc in finem? Qme profecto si ab homine retpjircnti quomodo ficret quod ei pcr angclum an-
homini Dco poscenda non osset. Doindc
essct, a nuntiabatur, angclus respondit : « Spiritus sanctus

cum dicat Aposlolus Oramus autem ad Dcum,nc:

« superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit
t< quid faciatis mali (// Cor. procul dubio
xni), » « tibi. Propterea quod nascetur cx te sanctum.vo-
persevcrantiam eis orat ad Deum.Neque eniin nihil « cabitur Fflius Dei (Luc. i). » Propterea, inquit,
inali iacit qui bonum quo dcclinare
descrit, et a non proptor opcra qua; nondum nati utique nulla
non debct, inclinatur in malum non perscverans sunt, sed propterea quia Spiritus sanctus super-
in bono vcnict in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi,

X. (C«//.7.)Elccti sunt qui sccundum propositum C quod nascctur cx to sanctum, vocabitur Filius
vocati sunt. Propositum autcm,non suum.scdDci, Doi. Ista nativitas profecto gratuita conjunxit in

de quo alibi dicit Ut secundum clectionom pro-

: « unitatcm persona; hominem Deo, carnem Verbo.
« positum Dei maneret, non cx operibus,sed exvo- Istam nativitatem bona opera secuta sunt, non
« cantc dictum cst ei, quia major serviet minori bona opera meruerunt. Neque enini metuendum
« (llom. ix) » et alibi
;
« Non secundum opera no-
:
erat, ne is-to incffabili modo in unitatem pcrsonaj
« stra, sed secundum propositum suum et gratiam a Vcrbo Doo natura humana suscepta, pcr libc-
« (// Tim. i). » rum voluntatis peccaret arbitrium,cum ipsa suscc-
XI. (Ibid.) Multi vocati, pauci electi. Quicunque ptio talis cssct, ut natura hominis a Deo ita sus-
onim clecti, sine dubio ctiam vocati, non autem cepti,nulluminsemotum mala; voluntatisadmitte-
quicunquc vocati, consequcnter elecli. II ergo cle- 1 1
ret. Per hunc mediatorem Deus ostendit eos quos

cti, ut sffipc dictum e?t,qui secundum propositum ejus sanguine rcdimit faccrc sc ex malis deinceps
vocati, qui etiam sunt praedestinati atqne prasciti. in ajternum bonos. Quem sic susccpit, ut nunquam
XII. (Cap. 12.) Si nos de Scripturis sanctis nosse essct malus,ncc cx malo factus semper essot bonus.
poluimus sanctos angelos jam nullns essc casuros, XV. (Ibid.) Nec ipsum Dous csse voluit sine sua
quanto magis hoc ipsi revelata sibi sublimius veri- gratia, quem reliquit in ejusliberoarbitrio,quoniam
J)
tate noverunt? Nobis quippe beata sine finc vita libenun arbitrium ad malum sufficit, ad bonum au-
promissa est, et aequalitas angolorum.Ex qua pro- tem parum est, nisi adjuvetur ab omnipotenti bono.
missione certi sumus, cum ad illarn vitam postju- Quod adjutorium si homo ille jier liberum non dc-
dicium veneriinus,non indo nos osse lapsuros.Quod seruisset arbitrium, semper esset bonus. Hasc est
si tle Beipsis angeli nesciunt,non sequales, sod bea- prima gratia qua; data est primo Adam scd hac ;

tiores erimus. Veritas autem nobis corum promisit potentior est in secundo Aflam. Prima cst enim,
a?qualitatem. Ccrtum
hoc cos nossc pcr est igitur qua fit ut habeat homo justitiam.si velit. Secunda
speciem, tpiod nos per fidcm, nullam scilicct rui- ergo plus potcst, qua etiam fit ut velit, el lantum
nam eujusquam sancti angeli jam futuram. vclit,tantoque ardore diligat,ut carnis voluntatcm
XIII. (Cap. 11.) Dci unigenitus Filius,8squalis Pa- contraria concupisccntem voluntate Bpiritus vincat.
tri ct cooeternus, pio oobis bnmo factus,et sine ullo Nec illa quidem parva erat, quas demonstrata est
velle originali, vel proprio peccato, ab hominibus etiam potentia liberi arbitrii, quoniam sic adjuva-
).;i AMULONIS EPISC. LUGD. 4.'J2

batur, utsino hoc adjutorio in bono non manoret,sed A ] quibusdaxo

hoc adjutorium .si vellet, desereret. RaBC aulem rati non defi in via.
tanto major est, ut parum sit homini per illam
CAPUT V.
ropararc perditam libertalem, parum sit, denique
/,'/ 51 expositionis Evangelii seeundum
non posse sine apprehendcrc bonum
illa vel i I

Joannem.
permanere in bono, si velit, nisi eliam cfficiatur ut
velit.Tunc ergo dodcrat Deus homini bo ilun- !. Dominum praescium (uturorum p< r

tatem, in illa quippe eum feccral qui fcccral re- prophotam p ttemJudasorum,prae-
ctum dederat adjutoi ium,sinequo in ca no
; I dixisse tamen, non fecisse. Non enim propterea
permanere si vellet, ut autcm vcllct in ojus libero qucn gitad peccandum, quia futura
reliquit arbitrio. Sed quia noluil parmanere, pro- hominum peccatajam
novit. [psorum enim praes-
fecto ojus cst culpa cujus moritum fuisset non suajnon cujusquarn altorius,
si per- civit jioccata,
mancre voluissct; sicut fcccrunt angoli sanoti,qui, sed ipsorum. Quapropter si oa quas ille prajscivit
cadentibus aliis por libcrum arbitrium, per idcm ipsorum, non suntipsorum, non vereilla praescivit.
liberum arbitrium steterunt ipsi, ct hujus mansio- Sed quia illius prrcscientia falli non potest, sine
nis dcbitam mcrcedem recipcrc mcrucrunt,tantam dubio non alius, so<l ipsi peccant, quos Dcus pec-
V
soilicet beatitudinis plenitudinem, qua eis certissi- caturos csse pracscivit. Feccrunt ergo peccatum
mum sit somper sein illa esse mansuros.Si autem Judaei, quod eos facefe non compulit cui peccatum
hoc adjutorium vcl angelo, vcl homini, cum pri- non placet, sod facturos esse praedixit quem nihil
mum facli sunt, defuisset,quoniam non talis natura latet. Et ideo si non mulum, sed bonum facere vo-
facta erat, ut sine divino adjutorio posset manere luissent, non prohibercntur, ot hoc facturi pravi-
si vcllct, non utique sua culpa ceoidissent.Adjuto- deronturabeo qui novit quid sit quisquc facturus,
riumquippodefuissct,sinoquomanere non possent. ct quid ci sit pro ejus opere rcdditurus.
Nunc autcm quibus deest talc adjutoriumjam pco- 11. Malam Judieorum voluntatem praevidit Deus,

na pcccati est quibus autcm datur, secundum

;
ct por prophetam praenuntiavit illc cui abscondi
graliam datur, non secundum debitum, ot tanto futura non possunt. Sed aliam causam, inquis, di-
amplius datur pcr Jesum Christum-JJominum nos- cit propheta, non voluntatis illorum. Quam causam

trum,quibus id dare Dco placuit,utnonsolum adsit, dicit propheta? « Quia dedit illi Deus spiritum com-
sinequo pcrmanere non possumus,cliamsi vclimus, « punctionis, oculosutnon vidcant, ctaurcs ut non

verum ctiam tantum ac tale sit ut velimus. Fit « audiant, ct excaecavit oculos eorum,ot obduravit

quippe in nobis per hanc Dei gratiam in bono rcci- « cor eorum (Ilom. xi). » Etiam hoc eerum volunta-

picndo et pcrseveranter tenendo, non solum posse C lcm meruisse respondeo. Sic cnim excojcat, sic ob-
quod volumus, verum otiam velle quod possums. durat Dcus, desercndo, ct non adjuvando, quod oc-
culto judicio facere potest, iniquo non potest. Hoc
XVI. (Cap. 12.) Prima libertas voluntatis orat
posse non pcccarc novissima erit multo major,
:
omnino pietas religiosorum inconcussum dcbetin-
non posse peccarc. Prima immortalitas erat posse violatumqucservaro.Sicut Apostolus, cum camdom

non mori novissima erit multo major, non posse

:
ipsam tractaret difficillimam qua^stionem « Quid :

« crgo dicemus, inquit, nunquid iniquitas apud

mori. Prima orat perseverantiao potestas, bonum
posse non deserere : novissima erit perscverantiae
« Dcum? Ahsit (Rom. ix). » Sic crgo absit ut sit

felicitas, bonum non posse deserere. Nunquid quia iniquitas apud Deum. Sive quando a^juvat,miscri-

erunt bona novissima potiora atquc moliora, ideo corditcr facit; sive quando non adjuvat, juste facit,

fuerunt illa prima vel nulla vel parva? quia omnia non temcritate, sed judicio facit.

III. Si judicia sanctorum justa sunt, quanto ma-

XVII. (Cap. 14.) Cum homines pcr correptionem
gis justificantis et sanctificantis Dei? Justa ergo
in viam justitia? sou veniunt, scu revertuntur,quis
sunt, sed occulta. Idco cum qurestiones hujusmodi
operatur in cordibus eorum salutcm, nisi ille qui
in mcdium
venerint,quare alius sic,alius autem sic,
quolibet plantante ot rigante, et quolibct in agris
n quare Dco dcserente,excaecetur, ille,Deo adju-
illo,
vcl arbusculis opcrante,dat incromcntum Deus ?
vantc, illuminctur, non nobis judicium de judicio
XVIII. (Cap. 10.) Nec gratia prohibct corrcptio- tanti judicis usnrpcmus,sedcontremiscentcs cxcla-
nem, ncc correptio ncgat gratiam.Etideo sic est prae- nieinus cum Apostolo : « altitudo divitiarum sa-
cipienda justitia, ut a Deo gratia, quaid quod prae- « pientiae et scientiae Dei ! quam inscrutabilia sunt
cipitur fiat,fideli oratione poscatur; et hoc utrum- « judicia ejus,et investigabiles viae ejus (liom.xi)\ »
que ila faciendum est, ut neque justa correptio Unde dictum et in psalmo : « Judicia tua sicut abys-
negligatur. Omnia vero haec cum charitate fiant, (i
sus multa (Psal. xxxv). »
quoniani charitas ncc facit peccatum, et cooperit IV. Audiamus admonentem Scripturam atquc di-
multitudinem poccatorum. centem : « Altiora tc ne quaesieris, et fortiora tene
XIX. Ncmo mendacium et pcc-
habel de 3uo scrutatus fueris (Eccli.m).» Nonquiaistanegatasunt
catum. Si quid autem habet homo veritatis atque nobis,cumDeus magister dicat : < Nihilestoccultum
juatiti», ab illo ibntc est quem debemus sitire in « quod non reveletur (Luc vm). » Sed si « in quod
 ;

•133 DE PR/EDESTINATIONE, ETC. E\ AITESTINO. ! 34

« pervenimus in eo ambulemus (Phil. iu), » Bicut A CAPUT VI.

dicitApof ilumquodnest imusei scire de- /•.'.(•

libro de Prxdestinatione sanctorum, itemque de
dono perseverantice, u<l Prosperwn rt Hilarium,
bemus, sed etinm«siquidalitersapimus, id quoque
c nobis Deus revelavit. » Pervonimus autem in viam itentia l.(Cap. 10.) Inter gratiam et praade-
. hanc p< Ip > perdu- itionem hoo tantum intcrcst,quod praedestina-
citad cubiculum Regis,«inquo iuri praopai Lia verojam ipsa dona-
• aapienl sonditi. » Ambulandum tio. Quod, itaque ai( m es operibus,

est,proficienduni est, »rda « no forte quis oxtollatur, ipsius enim sumus Q-

nostra capacia earum rerum qu « gmentum, creati in Christo Jesu in operibus bo-

possumus.Quod nos ultimus :

>
autem sequitur <> nis Ephes.i\), » gratia d :

venerit, ibi discimus quod hic non potuimus. ambulemus, » « qutB pramaravit Deus ut in illis

preedestinatio est, quae sine prsscientia non potest

V Ne audeat quisquam liberum arbitrium Bic
sino pra^destinatione pr«-
tionem qua dicimu: .

r quippe Deus ea praescivit

V
nos inferas in tentation metur
fuerat ipse facturus. Undc dictum est: «Fecit
Rursus ne qiiisquam trium ot
~; n quae futura sunl cire autem po
imus n
«
audi Domi- 15 ' . .
,. . .

tcst etiam ipsequae non facit, sicul qufficunque pec-

nurn. item
cata.quia etsi sunt queedam, qu» ita peccata sunt,
quid
ut poenaj sint oli catorum, unde diotum ost :

possimu
« Tradidit illos Deus in reprobam mentem, ut fa-
VI. (Jvioc ; iliim nimia auae voluntatis fiducia extulit non conveniunt (Rom. i),» non ibi pcc-
in superbiam,et quosdam nimia iluntatis dif-
catum Dei est,sedjudicium.Quocirca praedestinatio
cit in m iam. Illi dicunt: Ut quid :w in bono rst t, ut dixi, praepara-
rogamus Doum nc vincamur tentatione, quod in no-
tio,gratia \ i i esl ipsius prffidestinationis effectus.
stra cst potestate? Isti dicunt : Ut quid conamur II. (Cap. 11.) Cum Apostolus dicat : « Idco ex
bene vivere, quod in Dci cst potcstate? Domino, « fide, ut sccundum gratiam iirma sit promisiio
o pater qui es in ccelis, nc nos inferasin quamlibct « (Rom. tv), » mirum ost homines inflrmitati sua?
istarum tentatidnum, sed libera nos amalo. Audia- alle committere, quam firmitati promissionis
mus Domimim dicentem: « Rogavi pro te, Petre, no Dei.Sed incertaest mihi, inquis, de meipso volun-
« deficiat Ildes tua (Luc. xxu), » ne sic existimemus tas Dei. Quid ergoPTuanetibivoluntasdeteipsocerta
lidom nostram esse in libero arbitrio, ut divino non est, nec times? « Qui videtur stare, videat ne ca-
atadjutorio.Audiamusel Blistam dicentem: (] « dat(I Cor. x). » Cum igiiur utraque incerta sit,
* Dedit eis potestatem filios Doi fieri (Joan. m), »
cur non homo firmiori fidem suam, spem, charita-
no omnino existimemus in nostra potestute non temque committit ?
osso quod credimus. Verumtamen in utroque il- III. (Cap. 15.) Est otiam prfficlarissimum lumon
lius beneficia cognoscamus. Nam et agendae sunt pracdoslinationis ct gratiae ipsc salvator, ipso me-
gratiec, quia data cst potcstas, et orandum, nc suc- diator Dci ot hominum homo Christus Jcsus. Illc
cumbat iniirmitas. Ipsa cst fides, qua? por dilectio- enim homo,ut a Vcrbo Patri coaetcrno in unitatcm
ncm opcratur,sicutejus mensuram Dominus cuiquc personaeassumptus FiliusDciunigcmtusessot,unde
partitus cst, ut qui gloriatur, non in eeipso, sod in hoc mcruit?quod ejus bonum qualccunquo praeces-
Domino glorietur. sit,ut ad hanc ineifabilem excellentiam pcrvenirct?
Quotquot tam Buperbe Bapiunt,ut suaj volun-
VII. Faciente ac suscipiente Verbo, ipse homo, ex quo
riribus tantum existiment esse tribuendum.ut coepit, Filius Dei unicus esse ccepit. Filium Dci
negeotsibinecessariumdivinum adjutoriumadbene unicum femina illa gratia concepit.De Spiritusan-
vivendum, non possunt credere in Cbristum. Non t virgine Maria Dei Filius unicus natus est
enim aliquid prosunt syllabee nominis Christi, et non carnis cupidine, scd solo Dci inuncro. Libcra
sacramenta Christi, ubi resistitur fidei Christi. Fi- pj in illo voluntas erat,ac tanto magis erat,quanto ma-
dcs autcm Christi cst crcdcrc in eum qui justificat gis scrvire peccato non poterat. Apparet itaque no-
impium; credere in mcdiatorem, sine quo interpo- bis in nostro capite ipse fons gratiae,undc secundum
sitenon reconciliamur Deo; credere in Salvatorcm, uniuscujusque mensuram se per cuncta ejus mem-
quivenitquod perierat quaerere atque salvare cre- ; bra diffundit. Ea gratia fit ab initio fidei suae homo
in eum qui dixit : « Sine mc nihil po1 quicunque Christianus, quagratia homo ille ab ini-
« ccrc (/ Joan. xv). » Qui ignorans Dci j
1

tio suo factus cst Chrii ! us, dc ipso Spiritu el hic re-
tiam,qua justificatur impius,suam vult constitui natus, << •
latus, eodem Spiritu lit in
qua convincatur Buperbus,in hanc non potesl cre- iii peccatorum, quo Spiritu factumest
non quia mutari homines in melius non pos- utnullum h ' Ue peccatum. Haec se Deus csse
Bunt,sed quandiu talia sapiunt,non possunl credei i . facturum profecto praescivit. Ipsa est igitur praede-
Hinc excaecantur et indurantur, quia negando divi- stinatio sanctorum, quas in Saqcto sanotorum ma-
jium adjutorium non adjuvantur. xime claruit,
 ;

435 AMULONIS EPISC. \T,C,\) m

De dono pcrscvcranli.i-. A aequales angelii Dei, nondum ergo sicut in ooalo in
IV. (Cap. i.) Donum Dei esse perseverantiam, eis fitvoluntas Dei. «Panem nostrum quotidianum
qua usque in flnem perseveratur m Christo, finem " da ndbia bsdie. n (Cap. 4.) Hiinc panem autem dari
autem quo vita ista fihitur, in qua tantummodo pe- nobis quotidie postnlamus,ne qui in Chrislo sumus,
riculum cst nc cadatur. Itarjnc utrum quisque hoc etEucharistiam quotidieadcibum salutis accipimus,
munus acccpcrit, quandiu hanc vitam ducit, incer- intercedente aliquo graviore deliclo,dum abstenti ct
tum cst. Si cnim priusquam moriatur cadat, non non communicantcs a CCBlesti pane prohibernur, a
pcrscvcrassn uliquc dicitur, ct vcrissimc dicitur. Christi corpore sfparr-mur. « Dimitte nobis debita
Quomodo ergo perseveraritiam qui non pcrscvcravit «nostra,sicutetnosdimittibus debitoribua nostris. »
accepissc vel hahuissc diccndus cst? (Cap. 5.) Quam necessaric aulom, quam providenter
V. (Ibid.) Si habcat aliquis continentiam, ot ab ct salubriter admonomur quod peccatores sumus,
ca decidat atquc incontinens iiat, sijustitiam simi- qui pro peccatis rogarc compcllimur? ut dum indul-
litcr, si patientiam, ipsam fidom, recte dicitur
si gentia de Dco petitur, conscientiae sua; animus re-
hahuissc et non hahere. Continens cnim fuit, vel cordctur. Nc quis sibi quasi innoccns placcat, et se
justus f'uit,vcl patiens, vcl fidclis fuit quandiu fuit cxtollendo plus percat.instruitur ct docetur peccarc
cum vcro essc destitit, non est quod fuit. Qui vcro t» scquotidie,dum quotidic pro peccatis jubetur orare.
non pcrseveraverit,quomodo perseverans fuit, cum Sic dcnique etJoannes in Epistola sua poncns dixit:
perscverandoquisqueostcndatperscverantem?quod « Si dixerimus quia pcccatum non habemus, nos

iste non fecit. « ipsos seducimus, et vcritas in nobis non est

VI. (Ibid.) Pcrscvcrantiam, qua in Christo pcrsc- « (l Joan. i). » Jam vcro cum dicunt sancti:«Nc nos
veratur usque in fincm, nullo modo habuisse di- « infcras in tentationem, scd libcra nos a malo,» quid
cendum est, qui non perscvcravit usquc in finem, aliud quam ut in sanctitate perscvcrcnt precantur?
potiusque hanc habuit unius anni fidelis, et quan- Nam profccto concesso sibi isto Dei dono, quod esse
tum infra cogitari potest,si donec moreretur fidcli- Dei donum cum ab illo poscitur satis aperteque
ter vixit, quam multorum annorum, si exiguum monstratur ;
isto ergo conccsso sibi Dei dono ne
temporis ante mortcm a fidci stabilitate defecit. inferantur in tentationem,nemo sanctorum non tenet
VII. (Cap. 2.) Oratio qme Dominica nuncupatur, usquc in fincm pcrseveranliam sanctitatis. Neque
quia eam Dominus docuit,quando oratur a sanctis, enim quisquam in proposito Christiano pcrseverare
nihil pene aliud quam perseverantia posci inteiligi- tentationem primitus inferatur. Si
desistit, nisi in
tur.(Dicimus enim « Sanctificetur nomen tuum, »
: ergo concedatur ei quod orat, ut non inferatur,
non quod optemus Deo ut sanctificetur orationibus utique in sanctificatione quam, Deo donante, per-
nostris, sed quod petamus ab eo ut nomen ejus C cepit, Deo donante, persistit.
sanctificetur in nobis.Caeterum a quo Deus sanctifi- VIII. (Cap.Q.) Non dicant homines perseverantiam
catur, qui ipse sanctificat? Sed quia ipsc dixit cuiquam datam usqueinfinem, nisicumipsevenerit
:

« Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum, » id finis, et perseverasse cui data est, repertus fuerit

petimus etrogamus.ut qui in baptismo sanctificati
sumus,ineoquod esseccepimus perseveremus.Hajc
itaque sanctificatio ut in nobis maneat oramus.
Et quia Dominus et judex nostcr sanato a se et vi-
vificato comminatur, non delinquerc, ne quid ei
usquc in fincm. Dicimus quippe castum quem novi-
mus castum,sive sit,sivc non sit in eadem castitate
mansurus, et si quid aliud divini muneris habeat,
quod teneri et amitti potest, dicimus eum habere
quandiucunque habet et si amiserit, dicimus ha- ;

deterius fiat, hanc continuis orationibus precem buisse. Perseverantiam vero usque in finem, quo-
facimus, hoc diebus ac noctibus postulamus, ut niam non habet quisquam nisi qui perseveret usque
sanctificatio et viviiicatio, quae de Dci gratia inlincm,multi eam possunt habere,nullusamittere.
sumitur, ipsius protectione servetur.) Quid cura Neque enim metuendum est,neforte cum persevera-
dicimus,« Advcniat regnum tuum, » num aliud verit homo usque in finem, aliqua in co mala volun-
poscimus nisi ut veniat et nobis, quod esse ven- tas oriatur, ncperscveret usque in finem. Hoc ergo
turum non dubitamus omnibus sanctis ? Ergo Dei donumsnppliciteremereripotest,sedcumdatum
D
et hi, qui jam sancti sunt, quid orant, nisi ut in fuerit, amitti contumaciter non potest. Cum enim
ea sanctitate quae illis data est pcrseverent? Ncque perscveret quisque usquc in finem, neque hoc do-
enim aliter veniel regnum quod non aliis,
Dci, numpotestamittere, necaliaqusepoteratante finem.
sed his qui pcrscverant usque in fincm certum IX. Imperavit Deus, ut ei sancti ejus dicant oran-
est esse vcnturum. (Cap. 3.) « Fiat voluntas tua tes: «Nenos inferas in tenlalionem. » (Ibid.) Quiis-
« in ctelo et in terra, » vol quod in plerisque codi- quis igitur exauditur hoc poscens, non infertur in
cibus legilur, magisque ab orantibus frequcntatur, contumaciac tcntationem, qua possit vel dignus sit

« sicut in coelo et in terra. » Quod pleriquc intelli- pcrseverantiam sanctitatis amittere.At enim volun-
gunl,sicut sancti angeli,ctnos faciamus voluntatem tatc sua quisque deserit Deum,ut merito dcseratur
tuam, ut terra scilicet imiletur coelum, id cst, ut a Dco, quis hoc negaverit? Sed ideo pelimus ne
homo angclum, vel infidelis lidelem. Quantalibet inferamur in tentationem, ut hoc non liat. Et si

enim hominea sanctitate praepolleunt, nondum sunt exaudiinur,utique non fit, quia Deus non permittit
 137 DE PH/KDESTINATIONE, ETC, EX AUr.USTINO. J38
ut tiat.Potens enim est,et amalo in bonum fiecflere \ Xv.(Cap.21.)lntere3tquantum et in quibus re-
voluntates, ot m lapsum pronas convertere ac diri buserretur, quam facile quisquam corrigat, vel
et
gere in sibi placitum gressum,oui non frustradici. quanta pertinacia suum defendere coneturerrorem.
tur : « Deus, tu convertens vivificabis nos (Psal, lion.r quippe spei ••>[ homo, si eum Bio profloien-

i.wmv) ; non frustra dicitur : « Ne des ad moven- tem dies ultimusvitae hujus invenerit, ut adjician-
dum pedem meum (Psal. cxx); » non frustra dici- lur ei qu.i' proficienti defuerunt, el perficiendiis
tur Ne tradas me, Domine, a desiderio meo
: « quam puniendus potius jndicetur.
• peccatori (Psal. cxxxix); postremo non frustra •» XVI. (Ibid.) Quisquis dicere gratiam Dei secun-
dicitur « Ne nos : inferas in tentationem. » Nam dum merita nostra dari, sicut catholicus fidelis
quisquis in tontationem non infertur, profecto nec exhorret, nec ipsam Qdem subtrahat Dei gratise,
in tentationcm suffi mala* volunlalis infertur; ct quia misericordiam consecutus est ut fidelis cssct.
qui in tentationcm sure mal.o vohmtatis nnn in- Ac per hoc gratiae Dei tribuat perscveranliam quo-
fertur innullam prorsus inferlur. quc usque in (incni, quia misericordiam conscipii-
X.(Cap.6.)Tutiores vivimus,si totum Deo damus, tur, quam poscit ipiotidie, ne inferatnr ip tentatio-
non autem non il!i ex parte, et DObis cx parte com- uem.Inter initium autem fidei,ct perfectionem pcr-
mittitnus.Ouando enim rogamus ne in tentationem media sunt illa quibus rcctc vivimus.
severantias,
veniamus, admoncmur inlirmitatis ct imbecilitati, B Hosc itaque omnia, initium scilicet fidei, ct cujtera
nostra, dum sic rogamus. ne quis se insolente r usquc in finem, dona sua Deus largiturum se vo-
extollat,ne quis sibi superbe aut arroganler aliquid catis suis essc pivcscivit.

assumat,ne quis aut coniessionis aut passionis glo- XVII. (Cap. 22.) Anvero timcndum cst nc tunc dc
riam suam dicat, cum Dominus ipse humilitatem sc homo despcrct, quando spes ejus poncnda dc-
docens dixcrit « Vigilatc ct orate, nc vcniatis in
: monstratur in Dco, non autcm despcraret, si eam
« tentationem. Spiritus quidem promptus cst, caro in seipso superbissimus ct inielieissimus poncret?
« autcm infirma (Matth. xxvi), » ut dum praicedit (Cap. 23.) Atque utinam tardi corde ct infirmi, qu;
humilis ct submissa confessio, ot datur totum Deo non possunt vel nondum possunt Scripturas nec
quidquid suppliciter cum timorc Dei pctitur,ipsius earum expositiones intelligere, sic audircnt vel non
pictatf prsestetur. audirent in hac quasstione disputationes nostras.ut
XI. (Cap. 7.) Post casum hominis, non nisi ad magisintuereuturorationessuas/mussempcrhabuit
gratiam suam Dcus voluit pertinerc, ut homo accc. ot habcbit Ecclesia ab cxordiis suis donec finiatur

dat ad eum neque nisi ad gratiam suam voluit per-

;
hoc sa3Culum.Quando enim non oratum est in Ec-
tinerc, ut homo non clcsia pro infidelibus atque inimicis ojus,ut crede-
recedat ab eo. llanc gratiam
posuit in illo in quo sortem consecuti sumus, pra- C rent? Quando fidelis quisquam amicum,proximum.
destinati secundum propositum ejus qui universa conjugcm^habuit infidelem, ct non ei petivit a Do-
operatur ac per hoc sicut opcratur ut accedamus,
; mino mcntem obedientem in Christianam (idem?
sic operatur nc discedamus. Quis autcm sibi^'unquam non oravit, ut in Domino
\II.(//u(/.)Prorsus in hac re non operosas dispu- permaneret? aut quis sacordotem super fidelcs Do-
tationes expetat Ecclesia, sed attcndat quotidianas minum invocanlem, si quandb dixit « Da illis, :

orationcs suas.Orat ut increduli eredant,Deus ercro « Dornino, in tc persevcrarc usque in finem, » non

convertit ad fidem. Orat ut credentcs_"perseverent, solum voce ausus cst,sed saltem cogitationc repre-
Deus crgo donat pcrscvcrantiam usquc in fincm henderc,ac non potius supcr cjus talem bencdictio-
Hacc Deus sc facturum esscjpraescivit.lpsa cst proe- ncm,ct corde credente, et ore confitentc respondit,
dcstinatio sanctorum, quos clcgit in Christo ante «Amen?*cum aliud in ipsa orationc Dominicanon
constitutionem mundi. orcnt fidelcs, diccntes maxime illud : Ne nos in-
XIII.(C«;j.lO.)Cura constet alia Doum darc ctiam «feras in tcntationenvmisi ut in sancla obcdicntia
non orantibus, sicut initium fidei, alia non nisi pcrscverent? Sicut ergo in his orationibus.ita ctin
orantibus pra3parasse,sicut usque in linem perscvc- hac fide nata cst ct crevit ct crcscit Ecclesia, qua
rantiam,prol'ecto qui cx scipso hanc habcre se pu- gratiam Dci non sccundum mcrita
n fidc crcditur,
tat, non orat ut habeat. Cavcndum est igilur, ne accipientium dari. Quandoquidem non orarct Ec-
dum timemus ne tepescat hortatio, cxstinguatur clesia ut daretur infidelibus lides^ nisi Deum cre-
oratio,accendatur elatio. deret ct aversas et adversas hominum ad sc eonver-
XIV. iCap. 17.)Sua dona quibuscumque Deus do- tcre voluntates, nce oraref Eeclesia ut pcrscvcraret
nat,proculdubio se donaturum csse prascivit, ct in in fide Christi non dccepta vcl victa tentationibus
suaprascientiapraparavit.Quoscrgopia-destinavit, mundi, nisi Dominum sic
crederet in potestate
ipsos et vocavit, vocatione illa,quam saepe comme- haberc cornostrum,ut bonumquod non fenemusnisi
morare non piget, de qua dictum est :«Sinepceni- propria voluntate.non tamen teneamus nisi ipsein
« tentia sunt dona et vocatio Dci (Rom. xi). » nobis operetur et velle.Nam si baecab ipsoquidem
Xamque in sua, quje falli mutarique non potest, poscit Ecclesia, sed a siipsa sibi dari pntat, non
prjescientia,ojHTa sua futura disponere,id omnino veras,sed perfunctorias orationes babet, quodabsit
nec aliud quidquam est prx-dcstinurc. a uobis.Quis enim veraciter gemat desideruns acci^

Patrol. CXYI. 5
i;t!) AMULONIS EPISC. IdOD. 140
pere quod oral a Domino,ei hoc a seipso se sume- A accipientium tanquam debitamreddi,Bed tanquam
rc existimet, non ab illo? veram gratiam nullis meritis procedentibus gratis
XVIII. (Cap.23.)«Quid oremus sicut oportet nesci- dari.
« mus, sed ipse Spirilus, ait Apostolus, interpellat XXII. ilbni.j Nullam est illustriue prcdestina-
({ pro nobis gcmitibus inenarrabilibus(/l0m.viii).>> tionis exemplum,quam ipse Mediator.Quisquis vult
Qui cst« ipse Spiritus intcrpellat,»nisi interpellare eam fidelis bene intelligere,attendat ipsum,atque in
gemitibus incnarrabilibus, scd veracibus,quo-
1'aciL illo inveniat et seipsum. Fidelis, inquam, qui io eo
niam veritascstSpiritus? Ipseesl enim de quoalio veram oaturam credit et confitetur humanam, id
lurci ilicil : « Misil Deus Spiritum Filii sui in corda est, nostram,quamvis singulariter, suscipiente Deo
« nostra clamantem Abba pater (Galat. iv). » El Vcrbo,in unicuoi Dei Filium sublimatum,ita ut qui
hic i[uiil csL« clamantem,)iuisi clamare facientem '.
suscepit (juod suscepit, una esset iu Trinitate
1 1

ulji intelligimus cL hoc ipsum essedonum Dei, uL persona.Neque enim bomine assumpto quaternitas
veraci cordc cL spiriLalitcr clamcmus ad Deum.Fal- facta est,sed Trinitas mansit,assuinptionc illa inel-
luntur iLaque qui putant cssc a nobis, non dari fabiliter faciente personae unius in Deo et homine
nobis, ut petamus, quoeramus atque pulscmus. veritatem. Quoniam non Dcum tantum dicirnus
Acccpimus cnim spiritum adoptionis filiorum, in r» Christum, sicut haeretici Manichaei ; nec hominem
quo clamamus Abba patcr. tantum,sicuthaeretici Photiniani; nec itahominern,
XIX. (Ibid.) Quae poscit a Domino, et semper ex utaliquid minus habcat,quod ad humanam naturam
quo cssc cocpit poposcit Ecclesia, ita Deus vocatis pertinere certum est, sive animam, sive in ipsa
suis daturum se csse pracscivit,ut in ipsa praedesti- anima mentcm rationalem,sive carnem non de fe-
nationcjamdederit.QuodApostolussincambignitatc mina sumptam, sed factam dc Vcrbo in carnem
declarat. Scribcns quippc ad Timothcum « Colla- : converso atquc mutato,quac omnia tria falsa et vana
« bora, inquit, Evangelio sccundum veritalom Dei, haercticorum Apollinaristarum tres partes varias di-
« salvos nos facientis et vocantis vocationc sua versasque fecerunt.Sed dicimus Christum Deum ve-
« sancta,non sccundum opera nosLra scd secundum rum,natum de Dco Patre, sine ullo initio temporis,
« propositum suum ctgratiam quae data est nobis in eumdemque hominem verum, natum de homine
« Christo Jcsu ante tcmpora aetcrna, rnanifestata matre,ccrta plenitudine temporis.Ne ejus humani-
« autcm nunc pcr advcntum Salvatoris nostri in tatem, qua minor est Patre, minuere aliquid ejus
« ChrisLo Jesu (// Tini. u.) » Ille itaquc dicat divinitati,qua aequalis est Patri.Hoc autem utrum-
Ecclesiam aliquando in fide sua non habuisse veri- que unusest Christus,qui et secundum Deum veris-
tatem praedestinationis hujus ct gratiae qui dicere sime dixit :« Ego et Pater unum sumus,»et secun-
audet aliquando cam non orasse vel non vcraciter ^ dum hominem verissime dixit « Pater major me :

orassc, sive ut crcderent infideles, sive ut pcrseve- « est (Joan. x; xiv).» Qui ergo hunc fecit ex semine
rarent fidcles. Quae bona si semper oravit, scmper David hominem justum,quinunquamesset injustus
ca Dci dona esse utique credidit, ncc ab illo csse sine ullo merito praecedentis voluntatis ejus,ipseex
praecognita unquam einegare fas fuit, ac pcr hoc injustis facit justos sine ullo merito praecedentis vo-
praedestinationis hujus fidem nunquam Ecclesia luntatis ipsorum,ut ille caput,hi membra sint ejus.
Christi non habuit. Qui ergo fecit illum hominem sine ullis ejus meritis
XX. (Cap. 24.) Et hoc Dci praeceptum est, ct hoc praecedentibus, nullum quod ei dimitteretur, vel
praeceptum obedicnter audire, id est, « ut qui glo- origine trahere, vel voluntate perpetrare peccatum,
« riatur in Domino glorietur (/ Cor. i), » similiter ipse nullis eorum praecedentibus meritis fecit cre-
ut csetcra Dei donum est. Quod donum qui non ha- dentes in eum,quibus dimittat omne peccatum.Qui
bet, non dubito diccre, alia quaecumquc habet,ina- fecit illum talem ut nunquam habuerit habiturusque
nitcr habet. sit voluntatem malam,ipse facii in membris ejus ex

XXI. (Ibid.) Oramus

Dcus gratioe det nobis
ut mala voluntate bonum.Et illum ergo et nos praede-
intelligere ct confiteri,post ingcntcm et ineffabilem stinavit,quia et in illo ut esset caput nostrum, et

ruinam,qua in uno omnes cecidimus,neminem nisi Q in nobis, utejus corpus cssemus, non praccessura
Dei gratia libcrari, camquc non sccundum merita mcrita nostra, sed opera sua futura praescivit.
 ; :

441 LIB. CONTHA JUD/EOS. \\<-2

AMULONIS
EPISTOLA SI5U LIBER CONTRA JUD/KOS
AD CAROLUM REGEM.

1. Detestanda Judsorum perfidia, el eorum inter A sissimos dies, in quibus abundante iniquitate refri-

Christianos conversatio quantum ait noxia (idelibus, i

charitas multorum, etiam Isaias propheta Bi-
ct ecolesiarum doetoribus perioulosa, apud multos gniiioat, ubi ait : « In dic illa auferetur paxillus qui
ineognitum cst, non solnin vulgares cl plebeios, Bed i Qxus ruerat in loco Qdeli, et frangetur, ct pcribit
ctiam nobiles et honoratos, doctos^pariter vel indo- « ct cadotquod pependerat in oo, quia Dominus
ctos : ctapudcos maximo, inter quos nulla prsfato- « locutus csL (Isa. xxu, 25). »

rum intidolium habitatio aut frequentatio est. Unde III. Primum itaque illud ad memoriam reduci-
necessarium duximus, et quantum religioniSjdam- mus, unusquisque fidclis
uL recogitet et perpendat
nuin ex corum permistione Ghristianus populus qui, cL quales, oL quam cavendi sint de quibus nunc
scntiat, ct quid dc cis obscrvandum vel divinajau- loquimur; id est, porfidi ct blasphemi JucUci. Dc
ctoritas, vclsanctorum Patrumvenerabilia instituta, ipsis cnim Dominus in Apocolypsi Joannis, angelo,
vcl antiquorum principum religiosa edicta percepe- id csl sacordoti Ecclesiae Smyrnse loquitur, diccns :

rint, prffisentium litterarum scriptis breviter com- « Scio tribulationem tuam, ot paupertatemrsed di-
prehcndere : ct tam pcr nos, quam pcr vestram una- « ves es; et blasphemaris ab his qui se dicunL Ju-
nimcm fraternitatcm ct fratcrnam unanimitatcm, non sunt, sed sunt synagoga Satanoe
« dffios csse, et

ad notitiam omnium qui nobis in Domino rcgendi ii, 9). » Et itcrum Angelo Ecclesiaj Phi-
« (Apoc.
B
commissi sunt, vcl cuicunque nosse voluerint, et ladelphia scribit « Eccc dabo do synagoga Sa- :

valuerint pcrvenire. « Lanm qui se dicunt Judffios essc, et non sunt, sed

II. Ad quam rem sollicito peragendam conslrin- « menliuntur: eccc faciam illos uL vcniant, ct ad-

git nos vehcmontor ipsa pastoralis oflicii ncccssitas « 01'cnL ante pedes Luos, cL scienL quia ego dilcxi

et animarum damna, quas, juxta exemplum Aposto- « te (Apoc. iii, 9). » De his ergo non Judssis, uL ipsi

Ii,Dei icmulalionc zclarc,dcbcmus,ct ab insidiis scr- mentiuntur, sed synagoga Satan», dicit ctiam bea-
pentis anliqui,qui veneno malitiaa siue Qdclium men- tus Paulus apostolus ad Thessalonicenses « Quia :

tes scmpor dcpravarc conatur, Domino auxiliante, « eadem passi estisetvosaeontribulibusvestris,quaB

custodire uL Ecclesia Dci vivi, sponsaAgni, in fidci

: « ctipsi aJudffiis,qui etDominumocciderunt Jesum,

ol rcligionis sinccritatc, proprio viro incorrupta et « clpropheLas cLnos persecuti sunt,ct Deo non pla-:

casla servetur. Juxta quod idcm Apostolus dicit « cent, et omnibus hominibus adversantur; prohi-
:

« /Emulor cnim vos Dci aemulationc despondi « bcntcsnosgcntibusloqui ulsalvasfiant,ctimpleant

:

« enim vos uni viro virginem castam oxhibore « pcccala sua semper pervenit autcm ira Dei super :

« Christo. Timco autem nc sicut serpcns Evam se- « eos usque in finem (I Thcss. u, 14, 15, 1G). » Dc

• duxit astutia sua, ita corrumpantur sensus vcstri, talibus ct bcatus Joannes in Epistola sua, fidclibus
ct cxcidant a simplicitale qua; est in ChrisLo C pracipit, diccns « Si quis vcnit ad vos, ct hanc :

« (// Cor. xi, 2, 3).» Quod maximc nobis mctuendum « doctrinam non affert, nolite rcciperecum in domo,

cssc, qui in his novissimis et periculosis tcmporibus « ncc avc ci dixcritis qui cnim dicit illi ave, commu- :

occullo Dcijudicio Ecclesia; rcgimen sorliLi sumus, « nicat opcribus illius malignis (II Joan. 10, 11).»

tcstalur alibi idcm ipse Apostolus, ct iminincns pe-
riculum aperte denuntiai, diccns « Spirilus autem :
« mauifeste dicit, quod in novissimis tcmporibus
* disccdent quidam a fidc, atlcndcnLcs spiriLibus
« erroris, et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi
« ioquontium mendacium, et cauteriatam habcn-
tium suam conscientiam (/ Tim. iv, 1). » Undc ct
Quod licct nonnulli tanfummodo de hffireticis qui
ab Ecclesia rcccsserunt, et Christi fidei conlraria
doccnt, dicLum putent; nos tamcn vigilanter consi-
dorarc debcmus, quod nullam cxccptionem feccrit
Apostolus, sed gencralitor dc omnibus doctrinam
Christi respucnlibus dixerit :« ISi quis vcnit ad vos,
« ct hanc doctrinam non affcrt, » ct castcra.

Dominus in Evangclio, omnium fidcliuni mentcs
terrct, cL praimonet, dicens « Verumtainon
: Filius
« hominis vonicns putas invcniol (idoin in Lorra(L«r.
" xvui, 8)? » Hoc namque tempus, et hos periculo-
IV. Si quis autem illud nobis opponit, quod iste
scrmo veniendi, quo diclum est. « Si quis venit ad
vos, » proprie quodammodo de falsis docforibus in
Scripturis poni soleat, de quibus e1 Dominus dicit

Hunc librum sub nomine Rabani Mauri edideral l) sensu, tum ex styli dissimilitudine, Rabano abjudi-
Petrus Franciscu8Chiffletius; critici vero plurimi.et candum censuerunl el Amuloni nostro restituen-
himagniponderis,interquosauctoresHistoriaelitte- dum. Quos sequimur. Vide Historiam litterariam
raria? Gallia, tum ex manuscriptorum unanimi con- Gallice. Euit.
 \\:\ ami;m>nis kimsc uron. \u
« Attonditc a falsis prophetis, qui voniuntad voain A gio, etcjus EcclesiaB communicaGo quac cafhoEcfi
« vostimontis ovium, intrinsecus autem suut lupi nominatur non solum a
est, et catholica suis, vc-
(i
rapaccs (Mmth. vn, 15; » et iterum : « Omncs nmi o'iam ab omnibus inimicis.
c quotquot venerunt, fures sunt et latronci (Joan. VJ. Juxta haec vcrba sancti Doctoris et Patris,
x, 8) ; >» logat libruin beati Augustini, contra quin- rcpudiandi sunt isii omnes(in quibus, et cum qui-
que haeroses praetitulatum i<l est, paganorum, ; bns etiam Ju(l;i'i ;
d ihi tantummodo eisdero uten-
Judosorum, Manichaeorum, Sabellianoruiji, Ariano (liim est Eccle&iac Dei, ut ipsa proficiat,ut illi cor-
rum : et evidenter ognoscct Judocos fab os ei i
e do- rigantur, ut excorum comparatione pulchrescat,
ctorcs, cL inter caeteros haoreticos dcputari; ct id- non cx corum (quod absit) parlicipatione sordescat.
circoin onmi colloquio atque convictu, conscssu vel Tanquam hostes cnim Dei, ot iuimiei crucis Christi
processUjVel osculo(per quae plurimi eis adulantur) vitandi sunt,de quibus ipse Dominus Chrietus dicit
tanquam haereticos esso cavendos; imo et pejores « Qui non gst mecum, contra me cst : et qui non
haereticis : sicut cos Ecclesia catholica esse judicat, « colligit mecum dispergit (Lue. u,2:5). * Quam al-
qua3 in diobus Dominicoc passionis, post haereticos; leateautem istdrum consortia fugienda sint, beatus
cL schismaticos, ct prope paganos pro cis orat, hoc Joannes apostolue, non solum vcrbis (ul supra po-
modo patcntcr ostcndcns cos et pcjores cssc haere- t> suimus), scd ctiam exemplis cdocuit : sicut beatus
J5
ticis, ct proximos paganis. Quia videlicet proprium Irenaeus ecclesiae Lugduncnsis antiquissimus ponti-
cssc solct hacreticorum, dc Domino Jesu Christo Dei fex, cLMarLyr gloriosns, in libris suis, de se ipso,
Filio quaodam vera, quaedam falsa sentire proprium : et de beato Polycarpo discipulo cjus scribitL^. ni
autcm Judacorum, cuneta de illo falsacredere; dum adv. hcW., c. 3), dicens Polycarpus qui non solum
:

illum ctDeum nullo modo csse credunt, et hominem ab aposLolis erudilus cst, ct convcrsatus curn his
tantum communis naturoc, id cst, exviro ct fcmina qui Dominum viderant, scd et ab ipsis apostolis or-
procreatum adhuc suspicantur venturum.Quod vcro dinatus est Smyrnacorum ecclesioc episcopus qucm :

unum Deum conditorcm omnium confitentur, etiara nos quoque in prima aetate nostra vidimus (diu ct-
idolorum cultores ncgare non solcnt. onim pcrmansit,in vita et longa:va a;tatc perdurans)
V. Unde et praefatus venerabilis Doctor, libro de nobilis vivendo, sed et moricndo nobilior cxstitit;

5), quatuor ordinea errantium

vera rcligionc (Cap. quippe qui vilam marlyrio terminavit. Et sunt ctiam
ordinum omnimodis cavcndos in Gbristiana rcligionc nunc qui audicrunt ab ipso, quod Joannes discipu-
commcndat ct inculcat, dicens « Ncque in confu- : lus Domini, apud Epbesum cum balncas lavandi
sione paganorum, ncquc in purgamentis ha;rctico- gratia fuisset ingrcssus, ct vidisset ibi Ccrinthum;
rum, ncque in languore schismaticorum, nequelin cxsiluisset continuo, et disccssisset non lotus, di-
ca:citate Judaeorum quaerenda religio cst scd apud C ccns Fugiamus hinc, ne et balneac ipsac corruant,
; :

eos solos, qui Christiani, catholici, orthodoxi no- in quibus Cerinlhus lavat veritalis inimicus. ldcm
minantur; id est, integriLatis custodcs, et rccta eliam Polycarpus Marcioni aliquandocumoccurris-
scctantcs. » Ubi ctiam ostendcns, et doccns quod set, diccnti sibi Agnoscis nos, respondit Agnosco, : :

his quatuor gcncribus hominum tam caute ct pie
utendum sit Ecclcsioc Dei, ut ex bis non solum
non dcpravctur, sed etiam proficiat, ct enitescat
in melius, subjungit, diccns (Cap. C) « Haec cnim
agnosco primogenitum Satanac.Tanta tunc apostoli,
atque eorum discipuli in religionc cautela uteban-
tur, ut ne vcrbi quidcm communionem cum aliquo
corum, qui a vcritate dcviaverant. habcrc patcren-
:

Ecclcsia Dci catholica, pcr totum orbcm validc late- tur.

que diffusa, omnibus crrantibus utitur ad prove- Ad hacc si forte'aliquis dicit, Cerinthum haercti-
ctus suos, et ad eorum corrcctioncm cum evigilarc cum fuisse, non Judarum, novcrit tcmporibus apo-
voluerint.Utitur cnim gcnlibus ad materiam opcra- stolorum non fuisse hocrcticos nisi cx Judaeis ac Sa-
tionis suoc, hfbrcticis ad probationem doctrinae suac, marilanis, sicut fuerunt Simon et Menander, Ebion
schismaticis ad documentum stabilitatis suoe, Ju- ct Nicolaus. Sedctcx erroribus supradicti Ccrinlhi
daeis ad comparationem pulchritudinis suoc. Alios cognoscat quod omnia sint Judaica quae aetrucbat.
crgo invitat, alios cxcludit; alios rolinquit, alios an- n Praedicabat Dominum nostrum Jcsum Christum pu-
teccdit; omnibus tamen gratiae Dci participandae rum fuisse hominem^ncc rcsurrcxisse et circumcidi ;

dat potcstatcm sivc illi formandi sint adhuc, sive

: carnc oporlere. Post resurrectionem, tcrrenum di-
rcformandi, sivc recolligendi, sivc admittcndi. » ccbat futurum esse regnum Christi in Jcrusalcm :

Et post aliquanta iterum dicit (Cap.7): llepudiatis et homines in carne iterum concupiscentiis ct vitiis
igitur omnibus qui neque in sacris philosophantur, subjectam conversationem habiLuros, et lcgales fe-
neque in philosophia consecrantur et bis qui vel stivitates rursum cclebrandas, ct hostias carnalcs
;

prava oprnione, vel aliqua simultate superbientes, iterum jugulandas.

a regula cL communione Ecclesise catholicae devia- VII. Quam polluta sit pessima gcneratio, et
hacc
runL; cL his i]tii suarum Seripturarum lumen, et quam vere effecta synagoga Satanae, ctiani in Evan-
spiritalis populi gratiam,quod Novum Testamentum gclio Doniinus ostendit, dicena : « Cum immundus
vocatur, habere noluerunt, quos quanta [loLui brcvi- « homine, ambukttper loca arida,
spiritus exierit ab
tulc constrinxi, tenenda est nobis Cluistiuna rcli- « quaercns requiem, cL non invcniL; lunc dicit llc- ;
 » :

145 LIB. CONTHA Jli) IJiS 1 '»('.

vcrtar in domum meam unde exivi : ol veniens, A cum exponerol eum looum, ubi do Domino praadi-
« invonit vacantem, soopis mundatam, et orna- ctum esl :« ln lapidom autom ofibnsionis, ct pctrata
« taui. Tuno vadit, et assumit Beptem alioa spi- n scandali duabus domibus Israel, » etiam primos
« ritus Bocum, nequiores se el : in •
habitant auctorcs lalium fabularum, atquo doctrinarum qui
« il.i : et fiunt novissima hominis illius pejora prio- ctquando ossa cccperinl apud Judasos; et Bcholffl
« ril.us (Luc. xi, 24, 25, 26). Sio Bet et genorationi eorum, quibus invicem succcdonlibus, usquo ad
huic pessirBffl.QuaeverbaDomini beatus Hieronymus novissimam captivitatcm pervoncrint^ his verbis
explanans, ita dicit : « Immundua spirilus oxivit a oxponil : 'i
Nazareni, qui iia recipiunl Christum, ut
Judffli8,quando acceporunt logem : et ambulavit per crvationes legis veterisnonomittairt,duasdomus
loca arida, qusrena sibi requiem. » Expulsus videli- intcrpretatur Sammai, ot Ellel ex quibus orti sunt ;

oei b Judaeis, ambulavit pergentium solitudines Scribffl et Pharisaoi.Quorum suscepil scholam Aohi-
quffl ouin posteaDomino credidissent.ille non inven- bas, et post eum Mehir, cui succcssit Johannan li-
to loco in nationibus, dixit : Rcvcrtar ad domum lius Zachffli et post eum Eliezor, el porordinem Thol-
moam pristinam unde exivi : habebo Judaios quos phon, ol rursum Joseph Galilasus, et usquo ad capti-
anto dimiaeram. Et veniens invenit domum vacan- vitatcm Jcrusalcm Josue. Sammai igitur, et Ellel,

tem, soopis njundatam. Vacabal enim templum Ju- i* non multo prius quam Dominus nasceretur, orli

daorum, ot Christum hospitem non habebat, dicen suiit in Judaea : quorum prior interpretatur dissi-
tcm :« Surgite, oamus hinc (Joan. xtv, 31).« Et in alio pator, sequons profanus; eo quod por traditiones
loco : « Dimittctur vobis dotnus vestra deserta (Luc. (6s'jTspi.)jci;) suas, legia praecepta dissipaverint, at-
« xui. 35). » Quia igilur ot Dci, ot augelorum prae- que maoulaverint. Et has osse duas domus quae
sidia non habcbant, ot ornati orant superlluis ob- Salvatorem non receperint; quid factus sit eis in
sorvationibus lcgis, ct traditionibus Pharisfflo- ruinam, et in scandalum. »
rum : rcvcrtitur diabolus ad scdcm suam pristi-
IV. Talcs Scribarum, ct Pharisasorum magistri
nam, ct scptcnario sibi numcro docmonum addito
exstiterunt, doctores fabularum et supcrstitionum :

habilat pristinam domum, ct fiunt novissima illius

pro quibus eos froqucntor in Evangclio Dominus
pcjora prioribus. Multo enim nunc majori dsmo-
increpat; et pracipue ubi omncs eorum crrorcs uno
num numcro possidentur, blasphcmantes in syn-
prophetico testimonio destruit, dicens : « Quarc ct
agogis suisChristum Josum, quam in /Egypto pos-
« vos transgredimini mandata Dei proptcr traditio-
sessi l'ucrant antc logis nolitiam. « l)o istis corum
« nom vestram? Et post pauca
» (Matlh. xv, .'!.) :
blasphcmiis, non solum in Dominum Josum Chri-
« Hypocritffl,bene prophetavit dc vobis Isaias, ili-
stum, sod et in Eeclcsiam ejus, idcm doctor in ex-
p n ccns Populus luc labns mc honorat, cor autcm
planatnme Amos prophpta cum llla vorba cxpcnc- u
:
L
1
, _. ,
« cjus longe est a me. Sino causa autem colunt me,
furorem suum, ct indignatfo-
rct :« Et tonucrit ultra
« docontos doctrinas ct mandata hominum (ibid.,
« ncm suam scrvavcrit usque iu finein (Amos. i, 2),»
« vers. 7, S, 9). » Istorum igitur porvcrsorum atquc
itaait:" Antiquumquc furorcm ctiracundiam tcncn-
impiorum doctorum caeci etinfidelcs Judeei, relicta
tes usquc hodic in synagogis suis, sub nominc Naza-
veritate legis prophetarum, usque in hodiernum
el
ronoruni blasphemant populum Christianum.» Itcm
diem observant traditiones, ct sequuntur crrorcs :

apud eumdem prophetam exponcns illa Doniini vcr-

in his Iegendis maxime occiipantur, haecinter selo-
ba, quibus psalmos ct cantica, quffl vidontur cancrc
qucntes confucrunt, haec persingula sabbata in syn.
in synagogis Satainc rcprobat, dicens :« Aufor a mo
agogis Satanae praedieare non cessant. Si quid aulcm
« tumultum carminum tuorum, ct oantioa lyrae tuac
dc libris Iegis divinae intelligere conantur, juxta cae-
« non audiam (4mos v, 23); » prfflfatus doctor con-
citatem eorum depravantes, cluserunt sibi miscra-
jungcns eos haereticis, sic loquitur « Judacorum :

biliterostium veritatis; impleturque in cis mani-

quoquc traditio, et psalmi quos in synagogis ca-
fcstissimc quod cisdem doctoribus, imo perdilori-
nunt, ct hffireticorum composita laudatio, tumultus
bus, corum Dominus in Evangolio cxprobrat, di-
est Domino, ct (ut ita dicam) grunnitus suis, ct
ccns :« Voe vobis, Scribffl et Pharisa^i, quia tuli^lis
clamor asinorum. f)
« clavcm scicntia 1
: ipsi non introistis, et cos qui in-
VIII. Idem etiam doctor quanto odio et oxseora-
« troibant prohibuistis (Luc. xi, 52). »
tione istiusmodi blasphcmatoresGhristi,et Ecclesiffl
ojus abominandi sint, suo nos cxcmplo informat, X. Deniquc audiat paulisper religiosa sanctitas
quodam locodicens:« homines, et Si cxpodit odissc vestra quam nefandis, atque inauditis blasphemiis,
gontem aliquam detcstari,miro odioavcrsorcircum- ct conviciis Dominum nostrum Jesum Christum, ct
cisionem usquc hodicenim pcrsoquunturDominum
: Christianum ejus populum irrideant et subsannent.
nostrum Jcsum Christum in synagogis Satan». » Sanctos apostolos impie immutato vocabulo up[)cl-
Item alibi (cp. l5i, quxst. iO) « Quante, inquit, : lant apostatas tanquam non missos a Deo, sed vo-
;

traditiones Pharisaeorum quas hodie Seurepuaeu; , fugas iogis Buae.Evange]ium,quod nosGraeooeloquio

vocant, et quam animales Bintlabulae revolvere ne- intclligimus bonum nuntium, ipsi propria lingua
queo : pleraque enim tam turpia sunt, uterubescam malitiosissime immutantes vooant Havonqalion,
dicere. d In cxpositionc quoque l^aio' (in cap. viu), quod interpretatur Latine iniquitatis revelatio: as-
147 AMULONIS EPISC. LUGD. 148

serentes videlicet quod non mysterium salutis in eo A. XII. Ita procedentibus temporibus, et per impie-
humanfis; sed iniquitasqua totus mundus in errorem tatis magisl ros i
uccrei centibue indesinenter errori-
mitteretur fucriL rcvclala nescicnfes (insani) quod : bus tantum obcaecati sunt, ut finxerint sibl de
in

etiam istud ab cis confiotum vocabulum, apcrtissi- proprio sensu duot mi ia id est duos Christos ,
:

mum iniquitatis corum sit testimonium sicut in : quorum uuum dicunl esse velutjuxta promissionem
libro Job {in cap. xx) dc inipin scii pf nm cst : « Rc- Dei, ex gcnere David quem et : affirmant ea nocte
« velabunt cccli iniquitatem ejus, et terra consurget in Judsea natum, quando domus Dei sub Vespasiano
« advcrsus eum.Apertum erit germen domus illius : el Tito Hierosolymis destructa est; et nescio qui-
« dctrabetur in dic fuoris.» Et in tantum Domini bus modis Romam esse perductum : ibique usque
Jcsu Ghristi odium cxarscrunt,ut ab Oriente usque hodie in speluncis ct cryptis abditis esse reclusum :

in Occidcntcm, per omnes regioncs transmarinas ct atquc in tali ergastulo vinctum fcrro, oppressum
citramarinas, in quibus Judaei habitant, mandata catenis, et toto corpore vulncratum. Et confidunt sc
miscrint, nc ullatcnus in synagogis suis psalmum pcr hoec vulnera habere indulgcntiam peccatorum,
nonum decimum, qui sub spccie orationis totus de et impleri in so quod Isaias dixit (in cap. liii):« Et in
manifestissimo Salvatoris adventu scriptus est, de- vulncre ejus mcdicina » Habcnt etiam crit nobis.
cantarent.Videlicct ne forte diccntes, sicut ibi ca- ^ scriptum quod iste talis mes-
in suis traditionibus,
nitur : « Exaudiat te Dominus in die tribulationis, sias ostcnderit se anliquitus cuidam magno eorum
« protegat te nomen Dci Jacob (Psal. xix, 2), » ct doctori, qui vocabatur Josue Bcn Levi apparuissc :

caotera quee sequuntur; et certissimcde eo subjun- autcm primum in sordido habitu. Cumque ab illo,
gentes Nunc cognovi quoniam salvum fecit Do-
: « ignorantc quis csset, corripcretur cur ita illotus ct
« minus Ghristum suum. Exaudiet illum dc ccclo incultus incedcret, repente sc mutasse in aliam effi-

« sancto suo : in potcntatibus salus dexterae ejus giem, ct apparuisse quasi senem speciosum, tenen-
« (vers. Domine,salvum fac
7).»Et in fine psalmi : « tem in manu sapphirum lapidem prctiosum cum- :

« regem, et exaudi nos id die qua invocaverimus que hoc factum illc admiraretur, ct requireret quis-
« te (vers. 10) :» nc ista, inquam, dicentes, tanquam nam ossct, rcspondissc eum Ego sum messias, qui
:

prasenti bcncdicere et bcne optare viderentur. multas pccnas pro vobis sustineo, ct vos redcmptu-
Tulerunt igitur psalmum, qui per tot saecula in con- rus sum de captivitatc : et omnes accipietis lapidem
vcntu synagogae quotidie inter caeteros fuerat decan- sapphiri qualem me videtis tcnerc. Et tunc imple-
tatus, cumque usque in advcntu Christi sui omni bitur in vobis scriptum est « Pau-
quod in Isaia :

modo silendum esse decreverunt; et implcverunt in « pcrcula, tempestate convulsa, absque ulla conso-
populo miserabili, etiam in hac parte, quod eis per « latione ecce ego sternam per ordinem lapides
:

Michoeam prophctam (in cap. n) tanto ante fucrat C « tuos,et fundabo te in sapphiris ct ponam jaspi- ;

exprobratum, dicente Domino « Eos qui transibant « dcm propugnacula tua, et portas tuas in lapides
:

« simpliciter,convertistis in bellum mulicres populi « sculptos, et omnes terminos tuos in lapidesdesi-

:

« mei ejecistis de domo deliciarum suarum a parvu- « dcrabiles (Isa. liv, 11, 12). » Hunc ergo talem mcs-
:

« lis earum tulistis laudcm meam in perpetuum.» siam spcrant in finem esse venturum,ad congregan-
Scd haec agentes, et velut contra stimulum calcitran- dos eos de captivitate (quod solum, ut vilissima
tes, sibimet ipsis vulnus impietatis addiderunt. mancipia, desiderare noverunt) venturum in nubi- :

XI. Sed nunquid prophetiam psalmi, aut pr&sen- bus cceli, tanquam de ipso dixerit Daniel propheta :

tiam Ghristi evacuare potuerunt? qucm ita vidcmus « Aspicicbam in visione; et ecce cum nubibus cceli

declaratum in gcntibus, ut vcrissime illud impletum « quasi Filius hominis veniebat (Dan. vn, 13), » et
sit quod iu Isaia propheta ad ipsum Dominum Sal- caetera. Et istum nominant messiam Ben David, id
vatorcm Deus Pater dicit « Posui te in luccm gen- : est filium David.
« tibus, ut sis in salutem usque ad extremum tcrrao Alterum autem dicunt messiam, quem pu-
XIII.
« (Isa. xlix, 6) » et quod idcm prophcta itcrum di-
; tant esse de tribu Ephraim, unde et nominant eum
cit « ParavitDominus brachium sanctum suum in
: messiam Ben Ephraim, id est filium Ephraim :

« oculis omnium gentium, etvidcbunt omnes fincs D quod ex. illa tantum occasione doctores eorum som-
« terrge Salutarc Dci nostri (Ibid. lii, 10); » et quod niaverunt.quia scribitur in Jeremia, dicentc Domi-
in Malachia propheta Dominus tcstatur, dicens : no « Quia factus sum Israeli pater, et Ephraim pri-
:

« Ab ortu enim solis usquc ad occasum, magnum « mogenitus mcus est (Jerem. xxxi, 9). » Islum spe-

« cst nomen meum in gentibus et in omni loco : rant post rcvocationem captivitatis suae, venienti-
« sacriflcatur, et offcrtur nomini mco oblatio munda bus super sc gentibus ferocissimis, Gog et Magog,
« (Malaeh. i, 11. » Dc qua oblatione (quae est uti- ad bellum contra cas proccssurum et in codcm :

quc prcliosaDomini Jesu Christi passio, qui dilexit bello intcrficicndnm, ct ab omni populo Judaeorum
nos, ct tradidit semetipsum pro nobis oblationem ct gravitcr plangcndum. Et hoc essc dicit quod in Za-

hostiam Deoin odorem suavitatis) in praefato psalmo charia prophcta scriptum est :« Et aspicicnt ad eum
ad ipsum diciturde Dco Patrc :« Memor sit omnis « in qucm confixcrunt, ct plangcnt cum planctu
« sacri/icii tui, ct boloeaustimi tuum pingue fiat « quasi supcr unigenitum, et dolebunt Buper oo
« (Psal. xix, 4). » « sicut dolcri solet in mortc primogeniti :
et plan-
 149 LIR. CONTRA JUBvEOS. I;i0

« gent torr.r famili.f, ct femiliffl seorsum, ct mulic- A mine DoTiiini Josn Christi. » Sive in secundo, cum
« rcs corum seorsum (Zach. xu, 10-42),« et ostera. vemente Domino ad judioium, vidobunt in eo vul-
In tantnm aamque oornm proccssit impietas, n nera quaB intulerunt : et pro tanta impietate cernent
ctiani Scripturam propheticam falsare conati 3int :
damnandos. Quando implebitur quod Domi-
ot iibi dos sicnt in Hebrajo sermone ab initio oonti- nus in OJvangelio dicit : « El tur irebitsignum
netur) ex persona Dei dictum Itgimus « El effun- : « Pilii hominis in coelo, el tuno plangent omnes tri-
<• ilam Buper ilomum David, et Buper babitatores « bus tcrr» (Matth. xxrv, 30). » Unde el boatusJoan>
« Hierusalem Spiritum gratia, et precum : et aspi- nes in Apocalypsi testatur, dicens : « Ecco vcnit
« oiont ad me qnem confixerunt (Ibid.)\ » ubi sta- « oum'nubibus,e1 videbit omnjs oculus,et qui eum
tim qnia iste sit Deus qui h.80 dc sc loquitur, Pro- « pupugerunt et plangcnt sg super eo omnis tri-
:

phcta cvidonter ostcndit, adjungens : « Bt plangent « hus torr.-c. Etiam; amon (Apoc. i, 7). »

eum planctu quasi Buper unigenitum : et dolebunt XV. Sic itaquo isli infelices, sanain doolrinam
supcr eout doleri solet in morto primogeniti : » iste non sustinentes, sed ad sua desideria coacervantcs
enim Dcus. sihi magistros prurientes auribus : a veritateaver-
XIV. Rcsponsio veritatis contra prafatum erro- si, ct ad fabulas conversi; dum unum et verum
remJudaioum.Quiseeffusurumdicitsuperdomum ~ Christum, qui ex legeetprbphelisjam venisse ma-
T\ • 1 1

David, et supor habitatorcs Iliorusalom

11-11 II' 1. .'_•!...
Spiritum
**
nifestissime ostenditur.suscipere renuunt,duos sibi
grati.T3ctprccum et non de aliis (siout isti insanicn-
; falsos dc malo thesauro cordis sui Qnxerunt : atquc
tesdelirant),scd dceisdem habitatoribusHierusalem semetipsos Antichristi illusionibus totos praepa-
ita
Bubjungit: « Et aspicicntad mequemconflxerunt,» Ubicnim unquam in Scripturis prophe-
raverunt.
Dci Patris unigenitus, et primogcnitus ost, dc quo tiois auditum est, ut (siout ipsi dicunt) in subver-

in Evangclio scribitur : « Et vidimus gloriam ejus, sionc civitatis Hierusalem ct tcmpli Christus nasce-
« gloriam quasi unigeniti a Patro Joan. i, 14). » Et rctur? Cum c contrario stanto adhuc templo ct ci-

Apostolus dicit : « Ut sit ipsc primogenitus in mul- vitate,adventum cjns Deuspromittatpcr Malachiam
tis fratribus (Rom. vm, 29).
Et in Apocalypsi scri- » prophetam,dicens «Ecceegomittoangelum meum,:

ptum est « : Primogcnitus mortuorum,et princcps <(ct prseparabit viam antc faciem moam etstatim :

« rcgum tcrroe « vcniol ad tomplum suum Dominator quem vos

: qui dilexit nos, et lavit nos a pcc-
catis nostrisin sanguine suo. (Apoc. Et in « qufflritis, ct Angelus testamenti quem vos vultis
« i, 5). »

Psalmo : « Et ego primogenitum ponam illum, ex (((Malach. m, 1). » Et non solum adventum, scd ct

cclsum pr.-c rcgibus terrac (Psal. lxxxvui, 28). » passionem ejusantedestructionemcivitatis ettempli
Unde in his dictis propheticis hrevissimect plcnis- fuluram, Gabricl angelus per Danielem prophetam
dum annuntiat, dicens « Et post soxaginta duas hch-
simc mystcrium Christi comprchcnsum est; :

qui ab impiis confixus ct transfixus cst,otDcus, « domadcs occidetur Christus et non crit cjus :
ille
u populus, qui cum ncgaturus cst. Et civifatcm, ct
ot unigcnitus, etprimogenitus csse commcndatur.
Ubi ergo nos juxta fidem Scripturac sanctoe,cx pcr- « sanctuariumdissipahit populuscum duccvcnturo.

sona Dci legimus « Et aspicient ad me, qucmcon- :

« Et finis ejus vastitas.et post finem hclli statuta
« fixcrunt; quamvis in ipso textu libri,divino
» illi « dcsolatio (Dan. quibus verbis eviden-
ix, 20). » In

nutu terrcnte non fucrint ausi mutare tamcn ex- :

tcr ostenditur, quia non solum vastationom civitatia
trinsocus c latere adnotatum habcnt sicut supra po- ct lcmpli praecessit adventus et passio Christi; sed

suimus: Aspicicnt ad cum qucm confixcrunt » ct :

ctiam propteripsam passionem et mortem,quam ei
sic tradunt suis discipulis. ut sicut in tcxtu continc- impic intulerunt, continuo subsecuta sit illa suhvcr-
tur transcribant, sod sicut 1'oris adnotatum cst le- sio. Et perdiderunt Christum duccm, dc quo per

gant. Ut teneant vidclicet, quod juxta eorum de- Michacamprophctampromissumfucrat: «Extcenim

mcntiamjJudrci aspicicnt ad cum quem confixerunt, « c.xict dux, qui rcgat populum meum Israel (Mich.

Gog et Magog cum in hoc loco nulla omnino illa-

:
« v). » Ut morito non sit ejus populus, qui cum
rum gentium mcntio liat; sed supra habilotores ncgavit, ct occidit. Et proptcr hoc scelus traditi
Hierusalcm commcmorentur,dc quibus apcrtcDeus pj
sunt asternffl captivitati de qua licetipsi «ibi libe :

dicit «Et aspicient ad me quem confixcrunt » et

: :
rationcm promittant, manifeste propheta confirmat
de iisdem continuo subjungatur : « ct plangent terra. quia « linis cjus vaslitas, d post finem hclli statuta
« familia.,et familia; scorsum : » id est, familia. do- « desolatio : et usque ad consummationem et finem
mus David,et domus Nathan, et domus Levi, ct do- « perseverabit desolatio (Dan. ix, 27). »

mus Semci, et omnes reliqua. ut omnino ipsi qui : XVI. Quod similitcr etiam Jeremias propheta
confixcrunt,protanto sceloreplangcrc intelligantur. testatur, ubi, praecipiente Domino, lagenam figuli
Sive in primo adventu, post passionem Domini, tcstoam inoculiseorum proj :cit,el confregit,dicena :

quando pra.dicantihus apostolis compuncti sunt « HaJcdicitDominus Sicconteram civitatem istam,:

corde, et dolentes dixerunt : «Viri fratres.quid i'a- ((ct populum istum,sicut conteriturvas figuli,quod
« ciemus (Act. n, 37,38)?» ct Btatim consilium ..non potest ullra instaurari (Jerem. xix, 11). » Sed
salutis acceperunt, dicentc Pctro ad eos : « Pcehi- ci per Osee prophetam eodem modo Dominuscomr
« tentiam agite, ct baptizctur unusquisquc in nu- minatur, dicens • Proptcr malitiam adinvcntionuin
:
io\ AMULONIS EPISC. LTJOD. 1«2
« eorum, de domo mea ejiciam eos. Non addam, A adventum; qui tam clarua mundo illuxil, ut de eo
r
« utdiligam cos (Ose. rx, l. >j. » Et iterum « Ei po- : dicat Osecpropbeta « Quasi diluculum praeparatus
:

« ])u1iih meus pendebit ad reditum meum jugum : " estegressu ejus(0*0. vi, 3). » Et Habacuc simi-
« autem imponetur ei simul, quod non auferetur liter " Splendor ejus ut lux erit
: cornua in mani- :

« (Ibid. xi, 7). » Namet per Malachiam prophetam, * bus cju ibi abscondita esl fortitudo ejus (Habac.
iu adyentu Eliae, cl non relaxatio captivitatis, non " iii, 4); » quod apertissime dc crucis passionc
reditus in terram Judsam,non restauratio civitatis, dicl um est.
ettcmpli,etca;romoniarumlcgalium; scd sola salus, XVIII. Sed et Isaias : « Propter Sion,inquit,non
sola fidci gratia cis prpmittiiur, dicente Domino '•

« tacebo,ctpropterHierusalem non quiescam,donec

(i Ecce cgo mittam vobis Eliam Theshitem etcon-
« vcrtct cor patrum ad filios, ot cor filiorum ad pa-
« trcs eorum (Malach. iv, 5, 6); »
islorum filiorum carnalium,quac nuncpcr incrcdu-
litaterh suam ab anliquorum patrum fide longe
disjuncla sunt, tunc tanto propbcta pra3dicante, ct
Dco convertenle corum fidci socientur et juxta
Apostolum (Hom. xi, 24), rami proptcr increduli-
: « egrediatur ut splendorjustus ejue,et salvatorejus
« ut lampas accendatur. Et videbunt gentesjustum
ut videlicet corda « luum, et cuncti regesinclytum tuum (Isa. i.xn,
« 1, 2). » Ouern non longi tcmporis spatio tardatu-
rum,scd vclociter cl citissimc de diabolo triumpha-
turum, ct praedam ac spolia cjus sumpturum Do-
: « minus per eumdem prophetam promittit : quipost
quam dixcrat « Parvulus cnim natus cst nobis,ct
:

tatcm fracti, pcr bonitatcm Dci inserantur suaa « filius datus cst nobis : vocabilur nomcn cjus
olivae. Sed ct in Oscc propheta Post multos istos :
(( admirabilis, consiliarius, Dcus, fortis, pater fu-
dics, quibus (sicut pradictum cst) eedent filii Isracl « turi s.TCiili, princcps pacis (Isa. ix, 6). » Et in
sinc rege,et sineprincipe, et sinc sacrificio, ct sine alio Et vocabitur nomcn ejus Ernmanucl
loco :

altari, et sirac cpbod, et sinc tcrapbim ; sola cis in- (Isa. vn, 14) » adjecit adhuc, diccns
;
«Et aitDo- :

quisitio ct invcntio Dei, et Christi ejus promitlitur « minns ad mc,Voca nomen ejus, Accclcra spolia
ad salutcm, diccntc Domino per cumdcm prophc- « dctrahcrc Fcstinapraedari (Isa. viii, 3). » Undeet
:

tam : « Et pbsthaec revertenlur filii Israel, et qua;- contra islos duricordcs.quipraesentcmDei justitiam
« rentDominumDcum suum,ctDavid rcgem suum non recipientes, seipsos clongant a,justitia,Dcus per :

« et pavebunt ad Dominum, ct ad bonum ejus in eumdcm prophctam clamat, diccns «Auditc me, :

« novissimo diernm (Ose. m, 5). » Unde ct Paulus duro cordc, qui longc estis a justitia. Prope feci (c

5n Epistola ad Romanos, ubi dc novissima eorum « justitiam mcam non elongabitur, et salus mca :

salvatione loquitur; ablationem impielatis, ct in- non morabitur.Dabo in Sion salutcm,et in Ilicru- ((

dulgcntiam pcccatorum tantummodo pcr grafiam « salcm gloriam mcam (Isa. xlvi, 12, 23). » Prope
Salvatoris cis promittit, dicens « Gum intravcrit C cs t justus mcus egressus est Salvator mcus, et
:
<( :

« plenitudo gcntium,tunc omnis Isracl salvus fiet, brachia mca populos judicabunt (Isa. li, 5). »
« sicut scriptum cst Vcniet cx Sion qui cripiat,
:
Quid aulcm mirum, si hujusmodi homineserrantcs,
n ct avcrtat impiclatcm a Jacob cf hoc illis a me :
et in crrorcm mittentes, illud dc ostcnsione pscudo-
« testamentum, cum abstulero pcccata corum christi corum apud magnum doctorcm suum,quem
« (Iiom. xi, 25, 26, 27). » nominant Josuc bcn Levi : qui forsitan ipsc im-
XVII. Quid ergo prodest miseris quod Ghristum pius magistcr est, quem (sicut supra ostendimus)
suum jam venissc, et in illa vastationc Hicrosoly- septimum post Sammai, et Ellel, scholam corum
morum natum csse,et apud urbem Romam in cr- usque ad captivitafcm tenuisse beatus Hieronymus
gastulo retrusum,et usquc hodic pro corum libera- docct(m cap. vn, Isa.) ct ipse hanc stropham ad :

tionc multis pccnisaffectum essc coufingunt; ut pcr dccipicndum infelicem populum cxcogitavit, ut ta-
hfficadvcntum vcri Christi, tam manifcstc in omni- lcm promissioncm velut pro consolationc habcrcnt
bus gcntibus dcclaratum, apud suos auditores cva- in calamitatibus captivitatis,qua; tunc inchoatacst.
cucnt; et sc ab ejus passionc ct morte vclut inno- Quid, inquam,mirum si aut hoc isti finxerunt, aut
ccntcs ostcndant? Dum ille, quem suum Christum ad confirmandam corum infidclitatcm,ipse Satanas
pulant, non ab ipsis scd a Romanis tanta ct Lam j) transfigurans sc vclut angclum lucis; qui etiam
longa mala patiatur cum juxta vcritatem Scriptu-
: Domino nostro dc Scripturis laqueum tcntationis
rarum, nullus alius Ghristus recipiendus sit, nisi ob.jccit,justoDeijudiciocisillusit?etei qui dignus
qucm ipsi crucis patihulo affixcrunt ipso pcr Mala- :
crat ut dccipcrctur, et dccipcret, sic permissuo est
chiamprophetamtcslante,atquo Aicente(Malach. ni, apparcrc, ct talia velut cx verbis propheticis pro-
8) : (i Si configit homo Deum, quia vos configifis ferre, uudc a fide vcri Salvatoris avcrtcrentur ; et
« mo, ct mc vos configitis gcns tota.» Dc quoet in ad exspectanda falsa et inania, juxta desidcria cor-
Zachuria scriptum csL : « EL dicitur ei : Quid suht dis sui, miscrabilitcr provocarcntur? Implcnlc in-

plagaa istae in medio manuum tuarum? et dicit : cisDco quod in Psalmis terribilitcr ante fuerat
« domo eorum (jui diligobant ine
Plagatus siim iil comminatus, dicens :« Et non audivit populus meus
« (Zaeh. xiii 6) » Auf quomodo per tbt saecula,
, : <(vocem mcani, ct Isracl non intcndit niihi ct di- :

cum ab corum vastatione ct dispersione jam mille « misicossccunduin desideria cordis corum.lbunt
fcre anni implcantur, ita cjus obscurarc conantur « in advcntionibus suis (I'sal. lxxx, 12, 13). »
 :

153 LIB. CONTRA JUD.EOS. 1M

XIX. Nam ef in bistoriis ecclesiasticis legimus, A (
'
x Babylone,nec postquadringintos triginla, sicut
(lUtfnius, lib. x Histor., cap. xxxvii . eos aliquoties ex E ,'\ pto, sed nequc posl quingentos, qui jam im-
sive per apostatas bomines, sive per ipsura dia- pleti suni, relaxari; aon intelligunt se gravius
bolum transfigurantem se in angelum lucis, ad quam unquam antea in Deum peccasse, Dei Filium
talia esse delusos, Sicut Julianus imperator (Hist. crucifigendo, el clamando Sanguisejussuper nos,
:«

'/>//)., ///'. vi, cap. xltii), ex Cbristiano ad idolorum ol super lilios uostros (Matth. xxvm,25); « etidcirco
oultum conversus, et per omnia Antichriatus effec- a Deo esso desertos atque oblivioni traditos donec :

tus, intor cstaras impietates suas, in odium ChrisU erubescant infidelitatis sua>, ct non temporalem scd
tcmplum in Hierosolymis eis reparare permisit, uf aeternam libertatem, qua in Christo cst, incipiant
ilii velut legales victimas immolarent. Cumque ex desiderare :Moysem ipse qmnipotens
sicut cis per
omnibus provinoiis Judeeis collcclis, nova tcmpli Dcus comminatus est, diccns « Urbcs vcstras rc- :

fundamenta jacerent; subito nocte oborto terrq « digam in solitudinem, ct dcscrta faciam sanc-
motu, saxa ab irao fundamentorum excussa, longe « tuaria vcstra, ncc recipiam ultra odorem suavit;-

lateque sparsasunt. Igneus quoque globus ab inte- (tsimum diaperdamque terram vcstram, ct stu-
:

riori tede templi egrcssus, plurimos eorum suo pro- « pebunt supor cam inimici vcstri, cum habita*
stravit incendio. Quo terrorc aliqui pavcfacti, Chri- n * tor&s illius fuerint. Vos autem dispergam in
stuni eonlitebantur inviti.Et nc istud casu crederonl « gentes, ot evaginabo post vqs gladium oritquc :

factum, sequenti oocte in vestimentis eorum crucis « terra vestra deserta, et civitates dirutaa (Lcvit.
apparuil signum.Tbeodoaii quoque minoris tempo- « xxvi, 31, 32, 33).» Et iterum :« IVribitis intcr
ribus (Hist. Trip., lib. xm, cap. ix), diabolus in specie « gentes, ct hostilis vos terra consumct. Quod si

Moysi Judaeis in Creta apparens, dum eoe per mare « do bis aliqui remanserint, tabesccnt in ini-

pede sicco ad terram repromissionis promittit per- « quitatibus sujs, in terra inimicorum suorum; et
ducere, plurimis necalis roliqui qui salvi facti sunt, « propter peccata patrum suorum ct sua affligen-
opnfestim ad Christi gratiam cqnfugerunt. Scribit « tur,doncc confiteantur iniquitates suas,et majo-
oliam beatus Hicronymus in Comnientariis Eze- « rum suorum, quibus praevaricati sunt in me, et
chielis, cum illum locum explanaret ubi prophctoe « ambulaverunt cx adverso mihi. Amhulabo igilur
praecipitur ut dormial super latus suum sinislrum « et ego contra cos, et inducam illos in terram

trccentos assumat iniquitates

oonaginta dies, ct « hostilem, donec erubcscat incircumcisa mcns
domus Israol itemque dormiat super latus dextrum
: « eorum. Tuno orabunt pro impietatibus suis, ct
quadraginta dies, et assumat iniquitates domus Ju- « recordabor fcederis mei quod pepigj cum Abra-
d.i.ijui diesjuncti simul,fiuntquadringenti triginta, ham, ot Isaac, et Jacob (vcrs. 38, 3U, 40, 41, 42)
et pro totidem deputantur annis; diccntc Domino ^4 Si veram salutem ot libertatem qua in his Dei

ad eumdem prophetam : « Diem pro anno, diem, verbis promittitur quaererent, jam dudum intel-
inquam, pro anno dedi tibi (Ex-cch. iv). » Scribit ligerc potuissent ita dcscrta facta cssc sanetuaria
itaque prajfatus doctor, ctvauissimam spcm eorum sua, ut(sicut Deus ipsc tcstatur) non rccipiat ab
dc absolutionc captivitatis, in qua nunc dctinenlur, eis ultra odorem suavissimum, ncc eorum rcstau-
bis verbis exponit, diccns (S. Hieron. in c. iv rationem, quaj nulla cst, cxpcctarent; scd scipsos
Judsi a sccundo anno Vespasiani, quando
/i.) :« rcstaurandos bumiliter Deo subdcrent, contitcndo
Hierusalem a Romanis capta, tomplumque subver- iniquitates suas et majorum suorum, ctorandopro
sum ost, supputarc volunt in tribulatione et angus- impietatibus suis, ut indulgcntiam consequi mc-
tia et captivitatis jugo populi constitui annos qua- rerentur. Scd quia necdum crubescit incircumcisa
dringintos triginta, et sic redirc populum ad iiri- mcns eorum, putant pscudocbristum suum nun-
stinum statum ut quomodo ; filii Isracl quadringcn- quam mori, aut rcsurgerc, scd in ajternum vivere :

tis triginla annis fucrunt in /Egypto, sic in codcm et ox illa rctrusionc sua subito in nubibuscceli ve-
numcro finiatur cxtroma captivitas scriptumque : nicntem apparcre.
in Exodo (xl. 112;: « Habitatio autem filiorum XXI. Sicut ctiam quidam infidclium Judaeorum
« Israel quia habitaverunt in tcrra /Egypti, anni prava opinione deccpti, quia frcqucntcr in Scriptu-
])
* quadringcnti triginta sunt.» Et iterum (vers. xli) ris deChristo audicrant quod rognum ejus cssct in
« Faclum cst post annos quadringintos triginta actcrnum, sicut in Isaia lcgitur : « Multiplicatur
egressus cst omnis cxorcilus noctc. Istc annorum « ejus imperium, ct pacis non erit finis : super so-
numcrus ab cxordio captivitalis corum,dicbus beati « liuin David, ct super rcgnum ojus sodcbit; ut
Hieronymi necdum crat cxpletus : nunc vcro non « confirmet illud,et corroborcL in judicio et justitia;
soluin jara explctus cst, sed etiam ferc duplicatus. « amodo, et usque in sempilcrnum (Isa. ix, 7); »

Nam ab advcntu Domini Salvatoris octingenti et « ct in Psalmo « Et tbronus ojus sicut

: dios cocli

quadragiutaseximpraesentiarumcomputanturanni. « (I'sal. lxxxviii, 30); » et iterum : « Et tbronus

XX. Dclusi sunt crgo vana exspectalionc majo- « ejus sicut sol in oonspectu mco,et sicut luna pcr-
res eorum dcluduntur et isti, majori utique caici-
: « fecta in aeternum (vcrs. 37 y
i; » putabant cumdom
tatc; qui cum
videant prsesentem captivitatarn et Cbrisluin qui ex legeet prophetis eat rcpromissus,
servitutem suam, ncc |>ost septuaginta annos sicut nunquam moriturum : et Doinino Jesu Christo de
 :

!55 AMULONIR EPISC. UJGD. 15G

sua passione loquenti (sicut in Evangelio scriptum A quae ex tribuJuda elecla est, Judas appellatur. Inde
cst) objiciebant, dicentes : « Nos audivimus ex lege, est quod saBpius legitur (Reg. in et iv) de istis :

« quis Ghristus manet in aeternum. Quomodo tu o Ecce haec scripta sunt

in Hbro Verborum dierum
« dicis : Oportet exaltari (llium hominis 1 (Joan. xn, regumJuda;» de illis :• Ecce tfcripta sunt in libro
«

« 34).Scd ncc isli intelligebant, nec isLi intelli-

n « Verborum dierum regum Israel. » De islis nam-
gunt, quia juxta easdem divinas Scripturas nullus queduabus partibus populi in duo regnadivisi, per
alius Ghristus crcdcndus cst, nisi (pii pro pccca- Osee dicitur « Quid faciara tibi, Ephraim? Quid
:

tis populi Dei vorc est morluus et sepultus et : " faciamJuda (Ose. vi, 4)? Huic ergo populo
tibi,

resurgons, ultra non moritur, ut vere maneat Israel, etEphraim, per Jeroboam filium Nabath a
in actornum; testanle Domino per Isaiam prophe- domo David separato, et a templo Dei alienato; qui
tam :« Propter scolus populi mci pcrcussi euin et : vitulos aureos coluit in Bethel, et in Dan, usque
« dabit impios pro sepultura, et divitcs pro mortc ad dicm eaptivilatis suae et sic a legibus Assyrio- :

« sua (Isa. liit, 8, 9).» Et iterum « Si posuerit pro

: rum ductus est in aetornam captivitatem, diccnte
« peccato animam suam, videbitsemen longaevum : Domino per Oscc « Quia non addam ultra misereri
:

<r et voluntas Domini in manu illius dirigctur (vers. « domui Israel, sed oblivionc obliviscar eorum
« 10).» Et post pauca:« Idcirco dispertiam oi phiri- r> « (Ose. i, 6). » Huic, inquam, populo in magna, et
« mos, et fortium dividet spolia, pro eoquod dedit vcre magnaconsolatione promittitur, quod qui tein-
« in mortc animam suam (vers. 12), » et caetera. poralis captivitatis jugo nunquam meretur absolvi,
Ita utrumquc prophctatum, ct utrumque estverum in adventu Domini Salvatoris, si in eum credcre

in Christo, et mors ad tcmpus; ct 'post mortem, voluerit, tantam recipiat fclicitatem, ut fiat Deus
resurrectionis gloria in arternum. De quo autem Israeli pater, et Ephraim primogenitus ejus sit

alio Christo Daniel propheta dicere potuissct:« As- recuperans vidclicet, illam gloriam,quam antiquitus
« picicbam invisione mea nocte; eteccc cum nubi- ex yEgypto liberatus acceperat: dicente Domino ad
« bus quasi filius hominis veniebat (Dan. vn, 13), » Pbaraonem « Filius primogenitus meus Israrl : :

et coetcra; nisi dc illo qui ab istis est reprobatus? « dimitte eum, ut serviat mihi (Exod. iv, 22, 23). »

Sicut in alia visione (quod et supra diximus) idem XXIII. Cum itaque tam clara sit hujus rei verilas,
Daniel pranuntiat, dicens :« Et post scxaginta duas cur sibi ipsi de luce tenebras faciunt? Cur audent
« bebdomadas occidetur Christus et non erit ejus : dicere, ex Ephraim nescio quem Messiam, id nst,
« populus et civitatem ct sanctuarium dissipabit
: unctum? Nunquid enim quia primogenitus, idro
« populus cum ducc venturo (Ibid. ix, 26). » etiam unctus? cum de omni generaliter popuio
XXII. Ubi autem unquam legerunt altorum pseu- dictum sit :« Filius primogenitus meus Israel » ct :

dochristum suum, quem nominant messiam ben ^ tamen unctionis gloriam praeter domum sacerdota-
Ephraim? Quis aliquando prophetarum, ex tribu lem et domum regiam non accepit? Audiant contra
Ephraim Messiam venturum esse prcedixit? Nonne errorem suum, etiam antequam illa divisio populi
et Jacob patriarcha, in benedictionibus filiorum fieret sub Roboam filio Salomonis, psalmum dicen-
suorum, ct omnes deinceps prophetae, de tribu tem, et unde verus Salvator exspectandus esset apcr-
Juda et de domo David eum venturum testati sunt? tissime protestantem « Et projecit, inquit, taber- :

Nonne clarissime apparct, quia hoc nimis conten- « naculum Joseph, et tribum Ephraim non elegit :

tiosa ct cacca impietatis obstinatio excogitavit, ut « sed elegit tribunm Juda (Psal. lxxvii, 67, 68). » Et

eo loco ubi apud Zachariam prophetam apertissime post pauca « Et elegit David servum suum, et tulit :

de Christo, qui ab cis crucifixus est, legitur « Et « eum de gregibus ovium, sequentem fcetas (vers. 70,
:

« plangent eum planctu quasi super unigenitum « 71).» Adduxit eum ut pasceret in Jacob populum
:

« et dolebunt super eo, ut doleri solet in morte ejus, et in Israel haereditatem ejus. De gentibus
• primogeniti (Zach. xn, 10); » ex occasione illo- autom Gog et Magog, sicut et de caeteris promissio-
rum verborum Domini, quibus in Jeremia dici- nibus, et comminationibus propheticis, quae nimis
tur « Quia factus sum Israeli pater, et Ephraim
: obscuro positae sunt, cum istis aliquid disputare
primogcnitus meus cst (Jerem. xxxi, 9); » non D velle nimis ineptum est quandiu haec tam vcra, et :

illius qui verc est Christus, scd alterius qui ab tam manifesta, et in quibus tota salus constat con-
istis est confictus, occisio intelligitur, ut quantum temnunt. Quocunque enim modo illa intclligenda et
in ipsis est, vera Christi passio evacuctnr. Legant accipienda sint, nisi primum ista fideliter susccpe-
libros et maxime Osee prophetam
prophetarum, : rint, salvi esse non possunt.
et vidcant decem tribus populi Israclitici, poslquam XXIV. Et quia de falsis ct caecis Judooorum do-
scissae sunt a domo David, et regcm sibi in Samaria ctoribus nobis sermo est, de quibus Dominus tcs-
constituerunt Jeroboam filium Nabath, ex tribu tatur, dicens :« Omnis plantatio,quamnon plantavit
Ephraim; frequentius eas, propter domum rcgiam, « Pater meus coelestis, cradicabitur. Sinite illos :

quae apud cos ex Ephraim cocpit et majorem par- : « cacci sunt duces ca;corum : caecus autem si caeco
tem pnpuli Israel quae apud ipsos crat, appellari « ducatum prcestct, ambo in fovcam cadunt (Maltli.
Ephraim, et Israel sicut ct illa pars populi, quae
; « xv, 13, 14); breviter admonendum putamus, ut
remansit cum domo David, proptcr domum regiam etiam libri Josephi, et Philonis (qui homincs qui-
157 LIB. CONTIIA JUD.EOS. 188

dcm docti, sed Judaei impii exstiterunt) quia eos A tis,et ad mysterium rcdemptionis nostrae pertineat,
nonnulli nostrorum oimis admirari solent, et plus quantum Dominus adjuvai demonstremus.Blasphe-
etiam quam divinas litteras legere dclectantur,non maut enim quod in eum credamus, quem lex Dei in
multum sequendi existimentur.Quia homines alieni ligno suspensum, et a Deo malediotum dicat : ct
averitate, non carenl errore : el divinas historias propterea eodera die quo suspensus est, eum jus-
volut latius replicando et oxponendo,multa de sua serii sepeliri ; ne si per ooctera remaneret in pati-
et superflua inserunt: et sanos sensus verbo- bulo, terra eorum per eum pollueretur. Sed neque
rum Dei, juxta fallaccm opinionem suam aut de- sciunt, eum in crucis ligno clavis fuisse
confixum,
pravant,aut enervant Unde et antiqui doctores Ec- et ipsa clavorum conflxione suspensum sed more ;

e illa sola cx cis sumunt.qusa in eorum libris, latronum qui nunc suspenduntur,infamant csse pu-
de rebus gestiBjConsonanter Scripturis nostris refe- nitum: et conclamante, acjubente magistro eorum
runlur ct hec ipsa perpauca, et raro, et ea ma-
: Josue, celcritcr dc ligno deposilum ct in quodam ;

ximc quffl ipsi oculis inspecta scripsornnt ; sicut <lc horto caulibus pleno, in scpulcro projectum, no
excidio Hrerosolymorum, ct templo ac sacerdotio tcrra corum contaminaretur.
Judeeorum.Ad hanc cautelam beatus Augustinus in XXVI. Hanc autem tam impie blaspheraandi oc-
libris contra Faustum manichseum (lib. xn, c 30) ™ casionem unde sumant, manifestum cst videlicet :

instruitnos etadmonet,dicens: «Philo quidam vir quia sicut in Deuteronomio lcgimus, lex Dci per
liberaliter eruditissimus unus Judeeorum quiChri-
; Moysem dicit « Quando peccaverit homo quod :

sti passionem,quam nos agnovimus,deridentJ; cujus « mortc plectendum est, et adjudicatus morti ap-

eloquium Graeci Platoni eequare non dubitant; co- « pcnsus fucritin pa!ibulo,non pcrmancbit cadaver

natus cst aliqua <lc Scripturis interprctari non ad « cjus in ligno, scd in cadem dic sepelietur
; quia :

Christum intclligendum, in qucm non crediderat « maledictus a Deo est qui pcndct in ligno; ct nc-
sed utinde magis appareret quantum intersitutrum « quaquam contaminabis terram luam,quam Domi-

ad Christum referas omnia, propter qucm vere sic « nus Deus tuus dederit tibi in possessionem (Deut.

dicta sunt, an praeter illum quaslibet conjecturas « xxi, 22, 23). » Quod capitulum nos <le passione

quolibetmentisacuminepersequaris:»quantumque Christi csse prophetatum negare non possumus :

valeatquod Apostolus ait: «Cum transicris ad Do- quia et Apostolus hoc conflrmat,dicens: «Christus
ci minum, aufcrctur vclamen (// Cor. iii, 16) » Ut « nos rcdemit dc maledicto lcgis, factus pro nobis
:

cnim quiddam ejusdem Philonis commcmorem,ar- « malcdictum,sicut scriptum cst Maledictus om- :

camdiluvii secundum rationcm humani corporisfa- « nis qui pendet in ligno (Gal. m, 13) » ct Domi- ;

brieatam volens intclligi, lampiam membratimom- nus in Evangelio contcstatur, loquens ad Judaeos :

niapertractabat.Cui subtilissime numerorum etiam C « si credcretis Moysi, credcretis forsitan ct mihi :

rcgulas consulenti, congruenlcr occurrcbant omnia « dc me cnim scripsit (Joan. v, 46). » Quae verba
que ahuc intelligcndum Christum"nihilimpcdirent; Domini, in libris contra Faustum cum exponcrct
quoniam in corporchumano ctiam illc humanUge- bcatus Augustinus (lib. xvi, c. 22, 23), « Ego, inquit,
ncris Salvator apparuit nec tamcn cogerent, quia
; ct qui mccum aliquando attentius cogitant evangeli-
corpushumanumcstutiquccthominumcaHerorum. cam illainDominicamque sententiam, qua non ail
At ubi vcntum est ad oslium quod in arcae lalcre fa- Illc cnim ct de me scripsit, ut et alia <jua3 ad Chri-

ctum est, omnis humani ingenii conjeclura defecit. stum non pcrtinent scripsisse credcrclui scd ait ; :

Uttamen aliquid diccret, infcrioris corporis partcs « Dc mc cnim illc scripsit » omncm scripturac il- ;

qua urina ct fimus cgeruntur, illo ostio significari lius intentionem non nisi ad intclligendam Christi
ausus est crcdere, ausus cst ct diccrc, ausus ct scri- gratiam pcrtinerc cognoscimus.» Ut omnia illa no-
bere. Non mirum si ostio non invcnto sic crravit. quaquam rcctum habeant intellcctum, nisi ad cjus
Quod si ad Christum transissct, ablalo vclaminc dispcnsationcm quagencri humano consulitur,pro-
saeramenta Ecclesiae manantia cx laterc hominis phetata rcfcrantur. Non crgo nobis crubcsccnda cst
illius invcnisset. » ignominia crucis Christi, quam contra omnia hu-
XXV.
Ilacc de duobus pseudochristis Judacorum, rj mana opprobria, in eminentiori corporis parte, id
ctnon docloribus scd dcccptoribus eorum diximus, cst, in gcstamus scd pic ct sollicitc, auxi-
frontc :

qui vcrum Christum Dominum et Salvatorem no- liantcDei gratia investigandum,quomodo haccjuxta
strum tantoodio abominantur, tantis malediclis et auctoritatem Scripturae sanctae,ct scnsum catholico-
blasphemiis insequuntur,ut ca aurcs fidclium ferrc rumPalrum sana intelligentia accipienda sint, qua
non popsint. Scd antequam de caeteris vcncmilis nobis aedificatio accrescat.
cl illis confusio ct
eorum conviciis mcmorcmus,primum necessarium XXVII. Quod ut diligentius et evidentius Bat, in-
videtur, non solum a<l eorum rabiem confutandam, termissa paululum beati Uieronymi editionc, qui
scd eliam ad veritatem nostrce fidci confirmandam, hunc locum non ad vcrbum sed ad sensum inter-
ut illud quod in ignominiam Domini Salvatoris, et pretatus est : ipsa vcrba, sicut in Hebrieo posita
omnium (idelium cjus,et majores eorum,et isti ipsi sunt,et ipse ordo verborum, sicut ea in cxposilione
usquc hodie insanientcs objiciunt proponamus: ct Epistolaj ad Galatas ex translationc Theodotionis cx-
quam manifeste ad condcmnationcm corum impieta- pressit, ponenda videntur. Ita namque ibi legitur
 159 AMULONJS EHSC. LUfil). 100

« Et quia erit in viro poccatum judieium rnortis, ei \ « v,\ potestttem habeo iterum sumendj eam, Ncmo
morietur, et suspendes eum in ligno. Non dormiet « toliii c.iifi ,-i me, sed ego poiif) f.nri, f t iterum
rpoptioinum ejus super lignum, quia sepultura se « iiuifi eam (Joan. 18).» Et in Psalmo ait u Fa-
%., :

pclies eum in die ipso quia maledictio Dei est sus- : « ctua sum sicut bomo sine adjutorio,inter mortuos
peusus f etnon contaminabit terram tuam, quam « liber (Psal. lxxxvii, 5). > Et iterum « Ego dormivi
:

Dominus Deus tuus dabit tibi heereditare. » Ubi au- « (1'snl. ih, 6); m id est, non mihi insuUent, quasi
tem interprgs iste posuit « non dormiet, » alii violentia eorum occisus Bim. Ego dormivi ego :

posucrunt «non pernoctabit, » sive « non commo- mea sponte, mea potestate, quando volui rnorluus
rabitur, » aut « non permanebit. » Et ubi iste po- suui. Ita mirabiliter et morientis polcslas est coui-
suit, « morticinuin cjjus, » caeteri transtulerunt « ca- mendata,etpcrsequentium sievitianon cst excusata.
davcr ejus, » sivc « corpus cjus. » Apcrtc igitur ot Sequilur Scriptura, dicens » Non dormict mortici- :

mirabiliter in his vcrhis, pcr similitudincm crucis («numejussuperlignum; quiasepulturasepelieseum

patihulo damnatoruin, Domini Josu Ghristi ]tassio, « in die ipsa. » Qua sentcnlia in vcrho dormitioni ,

qui pro pcccatis nostris cum iniquis sive scclcratis somuus cvigilaturi, id cst rcsurrccturi exprimitur:
rcputatus cst, prophctatur ct quod in illo de illo : sicut ipse dc Lazaro ait: « Lazarus amicus noster
futurum crat, tanquam verc futurum confirmatur, j. « dormit; scd vado, utasomno cxcitem eum (Joan.
et commcndalur, cum dicitur « Et quia erit in vi- : <( xi, 11) : » ct dc filia archisynagogi, quam suscita-
rum pepcatum judicium mortis, et morictur ct sus- : turus crat : « Non est mortua puclla, sed dormit
pcndcs eum in ligno, » ctc.,quod totum non ambi- « (Luc. vm, 52) : » ct de ipso inimici in Psalrno di-
gcntis scd prophetantis modo ponitur.Cumergo di- cunt : « Qui dormivit,non adjicict ut rcsurgat (P sal.
cit «Et quia erit in viro pcccatum, » quid est in-
: xl, 9) ? » Per morticinum autcm vera mors cjus
telligcndum?Non utiquc suum quia (ut alius pro- ;
quia utique corpus exanimc, a mortc
ostenditur ;

pheta testatur) iniquitatem non fccit ncquc dolus : morticinum appellatur sicut et cadaver dicitur a :

fuit in ore qjus, sed omnium nostrum sicut idcm ; cadendo, c-o quod pcr mortcm cadat in terram ;

prophcla dicit: « Omnes nos quasi oves erravimus: non solum quando in terra resolvitur (secundum
« unusquisqucinviam dcclinavit:ctDominus posuit quod Adae dictum cst « Pulvis es, ct in pulverem :

« in eo iniquitatem omnium nostrum (Isa. liii, 6). » « rcverteris (Gen. m, 19) : » et Ecclesiastes ait : « Et
Et bcatus apostolus Petrus « Qui peccata(inquit) : « rcvcrtatur pulvis in terram suam undc erat (Eccle.
« nostra ipse pertulit in corporc suo super lignum « xii,7); » sed etiam quia jammortuumterrarepula-
((
(7 Pctr. n,24).» Undc ct recte scquitur:« Judicium tur, et terrae traditur : unde et Dominus de seipso
« mortis : » utiquc nostrac, quae ab initio pcccato ait : « Nisi granum frumcnti cadens in terram mor-
dcbetur, et pcccanti homini, Dco judicante inflicla C « tuum fucrit,ipsum solum manet si autem mor- ;

cst,cum ait ; « Quacunque dic comcdcris cx eo,» id « tuum fuerit, multum fructumaffert (/oara. xn,24).»
est, ex ligno vetito, « morte moricris (Gcn. n, 17). » XXIX. In quo igitur mysterio et in legc prae-
Undc ct Apostolus dicit « Pcr unum hominem pcc- : ceptum est, et in Evangclio (sicut legimus) divino
« catum intravit in mundum, et per peccatum nutu apersccutoribus expletum, ut hujus viri mor-
«. mors et ita in omncs
: homincs pertransiit ticinum, sive cadaver, sive corpus non dormiret,
« [liom. v, 12). » nec pernoctaret, sive commoraretur et permanerct
XXVIII. Suscepit ifaquc in se iste vir ct pecca- supcr lignum ? Itaenim scriptum est (Joan. xix, 31)
tum omnium nostrum, et judicium mortis nostrae. quod « Judoei, utnon remancrentin crucc corpora,
Et subjungit de eo Scriptura, diccns Et morie- : « « rogavcrunt Pilatumut frangcrentureorum crura;»
tur, ctsuspendes eum in ligno. » Ubi mirandum id est, Domini, et latronum qui crucifixi sunt cum
valdc,quomodo prius dictum sit «morietur:» et po- Ubi quidem altitudo secreti co, « ct tollerentur. »
stca « suspcndes eum in ligno » cum manifeste nimia cst sive cnim ut illis corpus ejus deponcre
; :

Dominus nostcr prius in ligno suspcnsus sit mani- ac sepclire festinantibus, tria magna mysteria quae
bus infidolium ct postmodum consummata omni
: adhuc Christi passionibus dccrant (id est, apertio
passione, quando voluit, inclinato capite emiserit n latcris cjus per lanceam militis, et ex eadem aper-
spiritum. Scd nimirum hoc nimis divine dictum*est, tione cmanationc aquae et sanguinis, et ossium ejus,
ut postquam ait lcx « erit in viro pcccatum ju- quia jam mortuus inventus est,integra conservatioj
dicium mortis, » continuo subjungcret « ct morie- implercntur. Haec enim omnia granditcr et magni-
tur, » et adderct « etsuspendcs cum in liguo » : fice ex occasione accelerandac sepulturac cjus im-
ut videlicet prius demonstrarct illius potestatcm, plcta, commendat Evangclista, dicens (vers. 32, 33,
dcinde corum ostenderct crudclitatcm dum cum ; 34, 35, 36, 37) : « Venerunt crgo milites : ct primi
qui nulla humana violcntia, nullo supplicio vcl cru- « quidem fregcrunt cura, ct alterius qiji crucifi-
ciatu cogcnte, scd sua sponte, sua poteslate est « xus est cumeo. Ad Jesum autem cum vcnisscnt,
mortuus, ipsi quantum in illis fuit suspcndentes « ut vidorunteum jam mortuum, non frcgcrunt
in ligno iiitereinerunt.Do hac eiiini potcstatc mortis « cjus crura sed unus militum, lancca lalus ejus
:

su.f istc vir ct Dominus in Evangclio tcstatur, di- « apcruit, et continuo cxivit sanguis ct aqua. Et
oens : «Potestatcm habco poncndi auimam meam : « qui vidit, tcslimonium pcrhibuit : et vcrum est
 : ;

101 UP,. CONTIIA JUDifiOS. 102

u testimonium ejua : et illc scit quia vera dicit, ut \^ ratus est,etiam et in Psaliho canitur : « Htec cst dies
« et vos credatis. Facta sunt hac ul Seriptura emm (i
quam feCit Dominus: exsultemus et laetemur in

« impleretur « Os aon : comminuetis ex eo. » Et rur- « ea. Domine, salvum me fac Domihe, bene : o
« suin alia Scriptura fficft Videbunt in quem trans- : « prosperare. Benedictus qui vehit in nomine Do-

« flxerunt. » Vidclicet ut per latcris apertionem, «iiuini (l'sui. cxvn,24,25, 28). » Kt fn alio psalmd»

panderetur nobis bsthim quo intraremusad vitam, Spiritus sanctus eisdem Juda^is dicit « Hodie si vo- :

et incorporaremur Christo peraquam baptismatis, (i

cem cjus audiei'itis, nolite obdurare corda vcstra
ii sanguincm redemptionis. « (Psal. \i:iv, 8),» etc. Donec ergo istuil tempus

\\.\. Kt quia deagno qui immolabatur in pas- acceptabiie e t, et dies salutis, quam oobis ille in-
cha lex pwecipit « Os non comminuetis ex eo
: stituit qui pro omnium salute mortuus est.et resur;
« (Exod. xn, 46), » agnoscamus hunc cssc verum rexitj hortatur eos lex ut sceleris sui pcenitentiam

Agnum Dci qui tollit peccata mundi. Oe (iuo ct agant; sive, scelus quod in eo admiserunt legcre
beatus Apostolus testatur Etenim pascba nostrum : non morentur : ut merito et ipsi audiaht : « Beati
« immolatns est Christus (/ Cor. v, 7). » Sive quia n quorum remissffi sunt iniquitates,et quorum tecta
Parasceve, iil est, sexta fcria passus est Dominusi « sunt peCcata. Beatus vir cui hoh imputavit Domi-
et oportebat in eo mysterium sabbati,quod ab exor- « nus peccatum (Psal. xxxi, 1) » Et mortcm Chri-:

1!
dio mumli fuerat commendatum impleri, lex se- sti pretiosam,quam ostentui et irrisioni habenl,ho-
pulturam ejus vespere ejusdem Parasceve accelerari norare festinent. Quia si tota hac die, id est, loto
jussit ut consummato passionis sacramcnto, sab-
; isto tempore salutari, quandiu praisens vitaagitur,
bato ijuicsccret in sepulcro et prima s.abbati luee- : hoc implere neglexerint, superveniet eis nox mortis,
sccntc rcsurgcret, sicut in Psalmo antc pradixerat nox damnationis et tenebrarum ffiternarum ctillc :

« Exsurgam dilueulo (Psal. lvi, 9 cvn, 3.) » Undc ;

qui pro omnium salutc in ligno suspensus est,pcr-
et vicesimus primus psalmus, qui de passionc ct noctabit, et permanebit apud eos super lignum
rcsurreclionis gloria scriptus cst, practitulatur : Pro quia irrisionem ct subsannationcm passionis ejus,
assumptionc matulina : vcl (sicut in Hebraico) pro quam tolo vila' sua: tcmpore tcnuerunt, post mor-
ceryo inatutino : et ut ita in sc omnino impletum tem emendare hoh poteruht, dicente Scriptura :
cssc ostcnderet,quod in cxordio mundi fUerat pra> « Mortuo honiinc impio nulla crit ullra spes (Prov.

signatum; ubi Deuspostomnia opera sua quae feee- xi, 7). » De hac enim dic, ct dc hac noctc ipse Do-

rat bona valde, mysticc in sabbato rcquievissc nar- minus in Evangclio dicit: «Quandiu in rnundo sum,
ratur ut Dominum ct Rcgcm nostrum antc saicula,
: « lux sum mundi. Venit nox quando nemo potest

postquam opcratus cst salutem nostram in mcdio « operari (Joan. ix, 5, 4). »
teme,et dixit ad Patrem « Ego tc clarificavi supcr C XXXII. Habent etiam nunc Judasi noctem infide-
:

« terram: opus consummavi quod dedisti mihiutfa- litalis ct caicitatis horrendam, quam eis Dominus

« ciam (Joan. xvn, 4) » eodcm dic rcquieturum ; per prophctam comminatus est, dicens « Exeajca :

ostenderet in sepulcro et sic post laborcm passio- : cor populi hujus, et aurcs cjus aggrava,et oculos (i

nis,pcr virtutcm rcsurrcctionis mtrarct in rcquicm « cjusclaude:nefortevideatoculis,ctauribusaudiat,

suam, dc qua ci Psalmista dicit « Surge,Dominc, « et eorde intelligat, ct convertatur, et sanem cum
:

« in rcquiein tiuim (Psal. cxxxi, 8) » quatenus sa- « (/sa.vi,10). » Aderat autem eis adhuc dies,quandb
:

cratissimum triduum passionis, ct scpultura!, et Dominus apud cos pro totius mundi salute passus
rcsurrcctionis cjus, quod praevidebat,et praordina- eat,et resurrexit et per quadraginta dies postea di- :

bat spiritus lcgislatoris, inviolabilc permancrct. scipulorum fidem, quos utiquc cx ipsis elcgerat,
XXXI.Quantum vero ad populum illum infidclcm confirmavit ct dic quadragesimo ipsis vidcntibus :

Qt interfcctorcm Christi atlinet, benc illi lex dicit asccndit in ccclum et misso Spiritu sancto ccope- :

(Dcut. xxi, 23) « Non pernoctabit.sivc pcrmancbit,

: runt primum apud eos pra^dicare sancti apostoli,ita
cadaver ejus super lignum, quia scpultura scpclics ut una dic ad eorumprffidicationcmetmiracula,cre-
cum in die ipsa » ut videlicet ignominiam passio- dercnt tria millia,ct alia dic quinquc millia ct post-
: ;

nis et mortis Christi, quam significat cadavcr sus- r» modum innumcra millia ct ih Judaea, et in caete ris
pensum in ligno, non irridcant, non subsannent, regionibus. Cum auteni caiteri indurarentur, et non
tanquam ante oculos suos crucifixum Dci Filium crederent, repellentes verbum Dei, et indignos sc
despicientes, et ostcntui habentes : scd festincnt judicantes aeternae vita3,transierunt apostoli adgen-
sepclire, id cst, mortcm cjus, quam pro omnium tcs, ut impleretur qnod ante fuerat propbetatum :

salute suscepit.honorarc (quia sepultura honor cst « Posui te in luccm gentibus, ut sis in salutem
morlui) ; ct hoc ipsam diem implcre
cito, ct intra « usi^uc ad extremum terrse {Isa. xlix, 6) ; » et illi

l'estincnt id est, in hoc tcmpore redemptionis et

:
remanserunt in nocte infelicitatis et caecitatis suab.
salutis, quo Agnus Dei pro peccatis nostris immola- Omncs crgo quicunque ex eis passionein Domini,
tus est,et in omnibus dicitur « In tempore placito :
ad apostolorum prsedicationem et magnalia credide-
« exaudivi te, et in dic salutis auxiliatus sum tui runt, suspensum in ligno (juxta legis vatieinium)
« (Isa. xlix, 8). » De quo die advcntus Salvatoris eodem sepelierunt die,quia pretiosam mortem Chri-
et salutis ad redemptionis, quam sua passione ope- sli, dum adhuc eis luceret Dei gratia, religiosa mo-
 ; ;

103 AMULONIS EPISC. LIJGI). 104

moria honoraverunl nam el defunctorum sepulcra 4

;
« :,imi, quem unxisti, Herodes et Pontiue Pilatus
memorias appellamus. Csteris vero horrenda nocte « cum gentibus et populis Jud&orum, facere qua?
oppressis, oL venerabilem Christi passionem usquc u manus Lua et consilium decreverunt fleri. » (Act.
hodic irridcnlil)iis,pormanot ct pernoctat suspensus iv, v. 2 et seqq.) Sic Deus Pater huic viro maledi-
in ligno, cui honorificam mcmoriam exhibere QO- xit, cum eum pro aostra salute, uoetrs maledic-
lunt. No crgo hoc tantum malum incurrerent, dum tioni, nostras morti tradidit, sicut ij)sc testatur,
adbuo tempus dabatur, dum occasiosalntisaderat, dicens : « Propter scelua populi mei percussi eum
hortabatur eos lox per figuram, dicens « Non per : « (Isa. i-iii, 8), » et in Zacharia propheta ipsam vim
« noclabit cadaver ejus super lignum quia sepul- ;
passiouis frameam appellans,dicit : « Framea sus
« tura sopelio;-': ouni in dio ipsa » (Deut. xxi, 23 :) « cilare super pastorcm meum, et super virum
Undo Dominns eisdem Judaeis dicebat: «Adhuc
et * cohaerentem mihi, dicit Dominus. Percute jia.s-

« modicum lumcn in vohis ost ambulate dum lu- ; « torem, • etc. (Zach. xm, 7.) Undc <'L Isaias ail :

« ccm habetis, ne tenebrae vos comprchondant. Et « Et Dominus voluit conterere eum in inflrmitate
« qui ambulat in tenebris, ncscit quo eat.Dumlu- « (Isa. r.m, 10). » EL Apostolus tantam Dei bonita-
« cem habctis, croditc in luccm, ut filii lucis sitis. tcm noliis attentissime commcndans : « Quiproprio,
« (Joan. xii, 35, 36). » « inquit, Filio suo non pepercit, sed pro omnibus
II
XXXIII. Cum autem jussisset lex ut non pcrma- « tradidit illtim (Itom. viii, 32). »

neret suspensus in ligno, sed eadem scpclircturdie, XXXIV. Quia ergo tanla Dei benignitate vir iste
subjunxit causam unde illi ista honorifieentia debe- nostra) maledictioni sponte succubuit, ei cum sce-
retur, dicens Qnia maledictio Dei cst suspensus
: : Ieratis rcpuLatus est, praecepit lex ejus passioncm
quod nihil est aliud nisi, « Maledictus a Deo, pia memoria honorari. Ncquc enim de simplici se-
« (Deut. xxi, 23), » sicutctalii intcrpretes transtulc- pultura illius tam absurde praeciperet Spiritus san-

runt. Propterea ergo hujus viri suspensi passio el ctus, ut eam ab ipsisqui cum crucifixeruntjuberet
mors religiosa memoria honorari debet, quia malc- pracparari, quando ille qui hoc fecit, id est, Joseph
dictio Dei est suspensus, id est, non ipsius culpa, ab Arimalhia, testc Evangcho, « non consenserat
non sua violentia, non suis pravis consiliis Judaei in « consilio ct actibus corum (Lue. xxm, 51). » Ad-
Dominum Jcsum Christum hoc efficere potucrunt jungit lex, quanta pollutio et contaminatio Judaeos
sed Dei consilio, et praescicntia pcrmissi sunt. Hic consecuLura essct, qui hunc honorem Domino dare
enim nostra malcdictioni voluit subjacerc, ut nos noluerunt eL nolunt, diccns « Elnon contaminabis :

benedictionis illius possemus esse participes.Male- « tcrram tuam,quarn Dominus Dcus Luus dabil tibi
dictio enim nostra duplcx cst, videlicet in culpa, et « in hrereditate (Deut. xxi, 23.) » Ipsi sunt cnim
in pcona. In culpa,sicut scriptum est Malcdictus C terra, quam aliquando Dominus Dcus dederat illis,
: «

« qui non permanet in vcrbis lcgis hujus, ut faciat ut essent ei populus haercditarius, sicut Moyscs ad
« ea (Deut. xxvn, 26). » In poena, sicut ab initio cosdicit: « Vos elegitDominus decunctisgcntibus,
primo homini dictum est « Quacunquc enim dic : « ut habcrct populum haereditarium (Deut. iv, 20). »
« comederis ex co, morte morieris (Gen. n, 17). » Ipsi sunt terra cui clamabat Jcremias : « Terra,
Quae maledictio ex illo homine in humanum genus « terra, terra, audi sermonem Domini (Jerem.xxu,
descendit.Etquoniam ille utramque maledictioncm 29), » et de qua in psalmo dicitur : « Et adulte-
meruit, id est culpae, quia transgressus est praece- « rata est terra in sanguinibus, et coinquinati sunt
ptum Domini et poenjc, quia addictus est morti
; : « in operibus suis, nos consuete canta-
» sive (ut
ideo et omncs homines utraque malcdictioobligavit. mus) « Interfecta cst terra in sanguinibus,et conta-
:

Sed venit vcrus Salvator, Dominus noster Jesus « minata cst in operibus eorum (Psal. cv, 38, 39). »

Christus, solus sine maledictionc culpac quia pec- ;

Debuerant itaque honorem fidei exhibere Domino
catum non fccit, nec inventus est dolus in ore cjus. Salvatori,pro salute mundi in ligno crucis passo et
Suscepit indebitc maledicLioncm pocnae nostrae, et mortuo, ut mercrentur audire cum sanctis aposto-
maledictioncm mortis nostraj, ut nos ab utraque lis et caeteris qui ex codem populo credidcrunt, per
maledictione eriperet passus pro nobis,non pro se
: Malachiam prophctam « Et beatos vos dicent
: :

non habcns culpam, eL sustincns pccnam, ut et cul- D « omnesgcntes eritis quippevos terradesidcrabilis :

pam solvat et pcenam. Hoc Deus ante constitutioncm (Malac. iii, 12). » Sed quia contempscrunt, et con-
mundi misericorditer pro nostra salute disposuit, tcmnunt, et usque hodie furibundo animo et trucu-
hoc per prophetas suos antc pradixitjhoc in novis- lcnto vultu haec legunt, detcstantcs eum de quo
simis diebus, sicut pracdictum fuerat, perfecit, te- scripta sunt,conlaminaverunt et polluerunt terram
stante bcato Pctro aposLolo dc Domino nostro Jesu suam,ctnon possidentbenedictionem repromissam,
Christo, ct dicente ad Judaeos : « Hunc definito con- sed quotidie eis dicitur per Ezechielem prophetam
« silio et praescicntia Dei traditum, pcr manusini- « Tu cs terra immunda, et non complula (Ezech.
« quorum affligentes interemistis (Act. n, 23). » Et xxn, 24) ; » ct pcr Isaiam : « Manus vestrae sanguine
rursum apostolis et universa Ecclesia orantibus et plenae sunt. » El iterum : « Manus eniin vestres

dicentibus ad Dcum : « Convenerunt cnim vere in « pollutffl sunt sanguine, et digiti vestri iniquitato
« hac civitato advcrsus sanctum puerum tuum Je- « (/so. i, 15 lix, 3). » Videlicet quia clamaverunt,
;
465 LIB. CONTRA JUD/EOS. 106

diccntes : « Sanguis ejus supcr nos cl super lilios A Deus posuit in eo iniquitaiem omnium nostrum.
« nostros (Matth. xxvn, 25). » Rocto itaque dioit Soripturade illo: Quando pccca-
XXXV. Hano oontaminationem et pollutionem ter- verilhomo quod morte plectendum est; quia ad
rssus, id est semetipsis timere debuerant, et non oorpus hujus hominis pertinent omnes qui peooa-
illam qusnulia est, quasi terra habitationis eorum verunl el :boojuste morte plectendi erant, nisi
«
>
1
»

pollueretur cadaveribus in oruoe Buspensorum,nisi ejus morte redimerentur, dioentis

indebita « :

cadem die Bepelirentur. Quod omnino beatus David ><mors, orp mors lno.(Ose. xm, 14). » Juxta quem
rexet propheta aon timuit, qui ob placandam iram sensumin visione Nathan prophets, ubiexsemine
Dei septem viros de domoSaul Gabaonitis tradidit David ejus promittitur adventus, etiam illud rccte
crucifigeudos : et ab initio messionis bordei,donec intelligitur quod de ipso Deus ait : « Qui si inique
omnes segetes meterentur,et stiliaret super eos plu- « aiiquid gesserit, arguameum in virga virorum, et
viadeccBlo, sic eos dimisit, aec ullum eorum sepe- « inplagis filiorum hominum misericordiamautem
;

liri fecit. Ubi si responderint, istos in terra habita- » meam non auferam ab eo (// Reg. vn, 14) : »

tionis Gabaonitarum, qui ncn crant dc filiis Israel, quia utique mcmbra sunt cjus, et ad ipsius perti-
fuissc crucifixos, ct propterea sic dimissos; legant ncnt unitatem, qui quandiu mortaliter vivunt, sine
in eodem libro Samuelis, non in Gabaon, sed in peccato essc non possunt; ct ideo aliquid inique
B
Gabaa Bonjamin hoo gestum esse, diccntibus ipsis agunl, beato Joannc apostolo tcstantc, qui ait ;

Gabaonitis ad David « Et cruoifigamus cos in Ga- : u Omnis qui facit pcccatum,ct iniquilatcm facit ct

« baa Saulis,quondam electi Domiui (// Heg. xxi,6).» « peccatum cst iniquitas (/ Joan. m, 4). » Et itc-
Si autem dhterint timuisse David nc iram Dei rum cx persona omnium « Si dixcrimus quia pec- :

incurreret; si semcl damnatos et divina ultioni de- catum non habcmus, nos ipsos scducimus,et ve- ((

putatos scpelire prffisumpsisset, legat quia postmo-
dum,cumeinuntiatumfuisset quod concubinaSaul,
Bubstrato sibi supcrlapidem cilicio.eos per dicm et
noclcm a fcris ct avibus tam longo tcmporc custo-
disset, non solum reprehendit, scd etiam tantce pic-
tatis imitator ct supergressor, attulit ossa Saul
« ritas in nobis non cst. » Istos ergo arguit Dcus in
virga virorum,ct in plagis liliorum hominum; tcm-
poraliter cos corripicns et emcndans, quia, ut scri-
ptum est, u Flagellat omncm filium qucm recipit
[Hebr. xn,6); » misericordiam autem suam non au-
et fert ab eo, in quo, et per quem illis miseretur et :

Jonithffi tilii ojus dc Jabcs Galaad et jussit colligi ctiam aliquando ulciscitur, Psaimista dicente de ta-
:

istorum septem qui crucifixi fucrant: simulque libus «Deus,tu propitius fuisti eis,et ulcisoens in :

nou abominando, sed pie honorando condidit in sc- omnes adinventiones corum (Psal. xcvm,8). » Nam
ptiLro Cis, patris Saul. Ncc ob lioc Dcum offcndit, in illo qui capul ipsorum cst, sicut nulla potuit esse
scd insuper Scriptura dicit « Feceruntque omnia C iniquitas,itanullaflagellacorreptionisautpurgatio-
:

« quffl praiceperat rex. Et repropitiatus est Dominus nis suaj, scd tantummodo salutis nostrae.
« t srrffi post hoec (// Ileg. xxi, 14). » Non crgo ista XXXVII. Docet idem beatus Hieronymus.quod in
bealus David metucbat, quia in illo legis capitulo co loco, ubi juxta Theodotionem positum cst, quia
non alicujus abominaudi hominis supplicium, sed malcdictio Dei suspcnsus, possit in Ilebraico legi
Salvatoris mysterium intelligebat. Aut si isti tam quia injuria Dei suspensus,autcerte,quia contume-
religiosc, ut putant, tcrram suam a pollutione ser- lioscDeus suspcnsus est.Quod uliqueadconfunden-
vavcrunt, quid causa^ est quod per tot saecula eos dam Juda>orum impictatcm multum valct,quia per
tanquam immundos evomuit ? haecmanifesloostenditur (juod bujusviri injustasus-
XXXVI. Nullum fere est in Scripturis prophe- pensio,injuriaDciPatrissit,quiin proprio Filio inho-
ticis tam prreclarum testimonium ubi sic evidenter noraturetcontcmnitur sicut ipseFilius inEvangelio
et modus passionis Christi in ligno Crucis, et veri- conlirmatjdiccns «Qui non honorificat Filium.non
:

as mortis ejus cxprimatur.Undc ct sanctus Aposto- honorilicat « Patrcm qui misit illum (Joan. v, 23); »
lua, non crubesccns tcstimonium Christi, ad com- ct alio loco : « Qui me odit, et 1'alrom meuin odit
mendandam veritatem ct gratiam passionis ejus, (Joan. xv, 23) ; » ct itcrum : « Qui spernit me,spernit
istud potissimum quod inlitterissuis poneret elcgit. j) « cumqui misitme(L«c.x, 16). » Ncc solumejussus-
Nam et illud quod juxta beati Ilieronymi editionem pensio injuria Dci cst; sed etiam ipsevirsuspensus,
in hujus capituli exordio legitur : «Quando pecca- cvidenter Deus est, qui contumeliosc Deus suspcn-
« vcrit homo quod morte plectendum est (Deut. xxi, suscst. Quod Apostolus eisdem pcne vcrbis confir-
« 22) ad mediatorem Dei ct hominum,
; » ita et mat, dicens « Si enim cognovisscnt,nunquam Do-
:

hominem Christum Jesum fidelitcr referendum est, « minumgloria) crucifixissent(// Cor. u,H). » Vide-
sicutetillud, ubi ipse cx persona corporis sui loqui- qucm communis tantum naturse hominem
licet cpjia
tur in Psalmo
Vcrba delictorum meorum
: « ct virum impii crucifixorcs putabant, idcm ipsc ct
(Psal. xxi, 2) » ct iterum: «Deus, tu scis insipien-
; Deus ct Dominus gloria? occullus crat. De hoc capi-
« tiam meam, et delicta mea a te non sunt abscon- tulo, contra Faustum Manich.uum tractans bcatus
« dita (Psal. lxviii, 6) : » quia cffcctus particeps Augustinus (lib. xiv, c. 6), sic ait inter caitera :

naturae nostra?,transfiguravit in sc vocem nostram, Quod autcm additum cst, « Onmis, » ut diceretur
((

qui suscepit misericorditeretcausam nostramjdum malcdictus omnis qui indigno pependerit,non sane
 H',1 AMULONIS feWSC. LUOD. 108
Muyscs iniiuis prievidit etiaiti jusius in cruee futu- A sum Christum,ti1 auditoribuE Buia efficiant irrenfe"
ros; sed bcne pravidil hajrclicos Veram mortem Do- diabiliter odioi um, nUncupant etana sua liugua I.'s-

mini negaturds; ideo VOlentes ab hoc maledicto

ct sum Hamizri. Quod dicitur Latine; Ditsipator Mgy-
C.lirisluin scjungcre, uta nioiiis (;li;nn veritate se- jiiius. lta non
satisquod patres eortmi, praesenti
esl

jiingcrciit. Si cnim vcra illa mors non erat,nullum ei in carne dicebant « Nonne bene dicimus nosqnia
:

fnal'edictum Christo crucifixo pependil in ligno,quia « Samaritanus es etdannonium habes?» (Joan.

tu,
ncc vere crucifixus Sed contra longe futuros est. vin, 48); el ad Pilatum de tllo « Hunc invenimus
:

haereticos, ijbam de longe clamat Moyses « Sine :

••
\ ubvertentcm genti m noi tram (Lue. xxm, 2), »
causa tergiversahiini,o quibus displicel vcritasmor- eum isti, incrementa et alumni hominum pec-
nisi

tis Chrisli. Malcdictus onmis qui pOndet in ligno :

oatorum,novis conviciis et maledictis infament, af-
non ille, ait,aut illc sed omnis omnino. Tunc enim
; firmantes eum gentissuae dissipatorem Agyptium :

Christus cxtra maledictum Adam, si cxtra illius credo,propterillumiEgyptiummagumetpseudopr6.

mortcm. Cum vcro cx homine et pro hominc mor-
tem susccpit, cx illo ct pro illo ctiam maledictum
quod morti comitalur, suscipere non dcdignatus
est. » Etpostaliquanta(i[cap. vn) « Hoc enim.inquit,
quod asserit prophctia quia sciebat Christi mortcm
in cruee pensuram, et futuros hasrcticos qui dicc-
rent :Pependit quidcm in ligno,sed specietjuadam,
iioa ut vere moreretur. Clamando crgo, malcdictus,
phetam,quimultoseorumaUquandodecepitutperdi-
ditjdequoetinActibusapbstolorumTrrbunusadPau-
lnmloquitur:«NonnetuesiEgyptius,qniantehosdies
: t> «fumultiimconcitastietcduxistiindescrtumquatuor
,
«milliavirorumsicariorum?»(/lc£. xxi, 38.) Cultum
quemciintotomundofidelcscxhibent,vocantcultum
Baal, et rcligioncm Dci alieni,
tanquam ipsc sit dc
quo psalmo praxipitur « Non erit in te Deus re-
in :

nihil aliud clamavit, nisi quia vcre mortuus est, « ccns, neque adorabis Dcum alienum (Psal.Lxxx,

sciens mortem hominis peccatoris, quam sine pec- «10),»Odoremillumgravemetteterrimum,qui solet

cato ipse suscepit, dc illo maledicto venientem, scntiriin horis matutinis, in exordio aestivi tempo-
quod dictum cst : moriemini. Ad
Si tetigeritis,morte ris,a(firmant de tormentis infernalihus,quibus ipse
hoc perfinet et scrpens illc in ligno suspensus,quo apud inferos torqucatur,eo quod gentem eorumtur-
significaretur non falsam mortem Christum fin- totum mundum dccepcrit, eructare. Undc
baverit,et
xisse, scd illam veram in ligno passionis suaj sus- ct populos nationum, qui ejus susceperunt fidem,in-
quam serpons ille hominem male sua-
pendisse, in terpretantcs esse Babyloniam.etRcgem hujus Baby-
dendo dejecit. Quam veram mortem noluntisti con- lonisChristum nostrumintelligentes,quidquid in il-

spicere, et ideo non sanantur a veneno serpentis, lavisione Isaia3,cujus titulus est « Onus Babylonis
sicut in eremo quicunque illam attenderent sana- (Isa. xin, 1), » dicitur de relaxatione populi Dei ex
bantur. C Babylonica captivitalc, et de interitu regis et regni
XXXVIII. Solent quidam etiaro Christiani imperiti illius,totam ad suam de hac novissima captivitate
dicere aliud esse afligi ligno,aliud in lignopendere. ereptionem et ad Christi, ut ipsi putant, dejectio-
Sicutenimputantsolvcndamcssaistamquaestionem, nem,impiissime transferre conantur, tanquam illis
ut Judam dicant a Moysemaledictum,qui laquco sc prophetapromittat,diccns: «Et erit in die illa, cum
suspendit : quasi primum novcrint utrum cx ligno, « rcquiemdederittihi Dominus alaboretuo,ct acon-

an ex lapide sc ille suspcndcrit. Sed manifeste Apo - « cussione tua, et a servitute dura qua anle servisti,
slolus non sinit aliud intclligere quam dc Christo « sumes parabolam istamcontra regcm Babylonis, ct
esse pr.cdictum. non putant eum
Quod vcro Juda;i « dices Quomodocessavitexactor,quievit tributum?
:

in cruce clavis cssc confixum, mirandum est eorum ContrivitDominus baculumimpiorum, virgam do-
«

ca3citas, cum, ut jam supra mcmoravimus, ipsum «minantium,ctc.»EttuncvclutipsiChristoinsultent,

audiant per Zachariam prophetam dicentem « Et : dicentes « Quomodo cecidisti de coclo, Lucifer, qui
:

« aspicient ad me,quem confixerunt(Zc(c/i.xii, 10).» «maneoriebaris? corruisti in terram, qui vulnera-

Et per Malachiam : « Si configit homo Dcum, quia «has gcntes ? Qui diccbas in corde tuo In cadum :

« vos configitis mc? Et me gcns to-

configitis vos « ascendam,super astra Dci exaltabo solium meum

« ta (Malach. in, 8, J).

(
» « Et in Saiomone, de eo- j)
« (Isa. xiv, 12, 13), » etc. Et de illo omnino implc-
dcm qui propter nos pauper factus est, cum dives tum esse confirmant quod scquitur:« Verumlamen
esset, scriptum est « Non facias violentiam pau-
: « ad infcrnum detraheris, in profundum laci. Qui
» peri, quia pauper est; neque conteras egenum in « te viderint,ad te inclinabuntur, tcque prospicient.
« porta, quia Dominus judicahit causam cjus, et «Nunquid iste est vir qui contuibavit terram? elc. »
« configet eos qui coiilixcrunt aninium cjus. »(Prov. Et quod post paululumsuhjungitur: «Tuautcmpro-
xxii, 22, 23.) lste namquc cst paupcr dc quo et alius « jectuscs dcsepulcrotuoquasistirpsinutilis.pollu-
propheta Ecce Rex fuus venit tibi, justus
dicit : « « tus,etobvolutuscumhisqui interfecti sunt gladio,
« ct Salvator, ipsc paupcr (Zach. ix, 9), » etc. Ita « ct descendcrunf ad fiindatnentalaci. Quasi cadaver
ergo suos sibi pseudochristos ipsi finxerunt, uf in- « pufridum,non habcbis consortium, neque cum eis
fclicem populum vana eorum cxspcctatione dclu- « in scpulturam.Tucnimtcrram tuam disperdidisti,
sum a fide veri Christi avertcrent. « tupopulum occidisti. »
XXXIX, Unde et eumdem Dominum nostrum Je- XL.Eldicunt eum a majcrihus suis, quando de-
 m 1.1H. CONTRA JUD/KOS. no
positus est dn ligno, et obrulus in sopulcro,ut oin- Y XLI.Advcrsus igitux talos veritatis liostes, ot ra-
iu's scircnt inortuuin, iiec resuscitatum,iterum de bidos advorsum Chriatum oanesj exoitemus in no-
Bepulcro extractum, ei retorta per tolam civitatem bis, quantum possumus, zelum Dei,memores illius

traotum,sicque projectum,et propter hoc usqueho- Benteutiai : u Zelus domus tuffi comedil me [Psak
die sepulorum ejua stare vacuum,el esse squalidum « i.wni, 10); • c! iterum ; Tabescere me fecitzelus,
lapidibus, et sordibus, quas ipsi projicere soleant, • meus, quia obliti Bunt verba tua inimipi mei
pleoum. Cum bunclocum prophelica} lectionis,im- « [Psal. cxyiii, 139J; et alio loco
» « Nonne qui :

pii patres impioruin istorum semper de Nabuchodo- « oderunt le odcrain, et super inimicos tuos tabo-
eosor rege Babylonis, juxta veritatem historise in- ii
scebam ? Perfecto odio oderam iUos,inimici faoti
tellexerintjSicutbeatua Hieronymus
ejusdem pro- in « sunt inihi [Psal. CXXXVllI, 21. 22). » Demusquo
pheus commentariis Bcribit, dicens [m cap. \iv) : operam ul innumera et gravia mala,
inter osetera
Narrant Hebraei hujusmodi fabulam.Evilmerodacb quibus iram Dei meruimus,et assiduaejus llagulla
qui,patre suo Nabuchodonosor viyente per septem jjistesustinemus,isi ud praecipue aequissimum ctde-
annog inter bestias, ante regnaverat, postquam iile testandum blasphoiniarum scolus itacoercoatur,aut
restituJLus in regnum est, usqne ad mortem patris etiam, si Beri potesl, divina oooperante misericor-
cuin Joachim rege Judse in vinculis fuit. Quomor- dia, per disciplins censuram, per sanctaa praidica-
II
tuo,cum rursus in regnum succederet, et non sus- lionis studium corrigatur,ne et clarissimis prinoipi-
ciperetur a principibus, qui metuebant ne viveret bus nostris, et nobis ipsis qui indigni Ecclesiarum
qui credebatur exstinctus, ut Qdem patris mortui gubernaculis praesidemus, in gravissimum reatum
Eaeeret, aperuitsepulcrum, etcadaver ejus uncoct deputetur.Quia ot boatus Hieronymus docct(m <«/;.
funibus traxit.»Sed isti, ut dictum est, immanitate i Naum) Sicut ad proprias injurias patientes csse
:

mlii in Christum, et rabic blasphemandi, talis ex- debemus,ito si aliquem viderimus, in injuriam Dci
cogilaverunt, unde Christum Dominum apud audito- oro sacrilego blasphemantem,ilhc tenere pationLiam
ros suos facerent exsecrandum. Contra, quos idem non debemus, sed rosislorc sacrilego,et os blaspho-
ipse lsius prophota olamat, dicens In dio illa ra- :<•< nium veritatis responsione damnare. Recordantes
« dixJes8e,quistatinsiguumpopulorum,ipsumgeu- Phines sanetam iracundiam, austeritatem Elia3,ze-
« tes deprecabuntur,et erit sepulcrum ejus giorio- lum Simonis Cbanana-i, Petri severilalem Ananiam
« suin (Isu.xi, lo a Manifestissime ostendens nul-
. ct Saphiram trucidantis; Paulique constantiam.qui

lum aliuni csso Christum nisi istum, qui de radice Elimam magnum viisDominiresislentem SBternaca^i
Jesse processit qui statin signum populorum; quom
;
citato damnavit. Non est enim crudelitas pro Deo
ubiquo gentes hodie deprecantur, cujus sepulcrum pietas.Quod enim multum dolondum cst,etper bos
lmn, ut isti blasphomant, cuntemptibile et ignomi- C inimicos crucis ChrisLi,liccnLiosalibertalc quod vo-
niosum,soit omnino estgloriosum quia resurroctio- ;
lunt loquonte?,ot sicut volunt agentes,assidua apud
nis gloria illustratum et,sicut non solum Cbrislia- nos ct in diversis cjus regni civitaLibus,quacunque po-
Dorum, sed etiam Saraccnorum populi, ct barbaraa pulus illodifTususest, animarumdamnacontingunt,
nalionos noverunt,in omni cullu et vcnerationcha- dum multi Christianorum conlra aucLoritaLem Scri-
bitum. Nam et ubi nos legimus : Erit sepulcrum pturarum,et decrela saerorum canonuni ita indiffe-
cjus gloriosum, in Hebraico proprie dicitur : Erit renfcr eis adluerent, uL incessanter eorum convi-
requios ejus gloria.Quibus verbis cvidonler oslen- ctu polluantur, cL ipsis serviant Lam in domi-
dilur quod mors illi non, ut infideles pulanL fucrit hus, quam in agris. EL cum eis scrvos Chrislianos
|Hi-na,sed requics qua cuin voluiL requicvit. Et rc- habcrc non liccat, habent servienles sibi liberos
quios ista mortis non ei fuit ignominia, sed gloria ;
Chrislianos ; in quibus lanLum proficit eorum im-
quia caro ejus non,uL caHerorum morlalium, est in pieLas juxla quod Apostolus dicil : « Corrumpunt
sepulcro corrupla, scd velocius per rcsurrectioncm « morcs bonos colloquia mula^/ Cor. xv, 33) » ut di-
glorilieata, sicut ipse in Psalmo anLo praodixeraL, cant melius eos sibi prsdicare quam presbyLcros no-
justa Webraicam translalioncm : « Propterea la;ta- stros>et plcrumquc mcrcenarii clmerccnarise ipso-
« tum est cor mcum.el cxsultaviL gloria moa, cL ca- n rum cum eis sabbatizenL, cum eis die Dominico
« ro mca habilabil confidenter. Non cnim derclin- laborenL, cum eis quadragesims abstinentiam vio-
« quos animam mcam in inforno noc dabisjustum lonL,oL,quod ost infelicius, ab eis etiam constupren-
t< tuum viderc corruplionem [Psal. \\, 9, 10.) » tur,et ex vino eorum inultis modis ab cis etiamoxin-
Sed isii nec tantis ac talibus blasphemiis contenti, dustria pollufo, quod indesincnter bibunt et emunt,
in tam profundam infclicitatifl voraginem devoluti in pKrisquo loeis parochiarum nosLrarum, quod
sunt.ut persuasum sit cis et atudiose apud eas ob- dicfu nefas ost, divina sacrilicia colebrentur.
sorvotur, quod nulla eorum oratio apud Doum pos- XLlLProditum quibusdam,qui ex eo-
est nobis a
sit Dominum nostrum Jesum
esse accepta.nisi in ca rum errore ad Christianitatem veniunt, per quos
Christum maledicant, confitentos eum esse impium oiiam caetera eornm mala nobis fidclitcr exponun-
cl lilium impii,id est,nescio oujus elhnici,quem no- tm-; quod quidam ipsorum,qui in nonnullis civita-
minant PANDBBA:a quodicunt matrem DominJ adul- tibustelonarii illxiteconsliluunlur, soleantinremo-
cum in quem nos credimus,natum.
teratam,et iudo tioiibus locis Christianos paupercs ct ignaros, pro

Patrol. CXVI.
 :

171 AMTILONIS EPISO. LIIOD. 172

oodem tolonco acrilcr constringere, deinde ut Chri- A. omitto, timeo divinum judicium, ue illi qui es hao
atum ncgcnl persuadorc,cLLunceosquasi remissius occasione contaminantur, et depravantur,vel ctiam
agcnLcs dimittere.Nos ipsi veraciter experti sumus, pereunt, mete incuris et reatui ascribantur.
qmxl illis(|ui cxcorum perfldia conversi credunl et XLIV. Unde collaboret euffragetur nobis vestrae
baptizantur,ita malitiose et callide soleant insidiari, sanctitatis unanimitas, ul communi conatu,et voto
ut dicant:Quid niali csL si crndis in ('liristum?IIoc ac supplicatione imploremus, uL ohtineamus apud
tantuiii tene, quia similem sibi et ajqualem Deus pios principes nostros,ut in regno eorum super hac
non habct.In tantum,sicut beatus Leo de diabolo di- re sanctorum canonum et antiquarum legum ubique
7 in Nativ. Dom.), non desinunt isti mi-
cit (serm. institutaserventur.Quia,quod et uos fideliterannun-
nistriejus.dcccptionum laqueosubique praetendere liarc,cL illi Christiana pietate debent accipere.etiam
et ut quoquo modo lidcm crcdentium corrumpant, de islis servis,ettributariissuis,quamvisinfidelibu8,
instare.Nam ct quosdain corum dicentes audivimus Regi rcgum et Domino dominorum reddituri sunt
Deum esse majorcm.et Dcum minorcm,ct quiamul- rationem qualilercos coercuerinlabimpielate sua, ;

tis prophetarum tcstimoniis convincuntur Deum fa- qualilereosprovocaverint ad salutem,qualiter Chri-

teri Dominum Jcsum Ghristum,asscrunLeum mino- stianum populum ab corum contaminationeetpra-
rem esse Palrc,unde cL vulgata corum pcrfidia Ghri- ^ viLatc munierint, et quam gloriosc, ncc proptcr
B
stum purum hominem putanL.Nonnulli vcro cx eis annuatributacLexeniasua quaeabillis persolvuntur,
praefata ratione convicti,in tantum eum a Dco dile- velut pii Ecclesiae filii atque recLores, ccclesiastica
ctum dicunt,ut ei nomcn suum haberc dederit,non sLaluLa ncglcxcrint. Nequc enim, quod cum debita
etiam nominis veritatem. Quantum autem eorum revcrcntia dicimus, lalius impcrium, aut eminen-
nefanda socieLas, ct venenatum colloquium profi- tiorem obtinent principatum,quam antiqui illiei pii
ciat ad impietatem.dum» sermo eorum,»dicit Apo- principcs, quorum temporibus ct illa sinccriter
stolus, « sicut cancer scrpit (// Tim. n, 17), » in custodiebantur, et ista a Judoeis obsequia similiter
uno ab eis misorabilitcr ct horribilitcr deccpto om- pcndcbanlur.Nam ctsi aliqui ex scrvis eorum fisca-
nibus considerare licct.Quod enim nunquam antea libus, qui utique GhrisLiani sunt, alicui vicino suo
gestum meminimus,seductus est ab cis diaconus pa. in agro cjus,aut vinea, vel pecore injnriosi et dam-
latinus,nobilitcr natus, nobiliter nutritus et in Ec- nosi existerent,vcllent eos utique mundanis legibus
clesiaj officiis exercitatus, ct apucl principcm bene coerceri ; et illi qui laesus esset,quidquid lassionis et
habitus,ita ut eorum diabolicis persuasionibus abs- damni sustinuerat, reformari.Quanto magis hosin-
tractus et illectus, descreret palatium,desercrct pa- fideles scrvos, agrum Domini Jesu Christi, quem
patriametparentes,descrerctpenitus Ghristianorum pretioso sanguine comparavit, id est, Ecclesiam
regnum : et nunc apud Hispaniam inter Saracenos C fidelium frequenter et graviter lasdentes, debent
Judacis sociatus, persuasus sit ab impiis Ghristum rcgali vigore et ecclesiastico jure prohibere atque
Dei Filium negarc,baptismi gratiam profanare,cir- comprimcre? De hoc enim agro,cujus et ipsi custo-
cumcisionemcarnalcmaccipcre,nomen sibi mutare, des et cultores sunt positi,non laedendo, Scriptura
utqui antea Bodo, nunc Eliezer appclletur.Itautet proecipit, dicens :«Ne attingas terminos parvulorum
superstitione et habitu totus Judosus effectus,quoti- « et agrum pupillorum ne introeas. Propinquus
et conjugatus,cum
diein synagogis Satanse barbatus « enim illorum fortis est, et ipse judicabit contra
blasphemet Christum et Ecclcsiam cjus.
caeteris « te causam ipsorum (Prov. xxiu, 10.) »
XLIII. Unde et ego anno praesenti, dctestans co- XLV. Sed quanta in Christianis principibus, non
rum impietatem,et Ghristianum populum quinobis solum Romanis, sed etiam Francis,et aliarum gen-
in Domino commissus ab eorum conlagione
est, tium,fuerit contra impugnatores et blasphematores
removcre desiderans, annuntiavi publicc, ct scmel, vcritatis, in quibus et ipsi Judaei pracipue depu-
et iterum, et tertio, ut juxta ecclcsiastjca statuta tandi sunt,cura,ct quantam pro illis vel coercendis,
omnes se ab eorum consortio segregarent,nc Chri- vel corrigendis, propter amorem Christi et tutelam
stiani eis servirent, vel in civitate,vel in villis; sed Ecclesiae Dei, excrcuerint disciplinam, melius sug-
ipsi sibi cum sorvis suis paganis neccssaria agercnt rj gcrimus de hac reex sanctorum Patrum diclis,et
si

et procurarcnt, ncque corum cibo vel potu aliquis eorum gestis sivc cdictis breviter aliqua propona-
contaminarefur.Et aliqua austerius jussi, uL inve- mus.Bcalus AugusLinus in LracLatibus Joannis evan-
teratum malum funditus eradicarem, cupiens, gclisLoj (tract,\\), de talibus sic loquitur : Isti ctiam
Domino adjuvante, pii pastoris, cL insLiluLoris ac audent diccre, quod pcrsccutioncm solent pati a
decessoris nostri, aviri probaLi et orthodoxi,bonum catholicis rcgibus aut a catholicis principibus.Quam
imitari exemplum : qui pro hujus mali emenda- persecutionemtolerant?utiqueafflictionemcorporis,
tiono, dum adhuc hujus aliquantula esset
regni si tamen aliquando vel ipsam passi sunt Persecutio

tranquillitas,plurimum laboravit,non solum verbis, quam faciunt,graviorest.Quampatiuntur,secundum

sed etiam scriptis. Sed quia opus ab eo coeptum, corpus cst:quam faciunt,secundum illusioncm spi-
perturbalions Lcmporum esL impcditum; nunc i» ritus. Audite et vidctc in ipsis veteribus factis
quantum Dcus facultatcm tribuit,si lioc negligenter omnia futurarum rerum signa et indicia. Invenitur
a Scilicet Agobardi, qui contra Judoeos ad Ludovicum Pium cpistolam direxit. Edit.
 : ;

m \A\\. CONTHA JUL EOS. 174

Sara afflixisseAgarancillam. Saraliberaest.Postea- A pune et crudeliter permittendi sunLNam si voluntas

quam superbire ocepit ancilla, afflixit eam gravitor mala semper sus permittenda est liDertati, i|uare
Sara, et fugit a facie ejus. Eoce libera afflixil ancil- [sraelits recusantes et murmurantes,tam <luris fla-
lam, non iilam vocat persecutionem Apostolus.
et gollisa malo prohibebanturet ad terram promissio-
Ludit srrvus cum domino,id est,Israacl cum [saac, nis compellebantur ? Si voluntas mala sempersuffi
et persecutionom vocat. Afflictio ista non vocatur permitlenda osi libertati,quare Paulus non est per-
secutio, et lusio illa vocatur persecutio. Si ergo missus nii pessima voluntate, qua persequebatur
quando vult Deus concitare potestatos adversus haB- Ecclesiam ? sed prostratus est ut exoffioaretur,
reticos^adversus schismaticos,adversus dissipatores excfficatusesl ut mutaretur, mutatus ul mitterelur,
Ecclesis, adversus exsufflatoros Christi, adversus missusut qualia fecerat in errore,talia pro veritato
blasphematores baptismi, non mirentur quiaOeus paterotur? Si malavoluntassemper suffipermittenda
concitat ut a Sara verberetur Agar. Cognoscat se est Libertati, quare corripiuntur negligentes pas-

Agar,ponat cervicem,quia cum discederet a domina tores, et dicitur cis * Errantem non revooastis,
:

sua, occurrit ei angelus, Agar et tlixit : Quid est, « perditum non inquisistis?* (E%ech. xxxiv, 4.) Kc-

ancilla Sars ? Qus cum questa esset de domina, cesserunt quidem a Domino mulLi cx discipulis, et
quid audivit ab angelo? • Revertere ad dominam ,. arbitrio suo malffi atque impiae discessioni permissi
Ad bocergoaffligilurut reverta
luain (Gcn. xvi, 9 . » sunt,cffitensque duodecim qui remanserant rcspon-
tur.Atque utinam revertaturl Miraotur autem quia sum est : «Nunquidetvosvultisire?» (Joan. vi,G8.)
commoventur potestalos Christianffi adversus dete- Sed tunc primum Ecclesia novello gcrminc pullula-
standos dissipatores Ecclesis. Nonergo moverentur, bat,nondumque in ea fueratcompletaillaprophetia:
ci quomodo redderent rationera deimperiosuo,Deo? « Et adorabunteum omnesregesterrae^omnesgentes
[otendat charitas vestra quid dicam quia pertinet : o servient illi (Psal. lxxi, 11).» Quod uliquo quanto

hoc ad regcs socculi Christianos,ut lcmporibus suis magis inipletur, tanto majoro ulitur Ecclesia po-
pacatam velint matrem suam Ecclesiam, unde spi- testate ut non solum invitet,sed ctiam cogat ad bo-
ritaliter nati sunt. Lcgimus Danielis visiones et num. Hoc tunc Dominus significare volebat, qui
gesta prophetica. Trcs pucri in igne laudaverunt quamvis haberet magnam polcstatem, prius tamon
Deum. Miratus ost Nabuchodonosor rex laudantes elegit commendare humilitatem. Hoc et in illa con-
Deum pucros, ct circacos igncm non nocentem ct : viviisimilitudinesatisevidenterostendit,ubimisitad
cum admiratus esset,quid Non vel Judffius, vel
ait ? invilatos, etvenire noluerunt ; ct ait scrmo : ( Exi
circumcisus ille qui statuam suam erexerat, et ad rin plateas et vicos civitatis ; ct pauperos, ac de-
eam adorandam o.mnes coegerat ; Et ogo, inquit, huc (Luc. xiv,«biles, et cfficos, et claudos introduc
propono decretum omnibus tribubus et linguis in C 21). » Et itcrum « Exi in vias etscpcs,ct compcllc :

omni lerra « Quicunque dixerint blasphemiam in

: « intrare.ut impleatur domus mca (Ibid. 23).» De his

m Doum Sidrac, Misac, ct Abdenago, in interitum ergo qui prius vencrunt diclum cst Introduc eos :

« erunt, etdomus eorum in perditionem (Dan. m, non diclum cst Compelle. lta significala sunt :

«96).»Eccequomodosa:vitrexalienigena,neblasphe- Ecclcsiac primordia adhuc croscenlis,ut esscnt vires

mctur Deus Israel.Si crgo Nabuchodonosor lairdavit etiam compellendi : proindc quia oportebat cjus
Deuui,ot pra3dicavit,et gloriani dedit,quiliberavit dc jam viribus et magnitudine roborata, ctiamcompolli
ignetres puoros, et gloriam dedit, ut talo decretum homincs ad convivium salutis ajtcrnac, postea quam
milterct pcr regnum suum quomodo isti reges mo-
:
dictumosL: Factum est quod jussisti, ct adbuc est
vcantur, quando Bffiviant, qui non tres pueros libc- locus:Exi, inquit, tnvias, ct sepcs, et compolle in-
ratos attendunt de flainma, sed totum mundum et trare. Qui compellitur, quo non vult cogitur : sed
seipsos liberatos de gehenna, quando vident Qhri- cum intraverit, jam volens pascitur. »
stum, aquo liborati sunt, cxsufflari in Ghristianis? XLVII. lloczolorcligionisaccensi, Christianissiml
quando audiunt dici Chrisliano Dic non tc csse impcratorcs Theodosius et Valenlinianus, hujusce-
:

Christianum? Talia facere volunt, et saltem talia modi lcgcm sanxcrunt (Append. cod. Thcod. lib. vi)
pati nolunt. Nam occidunl animas* affliguntur in n « Quia religiosos populos nullis dccet supcrstitioni-
corpore. busdopravari Manichsos, oninesque bacrclicos.vol ;

XLVI. Io bis vorbis sancti Augusiini, si ipiis putat schismaticos,sive matbematicos,omnemque scctam
tantum contra ln-crcticos hscfieri debere,recordetur catholicis inimicam,ab ipso aspectu urbiumdiver-
c\ Buperioribus,Judsos pessimos hasreticorumesse; sarum exterminaridebereprscipimus: neprssentis
et si csteri hsretici bene intelliguntur
in Agar an- quidem criminosorum coniagione fcedentur.Juda;is
cilla,multo magis infidelis plebs Judaica, de qua quoque, vel paganis, causas agendi vel militandi
Apostolus intelligendum docet: «Ejicc ancillam et licentiam denegamus. Quibus Christianslegia nolu-
« filium ejus: non enim crit hsres filius ancills cum mus sci virc personas, ne occasione dominii, soctam
« filio libcra) (Gen. xxi, 10). Scribit idem beatus venerands religionis immutent. Omnes igitur pcr-
Augustinus de hac disciplina Ecclesis, erga tales sonas erroris infausti jubemus excludi, nisi his
pie excrconda, in quadam epistola ita (Epist. 204) emendatio matura subveniat. i lidem Augusti pro
« Nullo modo qui diliguntur,muUe suae voluntatiim- defensione Christians religionis, et comprimendis
 ns AMULONIS EPISC. LUGD. no
Judnvinim, Samaritanorum, haereticorum ct paga- A eodcmzelopietatiBJudaicamdetestansimpietatem,
norum impictatibus,ad placandam iram Dei,quam el aefarium judicans,si sacrilegum ritum supersti-

fstiusmodi hominum exacerbal insania, tale iterum tionis suae eis essel licitum in nllo genere bominum
proposuerunt edictum (Novel. c. Th. de Jud,vis, /. i): propagare, hujusmodi legcm dedit Ne (€. Tk.,
« Praecipuam imperatoriae majestatiscurame seper- ( hristianum, l. fj : « Si quis Judaeoi um,Christianum
spicimus vcrae rchgionis indaginem cujus cul- :
;
servum,vel cujui libet altcrius sectae emerit, et cfr-
tum teneamus, iter prosperitatis humanis rebus cumciderit, a Judaei ipsius potestate subkituB, in
aperimus.Quod usu longae aetatis experii, ad poste- libertate permaneat. » Nec mfrum, hasc et hujus-
ros usquo perennitatis jurc fundare decrevimus modi ad coercendamet refugiendam Judaicam su-
cacremonias sanctitatis ;
quas sensibus excaecatos perstitionem religiosoa principes conslituisse, cum
Judaeos, Samaritanos, paganos,et cactera haeretico- etiam Julius Paulus jurisconsultus, in quinto Sen-
rum gcncra portentorum impugnarc cognoscimus. tentiarum suarum»libro, antfquam Romani populi
Quamobrcm, ne fcrales sectae in vitam, in mores supcr hac re observantiam diligenter expresserft,
nostri saeculi, velut indiscrcla confusione licentius his verbis (Jul. Paulus, lib. v, tit. 22) : « Cives
evagcntur, haec victura in omnc aevum lcgc sanci- Romani qui sc Judaico ritu, vel servos suos cir-
mus neminem Judacum,nomincm Samaritanum ad p cumcidi patiuntur,bonis ademptfs, in inKulam per
honores et dignitales accederc; nulli administratio- pctuo relegentur. Medici capitc puniantur. » Rem
nem patere civilis obsequii, nec defensoris fungi dicit: «Judaci,si alienae nationis comparatos servos
saltem oflicio.Nefas quippc credidimus,ut supernae circumciderint, aut deportantur,aut capife puniun-
majestatf ct Romanis legibus inimici, sub specie tur. » non solum
Hic valde necesse est ut vigilet,
eujuslibet officii, Ghristianos vel etiam sacerdoles, religiosorum principumno8trorum,sed etiam cun-
sub quacunqueoccasione injuriis audeant fatigare, ctorum Domini sacerdotum pia providentia atque
vel legibus nostris aliquos aut condemnare, aut solertfa, quatenus animae miserorum, id est servo-
adjudicarc praesumant.Nec carcerali praesint custo- rum q li ab cis decepti et laqueo impias superstitio-
diae ne Christiani, ut ficri assolet, nonnunquam
; nisobligati tenentur, beneficio talium ac tantarum
obstrusi,custodum odiis, alterum carcerem patian- legum, ct libertati reddantur, et sanctac Ecclcsiae
tur.Nullam denuo audcant construere synagogam. pcr baptismi gratiam incorporati,salventurajudicio
Nam si fecerint, noverint hanc fabricam Ecclosiae gehennae, quod Dominus in Evangelio, istiusmodi
catholicac profuturam, et quinquagintapondo auri non solum deceptoribus, sed etiam dcceptis tcrri-
auctoresfabricae esse multandos. Ruinas tantum biliter comminatur, dicens « Vae vobis, Scribae et :

synagogarum suarum permissa licentia reparandi « Pharisaei,quf cfrcumitis mare et aridam,ut faciatis

Quicunque Judaeus servum seu ingenuum,invitum, C « unum proselytum,et cum factus fuerit,facilis cum
vel suasione plectenda,excultuGhristianacreIigionis «filiuni gehennae duplo quam vos estis (Matth. xxin
in nefandam sectam ritumque traduxerit, amissis « 15). » Jovianus, vir fortissimus et religiosissimus,
facultatibus capite puniatur.justissimae pccnae san- cumpost Juliani Apostatae interfectionem,aRomano
guinis destinatus, qui fidem alterius cxpugnavit exercituquem illc suis sacrilegiis profanaverat, ad
pcrvorsa doctrina. Quicunque ex bis ad honores suscipicndumimpci'iumeligeretur,nolensimpiorum
irrepsitjhabeatur ut ante conditionis extremae, nc vi- gerere principatum, publice proclamavit, non se
dcamurhominibusexRccrandiscontumeliosoambitu posse imperare eis, quia esset Christianus. Tum
immunitatis bcncficium praestitisse. Quicunque pa- omncs eadem voce respondisse perhibcntur
pari :

ganus nefarios sacrificiorum ritus celebrans, quoli - Etnos Christiani sumus.Necpriusquamhancvocem

bet in loco fuerit comprchensus,in facultates cjus et audiret, acquicscere ad imperium voluit. Ita uno
in sanguincm ira nostra consurgat: quo tali hostia eodemque tempore et impcrator, et confessor, et
propitietur superni numinis veneranda majestas. male illati exstitit depulsor erroris (Rafmus, Eccl.
Quaecunquc in Manicha:os Deo scmpcr offcnsos.quee hist., I. xi, cap. 1).

in Eunomianos hacreticae pravitatis auctores quac in ;

XLiX.Childebcrtus,piissimus et Christianissimus
Montanfstas, Phrygas, Photinianos,Priscillianistas, n rcxFrancorum,ediclum dedit, « ut Jndaeis a coena
Codrogos (Forte, Ascodrogos), Hydrophobas, Borbo- Domini usque in primum Pascha, per plateas aut
ritas, Ophitas, antiquis legibus constituta sunt forumquasiinsultationiscausadeambulandilicentia
cessantc desidia, celeri exsecutione impleantur.Haec denegetur. » (Conc. Aurel. m, c. 30 ; Matisc. i,

insatiabili catholicae religionis honore decrevimus c. 14.) Rcccaredus, religiosissimus rex apud Hispa-
quac cunctis civitatibus atque provinciis,in omnium niam, totam Gothorum gentem Cui praeerat, ab
volumus porvrnire iiotiliain. » Ariaiue haeresis pravitate ad veram perdnxit fidem,
XLVIll. Haec non ideo ad memoriam reducimus, ita ul nullnni suo regno militare permitteret, qui
quasi alicujus hominis sanguinem(quodabsity fundi in regno Dei hostis existere per haepeticam per-
optemus;sed quanta in Christianis principibus fue- fidiam non timeret. Uujus successor Sisebutus rex
rit religionis ru\';\, qnanta in Judaeos el caeteros cunctos Judaeos suo regno subditos ad lidmi Christi
impios severitatis censura, simpliciter adnotamus. convertit. Ad quorum priorcm bcatus papaGrego-
Constantinus,ii)uyuus el religiosissimus impcrator rius gratulationis ct cxhorlationis epistolam scri-
 :

477 LIB. CONTRA JUD/EOS 178

bons, ita loquitur (S. Greg. lib. vii Reg., ep. 128) :
A soopum Neapolitanum soribens dooet (^ii. vn Reg.,

« Rxplere verbis, exoellentissime tili, non valeo, ep. 35) nihil eis a Christianis neque ah ipsis filiis
qnantumtuoopere,tuavitadelector.Audivimusquip- suis, si Christiani elTecti fuerint oisi quod deoet, et
propter Deum convenil exhibendum, oeque in do-
pe diebus nostrienovi virtutem miraculi,quod per
exoellentiam tuam cuncta Gothorum gens ab ei mibus eorum manendum, ita dioens « Nuntiatum :

fidei rectaa Boliditatem trans- nobisest Basilium Hebraeum filiis suia Deo i>ropiLio
haereseos Arian», in
Bxolamare oum propheta libet « HaBcest Christianis quaedam mancipia ad hoc velle tantum
lata eet. :

( immutatio dexteree Exoelsi {Psal. lxxvi, Ll). donationis jure ooncedere, ut ei bujus ocoasionis
Cujus cnim vcl saxeum pectus, tanto hoo opere obtentu, dotninii solummodo nomine ablato deser-

cognitio, non statim in omnipolentis Dei laudibus

viant : et post hoc, si ad Ecclesiam confugiendum

Uw exeellentiaB amore mollescat? Haac forte crediderunt, ul fiant Christiana, non in liber-
atque in
me (latcor) per voeacta Bunt,sspe convenien-
qu« tate, sed eorum dominio quibua ante donata sunt,
tibus iiliis meie dicere, sajpe oum cis pariter ad-
vindicentur. In qua re fraternitatom vestram dccen-

mirari delectat. ELac me plerumque etiam contra terconvenit vigilare, etsi quia filiis suis mancipia
exoitant,quod piger ego et inutilis tunc inertia donare voluerit,ut cun< udis tollatur oocasio,
me
terpeo, quando pro animarum oongregationibus,
« Qant modisomnibusChristiana,etindomo.ejus.non
remaneant. Sed cum res exegerit ut eorum dchcat
pro luoro oceleatis patriae peges elaborant. In vestro
uti solatiis, hoc illi jubeantur impedire quod etiam
igitur opere cl nostra exsultatione,libet oum angelis
cxclamare « Gloria in exoelsis Doo, ct in terra
:
a suis ci filiis decet, ct propter Dcum coiivenit
» Et cxhibori. »
« pax hominibus bonac voluntatis (Luc. II, 14).
qui jam idemrex, pro corrigenda etiam JudsBorum LI. Juxta haacexempla ot constituta priorum prin-
perfidia, in regno suo cccporat laborare, subjungit cipum,et beal issimi patris atque pontiflcis monita,
post paucabealusGregorius « Praterea iiulico,quia
:
fidelitcr ct Domino, insfaro
vigilanter, auxiliante

crevit dc vestro opere in laudibus Dci, quod cum debemus; nc fidelium populi impiorum consortiis

vestra exccllontia constitutionom qnamdam contra et contagiis maculentur ct dcpravcntur. Quia ut

Judaeorum perfidiam dedisset,et hi de quibus pro- taliafideles imperatoresetsancti rcctorcs Ecclcsirc

lala fuerat, reotitudinem vestrae mentis inflectere eonstituerent, auctoritatem omnino divinae legis
pecuniarum suiumam offcrcndo molirentur, excel- secuti sunt,et nobis sequendam commcndavcrunt
lentiaveetracontempsitjOtomnipotentis Dei placere hunc populum Judaicum, mcrila infidelitatisquae
judicio roquirens, auro innocentiam praitulit. Qua omnimodis maledictum etdete- ot impietatis suae, in

in re mihi David regis factum ad moraoriam venit, standumostendit,diccns illiper Moysen «Siaudirc :

cui fluni concupita aqua dccisternaBethleemitica, C « nolueris vocem Domini Dci tui, ut cusiodias et fa
qua; into.r hostiles cuncos habebatur, ab obscqucn- « cias omnia mandatacjus,.venien1 supcr teonincs

tibus militibus fuisset allata, protinus dixit : «Absit « maledictiones ista?,el appi ehcndentte.Maledictus
« a me ut sanguinem bominum justorum bibam « erisincivitate,maledictusin agro:maledictumhor-
« (///i(V/.xxiii, 16, L7).»Quamquiaeffudit,etbibcre « rcum tuum,e1 raaledictae reliquiaetuaejmaledictus

noluit,scriptum cst : «LibaviteamDommo.» Siergo « fructus venlris lui; maledictus eris ingrediens, ct
ah armato rcge, in sacrificium Dci versa csf aqua « maledictusegrediens.Mitte1 Dominusfamcmsupcr
oatempta, pensemus quale sacrificium omnipotcnti «te (Deut. xxniii, 15 20), » etc. Quae omnia nuncin
Deo rcx obtulit, qui pro amorc illius QOn aquam, isto infclici populo manifeste videmus implota cum ;

sed aurum accipcre contempsit. Itaque, fili exccl- propteriniquitatem suamqua Dei Filium deucgavit,
lentissimc, fidontcr dicam Libasti aurum Domino,
: malcdictus cxstilit in civitate Jerusalem anto capti-
quod contracum habcre noluisli. vitatem, el maledictus in agro totius mundi post
L. Idem bcatus papa Gregorius, Thcodcrico ct captivitatem.et non solum maledictum esthorreum
Theodeborto, regibus Francorum, et Brunichildae ejus, et reliquiae, sed etiam maledictus fructusven-
reginae scribens, ne Christiani Judaei descrviant, tris ejus, id esl filii sicut ipsi pessimi patres, ot :

hi> vcrhis admoncl, dicens (lib. vn Reg., ep. 115) n so rl illos maledixerunt, dicentes « Sanguis ejus
: :

« Mirati sumus quod in regno vestro Judaeos Chri- « supernosel superfilios nnslros (Valth. xxvn, 25).»

stiana mancipia possidorc pcrmittitis. Quid enim Maledictus est bic populus ingrediens nascendoin
suntChristiani omncs nisi mombra Christi? quorum hanc vitam, et malcdictus jrediens moricndo cx i

videlicet mcmbrorum caput cuncti novimus quia ea. Misil Dominussupereum famem,quamperAmos
fiilolilcr honoratis. Scd quam divorsum sit, excel- prophetam comrainatus cst, dicens « Ecco dios :

lentia vcstra perpendat, caput honorare, et membra « venient,et raittara ramcra non famem i:i terram :

ipsius hostibus calcanda permittere. Atque ideo pe- « panis, nec sitim aquac,scd audiendi verbum Do-

timus, ut exccllcnti;c vestrae eonstitulio de regno «. mini. El circuibunl a mari u que ad mare, et ab
suo hujus pravitatis rnala removeat, ul in hoc vos • aquilone usque ad oricntem, quosrentes vcrbum
amplius dignos cultores omnipotenti Domino <\o- « Domini,et oon invenient (Amos. vui, 11, 12).» Vcrc

monstrctis, quod fideles ab inimicis ejus ab-

illius enimnuncqu erentes,e1 meditantesin legeetprophe-
solvitis. » Simililcr idem papa ad Fortunatum epi- tis, et in toto mundo dispersi, non inveniunt Vcr-
 170 AMULONIS EPISC- LUGD. 180
bum Domhri, id est Dei Pilium, Dominum Jesum A. veria ima ei inflrmitates veraB. LoquiturDommui
Christum. Et cum ejus notitia in universo orbe, ad Aggaeum prophetam « Interroga acerdoteslegis, :

velut sol meridianus de coelestibus refulgeat, illi « dicens Si tetigeril immundus in anima ex omni- :

tanquam cwci in tenebris palpant, sicul eisinipsis « bus his,id esl panem, aul vinum, autoleum,aut
maledictionibus Iegis dictum est : « Percutial te - pulmcntum, aut omnem cibum, nunquid conta-
« Dominus amentia,e1 caecitate,ac furore mentis : " minabitur? Et re pondeunt Bacerdotee Gontami- :

« et palpes in meridie, sicul palpare solel caecus in " nabitur. Et ail Dominus 8ic gens ista, et sic po-
:

» et non dirigas vias tuas (Dcut. xxvtii,

tenebris : « pulus iste ante facicm meam [Agg. u, 12-15). »
« Perhanc enim caecitatem, etiam illam
28, 29) » Unde et Apostolus confirmat, dicens : « Omnia
maledietfonemincurrunLquoMsLarumomniumcau.sa « mundamundis; coinquinatia autem et infidelibus
cst, ct ihter coetcras, ut in Hebraico propric scrip- nihil cst mundum:
« sed inquinata sunt eorum et
ptum ponitur
est, sic « Et erit vita tua suspensa
:
« mens ct conscientia (TU. i, 15); » ut videlicet
« anto tc; timebis nocte et die,et non credes vitae immundorum immundas esse noverimus mensas.
« tufc (Deut. xxviii, 66). » Quae est cnim hasc vila Quomodo enim immundae non erunt mensae, quo-
populi Dei, nisi ille qui in Evangelio loquitur : « Ego rum malcdicta sunt horrea ct apothecae?
« sum resurrectio et vita (Joan. xi, 25)? » et dc quo „ LII. Ad istius igilur maledicti etimmundi populi
ex ommum persona elcctorum Jeremias ait : « Spi- consortiumatqucconvictumpenitusvitandum,juxta
« ritus oris nostri Christus Dominus captus est in auctorilatem Scripturarum Veteris ac Novi Testa-
« peccatis nostris cui diximus In umbra tua vi-
: : menti instituunt nos atqueconstringunt sanctissimi
«vemus in gentibus? » (Thren. iv, 20). Hancvitam et beatissimi patres, et rectores Ecclesiarum Dei,
suam viderunt Judoai in ligno crucis suspensam antc suis cxemplis et synodalibus decretis, quae jam
se,et in ejus proesentia dubitantes credere,timue- breviter adnotanda et sacerdotali studioin omnium
runt nocte et die,id quando eis illius maje-
est, et notitiam credimus perducenda. Beatus confessor
sta«s passionibus occultabatur, et quando miraculis Hilarius, quam altcnte Judacorum semper et hae-
declarabatur. Ita dum in istis haesitarent, in illis reticorum devitaverit profana consortia, vita ejus
contemnerent, non crediderunt vitoe suoa. Quo3 ma- scripta dcmonstrat quod ita scilicet hujusmodi
:

lediotio utique usque hodie in eis permanct; quia hostes Ecclcsiae fuerit exsecratus, ut non solum
vitam suam, quae illis primum fuvat destinata (di- convivium,scd ne salutatio quidem ei exstiterit cum
ccnte Domino « Non sum missus nisi ad oves quae
: his prffitcreunti communis. Quo facto vir sanctus
« perierunt domus Israel (Matth. xv, 24), » dum illud utique apostolicum observabat : « Et ne dixe-
nolunt credere a mortuis resuscitatam (ut cx hac « ritis illi ave : qui enim dicit ei ave, communicat
fido.vivificentur ct possint dicere cum propheta :
C « operibus suis malignis (// Joan. i, 11). »
« Vivificabit nos post duos dies,in dic tcrtia suscita- De sancto Ambrosio, eximio confessore, et
LIII.
« bitnos (Ose. vi,3),» usque hodie quasi in patibule tam doctrinaquam miracnlis insigni, in gestisejus
suspensam irrident. Unde ct in nostra editione rc- ita scriptum est (Paulinus in Vita S. Ambr.) : « In

cte translatum est Et erit vita tua quasi suspen-

: partibus Orientis,in quodam castello a Christianis
dcns ante te, videlicet quia ignominia crucis, quo3 viris synagoga Judaeorum incendio concremata est;
in Christo a mortuis resurgentejam prneteriit; apud propterca quod Judoei insultarent monachis Chri-
istorum impietatem ct co3citatcm,quasi adhuc per- stianis. Scd de hujusmodi facto comes Orientis ad
maneat irridetur.Etquia isti,tanquam rami natura- imperatorem Theodosium relationem direxit. Qua
les, degcneraverunt et fracti sunt a radice patriar- accepta, imperator praeceperat ut synagoga ab
charum, ct oleaster gentium insertus est in bonam episcopo reaedificaretur. Sed hujus praecepti tenor
olivam, audiunt adhuc in ipsis malcdictionibus : cum ad aures pervenisset venerabilis viri Ambrosii
« Advena qui tecum versatur in terra, ascendct episcopi, direxit ad imperatorem epistolam (lib. u,
« supra te, eritquc sublimior : tu autem descendes cpist. 17), quia ipse in tempore excurrere non pote-
« et eris inferior (Dcut. xxvni, 43, 44). » Ipse fene- rat :qua illum convenit, ut id quod ab eo statu-
rabit tibi, et tu non fencrabis ei. Ipse erit in caput, j) tum fuerat invocaretur, servarique sibi dehere ab
et tu eris in caudam.Sicut manifeste vidcmus,quia eo audientiam. Qui se dignus non esset qui ab eo
Ecclesia ex gentibus fenerat illi populo pecuniam audirctur, dignus etiam non esset qui pro illo audi-
verbi Dci; illi vcro unde fenerent non habent. Et retur, vel cui preces suas aut cui sua vota com-
populus gentium cst in caput, hahcns Domtnum mitteret. Paratum etiam se esse pro tali negotio
Jesum ChrisLum illi vero in causam, quia acapilc
;
mortem subire, ne dissimulationc sui praevaricato-
cecidorunt. Quod utiquc semper erunt, donec ple- rcm faceret imperatorem, qui tam injusta contra
nitudo gcntium inlrocat, et sic omnis Israel fiat Ecclesiampracepisset.Postcavero cumMediolanum
salvus omnisvidelicet salvandus.Nam istorum qui
: revertitur, posilo imperatore in ecclesia de eadem
nunc sunt, infidelium, juxta quod in illis maledi- causa tractavit quo tractatu introduxit
in populo. In
ctionihus scripturn est, augebit Dominus plagas, Domini personam loquentis impcratori Ego tc cx :

plagas magnas et perseverantes, infirmitates pessi- ultimo imperatorem feci; ego tibi cxcrcitum ini-
mas cL pcrpeLuas.quod alia translatio dicit, plagas mici tui tradidi ego tibi copias quas ille advcrsum
;
181 LIB. CONTRA JUBvEOS. 182

te exorcitui euo praeparaverat, dedi ogo inimioum ; A laiooa constitutio nostra prohibuit. Ncc cum ullo
tuum in potestatem tuam redogi ego de semine tuo
; clerico oostro panem comedat, quisquis Judeeorum
super solium regni oonstitui ; ego te triumphare oonvivio fucril inquinatns. » El in oonclusione sta-
sine Labore feci. El tu de me inimicis meis donas tutorum suorum, oonfisi de preesentia Domini sicut
triumphos? Gui descendenti de exedra imperator ipse ail « Ubi duo vel tres oongregati fuerint in
:

ail Goutra oos proposuisti bodie, episcope. Al ille

: « nomine meo.ibi sum egoin cnedio eorum (Matth.
respondens ait, non Be oontra ipsum, sed pro ipso « xviii, 20), » ita sanxerunl « Quooirca haeo quaa :

ruisse looutum. Tunc imperator Rcvera, inquit, : superna inspiratione. communi consensu placue-
dura praeceperam contra episoopum de synaj runt, si quis sanctorum antistitum, qui statuta
reparanda; in monachis vero vindicandum esse a lentia subscriptionibus propriis firmaverunt,
comitibus qui in tcmpore aderant dicebatur. Qui- aecnon et quos eorum Deus esse voluerit succcs-
bus episcopus Ego quidem cum imperatore uunc
: sores, relicta integritate observationis cxcosserit,
ago vobiscum vero mihi aliter agendum est.Atque
; reum s (> divinitatis pariter ct fraternitatis judicio
ita obtinuit, ut illa quaa statuta fuerant,revocaren- futurum esse cognoscat. »
tur : nec prius ad altare ae voluit, nisi fide LVI. Sanctus Caesarius, Ecclesiae Arelatensis epi-
sua imperator illum agere debere testaretur. Gui ,. scopus, cujus meritum et doctrinam vita ejus et mi
episcopus Ergo ago fide tua. Respondit imperator
: racula soripta et multaac presclara ejus monumenta
Agc fide moa. Qua sponsione iterata, securus per- testantur, ct cum co alii triginta quinque episoopi
egit sacerdos divina mysteria. » vil vicarii episcoporum, congrcgaLi in unum in no-

LIV. In quo facto tanti viri, qui nullatenus ferre mino Domini pro defensione ot confirmatione ca-
potuit ut synagoga Judacorum, licct a Christianis tholicae veritatis, inter ceetera statuerunt iLa (Conc.
concremata, ab episcopo et ab eisdcm Ghristianis Agath. can. 40) : « Omncs deinceps clerici, sive laici

instauraretur,ita utpro tali rc mortem subirc para- Judaeorum convivia evitent,et nec cos ad convivium
tus csset, ne imperatorem faccrct pravaricatorcm, quis excipiat. Quia eum apud Christianos cibis com-
quid aliud principihus nostris, quid nobis conside- munibus non utantur, indignum est atque saerile-
randum, ct pro virihus imitandum est nisiprimo,ut gum corum cibos a Ghristianis sumi, cum eaquae,
caveant illi ne inimicis Christi, contra Christum Apostolo permittente, nos sumimus, ab illis judi-
qui eos sublimiter honoravit, honorcm tribuant. centur immunda. Ac sic incipiant inferiores csse
Deinde omnes pariter intelligamus, quia synagoga catholici quam Judeei si nos his quae ab illis appo- ;

eorum, synagoga utiquc Satanee, domus sacrilega- nuntur utamur.illi veroanobis oblata contemnant.a
cst, contra ecclesiam Dei crecta,ct non domus ora LVII. Priscus, Ecclesia; Lugdunensis episcopus,
tionis, sed spclunca latronum. Unde omnino indi- C Arthemius Senonicee, Remedius Biturigee,et sanctus
gnumeratjUtdomum sacrilegiietbasphemiac eorum Syagrius Hcduorum episcopus, cum cajteris pluri-
advcrsus Christum, Christiani erigerent. Et si hoc, bus,statuta ecclesiastica renovantec,ita definierunt
cogcntc imperatore,fuissot i'aclum,fieret sine dubio (Conc. Matisc. i, can. 13) : « Ne Judasi Ghristianis
imperator Christianae religionis precvaricator. Quia populis judices deputentur, aut telonearii esse pcr-
ita istis in ibrensibus causis negotia sua civilia mittantur : per quod illis (quod Deus avcrtat) Chri-
agcrc conccssum est, ut tamen sacrilcgia ipsorum stiani videantur essesubjecti.s (Can.ii.) «Ut Judaeis,
scmper abominanda, nunquam communicanda sint. a ccena Domini usque in prima Pascha (secundum
Quihus nc Christianus impcrator ct Christianus po- cdictum bonae recordationis domni Childcberti re-
pulus prcevaricando communicarent, vir sanctus gis)por plateas aut forum,quasi insultandi causa,
martyrium se credidit accipcrc, si pro tali rc mor- deambulandi licenlia denegetur et ut rovorentiam :

tcm subirct. cunctissacordotibusDomini, vel clericisimpondant

LV. Alchimus Avitus, Ecclesiae Viennensis cpi- ncc ante sacerdotos consessum nisi ordinati habcrc
scopus, eximius et orthodoxus doctor; et sanctus praesumant.Quod si fortassc facere praesumpserint, a
Apollinaris, episcopus Ecclesia; Valentinae cujus iudicibus locorum (prout porsona fuerit)dislringan-
;

merita crebra ejus miracula usque hodie sublimiter n tur.» (Can. 15.) «Et uL nullus Ghristianus Judaeorum
testantur; et sanctus Grcgorius, Lingonicae Eccle- conviviis participare praesumat.Quod si facercqui-
siae cpiscopus cujus etiam reverenda memoria in cunque (quod neias cst dici) clericus,aut sa;cularis
Ecclesia fioret; ct bcatus Vivenliolus, Ecclesiaa praesumpserit ab omnium Ghristianorum consortio
Lugduncnsis episcopus,cujus doctrinam ctiam alio- sc noverit coercendum quisquis eorum impietatibus
rum de eo scripta testantur, cum aliis viginti rcve- fuerit inquinatus. » (Can. 16.) « EL licct quid do
rentissimis episcopis, in nominc Dornini congregati Ghristianis, qui aut captivitatis incursu,aut quibus-
pro dcfcnsionc ct statu Ecclesiffi, dc re jam dicta cunque fraudibus, Judaeorum servitio implicantur
ita inter caetera statuerunt [Conc. Epaon., can. 15) debeat custodiri, non solum canonicis,sed et legum
« Si supcrioris loci clericus haeretici cujuscunque beneficiis jam pridem fuerit constitutum tamcn :

convivio interfuerit, anni spatio pacem Ecclesiae quia nune iia quorumdam querela exorta est,quos-
non habebit. Quod juniores clerici, si praesumpse- damJudaeospercivitatesaul municipiaconsistentes,
rint, vapulabunt. A Judaeorum vero conviviis etiam in tantam insolentiam el proterviam prorupisse, ut
183 AMIILONIS EPISC. LUGD. LIB. CONTUA .IUD7EOS. 184

nco rcclamantos Chrislianns liccat vel ad protium A gum judicant osse oonvivium, et quicunque in hu-
de corum posse scrvitute absolvi. Irlcirco pr.-esenti juscemodi illis communicat, ipsorum impietatibus
conoilio,Dco auctore, sancimus, ut nullus Christia- asserunl inquinatum. Quid ergo aobis ad haec co-
nus Judoeo dcinceps dcheat deservire; sed datis pro nandum est, ci agendum, nisi ut in nullo corum
quolihct hono mancipio duodecim solidis, ipsum vilm ct saluti, aut quieti vel divitiis invidentes,imo
mancipium quicunque Christianus,seu ad ingenui- eorum veram salutem (pro quaEcclesia solemniter
tatem,sive ad servitium licentiam babeat redimcndi orarc consuevit) veraciter inquirentes, scrvernus
Quia ncfas est ut quos Chrislus Dominus sangui- erga cos ecclesiasticam sinceritatem ac disciplinam
nis sui cffusionc rcdemit,pcrsecutorum vinculis per- ctcommissos nobis fideiium populos, nullo modo
mancant irrctiti. Quod si acquicscerc his quse sta- eorum contagiis et sacrilegiis involvi patiamur!
tuimus quicunque Judaous noluerit, quandiu ad pe- LX. Homines namque pcrditos, et pcrditionem
cuniam constitutam venire distulcrit, liceatmanci" suam non vidcntes (id cstipsos Judmos) non debe-
pio ipsi cum Christianis uhicunquc volucrit, hahi- mus nostris blanditiis et adulationibus, vel (quod
tare. Illud etiam spccialitcr sancientes,quod si quis ahsit) dcfensionihus rcddcre male sccuros. Ne quo-
Judaeus Christianum mancipium ad crrorem Judai- rum dehemus esse corrcctores, efficiamur dcccpto-
cum convictus fueril pcrsuasisse, et ipso mancipio r» rcs. Qualihus Dominuspcrprophetam comminatur,
careat, et lcgali damnatione plcctatur. » dicens : « Et erunt qui beatificant populum istum,
LVIII. Sanctus Lupus Trecassenorum episcopus, « ct qui bcatificantur,praccipitati (/.ia. ix, 16). » Sed
et cum eo alii viginti quatuor episcopi, vel vicarii vigilanter eorurn reprimere blasphomias, et illud
episcoporum, similiterin nominc Domini nostri Jcsu eis s.-epius annuntiare quod ipsis Dominus tcrrihili-
Christi congregati, pro causis corporis cjus quod ter comminatur, dicens « Si enim non credideritis
:

est Ecclesia,inter multa hacc etiam statucrunt (Conc. « quia ego sum, moricmini in poccatis vestris (Joan.

Aurel. iii, can. 30) « Quia Deo propitio sub catho-

: « viii, 24). « CompassioncmethonignitatemApostoli,

licorum regum dominatione consislimus Judaei a ; quantum, Dco largiente, possumus, studcntes imi-
die ccenae Domini usque in secunda sahhati in Pas- tari,quae de illis ait : « Veritatem dico in Christo,non
cha.hoc est, in ipso quatriduo, procedcre inter Chri- « mentior, tcstimonium mihi perhibente conscicn-
stianos, neque catholicis populis se ullo loco, vcl « tia mea in Spiritu sancto ;
quoniam tristitia est

quacunque occasione misccrepraisumant. » In con- « mihi magna, et continuus dolor cordi meo, pro
cilio Laodiceno (can. 37 et 38) statutum est « Quod : « fratribus meis qui sunt cognati mei secundum
non oporteat a Judacis vel haereticis.ea quas mittun- « carnem, qui sunt lsraelitaa (Rom. ix, 1). » Etite-
tur muncra festiva suscipcre,nec cum eis festa cele- « rum Fratres,voluntas quidem cordis mei, etob-
:

brare. Et quod non oporteat a Judaeis azima acci- C « secratio ad Deum fit pro illis in salutem (Ilom.x,
pere, ct communicarc impietatibus eorum. » Et in « 1), » et alio loco « Quandiu ego sum gcntium
:

alio concilio (Conc. Arvcrn. i, can. 6) : « Ut si quis « apostolus, ministerium meum honorificabo si :

Judaicse pravitati, jugali societate conjugitur; id « quo modo ad semulandum provocem carnem
est,seu Christiano Judaca, sive Juda^o Christiana « meam, et salvos faciam aliquos ex illis. Si enim

mulicr carnali consortio misceatur quique horum : « amissio eorum, reconciliatio est mundi, qua? as-
tantum nefas admisissc noscuntur,aGhristiano caetu « sumptio nisi vita ex morluis?(flom.xi, 13,14, 15.)»
atque convivio, et acommunionc Ecclesiae protinus Postremo omnibus timendum, omnibus cavendum,
segregentur. » fidcliter inculcare debemus ne sicut temporc pas-;

LIX. Ecce sanctissimi et reverentissimi patres Dominus noster Jesus Christus,pacifica-

sionis SU33
Ecclesiarum Dei,etnostriin Domino praedecessores, turus omnia per sanguinem crucis suae, venditus
cvidentissime in his omnibus.etiam sub divini ju- est a falso discipulo et comparatus a falsis perse-
dicii protestationc dcfiniunt, et nobis sine praejudi- cutoribus,ad illudendum et crucifigcndum, ita
cio eustodicndum tradunt, Judaeorum sacrilegam nunc comparetur ab impiis Jndaers quodammodo
societatem (sicut et caeterorum hajreticorum) pcni- ad vituperandum liccntius et blasphcmandum.
tus detestandam, et eorum profanum atque sacrile- B

i^sG>*Q^l}<ygC)^\Qs<z*^f
 ANNO Do.MlNl DCCCLIII.

HAYMO
HAIjBERSTATENSIS EPISOONIS.

NUTITIA BISTORICA ET BIBLIOGRAPHICA.

(Fabric, Bibliolhoca mcd. ct inf. Lat.)

H.\VMO,Aleuinidisripu]us.unacmnHnhanoMauro, \ Etiam in Homiliari Pauli Diaconi in Evangelia

qui eum amicum ooluit, et libros xxu de Universo annua, nonnullae homiliae Haymonis eguntur.vide
illi dedicavit Henrioi Antisiodorensis praaceptor
:
infra Homiliarias. Inde etiam in Com efisii
:

Bedffl imitatus studia et industriam Biblio-

ex monacho theoa Concionatoria.
;

Fuldensi ord. Bened. monachus magister (a) an. Commentarii in Epistolas Puuli omnes, ex
839 Hersfeldensis, et ab anno Nil aa 853 (b) epi- Hiiario
diacono, qui illi est Ambrosius; Augustino
soopus Halberstadiensis. Interfuit synodo Mogun- Ori-
gene, etc, 1528, 8», sine loci nota et Colon
tina an. 848, in qua damnari Gothescalcum oonti- 153 J, 8°. (
:

git ct a Joannc a Winnigstedt in Chronico

:
ms. (c) IIos sub falso(d) Remigii
Rhemensis nomine edi-
traditur templum cathedrale Halberstadiense insi- ditJoan. Baptista Villalpandus Itom. 1598
gni bibliothcca, non parvis fol
Bumptibus, lo- collecta recusoe Moguntise 1614, fol. ' "'
cuplctasse.scd qirne inccndio ferali pcriil anno 1179.
Alii Remigio Lugdunensi (e), alii
verisimilius Re-
Melchior Neofanius in Calalogo cpiscoporum Hal- nii-io Antissiodorensi
(f) tribuere volucro videRi-
berstadiensium dc Havmonc :
chardum Simonem
:

libr. in Hist. critic.

Novi Te-
Exemplum pietatis erat, Btudioque dicatus stain oap.26. Ex commentario in priorem
Assidae, sacro eacros lonfjo orrime libros Episto-
lam ad Corratbios petitum esse breve
Kdiilit el Bcholiis divina volumioa scriptum HaY-
doctis rnonis de corpore et sanguine Domini,
Liquit adaucta... quod sermo-
mbus ejus subjectum in Codice San-Germanensi
Btiam Wimrigstadio teste (pag. 12) idem Haymo reperit ediditque Dacherius, tom.
XII Spicilegii
Expncat ingenio K
!"- ~ 7 nol * [m wl> curatoribus editionis novae Sbi-
Biblia tota suo. B 1 '
'

cilegii tom. I, p. 42. Sed in commentario Havmo-

Qu« tamcn cx ejus commentariis exstant hacte- nis ad Corinth.xi.nihil tale invenio quod
nus odicta hac sunt siscri- :

ptum ab Haymone est nullum facile

antiquiorum
ln Psalmos cxplanatio, qnam ille,vcluti spiritualis
testem aut apertiorem [i S Tou<rco>aew
apicula, cx ommurn veterum hortis ac pratis S suffragatorem
floren- dabitur citare, eujus tam expressa sit
tissimis [Augustini,Cassiodori,etc.) decerpsit confessio :
cdita Gredimus et
Fribnrgi, Antw. Colonia», Paris,, 1533,
« fid«hterconfitemurcttenemus,quod
8<>,vu'lgante substantia panisetvini per operationem
i.rasnio, cujus vide lib. xxviii, cpist. divinae vir-
H. Huic cx- tutis substantialiter convertatur in
planationi subjiciuntur scholia in canticum aliam substan-
Isaiaa tiam, id est m carnem et sanguinem.»
xn; Ezcchiaj regis.Is.xxxvm; Anme, matris Etiam Pauli
Samue- Diacom locus, quem Haymoniano
lis, I Reg.
Mosis, Exod. xv; Abacuci pmphe-
ii
praBmittit Mabil-
:

tae, c. ui, et Mosis, Dcut. xxxn.

Jonmstom. Analect., pag. 215 (edit. nov«e
1
p.
W7), multuni abest ut pro tam diserto lcstimonio
ln Isaiam libri iii, a Nicolao Herborn,
ordinis Mi- habcr: possit.
noruin, vulgati Colon. 1531, 8°.
In Apocalypsin libri vii, Paris. 1535, 8», ex Ans-
In XII nrophctas ct in Cantira
cantirorum enar- berto, Pnmasio, Beda, etc.
ratio. Colon. 1533, 8°. Miror Oseam
excipi a Gui- "'--; non vidi, quanquam
i'
telmo Crovajo, p. 165 Elcnchi Bcriptorum in
1

apud Trithemium at-

Scri- que mdeapud Baleum im, 8; Pitseura,
pturam, et Jacoho Longo, p. 766 ffiblioth. pag. 147
Bacraa aliosque memorantur Haymonis in
primus cmm m hoc voluminc sc oficrt Commenta- quinque lihros
nusin Oscam ,'" SIS mJosuam,
Judicum, Ruth, in quatuor libros
in quo, sicut quoque, Hiero- n
'

nymum libcntcr Haymo

in aliis
m tiParahpomenon
duos, Esdram, Nehemiam,
scquitur. Levi porro con- 'i'T
tsther, Tobiam, Judilh, Jobum, Jeremiam,
.jecturamtuntur qui enarrationom in Cantica Exc-
vel ctaelem, Danielem, in Actus apostolorum
Cassiodoro tnbuunt vel Thomaj Aquinati. ct in Epi-
Certe in- stolas canomcas libros vn, nec
ter Haymoms scripta commentarium in
Cantica
non librum de 8.
Trinitatc. Hpnorius IV, 7, de S.
canticorum omnes rcferunt, etiam E., etiam librum
Anonvmus
J Mel- tiaymonis deVoluptate mundi celebrat.
hccnsis, cap. 76. Sed gui brc-
vcmcxpositionci), canonum Iaudaverit,cujus
Ilomiliarum sivc Concionum popularium
in Evan-
mdiss
de Vita ct doctrina Haymonis, pag.
geha diebus Dominicis, fcriarum et de 14, fit mentio
Sanctis non repcn neque qui quatuor libros
pars aistivalis et hiemalis. Colon. :
Commenta-
1534 8« 2 vo'
dente G0dfrid0 Hittor Pio, et
norum w
IV Evangelistas, quo mcmorat
i
Pitseus
1540''8- emcndatius pag. 147.
Dc Christianarum rcrum mcmoria
(g) a Christo
(a) Abbatem fuisse scripsit Trithemius
c 257
quem scquuntur (d) Rivetus, Critici Sacri lib. iv
alii negat Christoph. Browverus
: cap 27
Antiquitat. Fuldens. lib. i, cap. 13 el 1). (e) Blondellus, pag. 87 sq. de Episcopis."
Paulus \n A i.rri.uiis de S. Eucharistia,
tonius 6-tfcuwpsrn^ in diss. dc Vita ct !
pag. 937.
doctrina Hav- Hic genumus titulus in
monis, Hal» Sax. f70O, p. 5 seq. (g) mss. obvius et apud
.(*)Non834 utTrithem.; ncc 858, ut Vmcentium Bellov., xji, 9, Speculi Hist., Trithc-
sms m Bibl. Concionatoria.
Combcfi- mium aliosque.Apud Turrianum,pag.37
n pro ApologUB
(c) Apud D. Antonium, Canonibus apostoiorum citatur Haymo
p. 8. dc Ilc-
rum Chnstianarum memorabilibus.
18
nato usque ad tompora Theodosii
C0w?:compendium succinctum
Historia Ecclesiastica. Prodiit, edcnte Alex. Brai
cano, Haganoae 1531, 8°, Colon. 1531, •'!", et 1573;
1600, 12; et curante Marco Zuerio Boxhornio, cum
rudimentis primis r< •
i< Ih Christianae,scriptis ve-
i j.', 1 1 i «
Lusta lingua Alemannorum Saxonumque,Lugd.Ba1
1650, 12; et ex recensione Joannis Joachim Maderi
Helmst. 1671,4°, et cum Petri Galesinii notisRom.
1564,fol.,subjunctum Salviano,Maximo Taurinensi,
Paciano, Sulpicio Sevcro ct Dorotheo Tyrio.Et Gal-
licc, Claudio Espencffio interprete, Paris.1575, 7».
Latini Lalinii casLigationcs
Bibliotheca sacro-profana, p. 166.
De varietate librorum, sive de amore coeleslis Pa-
triie, lib. iii, Colon. 1531, 8°, et Patris. Qui com-
mentariorum llaymonis in Isaiam editionem Coio-
niensem anni 1531 curavit et dcdiL,Eueharius Cer-
vicornus,in sua ad opus istud prajlationc admonuit
eo ipso tcmpore quo typi libro huic edcndo suda-
bant,prodiissealicubi hbrumcommentariorum Hay-
monis.qui essct hujus, qucm ipse premebat, veluti
recensio (Vecognitio) ab ipso eodem Haymone ador-
nata. Sibi vero ait id nequaquam persuaderi ut
Haymo in idem opus bis incubuerit, cum nec ejus
rei unquam ille meminerit, ncc Germanica archiva
commentariorum Ilaymonis in Isaiam nisi unicum
oflerant. Censet igitur postrcmum istum sive alte-
rius Haymonis fetum esse,cjusque forte Ilaymonis
Franciscanac familiae alumni, in classc scriptorum
ecclesiasticorum a Trithemio relati, sive personati
commentum.NovusisLe Haymonis
alicujus auctoris
commentarius in Isaiam, ille forto cst quem eodem
anno 1531 Parisicnses vulgarunt. Cum vcro codi-
cem quemdambibliothecoeCanonicorummajorisEc-
clesiaj Lucensis cvolveiem, intcr excerpta multa
Patrum ab anonymo quodam collecta in exposilio- tom. V, pag. 118.animadverterunt duas esse Homi-
nem mysterii SS.Trinitatis,nonnulla etiam otfendi
ex Haymonis commentariis in Isaiam, ut titulus „ alteram sub hoc titulo D. Haymonis episcopi, etc,
ipse ferebat, descripta. Hrcc dum confero cum com- ^ Homiliarum, seu mavis, sermonum ad plebem opus
mentariis Haymonianis Colonia; vulgatis,rcperi om-
nino ab istis discrepare,etnisi quibusdam pauculis
exceptis, in quibus convcninnt, in reliquis abirein
diversa. Suspicor igitur fragmenta haec codicis Lu-
censis illorum Haymonis commentariorum lacinias
esse, easque,cum excusum Parisiense opus rarivi-
derint, descripsi, quarum unam ad specimen hic
exhibco.Dc auctore vero nihil habco quod promam ;
maluisscmtamen Haymoni illi tribucre Gantuariensi
archidiacono, sseculi xi scriptori, cui intcr caetera
scripta ct in Isaiam commentarios assignari ab An-
glis scriptoribus Fabricius testatur.
Proferam modo speciminis gratia ex fragmcntis
mss,unicum, cui et subjiciam similc aliud quod in
cditis Coloniensibus legitur.
« Seraphim stabant super illud ; sex al-c uni, et
« sex alai alteri, duabus velabant faciem, et duabus
« vclabant pcdes cjus, et duabus volabant. Et cla- defraudati, aut si fucrit illi nomcn Haymo, certe
a mabat altcr ad altcrum, ct dicebant Sanctus, D nonisfuit quemnos nunc damus,ncmpc Halbersta-
« Sanctus Dominus Deus excrcitum, plena est om-
o nis terra gloria ejus.Seraphim intcrprctantur in-
« cendentes, juxta quod alibi lcgimus « Qui facit
« angelos suos spiritum, ct ministros suos ignem
« urentcm. nDominus in seraphim ex parte ostendi-
« tur, ex parte cclatur. Faciem enim ejus et pedes
o operiunt. Quia et praeterita ante mundum, ct fu-
« tura post mundum scire non possumus,sed media
« tanluin, quae in sex diebus tacta sunt, conteiri-
« plantur. Ncc mirum hoc de seraphim credere,
« cum et apostoli Salvatorem credentibus aperiant,
« infidelibus abscondant.Etvelum ante arcam fue-
« rit testamenti. Alas quoque habere dicuntur pro-
(i pter velocitatem,et in cuncta discursum,sivequia
« semper in altioribus commorantur. Neque enim
« illud quod de ventis dicitur, « qui ambulat super
« pennas ventorum,»vere ventosjuxta fabulaspoe-
« tarum,pictorumJicentiampennashabere bestatur.
IIAYMONIS IIALBERSTAT. EIIISC. 188
M.i</ni, lihri de- j^ « Sed celerem in cuucta discursum, et singulisse-
ex Eusebii etRufini " n.-isalas qui de fabricatione tantum mundietiam
i
« praesentis saeculi novimus. Quod autem aclamat
* alter ad alterum « vel juxta Hebraeos « istead is-
« tum »id est unum ad unum invicem.se ad laudes
Domini cohortantur, el dicunt« Sanctus,Sanctus,
« Sanctus Dominus exercii uum,»ut mysterium Tri-
« nitatis in una divinitate demonstrent. Et nequa-
« quam templum Judaeorum sicut prius,sed omnem
« terram ilhusgloria plenam essetestantur,qui pro
« nostrasalute dignatus est humanum corpus assu-
« mcre,ad terrasque descendere.Quidam Latinorum
quo:dam obvia) in cjus « duo seraphim Vctus etNovum instrumcntum in-
« telligunt : quod tantum de prassenti saeculo loqui-
« tur.Unde ct scx alas habere dicatur, et faciem Dci
« pcdesque velarc,et certatim proferre testimonium
« veritatis, et onine quod clamat Trinitatis sacra-
« menta monstrare, ct mirari ad invicem quod Do-
« ininus Sabaoth in forma Dei Patris potius scrvi
n « formam acceperit, et humiliavcrit se usque ad
« mortem, et mortem crucis,et nequaquam ut pa-
« trcm ccelestia cum tantum, sc et terra cogno-
« scant. »
Editus Coloniae 1531 sic habet « Seraphim sta-
:
« bant super illud. Seraphim duo Tcstamenta No-
« vum ct Vetus, intelliguntur. Seraphim cnim in-
« cendens sivc incendium interpretatur. Et si quse-
« rimus ubi sit hoc inccndium salutare, nulli du-
« biuni est quin in sacris voluminibus, e quorum
« lectione univcrsa hominum vitia purgantur, et
« cordis intima in Dei ac proximi dilcctionc suc-
« cenduntur.»Reliqua cum ms. nihil omnino coha3-
rent.
Homiliarum opus nunquam satis, ut credo, dis-
cussum est a scriptoribus rci litterarioa. Sapicn-
tissimi scriptores Historiae Litterarias Gallican<-r,
liarum Haymonis editiones intcr se valdediscretas ;
:
pr.vclarum super Evangclia tolius anni; pars hicma-
lis. Colonire 1531, 8°, cura Gotfridi Hittorpii. Alte-
ram, cujus est inscriptio Homilix D.IIaymonis epi- :
scopi, etc, in Evangelia Dominicalia. Prius illud
opus sinccrum esse Haymonis fctum pronuntiant,
alterum tribuunt Haymoni priori in abbatis Hirsan-
giensi, qui munus illud ccepit an. 1091. Opus Hay-
monis excusum primum Coloniaa per Cervicornium
dicunt an. 1531, 8°. Manu verso Homiliarum Hay-
monis partem hicmalem absque impressoris nomine
excusam Coloniaa an. 1537 impensis M.Gotfrid Hit-
torpii. In cujus epistola dedicatoria, ab Hiltorpio
data, lcgo cxpressam esse hanc editionem ad exem-
plar codicis acccpti a Petro Drolshagio,abbatcHey-
sterbacensi.Monet autem Hittorpius prodisse parum
ante illud tempus (nuper) Homiliarum Haymonis
opus « boni fortasse auctoris, aut proprio nomine
:
densis episcopus. » Signatur epistola illa an. 1532,
pridic Nonas Augusti. Ex hoc vero colligo Colo-
: nicnscm sinceram an.1432 prodiisse.Quomodo ergo
asscrucrint Gallici illi scriptores Colonicnsem ab
HiLLorpio curatam cditionem an.1531 paruissc? Nec
ibi pariter Eucharii Cervicornii imprcssoris nomcn
ullum lcgitur. Si qua3 igitur fuit Coloniensis anni
1531 cditio, altcra plane est a sinccra pcr Hittor-
pium curata. DcmumColonicnsis ha?c anni 1537
eilitio a neminc qucm legerim, indicata cst. /Esti-
valisparsearumdem homiliarumestpariterapud mc
signata anno 1537, per Gervicnrnium, cujusnomcn
ilii legitur impressa. Titulus vero est hujusmodi :
D.Haymonis, etc. Homiliarum nunc quarto diligenier
excusarum pars gestivalis. Aucta pars tuvc est appen-
dice Homiharum Haymonis trium et viginti super
Epistolas Dominicarum post fcstum Pcntecostes, qux
hactenus desideratse nunc primum cjcccplis qualiior
189 VITA, 190

antca semel impressis recens lypis sunt excusx. Ac-
rrunt pr.rtcr has ct alw duse homilix in duas ex
i
alypsi lectiones, quarum prior ante hac scmel
,
tantum impressa; posterior ante hunc diem typis ex-
eusa fuit nusquam. Nulla prjefatione instruitur po-
Btremum istud volumen. Titulus autem iste sio di-
ligenter relatus plane demonstral non Batis accurate
\ non Batis se oapere dicunt quid velit Crovvoius, in
suo Elencho scriptorum in sacram Scripturam sori-
bens annexam esse huio operi in omnes Epistolas
canonicas enarrationem Ego vero unde hoc acoe-
peril Anglicus ille scriptor, deprebendisse me blan-
dior; itaenim legoin titulo Homiliarum hiomalium
editionis ejusdem antea indicatae Additi sunt ser-
:

editionee hujusojperis relatas hucusque el discussas mones aliquflt pulcherrimi ejusdem Haymonis in Epi-
fuisse a Boriptoribua rei litteraris, u1 conferenti ea stolas canonicas. Sed evolventi diligenter volumen
quffl diount, patebit. lidem quoque Bcriptqres Gallioi illud uuspiam eos reperire datum est.

VITA D. IIAYMONLS
kUCTORE JOANNE THITIIEMIO ABliATE SPANHEIMENSI.

Haytno tertius episcopus Halberstatensis Ecclc- B In omncs Epist. Pauli lib. 1.

Biffl in Saxonia, ez abbate nirsfeldensis coenobii, In Epist. canonicas lib. 7.

ordinis sancti Benedicti, nalionc Teutonicos, Al- In Apocalypsim lib. 1.

cuini monacbi quondam audilor, ad quem Hahanus, De varietate librorum lib. 3.

Fuldensis tunc abbas, xxn libro? de Universo com- De sancta Trinitate lib. 1.

posuit; vir certo undecunquo doctissimus, divina- Do Ghrist. rerum me. Iib. 1.

rum Scriplurarum sagacissimus interprcs.in dccla- In Josue lib. 1.

mandis homilns ad populumexcellentis ingenii fuit. In lluth lib. 1.

Hic primo fuit monachus Fuldensis cocnohii cum ln Paralipom. lib. \.

Rabano, postoa factus ost lcrtius abbas Hirsfcldcn- In Esdram ct Noem. lib. 1.

Bis, postremo tertius episcopus Halberstatensis con- In Hester lih. 1.

Becratu8. EUundem Ecclesiam vcrbo et oxemplo stro- In Cantica cant. lib. 1.

nuc gubernavit annis trcdccim.Scripsitautom pcnc Es"aias propheta nobil.

inlinita opuscula, do quibus ista quffl subjecimus, Et factum, etc, dicit beatus.
foruntur. Verbum quod factum est.
In quinquc libros Moysi lib. 5. p Ilymni vocantur, ctc.
In Judicum lib. 1. Consulens dominus hum.
In Regum Iib. 1. A Corintho metropo.
In Tobiam lib. 1. In Actus Apostol. lib. 1.

In Judith lib. 1. Legimus in Ecclesiast.

In Job lib. i. Cum sis unicum ct sanctissi.

In Esaiam proph. lib. 3. Alia quoque multa scripsisse dicitur cpistolas,

In Hieremiam lih. 1. scrmones ct divcrsos tractatus, qui ad notitiarn
In Ezechiolcm lib. 1. moam non venerunt. Moritur sub Ludovico impcra-
In Daniclem lib. 1. tore filio Caroli Magni, anno Domini DCCGXXXIIII,
In 12 proph. minor. lih. 12. indictione 12. ScpuUus in ccclcsia sancti Stcphani
In psalmos.quoqur lib. 1. llalbcrslatcnsi.
In Evangel. homilia. lib. 2.
 191 IIAYMONIS IIALBEItSTAT. EPISC QPP. PAItS. I. — COMMENT. BIBL. «92

IEAYMONHS
HALBERSTATENSIS EPISCOPI

IlJli m .59 OOUENTARIA MitUCA.

AUi
PIA, BREVIS AC DILUCIDA EXPLANATIO,

Quani ille, veluti ex omnium veterum hortis ac patris florcntis-

spiritualis apicula,
simis decerpsil, quo simplicibus et occupatis esset parata saluberrimi raellis copia.

(Ex cditionc data Colonice anno 1561, curante Erasmo, apud haeredcs Joannis Quentel.)

£jr$ftrrtu* (Eraemus
BOTEItODAMUS

INSIGNl PIETATE VIRO JOANNI EMSTEDIO, CARTHUSIANO L0VAN1I, S. D.

Quanquam haud ignoro, charissimc frater, non A tippus cum ungucnto quodam vehementer esset dc-
dcesse tibi confabulones, qui est solitudinem tuam lectatus, Malc sit inquit, istis cina;dis, qui rem tam
exhilarent, ct silcntium istud non sinant esse mu- bellam infamarunt. Similibus verbis non absurde
tum, tamen visum est unum addcre, quia pia lo- quis stomachetur in eos, qui suo monachi no-vitio,

quiturverius quam diserta : tametsi non vidco,quo men in invidiam vocarint, cum revera non conve-
pacto negari possit diserte quod pie dicitur
dici, : niat ullum esse plausibilius. Quis enim non amet
Is est Haymo N. monachus, abbas ct episcopus, eos homines, qui vere mundo mortui, sese totos
mira brevitatc, miraque simplicitate ac pcrspicui- Deo dedicarunt? Quorum talis cst vita, talis oratio,
tate cnarrans psalmos Davidicos. Fuit hoc studium ut nemo ab illorum conspectu, ncmo a colloquio non
sseculis aliquot monachis eruditis, ut qua? a vete- mclior discedat: a quibus nemo quidquam metuat
ribus vel subtilius esscnt scripta doctis, vcl fusius incommodi, non fraudem ab his qui pccunias ha-
dicta apud populum, in compendium rodigerent, bent pro ruderibus, et hoc quod habent dilargiun-
adeo perspicua brevitate, ut ct ab occupatis, ct a tc- tur egenis non vindictam, qui juxta doctrinam
:

nuiter litteraris facilc valcant pcrcipi. IIujus ordinis evangelicam, orant pro persequcntibus, amore pro-
pracipue sunt An3cimus, Bcda, Claudius, ct hic qui scquuntur eos quibus sunt invisi, benefacta repo-
nunc venit in tuos complexus, Haymo quorum in- : •n nunt pro malcfaclis ncc cst ulli pudicitia: pcricu-
:

dustria non mediocrem uLilitatcm altulit Ecclcsia: : lum ab his, qui et corde et corpore sunt incorrupti.
pra;scrtim si quis spectet tum tempora, tum rcgio- Qui propter singularem animi modestiam nulli se
nes, in quibus illi vixcrunt. Decet autem, ul qui re- praeponunt, nulli invident, nulium fastidiunt, sed
jeclis omnibus reinoris properant ad illam ccclc- quo magis ad perfectionis culmen accedunt, hoc
stcm vitam, quam maximc sint cxpcdili, ncc ullis magis dicunt scse omnium infimos ct cum rcvera :

riiinus ncccssariis sarcinis graventur. Quo magis gemma: sint et flores Ecclesia;, tamen ipsi sesc fa;-
mirandum est, quod quidam, qui victu cultuquo ccm appellant. Aliorum lapsus aut elevant, aut com-
simplicitatem apostolicam profilcntur, doctrinam mode interpretantur, in proprios austeri censores :

amplcctantur omnium mininic simplicem, sed ar- alia bcnefacta candidc amplificant, sua modeste
gutiis supervacanci.v, et Averroicis dogmatibus, ac cxtcnuant nemini adulantur, ncminem procacibus
:

novis insuper somniis spinosissimam. Cum igitur vcrbis pcrccllunt pra;sontcm, ncmini obtrcctant ab-
tales essent monachi, nomcn crat apud omncsgra- scnti nihil auditur cx orc illorum, nisi quod cst in
:

tiosuin, cl honorificum erat appellari monachum. corde, vcrba charitatis, vcrba consotationis, vcrba
Nuncquorumdam mali mores in causa sunt, ut boni p amicae admonitionis cL gratiarum actionis. Adcst in
quoquc communis invidiae molestiam ferant. Aris- his coniitas non fueala, scd cx bona conscicntia
m EXPLANATIO IN PSALMOS. 194

prolicisccns.In summa.ccelestis illius civilalis ima- A magistratibus, ot in modiis hominum commcrciis

ginem quamdain nobis referunt,ei angelicoa choros esse monaohum. Quanam igitur esl animi perversi"
quoiiammoilo repr»sentant,vel quod jugiter decan tas,odisso monacbum,ob hoc ipsum quod monachtis
fcanl laudes Dei.vel quod transformati in spiritus esl? Profiteris Christianum, el aversaris eos qui
te

nihil habeawl commeroii cum cornis affectibus.vel Ghristo simillimi sunt? Hic protinus ocoinont, scio,
quod io Bumma vfvunt conoordia, vel quod angelo- plerosque plurimum abesse ab hac imagine.NulIum
rum homines ac Deumvelul internuntii,
ritu inter genua probabimus, si propter maJos ode*
igitur vii.c
et populorum votailli commendant,el plurima bona rimusot bonos. Quid igitur superost? Quid,nisi ut
ab illoprecibus assiduis impotrant,non sibi tantum, amemus homines, incerta in meliorem interprete-
scd in comnumo. Quid porro si ad h;ts virtutes ac- nnir partem,ad vilia leviora conniveamus, gruvio-
eedat (Itiiiuin prophetis? ut gratis, ut pure, ut in- ribus mederi studeamus potius quam exasperare,
corrupte dooeant populum, sive voce, sive soriptis ordinem ipsum ct institutum voneremur etiam.
liln-is, siveutroque? Quid quodjejuniis, vigiliis, la- Quod si ad hominum vulgarium oivilitatem acccdat
boribus orociflgentee carnem suam quantum licet, monaoborum, sese ad ea qua veraa sunt religionis,
supplcnt ea desunt passionibus Cbristi, ac
quffl toto pectore referentium, industria : faoile revi-
seipsos quodammodn immolanl pro salute populi? gescet pristinus orbis favor, faciie obmuteseent ora
I!
El tu, huoe, potes male velle illis, qui dum erapula maledicorum.Itaque fiet,ut oon soluto vivant grati
gravatus alttim stertis.propter te vigilant, propter to Deo, gratiosi apud homines, verum ctiam felicitcr
jejunant :dumtu Doumalea,scortis aliisque sceleri- hic vivant et hilariter. Nulli enim vivunt tpiietius
busadiram provocas, illi prote deprecantur dum : aut suavius iis qui vore monaohi sunt nulli mise- :

tuapud hominos maledeillis loqueris, illi de bebene rius, quam (jtii non cx animo monachi sunt. lllis
loquuntur apud Deum? Quis talcs viros, non n monasterium paradisus est.his pislrinum. Sod cui
mideos quosdam veneretur, uon amet,tanquamad que magna ox parte in manu est, ut sibi pristinura
publioarn utilitatcm quasi divinitus datos, ctiamsi vertat in paradisum.Ad Ilaymonen redco, qui Davi-
ipse sit vir improbus? Nam cximia virtus cliain ini- dicant citbaram pulsans,angelicum coetum vestrum
micos suos rapit in admiralionem sui. Et qui de ad spiritualcs excitabit cboreas, ut in hymnis et
nullo bone merontur, tamen instinctu natura rove- canticis Domino psallatis in cordihus vestris.Nemo
rcntur oos, qui benefaciunt malis pariter ac bonis. fastidiat dictionis simplicitatem, sed amplectatur
Quamam igttur ost quorumdam perversitas,qui boc sententiarum pietatem. Hoc admoneo,quod sus-
oo
ipsocontomnunt aliquem quod monachus est? Qui picer multos csse tales, qualis cgo fui olim, qui
monanbumdicit,omnium beroicarumvirtutumsum- nauseant ad omnia, qua carent rethorum condi-
mam dreit,qus benevolentiam ao favorem a bonis C mentis etornamentis. Sed cum csscm parvulus in
promerentur, a malis extorquent. Quod si nihil Christo, sapiebam ut parvulus atquc utinam nunc :

aliud displicet quain vocabulum,appellent pro mo- prorsusevacuassem eaqusesunt parvuli Hocmeum !

n.icho, si videtur,siinpliccm ac solitarium.Solitudo officiumsi quani apud tc gratiam promcretur, oro,

autem ea non sestimatur numcro convictorum, scd
soparatione malorumaffectuum:alioqui nocCarthu-
siani soli sunt. Ubicunque adost hacc solitudo, ibi
adest frequenti.ssima sodalitas. Illc
est, qui nullius improbi convictu corrumpitur, qui
animo tumullus affeotuum inter sc
nullos habet in
puguantium, ncc tamen cum Deo consentientium.
Iloc pacto licet et in principum aulis,et
ut bunc ifwpfwXdv abquando precibus tuis Chriato
commcndcs. Excmplar oxhibuit vencrabile monaste-
rium canonicorum regularium, vulgo dictum Mar-
feliciter solus pach, in Klsatia, rcliquias inauspicatissimi tumultus
agricoIarum.Dominus illis pro malis rcponat bona.
Friburgi Briagoiae, anno a Christo nato millosimo
quingentesimo trigesimo tertio, pridio Kalondas
in publicis Martias.

INCIPIT

COMMENTARIUS 1N PSALMOS.
IN PRIMUM PSALMDM. D et in animum reclc intclligentium exultalioncm ge-
Hymni vocantur singuii psalmi : byiiinus cniin esl ncrant. Cognito namque interitu tolius bnmani ge-
laus Uci cum canticn. ln singnlispsalmisDei inveni- neris propter inobedientiam primi hominis, prospi-
tur laus : sive enim agatur de potentia divinitatis, ciensque per Spiritum sanctum reparationem futu-
sive deperfectione humanitatis Chrisii, sive de ramperobedientiamsecundi,cumraagnaexultatione
sanctitate membrorum, Bive de conversi [KBni- cuin propheta annuntiat. Solilpquium unusquisque
tentium, laudabilis Deus ostenditur. Cum oantico psalmusdicitur,quoniam in ipeis solus Spiritns san-
ideo, quiaet cum exsultatioue suntfacti aprophcta, ctus sine omni auxilio humani ingenii loquitur.Vel
 » :

m HAYMONIS HALBEIISTAT. EPISC. OPP. PAPS. I — COMMENT. BIBL. 1%

8oliloquium,nonquia8oli psalmi de Christo loquun- A. praecopta bene implet,qui ea quaB in Psalterio lcgun-
tur, sed quia dignus et manifestius caeteris prophe- Lur cxsequitur. Sicut enim psalterium quia desuper
tiis, soilicet frequentiua et apertius in pauciori.bus sonat,viviflcationem spiritus significat, ita cithara
verbis.Ex quadignitale hujus prophetiaehancpro- quia desubtus sonat, carnis raortificationom desi-
phetiam in frequcntiori usuhabet Ecclesia. Cum di- gnat. Idco autem Psalterium yivificationem spiritus

cil Prophetae simpliciter, David nobis detqrminate significat, quia semper nos monet ea facere, in qui-
insinuat sicut per Apostolum,Paulumdetermina-
:
Ijiis spiritus vivificatur. Melodia vero, quae ex illo

mus, Prophetia idem est quod <;L visi<> undcin libro

: musico instrumento cordis cnanu tactis fiebat, psal-

Regum prophetamSamuelem Saul videnter appellat rnus proprie appellatur, a cujus sirnilitudine isLius
dicens:«Ubi estdomusvidentis?»JNon tamen quaeli- prophetias partes distinctae.psahni vocantur,quia in
bet visio prophetia dicitur,sed ca tantum quaa a solo ipsis ad quamdam operationcm manuum.sive affc-
spiritu ministratur; ca li L dc pravterito.utMoyses : « In ctionum, sivc carnalium manuum invitamur, ut in
principiocreavitDcus ccelumet terram;» veldeprae- hocprimopsalmoadconformitatemsocundi parcntis
senti, ut si quis pcr spiritum ca in praesentiavideat
invitcmur.Sicutautcm illamclodia.ubi sol<-e chordae
quae per naturam videre non possct, ut Ezcchiclis
sine voce sonabant, psalmus vocabatur sicilla,ubi :

spiritus trantercbatur in Jerusalom,ut viderct ea sola vocc sinc cordis cantabatur, canticum dice-
B
quse ibi ficbant; de futuro, uthajceadem prophetia. batur. Ubi vero melodia pracedebat in chordis, et
Inspiratur autem prophetia vel per somnium,ut Jo- viva vox sequebatur, canticum psalmi vocabatur :

seph; vel per angelum, ut Zachariae; vel pcr inter-
nam inspirationem,ut haac eadem,id cst psalterium;
vel pcr figuras,ut Noe per archam quam rexit in flu-
ctu diluvii, figuravit Ecclesiam a Christo pcr mundi
pcricula regendam. Hfcc vero prophetia PsalLerium
vocatur, quod nomen a quodam musico instrumcnto
tractum est,quo instrumcntoDavid etalii praecento-
res psalmosmodulabantur.Diffiniturautem prophe-
tia sic Prophetia est divina inspiratio, quae rerum
: Samuele inungerctur, « Dominus illuminatio mca.»
eventus, aut per visiones, aut per facta, aut per quo-
rumdam dicta immutabili vcritate demonstrat. Per
visiones,utEzechieli,cL bcatoJoanni in exsLasiposi-
tis. Per facta,ut Abrahae, per immolationem arietis;
et Jacob, qui, transpositis manibus, Manassen et
EphraimfiliosJosephbenedixit.Perdicta,utinMoyse
de Christo legitur : « Suscitabo de fraLribus vcstris
prophetam,ipsumtanquam me audite (Deut. xvm)
velinPsalterio.Fitautcm prophctia pcrdictaduobus
modis, scilicet aut gratia.aut pcrmissione. Gratia,ut
in Moysc et cffiteris bonis,Permissionc,utin Sibylla
vate, ct in infidelibus philosophis,quimulLa divino
instinctu de Christo praedixerunt. Volens enim Da-
vid cultum Dei amplificare, cum homines per sen-
sum psalmorum ad cultum Dei.quia bestiales crant
non possct adduccre,eos et per symphoniam insLru-
mcntorum, ct per cantum hominum ad colendum
Deum sLuduit incitare.ConsLiLuit crgo cum archam
dc Sylo reduceret, tria millia virorumomni musico
instrumcnto cantantium, ct illis ccntum quinqua-
gintapraefecit quibusomnibusquatuoralios,Ethan,
: ascripsit, quia isLe
Eman,Asaph etlditum praefectosadhibnit: ipse quo-
quc cum psalterio modulans in tabernaculo, ad di-
vinumcultum caeteros invilabat. llocauLcm opus ab
illo instrumento hac signifieationc Psalterium voca-
tum est,quiasicutillud instrumentum decem chor-
das habens,et superius concavum unde resonat ita
ubi autemviva vox pracedebat, et melodia seque-
batur, psalmus cantici diccbatur; sccundum quas
divcrsitalcs quidam psalmi intitulati invcniuntur.
Sciendum est autem, quod non eo ordine David
psalmos composuit,quo hic sunt ordinati.Cum enim
in uxoreUria: peccasset,« Misereremci,Deus,» fecit:
post han.c vcro pro persecutione Absalon, «Domino,
quid multiplicati sunt, » edidit. Item eum inregema
Mortuo quoque Saul, «Diligamte,»ctc.Esdrasvero
divino admonitus instinctu,in huncordinemcompo-
suit.Ordinisverorationem(quemtameneum habuis-
sccredimus)inpluribusignoramus.Gommunismate-
I" riatotiushujusoperis,Christus est tripliciter accep-
secundum deitatem, secundum humani-
tus,scilicet,
tatem,secundum corpus.Quod verode contrariis,id
; est,dacmonibusimpiis interseritur, nonideofit, quod
sitde principali materia; sed ut principali materiei
subscrviat,per quasdam commoditatcs admiscetur
eorum
ut in primo psalmo de impiis adducit, ut per
pccnam homines ab eorum conformitate deterreat,
et ad Christi conformitatem reducat. De hac vero
materiahocmodotractat.ostenditpotentiam deitatis
pcrfcctionemhumanitatisChristi.universitatemsan-
ctitatismembrorum,conversionempeccatorum.Item
communis intentio est,utnos Christoconformeseffi-
ciat, ut « sicut portavimus imaginem terreni, porie-
mus imagincm ccclestis.» Esdras autemcum caeteris
J)
psalmis titulum ascripsisset, ideo huic psalmo non
psalmus omnium aliorum titulus
cst; quia sicut titulus totam materiam sequentcm
praelibat : ilapsalmusistemateriamsequentisoporis
De humanitatc cniin Christi tangit, ubi eum
Langit.
immnnemesseabomnipeccatoostendit; de deitate,
ubi cum secus decuraus aquarum plantatum essedi-
: ciL : de corpore Christi,ubi ostendit quodnobis utilis

haec prophetia resonat,semper loquendo dc superio- fuit, cum dicit : « quod fructum suum dabit in tcm-
ribus. Loquitur enim de spiritualibus, non causa « pore suo. » Vel ideo ctiam huic psalmo titulum non
humani favoris, sicut mundani philosophi, sed ap- apposuit, quia quodam loco legerat Christum
in
petitu vitae aeternae. Dccem vero chordae illius psal- ipsum hunc psalmum appcllantem caput libri, ubi
lcrii, dcccm legis preeceptu signiiicant.Quae omnia dicitur : « Iu capitc libri scriptum estde me,» etc.Et
 ::

197 FAPLANATIO IX PSALMOS. 108

ideoEsdraa non i'uil ausus apponcre titulum, cum A qui in sola voluntato est. Malaopera viam peocato-
ChristusperDavid vocaverit huncpsalmum oaput li- iiiiii dicit, per quffi peccatores adaeternam damna-
bri [Psal. xx.ux Elabet autemhicpsalmus materiam
. tionem incedunt. «In cathedra pestilentiae, n idest,
Christum,sicutpraedictumest.Hocmodoagil deChri- ncc verbo riec opere studuil mala facere, nec docuit.
sto,removetomniamalaabeo,ponit ineoomnem pcr- In cal hcdra quidcm sedit,quia doctor egregi ns fuit

fectionem virtutum, ostendil eum utilcm ess e nobis. cathedra enim sedes magistri est, solium regum,
Sciendum vero quod illas pcrfcctioncs, quas hic de tribunal judicis. i.\ ejus vero doctrina nulla pi tis

Christo ponit communiter, in psalmis sequentibus successit, exipsoenimnullainaliosinfirmitas trans*

perpartes Bingulas exsequitur.ln alio enim psalmo il. quidem infirmitas est, quffi ab uno
Pestilentia
de bumilitate Christi.in alio de patientia, in alio de animaliad plura,sive ad omnia transit.Per hoc iiuod
resurreotione Christi agit, et in caeteris similiter. dicit, Qon abiit, non stetit, non sedit, Christum ab

Habet et psalmus iste communem intentionem, sci- omni peccato immunem ostendit. Omne enim [icc-
lioet,ut conformemnr qovo homini.Et quiaiutendit catum cst, vel voluntate, sivo cogitatione, vcl con-
nos conformes reddcre Christo, ipsius dignitatem sensu : quae voluntas per abire designatur. Vel in
proponit.sic nos propheta invitans Vos qui lugetis, : actu, qui per stare intelligitur, vel in doctrina,quffi
compressi miseria primi parentis, deserentes illum „ per sedere in cathedra pestilcntiffi intelligitur.Quae-
veterem, ad istum accedite, quia iste esl beatus vir ritur quare remotavoluntate peccandiaChristo «pcr
primo oontrarius.A similitudine exsulantis loquitur, nun actum et doctriuam removeat, cum vo-
abiit,»
qui a naturali loco abiit, ct invento loco sibi coni- luntate remota, haec alia removeantur? Quod idco
placito, coapit immorari,et jam non tam citopotest factum dicimus, ut ostenderet peccataeo ordinequo
revocari, sicut prius quando abire inccepit. Hic si crescunt in aliis, eo ordine a Ghristo removenda.
deinde in cathedra,id est, in magisterio sublimetur» Prius enim homo voluntate, id est, consensu et co-
tanto ininus facilc retrahitur: ita Adam in beatitu. gitatione peccat, deinde actu, tandem doctrina,sci-
dine positus, abiit non localitcr ab co qui ubique licet exemplo et verbo, quae eaedem
tres mortes
pra>scns est,ut per psalmiatam dicitur : « Si ascen- animae,per tres mortuosaDomino resuscitatos flgu-
dero in coelum,tu illices; si descenderoad infernum, rantur. Per filiam archisynagogi quam in domo re-
ades(Psfli.vm): » Bed recessitaDeo perdissimilitudi- suscitavit, peccandi voluntas, id est, prima mors
nem,ad quem acceditur per similitudinem.Perdissi. animae designatur, qui enim tantum voluntate pec-
militudinem abiit,cum rationepostposita.in quaDco cat, adhuc in domo est nundum enim ad opera- :

siniilis erat crcalus, Evae et consilio serpentis pa- tionem processit. Per eum enim mortuum,quem ex-
ruit.In via peccatorum stctit, quando actualiter po- tra portam resuscitavit, alia mors animae, id est,
mum comedit.In cathedra pestilentiae sedit, cum sc C actus peccati designatur, quia perficiendo peccata,
occultando excusando do peccato, postcros suos
ct extra portas sensuum eximus, non remanentes in
buo exemplo excusationem docuit ct sic factus est : sola eogitatione. Pcr mortuum jam fetentem et au-
inflrmus,cum aDco factus esset firmus.Posset cnim ras corrumpentem, pcccati doctrina signatur,cujus
immortalis et impassibilis permancre, si Domini fetore ct alii corruinpuntur.
pncceptis constantcr vellct obedirc Dcus enim in : « Sed in lege Domini. » Rcmotis a Christo omni-

paradiso amoenitatis locavcrat eum, in quo crant hus peccatis atque malis, eum omni genere virtutum
fructus, quorum alius famem, alius sitim exstingue_ repletumostendit.Continuatio: Christusquidemnon
rct.alii alias passibilitates exstinguerent vel depelle. abiit, sed voluntas ejus fuit in lege Domini, id cst
rent.Erat ibidem praeterea lignum vitae, cujusfructu voluntatemhabuitimplendi legem Domini. Lexenim
si convenientibus temporibus uteretur, mortem vi Dei est, in devitandis peccatis, bonisque perpetran-
taret et senium. Contra vero hujus fragililalem. dis sancta praeceptio. In lege, et non sub lege,ideo
Christus vir a virihus dicitur : qui cum cssct natus benc dicit, quia subnotat coactioncm. Ghristusvo-
in fragili carne,nec tentationibus cessit, nec aliqua luntatc spontanea legem adimplevit, et non solum
tribulatione defecit : contravcro illius infelicitatem adimplere voluit, sed etiam per omnia adimplevit
Christus beatus dicitur « Qui non : abiit, » id cst, ct hoc cst, ct in lege ejus adimplenda meditabitur,
j)
non rcccssit a Dco: voluntato scilicet vcl cogitationc idest,in ejus impletione studiosus erit quomodo me.
vel consensu, et ut majus mcritum cjus ostendat, lius impleatur. Non dicil meditabatur,quod ipse mc-
notut eum habuisse persuasorem discessionis, cum ditaretur : sed ideo,quia sicuti aliquis meditans me.
subdit: « In concilio impiorum:» persuasitenimei lius implet aliquid non meditante, ita Christus ad-
diabolus, ut adoraret eum, et daret ei regna mundi. implevit legem melius omnibus aliis. Cum futurum
Impios vocat, contracultum Dei scilicet infideles : ponit,id est meditabitur, secundum hominem Loqui-
peccatores autem Bunt,qui in turpi vita sunt.El ipse tur esl enim hominum, ut de futuris pcr futura
:

idem Chrislus non stctit in via peccatorum, id est, loquantur. Quando vero ea quae futurasunt,utjam
in malis operibus. Perstare ideo actum accipimus, praeterita oarrat, non loquitur secundum hominem,
quiasicut ille quijam stat in aliena terra,non potest sed quia spiritus illius rapiebal ur usque ad consilia
itaretrahi, sicutille qui abire coepit: sic ille qui in Dei,incujusprovidentiajam omnia praeterita sunt
aclu peccati est,non tain leviter retrahitur,sicut ille et sicut in libro illo legabat juin praeterita,sic refe-
 » : :

\U\) HAYMONIS HAUlKItSTAT, EPISC. 01*1*. PAIIS. I. COMMENT. BIBL. 200

rebat hominibusjam illa prsesenl ia. «Die ac aocle,» A " Non ic impii, non sic. » Postquam dos ad eon-

id csl, conlinui! : vcl in prospcritatc el adver itate. formitatcm Christi per cjus bonitatem invitavit,ad
Prosperitasdicitur,quando posl miraculum dequin- eamdem per ejua adversariorum terrorem advocat.
que panibus factum, cum Judaii sibi rcgcmconsti- ConLinuatio ; Christue tali fuit, impii autcm uon
tuere voluerunt : adversitas, in passione. immunes a peccato,non ic plcni justilia, non sic
« Et crit. » Ostcnso Cbristo immuni ab omni pec- utiles,et sic usque in infinitum, quod uobis per gc-
cato,pleno omni bono,quia hajc po al e se cl ai- minatum advcrbium significatur. « Non sic dioo,sed
hll prodessent nobis,utilitatem apponit,quam aobis tanquam pulvis, » id est infructuosi, et nullo cha-
contulil cum diciL : « Et erit tanquam lignum. » llic ritatis vinculo colligati « quem projicit ventus,» id
propheta persimile de Christo loquitur, quia i icut est diaboUca tentatio, < a facie terrae » a soliditate
aliqua arbor in humido loco plantata, in apto tcm- Ecclesiaj. Ecclesia vocatur terra propter Boliditatera
porc cL florescit et fructificat,similiterCbristus.Ipse et fructificationem,quiafacies Lcrne non dicitur ubi
namque plantatusjid est in concepLione sinc motu pulvis, sed ubi terra solida est.
libidinisperSpiriturnsanctum sanctificatus,i tabilis « Ideo » scilicet quia pulvis sunt, remoli a facie
conLra omncin impclum diabolica? tentationis per- terra; « impii ideo non resurgunt, » id csL, nonha-
mansit. « Secus dccursus aquarum, » id cst, secus bent rcsurgerc cL quia oinnes non resurgunt tarn
,

n :

decurrentes aquas.Pcr aquas SpiriLum sanctum in- honi quam mali, determinat « m judieio, » id e.st,
telligimus.Unde ctalibidicitur: «Flumina de vcnLre non iLa resurgcnL ut judicentur, vcl ut judiccnt. Irn-
ejus flucnl aquae vivae,» hoc auLcm dixit: «Desc,sci- pii cnim, id est infideles, ut Judaei .ct gentiles, ct

licet,quem accepturi essent credentcs cum (Joan. in etiara illi qui ab bac vita divelluntur, alj Ecclesia ex-
vn). » Ideo autem Spiritus sanctus per aquam signi- pulsi, non in secunda resurrectione judicabuntur,
ficatur,quia sicut per aquam terra solidatur ctfacit quia hic jam judicati sunt, ut Apostolus aiL« Qui ;

fructum, sic pcr Spiritum sancLum dissoluti colli sine lege peccaverunt, sine lege peribunt (liom. 11). »
consolidanturvinculo dilectionis et fidei, et faciunt Illi vero qui in Ecclbsia exisLcnLes a praesenti vila rc-
fructum bona3operationis:etsicutaquaexstinguitsi- cedunt, de quorum operibus an bona an mala sint
tim, sic Spiritus sanctus ardorcm peccati.Decurren- incertum cst, judicahunlur, quidam ad vitam, qui-
tes dicit,quia nullum obstaculumSpiritui sancto re- dam ad niorLcin. illi vcro dc quorum sancliLale in
sisterc potest.Unde diciLur :«Nemo poterat rcsistere Ecclesia ccrtum esL,non judicabuntur quiajam in :

sapicntiac ct spiritui qui loquebaLur (Act.xi).» Secus, hae vila ad vitam ab Ecclesia ducli, judicati sunt :

dicit, quia natura humanitatis non fuit vcrsa in na- se judicabuntjiion tamen omnes,sed illi qui aposto-
turam divinitatis, scd juxta, id cst, conjuncLa fuit lorum vicem obtinent,ut episcopi et hujusmodi. Ju-
vclperdecurrentes aquas,populos defluentes; undc C dicabunt autem, quia comparatione sui ostendunt
Joaunis in Apocalypsi dicit « Aqu3emultae suntpo- alios damnabiles csse
: quia cum ejusdem naturae :

puli multi. » Sccus populos Christum fuissc dicit, sint jusLi cL impii,non impii vitam Christi sunL irni-
quia non peccatiicem carnem, scd pcccati similem tatijsicutjusti. Impii quidcm non resurgent, neque
habuit. u Quod lignum
dabit fructum suum,» id esL, peccalorcs, id est Christiani occulLe peccanLes, ro-
fructificabit intempore suo, sic ct Christus dedit surgent, ita quod sint in consilio justorum, id est
fructum suum, scilicct reparationem humani gene- in judicio cum quihus quidquid fit, cum
justis, a
ris. « In tempore suo, » id cst, in convenicnLi quia : consilio et ratione fit.Vel quia in Hebrao in congre-
in passione redimcndo animas de potestate diaboli, gationc habetur, in concilio a quibusdam legitur,
in resurrcctione spcm dcdit nobis resurgendi, in scilicet non crunt peccatores in consortio justorum.
ascensione ccelestes nobis aditus patefecit, ct ita Vcl potesi idem vcrsus legi de prima resurrectione
Christus in lignum vitae nobis datus 1'uiL. Aufert animae per pocnitentiam, uL dicamus Impii non re- :

cnim Christus a nobis per sui corporis usum,et iini- surgent in judicio, id est in discretione boni et
tationem justitiae, mortem aeternam et senium,quod mali, sic scilicet ut bono devitato bonum faciant :

lignum vitae faciebat, ut supra diximus. neque peccatores, ita ut sint in numero justorum.
« Et foliurn ejus,est,sermo ipsius.nullo casu
» id n IIoc quidem dictum est de induratis.
a vcritate defluet,id est decidet. Sic cLenim Domi- « Quoniam novit Dominus. » Idco impii et pecca-

nus ail : « Ccelum et terra transibunt,verba auLcm tores non resurgcnt, quoniam non novit Dominus
mca non transient (Mattli. xxiv). » Sermo significa- iter eorum,et hujus antecedentis consequens poniL
tur per folium,quia siout folium protegit et decorat « EL itcrimpiorum peribiL» iter, id est mala opera

fructum, sic verba Christi dona decorant et prote- eorurn ducent eos in damnationem,ethujus reiprae-
gunt. In nullo enim gratia data in baptismate ser- missa esL probaLio pcr contrarium,ubi diciLur, «quo-
vari posset, nisi doctrinaEvangelii postmodum con- niam noviL Doininus,»id est,approbat justos et viam
scrvaret. Haec promissa nobis erunt ad utilitatem. justorum.
« EL omnia quaecunque faciet» ipsc Christus,etiam IN PSALMUM II.

ignomini.c quas sustinuit « prosperabuntur, idcst, Titulus Psalmus David (etsi ajiud Hcbraaos huic
:

nobis prospera inveniuntur, ut flagella quae suut psalmo nullus prasfigatur titulus).
nobis exonipluiu huinilitatis et patienti». « Quare fremucrunt gentes. » Psalnius David, id
201 EXPLANATIO l\ PSALMOS. 202

eet, tractatus iste quivocatur psalmus, quiasioutex A « Qui babitot in ccbKs. » Confremu ront, astite-
opcrationo inanuum motis ohordis,in psaltcrio rod- runt, sed ille i|ui babitat in ccelis, i ilicet, vel in

ditur dulcis melodia, qu» vocatur psalmus, ita iste in sanctis, in quibus ideo
coclis materialiter, vel

tractatus movet aoa ad operationes, in »]ui 1» h Deo Deus babitare dicitur, quia nullam in eis habet of-
lit dulois melodia. « Attribuitur David,» id est, agtt fensionem « irridebil eos, » iil ost, irrisione dignos
de Cbristo, qoi Chrislus significatur per David, quia reddet eos, quia apparebunt contra regnnmDei ni-
David interpretatur visu desiderabilis, sive manu- hil « E1 Dominus subsannabit eos,a
potentes facere.
rortis.Quis enim fortior est Christo, qui aerias po- id est,ignominiosos reddct unde etiam in uni- :

ites devioit ? Ipsum etiam videro omnespriores verso orbe bodle opprobrio sunt. Sanna est irrisio
patres desideraverunt,ut Simeon dioebai enim in : facta per nasum.
orationibue suis. Quando voniet? quando videbo? ii Tunc. » Haec irrislo et subsannatio fuit in hoc
Cujus visum desiderantadhoc etiam omnessancti. sceculo : sed liinc, id cst, praeterea, vel in aliavita
In boc psalmo Christus rex, est materia, de quo << ioquetur » vel per vocem ministri, vel per pro-
tractal boc modo ostondit omnes qui contro reg-
: priam, nonplacabilis,sed« in ira » non quod in Deo
num ipsius aliquid maohinati sunt nihil profic ira vel mutatio aliqua possitesse,sed a similitudine
sed potius sibi ipsis nocere. Deinde ostendit eum t» alicnjus irati qui pcenam iftfert hoc dicitur. Erit
potentem regem Judaeorum et gentinm. Intentio enim haecvox iujudicio « Disceditea me,maledicti, :

vero eet, admonere, ut Christo regi cum timore et in ignem aeternum (Math. xxv), » Vel, si etiam
tremore serviamns. Quae notat in fine psalmi, abi nulla vox esset injudicio, tamen ipsa rei evidcntia
dicit : Servite Domino in timore. quasi iratus Dominus Ioqui videtur. Pcr iram vindi-
Qaare fremuerunt gentes. » Petrus loquena in
« ctam aceipit sed quia per iram brevis vindiota in-
:

Actihus apostolorum.huuc psalmum dicit primum telligitur, subdit ;

« Et conturbabit eos in furore

Domine, reges congregati suut contra filium

. « suo, » id est, continua vindicta.
tuum.siculDavid dicit in priori psalmo. De illis inoi- Hactenus ostendit eos inefficaccs ct ignominio-
pit quicontraChristummachinatisunt. HicDominus sos, qni conlra regnum modo
Christi laboraverunt,
interrogatione loquitur, non propter inquisitionem, vero ostendit cum polenlem regcm Judeeorum et
Bed propter redargutionem, dicens Quare, id : Gentium, etloquttur insua propria persona sic ilK :

qua causa frcmuerunt gentes? Per fremuerunt no- conturbantur, «ego autemconstitutus sumrcx, » id
eos bestiales esse, quia fremere bestiarum cst. est, ab co Dco firmiter stabilitus. Regcm vocat eum,
Fremitus fuit, ubi dictum est : Tolle, tolle, cruci- quia perfecte rcgit suos super Sion. Sion interprc-
eum. Per gentes, milites Romanos intelligit, tatur speculatio, pcr quam univcrsaecclesiapotest
qui ideo gentes ilicuntur, quia sicut sunt geniti, C accipi, ipiia sompcr cst in speculatione vitae atcrnffi,
ita rcmanent, scilicet, sine lcge, et sine omni cons- et providentia, praecavendo ab hostibus. Sed tamen
titutionc justitiae, « et populi, » scilicct Judffii,qui hic pcr Sion, ecclesiam tantum Judaaorum accipi-
mtur populi, quia sunt congregati adjure inus quia Sion caput erat regni Judaeorum, quam
:

vivendum per legem. « Meditati sunt inania, » sci- ecclesiam proptcr stabilitatem ct virtutumeminen-
licot, Chrislum non esse Messiam,vel se eum reti- tiam montcm sanctum appellat. « Ejus, » scilicot
nere uosse in sepulcro. Dci. « Prsedicans » inilla ecclcsia « pra;ccptum,id
(i Astiterunt rcgcs. » Non lantum mcditati sunt est lcgem cjus.
populi contra Dominum,sed et reges astiterunt, id Et non tantum constituitregem supcr Ju- nio
contraChrislum, steterunt, id est, perseverave- d-xos, sed et supcr genlcs quod habemus ubi :

runt male operando contra eum. Reges accipit, pri- dicit dabo tibi gentes » et adhoc conlirmandum,
: (i
;

mum Herodem, qui pucros occidcndo Ghristum per- praemittit auctoritatem ipsius Domini promittenlis,
sequebatur; secundum Herodem nepotem
et primi, cum dicit « Dominus Dcus dixit. » Quod diccrc ap-
:

cujus assensu Dominus occisus est. « Ilegcs » dico paret in ipsa reiexplelione, «adme» praemissapro-
« lerrae, » id est terreni. « Et principes, » id cst Pi- batione regni, ex auctoritate ipsius promittentis,
latus,Annas et Caiphas, et alii piincipcs convene- J)
ostendit causam, quare Deus ei gentes subjiccret,
runt ln unum, et si non omnes, tamcn omnes vo- scilicet, quia filius ejus est. Et boc dicit : « Filius
luntate, « advcrsus Dominum » Patrem, quia ad- meus es tu, cgo hodie, » id est atternaliter, « genui
eersus Chrislum ejus. Quincunque enhn missum Le, " bioo pei hodie ffiternitatem intelligi voluit, quia
persequitur, et mittentem. Hic vero Christus de nullam voccm convenientem habuit, per quam pra3-
seipso quasi de tertia loquitur. sentram designaret, quaa nunquam ab aeternitate
Disrumpamus. » Convenerunt dico, dicentes
« : discedit. Melius genui dicit qaamgigno,neillainef-
" disrumpamus vincula eorum, » id est, Dei Patris fabilisgeneratio noviier incepta videretur. Idco con-
ot C.hristi, vol Cbristi ot iliscipulonim. Vincula, prffi- jnngit prffiteritum, ui per hoc inntiat nobis illam
dicationcm Christi nominat, miraculaet promis-et generationem el esse, el fuisse. Undedicitur: «Ge-
sionos, quibus ad fidem Christianam homines vin- oerationem ejus quis enarrabit ? » [Isa liii).
cluntnr, ct sic spretis vinculis illis « piojiciamus a i;i quia filius meus es tu, ideo « postula a me, » id
nobis juhum ipsorum, » id est, Dominum ipsorum. est assumc humanitatern, in qua val§as postulare
Patrol. CXVI.
 »

203 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPI». PAItK. I. — COMMENT. BIBL. 204

Secundum divinitatem non poteral postulare, seoun- A IN PSACMCM III.

iIiimi i ] 1 1 . i r t ) ;ri|ii;ilis l\il ri rr.il .

<•
Postula » dlCO, « 6t Titulus. Psalmum David cum fugeretafaeieAbsa-
dabo Libi gentes haeroditatem tuam, » idest, quibus lon /ilii sui.

domineris, etquasexcolas. Illleenimqui alicujus rei Domine, quid multiplicati sunt. » Tangit bisto-
-

haeres est, magis quam alii dominatur; el eam ei riam quam David ab Absalon sustinuit. Dubitavit
excolit. VA. ni m quaslibel gentesdabo tibi, ul Graecos enim Absalon patre viventc, cui filiorum regnum
vcl alios, ssdctiam « terminos terrae, «idesl gentes vellel dimitl ;numque sibi immoderate cu-
quae in cxtrcmis mundi partibus habitant, dabo tibi piens, multoe de populo callida pollicitatione eor-
«possessionem, »idest, itaut in aeternum possideas. rupil et tandem per occupationem in regemconsti-
Juste debeo tibi gentes subjicere, quia tu, « reges tni fecit. David vero sciens illam eccupationem non

eos in virga ferrea, » id est, inflexibibib" disciplina, esse factam per Dei voluntatem,et sciens hoc flagel-
ct eos qui non rccipicnl disciplinam, «confringes » id lum a deo sibi datum pro peccato adulterii et homi-
est punics, quosdam ad corrcctionem, quosdam ad cidii,pro quo peccato divinitus ei dictum erat;«Non

damnationem. « Tanquam vas figuli » levilcr con- deflciet gladius adomo David (II Reg. xn) » pa- :

fringuntur : per hoc simile notat cos csse lutcos tienter filii perseculionem sustincns, nudisque pc-
quos confringet Dominus. ry dibus cum quibusdam suorum civitatem deferens,
Verbapatris adhuc. Etiam talem regem constitui. prasentiamaufugit.Cumqueilliabeuntiquidam
fllii

« Et nunc, » idest, ostcnso co tali. « Et vos rcgcs, maledicerent, et jactu lapidum insultarent, illum
id est, tcrrenitatem vestram bone rcgentes « intclli- virum sanguinum appellantes, suos vicem reddere
gite » quantus sit « et vos qui judicatis terram, » non permisit,sed patienter persecutionem sustinuit,
id est, praelati Ecclesia? quijudicium habetis super dicens Flagellis Dei non debcre nec posse resisti.
:

alios « erudimini, » id est extrarudes sitis, ut pru- Jnab vero contra, patientiam David non attcndcos,
denter sciatis de subditis. cum Absalon cum exercitu pcrsequeretur, eum ab
« Et scrvite Domino in timore, » et ne videretur arbore pendentcm per capillos, occidit. Fugicns
austcrum regnum cjus, de quo legitur « Jugum : enim Absalon super mulam involutis capillis circa
cnim meum suave est, et onus meum leve (Math. ramum (intonsus enim erat) suspensus respondit.
11,) » idco subdit : « et exsultate ci. «Etne exsulta- Per istam vero persecutioncmDavidistumpsalmum
tio et suavitas cjus rcgni ncgligentiam gencraret, composuit,in quo Spiritu sancto imbutus,per suam
addit « cum tremore » subde corporis. Et in hoc Christi patientiam rcspondit, Poenam luit; per filii
versu in quo admonemur de servitio Dei, aperte vero Judos nequitiam prasmonstravit. Pcr David
notatur intcntio psalmi. Et ut possitis servire « ap- namque Christus significatur, cum in hoc psalmo
prehendite, Dominus non daret, C » id est etiam si patientia dcmonstratur : per Absalon vero Judas
appetite «disciplinam, «idest, quamcunque Domini intelligitur, qui filius Christi, quia discipulus ejus,
correctienem, quia Apostolus dicit « Quod si extra : dicitur.Absalon quippe pax palris interprctatur :

disciplinam estis, ergo adulteri et non filii cstis non quia cum patre pacem haberet, sed quia cum
(Hebr. xu). » Apprchenditc dico « ne quando» id est, eo pacem habuit pater. Sic et Judas pacem cum
in die judicii, licet modo parcat « irascatur Domi- Christo non habuit, quamvis Christus et cum om-
nus, » id est, cffcctum irati ostendat in vobis, et nibus aliis et cum eo pacem teneret. Sicut autem
sic « pcrcatis remoti « de via justa, » id cst, de Absalon per seipsum suspensus est.itaet Judas.Ti-
operibus justorum. tulus autem sic exponitur Psalmus iste attribuitur :

« Apprehendite » dico, «nepereatis, » ct etiamut David, id est.Ghristo, agens de quodam negotio ip-
beati sitis. Beatienimomneserunt qui confidunl, id sius,habito cum fugeret a facie Absalon, id est, ab
est, qui spem habentexpuraconscientiainea. Tunc non localiter, sed cognitione.
interiori facie Judaj,
quidem beati erunt, « cum iru, » id est, vindictaejus Autequam enim Judas voluntatem traditionis habe-
«cxarserit,»scilicet, sicut ignis durante materianon rct, licet simulate, Domino quamdam obedientiam
doficit, ita vindicta Ghristi illis durantibus non dc- cxhibebat, et etiam miracula faciebat : scd post-
quantum est « in brevi, » tcmpus enim brcvc
ficiet,
j)
quam in cor ejus, ut Dominum traderet, diabolus
est.Vel « in brevi » quoniam imminente tejudicio, intravit, Dominus ab ejus corde recessit, a corde
subita poena impiis infertur. Potest etiam in voee Judae dico prius filii sui.Maleria veroinhoc psalmo
prophetiae legi, et inducens Christum ubi dicit : cst Ghristus, de quo agit hoc modo : Tangit de
«Ego autem constitutus3um:»sicjungc: «Convene- passione ct glorificatione non exponit pcr partes
: et

runt adversus Christum ejus, » sic dicentem Illi : passioucm, sicut in quibusdam aliis psalmis facit.
conturbabuntur, cgo autem constitus sum » etc. Lo- [utentio vero est,nos ad paticntiam per ipsius Chri-
quitur ctiam prophcta ubi dicit E1 ouncregesin- : stiexemplum invitare, ut non quascunque injurias
tclligitc. » Etsicjunge: Christus talis rcx est, « ct timeamus unde ct Apostolus « Si compatimur,et
: :

nunc vos reges intelligite. » con regnabimus (Rom. viu). » Haec intentio notatur
in hoc psalmo,ubi dicit Non timebo millia populi,
:

. vox Ghristi. Et incipit a passionc, sic dicens patri

sub quadam udmiralione.
 »

203 EXPLANATIO l.\ PSALMOS. 206

«DomineDeus»quid, id est, propter« quidmulti- A maxima dulcedo st tranquillitas ost. Ostensa neces-
plicati eunt? >
ita meus, scilicol Ju-
etiam ut filiua siiai<' exauditionis, ponit ipsam exauditionem. Con-
das, sit cum liis « qui tribulant me. • Non ideo ad- tinuatio : « Ego dormivi el exsurrexi, » i<l est extra

mirando Loquitur, quod ipte admiretur, scd a\ nobis m omnium mortuorum surrexi, principes re-

admirandum esse ostendat, quod illi medicnm salu- gum terrae. Ideo « exsurrexi, quia Dominus Buscepit
tis eorum innnocentem in omnibus quasi nocentem me, » id est, junctus est mcae humanitati. Nisi enim
persequebantur. « Multi insurgunl adversum mo, deitas humanitati conjuncta esset, humanitas more
i<l est potesta^em sumunt contra me. Possent enim aliorum hominum morl ua remaneret.
tribulare, nec tamen potestatem auper eum cura- Quia « exsurrexi,» jam « non timobo» in meis quia :

rent insuniorc. licet sui timeant, tamen in hoc non sunt sui. Unde
« Multi insurgunt, et multi diount » sive cogita- dicitur :«Charitas foras mittittimorem (Rom. xm).»
tionc, sive vocc, sive opere « animae meae, » id est « Millia quotcunque etiam sint,
populi » scilicet,

vitffl mcoe « non cst salus, •» id est non est liberatio quitamen timendi viderentur, quia circumdant mc
corporalis « ipsi » id est Christo, qui s<> jactabal fi- in meis, <! hoc est circumdantis me. Christus enim

lium l)<'i, « in Deo ejus. > Non quod ipsi putarcnt impassibilis el immortalis factus, jam in se timorc
cuin habere Deum, sed in eo quem
faciebantn Don poterat qui autem persequuntur fideles, non
sibi :

Deum. Unde dicebant ei ipsos, scil Christum in ipsis persequuntur. Ubi dicit
insultantes :« Si Filiua Dei
est, liberet eum nune si vult (Matth. xxvi). » Vel « non timebo,» nolat intcnlionem, scilicct ut pa-
multi dicunt insultantes « animae meae. » tienti r omnia sustineamus, et ut non timeamus.

« Tu autem domine susceptor meus es » id « Tu, Dumino, exsurge, « id cst confcr graliam

suscepisti meam humanitatem in patrocinio, te illi auxiliatricem. Dominus enim tunc dicitur jacerc,
unicns conceptionc. Ilic pcr hoc similo loquitur : quando subtracta gratia, suos alicui tentationi per-
(luo<l sicut aliquis potcns tutator et actor suscipit mittit cedere : lunc vero dicitur exsurgere, quando
aliquem pupillum, vel quemcunque debilem a<l tu- suos omnem tentationem facit exsuperare quod inde
tandum, sic dcitas susccpit humanitatem, quam ab intelligitur, quod Christo in navi dormiente, sui pe-
omni peccato custodivit immuncm « lu » dico« gloria riclitabantur : eo surgenle, cossavit quassalio.
nica,» id cst causa gloriosae resurrectipnis meae.« Et « Exsurge » dico, et salvum me fac » et mcos,
«

cxaltans caput nicum i id est altitudinem meam, « Dcus inous. » Et constat quod facics, ct hoc os-
scilicet mc altum, id est, immunem prius ab omni tendit in contrario dicens :

peccato super omnem creaturam. Iste versus agit dc «Quoniam tu percussisti omncs » scilicet interiori
glorificatione. Ponit quoddam meritum ipsius per et exteriori damnatione « adversantes mihi » quia
quod eum tanta exaltatione dignum ostendit. Conti- C « sine causa » adversabantur non tantum adver-
: ct

nuatio Merito cxaltasti me,quia « clamavi ad Domi-

: santcs in factis, sed ct « dcntcs pcccatorum,» id est
num aliquando clamore cxlcriori. Unde Apostolus
» corrosiones ct detractiones oorum « contrivisti, » id

(ilVercns Dco prcccs cl supplicalioncs cum clamoro cst contores ostendcndo inulilcs et damnibilcs.Undc
valido ct lacrymis, inlcriori clamorc ad Dominum alibi : « Nos insensali,vitam illorum a?stimabamus
mpcrclamavit.Clamor cnini csl in remissadcvotio- insaniam, ct finem illorum sinc honorc. Eecc quo-
nis intcntionoadDcum intendere.«Clamavi»propria modo inter Jilios Dei reputantur (Sap. v).»Quod au-
« vocc mea » qui multoties prophetarum voces clama per praeteritum rem futuram annuntiat, non
veram.Clamavi quidem « de monte sancto suo,» id cs- secundum se loquitur, sed ut raptus ad consilium
do mca imminentia virtutum.sanctificata ab ipso ct : Doi, in quo omnia futura sunL ita certa, sicuL nobis
quiain sanctitatc clamavi, juste « exaudivit. »Exaut ea quae sunt praeterita. Insultat hic impiis, quia
ditio est, petitiunis impetratio.Vel potesl « de monte- peccatores « contrivisti. » Inde patiens est quiaso-
cto suo » roferri ad exauditorem, sic :« Exaudivit lius « Domini cst salus, » id osL dare omnimodam
«de monte sancto suo,»id est dc eminenti saluLcm in hac vita. «Et super populum tuum »
potentia sua? divinitatis, ita ut me participem ejus erit « benedictio tua, » id esL beatitudo scmpiterna.
potcntia; faceret : sicut aliquis diccret : Rexde Ihe- ]) « Siqicr, 1'
meritum exaltabun-
idcn dicit, quia supra
sauris suis exaudivit me, id est participem fecit. t ni% juxta Apostolum :«Non sunt condignae passio-
« Exaudivit,» ct ncccsse fuit,quia « cg(j dormivi,» nes hujus temporis ad futuram gloriam quae reve-
id cst, omnes injurias in tcmpore passionis meae labitur in QObis (lloiu. vni).
quasi dormiens sustinui. Sicut cnim dormiens, licet IN PSALMUM IV.
habcat rationcm.potcntiam, fortitudinem el csetera, Titulus. In fnnnt psalmus cantici David.
non exercet,et a somno cilu excitatur,ita Chri- K Cum invocarem exaudivit me. » Tractatus iste
stus in tempore passionis suae, nullam potentiam de bona operatione,ubi dicil : « Sacrificate sacri-
ostendit,quam tamcn prius miracula faciendo mon- Liae»:juxta quam partem vocatur psal-
rtraverat, ut in Lazaro <! caeteris,et cito excitatus . Agit etiam <!<• cantico, i<l ei i
de exsultatione,
est cura resurgeret, « et soporatus sum, » id esi re- Lernabcatitudine,ubidicit:«Quis ostcn-
quievi jacens in sepulcro ab omni tumultu. Interdor- det nobis bona .'
» <•!<•. \'A hic determinatus quam in
mitionem ct soporcm hoc interest, quod in sopore aliquo pra?cedentium psalmorum quia : hic proposita.
 »

207 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. RinL. 308

guopumdam dubitatione, osteudit nobis certitudi- A r;i ti cor meum, ut etiam inimicum diligerem, et
nem vii.i; ;i'ii:i'n;i', uhi rliciL « Signatum : eel super de tribulatione gaudi rem, etc.Cum prius de tertia
nos : » r;l,,« in |
.
. i
<

•
<
in idipsum.» Ki quia de illo bono persona diceret, exaudivit, ex nimia Guniliaritate
nobis exsultandum est, unde hic psalmus dignius convertil se ad undam, cum dicit, dilatasti mihi.
sei

agit, ideo canticum yocatur : el quia illa c ultal io, « Dilatasti, » et adhuc « mi erere mei, » id est ro-

scilioet aeternas vitas, csl nobii causa bonaj opcratio- movcan ria bujus mundi, ut aullis subja-
nis, ideo vocatur psalmus cantici.Quod autem sic ceam tentationibus «etexaudi orationem meam,» id
dicitur,psalmuscantici,tractumeste n ione, ei pone in me augmentum virtutum, confirmatior
i

ubi viva vox pra3cedcbat,
Psalmius iste attribuitur David.quia
vid propheta/vel
gnificaiurperDavid,id est ecclesia,quia ecclesia ipsa
manuforLis in devincendas diabolicas tentationes
et visu desiderabilis, propter pulchritudinem san-
ctitaLis, ad cujus perfectionem multi dc pectore corn-
el harmonia sequebatur. nem eorum bonorum quae in rne sunt. Postquam
I uitur Da- » superiluo videtur apponcre, « mi-
dixit « exaudivit,
quKcumque Qdelis anima,quffl si- serere et exaudi:» sed conveniens fuit apponere,
quia post exauditionem restant miseria3, et ideo
: necessaria conservatio et bonorum augmentatio.
Post exauditionem ponit increpatienem.Gontinuar
tio « Mc, qnia justus eram « exaudivit Dominus
: » :

puncti pervenire desiderant juxta quod dicitur : :

^ elidcovos « filii hominum usquequo,» idestquan
Duprecabuntur omnes divitcs plebis. Psalmus dico diu critis « gravi cordc,» id est quandiu gravabit vos
tendens in finem, id est in Christum, scilicet pro- voluntas idololatrias vel appetitionis terrenorum?
ponens nobis exemplurn. Gum vcro finis duobus Homo duobus modis in divina paginaaccipitur, vel
dicatur modis, scilicet consumptio, sicut consum- secundum carnalitatem,vel secundum tcrrenitatcm,
ptio ligni est per ignem et consummatio, id est : utroque modo sic legitur,« filii hominum, » id est,

cujuslibet rei completio Christus nunquam dicitur : filii carnalium, quandiu similes illis eritis? vel « filii

consumptio, sed consummatio in eo enim omnia : hominum, » irl est rationabiliurn, quare non imita-

quaeDeus per prophetas promiserat completa sunt. mini rationem? Ostendit eos peccare voluntatc os- :

Unde Aposiolus « Christus finis est lcgis ad justi-

: tcndi t etiam peccare delectatione cum dicit «Ut quid :

tiam omni credcnti (Rom. x). » Vel per finem, tem- diligitis vanitatem? » Et etiam in actu, cum dicit :

pus quod ideo finis temporum

gratiaj potest accipi, « Et quaeritis mendacium,» id est idola vana sunt, :

dicitur, quod in co omnia promissa Dei completa quia dii non sunt mcndacia sunt,quia pcr ea homi-:

sunt, unde Apostolus « Nos sumus in quos fines : nes exspectant vitam, quam dare non possunt. Item
sreculorum devencrunt (/ Cor. x). » Materia vero in mundana vana sunt, quia cum bona ab appetitori-
hoc psalmo est justitia, dc hac autem matcria agit bus putentur, bona non sunt. Item multum laborant,
hoc modo,increpando idololatras et dilectores mun- C ut obtineant ea qua3 diligunt, scilicet mundana,
di, ubi dicit :« Usquequo gravi corde? » Admonendo quaj tamen mendacia sunt quia sufficientiam et :

etiamadjustitiam,ubi dicil:«Sacrificatesacrificium beatitudinem promittunt, quam dare non possunt.

justitiffi,» etc. Facicndo egregias promissiones, pro- « Scitote» quoniam ha3c mendacia sunt: et hajc

mittensGhristum vocando eum sanctum sanctorum, « scitote,quoniam Dominus mirificavit,» id cst mira-

ubi dicit sanctum suum, quo mediante cxaudien-

: bilem fecit « sanctum suum, » id est Christum, qui
turorationessanctorum,ostenditetiamcertitudincm dicitur sanctus sanctorum, quo modiante « exaudiet
aiterni boni, quos est finis cajterarum promissionum. me Dominus cum clamavero ad eum » habendum.
Intentio vero est nos admonere, proptcr quam ha- Et item in hoc versu ponit promissionem nobis?
hendam fiunt et increpationes et promissiones. Ha3C Nolite qusjrerc mendacium, sed potius « irascimini»
intentio notatur ubi dicit : «Sacrificate sacrificium postmodum « nolite
peccalis vestris pra3teritis,« et »
justitiae.» Increpationes ct admonitiones separatim peccare. » Vel ita Nolite mendacium quaarere, sed:

ponit, promissioncs vero commixtim. Et a promis- « irascimini.» Quod quia naturale est, non possum

sione sic incipit : Nolite idola colcre, ct mundana prohibere vobis, patior,« et tamen «nolite peccare,» »

diligere, sed adhairete justiti;e, ct preces vestra id est illam iramad actum perducerc.Etdehis«qua3
exaudientur, quod Deus vobis in cxcmplo mei pro- j) dicitis,» id est cogitatis,« in cordibus vestris,» id est
mittit : quia « cum invocarem, » id cst, cum Deum in cogitationibus vestris « compungimini » ct de his
ut in me inhabitaret invocarcm, « me
cxaudivit « quaa dicitis in cubilibus vestris, » id est in quibus
Deus » non quidem perfecte, scd
dator justitia3 :
alicui delectationi carnis consentitis. Cubile est
« meae,» id est,qualem potesl habere mea fragilitas. lectus ferarum ubi ferae volutantur. Eodem modo
Dicendo, n ciim invocarem exaudivit, » notat simul corpus nostrum dicitur cubile animffi, sccundum
cssc vocationem et exauditionem : cum dicit,« exau- quod stulta anima nostra delcctationibus con-
divit mc Deus justifiai,» ostondit a Deo nulliiin exau- sentit et in hoc versu notamus adinonitioncm
:
:

diri, nisi aliquam justitiam habeat. Ponit in quo « Nolttc peccare.

exaudierit, dicens : « in tribulatione dilatasti mihi,» Et quia non sufficit abstinerc a malo, nisi fiat
id est multiplicasti. Cum enim tribulatio sole.at af- quod bonum cst, addidit scd polius « sacrificatfl :

ferre angustias, ut dolere de tribulatione, odio tribu- sacrificium justitia, id estjustitiam quajdicitur sa,
antem habere, veritatem etiam tacere, etc, amplifi- crificium, id est, plaoensDeo tanquam sacrificium.
 »» »

200 EXPLANATIO IN PSALMOS. 210

Hanc non facite arl favorem liominiini"sicut hypo- A IN PSALMtM V.

critse, sed sacriflcate eam, scilicel ul placeat Deo, Titulus : In finem pro ea quce hxreditatem conse-

« Bt»ita «sperateinDomino, »idestcertisitis de fu- quitur.

turobono, de quo multi dubitantes, et adhuc car- « Vorba mea. » Iste ps'almi pro ea, scilicet
naliter sapientes dicunt nobis Vos proedicatis nobis : ad ho i
cquitur jam in

illabona.sed q n s ostendit nobis ea bona ? scilicet,

i
lir.rsiMiii.il amplius in futuro hacrcditatem, iil est,

quis inde vcniens renuntiavit nobis,quae essent illa Deum qui p'ascit ct sustentat uos. Hic tangit bisto-
bona. riam de libera et ancilla, scilicet de Sara,quae haere-
ditatem obtinuit cum lilio et Agar quae cum filio
dubitant, sed nos oertitudinem indescimus,
:
l|isi

quia «signatum est super nos,»idesl in superiore ejecta esl (Gen. xvi). Libera namque novam legem
significat filiusvero ejus ipulum Christia-
nostraparte, id eat in ratione, scilicel in anima est : 1 |

imprcssum signum hoc,scilicet«lumenvultus tui, num designat. Ancilla veterem legem : filius ejus

id est crux, quaa ideo lux dicitur, quia est causa Ismael infidelium gregem.Psalmus dico tendens in

pcr quam irradiat vultus Dei.idest voluntas Dei in

finem, id est, dirigens unumquemque fidelem in

anima nostra. In ea anima est signum orucis.quae Christum.Materia e l Ecclcsia, el haec loquitur. De
omni deaiderio oarnali mortua est. Unde Paulus B hacautem sir agJ1 :
: Describit eam petentem haere-

egomundo ditatem, affirmat habiluram ostendit aemulam ex

!•
quem mihi mundus orucifixus.et :

(Gal. vi). »Quanto magis autem homo se retrahit cludendam, petit et liberari ab aemula ostendit :

adesideriis oarnis.tanto profioit magisin cognitio- etiam quod aemula, scilicet ancilla, persequitur li-

nem Dci.Pcrhocsumus oerti quod « signatum est, beram, modum quoque beatitudinis pouit. Intentio
ctctiam pcr hoc,quia tu « Domine dedisti laetitiam» est ,dare nobis certitudinem aeterni boni, ct per lucc

dc illo futuro bono, per puram conscientiam « in

omnia ad Christum nos admonet,et a petitione h«-
reditatis sic incipit « Verba mea, id est vocalcs
corde uico, » id est diverso a cordibus impiorum, : >>

dequibus dicitur «Impiis non est gauderedicitDo-

:
orationcs « percipc, » id est comple quod pcto « Do-

minus.» Vel aliter: «Lumenvultustui,»idestillumi- minc » quod dicit « auribus,» per simile loquitur:
:

nosus vultus tuus, scilicet sapientia tua, q uae cst aurcs cnim in Dco nihil aliud est,quam clementiaet
viva imago totius tiue voluntatis : illud lumen « si- potentia.Perpotentiam perficit,perclementiamDeus
gnatum supernos,» idest,inanima nostra,utper
est
audit. (i
Clamorem mcum,» id est, affectum cordis
aapientiam,id est.per filium tuum inhabitantem in intcllige : quod clamor in corde esse intelligitur.
nobis ratio nostra illuminata, certos nos faciat il^ Apostolus testatur dicens «Misit Deus spiritum (ilii :

irno bono quia : illud « lumcn cst super nos,»ideo sui in eorda nostra clamantia, abba Pater (Gal.

a dedisti Uetitiam in corde meo. » iv). » Et quia peto, vocc et affectu intendc, id cst,
intentum te prajbe,scilicetmagissolito intende«voci
« ln cordc mco » est l«tilia, at illi « sunt multipli-
orationis meae,» id esl voci procedenti ex affectionc
cati,» idest multipliciterdivisi.secundumappetitum
cordis.Haec trina petitio ad idem tendit, scilicct ut
bonorum temporalium et hoc est « afructu frumenti:

Deusillam orationem exaudiat. Sicut trinam petitio-

vinietolei sui.» «Sui, »dicit ad differentiam nostri :

nem tacit,ita ad exauditus rem (Exauditorem) trini-

frumcntum enim nostrum, est panis qui dc ccelo
tatem ponit,percipe,intellige,intende. « Rex meus,
ndit vinum nostrum, calix incbrians:oleum
:

id est,Christe, qui ideo rex diceris, quia tuos in justi-

nostrum,gratia sancti Spiritus,de qua dicitur: « Im-
tia meus,» id esl creator, et hoc ad
regis« et Deus
pinguastiin olco caput meum (Psat.xxu). » Fructus
Patrem autem Christus primus poni-
refertur. Ideo
hio improprie dicitur,quia illum solum fructumdi-
tur, quia eomediante ad Patrem venitur « ct tu, Do-
cimus, quo pcr sc solo fruimur.
mine » seilicet spiritus sanctus, « percipe, » etc.
Ipsi «multiplicati sunt,sedego«dormiaminpace» Quoniam orabo ad te, Domine. » Hscc est causa
inhac vita : tcndentc « in idipsum, » id cst in iden- quare debeat inlendere, quia perseverat in orationc,
titatem : vcram paccm, dc qua dicitur
id est, ad :
quod Tribus personis positis, non dicit
est « orabo »

Psacemmeamdovobis:»ettandeminillaverapace lntendite,sed intende,quia sancta Ecclesiaunitatem

pj
« requieseam.»«Dormiam» dicit per simile: quia si intelligit in trinitate. Mane. » Ego sic clamabo, ct
cut dormicns non sentil aliqua extcriuia, ila aliquis tu «exaudies vocem meam,»et interiorem et cxtcrio-
fidelis nonexcitaturatranquillitate mcntisper curas rcm : « mane,» id est,in principio meaj convcrsionis:
mundanas. dum eniin homo in peccatis est, in nocte est, cum
(( Requiescam in pace, quoniam tu, Domine, sin- vero a peccatis surgit, in mane cst, id cst in prin-
gularitcr in spc constituisli mr, » id est, in singu- cipio lucis est. Mane a gra;co sumptum est, et nihil

lari spe, Bcilicet habita de tc solo, quia nihil nisi aliud sonat,nisi lux unde dicitur septimana,id
: cst }
te solum desidero. Vel singulariter, id est, diverso sr[il( i

m luces : et perhoc quod di ane, > iil cst,

modo, « a multiplicatis, » id eat amatoribus ti in principio conversionis exaudiri, notat propitia-

norum. tioncni exauditoris. El ideo exaudies quia « mane
tbo iilii,» iil est, talia opera faciam, per qua?
sim dignus stare in conspecta tuo, '(Ctvidcbo»sci-
211 ITAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. r*l>i». PARS. I. - COMMKNT. IIIBL. 212

licet Deum ostcndii quod Lalis vidcal Deuiti po

: ;
A Exquo dixit, «nonDi u volens iniquitatem tu es,«
nendo oppositum,sic dicens " quia tu cs Deus, » ct hotavil i mula?,dehinc aotabit se habi-
ideo « non volens iniquitatem. » Ita « astabo et vi- i
uram i
ilcm.Isti < cludentur • ego autem, „

debo, lioc scilicct, « quoniam tu cs Dcus, » etc. E1

- iil i
L,Eccle ia " introibo in domum tuam,»id est, in
(|ui;i iii vis «iniquitatem,»ideo «malignu
iii » scilicel coele -. 1,1 Hierusalem. P quod dicit«domum,»
ille qui malevolus esl erga proximum,«nonhabitabil nolal stabilem mansionem. « Introibo, » et hoc non
juxtate:» licet enim ubique sil Deus,non tamenma secundum i ed «in multitudine miseri-
lignus dicitur essejuxta eum.JuxtaDeumenimi cordiae Lua?,i id( t, iccundum multitudinem miseri-
cstbonis ipsius perfrui : longe vero esse, non frui. cord id Lemplum,» id est ad Chri-

«Neque injusti,» id esl actualiter peccantes « per- i,per qucm intratur in domum ccelestcm : qui
manebunt anteoculos tuos » quia licet omnis caro ideo templum dicil ur,quia in eo habital omnis ple-
videat Deum in judicio, tamen non omnes, sed soli nitudo divinital de quo ipse dicit
poraliter,
justipermancbunt, in contcmplationc Dei. Solvi 1

templum hoc, «sanctum, » id est, ex conce-

Quoniam orabo ad tc » solum habendum. Non
(( ptionc sanclilicalum, - tuum, » id est, a te : « ado-
h permanebunt,»quiatu«odistiomnesquioperantur rabo » dico «in timore tuo, » id cst, in convenienti
iniquitatem.» Per hoc quod dicit, « qui operantur,» t» tibi, scilicet non servili, sed Bliali.
etnon operati sunt,ostendit eosqui peccaverunt non Et possim inlroirc, tu « Domine dcduc me, » id
ul

esse damnandos,nisi cos qui in voluntatc peccante est,in pracson li sis mihi dux, dando vires « in jusli-
pcrmancbunt. «Perdes omncs qui loquuntur menda- tia tua, » id est, non peto cx sola miscricordia, sed

cium,» scilicet qui persevcrant in mcndacio. « Perdcs justitia tua hoc exigit, ut sicut damnas impios, ita
omnes qui loquuntur mendacium» quia hoccstve- remuneres justos:«deduc » dico « propter inimicos
ritati contrarium. Veritas est dc co quod cst : mcn- mcos" qui mc volunt impedirc: et in futuro«dirige,»
dacium non cst substantia vel natura, scd de eo osleniiendo quomodo caveam ab inimicis, « viam
quod non est et merito perditur qui declinat abco
: meam,» id est, opera mca, ila ut sintopera illa « in
quod cst ad id quod non est. Mentiri, cst contra conspectu tuo, » id est, in Ijcneplacito tuo, ut intel-
hoc quod quis animo sentit loqui.Augustinus: Sunt ligam illam.Hic petit liberari ab .-emula.notat ctiam
mendacia quaedam pro salute vel pro commodo ali- persecutionem, dicens « propter inimicos. » :

cujus non malitia, sed benignitatc ut obstetrices Idco dico dirige, deduc propter inimicos quo-
: «

quae dixerunt pro HebraeorumfalsumPharaoni.

filiis niam non est in orc corum vcritas. » Nec miror
Hosc autem mendacia hon re,sed in dolo laudantur: quia cor corum vanum cst » unde dicitur. « Ex ;

quia qui sic mentiuntur, merebuntur aliquandoab abundantia cordis os lOquitur (Matth. xu).
omni mcndacio libcrari.Est ctiam mcndacium joco, C « Guttur etiam eorum,» id est, os eorum, quia in

quod non fallic « scit cnim cui dicitur, causajoci

: guLture formantur voces « cst sepulcrum patens, »
dici ct haec duo genera non sunt sine culpa, sed,
: id est, simile patenti sepulcro quia sicut patens :

non cum magna.Perfectis autem non convenit men- sepulcrum fetorem emittit, et cadaver aliquod ex-
tiri.ncc pro temporali vita, cujus morte sua vel al- spectat,sic illi emittunt felida verba, scilicet heere-
tcrius non occiditur anima licct autem eis si non ses, et incorporant sibi alios, scilicet a corpore Ec-
:

falsum dicere, verum tacere ut si quis hominem clesi;c scparando, ct sibi conformes faciendo. Hic"
:

non vult ad mortem perdere, verum taceat, sed non notal apertam haeresis praedicationem, ct innuit la-
falsum dicat,nec pro corpore alterius animam suam tentcm verborum seductionem.«Linguis suisdolose
occidat, non est culpa verum tacere, ut Dominus agebant, » id est blanda adulatione in audientium
:

« Mul:a habeo vobis dicere (/oan.xvi).» Illud aulem corda mortifera snadebant vcnena. Ideo dixit « age-
ubi non est duplex cor,non debet dici mendacium, bant,» ut malitiam non solum in linguis,sed etiam
ut si quis commodct gladium", et promittat se po- in actu eorum csse prubaret.Occultam scductionem
sccnti rcdditurum si furcns poscit, non debeo rcd-
: dicit,ubi veritati falsitas admiscetur apertam, ubi :

dere, ut sc vel alium occidat. Ideo hic non est du- sola falsitas est. Et quia talcs sunt tu, « Dcus, ju-
plex cor quia cum promisi redderc non cognovi j) dica illos,» id est, ostende cos damnabiles.Non di-
:

furcntem postca rcpctiturum. Vcl accipiamus men. cit hoc volo malevolentiae, scd non potcst non con-

dacium de haeresi, ut est ncgare Christum csse sentire divinae sententiae.

Dcum, negare partum virginis : et prohujusmodi Ostendit quomodo vclitcos judicari,diccns:«Deci-
mendaciis aggravai, dicens, perdes. « » daul acogitationibus suis,» id cst inancs invenian-
Quod dixit « odisti operantes iniquitatem » osten- tur cogitationes eorum,quibus spcrant sefrbtinere
ditper partes,dicens: Vere « odisti operantes iniqui- regnum quod non promerentur.Vel « decidant, » id

tatem,» quia «virum sanguinum,»id est,homicidam est iion valeant implere quae cogitant. « Et expelle
« dolosum, » id est qui dolo viventem occidil sci-
ct cos » depuniendo cos « secundum
regno tuo :

licct vel mala persuasione, vel suorum bonorum multitudinem impietatum eorum,» id est,ut secun-
ablatione, « abominatur, » id est, ab omni bono dum quantitatera delictorum,sit quantitas suppli-
omiiic removet vel « abominabitur, » id est, a con-
: ciorurn. « Expelle» dico «quoniam irritaverunt te,
sortio rationalium removebit Dominus. Domine, » id esl ad irara provocaverunt.
213 EXPLANATIO IN PSALMOS. 21'.

Et isti expellantur, Bed « omnes qui sperant in te A nem.pro inimicis orationem.Intentio est nos ad poc-
laetcnlur » in anima, et eliam « exsultabunt » in nitentiam,et per baec omnia nos ad Ghristum diri-
corpore « in ffiternum, » id est, in ffiterna exsulta- gere : et a deprecatione sic incipit : Gonscius pro-
tiiuii', et hoo ideo quia lu « habitabis in eis. » Hic pheta peccatorum, vel quilibet pconitens.et territus
ponit modum beatitudinis.cum dicil eam esse seter- timore poBnarum, quas peccatoribus in ootava die
nam, e\ hoc etiam, quod ipsehabitabitineis.Etiam futuras intelligit, deprecationem sciens apud ipsum
per hoc dabit oertitudinem illius beatitudinis,scili- judicem po,tius valere quam excusationom, depreca-
er( quod dioit « lffltentur, exsultabunt, » quia « ha- tur eum per ipsius judicis potentiam.dicens
« Do- :

bitabis in eis. » mine, » in haovitaargue,idestconvincemepeccasse,

«Kt » etiam «gloriabuntur,» idest gloriosos seesso faciens me tamen poenitere « ne i i
meinfurore
gaudebunt pro oorona meritorum. «Omnes in te » tuo, » iil est iu tua graviori vindicta, id cst futuro
hahiti « qui diligunt noinen tuuin, » id est,famam judicio : et hic corripe me « ne corripias me,» id est
ipsius,gloriam,quiadivinsB substantise cognitionem iii' retrahas me ibi a malo incepto quo ieram « in
in

habere non possumus.Dioendo «omnes,» notat quod ira lua, » iil est in leviori poena,id est danda mihi
ctiam illi qui minus habent de participatione illius etiam leviorem poenam quam furor sil : vel « in ira
beatitudinis,gloriosi sunt. • Gloriabuntur, quoniam r> tua, » id est in aliqua poena data post mortem an-
tu benedioes, » id est dabis inorementum virtutum te judicium, id est in purgatorio. Qui tam timen-
« justo» scilicet in hac vita, pro quibus gloriabitur dum ostendit Deum, ejus notat potentiam.
in alia.a Gloriabuntur» et « benedices,» et hsecomnia « Ne arguas, necorripias, » sed potius « mfserere
proveniunt ex tua bona voluntate, qua « coronasti » mei,.Domine,» hoc necessc cst « quia » ego « sum
et
eos,et hoc cst quod dicit : «Goronasti nos » in tua bo- infirmus » mole peccatorum. « Infirmus sum,» ego
na voluntatc, quffl non tantum nobis eritcorona et « sana me,Domine,» idestpiasaffectiones,quasha-
rcmuneratio in alia vita; sed cst cliam nobis in >bes de meis miseriis,sanando ostende,id cst remo-
prssenti vita ut soutum,idestprotectio.Ethoc ponit vendo peccata mca. « Quoniam ossa mea, » id cst
intransitive cum dicit « Scuto bonffi voluntatis,» id
: superior vis animae mea3, scilicet mens, est turbata
cst bona voluntate existcnte ut scuto et hoc per : multitudine peccatorum.Per ossa, qus pars corpo-
nmiledioitur:sicutenimscutumrotundum positum ris est robustior pars anima? robustior merito desi-
anle pectus, est protectio, corona superest : ita in gnatur. Quod pluraliter ossa dicit,ipsius mentisro-
vila lmna voluntas cst protectio quia facit pro- bora,id est castitatem, temperantiam,et aliahujus-
merori : et in alia vita remuneralio et corona est. modi intelligit infirmari.
Superior vis anim;e conturbata est « ct anima
W PSALMUM VI.
mea »> ipsa, scilicet, tota, non tantum secundum
Titdlos : /;/ fiiwm pro Octava Psalmus David.
superiorem vim, sed ctiam secundum inferiorcm,
Domiue, ne in furorc. » Augustinus Octavam
« : scilicet,secundum omncs scnsus,utpeccet in auditu
quidam dicunt advenlum Domini.quiavcnturus cst ct visu, ct castera, « turbata estvalde,» id est,multis
post septem millia annorum.ut aiunt.Scd nulli hoc et gravibus peccatis. Cum dicit infirmum esse, et
tempus notum cst, potius octavus dics, quiaomnia animam turbatam essc sceundum superiorem etin-
tempora scptem dierum revolutionc volvuntur, ille feriorem vim,notat omne genus pcenitentiae. Valde
nullam habeat varietatem. Vel duac vitffi sunt una sum turbatus « et tu,Domine,usquequo, » diiferssa-

homo, cui ct vctus

psrtinet ad corpus, qui est vetus nare ?

datum est Testamentum, qua regnavit mors altera : Noli differre, sed tu qui hactcnus adversus fuisti
ad animam, qui est novus homo, regencratus pcr dum cssem impoenitens, « convertere » ad mc con-
Christum. Ad corpus autcm quaternarius, ad ani- vcrsum ad te qui dixisti : « Gonvertimini ad mc, ct
mam ternarius pertinet.Peractaigiturutraquequasi ego convertar ad vos (Zach. i). » Convertere,ct esto
seplcnano numero, veniet octavus dies judicii, ubi propitius,et eripe animam meam a vinculis pecca-
unicuique pro meritis reddetur unde tirnens Ecclc- : torum quibus tenetur. « Salvum mc fac, » scilieet
a
sia sic orat In fincm pro octava psalmus David,id
:
]) dando Ubi ponit suas infirnaitates, depre-
virtutes.
est psalmus iste attribuitur David pcenitcnti,vclcui- caius est cum pcr suas miserias nunc autcm di- :

pocnitenti
libi't qui pcenitens liguratur per David,
:
ccndo, « convcrtere, » per ipsius judicis misericor-
quia et manufortis est cum peccata devincit,et visu diam deprecatur, ubi dicit, propter misericordiam
desiderabilis, quia et pcccatorcs ad ejus confor-
alii tuam ?
mitatem vcnirc dcsiderant. Psalmus dico habitus Ideo precor ut sancs, eripias,salvum facias, cito
pro octava dic, id cst pro dic judicii, id cst timore « quia non est in morte qui memor sit tui,» id est

septimanam hujus sfficuli,

futuri, quae veniet post nullius positi in transitu vit«e i
rii mortui fructuosa
quod volvitur pcr septem dies. Psalmus dico diri- mcmoria, Lantum memor si tui sit, et maxime in
gens in finem, Christum.Materia est quili-
id cst in infemo. Per infernum acoipe »nem. « Quis
bct vcre pocnitcns,ct bic etiam loquitur poenitens. confitebitur tibi?» Non oegal quamcunque confes-
De hac vero materia hoc modo agit, facit depreca- sionem : legitur enim de divite < Pater Abraham, :

tionem, satisfactioncm ostendit, id est emendatio- miserere mei Luc. \\i ,»ctc, scd salubrem negat
215 TJAYMONfS HALBHItSTAT. EPISC, OI>l». PAttS I. — COMMENT. I3IBL. 210

oonfessionem.De utroque [saias sicait: « Non enim A bescanl de proteril i tis. Illa erubescentia v&-
qui in inferno sunl laudabui te, ncquc qui morl ui i
lel ni ca eai thoc « valde velocitcr,»
suni benediceni te (Isa. xxxvm). » [n hoc /er u de id cst, ut m vcl infernum.
precatur per confei ionem judici Dei enim : i

oonsuetudo, in hac vita tantum confes ionem rei i-

[N PSALMUM VII

pcrc. Titulus. ln (inem psalmu David, quem eantavil

Domino pro verbis Chusi fUii Gemini.
GonfesHu in morte inutilis est, el in inferno : et
ideoilld attendens vigilandojejunan lo,
« laboravi » • Domine Deus meus. » Legitur(///te0. rvt)quod
et casteros fructus poenitentias reddendo « in gemil u DavidChm QliumGemini,familiaremsibi,cum Ab a
« meo, » id est in compunctione cordis,procedente a loncmisit,uti tcumeo in persecutione,etsibi Ab-
mcmoria peccatorum,et timoresuppliciorum.Gemi" saloni ecreta r< mandaret, quibue secretis auditis,
tusonim (juasi gcminus luctus dicitur,eo quod psalmum istum composuit,
David sperans liberari,
minatur dc peccato, de pcena peccati, de quo di
ct nonhistoriam quidem,sedsignificatumhistoriaecon-
citur: « Beatiquilugent, quoniam ipsiconsolabuntur siderans.Sicul enim per occulta illa spem liberatio-
(Matth. v). » Laboravi et laborabo,scilicet «lavabo, •>
nis habuit, sic quilibet justus pcr incarnationem
idestmundabo«lectummeum,»idestcarnemmeam, rv Psalmua
Ghristi sperat a potestate diaboli liberari.
cundo « pcr singulas noctes,» idest per singula pec iste convemt David, id est ipso Dominico bomini,et
cata, quos noctes dicuntur, quia excaecant mcntem omnibus justis, quiahic quilibet justus loquituf :

per ignorantiam. Caro dicitur lectus, quia anima quem psalmum cantavil Domino, id est eum exsnl-
quicscit in ea conscn tiendo delectationibus cj us .Non tatione, pro his quajinhoc psalmo sunt,laudavit Dk>
tantum lavabo, sed etiam « rigabo, » id cst ad fruc- minum.Omnis enim justus pro hisquaa inboc psal-
tificandum parabo « lacrymis meis » interioribus et mo continentur,cum exsultatione laudat Dominum.
exterioribus.Interior lacryma ost compunctio « stra- Pro vcrbis Ghusi,id est pro manifestatione silentii,

tum meum, » id est carnem meam, quae statum id est incamationis Christi, quaj hic manifestatur.
dicitur, sccundum quod nostrae dominationi subs- Istepsalmus agit dc silentio,id est de incarnatione
ternitur. Per rigationem enim lacrymarum ipsum Dei quod silentium,id est occultum erat in tempore
:

corpus aptum fit ad fructificationem, sicut terra illo. Agit etiam de occulto silentio, scilicct judicii,
per rigationem aquae ad fructificandum praepara- quod modo quod malos permittit
excrcet, scilicet
tur. Et in hoc versu ostendit satisfactionem. pracvalere bonis,ct eos diverso genere pcenarum af-
« Laboravi » et « lavabo, » quia « oculus meus » fligit.Chusi namque silentiuminterpretatur,silcntii
intcrior,id est ratio« turbatus cst, » id estperterri dico filii Gemini,id est generati apropitiatione Dei.
tus est a furore,»id est a causa furoris quem exer- C Geminus vero dextera interpretatur per dexteram
« :

cebit Dominus in die judicii. Et merito turbatus est vero propitiatio intclligitur. Psalmus dico, dirigcns
« quia inveteravi, » id cst cum dcberem essc mem- auditores in finem, id est in Christum per spern.
brum mcmbruni veteris, itaquod
novi hominis,fui Materiaestmystcrium Christi,idest divinitasjuncta
sim dignus abjici, sicut Vctus Tcstamentum habi- : humanitati de qua sic agit ostendit exaltationem
: :

tans « intcr omnes inimicos meos, » id est operans divinitatis, quam habuit in vindicando de inimicis,
cum omni genere peccati, scilicet adulterii, forni- possidendo fincs oorum ct ostcndit quod faciatju- :

cationis, etc. dicium de omni justo, tam de Dominico homine,

Ego inveteravi inter omnes inimicos meos ; sed quam de aliis,et de omni impio.Judicat cnim Deus
jam vos « omnes qui operamini iniquitatem, » qui- semper in hac vtta justos esse puniendos ab impiis
cunque cstis, « discedite a me » spiritualiter, quia ad corum perfectionem quod judicium Dei ostendit:

deinceps nolo malum quoniam operari vobiscum,« eos patienter sustinere, et ideo orare. Deinde ponit
Dominus voeem fletus mei,» id est com-
« exau.divit adinonitionem impiorum,et sic intcndit nosin spe,
punctionis meae, quoniam exaudivit condonando constilucre. Sicut diximus (Supra psalm.m) ; « Do-

pcccata. mine quid multiplicati sunt, » tertio loco positum,

« Exaudivit Dominus deprecationem mcam, » sci- Jj
quia agit de r9surrectione,qua) tertia die facta cst :

licet, ne doinceps peccarem, c et ipse Dominus ora- ita ct istum possumus dicere septimum, quia agit

tioncm mcam suscepit » dando virtutes. Bis ponit de spe in qua quiescimus,sicut Dominus die septi-
« Dominus, » et semcl « Deus, » et ita exprimit Tri- mo quievit.Justus vcl Christus hic loquens,patiens
nitatem. Ex quo dixit, « discedite a me, » notavit persecutores cuni paticntia, pramiittitorationem ut
cmendationem quod ultcrius non peccaret. liberetur ab inimicis,dicens « Domine, » qui domi- :

llic oral pro inimicis. Justum enimerat, utsicut nium habes « Dcus, » id est creator omnium, qui
condonaret. « meus » cs per familiaritatem « in lc speravi. » Bt
veniam consecutus fuerat, ita et aliis

Gontinuatio «Dominus : exaudivit me, » ideo « ini- hic notamus intentionem, « et idco salvum mc fac,
miei mci » considerantes me « erubescant » de malis ne cedam tentationibus inimicorum « me, » dioo,
operibussuis«etconturbentur» timore futurijudicii pcr hoc exemptum » ex omnibus persequcntibus
« vehementer, » id est,ita ui pceniteant ei conver- me, » tam exterioribus quam intcrioribus,«ct libcra
tantur ad bona opera, et post conversioncin cru- mc, » scilicet nc ultra insurgant advcrsum me.
 :

217 EXPLANATIO IN PSAT.MOS. 2IS

Ueo aequando rapiatini-

dico, i salvum mo fac, A cognitione, ita ui sis in alto,scilicot, Bicul tobumi-
mioua meue animam meam, » agens ul leo. Dehoo liasti ul te cognoscerenl assumendo oarnem.sio te

inimico,aitApostolus:« Adversariusnosterdiabolus, retrahe in altitudinem in qua fuisti.Vel « Exurge

tanquara leo rugiensoiroumit, quserens quem devo- in praecepto quod mandasti » id est, in lege prace-
I Petr. v), «dum non est, i id est, quia non est pisti, ul in iniquos, animadvertamus,propterea el

alius i qui redimai • dando pretium; » neque qui tu juxta eam legem contra eos insurge «el sic : •

salvum faciat » aripiendo neredempti oedant insi- « synagogap>qu®a te proptermortemel ignominiam

diia inimioi, uisi tu. tibi illatas deolinavit « circumdabil te « id est,adhee-
Ueo debes aalvum faoere,quia non eat alius qui rendo tibi circumdabit lc : ct propter illam confir-

fariai : idaoetiara, qui non commisi quare me per- mandam regrederein altumidest,per asoensionem
sequantur. Bi Si ego, Domine Deua, feci istud, » te potentem ostende : ut qui tibi humiliato adhae-
hanc persecutionem illorum merui,id esl
Boilioet, si serant, sic glorificatum remuneratorem attendant.
bs)o mala quas ipsi mihi ingerunt, haeo mala qu» Exquodixit,* exurge Domine,,» ostendit exaltatio-
jam dicam mihi contingant. Et quo dixil • Si feci : nemdivinitatis,dehino ostendii judioium et conver-
istud, « determinat oum aubdit : « Si est iniquitas tit Dominus
se ad aos: ac si diccret : sic exaltatus

in manibua meia, » id est in operibus meis.DeChri- -n est, et Dominus judical populos ettu « Domi-
ipse :

sto patet quo.l nullam habuit iniquitatem caeteri : ne.judica me secundum innocentiam meam, » id
justi.et si peooatis vacui non sint,tamen in perse- est, secundum bonaopora meanet secundum inno-

outoresnihiloommittunt.Inhocnon commeruiquod centiam, » scilicet, quod aliis non nocui, « super

prius mala intulissem nec in hoc quod eis mala : mc, » id cst, a supernis mihi dala.
pro malis reddidissem, ct hoc cst quod subdit : « Judica mc
dico,et consumetur, » id est, perfi-
»

« si reddidi retribuentibus mihi mala. i Gum dicit oieturinmeju"sto,utmesecundumvoluntatemnequiij

retribuentibus, notat se ab illis mala recipere, qui- tiffl suffi crucient « nequitia peccatorum » ct per hoc

bus pietatis offioium impenderat. Perhaec omnia,et « diriges justum » ad te. In hoc versu notatur judi-

hic maximcsuamcommcnilat patientiam.
« feoi, deoidam merito,» id est vincar « ab inimicis
meie inanis,» id cst nullum recipiens fructum pa-
tientiea, quod mcvito mihi eveniet. Vcl inanis ab
inimiois, id est frustratus, nullum acquirens dc
inimiois.
malum.hoc ctiam mihi aliud eveniat,
Pra>ter hoc
Bcilicet « pcrsoquatur » idcst, impugnet « inimicus ^ fuitconsummatanequitia Jud»orum,quando cruci-
animam mcam » scilicet, diabolus ct mcmbracius,
« Si » hajc cium justi ct impii.Quod cnim dicit, ut pcccaloros
consumant ncquitiam suam, in eojudicium pccca-
torum ostenditur. Justum cnim cst,ut « qui in sor-
dibus est,sordesca1 adhuc. (Apoc. xxn).»Cum dicit
post nequitiam peccatorum consummatam in justis,
ipsos justoe dirigi,ponit judiciumjustorum.Judicat
cnim Dcus suos, probando persecutione. In Christo
fixus cst directus esl ipsc justus quando a mor- :

« et comprebendat » id est, sibi succumbcre faciat tuis surrexit.Decii nequitia consummata fuit in Lau.
« vitam meam » id est, animam per quam viverc rentio,cum cum per ignem ocoidit. Similiterde aliis
debeo «et conculcet» id est, multis turpitudinibns juslis atque impiis judica sccundum jastitiam tu :

me contemptibilcm rcddat, in tantum utsitin terra dico «scrutans corda,» id est,perfecte videns cogi-
prorsus, id cst dedita terrenis.per quod crit cibus tationes, «et renes, » id est carnales delectationes :

diaholi « et gloriam mcam » id est,rationem mcam : in renibus enim sedes est libidinis.Vel pcr rcncs ac-
ideo dicitur niihi gloria,quia pcr cam sum si- cipiamus firmiorcs cogitationes : solus enim Dcus
milisDeo « deducat in pulvercm » id cst, similem sccrcta cordis cognoscit.
faciat pulveri, scilicct.ipjod sicut pulvis non resistit Dixi «consumclurncquilia peccatorum,» ctcontra
vcnto, ita nec ratio mca rcsistat diaholo. illam nequitiam sit mihi « adjutorium a Domino »
i
feci istud,» hasc
malamihieveniant praedicta ne ipsa mihi pr;cvaleat,quod justum cst secundum
-'Iquianonfeci «cxurgc, Dominc,in iratua » id cst, patienliam ct justitiam mcam « quod salvos facit
in vindicta tua, ut homincs cripias a diabolo « et rcctos cordc, « quia supcrant omncm inimici tcu-
cxaltare in finibus, » id est, in posscssionibus JJ lationcm.
« inimicorum luorum » id cst, daunonum, scilicct, Dominus talis cst, ideovos impii convcr-
Et quia
possidendoeos.quos modo possidet diabolus. Tunc timini ad cum, quia « nisi conversi fucritis, gla-
cxaltaturDominus in pectoribus, quando illi a con- dium suum vibrabit » super vos, quoniam ipse
sconfessiolaudis offcrtur.Ab hocversu incipit
;

Dcus cst judcx, id est, retribuet unicuique pro

ostcndere cxaltalioncm divinitalis. merito. Per hoc ostendit potcstatem habere pu-
Exsurge» dico.utfinisinimicorumpossideas «et
<•
niendi : et ne excusenl bo per ipsius judicis impo-
exsurge in prsoepto quod mandasti » id est, pone tentiam, subdit « fortis, » id est, cujus voluntati
ct imple leges tuas in omnibus possessis, et sicsy- 10 possit resistere. Et ne illi dicerent : Si potens
nagoga populorum circumdabit te, impugnando et csset, jam punisset, subdit « patiens, » id est, w^n
Christum ct aliosjusto statim puniens,sedexspectans peccatorum poeniten-
« Et propter hanc » sic obstinatam contra tc tiam :ethocprobat quod patiens eit,quia non statim
« rcgrederein altum * id est,subtrahe te ab corum punii pecoata:et hocest, « mmquid irascitur, » id
219 TIAYMOMR HALBERSTAT. BPISG. OI>l>. DAIIS T. - COMMENT. TSIHL. 220
est,punitKpersingulosdies? Non » Etquiajudexest, A dum honorem Domini «altissimi » cujus
uji Bominiest
ci potcns est, Ldeo « nisi eum,
conversi fueritis ad psallendum, quoniam ipse altissimus est. Psallere
gladium suum vibrabit; » ideo mittendo ad judi- vcro est,Domini mandata, ei operibus peragere, et
ciumjustis ostendetcoruscum,impiis tenebrosum. hymnos etpsalmos et cantica voce et corde can-
Gladius enim vibratus modo tcnebras, modo splen- tare.

dorem ostendit. Injudicio, quod vibrabit gladium :

IX P8ALMUM VIII
cijam « arcuiii suum tetendit, » id est,cum divina
Titdlus I» finem psalmus David pro torcularibus.
Scriplura nobis minas incutit. Pcr lignum arcus, :

Vclus Tcstamcntum accipilur (|uia sicut lignum, : < Domine dominus noster, » psalmus iste conve-
pcr so orat inutile et inflexibile per cbordam No- : uilDavid prophetae.el omnibus de Eeclesia quae fuit
viini Testamentum,quodvetus intenditur, et ad uti- ante adventum Christi. Psalmus dico, pro torcula-
litatem intellectus reducitur « et paravitillum,»id ribus agens, id est,pro Ecclesiae, quae ideo torcular
est nobis pcr quosdam doctorcs intelligibilem rcd- intelligitur, quia in ca sunt ct rcjicicndi et rcci-
didit. piendi sicut in torculari vinum exprimilur, quod
:

« Et in co » arcu, scilicct divina Scriptura, « pa- retinetur : et acinus remanet, qui ejicitur : cujus
ravit vasa mortis, » id est,n univcrsa prcssura Qt Christi pcrmissione. Psalmus
apostolos caitcrosque
doctorcs,cx quibus mors propinatur. Quibus? non nos in Christum dirigit et hoc est quod dicit, in :

recipientibus doctrinam corum, «ardcntibus » vcro, fincm, id cst, admonet nos infldeles ut voluntarie
id cst, desiderantibus Deum, « sagittas suas, » id Deo subjiciamur. Matcria est Christus. De co sic
est pracdicatores ipsos, vel divinas scntentias quae agit: ostendit excellentem potentiam divinitatis por
corda vulnerant « effecit, » id cst habiles ut recipe- magniflca sua opera ostendit etiam humanitatem
rentur et intelligercntur paravit. Unde Apostolus : ejus humilem,deindc exaltatam super omncm crea-
« Sumus odor mortis in mortcm, aliis odor vitae in turam. Intentio vero est, admonere infideles.uttali
vitam (II Cor. n). » Domino subjicjantur. Loquitur hic propbeta vcl
Licet Deus sic vibret gladium, sic paret arcum, quilibetdc Ecclesia quae fuit ante adventum Christi,
tamen impii non desistunt, scd ccce impius « par- magnificatione divinitatis incipit et hic quam-
et a :

turiit, » id est conatur cmittere «injustitiam, » non dam cxsultationcm attendcns sccundum Christi
alio cogentc eum dignitatem, praemittit dicens « Dominc,» qui cum
ad hoc,scd quia ipse « concepit » :

cogitationeetvolunlato « dolorcm » id est peccatum, omnibus domineris « Dominus noster » spccialitcr

pro quo ei maxime est dolendum, « ct pepcrit » id es, quia tuorum bonorum participes facti sumus,

est opere complevit « iniquitatem « quam, » id est quantum, « nomcn tuum, » honori-

Hsec autem faciendo «lacum sibi aperuit,» id est ^ ficentia tua, fama, gloria, « est admirabil e » non
praecipitium sibi pcccatiparavit « ct effodit illum, tantum in Afriea, sicut diccbant quidam haeretici,
id est amplificavitpericulum, «et inciditin fovcam sed « in universa terra. »

quam fecit, » id est per quod aliis necom paravit, Ideo dico mirabile « quoniam magnificentiatua,»
scipsum potius impedivit. Unde Augustinus Ncmo : id est magnificus Filius tuus, « est elevata super
non prius pcccat in se, quam in alium sicut alios : omnes ccolos, » id est super omnem angelicam

volens decipere, aperit terram prius.deinde effodit creaturam : vel super omnes ccelos matcrialiter :

amplificando foveam, tandcm nisi sibi benc provi- quod fieri non possct, nisi ille, homo esset ct
dens, incidit in eamdem. Lacus dicitur cujus latet Dcus.
fundus peccatum vero dicitur lacus, secundum
: Propter hoc est admirabile nomen tuum, et etiam
hoc quod finem immincntis ex peccato ruinae igno- proptcr hoc quod tu « pcrfecisti, » id est perfectam
ramus. laudcm ex orc infantium ct lactentium, »
fecisti «
Tnhacvita cadit peccator in foveam peccati, sed infantium quantum ad actatem, lactentium, id est
tandem in die judicii « convertetur dolor ejus, » id simplicium,qui indigcbant pasci simplici doctrina.
est pcccatum cumjucunditate hic perpetratum, ibi Laudem pucrorum perfectam dicit, quia non fit ex
dolorcm incutiet « in caput ejus, » id est animam £) humano ingenio, sed ex sola opcrationc divinitatis.
ejus. Punictur enim ibi anima pro omnibus in Perfecisti dico « propter inimicos tuos, » scilicet
quibus hic peccavit, » ct in verticem cjus, » id cst pharisaeos. Haec prophetia in Evangelio orc Domini
in superiorcm partcih, scilicet rationcm, « iniquitas docctur cxposita, cum a Judaeis prohibcrcntur in-
ipsius dcsccndct,» id est peccatis quibus hic con- fantcs, ne laudcm Domini resonarcnt, rcspondit :

sensil ratio,ibi absque omni obcoacationc destrue- « Nonne legistis, quia cx orc infantium et lactcn-

Uir. Ex quo dixit « Deusjudcx justus,posuitadmo- tium perfecisti laudem? (Matth. xxi.) » Propter ini-
nilioncm impiorum. » micos dico « ut destruas inimicum,» scilicct niale-
Et quoniam ipse talis csl, idco « confitcbor Do- volum, « ct ultorem, » id cst defensorcm suoe legis,
mino » id cst laudabo Doniinum. Accipitur enim veritatcm Evangelii impugnantem.
confessio vel de peccatis,vel in laude, « secundum, Idco dicit destrues « quoniam cgo videbo » iu
id est propter « justitiam ejus, » et psallam bene succcssoribus meis « ccclos luos, » id cst sanclos
operando « noniini Domini, » id cst ad amplifican- apostolos,qui dicuntur cccli,quia contincnt sccrcta
 »

221 EXPLANATIO IN PSALMOS. 222

Dei,oompluunf etiam rorem ooBlostis doctrinaa fide- A pter hoc ponil feminium,ut significel illoa quosdam
libus. Inde per ooBlosevangelicoslibros.qui secrela fetus in Ecclesia; « insuper ei pecora oampi » per
;ontinent,possumus acoipere. CcbIos dico« ope- ira campi illoa qui sub nullius cusiodia tenen-

ra digitorum tuorum, » id esl quos ipsa deitas tur intelligit,qui late vagantur.Per hoc quoddicit,

operata esl : per digitos pluraliter personarum plu- « insupor, » nota! disoretionem illorum b bonis.

ralitatem in deitate significat : unde alibi manifeste El etiam voluores coali, id ob! elatos in Buperbia,

trinitatem nobia notal cum dicit : « Quis appendit « cl pisoes maris, » i * 1 est qui ouriose victum quaa-
molem Videbs«
terrae tribua digitis? » et lunam,et runt, sic mundana qusrunt aollicite : sicul enim
Btellas ; » per lunam inferiorem Ecclesiam sub apo- pisoes qui viotum sollicite inquirunt,sio quidam ut
Btolis, vcl gcncralem Ecclesiam,quaa pro di fectu et possideant, ul mercatores : quidam naturas rerum
inoremento luna dioitur : per stellas intelligit eos, inquirendo, ul philosphi, qui perambulant semitas
qui in Ecoleaia in seipsia lucent « quas » stellaa maris. Per mare accipimus mundum, qui semper
ocelum et lunam«
vel « quffl » soilicet tu fundasti in motu est, sicut mare. Gum superius dixit, mi- «

id estQrmiter Btatuisti, ut quibuslibet tentationi- nuisti, humilitatem humanam ostendit :post hoc
»

bns nequeam dimoveri. usque de humanitatis exaltatione.

Quando quidem baBC omnia fecisti, ergo « quid t Ostensa igitur tanta dignitate ipsius, quasi con-
est homo? » id est magnum quid video hominem cludens in eadem admonitione, in qua inceperat,
per hoo quod tu es memor ejus? Praeparas desinit. « Domine Dominus noster. » Et notatur ibi
enim per Filii tui transmissionem, humani generis mysterium, ut sicut a bono incipimus sic finia-

reparationem :« aut quid est filiuahomini8?»idest mus.

humanitaa Chriati,«quoniam visitaa eum »uniendo l.\ PSALMUM IX.
tilii Filium tuum. Quod dicit, filiua hominis, notat Titulus : In finem psalmus David pro occultis filii.

cum verum hominem cs?e quod : dicil hominis et « Confitebor,»iste psalmus convenit David, qui ct

non hominum, eum non ex homine patre, sed cx hic loquitur pro occUltis hoc filii, id cst, Christi.In

sola matrc humanilalom traxissc innuit. cnim psalmo agitur de occultis Christi.et jungit nos
Visitasti filium hominis, et eum filium cum vi- in Qnem, id cst in Ghristum. Intenditenim in hoc
Bitante deitate, Christum integrum « mi-
id cst psalmo invitare nos timorem Christi. Materia
nuisti »secundum deitatem.Humiliata enim fuitdi- es1 gesta Christi in primo et secundo adventu, de

vinitas, quando sibi passa e humanitatem uniri. i

quo sic agit. Ostendit Christum in secundo adventu
Unde Apostolus : « Exinavit semetipsuffi formam damnaturum diabolumcum membris suis.In primo
scrvi aecipiens [Philip. n). » Minuisti dico, ita, ul vero ostendil quidfaciat suis,etquid persecutoribus
pse Christus secundum humanitatem minushabe- C Ecolesiae, sive capiti Antichristo, sive suis. Postea
rcl ab angelis, quia passibilis ct mortalis fuit,« ponit imprecationem Ecclesiae pcrsecutorihus.Dein-
paulo, » quia ctiam ipsi sic fragili, prout Domino, de attendcns niala. quae Antichristus faciet Eccle-
li ministrabant : et eum prius sic minutum siae, cum quaestione ipsa mala enumerat. Ultimo
i eoronasti gloria » in resurrectione« et honore » : precatur tinem mundi.
id multitudine scrvorum pcr exaltationem ad
est Prccvidens propheta dcstructioncm inimicorum
C(elum. Cum dicit coronasti, notat de corona lo- in secundo adventu, in quamdam exsultationem
tius mundi rcsurrcclionis et asccnsionis gloria ali- prorumpit, dicens ;«Confltebor tibi, Domine,»con-
quos conflteri et sic honoratum « constiluiti su-
: fesssione laudis « in corde » dicit, quia nulla con-
pcr opera manuum tuarum. » ctiam supcr angeli- fessio valet quas cx corde non procedit, « meo »

cam creaturam. dicit, cui dominatur,«toto » dicit, quia nulla mala

Et quoniam potuissct cum constituisso digniorem cogitatione impeditur ct Narrabo omnia aliis. «

omnibuscreaturis.ncc tamen omniasubjocta essent mirabilia tua, quod omnia ejus

» non ideo dicit,
ci (ut aliquis episcopus dignior cst omnibus aliis, mirabilia narret, sed quaecumque dicit dc eo mira-
noc tamen omncs subjecti sunt « sub ei), subdit : hilia sunt.
pedibus ejus, » id est omnia,»
plenarie subjecisti « pj Lstabor » etiam in animo, « ct cxsultabo » in
«

id cst omnos creaturas. Sicut enim ({uod sub pedi- corporc, non in mundanis.scd « in te » « psallam,)
bus alicujus est, plenum ei subjcctum est, ita etiam hene operando « nomini luo » ampliando,
Christo omnia licet enim adhuc quidam rccalci-
: « o Altissimc, » scilicet, quia altissimus es.
trent,nihil tamen faciunt nisi ejus permissione.Vi I
Laetabor dico oL exsultabo. « In convertendo ini-
«sub pcdibus cjus,»id cst sub humanitate.qua: ideo micum mcum retrorsum,« id est in consideratione
is dicitur) quia per eam divinitas ad nos de- conversionis inimicLLicet enim hic nobisquodam-
Beendit. Ostendit per partes quae omnia'subjecerit modo dominetur, tamen in diejudicii prorsusejus
« ovcs, » id est simpliccs in Ecclesia, de quibus ait dominium destruetur.Gonversio vero,id estdestru-
Dominus Petro « Pascc ovcs mcas Uoau. xx), »
:
ctio illius dominii permortem Chrisli incoepit,in die
« boves, ii id csl praedicatores sanctos, qui Liitu- quidem judicii plene consummabitur.Hle converte-
rant Ecclesiam. Undc Moyses : <> Non alligabi tur, suique sequaces « inflrmabuntur,» id estamit-
bovi trituranli (Dcut. xxv). » « Universas » pro- tent polestatem nocendi : quas iterum inflrmatioin
 » ; »

22.*l TTAYMONTS TTALREHSTAT. EPIST. OPP PAHS T. COMMENT. MP.L. 224

hac vita incipit per mortem Chri ;ti : ct« peribunt» A narc,Deus ei manum apponal : adjutor dico intri-
Beterna damnatione, remoti » a facie, » id est a co bulatione. Illud enim dulcissimum est adjutorium,
gnitione tua juxta quod dicitur :« Tollatur impiu , quod in nccessitate praestatur, sicut in aliopsalmo
nc videal gloriam Dei (Is. xxvi). dicit :«Invoca me in die tribulationis, et eruam te,

[deo peribunl et infirmabuntur •<

quoniam ln fe- fi honoriflcabis aae(P %l. u ; et non quocumque
cisli meam causam, » id est mihi utilem. fbi enim modo adjutor in tribuiatione, sed in opportunitali-
patientise ethumilitatisnobisexemplum reliquit:et bus,id est secundum quod opportunum eBt.Si enim
« judicium, » id esi sententiara mortis, datara ab tribulatu t removeri tribulationes, non esl fli-

ipsis Judaeis,« fecisti mcum, » i<l est mihi utile.Per gnus exaudiri si vero tolerantiam deprecatur, di-
:

morlcm cnim tuam redempti suraus : et potes de- gnus est exaudiri.
struere adversarios,quia « tu scdcs, » id est quies- Adjuvas in tribulatione, ct ctiam non delinqucs,
cis " super Ihronum, » id csi in regali sede ;
« qui id est non pateris eos devinci.Licet relinquas,id est

judicas justitiam, » id est juste, ct per hoc notat ad horam paliaris trlbulari,vel etiam aliquando ca-
quod Dcus cos velit destruere. dcrc sunt cnim aliqui casus utiles, ut impctus,
:

«Judicas justitiam »hanc,scilicet :«Incrcpasti gcn- « Domine, » id est illos qui omnibus
qu.-crentcs te,
tes, » id est gentiliter viventes damnabis, incre- r» modis volurtati tua3 obtemperare nituntur.
pando eos de malefactis; « impius, » id est dia- Et quoniam non dercliquisti, idco « sperentin lc
bolus, o peribil, » in ffiternum, scilicet, « nomen omncs qui noverunt nomen tuum. « Nosccrc acci-
corum, » id est omnem potestatem « eorum, » id pit,non ex interiori cognitione, sed in sola fidc et
est gentiliter viventium, delebis in aelernum. Et ne bona operatione. Unde Joanncs :«Qui dieit sc nosse
accipercmus in geternum usquc ad finem mundi, Deum, ct mandata ejus non custodit, mendax est
sicut Moyses ait :« Regnabit Dominus in aetcrnum (/ Joan. i). »

et ultra (Ex.od. xv) ;

» subdit, « et in sacculum, » Non derelinquit suos,scd rcquiret sanguinem eo-
subsccutivum hujus saeculi. rum: ct ideo«psallite illi Domino,»et detcrminatcui
Peribit impius, quia « framea?, id est tentatio- Domino,scilicet qui corporalitcr^habitat in Sion,»id
nes « inimici, » id est diaboli, « deficient in finem,» cst in Judasa. Sion namquc Judcte caput est,in qua
id est postquam dcvenient in ultimum finem, « et Christus pncsentia corporis habitavit. Unde et ipse
dcstrues civitatcs corum, » id est collectiones sub- ait « Non sum missus proascatia corporis, nisi ad
:

ditorum,munitas sententiis falsorum ad suos errores oves quaj perierunt domus Israel (Matth. x\), » Yel
defendendos.Et tunc «peribit mcmoria corum, » illa per Sion Ecclesiam, quae speculatio est, possumus
scilicct affectio quam'habent sancti pro cis in hac accipere « Annuntiate inter gentes,» id estgentili-
:

vita existentibus.Unde in Evangelio « Intcr nos et : C ter viventes,« studia ejus, » hoc scilicet, « quoniam
vos chaos magnum firmatum cst (Luc xvi) » « cum ipse est requirens sanguincm corum, > id est qua>
sonitu, » id est magno dolorc pereuntium. Sicut rentium Dominum, « recordatus cst,»scilicet tribu-
cnim aliqua civilate pereunte,magnus doloretma- latorum et tribulantium.Deus suorum videturobli-
gnus sonitus est, ita erit in illis pereuntibus. tus, cum eos tribulari permitlit recordari,quando :

« Ipsi ita peribunt, Dominus autcm permanet in

eis subvenit.Studia dicit,quia Deusnon tantum ju-
aeternum, » vcre permanet in aeternum, quia « pa- dicat, scd studiosc vindicat.«Recordatus est tribu-
ravit thronum suum in judieio, » id cst, dum judi- torum, ct non cst oblitus clamorem pauperum,» id
caretur : velin judicio, utjudicet;«etipsejudicabit est supplicium, qui non possunt tribulationes sus-
« orbem terrae,»id cst omncs bonos viventes in cir- tinere, miseretur statim Deus, et liberat atribula-
cuitu temn, « in eequitate, » scilicct pro meritis tione.
« judieabit etiam populos, » scilicct peccatores, » « Glamorem pauperum » dicentium : « Miserere
in juslitia, » id est pro mcritis singulorum. mci, Domine, » scilicet hoc modo, « vide humilita-
Hactenusegit de sccundo adventu,nunc dc primo tem meam, » id cst affliclionem meam : vide, dico,
ingreditur ct primo ostendit quid Ghristus faciat
:
« dc inimicis meis,» id est dc superbia inimicorum.

suis in sccundo adventu judicabit,et ipse idcm Do- Si cnim consideras modum superbe inferentium,
;
D
minus hac vita factus cst rcfugium paupcrum.
in poteris cognoscere quanta sit afflictio paticntium.
« Factus est»bcne dicit, quia cum Dcus nihildebe- Quod dicit Domino,« Vidc humilitatcm mcam,» per
ret, bomini (homo cnim per suam culpam ab co rc- simile loquitur.Sicut enim aliquis,si eum Dominus
cesserct)fccittamen mediatorcm,pcr quem rcrlimo- suus vidcat, melius pugnat, ita fideles Christi, si
ret, « rcfuginm, » dicit per siinilc sicut enim pu- : Dcus eos vidcat, melius tolerant. Viderc enim Do-
gnantescumstarenequeunt,adaliquammunitionem mini, juvarc est.
fuginnt, sic fideles cum per vires proprias stare « Vide bumilitatem mcam. » Et sic« cxsultabo in
nequeant, ad Ghristum rcfugiunt, qui vcl ministrat salutari tuo, » id cst in salutionc tua.
toleranl iam, vel mitigat passiones.Paupcrem vocat, Et sdeo debco exsultare,quia lu cs ille«qui cxal-
qui licet habeat,tamen terrcna cupiditate vacuatus, tas mc, » id cst rcmovcndo « dc portis mortis, » id
ccelestis desirat largitate ditescere : ipse est etiam cst dc malis operibus,per quac intratur in infcrnum,
adjutor ad cooperandum,ut si aliipiis incipial jeju- ita ut ego sic exaltatus positus « in portis filiac Sion,
 .

225 F.XPLANATIO IN PSALMOS. 22C

idcst in virtulibus quffl sunt introitua ;ul Kcclesiam, A iUO| quia video lanlain tribulationem inferri tuia

qun dicitur filia Sion, quia generatafuit inSion, id ab illo, quod videris reoessisse a tuis.
cst in Judaea, in passioneChristi. Vel etiam dioitur Bt ideo Domine, reoessisti longe, » id
« ut quid,
lilia Sion, id eat filia speculationis, quia non essel cst permitlis tuos tantum tribulari,el « despicis,»
Krclesia,nihil Dcum speeularctur, aiuuuiticiu ») OEtt- ciiaiu, iil esl sicul videris recessisse.ita eliam vide-
niluis aliis u laudationcs tuas omnes, » non quod ris despicore « in oportunitatibua in tribulatione? »>

omnia quffl posaunt de oo cum laude dioi dicat,sed id est cum in tantis tribulationibus opportunum
quidquid dicet, laus ejus erit. videretur ul Deus confortaret suos per miracula,
Kt qula sic cxallas, tc cxultabo in salutaci tUO. »
videbitur suos despioere, oum nec miracula, nec
Hicincipit diccre quid faciat persecutoribus Eccle- aliquam talem ministret confortationem. Hic vurt
siffiin primo adventu. Gontinuatio : Suisita subvenit enumerare mala quse Antichristus inferel Bdelibus,
DeuSi « Bedgentes,» idestgentihterviventes,«infixae ct enumerando ostendii ipsa mala noccrc infercn-
suat in interitu quem fecerunt, » Gum enim alios tilms, prodesse patientibus. Gontinuatio :

corporaliter interimunt, seipsos ipiritualitcr inter-

Recessisse videris, quia «superbit impius,» ctex
liciunt. « Inli\;c, « per similc dicitur. Sicut enim singularis
superbia sanctos affligit ille, id esi Anti-
clavus intixus vcl in luto,per so non poteat resur-
{] (
.

h ,.
is(us .
e1 dum
superbit «incenditur pauper.»
si(
,

ita ipsi homicidae a nequitia sua per se non

Per incenditur notat ct. quod tribuletur et quod
,

possunt resurgere. Et etiam « pes eorum, » id est

purgetur. » Superbit impius, » et castigant ipse ct
atfectio eorum, cst comprehorisus « in laquco, » id
sui mala consilia adversus sanctos, in quibus com- «

est in dolositate, « isto quem absconderunt,» idest

prehenduntur. « Per oomprehenduntur notat eos
aliis occultc tctciulcrunt.
nocentes suis ipsis laqueis impediri.
Lpsj ignorant hoc judicium Domini cssc datum
Supcrbit impius, pauper incenditur, laudatur
Buper eos in bao vita, scd « Dominus cognoscetur
etiam peccator, secundum acta, laudatur dico « in
(aciens judicia,! ideoquia « peccatorestcomprehen-
desideriis animae suae, » quia suceedunt ei omnia
sus,» in liac vita « in opcribus inanuum suaruin,»
qua3 desiderat, ct sic laudantes dicunt: Non posset
Ld ist in dclcctationibus suarum operationum.
haec facere nisi Dcus esset cum co « et ipsc ini.
Quia pcccatorcs sic persequuntur Ecclesiam Dei,
quus, » quia voluntate habet nequitiam « benedici-
ideo « convcrtantur » a propoeito persequendi, ct
tur, ») id cst exaltatur, quia etiam in malis operi-
pr;ccipitcntur « in inlernum, » matcrialcm : pecca-
bus bcnc agcrc dicitur.
tores dico.scilicct « omncs gcutcs quae obliviscun-
Dcum, » id cst qui vel fidem non habcnt
El quoniam sic laudatur ct bcncdicitur, ideo « cx-
ipr : vel,
si babent, opera Dci non faciunt.
(~| acerbavit Dominum peccator, » iile singularis, id
cst iram provocavit, et idco etiam quia ipse « non
convertentur, quia paupcrcs remunerabun-
quaeret,» sibi Deum adjutorem agens« secundum
hoc cst «quoniam oblivio pauperisnon
:
lur.ct crit in
multitudinem irae suae, » id est multo furore.
fincm, » id est in oeternum : quia licct Deus in liac
vita videatur pauperum
tamen veniendo in oblivisci Non « Dcus in conspectu cjus,» id est
cst ctiam

finc sfflculi, non obliviscetur Dominus eorum et si :

non attcndit Dcurn aliquid posse et praeter lucc :

pauperum simplicitcr rccordatur Dominus, tunc omnia « via\» id cst opcra ipsius, « sunt inquinatae
mullo potius patientiae pauperum rccordabitur et « in omni tcmporc, id cst nunquam fecit uliquod
:

hoc est « paticntia paupcrum, » id est merces pa- bonum.

tientiaj pauperum, « non pcribit. » Uic imprecalur Et ideo cxacerbavit.quia auferuntur judicia tua
«

conlra persecutores. « a facic cjus, » id cst a oonsidcralione ejus, quia

Et ut patientia ipsorum non pereat, « tu Domine, ncc tc attcndit rcctorcm rcrum,ncc futurum judi-
exsurgc, non confortctur, non prospcrctur» id cst cem, ethocideo, quia « dominabitur omnium ini-
diu in persecutione sanctorum,« homo, » idcstAn- inicorum suorum, (juia rcalitcr subjicict omncs
tichristus, qui cum dicat se essc Deum,tamcn sim- regcs tcrraj
plicitcr homo cst. Ipse non confortctur, ct ctiam Vcre dominabitur,quia « ipse dixit in corde suo,»
J)
« gcntes,» scilicct scquaces et complices ejus « ju- id cst tibi competendi, « movebor a generatione, »>

diccntur in conspectu tuo,id est, » licet alii nesciant una mihi subdita « in aliam generationem, » mibi
eos judicatos, tainen apud te sunt judicati. subjiciendam,sed « non sine malo,« id estquineis
Hoc modo judicentur. « Constitue supcr eos le- mala inferam. Oic notatninriam malitiam nequitia
slatorem, Antichristum, qui constituat
» id cst illius.

super eos lcgcm contrariam legi Cliristi, ct ctiam Ipse ctiam talis cst « cujus osest plenum malitia,»
hoc modo judicentur, ut
« ipsae gentes sciant» ali- id est blasphemia in Deum«el amaritudine,» quia
quando« quoniam sunt homines,» id est carna-
ipsi amara verba hominibus « et dolo,»
el turpia dicil
les.Propbeta prospiciens tantam persecutionem fu- quia seducit homines perlatentes seductiones,id est
turam ab ipso Antichristo, conqueritur quasi Deus per promi isiones, etc. « Sub lingua ejus laboret do-
reccssisset a suis, ipsius malcfacla enumerando. lor, id est in eorde ejus, quia uihil aliud cogitat,
Continuatio Idoo prccur ut uon confortctur huinu
; uisi ut iidclibus laborcm ct dulorem inferut. Vel
 ?

227 IIAYMONIS IIAUiKIISTAT. KPISC. OPP. PAHS I. COMMENT. BIBL. 228

« kmI) lingua ejus,» quia audientes plus timent lin- A "s incoBlum. Interrogando loquens, ad inquisitio-
guam ejus, quam laborem et dolorem. nem nos admonet cum respondet inquirentibue :

Sedet, - id est immoratur • in insidiia cum di- : atisfacit.

vitibus, " id est potentibus, per quorum auxiiium Ipse dicil • uon requircl o sed tu, Domine, vides,
homines decipiet, « in insidiis, » dico, positis" in n l, qualitcr o Lradas in manus luaa, id est vindi-
occullis ••
locis.Occulte enim fallel homincs, ad se cta tuas.Verevidei istud,quia nec profunditas co-
propbetarum scripturas convertens, sic dicens : gitatioaum latet visum tuum et boc est quod dicit :

Ego siim |>i-<>inissiis Mcssias. In me etiam completur " quouiam tucoi laborem et dolorem,» idest
prephetia quae dicit : «Adorabunteum omnes reges, cogitationem de dolore cL laborc inferendo aliis.

omnes gentes scrvicnt ei.» (Psul. lxxi.) Ad hoc sc- Unde supcrius dictum est : Sub lingua ejue labor
det « ut interiiciat innocentem, » spiritualiter. el dolor.
« Oculi etium ejus in pauperem respiciunt, » per Bene debeseos traderein manustuas,quia « tibi,»
affectum misericordiae. Dicct cnirn. Movebor erga id est lu.-r pauper derelictus est, » id est
custodiae -

te, quia ita tribularis desine stultitiam iliarn, ct in nullo alio conQdit, nisi in te solo, et pauper dere-
convcrte ad mc : exterius ostendit se habere affec- licLus tibi non frustrabitur, quia « tu eria adjutor, »
lum crga illos, sed interius « insidiatur, » hoc est t» id cst cui mortuus est diabolus, id est pateretma
quod dicit « in abscondito, quasi leo in spelunca tcr, scilicet voluptas carnis* Diabolua ideo dicitur
« sua, » scilicet, cum comparat eum lconi,homincs pater, quia omnes homines animales in pcccato et
eum per violentiam sibi adhaerere coacturum osten- generantur cL nascuntur. Voluptas ideo mater quia :

diL. Cum vero diciL, in spelunca, » dolose cum agere sicutmater gignit puerum,iLa carnis voluptas nutrit
insinuaL. sLullum.
Et ad hoc scilicct « insidiatur, ut rapiat pau- Quia Libi est pauper dcrelictus, ideo « contere, »
perem, » eL nc rapinam semper violentam intelli- id est annihlla « brachium » id est fortitudinem et

gamus, subdiL « rapere pauperem, » dico, etiam poten iam • peccatoris » in acLu « et maligni » in vo-
« cum attrahiL eum,» id esL dum aliquibus blahdi- iuntatc.et jam tcmpuscst ut destruatur ejus poten-
Liisseduciteum.Per hoc quod repetit, « insidiatur,» tia : quia ct illius nequitiaest consummata,et Eccle-
osLendit eum valde studiosum ad insidias. sia illius persecutionc purgata; cthocestquod sub-
Insidiatur pauperi ut rapiat, et rapiet, quia « hu- dit : « quaeretur peccatum » ponamus ut quaeratur
« miliabit eum, » id esL inclinabit eum sub suis le- quem locum habeat in Ecclesia peccatum illius « et
gibus. « In laqueo suo, » id esL ipsius Antichristi, non invenietur » locus ipsiuspeccati. Ubi enim nihil
quaudiu aliis paratlaqueum ipse in eo illaqueatur. restat purgandum, ibi impius non habet locum.
« Inclinabit se, » id est paulatim descendet ad rui- ^ Brachium illiuscontereLur « Dominus autcm re-
nam : quanto enim magis alios tribulat, Lanlo pro- gnabit in aeternum » el sic dico in aaternum ut in-
pior ipse esL ruins, « cL cadeL, quiaDominus inter- tclligatur «in sacculumsa3culi»et ne gentesdicercnt,
iiciet eum spiritu oris sui, tum tandem cadet
sed et nos cum eo, subdit « vos, gentes, peribitis de terra
« cum dominatus fuerit paupcrum, » quos sibi illius » remoti scilicet, de terra viventium.
subjiciet. « Vcre, gentes, peribitis, quia Dominusexaudivit

Et merito cadet. « Dixit enim in cordc suo,» id cst dcsiderium pauperum » quia etiam « pramarationem
tractavitin corde quia sicut dixit,verum esse pu- : cordis corum, » id est, ex. quo habent voluntatem
tavit : « OljlituscstDeus » suorum,et « avertit faciem paratam sive a Deo.sive a seipsis « audit auris tua. »

suam, » id esL praesentiam suam « no videaL, » Alia translatio habent concupiscentiam ubi nosha-
opera quae ego facio, pnniendo eos, ncc etiam « in bemus praparationpm,et ideo sic legamus,ut idem
finem, » id est nec in hac vita ncc iti fuLura. Vi- valeat cum concupiscenfia : sic « desideriumexau-
dens Propheta homincs fuLuros in tempore Anti- divit et praeparationem, id est id ad quod ipsi »

chrisLi,pro3 nimio tribulatione mortem expctere,in- omni conatu virium nitcbantur orando asscqui.
ducens personam eorum prccatur finem,et secun- Desiderium exaudivit, hoc scilicet, «judicarepu-
dum adventum Christi,sicut eLiam supcrius in per- ]}
pillo cL humili, » id est honorem pupilli ct hu-
ad
sona eorum conquesLionem faciL. Continuatio : nnii ita judicare « uL homo non apponat, » id est
Ipsc dicit quo Deus oblitus est, scd tu « Domine non preesumat « magnificare ultra se super terram »

Deus, exsurge, et exaltetur manus Lua, » id est seilicet, viventium, quae lcrra dicitur propter soli-
vindicla tua « ne obliviscaris pauperum, sicut ille ditatem.
03stimaL. IN PSALMUM X.
EL bene debes te vindicare de co, quia « ipse im- Titulus : In jlncm psalmns David.
pius irritavit Deum, » et propter quid irritavit? Id « ln Domino.»Istescilicct psalmus convenil David
est quae fuit principalis causi illius irritationis prophetae, qui et hic loquitur, dirigens auditores in
Ikcc scilicet < dixit cnim in cordc sua>, habens ,, sic : finem,idestinChristum.Intenditenim in hoc psalmo
Dominus « non requiret, » id est vindictam non ac- nos admonere ul resistamus haereticis. Materia cst
cipiet : et ideo haec irritatio maxima fuit, quia con- Chiislus,de'qua sic agiL. Oslcnditenm in istojudi-
tra ipsum Deum sermodirigitur, et hoc cst ponere cio suo quosdam exaecare,ut sunt hwaetici.QsLcndit
 : »

229 FAPLAXATIO IN PSALMOS. 230

suooumbant
ctiainquorl adjuvel BUOB et protcgat,ne A palpebrae clauduntur el aperiunlur, ita et divinai

illorum hsresibus.Ostendit otiam quod puniatillos bono,comprobat

Scripturffl.Divina Scriptura clausa

impios,ot sic incipit contra hsrcticos,ac si dicerel oiiin : quia liooi boiius ignorel
eam,non negligit,neo
Resistite hsreticis exemplo mei.qui « confldo in Do- eam corrumpendo suum sensum apponit. Aperta
mino, « et ideo qua audacia
« quomodo, » id est comprobal malum quia non gratiae Dei, s«mI suo :

« dioitis, » id est audetis diccre? ad detrimentum ingenio reputal ol superbit.

animae rnes « Transmigra,» est transi de vilitate i < 1 « Interrog&nt lllioshominum»quiaipse«Dominus

intelligentis Boripturarum in qua es,ad altitudinem interrogal justum 't impium,» el bonus convenien- (

intellectus nostri:ct hocestquod dioit«in montem,» ter respondet, sed«qui diligit iniquitatem, » id est
ol tunc orit siout passer. Quoddam genus est passo- malus,ita respondet, ut in ipsa responsione appa-
rum,qui,relictis locis humilibus,nidificant in mon- roatquod «odit animam suam. » Ex quo dixit, Do-
tibus.ut sibi caveant a laqueis. Istis passeribus pu- minus in templosanctuosuo,ostenditquodDominus
tant hsretioi illb nmilos.quos sibi adjungunt. suos protegat, nunc vero ostendit quomodo adver-
Alia autom translatio habet, Bicut avis,et secundum sarios puniet. Gontinuatio :

hoc dicit Propheta : Si ego transmigrarem ad vos, Iniquus odit animam Buam,et Dominus « pluit la-
ossem sicut avis, i.l ost instabilis. y. queos,» iil csl errores, quibus illaqueantur « super
i Dixi oonfido in Domino, » ct hoc neccssc cst peccatores, » id est ad detrimentum peccatorum.
i< quoniam ecce » Bcilicet in manifesto est « pecca- Pluit dicit, quia sancta Scriptura, quae aliis pluvia

toros intenderunt, >-

id cst, sui parti applicuerunt fructiflcans, ipsis vertitur in huiueos et crrores :

« aroum,» cstdivinam Scripturam. Dioondo pec-

id « ignis,» id est ardor concupiscentiffi « ct sulphur,

catores.ostcndit quod proptcr pcccata sua txcaecati iil ost fetida opera « ct spiritus procellarum,»id est
sunt,«sagittas,»id cst sentontias suas « paraverunt,* tempostuosi actus : ost « pars corum » pars dico
id est, rationes et auctoritates ad oas verisimiles « calicis,» iil estjudicii Dei. In hac vita judicium
ostendendas inquisierunt, « in pharetra,» id est in Dei vocat calicem : quia quibusdam vitam.quibus-
venenato corde suo : ad hoc scilicet, « ut sagittent, » dam mortem propinat,vel calicem.id est aeterni ju-
id ost occidant ipsi « rectos corde » existentes • in dicii esi pars « ignis » infernalis « et sulphur, » id

obscuro,» sagittent in obscuritate,id est in simpli- cst fetor inferni « ct spiritus procellarum, » id est

oitate: ipsi hsretici sagittent, soilicet non illumina- impetus ffiternse damnationis.
tos ct sapicntes viros,scd idiotas et eos ([iii Scriptu- IdeoD6minusadjuvatsuos«quoniamjustusDomi-
ras ignorant.aggrediuntur sagittare. Vel existentes nus dilexit justitiam » ct haec estjustitia, ut suos
« in obscuro, » id cst in ambiguitate, scilicet quod adjuvet.Pluit laqueos et caetera mala, quia « vultus
admistiono voritalis, suam falsitatem conanlur te- l' ejus, » id est ira ejus quffl per vultum intelligitur
gere « Sagittent (dico) rcctos
: cordc in obscuro,» h videt aequitatem, » id est malis remunerat quod

id est in simplicitate,quia pcr Scripturas nesciunt justum cst Unde dicitur : Qui in sordibus cst, sor-

se defendere. doscat adhuc.

Intenderunt (dico) arcum « quem destruxerunt »
IN PSALMUM XI.
malis interpretationibus ea « quffi tu perfecisti,» id
Tituuds : In fuicm psalmus David, pro Octava.
est, perfecta fecisti, divinam scilicet Scripturam :

lioetcnim prophetffletaliidicantur scripsisse,tamen « Salvum me fac. »> Qui cnim ct ipse hic loquitur,

ipsi nihil,sed Deus per cos scripsit. Vel « quem pcr- pro octava,non pro timore solius judicii, sicut su-
-ti,» id est Christum quem dicuntur destruere, pcrius in,«Domine,ne in furorc,» scd pro habenda
aliquiddcipsius veritato negando,utsiomnibus aliis octava,id est aeterna gloria,quae dabitur in dic illa,

conccssis,ncgarent virginem pepcrisse. Ipsi destru- ad quam per istum Salvatorem quem inducit,felici-
xcrunt:«justus autem quid fccit ? » id ost Dcus: pcr ter putat pervenire : ct dirigit nos in finem.Hortatur
hoc quod dicit eum justum.innuit quod suos debet enimnoset suos contemporaneos ctonmosalios,ut
adjuvare, et advcrsarios rcprobarc. Christum fincm suae exspectationis ponant. Materia
Quid fecit? ccce quid fecit « Dominus » omnium D est Christus, de qua sic agil: ostondit salvationem
ost templo sancto suo » « Dominus,»id csl qui
h in humani generis per Christum esse promissam, ct
dominatur omnibus suis quadam familiari tlomina- eum idoneum qui laccrcpossit, perhoc quod osten-
tione ;
« in ccelo,» id est in suis secrctariis: cst ibi dit cum csse contrarium vanitati,per quam vanita-
« sodes ejus,»quia ibi sine offensa requiescit clju- tcm salvatio illa amittitur. A qua vanitate petens
dicat. liberari, sic incipit :

Habitat in templo,sedet in co>l(7, ncc etiam mino- (i Salvum me fac,Domine,» ne istius saeculi vani-
derelinquit : ct hoc qnod dicit « oculi ejus, » id tas mihi praevaleat, ct opus esl <«
quoniam defecit
est affectus misericordiarum « respiciunt in paupe- sanctus, » id est sanctitas abbreviata est. Dicens
rem » adjuvando, sustinendo : ot « palpebrae eius,» defecit.notal hominem insanctitate fuissecreatum,
id est divinae Scripturs » interrogant, * id cst com- et inter priores Patres plures fuisse sanctos. Vere
probant : « filios hominum, » id est prohant bonos defeoit. «quoniam diminutffi sunt veritates,» id est
et malos. Palpebr» idco dicuntur Scripturs, quia abbreviats sunt « a liljis hominum,»id est rationu-
231 IIAYMONIS BALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. GOMMENT. HIHL. i:\-i

liuni, quorum pationem debuerant imitari. Pet hoc A eloquiaChri8tisineomniterrenitate8unt,quialnnal*

(|iKi(l dicil veritates pluraliter,notat in oiultis homi- lo loco movenl bominem ad appetitum terrenorum.
nibusveritatem quamcunquefuissediminutam.Cum • Purgatum septuplum.»NamBicut argenttnn quod
dicit diminutae, uotat depravata Dei munera culpis septiea e purgatum purissimum est, eic eloquia
I

hominum e\ identer. Cbristi sunt Bine omni labe, per Beptiformem Spiri-
Veritaa est diminuta, et subintravit vanilas : et [um,quiSpiritus septiformia diciturpropter septem
hoc est « vana, » id est ad veram salutem nonperli- dona. Dicitur enim (ha. n) Spiritus sapientis et in-

uentia « sunt locuti,» et non pauci,sed » unusquis- tellecl us,consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis,

« que ad proximum,»id est ad proximum decipien- et timoris Domini : el quod praecedit ultimum ponit.
dum : ipsi dico,exi8tentes « labia, » id est garruli, Per septem, universa dona sancti Spiritus accipi
loquaces « dolosa,» id est occulte decipientes: el hi possunt.
talcs sunt locuLi in corde, « in corde, » id est in mul- « Tu, Domigc, » qui tali.s cs « servabis nos » in
tiplicitatejquia ad singulos decipiendos,diversa in- aeterna beatitudine,quam per octavam intelligit " et
gcniasecundum modum personas agunt.Hic impre- « custodies » in hac vila - ab bac » pessima genera- <•

catur. « tione»quae loquiturvana,nceorumimpugnationcs

Ipsi loquunLur vana,sed«DominusdispcrdatIabia me a tua veritate dimoveant, ct sic duccndo mc
II
«dolosa» ct iutcr labia dolosa ei maximc impreca- « in .Tternum. »

tur,quod maximc nocivum erat cum dicit « linguam Nos sorvabis, custodies « impii autem ambulant,»
« magniloquam,»scilicet mundanorum philosopho- id cst laborant « in circuilu,» id csl in appelitu ter-
rum. Disperdat dicit, ut passim pereant, qui se in "
rcnorum,inquibus nunquam ad verum finorn perve-
una pravitate collegerant. nicnt sicut illc qui vadit in circuitu, nunquarn mc-
:

« Qui » scilicet philosophi « dixerunt Magnifica- : taminvenit. « Filios autcm hominum,» id est ratio-
«bimus labia nostra,» id est magna dicemus de no- nalium,qui patrum ratione utuntur,«multiplicasti,»
bis : et boc possumus, quia « labia nostra, » id est bic viitutibus tandern aeterna retributionc, non se-
loquela nostra, "sunt a nobis,»id est ex nostro in- cundum eorum merita,sed « secundum altitudinem
genio,de quibus Apostolus : Evanuerunt in cogita- « tuam, » id est misericordiam. Cum dicit multiplr-
tionibus suis (Rom.i): « labia nostra sunt a nobis, casti,respicit ad promissionem factam Abrahffi (Gen.
quia « quis est nosLer Dominus?»id est quis nobis xvi etxvn). Et in hoc ultimo versu brcvcm conclu-
dominalnr ? sciliceL, in scientia. sionem ulriusque partrs poniL, bonorum scilicet et

Ipsi dicunthoc, sed Dominus hoc dicit Nunc : malorum.

quasi usque modo dormivi,sednunc in temporc gra-
IN PSALMUM XII.
ti;c « surgam, » scilicet propter removendam « mise- c
Titulus : In finem psalmus David.
« riam inopum, » id est gentilium, qui ideo inopes
dicuntur,quia ncque pcr leges,neque per prophetas « Usqucquo,Domine.» Psalmus isle convcnit Da-
divitias cognitionis habebant,«et proptcr gemitum vid prophetae qui hic loquitur:Psalmus dico,duceng
« pauperum,» id est Judasorum qui ideo pauperes : in finom, id est in Cbristum. Intendit enim in hoc
dicuntur, quia licet legem et prophetas habebant, psalmo nos ad Christi charitatem invitare suo exem-
non tamcn ad salvationem sufficunt. Pcr gemitum plo. Materia est ipse David, et alri sibi similes, de
notat aliquos de adventu Christi maximam affectio- qua hoc modo agit : ponit se conquerentem de dila-
nem habere.Et hic incipit ostendere promissioncm tione adventus Christi : ponit etiam pctitionem ut
salvationis. cito veniat.In ultimo ponit se patienter fcrre, si in
« Ego exsurgam, » et hoc quod facturus sum tempore suo non veniat et a questione src incipit ; :

«ponem in salutari,» id esL in Jesu, quia per eum « Domine, tu oblivisceris me. » Oblitus Deus bo-

salvabo humanum genus : ct « in eo agam fiducia- minum ante adventum Christi fuisse dicitur, quia
« litcr, »non timide, sicut pcr scrvos, sed potesta- anteeumnullusinparadisumdeducebatur.sedetiam
tive : completum est,quando ipse ejccit homi-
sicut justi, quamvis sine poena, in inferno tenebanlur :

nes de templo (Matlk. xxi). n « etusquequo, Domine, » erit haac oblivio ? erit us-

« Fiducialiter agam in co» et bene hoc potcro l'a- que in finem temporum, id est ad tempus gratiaJ.
ccrc,quia « eloquia illius Domini» sunt «eloquia,» Liene sentio quia usque tunc crit, et « usquequo,
id est magni ponderis, sicut dicitur Hicvir est, id : « Dominc,aveitis facienr tuam,» id cst Filium tuum

est maximus : et sunt « casta, » id cst sinc aliqua qui dicitur facies etimago Patris: id est,quare tar-
admixtione falsitatis : ct sunt « argentum, » id est das mittere quem missurus cs?
similia argento. Sicut enim argentum elegantius et « QuandiU ponam ego ct consilia » de adventu
clarius caeteris metallis Linnit, sic eloquia Domini ojus «in anima moa ? » ct porram ego « dolorem » de
dulcius omnibus aliis in auribus fidelium resonant dilatione sui adventus « in cordc meo per diem, » id

argentum dico « igne examinatum.» Sicut enim ar- cst de die in diem. Per hoc quod dicit se dolere de
gcntum comprobatur per ignem,sie Christus com- adventu Christi, notat se erga Christum magnam
probavit sua eloquia esse vera pcr suam passionem: cbaritatem habere,per'quod nos quoque adcamdom
probutum terrae, » id est purgatum a terra sicut : charitatem invitat,
 :

233 F.XPLANAT10 IN PSALMOS. 234

« Et uaquequo oxaltabitur, >. id osi. dominabitur? A dioobant illudentesei: «Si Filius Dei cst, deacend&t
Ante adventum enim Ghriati exaltatus de humana de cruoe el oredimus ei (Matth. xxvn). » Et ponit
captivitate gaudebat quia etiam justos retinebat : causam quare hoc dicerent, quia excoacati erant
c inimicus meus,» id est diabolus exaltabitur dico ; propter pecoata. Continuatio :

h super me » ct alios bonos.Hic ponit petitioncm, ul (i IIoc dixit insipiens,» cl hoc idco quia « corrupti
mittat qiiom missurus est. Continuatio : [nimicus sunt, » id esi a ratione veritatis decedentes, « et

Bxaltatus est, sed tu, Domine, « rcapicc » nobia mit- abominabiles,»id est detcstabilos per malos aclus,
tendo Filium tuuin : respice dicil contra hoc quod « facti suntin studiis suis,» id est omni studio sc ip
Buporius dixerat, avertis faciem, «exaudi me, Do- actu8 turpissimos demerserunt,intantum,quod jum
mine,Deus meus liberando a diabolo, et in para-
» tt non est « aliquia inter eos « qui faciat bonum, »

disum reduccndo. ct quia quaulam faciobant quas bona vidcbantur,

Respice mittendo Filium et si non vis tam cito : ostendit ea non esse bona, quia « non cst » aliquis,
mittere, saltem illumina oculos meoa scilicet in- « qui faciat
» bonum
donec veniat » usque ad
habeam de eo verum intcllectum « oe
teriores, ul unum, usque ad Christum. Solus cnim
» id cst

« unquam obdormiam in mortem» pcr ncgligontiam Christus cst sine quo aliquod bonum humana fragi-
humanaa iniirmitatis,etsic eundo in mortem animaj. j. litas facere non potcst ad quem postquam per fidem

Et etiamillumina,neinstinctu diaboliseduci possim pervenimus,bonum facere possumus. Unde Apostbr

ct hoc est quod dicit nc quando dicat inimious lus « Omne quod non est ex fide, peccatum cst
:

- meus,» id est diabolus, « pr.walui adversus eum.s (luilil. XIV). »>

Ne dicat « praevalui, » quia si motus fuero, » Ipsi dicunt quod homo illo non cst Deus,sed malc
Bcilicet a propositoboni opcris,« exsultabunt qui tri- dieunt, quia Deus est : ct hoc cst » Dominus Dous
bulant mc, " quorum exsultationem nunquam de- prospexit, » id est misertus est « de ccclo, » idcst
bes pati,quia ipsi sunt inimici tui,et exsultabunt si de humanitate : quo3 ideo coelum dicitur, quia se-
motus fuero, scd cgo non movebor, quia « speravi creta divina oi commissa sunt.Velquia sicut ccclia
in misericordia tua, » ct in iioc dc pracedenti inci- torraexallati sunt, sic illa humanilas supraomnom
pit do patientia. creaturam exaltata est.Respexit dico « super filios
« Et Bperavi in miscricordia tua : » ct idco ctiam hominum, » et ad hoc scilicet « ul videat, » non
si oculis non vidcarn ipsum Christum, tamcn m cor quod aliquid eum lateat, scd utalios faciat patenter
meum exsultabit in Salutari tuo, » id est in Jcsu vidcro : lioe scilicet " si est » aliquis « inlelligens»
tuo ; et illi tali « Domino cantabo »mente, « ot cum scse Dcum ; aut postquam intollcxcrit, sit
paallam bona operatione « nomini
- » id Domini, « requirens, » bona operatione.
est ad ampliilcandum nomen illius Domini « altisai- C Ipse prospexit,sed <i
omnes dcclinavcrunt,» id cst
mi » ct merito, (juia ipse est « qui bona tribuit non curaverunt: cUsimu!, idestoxquo declinare
..

mihi." Per «cantabo» thcoricam, id ost contompla- coeperunt « facti suut inutiles, » id est iutantum,
tivam vitam, notat:per «pBallam» practicam, id est quod «nullus cst» corum « qui facit bonum usque
tctivam. ad unum » ut supra. Quod dicit « omncs dcclina-
IN PSALMUM XIII. vcrunt, » non de omnibus dicit, sed de illis qui
Titulus. In fiuein psalmus David. dixcrunt«non cst Dous. » Hactenus cos increpavit,
« Dixit insipiens. » Psalmus istc convcnit David quod visitatorcm suum non recepcrunt nunc au- :

prophetse, vel cuivisjusto. Apponunt quidam ipsi tcm eorum dcscribit ncquitiam. Sciendum autem
David, ot tuuo eonvemt soli Christo dirigcns nos : quod prophcta istos trcs sequcntes vorsus in hoc
in Gnem, Christum. Materia cst Ghristus
id est in psalmo non posuit, sed quia Apostolus Judajorum
visitator in hoc psalmo non receptus a Judseis, de fidem increpans in epistola ad Eomanos (Cap. m)
qua sic agit Increpat Judaeos quod euin non recc-
: ita conlexuit,Ecclesia aulcm ejus tanquam et David
pcrunt, dcscribit Judsorum malitiam, comminalur auctoritatem altendens.cjus contextionem non pcr-
cis in iinc : intentio cst nos hortari ad lidcm. Per mutavit.
hoc quod increpateos de incredulilalo et commina- Nonest qui faciatbonum,»scd potius«guttur est
fj
tur ois, monct ut non simus inereduli sed fideles. sepulcrum patens, linguis suis dolose agebant, »
Vox David prophetaj : ct incipit ab increpatione sie sicut supra cxpositum csl et « sub labiis eorum, :

licens : id cst in corde ipsorum est « vcnenum, id cst ..

« Insipiens,., id esl
populus ille Judaicus,non at- odiuni vencno comparabile quia sicut venenum :

lendens legem et prophetas, io quibus Christus eis serpit \)i'i omnes venas, unde et venenum dicitur,
promissus fucrat, ncc attendens vitam ejus immu- ita illud odium totumhominem occupat, ut omnea
nem apeccato, nce miracula quae Ghristus faciebat hominis virtutes obstruat. aspidum, » Cum dicit «
«dixit magis nequitiam eorum aggravet,
» orc,ct ut notat quod illud odium
quod i[»si sit incurabile, el
ct hoc habebat « in corde sun scilicet, « quod fece- Judaai naturam aspidis habeant.Aspidisenim natura
rat.non habcmus hoo a lege et prophetis :el hocsci- est, ut dum incantatur, affigat unam aurem terree,
licet,iste homo qui est passibilis ot mortalis, fame- et alteram cauda obstruat, oe incantationea audiat :

licus, etc, « non cst Deus, nec Filius Dei : unde tsic ct Judaei appetitu terrenorum ct consuctudiuc

Patrol. GXVI. 8
 A

2u;i HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. nPP. PAHSI. --COMMENT. BIBL. 2.'{6

antiquam obstruunt aurem, ne audianl prasdicatio- distis quantum ad vos " consilium n ejus, scilicct

nem Ghristi.VeJ aliter « venenum aspidum est sub consilium reparandi bumanum genus: ideo sciliccl,

labiis corum, » id est inferius quam verba eorum, quia illud consilium erat quoniam Ijcu.s « inopis,et
<|uiii magis sunt noeiva verbaeorum,quamvenenum estspes ejus»quia qod confidebat,nisi in Domino»
aspidum. propter quod consilium ejua potius esset recipien-
« Quorum os plenum csL nuilciliclione," id esl bla- dum quam rejiciendum. Christum testatur Aposto-
lus fuissc inopem, dicens < Cum
sphemia in Deum, « et amaritudine, » quia araara dives esset, pro :

verba dicebant ei : ut cum dicerent : « Cruciflge nobis pauper factus est (// Cor. n). »
eum, etc. (Lmc. xxiii). » « Pedes, » id est affectio- Vos «consilium eis confudistis » sed hoc stultum
neseorum.AlTccLus idco pedes dicuntur, quia sicut fuit, quia « quis vcnict cx Sion, » id est, Judaea,

corpusper pedes portatur, ita mens per affectus in « dahit salutare, » id est, salutionem Israel, »

diversa rapitur, «suntvcloccs adeffundendum san- id csL, Israelitico populo : nisi istc? nullus utique,
guinem » Salvatoris. ct non Lantuin dabit salulare, scd « curn avcrlcril »
Hcec omnia sunt vise eorum,cLinillis«viiseorum,» in fuLuro « capLiviLalem, » id csl, passihiliLatem ct

id est operibus eorum, est conLriLio, id esL opcra mortalitalem : ct cujus ? « plebis suae, » ct cum
eorum mercnLur eis contritionem, id est oeLcrnam -n averterit, cxsultabit Jacob, id est, luctalor conlra

damnaLioncm. Vel contritio, sicut fuit eis a Tito et pcccata, scilicct active viventes « et loetabiLur Is-
Vespasiano in dcstructione Hierusalem, « et infeli- rael, » id csL, vir videns Dcum, per quod conlcm-
cilas in viis, » quando per LoLum mundum capLivi plativos intelligimus.

ducLi sunL. Inviis eorum diciLur conLriLio csse, sicul

IN PSALMUM XIV.
diciLur laLroni : In via Lua crux esL : el cLiam sic
Titulus. Psalmus David. Vox David prophelx.
afflicLi « non cognovcrunt viam pacis, » id cst Chri-

tum,qui vere via pacis esL.Unde eL ipse ait : « Ego « Domine,quis habitabit » In hoc psalmo matcria
sum via, eL veritas, et vita (Joan. xiv). » « Non cstjustus et spiritualiLcr Chrislus,de qua sic agiL :
cognoverunL. » Unde Apostolus : « Ipse est pax FaciL inLerrogalionem et responsioncm in qua re- :

nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. n). » Cac- sponsionc dcscribit justum, attribuens ei dcccm
tera etiam mala fecerunt, quae prsedicta in eis fue- virtutcs, qua3 spiritualiter conveniunt ChrisLo soli;
runt, ideo quia « timor Dei non cst antc oculos aliis auLcm jusLis quoquomodo possunt adaptari.
eorum, » scilicet, cordis, quia eum non attendunt. InLenLio csL nos admonere ne proesumamus de re-
QuodGhristumnoncognovissent,testaturauctoritas, gno Dei,sicuLpleriquecum injusti sint,tamen filios
dicens:«Si cognovisscnt, nunquam Dominum glo- Dci sc csse praesumunt. Et sicut aliquis sacerdos
riae cruciflxisscnt (/ Cor. u). » Dehinc ponit ^ quserit responsa a Deo, et audita profert populo, ita
comminationem. Ipsi non cognoverunL, sed cerLe Propheta quaerit a Deo, qui sint habitantes in suo
cognoscent et hoo est. « Nonne cognoscent» tan-
: tabernaculo, cum dicit :

dem Dominum « omnes qui operanLur»illam egre- «Dominc, » multos video quise dicunt esse in tuo
giam « iniquiLaLem,» scilicet morLem Domini,« qui tabernaculo, sed « Domine, quis habiLabit in ta-
etiam devorant plebem meam, » id est apostolos bcrnaculo tuo ? » id est in praesenti Ecclcsia tua,
bene dicit ple-
vel alios justos.Si loquatur Christus, ubi cst locus militio3.Ta iernacula enim sunt !
domus
bem meam,sibi subditam. Si loquatur Propheta vel expeditionalcs. Cum dicit « habitabit, » intelligit

alius justus, bene dicit plebcm suam, de qua unus non solum intranLcs,scd ctiam perseverantes « aut ;

est : ipsi devoranL dico « sicut escam panis, .» quia quis tandem requicscet in monte, » id est.in secu-
sicut famelicus aliquis pane reficiLur,sic illi tribu- ritate ajterni pugna, scd quies
regni, ubi nulla
lationejustorum reficiunLur. summa. Sicut enim qui in monte sunt,securi sunt
Qui etiam Deum « non invocaverunL, quia nisi >. ab hostibus, ita qui ibi erunt monLe dico « sanclo :

per ChrisLum oraliones exaudiri non possunt,« illic Luo » qucm Lu sancLificasLi. PosLquam posuiL inLer-
trcpidaverunt timore, ubi non crat Limor, » id est rogaLionem, ponit et responsionem, quasi ipse Do-
illum timorcm qucm interiushabucrunt,quiatamen J) minus respondcrct.
non cssct habendus, cxtcrius in corpore osLende- Quoesivi quis habitaret, ecce quis, ille scilicet

runL dicebant cnim

;
Si credimus in cum,vcnienl : « qui ingreditur » in Ecclesiam Dei « sinc macula, »
Romani et tollant nosLrum locum ct gentem. Uhi Li- Christus quidem sine omni macula,coetcri vero ju-
mendumesset,non Limuerunt, cumjustum non at- sti sine criminali peccato : et in hoc notatur una
tendentesocciderunt.Sicut opportunotemporetime- de decem virlutibus « et qui operatur justitiam »

re prudenLia est, sic timerc quando timendum non aliquam. Si enim sine macula ingrcditur, et non
csset stultiLia est. facit justiLiam, non est justus.
«Nonne cognoscenl,» scilicet boc « quoniam» id Illc etiam ingreditur « qui loquitur veritatem in
est, quod « Dominus est in generatione justa » et corde suo, » id est, qui sempcr veritatem rclinens,
quonirm ipse in justis habitat, ideo timendum est tacet cam auditoribus illisqui vcrhum Dci vcllcnt
illis qui eos persequuntur. Deum non invocastis, eonculcare. Bonum cst aliquando verbum Dei reti-
sed potius confudistis, id est, conlusibilcm. e-slen- ccre : unde in Evangclio praecipitur : « Nolitc san-
237 KXPLANATIO IX PSALMns. 238

ctum dare canibus, et margaritas spargere ante A. inscriptio tituli oonvenit ipsi David,id est Chrislo
porcos [Matth. vn). » Operari justitiam, secunda quia nusquam legitur David de Be aliquem titulum
virtus, hsc autem tertia lll ille « ingreditur qui : scripsisse, neque etiam de eo alius soripsit titulum.
non dolum in iingua sua, » id est qui vorita-
Hgit Vel sic exponitur titulus : Tituli insoriptio ipsa Da
tcio prsedicando aullum deeepit, quin neque propter vid, id osl operatiounde loquitur psalmus, est at-
pecuniam, neque siraili modo el hsec est quarta tribuenda David, id esl Christo agente hocpro sua

virtus. victoria. Titulus enim apud veteres ad designatio-

Et ille « non fecit
intrabit, qui proximo suo ma- oem victoriffl in triumphali arcu ascribebatur. Ma-
tum « eum, sua auferendo et hsec est
verberjando : teria est regnum restitutum, id osl fidoles, de qua
quintavirtus; « et opprobrium non acccpit adversus sicagit : Ponit inflmitatem humanitatis, ct gloriam
vimos suos, » id cst non fuit aoceptabile sibi, bsereditatis, id est suorum. Postca suh gratiarum
dicere proximis aliquid causa opprobrii, et si ali- actione agit de passione,resurrectione, asccnsione,
qua turpia dixit causa corroctionis, nec si alius por quSB oinnia facta est rcstitulio rogni. Intentio
dixit sibi gratum fuit : haec esl sexta virtus. voro est nosadmonere ut non contradicamus titulo,
El illc intrabitqui talis ost, quia « in conspectu sed conflteamur Uhristum csse reeem JiHheorum.
ojus malignu8, id est diabolus « ad nihilum de- r> Vox Christi secundum humanitatcm,et incipit ah
duotus cst, » id est nullius pretii habitusest: sicut infirmitate humanitatis, quasi positusintcr pericula
Christus cum a diaholo tentaretur, dixit ei : « Vade sio dicerct :

retro, Satanas (Matth.iv). » Malignum nullius pretii « Domino Deus, conserva me » nc mihi ista; tri-

l&cit, sed " timentes Dominum gloriflcat, » id ost, hulationcs praovalcant. Hic innuit ex sc nihil ha-
Justos honorat : ct hoc vcrsu notatur septima bcrc scd ex Deo « conserva mc » ct dcbes facerc
:

virtus. « quoniam speravi in tc » spcm meam posui tc, et

Et ille « qui jurat proximo suo, et non dccipit, » propter hoc ctiam quod dixit tibi « Domine, Dcus
Id est,firmiter dicit et non fallitrsicutChristus quid- mcus cs tu, » multum mihi familiaris ideo
id est :

quid apostolis dixit, completum cst : et hfflC est dico Dcus, « quoniam tu bonorum mcorum non
virtus octava. Et ille « qui pecuniam suam,» scilicct « cgcs, » id est nihil boni ex me habeo, scd potius
tcrrenam, non dcdit ad usuram, » scd pccuniam
« cx te quia mo hahcrem, illo tu cge- : si aliquid cx
sunm Juds erogandam. Spiri-
tradidit pauperibus rcs,ct non cssos sufficiens. Gum Christus dicat ex
tualitor autom pccunia benead usuram pr»cipitur se nihil boni habcre, manifoslat illos valdc prresu-
commodanda ct hocc virtus nona est. Et illc i[iii
: mcre, qui cx se aliquid boni existimant habere.
« munera super innoccntcs non accepit. » Muncra Hic incipit ostendorc gloriam hfflreditatis. Goiiti-
quidcm accepit Christus, see non ut innocentes op- C nuatio :

primeret hacc virlus decima invenitur. Haec autem

:
« DixiDomino,Deus meus cs,» bicautem Dominus

omnia spiritualiter in Christo inveniuntur. « mirificavit, » id cst mirabiles ostcndit « omnes

« Qui » vero alius secundum quod humana fra- voluntatcs mcas. » Voluntas Christi est, ut omnes
gilitas non tantum loquitur, sed « facit ha:c, non impIcantmandatacjus.Hanc voluntatcm mirabilem
movehitur, » id cst non separahitur a Dco « in ostenditDeus « sanctis » quando cognoscere facit,
«ternum » scd ingredietur in tabernaculum Dei, ct quod si hanc voluntatem impleant, impassibilcs et
requiescet in monte sancto Dci. immortalcs fiant.Sanctis dico « qui sunt in terra,»
qui ideo dicuntur sancti,quia sunt in tcrra, id cst,
IN PSALMUM XV.
in stabilitate,non in fluctihus hujus mundi : terra,
Titulus. Inscriplio tituli ip.si David.
dico « non maledictio-
ejus » scilicct bencdictionis,
« Conserva.
Prophcta Esdras intelligcns David
» m). Et quia aliqui possent
nis, ut tcrra Adae [Gen.
scripsissc hunc psalmum de restauratione rcgni cognoscere voluntatem, et tamen non posita cssot in
Christi, et providens etiam quod in passione ipsius eis, addit « in cis » ita scilicet « mirificavit, » ut
Christi iste titulus scribcrctur : « Jcsus Nazarenus esscnt positffl in cis : " mirificavit » prius crant in-
rex Judfflorum; » et quod etiam illi titulo contradi- D, firmi, et cum csscnt infirmi,sub nalurali lego « in-
cerent, dicentes Pilato : « Noli scribere, rex Judseo- firmitalcs corum, » id est pcccala « multiplicata >»

rum, sedquiaipsedixit,rox sum Judfflorum (Joan. per legcm scriptam. Unde Apostolus Lex subin- :

xix),» ad confirmationem istius tituli.sic intilulavit travit ut abundaret delictum (llom. v), « postca, »
psalmum istum. Obi enim dicit psalmum esse in- id csl, postquamse cognovorunt non posse salvari
BCriplum, ostendit otiam titulum ossc inscriptum, per legem,sed potius multiplicari peccata : peream
quiadeeodem agit, ot titulus et psalmus, sciiicet « acceleraverunt, » scilicet ad Christum.
de rcgno Christi. Titulus autem sic exponitur : Ista Acceloraverunt non congregabo
» etideojam «

inscriptio tituli, id est iste psalmus cui et conventicula eorum, id esl conventus, instituta
titulus,
quia de obtentu ipsius regni, sicut tifulus in pas- de sanguinibus » effundendis, sicut in alia lege.Sed
sione.Inscriptus est.id est immutabiliter scriptus : jam oon recipiam sanguinem,id ost sacrificium de
quia quicunque contradicant, ipse semper est rex effusione sanguinis, vel agni vel hirci. Ilic promit-
Judfflorum, id cst vere Dcus conlitentium ct hfflc Dsminus
:
tebat apcrte liberationcm ab oncre legis ;
239 JIAYMHNIS HALBERSTAT. EPISC ()!»!>. I»AHS I. - COMMENT. BIBL. 240
« nec memorero nominum eorum,» idesl infamias A Quia [pse " mihi i propter, hoc la:la-
eorum.Priusnominabantur furesalii,aliiidololal i
um i
meum de sj n ectionis, » et exsul-
etcaoteris similibus nominibus. Hic notal iir remii io taviJ lingua : »ip a enim perfecta est laetitia,qua3 et
pcccatorum, nonero memor,»cthocdico «perl
" hilari ione profej Lur.
« mca,» idestperVetus cl Novum Tei tamentum,i ipse Dominus dixil : lei plum,et in

Testamenta ideo dicuntur labia, quia sicut I

triduo illud . ,»id est,
convcniunl. ad aliquod vw bum formandum, ila duo proptcr h o mi >
corpus in

Testamenta in promissionc remissionis pccc toru i pulcro : cquii cet i iseChrislui ba-
'

convcniunt. In Testamento Veteri, ut in Ezechii buit de futura ri i nde Propheta dicit

« Filiusnonportabitiniquitatempatris(£xecft.xvni).» « Dormiam et rcquiescam (Psal. rv). •

In Novo ubi Christus dixit aposlolis : « Quorum rc- Hac spe scilicet a quoniam non derelinquam ani-
miscritis pcccata (Joan. xx). » Vcl per labia acci- mammcamin inferno»sicutanteaanimaesanctorum
piamus apostolos, quia per cos loquitur Dcus. retentae fuerant in inferno. Anima autem Christi in
« Non ero mcmor nominum corum, » sed « Do- inferno non remansit,sed alias secum adduxit « ncc
minus » crit « pars hrcreditatis mea;,» quia cum alii dabis» mc « sanctum tuuni,» idest, corpus meum
sibi eligant vcstes, aurum, etc.,mca hacreditas solum » sanctificatum, « viderc, » id est haJjere " corruptio-
Dominum facit suam partem, « et Dominus est nem,» id est putredinem. Quod autem alibi dicitur
pars calicis mci. » Per haereditatem fidelium, Dci eum fuisse corruptibilcm, non cst contrarium huic
possessio per caliccm vcro, ipsorum mcritorum
: scnlcnti;i>,quiapropterhoctantumdieiturcorruptibi-
distributio intclligiLur; per calicem idem significa- lis,quodipse potuitvulnerari.Istudquodhicdicitur
musquod per haereditatem, sed secundum hoc quod « necdabissanctum tuumviderecorruptionem,» non

Deus eis divcrsa dona distribuit; vel pcr calicem in- posscl David prophetae convenire, de cujus corrup-
telligimus spiritualitcr imitatores passionis Christi. tione certum cst, tcstante Petro in Actibus aposto-
« Dominus est pars, ct tu, Domine, rcstitues hsre- lorum (Cap. n). Pcr hoc enim ipse idcrn ostcndit
ditatem meam mihi » quam cgo primi pareniis prae- prophetam annuntiassede resurrcctione Christi.
varicatione amiseram. Non dabis videre corruptionem,sed potius «notas
Et illa hacreditas est de praeclaris, ct hoc est « fu- focics mihi vias vita;» scilicet,facultates introcundi
nes, » id cst divitiae vel clcctiones, vcl divisiones advitamveram,quas antc Christum ncmohabuerat
« ceciderunt, » id cst contigerunt.Invenitur cadere « adimplebis me lsetitia « in assumptione mc dico :

alibi in bono, uti dicitur : « Sors cccidit super Ma- positum « cum vullu tuo,» id est in prasentia tua :

thiam (Act. i) » cecidcrunt dico « in praeclaris. »

: et ibi mihi posito « in dextcra tua,» id cst in potio-
Ideoper funes"intelligimuscleetiones quiasicutper C ribus bonis : tuis « delectationes, » id est, incflabiles
funes haereditas dividitur, sic justi a reprobis ele- beatitudines « usque in finem, » id est Christum.
ctionc, id est divina inspiratione sejunguntur. Ha;
IN PSALMUM XVI.
autem electioncs idco cadere, id est casu evenire
TiTUtus. Oratio David.
dicuntur, quia quare Deus hos eligat,illosque repro-
bet ignoramus : dico « in praeclaris mihi, » est enim « Exaudi,Dominc.» Cum in caetcris psalmis oratio-
prseclara illa haireditas mea, licet contemnant,
aelii nes contineantur, iste et quidam sequentium oratio
quia pannosos et afflictos aspiciant. Hic incipit dc appcllantur, quia pcr totam suam contextionem
gratiarum actionc. Continuatio : continent orationcs, et nos ad orandum informant.
Dominus restituet mihi praeclaram haereditatem, Oratio, id cst psalmus qui vocatur oratio, attribui-
et ideo « benedicam Dominum, » id cst laudabo. tur David, id est ipsi Christo. Oratio vero duobus
Bencdicere Dominum,est annuntiare et cogno- eum nominibus accipitur : vel pro supplicatione,vcl pro
scere de ipso, quae de ipso sunt naturaliter qucm : quacunque scrmocinationet autem accipiturpro hic
benedicerc debeo, quia ipse est « qui tribuit mihi supplicatione. Materia est Christus orans, de qua
intellectum, » id estveram intelligentiam deomni- sic agit Orat rcstitui
: sibi sccundum justitiam ante
bus rebus, et « insuper » bencdicam de passione :
pj tempus passionis, scilicet, ut Deus dirigat gressus.
et hoc cst « renes mihi,» id est carnales cognati. Pcr suos in semitis suis. Pctit ctiam liberari a Juda>i? in
rencs accipiuntur illi qui .^'unt de una generatione, immincntia passionis : postulat ctiam rctribui sibi
quia in rcnibus cst seminarium generationis « in- ; seeunduinsuamcrita,scilicctgloriamrcsurrectionis,
crepucrunt mc » verbis et verberibus, etiam « usque pccnam secundum merita sua mala. Intentio
ct illis
ad noctcm, » id est ad mortem. sua cst, nos ad orandum instrucrc in hoc primo :

Ipsi increpuerunt me,sed ego « semper provide- vcrsu et secundo,continenturiIIa3 trcsorationcsquas

barn,» sciliceLmc resurrecturum « Dominum in con- diximus, quas postca singulatiter cxscquilur. ^'ox .

spectu» scilicct interiori « mco,» id est ita certus Christi ita dicentis secundum humanitalcm :

eram de resurrcctionc mca, ac si jam viderem ideo : « Domine Dcus,exaudi juslitiam meam, » id cst

providcbam « quoniam » in ipsa passione « cst » adimple illud quod justitia mca petit. Expressiu^
ipsc « mihi a dextris, » id est in adjutorio « nc com- dicitjustitam meam quam verba, quia ipsa justitia,
movcar » in aliqua tribulatione. clamat,scilioet,utantepassionemdiriganturgressuq
241 FAPLAXATIO IN PSALMOS. 242

Bui : « de remotione A. hoc dicuntur apostoli vestigia, quia in ipsis appa-

Intende deprecationi meae
miseriarum, ut nullatenus moveatur propter insi- i'1'Hi signo j El quia sunl vestigia,

dias Ju Ueorum. imitarentur

Vurihus percipe obsecratiom i
exsequi secundam
nondis bonis, scilicet de resurrectione. Oratio enim ationem ejus.
proprie dioitur do obtinendis bonis : doprec Conl inuatio :

autem do remotione malorum proprie habotur. (i Perfi( tiam « inclina aurem tuam
Quamvis exauditio, doprecatio, oratio, in Deoidem bst, cond mihi, » id ;
!ii. Noscens cnim
Bint, tamen diversa ponit secundum similitudinera suam infirmitati tantam dignitatem
hominum, « Percipe orationem quod debes facere,
» promereri, rogat ipsam deitatem ul se humilict ad

quia » non » est facta« in Labiis dolosis, » quia ne- subveniendum ei,quasi infirmus aliquis qui non
que fuit malum in ore neque in corde. e,etrogare medicum,ut sehumiliet
Priorem partemorationisexsequitur: hanc Bcilicel ad subve um ei « exaudi verba mea. » Dico
Ludi,Dominejustitiammeam," hocmodoscilioet " inolina » et « exaudi verba,» el securus sum,quia

« judicium meum prodeat, » id est, judica me quoniam exaudisti me.» Hocautem, \ i

vultu tuo, » id est de affectu tuo, secundum illa « scilicet clamare, quoniam exaudiuntur, lanlum
B
scilicet quss in me aspicis atque cogno qua modi »rum est,qui cx puritatc su i-ien-

Qducia poto in mejudicari secundum cognitionem, tiae secure clamant, et exaudiri non metuunt alii :

quia scio in me esse aequitates, ct « has sequitates vcro exaudiuntur quia clamant, quos sua conscientia
videant in mcoculi tui, » id est oognitio tua. in aliquibus accusat.
Bxsequitur illas sBquitates, dicens : « Probasti, »> « Exaudi verba mea » et mihi abundantius facias
Id cst, probatum ostendisti « cor meum, » id est quam aliis ct hoc cst «mirificamisericordias tuas,»
:

voluntatcm meam, quia nihil volui nisi aequitatem : id est, mirabiles fac. In hoc enim misericordiao Dci
et probando » visitasti, » id est, adjuvisti,quia sinc in Christo sunt mirificatffl, quia ct immunis a pcc-
tuo auxilio non potest subi « nocte, » id cato fuit, etomnes persecutiones patientius omnibus

tempore adversitatis; « probasti cor meum » sic 3ci- atiis tuIit.Et bene debes mirificare « qui salvos facis
.quia « cxaminasti, » id est, ex?.minatum osten- sperantes in te » ne oedant tribulationibus.

mo « igne,» id est in ferventi tribulatione, ut Dico mirifica, ita scilicet « custodi me, » scilicet
Bcilicet, cum ejecerunt eum extra civitatem ut lapi- non nio rapiant ad peccatum « a resistentibus,» id
darcnt [Act. vn); et in tanta examinatione o non est est a Judasis contradicentibus « dcxtcras tua;,» id cst
inventa in me iniquitas. » quia mihi Pilio tuo. Idoo Filius Dei dextera dicitur,
intantum voruru est, (juod « non est invonta L j-)cr ipsum operatur Deus omnia custodi dico « ut
IIoc :

in me iniquitas. Ut non loquatur os meum » scili- pupillam oculi » sicut oportet custodirc pupillam.
[uod non oportet os mcum inde loqui,quia satis Benese Christus pupillae oculi comparat.Sicut cnim
patet.Et quasi aliquis diceret : Quandoquidem in lc pupillaest digniorpars oculiet totum corpusillumi-
nonesl inventa iniquitas, (juare tu tribularis? \i<". - :
nat, sic ct Christus est dignior pars Ecclesice, et
pondit« proptor verba » scilicot implcnda « labio- totam Ecclesiam illuminat.
rum,» id cst prophetarum « tuorum custodivi ego » « me et protege » ut non sentiam sstum,
Custodi
pcrscveranter sustinui • vias duras, » id est tribula- scilicet, ul non invitus patiar « a facie, » id est a
tioncs. Alia translatio habet, viaa latronis, et idem praesentia - impiorum.» Per faciem notatpra;scntom
est.Vias dico « opera hominum » quas promerentur impugnationem quare nccesse erat ut protogcre-
:

opera hominum.id est carnalium. Vel alitor : Intan- tur, « quia me afflixerunt; protege dico « sub umbra
tum non est inventa in me iniquitas, ut os mcum alarum tuarum,» id cstsub refrigcrio misericordia;
« non loquaturopcrahominum,» id estmcndacium : et charitatis. Ilic jior simile loquitur. Sicut onim
ct hic ostendit maximam ojus perfectionem. 1'erfcc- avis protcgit pullos suos, nc ffistum scntiant : sic
tissimus enim cst, qui ncc lingua peccat. Mendacia Deus Chrislum miscricordia; ct charitas refrigcrio
vocathominum, quia homincs a scipsis, non a Doo rj prolcxit.
habent mcntiri. Vel sic dico, quod « in mc non cst Et nocessc crat ut tu protcgcres, quia« inimici, »
invcnta iniquitas » intantum, « ut non loquaturos id estJudeei,« animammeam,» sci-
circumdcderunt
mcum opcra hominum,» id est ut lego loquarinde licet, animam mcam, id cst vitam
volentcs tollerc
|aetantiam icut mos est hominum. meam. Boc modo quando cum gladiis ct fustibus
Et quia tam perfectus sum «perfice,» id est, us- cum circumdederunt concluseruntctiam « adipem :

que ad finem conscrva,ubi cst mcritorum perfectio suum.» Sicut onim aliqui pingucs concludum! suam
tota « gressus moos, » id est opcra mea, per qu» pinguedinem cum alia pinguedine, ita ul jam nihil
gradior « in scmitis tuis, » id est, in arctioribus possitin eos intrarc: sicJudaei pingues,id est multis
dcviem apraecepto tuo. Sic
ceptis tuis ut in nullo malitiis suas malitias concluscrunt, ita quod jam
dirige grossus meos, ut ctiam \i stigia mea, » id i
nihil veritatis in eos intrareposset,propter peccatum
cst apostoli ct alii scquaoos mei « non moveantur » Dominic.r passionis el ideo« os corum locutum
;

a scmitis tuis. Vestigiasunt signapodum,ot proptcr esl superbiam diccntium « Nolumus hunc rcgnarc :
243 lfAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — GOMMENT. TJIUL. 244

super iios : non babemus regom, nisi Caesarem A Kvn):»nontantum8ibi,sedetiamflliis8ui8maxime

(Luc. xix ; Joan. xix). » nocuerunt quiausquc ad hodiernum diemexcaecati
:

CircumdodcrunLcuin gladiiaetfustibus etetiam : Eunt. VeJ " sal nrati sunl filiis,» Ld est, ad incommo-
circumdederunt me in cruce,quasi ad spectaculum (liiin filiorum,quia -

raliquias suas,» id eflt,quas de-

crucifixionis « projicientcs « me
extra civitatem « buissent facere suas, de quibus propheta dixerat :

nunc,» id cst cum prius scrvos,nuncetiam meipsum « Reliquiae salvae fient(fra. x; Itom. ix) : non feca-
hsercdcm missum ad vineam {Malth. xxi) ; « oculos, » runl se illas reliquias, scilicet bumiles eL subditos,
id estintentionessuas« statuerunt declinare in ter- sed a diviserunt parvulis suis» quiper humilitatem
ram, solam terrcnitatcm consideraverunt,
» id cst, ct abjectionem sunt facti illaereliquiae.Aliatranslatio
scilicct timucrunt perdere legem et geutem. Vel habet porcina,id est,immunditia. Quia Christus per
dcclinavcrunt oculos in tcrram, qui cum non Dcuin lotum psalmum suam inflrmitatem ostenderat, nc
esso,scd purum homincm putavcrunt.Circumdedc- ideo purus homo videretur, altitudinem ostendit.
runtmc fustibus ctgladiis,circumdcdcrunt ad spec- Continuatio :

taculum crucifixionis et hoc idco, quia « suscepc- :

Tu dividcs cos « ego autcm apparebo conspectui.i
runt, » id est cum gaudio quasi munus maximum id est, pr;escutiu3 tuaa et hoc completum fuit in
;

receperunt a Pilato, vel a Juda tradente, vel a Dco « assumptione. Apparebo » dico « in justitia,» id est,
«

promittentc « me » ita parati ad mortcm mcam sccundum hoc quod justitia mea exigit » et gloria
«sicutleo et catulus leonis paratusad pracdam.» Per tua tandem apparebit, » scilicet quod Filius cst in
leones illos majores persecutorcs Domini dcbcmus Patre,et Paterin Filio : oL haec apparitio eritin ju-
accipere : per catulos inferiores, plcbem scilicet. dicio, ct « cum apparucrit gloria, tunc cgo satia-
Quod dicit « babitans in abditis» occultum judicium bor complebo corpore meo. Tunc enim corpus
»

Judseorum notat,occulte mortem Domini macbinan- Christi complclum erit, cum Deo et Patri regnum
tium. Hic incipit de rcmunerafione et sua in bono, tradidcrit.

et persecutorum in malo orarc. Continuatio PSALMUM XVII.

:
IN
Ipsi hasc mala mihi machinantur, sed tu qui hu-
Titulus. In finem puero domini David verba cantici
cusquevideris dormisse « exsurge,praeveni eum,» id hujus, quse locutus cst Domino, in die qua eripuit
est.Judaicum populum. » Praveni « per simile loqui- eum Dominus de manu omniwn inimicorum suo-
tur sicut enim cum duo currunt, illi qui praevenit
:
rum, et de manu Saul, ct dixit :

aufert pra3mium,et efficitvoluntatem suam

« Diligam te. « Hunc psalmum fecit David post
: ita Deus
et Judasi,cum ad mortem Christi currerent, preve- mortcm Saul {II Reg.n), exsultans quod ab inimicis
nit illos Deus, illum resuscitans, quem illi in morte liberatus esset non tamen quod de exsultatione sua :

tenere volebant « et supplanta eum, » id est, sub- C scri beret, sed quia videbat Christum esse liberan
vertea similitudine luctatorum.Hoc dicit « preveni dum ab inimicis undemaxime exsulLandum puta- :

ita scilicet » eripe animam meam ab impio,» id est bat; non solum enim personam Christi,sed Chris-
diabolo,faciendo meresurgere :etbene debes facere, tumcum toto corpore, et ante ipsum adventum, et
quia ipsa est, « framea, » id est, gladius, per quem post.Verba cantici hujus,id estverba hujus psalmi
debes inimicos devincere : eripe dico hanc « fra- quaa agunt de spiritualibus,de quibus exsultandum
meam ab inimicis, » id est a Judoeis, qui sunt ini- est. Attribuitur David,id est, Christo puero, id est,
mici « manus tuse, » id est operationis tuae.Opera- servo Domini, quem bene per puerum significat,
tio Dei erat humanum
genus rcdimere. quia in puritate ct simplicitate servivit Domino.
Supplanta hoc modo « divide eos, Domine,de terra Sunt enim quidam servi qui non dicunturpueri,illi
sua in vita sua, » idest, in vita eorum.Haec divisio scilicet, qui pro timorc po3iia3, vel spe temporalis
facta est in destructionc Hierusalem pcr Titum et mercedis Domini serviunt. Si dixisset simpliciter
Vespasianum,qu6e viventibus Judasis evenit. « Divide puero David, posset intelligi de historiali David, sed
illos » dico, remotos « a paucis, » id est, apostolis.
Esdras per Spiritum sanctum intelligens hoc esse
Vcl paucos intelligamus eos qui angeli admoniLione dictnm de spirituali David, apponendo cantici, re-
annuntiantis destructioncm Hicrusalem,in regnum D movet historiam.Tantus enim ille propheta de tem
Agrippa3 secesserunt. Et merito divides, quia « ven- poralibus esse exsultandum non diceret qua3 vcrba :

tcr corum,» id est carnalitas eorum,« estadimple- locuLus est complendo domino, id est ad honorcm
tus de absconditis tuis, » id cst de peccatis, quae Domini « in die, » id est in tempore gratiae « qua
tibi abscondita sunt, non in cognitione, sed in per- cripuitcum ,» id cst,Christum totum,« Dominus Deus
petrationc. dc manu, » id est de potestate « omnium inimico-
Etproptcrhoceliamdebeseosdividcre,quia«suut rum suorum » tam visibilium quam invisibilium,
saturati,» id est, ncquitia repleti in more Domini : « et de manu Saul, » id cst de manu mortis. Pcr
saturati dico « filiis, » id esL ad incommodum filio- Saul idco morlem accipimus, quiaSaul pcLitio in-
rum : ct boc modo « diviserunt reliquias parvulis,» terprelatur. Petiit cnim eum Israeliticus populus
id cst, supcrabundanLiam malodicLionis suu3 « par- sibiin rcgcm {I Rcg. viu), contra Domini volunta-
vulis suis, » id csL, filiis suis. Cum cnim dicerent : tem.Similiterhomo quemDcus fcceratimmortalem
«Sanguisejussupernos,etsuperfiliosnostros(itfatt/i. sub conditione obedientiw, morlcm quam Deus non
 »

24o EXPLANATIO 1N PSALMOS. 246

feoerat, ipse sihi manibus ac pedibua appetivit. 'A est, iniquitatea hominum quaa sunt siouti torrens i
Dico hrcc verba attribuutur Ghristo oum omnibua quia sicuti torrena per pluviam crescil el impetuo-
membris verba dico, dirigentia noa in finem, id
:
sus lii. sic iniquitates hominum tumultu cresount,

est, in Christum : intendit enim nos invitan ct in aanotos impetuose fiunt, « turbaverunt me,
dileotionem Dci pcr ezemplum aui. Materia sunt id ost, anxium fecerunt me.
munera vel miserioordiffl Dei, aalvatio, populorum Preeterea etiam « doiores inferni circumdederunt
Bubjeotio, vindioatio de inimicis. De bac autem ma- mo, ••
id est pagani, qui pro merito malaa vitffl in

teria sic agit : Pr»mittit ezsultationem de datore, inferno torquendi sunt. Vel :

ostenditcalamitatemhumanigenerisante adventum « Dolores inforni, » i«l est, pcenae infernalea

Cbristi, et oontra remedia per adventum Christi

:
« oircumdederunl me, - id est, ita certua sum quasi
tertiam partem depotestateipsiusChristi.quartam jam oircumdedissent rnc, nisi adventua Christi rc-
partem de oommendatione ipsorum munerum. Vox dimat mo. llom ponit alloram partem BUffl calami-
Christi, ct secundum suam personam et secundum tatis, cum dioit « laquei mortis, » id cst, originale

mombra. Continuatio : peocatum « pr«occupaverunt me » etiam nescien-

Christua ost locutus verba cantici hujus, et dixit : tem, quia ab ipaa etiam conceptionc est homo illo

Domine, dilexi, et diligo, et « diligam te. » Dili- •n pecoato illaqueatus.

gam dioendo, aotat perseverantiam ipsius dilectio- Et < in tanta tribulatione mea invocavi Domi-
nis : quia tu es « fortitudo mca, » quiain mc stim num » ct ab ipaa invooatione prorupi in clamo-
imbeoillia, in tc fortis ad pugnandum contramali- rom, ct boc cst « ct ad Dcum meum clamavi, » id
gnos : quasi dicerct : Vultia cognosccrc illum ad est,omni conatu virium pctii.
quem loquor, ipsc cst, «firmamentummcum, » id Contra hoc quod dixcrat invocavi, ponit « et ex-
cst, facions me firmum
nc dcficiam, « etrefugium audivitvoccm mcamdctcmplo sanctosuo,» hocsivc
menm, » scilicct ad qucm ego rcfugiam quasi ad de ccelo, sivo decorporcDomini,quod osttcmplum
turrim. Si cnim ignorant fideles quid agendum sit, sanctum ejus, quia secreta Dei continet, competenter
consilio divino inslruuntur quid sit agendum ct : accipimus: contra hocquoddixit« clamavi,etclamor
quia posset cssc fortis, firmus, ot scionseliam quod « meus in conspcclu ojus, » id cst, in bcneplacito

agondum cssct, et possct dificerc : qucmadmodum ejus existens « intrbivit in aures ejus, » id est, cx-

quidam qui putabant postquam essent ins-

bfflretici, auditus fuit. humani gcnc- Oslonsis calamitatibus
tructi a Dco, pcrsuas viros sufficcre subdit « et li- ris anlo adventum Christi, ostendit remedia pcr
:

beralor mcus, » id ost, qui mcliboratab inimicis ejus adventum humano generi a Doo facta, ot ip-
:

quia si Dcus manum subtrabcrot, statim dcficcrct. sum adventum indicat nobis perquaedam mysteria.
« Dous, » id est, Creator meus, «adjutor meua» ^ Continuatio

ad cooperandum, quia sinc co nihil boni possum Exaudivil clamorcm mcum, quia misit Filium
faccro,etideo, « spcrabo in eum,» idestspem meam suum in cujus advontu « torra, » id ost torrcni, «com-
lotam ponam in eum. Ipsc ctiam est protcctor motacst » a securitate in quaerat, audita novapra-
is. » Sicut cnim aliquis protogit aliqucm in bcllo dicationo, incorti quod tonorcnt « ctcontremuit » ;

no vulnoretur aliqua sagitta, sicDcus Christum pro- quia timuit eum futurum judiccm, cl suae ncquitiac
togit, ne eum ctiam parva tcntatio tangcrct cthic punitorem«etfundamentamontium,»idest, montes
:

Christumcumomnibusmembrisaccipimus.Quando fundati « conturbati sunt. » Pcr montcs divites vel

enim vulnerantur, sicut David in adulterio (II Ileg. claroshujussaeculi intelligamus,quarumfundamen-
xi,) tunc mcmbra Christi non sunt. « Et cornu salu- tum suntdivitise cl hohores in quibus sperant quae :

tis mcoe.Proptor hoc dicit cornu, quia sioutani-

» fundamenta conturbata sunt, cum Christo veniente,
malia pcr cornu fugant inimicos, itaDous inimicos cognoverunt in terrenisdivitiissperandum non esse.
Christi dissipat, ct ipsum salvum facit. IIoc cnim « Et commota est, « id cst, commoti sunt ipsi di-

quod cornu cst causa salutis mcaj. Hacc aulem

est vitcs ad pocnitcntiam : idco terra commota ct con-
proedicta non fecit mihi cx mea dignilato, scd mc turbata, cst « quoniam Dominus iratus cst eis, « id

quasi pupillum suscepit, et hoc cst « et susceptor D cst, quoniam Dominum sibi iralum proptcr pcccata
mcus. » cognovcrunt. « Iratua cst eis, ot in ira cjus, » id
Et quia htcc omnia fecit mihi bona, idoo « lau- est, in consideratione irae illius «asccndit fumus, »
dans invocabo Dominum, » id est, dc habitis bcnc- id ost, pccnitenlia. Ideo per fumum pamitcntiam in-
liciis, laudans, invocabo de habondis, et pcr ipsum telligimus, quia siouti fumus primum indicium
est
invocalum « cro salvus ab inimicis mcis. » Totus ignis, ctmovetlacrymas, ita poenitentia ost primum
Christus hucusque locutus est dc oxsullationc da indioium oharitatis, ct lacrymas fructuosissimas
toris, nunc in persona antiquorum patrum loquitur cxcrit. Diccndo « asccndit » notaL quod pcenitentia
de calamitatc in qua erant ante adventum Chriati. illa ad Dcum ipsum crigatur, « ct ignis, » id est
Continuatio :
charitas illa quae pcenitentiam movebat « exarsit a
Et necesse erat ut salvaror ab inimicis, quia « do- facic ojus » ab illuminatione ejua fcrventior
id eat,
lorcs mortis, » id cst, dolorcs de potestate diaboli cst faota. Pcr cxarsit, apparitionem notatcharitatis :

circumdedcrunt mc, « ct torrentcs iniquitutis, » id « carbonea » etiam Buccenai sunt, id cst, homincs,
247 TTAYMONTS IIALP.RHSTAT. EPISC. OPP. PAR8 I. COMMENT. TtTTiL. 24«
in quibus ardor charitatis exstinctus esl per cul- ^ tenebrosi, quidam praefulgidi : « tenebrosa v«ro
pam primi parentis « succensi sunl ab eo, » i<
(

aqua, » id est ob cura doctrina est < in nnbibus

Dco dante ignem charitatis. Sicul enim proprie vo- acri n id i
t in Buperioribus nubibus, scUicet in
cantur carbones, in quibus ignis extinctusei I : ita prophetis. Ili enimprophetaepermundum nonsunt
hominos proprie vocantur carbones, in quibu i I mi i, propter obscurilatem prsedieationis.
extincta charitas. Cum ostendisset remedia quas " Prae fulgore vero nubes id est, aancti apostoli :

Dcus humano generi, nondum ostcndil pi r

fecit qui ideo « nubes dicuntur, quiacompluunt terram
»

quem fecisset, sed modoostendit per quem omnia Doi, el fruotificare eam faciunt spiritnali doctrlna,
illa facta sunt. Continuatio : quajonubej prae fulgore, >> quia manifeste praedieant
« Terra commota cst » et cactera facta sunt, quia et omnibus intclligibiles
in oonspecto. <-jus» sunt <<

Dcus « inclinavit coolos, » id cst, humiliavit ccelos, quacidoopraj fulgore dicuntur,quiapra&sentem illu-
ipsam doitatcm, ct ipsos an-
id cst coelcstia, scilicct minalionem recipiunt a cognitione ipsius, ethujus-
gclos inclinavit, per frequentem visitationem homi- modi «nubes transierunt»in diversas partesmundi,
num. Vcl ipsos angclos inclinavit, pcr commisera- annuntiareverbumDei.Bt occe ex iliis nubibusexiit
tionem quam habuit per reparationem humani gc- « grando, » id est objurgatio de pcccatis « et car-
neris ct ipsc Dcus dcsccndit » uniendo hamanam
: <- t> boncs ignis, » id est, quidam qui morlui erant,
naturam. Inclinati sunt etiam angcli, cum acceden- fervore charitatis fiunt igniii.
tos ad Dominum ministraverunt ci (Matth. iv). « Nubes, » icl est, apostoli transierunt, et Do- «
« Inclinavit, doscendit, » et licet ita sit humiliatus, minus intonuit de coelo, * id est de illis nubibus
tamen non perdidit potostatem,scd « caligo,» id cst, quidicunturccelum,quiasecretaccelestiacontinont
diabolus, cst sub pedibus ojus, id est, plenaric
« « Dominus intonuit, » id est, per minas judicii in-
subditus est ei, sicut rcs qua? sub pcdibus est. Per crepuit, et ipse Altissimus dedit voccm suam. »
«

caligincmidco diabolumaccipimus,quiasicutcaligo id cstcvangelicam doctrinam et ecce « grando ct :

obtenebrat oculos, sie diabolus peccatores obcaecat, carboncs ignis. »

ctcaliginososreddit nevaleantlumen veritatis agno- Et ipse Dominus « misit sagittas suas, » id cst,
scere. Descendit dico, ot asccndit ipscidem snper discipulosdiscipulorum, quidicuntur sagittae, quia
omnem angclicam creaturam in ascensione exalta- vulncraut corda bominum verbo Dei et eos ad :

tus est. Per illum ordinem omnes alios accipimus quos sunt missi dissipant, quia alios assumpsit,
« et volavit super pennas ventorum, » id est, ocior aliosrojecit ; misitsagittas,etpereas« sagittas mul-
fuit sua famaquam venti :quiacumnatus fuit agni- tiplicavitfulgura,»id est, multipliciafecit miracula.
tus fuit in Chaldaea pcrstcllas(A/ft///i. u) dumcru : Per fulgura miracula accipimus, quia sicut perful-
cifigcretnr cognitus fuit Athcnis, per obscurationom L gura homincs terrentur, sic per miracula etperilla
solis. Ventos describit pennatos propter agilitatem : miracula « conturbavit eos » de peccatis ad conver-
cum bis dicit volavit, maximam ejus celeritatem sionem.
notat. Et per Hlas sagittas habuit mundus cognitionem
Vel ita : veritatis, et hoc est « et apparuerunt, » id est, om-

« Ascendit supercherubim,» idest, superomnem nibus cogniti sunt « fontcs, » idest sapientes ; fontes
plenitudinem scicnti* quia nullustam plenrc scion-
: dico « aquarum, » id est, ex quibus fluunt multae
tiae est, qui possit cognoscere illud sccretum, quod aquae. id est multas doctrina3, quae sapientia cum
penetravit in ascensione « et volavitsupor ponnas, » prius laterct, in eis modo cognita fuit pereos- : et
id est, superavit agilitatem intellectus sanctorum. dem « fundamenta, » id est, proqhetas per quos fun-
Per ventos sanctos accipimus, propter agilitatem : data cst Ecclesia : fundamenta dico « orbis terra-
por pennas, velocem eorum intellectum, et si ipsi rum, id est, Ecclesia?, quae ex orbe terrarum,id est ex
•>

aliquid cognoverunt in eo volavit, quia quoddam : omni parte terra collecta est « sunt revelata, » id
aliud crat quodcognoscerenon potuerunt,etsi illud ost manifcstata : quia sancti apostoli et aliipradi-
aliquo labore cognoverunt, iterum volavit ct itorum catores etiam prophetarum Scripturam intelligibi-
volavit. nondum dixerat eum as- D
Per hosc prasdicta l° m reddiderunt.
sumpisse humanilatem, quod modo in sequenti « Fontes apparuerunt » et hoc fuit « ab increpa-
manifeste ostendit. Continuatio: Illumqui ascendit tionc praedicantium qui cum alios increparent, per :

et doscendit non tnntum credatis esse Deum, scd ipsam increpationem ab aliis esse sapientes cogniti
otiam hominem : ct hoc ost posuit tencbras, » sunt,«etabinspiratione spiritusiras tua3,»idest, per

id est, carnem humanam « latibulUm suum, » scili- spiritum spirantem eis iram tuam. Ostensis sacra-
cot, in qua carne divinitas latuit. Hic tcnebrae acci- mcntisadvcntus.vultostenderequidiila sacramcnta
piuntur in bono.Sicuti tcnebrosum sermonem voca- faciant, scilicct Ecclesiam. Conlinuatio :

nms ulii magna profunditas ost,M etinoircuituejus « Misit sagittas, » misitotiam Spiritum sanctum,
tabernaculum ejus, » id cst, militantes ci sunt in « do summo, » id ost, dcPatre. Diccndo misit,notat
circuitu,id est proximi ejus, idestaliquam habent donuin : dicendo de summo, aequalitatem.Cum dicit
cognitionem et familiaritatem de eo es quibus? : misil, non dicit eo quod minorem miltentc missum
scilicct ox illisqui sunt in tabernaculo, quidam sunt intelligat, scdtotaTrinitasmittitSpiritum sanctum
 »

24!) KXPLANATK) IN PSALMOS. 250

« et accopit mo.» IIoc loquitur Ghristus in per&ona A. latus, qiiia • observabo me ab iniquitate mea»
tutius oorporis : «accepit», id est, quasi fugitivum quasi inihi nalurali. Unde Apostolus Nali sumus : «

collegit, ct haec aoceptio est per inspirationem, « et lilii ira [Ephes. u). i Dicendo • observabo » notat
assumpsit ine » in dignitatem per fidem, per ba- cautelam esse adhibendam ad oustodiam virtutum.
ptismuin. per osteras virtutea • de aquis multis », Nunc agit de retributione justorura in futura vita.

id est, de populis multis. Unde Joannes : Aquoa mul- otinuatio :

ta sunt populi multi. Vel de aquis, id est, de multis ln hac vila ero imiiiaciilaliis, et in futura « re-
baptiamatibus : quia lioet baptismus sit unus, ta- tribuet mihi Dominus secundum justitiara meam,
men in nmltis populis fit. ot secundum puritatem miinuinn mearum » habitam
Et me sie assumptum « eripuit de inimicis meis « in oonspectu oculorum ejuS,« id esi in beneplacito
fortissimis,» id est damonibus, « et ab his qui misericordiae ejus. Siout enim aliquis potcns rcm
oderunt me, sidest malis hominibus, et neci quam diligit in conspeotu habet, quam non diligit
erat ut eriperet « quia confortati Bunt super me. » non vult in conspectu habere sic Dcus quod sibi :

Quanlo enim Qdeles magis tribulantur, tanto magis placel dicitur aspicere, quod non placet negligere.
in iidc accenduntur, et firmiores eunt, et alios ud Quia supcrius dixcrat, justitiam meam, nc videa-
thlem convertunt. r» tur justitia 68SB ab homine, ostendit quod sine Dco
pravenerunt me, » id est prsevaluerunt se-
« Kt nulla justitia osse, potest. Continuatio :

oundum ezietimationem suam « in die afDiotionis Dixi «justitiam mcam,» ot tamon « cum sancto, »

mea, » id cst in vita ista in qua sancti affliguntur. id est ad hoc ut homo sunctus sit « oris» tu Deus,
In alia enim vita non affliguntur, sed coronabun- qui lu es « sanctus, » id ost sanctificans, « et cum
tur : et quod ipsi putaverunt me praevcnire contra viro innoccnte,» id cst ad hoc ut sit innoccns « cris »

hoc « Dominus est factus protector meus, » id est tu « innoccns, » id cst facicns inr.ocentom.
clypeus, ne ullu persecutione vulncrer. « Et cum clccto, » id cst ad hoc ut aliquis sit

Protexit mc Ecclesia, et per tantas trihulationcs electus, id est separatus a porditis « clectus. » Non
aliquando in infirniioribusgenerare solent an-
quffl dicit idoo olectus, quod Dcus cssot in societate cum
gustiam « eduxit mc in latitudinc » charitalis et in malis, sed « clcclus, » id est remotus aeternaliter
numero membrorum.Et quid bona ejus enumerc- a rnahs : « ct cum pcrverso, » id cst cum illo qui
mus « salvum me fecit per hscc omnia, et hoc non sc perverlit a tc « pcrvorteris » subtrahcndo gra-
meis meritis, sed sua magna gratia; ct hoc es^ tiam, pervcrsum ad majorem adjuvabis et hanc :

« quoniam voluit mo » habere. Ilacc omnia fecit sententiam testatur alia translatio, quae habct, per-
por suam gralium,secundum primordiusulvationis, versum pervcrtcs, et ha3C est rctributio quam Deus
rotributioncm autem fecit sccundum "mcrita suu. C dat malis in hac vita
Hetributiones autem duae sunt, ct justis, ct impiis Ideo dico quod in hac vitu itu fucies ct bonis et :

una in huc vita, unu in alia vita. Justus in huc vitu mulis « quonium» in ulia vita, « salvum facies po-
pro suu justitiu uccipit retributionem, quia justitiao pulum humilem, » id cst bonos, « et oculos super-
accipit incrementum, in futuro vero coronam. Im- « borum humiliabis, » id est affliges. Per oculos idoo
pius in huc vitu ut mugis sordescut, aeternum voro superbiam accipimus,quia in oculis notatur super-
inccndium in futura. Continuutio : Salvum me fecit bia. Vel hoc modo liltcram legamus. Continuatio
pro sua voluntate, « et retribuet mihi Dominus se- eadem. Dixi « justUiam mcam, » scd tu homo non
cundum justitiam meam,» id est secundum bona eris per tc sanctus, sed « sanctus eris cum sancto,
opera mcu « et secundum puritutem munuum mea- id cst cum Christo suo adjutore faciens opcra ejus,
rum, id cst secundum innocentiam meurum opc- et cum eo innocente,» id est por oum innocentem
«

rationum, quod a malo abstinui,nulli nocui « rctri- « innocens eris » ct cum co Christo « clccto elcctus

buct mihi. » eris et cum pcrverso. » id cst diabolo,

: pcrver- «

• Secundum justitiam meam » dico o quia custo- teris. » Continuatio :

divi, » id est implevi « vias Domini,» id estpraccpla Idco dico quod in hac vila justus et impius ac-
Domini, pcr quaj ad Doum gradimur pcr bona opora j) cipiunt retributionem pro meritis « quia tu » Dcus,
« secundum puritatem manuum » quia non « gcssi in alia vita salvum facies populum humilom, et
impie,» id est, non gcssi illud unde vocarer impius, oculos superborum humiliabis. » Por haec omnia
id est, non feci malum rccedendo « a Deo mco. » suprodicla inlellicinius, quod Deus illuininat Ecclc-
«Custodivi vias,nec impicgessi » quia «omniaju- si;iin. Quae Ecclesia se videns esse illuminatam, orat
dicia ejus » sunt in considerationc mea : et hoc Deum, ut por ipsam illuminet caeteros convertendo,
est« in meo * omnia tam bonorum quam
conspectu ct hoc ost.
malorum, tam in hac vita, quam in alia et ideo : Quoniara lu illuminas lucernam meam, » id esf
nec fessus huniana fragilitate « rcpuli justitias ejus quosdam de Ecclesia ad hoc ul illuminent alios qui :

a me » sed perseverantcr sustinui. dicuntur luoerna, quia in eis lumen sancti Spiritus
« Non repuli, » ct itu « ero immaculatus oum co • resplendet. Meam dicil quia de sua sooietate sunt :

Deo.Oportet enim ut qui immaculato Domi-

scilicet et « tu.Domine Deus meus,illuminatenebrasmeas,»
no vult adhaererc immaculatus, sit ideo immacu- id cst infideles et idiotas,qui sunt in tonebris.quiade
2fi1 1IAYM0NIS HALBEaSTAT. EPISC. 01>l>. PAHS T. — COMMENT. UITJL. 232

Deo cognitionom uon habent :«meas, » i<l est prte- A quamdam aptitudinem, per quam ostendit illos csse
destinati ut sint mei. aptos ad hoc faciendum. Continuatio :

Rogo ut iliumines tenebras, el hoc secure quo- « " Dextera tua mscepil me, et disciplina tua, »id
niam eripiar, » id e.st cripientur illi mci qui ailhue estjustitia qua tuos examinas, « oorrexit me, »id
simL tenebrae « a tentatione » diaboli « in te, iil est e tneo
!

de praeteritis, usque « in finem, » i<l est

per tc « et in Deo meo,» i<l est in auxilio Dei, in eo usque ad consummationem quia incorrectum re- :

« transgrediar murum, » iil est obstaculum pecca- mansil « et ipsa tua disciplina docebit me, i<l eat

torum.Murus autcm ille non est prorsusdestructus, meos, ix' ulterius peccent.
scd justi Dci auxilio illum transcendunt. Et per illos « dilatasti gressus meos,» i<l est ope-
Bcnc dico, « in Deo meo, » quia ipse cst Deus
« rationCS meas per tolurn mundum notificasti « ct

meus » ct « via cjus, » i<l ost praecepta « est im- vcstigiamea, » id eat illi in quibus signa jusiiiia:
polluta, » quia nihil immundum praccipit faccre : rnce apparent, « non sunt infirmata, » i<l csl non
« et eloquia Domini, » id est ipsa doctrina cvange- sunt supcrati ad hostihus. Necessc cnirn erat, ut
lica, est,« examinata igni,» id est cum diligenti exa- illi qui crant missi, ut alios docerent, irreprchcnsi-
minationc sunt aedita, id est Spiritu sancto. Qui biles essent in omnihus.
Spiritus sanctus irlco ignis dicitur, quia ardorem .. Vel ita « disciplina tua correxit» meos et docuit,
charitatis ponit in quibus cst ct quamvis ila sit : ct sic«dilalasti »in virtutihus«gressus meos,»id cst
altus, tamen non deserit suos, scd « protector est discipulos mcos qui dicuntur gressus.Vcl deChrislo
omnium sperantium in sc. » dicitur sccundum Apostolum dicentcm « Ex his :

Nullus est alius Deus, nisi istc tantus Dominus quae passus cst, didicit obedientiam (Hebr. v). » Di-
« quoniam quis est Deus pneter Dominum, » id est scipuli dicuntur « gressus,»quia per eos Deus mun-
prater eum qui ita dominatur? Aut, o vos, gcn- dum ingrcditur, ct licet ita dilatati cssent, non ta-

tiles, « praeter Dcum nostrum ? »

quis est Deus mcn supcrbicrunt, scd sunt « subtus me, » id est
Quasi si vos Dominum nostrum non habctis, nul- mihi plenaric subditi, ct ipsi idem qui proeter aliud
lum Dominum habctis. Hic incipit de potentia sunt « vcstigia mea non sunt » infirmati.
Ghristi. Et per istos tales « pcrsequar » ego ratiocinan-
Nullus cst « Deus praeter Deum nostrum, » et iste do « inimicos meos, » id est qui mihi contradicunt
« Dcus est, qui praecinxit me,» id est, praeparavit me « ct comprehendam illos»in rationc,quia non ha-

dominicum homincm ad pugnan-

divina « virtutc » bebunt intus quomodo possint resistere « et non
dum contra diabolum ct istud prsecingerc fuit ab convertar»ab increpatione eorum«donec deficiant»
:

ipsa conceptionc. Praecinxit dicit, contra hoc quod a secta sua, id est convertantur.
superius dixerat :« Prreoccupaverunt me laquei mor- ^ Quosdam pcrsequar ratione sicut dictum est,
tis.» Sicut enim originale peccatum pracoccupavcrat alios « confringam » in tribulationc « nec poterunt

humanum genus in conceptione,ita Spiritus sanctus stare » contra me, sed potius « subtus perles
significabatChristum ab ipsa conceptione, et pcr meos cadent, » id est plenarie subjicicntur mihi.
hoc « posuit viam mcam immaculatam, » id cst Ostendit quod Christus quosdam sibi resistentes,
omnia opera totius vitae mcac. suo dominio subjicict.nunc de inimicis.id est, dae-

Qui etiam Deus « pcrfecit, » id est pcrfcctos fecit monibus, et specialitcr de Judreis ingreditur. Con-
« pedes meos, id est affectus meos tanquam cer-
« tinuatio :

vorum, » id est similcs cervis. Sicut enim cervus « Persequar inimicos, » et tu, Dominc, « insur-

vitat spinas, et transilit fossas, et lutosa loca, et gcntes in me, » id est diabolos qui volebant me op-
ascendit in montcm, itaChristus spinosa ct pericu- primere, et regnum obtinerc « supplantasti, » id est,
losadelictas33Culi,etpeccatorumfoveassanctovolun- inscientes dejccisti estsub potcs-
« subtus me, » id

tatis affectu transilit, ct ad celsa ccclorum pcrvcnit, tate mea, quia permissione Chri-
nihil faciunt nisi

et hoc Dcus « statucns mc super excclsa.»

cst, ipse sti et praemittit causam per quam ostendit Chri-
:

Hic etiam Deus « docet mcas manus, » id est stum essc dignum, cui subjiccrentur illi dasmones,
operationcs mcas « ad praelium » contra diabolum :
JJ
cum dicit :

et tu, Domine, « posuisti,» tu dico qui talem fccisti «Praacinxisti mevirtute»dcitatis«ad bellandum»
personam mcam propriam « brachia mca, » id cst contra daemones et « inimicos mcos » Judaeos scili-

illos per quos operor ego « ut arcum aereum.» Sicut cct, qui dicuntur spiritales inimici Christi, partim
si arcus 33reus cssct qui mittcret sagittas, quia « dcdisti mihi dorsum,» id cstscquaces meos fecisti.
oereus, infatigabilis csset sic brachia Christi ct : Sicut cnim famuli dicuntur dorsum domini,quia se-
sagittas mittunt quibus vulncrant corda hominurn, quuntureum adorso, sic scquaces Christi dicuntur
ct infatigabilia sunt. dorsum et partim « dispcrdidisti » sed « odicntes
:

Posuisti et « dcdisti mihi protcctioncm, » id cst me, » id est illos qui indurati sunt in odio mci.
defensioncm, quac est causa « salutis tuae » id est a «Disperdidisti, » ct in illa dispersione « clamave-
te datae,« ct dextera tua, » id cst Filius tuus, « sus- runt» ut libcrarcntur « nec crat» intereosqui sal-
ccpit mc, dominicum hominem. Quia dicturus erat vos faccret,» quia dux eorum crat diabolus, qui cos
quod Christus per suos vinccrct alios, pracmittit liberarc non poterat; « clamavcrunt etiam ad Domi-
 . :

253 EXPLANATIO IN PSALMOS. 234

num, ncc exaudivit » quia non quserebanl exau- V .

• meus sit benediotus,id est, laudaturet ipseDeus
diri per Filium. <t exaltetur » in inultitudine credentium, dator sa-
Tu dispersiti, et ego « oomminuam eos, » id cst, « lutis meae. »

couteram eorum vires ne possint coiligi in robur Bene dico, sit benedictus,quia lu « das vindictas
« ut pulverem, » soilicet per subtractionem gratiae « mibi, » i<l est,vindicas de inimicis. Bt incipit bic
raciam cos ct dissolutos ct instabiles, ncc illos oommendatio muuerum « et subdis populoa » ita
ita redactos in pulverem dimittam in quiete, Bed quod « sub me,»id ost, quod mihi obedientes fiunt
illos ponam« antc faciem venti,»id est,tales faciam tu dico liberator meus de inimicis meis » etiam
qui deficiant,non ezspeotantes faoiem venti, id est « iraeundis, » id est fcrvcntissiniis.

Boliditatemtentationis.inprimatentatione deficiunt, Et ctiam « exaltabis nic ab insurgentibus in me,»

« ct cos delebo,» id est destruam«ut lutum platea- quia quanto magis insurrexerunt,tanto magis Chri-
rum.wUt lutum platearum et in Beipso inquinatum slus exaltatus cst; ct etiam surgentes diabolosunt

est.et alios coinquinat transeuntes per plateam,sic prcssi, « ct cripics mc a viro iniquo, » id cst po-
Judffii ct in se inquinati sunt, et alios per plateas pulo Judaico, vcl a quocumque impio.
ambulantes, id est per terrena desideria, coinqui- « Propterea » omnia« confitebor libi,»id cst lau-
nant ezemplo vit.e suaB mals. Desideria^carnalia dabo te, Domine,«in nationibus,»id cst in diversis
B
plateam appellat,quia per ea sine omni refrenatio- gentibus : « ct psalmum dicam, » id csl, bonam
ne ad diabolum transitur. Et nc aliquis putaret, operationem faciam « nomini tuo, est,adhono- » id

istis Judtsis «lelotis, Ghristum regnum Buumamit- rcm tuum.Dum dicit, psalmum dicam, dat intelli-
tere, ostendit se ab illis subtractum ctiam obtinere gcrc, quod non tantum bcne operabitur, sedetiam

regnum. Continuatio : aliis cxemplum bonas opcrationis crit.

llli delebuntur « me autem » o Dcus « cripics, » Confitebor hoc diccns, Dominusiste cst« magni-
id cst, subtrahes « de contradictionibus populi, » ficans, » id est magnificos faciens « salutes rcgis

id est de contradicente populo Judaico, quiscmpcr « cjus,»id cst salvatos a rcgc suo, scilicct Christo :

mibi contradicit, et ercptum mc ab illis«constitues et hoc ctiam dico.quod ipse facit omnia cx miseri-
me in caput gentium, » id cst, ut sim rexgentium. cordia, et hoc cst, cl « ipsc est faciens miseri-
Idco facics mc rcgcm gcntium,quoniam«pc>pulus» cordiam David »scilicet significativo«Christosuo, »
gentium scilicet« quem non cognovi «corporali ha- id est regisuo« ct semini,»id est sequacibus suis :

liitationc.nec prophetas misi,ncc lcgem dcdi«scrvivi t ct hoc non ad horam, sed « usquc in SfflCulum, i
mihi,»id cst,crcdidit mihi quia quicunque credit, :
id cst quandiu soeculum crit. Vel « David Christo

Bervit,et ita quod « in auditu auris, » id est, cx quo suo, » id cst uncto suo, ct « scmini cjus, » id est,
audivit « obedivit mihi. » Laus ista gcntium, est C Christo, et sequacibus cjus.
viluperatio Judasorum IN PSALMUM XVIII.
Ideo cripies, quia illi qui dcbuerant csse « filii » Titulus./u finem, alias victori, psalmus David.
mei, facti « alicni mentiti sunt mihi »mcndacia di- « Cceli enarrant. » Psalmus iste convenit David
xerunt de me.negantes mc essc Filium Dci,ct multa propheta) qui hic loquitur : dirigens auditores in
alia, ct ipsi idem « filii » facti « alieni » cum dc- finem, id est,in Christum. Intendit enim auditorcs
bcrent innovari novo homine venientc « inveterati etmaxime Judsos monere, ut rclicta sua vetustate
sunt, » id cst,cum ante essent vctcres, id est pec- ad Cbristi transcant novitatem. Matcria cst incar-
catores, magis pcccatorcs facti sunt, ct ipsi talcs natio Christi de qua sic agit commcndat cam pcr :

« claudicaverunt,»id est,crravcrunt« semitis suis,» commcndatam prsdicationem, propriam commcn-

id cstpro scmitis suis a sc inventis.Ipsi autcm in- dationcm,pcr bonam ctiam legcm,per bonam insti-
venerunt quasdam traditiones, scilicct ut lavarcnt tutioncm, quam mundo attulit. Commcndat cam
manus antequam comcdcrcnt, ct nc immundum ctiam orando sc mundari apcccatis,ut dignc possit
tangerent.Undc et Dominus in Evangclio « Quarc : laudarc eam, ct sic a praedictione incipit Vos :

ct vos transgredimini mandata patrum propter tra- dimittitc a vctustatc mcntcm,ct auditc novam prav
ditioncs vcstras? » (Matth. xv.) Vel ita :« Glaudica- j}
dicationcm,quo3 maximc ctiamcxdignitate ipsorum
vcrunt, » id cst, erravcrunt « a scmitis suis, » pradicatorum ostcnditur audicnda,quia « ccclo »,id
id est,quas debuerunt facerc suas, quia in Scrip- est, apostoli « enarrant » ut rcm non fictitiam, scd

turis littcralem tantum intclligentiam'ct nonspiri- vcram « gioriam », id cst dcitatcm « Dei », id est
tualem habent. Quae Scripturae idco dicuntur se- Christi, « et firmamcntum », id cst apostoli firmi
mitavjuia bene intcllectae ducunt ad vitam.Claudi- qui sunt in hac pradicatione Christi,« annuntiant»
cavcrunt dicit per similc sicut enim claudus uno : tamquam rem gestam « opera », id est miracula
pedc firmus est, alioque infirmus, sic Judau in lit- « manuum », id cst opcram cjus, id est operatricis
terali sensu sunt firmi, et spiritali infirmi quia : dcitatis.Bcne apostolos firmamentum vocat in pr;c-
male et raro allegoria utuntur. Quorum claudicarc dicatione Christi miraculorum,quia multi contradi-
claudus Jacob figuravit (Gen. xu). cebant,et multi eum passum vel mortuum praidicarc
Ipsi claudicavcrunt, mcntiti sunt,scd » Dominus crubcsccbant.Vel ita, ut opera sit nominativus sin-
vivit,)>id est, vigct in suis ct rcgnat : et ipse« Dcus gularis«opera manuum cjus »id cst homo «annun-
 255 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAHS I. -
COMMENT. BIBL. 256
li;i «flrmamentem»,idest,Ecclcsiamessefirmatam, A « viam, » scilicel exsultanter currit viara, sefllcet
quse Ecclesia firmata ei t, i<l c it, stabilie facta la opera quai fei id e '
compara-
;ili ipso Christo in inquietis fluctibus hujua Mi timet minas.non
Quod significatum fuit per firmamentum quod fuit, cural mollitiem,infatigabili i
icetChristui .(

factum inter aquas.Vel potesl dici ccelos mater di eral - posuit, et i i .;!, et non determinavit
ter enarrare gloriam Dci, per stellam quaj mundo quis ill i
'!, quasi aliqui quaererot, quie esl ille !

Deum factum hominem nuntiavit (Maith. u). Hic per quaedam indiciaostendilesseFilium Dei,diccns:
commcndaj ipsam incarnal i.onem,por discrctionem us illius»qui hoc fecit,est« a aummococlo,
ipsius praedicationis. Continuatio :
id estaDeo Patre,quo nihil altius est.Egressio Filii
Cocli praulicabunt, ot ita « dics, » id est sapiens, fuit manifej tatio.quia cum prius esset occultus,per
* cructat verbum », i<I est,Filium Dei,«diei »,id est carnem se manifestavit. Per hoc quod dicit egres-
sapienti.Eructat dicit ad similitudinem saturi : sicut Bio personarum distinctionem insinuat per hoc :

enim aliquis satur cx intcriori plcnitudinc cructat quod dicit a sumrno, notat quod iu Bummo, et bjc
sapiensexabundantialoquitur,«etmox»,
ali(juid,sic pum Dco Patri aequalem.
id ost humilis,«indicat nocti, » hoc est alii hurnili, Egressio fuit a Patre, et ipse qui egrossus cst,in
« scientiam », id cst temporalia dc Christo,sn'licct asccnsione occurrit, id est, Patrcm sibi invenit
passioncm, nativitatem, ctc. Idcm secundum hoc " «et ille occursus ejus fuit usquc
ojus luit ad summum
usque aa surnmum eji
oius »
quod humilibus humilia, sapientibus alta praedicat, id est ad Patrem,quianullumpra3terPatreminvenit,
dies et nox appeliari potcst. Unde Apostolus Corin- sibi ajqualera. Unde dicitur Egressus ejus a Patrc, :

thiis « Intcr perfectos loquimur sapientiam,vobis

:
regrcssuscjusad Patrcm :cnecest quiscabscondat»,
autcm lac potum dedi, npn cscam (ICor. i).» Post- id est, cxcuset « a calorc ejus », id cst a Spiritu
quam ostcndit discretionem pra;dicationis,ostcndit sancto : quiaille omnia quaj in homine suntnovit.
magnificentiam ejus pradicationis. Continuatio :
Undc :« Cum venerit Paracletus, ille arguct
dicitur
«Coclicnarrantgloriam,»ctetomnibuslinguiscnar- mundum de peccato ct de judicio (Joan. xvi.) »Pcr
rant, et hoc est « non loquelae », id est linguae, calorem Spiritum sanctum accipmus,quia ipse vefO
« neque sermones modi locutionum
» alio enim :
igne fidelium corda succendit. Undc Dominus ait
modo in eadem lingua loquimur sapientibus, alio « Ignem vcni mittcrc in terram,et quid volo^nisit ut
modo mediocribus,aiio modo inferioribus«quorum» ardeat? » (Luc. xn.) Et hic per calorem tcrtiam
« scrmonum nnon audiantur voces eorum.»Rursus pcrsonam notat. Hic per legem ct institutioncm
commendat eamdem praedicationem per latitudi- ipsius, ipsam incarnationem incipit commendare,
ncm scilicet, quia pcr omnes terras divulgata.Con- Sub nomine legis contincntur ista sex lex, tcsti :

tinuatio :
C monium, j'ustitia, pra^ceptum, timor, j'udicia. Con-
Omnibus non in unaterra
linguis sunt locuti, et tinuatio :

tantum, « sed sonus eorum

», id est fama eorum, Domini lex » id est
Ipse egressus cst, ot illius : «
r exivit in omnem tcrram, » ct non tatum modo prohibitio, est » immaculata
», id est immaculatos
sonus, sed etiam « verba » ipsa « eorum, » scilicet facicns,quia prohibet mala, et nihil prohibet quod
quod dicebant Christum incarnatum, natum,ctca> facicndum sit. Et est etiam « convertens » non tan-
tera. Exierunt « in fincs terrae », id est, in ultimas tum manus a malis operibus, sed « animas », id
partcs terra3,et non in una parte terrac tantum, sed est voluntates, quod nullatenus optent mala,et hoc
in omnes : et hoc est quod dicit « orbis tcrroc, :
facit per terrorcm poena; et est etiam« tcstimonium :

scilicet in circuitu. Ilic commendat ipsam incarna- Domini, » id est, promissio aeterni boni facta a
tionem per seipsam ostcndendo dignitatem ipsius. Domino.Ideo promissio Christi tcstimoniumdicitur,
Continuatio : « Coeli cnarrant, et ha?c omnia fiunt. quia sicut tcstimonium nos ccrtos reddit dc re in-
Et quare hoc? quia Filius Dei venit in mundum,ct ccrta, sic Christi promissio nos certos reddidit do
hoc est. vita aeterua, quas erat incerta nobis. Testimonium
Posuit tabcrnaculum»,
o id cst, carncm suam in dico « fide » id est, credibile.et istud tcstimonium
qua militavit Deo « in sole », id est, in manifesto,
^ « praestans sapientiam»,id ost cognilionem de Deo,
vcl in aostu tribulationis, vel in virgine,in qua hu non clatis, scd « parvulis », id est humilibus. II u-

manitati conjunctus est,«et ipsc tanquam sponsus», milis enim, audita promissione astcrni boni, solli-
id est, similis sponso,scilicct, bene ornatus virtuti- cite inquirit illius cognitionem.
bus,itu ut amica sua, id est Ecclesia,librenter eum « Justitiae » illius etiam « Domini », id est illae

reciperet, sicut aliqua sponsa sponsum« proccdens opcrationes quas ille docet facere,scilicet visitare in-
dc thalamo », id est, dc utcro virginis, ubi fuit firmos, panem darc paupcri.ct coetera,sunt«recte »,
facta sponsio,quia quando dcitasunivit so humani- id cst, naturales : quia ipsa natura hoc cxigit, ut
tati, caelcra; humanae naturae sc liberatorem pro- noslrae naturae tribulatac compatiamur, nostra com-
niisil : thalamo dico suo »,id est sibi convenien-
(i
muniaindigentibusfaciamus,quiaipsa? j'ustitiaesunt
ti : quia niillus a Dco potcns rcx tam bonum tha- (ilaetificantes corda.»Lactaturcnim intcrius qui bcnc
larnurn habuit. agit « praeccptum ctiam Domini,
: » illud scilicct
Et ipse ita procedens « exsultavit ad currendam dc charilatc, spiritualc cst « lucidum »quantum ad
 :

_>:»: EXPLANATIO 1N PSALMOS. 258

ae lilluminans oculoa » interiores.Quanto enim ali- A propriis « tuno ero immaculatus » a communibus
i[uis charitate accenditur, tanto majore Dei cogni- pcccatis b el etiam emundabor a delicto maximo,»
tione perlustratur. id e '

a uperbia,quae ideo delictum maximum dici-

« Timor » otiam illiu i « Domini - esl « sanclus, » tur,quia pcr illud otiam angeli ccciderunt et homo
id est faciens , Est quidam timorqui non ot maximo regnal etiam in bonis.
cst bonus, Bcilicot timorc tribulationes corporis. hujusmodi,tunc «erunt eloquia oris mei»
Etsi ero
Unde Dominus: «Nolitctimoro eosqui occidunl cor- tali.i complaccant » tibi
m ui el moditatio cordis <•

pus, anlmam autem non possunt occidero (Mattli. mei undc procedunl eloquia,erit « in conspectu,»
•>

x).» Est quidam alius timor, qui bonus est, qui sic id est iu boneplacito « luo semper. »

doiinitur : diloctio ct reverentia cum pavore. Dili- Tu,dico, « Domine, » qui es « adjutor meus > in
gimus enim Deum propter miserioordiam, pavesoi- bonis « et redemptor a malis. »>

mus autcm propter judicium; ct dehoc timore hic 1N PSALMUM XIX.

agitur, quem Dominus in Evangelio oomprobat, di- Titulus. In fuwni, seu victori, sive ad victoriam,
oens : « Potius eum Limete, qui potest animam et psalmus David.
corpus mittere in gohennam (Ibid.) ; » et ille timor b Exaudiat Loquitur hic Propheta, dirigens
te. »

perman t in saeculum saeculi, ..•

id osL quandiu nos in flncm,id esl in Christum. Materia sunt pro-
suocedit seoculum saeculo, id est per totam vitam
B apera in Ecclesia, quaa videbantur multo tempore
hane : vel in sasculiim» subsecutivum hujus «sav post futura. Preevidebat enim Propheta Ecclesiam
culi, » id est in aeternum : quia ctiam in alia vita prosperari in adventu Christi,in acceptione sacrifi-
diligcmus Deum, nec potest unus non diligere : ct cii, etc. De ea autem sic agit optat illa evenire :

propter omnipotentia " judicia » etiam, id est prav Ecclc! iae, et affirmat quoniam evenient. Et cum sic

dicta praeccpta Domini » quibus praecipil aliquid

« ostendit se optare,praeponit nobis se exemplum pie-
Gori,sunt « vera » et non indigent testimonio exle- quod nos ad pietatem invitare confomlit
riori,sicutpleraque humana judicla,sed sunt» justi- et ab optione sic incipit :

ficata in semotipsa » quia per se apparent justa. Ecclesia! «Dominus exaudiat te in die Lribula-

Ideo praccepta Domini dicuntur judicia, quia cum tionis, » id est in tua maxima nccessifalc : cL por
discrctione facit, ct judicia liunt. part( s ponil exauditionem,cum dicif <• protegat te,»
Ki ista judicia sunt . desiderabilia, » id cst digna id csl siL Libi clypeus « nomen Dei Jacob, » scilicct
dcsidcrari,ab his qui non babent» super aurumet sicut Deus protegit Jacob, protegat te. Ecclesiam
lapidema aon quemlibet,sed «multum pretiosum» protcgal sicut Jacob,quia sicut Jacob supplantavit
eJtperhaec duo quaa in omnibus mundanis chariora primogenito benedictionem (Gen.xs.vn), sic Ecclesia
sunt,innuit praeceptum Domini omnibus mundanis C Synagogae nomcn Dei,id est famam Dei quia divi- :

ct pi is eaae eL charius. namesscntiam tantum per famam intelligimus, i[»-

Desiderabilia sunt bis qui non habent, sed qui sam autem rem nondum habemus.Unde Apostolus
habentjhis sunt « dulciora supcr mcl » quodlibetet « Vidomus nunc pcr speculum in amigmatc, lunc
sua via, scd mel dico quod cst in favo, ct hoc est autcm facio ad faciem (/ Cor. xm). »
i.supcr mel ct favum. » Etetiam «mittattibi auxilium » ad cooperandum
EL per hoc patet quod sunt dulciora ct digniora, « dc sancto, » id est dc Chrislo, vel de ccelo « ct

quia « servus tuus cusfodiL ca » cL iu hoc non sLulLc tueatur te» contra malum « dc Sion,» id cst dc spc-
agit,quia « in custodiendis illis rctributio multa, » culatione, scilicet, dedivinitate sua, per quam sjic-

scilicet pro his dabitur cuatodienti vita sterna. Ilic culatur omnia.
inoipit rogare, uL Deus ipsum mundet a delictis, ut « Memor sit, » id est mcmorcm sc ostendat pcr
dignc laudare possiL incarnationem, et de ca cogi- aliquam remunerationem «omnis sacrificii tui,»» id
tare ct digne loqui. Continuatio : estilliusoblationis, qu;c (juotidie fit in altari. Umnis
Ego laudoillam incarnationcm.ct ut dignepossim ideo dicit,quia licet unum sit,tamen in infinitis locis
laudare « munda mca idom lit ct idom sacrificium quod vocatur « holo-
delictls mcis. » Occulta vocat :

peccaLa illa quue cx se sunt.scilicct, quos nullo aug- n caustum, » id est totum inconsum, quod totum so
gcrcnlo fiunt, quae sccundum naturam suam non oblulit Doo secundum corpus ot animam patiendo
cognoscuntur.Ego dicoocculta;quia«quis intelligit usque ad ipsam mortem. Hoc tale sacrificium « lial
dclicta ? » Nemo scilicet ; id cst, quis cst memor pingue,» id esl acceptabile. Trahitur hoc a sacrifi-
omnium deliclorum suorum? Unde Paulus « Nihil : ciisantiquorum, quorum pinguc sacrificium Deo
mihi consciua sum, sed non in hoc justificatus (II magis placere dicebatur.
Cor. iv) ct paroe; mihi servo tuo ab alienia
.. •• ..
«Tribuat etiam tibi secundum c<>r tuum,» id cst
peccatis, »» id est ab homine, vel diabolo suadente mtellectum tuum,ita ut sicut intelligis,Deus confir-
quae commitfuntur. Vel • ab alienis, » id est bomi- mcL in te, ne pcrvertaris ad aliquem errorem « eL
nibus vel diabolis : parce,dico, scilicct ne inducant omne consilium tuum conlirmet.»Gonsilium sancLa:
in tentationem. Ecclesiac est, ut neque advcrsis frangatur, ncque
Et bencdico, debes parcere, quia si » maligni prosperis extollatur. Et merito hoc peto, quia cro
« non fuorinl mei domimiti » cum sim mundatus a particeps illius boni. EL hoc ost.
259 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. (>l'l>. PARS 1. COMMENT. BIBL, 200

«Laetabimus » ego et lilii Ecclesia3, quorum ego A Christumita gloriosumel potentem ostendit, admo-
sum nus « in salutari tuo,» 1*1 est in Jesu tuo «et
ii nel Judasoi , ul a ua infidelilate discedanfc deterret
magniflcabimus, » idest, magni efflciemur «in no- el confirmans quod ipse suos inimicos puniet,
eos,
mine » Domini « Dei nostri, » id est quod in hoc sas- cum dicit: Pones eos ut clibanum ignis." Etad vir-
culo nomen ejus porlabimus,id esl Ghristiani voca- iuiis descriptionem sic incipit, et ad Deum Patrem

Itiiniir. dirigil orationem, sic dicens Domine, rex » isto :

Quia particeps ero, ideo opto, utnon tantum pra3- Chri8tus scilicet ••
laatabitur non velut alii reges,
iliclas petitiones,sed « omnes petitiones tuas impleat qui aliquando cedunt hostibus,sed ••
in virtute tua
«Dominus; » quod loties ponit optationes, affectum in eadem potcntia quam Lu habes per adjunctam di-

iiua3pietatisostendit.Hicincipitconflrmarc,quiavere vinitatein : tibi etiam rex ille u exsultabit» corpora-

ea propria evcniont Ecclesias, quae optaverat Eccle- liter « supcr salutari tuo, » id est, dc salvatione,
siae. Opto impleat, et affirmo quod implebit, quia quam tu per cum facics bumano generi: vel inten-
.< nunc,»idest, tanto temporeanlcadventum Ghristi dens supra salutare tuum « vehementer.» Bene di-
« cognovi, quam salvum fecit Dominus » Patcr cit, ut quanta sit copia in beneflcio, tanta sit gau-

«Christum,» id est regem«suum»in resurrcctionc. dii magnitudo.

Gontinuatio : Exsultabit et merito, quia tu ••

tribuisti ci deside-
I!
Salvum faciet in rcsurrectione et ascensione, et rium cordis ejus. » Spiriluale Christi desidorium
ctiam « exaudiet illum » clamantem pro nobis re- fuit ut per mortem suam humanum genus redime-
:

praesentationc humanitatis«de ccelo,»idcstde carne ret.Cum omne dcsiderium sitcordis,idoo tamen ap-
oiia.vel de ccolo matoriali « sancto suo » quia «salus ponitcordis,utmagis dcsiderium por oxprcssionem
est dexterae ejus,» id est Filii ejus. Ipse enim totius notet,sicut in Evangelio « Desiderio desideravi » : :

salutis dator est, et illa salus non est in infirmitate, etctiam a « voluntatc» spiritali quidcm «labiorum
sed « in potentatibus, » id est in magnis potentiis, ejus,» id cst, quam ipse per labia profercbat « non
qua nullo modo potest destrui sicut laus humana. fraudasti, » id est, nihil rcrnansit inexpletum,
Salus istius Domini cst in potentatibus, sed « hi » quod ipsc spiritaliter peterct : vel si habeatur, vo-
non attendentes gloriantur,scilicet«in curribus» et luntatcm, dicemus « non fraudasti cum » negando
!ii alii «in equis» ctper currus ot cquos notat maxi- voluntatem ei.
mos honores,scilicet duogcneratriumphorum: «nos « quoniam »
Etmerito tribuisti ejus desidcrium
autem invocabimus» habitatorem nostrum « in no- tu « pr.iBvenisti eum » ante nativitatem « in bene-
mine Dei nostri, » id est per hoc quod tantum Dei dictionibus,» scilicet dans illi benedictiones, faclens
nomen habemus,sed Ghristiani vocamur vel famam immunem a peccato,perfectum justitia,quae nostra-
:

ipsius habemus sinc cognitionc essentiae. Ipsi sunt C rum quoque benedictionum causa fucrunt. Bene-
in curribus et in cquis, et nos habcmus spem in dictionibus dico « dulcedinis» quia ipsa? dulcesfue-
Domino,et illa supcrbia illis ad malum evenit.nostra runt Christo, quia semper puritas suoe conscientias
autem humilitas in bonum nobis. Et hoc est. placuit. Quod dicit Christum praaventum iuisse be-
« Ipsi obligati sunt » in vinculo peccatorum « et nedictionibus dulcedinis, dicit ad differentiam illo-
ceciderunt » de vitio in vitium « nos autem sur- rum qui prasventi sunt maledictione amaritudinis,
;

reximus » a peccalis ad virtutcs et non fuit illa id est, pcccato originali. Ponit
: aliam gloriam
resurrectio per ajqualitatem, necfuit qualiscunque, Christi,dicens: «posuisti» ffiternaliter « in capite, »

de uno ad alterum, et hoc est

scilicct crecti su- « id est, in propria persona Christi qua3 est caput
mus. Dicendo surrcximus, notat arbitrii liberta-
» totius Christi, soilicet, dignior pars in toto Christo :

lcm. Dicendo crecti sumus, notat gratiam adjutri- totus Christus dicitur caput etcorpus « coronam » :

ccm. id est, apostolos, qui ideo corona dicuntur, quia si-

Et istum regem qui tales nos ne pcrmittas facit, cut corona rcddit personam insignem, et est

morte detineri,sed tu, «Domine.salvum fac » illum pramium victoriffi : ct illa corona fuit « de lapide
« regem » resuscitando ipsum et per illum salva- : pretioso. » Apostoli propter soliditatem et stabili-
tum « exaudi nos in die quainvocaverimus, » id est, rj tatem lapides appellantur pretiosi,proptcr virtutum :

in tempore praesentis vitse, in quo licet invocare. fulgorcm.Exsequiturgloriamejusdemregisperalias

Velpraecipuc in die resurrcctionis, ereptis fidelibus partes.
a tenebris mortis. « etiam reternam scilicet « petiit a te. »
Vitam »

Et hic notatur vera humanitas, quae non putat se

IN PSALMUM XX.
sibi osse sufficientem,sed per humilitatem vitam a
Tituxus. In fincm, scu victori, alias ad victoriam Domino sempiternam petit : « et tribuisti longitudi-
psalrnus David.
nem dierum non solum per centum annos, sed
»

«Domine, in virtutc» materia cst Ghristus rex, in saeculum» subsecutivum hujus «sfficuli,» id est,
<«

de eo sic agit : Describit virtutem et gloriam ejus, usque in finem saeculi, et etiam in saeculum subse-
optat ut faciatquod bonus rex dcbet facere, scilicet cutivum isti saeculo.Nondicit longitudinem dierum
parccrc subjeclis et debellare supcrbos.Intentio est, esse in futura vita, ideo quod ibi fuit dies, sed
Judeuorum incredulituteiu improbare. Dum cnim propter spalium,
 ,

201 i:\IM..\NATK) IN PSALMOS. 262

Impones etiam super eum » ut super fundnmen- X. valet ad salutem « ct semen, » id est, votaaeo-
u :

tum « gloriam » gloriosos scilicet martyres » e( ma- iiiiii » quaa diountur semen, quia siout <\ semine
gnum decorem, » id est magnos decores, ut Marti- procedil fructus, ita ex votis opera. Semen dico
nuiu et Hilarium, el cateros confessores ideo « in- separatum filiis » verorum « hominum. o Vel :
<• ;t

ponessuper eum,« qnia « gloria ejus tnagna insalu semen, iil est, sequaces.
tari uo, » id osl itt verbo tuo sihi tinilo, rujus
t Ideo quidem perdes eds o quoniam mala, » iil est
decens erat manifestatio, quae domonstrata est
riaa destructionem, quam sibi aRomanis inferri time-
perhoo quod apostoli super eum fundati sunt. Bene li.uii declinaverunt in te, » id est, verterunt in te :

dico impones super eum gloriam, et boo, quoniam oum te morti traderent «consilia cogitaverunt,qu83
i|isi> est benedictio omnium gentium, ei hoc esl : nou potuerunt stabilire. » Cogitaverunt enim per
Qnoniam dabiseum in benedictionem » in hac mortem ipsius retinere locumet gentem (Joan. xi),
vita dando virtutes, et « in sfficulum sosculi,» id est per quam potius utrumque perdiderunt.
in alia vitadando coronam. Hic confirmal promis- Perdes cos, cl « ideo pones eos dorsum, » id cst

Bionem,quae faota est Abrahs « In semine tuo be- : curvosad terrena et oon intuentes ccelestia, scilicet
nedioentur omnes gentes [Gm. xxxn Galat. iu).» Et ; asinosd83monum,ideo« vultum,»id est cognitionem
etiam « laetifioabis eum in gaudio » quod sui habe- ^» tuam, qui deberet esse « corum praeparabis » pcr
bunt oum vultu tuo, » id est, in praesentia tua, introductionem gentium,et per asperationem glo-
quando fructur perfecta cognitione tui.
scilioet, riae « in reliquiis tuis, » id est, ut ipsae reliquiae ha-

Tunc enim erit perfecta lae-titia, cum tradiderit re- beant cognitionem tui.Reliquias accipit illos,qui sc
gnumDeo Patri.Ponit causam omnium praedicto- faciunt humiles et abjectos.
rum.ut sic dicamus Ideo Deus dedit huic regilon- : Tu pones eos dorsum, ct ut hoc possis facerc
gam vitam,et alia quaB praedicta sunt, quia « rcx » « exaltare in virtute, » id est per virtutem deitatis,
iste « sperat, » id est.omnium spem posuit«in Do- ct «cantabimus voceet corde » « ct psallemus» bcnc
niiin»,» et non faoit hoc pro confidentia meritorum, operando « virtutes tuas » laudando scilicet ct imi-
soil potius « in misericordia » ipsius Dci ; « non com- tando. In cantando contemplativam, in psallendo
movcbitur » a confidentia ipsius misericordiae : ct vero activam vitam intelligimus.
merito,quia« Altissimi est illa misericordia.Ostensa
virtutc ct gloria ipsius regis,transit ad secundam,
1N PSALMUM XXI.

ipsum regem exercere justitiam in

scilicet, optat Titulus. ln fincm pro susceptione matutina,
psuhnus Davul.
bonosetmalos.Hucusqne direxit ad Palrcm verba,
modo dirigit ad Filium « Deus,Deus meus,respice.» Psalmus iste convenit

Quandoquidem tu talis cs rcx, idco o Domine, C David, id est Christo, habitus pro susceptione matu-
-I
inveniatur manus lua, » id est, opcratio tua « ab tina. Susceptio matutina hic accipitur Christi resur-
omnibus inimicis tuis, » id est, omncs qui modo rectio,facta quando corpus corruptibile suscepitin-
sunt inimici, diligcntcr inquirentes opcra tua,imi- corruptionem,et mortale immortalitatem (ICor. xv).
tentur ea ct si qui nolunt ca ita invcnire « dcxtcra
: Pcr hanc susceptionem Christi hahemus certitu-
tua,» id est,virtus tua « inveniet» ad corum dam- dincm nostra: susceptionis. Quod autcm Dominica
nationem omnes » cos qui te oderunt. »
« « susceptio.id est resurrectio.manefuit facta sacra-
Oplo ut punias eos, ct vere facies, quia tu « pones mentum est, quia per hoc datur intelligi, quod ipsa

eos in clibanum ignis » id cst, similes cliliano cst principium nostivc resurrectionis, et ipsa resur-
ignis : quiasicut clibanus interius continet ardorem rectio totum mundum illuminavit : sicut sol mane
ignis, ila isli continent in Be ardorcm malae con- oriens paulatim ascendit, ut totum mundum illunii-
scientice suae. Poncs dico «in tempore vullus tui,» net. Et hic psalmus pro susceptione matutina agit,
id est, in diejudicii in quo lu ostendcs vultuosi- quia novam nohis institutioncm proponit.Proponit
tatem tuam, id est iram luam. Vel « in temporc enim homincm juslum dereliclum et passum, et
vultus tui » in quo tu ostendes tuis perfectam etiam gloriam Dei Patris quam exhibct ei Christus
cognitionem praesentiaj tuae. Glibanus est, quicun- J)
resuscitatus, in quo ctiamcommendatur assumptio
que furnus, vel propric vasquod calescit in igne, ut matutina.quia propter illam assumptionem fit glo-
subtus coquatur,vcl aliquid talc ct illeidcm « Do- : rificatioilla tota Dei. Habet alia translalio,pro cerva
minu.s » qui posuit eos ut clibanum « conturbabit matutina, ct tunc intclligimus pcr cervam huma-
eos in ira sua » cuni dicet : « Itc, maledicti in nitatem Christi, quae naturam cervi habuit, quia in
ignem aeternum [Matth. xxv). » Qua data sentcntia mano ista lutosa deseruit. Institutio nova in Ghristo
mox « devorabit, » id cst, torquebit « eos ignis » fuit, quia ante Christum Deus justis tanquam inlir-
materialis. Cum dicit ignis, notat genus tormenti inis temporalia bona remunerare solebat. Christo
quod interius torquet. Pones eos ut clibanum,» et « autem, cum omnibusjustioresset, temporalia bona
etiam «perdes fructum,» id estbonaopera «eoruin,» non tribuit, sed adversa hujus mundi, ul sic bona
temota « a terra - viventium cum vero desiste- : ccelestia obtineret; et per hocdedit intelligere,quia
rent a bono, perdebantur bona opera eorum, quia jam post Christum temporalia bona hominibus non
licet faciant aliquod remedium pcenae, non tamen remuneraret, sed aeterna, Materia est dominicus
26.1 IIAYMONIS HALliKUSTAT. LPISC. OPP. PAHS I. — COMMKNT. BIBL. 2(i4

lnmiu : do co eic agit : Ostendit derelictum, osten-Jfcju tis ex oecessitate sii illa naturalia voluntas, in
ditpassum.VeI materiaest passio Ghristi :ostcndit Christo tanlum fuit noti ex necessitaie, sed ox vo-
posteagloriam Dei,in quo ctiam gloriam Cbristios- Luntate. Posi enim adjuncta divinitas omnem cjus-
el

tendit. Intcndit nos liortari ad sustinenda advi r a, modi voluntatemexpcllere. Voluitautemidoo timero,
ui exemplo ipsius appetamus prosperari in tempo ni de sc aliia exemplum rclinqueret quod si iu :

ralibus, sed sustinendo adversa, ccelestia exspecte- ione timerent,non ideod arent,acd potius
mus : cl per hoc dirigit nos in finem, id est, io tamcn voluntati Dei, quam suae obedirent. Bl con-<
Christum. Vox ipsius Christi directa ad Patrem, ct tra hoc quod aliquii diccre Stulte clamasti, :

incipit a derelictione sic. ciiui scires tc aon exaudiendum, dtcit: hocunoo

« Deus,Deus mcus. »Quod bis ponit «Deus,v notat ad insipientiam mihi eet imputandum quiaquod
» :

sc habcrc nocessitatem orandi. Quod dicit (<

mcus » sic fiii dorelictus, passus, olamans non exauditus,
notat se familiaritatem ad ipsum habere « respice in magna fuit sapientia. Per hoc cnim fuitmeaglori-»
mc » non deflciam in ista dcrelictionc. « Respice in hurnani gcncris reparatio.
ficatio, ct

me » non cst in Hebraeo, scd septuagintajnterpretes Tu me dereliquisti,clamantem non cxaudisti, sed

apposuerunt, sccundum quos translatio hax facta tamcn « tu habitas » in mc « sancto» tu dico « laus
est. « Respicc » dico « quia me dereliquisti » et non Tsracl,» id est, quem laudabat Isracl, propter col-
15
abundantcm in temporalibus, sicut priorcs justos lationcm bonorum tcmporalium. Vel, qui facis lau-
egentem « quare me » justum sic
fecisti,sed potius dabilem Israel confcrendo temporalia bona. Per
dereliquisti? Non ponit admirationem quod ipse Israel accipimus quemcunque justum de priori po-
admirarctur, scd ut ostendat nos debere admirari, pulo, quibus Dcus dabat remunerationem suaejusti-
quod ipse tampcrfectusnon habuerittemporalem re- tiae, temporalia bona contrario mo<!o quam huic
muncrationem sua3 justiti*,sicutprioresjusti.Unde justo.
dat nobis intelligere,non essejustitiajexspectandam Bene dico laus Israel, quia « in te speraverunt
remunerationem temporalium, sed ccclestium ct : patrcs nostri » dc habendis prosperis « sperave-

non tantum mc egcnum fecisti,scd es..< longe a sa- runt» etiam dc rcmovcndis periculis, et tu « libe-
lute mea, » id cst, permittis mc tribulari, ct hoc rasti eos » sicut in mari Rubro (Exod. xiv). Ad
ideo, quia « verba delictorum meorum, » scilicet te clamaverunt, veluti in descrto pro aqua, pro
fldelium, id est delicta mea clamantium, sunt « lon- cibo, et salvi facti corporaliter rccipiendo pctita
ge a salute mea, » id est, faciunt tc longe a salute (Exod. xv et xvi). Quid singula cnumcrem? « In te

mca : longe, quia dclicta non rogant mihi vitam speravcrunt, et non sunt confusi, » id cst, erubes-
temporalem, scd mortem per quam deleantur. De- centiam non habucrunt quod in nullo quod spcrave-
licta dicit sua, non quod ipse fecissct, sed pro eis C runt fraudati sunt. Illi paLres in omnibus sunt
portavit pcenam, vcl « delictorum meorum, » homi- prosperati, «cgo autem » qui perfectissimus eram et
num. Exscquitur derelictionem. Non tantum me justus « vermis sum, » id est, conculcatus ut ver-
« dereliquisti, » sed ctiam mc clamantcm non exau- mis « et non homo, » id est, non considcrabant
dies, et hoc est : meam humanitatem et etiam « opprobrium homi- :

« Deus meus, clamabo per dicm,» id est, pcr tcm- num, » id est, in qucm projicicbant homines sua
pus aliquod vel pcr dicm, id est, in prosperitate
: opprobria « et abjectio plebis, » id cst.de quo dice-
« et » clamorem istum « non cxaudies in nocte, » id batur Nunquam populus eritmundus,nisi abjicia- :

est,in advcrsitate « clamabo necexaudies,» In nocte tur. Vcl ita « ego sum vermis
» habcns verbis natu-

clamavit, ut in imminentia passionis cum diceret : ram, scilicet, quia sicut vermis sine seminc patris
« Pater, si fieri potest transfcr a me calicem istum : procreatur de tcrra, ita Christus de matre tantum,
verumtamen non nica voluntas sed tua Jiat (Matlh. « non homo » tantum,sed et Deus.Vel « non homo,»

xxvi). » In dii; clamavit, cum eum in regem Judoei id cst peccator, quia peccatum quod est proprium
constituerc voluerunt (Joan. vi). Cum
hominis non habuit. Christum
dicit
seclamantcm,et non esse cxauditum,intelligendum Ego tam dignus, opprobrium hominum sum et :

est cum clamarc sccundum naturalem voluntatem, n cum opprobrium sum, « quia omnes videntes mo
non secundum spiritualem. In omni enim justo du- deriserunt, » scilicct « sunt locuti » de me « labiis. »
plex voluntas, naturalis seilicet,et spiritualis natu- Loqui labiis, estsine rationabili mcditationc loqui
:
:

rahs cst sempcr dc temporalij scilicet, ut homo vi- et sic etiam me deriderunt,moverunt, scilicct capita
tam praesentem diligat, mortem timeat, et similia. sua (,l/«///i.xxvn; Marc. xv). Moverc caput est genus
ll.ic autem voluntas peccatum non est,si spirituali derisionis.
voluntati consentiat : sicut in Christo qui cum Deridendo dixerunt « Speravit in Domino » ut
:

peteret secundum naturalem voluntatem, ut calix ipse dicit,modo « eripiat cum » a manibus nostris,
transferrctura sc, cunscnticns potius spirituali sub- vel saltcm « faciat eum salvum » resurgcre « quo-
junxit:Verumtamennonmeayoluntas,sed tua (iat : niam vulteum.» Ipsidicunt eripiatcum etsimilia,
sic ct justi alii. Si vero spirituali naturalcm prapo- sed tu,Domine, nc disccsscris a me, » id cst, fac
nat, pcccatum cst, ut si quis cum necessesit mori me resurgcrc.
pro fide,vilam custodiat. Et cum in omuibus aliis Et projmittit causam, quare non dcbot disccdcre
 : »

2<>5 EXPLANATJO IN P8ALMOS. 206

sic ideo ne discesseris, « quoniam tu os qui ex- A " tanquam tosta.»Vcl « aruit tanquam testa, » quia
« traxisti me <le ventre, quia tu solua natin a nulla
» sieut lesla combustione solidior ct fortior fit, ita
ndjuvante fecisti mo nasci quia cum in aliis solcat
: virtus, Christi ignc passionis comprobuta, robustior
natura operari cum tlivinitate, in isto solo oporata apparuit :« Et lingna mca adb.Tsit fauoibus meis,
divinitas,non natura et propter hoc non dcbcs dis-
: id ost, solebam doccre, conticui, ut nec
qui prius
cedere, quoniam tu es « spcs mea a juvcntutc mca,» Pilato intcrroganti responderem (Matth. xxvn). Po-
id cstcum adhuc sugerem ubcra.totam spcm mcam test hoc quidam lcgi ad allegoriam, quamvis hic

posui in tc.In hoc maxime notat pcrfectionem Chri- locum non habat; sic « lingua mea,>- id est pradi-
6ti : et propter hoc itcrum non dcbcs discodcrc, quia catores mei, pcrquos ego loquor« adhoesit faucibus,»
« sum ex utero,» id est ex quo sum natus,
projectus id est sanctis Scripturis, secundum quas ipsi praedi-
vilis habilus sum et egenus,velut quilibet abjcctus, cavcrunt. Scripturae dicuntur fauces Dei, quia per
scilicet non sum projectus in Adam, scilicet non eas incorporat sibi aliquos, sicut per fauces bcllua
reccpit me peccatum, sed « in tc » qui mc custodieti sibi incorporat aliquid.<( Et deduxisti me in pulve-
iminunom ab omni peccato, proptcr quod non debes rem mortis, » id est redcgisti mc in pulverem per
diseedere a mc. Et itcni propter hoc,quoniam « tu cs niortcm, non quod corpus ejus putrcsceret, sed pul-
Deus mous,»id cst unitus : non tantum quando pate- verem acoipit quodcunque corpus postquam mor-
I!
bal per miracula,sed « dc vcntro,»iil est e\ illo tem- tuum cst, juxta vcrba quac Dominus dicit ad Adam :

poreinquo adhuc orain inventrc.Cuminvocat nedis- « Cinis es, ct in cencrem reverteris (Gen. m),» dans

cesseris,ponit deprecationem contra derelictionem- universalcm sententiam de omni humana natura.

Rogo ne discedas, et opus cst, » Quoniam tribu- Hasc sententia vera est illis qui vivi invenientur
latio proxima est, » id est jam mihi imminet. Vel cum Dominus venerit judicare quia licet non pu- :

proxima, quia in mea propria persona est. Quod trefiant,tamen in ipso raptu movebuntur vel in pul-
cnim fit in rebus nostris vcl amicis, propinquum vcrem, secundum opinionom Judseorum. Potest et
est; quod autem in nobis ipsis, proximum est. Item hoc allegorice lcgi, sed hic non habet locum « de- :

propter hoc opus est, « quoniam non est » alius duxisti me » per praedicationcm meorum « in pul-
« qui adjuvet. » Hic incipit de passione. verem mortis, » id est in gentiles, qui pulvis erant,
Bene dico, quod tribulatio proxima est, quoniam scilicet non colligati vinculo fidei vel charitatis, et

vituli rnulti,» idcst multitudo populi Judaiciqui las- mortui in pcccatis.

civiebant contra Christum, nullo compressi jugo : Haec omnia mala ideo vcnerunt « quoniam cir-
contraeumsicutvituli lasciviunt.quosnondumcom- cumdederunt mc canes multi, » id est Judaei, qui
primit jugum. Hi tales vituli circumdederunt me » dicuntur canes,quia, sicut canes, illatrant irrationa-
«

cx quo incceperunt usque ipsam mortem « tauri C biliter quia si vidcant insolitum aliquid, etiam si
in :

pingues,» id est ipsi principes contra Christum fero- bonum eis afferat, illatrant si videant solitum,etiam ;

ces « obsederunt me, » id cst mora et consilio qucesie- si inutile sit, applaudunt ita Judaei doctrinam Chri- ;

runt me mortc expugnare, ad modum obsidentium. sti quamvis bonam, tamen quia insolita crat, roje-

Et hi obsidentes et circumdantes « aperuerunt os cerunt si secundum suam legem prcedicasset eis, :

suum,» id est multa locuti sunt « super mc,» id est gauderent, quia res solita quamvis inutilis esset.
ad meam depressionem, « sicut leo rapiens et ru- « Concilium malignantium, » id est principum qui

giens » rapuerunt, cum ante judicem traxerunt. mihi male volebant, « obsedit, me, » id est consilio
Deinde « effusus sum, » id est occisus sum fun- mortem quaesivit.
dcndo sanguincm in latcre. Et hoc est quod dicit Etiam « foderunt manus; » licet enim non per
« sicut aqua. » Et bene comparat mortem Christi scipsos faccrent, tamen dicuntur fecisse, quia prae-
eflusae aqua;, quia sicut effusa aqua parat ruinam et cepto ipsorum ficbat. Melius dixit « fodcrunt » quam
etiam lavat, ita mors Christi quibusdam est ad rui- transfixerunt, quia sicut terra fossa fructificat, ita
nam,quibusdam abolitio :« Et dispersa sunt omnia illa fossio Chisti maximum fructum dedit :« et pedes
ossa mca, » id est apostoli, qui robustiorcs^crant in meos » foderunt etiam,« dinumeraverunt omnia ossa
corpore Christi. r\ mea, » non quod ipsi enumcrare curarent, scd sic
Et « cor meum,» id est doctrina mea, in qua ox- cxlenderunt quod enumcrare potucrunt.
ponitur voluntas mea, « cst factuin tanquam ccra Per alios foderunt, scd « ipsi » in propria persona
liquescens, » id est cum antca esset solida ct firma consideraverunt » ca quae de me fiebant« et inspcxe-
in ipsis apostolis, ignc passionis defecit. Cum enim runt me » quasi rcm bencplacitam, per quod nota-
vidissent eum morte teneri, diffidebant do sua do- tur eorum duritia maxima : « Diviserunt sibi vesti-
ctrina : et in paucis non defecit, scd « in mcdio, » id inenta rnea » ad dcrisionem, « et supcr quamdam
est in communi « ventris mci, » id cst meae congre- vestemmeam,»scilicetinconsutilemtunicammeam,
gationis. In quibus ideo defecit, prius for-quia cum « miserunt sortem (Matth. xxvn; Joan. xvm). » Al-
tes fuisscnt, modo erantvcnter, id est mollcs.
facti lcgorice legitur sic Diviserunt sibi vcstimenta
: «
• Et etiam « virtus mea, » quae prius virebat in eis niea, » id est Scripturas, de quibus hsretici diver-
dum facerem miracula, ipsa « aruit » cxsiccata, et sas partcs traxerunt, et super vcstcm meam, id est
nihil valetudinis habcrc apparuit, rcputata fragilis fidem catholicam, quae eemper manibus integra re-

Patrol. CXVI. 9
 :

167 HAYMONIS IIAI.HEHSTAT. EPISC. 0I>1>. PAP.S I. - COMMENT. UIHL. 208

manet, « miserunt sortem, »quia intelligimui eam A cril in conspeclu, » id cst, in cognitione « timen- (i

pcr aolarn dileotionem dari. Lium eum. » Ideo per hoc Bacramentum major laus
Ipsi mihi ita fecerunt, sed« tu, Domlne, ne elonga- erit Dei, quia istud ei oni ideratio inter Deum et I i

vcris auxilium tuum a mc,» iil est nc differas incam hominein, quod fosdua attendentee homines, inde
rcsurrcclioncm usquc in communem ornnium, Deum maxime laudant. i
'I

polius « ad dcfensioncm mcam conspice,» id est te Haec autem vota«edent pauperesetsaturabuntur»

intondum ostende mce offensioni cito resuscitando. recipicndo quod appetunt, Bcilicet remisSionem pec-
Dico « conspicc, » ita scilicct mihi faciendo • erue catorurn, incrementum justitia? in hac vita, in alia
a framea animam mcam,»id csta morto ne ipsam coronam,et de hoc « laudabunt Dorninum » illi scili-
possit retincre,licet scparatam a corpore.Mois ideo cet " qui requirent eum, » et ita >< vivent » in justi-
dicitur framea,quia, sicut framea, dividit animam a tia " corda eorum, anima? eorum, « in s;ecu-
» idest,
corpore : « et dc manu canis,» id est Judaici populi, lum quandiu succedet s.x'culurn sae-
saeculi,» id e.st,

eruo « unicam mcam, » id est animam mcam,quam culo,"scilicet per totam hanc vitam vel « in s*e- :

unicam, quia ipsa una immunis a pcccato fuit

dicit culum, » id cst in hac vita vivet; « et in saeculum
non sit vera opinio eorum, per
sic quaerit erui, ut saeculi, » id est in alia vita vivent in gloria.

quam ipsi existimabant eum in morte dctineri. y. Dico « paupcrcs saturabuntur,» et non pauci, sed
Similiter « salva me ex ore leonis,» id est, diaboli, « univcrsi fincs, » id est, aliqui in universis finibus
qui Christum in ore habuit,dum eum usque ad mor- terrae « reminiscentur, » et sic « convertentur ad
tem deduxit. Et salva humilitatem meam,» id est,
c< Dominum. »

me humilem « a cornibus,» id cst, a superbis, « uni- Et ne acciperemus unum solum ordinem, scilicet
cornium, » id esL, superborum Judaeorum. Per uni- rusticalem, vel aliquem talem per omnes partes ter-
cornem idem Judaeos accipimus,quia sicut unicornis ras, dicit :« Et adorabunt in conspectu ejus,» id est,

uno solo cornu superbit, ita Judaei solo Vetcri Te- in boneplacito ipsius, « universae familiae, » id est,
stamento.Ostensa igiturChristi derelictione et pas- aliqui de omnibus ordinibus « gentium. »
sione, ne per hoc detineamur ei obedire, ostendit Benc debent adorare « quoniam Domini est re-
inde magnam glorificationem provenire Deo Patri, gnum, » id est, Dominus est rex omnium :« et ipse
et ita ipsi Ghristo : dominabitur gentium, »id est, exercebit dorninium
quoe glorificatio est nobis reme-
dium contrapraedictam derelictionemjet passionem. supra gentes suas, quia reget eos in justitia.
Et bene debes me salvaro, quia cum salvis ero « Pauperes edent et saturabuntur,»et etiam « pin-

narrabo nomen tuum fratribus meis, » id est, fa- gues terras, » id est, impinguati in terrenitate, « om-
mam tuam, « fratribus meis, » id est, apostolis ncs » de ecclosia « manducaverunt, » id est, Domini-
:

qua3 narratio non tantum vcrbis,° scd maximc in L cum corpus gustaverunt, « et adoraverunt » sed :

missione sancti Spiritus fuit et etiam « laudabo licet hoc aliqui non vidoant esse ad ruinam, tavnen
:

te, » id est, laudari faciam te « in medio,» id est, in « cadentin contpectu ejus,» Dei,quem nihil latere

communione « Ecclesiae.» Gonvertit se ad ipsos cum potest. Cadent dico « omnes qui descendunt in ter-
dicit : ram,»idest,qui declinantad appetitumterrenorum.
«Vos qui limetis Dominum, laudate oum » omni- Laudabunt Dominum qui requirunt eum; » et
<(

mode et subdividit in partes, quos admonet lau-

: anima mea, » id est, ipsi quos ego diligo sicut animam
dare, activos scilicet et contemplativos. Activos meam, « vivet illi, » id est, ad honorem illius, et non
ponit ubi dicit universum scmcn,» id est, imita-
: « tuntum justi praesentes, sed « et semcn meum,» id
tores, « Jacob, glorificate eum. » Contemplativos est, imitatores mei, filii istorum, « serviet ipsi. »

ponit ubi dicit « timeat eum omne scmen Israel » Bene dico,« semen,»quia « generatio » est quasdam
ideo « quoniam non sprevit, » id est, prorsus abji- « ventura,» et ipsa « annuntiabitur Domino » ab an-
ciet, « neque despexit, » id est, aliquo modo vilem gelis, sicutangelus Tobiae « Ego obtuli orationes :

habuit « deprecationem » mei « pauperis. » vestras ad Deum

(Lib. in). Vel « annuntiabitur, » id
« Nec avertit faeiem suam a me,»id est, semper in est, proedicabunt, « Domino, » id est, ad honorem
beneplacito ipsius persisti « Et exaudivit me cum cla- Domini generatio ventura, et per coelos. Et hoc dicit
.

D
marem,» id ost, eo tempore quo petebam exaudiri. « ct annuntiabunt cceli,» id est, sancti praedicatores,

Et quia me clamantem exaudisti, ideo « laus mca « justitiam ejus,» ld est Dei,« populo qui nascetur,»
est apud te in ecclesia magna, » id est, toto orbe non naturali nativitate, sed aqua et Spiritu sancto
collccta. Vel ita : Quia exauditus sum, ideo laus mea (Joan. iii) « quem » ita « Dominus fecit » suurn. In
est in ecclesia magna, id est laudor apud te in ec- carnali nativitate operatur Deus et natura, sed in
clesia, id est, sicut tu laudaris et ego a:qualiter te- regeneratione solus Deus.
cum : et ut laus ista in Ecclcsia sit pcrfecta, dabo IN PSALMUM XXII.
ipsi Ecclesiaj corpus etsanguinem mcum. Et hoc]est Titulus. In finem psalmus David, sive canticum
« vota moa,» id cst corpus meum, quod cgo devovi David.
oiferre Deo in rcparationem humani generis, « red- « Dominus Psalmus David,vox prophetae,*
regit.»
dam,»id cst, quod jam dederam in crucc, iterum et habet in materiam gratias Dei. De ea sic agit;
daboinaltarijetlicctaliqui non intelligant, tamen ordinat decem gratias. Intendit nobis persuadere
 269 EXPLANATIO IX PSALMOS. 270
non esso desperandum oum tales Deusgratia suas a. bent oorda obscura ad veritatem cognoscendum
tribuat,et antequam de gratiis agat.prsemittit quu- et ideo mortis, quia qui intranl sectam eorum,
si prologum ct oommendationem ipsarum gratia- iu mortem inourrunt, quia vera vita privatur :

rum, ut ita dicam. sieut autein umbrffl mortis, intcrquas si quis in-
N >]i to desperare, sed oonsiderate quomodo Do-
.
tret, oito moritur inter tales« non timebo mala»,
:

minus rcgit me » a seductionibus impiorum, si- id est venenatas pcrsuasiones oorum « quoniam
cut bonus pastor regit oves suas, et beue custodit tu mccum cs » qui tuitione tuaa pracsentia me dc-
nc lupi dilanient, et eo regente « nibil » necessa- fendis.
rium quidem ad justitiam « mihi deerit. » Unde Et etiam « virga tua, » id cst correctio tua « ct
dicitur Timcntibus Deum
: nibil dcest. Per boc baoulus tuus, »id cst adjutorium tuum, quo sus-
nibil deerit, quia Dominus ponit nie « in locopas- tentatur aliquis fidelis,cum per se non possit sub-
ouffi » et osteras quas sequuntur gratias ooufert. sistere, sicut infirmus baculo : » Ipsa me conso-
Continuatio : « Nihil mihi deerit. « Mihi dico posit lata sunt » in quamvis non vidctur esse
virga,
« in loco pascua», » id est, in divina Scriptura,quffi solatium, consolantur tamen et in hoc sancti,
itur pasoua per simile : quia sicut auimalia in quia per hoc intelligunt et purgari so a poccatis,
iuis reficiuntur, ita fideles animao divinis Scri- ^. et in alia vita suaa patientiffi sc magnum fructum
„i.,„:, : :„~.
pturis impinguantur. r..^.^.^^ Q..:.t„
Eamdem Soripturam locum
,>.... 1 t» :
conscqui. tt_j„ a »„i..„
Unde Apostolus « Omnis
.
:
.. r\ :,. j:„„:„i:„«
disciplina
nominat, quia in ea sola certitudo sufficientiae in- in presenti non vidctur cssc gaudii, sod moororis,
veuitur, quam philosophi licet studiose quffirerent in futuro autem fructum affertpacatissimum(//c^r.
in aliis, nunquam tamen invenire poluerunt in xn), » et haec est scxla gratia. Ponit septimam di-
aliis scripturis. In nullis enim aliis praeter divi- cens :

nam, cognitio Dei repcritur; ct quia se dixerat osse «Parastiin conspoclu meo,»id est habilem me fc-
in loco pascuffl, et non dixerat quis eum ibi po- cisti qui inlelligerem,«mcnsam,»id est Dominicum
Buisset, subdit, « ibi me collocavit » Dominus. Ubi corpus, mensam dico, adjutricem mei« adversus »
dicit sc positum in loco pascuae, notamus primam omnes « eos qui tribulant me. » Non solum enim
gratiam. Dominico corpore a vitiis mundamur, virtutibus
Ponit secundam gratiam,« collocavit mc,»ci ipse replemur, scd etiam contra omnem persecutionom
Dominus « educavit me super aquas refectionis, » sustentamur. Octavam gratiam ponit cum dicit :

id cst, aquam baptismi, qua; dicitur aqua rcfrctio- «Impinguasti caputmcum,»idcst mentem mcam,
nis.quia per eam ct a peccalis mundamur,ct ad bo- « in oloo, » id est in Spiritu sancto qui penctrat
nos fructus ferendos irrigamur,qui sicci ac steriles animam, ct fovet animam sicut oleum carnem. Vel
et quasi pulvis prius fueramus disoluti. Et ponit C « caput ineum,» id est Christum,cui datus est Spi-

tertiam gratiam cum dicit :« animam meam conver- ritus sanctus,non ad mensuram,de cujus abundan-
tit. Ilanc gratiam conversionis ponit Augustinus
)
tia caeterea membra collffitantur.Cum dicit«in oleo,»
primam.deinde gratiam baptismi.postea locum pa- majorcm abundantiam notat, quam si diceretoleo.
scuc-e sed possunt etiam hocordine recte considera-
: Ponit nonam gratiam dicens :« Cadix meus,»id est
ri,per prius aliquis per divinam Scripturam pasci- polus Dominici sanguinis,« inebrians,»quia tcrreno-
tut, dcinde baptizatur, postca ctiam convertitur, rum facit oblivisci, et etiam vita praesentem con-
quia non tantum ante baptismum fit conversio, ut temni, ut in Laurentio patet et similibus : et illo
dc tnfidelitate ad fidcm,sed etiam post baptismum calix « quem praaclarus est!» Multum scilicet,quia
conversio cst, scilicet, quia, dimissa priori vita, confcrt vitam ffiternam.Ponit decinam gratiam,pcr
solam novam sequimur. quam cffiterae novem conservantur, ut ita dicatur,
Quartam ponit gratiam, ct ille Dominus qui ani- ad custodiam aliarum gratiarum.
mam meam convcrtit, « deduxit me, » id est quasi « Misericordia tua subsequetur mc» Sicut enim

ignorantem rexit, « super semitas justitioe, » id est praecedit misericordia confercndo gratiam, sic sub-
per justa opera quoc sunt semita; quia per ca reete : sequatur ad custodiam nam si tantum praecederet,
:

ad vitam inceditur super,dat nobis intelligere.quod n nullus collocata servarc posset : « omnibus diebtts
non tantum semitas illas cognovit,scd ut magister vita; mca3.»Ad hoc subscquitur, ut per gratias col-
im per eas alios incedere docuerit et hoc non : latas ct custoditas inhabitcm in domo ccelestis.
propter meritum meum, sed « propter nomen Hierusalem « in longitudine dierum, » id est, in
suum, » id estut verum appareat nomen suurn, seternum. Si ct habeatur, sic lcgalur : Subsequa-
scilicet quod Salvator dicilur. Ponit quintam gra- tur me misericordia Dei ut persistam in hac vita,
tiam, et sic jungilur. « et ut inhabitem in domo Domini. » Et hffic cst
Bene dico,« deduxit me super semilas justitiffl,j> commendatio gratiarum,quod ostcndit per has da<-
nam
»et quod majus esl fecit mihi, scilicet,quod ri ccelestem domum.
.
stpcrststam inter hfflreticos,numquam mibi nocore IN PSALMUM XXIII.
poterunt. Et hoc est« et si ambulavero,» id estdiu Titulus. Psalmus David in prima sabbali.
permaneam « in mcdio umbroe mortis, » id est in « Domini est terra.»Psalmus iste convenit David
medio hffireticorum,qui dicuntur umbra, quia ha- prophetse hic loqucnti in considcrationo Dominicffi
 »

271 IIAYMONIS IIALBERSTAT. EPISG. CTPP. PAHS I. -

COMMENT. HITlL. 272

rcsurrcctionis factas in prima sabbati, id csl, in A. " quia »est ille qui " stabit,» id cst, pcrsevcrabit,
prima de septimanffl; quac rcsurrcctio Dominica « in loco eancto ejus? » id est, in Ecclesia quam
fuit fundamcnlum Ecclesiffi, ct fuit initium totiua ipso sanctificavit.
nostrffi roparationis : quia noslra natura in ipsa Qusro quis ascendit, talis BciHcet-« innoccns
Christi pcrsona et jam facta impassibilis, immorta- « manibus, » id est operibus, » illc scilicet cujus
lis, et per cum nobis spcm dedit immortalitatis et opera oon nocent proximo : et quia propter hoc non
impassibilitatis.Quod autem reparatio hurnanacna- esset tamen habitator illius regni,subdit«etmundo
prima die,significavit creatio
turaj facienda cssot in corde, » id est,qui ncc voluntate proximum Uedit'
mundi, sccundum materiam factam in prima die. et quia licet in proximum non peccaret, nondum
Sabbatum est nomcn totius scptimanca,et trahitur a tamcn dignus cssct, subbit : « qui nou acccpitani-
dignitate dici,in qua quievit Uominus.Juxta quod in main suam, » I r 1 cst, voluntatem suarn,<' invano,
Evangelio dicitur :«Jojuno bis in sabbato,»Materia id est, in islis terrenis quae vana vocantur, teste
est Ghristus rcsuscitatus. Modus talis est : ostcndit Salomonc, qui dicit : « Vanitas vanilurn, et omnia
et ipsum ordinem obtinerc,et ipsius rcgni amplitu- vanitas (Eccli.- i). » Cum dicit vana non esse acce-
dinem deinde ostendit quem honesti habitent in
: ptrabilia anima? sua3, innuit seipsum quantum ad se
regno illo. Admonet etiam nos removere errores, j. a pcccatis mundum esse : et quia nec hoc suffice-
ampliarc virtutcs, ut sic possimus rocipcre trium- rct, nisi sebona fecissc oslenderet, supponit « nec
phatorcmUominum,othocidemestintentio.Etsicut juravit in dolo proximo suo. » Juravit quidem,sed
aliquis admoneret homines regni alicujus,ut diruc- non dolosc, quia bene complcvit quidquid proximo
rent muros, et ampliarent portas ut cum magna promisit.
exsultatione reciperent Uominum,ita propheta proe- Posita dignitate habitatoris ostendit quam remu-
videns Christum in sua resurrectione obtinere re- nerationem talis habitator sithabiturus cum dicit:
gnumpertotum mundum,admonet recipereistum « Hic » proescriptus habitator acripiet benedictio-
triumphatorem. nem, hac vitam incrementa virtutum,in
» id est,in
Quia istius « Uomini est terra, » id est, Ecclesia alia retributionem meritorum, a Uomino » et
quam fundavit in sua ressurrectione:«et plenitudo hoc non per merita, sed per« misericordiam»datam
ejus,»id est, omnis copia virtutum quam habetEc- « a Ueo salutari, » id est, a Salvatore « suo, »
clesia,sunt Uomini,quiaUominus dat Ecclesia3 : et qui dat benedictionem, quia per eum salus tri-
ne intelligerem arctam Ecclesiam, scilicet in sola buitur misericordiam,quia per eum peccata laxan-
Judo3a,ostendit Ecclesiam Uomini esse collectam ex tur.
omni parte terrarum,cum dicit orbis terrarum, » : Et ne habitores quos descripserat pauci puta-
id est,Ecclesia ex omni circuitu terrarum est Uomi- C rentur,ostendit multos esse,nominando eos genera-
ni ; « et universi qui habitant in eo,»id est,omnes tionem. « Ha3c est generatio, » Et ostendit duas
filii qui quaque die generantur in Ecclesia. Cum partes istius generationis,activos et contemplativos
dicit « habitant, » notat non quoscumque acceden- cum dicit « qusrentium eum, » id est,illorum qui
tesad Ecclesiam, sed qui in fide Ecclesiaa usque quocumque opere quaerunt habere Ueum, ut retro
ad obitum perseverant. ostium sint saltem contemplativos ubi dicit:«qua3-
Benedico,Uomini eam,»
est terra,»«quia fundavit rentium faciem Uei Jacob,»id est,cognitionem dei-
id est, stabilem fecit eam,«super maria.»Per« ma- tatis.Ueum Jacob ideo dicit,quialaborant ut Ueum
ria»accipit communes fructus istius mundi.Cum di- videant sicut fecit Jacob.
cit « super,» ostendit quod Ecclesia non possit su- Quandoquidem regnum tale est, et habitatores
perari a fluctibus, sed potius superet fluctus. « Et tam digni, ergo vos « principes,» id est, daemones,
supcr flumina.»Per«flumina»accipit sasculares prin- qui dasmones dicuntur principesmundi:«attollite,»
cipes, qui defluunt in curas populi, sicut flumina id est,removete « portas, » id est, vitia ab homi-
currunt in mare, super quos Ueus fecit Ecclesiam, nibus quos in errore tenetis, qui errores portae di-
quia etiam principum persecutiones superat Eccle- cuntur, quia per eos itur in eeternum interitum :

sia.Cumdicit«pro2paravitorbem,»notatipsamEccle- n et » vos, « portas aeternales, » id est, virtutcs qua3

siam habcre hasc per internam aspirationem. Os- ducitis ad vitam a3ternam,« elevamini,» id est,am-
tensa amplitudine regni, ostendit quam digni sint pliamini, « et. introibit » in eos a quibus removen-
ipsi habitatores regni et hoc ideo ostendit per in-
: tur errores, et in quibus ampliantur virtutes, « rex
terrogationem et responsionem, ut per hoc majo- glorioe. »

rem nobis ostendat certitudinem. Continuatio : Ostendit dignitatem ipsius regis interrogando et
« Uomini eam, sic.
est terra, ct ipse fundavit » respondendo, cum dicit : « quis est iste rex glo-
« Et quis » ille tam dignus, qui «asccndet»hunc rios? » « Uominus » scilicet « fortis » in se ipso,
« montcm Uomini?»id est in Ecclesiam,qua3 dicitur etiamsi nunquam ostcndcrent « ct potcns » in om-
mons proptcr stabilitatem ct cmincntiam virtutum ni creatura : ct iste « Uominum » spiritaliter est
Proprie dicit,« asccndit,» qui magnus asconsus est « potens in praelio, » in quo devicit diabolum.
de injustitia transire ad conformitatcm Ecclesia: ct : « Attollitte, » idem geminat,per quod ostcndit se
quia possct asccndcre ct rcccdcre cito,subdit « aut orga hunc Uominum affectum magnum habere, in
 :

273 EXPLANATIO IN PSALMOS. 274

quo intenditnos ndmoncre huncDominum magno A Neque alii rstrahont mo,por quod erubosoontiam
affectu suscipiendum cssc. patiar,e1 hoc dicit : Neque inimici mei « spirituales
«

»est«Dominumvirtutum,» id est,
« Iste rexgloriffl sive corporales « irrideant me, » id est, faoiantirri-
angelicorum omnium ordinum licet virtutea pro- :
sibilem. Tantum valet haec optalio, quantum si di-

prium nomen sit nnius ordinis,tamen !it commune ceret, non irridchunt, verenon erubescam nequeet

omnium. Sciendum est quod David in persona sua irridebor, cum anima in te confidam, quia
levata
utiturverbis angelorum.Pranulit enim perSpiritum ita ost in omnibus. Et hoc est quod dicit, « ctcnim
Sanctum, angelos proocursorcs Ghristi,ad infernum univorsi qui sustincntto, » id est.qui sub malorum
ha;c dicturos : « o princip^s, » id est dsmoi persccutione auxilium tuum fiducialiter exspectant
« attolite portas, » id ost, clausuras inferni, quibus « non confundcntur, » id cst, non habebunt crubes-
tenetis animas sanctorum. Praevidit quoque angelos centiam de aliquo.
Christi prrccursores, in ascensione luec dicturos : Sustinentes non confundcnlur, scd omncsiniqui
« Porta; ajternales, » id est, aditus in ccelcstia, per confundcntur, tum quia iniquc agunt, tum quia su-
quos nullus homo usque modointrare potuit, « cle- pervacue.Et hoeest Confundantur omncsiniqua : «

vaniini » id cst ampliamini, « et introibit rox glo- agentos suporvacuc. » « Supervacue » dicunturagi
rios. » Pranidit quoquc prophota h;cc rcspondcnda r» illasive bona sint, sive mala, in quibus nulla certa
angelis dixeruntenim dsemoncs angclis pneceden
: exspectatio cst, ct optatio quam boni tantum valci
ttbus Christum ad infernum. « Quis est iste rcx glo- quantum affirmatio.Cum dicit, sustincntes non con-
rice, quem huc venientcm annuntiatis? Scd hoc fundi, et iniquos confundi, maxime nos admonct ut
idem qucesicrunt coelestes angeli, cum eis ascensio sustineamus.
Christi a prasentibus angelis nuntiarctur. Certum « Levavi animam meam; nonerubescam,» et ideo

est enim quosdam angelos ignorasse ascensionem « demonstra mihi vias tuas, » id cst, communcs

Christi donec viderunt, et vidcntes valde admirati praceptiones, quibus itur ad tc, Domine. Bcne dicit,

sunt. Inquirentibus autem angolis tam infornalibus « demcnstra,» quia non est multumlaborandum in
quam coelestibusprsecurrentesangclircsponderunt cognoscendis viis Domini «et semitas tuas,» idost, :

« Dominus potens,Dominus potens in prae-

fortis et arctiora pracepta tua, quao multis occulta sunt, et
lio. Attolite portas, » ingeminant suam praeceptio- rcctius ad vitam ducunt sicut semitoe quae strictoo :

nem, quia rem miram et incredibilem annuntiare via2 sunt, ct rectius ad civitatem ducunt: « edoco
v lentur. mo Bene dicit, « doce, » quia ad eas cogno-
» illas.

scendas non tantum dcmonstratio, sed doctrina

W PSALMUM XXIV.
maxima cst adhibenda.
Titulus. In finem psalmus David.
Et quiaposset domonstrare vias; et doccro semi-
« Ad te,Domine.» LoquiturinhocpsalmoEcclcsia, tas, ct tamen parum prodessct,nisi cum Dcus recte
quaj significatur per David : et est matcria clamans ire facerct per illas, addit Domine, me positum in :

in angustiis hujus mundi. De ipsaita agit petitle- : viis tuis et in semitis tuis » dirige, » id est.directum
vat.p anims suae vias Domini demonstrari, deinde fac incedcre « me » scilicct positum « in vcritatc
pctit misericordias quas consucvit Deus facere C33- tua, » id cst, in Filio tuo,qui cst vcritas : vel in lcge
teris patribus, deinde dcscribit justum, et ponit quam ipse Filius dOcuit, ubi solaveritas est.Et cum
preemium justitia? ejus, et promittit sc vovere si- bona fccero, « doce mc » ut ogo intelligam et qua3
milem ei, et intendit admoncre, ut patienter hujus feci, et cnim crcdit homo et ope-
quoc credo.Prius
mundi necessitatem,nec monet ad martyrium, scd ratur, quam intclligat quod crodit ct operatur. Unde
ut communcs molcstias hujus vitae patientcr susti- dicitur « Nisi crcdideris, non intelliges (Isa. vn). »
:

noamus, quas ctiam omnes sancti confcssorcs inevi- Et Psalmista: « Annuntiaverunt opera Dci ct facta
tabilitcr sustinuerunt. ejus, et postquam annuntiavorunt, intcllcxerunt. »
Et antequam petat demonstrationcm viarnm.prae- [Psal. lxiii.) Duas causas ponit quarc debeat eum
mittit lcvatam esseanimam cum dicit:« Domine, » docoro et dirigcrc, quia credit cum salvatorem csse
ego « levavi animam meam, « id est, animalitatem j) suum, et quiasustinet eum ct hoc est « quia tu es :

meam, quo3 ejus naturaj erat, quod posset cito de- « Dcus salutaris mcus,ct te sustinui tota die,»id cst,
primi ab appctitu terrenorum.erexi « ad to, » id est, in omni tempore vitaB mcae.
ita utobediendo superiori vi anima3,tibi descrvict. Posita demonstrationis viarum petitione, transit
Vel accipiamus superiorem vim animo3, ipsam ani- ad petitionem misericordiarum,ut sic faciat sibi
mam scilicet mcntem.velut si dicat fidclis Animam : sicutconsucvit facereantiquispatribus.Continuatio:
meam, id est, montem meam ad te contucndum le- Quiacredo tc salvatorcm et Bustineo, debes mc di-
non permisi ab animalitate
vavi.id est,ad tcrrcna hajc rigere : et si non sufficit hoc, sufficiat consuctudo
dcprimi.Et quia cognoscit se mobilis naturas, qua3 misericordia; tu.T, et hoc est : « Itcrniuiscere, » id

per seipsam non possit erecta consistere, subdit : est, fac mihi sicut ca;tcris patribus facerc consue-
« Dcus meus, confido in te, » id cst, in custodia visti : misorationum tuarum, Domine, ct miseri-
tua; inisericordia3,ct idco « non erubescam, » id est, cordiarum tuarum.w Miseratioest exhibitio miseri.
non retraham me ab aliquo bono incepto. cordia; : misericordia ost interior piolatis affertus,
 »:

273 HAYMONIS HALHKItSTAT. EPISG. OPP. PAIIS I. — COMMENT. DIIiL. 270

idco post miserationem miserieordiam ponit: quia A per tribulationem, Dei justitia cst, quae juste noe
licctDcus non exhibeat quibusdam affectum misc- punit. Si autem peraliqua bona opera incedamus,
ricordis qucm petunt,tamen erga eos mii ericordia miserieordiae Dei est, quia nihil boni per nos facere
movctur ut in Paulo (I Cor. xu), a quo licel QOn
:
[iii sumus. Qua3 viffl non sunt notae omnibus, sed
rcmovcret stimulum quem petebat, tamcn miseri- requirentibus, » id e t, cum frequenti diligentia
cors ei erat,ctiam in hoc quod dabat ci stimulum in coii idi'r;miilju:i " testamentum ejus et testimonia
custodiam virtutum « qua » miserationes « sunl: ejus. » Per te tamentum sanctum Bvangelium acci-
a saeculo, « id cst, cx quo mundus inccepit. pimus, ideo quia sicut aliquis testamento buo haere-
Tu petis misericordias, et quid vis tibi ficri? Boc, ditatem promittit, et prscipit haeredibua quid fa-
Domino, quod « ne mcmincris, » id est,ne punias in ciant.et testamentum morte confirmat ita Ghristus :

alia vita « delicta juventutis meac, » id est, levita- hfflreditatem promitlit in Evangelio, et dat suis prae-
tismeae. Non dicit juvcntutis quantum ad tempus, cepta vivendi, etmorte testamentum suum confir-
quia haoc juventus potest etiam esse in scnibus, in mal. Per testimonia ejus Scripturas prophetarum
quibus levitas est,proptcrcaper juventutcm accipi- accipimus prophctae cnim testes fuerunt promis-
:

mus levitatcm,quia injuventutclevitasest.Dclictum sioncm quaj in Christo completaj sunt.

est, quando quod prajcipitur fieri derclinquitur : « ct ™ Quia « dulcis et ?ectus » es, securus sum quod tu
ignorantias meas, » id est, ea peccata quac ignoro,ut « propitiaberis peccato meo » condonando illud, ct
originalia, vel ea quaj in pucritia feci. non propter meritum mcum, sed « propter nomen
« Delictanememinoris, » sed potius « tu,Dominc, tuum, » quiatucs Jesus,id cst, Salvator. Benedico,
memento mei, » id est, meae naturee fragilis, non « proptcr nomcn tuum, » quiapropter peccatum non

secundum altitudinem tuam,sed « secundum misc- « multum cnim pcccatum. »

ricordiam tuam, » sed nec miscricordiam audco Hic incipit dc tertia parte, describens justum ct
petcresecundum meritum, sed propter bonitatcm ejusprajmium,et similemei sefuturum asserit.Con-
tuam memento mei, » quia tu solus es bonus. tinuatio « Propitiaberis » mihi qui sumpeccator,sed
:

Bene dico bonum esse Dominum,quiaj[ipse « dul- « quis » justus? Et hoc est, « homo qui timet Do-

cis » alicui cognoscenti, sicut cibus gustanti : et haec « minum » filiali timorc qui est? Hic scilicet « qui
dulcedo est secundum misericordiam, « ct rectus elegi sibi viam, » id est, sive activam sive contem-
Dominus, » secundum justitiam propterhoc, » : « plativam vitam.Dicendo elegit, notat duo, et quod
quia « dulciset rectus dabit delinquentibusin via, ex sola voluntate fecit,et quod eam ab aliis separa-
id est, inhac vita « legem, » id est, correctionem. vit : in qua via « statuit ei » Dominus « legem, » id
Per legem ideo correctionem accipimus, quia sicut cst, prajcepta secundum quoe viveret, scilicet, justus
lex et timorem incutit, ct a malo cessare facit, ita ^ est ille, qui ct vitam et in ea secundum legem Do-

quoque correctio. Vel per viam mandata Domini mini incedit.

possumus accipere qui autem extra hanc viam
;
Etponitjustiprajmium cum dicit «Anima ejus,» :

sunt, his Deus nullam legcm dat. Cum Deus punit justi, « dcmorabitur in bonis » locis ante judicium,
peccatores, juste agit quod punire habemus cum : « et semcn ejus, » id est, bonaoperaejus, « hajredi-

dicit legem dat. Quod facit hoc in via,id est, in hac tabit, » idcst,faciet eum hajreditare « terram » vi-
vita, quia in hac vita sola est locus
merito agit : ventium.et hoc erit in communi resurrectione.Con-
Beneponit simul, « dulcis et rectus, »
correctionis. tra hoc quod aliquis diceret, neminem posse pcrse-
quia alterum temperat altcrum. Dulcedo cnim dc verare in bono propter nobilitatem naturaj, et ideo
miscricordiaDei non desperare nos admonetjusti- amittere illud bonum dicit :

tia vero negligentiam aufert. « Dominus est firmamentum, » id est, firmans

« Dominus dabit legem, » et per hanc lcgem « diri- justos in bonoin hacvita,non superbis,sed « timenti-
get mansuetos,» idest,illosqui priuserant indomiti, busDeum,»quia timorDomini contrariusest huma-
etnunc facti sunt tractabiles ct si percutiuntur no timori. Humanis enim timordiffidentiamtribuit,
non reperculiunt, si malcdicuntur non maledicunt divinusautem firmamentum spei.Et etiam promisit
« in judicio, » id est, in discretione boni et mali. J)
suis, quodscipsum manifestaret eis,et hoc est « te-
« Vel in judicio, » id cst, in correctione ipsaquam stamentum ipsius, » id est,promissio ipsius est hu-
Deus fecitipsis,diriget cos mansuetos ad viam vitae. jusmodi « ut » ipsc Dominus « manifestetur illis.»
Ipsa namque corrcctio est directio ejus, quia per Vel « testamcntum, » id est, Evangelrum est tale
eam et peccata laxantur, ct virtutes confcruntur, « ut manifestctur illis, » id est, ut habeant intelle-
« ct mites, » id csl, illos qui in natura sunt simpli- ctum ipsius Evangelii.
ces,ctqui nunquam fiorifucrunt«doccbilviassuas.» Quiajustus talis cst, ct tale prajmium est justi,
« Doeebit vias » non sunt contemnendae, quia
quaj idco quidquid alii iaciant, ego similem mo faciam
« universae viaj » illius, « Domini,» sunt valdc dignae, justo, ct hoc est, « oculi mei, » id est, intentioncs
sunt misericordia ct veritas. » Quidquid
scilicet « meee, « semperad Dominum, » ideo « quoniam ipse
cnim Dous nobis facit,vel pcr misericordiam facit cvelletpedes meos, id est, alTcctiones mcas, « de •

vcl pcr veritatem vcl per quodcunque incedimus

: laqueo, » id est, de tcnlationibus diaboli, id est, ne
ad cum, misoricordia vcl veritas cst. Si cnim eamus illis valeam irrctiri. Alii si elcvatis oculis incedant,
 ;

277 EXPLANATIO IN PSALMOS. 278

cadunt in laqueos : qui autem ad Dominum cle- A mine,«judioa me. id ost.secernc me ab impiis ct
•>
:

vant ooulos, Domiuua eos a laqueis enpit. ponii causam quare debeal judicare,dicens « quo- :

Elespicio in te, et tu « respioe in me, » neo dioo ut niam ego ingressus sum, » id cst, inccepi faoere
consideres me ut patrem, Bed ul miserum,e1 « mei » bonum « in innocentia non dico angelorum, scd •>

miseri « miserere » quia misericor es, el « quia uni- « mea,» id esi qualem potesl habere humana fragili-

cus ot paupersum ego.» Justus ideo unious dicitur, tas, quia non fecit furtum, neo homicidium et quia :

quiadeomnibussectisunaniscdamscctanilVi elegit, posset inccepissr in illa innocentia, nec persevcrare,

et solus Deo servit. Per hoc quod dicit unicus, no- dicit « ot non inflrmabor » ab illa innocentia et nc :

diligendum.sicut unieus filiusapatre

tat se ita esse arrogans videretur, subdit « sperans in Domino,» :

diligitur. Paupercm se dicit justus, quia ab appo- id cst, non ex meritis, sed quia spero in Domino
titu tcrrenorum cxutus, propter hoc cst dignus ut non infirmabor. »
(i

consoletur. Judica hoc modo, scilicet « proba mc, » id ost,

Dico « miserere, » ct necesse est, « quiatribulatio- ostcndo me, « Domine, » mihi et aliis probatum. Pro-
nes cordis mei, » scilicct qua 1
in cor etiam ascen- batum ostendit DeusJob sibi (Job. i.), quia cogno-
derunt,«multiplicatae sunt : » quiaab illis etiam qui vit se multa possepati etiam dsmonibus,
: et aliis,
lilii Eeclesiac deberent esso justi tribulantur, et tu, r» qui eum Lcvi tribulatione posse dcvorari putabant
« eruemc »ne pravoleant mihi « denccessitatibus,» « Proba » dico hoc modo « tenta me, » id est, per
id est, de tribulationibus quoe sunt mihi necessariae, probationes ostende mo probatum : ct pcr has tcn-
quiainevitabilessunt.quianemojustustribulationes tationes « uro rencs mcos, » id est, delectationcs
potest evitaro meis » dicit quas ipsi sibi studio
: « libidinis : « et cor mcum, » id cst, cogitationes
charitatis assumpserat. meas, ut neque in renibus,ncque in cogilationibus
« Erue me, » et« vide humilitatem meam,»id est, aliquid mali inveniatur. Vel « ure renos meos » per
quantum sira humilis, quia nulli me praefero « et : ignem sancti Spiritus.
laborem meum » quem sustineo disputando contra « Proba » « et tenta, » et ego hoc sustinebo bene,
manifestos malos, ot admonendo eos, ct ideo « di- « quoniam misericordia tua anteoculomeosest,» id
mitte universa delicta mea. » Faota oratione pro sc, est,semper babeo miscficordem proeoculiscordis,
te
facit orationem pro inimicis. Continuatio : et ctiam « complacui » tibi « in vcritate tua, » id cst,
« Respice in me,» etetiam « respicc inimicos meos » in Christo filio tuo,quem ego imitatus sum,qui di-

oculo misericordi;e,de quibusest grande daninum, xit : « Ego sum vir, ct veritas,et vita (Joan. xiv). »
« quoniam ipsi multiplicati sunt, » id est, mulli sunt, Vel « in vcritate tua, » id est, in lege quam Filiua
qui etiam (ilii facti oderunt mc docuit,ubi pura veritas fuit. Benedico,« complacui
sunt ininiici,ct ipsi «
odio iniquo, » quia pro bonis rcddebant mala. C in veritate tua, » quia mala vitavi, et bona secutus
Et talibus « custodi animam mcam » ne me sibi sum, et quod mala dimisissct, ostcndit cum dicit :

conformem reddant et si ipsinoluntconverti «crue : « Non sedi, » id cst, non sum immoratus, neque

me etiam a corporali praesentia eorum, scilicet, corporalitcr,nequcvcritatc«cumconciliovanitatis.»

»

destrue eos : erue ut « non erubcscam » ne eo « quo- Pervanitatem accipiinustorrena,per concilium eos
niam speravi in te, » quia nisi tu erueres, tunc dc qui dant rationcs de appetitu tcrrcnorum. Dicunt
spe mea erubescerem. cnimquidam ha;c cssc appetenda,quiaproptcrhomi-
Erue me, et tu « Deus, » « libera Isracl, » id est, nes sunt facta « et non introibo, » id est,non inci-
:

omnes te videntes; « ex omnibus tribulationibus piam esse ut vel mala cum illis agam vel asscnsum
suis : » et praemittit causam quare pro talibus oret praebeam,cum hominibus « iniqua gerentibus, »
ut liberentur. « Non sedi, » sed potius « odivi Eeclesiam,»id est
Et hoc est, quia « innocentes, » id est, qui aliis congregalioncm « malignantium, » id cst, qui pro-
mala non infcrunt : « et recti » qui bona faciunt ximo mala volunt : « et cum impiis, » idcst,hccrcti-
« adhoeserunt mihi, » scilicet in unione voluntatis cis, qui sunt contra divinum cultum ct pcrsuadcnt
conformes mihi facti sunt : ideo « adhacsorunt, quia « non sedebo, » id cst,non morabor ita ut conscn-
« sustinui te, » id est, viderunt me exspectantem fi
tiam.
palienter tuam remunerationem. Ostendit se mala dimisisse, et a malorum consor-
IN PSALMUM XXV. tio separatum fuissc : nunc ostcndit se ct bonum
Titulus. Psalmus David. facerc, ct ad bonorum consortium transisse? « Non
« Judica me, Domine. » Hic loquitur David.vel sedebo, » sed potius « lavabo manu meas, » id ost,
quilibet perfcctissimus, qui relicto consortio malo- operationes mcas lavatas purgatas ostendam
et
rum adha-ret consortio justorum.Ipsc idem justus « inter innoccntes,» id est,in consortio innoccntium.
cst hic materia, hoc modo petens duo judicia se- Accendilur enini pcr consortium, sanctorum qui-
cundum sua merita, unum in hac vita, aliud in cunque cliam tepidus ad bensagendum, ct lotis ma-
alia vita. Intentio cst admonere ut, relictis impiis, nibus, id est, purgatis operibus circumdabo,» id <•

adlunreamua justis fuerimus a

: quia si hic separati e I, assidua devotione inquiram « altare tuum,» id

malls,injudicioseparabitnosDeusab eisdemmalis. cst, cceleatia. Altare enim dicitur quasi alta ara,
Et incipit a petitione judicii hujus vitae sic Do- : ccelestia vero sunt aita.
 »: :

27'J IIAYMONIS IIALHEHSTAT, EPISC. OPP. PAIIS. I. COMMENT. IWiL. 280

Circumdabo ad hoc « ut audiam,» id est, intelli- A. IX PSALMUM XXVI.
gam « voccm,» id csl, rnanifcsLioncin « laudis tu» - Tnuu.s. In finern psalmus David, priusquam
et postea « cnarrem universa mirabilia tua, » non linirelur.

quod omnia cnarref, sed qusocunquc cnarrctmira- « Dominue iHuminatio.»David primamunctionem

bilia sunt. Quod justus circumdare altare,
sc dicil habuiiin dei ignationem regni,secundaip inregnum.

et univcrsa mirabilia narrare,per simile dictum est. Sed priusquam veniret ad regnum, rnultamala ba-
Sicut pontifcxin VclcriTostamcnto introibat ad al- buit, et hostes : sic et Christus primam unctioncm
tare in Sancta sanctorum,et audito divino responso, habuit ex utero Virginis,seoundam in resurrectioiie
populo rcfercbat sicut Isaias audivit voces « San-
: : ct utramque, rnnla et hostos. Sic et fidelis
inter
ctus,sanctus,sanclus Dominus Dcus Sabaoth, plcni animam prirnam unctionem habet in baptismo,sed
sunt cocli el tcrra gloria tua (Isa. vi), » et rctulit antc secundarn, qu;e erit in resurrectione, mala
coram populo.Usque modo tractavitdcjudicio,quod sustinet et bona.In fincrnpsalrnusDavid,priusquarn
petit de se fieri justus in hac vita : modo ostendit liniretur,id est, inungeretur in regnum.David fecit
judicium quod petit de se ficri in alia vita. Conti- hunc psalrnum, priusquam liniretur secunda lini-
nuatio : tione. Ante primam enim linitionem nullum psal-
Lavabo inter innocentes manus mcas, » ct ideo,
« t» mum prorsus composuit. Inunxit autem eum Sa-
P,
tu,Domine, « ne perdasanimam meamcum malis,» muel (// Rcg. n v) primo in domo patris sui, in
;

et malorum ponit duas partes,impios et viros san- qua linitione intellexit promissionem regni et pcr
guinum. Pcr impios accipimus et haereticos, et quam securus fuit, non posse effici aliquo modo
omnes qui contra divinam religionem nituntur :
quin regnum et sccundam linitionem, sicut in pri-
per viros sanguinum, homicidum vel viros sangui- ma linitione intellexerat promissum, obtineret.Cum
num vocat, qui carnaliter vivunt, de quibus Apos- vero fecisset hunc psalmum, non fecit de corporali
tolus ait « Caro et sanguis regnum Dei non possi-
: linitione, vel de obtentu regni terrestris, sed de
debunt (/ Cor. xv). » Juste rogat, ne anima ipsius linitione spiritali, et de regno coelesti. Consideravit
pereat in judicio, cum quibus hic non fuit aliqua enim filios Ecclesia? securitatem posse habere de
actionis communio. Dicendo, « ne perdas, »tantum secunda linitione, id est, de impassibilitate et
valet, ac si affirmaret ne perdes et per hoc maxi- : immortalitate, per linitionem quam in hac
primam
me hortatur ut separemur ab impiis, praemittitque vita recipiunt, scilicetremissionem peccatorum, et
causas,dicens. Per vitam idem accipimus quod per confortationem ad bene operandum in baptismate.
animam. Sicut autem David primam linitionem in domo
Domine, dilexi decorem domus tuae.» « Domum »
« patris sui suscepit,ita unusquisque fidelis in domo
vocat quoscunque justos in quibus Deus habitat C patris : sui, id est, diaboli, qui ideo pater dicitur,
« decoremdomus » illius accipit virtute quibus justi eum omnes nascuntur ln peccatis, susci-
quia per
ornantur : et locum habitationis gloriao
dilexi, « pit primam linitionem. Domus diaboli vocatur mun-

« tuas, » idest.divinitatis tuae locum in quo habitat

: dus iste, in quam venit Christus, et in ea assumpsit
divinitas, accipimus perfectissimos justos, qui ma- quosdam de potestate diaboli. Unde in Evangelio
gnam et egregiam de Deo habent cognitionem. « Venit Jesus in domum Simonis leprosi (Matlh.
« Ne perdas, » dixi, « cum impiis animam meam,» xxvi ; Marc. xiv), » id est, diaboli. Materia est pri-
qui a me valde dissimiles sunt, quia « in manibus ma secunda linitio.De prima sic agit poniteam
et :

eorum,» id est,in operibus eorum« sunt iniquitates, certitudinem secundae. De secunda sic agit ponit :

dextera eorum, bona opera eorum, si ali-

» id est, frequentes petitiones illius, et affrrmat se habitu-
quam faciunt justitiam, « repleta est muneribus » rum. Intendit nos certos reddere, quod habita prima
:

in quomaximejudices intelligunturjqui pro justitia linitione, secundam possimus habere. Titulus sic

facienda pecuniam accipiunt. exponitur Psalmus iste convenit David, prophetas, :

« In manibus » eorum; sunt iniquitates « ego au- vel cuicunque justo de priori populo. Qui justus
tem sunt ingressus » ad bonum « innocentia » mea, in hoc loquitur psalmo vel David psalmus, dico, :

ut supra, et tu, Domine, « redime me » per san- n habitus priusquam liniretur secunda linitione :

guinem Filii tui et quia redcmptus per suam in-

: psalmus, dico, dirigens nos in finem, id est, in
nocenliam sufficero non valet,petit misericordiam Christum. Et a prima linitione incipit ita, et ad
Dei, dicens « et miserere mei. »
: secunda3 securitatem ita nos admonet.
Qui bene sum aptus cujus miserearis,quia«meus Confidite et certi sitis de secunda linitionc, con-
pes, » id est, afflictio mea « stetit, » id est, firmiter siderantes me, quia « Dominus illuminatio mea, »
pcrmansit » in directo, » id est, in alto loco vel in id est, illuminans me, ut velim accedere ad fidem,
:

directo, id est, in Christo. Alios enim translatio in et hoc est ante baptismum « et etiam salus mea,
via recta Christus enim dicit « Ego sum via,
: : id est,remissio peccatorum qua3 fit in baptismo, ct

veritas, et vita (Joan. xiv). » Vcl « in dirocto, » id confortalio ad bcno opcrandum, quod fit in con-
est, in ordinc catholicu, ct « tc cLiarn, Domine, firmatioue : et quid hoc cst? quem » dcinceps
<•

benedicam in « ecclcsiis » sciliccL, habitans in con- « timcbo? » Nullum scilicet, quia noque Saul, id
sortio fidelium. est diabolus, nec aliquis inimicus poterit me
 :

281 EXPLANATIO IN PSALMOS. 282

impcdire quiu obtinoam regnum quod exspeotaboi A protoxit me, » id ost in fidc. Dhde est : « Corde
Dominus dat salutem, etipse «Dominus est pro- creditur ad justitiam (Rom. x). »

tector, » id est, defensor, nc sentiam tela diaboli E1 nontantum protexit et abscondit, Bed etiam
a vit«B mes, » id est, salutismes, vel virtutum in « exaltavit » dando virtutes, « in petra, » id est in
quibus degit fulelis anima,ergo «aquo trepidabo ?» Christo, qui totius justitia esl fundamentum. « In
Quoniam dum «Dominus protector» est,et non ti- petra exaltavit, » i«l ost in confessione oris. Unde :

mebo.ideo quia illi qui volunt mihi nocere,cadunt, « Ore autem confessio fitad salutem (Ibid.).» Simi-
et hoc est « dum nocentes appropiant mihi » acce- liter David tn petra ot in montibua ponebat muni-
dunt magis et magis tentando, putantes se facere tionos.Exaltatio quam promisitin petra futura erat
« super me » appropiant dico ad hoc « ut edant carnes illi justo, quia Christo nondum crat : exaltationem
meas,» id est,delectentur in tribulatione mea : sicut vero qiuo soquitur jam tunc habobat.
illi qui edunt carnes, delectantur in csu carnium. Abscondit in tabernaculo, « exaltavit in petra, et
« jam tunc exaltavit caput meum, » id ost mcntcm
Infirmati sunt et ceciderunt,» id est,infirmatur
diabolus, cum aliquem tcntando non potest perfi- meam, « Buper inimicos meos, » quod jam non ti-
cere cadit cum juatus confirmatus est sic, quod
: meam ab eisimpediri quin rognum obtinoam.Post-
nec etiam audet eum aggredi ot maximc « inimici ™ quam ostondit per primam linitionom se sccurum
:

mei qui me tribulant. » Vel ita « Dum ipsi appro- : esse de vita a:tcrna,ponit inde quamdam exsultalio-
piant supor mo » ad hoc ut noceant sicut putant :
nom. Continualio :

tamen in veritate ita appropiant, « ut edant carnes « Exaltavit supcr inimicos meos caput meum,«et
meas, » id cst consumant carnalitates meas.ct illi ideo omnia « circuivi » ut laus ideo dicitur hostia
qui sic edendo « tribulant me inimici mei,infirmati Smmolata,quia sicut hoslia immolata placobat Doo
sunt et ceciderunt. » cum statum habebat, ita laus ista grata est Dco.
Et quia tribulantes me
cadunt, ideo «si castra,» « Hostiam,dico,vociferationis, » id est magna; affe-
id est, si molimina multitudinis « consistant, » id ctionis. Alia translatio habct jubilationis, et tunc
est immorentur « adversum me
non » moliendo, « dicitur jubilus, quando tanlum gaudium mcnte
timebit cor meum,» qui sum quasi castrum muni- concipimus, ad quod cxprimcndum vox humana
tum quia etsi caro aliquantulum formidot, tamen
: non sufficit. Unde cliam consucvcrunl praedicato-
cor, id est interior anima, non timebit. res Eoclesiae ut postquam laudavcrint Deum in-
Etetiam «sipraclium,» id est manifesta impugna- telligibili,prorumpunt in jubilum, scilicet in intol-
tio,«exsurgat,» id est excrcscat, ita quod fragilitas ligibilcm vocem, per multiplicitatcm nota;,per quod
humana videatur ferre non posso, tcndons « adver- ostonduntnullamvoceminteHigibilemadlaudemDei
sum mo in hoc » pradio, « cgo sperabo, » id cst"C posse suflicerc.Immolavi hostiam, ct dcinccps lau-
istud erit mihi causa spei : vcl « in hoc, » id est dabo, et hoc est quod dicit « cantabo, » scilicot,
in Domino « sperabo » victoriam illius proelii. voce et corde,quod pcrtinct ad contemplativos : « et
« Dominus» est «salus mea, » cadentqui mctribu- «psalmumdicamDomino»bencopcra"ndo,quod per-
lant,etperhos«pctiiaDomino unam.» Unamesthic tinet ad activos.Vel si habeatur « circuibo, » quod
fixum,et « hanc » unam « rcquiram omnibus diebus frequentius pcnunt auctorcs,sic diccmus « Dominus :

vitae meae, » hanc scilicct unam « ut inbabitcm » exaltavit caput meum »,ct idco « circuibo et immo-
tendcre in alia vita « in domo Domini. » Vcl sic :
labo,» scilicct cantabo « ot psalmum dicam. » Cir-
« Hanc requiram ut inhabitem » in hac vita menle cuibo, dico, «intabcrnaculocjus, »id cst in Christo.
« in domo Domini » ct non in parvo tempore, sed Postquam tractavit de prima linitione, ostendit sc
« in omnibus diebus vita; meae. » securum esse de futura.per eam transit ad secun-
Habitem in domo ad hoc « ut videam voluntatem dam, et petit cam frequenti orationc. Continuatio :

Domini,» id est quid Deus velit me facere,«otvisi- «Circuiboet immolabo,» cantaboetpsallam, ideo-
tem templum ojus,» id cst frequcnter memoria: rc- quetu, « Domino, exaudi voccm,» id cst pctitioncm
ducam humanitatem Christi, ut sim conformis ci meam ; et ponit causam quare illa potitio sitdigna
vel visitem tcmplum,» id cst adChristumper bona % exauditione, quia cst cum clamorc,id cst cum ma-
opcra porvemam. gna cordis affectione et hoc cst quia clamavi ad:

Dico visitem, et vere inde securus sum « quia » solum oblinendum,et non tantum dico quod vo-
te,»
jam fecit mihi haec.scilicet, «abscondit me » ne im- ccm exaudias, sed etiam propriam personam meam,
pugnarent inimici « in tabcrnaculo suo,» id cst in scilicet,consideramiscrumme,etpcr misoricordiam
humanitate Eilii sui, cujus membrum me fccit « in exaudi, et hoc est quod dicit, « misercrc mci, » id
die malorum, » id est in hac vita, in qua mali po- est misoricordia supcr memovcaris, ctperillam mi-
testatem exercent « sicut David absconditus cst in cxaudi mc» Bis ponit cxaudi,et duas
:
sericordiam «
cavernis.cum eum
Saul persequcretur(//te,;.xxiv),» causas,quoe clamavi ct misercre.Clamor hic mcrilo-
etnon tantum abscondit, sed otiam « protexit me » rum causa est in homine Misericordia quae cst in :

ne sentirem vulnora impugnantium «in abscondito

Dco, causa cst in Doo ut homo exaudiatur..
tabernaculi sui, » id est in deitate quae latet, et Dico, «exaudi,» et bcne debes cxaudirc,quia«cor
absconditaestin humanitato Christi. «Inabscon.lito moum," id est intentio cordis mei, « dixit tibi, » et
 » »

283 IIAYMONIS IIALRFHSTAT. EPISC. OI>l>. PARS I. — GOMMENT. BIBL. 28*

per dico.ro cordis notatur magna intentio :

<<
faciea A. IpHi hoc dieunt : Quis vidit hoe regnum ? Quis
i r i
(
• ;
i
,
•
id csl pulo.liritudo mea, per quam'discretua di inde venil r Sed quidquid illi dicant Ego - credo :

sum ab aliis « exquisivit, » id est i nnia alia tamen vider Domini,» qus « nec oculus vidit,
quBBsivit,id est,postpositis aliis omnibus terrenis,te nec auris audivil ,nec in cor hominis ascendit <\ Cor.
solum intuori, praesent iam Iuam cognosceresl udui. 11), » « in terra viventium, i<l eat in cobIo, ubi

Faciesjusti,estvirtus illa per quam discretus appa- Ccelum vocatur

sancti habitant et vera vita vivunt.
rotab omnibus aliis sicut fuit in Job patientia,in : terra pro tabilitatem, quia tunc Btabile orit.
David humilitas, o.t in aliis similiter « quaesi : Quandoquidem videe me certum quodvidebobona
rcquiram, Dominc, faciem tuarn, » id cst cognitio- Domini,ergoquicunquefidelis«exspecta Dominum»
nom tuam por bona opcra. per longanimitatem,et exspectando « viriliter age,
Et idoo « nc avertas facicm tuam, » id ost cogni- id cst insisto virtutibus : et si manus fatigentur, ta-
tioncm tuam,«ame,»quinquandoque habeam illam mcn «cor tuum confortctur » et sic « sustine Domi-

cognitionom, quae cognitio tantum in illavita habe- num,» id est licet tribuleris, tamen Dominum curn
tur « nedeclines a scrvo tuo, » id ost nc permittas
: paticntia exspecta.
inciderc servum tuum in pcccatum ct si aliquando :

IN PSALMUM XXVII.
pcrmittas cadore, hoc non facias « in ira tua.» Tunc
Ij Titulus. Psalmus ipsius David.
in iradeclinat a scrvo,quando permittit cum usquc
in peccati praecipitium pervenire, gratiam subtra- « Ad tc,Domine, clamavi. » Verbum Dei loquitur
hendo ethoc dicit per similie sicut aliquis Domi-
: : hominibusdeDeo:ipsumenimcstObtensioDei.Unde:
nus declinat a servo iratus,quando non vult hospi- « Nemo novit Patrem nisi Filius, et cui Filius voluerit

tari cum eo. revelare (Matth. xi) ; » et sicut tota humana natura
Non declines,sed potius « csto adjutor meus » ad habens cognitionem de Deo,hoc habet per verbum,
bene operandum ct quia posset juvare. in principio : ita bumana natura Christi: et si alicui hominiver-
et recedere, ideo supponit « non derelinquas me, bum silet,ut fecit Adae,descendit in lacum.Cum hu-
quin scmper porrigas mauum et quia se esse vidc- : mana natura unita verbo Dei, non confidit de se,
bat vilem et despicahilem,quod vidcreturesse causa multo minus caeteri.Psalmus huic David. Psalmus
quare Dcus eum delinqueret, precatur Deum ne in iste attribuitur David, id est Christo, qui Christus
ipso causamillam attendat,dicens:«nequedespicias hic loquitur. Quod dicit huic, vel ad differentiam,
me,»id est non sim tibi vilis,tum quia «Deus»tum vel ad excellentiam potest accipi : quasi diceret :

quia «salutaris,» quia qualiscunque sim «tuesDeus Iluic non carnali rcgi, sed spiritali Regi regum, id
meus, » id est Greator meus, « et Salutaris meus, » est Christo ad exccllentiam quia queedam verbain
:

id est Salvator meus quia pcr humanitatem Filii :

** hoc psalmo, que nulli possunt adaptari, nisi
alii

dehes me salvare. Christo soli,ut est : « Refloruit caro mea.» Materia

Et ideo non debes me despicere, quia mea culpa estipse Christus.Deeo sic agit: describit eum peten-
non sum,« quoniam patcr mcus,» id
est quod talis tem et sibi et contra inimicos, agentem etiam gra-
est Adam, « et mater mea, » id est Eva, derelique- tias de impetratione suae petitionis, et haec est se-
runt me,in periculis quasi puerum cxpositum «Do- : cunda pars psalmi.In tertia parte ostendit quod ea
minus autem assumpsit me,»id est meam humani- quae facta sunt de Christo, sicuti passio et resur-
tatem sibi univit, per quod apparet maxime quod rectio,et similia,suis etiam ad exaltationem profue-
homo jam non sit despiciendus. runt. Intentio est ut persuadeat non esse confiden-
« Dominus assumpsit me,» et tu, «Domine,pone dum in homine, sed in solo Deo, cum ostendit
mihilegem,»id estaliquam correctionem mihi,dico, Christum perfectissimum justum in nullo confidere,
sito in « via tua,» id est in fide et in bonis operibus, nisi in solo Deo, In fine etiam ubi ostendit, quod po-
quibus pervenitur ad te : « et dirige me in semita pulus salvatus per Christum non habet salvationem
tua, » id est in arctioribus praeceptis tuis : et hoc nisi in solo Deo, innuit plane omnem salvationem
fac propter inimicos meos,id est haereticos,qui vo- non ab homine:et sicut in praaceden-
esse a Deo, et
lunt intellectum Scripturarum pcrvertere. D tibusquibusdam psalmis breviter tangit passionem
Ego dico propterinimicos meos,nec tamen precor et resurrectionem, ita et hic.
ut non tradas me in manibus eorum, sed « ne tradi- Et sic incipitinvitatis aliis ad petitionem,ut con-
dcris me in animas » corum, id est in voluntates fidant et clament ad Dominum sic quasi diceret: :

tribulantium me, » ut non possint devorarc me ut Clamate et confidite in Domino, exemplo mei, quia
volunt. Nec dcbes tradcre, quoniam et iniqui sunt, ego clamavi et « clamabo ad te, Domine » Pater, qui
et insurgunt et mctiuntur et hoc est « insurrexe- : solus potes cxaudire.Ideo ponit futurum, ut per hoc
runt, » id est erexerunt « in me,» id est contrame, notet se incossanter clamare ad Deum toto tempore
« testos iniqui, » id est testantcs iniqua : quia ca suse obedientiae : et tu, « Deus meus, ne sileas, »
quae alii falsi dixerant, isti-confirmahant, dicentes quin clamori meo rcspondeas,scilicctexaudias: quia
non esse futuram aliam vitam prajter hanc, et simi- si sileres, tunc csscs rcmotus « a mc. » Cuin dicit,
lia : « ct iniquitas est mentita, » id est ipsi iniqui « clamabo,» ct subjungit « ne sileas,» notat alTcctio-
sunt mentiti « sibi, » id est ad damnum suum. nempiamintcr Deum ct hominem.quiaexquo homo
 : :

28o KXPLANATIO IN PSALMOS. 28

clamare Dcus exaudit.Hebraica veritasnon

incipit, A. Bed ne oonsentiaa voto ipsorum: et hoc ost, tradaa
habethoc:«nequando laoeasame:»sed septuaginta mequidemoum peccatoribua,sed ne tradaa ita quod
interpretcs addiderunt, \u:c tamen Bine oausa, sed sis similis, id est.in eadem intentatione cum ipsia :

perhocdant nobisintelligereeumclamassedoprima malo voto me tradunt, ita tu quoque

ut sicut ipsi

et secnnda olariflcatione.Prima clariflcatio est ante milo voto me tradas et oe permittas animam :

rcsnrreclionem,cuni fuit immunis ab omni peocato, moam teneri in inferno oum opcrantilms iniquita-
et per cum Deus miraoula feoit, qusa nemo aliua fa- id est. habens idem votum cum illisquimihi i

cerepotuit.Secundaclarilh alioin reaurrectione machinantur oxitium. fuit,

quia ejus humanitas impassibilitatem el immortali- Qui scilicet, operantea iniquitatem « loquunlur
tatem suscepit.Cum dicit, « ne sileas, » intelligimus pacem, » id est, pacifica verba et hic speoialiter :

eum clamarc de sccunda clariflcatione:etquiapos- nequitia Judaeorum notatur paccm dico « cum pro- :

set de illa secunda non silcre, ct tamcn de prima ximo suo » scilicct mc. Ghristus cnim dicitur Ju-
non exaudire eum, addit et etiam « no taceas, « : dffiorum proximus socundum carncm, quia do goni-
quin cxaudias me de prima olarifioatione quin, id minc oorum fuit ct sccundum quod eis facere mi-
: :

est quod vel unahorapormiltasmonon exauditum sericordiam venerat. Juxta quod do Samaritano :

ct si sileas rcmotus ame, tunc « assimilabor descen- ™ legitur in Evangelio, qui proximusdicitur illiqui in
dontibus iu lacum.id est in misoriam hujus nnindi latrones incidit, « quia miserioordiam cifccit.»(Lwc.
qua; idoo lacus dicilur, quia sicut fovea cujus fun- x.) Et quainvis pacilicc loqucrcnlur cum dicercnt
dus ignoratur, lacus dicitur, sic mundus lacus dici- « Magistcr, scimus quia vcrax os (Matlh. xxn), » ct
tur, cujus miseriarum profunditatem non videmus. siinilia, mala crant
tamon « in cordibus, » id est,
Si enim illc homo Dominicusapresidio ilivini vorbi in voluntatibus « corum. »
sibi uniti desereretur, similis utiquo hominibus in- Ipsi operantur iniquitatem, scd tu, Domino, « da
veniretur. Vel lacum,» id cst in corruptioncm
« in : sccundum opcra ipsorum,
illis sccundum » id cst,

caro cnim Dominica in scpulcro corrumperctur nisi malam vitam eorum « ot secundum ncquitiam ad-
:

cam divinitas suscitarct. Bene dicit, « dcscondenti-
bus, » quia maxinius desccnsus est a Deo deviarc,
et sead hujus mundi misorias inclinare asccnsus
vcro,relictishismiscriis, adbonaperpctuafestinarc.
Dico « no sileas » Domine, sed polius « cxaudi vo-
inventionum ipsorum, » id ost, sccundum adinven-
tionos suaa. Adinventiones ideo dicit, quia licetde
: eo aliquid mali tamen vocabant oum
nesciretur,
peccatorem, dicobant eum habcro dtcmonium (Joan.
VIII, ix).

ccm deprccationis mcac » de rcmovcndis malissccundum turpcm vitam tribuc,

: et Et non tantum
subdit causam quare dobeat exaudiri qui orat ad scd etiam « secundum opcramanuumipsorum,» id
cum quia cxtollit manus suas ad ipsum et hoc « est, secundum cxccllontiorcm illam iniquitatem,
: :

cst « dum, » id est, quia « oro ad tc, et extollo ma-

: quam foccrunt in morte Domini. Cum apponit ma-
nus meas, » et haec levatio manuum Christi fuit in nuum post opora, ostondit eos magnum studium
cruce « ad templum sanctum tuum, » id est, Eccle-
: et affectioncm ad illud opus habuisso. Quod dicit,

Biam constituendam. Ex passione enim Christi pro- opus manuum, tractum est ab artifice, qui illa

cessit Ecclesia; constitutio. Vel « manus, » id cst, vult dici opcra manuum suarum, qinc studiose fe-
operationes meas « extollo ad Ecclesiam » consti- cit : « tribue illis, » ot quia por ha;c praidicta non
tuendam. Vel « adtemplum sanctum tuum,» idost, bonum
dcterminavit qualitatcm rctributionis, sivc
ad teipsura, in locum quem scio tc habitaro. Hic malum pro bono reddcrctur, dotor-
pro malo, sivc
mittit nos ad consuetudinem orantium, qui elevant minat quod malum precctur rotribui eis, cum di-
manus suas in ccclum,ubiDeum spccialiter credunt cit, « retributionom corum, » id est, sicut ipsi ro-
habitarc : sicut ct Judrci faciebant, qui ubicunquc tribuchant mihi mala « redde ipsis » similitor. Rc-
torrarum devenircnt, versus templum quod erat tributionom bene dicit : cum enim Christus cis bona
Hi rusalem, in quo Deum spiritualiter habitare fecisset, ipsi ei malum rotribucbant.
credobant, orabant. Idco dico rcddo, « quoniam ipsi » non in opcra
Exaudivi voccm deprecationis hujus, scilicet « ne J) Domini occuita, scilicet, ad rcparationcm humani
tradas me cum peccatoribus, » id est, cum Abraham gcncris cum esse Filium Dci : ct talia ctiam nc vel-
et aliis justis quos ideo pec-
praBcessoribus Christi ;
lent se excusarc,quia occulta illa non posscnt agno-
catoresvocat,quianunquamoriginale fuit pcccatum sccre, ostcndit eos incxcusabilcs, dicens cos mani-
in cis deletum prorsus,nisi persanguinem Christi fcsta opera Christi considorasso, in quibus illa oc-

ita dico,nc tradas quod « simul » sim cum eis rcten- culta potuisscnt cognoscere : et hoc cst,et « non in-
tus in tencbris sicut illi. Cum illis oniin Christus tollcxcrunt in opcra manuum cjus, » id cst,potonti;c
fuit,quando eos ab inferis liberavit.Simul non fuit, cjus. Cutn dicit « in opcra, » notat quod in manifes-
quia tenebras quas illi patiebantur non sustinuit : tis operibus non intellexerunt illaocculta. Si cnim
« et ne pcrdas, » id est, ne condemnes mc cum ma- considcraront quod immunis crat ab omni peccalo,
lis : et hoc cst quod dicit, « cum operantibu - » scili- miracula quae ipse faciebat, eum non solum homi-
cet Judans « iniquitatom. » Vcl alitcr Exaudivi de- : ncm,scd Dei Pilium,mundique Hcdcinptorcm cogno-
precationem, nec deprecor quin tradas mc morti. scerent. Hebramm habet non considcravcrunt in
287 IIAYMONIS HALDEHSTAT. EPJSC. OPP. PAFIS. I. — COMMENT. PIBL. 288
opera manuum ejUB. U<>c, quod non intellexerunt, A Hierusalem,cum prohiborotura
li8thims,et reducta
fuii oausa, quare mala de Christo adinvenerunt, Nathan, ne faceret domum Domini,quiavirsangui-
quare et damnati sunt juxta quod subdit : et ideo nuni erat (II Reg. m), liritu propbetans
h quia non intellexerunt, tu destrues eos •• spiri- David facturum templum Domino praedixerat.Fecit
tualiter et corporaliter : sicut fuit in destructione ur David tabernaculum de tentoriis, in quo re-
Titi et Vespasiani
propheta preevidens illam
: et pon' Domini quo consummato, invita-
:

dcstruotioncm csse irreparabilem ait « non : i I vil multos ui ad illud templum non vacuis manibus

ficabis eos » ullcrius, ut in destructionibus Baby- venirent, scd ibi adductas hostias immolarent Do-
loni;c, cL in captivitate /Egypti, et aliis destructio- mino et post hanc consummationem scripsit psal-
:

nibus reparavit eos Deus. Vcl ctiam si spiritualiter mum istum non quod de bistoriali consumma-
:

esscnt destructi, ut si sub aliquo duce essent ido- tione scriberet, sed nobis consummationem Eccle-
lolatrae, per alium ducem Deus ab idololatria eos sia3futuram per Spiritum sanctum prophctaret,
liberavit. Dehac autem novissima excaecatione spi- cujus consummatio illins tabernaculi tlgura crat,
rituali, non reparal)untur usquc in fincm, quando quod sciens Esdras propheta David intcllcxissc, sic
eorum reliquiae salvabuntur : corporaliter vcro nun- intitulavit, qui titulus sic legitur Psalmus iste con- :

quam restitucntur. n vcnit prophetac qui hic loquitur,Psalmus dico,ha-

Illi destruentur, sed « Dominus sit bcnedictus » bitus in consummationc tahernaculi, id est, in con-
et supponit causam, quare Dominum benedicat, siderationc consummationis Ecclesiae.In hoc psal-
dicens : « quoniam exaudivit voccm deprecationis mo septem dona Spiritus sancti continentur, per
meae, » scilicet, de removendis miseriis : et ab hoc quae tota Ecclesiaconsummatur. Haec autem dona
versu incipit agere gratias de impctratione suae non ideo dicuntur dona Spiritus sancti,quod Spiri-
petitionis. tus sanctus potius ea dat quam Patcr et Filius,quia
Non tantum exaudivit de removendis malis, sed simul tota Trinitas operatur : sed quia hoc nomen
etiam « Dominus adjutor meus » ad bonum operan- Spiriius sanctus impositum est ad hoc,ut significa-
dum « et protector meus » ne loedar a tclis perse- ret amorem et benignitatem Dei,ex qua benignitate
quentium » et cor meum, » id est, intentio mea
: Dei omnia nobis donantur bona, ideo Spirilui sancto
« speravit in ipso, » scilicet, de resurrcctione : et potius attribuuntur.Ecclesia praesens tabernacul um
quia speravi, ideo adjutus sum : appellatur, quia in eo Domino militamus, sicut in
Et ostendit in quo adjutus sit, dicens : « Et reflo- tabernaculis militatur. Materia in hoc psalmo est
ruit caro mea, » ante floruit Christi caro, cum fuit Spiritus sanctus, vel Ecclesia Spiritu sancto con-
immunis ab omni pcccato : summata. Hanc autem hoc modo exsequitur,invitat
refioruit, quando impas-
sibilitatem et immortalitatem suscepit in rcsurrec- ^ homines ad horandum Spiritum sanctum, et haec
tione. Vel ita : « Floruit caro » humana in Adam, est intentie sua. Praevidit enim quosdam errores de
qui constitutus fuit in omni perfectione : defloruit Spiritu sancto futuros in Ecclesia, scilicet,quod pu-
per ejusdem inobedientiam : refloruit, accepta im- taretur esse minor Patre et Filio : et ideo sicut in
passibilitate in resurrectione Christi : et ideo « con- plerisque psalmis contra alios errores nos mu-
aliis

fitebor tibi, » id est, laudabo cum ex voluntate mea, nit, sic etiam in isto, ostendens ipsum Spiritum

Bcilicet in membris, et hic incipit de tcrtia parte, sanctum esse aequalem Patri et FiIio,etiam per hoc
scilicet quod ea quae facta sunt de Christo, suis ad quod ostendit coopcrari eum Patri et Filio. In se-
exaltationem utilia sunt. cunda parte ponit causas, quare Spiritum sanctum
Et ille « Dominus, » qui fecit me rcflorescere,est honorare debeamus, scilicet, quia ipse Spiritus dat
« fortitudo plebis sua3, » id est, sibi devotao. Forti- dona per quoe tota Ecclesia consummatur. In tertia
tudo Dci est in eo, quod homines de diaboli jugo parte,qu33 est in fine, ostendit Spiritum sanctum
eripit, et suos facit et ipse est « protector salvatio-
: cooperari cum Patre et Filio : et ab ipsa admonitione
num Christi sui, » id cst, illorum qui salvati sunt sic incipit.
per Christum : et hic manifestc notat, quod myste-
Vos filii Dei » qui hactenus fuistis filii diaboli, (i

ria Christi omnibus prosint ad salutem. D et modo per Spiritum sanctum facti estis filii Dei,
Et quia Dominus est fortitudo plebis, ergo « Do- quaproptcr debetis eum honorare « afferte » huc :

mino, fac » quod tuum est, scilicet « salvum fac « Domino, » id est, Spiritui sancto. Per Dominum
populum tuum » eripiendo deinimicorum potesta- hic determinate Spiritum sanctum accipimus pro-
te, dirigcndo ad ildem et bencdic dando incre- ptcr hoc quod in sequenti dicet Vox Domini super
: :

mentum virtutum ipsi facto « haereditati tuoe et aquas, quod Spiritui sancto proprie convenit, non :

regc eos » no deficiant in virtute « et extolle eos » determinat quid affcrant, sed debemus intelligere
:

duccndo « usque in aeternum » id est, in aeterni- seipsos pcr puram conscientiam, et puram vitam :

tatem. et non tantum moneo vos ut afferatis filios Dei,

IN PSALMUM XXVIII. sed etiam si opus sit, afferatis vos « filios arietum
TrruLus. Psalmus David in consummatione taber- <( Domino, » id cst, imitatores apostolorum, prae-
naculi. bentes Ecclesiao Dei,si opus sit,defensionem vcl du-

« Affcrte Domino. » llemissa arca Domini a Phi- catum. Pcr arietcs apostoli designanlur quia sicut :
 »

£89 EXPLANATIO IN PSALMOS. £90

arios pnobcns duoatum gregi forte, et defendit cor» A < st « '" magnifioentia, » id est^ facicns magnifieos,
nibus, sic apostoli ct pramenl ducatuni Ecoli qui dat nobis rationem qu«e faoienda Bint et non.
ct cam cornibus, id est,Veteri et Novo Testamento Qui autem facit bono et dimittit mala, magniflcus
defendunt. cst : et hic notalur Spiritua consilii.
n AfTerte » ctiam lilii « Domino, » id eBt, Spiritui « Vox » otiam illius « Domini, » id ost, Spirilus

sancto « gloriam, » id est, discite et intelligite cum sancti :« Domini» dico« confringentis,» id est,humi-
gloriosum, scilicct omnipotentem, aqualem Doo liantis « cedros,» id est, superbos. Pcr oedrum idoo
Patri, « et ctiam honorcm, » id est, vosipi sor- supcrbum accipimus, quia cedrua cst arbor olata
vite ei,ct alios invitate ut scrviant, « et afferte glo- Buper alias arborcs D"ominus confringet,»
: et ipsc «

riam nomini cjus, » iil est, per inultas gentes dila- id cst, humiliabit « cedros Libani,» id cst,majores
tatc noinen ojus et honorilicenliam ipsius. Tunc elatos in superbia mundi, sicut sunt reges ct princi-
cnim non esset nomcn cjus gloriosum, si interpau- pcs. Libanus namque candidalio intorprelatur, et
cas gontos coarctaretur, ct sic alTorentcs gloriam ideo per Libanum accipit illos, qui in candoredivi-
nomini gloriam ipsi Domino, ei etiam
ojus, allorotis tiarum plus confidunt. Idoo percedroe Libani acci-
« adorate, » id ost, vonoramini « Dominum,» id est, pimus potonliores elatos, quia illa; oedri quffl crc-
Spirilum « in atrio sancto cjus, » id cst, in corde -p» scunt in Libano nionto,
D sunt oinnibus aliis altiorcs.
vostro : quod propter latitudinem atrium appella- Vel « gentis cedros
oonfringenti » gentilium superbos :

tur, et quia nullis arctari debet tribulationibus. vcl « ccdros, » id est, Judeeos, quos idco per codros
Alia translatio habct in aula sancta cjus; ct: Libani accipimus, quia in lcrra eorum est Liba-
tunc similiter per aulamcor fidele accipimus, quia nus : « confringent » quod bcne pcr futurum pro-
sicut aula regia domus est, sic ct fidelium corda nuntiat, quia adhuc ctiam hoc futurum est in no-
Christi aula sunt, in quibus habitat sicut rcx in vissimis temporibus, quando liliorum Israel salva3
aula sua. fiont reliquiae.
soptcm dona sancti Spiritus incipit descri-
Ilic « Et otiam comminuet eos », id est, per illam con.
bcre, ct septics ponendo vox Domini, septem nobis fractionem ad tantam humilitatem reducet cos : et
dona Spiritus sancti ponit et eodem ordine illa : tunc respicit ad significationem : vel « eas » ccdros
dona diversa enumerat, quo etiam Isaias (cap. xi). tanquam vitulum Libani », id est, ut sint ita pla- «

Prius ponit donum sapientia?, deinde intellectus, ccntes Dco, tanquam vitulus Libani immolatus Ju- :

postmodum consilii, indc fortitudinis, postea scien- dfcorum cnim consuetudo erat, ut vitulos quos Do-
tiae, indo pietalis, ad ultimum, timoris Domini. mino immolaturierant, in uberrimis pascuis Libani
r.Miitinualio Bene dcbitis hunc Dominum honora-
: impinguarent et quo magis eos impinguarent, eo :

ro, quia « vox, » id est, inspiratio istius « Domini » C magis Deo acccplabilcs fore credebunt, et hic no-

scilicet Spiritus sancti cst « super aquas, » id cst,
supor populos juxta Joanncm aquae multa; sunt
: est, cum homo superbiam suam potest frangere, et
populi multi. « Super,»proprie dicit, quia aspiratio
divina dominatur homini, ct secundum se facit ope-
rari hominem. Per voccm aspirationem ideo intel-
ligimus, quia sicut vox docet hominem, et oslendit
voluntatcm alicujus, sic inspiratio divina volunta-
tcm Dei. Ilic determinat cujus Domini sit vox illa,
et cujusmodi vox illa sit, cum dicit :« Deus majosta-
tis » inagnum cum et potentem ostendit cum dicit
talur spiritus fortitudinis. Magna enim Dei fortitudo
per comminutioncm suam seipsum placcntem ho-
stiam immolare. Cum illa superiora bona videntur
bona, scilicet,quod vox Domini est in virtute et in
magnificentia, nc istud, scilicet ccdros confringere
malum videretur, ostendit etiam unicum Doi Filium
comminutum essc, ne alii tali lege comminutionis
condoleant. Comminuct cedros, et non debctis mi-
rari, quia « ctiam dilectus », id cst, unicus Filius
:

« intonuit,» voccm csse tcrribilcm ostendit. Tcrribi- Dci comminuctur et hic oslcndit propheta secun- :

lis cst cnim illa vox, qme pconam minatur judicii. dum quam naturam hoc fiat, scilicet, secundum hu-
Vult autem Deus suos in terrore nutrirc, ut vol sic manam comminuctur dico « quemadmodum qui- :

serviantvoluntate ctilleDominusnon tantum into-

: « libet iilius unicornium », id cst, Jud.oorum, qui

nuit « super aquas,»id est, super Judaeos,scd etiam ]) idco unicorncs dicunlur, quia uno solo Tostamcnto
« supcr aquas multas, » id est, super gentiles, qui supcrbiunt.
multo plures fuerunt quam Jndan et hoc versu no- : « Vox » illius « Domini » cst Domini « interciden-
tamus spiritum sapientiae, quia divina inspiratio tis»,id est, disccrncntis, « flammam ignis. » Per
nos docet Dei cognitionem. igncm illos accipimus,qui fcrvent amorc mali dcsi-
« Vox etiam Domini,» id est, Spiritus sancti, cst derii perflammam, furorcm malorum actuum, quos
« in virtute. » id cst, confert nobis virtutem, id est, in sanctos exercent. Hanc divina inspiratio inlcrci-
intellcctum de legc et aliarum Scripturarum, pcr dit, quando justus ille cui illa fiamma infertur, dis-
quem franguntur oppositiones hpereticorum, et cui cernit eam non sibi ad damnum csse, scd camdcm
ncmo possit resistcrc. Unde et de beato Stephano sibi in bonum aestimat provenirc : et hic notalur
• legitur : « Nemo poterat resistcre sapientiae et spi- spiritus scientiac. Magna enim scicntia Dei datur
ritui qui loqucbatur (Act. vi) : » ct hio notamus homini, cum ea quae aliis mala videntur bona sibi
spiritum intellectus.« Vox» ctiam illius « Domini cognoscit.
291 1IAYM0NIS IIALIiEHSTAT. EPISC. f)P1>. PAHS I. — COMMENT. BIHL. 202
« Vox » etiam illius « Domini » est vox Domini A Patris et Spiritus sancti cooperatio cognoscitur : et
(i conoutientis desertum », id est, homines a cultu ipse « Dominus » ter dictus, id est, trinitas tota < po-
Dci vncuos, cl prius storilcs fiicit fructiferos, sicut pulo suo » constituto « in pace »>,id 6*4, Bternitate
aliquis terrann prius descrlnin eonoulicndo cl. colcn- « benedicet » dando e incrementum.
do facitcam fructiferam :«et» ooncutiendo homines IN PSALMU8 XXIX.
prius dcsertos « commovcbit Dominus desertum Titulus. Psalmus cantici in dedicatione domus
Cades»,id est, impiebit illud quod fuit flguratum David.
per miraculum factum in dcscrto Cadcs. Gades est « Exaltabo te, Domine. » Psalmue iste est cantici,
dcscrtum ubi mons Sina est, in quo dcserto Domi- id est, exsultationis, habite in dedicatione domus
nus pcr Moyscn aquam de pctra cduxit (Exod. xvn), David, id est, in consideratione dedicationis, id est,
qua) sequebatur filios Isracl perdesertum etqund : confirmationis domus David, id est corporis quod :

Deus terram illam prius aridam fccit irriguam, si- corpus fuit domus Christi, secundum deitatem vel :

gnum fuit quod homincs, qui prius aridi erant et fuit domus prophetae David, quia fuit de seminc Da-
steriles. irriguos ct fructiferos faccrct. Vcl « concu- vid : et hujus domus fabricatio fuit in conceptione,
tientis dcscrtum », id cst, gentiles qui prius erant dedicutio in resurrectione. Sicut enim domus celc-
deserti a cultu Dei : ct ipsc Dominus« commovebit » bris fit in dedicatione, sic Christus celebrior est
li
in desertum Cadcs », id cst Judaeos qui
futuro « factus in rcsurrcctione, assumpta impassibilitateet
deserti erant a sancto legis. Cades nanque sanctum immortalitate.Christus estmateria, quam sicdispo-
lcgis intcrpretatur et hoec commotio fiet, quando
: nit. In prima parte psalmi cst gratiarum actio de
reliquiae filiorum Israel salvae fient et ab hoc : libertate, in qua etiam hortatur sanctos ut pro ea-
sancto legis, id cst, spirituali intclleclu sunt re- dem Domino rcddant gratcs, quae liberatio illorurn
moti Judaei, qui non solummodo spiritalem intel- est qui per eam liberati sunt. ln sccunda parte os-
lectum sequuntur et hic notatur spiritus pietatis.
: tenditur mcritum, quare fuit dignum ut liberaren-
« Vox » illius etiam « Domini » est vox Domini tur. In tertia partc circa finem manifeste ponit re-
« pneparantis cervos », id est, Dominus ille per surrectionem. Intentio est hortari homines ad lau-
inspirationem suam praeparat cervos, id est, quos- dem Dei de sua substantia, quae et illorum est : quae
dam ut fiant similcs cervis, scilicet pavidos bono notatur ubi dicitur : « Isallite Domino, sancti ejus,»
timoro ct haurientes venena hujus mundi, ita qui- et caetera : et a gratiarum actione de sua liberatione
dem quod illa hausta non noceant illis. Sustincnt sic incipit :

cnim persecutiones et objectiones haereticorum,qui- Vox Christi « Domine Deus, exaltabo te », id est,
bus tamen ncn laeduntur. Cervorum namquc natura ampliabo nomen tuum per multas gentes et ne hoc :

est ut pavidi sint, venena hauriunt, quae tamen nihil C vidcretur mirum, quod humilis tam altum deberet
eis noccnt, et hic notatur spiritus timoris, et haec in- ex altare, ostendit quod possit et debeat, dicens :

spiratio timoris « revelabit condensa », id est, oc- Ideo possum et debeo, « quoniam suscepisti mc »
culta Scripturarum. Sicut enim ccrvus per timorem uniendo Verbum tuum meae humanitati et propter :

transcurrit condensa spinarum, sic gratia Dei Deum hoc etiam quod « nec delectasti », id est, delectari
timcntibus apcrit occulta Scripturarum ct quia per fecisti « inimicos meos » quoslibet, ita quod essent
:

heec dona consummat Ecclesiam, ideo « omnes di- « super me »se esse in passione, tamen illud gau-

ccnt gloriam ei », id est, pracdicabunt eum glorio- dium versum est in tristitiam.
sum« omnes » dico quicunque habitant « in templo
: Et ideo etiam « exaltabo te » quia « sanasti me »
ejus », id est, in sancta Ecclesia, quae per ipsa dona etiam in mcis, me faciendo impassibilem et immor-
consummatur. Hic notatur pars tcrtia, scilicet, talem in meis, libcrando eos a peccatis et faciendo
de cooperatione Patris et Filii cum Spiritu sancto. justos et est praemissa causa, quod dignus salva- :

Continuatio Spiritus sanctus confert ha?c omnia

: tione sit, cum dicit :« Domine Deus meus, clamavi
dona ipse etiam idem « Dominus facit etiam inha-
: ad te. »
bitare diluvium », id est suos fideles facit habitare Et ideo « exaltabo te,» quia tu,« Domine, eduxisti
baptismum. Vivunt enim justi in baptismate ubi
D
animam meam ab inferno » et sic « salvasti a de-
crimina mundi moriuntur,quod significatum fuit in scendentibus in lacum », id est, a Judaeis salvatus
diluvio, in quo Noe proptcr suam justitiam securus fuit, quando eo facto immortali et impassibili, nulla
habitavit, et criminosi mortui sunt (Gcn. vn). Spi- mala inferre poterant ei.
ritus sanclus purgat eos per diluvium baptismatis; Et ideo quia sic me Dominus liberavit, vos per
« et Dominus, » Filius scilicct,« sedebit rex » Domi- meam liberationem lacti sancti ejus : « psallite »

nus in eis judicans : ct in eis sedebit non tantum banc operando huic « Domino » « et confitemini »
usque in finem mundi, sed « in aeternum. » orc et corde « memoriae », id est, huic Domino,
Et illi « populo suo » tam purgato per Spiritum quia memor vestri :« memoriae » dico, non proce-
sanctum et ita gubcrnato per Filium dabit « Domi-
: dentc ex noslro mcrito, sed « sanctitatis ejus », id
nus » Pater « virtutem », id est, incrementum bo- cst, ex sua sola sanctitate. Vel memoriae sanctita-
norum, et ctiam omnia bona supradicta quaj a tis », id est, qua sanctiticat alios : sanctitatis dico
sancto Spiritu spccialiter dari dicuntur, in qua re « ojus «, id est, quae ab ipso procedit.
 »

293 FAPLANATIO IN PSALMOS. 294

Etbene debemua oonflteri, quoniam ira Ln.in-

« A rusus?Si sanguis justi effundatur.debet proficere:
dignatione ejua », id est, quando se avertii ab ali- si sanguis impii, nulla utilitas debel quajri.
quo, cst pcena ei a quo se avertit « et : in volunta- Si redigar in pulverem, nulla utilitas conseque-
i-jus », id est, in beneplaoito ejus, est •< vita » tur : quia neque confessio, neque veritatis annun-
quae inoipit in bao vita per justitiam, et duoit io tiatio, ad qua faoienda resurrectio Christi necessa-
vitam aeteraam. Et hic innuit quod non tantum ria luit Continuatio Dioo,si descendo in infernum,
:

debemus Domino contiteri quia dal bona, Bed quia nulla erit utilitas, quia « nunquid pulvis », id est,

ctiam mala rcmovct, in quibusjuste tenebamur. oaro redacta in pulverem « confitebitur tibi? » id

est,eritcausa confessionis,id est, laudis tues, « aut

quod ira cst in indignatione, et vita in vo-
Dixit
annuntiabit voritatom tuani » ille pulvis, id est,
luntate nune ostendit per quem sit ira, scilicet
:

erit eausa quare eausa tua annuntietur de repara-

per Adam et quibus? scilieet imitatoribus ipsius:
:

et per quem sit vita, scilicet, per Christum ctqui- :

tionohumani generis,quam tu pcr me facturuscs?
bus? seilioet imitatoribus Christi.ContinuatiorVita Non utique,ideo nolout permittas mc redigi in pul-
est in voluntatc, sed non omnibus : quia respicien- verem, sed;oito resuscita.

tibus <( ad vcsperum », id est, imitantibus casum Ego clamabo, et Dominus exaudiet me, proptcr
quod Adam meritum clamoris,et etiam propter misericordiam,
Ada3.Rei enim veritaa est, in vespera, ]}
et hoc cst, « misertus cst mci » et ipse idcm « Do-
id est.post meridiem declinante sole fregit obedien-
tiam. Dum enim 1'uit Adam in meridie, id est, in
minus cst factus adjutor mcus » scilicct « plan-
forvore dileotionis, obedientiam viriliter servavit.
ctum meuni », id est.dolorcm convertit in gaudium,
Postquam vero charitas in co refrixit, et posl meri- scd ex familiaritate convertit se ad ipsum,cum di-

post charitatem ab obedientia oit, « eonvertisli ». Dolor enim mortis conversus

dicm, id cst, fuit,

disccssit : cujus imitatorcs illi csse dieuntur, in gaudium pcr gloriam resurrectionis,«convor-
est in
dico « mihi »,id est, ad utilitatem mei ct meo-
tisti »
quibus non ardet charitas,ct illis respicientibus ad
\ispcrum « demorabitur fletus », id est, remanebit rum conscidisti saccum mcum, id est, carnem
fletus respicientibus vero « ad matutinum », id
:
meam. Carnem Christi ideo saccum vocat, quia
sicut saeeus vestis poenitentialis cst, sic caro Chri-
ad rcsurrectionem Christi faciam in manc, id
,

est, imitatoribus ojus « laetitia ».

sti veslis pocnitenlialis cst, non quod sua pcccata
portarct, sed aliorum. Unde dicitur : « Pcccata
Hic ostendit et causam et mcritum suaa libcratio,-
nostra ipsc portavit (Isa. liii ; 1 Petr. n). « Con-
nis, ct ostendit cum contrarium essc Adae quia :

fcssio ipsa facta fuit in ipsa passionc : et postca ipsa

cum Adam esset perfeetus ct inabundanliapositus,
rcsurrcctionc « circumdedisli me ketitia », ld est,
non attendit, nno rcccssit.Ostcndit autcmquod cmn p .,.,., . . . , ... , ,
C lmpassibuitate
,

,, , ., ,
ct lmmorlalitate, ct ab hoc versu
Christus csset positusin abundantia,nulla tribula
manifeste incipit ostendere de resurrectionc.
tione ab obedientia potuit removeri. Continuatio :

« Circumdcdisti ut ipsa gloria mea », id cst rcsur-

Ulis respicientibus ad vespcrum, crit flclus. « Ego
rcctio mea « cantct tibi », id est, ostendat te csse
autem » non sum dc illis, scilicet, cxistcns^« in
laudabilem. Hoc enim resurrectio Christi efficit, ut
abundantia mea », id est in perfcctione scientiaB
Deus per totum mundum laudetur ct illa non crit
ct omnium virtutum « dixi »,id est, deliberavi : in
ad horam,sed jam deinccps « non compungar, » id
ipsa rei exhibitione hoc ostcndit : « non movcbor
est,nullam pcenam mortis sustincam.Unde Aposto-
ab illa abundantia » « in jeternum. »
lus : Christus resurgens a mortuisjam non moritur,
quod illam abundantiam custodirct,ct nunc
Dixit
mors illi ultra non dominabitur:et sicut illa gloria
ostendit quod illam abundantiam non habet ex so,
a;terna erit, sic confessio qua; cx hoc proccdit, erit
scd ex solo Deo,ct hoc est,« Domine, decori mco », aelerna : et hoc est, « confitebor tibi », id est, lau-
id est, abundantia; illi mea: « pracstitisti virtutem, non tantum hac vita sed etiam
dabo tc in « in aeter-
id est, constantiam, et hoc non ex merito meo, sed num » et in me et in meis.
ex sola tua voluntate.
«Pr.x:stitistivirtutem,»sedtamcnaliquando«avcr- ,-,
IN PSALMUM XXX.
tisti faciem tuam a me », id cst, permisisti mo Titulus. In fuiem psalmus David.
tribulari : et tunc « ego » homo « factus sum con- « In tc, Dominc.» Psalmus iste convcnit Christo,
turbatus » et hic magnum meritumostendit Chris- qui loquitur, hic non tantum pro se, sed pro mar-
ti, qui nec sic probatus, ab obedientia cessavit. tyribus suis dirigens in finem,id cst, in Christum :

Ego conturbor, scd in ipsa conturbatione « o et hic notatur intentio sicut et in caeteris psalmis.
Dominc, clamabo ad te » de obtinendis bonis : Materiam habet hoc psalmo duo opposita, auxi-
in
« et deprecabor ad to Deum meum » dc removen- lium divinae pictatis, ct humana; fragilitatis mise-
dis malis. riam et hoc psalmo tres partes facimus, ct in priina
« clamabo,» sicdicens: « dum »,id cst, « si
Ad tc parte attendens misericordiam Dei, petit se et suos
> in corruptionem »,id cst,si redigor in
descendero per divinam misericordiam,a miscriis ne deficiant,
pulvercm, « quac utilitas tunc in sanguinc meo » ? liberari.In seeunda parte miserias enumerat, quas
id est,quid proficiet mihi vcl aliis sanguismeusef- ipse et sui patiuntur.In tertia vero ponit exsultatio-
 »

2!)fi HAYMONIS IIALBEHSTAT. E1MSC. OIM>. DAItS I. — COMMENT. BIBL. -m

ncm su.m libcrationis, cl gratiarum actionem, invi- A nomen ejus, «quem absconderuntj» idest, latontcr
etiam alios ad Dei dilectionem. Intendit autem
tat paravcruut « mihi - quem nullum latet Becretum
homines admonere,ut neque desperent, attendentes {Hebr. rv). Suos similiter eripit Dcus de laqucis
suas miserias^neque superbiant stulte de Dei mise- diaboli, ideo scio quia educes, << quoniam tu es
riconlia pivcsuirienLes, eL sic manifestc,in lincrn, id protector mcus » et non potcst illaqucari, qui ta-
cst, in ChrisLum nos dirigit. lcm habet protectorem.
Et admoncns,alios sic dicit : Nolite praesumere de Etquia« egprotector, » ideo commendospirilum«

vobis,scd spcralc in Domino,sicutct ego nunquam meum, » irl est, animam meam « in manustuas,
dc mc praesumpsi, sed « spcravi semper in tc, Do- idest,in poteslatem tuam. «Commendo» dicit, sicut

minc » Dcus mcus, ct quia speravi « non confun- illi cui familiaris fuit, ct cui bcne confidebat qnod
dar in ajtcrnum.» Non ncgat quin paLiaLur exsulta- « Domine Deus veritatis(rcdernisti
reddcret, ct Lu,
tionem inimicorum,sed illatamen aeterna non erit: mc. Rcdempta est anima Christi et aliorum, pcr
»

« nonconfundar in seternum, » sed potius.Dominc, suam tam pcrfcctam obedientiam.

« libera me » ct meos, ne frangar miscriis hujus Et ideo quiaDeus es veritatis « odisti observantcs
mundi, ct hoc « in justitia tua, » quia hoc exigit vanitates, » id est, appeLitores mundanorum. Vere
justitia tua, ut sperantes in tc liberes.
^ ista) res mundanoe sunt vanitates, quia « supcrva-
Et quia vox mea non posset ascendere ad te, tu, cuae. » Vacuoe sunt, quae nihil utilitatis afferunt,
Domine, inclina aurem tuam, » id est, potentiam
« supcrvacuae, quia etiam damnum afferunt.
tuam « ad me,»id est,ad subveniendum mihi,« in- Illos odisti,«egoautem speraviinDomino »elideo
clina, » id est, humilia, ad eripiendum mc de mi- « cxsultabo » in corporc« et laetabor »in spiritu"in
seriis istis. Hsec inclinaLio intelligitur esse facta in misericordia tua » scilicet, non tantum propter
hoc, quod verbum Dei unitum est humanai nalurae, hoc quod speravi. In hoc quod dicit exsultare,quia
et ipsa scmper durat. Inclina dico, et « accelera, » speravit, notat, veritatem Dei. Non enim Deus ve-
id est, cito fac omnia quaecunque pro me facturus ritatis esset, nisi secundum Dcum retribueret spe-
es, scilicet, da perfectam formam vivendi pcr ranti in se.
me, secundum humanitatcm meam. In morte mea Bene dico, quia exsultabo « quoniamrcspexisti :

cito redime animas de infirmo, ne diiferas resur- humilitatem meam, » id est, misertus es meae fra-
rectionem usque in communem. « Accelera » dico, gilitatis et meorum et afflictionis, ne a perscquen-
.<ut, eruas mc, » ut nihil amplius persecutores no- tibus superer « salvasti etiam animam meam de
cere valeant mihi, nec mcrs proevalere. necessitatibus, » id est, de peccatis, de quibus
Et interim, id est, dum illa acceleratio erit, « esto anima Christi immunis fuit, animoe suorurn a cri-
mihi in Dcum protectorem, » id cst, tam fortis C minalibus, vel si sui habuerint criminalia, non
protector, quam bonus Deus potes esse, ne vulnercr nocuerunt eis. Necessitates peccata nominat, et
telisinimicorum,ct esto mihi « in domum refugii,» quia inevitabilcs sunt hominibus, et quia necem
idest, sccuritatis in qua quiescam finitis laboribus, portant.
et quia possent finiri labores ad tempus, et reinci- Et quia salvasti,ideo « non conclusisti me in ma-
perent, addit « ut salvum me facias, » id est, sic nus inimici, » id est, potestate diaboli. In manus
sis mihi refugium, ne ulterius labore aliquo valcam inimici conclusus esset, si nullo modo ab ejus po-
excitari. testate egredi posset, sed potius » statuisti, » id est,
Ideo peto ut sis mihi protector et refugium,« quo- firmiter posuisti « pedes meos, » id est, affectiones
niam » tu solus cs « fortitudo mea, » qua ego et meas « in spatioso loco » ita ut sine aliqua offen-
mei possimus contra rcpugnantcs resistere,et etiam sione possim incedere, sicut aliquis in spatioso li-
« tu es refugium mcum, » id est, securitas in qua bcre incedit quod vult. Vel per locum spatiosum,
quiescamus et ego et mei. Deus fuit refugium Chri- charitatem intelligamus, in qua Christus late am-
sto in resurrectione, suis mcmbris est refugium, bulavit, et sui et cum proximo suo.
cum facit Hic incipit secunda pars de enumeratione mise-
eos securos per sacramcnta Ecclesiae, sci-
licet per corpus Christi, per orationes, etc. Et non n riarumhumanoefragilitatis. Postquamdixitseessern
tantum protcctor eris ct rcfugium, sed etiam « de spatioso loco per misericordiam Dei, timens tamen de
duces mc et enutries me, » id est, in propria per- sualragilitate,enumerando miserias suas,postulat
sona dcductus est Christus, cum ad omnes gentes misereri, sic dicens « Domine miserere mei »et :

per praedicationem apostolorum nomen suum extcn- opus cst « quoniam tribulor » et ipsam tribulatio-
sum est,deducuntur sui pcr dilatationem fama3,sicut nem aggravat,scilicct,talis est illa tribulatio, quod
Pctrus dilatatus fuit pcr totum mundum.Christusin ex ea « oculus, » id est,intellectus meus « contur-
propria persona nutritus erat,sui nutriuntur quandq. batus est in ira, » id est, in pcena illata ab eis « et

devirtute in virlutem redduntur ct hoc « propter : anima mea, » id est, animalitas mea « et venter :

nomen tuum » dilatandum. meus, » ib cst, memoria mea, qus ideo venter di-
Bcnc dico,«deduccs me » incognilioncm, quia tu citur,quia sicut in ventre cscae reconduntur, ita in
« educcs de laqueo, » id cst, de morte, quac dicitur mcmoria abdita reconduntur et secreta.«Turbatus
laqueus quia pcr mortcm putavcrunt impedire
:
est » quamvis certus esset de promissione quae
297 i:\PLAXATIO IN PSALMHS. 298

dixrrat : « Clarilicavi ct iterum olarificabo (Joan. A divi, » id est, patientcr sustinui « vitupcrationem
xn) : » non ita debemus intelligerc Christi vitam, commorantiam in circuitu, » id rst, in exterion
sive memoriam esse turbatam, ut aliquo modo meo, quia non cognoscebant mc esse Deum. Vel
deficcret, sed sponte conturbari voluit, ut aliis <> commorantium, in circuitu, »id est, in appetitu
exemplum relinqueret, nc si turbarentur, dtspera- mundanorum, quae semper sunt in circuitu : quia
rent. in eis nullum caput est, nullus finis. Vel « in cir-
Eccc pra?missa? tribulationis partes exsequitur. euitu, n id est, in aliquo crroro.

Vere tribulor, « quoniam vita mca » hactenus acta « In ea » circuitu « dum convcnircnt » in ccclum
« in dolore deficiet, » in morte : ct quia vila illa « advcrsum mc simul, » id est unanimitcr, « consi-

posset esse aota in dolore per unum diem vcl per liali sunt accipcre aniniam meam » id est, tollerc.

duos, quod non videretur magnum, addit :« ct anni Vel « in co sunt consiliati, ut tollerent animam
mei, » id est, vita mca niultis annis aeta « in ge- mcam » et haso est alia translatio :

mitibus » delieiel in morte. De quibusdam lnem- Ipsi sunt consiliati. « Ego autcm in te spcravi,
bris Christi potcst dici quia vita eorum per
,
Doinine, » quia sciebam ha;c omnia ticri tua dispo-
multos fuit annos in dolorc, siculi de Paulo et si- sitione, et « dixi » tibi dcliberatione cordis : « Sortes
milibus, de quibusdam vero aliis, quia vita eorum .j meav id est eventus mei, sunt » in manibus tuis,»
defecit in doloro brevi, ut de HippolytO et sinii- id est in potestatc tua. Per sortcs ideo cventus ac-
libus. cipimus, quia sinc humana dispositionc pcr solam
Vita defecit in dolore, et ctiam « virlus mca, » id Dei dispositionem cveniunt.
cst anima, « infirmata cst in paupcrtatc » et in con- Et ideo« eripe me dc manu,» id est, de potestato

siderationc mea) parvitatis, quia nihil habeo ex mc; « inimicorum mcorum » illorum, qui habcnt mc
« et ossa mea, » id est, corporis mci robora, sunt odio, « et a pcrsequcntibus mc, » id cst, ab cis qui
ita, ut quicunquc putent me aliquod robur haberc, inferunt mihi mala.
ego nihil puto ex mc habere. CumChristus dicit sc Eripe me ct « illustra » mihi « faciem tuam supcr
esse infirmum ct in corporc ct in anima, omncm a mc scrvum tuum » ct mcos hoc dicit per simile. :

se superbiam remotam ostendit,ct quod aliquis non Nam sicut cuin aliquis dominus ostendit servo suo
debet de se pra)sumcre. faciem suam claram, alii habcnt eum in majore ho-
Ponit item alias miserias, diccns :« Factus sum » nore sic Christus fuit in majoro honore, cum Do-
:

etiam « opprobrium super inimicos mcos, » id cst, minus ei ostendit faciem suam eum resuscitando :

plus quam cum ipsi digni esscnt tanlo

inimici mci, « illustra,» scilicct « salvum me fac» ct hoc non mc-

opprobrio,« ct factus sum valde tiinor vicinis mcis,» ritomco, scd « in misericordia tua, Dorninc, » ita ut
in cst, causa tirnoris, quia videntcs cum tradi in L « non confundar, » ctcum misericordia ponit mcri
mortem, timuerunt.Vicinos vocat illos qui licct non tum, quarc cum salvum faciat, subdit :« quoniam
esscnt discipuli Domini, tamen accedebant ut audi- invocavi to. »

rent cum : « ct notis mcis, » id cst, ipsis discipulis Egonon confundar, « impii autem crubescant, »
meis « factus sum timor.» Sivc ita legitur.« Factus id cst, confusibiles appareant, et verocundantes de
sum opprobrium valdevicinis meis super inimicos peccatis suis « deducantur ct infernum » materiali-
meos, » id est, plus habuerunt me vicini mei op- ter, ct « labia dolosa, » id cst, illi qui modo sunt
probrio quam inimici « ct tirnor faclus sum notis garruii ct dolosi « fiant muti » postquam ad infe-
meis. » Alia translatio habct, apud inimicos : sci- ros dcducuntur.
licet, inimici babuerunt me opprobrio. Itern alia ini- « Qike » labia » loquuntur iniquitatem adversum
scria, et etiam illi « qui videbant mc,» id cst, qui me justum in superbia » contra mc justum
super-
cognoscebant me Deum esse« fugerunt a mc foras,» biunt « ct in abusione » quia ipsi abutcbantur do-
st, sola exteriora in me cognovorunt, scilicct, ctrina ejus, ncgligentcs eam. Et alia translatio : in
me solum hominem arbitrati sunt. Undc et ci rc- supcrbia ct in contemptu.
suscitato duo discipuli dixerunt : « Nos putabamus Incipit tertia pars, in qua ponitur cxsultatio libcra-
quia ipsc esset redcmpturus Israel (Luc. xxiv). »Vel pj tionis, ct gratiarum actio, ct invitatio ad Dei dile-
ita, m illi qui vidcbant mc » ita tractari « fugcrunt a tionem. Continuatio : Miscrerc humana) fragilitatis
me foras » ut supra : et ctiam « datus sum obli- qua) tam multa est, sed miscricordia tua, Domine,
vioni a corde » illorum « tanquam » quilibet « mor- cst conlra ornnia : Domine « quam magna est misc-
tuus. » Hanc sententiam comprobat illa translatio, ricordia dulcedinis tua),» id est, beueficiorum, qua)
qua) habet, excidi a corde. Vel « tanquam mor- dulcia sunt gustantibus,« quam » dulccdinem « abs-
tuus a corde, » id cst, quilibet pcccator, cujus cor, condisti » ab appetitoribus mundanorum, rcscrvan-
id est ratio, uon vivit : et hocc scntentia currit pcr do cam « timentibus tc, » id cst, ad opus tuum tii
campos. mentium te.
Item alia miscria : « Factus sum etiain tanquam Et illam dulcedincm « perfecisti,» id cst pcrlicics
perditum, » quia sicut vas fractum non potest in « eis qui sperant in te, » et hoc munilcsto crit,
liquorem rctincrc, sic nec cgo meos apostolos et : scilicet " in conspcctu filiorum hominum,» id cst,
propter hoc mc vilcm habucrunt ; « quoniam ego au- carnalium. Vidcbunt cnim mali in communi resur-

Patrul. CXVI. 10
 :

20!) HAYMONiS HAUIEHSTAT. EPISC. OPP. PARS J. — COMMENT. BIBL. :kxj

rcctionc gloriam fidelium, scilicel Christum ascen- A modo conculcari vcritatem, tamen in suis << requirct
dentem cum suis, et tunc tolletur impius, nc videat veritatem, et retribuel poenam « facentibus super-
gloriam Dci. Vel « periicics eis qui superant in te,» biam,» et boc non modice, sed « abundanlcr. »

itaque confiteantur tc opus sil « in conspectu

si Hio ponit oonclusionem totiue psalmi. Continua-
filiorum, » id est ssecularium principum. tio : Quoniam ipse requiret veritatem, ideo << virili-

Hanc autem dulcedinem incipit Deus dare fideli- ter agite; et si in corpore est infirmitas vel lassi-
bus in hac vita, et perfecit in alia, et utramque par- tudo, cor vestrum confortctur. Viriliter agite, dico,
tem exsequitur, meliorcm pro dignitatc prsponens. « omncs qui speratis in Domino. »

Continuatio Perficies illam dulcedinem sanctis, sci-

:
IN PSALMUM XXXI.
licct « abscondes eos, » id est, ita collocabis, quod
TrroLUS : Intellcctus Duvid.
nullus poterit eos conturbare. Abscondes dico « in
abscondito faciei tuae,» scilicct inter angelos ubi fa- Beati quorum. » Psalmus iste exponit nobis in-
cies tua, id est, cognitio tua, est absconditaquidcm tcllectum David vcre pcenitentis. Materia est David
hominibus modo in carne vivcntibus, et per hoc propheta pccnitens, vel quicunquc vcro intellectu
remotos « a conturbatione hominum. » pcenitcns. Agit dc ipso sic qui cum ignorasset :

Et nc aliquis diccret Quis tantum cxspectaro po-

: ante pcccata sua, jam recognoscit. Ponit ipsius
B
test? ponit praesentem consolationem. Continuatio : etiam coniessionem, deindc illius confessionis com-
Post resurrcctioncm abscondes eos in prajsentia mendationem. In quarta partc ponit Christum pro-
tua, et interim « proteges eos in tabernaculo tuo, » mittentem plura bona hujusmodi pccnitenti. Intcntio
id est, in praesenti Ecclcsia, in qua Dei malitiam est, nos admonere ad intcllectum hujusmodi confcs-

exercemus, « a conturbatione linguarum, » scilicct, sionis.

ne linguae haereticorum contradicentcs veritati, va- Loquens iste poenitens, jam in prima parte se
leant eos sibi incorporare. ostendit peccata cognoscere, cum dicit : « Beati
Et quia tot bona facit Dominus, ideo sit « bene- quorum iniquitates, » id est, carnis naturales sug-
dictus, » id est, exaltatus super omnes gentes : gestiones « remissae sunt,» id est, debilitatae sunt
« quoniam mirificavit, » id est, mirabilem ostendit in baptismo, ita quod licet ad peccandum instigcnt,
misericordiam suam « confitendo hoec praedicta dona non tamen ad actum perducunt. Vel « iniquitates,»
in civitate munita, » id est, in sanctis suis, qui id est, peccata quae fuerunt ante baptismum,« sunt
dicuntur civitas,quia sunt multi et munita, propter : remissae, » id est, penitus in baptismo destructae :

multas virtutes quibus roborati sunt. Vel aliter se- et illi sunt beati « quorum peccata » post baptismum
cundum Hieronymum :« Benedictus Deus,quoniam perpetrata « sunt tecta » per poenitentiam. Cum di-
mirificavit misericordiam suam mihi in civitate C cit tecta, dat intelligere ibi dictum esse de crimina-
munita, » id est, in Hierusalem, ubi ipse fecit haec libus quae indigent tegi, ne appareant in conspectu
mirabilia, scilicet, Christum nasci, pati, resurgere, Domini ad punicndum.
et caetera quac per eumdem in eadem civitate facta Ille etiam beatus, cui non imputabit Do-
« vir est

sunt a Deo ;quae mirabilia Dei ibi facta,fuerunt causa minus pcccatum, » id est, qui cum fecisset pecca-
omnium beneficiorum quae Deus Ecclesiaa contulit. tum, tale non fecit quod Dominus respiciat ad pu-
Hieronymus non ponit munitam, sed ponit quid- niendum per quod notatur peccatum, quod sola
:

dam unde ipsa civitas in mediis partibus mundi oratione potest deleri et cum non fecisset nisi le- :

intelligitur collocata, id est, in media civitate : in via, ipse tamen imputat sibi,quod notatur ubi dicit
qua ideo Christus habitare et mori elegit, ut se me- « nec est in spiritu ejus dolus.» Dolus esset in spi-
dium omnibus proponeret. ritu ejus, id est, in voluntate, si diceret se sine
Deus sic mirificavit misericordiam, et tamen ego peccato esse, cum sciat neminem sine peccato
habui miserias,et hoc est,« ego » positus « in excessu vivere.Unde Joanncs « Si dicimus quia peccatum :

mentis mece, » id est, in angustia mcntis « dixi » non habemus, nosmetipsos seducimus, et veritas
vel corde, vel voce « projectus sum a facie,» id est, in nobis non est (7 Joan. i).» Cum dicit beatus qui-
itareputatus sum, ut videar esse projectus « a facie rj bus hacc trina remissio fit, ostendit se peccata jam
oculorum tuorum, » id est, a proesentia misericor- recognoscere.
Excessus dicitur, sive quando homo rapitur
diai tuae. Modo sic renosco peccata, sed ante tacui me ha-
ad contemplationem divinorum,utPaulus dicit, sive bere peccata, et « quoniam tacui, inveteraverunt
mente excedimus Deo, sive quando aliquis extristi- ossa mea, » id est, ad modum veteris vestis appro-
tia sensum exccdit, scilicet non remanere apud se. piaverunt ruinae robora mea. Bene dicit, « invetera-

Et quia sic me humilem exhibui, « ideo exaudisti verunt, non destructa sunt, quia poterant re-
» ct

vocem deprccationis meae; » et meritum quoddam aedificari. Tacui mc habere peccatum « cum clama-
exauditionis supponit cum dicit « cum clamarcm ad :
rem » per ipsa opera me habere peccatum « tota, »
tc, » id est, quia clamavi. id est, assidua die. Vel « cum clamarem » meam
Et quia Dominus hoec bcneficia confcrt fidelibus, scilicct justitiam.
et clamantos exaudit, ideo vos omncs sancti, dili-
« Ostendit sibi mala evenisse, quod tacuit. Conti-
gite » illum « Dominum; » quoniam licet permittat nuatio : Prius tacui, sod modo « sum conversus, » id
301 EXPLANATIO IN PSALMOS. 302

e9t, ita quod sinc « in «rrumna mea, • id est, co- A Dei custodia non possis persistoro, dicit :
« flrmabo
gnosoara me »rumnosum, id est, peccatorem : el super te oculos meos, » id est, por misericordiam
prsponit cansam conversionis, cum dicit « confl- custodiam.
gitur Bpina » BUggestione, oonsensu, consuetudine. dabo intelleotum, « nolite fiori sicut equus
Ei quia

« Quoniam manus tua, » id est vindiota tua, «gravata cl mulus, quitms non est intelleotus. » Similes cs-

cst,» id B8t,gravior facta es1 «super me,»et«hoc die senl equOj si non attondercnt quem portarent,sive

ac ooote,» id est,assidue.Gravatadicitasimilitudine Deum, sivc inimicum. Similcs essont mulo, si non

magistri,quiingravatsuperdisoipulum,utfaciateum considerarcnt onera sua, an portarcnt poccata,sivo
recognoscere delictum conversus dioo « dum conli- : bona opcra. Vcl por equum accipiamus gonlilem
gitur spina, » id ost,quia deslruitur supcrbia quffl : populum, qui indomilur et ofPrcnis legem non cu-
ideo pcr spinam intolligitur, quia in spina est ere- rabat per mulUm, Judaicum populum, qui durus
:

ctio hominis. 13ene dico in eerumna « dum, » id ot piger orat ad legom implendam.

est, quia « configitur Bpina,» id est,punctio peccati. Dico nolite (ieri, sed, o Domine Deus, si tales

Ilic incipit conliteri. Uico sum, ot convcrsus fuorint « oonfringe maxillas eorum in chamo, » id

deinde « cognitum tibi feci, » idest, confessussum est, in minori ponuria victus et vcstitus, « ot in

delictum meum, » id cst, quod deliqui nihil fa- r> freno, » id est, in majori penuria victus. Chamus
ciendo, « et injustitiam moam,» id est.quod contra esl ligatura qua ligantur domita animalia frcnus :

vetitum feci « non abscondi, » sod libi manilesta- qua indomila maxillas dico corum « qui non ap-
:

vi non quod aliquando essent ignota, sod illc di-

: proximant ad tc » per confessioncm.
citur nota Deo facere peccata, qui seipsum cognos- Per chamum ot frcnum corrign cos, et prajtcr
cit damnabilem, et medicum requirit. h.Tc sunt « multa flagclla peccatoris, » id est, qui-
Hic ostendit quid prosit cognoscere peccatum. bus debcnt corrigi peccatorcs « spcrantes autem in :

Delictum tibi feci cognitum,ex quo etiam « dixi,» id Domino misericordia circumdabit, » quia in nullo
est, deliberavi, scilicet apud me ipsum, « Confitcbor verba sunt Christi ad
dcficiet eis misericordia. Hacc
« Dominoinjustitiammcam,»idest,malaoperamoa, Patrem, cx quo dixit confringe.
quod facere est adversum mc.qui prius pcccata mea Misoricordia cireumdabitspcrantcs,ideo vos, jus-
defendere consueveram, « remisisti tu » non solum ti, qui in Domino spcratis, « laetamini » in mento,
peccata, sed mala opera, scilicet « impietalcm, » id « ot exsultate » in corporc, « ct gloriamini » jam sc-
est, » excusationem « peccati mci. » Licct autem curi dc gloria « omnes recti cordc. »
Deus dimittat peccata, ex quo homo in volunlatc
IN PSALMUM XXXII.
pocnitet, tamen confitcndum est ministris Ecclesiac,
quia, nisi confiterentur, ex sua inobedientia damna- C Titulus : Psalmus David in finem.
rentur, Quod ostensum est Lazaro, qui postquam « Exsultatc, justi. » Psalmus iste convcnit David
resuscitatus fuit, indiguit solvi. prophete, qui cantilenam de
ct hic loquitur, et facit
Ponit commendationem confessionis, cum dicit laude Uei,qua3 mitigat tentationes diaboli,sicutcan-
sanctos orare pro remissione impictatis,quae rcmis- tilcnaUavid mitigatspiritumSaulis.Materiaest laus
8io habetur ex confcssionc. Bona est impietatis re- Uei.Eam tractat:admonct ad laudem Uei,poncn-
ita

missio, et « pro hac » habcnda « orabit omnis sanc- do causas quare dcbeamusUcum laudare.Insccun-
tus intempore opportuno, » id est, in hac vita, in da partc ostcndit illos csse beatos qui Ueum lau-
qua tantum valet oratio impetrarc. daverunt. Intentiocst admonerc ad laudem Uei,quod
Alia commendatio confessionis. Boni orabunt, notatur in prima parte, aqua sic exsultanter incipit.
« verumtamcn » habitantes « in diluvio aquarum Vos impii non debetis exsultare in Uomino, sed
multarum, » id est, in submersione multorum pcc- vos « justi exsultatc in Uomino » et non in munda-
catorum, « non approximabunt » ad eum per ali- nis. Bene dico, justi cxsultate, quia « rectos » illos

quam confessionem. qui cxsultaverint « dccct laudatio, » scilicet ut lau-

Et benc dcbent sancti orarc ad tc, quia « tu cs dont Ucum. Undc dicitur « Pcccatori dixit Ucus, :

refugium mcum, » id est, facis me securum « a tri- n quarc tu enarras justitias mcas? (Psal. xlix.) » Et
bulatione peccatorum prateritorum « quo3 circum-
» itcm : « Non est spcciosa laus in ore pcccatoris.
dcdit me tu,Uomine « erue mcaacircumdanti-
: » et (Eccli. xv.) » habcatur collaudatio, per
Vcl si cam
bus me,»idest,do3monibus ct projsentibus peccatis: laudantium unanimitas intelligitur.
tu,dico, « exsultatio mea, » id est,de quo exsulto,sc- llic ponit partes laudationis, quam admonet fa-
curus quod cito eripias.Ponit hic quartam partcm, cerc nos dicens quia dccct rcctos laudatio, idco
:

scilicet per remissionem,quarn facit Christusconfi- vos rccti « confitemini Uomino in cithara, » id est,
tentibus.Continuatio Bcne dico te csse refugium,
:
laudate cum in corpore vestro, et in substantiis in-
quia tu ipse dlcis : « Uabo tibi intelleotum » quo ferioribus, scilicet, in eleemosynis,quod pcr citha-
confitcaris peccata tua, ct « in via qua gradieris, » ramideointcHigiinus,quiai:itharacstinstrumentum
id est,in bonis operibus, quibus ad Ueum incedis, al) inferiori parte resonans, ct nos ab inferioribus,
« instruam te : « amodo do anna quibus possis pu- id ost, ab istis mundanis rcsonemus ad laudcm Uei
gnare, scilicet, virtutes : et quia sic instructus, sinc bene disponcndo ca ct non tantummodo ab infe-
:
303 1IAYMONIS 1IALBKBSTAT. EPISC. OPI». PARS. I. — GOMMENT. BIBL. 804

riori parte, sed « psallite bene opera-A l;i " Poneng abyssos, » id est, profundwHfnie tcrtfc
illi, - iH est, ' :

miiii « in psalterio, » id eet, in spiritu psalterium bro os - inthesauris suis, »id est, utsintparslbe-
:

dico « rlcf;fin cliunliiMiin, idest, in spiritu implente

.
saurorum Qorum, ul pereos legitime cortantesre- i

dccem prfecepta legis. Per psalterium accipimus su- muneret. Sicnl enim sapientia data est sanctis do*
pcriorcm laudcm, quae est in spirilu, quia \y. allo- nuni Dei, sic etiam mali donuffi lJ'i Kiint cum saii-
rium a suporiori parte emittit sonum. Hic notamus ctis ad majorem coronam dantur a Deo: ut Decius
conlomplalivam:ct ubi dicit,Confitemini in cithara, beato Laurentio datus fuit ad majorem eorOnam.Bt
activam vilam. ideo, quia talis est « omnifl terra >• et si non potest
Et non solum in cithara et psalterio,sed « cantate laudare, saltcrn a timeat Dominurn : » sed si ex se
ei canticum novum, » id est, laudate dc transmis- non habet quod timeat, ab eo commo-
« » Domino «
sione Filii sui inmundum, quae laus dc incarna- veantur » dico per inspirationem ah hoc tirncant,
tione dicitur novum canticum,quianon fuerat nobifl comrnoveantur dico « ornncs inhabitantes orbem. »
cognitum,et ctiam « psallitc ci in voeifcrationc, » id Et hcnc poterit commoVere, quia ipse oteaVft
iste
est, laudate cum ita intenta devotione, quod cam omnia, hoc est « quoniam ipse dixit, » id ost.vo-
et
humanac voces non valeant explicare et quia multi : luit « et facta sunt » omnia,id cst,informis materia,
compuncti ita Deum laudant, et tamcn postea in *» ct in haec formata rcdacta, et « ipse » prius « man
I!
peccata incidunt, addit : « henc, » id cst, ita psalli- davit, » id est, voluit « ct creata sunt, » id ost, de
te, ut ultra non velitis non psallere. non cssc, ad essc vcnerunt, scilicct facta est infor-
Hic incipit causas redderc, quarc sic admoncat mis materia.Vel ita « Ipse dixit et facta sunt,» orn-
:

nos laudare Deum. Continuatio « Ideo debetis : nia « ipse ctiam mandavit » per angclos, et omnia
Deum laudare « quia rcctum est verbum, » id est, « crcatasunt,)'disposita,idest,ordinatim facta.Sicut
prajceptum « Domini. » Nihil cnim nisi rectum pra> pcr angolum missum Moysi,lexfuitordinatactfacta.
cepit « et omnia opera ejus in fide, » id est, rccta Dominus fecit omnia, et ipse « dissipat, » id est,
et fidelia sunt. Vel « in fide sunt, » id est, cx fide dcst^uit « consilia gentium, » scilicet, de cultura
haberi possunt, quia nulli fit remissio vel confessio, idolorum, quando ad se convertit omnia « re- :

nisi prius in fide. Vel « in fide » quia quaecunque probat autem cogitationes populorum, » id est,Ju-
Deus facit, causa confirmandae fidei vel promoven- daeorum, qui dicuntur populi,propter legem in qua
dae facit. vivere debebant. Cogitationes istae fuerunt delege et
Ideo quoque laudandus est, quia « diligit miseri- loco retinendo, et cum Dominum in sepulcro reti-
cordiam ct judicium » et non ideo dicit quin ipse
: nere putaverunt: et non tantum ipsorum minorum,
quoque diligat, sed quia ipse potius operatur sccun- sed « etiam reprobat consilia principum, » id est,
dum hoc. Secundum misericordiam opefatur, cum G dacmoniorum, regum; ducum, et pontificum.
pcccata remittit; secundum judicium,cum ctbonis Consilium corum dissipatur: « consilium autem
et malis secundum meritorum qualitatem tribuit, Domini»de rcparatione humani generis,quam Deus
quasi sic diceretur Unde habemus quod ipsc clili-
: occultavit multis, « manet in aeternum, » id est,im-
gatmisericordiam? Reddit causam,quia« misericor- mutabile est « et cogitationcs ejus,» id est,dispo- :

dia Domini plena est terra, » id est, homines in sitiones ejus, quae dicuntur « cordis » quiarationa-
terra tota. Ostendit quomodo plena est terra mise- bilitcr factac sunt,extundentur«ageneratione usque
ricordia Domini,quia « cceli, » id est,apostoli « sunt in aliam gcnerationem » et iterum in aliam genera-
frrmati verbo Dei, » id est, in doctrina instructi, et tionem. Dispositiones Dei sunt, quidquid in omni
excmplo Verbi Dei, id est, Filii, « et omnis virtus tempore est.
eorum, » id est,omnia miracula quaocunque ipsi fe- Hic incipit sccunda pars. Continuatio Et quia :

cerunt : vel fortitudo eorum contra adversa,sunt fir- ipse Dominus est talis « beata » est illa « gens,cujus
mata« spiritu oris ejus, » id cst,Filii,per quem lo- est Dominus, » id est, quae fecit Dominum suum il-

quitur Pater,Filii dico ejusPatri,et hic notamus to- lum qui est « ejus » velit.nolit : « Deus ejus,» id est,
tamTrinitatem.Ideoquoquelaudandusest,quia ipse voluntarie constituit sibi illum Dominum, qui est
est « congregans aquas maris, » id est, mundanos n Dominus ejus potcstate.Incipit enumerare beatitu
homincs,qui fluctuant siCut aquffi rnaris, ponendo dines. Bene dico, quod illa gens est beata, quia est
eos in Ecclesia « sicut in utrom » quia sicut aquae populus electus in haireditatem Dei, et hoc est
quae sunt in utre coarctantur ne excant, sic justi « populus quem elegit in haereditatem sibi. » Ideo

positi in Ecclesia, divinos paginoa instructione coar- bcata haereditas illa, quia Dominus excolit doctrina
ctantur,ut non nisi eo permittcntc qui posuit,cgredi et intellectudivinorum fontium. Elegit dico, non
valeant.Per utrem qui fit ex corio mortui animalis, quod det eam possidendam alii, sed sihi.
intclligimus Ecclesiam, quaecarnales mortificat con- Beata est iterum illa gens, quia « Dominus res-
cupisccntias : ipse, dico, « ponens ahyssos, » id est, pcxit » cam, id est,miscrtus est ejus « de ccelo, » id
profundos in scnsu « in thesaurissuis,» id est,dedit est,humanitatc Filii sui. Magna cnim Dci misericor-

eispartcm thcsaurorum suorum,confercndo cis co- dia fuit, quod Verbum suum incarnari pro noslra
gnitioncm sapientiac ct scicnfice suae, sicut fccit fecit rcdemptionc.In « respcxit » intelligimus, quod
beato Paulo, qui cognovit oum profundi sensus.Vcl homo longe propter peccatum a Deo remotus erat ot :
30^ KXPLANATIO IN PSALMOS. 306

postquam Verbum incarnari feoit « vidit, u id est, A ita « Ral miserioordia tua super nos. « Sperare in
jam quasi ex debito revelavit, dando virea « liliis nomine Domini eBt,ex hoc quod i uum orat,

hominum, n id SSt, rationalium. babere Bpem \ i(

Dc ccelo i respezit de habitaoulo buo, » idest, de IX PSALMUM XXXIII.

humanitate Filii sui,in quo ipse habitavil :habita- Titulus Psalmus David (-111)1 mutaret vullum suum
:

culo «lico « preeparato, » id est, magno oonsilio et coram Abimelech, et dimisit eum, et abiit.
Bapienti ad habitudinem Domini ordinato : respexit Benedicam Domino. » Legitur in historia, quod
..

c supar omnes qui habitant terram. » David fugit perseoutioni i,e1 venit ad regem
Bnumerat iterum beatitudines. Continuatio : re- Acbis. Cumque
aliquandiu sub eo militasset, apud
Bpexit ille « quia li-x.it corda, »id est, intellectus regem aocusatus est propter invidiam. Timens ergo
>rum >» hoo modo, Boilicet « sigillatim, » id est, damnari David ab eis, areptitium se simulavit, ct
Qonomnibuseumdemintellectum dedit,sed singulis propter ea dimisit cum Abimelecb vel Achis : unius
Bingulum :«qui ctiam intelligitomniaoperaeorum,» cnim regis nomina sunt, sod Achis proprium est:
Boihcet, quo intelleotu faoiant quidquid faciunt ct : cl sic David evasit.et abiit. Abimeleoh autem com-
h.rc est maxima bcatitudo. Cum enim nostras in- muno nomen eral regis terree illius, et Achis pro-
firmitates intelligit, oonfert Bua solatia nobis. r. prium : nomen hoc Abimelech, quia ct
ot ideo ponit

Non tantum prtedicta hffic faoit Dcus, scd ctiam conveniontius sccundum hoc quod nunc agit,
ost,

adjuvat teges et gigantes? quod auxiliuma Deo vere propterinterpretai ionem. Post illam autcm mutatio-
neccssarium est, quia sinc co « non salvaturrcx, » ncm David psalmum istum composuit noc ideo :

id cst, ille qui bene regit suam terrenitatem, « pcr quod dc illa mutatione carnali intendcrct, scd por
multam virtutcm » suam scilicct, licct Deus dedissct illam spiritualemmutationom intcllcxit.Titulus sic
ipsi multas virtutcs; « ct gigas,» id cst,qui fortis cst exponitur, Psalmus iste convcnit David prophcta?,
ad pugnandum contra inimicos Dci, ot vclox ad cur- habitus dc hoc.quod « commulavit vultum suum, »
reddum non salvabitur in
per viam propositam, « id est,voluntatem suam.Cum enim prius in carna-
niultitudine virtutis suffi,» id cst.pcrVirtutem suam, libus obsorvantiis immorari voluisset, intclligens
quamvis habeat multam, nisi Deo adjuvante. postca easnihil valcrc,sed in solo Deo confidcndum
« Equusotiam,» id cst,humana fclicitas,quaj sub- esse. Licet enim secundum lcgem hostias immola-
lcvat homincm, sicuti oquus scssorem, cst « fallax ret, non tamcn in illis confidebat, sod pcr eas sa-
ad saluiem » quam videtnr promittoro : ncc dico crificiumEcclesi.e intclligohat. Mutavit dico «coram
quod hse felicitas tantummodo sil parum fallax,sed Abimelech, » id est, Jndeeia, qui dicuntur rcgnum
etiam quantacunquc possit esse, fallax cst, ct hoc palris Dci autem patris ornnium Judoai erant re- :

cst « in abundantia
: autom virtutis su.t, » id cst, C gnum.Coram Judans nihil valorc sacrificia vitulo-
in ahundanti virtute divitiarum, id cst, in mullitu- rum, sod soli Deo sacriflcandum esse prophetavit,
dine divitiarum « non salvabitur » aliquis homi- cum dixit Non accipiam de domo tua vitulos, ne- : <i

num. quedegregibustuishircos(Psa/.xLiv.)» « Et iterum :

IItc prsdiota salvarc nequeunt, sed « ecce, » id Sacrificium Doo spiritus contribulatus (Psal. l). »

cst.in manifcsto habctur salvatio, scilicct » oculi, » Et iterum.«Sacrilioium et oblationem noluisti,aurcs

id '>t,misericordia « Domini,» sunt « supcr timcn- autcm, otc. » (Psal. xxxix.) Et sicut Abimelech rcpu-
tes eum, et in eis qui spcrant super misericordia tavileumdem David esse insanum, sic Judad reputa-
ejus. » Deus oculo misoricordiac et se mctuentcs et verunt eum insanum, cum in ritus suos non confi-
in sperantes aspicit. dore cognoverunt, et tunc Abimelech, in regnum
Qui spcrant ad hoc, scilicct« ut » ipse « eruat » patris, scilicet Judaei, dimiserunt eum, ei si non
eos « a morto » scterna el alat cos » in justitia, « in corporaliter, tamen voluntate et ita David abiit, id :

fame » scilicet, in hac vita,in qua justitiam esuri- cst, ad alium rilum, id est Christianum,jam Lrans-
mus, vel ad hoc continuatur quod dicit « oculi Do- iit. Potcst etiam Christus loqui in hoc psalmo, ct
mini supcr justos, » ad hoc scilicet, « ut ipse eruat conveniet expositio tituli,sicut historiali I)av d, sic ;

a morte animas oorum. »

D, psalmusisti oonvenit David,id est,Christo,eum mu-
Et quandoquidem Dominus talis cst,sqilicot,quod tavit vultum, id csf, voluntatem suam, cum prius
bene facit accedcntibus ad cum, ideo « anima no- legem ostendit, postea legem nihil valere,sed solum
stra, »-scilicot prophcto: ct consimilium, « suitinct corpus suum sumendum ossc, cum dicerct « Nisi :

Dominum, quoniam » ipse Dominus est « adjutor manducaveritis oarnem lilii hominis, ct biberitis
noster » ad benc operandum « ot prolcctor » contra ojus sanguinem, non habebitis vitas in vobis
tela adversariorum. (Joan. vi.) » Mutavit dico coram Abimelech, id est,
Benc dicoquod sustinct, « quia » cum lsetitia sus- coram Judseis,et idco dimiserunt eum Jud.ei.id cst,
tinet, ct hoc est « in eo Uctabitur, » id est, modo spiritualiter 1
srunt ab eo, et etiam discipuli
loetatur, ot perseverabit lstando « cor nostrum. « abierunt retro,ef sic Ghristus al b eis remotus
El benedicoquod lstabitur,quiajam «speravimus ;t lege eorum. Mi t Christus secundum hunc
in nominc (;jus sancto. <>
oovum statum,hanc sic exsequitur : inprima pante
Et « qucmadmodum speravimusin fe,o Domino « laudat hanc novitatem sacrificii. el admonet con-
307 UAYMONIS EIALBERSTAT. BPIST. <)I»I» l»AHS I. — COMMENT. UIIJL. 308
Bortes suoBj ut secum laudent Dominum. In secunda A eum, et <••;
omnibus tribulationibus ejus salvavit
parte admonet fideles ad participationem Dominici eum » mI ,
upra um e I ,

corporis, ut ad hoc se dignos praparent. In tertia j;i sicut Dominus immi i

lumad mesalvan-
parte admonet rudes, ut ad hanc aovitatem aoce- dum, imminel ita « coelestem ipiritum,
dant. In quarta parto ponit causas, quare sic acce- vel angelum, id est, Christum, qui est angelua ma-
dcndum, scilicct, quia Dcus bonis bona retribuit, et gni consilii vc! angelum, id est, quemounque pro-
:

malis mala. Itcm monct omncs, ut ad hanc oovita- bum viru/n u in circuitu timentium eum, »id est, in
tcm accodant, ct sic, sivc Chrislus, sivc prophcta, omniparte, id est,in omni necessitate defendit ti-
a laudc Dci ingrcditur, diccns : mcntos cum : et ipse vel angclus vel Dominus rnis-
Quia aliquando bencdixi Dominum pro temporali- sus " eripieteos. » Vel,ut in frequentiori invenitur,
bus, modo « bcncdicam, » id ost, laudabo « Domi- « immittet, » id est, immissionem facitad defensio-
num, » non tantum cum Juda:os prospcrat sicut so- nem « angelus Dornini, ut irnrnissio angeli scutum
lebam,sed « in omni temporo, » et hoc bonis opcri- sit « in circuitu limcntium eum. » Hanc litteram
bus inhacrendo, ct sicut laudabo eum in opcribus, comprobat alia translatio, qutchabet : circumdat
sic « semper laus ejus in orc meo, » id cst,laudabo angclus Domini in gyro timentes eum.
eum voce. Vel sic loquitur Qui scmpcr bcnedixi : r. Dico acecdite, illuminamini, et accedcntes et
Dominum, bcncdicam cum in omni tempore. illuminati « gustate » Dominici corporis rcfcc-
Bene dico, laudabo Dominum, quia per hoc lauda- ctioncm. Qui enim non accedens per virtutcs,
bilis crit anima mea et hoc est: « anima mea lau- : et non illuminatus, gustaret illud, judicium sibi
dabitur, » id est, laudabilis apparebit habitans « in manducarct ot biberet (/ Cor. xi). « Gustate » dico
Domino, » et per hocostendit Dominumlaudabilem « et videtc, » id cst, intelligite, quia Dominus ipsc
valde,cum propter accessumillius anima laudabilis Christus est, quoin vos gustatis, et ipse « Domi-
comprobatur,et quod ego dico « audiant mansueti, » nus suavis est, » quia peccata dimittit, homincs in
id cst, intclligant humilcs « et » audientes « leeten- virtutc conscrvat, et tandem confert vitam eoter-

tur » scilicet, de hac novitatc. nam : et quia talis est « beatus est vir » ille,

Et quandoquidem anima meaper eum laudabilis non qui legalibus confidit sacrificiis, sed « qui
est, ergovos consortes « magnificate Dominumme- sperat in eo. » Quia dixerat Deum suavem, ne
cum, » id est, pradicemus eum gloriosum intcr ejus suavitas taedium generaret, subdit quamvis
:

multas gentes,et non solum ipsum Dominum ma- sit suavis, tamen « timete » eum « Dominum » of-

gnificemus, sed « cxaltemus nomen ejus. » Deum fendere « sanctis ejus, » id cst, sanctificati ab ipso :

exaltamus, cum eum omnipotentem praedicamus, non dico minores, sed quantumcunque sitis ex-
et tum nomen ejus, cum illudper multa locaeffun- C celsi meriti « quoniam non est inopia timentibus
dimus, tendcntes « in id ipsum, » id est, in unita- eum. » Quomodo enim indigerent illi qui Deum
tem, scilicet, in eodem affectu, eadem immutabili- habent, qui est omne bonum? Licet has miserias
tate Dominum vencremur. temporales sustineant, tamen non pro inopia, sed
Ut populus invitatus ad laudem Dei festinaret, pro summa gloria sibi eas reputant.
dicit qure bona sibi inde provcnerint. « Exquisivi Timentes Deum non esuriunt, sed « divites, » id
Dominum, » id est, extra omnia quoesivi, postposi- est terrenorum amatores « eguerunt » spirituali
tis omnibus tcmporalibus : « et ipse exaudivit me,» rcfectionc Dominici corporis : nec tamen neglexe-
id est, sui cognitionem mihi innotuit, « ct eripuit me runt, sed potius multum desideraverunt per natu-
omnibus tribulationibus meis, » id est, liberavit mc ram : quod dicit « et esurierunt inqui-
et hoc est, : :

a tribulatione peccatorum et daemonum. rentcs autem » non mundana,sed solum « Domi-

Postquam admonuit ad cantandum, secum ad num, non minuentur omni bono » id est, habent
ipsam communionem novi sacrificii populos hortatur Dominum,qui est omne bonum sine imminutione,
accedere.Continuatio : Quia hoc mihi fecit, ideo vos quia eis omnia necessaria conferet. Vel ita divites :

alii « acccditc ad eum » pcr gradum virtutum « et eguerunt virtutibus, et esuricrunt Dominicam re-
illuminamini » majori cognitione Dei. Quanto enim D fectionem.
magis aliquis ad Deum acccdit, tanto eum Deus sua Hic incipit tertia pars, in qua rudes admonet.
abundantiori cognitionc pcrfundit ; vcl illumina- Continuatio Quia inquirentes Dominum non mi-
:

mini » sacra praeceptionc : ct postquam illuminati nuentur aliquo bono, ergo vos « filii » derelicta
fucritis, « facics vcstras, » id est, intcllectus vestri impictatc «vcnite» ad finem,et hanc institutionem
« non confundcntur. » Illi cnim qui non intclligunt, accipite, ct « audite mc, » id est, doctrinam meam
erubcscunt : sicut illi qui abicrunt retro dicentes : intelligite, et ego « doccbo vos timorem Domini, »
« Durus est hic sermo (Joan. vi.) » id est, quomodo Dominum timore debeatis.Rudes,
Dico accedite,illuminamini,cthabcbitis auxilium quamviscxtra Ecclesiam, tamen paterna affectiono
angcli Domini custodientis vos ct hoc cst Immit- : : fi!iosvocat,sicutAbraham divitom.ininfcrnoquoque
tit angclum Dominus ct de hoc potcstis esse certi
: positum legitur appcllasse filium.
cxcmplo mei, quia « istc pauper, » scilicet, vcl qui- Doccbo timorcm Domini, cx qua doctrina vi-
libet vcrus pauper < clamavit, ot Dominus exaudivit tam habebitis et hoc tali interrogatione dicit,
:
309 EXPLANATIO IN PSALMOS. 310

quam omni assequatur asscnsu. Quis onim homo A justis contrarium. Continuatio Mors poccatorum :

tam fatuua qui aut dioat : Vitam nolo, aut diea pessima est, animas autem servorum suorum
«

videre bonos non cupio? ot hoc cst « Quis ast : redimel » id st, redemptos
i por sanguinem Filii
homo qui vult vitam, » ncc dioo dc vita aota in mi- deducet ad vitam aeternam el vitam corum pra> :

seria, sod quis est illc « qui diligit videiv dies I'"- sentem faoiet, mundam et hoo est « non delin-
:

nos, » id est, vitam ©ternam, scilicet, vitam actam qucnt omnes qui sperant in co. »

in bonis diebus ? »
IN PSALMUM XXXIV.
Dico, docebo timorem Domini, hunc soilioet,
Titulus In fxncm psalmus David.
« prohibe linguam tuam » scilicct « a malo, » id
:

est, ne in aperto mala loquaris, noc etiam mala lo- « Judica, Domine, nocentcs mc. » Psalmus isle
quaris intentione bona, ct hoc est, « et labia tua ne convcnit David, id cst, Ghristo, dirigens nos in fi-

loquantur dolum. » nem. Intendit cnim nos admonerc ad passioncm.

« Divcrtc etiaro, id est, declimi « a malo » opcre : Matcria cst passio ct resurrcctio. Eam six exscqui-
etquia ha?c non sufficiunt addit « ot fao bonum. » tur In prima parte ponit orationom. In secunda
:

Et quia caro semper ropugnat spiritui, et vult onumorat passionem cum exsultatione rcsurrcctio-
ut non faciat bonum, dicit « inquire pacom, :
n nis. In tertia, quid illa passio ct resurrcctio cffi-

cum carnc scilicet reprimc eam ct quamvis nun- :

" in psalmo
ciat, sicut Dcus, Dous respice in mc, :

quam invenirc possis,quia semper rcpugnat.tamen passioncm enumerat, sic in isto sed quamvis do :

semper « persequore oam, » id est, opprimo eodem dicat, tamen semper dc oadem matcria di-
eam. vcrsa dicit.
Hic incipit quarta pars. Dico, fac bonum, quia In orationc quam pramonit, orat sibi ct inimicis,
« oculi Domini » sunt « supcr justos » por miscri- tam convcrtendis, quam non convcrtendis; non
cordiam : et si ipsi aliquid petunt, « aures ejus, » convcrtendos docmones accipimus, et obstinatos
idcst, clementia et potentia ejus sunt parata) « ad Judseos, quibus sic imprecatur: « Domino, judica,»
eorum prcces « oxaudiondas. id est, damna « nocentcs me, » id est, dajmones,
Dominus exaudit justos, malos autcm damnat, vel inconvcrtendos JucUcos : ct ipsos » impugnan-
ct hoc cst « Vultus autem Domini, » id estvultuo-
: tes, non tamcn expugnantcs « me, » tu « expu-
«

sitas, scilicet ira Domini est « super facientcs gna, » id est devince. Expugnati erant in rcsur-
mala, ut pordat de terra, » scilicct vivcntium, non rectionc Christi quia non potucrunt eum rctincrc
:

solum eos, scd ctiam « memoriam eorum. » Tunc in morte,sicut putaverunt : ct hic jam sibi incipit

cnim perditia erit memoria eorum, cum nullus orare.

sanctorum super oos aliqua pia actione movcbitur. C Expugna dico, et ut possis cxpugnare, « appro-
Unde dixit Abraham : « Intcr nos et vos magnum hcndc arma ct scutum, » id cst, qui ante occultc,
chaos firmatum est (Luc. xv). » modo cvidentcr operarc in me arma, quibus possim
Oculi Domini super justos. Et de hoc possumus inimicosdcvinccre : ct scutum, quo me dcfendas.
esse securi, quia Dominus exaudivit priores patres; Ha)c autcm arma et scutum sunt voluntas Dei, et

et hoc est : « clamavcrunt justi et Dominus exau- tu qui aliquando videris sedisse,« exsurgc » mani-
divit eos.et ox omnibus tribulationibus eorumlibe- feste « in adjutorium mihi, » id est ad, cooperan-

ravit eos. » dum mihi.

Et sicut liberavit cos, sic « est » modo « juxta, » id Exsurgedico ad coopcrandum mihi,et « cffunde,»
est,benignus his qui tribulato sunt cordc, » scilicet id cst, notificamundo « framoam, » id cst, animam
compunctionc peccatorum ct ipso « salvabithumi- :
moam, qua tu diabolum dcvicisti, « et concludc
les spiritu, » id cst, illos qui nihil reputant ex se, inimicos, nc nomon corum dilatctur : quod faccre,

sed cx solo Dco omnia. erit « adversus cos qui me pcrsequuntur. » Ipsi

Dico salvabit cos, scd tamen rcmanont « multa) enim nomcn meumvolunt concludere, ot suumdi-
tribulationcs justorum : » justorum cnim proprium latare. Quod pcr singula potant «dic anima) meae »
ut tribulentur, et « de omnibus liberabit eos his n jpsa implctione rei « Ego sum salus tua » om- :
pj j

Dominus cum » regnum suum.

ducet eos in nimoda.
Tandem liberabit eos Dominus, ct intcrim « cus- Hic incipit orare de convcrsionc inimicorum
todit omnia ossa, » id est, omnes virtutcs et for- quos prsviderat convertendos. Effundc frameam :

titudines « eorum, » et quod nullum damnum de « qiiffirentcs animam mcam,confundantur, » id cst,

virtutibus suis passi sunt; ct hoccst « unum cx :
habcant erubesccntiam de peccatis suis, ct dcinde
his non contcretur, » quia Dominus non sinet eos « revereantur, id est, timcant me et honorent.
deficere. Etnon solum quan-entcs aclus animam meam,sed
Isti non contcrentur. « Mors autem pcccalorum etiam « cogitantes mihi mala, » scilicet conscn-
pcssima, » qua imminente, pcccatorcs damnatio- tientes facientibus, - avertantur » avia sua mala,
nom orternam inrurrunl.ol vitam turpissimam ct :
ita ut sint « retrorsum, » id cst, sequantur me ct
hoc est, quod « qui oderunt justum scilicei ipsi •>
sic aversi « confundantur, >> id est, erubescant de
peccatorcs « delinqucnt,» id est peccabunt. Hic pro peccatis suis prosteritis : quaa memoria crit eis
:m HAYMONIS IIALIIKIISTAT. rcPJSC. 01')». PAIIS. 1. COMMENT. UIUL. 312
cuslodia virliilinn. Et ponit per (JUOd possint o- i
X sejiicH ,oi " quoniam exprobraveruntanimam mcara
fcrorsum averti, diccns « fiant tanquam pulvis ante
; supervacue, » ut supra - veniat illi » populo « la-
jfaciem venti, Per ventum sancti Spiritus impul-
» queus, » id est, paretur i
cculta deatructip,
sinncm accipimus, ct orat quod sicut pulvis vento < quem ignorat, » id est, quem ipse nosoiat, sicut
matcriali a tcrra erigitur, ita isti Spiritu sancto a completum est in occulto destructione por Titum ot
tcrronis ad amorcm coelestium elevcntur : et si ipsi Vi pa ianum : et non tantum paretur, sed etiam
non assentiunt Spirilui, sit « angclus Domini » habel efficaciam in eh et hocest « oadat »populus
:

sivc malus sive bonus « coarctans eos, » id est, < in laqueum ip um » utsupra expoeitum est. Vel
cocrccns ad conversioncm, sivc por poenam, sive idem est in laqueo,vel cadat in laquoum « in ipsp, »

pcr infirmitatem, sivc quoliljct alio rnodo. In hoc id ost, ipsa machinatione; « ct captio quarn abscon-
vcrsu duo gcnera corrcctionis notamus, unum vo- dit apprehendat eum, » scilicet illa vis quam ipsi
luntarium, aliud coactum. paraverunt Domino, sit causa quare ipsidestruan-
« Et fiat via illorum,» id cst, mala operaeorum, tur corporalitcr.
quas prius cis lucida vidcbantur, vidcantur « tonc- Ilic incipit secundapars.Illis ita evcniet : « anima
bra3, » id est, tonebrosa, ut ulterius timcant ince- autcm mea exsultabitin Domino » et haic oxsultatio

derc per ca sicut per tcnebras : et eadcm in qua so y. fuit in passione spes rcsurrectionis : « et delectabi-
prius firmitor stare putabant fiat eis << lubricum,» id tur » in ipsa rcsurrcctionc « super salutari suo,» id
est,lubricosa, ut intelligant ncminem firmitcr posse est, dc salvatione, vel divinitate sibi unita.
stare hoc noluntcognosccre; « angelusDomini »
: si Et tunc « omnia ossamea,»
diccnt » in rc ipsa «
sit « persequens eos » quacunque impulsione. Hic id est,omnesvirtutcsmea3: «0 Domine » qui ea« eri-

quoque notantur duo genera correctionis. piens » perquamdam violcntiam « inopem, » id est,
Et « quoniam absconderunt mihi interitum laquei genus humanum « de manufortiorum ejus » inopis,
« sui, » id est, occultos laqucos paraverunt mihi, id est, de manu fortiorum diabolorum et etiam :

qui laqueus erat causa interitus : abscondcrunt dico eripiens pauperem, » id est.humanum
« egenum et
« gratis, » id est, sine merito meo et quoniam genus « a diripientibus eum, » id est, a ministris
« exprobraverunt animam meam « diccntes Da>
: diabolorum qui cx prscepto diabolico genus huma-
monium habes hoc « supervacue. »
et similia : et num ad diversa peccata diripiunt, « quis similis
In hoc quidem vacue, quia non erat quod dicc- tui?» Inops dicitur humanum genus, secundum
bant in hoc supervacue, quia immunis a peccato
: hoc quod erat passibile et mortale et in dominio
Filius Dei erat. diaboli erat :egenum secundum hoc quod sicut ille
Et quoniam hoc feccrunt, veniant eis pro illis egonus est, qui victum suum cum labore qua3rit,sic
malis bona, et hoc est « veniat, » id est, paretur C ipsum quoque quasrit aliquam cognitionem de Deo
« illi » populo « laqueus, » id est, doctrina quailla- et tamen adhuc erat pauper, quia modicum in ejus
qucetur « quem ignorat, » id est, sicut mihi igno- cognitione proficiebat.
ranter paraverunt laqueum, sic illis ignorantibus Prosmissa exsultatione,depassione narrare ingre-
parctur non tantum paretur laqueus, sed etiam
: et ditur.ContinuatioQuamvis itaexsultet anima mea, :

« cadat » populus ille in laqueum, id est, ipsa do- tamen non removentur humana; miseria;. « Surgen-
ctrina efficax sit in eis ita dico in laqueum, quod
: tcs iniqui testes, » qui ideo iniqui dicuntur, quia
« in idipsum, » id est,laqueus iste sit laqueo similis alter mendacium alterius testimonio comprobat,
quem paravcrunt, ut sicut laqueo suo me prorsus « intsrrogant me, » id est, accusationes imponebant
retinere voluerunt, ita ista laqueo isto retineantur. mihi per interrogationes « qua3 ignorabam,» id est,
Si habeatur, in laqueo ipso, idem erit. Dico la- qua3 facta nesciebam.
queus apprehendat eos, « et captio quam abscon- Retribuebant ctiam mihi mala pro nobis « quas
dit, » id est, mors quam Ghristo occultc parave- feccram eis, supple in sancta doctrina, scilicet
runt « apprehendat eos, » id est, causa sit quare sterilitatem anim® meas. hoc enimerat anima » In

ipsi moriantur in peccatis suis. Vel sic potest legi, mea sterilis, quod incorporare eos mihi non pote-
ad malum Isti convertantur, illi autem « fianttan- n ram. Cibus enim meus,eorum salus et fides. Unde
:

quam pulvis antc faciem venti, » id est, moveantur locutus Samaritana;, dixit discipulis rogantibus ut
in primo ictu tentationum « ct angelus Domini, » manducarct « Ego cibum habeo quem vos ncscitis
: :

id est, diabolus, qui ideo dicitur nuntius Domini, (Jonn. iv). »

quia pcr cum Dominus iram infcrt malis sit, « coar- Ipsi rctribuant mihi mala, « ego autem » non
ctans eos » ad graviora mala : « fiat enim via illo- vindicabam me decis, scd « induabam me,» id est,
rum, » id est, institutio eorum « tcncbrae, « ut per cooperiebam divinitatem meam « cilicio,» id est, po>
eam excaacati fiant a cognitione veritatis,ct fiat cis nitentiali vestc.Carnem suam vocat pcenitentialem
via ipsorum « lubricum,»id est,lubricosa,ut semper vestem,quia inoapro pcccatis populi sustinuit pa>
dc vitio in vitium cadant, ct propter hoc sit « an- nam. Coopcrta crat divinitas, quando suam non
gelus Domini prosequens eos, » id est, deducens ostondcbat potontiam. Inducbar, dico, cilicio « cum
eos de vitio in vitium usque ad interitum. Et« quo- illi mihi molcsti cssent, » id cst, quamvis mihi
niam gratis abscohderunt mihi interitum, » laquei molesti essent,6um alii soloant potontiamostcndcre.
 :

313 EXPLANATTO IN PSALMOS. 314

Et etiamhumiliabam animam mcatn, »

« estj i < l
A iniqueinferendo mala«non Bupergaudeant,» id estj
afiligebam animam meam,oinjejunio Bcilicet,quia i sigaudent ad tempus.non gaudeant usque in finem:
eorum salute non poteram reflci,vel injejunio nec illi qui oderunt
(i
gratis, » id est, sine me-
porali, et etiam orabam pro eis, et quia oon r rito meo
et annuunl oculis, « id est, alios nutu
:
<

rerunt orationem meam,illa ooratio mea in sinum oculnnim provocant ad derisionem meam.
meum oonvertetur, » mihi eril utilis se-
1 < 1 est, : Non Bupergaudeant, nec debent supergaudere,
oundum quod i
i>s*> Dominua in Evangelio dix.it apo- « quoniam mihi pacificeloquebantur,»e1 loqucntcs

gtolia:«Inqnamounquedomumintraveritis,primum pacifkv (i cogitabanl dolos » in corde, ct illi doli

dicito Pax huic domui et si ibi fuerit filius pa-
: : non erant, ut auferentmihi exteriora, sed « in ira-
cis requieaoet super eum paz vestra sin autem, : oundia, » scilicct ad mortcm mcam intcndentcs,:
ad VQ8 revertetur {Matth. x), » id est, si vcslra ora- iracundiani dico « tcrrsn, » pro tcrra scilicct ct suo
tio non prosit eis, vobis saltem prodcrit. regno rctincndo. Timebant enim perdere locum ct
Huiniliabam ct « sic complaccbam mihi» vel Dco gentem, niai Ghristum occiderent.
Patri *ic scilicet, habcndo populum illum • quasi
: «Etdilataverunt supcrmcossuum»cumdiccrcnt:
proximum et quasi fratrem » carnalem quia tan- : Crucifige, crucifige cum (Joan.xi) : » ct « dixcrunt,
tum diligebam eum,quantum si fratermeuscarnalis H Eugc euge, » id est, bene benc, « viderunt oculi
et cum nollet mihi acquiescere « humiliabar,»
I : nostri » do islo quod optavimus.
id est, affligebar pro eis sic « quasi » aliquis « lu- Ita ipsi mihi fecerunt, sed tu « Dominc vidisti,»
gens et contristatus, » lugens in oorpore, conlrista- id est, cognovisti corum ncquitiam, ct mcam inno-
tus in anima. centiam, «nc silcas, » sed profer sententiam
ct ido :

Ego sic humiliabar pro cis « ct ipsi tamen l.etati et tu « Domine, ne disccdas a mo ». Quainvis si
sunt advorsum
convencrunt » scilicet, in ine, et securus quod Deus non discedat ab co, tamcn quia
hanc voluntalem,ct «congregata sunt supcr mo fla- nihil scit se habcre cx humanitate, orat, ut det aliis
gella, » id est, multiplicata, et ego « ignoravi n exemplum orandi.quia nihil prorsus in sua huma-
quarc hoc facerent, quia, scilicct, non promcrui. nitate confiderc debent.
Etiam « sunt dissipati » vidcntcs ejus miracula, Dico ne discedas, potius « cxsurgerc et intcndc
cum dicerent alii, quia bonus cst, alii autem non, judicio meo, » id ost, considera qualc judicium sit
sed sedueit turbas,etin passione ipsa cum vidcrent factum dcme,ludico qui cs « Dcus mcus».Etquia
terrae motus.Et quamvis essent sic dissipati,« nun- si solum judicium aspiaeret, habcrct eum furem
quam • tamcn sunt « compuncti,» in quo maximc quia inlcr fures damnatus est, addit « ct attcnde :

eorum nequitia aggravatur: sed potius tentaverunt causam meam,» id est, tofam placitationem consi-
me,adducentcs ante me mulicrcm adulteram(/oc(?i. C dcra, scilicct, quod cgo scmpcr crga cos innoccnter
vm) dicendo etiam « Si filius Dei es, descondc
: mc habui, tu dico qui cs « Dcus meus ».
:

do cruce (Matth. xxxi) »; « subsannaverunt mc » Intendein causam meamet «judicamc sccundum

cum aliquam infirmitatcm humanae natura) in me juslitiam tuam,» id cst, sccundum hoc quod cxigit
cognoscerent et non ad horam, sed « subsanna-
: justitia tua, « Dominc Deus mcus, et non super-
tione, » id est, assidue et cum nihil in me mali gaudcant mihi, » scilicct « non dicant in cordibus
:

invenirent, t frcnduerunt » scilicet bcstiali more suis, Euge cuge animse nostra » de hoc quod re-
« supcr me dentibus, » id est, corrosionibus suis. tinuimus cum in mortc.nec dicant in ore « devora-
Ipsi ita contra mc faciunt.sed tu quidcm « quando vimus eum, » id est, destruximus eum. Hic quo-
rcspicies » misericorditer, ut de corum polestatc quc non dubius de sc orat,scd nobis proponit cxcm-
me liberes ? Rcspice, Dominc, et « restitue ani- plum.Hoc non dicant, sed potius « qui gratulantur
mam redditam corpori, romotam « a malignitate
» « erubescant et rcvc- malis meis, simul » omncs
eorum, » id est, ab inferioribus Judaeis malignan- honorcnt mc. rcantur, » id est, timeant et
tibus, et « unicam mcam, » id cst, animam mcam Et non tanluni qui consentiunt facicntibus mihi
ipsam,quae unica cst quia nullam partcm habet mala,sed ctiam « qui loquuntur maligna supcr mc,
:

v>1 unicam, id est, carnem meam, quaj unica cst n induantur confusionc et reverentia.
immunisapeccato : « rcstituc,» fac immortalem ct Isti erubcscant, scd « quivoluntjustitiam,»scilicct
impassibilem,ereptam « a lconibus,» id est a prin- imitari, «exsultcnt')in corpore, et in anima« lstcn-
cipibus Judajorum et aliis. tur : » et illi « qui volunt,» id cst, diligunt, pctunt
Incipit tertia pars,in qua ostcndit quid boni cvc- « pacem pacem quam cgo,
servi ejus,» id est.illam
niat de sua passione et rcsurrcclionc, scilicet laus qui sum servus cjus, posui intcr Dcum et hominem.
Dei, conversio impiorum, exsultatio justorum. Rc- « ct dieant scmper Magnificetur Dominus» dc pacc
:

stitue : Quod si feceris, « confitebor tibi » id cst, illa data hominibus.

laudabo te « in ecclcsia magna »secundum numc- Isti magnificent Dominum « ct lingua mca mcdi-
rum quia de multis
: conficitur, nec tamen congrc- tabitur justitiam tuam, » id est, meditate annun-
gatadc paleis.sed « in populo gravi,» id est.stabili tiabit, et non tantum justitiam tuam, scd « tota
per virtutem « laudabo te ». dic » jusiitia annuntiabit « laudem tuam, » id est,
Ego laudabo te,illi autem qui advcrsantur mihi, te laudabilem, sicut de creatione cccli Christus in
 :

315 ITAYMONIS HALBEHSTAT. EPI8C. 01M>. I>AHS I. — COMMENT. UIUL. 31G

propria pcrsona laudem Doi ;innunt.invit, ot otiam A Verba sunt iniquitaa, et etiam in cognitionc ». i

per hos hodie, per quos loquitur, ipse annuntiatur. iniquitas:et hoc est u iniquitatem meditatus eet in
Quod dicit linguam meditari, quod cordis est pro- cubili suo,» id est, in corde quod cubile ideo dicitur,
prium facere, ex unione membrorum, quod cordis quia sicul in cubili suo aliquis, sic in corde anima
cst, lingua^ attribuit. occupata cogitationibus, requiescit et non
bis :

IN PSALMUM XXXV. tantum meditatur iniquitatem, sed etiam «astilit»

Titulus. In fincm, servo Domini David. diutii sime immorando * omni viae non bone»omni
« Psalmus istc convonil proprie
Dixit injuslus. » malffi operationi, scilicet, cum furibus furatus est,
prophctoe David sorvo Domini qui bcne in hoc
: cum mcechis moechatus est, etc.Et cum natura exi-
psalmo comprobatur scrvus Domini, quia in hoc geret, ut ips<' in se et in aliis rnala odiret, «mali-
psalmo ostondit pcccatorem omnia poccata sua non tiamnon odivit, » cl hic illius nequitia maxime ag-
aDeo, sed ex se omnia habcre. Justum vero nihil gravatur.
justitiae, nisi cx solius Dci pictatc habere. Psalmus Hic incipit de sccunda parte. Continuatio : In
dico dirigens in finem,i<i cst, Ghristum. Materia est justus habet ex se sua peccata, sed, o « Domine, mi-
justus,et secundario impius. Modus vcro talis cst sericordia tua est in ccelo, » id est, miscricordia tua
In prima parto psalmi, impium cum sua accusatio- T» facit aliquos esse ccclos, id est, justos, quia nemo
ne describit. Cum enim impius dicerct Non pos- : per se, sed omnes pcr tc habcnt justitiam, «et etiam
sum mc abstinere, quia sic sum creatus, talis est veritas tua, » id est, cognitio veritatis protenditur
mea natura, ostcndit eum falso queri de sua na- « usque ad nubes, » id est, sanctos apostolos qui :

tura, et corruptionem non a sua creatione, et na- ideonubes dicuntur,quoniam pluunt rorem coelestis
tura, sed a sua voluntate habere. In secunda partc gratiae fidelibus, ex illis nubibus venit ad nos illa
describit justum non cum sua laude,sed cum laude cognitio veritatis. Misericordia ex Deo, veritas ex
Dei. Justus enim nihil boni cx se, sed omnia bona Deo, justitia etiamexDeo:ethocest, «justitia tua,»
ex solo Deo hic ostenditur obtinere. Intendit autem id est, justi sunt « montes Dei,» id est, comparabiles
nos admoncre, ut vitia ex nobis esse, bona autem a montibus.Nam sicut in montibus sol mane relucet,
Deo cognoscamus. etinde descendit in valles, sic cognitio Dei in ipsis
Nolite vos excusare de peccatis vcstris, quia apostolis reluxit, et ex inde ad alios homines per
« dixit, » id est deliberavit quidam « ut dolinquat eosdem apostolos descendit, et ne per montes acci-
in semetipso, » id est, non ex sua natura, non ex piamus elatos hujus saeculi, addit « Dei. » Et ne
coactione, sed ex sua voluntate hoc fecit, nec ctiam aliquis diceret, quare hos potius elegit, et hos re-
attenditDeumjudicemfuturumunicuiquesecundum probavit,subdit: «judicia tua abyssus multa,id est,
merita, et hoc est « timor Dei » qui omnibus prae- G tantae profunditatis, quod eam nemo potest cogno-
positus est, « non est ante oculos ejus, » id est, in scere.
sua considcratione utvel inde cogitet.Inhocmaxime Vere judicia tua abyssus multa, quia tu salva-
notatur nequitia ipsius.quod ex voluntate peccat,et bis utrosque et rationales et irrationales et hoc :

nullatenus timore futuri judicii rcfrenatur. est, o « Domine, » tu « salvabis » spirituali salva-
Bene dico quod timor Dei non est ante oculos tione, « homines,» id est rationales, «etjumentai
ejus, « quoniam » ipsc « dolose egit » cum diceret id est irrationales, faciens eos rationales, sicuti fe-
se non ex sua voluntate, sed ex sua natura et crea- cisti Paulum vel salvabis corporali salvatione,mi- :

tionc, ex necessitate pcccare, quod quidem dolus nistrando eis necessaria hujus vitae, et etiam mul-
erat,quia licet hoc diceret, tamen in sua conscien- tis aliis modis « multiplicasti misericordiam tuam »

tia ex se ipso peccatum esse sciebat,et hoc tantum hoc faciendo, « quemadmodum, » id est, quantum
in conspectu hominum,quiahomines putabanteum multiplicasti misericordiam tuam. Sciendum quod
verum dicere,sed in conspectu Dei intantum dolose licet David et Apostolus aliquid cognovissent de
egit « ut iniquitas ejus » ab ipso eodem « inveniatur consilio Dei, quare quosdam eligeret, quosdam re-
ad»Dei et hominum justorum pcrlincre «odium.» probaret, tamen noluerunt aperire, quia cognove-
Iniquitatem per partcs cxsequitur,et ostendit ini- n runt quod hoc potius noceret quam prodesset.
quitatem ejus et in cogitationo et in verbis ct in Tu salvabis homines et jumenta, sed illi irratio-

actu. Gontinuatio :Bene dicoiniquitascjus, quoniam nalcs male utuntur salvatione tua quianon sperant
«verba oris ejus iniquitas et dolus » natura:iniqui- in te : « filii autem hominum, » id est, rationa-
tas,id est,blasphemiae contra Deum, et dolus est in les, sperabunt in tegminc alarum tuarum,» quia
«

proximum, quia etiam si bonadicat, tamen hoc se- sicut pulli non possunt nutriti, nisi sub alis ma-
ductoriaintcntione facit : ct ne ille pcr ignorantiam tris, sic intelligunt se non posse subsistere contra

se excusarcl, ostendit cum inexcusabilem, cum di- sestum diaboli, nisi protecti alis, id est, misericor-
cit, «noluit intclligerc cum bene ageret » vel in vcr- dia et veritate Dei. Vel ita tu salvabis bonos ct :

bis vcl in factis. Dedcrat cnim Dcus homini ratio- rationales spirituali salvatione.ct ipsi non erunt in-
nem,qua quidquid sibi csset agendum possetintel- grati, scd sperabunt in togminc alarum tuarum.
ligere : et liborum arbitrium restituerat,quo posset Ipsi sperabunt in tc, nec fraudabuntur asuaspo,
divinse gratiaa assentire. quoniam « inebriabuntur ab ubcrtale domus tuee,»
 »

317 EXPLANATIO IN PSALMOS. 318

id ost spiritualibus donis, quibus abundal domus A natione malorum, per quod juslum, nc malum
tua, id cst Eoclesia. Inebriabuntur dicil persimile, velil imitari, deterret. Intentio est, pcr htcc omnia
guia Bicut aliquis inebriatus solutus est curis, sic ;t simplioes oonsolari, ut nullatenus propter impio-
justus per Spiritus sancti habitationem vacuusest rum nequitiam vel injuriam moveantur.
ab appctitu terrenorum, et ctiam « potabis eos, » Veluti si dioat propheta vel justus illc qui lo-
spiritu sapiontiro, cui ncmo possit resistere, et hoc quilur : Frater simplex
smulari. » yEmula-
« noli
esl quod dioit « torrcnto, » « spiritu dioo vel tor- ri dioitur moveri erga aliqucm, sive ad diloctio-

ronto voluptatis tu;r, » id cst gratis, quia gratui- ncm, sivc ad invidiam. Undc Apostolus « /Emulor :

to das illum hominibus. Vel « voluntatis tu;r, » onim vos Dci rcmulationc (// Cor. xi). » Et do utro-
in qua maximc delectaris, quoniam multum tor- quc hic simplcx admonctur, ut noquc imitctur mali-
rons tibi placet. gnanlos, imitando corum malitiam, ncquc invi-
Dico « potabis eos, » et benc poteris « quoniam dondo eis. Noli amnulari dico « in malignantibus,
apud tc est fons vitffl, » id cst origo totius boni, id cst, in considerationo malignantium, id cst,
« et in lumino tuo » id cst, Christo, scilicet, in malevolorum, ut vel imitcris, vcl invidias, « neque
cognitiono tui, juxta illud : » Qui vidct me, vidct zclavcris, » id cst pcrscquaris « facicntcs iniquita-
et Patrem {Joan. xiv), » et cum videbimus lumcn, R tcm. » In zclaro. quamdam notamus majorem aflec-
id est Patrcm, et Spiritum sanctum. tionem, quam a;mulari.
Et ut possimus videre lumen illud,« pratende, » Ponit causam quarc justus simplcx non debcat
non illis qui volunt te scire, sed « siticntibus tc, » erga malos invidia movcri « quoniam tanquam fc-
id cst credentibus in te, ct practcnde « justitiam num arcscet, » neque hoc diffcrctur, sed « ve-
his qui recto sunt corde. » lociter, » fiet. Feno comparamus potcntcs hujus

Et ut possim pcrvenirc ad lumcn illud, « non Sfficuli, quia sicut fcnum floribus ornatum ct vi-

veniat mihi pcs supcrbise, » id est affoctio super-
biae. Per superbiam omne peccatum accipimus,
quia in omni peccato supcrbia cst, id cst contem-
ptus Dei. Pes singularitor et non pluralitcr
quia qui stat in superbia, nunquam stat firmiter,
sed semper est pronus ad ruinam, sicut ille qui
ride cilo arescit, sic isti ornati, ct viventcs in glo-
ria hujus saeculi cito dcficiunt, « ot cito decidunt,
quemadmodum olcra herbarum, » id est, olera in
dicit, horto non bcne culto, scd agresti, quibus plcbs
infcrior comparatur, quae ct si virct cito, tamen
dcficit.

stat uno pede. Modo oravit quod non veniat su- Et quia cito deficiunt hacc, ideo tu, bone homo,
pcrbia, id est cffectus peccati cx se, nunc orat ut « spcra, » non in his prsesentibus, sed « in Domi-

altcrius suggestio eum ad pcccandum non moveat, no, » « et fac bonitatcm, » id est, plura bona.
diccns, « et manus, » id est pcrsuasio « pcccaloris C Bonitae cnim non de uno, sed de pluribus dicitur;
non moveat me, » a bono proposito. « et » sic « inhabita terram, » id cst Ecclcsiam,

Dico « non veniat pes supcrbia;, » quia « ibi, » « et pasceris in divitiis cjus, » id est, reficieris,
id ost in pede superbia; « cccidcrunt qui opcrantur sanctis Scripturis et multis spiritualibus donis.
iniquitatom, » ct inde « expulsi sunt, » a regno Et multis « delcctarc in Domino, » quasi re tibi
Dei, ct postea « non potuerunt stare, » id est rcg- jam lcpida. IIa3C enim consuetudo cst, ut si quis
num Dei ulterius obtinere. accodat ad Dominum, in primis quasi durum re-
putct, postquam vero consueverit, in eo maxiino
IN PSALMUM XXXVI.
dclectetur ; delectare dico, « ct ipse dabit tibi pe-
Titulus. In finem Psalmus David. titiones cordis tui, » non carnis scd spiritualcs.
« Noli asmulari. » Psalmus iste convcnit David Et quia aliqui simplices possent dicere : Non
prophota) vel cuilibct justo, dirigcns in finem, id possum dclcctari vel spcrarc in Domino, quia
est, in Christum, sicut multa habco peccata, contra hoc salubre dat con-
ct casteri psalmi. Videns
propheta vcl quilibet justus, qui hic loquitur,
silium « Revcla Domino viam tuam, » pcr con-
im- :

prios prospcrari, et justos conculcari ab impiis, et fcssioncm tuam,id cst mala opera pcr qua; inccdis,
quod quidam simpliccs justi invidcrent potentia: n et his rcvclatis, « spcra in eo, » « et ipse, » Domi-
illorum, et vcllcnt ulcisci injurias ab cis illatas, nus « facict justitiam tuam » tibi scilicct « ct ju-
aliquando etiam vellent conformes ficri cis, ponit dicium tuum, » id est discrctioncm dabit tibi, qua
contra hanc saluberrimam doctrinam, quam Au- seccinas bonum a malo.
gustinus salubcrrimum potum nominat. Matcria Et ne dicerct aliquis, Licet habcam hoc, tamcn
est justus, et e contrario impius, socundario tamen. sempcr vilis ero,commendat ha^c dona, « Dominus
Modus est talis, quod eam materiam sic dividit. justitiam faciet, » et illam « cducct, » de tenebris
In primis agit dcjusto admonendo cum nc mo-
: hujus vita), in qua obscura ct vilis rcputatur,
veatur invidia crga impium, vcl imitatione, vel « quasi lumen, » id est facict omnibus lucidam,
ira, in intermiscendo quaidam dc impio. In se- cum dicent mali in judicio « Nos inscnsati vitam :

cunda partc ponitquid impius orga justum faciat, illorum asslimabamus insaniam, cccc quomodo
admoncndo ipsum ut paticnter sustincat. In tertia computati sunt intcr filios Dei (Sap. v), » « etjudi-
parte ponit prannia ,justi,cum admonitione ot dam- ciurn tuum cducet tanquam meridicm, » id est in
310 ITAYMONIS HALBERSTAT. EPI8C. OPP. PAHS. I. — COMMENT. BIBL. 320
maxima omnibus apertura
oonstituet claritate, ut A ridebit eum. Bene dico irridebit eum « quoniam
••

sjt, dico, revela viam fcuam, cl spera in Domlno, prospicit quod veniet d eju » id estjudicium, ,

oi acceptis donia ab eo, semper « subditus Judicium nominat diem,quia ibi eruoi omnia ma
Dornino, » ifl csL famulare ei « et ora eum. - nifesta quasi in die.
Et no simplex admonitus sic dicorct Ecce sive :
'

rito irridebil eos Dominus quoniam « peooor

maligncnLur, sive mala faciant dum justis non qo- ton gladium, - id esi mala opera saa« evagina-
ceanL, non movcbor erga cos, scd si prosperentur, vorunt, » scilicel de cogitationibus suis, ubi abs-
non nobis mala inferant, quin moveamui condita erant, in manifestum deduxerunt : sicut
non possumus contra quod prophcla item ponit
: aliquis gladium suum evaginat, et etiam « inten?
salubrcm admonitioncm. Dico « subditu : . derunt arcum suum, » id c L dolos suos, quibus
Domino, oL si impius prospcralur, noli aemulari, - occulto vulnerent sicul aliquis occulte arcu ferit.

neque imitando, nequc invidcndo « in co, » id est Ad boc intenderunt arcum •< ut decipiant paupe-
in consideralione illius, « qui prospcratur in via rcm, i) id est i-implicern, qui nondurn satis perfe-i
sua, » id esL mala operaLionc, qua) incedit ad in- cit in cognitibne Dei « et iqopem, » eumdem acci-
tcritum : ct « in hominc facicntc injustitias, » id pc, qui inops dicilur, rjuia passibilis et rnortalis,
cst bonorum pcrsecutioncs. •p. ct multis oppressus miseriis hujus mundi, ad hoc
Nc acmulcris dico, cl si in aliquo modo molus evaginatur gladium « ut trucidant rectos corde. »
cs, dimitte : et hoc est « desine ab ira, » ctsilongo Ipsi evaginaverunt gladium ct « gladius eorum
odio moLus cs, desinc : eL hoc cst « dcrelinquc fu- intrct in corda ipsorum, » id cst, dum occidunt
rorcm, » et si aliquando furcre voluisti, desine : sancLos, occidanlur cL ipsi intcrius « et arcus co-
hoc est « noli in aemulari, ut maligneris. » rum confringatur, » id est dolus ejus inefficax ha-
Et ideo dico noli malignari, « quoniam qui mali- beatur, ne bonos possint decipcre, et sibi confor-
gnantur, exLerminabunLur, » id est et malevoli, et mes efficcre.
mala terminum supernae
facicntes, scilicet, extra Iloec omnia facict libi impius, et etram cum tu
Jerusalem ejicientur. « Sustinentes autem Domi- eris pauper, ille prospcrabitur, scd tu omnia pa-
num, » id est cum longanimitate mala hujus vitae tienter omnia sustine, quia « melius modicum
tolcrantes, Dominum remuncraLorem atlendcntes justo, » id est, sua, modicitas et paupertas « su-
« ipsi hairediLabunL terram, » id est, hasreditario pcr divitias peccatorum multas. »
jure ccelestem possidebunt patriam. EL bcne dico, melius est « quoniam brachia, »

Dico haereditabunt patriam.EL ne aliquisdicerct: id est, fortitudines et potestates « peccatorum con-

Quis tam diu poterit sustinere? dicit « ct adhuc rentur, » id est destruentur, et inutilia omnino in-
:

pusillum, » quasi,non deficias snstinendo, tempus C venientur « jusLos auLem, » quamvis modicos et :

enim breve est, ncdum vita hominis. Dico sustine paupercs « confirmat Dominus, » in bono propo-
pusillum « et non erit peccator, » non quod pec- sito, et spe futuro3 beaLiLudinis.
catoris substantia pereat, sed non erit, id est, pec- Et bene drco confirmaL justos falsa namque eo- :

care non poterit : ct concedatur quod tunc « quae- rum senLenLia est, qui putant Dominum non cog-
ras locum ejus, » id est, an aliquo modp in alia noscere haec quae agrrntur in hac vita, quia « Do-
vila peccator sit nccessarius « et non rnvenies. » minus noviL dies immaculaLorum, » « et, » ipse

In hac vita tantummodo pcccator est necessarius, Domrnus « erit haereditas eorum, » id est, justo-

in qua per eum justr examinantur. rum « rn osternum, » Dominus diciLur haerediLas
DixeraL quia susLinenles Dominum haereditabunt justorum, quia sicut hsereditas pascit et sustentat
terrdm: nunc determinat quomodo sustinentes,sci- possessorem, sic Dominus in has vita surs, et tan-
licetnon qui inviti et murmurantes, sed qui in man- dem in alia vita omnimodo erit refectio.
suctudine ct simplicitate. Ad hoc continuatur : lo- Et idco « non confundentur, » imo voluntas eo-
cum peccatoris non invcnies inaliavita.
« Mansueti rum implebitur « in tempore malo, » id est, in die
autcm Mansueti auLem haerediLabunl ter-
vita. » « judicii,quod malum erit impiis, qui tunc damna-
ram » viventium, « ibi delectabunLur in mulliLu- r\ buntur rn aaterna damnatione, tunc justi non con-
dinc pacis. » Ibi in acternum vrvcntes, nec a dia- fundcntur, et in hac vita plene a Dco reficiuntur,
bolo,ncquc a carnc sua aliquo modo impugnabun- quod est « dicbus famis, » id cst, in vita hac qua
tur, noc aliqua penitus inquictudinc turbabunLur. esuriuntsancti et sitiunt justiLiam « saturabuntur »
De sccunda parLe incipiL, mansueti delectabun- spiritualibus cibis, c contraiio iiet peccatoribus, et
tur in pacc, scd intcrim in hac viLa « pcccaLorjus- hoc sub probationc ponit; sic jusLi non confunden-
lum obscrvabit, » diligcnLer vitam ipsrus inquirct, tur in tempore malo,quia soli peccatorcsperibunt.
attcndens si in aliquo ei nocere possit : et cum Tunc quidem peccatores peribunt. In hac vero
nihil possit contra cum ratione, quasi bestialis viLa « inimici Domini, » id est, ipsi peccatores « mox
« stridebit super eum dentibus suis, » id osfc, livi- uL honorificati, » id esL, habiti in reverentia « ct
dis corrosionibus et detractionibus. cxallali fuerint. » pcr potcnLias et dignitatcs « de-
Sic stridebit peccator superjustum; Lu autem,vir assidue, cL hoc csL « deiicicntt» paula-
ficientes, »
bone, nc cure.H, sed deridc eum <
{ 1 1 i ; i « Dominus ir- Lim enim dcliciunt, labondo quotidicin gravioradc-
324 KXPLANATIO IN PSALMOS. :?22

licta « quomndmodum fumus. » Sirul enim 1'uiniis \ Antichristi.Si loquaturunus sblus justu8,dicit «ju-
quanto allius ascendit, tanto magis attonuatur et nior fui, » id est, similis sum illis primis justis
deflcit sic mali quanto altiores occupant senten-
: « el senui,» id est similis Bum illis novissimis ju-
tiae, tanto magis a bono deflciunt. Per multas par- siis, in quorum tempore erit justitia in decrepita
tos ostcndit quod mclior est modicitas justi quam ffitate : nnn quod justi deficiant, sed in multis qui
divitia- peccatorum. jusli videbantur frigescit charitas. Sic sc com-
Eccc ponit causam quaro peocator deficiat quia paral Apostolus illis novissimis, ubi dicit « Nos :

« mutabitur pcccator » a Deo « et non solvet. Mu- (jui vivimus.qui residui sumus, rapiemur in nubi-

luamur quidem a Dco quidquid babemus,qu8e bene bus ohviam Christo in acra(/ I7l£SS.lv).»DicojuvehlS

Bolvit qui ad hoc utitur donis Dci, ad quffl Deus fui et justum dcrc-
senui,«et in nullo temporc vidi
instituit ut si babeat divitias, dispenset oas pau-
: lictum Domino, quin conferrct ci Dominus
» a
pcribus, et in Cffiteris donis similitor peccatornon : spirituale auxilium « nec semen, » id est, opera
:

polvit, justus auteui bcnc solvit, scilicet misere- t< « ejus, »« quasrens panem,» id est, indigens pane,

tur, « id cst, pia affectione erga afflictos movetur, scilieei spiritali vivificatione. Custodit enim Domi-

quod uti(juc satis illi est, qui non habet quod tri- nus fideles suos, ct eorum opcra vivificat, ct sibi
buat. Justus autom miseretur«el etiam retribuet,» -r» placere facit

si quid hahct Idoo Deus non dorelinquit justum suum,quia ta-

!deo inistTetur et etiam retribuet,* quoniam be- lem se cxhihct quem Dominus digno rcspicere de-
nedicentes ei, » « Domino, ld cst, gratiaa agentes, beat,scilicet«tota die,»id est assiduse « miserotur»
BOlventes ca quaj a Domino mutuati erant :« h pia affectione, « ct, » si quid habet« commodat,»id
ditahunt terram, » viventium : « maledicentes au- est tribuit necessitatem patienti.Gommodat proprie
tem, » id est non agcntcs illi Domino dignas gra- quia qui dispcnsat,sihi reddi exsj)Cctat,non a
dicit,
tias de aceeptis munerihus « dispcrihunt. » paupere,sed a Domino et quia justus ilacommo- :

Bene dico, quod jusli lucrcditahunt terram,quod dat, ideo « semen illius,»id cst huna operatio illius

ois pcr hoc cvcnict, quia a Domino dirigunlur « in benedictione,»id est in incremento « erit. »Haec
ojiera corum hoc dicit « gressus, » id cst, af-
: enim manifesta vcritas,quod si quis lihere dis-
: est
feetioncs et opera « hominis » bene rationc utontis pensat aliquod bonum sihi a Deo commissum,tanto
« diriguntur, » id est, rccti inveniuntur« apud l)o- magis ahundat in eodem ut si quis doceat alios, :

minum, » id est, in dispositione Domini sicut si vel hona sua in elecmosynas distrihuat.Unde Apo-
:

'ii(vrelur de aliquo potentcs,qui benc disponeret de tolus moncns ad elcemosynas dicit « Et augebit :

aliquo apud eum hcnc opera ipsius diriguntur Do- incremcnla frugum justitiae (I Cor. ix). » :

minus dirigit grcssus justi «'et viam,»id est,vitam C Et quia Dominus ita facit justis, idco tu frater
honam istius justi dirccti « volct » Dominus. Vel simplex, « dcclina a malo, » et quia non sufficeret
« viam, » id cst prrccepta et inslitutioncs ejus Do- ccssare a malo, nisi fierct honum, suhdit « et fac :

mini volct sequi illc homo.Vel « viam,»id est bona bonum, » et sic « inhahila » ccolum « in SffiCulum
opera quaj fccit Christus. sajculi,» id est in seternum. Habitant quidemjusti
Ideo cum cociderit, id est pcccaverit, homo ille in hac vita spo ccelum, quod possidcbunt in alia
« non collidetur, id est nequc criminalitcr pecca- vita in re.
hit, ncquc in venialihus permanchit,« quoniam Do- Dico fac honum,ct facero debes, « quia Dominus
minus supponet manus suas,»id est aux Hium suum amat judicium, » id est discretionem,qua separent
quo sustincatur. Ilabct alia translatio: quia Domi- justi bona a malis et ipse Dominus»non dcrelin-
:

nus confirmat manum ejus secundum quod ita : quot » in hac vita « sanctos suos, » imo « conser-
lcgctur :«Cum ccciderit » corporaliter scilicct.cum vabuntur, » duccndo « in reternum.»
occidctur et flagcllahitur « non collidetur, » in Ex (juo dixi junior fui, incipit pars tertia. Dico,
animo, id est, non peccahit in animo, « quia Do- conscrvabuntur ct ohtincbunt illam hacreditatcm ad
minus confirmat manum ojus, » id est opcratio- quam conservabuntur; ct hoc habemus intcrposito
nem ejus D vcrsu uhi dicitur: Justi autem hasreditabunt tcrram
Benedico.quodnoncollideturquiaegovidiijuslum viventium, ct hoc non ad tempus, scd aeternaliter.
custoditum aDomino inomni tempore.et dum justi- Quod habitabunt in saiculum sacculi super
dicit, ct
tia juvenis csset, et parvula, ct dum perfecta, et eam,superius bencdixit, quia posscssores ctDomi-
dum in senio : si loquatur totum corpus sanctorum : ni crunt terrai illius.
quasi diceret : « Junior fui, » id cst juvenis, ut Interposuit de impiis,ut pcr pcenam eorum dcter-
in tempore Abel et aliorum, quando justitia pcr reat justos. Gontinuatio : Justi conservabuntur in
solam legem naturalem colebatur aliquantulum, seternum, sed impii punientur in ffiternum, « et se-
adulta fuit,cum legcm scriptam recepit, et in tem- men, » id est opera, « impiorum peribit,» quia nul-
poregratircjicrlecta fuit : jirohat quia junior fuissct, lam conferet utilitatem. Justi autem haereditabunt
dicens ctcnim scnui, » id est, ad revcrondam
: « terram.etc. Dixit quod Dominus illain luereditatcm
adatem vcni,id cst.ad tcmpusillud inquod frigr cit dat sanctissuis.modone aliquis parvipcnderet earn,
charitas multorum, sicut futurum cst in tcmporc describit oam et dignam ostendit. Continuatio ;
m 1IAYM0NIS HALBERSTAT. BPISC. OPP. PARS. I — COMMKNT. lilJU,. 324

Sancti hsreditabunt terram quas est valde digna, A res. " et elevatum sicut cedroe Libaui,»id csttran-
quia ibi«os justi,»id est cor quod ideo os nominat, scendentcm alioe potenlc in altitudinc bujus sn-
quia aperitur Bicut os, et Deus implet illud,«medi- culi, sicut cedrus Libani alias in altitudine supc-
tabitur sapientiam,» non dubiam cogitans, sed cer- rat arbores.
tam habcns dc Dei cognitione, « et lingua ejus,»id Vidi eic exaltatum,« et transivi »h«o praesonlia,
est affectio« loquetur » modo suo laudabitDeum, : ct prsedidi mentis affectione et agilitate futura:«et
scilicct, de sua rcstitutione. cccc » non erat »peccator« et qtuesiviteum,»
ibi "

Et etiam ibi « lex, » id est volunlate«Dci cjus, » id est diligentcr consideravi quareibi non esset-et

qui dicitur Deus ejus,quia multa bona fecitei :crit non cst inventus locus ejus, » id cs cognovi quod
« in oordc ipsius, » id est in vohintate ipsius. Ea non habeat locum.
enim volet ibi justus,quae sciet Deum vellc :«etnon Etquia ibiimpii non babentlocum,ergout ibi tu

supplantahuntur, » id cst impedientur « gressus possis habere locum«custodi innocentiam, » custodi

ejus, » id est affcctiones et opera ejus quin im- bene dico : quia multi rnalis persuasionibus vo-
plcantur omncs affectiones cjus. lunt cam tibi furari « et vide squitatem, » id est
Nec cliam crit ibi, qui velit aequum cognosce te sernper puniendum ad tuarn
supplantarc gressus
ejus,id cst justi,quia « peccator,»diabolus vcl homo, n examinationcm ideo videt aequitatem « quoniam :

« considerat ct quaerit» invidiosa affectionc«morti-
ficare eum. » Invidia quidem tormcnlum anima-
rum eorum crit, qui invidia in hac vita peccavc-
runt.
Peccator quaerit mortificare justum, « Dominus
autem non dcrclinquct eurn,» justum,« in manibus
ejus, » id est voluntate vel peccatoris potestate, ut
possit justum damnare « nec»ipse Dominus«dam-
nabit eum, » justum«cum judicabitur,»id estdam-
nahitur impius « illi, » id est ad honorem justi.
Recipit cnim vindictam justus, cum damnabitur
impius.
Possumus et ita legere praedicta Ideo justi haere-
ditabunt terram, quia in hac vita« os justi medita-
bitur,» studiose « sapientiam,» id est cognitionem
homini pacifico, » id est, paticnter portat adversa
hujus vitae, et sihi debitat deputat, « sunt reli-
quioe, » id est vita soterna, quoe sibi in postcrurn
reservatur. Vel « reliquiae, » id est bona fama post
mortem.
Justis suntreliquiae,«injustiautem disperibunt, »
id est damnabuntur«simul reliquiae impiorum inter-
ibunt. » Impii rclinquunt sibi s-^cundum proesum-
ptionem suam vitam post mortcm,quo2 reliquiaein-
teribunt eis,quia nullo modo vitam ajternam habe-
bunt, vel reliquiae, id est fama, domus et caetera
quae relinquunt, interibunt, id est destruentur.
: Modo ne diceret simplex admonitus, Sufficientes
habeo causas quare bene agere debeo et impium su-
stinere, non possum autem ostendit ei propheta :

Dei « lingua ejusloquetur judicium » ad litteram : (j non deesse potentiam, ut sic dicatur Injusti per- :

« lex etiam Dci ejus, » id est praccepta ejus, erunt ibunt,«salus autem justorum,» id est remissio pec-
« in corde ipsius, » id est in voluntate ejus, id est catorum, id est potestas bene operandi
Do- est « a
voletlegem implere« et non supplantabuntur gres-
ei mino, » « et » ipse Dominus est « protector eorum
« sus ejus,»justi scilicet, id est non potest impediri in tempore tribulationis, » id est in hac vita, ne
quin impleataffectionesejus,nec deestqui vclit sup- laedantur telis inimici.
plantare quia«considcrat peccator justum,»id est
: « Et abundat eos Dominus»ad bene operandum,
diligenter attcndit,anin aliquo possitimpedire eum « et liberabiteos » « a pcenis exterioribus, ut jam
« et quaerit mortificare eum » voluntate et opere. nullo modo vexentur etiam in corpore : « et eripiet

« Dominus autem non derelinquet eum,»justum,«in eos a peccatoribus » cum ducet eos de vita hac :

manibus, » id est in potestate « ejus » peccatoris, « et salvabit eos » aeterna salvatione, propter hoc,
« ncc » ipsc Dominus « damnabit eum, »justum, quia speraverunt in eo. »

« cum judicabitur illi, » ut supra. Vel « damnabit 1N PSALMUM XXXVII.

cum justus judicabitur ad voluntatem illi, » id est Titulus. In finem psalmus David in rememoratione
pcccatoris. Licet enim justus aliquando ab impiis sabbati.
flagelletur, occidatur, et aliis modis judicetur, ta- rv « Domine, ne in furore. » Psalmus iste convenit

men non damnat eum Dominus, sed servat illo3- David prophetae vel alii poenitenti, habitus in reme-
sum interitus. moratione sabbati,id est oaternae requiei,cujus cum
Et quia Dominus ita custodit justos, ideo tu mcmorem se facit pconitens qui hic loquitur,multis
« exspecta» per longanimitatcm, dum et« custodi modis.ut ad rllam pervenire possit,psal-
te affligit
vias, » id cst praecepta « ejus » « ct ipsc Dominus mus dico dirigens nos in finem,id est in Ghristum.
exaltabit tc » dando virtutcs « ut haereditate capias Habent quidam libri,in commemoratione peccato-
terram viventium nisi cnim ita exaltaretur ho-
» : rum. Est enim in hoc psalmo materia pcenitens,
mo,indignus essct capero rcm tuam arduam,quam multis quidem affectus miseriis pro peccatis suis.
tcrram dc qua simplicitcr modo crcdis « videbis Modus est talisprima parte orat,quod sicpur-
: In
cum peccatores pcrierint. » gctur per miscrias quas hic sustinet, ut post hanc
Et bene dico quod pcccatores peribunt,quiaergo vitam nihil patiatur.In sccunda parte enumerat mi-
«vidi impium superexaltatum»supcr aliquos mino- scrias quas hic sustinet. In tertia parto ostendit ee
825 i:\PLANATIO JN PSALMOS. .126

nunqnam Deum irrter tot mala deseruisse, sed sem- A exemplum peccandi, sicul vulnera oorrumpuntur
por in co sperasse,et ad graviora patiendum se pa- prius, deinde emittunt fetorem. Putruerunt ilico

ratuni esse. In (ine ponit in conolusione quamdam « a facieinsipientiaa meae,» id est propter sapientiam
exsultationeindeimpetrata venia.Intenditnosadmo- (insipientiam) meam, quae mihi semper preesens est.
ncre, non ut timeamus, sicut fecit in alio pceniten- Et in tantum putruerunt, quod ego « miaerfactus
psalmo.sed utjam patientcr sustineamus qua?-
tiali sum,» id est miserum me reputans « et curvatus,
cunquo mala ad purgationeni peceatoruin.ac si ita id est jam non respiciens ccelum sicut deberem,sed
moncret peenitens qui loquitur. sola hffic terrena sicut brutum animal, curvatus dico
Noli, frater,rogare Deum, ut mala hujus vitffl rc. mea reputationeusqueinfincm,» id cst in tantum,
«

moveat a te, sed per hse, sterna removeaf exem- quod nulla bestia sit magis turbata,quam cgomca

plo mei,quinon de istis oro, scd de illis,sic « Do. : reputatione. Vel ita Quia sic putruerunt cicatrices
:

mine, ne in furore tuo arguas me. » Legatur istud mcae, idco miser factus sum sicut portans niultas
sicut in alio psalmo expositum cst. miserias, sive ego mihi ipse faciam, sivc aliundo
Neo debes post hanc vitam arguere, quoniam in mihi inferantur, et in tantum miser, quod ego cur-
hacvitamulta mala sustinco.Hoc dieit, « quoniam vatus suin, id est, depressus ponderc misoriarum
aagitt.e tus,a id est poense illaa peocatorum quaa in- usque in Qnem vitaa meaa, vcl usque in finem,id cst,
13.
fixisti Ad.T.Minatus est cnini Deus Ada\quasi arcu in tantuin quod nullusjam potest deprimi ultrame

intenso : « In quacunque die comederis de ligno aliquibus misoriis, ct quia sic sum fuctus miser et
scientiae boni ct mali, morte morieris (Gcn. n). » curvatus, idco « tota die, » id est, assidue « con-
Lo autem infringente obedienliam, sunt ei inlixae tristatus ingrediebar » dc tristitia in tristitiam.Vel

Bagitt» Dei, scilicot, faotus est mortalis et paticns « ingrcdicbar, » id cst, conversabar inter homincs
peccati,quao mancnt ecclesiac in fdiis Adae, do qui- contristatus.
bus poenitens hic dicit, infixae sunt mihi, ot tu, Do- Mco quidcm contristatus ingredicbar,non pro ali-
minc, non extraxisti a me sagittas illas, ncc allevia- quo damno temporalis rei, sed « quoniam lumbi
sti,scd « confirmasti » quasi magister supra in cor- mei, » id est, fragilitas mctc carnaJitatis, « impleti
rcctum discipulum « manum tuam, » id est vindi- sunt illusionibus,» id cst, dcccptionibus diaboli.Per
ctam tuam « supcr me, » id est,pcr illa mala com- lumbos, ubi sedes libidinis, id est, carnalis volu-
primens me. ptatis, accipimus quamcunque carnis voluptatem,
Etinterimconfirmasti manum super mc,quodjam ct in tantum sunt lumbi mci implcti illusionibus,

« non est sanitas in carnc mea,» quia omnibus ma- quod jam « non cst sanitas in carne mea, » id cst
lis est caro mea possessa, ut fame, et lassitudinc, nullum genus voluptatis est in quo non sim illusus.
ct aliis hujusmodi, non est sanitas mihi dico,etha;c C Et quia ita sum illusus, ideo « afflictus sum » in
« a facie, » id est, a praesentia « irae, » id est, vin- corpore « et humiliatus sum » in anima « nimis,
dictae « tuae, » habens quidom in prascnti consido- id est, valdc, ct ctiam gemebam in cordc meo, « et
ratione vindictam, quam facturus est de peccatis, ab gemitu cordis mei rugicbam, » id cst pro-
illo

nullam carni meae quaero quietem ; « non est pax rumpebam in rugitum, id cstcum magno dcsidcrio

ossibus meis,» id est, robora anirme conturbantur, in clamorem, sicut lco rugit, cuni aliquam escam
etindenon accuso te,Domine, sed haec tota turbatio dcsiderat.
est mihi « a facie,» id est propter praesentiam «pec- Ego rugiebam, « ct omne desidcrium meum, o
catorum meorum.» Considerans enim peccata sua, Dominc, est ante tc, » id cst nihil desidero nisi quod
timens vindictam Dei pro peccatis illis, conturbatur tibi placct, « et gcmitus meus non est ateabscon-
et in corpore et in anima. ditus, » irno tibi bcnc cognitus, ct a te probatus.

Benc dico turbor pro peccatis, quia mea peccata Bcne dico gcmitus, quia tantus est gcmitusmihi,
multa sunt.hoc cst, « quoniam iniquitates meac su- quod « cor meum,» id cst anima mea, « conturba-
pergressa3 sunt caput meum » et sibi subjcccrunt tum est, » et quod cor sit turbatum ostcndit, di-
mentem meam, « et sunt gravatae super mc sieut ccns virtutem animi defccissc ct rationem, ot hoc
onus grave.» Sicut enim onus grave portantem de- n cst « dcrclinquit me virtus mea, » id est fortitudo

primit, sic istae iniquitates deprimunt animum. animi sic dcfccit, quod jam nihil tolerare potest
Hic incipit,scilicet,enumerare miserias quas sus- « ct etiam lurncn oculorum, » id cst ratio « non est

tiuet, quas simul in praesenti vcrsu comprehendit. mecum, ct ipsum quamvis mihi naturalc esset,vcl
>>

Ideo dico quod supergressoo sunt, quia « cicatrices » ipsum, » id est quantulumcunquc crat,id est per-
meae putruerunt et corruptac sunt. » A similitudino didi discretionem boni ct mali.
dicit quia sicut cicatriccs prius putrcscunt,postea
: « Et ad cumulum omnium malorum,arnici mei,»
rumpitur caro.sic peccata sanata in baptismatc pu- id est illi qui mihi pio ac fidcli amorc putabantur
trescunt, quando cogitamus ea rcnovarc : corrum- esse conjuncti sinc aliqua cognatione carnis, et qui
puntur, quando ad actum perducimus. Habent ali- mihi solatio essc dcbuisscnt, « et proximi mci » so-
qui libri corruptae sunt et putruerunt, et tunc
: cundum carncm « appropinquavcrunt » paulatim ac-
cst conversus ordo, quia prius corrumpuntur cum cedendo « adversum mo, et stcterunt, id est pcrse-
dicuntur ad actum, deinde putrent cum aliis dant vcraverunt erga me in malis actibus.
m HAYMONIS IIALHKHKTAT. KIMKC. OIMV PARS I. — OOMMKNT. HIUL. 328

Amioi rnei fuerunt contra mo,el qui non fecerunl A Egotol mala Bustineo quod etiam rnorior, ot hoc
milii mala,nullum fecerunt solatium hoc est, et : estquod dicit, « inimici autem mei vivunt, » id i
',

qni justa me erant, » id est conjuncti tnihi aliqua existimant vitam esse in his mundanis, ieteonflr-
cognatione vel amicitia «dclongc stetorant,»idest mati sunt super me, » scilicet ad inferenda rnihi
reccssorunt arnenullum ferentes solatiLurn,<l tunc mala: «et multiplicati suntn et numero ct gravius
mihi sic dorelicto, illi, « qui qusrebant animam noccndo « qui odcrunt me inique. »
meam » tollcre, id cst dajmones ct ministri eorum Et non tanlurn inferebant mihi mala, sed etiam
« vim faciebant, » id cst manifcsta mala infere- « detrahebant mihi » illi « qui rctribuant mala pro
bant. bonis, » ot hoc toturn faciebant nulla alia causa,
Et non tantum mala infcrebant, scd etiam mala nisi « quoniam Bequebar bonitatern. •

dicebant manifostc ct occullc : ct hoc cst, « qui Hic ponit exsultationem. Continnatio : Ego htp.c

inquircbant mihi mala, locuti sunt vanitalos, » omnia patior, ct tu, «Dorninc, Dcus rncus, » salutis

id est, manifesta mendacia : ut cum dicerent haec mea; dator, id cst, qui jarn exaudisti mc « ne dore-
mundana sufficere ad bcatitudincm, et similia, et linquas mc. » id est, ne porrnittas me cadcre in
non tantum manifeslc diccbant mala, sed etiam criminale pcccatum.Permittit enim Deus cadere ali-

« tota die meditabantur dolos, » id cst, si aliquando quando suos ad corrcctionem majorem, Petrum
ut
B ;

dicebant bona, non bona, sed seductoria intcntione ct si aliquando derolinquas, « nc discesseris a me,»
dicobant. id est, » ne permittas me perseverare in peccato^
« Ego autcm non audiebam,» id est, non movcbar sed « intendc in adjutorium, meum, » id est, date
dc corum malcdictis ego dico in hoc existens « tan-
: intcntum, ut me adjuves ad bene operandurn.
quam surdus, » id cst, sicut surdus non habct
IN PSALMUM XXXVIII.
aliquem actum auditus,sic nec ego aliqucm actum
motionis et eram crga maledicentes « sicut mutus, Titulus. In finem canticum David pro Idilhum.
:

et quia mutus etsi non expressa voce,tamen aliquo « Dixi : Custodiam. » Volens Esdras honorem fa-
mugitu vel indicio aliquo iram suam exprimit, ut cere Idithum, qui fnit unus de quatuor praxcptori-
suam manifcstet constantiam, dicit « et non ape- bus, cum arcam Domini de Sylo reducerent, ad mc-
riens os suum, » id est nullo modo respondens im- moriam ipsius ponit nomen ejus in ipsius psalmi in
properantibus. titulationem. Licet autem in quibusdam scripturis
Et non tantum non habebam actum audiendi, invcniamus, hunc psalmum fecit Idithum, et hunc
sed ncc potentiam, et hoc est, « factus sum sicut Emam,etc.,tamen intelligendum est a David omncs
homo non audiens, » id est non potens audire : factos esse. Iliautom fccisse dicuntur, quia recen-
et cum superius dixisset,« sicut mutus non aperiens C suerunt, ct non tantum propter hoc, sed maxime
ossuum,» ne inferret aliquis, idco mutus cras,quia idoo,quiainterpretatio hujus nominis,Idithum, ip-
non habebas unde responderes.ideo subdit, « et non sius psalmi proprietatem ostendit.Idithum namque
habens in ore suo redargutiones » contra perse- transiliens interpretatur,ethic de transiliente omnia
quentes.id cst, quamvis habercm unde possem re- temporaliaagitur. Hunc psalmum ideo canticum no-
prehendere, tamen fui quasi non habens. minat, quia hic quamdam exsultationem proponit,
Hic incipit de tertia parte. Continuatio Ita tri- : scilicet,finem nostrum, id est, Ghristum, et licet
bulor,sed tamen speravi in te. Et « quoniam speravi hic quffidam tristia proponantur,tamen ipsal&tare-
in te » ideo « tu, Domine, Deus meus,exaudies me.» putantur spe finis illius.Titulus sic exponitur Can- :

Exaudies et debes exaudire « quia » ego « dixi, » ticum istud convenitDavid prophetse transilienti vel
id est, deliberavi « ne inimici mei, » id est, dia- cuique transillenti habitum pro Idithum, id est, ad
boli et eorum ministri, et si modo gaudent super honorem Idithum, id est, transilientis. Cum enim
me « nequando,» id est, in fine « gaudeant pro me ostendit talem esse transilientem, ut, relictis mun-
devicto,» et revera gauderent, quia « dum commo- danis, ad ccelestia saliat, magnum honorem exhi-
ventur pedes mei,» id est, dum fuerint commoti, bet canticum dico, dirigens in finem, id est, in
;

« locuti sunt magna super me, » id est, contra me, n Christum. Materia est transiliens, id est, perfectus
quia de mea infirmitate gaudcbant. ille, qui omni mundanorum voluptate postposita,

Et ideo exaudies,quialicetjam multa mala susti- solis coelestibus inhiat, et etiam talis, qui adeo
nui, tamen multo plura paratus sum sustinere, et perfcctus est, ut etiam linguam suam a peccato
hoc est, « quoniam ego in flagella » sustincnda ire omnino cohibcat, hanc per partes ita disponit. In
« sum » pro amore tuo, et semper peccato-
paratus prima ostendit ille transiliens se tacere mundo, id
rum memoriam habeo,et hoc dicit,« et dolor mcus est, hominibus, et loqui Deo. In sccunda parte com-
in conspcctu meo sernper, » id est, preecedentium parat hrec mundana oum ccelestibus,ostendensho3C
peccatorum memoriam sempcr habeo in corde. esse vana, ills. appetenda. In tertia parte ponit
Ideo quoque cxaudies « quoniam annuntiabo,» id orationom, ut a malis liberctur, et ccclestia valeat
est,confitebor « iniquitatem mcam » « etcogitabo, » obtincre. Intentio cstjustosadmoncre,utamundanis
id ost, sollicitus cro «
pro pcccato mco » facicndo postpositis, ad ccclestia transcant.
opera per quae mihi peccatum relaxctur. Vosjustinolite hajc mundana appetore, sod con-
 »

329 KXPLANATK) IN P6ALM0S. 330

siderate mc qui « dixi, » id est, deliboravi ajuul A desit, « posuisti dies moos mcnsurabiles » in guibua
me ipsum, « Custodiam vias meas » qulhus dcbco ad vivo,id est, non aeternos, sed dofoclivos. Alius enim
Douin accodere, non jam dico abstinendo a furto, m dies vel annos, alius centiim, alius sexaginta
talibus, quaa omnia jam removi a me, scd sic
i habet,et quisque oumcerta mensura,y etsubstantia
eustodiam « ut »jam dcincops « non delinquam in moa, » scilicet, non renovatio quam feeit Christus,
lingua mea. » Bed votus ossontia corruptibilis, (juam traximus ah
Et ut non dclinquam « posui ori mco custodiam » Adain, ost tanquam nihilum anlo to, p non dico in
«

tunc « cum consistorel peccator adversum me,»id conspectu bominum, qui magnificanl hominem ad
est.qui volebat ad maledicta provocare, et sic cum comparationem bestiarum, scd « antc tc, » id ost,
consistorct pcccator adversum me, posuj ori meo in prasentia tua. Dics oniin ita sunt 1'ragilcs, sub-
custodiam; scd quia omnis actio, qiuc lit ex dcli- stantia sic indigna.
bcrationo, fit cortior, praemittit, dixi : Gustodiam Sod tamen quamvis hoo non attenderet « omnis
cnim ab omni malo.
Custodit ralionom, qiiae homo,» quautumoumque sit justus,« vivons,» futu-
bonus janitor cmittit emittcnda, rolinct 11011 cinit- rum cst cnim ali(juando, quando subditus non erit,
tanda. cst « univcrsa vanilas,» id cst, subditus cst univcrsa1
« Posui oustodiam,»scilicet« nbinutui »ct hoc non ^ vanitati, scilicct, hismundanis. Licct cnim juslus
ex ira, scd ex huniilitalo, et hoc cst « ct huiniliatus gpiritualiter non subjiciat sc his mundanis, sccun-
sum » monto scilicot. Et non tantum obmutui non dumcorpus tamcn ncccssario subjacet.Oportctcnim
diccndo mala, scd etiam taoui bona, et boc cst, cogitare de victu et vestitu. Undc Paulus :« Vanitati
m et silui a bonis.» Juste tacct iste bonus illis obsti- crcatura subjccta cst non volcns (Hom. vm). » Hic
natis, (juos vidot paralos ad conculcanduin vorbuui incipit socunda pars. Contiuuatio Omnis homo cst :

Dci. Dominus enim dioit in Evangclio : « Nolitc suhditus vanitati, proptcr hoc dcbcre ccssareapoc-
sanctum dare canibus, neque margaritas antc por- cato. Diapsalma. « Vcrumlamcn pertransit homo »
cos spargere (Rlatth. vn). » Silui, dioo, a bonis, « ct » de peccato in pcccatum, ila ut non tantum sit subdi-
cx hoc « rcnovatus est dolor meus. » Doluit cnim tus vanitali, scd ctiam dc pcccato in peccatum pcr-
iste justus supcr peccatorem, cum eum pcccator transcat, (juanquam existat « in imagine » Doi, id
provocaret ad iram. Nunc vero renovatur dolor isto, est, sit similis ci pcr rationcm. Hanc scntentiam
cum cos ita obstinatos cognoseat, ut ois etiam bo- comprobat alia translatio, quce habet quanquam :

num non audoat pivcdicarc. in imagine Dci amhulct homo,lamen vaneconturba-

Postquam ostcndit sc tacerc mundo, oslondit se tur. Dico pcrtransit homo, et non tantum pcrtransit,
loqui Dco.Continuatio : Istis tacui,sed« cor mcum,» scd ctiam « conturbatur » inullis passionibus ani-
id cst, alfectio mea « concaluit intra mc » ignc di- C mi, soiUcct, gaudio,dolore, spe, tiniore, et similibus,
lcctionis, et non tantum concaluit, scd ctiam ardct ct hoc « frustra, » quia omncs istae pcrlurbationes
ibi, ct hoc est : « et in meditatione mea exardcscit inutiles sunt.
ignis, » id est, mcditor cxardenli dilcctione. Si ha- Ilic eligit quoddam gcnus vitiorum, in quo cst ct
betur, exardescet, per illud futurum notabitur per- pcrtransitus,et conturbatio, scilicct.avaritiam. Pcr
scvcrantia. cnim homo et conturhatur, quia « thcsauri-
transit
Ignis exardescit in mea meditationc, ct ah illa zat »quo magnus transitus quia dcclinat in hoc
in :

« locutus sum in lingua mca, » id cst, annunlians homo ad avaritiam, et in co quod perturhatur ti-
ca quae ardcns mcditatio ministrabit, illud scilicct lo- morc nc pcrdat vel minuatur thesaurizat et stul- :

cuLus sum,« Dominc, notum fac mihi fincm mcum,» tus est : quia « ignorat cui congrcgabit ea » qua? con-
id cst, da mihi vcram cognitioncm de Filio tuo gregavit. Samc entm possidct inimicus, quaj con-
Christo, ut intelligam cum consummatorem mcum grcgavit avarus.
qui me redimat, et immortalitatem mihi rcstituat. Ostcnsa qualitatc prasentis vitas, ponitoppositum,
Et « notum fac mihi numcrum dierum » quibus scilicct,quid sit omnibus appetcndum.Gontinuatio :

vivo « quis cst,» id est, qualis cst, scilicet, ut intcl- Sic conturbatur homo,« ct nunc,» hoc consi-
id est,
ligam prajsentes dies defcctivos csse, et sic aeternos dcrato « quac cst exspcctatio mea?» id est, quac dc
j)
mquiram. Vcl ita « Notum fac numcrum,»id est,
: bco An haec mundana? An Dcum?
cxspcctarc?
infinitatcm, id est,acternitatem « dierum mcorum,» « nonnc Dominus ? » Ccrtc Dominus exspectatio
scilicet, quibus vivam in aliavita, id est, fac mc in- mea « ct substantia mca, » id cst, puritas mo;c
:

tclligere, scilicet, quod habcantjusLi in alia vita conscientiae renovatae pcr Christum apud tc,»« cst
eeternitatem. Dico notum fac, Domino, fincm ct nu- id cst, digna ut cam approbcs. Nulla onim substan-
merum, ut, istis cognitis, « sciam » ct intelligam tia, nisi quae sit rcnovata pcr Chrislum, digna cst in
quid dcsit mihi,» id cst, Christum.Cognoscons euim tua praesentari pracscntia.
justus Christum esse finem nostri laboris, ct remu- Quandoquidcm mea sa ia apud tc cst, ergo,
neratorem injudicio sccundum merila uniuscujus- Dominc, « cruc rnc ab omuibus iniquitatibus mcis,
quo, scit ad cum fcstinandum, ncc in istis mundanis nc ipso^ lnihi valoant dominari : ct debes crucrc,
ulterius cssc confidendum. quia tu « dcdisti inc opprobrium insipionti » in
Dico quid desit, quia vere dcest, ct « ecce » quid quem insipicns jaccret opprobria.

Patrol. CXVI. 11
;m JIAYMONIS HALBBRSTAT. EPISC. <>PI>. PAItS I. GOMMENT. IUBL 332

Et ego ea bene sustinui, et hoc est: « Obmutui, A beocertamman8ionemibivol8edem,sedadhucBuni

et non aperui os meum » ut in alio psalrao, non « pcregrinus, » tendene ad illam Bupernara civita-
aperui, ncc istam pccnitentiam ex me habui, sed tcm, " Bicut omnee patrc mei, • scilicet, Abraham,
quoniam « lu fecisti » in me banc paticntiam, et Isaac, Jacob, et alii qui ut se peregrinoa in bac vita
quia sustinui sic, ideo tu, Domine, amove a me non significarent, et ad illam civitatem veram tendere,
tantum iniquitates, sed etiam pccnas iniquitatum, ct non feccruntsibi in hac vitadomos, sod in tentoriie
hoc cst,« amovc a mo plagas tuas,» potestetiam cum morati sunt, tcste Apostolo.
hoc quod supra legimus continuari, sic, quoniam tu Et quia ila sum apud tc, ideo * remitte ;ostus, »

fecisti, jam amovc a mc plagas illas, quoniam, ctc. id est, fomitera peccati « ut refrigerer priusquam
Dico amove, ct opus cst ut arnoveus, quoniam abeara » ab hac vita. Etenim si irrefrigeratus abicro
« cgo dcfcci, » id est, non potui sustinere « a forti- quin mortificentur mesuggestioncs mahe, am-
in ••

tudinc manus tuse, » id tua« in cst, forti vindicta plius non ero, < id cst, non habebo verura esse, sed
incrcpationibus, vindictam suarn fa-
» notat Dcum potius tormentis affligar.
cero ad hoc, ut rotrahat hominem apcccato. Conti- IN PSALMUM XXXIX.
nuatio Dico, plagas tuas ct fortcm manum tuam
: TrTULUs. In finem Psalmus David.
non accuso, scd confitoor mc habcrc.iniquitatenr ct ^ « : Exspectans cxspcctavi Dominum.» Psulmus iste
« proptcr iniquitatom corripuisti » mc « horninem » convcnit ipc David, id est Christo, non tanlum in

disciplinis tuis.IIic notatur judicium, ct misoricor- propria pcrsona, sed ctiam in pcrsona priorum pa-
diaDei. In hoc judicium, quod proptcr iniquitatcm trum, et in pcrsona ipsius Christi, et in pcrsona sc-
fiagellat, et in hoc misericordia, quod corrcptoric qucntium Christum usque ad novissimum justum.
quasi pater flagcllat, ut ad viam veritatis reducat. Matcria est Christus, secundum hoc quod ipsc ponit
Corripuisti, et in tantum quod « fecisti anirnam omnibus legalibus observantiis modum, et inutiles
ejus tabescere sicut araneam. » Sicut enim aranea reddit, et in senobis porfectionem proponit, dc qua
ad inutile opus faciendum,interiorasuaoxtrahit,sic sic agit In prima parte ponit tcstimonium hujus
:

peccator animae suae in appctitu mundanorum consu- novitatis, scilicct, patres primos hanc exspcctassc
mit, quae ita vana sunt, ut virtutes animi nihil in co ct annuntiassc. In secunda partc inducit ipsum
opercntur. Hoc otiam facit Deus ad correctiones, ut Christum legalia dostruentcm, et suam innovatio-
cum homo se vilem sic cognoverit, saltom converta. nem confirmantem. In ultima parte inducit scquacc3
tur, ct licct ita dcficiat in istis inutilibus, « verumta- Christi, id est annuntiantes. Intendit pcrsuaderc
men omnis homo » carnalis scilicet « conturbatur, » legalia instituta jam gabere finem, etper Christum
id est, multis passionibus afficitur. Potest etiam sic ad Deum ascendendum esse.
legi in bonum. Continuatio : Corripuisti homincm : C Vox priorum justorum, ac si ita dicerent : Noli
et ita corripuisti, ut sc penitus mundo mortificaret, sperare in legalibus instrtutis, sed exspccta Domi-
sicut aranea se mortificat in suo corpore, et hoc est num, sicut ego nunquam confidens in istis obser-
« tabescere, » id est, deficere, in ira, quod jam non vantiis « exspectavi Dominum.» Et non dico quod
irascoretur : et in concupiscentia, quod nihil cupe- exspectassem aliquando, scd « cxspectans » assidua
ret, nulli invidcrct, et prorsus mundo se mortuum cxspectatione, ct non fuit cassa exspectatio mea,
reddoret. Pinguis enim anima quoe ira et talibus quia Dominus « intendit mihi, » id est, intentum se
plena est, tabescere dicitur, sicut aranea, quae so- mihi praebuit.
ipsam mortificat. Justus sio taboscit in appetitu Et non tantum propter exspectationem mihi in-
verumtamon omnis homo » carnalis,
ccelestium,« in tendit, sed ctiam « exaudivit.» Et quomodo cxaudis-
appetitu mundanorum, non rcspiciens justum, et set subjungit dicens :« et eduxit me de lacu mise-
hoc « vane » est quod « conturbantur. » riae,» id cst, mundo isto, in quo contincntur multce
Alii conturbantur, et ego non conturbor pro his miseriae, id cst, peccata, quae faciunt miseros et lu-
mundanis, et idco tu, « Dominc, » Diapsalma : « cx- tulcntos. Unde »ubdit,« et de luto fa^cis.» Fuerunt
audi orationcm meam, » scilicot : ut fincm qucm enim justi illi pcr Christum a pcccato liberi, quam-
peto mihi notifices :« et doprccationcm » ut iniqui. rj vis non essent prorsus deleta originalia peccata
tatcm plagam a mc rcmovcas, quas prccor rcmo-
et donec Christi sanguis effunderctur.
veri,qua3 oratio ct dcprccalio digmc sunt exaudi- Et non solum mala removit, scd bona dedit, hoc
tione, quia cum lacrymis sunt, et hoc est :« auribus est :« Et statuit supra petram, » id est, super Chri-

praecipe lacrymas mcas. » stum,« pedes mcos,»id est, affoctiones meas ut qui :

Exaudi dico orationcm,et interim doncc complcas prius incerti eramus, in quo nobis confidendum
« ne sileas, id cst,» ne subtrahas mihi gratiam, scd essct, jam Cbristum certum fundamcntum noslra
responde mihi conferendo gratiam in hac vita, etdc- fidei babcamus. Et statutus pcdibus « dircxit gres-
bes respondere, « quoniam ogo sum apud te,» id est, sus mcos, » id cst, opcra mea fecit directa.
de familia tua sum,et maxime proptcr hoc, quia cgo « Et immisit in eos moum canticum novurn, »

sum « advena, » scilicct, dc civitatc diaboli in qua id cst, iecit mc annuntiarc incarnationcm Filii sui
natus sum por pcccatum Ad.-e, translatus surn ad quod « carmon » ost canticum vcl hymnus, nun
tuam civitatcm por gratiam Christi, ct nondum ha- Jovi, vcl alicui frctitio dco, scd « Dco nostro.»
333 FXIM.ANATIO IN PSALMOS. 334

Et hoc quod annuntiamus « videbunl multi el ti- A b* 9 ejus.Vel « in capite libri, n itl cst, in divinilato

mebont » timore bono, videntea miracula« el Christi,quoa esi oapnt humanitatis,es1 scriptum, itl

rabont in Domino. » est,praescitum el dispositum <lo mo, ul faoiam vo-

Et,ne aliquis diceret parum esse,et nihil conforre luntatom tuam. Ghristus dicitur liber, quia propo-
sperare in Domino.ostendit Bperantes beatas ossc, situs estnobis exemplar,ui similitudine ipsius viaa
cum dicit : « Beatus vir cujus nomen Domini
est nostras dirigamus.
epes cjus, » id cst,tjui honorat nomen Domini,cre- Ego sum locutus in persona mea,et« annuntiavi
dens cum Redemptorem, ot similiade ipso,nomen in ceclosia magna, » id est, ipsam magnam eccle-
dico,spes ejus,id ost,o.\ hoc quod nomen itu reoipit siam annuntiarc fcci« juslitiam tuam ;»id est,quod
ct honorat, sperat in ipso, socurus quml per hoc non ex legalibus institutia justitia lial, scd ex te :

vitam habobit, et ita dioo boatus, si postea « non « ecce labia mea non prohibobo, » id cst, si aliqui

respexit, » id est,inolinavit nomen « in vanitates, » volunt prohibere meos ne lot{uantur,lamon non ta-
id cst, ad dclectionem mundanorum, vel ad lega- cebunt tpiod pro me dicitur dc martyribus et hoc :

les obscrvantias « et insanias falsas » ut lapidcm ost, « Domine, tu scisti, » id cst, tu ita ordinasti,

ercdere deum. vel tu cognovisti cssc futurum.

non debent homines talia rospicero,quia « tu
Kt [n hoc vorsu ineipit, de tortia parto. Nce timebo
B
Deus mcus, fecisti mulla mirabilia, » sicut coelum aliquos,nec tacuero,et hoc est, justitiam tuam non
et terram.et alta qua ipsi possunt admirari, mira- abscondi in corde mco, » sicut ille qui talentum
bilia dico « tua,»id est,ad luain Laudem,et hoc non Domini sui abscondit lorra, ct « veritatem tuam
alicujus indicio, scd tuis « cogitationibus,» id cst, dixi, » id est, annuntiabo te veracem esseinomni-

propria tua sapientia, et ideo apparet quia « non bus promissionibus « et salutare tuum, » id est, ex
est » aliquis « qui similis sit tibi. » te osso salvationem omnium gentium.

Et hfflc tua mirabilia « annuntiavi » per priorcs
patres,et cgo ipsc postea in propria persona « sum
locutus » tua mirabilia, et me loquente, « sunt
multiplicati » credcntes in te « supor numerum
ium crcdentium,vel supor numerum praedesti-
natorum ad vitam, quia multi crediderunt, qoi po-
Et iit)ii tantum coram paucis loquar veritatem
tuam,sod« a concilio multo,»id est, a mullitudino
hfflreticorum« non abscondi miserioordiam et veri-
» tatem tuam. »
Bgo annuntiabo, ct necesse est, ut tu, Domine,
officaciam moffl annuntiationi des ot hoo ost,« tu :

Blca a tidc recesserunt. Ubi dicit Locutus sum, in- autem, Domine, ne longe faeias miserationos tuas
eipit de secunda parte. a mc, » nec dcbcs mihi clongarc, quia hactcnus
Ideo sum locutus,quia tu « noluisti sacrilicium,» nunquam clongasti, ct hoc est « miscricordia tua :

iil est, immolata animalia, qua: non tota crcmaban- C ot vcritas tua sempcr, » id est, in omni tcmpore

tur, non placucrunt tibi « et oblationcm

: » de omnium juslorum « susceperunt mc » ad custo-
candelis et dc pane,ct hfflctalia « noluisti; » « au- dicndum.
rcs autcm, » id cst, intelligentiam « perfecisti Ideo non debcs miscrationcs tuas elongare a me,
rnihi » id est, pcrfcctam dedisti mihi, idcm cst, «quia mala,»id est, pcccata « quorum non cst nu-
quod alia translatio habct,pcrfudisli mihi. Aposto- merus,circumdederunt me,» itl est, cos quibus cgo
b:s autem dicit,Corpus adaptasti mihi,id cst,aptum annuntio,qui mei futuri sunt.Tunc circumdant ho-
Corpus fecisti in quo latcrct tlivinitas. mincs peccata,quande appropinquant cis per malas
Ncc solum ista noluisti, sod « bolocaustum, » id cogitationes,«et iniquitates mcffl,»id est,corum qui
est.hostiamubitotumanimalinccnditur.IIoloscnim moi futuri sunt« comprehenderunt me,» id cst,ad
totum est,caustum incensum cst,« non potulasti » : actum pcrduxorunt hi qui mei erunt, « et non po-
« ct etiam sacrificium, scilicct, « pro peccato » tui ut vidcrem, » id est, sic oppresscrunt eos illoa
quod genus hostiac cst,scilicct, hircus, cui impone- iniquitatcs, quod non potuerunt habero aliquem
bantur pcccata,ct mittebaturinsolitudinem :«tunc,» usum rationis.
i<l rst,considerato quod Dco talia non placerent sa- « Multiplicatffl sunt super capillos capitis,»id cst
crificia : « dixi, » id cst, libcravit « ccce venio, » r\ infinitae sicut capilli, et bcnc capillis pcccata com
itl unio mihi humanitatem.
cst, parat tpiibus abrasis in vetori lege peccata puta-
scilicet venio.ut faciam tuam voluntatem,
Ad hoc bantur dolori, et intantum sunt multiplicatffl,quod
Deus; el bene debco venire,quia,« in capite libri, ..
« cor mcum, »> i<l est, omnis virtus cordis « dcre-
id csl,in primo psalmoubidioit ln legc ejns medita- : liquit me, »> id est, deficit.

bitur tlic ac nocte,ctc,« scriptum ost de mc, <> hoc «Iniquitates sunt multiplicatffl,ergo complaceat,»
scilicet,« ut facorem voluntatom tuam, » scilicet,ut id est,cum Patre el Spiritu sancto placeat« tibi,Do-
implercm injunctam obedientiam,scilicet,ul funde- mine, » verbum hoc, scilicet « ut eruas me, » id

rein sanguincm in reparationom humani generis; ost, illosquibus annuntio et mei sunt futuri,libera
tuam dico« Dcus meus»ego venio ul faciamvolun- a peccatis, Domine et tu, Domine, tpicm cgo pre-
:

tatem tuam,et « volui » facore cam « et legem, id cor « adjuvandum me respire, » scilicct, miseriffl

est, praecepta tua habui « in medio cordis mei,»sic- illorum mcorum cooperando, ut si jejunare volue-
ut in primo psalmo legitur : In lcge Domini volun- rint, tu jejuna, etc.
-m IIAYMONIS HALBBRSTAT. KPISC. OPP. PAHS I. — COMMENT. RIIfL. :m
Ilio orat pro inimicis : Bic me adjuva,et libera,et A dena tamen maximc interpretatianejDO nominispro-
illi « qui lolis viribus quaarunt animam meam » prictatt psalmi convenire. Cbore namque oalvaria
non a<l imilanduin, sed « uL auferant eam,» id est, interpretatur.et quia in illo loco crurifixus ost Do-

deleant oam, erubescant de peccato, et boc est, minus, pcr continens contentum, scilicet, cruccm
o confundantur et reverrantur,» id est,timeant et Ghristi intelligimus. Filii autem cruois, scilicet
honorent Dominum similiter qui volunt me pcr- Chore, sunt Ghristiani, et mazime inartyres, qui
dere. nunquam eum crucifixurn confiteri erubescunt.Ti-
Et non tantum qui quaerunt ut me auferant, sod tulus sic exponitur : Intellcctus,id est, psalmusistc
etiam « qui volunt mihi mala » avortantur a via qui vocaturiiitcllectuiviuia cxponit nobis quemdam
mala, ut sint « retrorsum, » id est, scquantur te intcllcclum, id ost,rcm valde socretam,id est.Chri-
Dous « ot rcvertantur. » stum non simpliciter homincm, scd etiarn Deum
Et«qui dicunt mihi euge, eugc,»id est,adulatorie fuissc. llic talis intellectus, praeponitur filiis Chore
loquuntur mihi.diccndo hene,bonc est tibi,«ferunt
: ad intelligcndum,id est,filiis crucis, directis in fi-
confusionem, » id est,erubescant, et hoc sine dila- nem, id est, in Ghristum, si hasc intelligant. Mate-
tione, ot hoc est, « confestim » ferant, ideo dicit, ria cst Christus Deus et homo, secundum hurnani-
ut notat magnam confusioncm quae comprimatsu tatem injuriatus,perdivinitatemglorificatus.Modu8
I!
perbiam eorum, sicut aliquod onus comprimit fe partcs in psalmo.In prima partc
talis est.Facit tres
rontem. admonet,cum bonis promissionibus,ut intelligatur
Inimici convertantur,animici autem«cxsultent ct Chrislus praatcr hominem Deus. In secunda parte
lastentur, » scilicet, « omnes quoerentes te»et«qui ponit, quare quidam simpliciter hominem putave-
diligunt salutare tuum,» id est, salvationem quam runt, scilicet, quia multis modis injuriatum vide-
tu facis,et«dicant semper : Magnificctur Dominus.» runt.In tertiaparte nos reddit certos eum plus esse
De Domino dicant magnificetur Dominus, de se quam hominem, scilicet Deum fuisse. Intentio est
autem dicant « Ego sum mendicus, » id est,quae-
: nos admonere, ut crcdamus eum Deum fuisse su-
rens cognitionem dc Dco,et quantumcumquc ad hoc pra hominem.
laborem, tamen semper « pauper, » id est, insuffi- Vox Christi dicentis : Intelligitc me supra homi-
cicnter habens cognitionem de Deo, quam nullus nem, quia « beatus » est ille « qui intelligit super
plenarie in hac vita habet, et quamvis lta sim pau- egenum et pauperem,»id est,qui cum videt me ege-
per, tamcn«Dominus sollicitus cst mei,»et non de- num et pauperem,propter quod quidamputaverunt
ficio, quia sic mihi ministrat omnia nocessaria. me hominem solummodo esse, intelligit me Deum
Et « tu, » Dominc, qui « es adjutor meus»in co- esse : et vere talis est beatus, quia « in die mala
operando, « et protector » in defendendo, « ne tar- liberabit eum Dominus » ab omni malo.Dies judi-

daveris » quin mihi facias quidquid facturus es. cii mala dicitur, quia in malis mala reddentur.
Vel potest legi in persona Christi ita : Dominus Ponit orationem pro tali intelligente,in die judicii

Deus magnificetur,ego autem sum medicus sccun- liberabit eum Dominus.sed interim« conscrvet cum
dum humanitatem « et paupcr, » id est, egens tua Dominus a persecutoribus « vivificet eum » vera
»

liberatione,id est,nunquam copiosus in istis tempo- vita per fidem « et beatum,»id est, felicem«faciat
:

ralibus.Ideo Ghristus hoc dicit,ut proponat humili- eum » in virtutibus, et etiam in temporalibus : et

tatcm omnibus suis,scilicet,cum dicat se pauperem, hoc ost, « in tcrra, hac vita « et » cum
» id est,in :

nullus suorum audeat de se praesumcre. Ego sum inimici tunc maxime invideant ei«non tradat eum
pauper,sed « Dominus sollicitus est mei, » id est, in animas, » id est, in voluntates, etiam si tradat

me custodit immunem a peccato, ct subministrat cum Deus in manus » inimicorum » tam spiritua-
omnia necessaria. lium,quam carnalium « ejus, » id est, intelligentis.

Ettu,Domine,qui es Deus meus et protector mcus, Et quia impossibile videretur csse quod aliquis in
ne tardavcris faccre quidquid facturus es per me, hac tam misera vita beatus posset esse.oratChristus,
scilicet, repararc genus humanum, etc. ut huic intelligenti sic ferat opem,per quam beatus
IN PSALMUM XL. possit esse. Continuatio : Dico beatum faciat, et ut
D beatus possit esse, « Dominus ferat opem, » id est
Titulus. In finem intellcctus filiis Chore.
« Beatus qui intelligit supcr egenum. » In scdi- confortationem illi intelligenti,ita ut faciat eum csse

tiono contra Moysen et Aaron de pontificio ipsius « super lectum doloris ejus.»Lectum vocat anima-
Aaron,cum thurificaret cum filiis suis Ghore, com- litatem,scilicet quamdam vim inferiorem animag.se-
bustus est ipse cum filiis suis proprio ignc. Inde cundum quam ipsa anima vivificat, et sentire facit

etiam comparantur hodic filiis Chore illi, qui sunt ipsum corpus,qua3 ideo vocatur lectus, quia inipsa

rebelles praalatis suisinjuste.Fuerunt et aliqui boni quiescit quffidam vis auima) superior, scilicet ratio.

dc filiis Ghorc,qui cum ca;tcris preeoentoribus,quos Lcctus ideo doloris,quia ad carnales voluptates se-
David constituit in tabernaculo, recitantes psalmos cundumomncssensus corporis,etadmultcs illicitos
multum valucrunt ad amplificandum cultuni Dei : motus facit superiorem consentire,dc qui-
vim sibi

undeEzdrasjucicanseosdignos momoria,sccundum bus dolet ratio.Sed lectus istc, qucrn modo dicimus
nomcn,eorum intitulavit quosdam psalmos, attcn- doloris,prius fuit lostitiae et consolationis : quia dum
 :

337 EXPLANATIO IN PSALMOS. 338

primus homo perstitit in obedientia, prrofuit ratio j^ tondens, in quo erat cum adhuc mocum conscrva-
animalituti, ita quod ipsaanimalitas secundum nul- retur, scilicet, ut de me mala onini studio loquc-
lum sensurn corporis movebaturad aliquam volup- retur.
tittcin carnis, inqua sie subjecta rationi quiescebat Per Bingula quid ourramus? « Omnes inimici mei
ratii» cum hetitia. Postquam vero abobedientia dis- susurrabant, • id est, occulte consiliabantur « ad-
tjactusest lectus doloris.Sciendum quod Deus versum me, » id est, advorsa et nocivamihi. Neque
ad hoc superiorem vim animae,soilicel rationem in- consiliari satis erat eis, sed etiam « cogitabant ad-
seruit, ut homo per eain Deum contuerctur,et ipsa versum me mala, unusquisque apud se ;
-
id est,

eadem ratio semper prseesse debet animalitati,sicut curiose tractabal quid unquam gravius et magis
vir mulieri. Animalitatis officium esi, haec terrena nocivum possel cxcogitare in me quaB mala fuerunt :

obmmode disponere, et semper debet esse rationi « mihi, » id est, ad meum honorem et ad meorum
in adjutorium, et subjecta (jnusi viro, et ah signifi- redacta sunt utilitatem.
duas potentias anim», quarum altera Non tantum susurraverunt,cogitaverunt,sed etiam
prceesset, altera subesset,creavitDeusmasculum et « verbum iniquumconstitueruntadvorsummc,»sci-
feminam, quorum masculum praeesset, significans licct, sententiam mortis stabilem induxerunt super
rationem : feinina BUbesset, significans animalita- me at quod Caiphas inscius prophetans judicavit
:

15
teni. Benc dico lectum doloris, quia « in infinnitate « Expedit ut unus homo moriatur, ne tota gcns per-

ejus, » id est, in peccato, quod primus focit per in- eat (Joan. xi). »

obedientiani « vorsasti stratum ojus, » id est, illam Ipsi me sic judicaverunt, « scd qui dormit » qui
sensualitatem,qua3 prius erat strala,id est, subjecta tradet aniinam suam rnorti, scilicet ego,quam pos-
rationi, convertisti ita.quod ipsa modo velit domina- sit ita leviter dimittere, sicut donniens aliquis
ri, secum eani trahere in voluptates carnis slra-
et : somnum, « nunquid non adjicict, » id est,adjungct
tum non secundum unum scnsuin,
dico versalum suae morli « ut resurgat? » Qui de seipso dicit : « Po-
sed u universum, » id est, secundum omnes sensus testatem habeo ponendi animam meam, ot iterum
corporis. Homo enim modo movetur ad voluptates suscipere eam (Joan. x) » Per eam resurrectionis
carnis, secundum omnes sensus. sua3 securitatem, eorum slultitiam reprehendit.
Tu versasti stratum ejus, scd contra hoc cgo oro Et bene inimici mei putaverunt me judicare. « Et-

pro eo : et hoc est : « ego dixi » corde et ore : « Do- cnim homo, cst,Judas » id « pacis meee, »id est,cum
mine, miserere mei, » id est, meorum : ita scilicet quo ego habebam pacem licet non ipse mecum,«in
auimani meam, » id est, meoruni, « quia peccavi quo speravi, » sperare debui secundum merita qua? in
tibi, » id est, ad tuum honorem, quia tu solus ille eum feci, « qui edebat panes meos » materialiter vel :

medicus, qui solus laudem potes haberc depecca- C « panes, » id est, refectioncs spiritualis doctrinae :

toruin curatione, ex magna affectione quam habet « magnificavit, » id est, magnificam fecit« supplan-
Christus erga suos, ascribit sibi pcccata suorum tationem, » id est, deceptionem, dando mihi oscu-
cum hoc dicit. lum proditionis,quod etiam inimicorum nullus fecit
Incipit de sccunda parte, scilicct ostendit Chri- « magnificavit, dico, supcr me, » id est, ad meam
stum multis modis injuriatum,propter quod a qui- dcpressionem.
busdain simpliciter rcputatus est homo.Ad hocjun- Incipit de tertia parte, scilicot illam glorificatio-
gitur Ego sic oro pro meis, sed « inimici mei »
: nem, pcr quam Christus plus quam homo, scilicot
non curantes hoc « dixerunt mala mihi » ut Daemo- Deus, indubitantcr cognosci possit ad hoc conti-
: :

nium habes, et similia. Inter ca>tcra dicebant nuatnr Ipsi me ita judicant, « tu autem, Domine, : :

(iQuando morietur » homo iste « et peribit nomcn
ejus? » id est, dcstruetur famaejus?
Non tantum inimici manifesti mala loqucbantur
mihi, sed etiam simulatorii amici et hoc dicit
misercre mei » et miserando « resuscita me, et
tandem retribuam cis » hoc quod mihi fecerunt.
Et vcrc suscilabis, « quoniam voluisti me, » id
est, semper tibi bcne placui et « in hoc » quod me
: :

« ct si ingrediebatur » aliquis in consortium, « ut vuluisti « eognovi, quoniam non gaudebit inimicus

» id est, non retinebit me in
vidcret, » id est, exploraret, si in aliquo posset
^ « meus super me,
derogare mihi, « vana loqucbatur » vclut ille qui lo- mortc, quud si posset, supcr ine ossct.
qttebatur « Si hic propheta esset, sciret utique quae
: Inimicus non gaudebit, ego autem gaudebo,quia
et qualis csset mulier quae langit eum (Luc. vn). » « suscepisti me « ad immortalitatem et impassibili-
Dico vana loquebatur, et inde « cor ejus, » id est, tatcm « proptor innocentiam,ct confirmasti mc, » id

nequam voluntas ejus « congregabat iniquitatem est, sic collocasti, deinceps mihi possit quod nihil
sibi. » Accedens enim ad cum cx quo bcnevolus nocere « in conspcctu tuo,» id est,in praesentia tua :

melior efficeretur, iste pejor etfectus est quia pra- non ibi ad horam mensurum sed a in a^ternum. »
voo voluntatis erga Christurn fuit, congrcgabat sibi, Et ijuia me ita exaltavit, ideo sit « bcnedictus, »
id est, ad damnum suum. ul est, taudatus, et talis cognitus qualisest« Domi-
Ingrcdicbatur ad me explorator ol mecum babi- nus Israel, »> iil est, ille qui dominatur Israel, id
tans Ibqnebatur vana, et idem « egrediebatur foras » cst, videntibus Deum et « Dcus, » id cst, creator
extra consortium meum, « loquebatur in idipsum » u Israel » qua bencdictio incipiat « a saeculo » isto,
 -A'M 1IAYMONIS HALBERSTAT. I*:iMSC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL, 340
cL < in Bfflculum »> consecutivum hujus sasculi dcve- A sitire, ex lacrymii rcfcctionem babere
Bumre* <<

niat « liaL, liat : » hic habetur in Hebrajo, amen, cordatue - qui priua aliquando oblitue fueram.Ubi
amen. notal Beoblitum istorum fuiese per suum
lapsum
IN PSALMUM XLI. tollit a debilioribus dei perationem, vel
recordatue
Titulus. ln finem intellectus filii.s Chore I'.suhnns id est, in frequenti babui cogitatione «
et deinde
David. efludianimam meam, » id est, extendi ueque ad
« Quemadmodum dcsidcrat. » Psalmus iste qui inimicorum dilectionem,itatamen quod ipsa anima
diciturintellectus,quiaostenditnobisquiddam valdc mea eeset« in me, » id cat, in mea potestate, sic
intelligendum, Bcilicet in hominc duas potentias, contenta mco dominio, quod inimicue raeus non
quarumfortiordebilioremconfortet,proponitur filiis posset eam surripere et ideo sic effudi, :
« quoniam
Chore,ad dicendum vcl cantandum,id est,filiis cru- transibo usque ad domum Dei, - H est, ccelestem
cis, scilicet, sanctis martyribus quorum vox est in Hierusalem « transibo in locum tabernaculi,»idi
hoc Psalino ipsis dico por hoc dircctis in finem,id
: inecclesiam,qua;diciturlocu8,quiaextraecclesiam
est, in Ghristum. Materia est justus, secundum ut- nulla certitudo, sed qui
modo sunt in ecclesia,quo-
ramque vim animas.Modus In prima parte osten : dammodo certam obtinent Qdem.Vel in Iocum,quia
ditur, secundum vim superiorem Deum desiderare, -. Bemper promovetur justus in altiorem gradum vir-
1* _ ™ — U iiinfi lli n tir\ ....
tutum ........ ____-_* 1*1" »« _.
ccclcstia sola appetcre, adversitatcs hujus vitae non
1 ««^I-«,i»-n-il-«-ifi-\(-i
_ 1 _. 1 s-. .-» t «f-v i
'

tabernaculi dico
I : t i i I . I I . I

: « admirabilis, »idest,digni
timere.In secunda parto pcr illam vim superiorem, admirationc : ut admirabilc fuit, quod Laurentius
animalitatem confortare,qua,cito turbatur turbatio- tantam passioncm sustinuit.
nibus hujus vitae.Intentio cst,dcbiliorcs confortare, Transibo dico ad domum Dci invoce cxsulta- «

ne moveantur secundum animalitatem, sed potius me cxsultando ct

lionis ct confessionis. » Id est in

pcr suam rationem confortent animalitatem.propo- Deum laudando confessionis dico « sonus cpulan- :

nunt etiamjusti qui loquunlur sc aliquando ceci- tis. » Id cst, qui mihi est tanta rcfcctio,
quanta
disse; ne desperent debiliores, si ct ipsi aliquando refectio cantilena est epulantibus. Sonus,idcst dul-
ceciderint, et incipiunt ostendcrc prius, quod ratio cis cantilena, et est sonus hic gcnitivi casus quasi
sua Deum dcsideret, sic : sonitus. Vcl transibo in domum Dci,ductus in voce
Deus « ita desidorat anima mea, » id est, supe- cxsultationis et confessionis, id est, in voce angelo-
rior vis anima; « ad te » habendum « qucmadmo- rum cxsultantium ct laudantium Doum, quae vox
dum, » id cst, quam ardenter « dcsiderat cervus » fuit mihi sonus epulantis.
pertingere usque « ad fontos aquarum. » Natura Incipit de sccunda parte, scilicet animalitatcm
cervi cst, ut flatu uarium attrahat in corpus.suum suam confortare.Gontinuatio : Quandoquidcm trans-
vivum serpentem, postquam autem vcnenum intus C ibo in voce exsultationis, ergo tu, « anima mca » id
exardescit, ardet siti, et currit ad fontem vivum.et cst, animalitas mca « quare tristis es? » et « mc »

inde refectus, deponit cornua et pilos, etrejuvcne- superiorem vim « quare conturbas? » Quarn ah-
scit ita sancti imbuti vencno diaboli, scilicct pec-
:
quando tibi dolenti facis condolore.
catis, currunt ad Deum poenitcntcs, pcr qucm de- Noli essc tristis, sed « spera in Deo » et debes
ponunt omnem vctustatem. iaccre, « quoniam » cgo confcssus « adhuc confitc-
Dico quod anima desiderat modo,etjam ctiam dc- bor hoc scilicct, tu, qui es « salutare,» id csi,
illi, »

sideravit,et hoc est: « Sitivit anima mea ad Dcum « Salvator meus, particeps factus « mei vultus, » id
habcndum Dcum : dico « fontem, » quia ipse est ori- est, mea3 humanitalis, scilicct homo cs « ctDcus »

go totius boni. Fontem dico « vivum, » quia ipsc in id est, Creator « mcus. »

aeternum vivit, et qui eum gustant, 1'acit eos in Et idco debcs spcrare, quia quod « anima mea
aiternum vivere. Vel Deum fontem, quia ipsc solus lurbata cst » « ad mcipsum, » id est, non aliundc

potest nos eripere de potestate diaboli « ct quando : turbata cst anima m;;a, nisi ex me et hoc mani- :

veniam ante faciem Dei? » id est, in prascntia ip- fcstc dicit alia translatio, qu» habct : a meipso ; ct
sius, ut cognoscam eum prout est. Unde Apostolus : quia ex me turbata est, « propterea » o Dcus « me-
« Nunc videmus in aenigmate, tunc autcm facic ad rj mor cro tui » qui sanare potes « de terra Jorda-
facicm » et tunc ego,qui in hac vita nul-
(I Cor. xin) : nis, » id est, de me sccundum hoc quod terra fac-
lius pretii appareo,apparobo qualis sim.Dico « siti- tus sum, fructificata per baplismum.Per Jordancm
vit anima mea, » et dum sitirem, habui rcfcctioncs accipimus baptismum, quia in eo fuit baptizatus
quas fundcbat animalitas afflicta miseriis hujus vi Christus, cx quo nobis proccssit baptismus quia :

tas et hoc cst « lacryma: meae, » id est, mc;c anima-

: baptismus irrigans nos ct lavans peccata,facit nos
litatis « fucrunt mihi »secundum rationem«panes,» tcrram fructifcram. Et quia Jordanis desccnsus in-
id est, refectioncs « dic ac noctc, » id cst. assiduc : tcrprctatur, in hoc notamus humilitatcm, quam in
lacryma; dico ex hoc habitre « dum, » id est, quia baptismohabcmus.dumpompam diaboli rejicimus:
« dicitur mihi, Ubi cst Deus tuus? » Putant enim ct cro mcmor tui dc tcrra « Hcrmoniim, » id cst,dc
mali justos Deum non habere, dum sic vident eos moipso, secundum hoc quod sum separans a me,et
tribulationibus subditos. anathcmatizans omnes scctas hffireticorum.llcrmon
« Hasc » quse-prajdicta sunt,scilicet animam meam namque vel Hermoniim,anathematizatio interprcta-
351 KXPLANATIO IN PSALMOS. 342

tur, seilicet « a monte modico, » id ost, a meipso, A id B8t, quia « dicunt niihi pcr singulos dics, Ubi
qui factus sum mons seoundum eminentiam vir- cst Deua tuus? »

tutum.sed tamen modico aecundum humanitatem Concludit ox omnibus praepositis cauais, ac si

Hermon quidam mons est parum distans a Jor- ita Quia ex Deo baptismum habco, mi-
diceret : «

dane. sericordiam apud mc orationom, ct alia quffl dicta

Et propterea etiam mcmor cro tui, quiaet in Ve- sunt ideo tu « aniina mca, » id cst, animalitas,
:

teti et inNovo Testamcnlo promittitur iiberatio non dcbes contristari, ct « quarc tristis cs, aniina
spcrantibus in Domino, et hoc dicit « Abyssus,» id : mca? ut supra.
cst, Novum sivc Vetus Tcstamcntum « invoeat abys- IN PSALMUM XLII.
Bum, • id est aliud Testamentum. Novum invocat Titulus. In fincm Psahnus Dnvid.
Vetus,quasi testimoniumsui.VetusinvocatNovum, « Judica mc, Dcus. » Psalmus iste convcnit I)a-

ad complcndum ca qua; promittentur inVeteri.Por vid id cst, alicui justo afilicto miseriis hujus vita 1
,

abyssum ideo Tcstamcntum intelligimus, quia si- dirigens nos in finom. Matcria est martyr aliquis
cut abyssus cst magna profunditas, ita in Testa- afilictus multis malis, de qua ita agit. In prima

mentis est magna profunditas sapientis et cogni- partc ita afflictus justus, petit tandem scparari ab
tionis Dci : ct quadibct abyssus ostendit libcratio- ™ impiis. In sccunda parto sc affirmat intraturum in
Bem eorum,qui memores sunt Domini.Quodautein sccrctarium Dei. In tcrtia parte hortatur suain
abyssus sic invocat abyssum cognoscimus « in animalitatem, ut speret in Domino. Intcndit cnim
vocc cataractarum tuarum, » id cst,in pradicatio- conforiare suam animalitatem et dcbiles.
nc prophetarum et apostolorum, Cataracta; propric Vox martyris dicentis: « Judica mc.Deus.» Et,nc
dieuntur aqusductus, id est, locus undo eurrit ct intelligcretur pcnitus judicari vello, ita quod Dcus
ebullit aqua : ita sancti apostoli ot prophcta?, a inlondat qua; sint in eo bona, ct qua; mala, quod
quibus nobis defluit vcra doctrina. quidem in omni justo cssot orroganlia, ideo dcter-
Itcm mcmor cro tui, proptcr boc, quia « omnia minat quomodo pctat judicari, scilicet, « discnrnc
cxcelsa tua, » id est, graviorcs pana?, veluti ipsa causam mcam de gcnte non sancta, » id cst, con-
mors, et fluctus tui, » id cst lcviorcs pccna;, veluli sidera totam vitam moam discretam ct scparatam
faines, et similia « transiorunt supcr mc, » id cst, a vita gcntis non sancta;, ct tandcm separa mc,
ficet me submergantin hac vita, tamcn quandoque quod cst « crue, » quod futurum cst in judicio :

Iransibunt. ab hominc iniquo, » id cst, manifcstc facicnle «

Positis causis quarc dobeat memor osso, ponit mala, « ct doloso, » id cst, occulte noccnte.
causas per quas possit. Continuatio Ideo ctiam mc- Et debes cruere, « quia tu es, Deus, fortitudo
:

porero,quia « Dominusmandavit, » id est,promi- C mca, » id ost, Crcator mcus, ct causa totius meas
sit « misericordiam suam in dic, » id cst, in pro- fortitudinis, et ideo « quaro me repulisti, » id cst,
Bperitate : « et noctc, » id est, advcrsitate: non di- quarc pcrmittis ino ita tribulari, qnod videar a tc
Bam simplicitcr, scd « canticum ejus,» id est, tan- repulsus? « Et quare tristis incedo, dum affiigit
tani ot tain inanifestaui misericordiam, quffl nobis mc inimicus ? » ut supra.
Bonfert magnam exsultationcm. Alia translatio Noli ropellcre,scd potius « emitte lucem » ad ju-
habet : et nocte manifcstavit cani iniscricordiam. dicium, « et veritatem tuam, » id cst, Filium, qui
Ponit itcm causam per quam possit csse me- dicitur lux quia nos illuminat: vcritas,quia inom-
mor. Deus dat mihi miscricordiam, ct « oratio cst nibus verus, ot « quia ipsae, » id est, lux etvcritas,
apud mc, » id cst, habeo apud me rationem pcr mc doduxerunt » jani dc familia diaboli « et ad-
quam Dci possim esse mcmor : oratio dico « Deo » duxcrunt mc in montcm sanctum tuum, » idcst, ut
debita, id cst, ad honorcm Dei Dco dico datori
: esscm mons sanctusDci.Et, no intelligercmusbunc
(' vita; mea; : » qua oratione ego « dicam Dco,Sus- justum jam positum in sccuritate, addit « ctin ta-
eeptor mcus cs, » id cst, me infirmum suscepisti bernacula lua, » id ost,in ecclesiaquatibimilitem.
ad protegcndum. Incipit dc secunda parto Jam sum introductus :

Quandoquidem mc suscepisti, « quare crgo obli- rj in tabernacula, ot por hoc tandem « introibo ad al-
tusos mci? » et supponit causam, quare Deus sui tare Dci, » scilicet « ad Deum,» id est, Christum,

Videatur oblitus, cum dicit : « Et quare contrista- scilicet, « qui laetificat juventutem meaui, » id cst,
tus incedo ? » Licct contristatus sit, tainen sc ad juvenosccrc faciet juventutem dando immortalita-
Dcum incessantcr incedere dicit iste justus : ideo tom et impassibilitatem. Dicitur Christus altarc,
dicendo contristatus « dum, » id est, quia « aftli- (juia por eum offcrrimus orationcs nostras Dco.
pit me inimicus. » Et quia introibo, jam « confitebor tibi, » id ost,

Ncc tanlum affiigit mc mala faciendo, scd etiarn laudabo tc in hac vita « in cythara, » id cst, in
exprobrando, et hoc cst: « dum confringuntur ossa mortihcationc carnis tibi dico, « Dous mcus. »
:

mea, » id ost, dum sic gravitcr tribulor, quod Ilic incipit dc tertia parte. Ad hoc jungitur, quia
confringuntur ossa mou, id est, roboramea, ct pa- ego introibo ad altaro Dci. « Quarc » ogo « anirna
tientiamca,quantumadopinionem meorum,«inimi- mca, " id est, animalitas mea « tristis cs? » ctalia
ut in alio psajmo.
349 IIAYMONIS HALDKHSTAT. EPISC. OI»J». I»AHS I. — COMMENT. BIBL. 344

IN I'SALMUM XLIII. \ fugarcl decera, « et illuminatlo, » id eat, consilium

quOa illoi illuminabas, ut quando per insidias co-
Titulus. In finem ad intellectum filiis Chore psal-
aliquos devincere faciebaa : quae illuminalio
mus David.
erat « vultus tui, - id e t, procedens cx Bola vo-
« DeUs auribua nostris. » Psalmua iste prseponi- luntate quod hoc volebae propter aliquod
tua ne
lur Illiis Hhore, id est, Ghristianis, ad iutellectum mi ritum eorum, Bed agena ita « quoniam in eia
habendum,seilicet ut Lntelliganl per temporali ibo compla< uisti » tibi, vel Deo Patri.
na data anliquo populo, significata esse spiritu EI quia « tu ipsi hoc fecisti eis, « es » rex
bona,quae jam dantur Christiano populo,etplenius meus el Deua mcus, « tu ipse, dico, qui mandaa
dabunturin futuro filiis Chore, directis in finem per Balul id est, nobia luctatoribus, qui per
hunc ihtellectum. Materia sunt martyres,qui 6tiam Jai ob ignificamur. Vel Jacob, id cst, Judaico po-
loquunlur. Modus:In prima parte ponil bona quas pulo, qui vocatus fuit Jacob.
faeit Deus huic populo, cum comparatione corum Tu es rox meus, et cornu nostrurn, « et in te
quac fecit priori populo : ostendens hrcc essc aetcr- cornu » nostro, id est, defensione nostra « vcntila-
na, cum illa fuisscnt temporalia. Tn secunda parte bimus, » id cst, projiciemus et dispergemus inimi-
ponit mala quae sustinet in hac vita, quamvis sint T. cos nostros » tam carnales quam spirituales, quod
in futuro habituri multa bona. Quod autem justi futurum est in judicio, ubi boni a malis separan-
in hac vita patiuntur temporalia mala, contra hoc tur. Per cornu idco accipimus dcfensionem, quia
est, quod priores justi populi liberabantur a cor- cornibus defendunt se animalia et ventilant, id :

poralibus malis. In tertia parte orat liberari a ma- est, separant a se animalia, « et in nomine tuo »

lis hujus vitffi. Intentio est invitare ad patientiam. quia hic habemus nomen tuum, scilicet Christiani
Vox martyrum ostendentium quac bona fccit sumus : « sperncmus » ilem in judicio « insur-
Deus antiquis patribus, cum dicunt « Deus nos : genles » in hacvita «innos. »Ecce jam in hoc versu
audivimus, » ct non sine intelligentia, sed « au- ostendit nos habiturosaeterna bona, quaelonge sunt
ribus nostris, » id est, cum intelligentia, qua? est melioratcmporalibus,qua3habueruntanliguipatres.
interior oris, et hoc non a quicunque, sed « pa~ Et benc dico, quod in te vcntilabimus et sperne-
tres nostri, » id est, patriarcha? ct prophetae, « an- mus inimicos, quia per nos nunquam hoc poleri-
nuntiaverunt nobis » non quasi fictitium, sed rem mus : hoc dicit « non enim in arcu meo spera-
et

veram. bo » in minori fortitudine mea, « et gladius meus, »

Hoc annuntiaverunt » opus quod operatus es
« id est, major vis mea « non salvabit me. »

in diebus eorum in diebus antiquis, ita legemus Et vere non salvabit me gladius vel arcus meus,
:

Patrcs nostri annuntiaverunt nobis opus quod ope- C quia tu solus polius salvabis, et hoc dicit « salvasti
ratus es in diebus eorum sicut in eductione per cnim nos de affiigentibus nos » in hac vita, et non
:

marc Rubrum, ct alia hujusmodi.et etiam ca quae tantum affiigcntes nos, sed « etiam oclientes no3
fccisti in diebus antiquis, ut de crcatione coeli et confudisti, » id est, confundes, quando dicctureis:
terrae, et ea quae fecisti Abel, Noe, etc. Discedite a mc,maledicti, in ignemaeternum.Potest
Hoc opus, scilicet, « manus tua, » id est, opcra- hic versus legi de hisquae facit Deusfidelibus suis,
tiotua « gentes dispcrdidit, » de illis dicit quae iri hacvita, utsic continuetur. Securi possumusesse
prius habitabant in terrapromissionis,« et plantas- quod in te ventilabimus, spernemus inimicos, quia
ti, » id est, firmiter stabilisti in terra illarum gen- tu jam salvasti nos de affligentibus, ne nospossent
tium « cos, » id est, patres nostros : et ne putaren- a bono retrahere,et odientes nos confudisti, exhoc
tur illae gentes debiles, quibus cito tcrra sua au- quod non potuerunt conformare nos sibi. Et quia
ferrctur, subdit « Affiixisti populos » in primis
: salvasti nos,ideo « laudabimur » non tantum a bo-
« et »deindemultismodisaffiictos« expulisti eos. » nis, sed ctiam amalis, ut cum dicent « Nos inscn- :

Et ne Judaji hoc susc deputarent probitati, dicit sati vitam illorum putabamus insaniam, ecce quo-
hoc non ex ipsis, sed ex ipso Deo sibi evenisse. modo inter filios Dci computati sunt (Sap. v) » :

Continuatio Benc dico, quod tu, Deus, plantasti,

: r\ qu;r, laus erit « in Deo, » id est, ad honorem Dei :

« non cnim ipsi possederunt terram illam in gau- et nos « confitcbimur tibi, » id est, laudamus te :

dio, » id est, per arma sua et vires suas, « et bra- « et in nomirie tuo, » id est, quia hic habemus
chium corum, » id est, fortitudo et potcntia eo- nomen tuum « in sooculum, » id est, in aeternum.
rum, « non salvavit eos, » et si seipsos non pos- secunda parte. Tandem nos salvabis,
Incipit de
sent salvare ab illis gentibus, tunc multo minus « nunc autem » in hac vita « repulisti, » id est, ita

in gladio suo possederuntcarum gcntium terram. permisisti affligi, quod putar»mur a te repulsi :

Per gladium humanam virtutem, per brachium « et confudisti nos » non quod in conscientia nostra

potontiam intelligimus : eonfusionem et erubesocntiampatcremur,sedquan-

Brachium non salvavit eos, « sed dcxtora tua, » tum ad oculos hominum, qui putant nos confusibi-
id cst, prosperi eventus quos tu dabas eis, ut cum les: et deinceps « non egredieris, » id est,nonmit-
eis circumeuntibus ceciderunt muri Jericho, « et tr>s manifcste angelum tuumpugnarc nobiscum « in

brachium, »idest,fortitudotua,:utcum unusquisqrie virtutihus, » id est, in exercitibus « nostris » sicut

3io EXPLANATIO IN PSALMOS. 34G

ti patribus nostris,pro quibus manifeste pugna- A semitas nostras » quibus ad te incedimus « a via
bant angeli. tua, » id est, a prajceptis tuis. Semper onim opc-
Non tantum repulisli,sed etiamquosdamnostrum rati sumus secundum praecepta tua. Vel sino, non,
«avortisti » a bono proposito,faciendo « nos retror- ita legitur, dcclinasti, id est, declinarc fecisti somi-
Bum post inimicos nostros, » id est, ut Bequere- nostras a via tua, u1 supra, vel sic quoque :

mur inimicos nostros, et tunc « qui oderunt nos, imitas nostras, •

id est, opera quee ex nobls ha-
diripiebant sibi, » id est, in partcm suam rapie- bcmus, nni secundum nos nihil boni faoere possu-

bant nos, et boc est maximum tormentum sancto- mus,illas semitas «declinasti,» id est, declinatas ct
rum, quando vident suos ita devocari a fide. diversad ostendisti « a via tua,» id est,ab opcribus
Quosdam avertisti, «nos»autem qui i nus, tuis, qui nunquam nisi bona facis.
<( dedisti tanquam oves escarum » quce non fructui, Diversas ostendisti vias, « quoniam nos humi-
Bed soli occisioni deputatffi sunt,ot in gentibus dis- liasti, » id est, afflixisti, In quo cognoscimus
porsisti nos « quando fugati sumus de civitate in unusquisque sc miserum et se nihil boni cx so ha-
civitatcm, » id cst, tradidisti in manus inimicorum, bere. Ad aliam sententiam oontinuatur ila Bono :

ut aliquos tibi in tribulalionibus acquirerent. dico, quod scmitas nostras non fccisli deviarc, vcl
«Vendidisti populum tuum,» id est,martyrestuos fccisli pendere a via tua,« quoniam nos humiliasti,»
n
sinc pretio » aliquo, quia aliquando non ullum td est,humilcs ostendisti, qua? humiliatio cst « in
homincm in morte sanctorum tucratus : ct si ali- loco afflibtionis,
» id est, in hac vita, post quam

quando aliquos lucratus es, pauci fuerunt, ct hoc nullus locus correctionis, et adco nos humiliasti,
dicit : « et non fuit multitudo in cnmmufationibus quod « umbra morlis, » id est, ipsa niors « coope-
eorum, quando Deus dat suos, ut ali-
» id cst, ruit nos, » id cst, occisi sumus. Vel « umbra mor-
quos acquirat. Posuisti ctiam nos opprobrium non tis,» id est, hffiretici, quia, si quom in corpussuum
extraneis, qui raro vident nos, sed « nostris vici- dicunt, statim illc a vcra vita privatur.
nis » qui sffipe objoeerunt, ct bocopprobrium per Idco non sumus obliti te, quiu scimus quod « si
purtes cxsequitur, dicens Subsannationem et de- : « obliti sumus nomcn, » id est, honorificentium
risum his qui in circuilu nostro sunt. » Subsanna- « Dei nostri,» ot si hoc gravius fucimus, scilicet, « si
tio tit por nusum, dorisio por hiatum oris. cxpandimus manus nostras » ct interiores ot ex-
Posuisti nosin similitudinom gentibus, scilicet ut teriores « ad Dcum alienum, » id cst, qui neque
ad nostram similitudincm maledicerent uiiis et sie nos creuvit, neque bonum fecit nobis, scilicot si

dicerent : Talis maledictio tibi sit, qualis est Petro, facli sumus idololatrffi « Deus requirct istu. » Et
vel Paulo, vel Laurentio. Vel posuisti nos in simili quia aliquis diceret:Si manus expandis.hoc roqui-
tudinem Christi, ut sicut Christus opprobria susti- C ret,quia hoc bene videt, sed si oblitus es, non requi-
nuit, sic ct nos, stulim ponit unum dc opprobriis rot, quia illud ignorut, probut quod clium obli-
quffi sustinuit Christus : « commotionem capitis in vionem requiret, cum dicit, « ipse enim novit ubs-
populis, super quos populi deridentes
» id cst, condita cordis. »

moverunt cupitu suu, sicul supra dictum est, di- Nos non expandimus,
Hicincipit de tertia parte :

centcs « Vuh! qui destruis templum Dei (Marc. xv

:
;
Domine, cxsurgo, et praemittit causam
et ideo, tu,

Matth. xxvn), etc. » quare debeat exsurgere, «quoniam proptcr te mor-

Quid singula enumorom ? « tota die, » id est,as- tificumur tota die » et intuntum, quod « sumus
iidue « verecundia mea, » scilicct opprobriorum aestimuti ut ovcs occisionis, » scilicet, ut nullate-
meorum «est contra me. » Contra dicit, quia, cum nus reputaremur idonei, nisi ad occisioncm ideo, ;

martyres confitercntur se esse justos,nunquam dc* Domine,ad nos liberandos « exsurgo, quare obdor-
berent hujusmodi opprobria sustinerc, et ut aggra- mis? » Obdormire dicitur Deus, cum sui non cito
v vcrecundiam, dicit
't « Confusio faciei meae co-
: libcrantur,nec tamcn dcficiunt,ct quare obdormis ?
operuit me. » Naturum illam tangit,quod cum ho- inlcrrogationcm ponit.quialicct causamignoremus,
mo patitur aliquam erubcscentiam,sunguinem inte- tamen aliqua causa est quare Deus hoc faciat.
riorem anima, ut se cooperiat, mittit ad cxtcrioru. n « Exsurge,Domine »et licet modo uliquosrcpcllus, :

Confusio dico illata « a voce exprobrantis et oblo- « non tamcn repcllas in astcrnum, » sed qui modo
quentis » veritatem « a facie inimici, » scilicet viilontur cjocli,aliquando rcducad ecclesium tuum.
mala voluntato « ct pcrsequentis » ipso actu. « Ne repellas dico, et ne uvertus fucicm tuurn, » id

« Ucec omnia venerunt super nos,» scilicet ut nos cst, cognitionem tuam ab illis qui modo repulsi
opprimercnt,« noc tamen sumus te,» sed sem-
obliti sunt,et « quurc fuciem tuum uvcrtis? » Et hic ilorum
pcr habuimus te in jugi mcmoria « et in testa- : innuit, quod licet causam ignorcmus, tamcn causa
mento tuo,» id est,in legc tua « non eglmus inique,» est quare Deus uvertut, et quure « oblivisceris in-
scd semper secundum propceptu tuuhubuimus nos, opi;e nostraj et tribulationis noslra) ? » Hoc refertur
ctin hoc versu magna virtus martyrum notufur. ad cos,quibus obdormit Dous, ncc tamen dcficiunt,
Cum haec omniu mulu vcniront supor nos, « cor quorum inopiae oblivisci dicitur, quando non con-
nostrum non recessit retro, » id eat, non despera- fortat raliones eorum.noc dut solutia ad paticntium
vit, « ot non declinasti, i<l est, declinare fecisti tribulationis, quando nec mitigat, nec removot.
 3*7 1IAYMONIS IIALBKIISTAT. EPISC. 01>l>. PAIIS f. — COMMENT. BIBL. 348
Neobliviscarisinopifflettribulationis,sed exaurge, A honor inhoc psalmo traotatur,quia pcr parteHmul-
cl proponif causam quare debeat exsurgere,cum <H tas commendatur, quod canticum dirigit nos in
cit,«quam humiliata cst anima nostra in pulvcre,» finem.Vel talili i
construe.canticum istud est babi*
id cst, in consideratione defectus humani generis, tum pro filiis Chorequicommutabuntur,propositum
cujus defectus sigrium est pulvis, quem poenitens omnibusad intelligendum.etetiam prodilecto. Ma-
super caput suum accipit,propter hoc merito debcs sponsus et 8ponsa,Christu8 scilicctet Eccle-
teria est

exsurgere,et necesse est ut exsurgas,«quoniam ven- sia.Modus: In prima parte ponit commendationem
tcr nostcr, » id est, carnalitas nostra, est « con" Bponsi, scilicet Christi. In secunda parte ponitcom-
glutinatus in tcrra, » id est, adhaesit in terris, sci- mendationem EcclesiaB. Undehicpsalmusvocatur ab

licet haec terrena appetit. Auguatinoepithalamium, idest,laus thalami. Inten-

Etpropterea« exsurge, Domine, adjuva nos,et re- ditnos invitaread hancconjunct'onem,scilicot utin-
dime nos, » id est, da pretium, ut de diaboli po- tolligamu8 hanc conjunctionem Christi etEcclesiae.
testate nos detrahas « propter nomen tuum » am- Vox prophetae, et antequam transeat ad laudem
pliandum : quia,nos redempti, dilatabimus nomcn sponsi,ponit commendationem ipsius Iaudis quam
tuum pcr multas gentos. facturus cst, cum dicit « Cor meurn cructavit. »
:

,. Hic prophcta ex saluri similitudine loquitur, quia

IN PSALMUM XLIV.
satus aliquis non potcst rctincre cihum quin enr-
TiTur.us. ln flnem pro his qui cammutabuntur filiis
ctet, sic propheta plonus Spiritu saricto, necessario
Chore ad tntellcctum, canticum pro dilecto.
eructavit, ut aliquid manifcstarct, cructavit dico
« Eructavit cor mcum. » Hic psalmus agit de « verhum, » id est, Filium Dei : quia si quis psal-
dignitate sponsi ct sponsa3,et hoc dicitur in titulo : mum attendat, potcrit vere agnoscere Chiistum
pro his commutabuntur,id est,ad honorem sponsai, Dei Filium essc. Eodem nonrine utitur Joannes,
in qua fit commutatio de mundo ad Dcum, qua; bo- dicens : « In principio erat Verhurn (Joan. i) » :

na commutatio de Deo ad mundum, quaa

cst. Alia verhum dico « bonum » singulariter scilicet,
malacst.pro dilecto, id est, ad honorem dilecti. Sa- quia solus Dcus honus est, ct quidquid boni cst, cx
lomon appcllatus Edida, id est, dilectus, figurabat solo Dco est.Unde Chrislus,cum quidam solam hu-
Christum verum dilectum a Patre.Unde est « Hic manitatem respicientes, eum bonum dicerent, re-
:

est Filius mcus dilectus, in quo mihi complacui, spondit « Quid me bonum vocatis ? Nemo bonus, :

ipsum auditc (Malth. ni ct xvn), » et est canticum, nisi solus Deus (Matth. x), » et huic « regi, » sci-

quiamultum agit dc asterna exsultationc,ct dicitur licet Chrislo, qui Deus est, « dico cgo, » id est dc-

epithalamium, id cst, nuptiale carmcn. In duohus dico ego opera mea,id est,devovco ego totam islam
primis versiculis utitur similitudine ,joculatoris,in- C laudem meam.
traro volentis ad nuptias.et captantis benevolcnliam Et hajc commendatio mea non est refutanda, quia
janitoris, prawidens Christi et ccclesiac nuptias, vo- non loquor ex me, sed Spiritus sanctus loquitur in
lens cantarc dc cis, et quasi intromitti, parat sibi me,ut perinstrumentum, ethoc est « Lingua mca :

auditores, diccns se fecissc cantilenam de nuptiis, calamus, comparabilis calamo, quia, sicut
» id cst,
etvcllc cantare rcgi.Quatuor modis laudat sponsum calamus nihil per se facit,nisialiquis per eum scri-
et quatuor sponsam.Titulus sic cxponitur: Psalmus bat, sic nec lingua mea, calamus dico « scribae, »
iste vocatur canticum.quia propheta conjunctionem id est Spiritus sancti, qui per mc scribat et per cae-
Christi et ecclcsi.-e prrevidens futuram, oam in hoc teros prophetas logem Dei
cordahominum,scribae in
psalmo cum magna cxsultationo pronuntiat.ex qua dico «vclociter scribcntis quia quod magistri non : »

conjunctione unicuique fideli intelligenti magna possunt faccre per multos annos, Spiritus sanctus
exsultatio generatur,canticum dico habitum pro his in momcnto facit ut in Paulo, quem in momento
:

quicommutabuntur de infidelitate ad fidem.In hoc cognitionem veritatis docuit, aeque et plenc, sicut
enim psalmo maximc commendatrrr Ecclesia, ipsa Christus docuit Apostolos ct alios per multos annos.
enim. Ecclesia est,quae commutabitur. In hac autem Dico ego opera mea
hanc cantilenam, regi, id est,

vitacommutantur sancti,quando dc corpore diaholi n. h;cc opera,cthene debeo huic dicare,quia ipse est,
transcunt tandom vero pcrfccte commutahuntur,
: « speciosus forma » licet hoc posset de exteriori
;

quando immortalitate et impassibilitate induentur : compositione membrorum intelligi, tamen intelli-

canficumdicopropositumfiliisChoreadintellcctum. gendum est de immunitatc peccatorunr: speciosus
Valde cnim nccessarium crat.ut ilhrdarcanum,quod dico« pras filiis hominum, » id est,plus quam filii

adhuc multis ignotum craf, scilicet conjuuclionem hominumveterumpatrum,quia nullus proeteripsum

Christi ot Ecclesiae, Chorc intclligerent, id cst,
filii immunis fuit a peccato, et faciendo aliam commen-
filii crucis.canticum dico non tantum pro hishabi- dationem ipsius, convertit se ad ipsum, et propter
trrm (jui commutabuntur, sed ctiam pro dilecto, id hoc quia ita spcciosus cs, « in labiis,» id est in ver-
est, ad honorcm dilccti, id est, Christi, qui spccia- bistuis« diffusacst gratia»quia illi qui tuam pra3-
litfr dicifur csse dilectus, quia si aliquis justus dicationem susceperunt,ot oliam discipulorum roce-
prcpter aliquas virtutes dicitur esse dilectus.multo perunt gratiam, id est remissionem pcccatorum,et
magis Christus» qui nihil nisi bonum habuit, cujus alia dona Spiritus sancti. Curri dicit diffusa, notat
340 EXPLANATIO IN PSALMOS. 350

illum gratiam diversis sufficienter esse datam, el A « Insfflculumaffiouli.i Commendatiterumeum,quia

quia talis cst, « propterea benedixit, » Ldest exalta- rectamjustitiam exercens in regno suo,dico tu se-
vit te Dcus (luccndo ad suam confessioncm,qu«B
» des et u virga rcgni tui, » id est, correctio quam
exaltatio manebit « in sternum. » exerces super illos, qui sunt rognum tuum, est
Commendato rogc pcr suam spociositatem,com- « virga diroctionis : »quiasi aberrant ipsi,turedu-
mendat eum per Buam fortitudinem. Cohtinuatio : ces ad rcctam viam.
El tu talia rex «< accingere, » id est, fortiter utero Bene dico yirgam tuam,virgam esse directionis,
« gladio, » id est, verbo praedicationis, de quoApo- quia« tu dilexisti justitiam » et in te, ot in omnibus
Btolus : « Et gladium spiritu8,quod cstverbumDoi aliis,et adeo dilexisti, quod « etiam odisti iniquita-

[Ephes. v)). » Uc quo et ipsa Veritas « Non veni : tem, » ct ul talis posses osse, « propterea, o Deus,
iii mittere, Bed gladium (Luc. xn), » Iste gla- Deus tuus » specialiter, scilicet tibi consubstantialis
dius Beparat patrem a (ilio; accingero dico« supcr « unxit te oleo Uetitiffi, » id est, Spiritu sanclo. Per
femur tuum, » id est supcr bumanitatem tuam : olcum ideo Spiritum sanctum aocipimus, quia sicut
proptor hoc per femur accipimus bumanitatem,quia olcum nutril carnem,et usque ad ossa penetrat,sie
in 1'cmoro cst locus generationis. Supcr fomurdicit Spiritus sanctus animam in quahabitat.Haec unctio
ber simile alicujusfortis viri,accincti gladio super , fuit iu ipsa incarnatione, ubi uterus Virginis pcr
B
femur, Et, m our acciperemua eum fragilem, Spiritum sanctum purificatus fuit, de qua unctionc
dicit : 0« potentissime, » accingere ad devinccndas maxime laetandum omnibus
fuit et ipsi Christo ct
aerias potestatea. sanctis, unxit « prae quianeque
consortibus tuis, »

Postquam prsparatus fueria ad prcedicandum, Apostoli.nequoalii spiritualesviri tantumhuhucrunt

« intende, » id cst, intcntum tc praebe, ad aoquiren- dc Spiritu sancto,quantum ct tu. Undc dicitur,Chri-
chun regnum prcedicando : et« procedo, » id est,ac- sto datus ost Spiritus sanctus non ud mensuram.
quisita una civitate, transi ad aliam acquircndam Ponit aliam commendationem de Chrislo, secun-
pcr luos prsdicalores, et ad hoc facicndum huhebis dum ornamonta.Tu cs unctus oleo Istitiffi prs cou-
prosperos eventus : el hoc estquoddicit «prospcre,» sorlihus tuis,et ctiam « avestamentis tuis,» idcst,

ol in acquisitis « regna, » et hoc « specic tua» fac, uh humanitatc lua, vel ab apostolis tuis,qui ornant
quia immunis os a pcccato, decorus virtutibus « ct ct docorant te, sicut vestis ornut dominum procc- :

pulchritudinc tua, « id est, quia Deus cs. Species, dit « myrrha, gutta, et casia, » id est, honi odores,
lineamentum, pulchritudo, color in vultu cst. bona fama. Singulorum proprietatem exsequimur.
Propter specicm ct pulchritudinem regnahis et Myrrha cst unguentum amurissimum quod petiit
etiam « propter veritatem,» quiaper tc et pcrtuos vermes, et servat corpus et animam u putrcdinevi-
nibilnisiveritatemprffidicabis « etmansuetudiuem » C tiorum.Gutta est herba quae pellit tumores pulmo-
quia cum opprobria inforuntur tibi, ctiam tu nihil nis, id est, humilitas, quffi pcllit intlationem ctom-
respondcbis : » et proptcrjustitium,» id cst,proplcr nem motum superbiae. Gasia cst hcrba quae crescit
cutioncm bonorum operum, et in le,et in tuis : inaquoso loco in magnam altitudinem, ct reddit
et Gducialiter potes intendere, quia dcxlcru luu, » mugnum odorem, id ost, fidcs quae oritur in aquis
id est, divinitas tihi unita « deducct te » depopulo baptismi, et inultum crescit in justis.ct bonam fa-
acquisito, ad alium quacrendum « miruhiliter, » id mam dat aliis.Haec omnia proccsscrunt nohis ex
[uia omnes tc mirabuntur, vcl quia mirabilia humanitalc Christi vcl a suis apostolis, qui nohis in
facies. Pcr dexteram divinitatem in Ghristo accipi- scipsis haec omnia proposucrunt inexemplum ct :

mus, quia melior pars cst in ipso divinitas. hffic eadem processerunt nobis « adomibus chur-
Et pcr hoc etiam poteris rcgnum acquirere, « quia ah ipsis sanctis apostolis,(jui dicun-
ncis, » id «st,
tta; tuae, » id est, sententiae tuae, quibus pcnc- turdomus, quia Dous hahitat in cis. Ehurnei, quia
tras corda uudiontium, sunt « acutffi, » id est,effica- lucidi pcr inultas scctiones ct attritioucs ut chur :

sccundum hoc vcrba Dei dicuntur sagittffi,quia vel comparantur ebori,quia frigidi,id est,casti aunt,
occultc alliciunt homincs ad timorom et amorem sicut elephas. Omne chur adeo frigidaa naturae est,
Dci.Sccundum hocgIadius,quod manifcstu ct quasi n quod carho acccnsus non urit punnum supcr ehur
nti rutioncDcohomines udhojrcre faciunt,et per positum, « ex quihus » odorumentis sunt quae tibi
hoc quod ita instructus cs ad pugnandum « populi obtuterunt«filiaeregum» in seipsis: filiac dicitvelad
iiiiinicorum rcgis,» id cst multi de inimicis tuis po- litteram, vel filiffi Apostolorum « ct delcctaverunt :

eiti « in cordc, » id cst iuvera rationc « cadent, » tc, » scilicet,in hoc placentes tibi,et hoc « in honorc
id cst humiliuhuntur « suh te. » Vel uliter « populi tuo, » id cst, non in suis actihus, ncque in suis ha-
nt, » id est,huiniliuhuntur « suh tc » et uhi cu- ptismatibus gloriantes, ut dicerentur Petrini vel
dent « in cordc inimicorum rcgis, » id cst, id eodcm Paulini, scd nomcn tuum respicientes, vocabantur
corde, in quo prius inimicahunlur tihi rogi. Christiani.Tangithistoriam,quaa praecipitur in lege
Ivrumcommcndatounvpjiajain in populoacqui- ut mortuo fratrc sinc semine, ultcr frater illius UXO-
•sito quasi judcx sedet. Coutiuuatio : Populi sub tc remducat.et non sibi vivo, sed illi mortuo, dicatur
cadent, et o « Deus, scdes tua, » id est.quies tua, in semen resuscitare (Matlh. xmi; Marc. xn; Deut.
cis in qua scdes ctiam judicas, non ad horam, sed \xv) : ita mortuo Christo, fratrcs sui, sciliccl, upo-
 :

351 UAYMONIS HALBERSTAT. EPIS& OPI». PARS I. - COMMENT. BIBL. 352

stoli, neccperunt suam, scilioct, EcClesfarii : ct non A fimbriis, » id est,in persevcrationo usque in fincm
sihi, Bed Cbristo,Ecclesiffl filios procreavcrunt, ut - aureis, - id cst, cbaritatc plenis,et in hoc est glo-
generati dicantur ChriBtianij non Paulini, vel Pe- ria ejus, qnod ipsa esi - amicta varictatibus, » id
trini. cst, diverBis ordinibus, clericorum,conjngatorum«
Ilic illum rcgcm pcrsuam sponsam commendat. ei caeterorum.
Continuatio : Rex tamdignusesl sicul dixi, el tibi, Hic iterum commendai per successionem. Conti-
« rcgina, » id est,Eoclesia : qua ideo regina dicitur, nuatio : [psa ei amicta varietatibus.et « post eam
I

quia. bcnc regit filiossuos : « astitit, » scilicet, pa adducentur virgines, » id est, integri in anima, et
scrvire « a dextris tuis, » idest,in potioribus bonis in corpon " rcgi, » scilicei ad serviendum Deoregi.
,

tuis : quia hfflC tcmporalia non I I

itia : Dicendo adducentur, notat quod per se ad illarn di-
aslitit dico « in vestitu, » id est,bene vestits et or- gnitntcm nequeunt pervenire, nisi adducantur prne-
nala bona opcralionc : « deaurato,» id est per chari- dicatione et gratia adjnvante, « et proxima? ejus »
tatcm ornato : qu,t> ideo per aurum notatur, quia reginae, id est, illi qui licct non sint intcgri, tamen
sicut aurum omnihus mctallis cst prctiosius, sic sunt continentcs, ut bonae viduae, et alii « tibi afFc-
charitas omnihus virtutibus : regina dico « circum- rcntur, » o rex. Cum dicit afferentur, notat tantam
data, » id est, plena virtute ct « varietate » Gentium r» eorum debilitatem, ut nec adduci valeant.nisi quia
vcl diversorum ordinum,quia alii sunt clcrici, alii vel in humilitatc quasi in humeris portentur. llaec

conjugati, etc. apportatio fit per frequentiam miraculoruin,pcr im-

« Audi, secundam partcm,sci-
filia. » Transit ad portunam praedicationem. Unde Apostolus : « Insta
licet ad commcndationcm sponsas Quando quidem opportune, importune (// Tim. iv). »

sponsus talis est, o tu, « filia, » id est, o Ecclesia, Et illi sic allati non habebunt tristitiam, sod
« audi, » id est, intelligc ea quae sunt anr.untiata, « afferentur in Imtitia et exultationc, » quia in prae-
« et vide » complcta : audi dico, et cum humilitate sentietiamEcclesia multum laetantur sancti quoque
audi : ct hoc est « et inclina aurem tuam,et oblivi- de puritate suje conscientiee, et de hac praesenti
sccrc populum tuum, » id est, sectas gentilium vel Ecclesia « adducentur in templum regis,» id estin
Judreorum «et domum patris tui,» id est,conver-
: supernam Hierusalem.
sationcm diaboli, scilicet idololatriam in gcntilitate, Ponit per quid afferantur et adducantur. Conti-
et ritus lcgales in Judaismo. Propric vocat propheta nuatio : Et vere per omnes successiones adducentur
Ecclesiam filiam suam,et ceeterorum prophctarum, et affcrentur,quia semper erunt aliqui praedicatorcs,
quia super apostolorum et prophetarum fidem f un- quia « pro patribus tuis, » id est, loco apostolorum,
datur Ecclesia. qui gcnuerunt mundum in fide, ad honorem tuum
Dico obliviscere, et si hoc feceris, « concupiscet *-> « nati sunt filii, » id est,succedunt alii praedicato
rex, » id est, Ghristus « decoremtuum,» id cst,te de- res « tibi,» id,est, ad tuum opus ut tibi serviant
coram. Et, ne illa diceret quae cura sit unde atten- : et tu « constitues cos, » id est, stabiles in fide et
dat, subdit curaredebes « quia ipseest Dominus »
: opere : « principes, » id cst, magistros et doctores
qui omni genti dominatur et ipse cst « Deus tuus,» : « super omnem terram, » id est, Ecclesiam super
id est, Grcator tuus, et etiam debes attenderc, quo- omnes partes tcrrae diffusam.
niam « adorabunt eum » omnes perfecti. Et sic ipsi constituti « erunt memores nominis
« Et » si ipse concupierit decorem tuum « filiae tui, » id est, famas tuae et gloriae» in omni genera-
Tyri, » id est, angustiae, id est, Gentes quaa angu- tione, » scilicet, in omni terra diffusa. « Et in gcne-
stant nimiamultitudine peccatorum, « deprecahun- ratione » succedente. Vel ita : Tu constitues eos
tur vultum tuum,» id cst, rogahunt Deum,ut det eis « principes, et ego ero memor in eis,id est, faciam
posse pervenirc ad tuam conformitatem « in mune- eos memores noministui, etc.
ribus » dando elecmosynas.faciendosimiliaalia et : Et proptcr hujusmodi etiam constitutos patres
non tantum minores in gcntibus, sed « divitesple- « propterea populi confitebuntur tibi, » id est,lauda-
bis. » Gentiles ideo filiae non filii appellantur, quia bunt te « in aeternum,» id est.pertotam praesentem
molles ct proni sunt ad vitia sicut puellaa. Vcl sic j) vitam « et etiam in saeculum » subsecutivum hujus

construe Ipse est Deus tuus, ct alii multi adora-

: saeculi. » Vel sic in persona patris totus psalmus
bunt eum in muneribus, ct etiam filiae Tyri.et vul- potest legi secundum Augustinum, quamvis dicat
tum tuum deprecabuntur omncs divitcs plebis. Hieronymus magishoc fieri ex superstitione, quam
Postquamostenditdignitatcs ipsius sponsae,osten- ex veritate textus. Loquitur Pater et commendat
dit eam laudabilcm secundum interiora,non secun- filium secundum cum dicit « Cor
divinitatem, :

dum exteriora. Gontinuatio : Ipsa sponsa est sic glo- meum, » id est, occulta et secreta mea protulit « ver-
riosa, et « omnis gloria ejus, « id est, omnis pul- bum bonum, » id est Filiummeum, « eructavit : »

chritudo cjus unde ipsa gloriatur, est « ab intus, » qui specialiter bonus est, quia nemo « bonus nisi
id cst, ab interiori, scilicct, in virtutibus animae, solus Deus (Malth. xx), » in quo Filius consubstan-
ejus dicOj scilicct, « filiae rcgis » id cst Christi. Et tialis Patris csse notatur. Per cor ideo divinitatcm
hic commendat eam per gcnus. Dico, gloria est ab Patris accipimus ct per verbum Filium, quia sicut
intus.et etiam gloria cjus cst bonorum operum in « cor hominis latct, et per verba hominis manifesla-
 »

353 EXPLANATIO IN PSALMOS :m

tur : sic divina essentia latobat mundo.oum perFi- A buiat»onibus,»id flflt, ut non solum non vincnmur,
lium manifestata esl in creaLione coeli, et maximc sod otiara alios possimus vinoere :« >\ua' » tribula-
cum ipsa divinitas humanilati unita sit : « eruota- tioneso invenerunl noe «quasi expositos sineomni
vii vcrbum, ot huic « regi » qui et Deua et rex eBt adjutorio, sicut pupillos « nimis, » id osi, tamgra-
« dico cgo opera moa,»id ost, disppno cum ee om- ves,quod ctiam usque ad sanguinie cffusioncm vc-
nia sine quo nihil facio : ct per hoc Filius omni- niront.
potcns cum Dco Patre notatur.Unde dioitur :«Cum «Proploroanquia Dous nostrum refugium,virlus,
co disponcns omnia (Pivv. toi). » adjutorest, « non timobimus » cum tamcn esset

Non tantum cum hoo regfl dispono.sod oliam om- limendum « dum,»id ost, quia« turbabiturterra,»
nia facio per eum et hoc est « lingua moa, » id
: : id cst, Judaaa, qua ideo dicitur terra, quia por lc-
cst,Filius ipse.qui dicitur lingua, siout et verbum,et gcm ct prophotas erat ct solidata, ct culta«ct lunc
divinam esscntiam nrmifostat, cst « calamus scri- montes,» id cst,apostoli « tranferentur»in mare,id
bffi,» id est, mci quia sicut calamus sino scriba,
: est,Gentes, ct non tantum ad Gentos per solam ha-
nec scriba sine calamo nihil opcratur, sic nos bitationem, sod otiam « in cor maris • quia poncnt
cooperamur « volocitcr scribcntis, » quia dixit ct fidem in corgcntium. Per marc Gentes accipimus,
facta sunt. quia semper in fluclibus,olin appctitu tcrrcnorum
D
Hic incipit dfl eommendaUono filii secundum hu- sunt, Boilicet volvuntur, et avari in vitiis sunt. Vel
manitatem, faciendo apostrophen ad ipsum filium. quod profundiorcs in gcntilitatc, quia etiam aliqui
Continuatio : Talis es sccundum dcitatcm : sceun- dc nequioribus sunt conversi.
dum humanitatcm vero es « spcciosus forma » ut « Sonuerunt »dixi, non timobimus,dum transfc-
supra, et ca:tera non mutantur rcntur niontes.ct quia dc hoc timcndum non vidc-
Et proprie secundum hoc dicit Dcus ad Ecelc- rctur, ostcndit quod timendum esset.Gontinualio :

siam : « Audi, filia,» quia Ecclcsia verc a solo Dco Dico montes transferentur, ct tunc « sonuerunt, »
cst generata, et ejus merito filia nominatur. Item id est, sonabunt ipsi apostoli in praedicatione, « et
bcne dicit Deus Patcr : « Mcmor cro nominis tui, aquaj corum,»id est,maris,quia ad significationcm
id ost, memorcs cos faoiam, o rcx, nominis tui, id rospicit, cum dic.it eorum « lurbataj sunt » contra
cst, laudis luac Apostolos.Pcr aquas doctrinas vclpopulos intelligit.
IN PSALMUM XLV. Vcl itatranslalis apostolisad Gontes«aquac corum,»
Titulus./« fincm psalmus David filiis Chorc pro id est, divcrsi populigcntilium» sonucrunt,»id est,
arcanis. rcclamavcrunt contra apostolos, et propter hoc
«Deus noster rcfugium.),Psalmus iste attribuitur montes, » id cst sancli apostoli« conturbati sunt
David prophetaj vel alicui fideli dc Judu,ut sit oor- C m fortitudinc cjus, » maris, id est, gentilitatis per
tius testimonium propositus filiis Chore,id est,signo gravia tormenta, quae inferebant eis Gentes. Vel
crucis insignitis dirigens eos in finem,factus pro
: montes accipiuntur majorcs in gentili populo, qui
arcanis manifcstandis, quia in hoc psalmo manifc- sunt turbati in fortitudine cjus Dei,id cst,indignan-
statur adventus Cht-isti, qui multis occultus erat,et tur quando audiunt miracula Dci, vcl contra seip-
conversio Apostolorum a Jwkcis ad ipsum, cl sal- sos propria turpiludinc vcl contra Apostolos ojus
vatio Judaeorum in novissimistemporibus,ct pax in in crudclitate.
tcmpore nativitatis ejus inter Dcum et hominem. Hic incipit sccunda pars « Fluminis. » Hic cst
Matcria cst advcntus Cbristi,dc quo caetera arcana, diapsalma. Continuatio « Montcs turbabuntur in :

quae dicta sunt,proccsscrunt.Modus: In prima parte fortitudine,» sedcontra hanc conturbationcm « flu-
psalmisuos admonet,utconfidentesinadvcnlu cjus, minis impetus,»id est,impctuosum flumen,scilicct
commotioncsmundinontimcant,quo3proptcripsum Spiritus sanctus qui ideo flumon dicitur,quia con- :

Christi advcntum evenient. In secundaparte ostcn- cupiscentias et ardorcs cxstinguit carnis. Impetuo-
dit manifeste ipsum adventum.ot commoda quae in sumquia ncmopotestei resisterc: ille talis impetus
ipso advcntu provenicnt. In tertia parte admonct « la)tificat civitatcm Dei, » id est, Ecclesiam, qua3

omnes, ut attendant opera istius Domini. Intcntio n ideo civitas dicitur, quia sicut in civitate quilibet
cst, ut omnes spem
spcm suaa liberationis constituantin advcna recipitur, sic in Ecclcsia. Itcm sicutcivitas
adventu Domini.quac intentis in prima parte psalmi munita est turribus,sic Ecclcsia apostolis et virtu-
notatur, non timcbimus dum turbabilur terra. tibus lcetificatur, quia confirmat eos Deus gra'ia
Vox est prophetoe.velfidelis animae sic invitantis : Spiritus sancti,contra tribulationes qwc infcrcban-
Alii homines regnant ad poter.tias.vel divitias,vel ad tur eis, dico laetificat, et ctiam« Altissimus,» id est,
quadibet mundana,sed«Deus nostcr factus»per hu- ipseDcus « sancti cavit » dando virtutum incre-
fi

manitatem assumptam, est nostruma refugium»in menta « tabcrnaculum suum, » id cst, pncsentc.n
hoc quod nos protegit a malis, ne nos diabolica? Ecclesiam qu.c idco tabernaculum dicilur,quia in
:

tcntationes convincant, « etvirtus,» id ost, loloran- prffisenti vita Domino militatur.

tiam et constantiam ministrans et invincibiles fa- «Dcus in mcdio» oslcnsis <iuibusdam commodis
oi- nsjCt quasi Deus nos dcscrit post datam constan- qua: pcr ipsum advcntum provcnient,cummanifcste
tiam, statim defecerimus, addit : « adjutor in tri- annuntiat. Continuatio : Dico Dous sanctificat, laa-
355 1IAYM0NIS HALBERSTAT. BPISC. OI>I>. I>AHS I. - COMMENT. BIBL. 356
tiflcat, et eoce per quid hoe facit, quia « l)<'us »
A Per boc auferol bolla, quia « conteret arcum,»»Id
homo fiactus eet« in merlio ojus » tabcrnaculi,cum cst, dolosai impugnationcs contra fldem, scilicet,
in mcdio non quantum ad locum, sed« in medio,» dcceptionea rainarum el blandimentorum:«etcon-
id est,incommunij quia omnibus aequaliter propo- fringet arma, - id cst, manifestae impugnationee,
situs est.Vel in medio, quiacolumna est,quae sus- << et Bcuta, - id est, rationes quibus defendent
tentat omnes partcs Ecclesiaetet ideo ipsum taber- hasresea - comburel igni, « id est, ardore Spiritus
naculum « non commovebilur » a liono ad malum : sancti, scilicet, iflos accendct igne charitatis, qui
et iKin tantum sustentat nc corruat, Bed etiam prius dolose et aperte impugnabant veritatem, ct
« adjuvabit cim » civitatom « Dcus » ad bene opc- suas defendebant scctas.
randum ct etiam ut alios superent : ct hoc facict Comlmret dico, ita diccns : « Vacatc, » id est,

« manc, » id cst, in prinoipio convcrsionis : et hoc evacuate vos a malis operibus, « et deinde videte,»
faciet » diluculo,»id cst,pcr diluculum,scilicct,mi- id est, intelligite per puritatern vitaj ct aperta mi-
nistrando illuminationem Spiritus sancti. Vol ita : racula, « quoniam ego habitans inter vos, et ego
»

« adjuvabit mane«
nec tantum dico « in mane,»id talis « cxaltahor in Gentibus »quia ad flncm con-
cst, postquara aliquantum lux increverit,sed«dilu- versi, cxaltahunt me, « ct exaltabor in terra, » id

culo,» id est, in ipso primordio conversfonis.Habet cstjJud.Tcis.Hic prophctat conversionfm Judajorum

'>
alia translatio : « adjuvabit cam Dcus vultu suo, » in novissimis temporibus, dc quibus dictum cst :

id est, Filio incarnato, qui idco vultus Dei dicitnr, « Et reliquia; Israel salvae flent (Rotn. ix). » Con-
quia ct ci cst consuostantialis. ct ipsius plcna rc- fringct,ctcomburet, et bene hoc potuerit.quia ipse
praescntatio. estciDominus virtutum,»ut supra.Et ens nobiscum
« non tantum ecclesia flrma est,
Conturbatac, » « susccplor nostcr Deus Jacob, » Supcrius posuit
quod Dcus in mcdio cjus cst,scd propter hoc idem istum vcrsumad emendationem praedicafionis,nunc
« Gentes » turbato3« sunt »cum haec nova audircnt repetit ut ostcndat illum talem qui facere possit.

praidicare : et ctiam principcs, scilieet, « regna » Vcl ideo repctit, quia in hoc vcrsu totius psalmi
vel quadibet rcgioncs « sunt inclinata,» id cst hu- summa continctur, et talis vcrsus est intcrcalaris,
miliata.quod jam placcteis pra:dicatio,etjam fidcm id cst, repetitus.

vellent suscipcre : idco sunt inclinata, quia « do- IN PSALMU.M XLVI.

dit vocein suam, » ideo « mota est tcrra, » id cst Titulus. In fincm pro filiis Chore psalmus David.
terreni ad convcrsioncm. Dico dedit vocem,et quis « Gmnes Gentcs. » Psalmus iste convcnit David

dedit? prophetae,qui hic lorpiitur in persona apostolorum,

« Dominus virtutum, «id angelorum ens no- psalmus dico propositus filiis Chore directus in fincm
cst,

biscum, nostram habens humanitatem, ct pcr hoc C per hoc. Materia est Christus ascendens. Modus :

«susceptor nostcr,»quiadcvilitale hujus vitac ct his In prima parte ostcndit, quod Deus apostolis suis
miscriis, duxit nos ad Ecclcsiae suac dignitatcm, in suam haereditatem commcndavit. In sccundaparte
quo apparet quod ipse « Deus » est « Jacob,» quia ipsam Christi ascensionem ponit.Intendit nos certos
in nohis complevit quod in Jacob figuravit quia reddcre de asccnsione, quia cum tantum ostendit
:

sicut ille prresentia dans dignitatem cmit ct sup- hominis dignitatem,quodhi obtinent officium,quod
plantavit bencdictionom fratri,sic Ecclesia Gcntium Christus prius habuit, securi possunt csse, quodct
supplantavit promissam priori populo, ct praescn- ipsi post eum asccndent, et sic incipit.

tia dans, coelestia comparat, scilicet,per eleemosy- Attendcns aliquis apostolorum dignitatcm quam
nas et cajtera bona. habebat homo, admonet illos exsultare sic dicens :

« Vcnitc. » Hic incipit de tertia parte.ct quia cst vos,»omncs Gentcs.plaudite manibus, »idest,bene
nobiscum susccptor noster,ideo vos Centes,«venitc>» opcramini exsultatione, ct « jubilate Deo, » id est,
ad hunc Dominum suscipiendo fidem, et deinde tantum laudem Dei mentc concipite,qua3 non possit
« vidcte, » id cst, intelligite « opcra Domini,»sicut cxprimi voco, et ita quod jubilus illc sit « in voco
ipse ait Nisi crcdideritis, non intclligetis, opera
: exsultationis, » id cst, non solum laudate Deum
dico « qmc Dominus posuit prodigia, » id est,in si- y. cordc, sed etiam exsulfanti vocc cum aliis annun-
gnum.Prodigiacnim dicuntur,in quibus aliud signi- tiato.

ficatur,quam videatur « snpr>r tcrram, » id est,in
mundo, heac scilicet prodigia, quia ipsc Dominus
« aufcrens bella usque ad fines terr,T>»ad littcram,
quia,eo nascente,pax per totum mundum maxima
fuit,non tantum quod hoc de illa bella pace dicatur,
scd de significata pace quam posuit Ghristus inter
Dcum et hominem, destrucns inimicum, qui crat suos, « magnus » quia de gravissimis periculis cri-
hominibus erectus, id cst, idololatriam, et cultum
veteris legis,per quem discordabant Judaei et Gen-
tes, et fccit utraque unum, et illa pax Dei non fuit
in una sola tcrra, scd usquc ad fines terra.
: Quoniam Dominus.Et bene debetiseum laudare,
«quoniam ipse Dominus,»id est, quia dominabilur
omni creatura?, « excelsus » quia potens et efficax
sme voluntatis.Et,ne in ejus bonitate confidatis si
mala feceritis, quia ipse cst « tcrribilis, » futurus
cnim judex puniet impios, « rex » quia benc rcgit
pit suos, « supcr omncm tcrram » quia nulla pars
tcrr;c cst ubi nnn dominctur.
Et propter hoc maximc laudandus cst rex isto,
quia « subjecit ipse populos, » id est, Judccos« no-
357 EXPLANATIO IX PSALMOS. :m
bis m faciens cos nostne praedicationi obedientes, \ quia de rc agil undo nobis maxime ost laetandum,

„ e t Gentes, m id est, gentilcs conversos ad fidem quio nubis exponil magnam dignitatem Ecrlesiac,id
« sub pcdibus nostris, » id ost, plcnaric subjecit. est, dilalationem Ecclesiao per totum mundum,psal-
VoJ sub pedibus, id est, sub nobis,qui sumuspcdes, nnis dico habilus secunda sabbati, id est, de rc
in

id eat, viatoreB et por mundum Bvangeliura Dei significata per rom faotam in secunda Babbati, id
portantcs. est, de fundationo Ecolesiae,quae significaturper fun-

Et illos quos subdit h clegit,» id est, non ex me- dationem terrae, quac facta fuit secunda die. Prima
rito corura, scd pcr solam graliam suam a massa enim dio secreta est lux & tenebris,in quosignifica-
pcccatorum solvit.ipsos dioo « haereditatom suam » tur qua lux immortalitatis a
resurrectio Christi,
quorum in se fructibus ditaretur, olegit dico « no- morte discreta est. In secunda diefundatum est fir-
bis, id est, ad nostrum opus,ut nos substitui loco
» mamentum,in quo significatur sequens tcmpus post
ipsius,in haereditatem dico« speciemJacob,» id cst, resurrcctionem, quo fundata cst sancta Ecolesia.
eimilem Jacob iuctantem, scilicet, cum vitiis. Vel Vox prophotae, vel si habcatur in titulo, filiorum
« spccicm Jacob, » id cst, significatam per Jacob, Chore, diccmns Hic Psalmus est filiorum Choro,
:

quod est magnum, quia ipse est « quem dilexit, » id cst, in ecclesia perfectorum, qui in hoc psalmo

v.d Bpeciem quam dilexit. Ioquuntur. Materia est ipsa Ecclesia dilatanda. Mo-
Hic incipit secnnda pars : Elegit nos, ot quaro R dus : In prima partc multis modis commendatEc-
nobis? Quia ipso « Dcus avccndit injubilo » aposto- clesiam per fundatorem, per hoc etiam quod quidam
lorum videntium exsultalione, quae verbis nonpote- volentcs eam destruere, recognoscentes ejus digni-
rat exprimi. Et idco quia in cuolo asccndit, nos vi- tatem,conversi suntad eam; deindecommendateam
earios suoa bsreditatis instituit, « ct ipsc Dominus » pcr quoddam insigne donum ipsius, scilicot quod
asccndit « in vocc tuba;, » id est, manifesta voco ct miscricordia Dei habitat inca.In sccundaparlcin-
cxsultationc angolorum. lla?c cst vox angolorum : vitat cos quimuti sunt,ut amplificent cam : et cos
« Vii-i Galilaei, quod in ccclum aspicitis? (Act. i.) » qui cxtra sunl, ut accedant ad eam,ct haec cst in -

Et quia talis cst.ad honorcm Dei nostri « psallite » teiiLio, scilicet hortari,ut omncs amplificent istam
mente. Vel quia res valde digna erat quam admo- civitatcm.
aebat, non semel dicere, ct non lantum
sufficit Prophela sic invilat alios.Ampliate istam civita-
psallite ci, quia Dcus cst, scd ctiam psallite, quia tem.quia « Dominus » istius civitatis cst « magnus,»
uostor, << Deus » scilicet oranium fidelium. Vel seeundum potentiam qua omnia facit, « laudabilis,»
« rex omnis tcrrac. » id cst, expcllcns omnem tcr- seeundum boc quod omnia composite ct ingcniosc
rcnilatem, ct rcgcns suos per virtutem, ot idco facit« nimis,» idest,plusquam mens humanapossit
• non pro aliquibus tcr-
psallite sapicnter, » id est, C cxcogitare.vcl lingua explicare ct hoc quod ma- :

rcnis, sed pro ipso habcndo.ct cum magna discre- gnus ct laudabilis sit,maxime perponditur « in civi-
lione discernendo, quid, quando, quare, qualitcr. tatc Dci nostri, » id est,in construetionc Ecclesia;.
Et ipse idem « regnabit » tandem quando scilicct, qua; estmunita virtutibus, ampla charitate, collecta
eorpus cjus completum erit « supcr Gentes, scd pcr (idem ad jurcvivendum, non civitas Babylonio-
ctiam ipse Dcus,» non dicosupcr malos.sod « super rum et confusiorum h;crcticorum,sed « Dci nostri.»
Bedem sanctam, » id cst, supcr angclos ct archan- Hic commcndat civitatem por artificem ct posscsso-
gelos ct animas sanctorum in quibus Dcus jam
: rcni Dcum, civilate dico posita « in montc sancto
sedot sinc omni iniquitatc, et judicat. ojus, » id estin Christo Filio ejus, Dei Patris, vel in
Et ad ipsum « congregati sunt,» id cst congrcga- montc virtutum, vel constantia;.
buntur « principes populorum » ad littcram vcl illi : IIa;c civitas cst possessa alali Domino,ct dc bu-
principcs, qui seipsos benc regunt in virtutibus,ct jusmodi lapidibus constructa, scilicut, dc Judaeis et
alios ad bcnc agcndum admoncnt populos, congrc- Gentibus.et ha^c « fundantur » scilicet firmiter aedii
gabuntur dico « cum Deo Abraham, » id cst, quia ficata cst « exultationo univcrsa; tcrra;,» id cst, dc
tunc apparebit Abraham, quando complcbit quod habitatoribus totius mundi,cxsultantibusdc rcmis-
proraisit Dcus Abrahaj,diccns
scminc tuo be- : « In r» sione peccatorum, perpartes terraj oxscquitur, quia
Bcdicentur omnos Gcntes (Gen. xxn; Galat. v), » et « monsSion, » id est,Judaei,quorum caput regni in
ibi psalmi notatur intenlio, ct por hoc congrcgabun- Sion crat, ct « latera aquilonis, id est, Gentes prius
tui-, « quoniam dii, » id cst,Apostoli ct praidicato- diabolum frigidissimum velut familiares stipantes,
rcs « Ibrtes » in advcrsis tolcrandis sunt « clcvati,» sunt « civitas regismagni » qui omnia regit prosua
id cst, digni habiti « vehementer » in miraculis et voluntatc. Diabolus aquiloni comparatur, quia a fcr-
virtutibus, et praidicatione, ot propter hoo mulli vore dilectionis l)ci frigidus remansit, quando cogi-
ogregabuntur cum Deo Abraham. tavit « Ponam sedem ineani ad aquilonem, » ct
:

m PSALMDM XLVII.
divinae mc voluntati praepono,« ct ero similis Altis-
simo » (Esa. xiv), id est,rpgnabo : in frigiditate mcaj
Titulus. Psalnius rantiri fHiis Chorc srrunda sabbati.
nequitiae, sicut ipse in vcritalo.
« Magnus Dominus. » Psalmus isle praeponitur Dcus in domibus cjus cognoscetur, alia commen-
filiis Chorc ad intelligcndum, qui dicitur cantici. datio. Civilas sic fundalur, cl « in doraibus ejus »
351) HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC, OPP. PARS I. — OOMMENT. BIBL. :igo

civitatis, id est, in Bingulia fidelibus, qui dicuntur A Deua Cundavit Ecclesiam, per boc scilicet, quia, o
domus, quio in eis inhabitat Dominus, « cognosco- " Deui noa suscepimus mi
, ricordiam tuam, » id i

tur Deus, » quia ipsi plenam cognitioncm de Deo est, Filium tuum:quem vocat misericordiam, quia
babeut,et boc orit, cum « suscipiet cam » in digni- nisi per eum, nullam habemus misericordiam « in
tatem. medio templi tui,» idest, sequaliter propositus est
« Quoniamecce,)>VereDominu8COgnosceturabea, omnibus,qui ad eum volunl accedere. Suscepcrunt
ct suspipiet eam « quoniam ecce, » id est, in cvi- eum quidam corporaliter in templo,scilicetSimeon
donli « rcgcs terrs congregati sunt,» idest,poten- i I
\nna,
alii susceperunt spiritaliter.

tcs liujus mundi,non tantum unoloco, sed « et

in lecundum.» EtquiasuscepimusiirammisericOr-
convencrunt in unum » consilium nocendi civitati. diam,ideo « secundum nomen tuum,» id cst, secun-
Ipsi vidcntcs congregati sunt, ut destruerent, -< <l dum hoc quod noraen tuum diffusum crat ubiquq
potius augmentaverunt, et boc diclt, « ipsi vidcn- tcrrarum, quia diccbaris omnicreator per ornncrn
tes, » id est, intclligcnl.es « sic » csso dignam, ut tcrram, licct ipsi alios dcos sirnularent, « sicet laus
praedictum cst, « admirati sunt » perculsi lucctan- tua » diffusa est « in fines terrae. » Et detcrminat a

tae dignitaLis, et « conturbati sunt » pro pcccatis,ct quibus laudctur, scilicct a justis, et illis multis, ct
« commoti sunt » ad finem, ct ad bona opcra et hoc cst « justitia plcna cst dexlcra tua, » Id cst,
:

I!
« tremor » corporalis, pro timorc futurae pocnas propitiatio tua plcna, quia multos justificat, ct om-
« apprehendit eos,» vclipsi videntes sic, id cst, sta- nes laudant te.
tim admirati sunt, et affirmat hasc alia translatio, Incipit de secunda partc, ct quiajustitia plcna cst
qua? habet tunc. : dextera, ideo « lactetur mons Sion,» id est, fidcles
Ibi,id est,in ipso tremore sunL « dolores, id cst, Judaai, qui piimos radios orientis solis acceperunt,
angustiae mcntis « ut parturientis, » id cst,gravis- « ct exsullent filioe Juda;, » id est, Genliles a Juda,id
simae.EL habcntis loetum cxitum,sicut enim mulicr cst ab apostolis in fide generata). Filiae dicuntur non
licct gravelur parturicndo, tamen, postquam natus filii, proptcr majorcm cultum ct diligcntiam, qua;
homo in mundo, lailalur, et obliviscitur illius praes- adhibetur eis : « propter judicia tua, Dominc »

surae prae gaudio (Joan. xvi), sic pcenitentcs licct scilicet, quia justo judicio cxca;cas, ct Gentes assu-
antea prcmerenlur,tamen, postquam ad bona opcra mis, vcl quosdam reprobas.
adveniunt, obliviscuntur prioris pressurae. Idco qui- « Circumdatc, » id est, honorate « Sion, » id cst,

dem sunt commoti et conturbati, quia « in spiriiu Ecclcsiam : « ct complectimini cam « brachiis cha-
vchementi, » id est pcr Spiritum sanctum « conto- ritatis,servando virtutes et morcs,quibus acceptis
res Deus « naves Tharsis, » id est, cxploralores
» o « narrate, » id est, prosdicatc aliis nomen Domini,

gaudii sui, quod cst tanturn in terrenis. Tharsis C cxistentes «in turribus ejus » civitatis,id cst,Apos-
enim gaudiicxploratio interpretatur,prop_ter divitias tolorum imitationc,scilicet,quod in nullo discordet
quas ubique terrarum exquirebant. Tharsis, secun- vestra prcedicatio a doctrina Apostolorum.
dum Ilieronymum, est eadem quae est Carthago. Ponite corda, non tantum praedicata;, sed etiam
Naves dicit a similitudine.Sicut enim naveshacde « ponite corda vestrain virtutc ejus, » id cst,firmi-

illac tempestatibus circumferuntur, sic amatorcs tati corum vos conformate, « ct distribuite domus
mundi diversis anxielatibus raptantur, quam volun- ejus,» id est,in ea statuite diversos gradus,scilicet,
tatem destruitin eis Spiritus sanctus,quasi violen- archidiaconatum, prcsbytcrium,et omues conjuga-
tus, tamen nullis eorum praecedentibus mcritis. tos. Vcl « distribuitc domus ejus, » scilicet, unicui-
Habent aliqui libri naves Tharsi, ct Tharsis est: quo praslato dando suam parochiam,et hoc ideo « ut
civitas Giliciae, unde fuit Paulus,cujus naves frcgit enarrctis in progenie altera, » id est.ut de progenie
Hcrodes.quia per cas transicrunt Magi,qui, adorato in progeniem descendendo, faciatis eam permanere
Domino,fugierunt,de qua tamen historia hoc non in finem saeculi.
legitur, sed de sola allegoria. Quoniam. » Hocscilicct enarretis, «quoniam hio
«

« Sicut. » Quando quidcm hacc omnia facta sunt est Deus » qui haec facit Ecclesiae, qua; dicta sunt,
in ecclcsia,ergo impleta cst propbetia facta de ea. r\ ct ipse est « Deus noster, » Dcus dico duraturus
« Sicut audivimus » praedictum a prophctis, « sic « in ceternum, » id est, usque in fincm mundi « ct

vidimus » csse completum « in civitate Domini vir- in saeculum saeculi, id cst, consecutivum hujus,
tutum,» id est, qui dominatur super ccelestes virtu- sa^culi, et « ipse » talis « reget nos » ducendo in
tes,ct istas virtutes,scilicct apostolos ipsos, mittit « aiterna sKCula.
ad custodiam suae civitatis « in civitate » dico « Dei
:

IN PSALMUM XLVIII.
nostri, » id est, qui secundo nos recrcat. Et quid
Titulus. ln finem fxliis Ckore psalmus David.
audivimus et vidimus? Hoc scilicet « Dcus fun-
daviteam in aeternum, » id cst, firmiter stabilivit « Audite haec omncs gcntcs. « Iste psalmus con-
eam per suam praedicationcm,ct angclicam custo- vcnit David prophetae, qui hic loquitur, propositus
diam, ducendo eam in suam oeLerniLatem. filiis Ghorc ad intclligendum. Materia cnim Christus,

« Susoepimus,Deus.» PonitcommcndationcmEc- redcmptor non malorum scd justorum. Modus In :

lcsia3,pcr illud insigno donum Flii Dci.Dico quod primo ponit prologum, ad commendationom rci
 361 EXPLANATIO IX PPALMOS. 362
quam dioturus est sccundo pinit Christum Re- non
demptorem
rlf>iiinfniv>m nmi mn
non
•
lni.nm
malorum
Jn
snnnl
.>!
sroculi amatorum
e1
.1 1
A •>
fuit conveniensutdivinaScriptufapatSret Qjn-
.. '
nibus, 11.
.1 veritatis aemulis conculcaretur, et « a
justorum, el in eadem parte reprehendens stulti- "am propositioncm mcam, » id est, quem ante
tiam eorum, notat vanitates, quibus amatores sro- omnia propono mihi quendum, Vel quem i

euli istius sunt intenti. In tertia parte monel pau-

propono esso manifestandum in hoo psalmo ei
peres justos, ne curent istos, divites,quia oito pe-
boc :

faciam « in psalterio • uon solum verbo, sed

etiam
ribunt eorum diviti». Intentio est, invitare ad con-
exemplo bono, ul quod doceam ore, compleam
temptum mundi. opere.
Quiavero rem inconsuelam dioturus erat, omnes Ilie incipit secunda parsatque narratio, et loqui-
invitat ad audiendum, dicens :« Audite heeo, omnes lur Propheta in persona malorum, dicens Timebo :
gentes :» et hic statim captat attentionem, et benc
«
quidem « in die malo, » id est, in judicio et « cur :
monet ad audiendum, quia rem magnam dicturus timebo?» Dicet aliquis Furtum fcci, vel homici- :

erat. Dene omnes invitat, quia omnibus, si atten-

dium, noh utique propterea timcbo, sed ideo, quia
dant, proderit quod dioturus est, omnes vocat gen-
« iniquitas calcanei mei, »finalis iniquitas, « cir-
Kles, et non tantum audite pcr exteriorem aurem,
cumdabit me, » id est, ex omni partc ostendet me
ked etiam « auribus » interioribus percipite, » esse damnabilem. Xulla iniquitas damnat,quffl ante
•

id est, diligenter intelligite, et vos « omnes qui

p
linem dimittitur et purgatur, secundura hoc loqui-
« habitatis orbem, « id est, Judeei, qui terram pro-
tur quod Dominus dicit mulieri per scrpcntom dc-
missionis habitatis, audite haec, auribusque per-
ccptas « Serpens inaidiabitur calcaneo mulicris, ct
:

cipite.
cdnculcabit mulier caput scrpcntis (Genl m), » id
Kt quia aliquia posset dicere Illis qui sunt pro-
est, diabolus insidiabitur fini hominis ut
:

in fine
fandissimi iniqui, non prodest audire, dicit vos :
decipiat, cujus diaboli caput, id est, insidias, homo
ctiam « quiquo terrigenee, » ld est, omnes quicun-
conculcat, si cavet a vitiis.
que terreni, quasi teme, audite hcee quia si
filii :
Proposuit iniquitatem,et illam per partcsexsequi-
vultis attendere, proderit vobis, et
quia possent boni tur, ostendens omncs iniquitates essc hominus, vcl
dicere; mali quidem audiant quibus opus est, nobis
exteriores, vel interiores. Si enim homo facit ho-
autem jam opus non est, quia boni sumus, monet
micidium, vel ut obtineat
bona,vel ut ostendat for-
etiam eos ut audiant, quia nullus est tam bonus,
titudinem suam. Quasi aliquis diceret Tu dicis nos :

qui non possit meliorari, dicens « et lilii homi- :

timere, sed quare timeremus? cum vitalem propo-
num, > id est, rationabiiium hominum imitatorcs, nas ftedemptorem nulli timendum essc quorum pra>
au.lile Kt quid singulos
hfflc.
" exsequar? Audiant _ "«'"lHiuiiuiii
,.
l sumptionem iruugn
IVangit rropneta,
Propheta, sic rticcns
diccns Vcrc
Vcrc si :

m
.

d.ves et pauper » tendentes « unum, ,, § in i quitag calcanei circunul;lt timcndum

7

1'Si
ra est,
1(1 IM eamdem
in P;inif f>m voluntatem
\-n iinln h.n> .»iw ,Ar,, U«« duas
audiendi. Istas .1 1 . . *

frater, » id cst, Christus, nostram habcns naturam

conditiones divitis et pauperis potius elegit, quia
k non redimit » illos, scilicet «
qui confklunt in vir-
secundum eas aget in psalmo.
tute sua, » id est, dc fortitudine sua atque poten-
« Os meum. » Hic facit dociles, proponendo qus
tia Deo gratias non agunt, sed in ipsis confidunt
dicturus cst.Gontinuatio ldeo debetis audire,« quia
:
« et » illos qui « gloriantur in multitudine divitia-
« os mcum loquetur sapientiam et prudentiam, »
et rum suarum » si quidem in hoc perseverunt, ct
liic magna proponit, quia nihil
aliud tractat divini- cum Ghristus tales non redimat « redimet » cos
las, quam sapientiam et prudentiam. Sapientia
est aliquis » homo? » Non utique, cL verc non redimet,
litio divinorum, prudentia est instraotio mo-
quia « non dabit Deo placationem suam, » id est,
ram, Propheta hic annuntiat sapientiam, ubi
et
nou poterit Deum placatum rcddcre malis pcr ali-
Christum Filium Dei Redemptorem annuntiat. Mo-
quam orationcm, vel oblationem, Christus autom
res informat, cum docet haec mundana non esse
rcddit Dcum piacatum suis amicis, nostram huma-
altendcnda, et divitum divitias uegligendas, et ne
nitatem ei prcesentans.
'HcercL aliquis Haec tua non sunl audienda, quia
:

« Et » non dabit Deo aliquis homo « prctium

mcd.tatione proponis, ostend.t sc c.x considera-
D rcdemptionis animaB sua., . id est, nulla pretio no-
tione loqui, cum dicit « et meditatio cordis mei, » terit cam redimere, quia solum corpusChristi ido-
id est,sive loquarsapientiam sive prudentiam,
stu- neum inventum est, per quod redemptio ficrct, ct
diosa mentis applicatione hac facio.
quia non redimit ChrisLus tales, ncc homo potcst
Inclinabo, » scilicet, ct eum loquar ex medita- redimere, ideo non tantum est illis timendum, sed
tione,non erit ex me, sed habeo magistrum Spi-
« ctiam laborabit » ille non redemptus « in aeter-
ritum sanctum, dc quo dicit « aurem meam, »
id num » Propheta praesumptionem malorum
et sicut
intellectum cordis mei inclinabo, id est, hu- su] erius fregit, sic errorem eorum hic de.struit,qui
miliabo,ut cum humilitate audiam cuidam magistro mortuorum resurrectionem oon credunt,et bene
meo, scilicct Spiritui sancto, loquenti mihi n .< i
laborabit ra &eternum, quia « in finem, » id cst,
ibolam, « et sicut Propheta in parabola audit in mortem tcmporalcm « adhuc vivet » ipse.
nc in parabola loquar. Parabola est, ubi
aliud di- Kt ideo etiam laborabit, quia in hac « non vide-
:itur, et aliud intelligitur, ideo sic
loquitur, quia bit interitum, » id est, damnationcm « cum, » id

12
363 HAYMONIS HAl.HKItSTAT. EPISC. OPP. PARS I COMMENT. BIBL. 364

est, mia« viderit » in hac vita « Bapientes, » iil est, A iil est, similes ovibus:quia sicut oves scpo tun-
juslos viroa mortc tcmporali « moricntes. -
V"cl dentur, el iterum, et Bubstantia remanet, sic illi

sapientes, » id est, mundanos philosophos : non semper affligentur suppliciis, et tamen substantia
videbit interitum dico, sed « peribunt simul insi- lion peribit, « mors depascet eos eliam, « id est,
picns ct stultus. »> Insipions est, qui non credit diabolus depascet, per similitudinem dicit. Sicut
futuram pocnam : stultus, qui, licet credat, tamen ciiim pratum depascitur, et tamen radices rema-
non cavct. ncnt, sic illi. Dicitur etiam pascere in alia «ignifi-
Elostcndit vanitates, quibus isti in mundum sunt catione, sicut pastor dicit, pasco gregem. Sirniliter
dcditi, in quibus coruui notat stultitiam. Continua- mors, id est, diabolus depasoet eos, id est, deducot
tio Pcribunt « ct ctiain rclinqucnt alicnis suas di-
: eos de pcena in pcenam.
vitias, » id est, extrancis, vel etiam filiis, tamen « Et in matutino, » id est in judicio, ubi justus
alienis,quia perdito homini nihil plus valcnt divi- lux apparebit, « justi » qui in hac vifa sunt de-
tia3, filio quam cxtranco
tam « ct sepulcra illo- : pressi ab illis« dominabunlur eorum » qui erunt

rum, » id est, pyramides eL mausolea, quee quasi judices eorum. « et auxiliurncorum, » quod habent
magnas aedificant domos, quasi sepulcra debeant in hac vita« a gloria eorum, » scilicct a potentia
esse « domus illorum in aeternum » et in hoc ma- nt divitiis « veteraseet, » comparabile erit veteri
gnam stultitiam corum notat, qui per haec sepulcra vestimento, quod nullam habct utilitatem « in in-
sibi memoriam aatcrnam putabant acquirere. ferno. »
« Tabernacula, » id est, magnae domus « corum » Ipsi dominabuntur, « verumtamen Deus redi-
manant » in progcnic, ct » inde in alia « progenie » met animam meam de manu inferi, » id cst, dc
ct in hoc ctiam stulti apparcnt, qui tanta palatia potestate diaboli : et hoc « cum acccpcrit mc, » id
eedificabunt, ct ctiam homines « vocaverunt nomina est, mcam humanitatem.
sua in terris suis. » scilicet, circa sepulcra illorum. De tertia parte incipit. Continuatio Injusti sic :

Tangit consuctudincm gentilium, qui morientes, damnabuntur, et justorum animas rcdimes,o Deus,
aliquos conducebant, ut invocarent nomina sua et ideo hoino « ne tirnueris cum divcs factus fuerit
circa sepulturam suam in diebus constitutis, et cum homo, » et non tantum in se dives fuerit homo,
alios facerent ita invocare idem nomen suum, ipsi sed «cum multiplicata fuerit gloria domus, » id
dicuntur in hoc invocare nomina sua. In quo ipse est, cum unusquisquc de domo ejus multiplicatus
Propheta magnam eorum notat stultitiam, quia pcr fuerit in gloria, scilicct divitiarum.
hoc ipsi cum se memoriam Ideo ne timueris « quoniam » ipse « cum inter-
reternam habere puta-
rent,tamen in solis terris eorum hoc fiebat. Totus ierit, non sumet omnia, » omnia negat, ct nihil

autem vcrsus sub constructione una sic legitur ta- C secum portat de divitiis suis, neque de gloria et : :

bernacula eorum duratura, in progenic etprogenie hoc est « ncque descendet cum eo gloria domus :

vocaverunt nomina sua, id est, praenomina sua, ut ejus, » quia cum venerit ad infernum, non majoris
dicatur palatium Tiberii, turris Crcscentii, et hoc erit quolibet paupere.
faciebant, utmemoria eorum haberetur, quae tamcn Ideo non descendet cum eo gloria domus ejus,
non erat, nisi in terris suis. (( quia inhac « vita » tantum « anima ejus bene-
»

Hacc omnia vana ita sequuntur, et tamen Deus dicetur ab adulatoribus, et hoc tantum in vita
»

non est accusandus, qui constituit eos in ratione, ipsius, ut cum dicent adolescentes ei, si fecit homi-
sed ipsi noluerunt intelligerc et hoc est, « homo :
cidium, vel aliquid tale, ha! quam bene factum, et
cum esset in honore, » id est in rationc, in qua ideo etiam peribit, quia tunc tantum « confitebitur
erat Deo similis, « non intellexit, id est non intclli- tibi, » id est, laudabit te « cum bcnefeceris ei, »

genter egit, ct ideo a sapientibus est « comparatus id est, cum dabis ei prosperos eventus.
insipientibus jumcntis, » scilicet, in nulla alia, nisi Hic ostendit consummationem nequitice ipsius.
in insipientia : et merito comparatur, quia « similis Continuatio Quid per singula currerem ? Ipsc in-
:

factus est illis. » troibit usque in progenies patrum suorum,» id est,

« Haec » mala, et alia quae sunt « via illorum » rj similis erit omnibus patribus suis in nequitia,
sunt « scandalum ipsis, » id cst, offensio, qua? du- ctiam usque ad ipsum Cain ascendeL per ncqui-
cit eos ad inleritum « et podtoa, » id est, cum hsec tiam, et ideo « non videbit lumen, » id est, in hac
mala « complacebunL, » id cst, sibi ipsis place- vita non veram cognitionem, nequc in alia ve-

bunt « in orc suo, » quia quod orc dicunt, operc ram illuminationem, et hoc est « usque in reter-

comprobant. Alia translatio habet, in ore suo be- num. »

nedicent quod legitur sic cum hyec mala faciant,

: : Idco non videbit, quia « cum homo esset in ho-

tamen postea bencdicunt Deum, laudantes, cum de nore » ut supra.

prosperis suis succcssibus in orc suo non Dei, quia
IN PSALMUM XLIX.
Deus laudcm peccatoris non rccipit.
Titulus. Psalmus Asaph.
Hi tale-i « in infcrno positi sunL. » Bene dicit

Prophcta positos in inferno, quia cos jam in divina Dcus deorum. » Asaph, fuit unus ex praecentori
«

Providentia poncndos fore cognovcrat « sicut ovcs, » bus quos habuit David secum ad amplificandun
 » '

36S EXPLANATIO IN PSALMOS. 366

oultum Dei, et ad ejus memoriam bunc psalmum A Exsultans propheta de congregatione
ex ejus
IUS DOmmC
nomino m u h\
intitulavit H
ideo nnvln
maximc, ;.. ,• .
"r. 1 n-u luuc JU&IOI
.
um ct
lustorumet 1

1 i.
quia scparatione ab impiis, monet angelos,
interpretatio nominis propriotati psalmi com quorum of-
Qcium es1 hoc facere, sic Vos o angcli, «
tph namque congregatio oongre-
:

interpretatur, et in Jli " Domino « sanctos

ejus. » Officium enim
hoo psalmo congregatio, id est synagoga (ide- !,,rm " erit, realiter
Ihim, loquitur. Materia est
congregare judici sanctos
Novum Testamentum et malos m tormento dimittere, determinans
et per oppositum Vetus. Mbdus In prima parte quos
:
vocet sanctos, illos scilicet « qui
primum et secundum ordinant testa-
confirmet hoc quod Christus in propria
postca loquitur. Pcr secundum
adventum
persona
Christi adventum ponit,

deter-
ut

^1^135^ I£ff *£
mentum ejus super sacriflcia, » id cst,

Novum Testamentum sequuntur

qui post .

'

ret malos ubi ostcndit

damnandos impios, et Congrehate sanctos « et illi «'cceli»
rmuncrandos bonos In secunda parte inducit conereeati »»

«annuntiabunt justitiam eju sem P r laudafdo ,

Chnatum loquentem u> pr mo adventu suis amicis,
Deum ideo « quoniam » ille
:
Deus iustusTu
.centom eos jam mhil vaJere I alia inatitu-
ri

ta,
.1

sed
Qg
sacrificium laudis solummodo. In tertia
dcx » est, qui justoa, qui in hac vita
bulati, a malis separat
tri IZZ
ot docens Bic incipit dc secunda parte.
B Continuatio Dico
quid faciendum. Intentio est hortari Judasos, B
sit :

Dommus locutus, ct jam ha;c scilicet « Audi

ut post Christi adventuni nullo po-
modo in legali- pulus meus, » id est, diligenter
bus institutis confidant, et ut gcntilcs intellige, «'et »
ad corum tunc « loquar tibi, » id cst,
instituta non veniant. Titulus sic exponitur
comprobabo tibi per
testimonium prophctarum, hoc scilicct :

psalmus iste convenit Asaph, id cst congregationi : « Ego

sum, id est, verum esse habeo,« ».

fidelium, quae hic loquitur. Ideo potius Dcus quidcm >»

loqui in- omnmm, « tuus Deus familiaris. »

ducitur Synagoga, quam Ecclesia de
gentibus Et ego « non arguam te deincops :

quia potius Judaeis quam aliorum in « saorificiis »>

crcdunt aucto- tuis. » Si non ofieras sacrificia carnalia, non offcn-

ritati.
das, holocausta autem
Ac si diceret fidclis synagoga. Nolite ultcrius
« non vitulorum, » sed
sc- « tua, » id est, quas in te sunt, scilicet spiritus
qui legalia instituta, quia Christus
qui cst « Deus, contnbulatus, « sempcr sunt in
id csl creator « deorum, conspectu meo. »
» id cst justorum. Unde Dico non arguam, quia « non
dicit Scriptura accipiam, » id est,
: « Nolite detrahere diis » {Exod. non hahco gratos « vitulos » cordis
x.\ ipse cstDominus omnium gcntium, qui hac- quin immolcs
:

mihi superbiam, scilicet, « de domo

temis locutus fuit in prophetis, modo « tua, » neque
locutus accipiam « hircos » non dico cordis,quin
immoles

« a sohs ortu msque ad occasum »

:
determinat lndomitae fera3 mea? sunt, et haac «
etiam locum in quo locutus es,cum jumenta » pas-
dicit, « et spe centia « in montibus, ct bovcs,
cicsdccoris ejus, » id cst spociosus id eat, indomila >.

dccor ejus animaha sunt mea. Per indomita animalia

Domini est « ex Sion. » Cnde propheta: « signan-
Dc Sion turgontiles, qui Iegem non habebant; pcr indo-
verbum dc Hierusalem » (Isai. u).
exibit lex, ct
mita, Judaei, qui suh jugo Iegis
Dico Dcus locutus cst, ct illc idem « tenebantur, sed
Deus » qui hoc non habet hic locum. Non tantum
ahquando occultus fuit, quia Divinitas latebat
terrcstria
in animalia, sed ctiam « volatilia couli
humanitatc, manifeste veniet » injudicio, scd et
«
cognovi » ut
mea, « ct pulchritudo agri mecum »
illc « Dcus noster » nostram humanitatem est, id est,
habens, omnis fructus terrae in mea
tunc « est potestate.
non silebit » antc Herodem et Pilatum, scd Et ideo « si esuriero, » quod tamcn impossibile
incrcpabit unumquemque de peccatis et hic no-
:
est, « non dicam tibi, Meus est enim orbis teme
taturintentio. '
et plenitudo ejus. »
Et tunc « exardescet ignis in
conspectu ejus, » Dico esuriero, » sed
prfficedet enim matcrialis j) « si nunquam esuriam, ot
ignis ante conspcctum hoc nunquid manducabo carnes taurorum
est, «
Uus vementis ad judicium, qui crcmabit faciem aut sanguinem hircorum potabo ? »
errae, « et in
circuitu cjus tempestas valida, » Hic manifeste
id stultitiameorum reprehendit, qui putabant
Mt, sancti angeli, qui in hoc
comparantur tempes-
eum
comedere, vel potare sanguinem animalium.
ati, quia sicut
tcmpcstas valida projicit paleam a
Determinat, quod holocauslum in
grams, sic illi projicient malos conspectu suo
a bonis. supenus esse
Et ipse dixerat. Ila^c legalia sacrificia noli
Dominus veniena « advocabit cmlum »
offerrc, sed potius immola Deo sacrificium lau-
«
id est coelestes
desursum « ad se, » id est, ipse
dis, » id est, lauda Deum tuum
vemens desursum advocabit ccclestes, ita, quod laus tua
« et » voca-
sit ei sacrificium laudis.id
bit « lerram » non ad cst, immolateipsum so-

lum Q,,,, m a . j
se,
L
sed « -™.«»o
disccrnerc pupu-
popu cundum
cunaum libidincm, luxuriam
luxuriam, sunr
supcrbiam, avari-

catons, immola laudem,et hoc assidue,et

hocest:
 »

:M7 IIAYMONIS HAUiKIISTAT. EPISC. OPI>. PAIlS I. COMMKNT. IHHL. :u>H

c ot redde AltisBimo vota tua, » id est devote, etsi A peccata tua videae, quae tu modo aon altendis, pcr
modo iinii poLeris implerc, rcdde quando potcris. simile dicit, quiu sicul aliquis rem quam babot
<( EL » tunc « invoca me in die tribulationis, » id ante oculoa manifeste videt, sic in die judioii quis-
cst, in Lemporo isLius pr.-nsrnl.ia vitae, el ego que peccata Bua manifeste cognoscet..
« cruam tc » a tribulatione, non quod a quacunque Voa etiam « qui obliviscimini Deum, » id est,
Lribulationo eruat fidelem, sed ab illa tribulatione, ijui Deum in memoria aon babetis, « intelligits

ubi verum boni est damnum, et » tu ereptue

•>
dico, aequando rapit » vos ad pcenam, « et »
((

" honorilicabis me » Deum laudando. Cum cum tunc « non sit qui eripiat.
alii ita ereptum vidcnL, Deum sui justi ereptorem Il.i:c intelligite, ct offerte rnihi « sacrificium
collaudant. laudis, » id 68l spiritum contribulatum, quia illud
Incipit terLia pars, cl sicuL Hynagoga Christum sacrificium « bonorificabit me, et illic, » id est, in

induxjL loquentem suis,siccLiam Synagoga inducit illo sacrificio est < iter, quo » itinere ego « osten-
Dcum loquenLcm peccatori. Continuatio : Ouasi dam, illi » offerenti <• salulare, » id csL salvalio-
diccrcL Synagoga Hu3c dixil Deus justis, « pecca-
: nem « Dei. »
Lori autem dixit » haec « Deus, Quare Lu peccatof
IN PSALMUM L.
cnarras justitias meas? » de creatione cceli et Lcr-

rse, assumis testamcntum mcum, » id est ve-

« eL
D Titulus. In finem psalmus David, quando venit ad
eum Nathan propheta, quando intravit ad Ber-
terem lcgcm, sive novam « pcr os tuum » uL alios
sabee.
inde doccas ? Cum dicit assumis, notat rem ipsam
non csse commissam peccatori, scd ipse pcccator « Miserere mei Deus. » LegiLur, quod cum vidis-
praesumendo ingerit se. sel David uxorem Uria: Bersabee lavanlcm in sola-
TestamenLum ingeris, contra vcro operaris, et rio suo, complacuiL ei, eL accedens, cum ea conca-
hoc est, « tu vero odisti disciplinam, » id est, buiL (// Reg. xi).Qua3 cum impragnala essel,timens
correcLionem meam, quia si aliquam correctioncm ne adulterium proderetur, vocavit ab expeditione
tibi dcdi, invitus sustinuisti, « et sermones mcos, Uriam ille reversus noluit reverti ad thalarnum
;

id est praicepta mca « projecisti retrorsum » non conjugis, dum sui socii essent in expeditione. Re-
adimplendo ea. misit eum David ad Joab cum litteris, in quibus
Sermonem projecisti, « ct si furem videbas, cur- pracepit Joab principi militias sua3,ut ubi fortiores
rebas cum eo. » Cum fure currit, qui furtum fa- defensores civitatis essent, eum poneret, et cum
cientem non rcdarguit, cL qui consenLit. Furi con- acrioresset assultus,omnes socii Uriam dimitterent
sentit, vel cui furtum placet, vcl qui, cum possit solum, et sic interficeretur, et sic est factum, fuit
redarguere, non redarguit, « et cum adulterius C igitur David adulterii reus et homicidii.Volens ita-

portionem tuam ponebas »vei facicndo adultcrium, que Dominus revocare servum suum David, misit
vel consenliendo adulteris. ad eum Nathan prophetam, qui in quadam para-
« Os etiam tuum abundavit malitia, » id cst, bola judicium a rege qu33reret.Di.xit itaque Nathan
abundanter locutum esL mala aperta, « et lingua David regi (/// Reg. xi ) : Dic mihi, rex, judicium.
tua concinnabit dolos. » Concinnare ideo dicit, Quidam vir erat, qui multas oves habebat, et vici-
quia illi qui dolose loquuntur, ornatu maximo sua num quihabuitquamdam oviculamtantum,et cum
verba componunt. illi potenti supervcnissent hospites, noluit ne suis
Hic subdit de delracLionc. Gontinuatio : Non ovibus aliquam accipere, sedvicini sui oviculamra-
tantum illa mala faciebas his modis, sed et detra- puit. Judicavit rex, quod hic talis esset filius mor-
cLione, et hoc est, « loquebaris advcrgus fratrcm tis, Dixit ergo ei Nathan Tu es ille, qui cum ha-
:

tuum : » fratrem vocat quemlibot hominem, nec non beres sexaginta uxorcs, et concubinas quot velles,
facicbas horaric, sed « sedens, » ii est, assiduus, rapuisti tamen uxorem Uriaa, qui unam solam ha-
« ct » non tantum adversus alios, sed « adversus bebat. De hac ergo admonitione David compunc-
filium matris Luao, » ponebas
id est Synagogaa, « tus, coepit poenitere, et de adventu Nalhan titulus
scandalum, » id est, quamcumque offensionem p. compositus est. Qui sic exponitur Psalmus iste :

persuadcndo haercsim, vel aliquid tale, quod a via convenit David pcenitenti, qui hic loquitur, habitus
vera retrahat, « hajc » omnia « fccisti, et » ego ta- cum venisset ad eum Nathan prophcta, non de
men « tacui, » id est, cum patientia exspectavi, ut quocunque adventu Nathan,sed de eo,quifuitcuin
quandoque saltcm convciiereris. David intravit ad Bersahee.de quo introitu Nathan
Et hac mea patientia abusus es, quia putasti, propheta vehementer eum increpavit. Materia est
sicut ad horam te impune dimittebam, et hoc est, David pcenitens, et valde humilians se propter pec-
« existimasti inique » vel vocativus, vel adverbium, cata gravia qua3 fecerat. Modus In prima parte :

« quod ero tui » non punicndo. Si enim Deus im- ostendit suam humilitatem. In secunda parte con-
punitos dinpiitteret malos, similis injustorum inve- fidenLiam.TcrLia est quoo sequitur ex istis,ha3csci-
niretur. Tu hoc putasti, scd non ero tui similis, licct ut Deus non respiciat peccata sua. In quarta
sed « arguam te, » id cst, pro peccaLis puniam«et Deus Ecclcsiam faciat, in qua sibi placi-
petit, ut

statuam contra faciem tuam, » scilicet, ut omnia tum holocaustum offeratur. Intentio est, ut quan-
369 EXPLAXATIO IX PPALMOS. 370

tumcunqup gravia pcccata fecerimus, si volumus A. ct ut majorom aggravet suam stultitiam, dicit, «ct
eonverti ad Deum, non desperemus, quia ineffabi- malum illud coram to feci, » id est, licet ubique
lis est miscricordia Dci, ct multo major quam sunt p
in te scirem esse, ol omnia videre, etju-

peocata nostra, et sicut in aliis psalmis poanitentia- dicem omnium futurum esse scirem,tamen peocavi
lihus non excusat pcccata, sod se accusat, sic in in conspectu tuo, et ita peccavi, quod si ponatur

islo oonfitens peccatum, deprecatur per ea quae inter te et hominem,tu solusjustus inveniaris,homo

sunl in ipso judice, sio dicens « Miserere mei, : injustus, adeo « ut justificeris, » 1 « 1 est, justus in-
Drus, » id est, respicc mc oculo misericordiae, re- sermonibus tuis, » quia
veniaris « in » omnibus «

formando mc, ncc aliquod proetendo meritum, sed qmc promisisti,penitus implesti, ego autem et cac-
piam peto misericordiam tuam, ei hoc dicit « se- teri honiines penidis inveniamur injusli.Undc Apo-
:

cundum magnam miscricordiam tuam.» Benedicit stolus « Est autem Deus vcrax, omnis autcm ho-
:

prophcta magnam miscricordiam suam, quia praa- mo mcndax (Kom. ui Psal. cxv). » Et non solum ;

vidcrat in Spiritu sancto Filiuni suumsc daturumin lum justificeris in scrmonibus tuis sed « etiam ;

mortcm, pro redemptione humani gcncris. Dico ut vindicas cum judicaris » in omnibus, id est, si
parcas mihi, et miserearis mci, sed precor ut pcc- fiat judicium inter te et hominem, quod tu justus

cato meo non parcas, imo « dcle » a mcmoria lua _ inveniaris, Dcus autem juslus invonitur, cum om-
pcr quas tibi placet, punilioncs « iniquitatem niahomini qiue sibi sunt necessaria, subministrot;
moam,» neque precor hoc aliquo merito, sed « se- homo autem injustus,cum Dco dignum fructum non
« cundum multitudinem miserationum tuarum, » reddit. Undc Dominus in Evangelio Judieatc in- :

quia video multas te miscrationes cxhibuissc homi- ter me ct vineam meam.

nibus,patribus nostris,qui ad tc volebant convcrti. Verc vincas, si judicaveris, cum homine, quia ut
Dico, delc iniquitatem meam, ncc quaero deleri tacoam hoc novum pcccatum « conceptus sum in
iniquitatom pcr sacrificia, imo por a sua baptisma- « iniquitatibus,» quia in ipso coriceptus fui egoreus

tis, ct hoc cst, « lava mc » per fidem quam habeo pracvaricationis ct inobedientiae Adae.

in aquis baptismi, petit lavari per fidcm quam ha- Idco tam miserum me esse fateor, quia « ecce »
bet de ipso baptismate,« lava mc ab iniquitate mca, omnibus patet,quod tu « veritalom dilexisti, » quia
et a peccato meo munda me, » idcm vocat ini- si non confitcor veritatcm de mc ipso, non essem

quitatem et peccatum, sed diverso rcspectu, quia dignus cui tu condonaro dcberes. Postquam accu-
aduiteriumet homicidium suum vocat iniquitatom, savit se por propria peccata, accusat etiam se pcr
quoad proximum ot peccatum secundum hoc
: beneficia Dci.quibus male usus cst.Propterca item
quod soipsum in corporc, luxuriando, et in volun- vinccs, quia « manifestati mihi inocrta occulta sa-
tate homicidii contaminavit. G pientiae tuac, » manifestati mihi, scilicet, incar-
Dico lava, et quia aliqua tamen
lavantur, ubi nationom et reparationcm,quam facturus esperFi-
aliquid sordis rcmanct, dicit, munda, secundum lium tuum, quae quibusdam incerta sunt, scilicet
utrumque,ita scilicct, quod nihil in mc contamina- illis,qui ctsi aliquid intelligunt de advcntu Filii tui,

tionis remancat. Dico, lava, munda, et hoc « am- tamen non omnia plenc intelligunt, quibusdam oc-
plius,» id est,ampliori lavatione quam solcas, quia culta, scilicct illis qui nihil prorsus inde sciunt.
sicut pcccatum amplius est, sic amplior lavatio et Ilic incipit de scounda parte : Dominc, tam
mundatio nccessaria est. gravitcr peccavi,sed tamcn confido dc misericordia
Quoniam dixerat,mx?hnam misericordiam Dei,sed tua, ct scicns « mc
hyssopo » mittit nos ad
asperges
quia iterum vidit misericordiam non sine justitia lcgcm,inqua praecipiebatur, ut hyssopo intincto in
possc esse, vult in seipso quamdam occasionem sanguine vitulae, leprosus aspergeretur, et hoc crat
ostcndcrc, proptcr quam Deus debcat sibi juste mi- cis quaedam expiatio (Exod. xn). Sanguis ille san-
scricordiam cxhiberc, et sicut hactcnus deprecatus guinom Ghristi signiflcavit, in quo per fidem lepra
est judicem Deum, per ea quae in judicc sunt, sic pcoeaforum mundatur.HyssopUs,quae herbahumilis
modo incipit deprecari per ea quae in ipso deprc- est,significat humilitatem qua et Christus fuditsan-
cantc surt. Continuatio : Lava per miscricordiam ,-. guincm suum, ct qua nos ipsum sanguincm pcr fi-
dico, et hoc justum est « quoniam ego lniquitalcm dcm suscipimus,et sicut hyssopus lapides penetrat,
mcam cognosco non sola cognitione, sed detra-
» ct pulmonis tumorein pellit, sio humilitas lapidca

ctionc, ct exsecratione « et peccatum mcum con-

: corda pcnctrat, et tumorom superbiae fugat, ct so-
tru. me est scmpcr » quasi imago tcrribilis, quam cundum dicit : Aspergcs me hyssopo, id est san-
omnibus modis fugere velim,per omnia dcbcrcnius guinc Christi, cum humilitale l'uso,ct cum hurnili-

acciperc, ct iniquitatem et peccatum ut supra ex- tate suscepto me, «ct» per hoc « mundabor a pcc- »

positum est. catis mois,ct non tantum in hac aspersione munda-

Peccatum est contra mc, ct hoc perpetrando non bor, sed ctiam accipiam candorem virtutum, « la-
peccavi alicui, nisi « tibi soli, » quia cum rcx sim, vabis rne » illo sanguine « ct » ego dealbabor, » id
"nullus habet punire peccatum mcum,nisi Lu solus ;
est,dealbationem a te recipiam - super nivem, » id

vel peccavi curandus tibi soli, quia ouin nullus ju- est, plus quani aliquod corpus possit dealbari.
stus.nisi tu solus.a to solo,Domine,sum curandus, Sio dealbabor, et postea <• auditui meo dabis, »
 »

371 IIAYMONIS IIALIiEUSTAT. ICIMSC. ()IM>. PARS I. — COMMENT. UIBL. .'{72

id est, dabie mihi intelligerc a Spiritu Bancto intue A veniunl pcrsugge tionemsanguinis.Persanguineni
inihi loquente « gaudium » de remi sione pcccato- ideo accipimus illa pecci ta,quiaexnal ura sanguinis
rum, « et lajtitiam » de spe vitae seternae, « el » veniunl buj om s. Sanguines plura-
tunc « ossa» mea, idest, robora rationis meae prius liter ideo ponit, u! ostendal ee implicitum multif
« humiliata » por peccatum, « exsultabunt » de re- hujusmodi peccatie : libera dico tu, qui ea auclor
formatione. hujui " salutis meae,» « et » si liberaveriB,« exsul-
AvcrLc. Agit de tertiaparte, scilicet, ul se re tabit,n id est, exsultanter annuntiabit « linguamoa
cjat, non peccalum, quam proprie ponit post illas ju :
::
i.' im tuam » de creatione cceli et terrae, et de
duas tertiam, quia ille juste Deum precatur, qui hoc etiam, quod facis hominem justum.
sic humiliat,et ita confidit in Domino. Continuaiio: Domine,si fucro liberatus, exsultabit lingua i

Exsultabunt ossadicit,etutpossitcxsultare, «averte justitiam tuam,< tiam tu «Domine,aperieB,»idest, I i

faciem tuam, » id cst cognitionem tuam, « a p c- multiloqua facics « labia mea,etos meum annunj
catis mcis » ne punias ea seternaliter, « et dele » tiabit laudem tuam,» id cst,cum multa loquar,om-
de libro mortis, et ha?c recentem et « omncs » alias nia crunt dc laude tua.
« iniquitates meas. » Et deletis malis « crea in me « Quoniam » idco dico quod annuntiabo laudem

cor mundum, o Deus,» ne deinceps velim pcccarc, tuam,quiaaliud noluisti sacrificiurri,quia «si» aliud
II
crea dicit, quia per peccatum erat cor quasi destru- « sacrificium voluisses.dedissem utique,»sed neque

ctum,et non tantum remove voluntates acorclc, sed etiam holocausta, dc quibus potius videretur, ])la-
ctiam suggesliones acarne,possct enim voluntatem cent libi « nequc unquam holocaustis delectaberis.l
mundatam suggestio carnis corrumpere, « et » hoc Sacrificium animalium non placct tibi,sed « spi-
« spiritum rectum, Filium tuum,qui bene
» id cst, ritus contribulatus, » id cst anima qucn tribulat
regit omnes quos inhabitat, « innova in visceribus superbiam ct ceotera vitia,est « sacrificium » placons
mcis, » id est, ut innovet mea visccra, id cst desi- « Deo » « nec unquam dcspicics,o Deus,cor contri-
deria mcae carnis. Per hoc quod ter ponit Spiritum tum » pcr fructus pccnitentiae : « et » ita « humi-
sanctum notamus Trinitatem. liatum. »

Peccata projice a facic, sed « me, » id est hu- Bcnigne fac,Domine, ponit quintam partem. Dico
manitatem, « ne projicias a facie tua,»sed respicias quia libi placet talc sacrificium, ut autcm tibi tale

meum meritum « et Spiritum sanctum tuum ne au- offeratur « bcnigne fac, » id est, large scilicct con-
feras a me. Cum dicit, ne
» auferas, notat cjuod strue Ecclesiam«Sion, ethocpeto non cx meritis, »

aliquomodohaberct:non enim itapossetcompungi, scd cx « tua voluntate bona » est, » quac specialiter «
nisi sancti Spiritus gratia tribuente. « ut » sic « sedificentur » virtutibus « muri,»idest
Dico no auferas, sed potius « redde mihi laetitiam fortiores « Ilierusalem » Ecclcsiae.quia muricecidc-
salutaris tui, » ut sicut de adventu Filii tui dc sc- runt pravaricatione primi parentis,sicut muri Ilie-
mine meo nascituri laetabar, ante hoc peccatum rusalcm realitcr ruerunt a coco Nabuchodonosor, ita
prius sic recepta veniaet cognita deinceps laetabor: cocus nostcr, in est, gula nostra destruit in nobis
« et » reddita lajtilia « confirma me,» ita ut ulterius muros spiritualis, Hierusalem, id est virlutes.
nullalenus movearadpeccatum«spiritu principali,» Tunc dico, construe Ecclesiam, « tunc, » id est,

id est Deo patrc inhabitatore mei. Spiritus princi- ca constructa « acccptabis, » id est acccptabile re-
palis ideo Pater dicitur, quia ab co procedit Filhis, cipies « sacrificium justitios,» id est immolationem
et ab utroque Spiritus sanctus. Dominici corpoiis « et » acccptabis « oblationes,
Ponit quartam partem Dico reddc, confirma et
:
id est virtutes sanctorum confessorum, qui licet
si hoc feceris, non quod offcram tibi bovem aut totos se non cremant, tamcn aliquid Deo offerunt
hircum, sed inde acquiram tibi multos, ct hoc cst « et holocausta, » id est virtutes sanctorum mar-
« docebo iniquos vias tuas, » id est praecepta tua, tyrum, qui totos se cremant, et « tunc imponent»
« et » ita « impii qui sunt contra divinum cultum
>•
multi de Ecclesia « vitulos, » id est novos populos,
convertcntur ad te. » Quod dicit post peractam pce- qui nondum fuerant sub jugo. Vel per vitulos prae-
nilcntiam recipcre officium docendi, quod proptcr n dicatorcs, qui mugiunt Dco per totum mundum
peccatum amiserai, dat intclligcre, quod illi, qui « tuum, » id est Christum, sine quo
supcr altare
propter peccata degradantur in Ecclesia, peracta nulke oblalioncs a Deo recipiuntur.
pocnitcntiam possint rcstitui, contra quod quidam IN PSALMUM LI.
canon esse vidctur, qui dicit, quod post lapsum et Titulus In finem iutellcclus David, cum vcnit ad
:

peractapoDnitcntiam,qui]ibetnondcbet restitui.Quae eum Doech ltlum.vus, ct nuntiavit Sauli : Ycnit

tamcn singularis sccundum simularic pcenitentes, David in domum Abimelech.

magis quam secundum veritatcm est data.Quaro ge- « Quid gloriaris. Cum Davicl » persequerctur a
neralis scntentia cst habcnda, ut si divino judicio Saul, venit in domum Abimclcch saccrdotis cum
illa pcenitentia peracta comprobetur,in suam digni- suis,et cum ille non haberet panes, nisi panes pro-_
tatem pristinam persona reformatur. positionum, dedit illos David et suis, et gladium
« Libera » et ut possim docere alios,o « Dcus, quem David Goliae abstulerat. Erat autcm ibi Doeob
« libcra mc de sanguinibus,» id ei t,de peceatis quas Idumaeus.de familia Saul,custos equorum ejus,qui
 373 EXPLANATIO 1N PSALMGS. 374

haec omnia nuntiavitSauli.Misit autem Saul,etfecit A lunc omnino destruit. Vel in hoccomparatur nova-
Abimelech occidi, et alios sacerdotes (// Reg. xxi culae acuteequia tantum molles et fragiles deoipien-
ct xxn). Postea vero David psalmum istum compo- do secat, ul novacula qu« secat mollia, ut pilos et
suit, non de historia illa, sed de intellectu quem carnem : non aliqua dura, ut ossa.
habuit, quod Antichristus scilicet venturus erat, malitiam super benignitatem,» quia si
« Dilexisii

qui per auxilium diaboli Ecclesiam, in qua verus natura fcibi aliquam suggerebatbonitatem,perpes-
hahitat David, perscquitur. Per Doech cnim Anti- simos mores tuos illam comprimcbas. Dilexisti etiam
christusintelligitur.DoechnamquemotusjIdumffiUS « iniquitatcm » non solum l'acerc,scd ctiam faccrc

vero torrenus interpretatur, Antichristus autem « magis quam loqui aequitatem. »

scmper ad commovenda terrena commovebitur, et Dilexisti omnia.Quid per singula curram?Dilcxis-
alios ctiam ad commolioncm, et ad tcrrenorum pc- ti omnia verba praecipitationis,» id cstea pcr quae tu
titionem vocabit; Docch proprium nomen illius fuit, et alii praecipitentur aeternaliter : Lu dico cns « lin-

Idumams a loco dictus cst, ab Idumaea terra quam gua dolosa,» quia quodnonpotcspcrviolcnliampcr-
inhabitavit Esau. Et sicut ille Doech venitad Saul, ficere, per dolum aggrederis perficere,sive per per-
sic jurium, sive per falsas expositiones Scripturarum.
Antichristus vcnit per signa et miracula ad Saul,
id est ad diabolum, ct nuntiabit ci quod David, id _ Secunda pars incipit. Et « proptcrca » quia talis
est, quod Christus venit in domum Abimclech.id cst es, « Dcus destruct te » non sccundum tcmporalia
in domum rognum patris, id cst
illam, quac est bona, scd « in finem, » id cst in aetcrnum, ut ul-
Ecclesiam, quaerons quomodo receptorcs Ghiisti terius non possis resurgcre : et « evcllct te de ta-
possit occiderc, sicut Saul Abimelcch. Titulus sic bernaculo tuo, et cmigrabit tc, » id est, emigrare
exponitur : Intellectus, id est psalmus iste, qui facict alio : tabcrnaculo, id cst, de hoc mundo, in
nobis exponit intellcctum, scilicct arcanum, quod quo habitas ad tcmpus, et cum cmigravcrit,non ra-
diximus,convenit David prophcta>,qui hic loquitur, dicabis, scd potius evellet « radiccm tuam de terra
intcllcctus dico tractus ab illo ncgotio, cum vcnit vivcnfium » te proptcr cupiditatem malitia? tua^.Ra-
Doech, et nuntiavit Sauli historialiter. Materia est dix oniin tua,id est,ncquitia tua,non patitur hujus-
Christus et per oppositum Anticbristus.Modus In : modi tcrrani te habitare.Vel« evellet ct emigrabitdc
prima parte ostendit multam malitiam ipsius Anti- tabernaculo tuo, » id est de Ecclesia, te cum om-
christi, redargucndo eum. In secunda parte ponit nibus membris tuis, quia Antichristi com- membra
pcrditionem ejus, et sanctorum stuporem, qui ita non radicabunt in terra
inixta Ecclcsia 1 in hac vita,
eum exaltatum in mundo vident,cum eum ita dam- viventium, sed potius evcllct radicem tuam, id cst
natum aspicient. In tertia partc ponit, quod nun- sequaces tuos, de terra vivcntium.
quam amovebuntur a misericordia Dci,qui sempcr Q Dominus te destruet ita, et hoc « videbunt justi »
sperant in ea. Intcntio, inovere omnes fideles, ut in die judicii, « ct timebunt, » id cst, verebuntur
quamvis eum in hoc mundo exaltatum essc vidcant, ipsum judicem, et timor ille non erit tristitiae, sed
tainen intelligant cum damnandum et nunquam ei gaudii, et hoc cst « super eum ridebunt, » id est,
:

consentiant. Sed statim propheta ipsum Antiehris- gaudebunt, consentientesdivinaejustitiae, «etdiccnt:

tum de sua malitia increpare incipit. « ecce » apparct, quia hic est « homo » licet se Deum

homo Antichristc omnium nequissimc, « quid diceret, ct talis « qui non posuit Dcum adjutorcm
« gloriaris in malitia?» pro qua debcs erubescere, suum. »

,quia caeteri si male faciunt,erubcscunt lu contra: ; « Scdspcravit inmultitudincdivitiarum suarum,«

quid gloriaris « qui potens es in iniquitatc, » quia id est auri et argcnti,ct potcntiac ct glorire « et prae-
cum facias multas iniquitates, in illishabes potcn- valuitin vanitate sua, » quia nullus impiorum tot
tiam quos potcs dcvorarc, sivc pcr miracula, sivc fideles decepit.
per pujnas, quas potes facere permissione Dei. In Tertia pars incipit : Ille ita speravit in divitiis,
hoc ctiam, quod polcntiam dedit cis Deus, pcrli- « ego autem » cns « in domo Domini,sicut oliva fru-
cicndi nequitiam aggravatur ncquitia cjus. ctifcra, » id est comparabilis olivae fructiferae, quia
Per partcs exscquitur malitiam,« totadie,» ~ sicut oliva omni tcmpore plena cst succo, sic Pro-
id cst

omni lempore, « lingua tua cogitavit injustitiam,

pheta plcnus erat Spiritu sancto.Cum omnisju stus
n

ideo linguae tribuit cogitationcm,quiastulforum est, se possit compararc oliva; fructiferoe, specialius ta-
in corde ct in ore simul habere.et omnia loqui im- mcn prophcla isfc, de cujus scmine Christus nasci-
prameditate. Unde Salomon « Cor stullorum cst in
: turus erat. Ego talis « sperabam in miscricordia
ore ipsorum (Eccl. xxi). » Lingua cogitavit injusti- Dei, » hoc scilicct « in setemum » ut fotcrnitatem
tiam, et tu « fecisti dolum, » tu dico « sicut nova- habercm ct non accipit aeternum usque ad fincm, :

cula acuta, » comparabilis novaculae acuta^,

id est scd « in sajculum sa;culi. »
quia dolose et acute decipit quia sicut novacula :
Et ut possim comparare « confitebor tibi,» id est,
acula renovat corium, ct corrodit forinscca, sic illc laudabo te « in saeculum, » quia « fecisti » tu con-
ntichristus, tribulando justos, ct sua aufcrcndo, fessionem islam, scilicet per tuam misericordiam,
intcriorcm hominem pulchriorem reddit. Vel sic : vcl mc fccisli sicut olivam « ct cxspcctabo nomcn :

Autichristus promittit novitatcm toti mundo,quem tuum »quantumcunquemoretur,donecinjudiciome

37: IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPI>. PAHS I. - COMMENT. BIBL. :*7<;

immortalem et impassibilem facias, scilicel Filium A " ossa, - id esl robora « eorura qui bominibus,»id
Dci, « quoniam bonum cst in conf pectu sanctorum,» i
i

sibi ipsis « placent. - Habet alia littera « osst

id ost, sanctis placet illud bonum exspoctare. hominum sibi placentium ;
confusi sunt, » id cst,

erubescentiam patiuntur hoc ideo « quoniam Deua

IN PSALMUM LII.
:

" sprevit eos. »

Titulus. In fncm intellectus David jn-o Amaleeh.
I: li confundentur, et lsrael salvabitur : et « quis »

« DixiL insipiens.» Legitur in historia (/ lieg. xxx), venien: « ex Sion, - idest,de Judaea,« dabil salutare
quod David fugiens Saulcm, collocavit in quadam I rael? » Nullu licel i Christus,quem vos ne-
civitate sua,scilicet Sicclcch, uxores suas, el Qlios, tis Deum esso: Deus quidem avertet eaptivitar
et caotcraimpedimenta,expeditos verohomim i,quos tem pli ! suae, « cum converterit, » id est proi

ad pugnam ct dcfcnsioncm utilcs cognovit, secum amoverit « captivitatem, - id est, passibilitatem,et

duxit.Interim Amalccitae civitatem David occupan. mortalilatem « plebis suas^exsultabit Jacob,et bola-
tes,diripucrunt omnia. Quo nuntiato David,insecu- bitur Israel.» In hac vita removet Deus captivita-

tus cst cos, ct, dcvictis illis, totam familiam suam li- tcm animae, id est pcccata in alia removet etiam :

bcravit.Inquoncgotio suo intcllexit futura Ecclesia? corporurn, quoniam inducntur immortalitate ct irn-
qu« per David signatur, a familia Antichristi,qua3 passibilitate.

per Amalech intelligitur.Amalech namquc interpre-

B 1N PSALMUM LIII.
tatur lingcns terram, pcr quod familia Antichristi Titulus. In finem intellectus in carminibns David,
intelligitur,quacscmpcr lingit et appetit tcrrena,dc cum venissent Ziphei ad Saul, et dixissent Nonne ;

quibus tamen Deus liberabit Ecclcsiam suam.Titu- David absconditus est apud nos ?
lus sic exponitur Psalmus iste dicitur intcllcctus
: « Deus in nominc tuo. » Ziph est vicus, undc
David, quia exponit nobis intellectum David,intel- Ziphci inhabitantcs dicti. Hi aufcm erant contri-
lectus dico habitus pro Amalech, id est dc ncgotio bules David dc tribu Juda, apud quos cum latcrct
illo, dirigcns in finem, id est in christum. Inter- David fugiens Saul, ipsi non putantes eum regem
pretatur etiam Amalech, parturiens sive dolens, per futurum nuntiaverunt Sauli, ut eum incautum
quod intelligitur Ecclcsia,quo3 parturit,id est,labo- comprehcndcret : David autem dolum eorum pra3-
Deo pariat,et dolet de perditione
rat,ut aliquos filios scntiens, discessit ab eis, et liberatus fuit (/ liccj.

malorum. Secundum hoc ita legitur titulus. Psal- xxni) : post hanc liberationem cantavit David psal-
mus iste dicitur intellcctus David,habituspro Ama- mum islum, ncc dc hac sua liberatione,sed dc libc-
lcch,id est pro Ecclcsia, in cujus persona hic loqui- ratione Ecclcsi.c a Zipheis, id est a florentibus hu-
tur Propheta.Matcria principalis estEcclesia,et pcr jus mundi: Ziphci namque florentes interpretantur.
oppositum scquaces Antichristi. Modus : In prima C Titulus sic cxponitur : Psalmus iste est intel.lectus

parte redarguit eos,quiasunt de familia Antichristi. David,id est,cxponit nobis intellectum David,scili-
In secunda partc ponit damnationem eorum.In ter- cet liberationem Ecclesia? a florentibus mundi : in-

tia parte ponit salvationem justorum. Intentio est, tcllectus dico, habitus in carminibus,id est in lau-
informarc Ecclcsiam contramembraAntichristi.Hic dibus, quae sunt ubi dicit : Voluntarie sacrificabo,
ponit eadem verba,ad rcprehensioncm istorum,quo3 etetiam si non habercntur in psalmo laudes,tamen
posuit prius ad reprehensionem Juda3orum,qui non matcria csset digna laudibus, quoa Ecclesia3 ereptio-
receperunt Christum visitatorem suum,quia similes nem apcrte declarat, intellectus dico habitus de hi-
videt eos,qui sicut illi negaverunt Ghristum,sic isti storia hac, quando Ziphei, et caatera, dirigens nos in
negabunt Messiam ipsum fuisse, sed Antichristum fincm.Materia est Ecclesia.Modus : In prima parte
dicunt Messiam. petit suam liberationem.In secunda petit inimico-
Vox Ecclesiaa, sic eos redarguentis « Insipiens, » rum conversionem, quas incipitibi « averte mala,» :

scilicet,familia Antichristi,qua3 est sine vera sapien- et affirmat suam liberationem,quare hostias recom-
tia « dixit, » id est, dicet : Christus ille, qui est di- pensationis solvit Dco. Ubi dicit : « averte mala, »

ctus Deus « rtbn est Deus » et alius sicut in alio et ecce «Deus adjuvat me, » intendit conformare
psalmo (Psal. xm) cxposita sunt, ut videat, si est y. mores Ecclcsis, ut non tantum pro se oret, sed pro
intclligens aut requirens, etiam aliquo modo ut in- inimicis.
telligat : « non est qui faciat bonum, non cst usque Ac si dicerct Orate pro liberationc vestra,et ini-
:

ad unum, » id est, ncc unus invcnitur inter omnes micorum, exemplo mci vox Ecclesia;, dicentis ad
qui faciat bonum. Doum « Deus, salvum me fac » ne mihi prajva-
:

secunda partc Omncs dcclinaverunt,

Incipit de : leant inimici, nec peto salvari in patrocinio alicujus
sed non nescient » in damnatione sua,id est cogno-
« potcntis, vcl etiam in divitiis,sed « innomine tuo,»
sccnt « omnes » se male egissc, « qui » modo « ope- id est in quod nomcn tuum habeo, scilicet, vocor
rantur iniquitatem? » etc. Christianus,vel fldelis : « et in virtutc tua, » id est,
« Doum. » Ideo iniquitatem operantur, quia ipsi cum apparcbit virtus tua, scilicet, in dic judicii,
<( Deum non invocaverunt,» in quo magna spes da- « judica, » id est, secernc « me » a massa perdito-
tur illis Deum.Vere scient quod male
qui invocanl rum.
agunt, « quoniam Deus dissipabit, » id est,destruet Facta ordinatione petit, ut Deus exaudiat oratio-
 377 EXPLANATIO 1N PSALMOS. 378

nem ejus,diccns :« Deus,exaudi orationem meam,» A. parte, qusa incipit ibi : Ego autem ad Dcum clamavi,
etidem cst, ac si geminaret orationem, sed ideo hoc ostendit exauditam suam orationem, et de sualibe-
facit, quia magna instal liberationis necessitas, et ratione,e1 de inimicorum damnatione,etibiin dam-
nontantum intcriorem orationcm,sed etiam exterio- natiane malorum,interserit admonitio- quamdam
rem, scilicet, factamin clamore,et hoc est, « verba nem justorum,scilicet,utoumviderintdamnationem
oris mci,» non dico simpliciter cxaudi,sed Qrmiter impiorum,non timeant,sed omnem curam suam in
tenc in memoria, et hoc est, « pereipe auribus. >» Dominumjactent,et hoc est ibi Jactasnpcr Domi- :

Ei opus est ut cxaudias, « quoniam alieni » licct num curara tuam, ot haec cst intentio. Unde Apo-
pontribules, tamen alieni voluntate a me, sicutZi- stolus : « Omnem solliciludinem vestramprojicien-
phei eonlra David « insurrexerunt « omni nisu « ad- tes in ouin, quoniam ipsi cura cst dc vobis (/

versum me, et fortes,» id est diaboli et ministri Pctr. v). »

eorum, vel etiam principes Sfficuli « quaesierunt Et antequam ponat suam fragilitarom,pctit libc-
perdere « animam moam, » sicut Saul ct ministri rationcm, cum
Exaudi, Deus, orationcm
dicit : «

cjus animam David « ot » ipsi qm-crentcs « non pro- mcam » de obtincndis bonis «ct ne dcspexeris de- :

posucrunt Doum ante conspoctum suum, » id cst, precationem mcam » quin sempcr rcmoveas mala :

non attendentcs in me csscDcum. y. possctcnim darc bona.quaemalis immincntibus tolli

Bonc dico Dcum,quia essc Dcum in me « eccc » posscnt, et cum humanitas mcaita humilis sit,quod
patet,quia « Dcus adjuvat mc » ad benc operandum, ad altitudincm tuam noqucat attingcrc, « intcnde
« ct » ipsc « Dominus susccptor cst animae mcav> id mihi, » id cst, intentum tc proebc, humiliando te-
cst, susccpit dc hac vilitatc animam mcam, confe- ipsum mihi,humitiavit se Deus,quando sc humanae
rendo ci virtutes. conjunxit infirmitati « et » sic « exaudi mc. » :

Incipit orarc pro inimicis, ot cst sccunda pars. Opus est ut exaudias, quiaego « sum contristatus
Continuatio : Dico Dcus suscoptor est,cttu Domine in cxcrcitatione mca, » id ost, exerceo me, ut bonus

Dous, qui os susceptor, « averte mala ab inimicis agricola, in proximis mcis, ut fructificem, in quo
meis » nc possint cfficcrc quod ipsi volunt : « et dis- quia parum proficio, contristor, ct non tantum in
porne illos, » id est, deslrue« in veritate tua, » sci- hoc contristor, « sed etiam conturbatus sum a
licct ponendo veritatcm tuam in loco, ubi modo voce, » id est ab opprobriis « inimici, et a tribula-
habcnt falsitatem, et malam voluntatcm. tione pcccatoris. »
Et ut facias hoc « cgo sacrificabo tibi » meipsum : Et boncdico a tribulatione,« quoniam ipsi iniqui-
ct non pro aliquo commodo tcmporali,sed « volun- estmorlem, « declinaverunt in mc,» quia
tntem,» id

fcaric, » id osl, ex sola lui dilectione : « et etiam cum ego dicerem eis aliquid boni,ipsi tamcnscmpcr
>>

<« confitebor nomini tuo-Domine, » i< l est, laudabo L dcClinabant in me, machinantes mihi mortcm.Vcl

uomen tuum,« quoniam bonum ost, » id est, lau- iniquitatcs suas removendo a sc declinaverunt in
darc nomcn luum suavc. mc,vocanlcs me peccatorem, ete., » etin iramolesti
Et benedebeo sacrificare et confiteri,« quoniam » erant mihi, » id cst, in furorc molestias inihi infc-
tu Dominc « eripuisti mc cx omni tribulatione, ct rebant.
« oculus mcus, » id cst intcrior ratio mea, « despe- Et proptcr hoc « cor mcum » carnale « conturba-
xit supcr inimicos meos, » super dicit, quia justus tum me. » Conturbatio fuit,cum Judrei mor-
est in
ille jam intclligit se in alto loco positum, et inimi- tem ei minarcntur, « ct formido mortis, » id csl hor-

cos suos in hujus saeculi faece dejcctos putrescere. ror mortis veniontcr « super me » inquo nihiljuris
habobat « cecidit, » id cst, dcstructa est, quia per
IN PSALMUM LIV.
hoc Laurentius, ct alii sancti viccrunt formidincm
Titulus. Jn finem in carminibus intelleclus David.
ratione.
« Exaudi.Dcus. » Psalmusiste vocatur intellectus « Timor, » id est, formido, venit supcr me, ct ti-
David,scilicet,Christum futurum hominem.fragilem mor etiam animi,non necessarius voluntarius, « et

sccundum carncm ct fluctuantcm, sed ex solo Dco tremor » corporis « vencrunt super me » in ipsa
habentem confidontiam, intcllectus dico habitus in r\ hora passionis, jam imminente morte «
scilicet, et
carminibus, id est,in laudibus et exsultatione
et ex tcnebrae, » id est, mors ipsa « contexerunt me,» id
hoc quod Deum intelligit esse firmitudinem nostrae est, morte ipsa exstincti sunt omncs sensus.
humanitatis. Comparatur enim nostra humanitas « Et dixi. » Expositis per ordinem malis, ostendit
fluctuandi navi : et sicut ipsa navis habet firmitudi- quomodo in ipsis malis se habuerit. Hocc omnia
ncm cx anchora, sic nostra humanitas cx solo Dco : fecerunt mihi,et dum
mihi fierent, « dixi, » hoec
ct illum intcllcctum quem habuit Propheta, non per id est, deliberavi in corde mco, hoc scilicct, « quis
historiam, sed per Spiritum sanctum, non exponit dabit mihi pennas sicut columba), » id est com-
ex sc, scd inducit Christum exponentom Christus : parabili columbaj, scilicct, sinc omnia amaritudinc,
cnim hic loquitur,ct cst matcria.Modus In prima : pcnnas,id est,virtutes, « ct volabo, » id est, remo-
parte exponcns Chrislus suam fragilitatem, petit a vebo mc ab ipsis Judaeis corporaliter, « ct rcquies-
Deo liberationem. In secundaparte,quac incipitibi : cam » ab omni lumultu? Maxima penna fuit paticn-
Pracipita, Domine, imprecatur inimicis. In tertia tia, qua removit sc corporaliter a Jud&is in tempore
370 HAYMONIS IIALBEHSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 380
persecutlonis suas, no eua prassontia esset eis causa A el se ipsum exaltando, « i
c qui odorat mo » non
:

majoris insaniae : quietus, non ideo quin ipse poa el dico Bimpliciter sustinuissem, scd » abscondissem
esse quietus interomnes tumultus hujus vitae,scd ut me - corporaliter removendo« abeo, » et hoc dicb
daretnobisexemplum recedendiabistotumultu cor- > forsitan, » id est, revera.
poralia, nc moveremus alios ad majorem furorem. «Tu vero homo.»Inimicumsustinuisset,«tuvero»
Tumultus quidem exterior est fugiendus, quia ipse qui amicum simulabas te,non es sustinendus,e1 hoc
cst causa inquictudinis animi. est, lu « homo unanimis, » id est, qui te Bngebai
Ecce quaesivi utdarentur pennae,et «ecce » •'•

unanimem mihi, « dux meus - quem ego praemit-

sunt, quibus «elongavi fugiens » corporaliter Ju- tebam sicut alios discipulosjut pararent mihi bospi-
daeos, « ot mansi in solitudine » ad litteram. tium, « el aotusmeus » secundum conversationem.
Et exsistens in solitudine « eum qui me alvum i

Qui
" etiam existei s « mecum sirniil » cum aliis,
u

fecit a pusillanimitate spiritus, » id est, qui me sic » capiebas cibos dulces, » qui debereni causa
oustodivit,ut spirilus meushumanus, qui quantum dulcis amicitiae. Vel « dulces cibos, » id est spiri-
ad hominem pusillus crat, non deficeret, « et » qui tualem doctrinam.quae debuerat tibi essedulcis, et
me salvum tempestate » tribulationis Ju-
fecit a « a traditiono removerc, ct etiarn « ambulavimus in
da3orum,nc aliquo modo conformis eis fierem, cum domo Dci cum consensu : aliquando Pharisaei
» etsi

qui hoc exspectabam ut resuscitare

B
fecit « » face- contra dicebant in templo,tu mihi conscnticbas.et
ret, etc. cum mihi ita familiaris esses, quare ergo tu homo
« Pracipita.» Hicincipit de secundaparte,scilicet, in me peccasti?
imprecari suis inimicis.Ego clongavi, fugiens mala Et quia iste,qui tam familiaris mihi erat, sic me
eorum, sed Uomine, praecipita, » eos de altitu-
tu, « tradidit, « vcniat supcr illos » qui isti consentiontes,

dine regni sui,in contemplu hominum, et « divide in me peccaverunt, « mors » id est, levius puniantur,
linguas eorum, » id est, diversis erroribus implica qui ignoranter, in me peccaverunt, id est, non sen-
linguas corum,ut sibi non consentiantin Scripturis, tiantgravem pocnam, sicut ncc illi qui mortui cre-
sicut nec hodie faciunt. Admodum imprecatur cis, mantur, ct aiii qui scienter peccavorunt, « descen-
qui contra Dcum turrim aedificantes,sunt praccipi- dant in infornum viventes, » id est, itagraviter pu-
tati ct divisi per linguas, et debes praecipitare ct niantur, acsi vivi oremarentur. Hic tangit historinm
dividere, « quoniam ego vidi iniquitatem, » id est (Num. xvi ; Psal. cv), quomodo Dathan ct Abiton
actualia mala, quae mihi inferebant « etcontradic- propter seditionem,quam moverant contra Moyscn,
tionem » in verbis, quibus contra dicebant moae vivi absorpti sunt a terra, Chore cum ducentis
pnedicationi, « in civitate » rcali Hierusalem. Potest quinquaginta crematusest. Vel legitur in bonum
legi in bonum sic : Praecipita do superbia in humili- C « Veniat mors supcr illos, » id est, moriantur in pcc-

tatem divide linguas eorum,ne sibi consentiant in

: catis, « et doscendant in infernum viventes, » non
malo, cajtera non mutantur. mortui, scilicet, agilitate mentis, sed attendentes
Et quia fecerunt iniquitatom in me, ideo « cir- poenas infcrnales, quae parantur impiis, recedant a
cumdabit eam » civitatem « iniquitas die ac nocte,» malis.
id est assidue,quae exsistat « supcr muros cjus,»id Et debet mors venire super eos, « quoniam in
est majores civitatis, qui sunt murus et defensio habitaculis, » id est in cordibus « eorum, » sunt
civitatis : «et in medio,»id est communi « ojus, » « ncquitiae,» quia in cordibus eorumhabitant mul-

id est totius plebis, erit, « labor, » id cst, labora- taemalae cogitationes, et hoc non in paucis,sed « in
bunt ut malefaciant in malefactis « in justitia » mcdio » id est in communioni « eorum. »
velut in falsis judiciis. « Ego autcm.» Incipit de tcrtia parte scilicet,

« Et usura » in pecunia tcmporali, « et dolus non ostcndit so esse exauditum, ct de sua liberatione
dcfioit, » id est, non deficiet ab eis, et hrcc mala ct de malorum damnationc. Continuatio : Mali ita

non facient occulte, imo manifeste, et hoc « ego autem ad Deurn clamavi, » et
est : damnabuntur,
« dc plateis ejus. » hoc est clamavi, et Dominus salvavit me. » :

« Quoniam. » Isti qnatuor versus sequcntcs lcgun- n Et quia salvavit idco « narrabo » jam facta, « ct
tur specialitcr de Juda. Sic continuantur ad supra- annuntiabo » futura, et hoc « vespere » id est, cum
dicta Idco praecipita ct dividc cos, « quoniam »haec
: ipse traditus fuit, « ct manc » quando anto judiccm
mala quae mihi faciunt per qucmdam familiarem ductus, « ct meridie » quando positus est in cruce.
mcum,do quo non est patiendum, sed « si mcus ini- Vidcntur dissentire Evangclistac Dicit enim altor, :

micus » manifcstus « maledixissct mihi,» ego « uti- Dominum crucifixum in scxta hora,alter in tertia,
que sustinuisscm » eum.ne rcmalediccrem,ncc vin- nectamen dissentiunt, quiaquod altcrdicitin tertia

dicarcm in eum. Vel duo praxedentes lcguntur dc hora crucifixumjnon de crucifixione ligni, scd de
simulatis amicis, ct ita junge, dico praocipita, dis- damnatione in linguis Judacorum, alter dicit dc ipsa
perga : ideo, quoniam pojorcs sunt veris inimicis : crucis affixiono. Singula siugulis narravit vesperc,
et ita est tibi :Quoniam si inimicus maledixissct. id est, in ccona discipulis suis, praodicendo morlern
Et non tantum si maledixisset, sod « si locutus suam,et rcsurrectioncm,ot asccnsionem, cum dixit :

fuissct supcrmc magna, » scilicet, me dcprimendo, « Amen dico vobis, unus vestrum me traditurus
381 EXPLANATIO IN PSALMOS. 382

est (Matth. xxvi.) » Annuntiavit mane dictua ante A mcmhominis dicit, quo homo corroditur, sicut pan-
Pilatum judicem, cum dixit :« In hoc natua sum, ut nus a Imea, et unaquseque res suo propno verme :

perhibcam testimonium veritati,et hoc videbitis Fi- dico jacta, et potes, quia scrmones ejus Doi, qui
lium hominis venientem cum nubibus (Joan. xvm).» antea nou poterant intclligi, sunt molliti, id est
Exauditus est magis in ipsa passione, cum derelic- faoti sunt intelligibiles super oleum, quia magispe-
cum dixit « Patcr, in
tus vidcretur, : manus tuas netrant corda hominum quam oleum carnem : ct
commendo spiritum meum (Luc. xxm),» « ct » quia ipsi sunt jacula, ad impugnandaa sentcntias inimi-
bic narrabo,idco Dominus«exaudict vocem meam.» corum, dixi jacta supcrDominum curam tuam,« et
Sic scilicet cxaudict vocem meam, « redimet ani- ipse Dominus enutriet tc » in fidc, ct dando aug-
mam mcam ab his qui appropinquaut mihi,» id cst, mcntum in virtutibus, ot licot hic habcas iluctua-
faniiliaribus inimicis, quod jani nihil nudi polerunt tionem, tamen « in aeternum non dabit fluctuatio-
facere : animam dico positam « in pace, » id est in nem justo, » id cst turbationem, scd quietos facict
iEtcrna rcquic, contra hoc quod supcrius dixit con- : in vita «tcrna.
turbatum est cor mcum, elc.,hujusmodi.El necesse Tu vcro justo non dabis fiuctuationcm, scd « cos»
cst ut redimas ab his « quoniam » ipsi « crant mc- quod dividis in ira,« tu, Dcus, dcduccs in putcum
eum » non inter paucos, scilicct, de numero justo- t» inloritus,» id est in profunditalem mortis, tradcndo
rum, qui pauci dicuntur ad comparalioncm malo- in infcrno.
rum, scd « inlcr mullos » id cst dc numcro malo- « Viri. » Dico drducis in putcam, et citius quam
rum qui multi sunt. ipsi putcnt, ct hoc est « viri sanguinum,» id cst qui
« Exaudict Deus :»cxaudiet mc dc hoc quod mihi innocentem corporaliter interficiunt, non enim judi-
peto et etiam cxaudict mc dc his quae inimicis mcis ces debent dici homicidao et dolosi, qui viventcm
pcto,« ethumiliabit,» ide cst, affiiget « illuL-, >> Dcus, non « dimidiabuntdios suos,»
spiritUalitcr occidunt,
dico,« qui est anle saccula.» Tcr hoc dat intelligcre, scilicct,quos se habituros opinantur. « Ego autcm
quod etiam ipse Christus humiliat cos, qui fuit, spcrabo in tc, Dominc.» Vcl non dimidiabunt dies
scilicct, Deitate, antc so;cula. suos, quod deberent facere, ut si in prima ct se-
« Non enim.» Idco humiliabit eos,« non cnim est cunda auLatc mala fecerunt, saltcm in ultima cessa-
« illis commutatio, » id cst, nolucrunt commutari rcnt. Vel non dimidiabunt, id cst non licct eis di-
dc malo in bonum, « et » hoc est, quia « non ti- midiare, parlim Dco scrvicndo, partim diabolo.
muerunt, » et propter hoc « extcndit » id est, cx- Undc in Evangelio « Non potestis Deo scrvirc et
:

tendct Deus « manum suam,« id est vindictam su- mammonae (Matth. vi). »

per eos « in retribuendo. »

IN PSALMUM LV.
Quia contaminaverunt tcstamcntum,» id est lc- C rr-ITULUS In fiiicm psalmus David pro populo, qui a
« ,

gom « ejus, » male interprctando Scripturas, id est sanctis lomja factus at in tituli inscriplione, cum
pcrversc agendo, nonquod lcx Dci posset quantum tcnucrunt eum Allophili in Gcth.

ad semctipsam, conlaminari, sed quantum ad cos « Miserere mei, Dcus, quoniam. » Tangit hic de

qui sc pollucbant, sicut malus diaconus dicitur Novo Tcstamcnto etVeteri hisloriam, de Novo, ubi
polluerc Evangclium Dci, et ideo « sunt divisi » in dicit, in tiLuli inscriptione. Non enim legitur in Ve-
praesentia a rcgno imperiali, et in futuro a consortio tcri historia, quod David habuisset aliquam inscri-
justorum et « ab ira vultus ejus » id est, propter
: ptioncm. De Tcteri, ubi dicit, « tenucrunt eum Allo-
hoc quod ipsi mcruerunt iram ejus; « ct cor » id phili in Gcth. » Fugiens enim David furorem Sau-
est, voluntas, quac modo cst occulta « illius, » Dei, lis, venit Geth, in terram Allophilorum, ipsique te-

« appropinquabit,» id est, manifestatibur, qui tan- nucrunt eum, et conculcaverunt eum (/ Reg. xxi).
dem cognoscent, quare Deus hunc clegit, illum re- In hac sua pressura intellcxit David prcssuram Ec-
probavit. clesi;c. Allophili intcrpretantur alienigenae sccun-
« Ideo divisi sunt, quia ipsi mollicrunt scrmones dum scnsum, similitcr interprcLantur Philistao, po-
suos » multa compositione locutionis. Vel « molliti tione cadentcs : Geth, torcular intcrpretaiur. Titulus
6unt scrmones, » scilicct Judaici populi supcr
« Q ita Icgitur : psalmus istc attribuitur David, scilicet
oleum : » quia vcrba eorum magis penetrant in ut ipsa Ecclcsia liberetur a populo, qui populus
corda hominum quos dccipiunt, quam oleum in longe factus est a sanctis in tituli inscriptione, quia
carnem, « et ipsi » sermones,quamvis mol-
ita sint cum confitcantur sancti Christum rcgem csse Ju-
tamen
liti, « sunt jacula, » id est occidcnta corda ducorum,sicut titulus dicit populus : iste contradicit,
hominum. aliqui non dictis, tamcn factis, sicut mali Chri-
si

Et cum mali
dividantur ab ira Dei, tu, bone
ita stiani, pcr hoc longe factus,cum,id cstquia tcnue-
homo, ne timcas, sed « jacta cogitatum tuum super runt eum David, id cst Christum et Ecclesiam. Al-
Dominum. » Habet alia littera Mulliti sunt scr- : lophili, id cst populus istc alicnus a Dco, in Gcth,
mones ejus, et tunc sic legitur Ipsi sunt divisi ab : id cst in torculari, scilicct in prcssura hujus vitae.
ira Dei, scd tu, bone homo, « jacta » cogitalum, id Materia esl Ecclesia,et ipsa loquitur de se. Modus :

est « curam tuam super Dominum,» id est ab ipso Inprima partc libcrari a daemonibus, ct a
pctit
mcmbris ejus, ponens fiduciam sua- liberationis in
 :

383 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC QPP. PARS . I. — COMMENT. BIBL. 384

Deum. In secunda parte, qusa inolpit ubi dicit :
A dientes, non desperent pro peccatis suis, et boc ost
« Tota die verbamea exercebantur, » enumerat illa « Deus vitam meam, » scilicet, quae ex meest, sciili-

mala, quaa facit populus ille, dicens tamen illa mala cet, peccata mea • annuntiavi tibi » et etiam « la-
ge Mdii timere, cum etiam cedat illi populus. In ter- ci .m.i-; meas » pro his fusas, tibi protuli, quaa lu
lia me sunt, Dcus,
parte,quas incipil ubi dicit :« In " posuisti in conspectu tuo. ••

vota Lua, » dicit se laudaturum Deum in aeternum. « Sicut et in lu.i promissione.ii Promissio enim
Intontio est, nos admonerc, ut cum patientia susti- Dei est, quod ipse suscipial Iacrymas quaeasanctis
neamus mala hujus vitas, attendenles etiam illos qui funduntur, id est per tuam confractionem, el meam

nobis mala inferunt, ad nos oonverti. Et licet confi- annuntiationem i convertentur inimici mei »a sua
datEcolesia de sua liberatione, tamen suam atten- mala via, ita quod sint « retrorsum,» id est, Bequan-
dens, infirmitatem,sic incipit orare :« Miserere mei, lur me. [psi convertentur, et in quacunque die » •

Deus : »> quoniam homo, » id est

Et necesse est, « • i cumjam faoti una Ecclesia « invocavero
illis

diabolus, qui dicitur homo, scilicet, carnalis, tcrre- te, ccce cognovi » quoniam exaudies me, et hoc est

nus, conculoavit mc. » Dc quo dicitur in Evange-

(i « quoniam Dcus meus es,» id est meus adjutor. « In

lio « Venit inimicus homo, ct supcrseminavit ziza-

: Dco laudabo. » Et quia me exaudies, « in Dco lau-
nia (Matth. xiii), scilicct « tola dic impugnans » T. dabo verbum, » id est Filium Dci in Deo Patic, in-
verbis et suggestionibUs « tribulavit mc » manife- tclligcndo et praedicando ipsum esso Filiurn coaeter-
stis impugnalionibus. num,omnipotentem,et prorsus idem cumDeoPalre,
« Conculcavorunt me. » Ostendit per quid faciat « et in Domino laudabo sermonem,» id cst, Christi

hujusmodi impugnationem Ecclcsiac : dico tribula- praedicationem per Spiritum sanctum cssc factam,
vit, per hoc scilicet, « quia conculcavcrunt nc ini- et ideo « speravi in Deo » et propter hoc « non ti-
mici mei » ad modum uvae quae prcmitur in tor- mcbo quid faciat mihi homo, » id est carnalis ali-
culari, oppresscrunt me umbra diaboli : ct « tota quis. Hic incipit de tcrtia partc. Ideo non timcbo,
die, » et potuerunt conculcarc, « quoniam sunt quia ct si aufcrantur mihi haec temporalia, tamen
multi bellantcs advcrsum me. » rcmanobit mihi unde tibi servirc possim.quia « in
Ipsi me ita conculcaverunt, sed « timebo » ego me, » id cst in meo interiori, o Deus, sunt vola ;<

« ab altitudine, » id est a potentia, quac quidcn non tua, » id cst desideria tibi serviendi : « quoe » vota
est, quia « diei » est, id est, ab ipsa concessa, et ego tibi « reddam » scilicet, « laudationes tibi,» id

quaj cst parva ita ut dicatur unius dici, quasi dice- est, laudabo te vel vota laudationis reddam tibi.

ret, Non timcbo, sed potius « cgo in te sperabo. » « Quoniam. » Et dcbco laudarc te, « quoniam cri-

Dico quod in tc sperabo, et « laudabo,» id est, puisli annimam meam, » id est, eripies in alia vita
laudabiles faciam scrmones meos, » id est praedi- C « dc mortc » aeterna dc qua ereptione ita sum cer-
« :

cationes meas, per hoc quod erunt « in Dco.» Dixi tus ac si jam haberem « et pedcs meos,» id est af-
Sperabo in Dco, et proptcr hoc « non timebo quid fectiones meas, cripics « de lapsu,» quia ibi nullo
faciat mihi caro, » id est quicunque carnalis. modo movcbitur ad malum alfcctio mca, ad hoc
Hic incipit de secunda parte. Bene dico quod fa- scilicct cripics ut ego positus « in luminc vivcn-

ciat, quia assidue faciunt mihi mala, et hoc « tota tium, » id cst ut habeam cognitionem de Deo,
die exercebantur verba mea, » id est prsedicatio- quam habebunt vere viventes, « placeam » tibi et
nem meam exsecrabilem judicabant : « et omnes bonis omnibus « coram Deo, » id est in bcnepla-
cogitationcs corum in malum erant « adversum » cito Dei.
me, » non meo merito, sed tendentes eis in malum, IN PSALMUM LVI.
quia injuste cogitabant. Nec tantum extranei mihi Titulus. In fincm ne dispcrdas David in tituli inscri-
mala inferebant, scd etiam privati, hoc dicit « inha- ptionc, cum fugcrct a facic Saul in speluncam.
bitabunt » mecum corporaliter « ct abscondcnt » « Miscrere mei, Deus.» Tangit hic itcrum vetcrcm
mihi laqueos mortis, et si statim non possunt deci- historiam et novam. Legitur cnim in veteri histo-
perc, imitantes magistrum suumdiabolum,qui sem- ria (/ Reg. xxn etxxiv)quod David fugiens Saulcm,
per in finem vult decipere homincm, «ipsi calca- J)
abscondit secum suis, in spcluncam. Contigit au-
neum meum observabunt. » Ita observabunt cal- tem ut Saul in eamdem spcluncam diverterct ad
caneum, « sicut sustinerunt animam meam. » Mali purgandum ventrem. Et cum David moneretur a
enim quasi grave pondus ferunt vitam justorum, suis ut eum interficeret, noluit, sed parte chlamy-
sed ego non curo; quia tu, Domine, « salvos facies dis, rcge nesciente, abscidit, ut per hoc animadvcr-
illos » et hoc « pro nihilo, » id est sinc aliquo me- terct,quod eum David , si vellet, interficere potuisset.
rito eorum, ct per hoc salvabis,quia « confringes, » Cum vero rex exisset, exivit David, et clamavit : Rex
id est, humiliabis « populos in ira,» id estin aliqua Isracl, attende,quiacum partem vestis ab cidi, po-
vindicta, quam de cis sumes. Vel « in ira, » id cst tuissem tc interficcre, si vellem. Tunc rex recogno-
in considcrationc venturae irae, in die judicii. Tu scens suam iniquitatem, non tamen cessavit a pcr-
eonfringens eos, etcgo appono partem meam ad con- secutione. Non debemus hic attendere de hac sua
versionem, scilicct, annuntiabo fccisse, mc mulfa tribulationc scripsissc prophctam, sed per se Chri-
pcccata, ct illa mihi cssc condonata,ut ipsi hoc au- tum intellexit perspeluncam : in qua latuit,hunia-
385 EXPLANATIH IN PSALMOS. 38(5

nitatom Christi, in qua iatuit divinitas:a facie Saul, A «Misit.» Determinat quid misorit,ct a quibus libe-
id cst a cognitione diaboli, vcl Judaeorum, qui per ravit,oum dieit «misit Deus misericordiam suam,»
diabolumChristumimpugnabant.Velperspeluncam idestFilium suum per quem misertus est humani
possumus accipcre sepulcrum, in quo latuit Chri- generis, «et veritatem suam,» id est per ipaum Fi-
slus. Cognoscens Esdras prophetam hoc dc Christi lium, qui veritas dicitur, quia peripsum completaa
intellexissc,ideo sic intitulavit, qui titulus sic legis sunt omnes promissiones Dei « ct » pcr ipsam
tur: Psalmusistetendit in finem, id estinChristum, misericordiam «eripuit animam meam do medio,»
admonensnos: homo,sive Judaeussis, sivc gen-
tu communi,quia cam ex omni parte invade-
id est de

tilis,nedisperdasDavid, idest, dchonorcs Christum hant,de mcdio dico «catulorum,» id est plcbis Ju-
in tituli inscriptionc,mutata a tc, id est, sublrahen- dssorum, qui sunt tilii « lconum, » id est malorum
do te a regno Christi,scilicet, ncgando ChrisLum esse principium, a quibus minores incitabantur, quasi
rcgcm Judasorum inscriplione tituli dico mutata
: catuli, ad Christi impugnationem cripuit, dico, ct

aquibnsdam tunc scilicct,cum fugerct Davidafa-

;
neccsse crat, quia cgo « conturbatus » fui ab illis

cic Saul,id cst a cognitionc diaboli et Judaeorum, in pcr mala, quaa niihi intulerunt ct in illa contur-
spcluncam, humanilatem, vel in scpul-
id cst in bationc «dormivi,» id cst mortuusfui. Mortem suam
crum. Propter hoc cum quod solam Christi huma- bcnc comparat dormitioni, quiaquam lcviter aliquis
nitatcm cognovcrunt.ct eum in sepulcro mortuum B eycitatur asua dormitionc, ita lcviter excitatus fuit

viderunt, nullo modo atlendcntcs cssc eum Dcum, Christus a sua morte.
quidam mutaverunt inscriptionem tituli, negantes « Filii.»13encdieoconturbalusotostcnditaquibus,
Christum csse rcgem Judaeorum.Materia cst Chris- scilicct Judaei. Quasi diceret : Vcrc fui conturbatus,
tus, Modusest, quodinprima partcsicutinaliispsal- quia « filii hominum, » id cst Judaei qui sunt filii

mis, in quibus agit de passione, praemittit oratio- rationabilium hominum,id est gcncrati a prophctis,
ncm. In secunda partc, qua; incipit Paratum cor :
ct idco ipsi dcbcrcnt uti rationc « laqucum para-
mcum,Deus,ostcndit se magnam laudem Deo ex sua verunt, aliquem dolum « pcdibus, » id est
» id cst

glorificatione facere. Inlentio est, ne dispordas Da- pracdicationi meae « ct incurvaverunt animam
:

scmper Christum regem confitearis, ad

vid, id cst, « mcam,» quia secundum opinionem ipsorum erat

quod benc monet,cum ostcndit Christum, licct ali- anima mea dcprcssa ct incurvata multis peCcatis.
quando passum,tamen valde glorificatum,et exsua Vel incurvaverunt animam meam, quia fecerunt mc
glorificationeinomnigcnteDeolaudom acquisivisse. contristari dc duritia corum. Undc psalmo in alio
Christus prccvidens suam passioncm, sic orat : dicit : Humiliabam in jejunio animam meam. Quia
« Miserere mei, Dcus, miscrere mci cum ingcmi-
: » aliquis diceret : Non paraverunt, sed potius Roma-
nat orationem, innuit nobis magnam necessita- n ni tc interfeccrunt, ad hoc respondit : imo parave
tem, et ideo debes miserere « quoniam in te confi runt, quia, licet manibus non interficercnt, tamen
dit anima mea. » lingua interfeccrunt, et hoc cst « dentes, » id est
« Et in umbra alarum.» Ponitmodum, quomodo corrosioncs « corum » fuerunt « arma,» id est ma-

velit, quod Deus sui misercatur. Miscrere, et debes nifesta; impugnationcs « ct sagittae,» id cst, doli,et
facere, quia « sperabo in umbra, » id est in rcfri- consilia, quibus mc occulte ferirent « et lingua eo-
gerio « alarum tuarum, » id est misericordiae ct rum » fuit « gladius acutus,» scilicct cfficiens mor-
potcntiac tuac.Per similc loquitur, quiasicut gallina tem, sicut gladius : ut cum dicerent : Crucifige,
adumbratpullosalis,protegitabacstu,sicDeuspermi- crucifige cum.
sericordiam suamctpotcntiam obumbratctprotcgit « Exaltare.» Facta iutcrpositione,quomodo Judaei
sperantes in se: sperabo dico« donectranscatiniqui- impugnarent cumpor verba,facit aliamintcrpositio-
impleverintomncs iniquitates suas in mc.
tas,» id cst, nem de sua liberatione. Continuatio : Ipsi mo ita
« Clamabo, spcrabo, » ct non otiosus, sed « cla- impugnant,sed tu,Deus,qui humilisapparuisti,dum
mabo ad Deum altissimum, » qui etiam dominatur mc tribularc pcrmisisti, « exsultare, » id est, exalta-
angclis et ne aliquis dicerct
; non : Cum sit ita alius, tus appare, resuscita me, ducendo « super cuelos »

respiciet te, dicit Cum ita sit altissimus, tamen

: materiales. Vel « coclos, » id cst super angelicam
respicet me, quia humiliavit se mihi, ct hoc est D crcaturam, « ct » per hoc, sime exaltaveris, « glo
quod dicit ad Deum qui bene fecit mihi. »
: ria tua » effundetur « in omncm terram, » id est
« Misit de ccelo.» Hoc scilicet bonum fccit mihi, fama nominis tui.Facta intorpositionc.ponit illam a
« misitdeccelo» verbum quod univit meaehumilitati qua pendebat constructio.Filiihominum paraverunt
« et » per hoc verbum « liberavit me, » id est ani- laqueum. « Foderunt.» Dico incurvavcruntanimam
mam meam,humanitatem, removendo omnia mala, mcam,etetiam «foderunt, » id est, ibvcam parave-
et conferando glorificationem, et per idem verbum runt,id cst mortem,in qua me praecipitarent, a qua
« dedit in opprobrium conculcantes me, » id est,ut nullo modo egredi possem, et hoc « ante faciem
omnes gentcs habeant opprobrio, conculcantes mc mcam, » id est in conspectu meo, cum dicerent :

JudaBOs. In hoc versu incipit de secunda parte, Reus est mortis (Matth. xxvi), « et » ipsi « incide-
et ponit breviter glorificationem,cum dicit liberavit runt in eam, » quia ubi mortem mihi machinati
me, et passionem ubi dicit, conculcantes me. sunt, seipsos occiderunt.
 »

387 IIAYMONIS rlALBGRSTAT. RPISC. 01»l». PAIIS I. — OOMMENT. BIBL. :M8

Tertia pars. Continuatio : Ipsi tot mala mihiin- A. nationc eorum castigati Bunt, cum ostendit Judaot
tulcrunt, lamen <•
cor meum » sempi r fuil « para- dai ri,qui di perdiderunl Duvid,maxime not ad>
tuin » cantare cor meum » semper
tibi, el etiam « monet,no dcspi ramus David. Vox prophctac sic iu-
fuit «paratum » psallere tibi, et ad quod fuit pa- cipientis ad increpationem : vos tilii « hominum »

ratum, hoc explebo,quia « cantabo » scilicet cordc 8oilicet,prophetarum,quorum rationem imitari de-
ct oro laudabo « ct psalmum dicam » bene ope- beretis«vos utique si vere justitiam « loquimini, »
rando. id est secundum Deum, tum
vero fldelique corde
Dico,psalmum dicam ct cantabo,ct ut hoc posi im « recte judicate cognoscendo Christum jam esse
»

explere, « exsurge, » id est, appare, o « gloria mea,» promissum Redcmptorem nostrum,Filium Dei,ete.
quac scilicct haclenus latuisti ct,o lu « psalterium et Ideo dico recte judicate, « ctcnim»nen rectejudi-
cithara,» id cst caro mea « exsurge,» id cst appa- calis, scd poLius vos positi « in terra, » id est, in

rcin virtutc quam habcs a Dco. Psalterium dicitur appclitu tcrrcnorurn, «incorde» vestro « opcrarnini
caro Christi,propter opcra quac scmpcr fecit.Cithara iniquitates, » id est iniqua cogilalis ct sicut ma-
dicitur, propter mortificationom, quia in passionc la cogilaLis, sic fucitis, et hoc cst, a manus vestrae
extentus fuit inligno,sicut corium mortui anirnalis. concinnant, » id cst eoncordcs cxsoquuntur « inju-
Undc ct alibi «Dinumeravcrunt omnia ossamea.» stitias. » IIoc idco faciunt quia ipsi « peccatores sunt
:

P
Dico cxsurge,et non dubito dc resurrcctione, quia alienati, » id est rcprobati a Deo « a vulva, » id cst
ego «exsurgam,» et ut certissimc ctiam tcrminum a conccptionc ipsa. Vcl « a vulvu, » id cst a nutri-
dicam, dico « diluculo,» id est summo manc,prima mcnto Ecclesiae, et non tantum sunt alicnati, scd
sabbati. Et cum rcsurrcxcro, « confitcbor tibi, » id etiam « crravcrunt,» id cst erroribus deputati sunt
est laudabo tc pcr pracdicatorcs « in populis, » id cst « id est a conceptione, vcl ab utcro Ec-
ab ulcro,»
inter Judaeos,«ct ingentibus dicam tibi psalmum,» quo nulriuntur quidam, ut ad fidcm pcr-
clcsia3,in
id est acquiram tibi bonos opcratores. ducantur, ct non tantum in scipsis mali fucrunt,
« Quoniam.» Ostcndit pcr quos confiteatur, scili- sed etiam « locuti sunt fulsu » ut ulios dccipcrent.
cet, pcr coelos ct per nubes, et ostcndit pcr quid i 11 1 « Furor » etium est « illis sccundum similitudi-
sintfacLiccelieLnubcs,scilicetpermisericordiamDei, ncm serpcntis » non tuntum cujuslibct serpentis,
qua) magnificata est. Continuatio : Dico confitcbor, scd « sicut aspidis surdac » non pcr naturam, scd
quae confcssio pcrhocevcniet, «quoniam miscricor- obturantis aures suas. »

dia tua magnificaLa cst,» id cst, Filius tuus magnifi- « Qua) non exuudiet vocem incuntantium, » ct

calus est « usque ad coclos » consLiLucndos,quiaquos- non quorumcunque incantantium, scd « sapienter
dam constituit ccclos,id cst sanctos apostolos in Ec- « ctiam, incantantium » « ct » hoc cst « venefici, »
clesia, « cL vcritas tua,» id cst ipsc Filius, qui bc- C id cst sapientis. Sicut enim in cavcrna suu cum in-
ne vcritas dicitur,quia pcr cum Dci Patris promissa cantatur,unum uurcm uffigit terra, et ulterum cuu-
completa sunt, cst magnificata « usquc ad nubes » du obstruit,ne prodeut in lucem,et ab eu venenum
constituendas, scilicet, sanctos praedicatores, qui extrahatur,sic Juctei exsistentesin cavernisignoran-
compluunLEcclesiamroreccclcstisdoctrinae.Vel « mi- tia3etpeccatorum,unamautemaffinguntterra3,id est
sericordia cst magnificata, » id csL Filius ascendit delectationipra)scntiumbonorum,etaliamobstruunt
supra ccelos.Aliud quod scquitur non mutatur.Et ut cauda, id est priori vel vcteri consueludini legis
constituantur alii cceli, alii nubes, « exaltare, » o suae, ne possint Evangclii veritatcm percipere, et
« Deus, super ccelos, et supcr omncm terram glo- ne prodeant, scilicet, in veram cognitionem, et ne
riatua. » Ideo vcrsus iste, qui intercalaris dicitur, abstruhatur vcncnum ab eis, id est odium, et alia
maximc reperitur, quia in eo pendet maxima vis peccata.
totius intenlionis, scilicet ne dispcrdamus David. « Deus conteret.Sccunda purs, Gontinuutio
» :

Et quiu ilu muli sunt, « Deus conteret, » id est de-

IN PSALMUM LVII.
struet et fulsus ostendet « dentes eorum, » id est
Titulus. In fincm nc disperdas David in tituli
corrosiones, eorum « in orc ipsorum, » id est pro-
inscriptionc.
n priu verbu ipsorum, quiu saepe contingit ut in
(( Si vere utiquc. Psalmus istc intendit in fincm^
» vcrbis propriis fulsi esse convincantur, ut Augusti-
id est,in Christum,monens ne tu quicunque dispcr- nus contrumilites, qui dixerunt, ipsis dormientibus
das David, id cst honorcs Ghristum, tituli inscri- corpus Christi furtim ublutum fuisse, dicit Si :

ptione mutata,semper regem Judaeorum confitearis dormieruntiquomodo sciverunt? et si non dormie-

eum, et hacc est intcnLio sicut in alio psalmo,scili-
cet,ne disperdas David. Materia sunt Judaeipcr op-
positum,quiaChrisLusdcbetessctprincipalis.Modus:
Inprima parte redarguit Judaeos,enumerandoquae-
dam eorum mala. In secunda partc, quao incipit
Deus contcrct dentcs corum, ostendit damnationes
Judacorum. In tertia parte, quaj incipit
justus,ostendit justos laetari
runt, quure non custodierunt? Et etium « molus,
id est mugnificu verbu, quiu molaa dicuntur illi mu-
jores dentes,molus dico « leonum,»id est mujorum
principum « confringet, » id est destruet, et falsas
: ostendet« Dominus,» nec poterunt venire ad aliquem
effectum.Et uliud mulum, « ud nihilum devenient »
: Laetubitur degloria rcgni sui, « tunquum uqua decurrens.»Sic-
etexhocquodcxdam- ut enim torrens de pluviis cito crescit> et cito defi-
389 EXPLANATIO IN PSALMOS. MO
cit, sic illi cito deficicnl, ct per hoc ad niliilum A quc disperdas David, corrumpas regnumChristi,id
devient, quia Dous intendit « arcum suum, » id est Christum in Lituli inscriptione, mutataaqui-
:

est paravit vindictam suam « donec infirmentur, a busdam, tuno quando Saul, id est diabolus, misit
id est convertantur sd Dcum. milites, cl oustodivit donuim, id est Christi sepul-

« Aufcrentur ctiam sicutceraquae fluit, » quaesicut crum, ut interficeret eum,id est exstingueretfamam
eeraadnihilabnntur, quia inignem ssternum descen- ojus.Hanc causam babuorunt quidam, quare muta-
dcnt, ideo auferentur, quia « ignis, » id est ardor verunt litulum, quia videbant eum mortuum,ct in
concupisccntiic eorum « cccidit » supcr eos, « ct » sepuloro positum. Materia Chrislus cst, dc qua sic
ideo <i non viderunt solum,» id est Christum nonco- agit:In primapartc pctit liberationem ctexaltatio-
gnovcrunt. Ilic converlit sc ad cos. Continualio: Su- nom.In sccunda parte conversionem eentium, quac
per cos cccidit ignis, el hoc priusquam intelligeretis ex illa exaltationc ct liberatione procedit, quae ihi

pcr peccata vcstra vos csse punicndos, et hoc est «Convertenturadvesperum. »In tcrtiapartc,
: incipit.

priusquam « spin» vcstrac, » id ost pcccata vestra convcrsationcm Jud.corum,quo3 cst ibi, ot dccxsc-
« intelligerent » se esse « ramnum, » idestpungen- cratione ot mendacio. In quarta parte, laudem,
tia. Ramnus est herba, prius mollis, deinde quando quam totus Christus Deo inde faciat pro sua libc-
maturescit, hahet acutissimos aculeos, sic peccata ratione, et Judaeorum et gentium convcrsione,qua3
B ibi incipit « Ego autem cantabo fortitudinem. »
prius sunt mollia.e! delcctant, et deinde"gravissime :

pungunt.Alia translatio hanc sententiam manifeste Intentio est, no dispordas David. Vox capitis, sic
contirmaf, quac cst, priusquam spinas vcstrffi produ- pro sua liberatione orantis « Deus mcus, cripc :

cant ramnum. Vcl alilcr : Dico auferentur, et vcrc mc « pcr tuam magnam potentiam, nc isti mali

vos auferemini citius quam putetis, et hoe cst, possint conformarc sibi : « de inimicis meis,et ab
« prius auferemini, quam spinae vcstrae producant insurgentibus in mc libera mo. »

ramnum,»id estveniantad maturitatem,adconsum- « Eripe me de opcrantibus iniquitatem, et de viris

mationcm nequitioo, dico aufcrentur, pcr hoc scili- sanguinem salva mc. Inimici sunt, qui solum vo-
»

cet, quod « absorbet eos, » id est destruet cos, quasi luntatcm habont noccndi erga proximum. Insur-
ahsorpti sint a terra, absorbet dico « sicutinira,» gcntcs, qui jam commoti sunt furore ct ira, ut
id est similis irato, ct bcne dicit, sicut, quia Dcus mala faciant, ncc tarncn faciunt : contradicentcs
nunquam iratus cst, ipsos dicit non vlventes, scd verbo, iniquitatem operantesj qui actualiter mala
< sicut vivcntes » quia non verc vivunt, scd ctiam inferunt, viri sanguinem sunt, qui furorem suum
si viventcs exterius videantur, tamcn interiusmor- circa hominum interfectioncm porducunt. Et opus
tui sunt, quia carcnt Dcus cst,
vita, quoe est ut eripias, « quia ecce » in manifesto est « ce-
« Lsetabitur, » tcrtia pars. Dcus ita vindicabit se C perunt animam meam fortes, » id est da3moncs,et

dc eis, « justus » autem « cum vidorit hanc vindi- principcs Judaeorum « irruerunt in me, » id est
ctam, hclabitur » consentiens, divinae justitiae, et impctum fecerunt sine omni rationo.
« lavabit, » id est purgabit « manus suas, » id cst « Nequc iniquitas. » Ostensa necessitate suoc li-

operationcs suas « in sanguine peccatoris, » id est berationis, ostcndit meritum, quarc dignum sit ut
in considcratione sanguinis, id est vindicta; quam cripiatur. Continuatio : Dico cripc, libcra, quia boc
Deus sumot dc peccatorc, « et dicet homo » illc quod mihi faciunt,« nequc » cst « iniquilas mca,»
« si fructus est justo » dejustitia tua, quod 'utique id cst ncquc pcccavi in cis voluntate, ncque actu,
ost, tunc « utique Deus est judicans eos »'malos, ot hoc est, « nequc pcccatum meum,Domine:» vel
id ost reputans dignos damnationc : « in terra, » iniquitas quantum ad proximum, ncquc pcccatum
id cst dum vivunt in hoc saeculo. ad mo ipsum,scilicet, ncquc peccavi conlra eos,ne-
IN PSALMUM LVIII. que in me ipso, quare ipsi debeant mihi haec mala
Titulus. In fincm ne dispcrdcis David in tituli inscri- facere, scd potius « cucurri, » id cst, malitiam mcam
ptione,quundo Saul misit et custodivit domum cjus, explevi « sine iniquitale » scilicet, nihil maliseis in-
ut inlerficcret eum. tuli, et non tantum mala non intuli, sed bona fcci,

« Eripe me.» Tangitur hic aliquid de nova etve- r» ethoc est, « ct direxi » aliquos exemplo et docu-
teri historia. Legitur enim in veteri historia(/ Reg. mento,ut ad viam vere cognitionis ascenderent. Et
xix)quod David fugiens Saul, pcrrcxit ad Michol quia sic cucurri, o Domine, qui tunc videris dor-
uxoremsuam,in quamdam domumsuam quod cum ;
misse,Domino mepermitterestribulari, « exsurgcin
Saul cognovisset, fecit domum custodiri, ne David occursum meum, » id ost occurre mihi bene re-
posset evadore, et intcrficeret eum. Uxor sua vero muncrando. Occurrit Deus Pater Christo, rcsusci-
hoc perpendens.emisit eum per fenestram.et sic li- tando cum,de militia bcno rcmunerando: Christus
bcratus eum. Per hoc quod David ita f uit circumse- Patri,bene promerendo exsurge dico « etvide,»id
:

ptus in domo sua, intellexit,quod Christuscustodi- cst fac alios viderc et cognoscere meam cxsultatio-
retur a ministris Saul, id cst diaboli, in sepulcro nem,ut licet aliquando vidissentmcdepressum,ta-
suo,ut occiderentcuin,id estut famam ejuscxstin- men modo cognoscant me regcm Judaeorum,« cttu
guerunt.Titulus ita legitur: Psalmus iste tcndit in Domine, intcnde, » id est intcntum te praebe « ad
visitandas omnes gentes, » quae infirmae sunt onc-
:i\n IIAYMONIS IIALKKHSTAT. KIMSC. OPP. PAIIS I. — COMMENT. IIILL. :«)2

ralm pecoatis, et ideo opua est ut intendas aapi- X tiammeam,quapo88umperdereJud<BOB,«oustodiain

rando,o1 eis emittendo pra;dicatores,tudico« Deu egoad te, »id cstjuxla voluntatem tuam Ldeo juxta :

virtutum, » id eat angelorum, « et Deua Israel, • voIuntatemDei,quia« Deu o tendil mihi» exsistenti
idest tsraelitici populi, acilicet, viaitea eos sic, ut mihi«super inimicosmeos, - quia auporior illisom*
faoias concorporari gentes curn angelis, et etiam nibue eram, el poseem me ad libitum meum deeis
cum Israclitico visita gentes,et « nonmise-
populo vindicare, hoc aon ponit quod ostendisMt, scd ex sc-
raris omnibus, non dico quin aliquibus, qui vo-
» quentibue potest intelligi, scilicet quod utilie esset
lunt converti,sed non omnibus, scilioet, uon obsti- eorum oonservatio, dico Deu - sndit, et quod ipse
natis miscraris, « qui opcrantur » egregiam « ini- ostendit, debeo facere, « quia » ipse Dcus est Buscep-
<•

quitatcm scilicct, niortcm mcam. » Vel « operan- tor mcus » cuin meain humariitatcm sua; divinitati

tur iniquitatem, » id cst in sua malitia perseverant. conjunxit « ct etiam Dcus meus, » id est creator
Obstinatio Judceoruin valuit ad conversionom gen- meus « rniscricordia ejus pr.cvoniet me. » Scrnpcr
tium. Unde dicitur « Gcccitas contigit in Israci,ut
: enim Ghristus fuit pravenlus a miscricordia Dei, t (,

plcnitudo gcnlium intrarct (Horn. xi). » Posita ora- in ipsa conccptionc, ct scmpcr posteaostcnditmihi
tione pro convcrsionc, ponit affirmationem convcr- Dcus, et tu, Dominc, « ne occidas eos, » id cst nc
sionis. Gontinuatio : Dico intcndc, ct verc inten- prorsus disperdas cos inirnicos meos, ideohocpre-
li
des, quia gentes « converterentur » a sua idolola- cor, « ne populi, » id est gentiles, « obliviscantur
tria, ad cultum Dei, et hoc « ad vespcrum, » id ost mei, quando, » id est aliquo tcmporc, quia etsi

in tempore gratisc, « et pationtur famcm » incor- statim non oblivisccrentur, tam post magnum tom-
porando sibi alios « ut canes » latrantcs in pracdi- pus obliviscerentur nisi haberent Judacos, qui
cationc Dei, « et circuibunt civitatem, » id est Ec- mortem Redcmptoris sua dispersionc con-
Christi
clesiam custodiendo magnam, ne quis hajreticus firmarent, et lex sua quam habent, testimonium
locum impugnandi inveniat. Christi est. Vel, ne populi mei obliviscantur mci.
Dico famem patientur, et « cccc » scilicct, mani- Ne occidas, sed potius « dispergas illos »perdi-
festum est, « loquentur » praidicatione Dci « in ore versa regna, et hoc « in virtute tua, » id est in po-
suo, » id est sibi convenicnti, quia quod vcrbo tentia tua, qure petitio Christi impleta fuit, quando
prasdicant, cxemplo ct opore confirmant, « et gla- eos Titus et Vespasianus disperserunt, ct incipit
dius, » idest verbum Dei, per quod occidunt prae- orare pro conversionc corum, dicens Deo « De- :

dicatores inimicos Christi excommunicando eos, pone cos, prolcchirmcusDominc » de superbiasua;

dcfendcntes filios Ecclesia? ab hajreticorum impu- « Delictum. » Depone superbiam,«t etiam depone
gnationibus, qui incidunt ox utraquc parte (Gal. « deliclum oris corum, » id cst cordis eorum nt? :

iii), Novo scilicet, et Vetori Tcstamento, erit « in C idco dicitur os, quia hiat in dcsidcriis sicut os
labiis eorum » ideo erit gladius in
: labiis corum, « et » ctiam « sermonem labiorum ipsorum ut »

« quoniam quis audivit » eos, id est aliquis audi- cum dicerent : « DaBmonium habes {Joan.l et8), »

vit, id est obedivit cis pradicantibus, aliquis non et similia comprehendantur, » id est convin-
: « et

audivit illos, qui audierunt, dcfcndunt gladio, non cantur « in superbia sua » ut cognoscant propter
audientes impugnant. Vel quis audivit prffidicatio- superbiam suam in has miserias se incidisse.
nem, antequam gentes habercnt gladium Dei? Dico comprchendantur. Tcrtiapars.Vere compre-
quasi diceret, ferc nullus et ideo nccessarium ; hendantur, quia « de exsecrationc, » id est de hoc
erat, quod gentes pradicarent verbum Dei. quod omnes habent eos exsecrabiles, « ct de mehda-
Gentes convertcntur, « ct illos » qui nonconver- cio. » Mcndacos enim erant male intcrprelando

tentur « deridebis, » id cst derisibilcs ostcndos. Le- Scripturas, ct etiam mcntientcs dc Christo,cum di-
gitur ctiam in bono sic gcntes convertcnlur, ;
« et cerent Venerunt discipuli ejus nocte, et furati
:

tu, Domine, eos » conversos, « deridebis » id cst sunt corpus ejus, et de ipsis edocti erant « in con-
dcrisibiles ostendes sibi ipsis, quia cognosccnt se summatione, » id est in perfectione virtutum et :

secundum priorem vitam derisibilesesseetcontcm- ita, quod « annuntiant » alii sciliset, quod dicetur

ptibilcs«ct adnihilum dcduccs omnesgcntes »tam 1% Judrei qui inimici erant Christi, ad ipsum conversi
bonos, quam
malos. Boni ad nihilum deducuntur, sunt ct annuntiabunt etiam « in ira » essc « con-
quando priorem vitam dcscrunt,ct nihil eamrepu- summationis, » id est perfecti consummati, con-
tant. Mali, quando proptcr priorem vitam, dam- siderando iram et vindictam judicis in futuro ju-
nabuntur. dicio « et » otiam « non erunt » quales prius
:

« Forlitudinem.»Postquam ostenditconvorsioncm erant, scilicet blasphcmi et pcccatores. Vel « an-

gentium,ostendit quare non dcstruetinimicossuos nunliaimntur, » id ost pcr annuntiantes erunt « in
JudiGOS,cum posset facero, quia secundum volunta- consummationc. » Alia translatio habet planiorem
tem Dei cognovitillorumconversionem, ctdispersio- litteram, et de exsccratione, et mendacio evellen-
ncmutilemforead conversionem gentium,et ad Ju- tur in ira consummationis.
dffiorumconvcrsioncm, qiuc in novissimis tempori- « Et » tunc ipsi Juda^i, « scient, quiaDeus domi-
busestfutura.Continuatio-.Omnesgenlesadnihilum nabitur Jacob, » id est Judaici populi « ct » etiam
deduccntur, sed «fortitudincmmeam,idcst paticn- finium tcrrae, id est gentilium, per omnes gentcs
3<J3 3*XPLANATIO IN PSALMOS. 394

terr® sciHcet,cognoscent Judeei eunidcm Deum esse A sceundum cum legem operetur,quia«fideB sino opo-
Judaeorum oigcntium.Ilic ponit apertum conversio- ribus mortua est (Jac.u), • commutabuntur dioo,
nem.Gontinuatio : Evellentur de exsecratione quia oumsuccendi,idest per hocquod succcnditignoDei
« convertentur ad vesperam, » id esl oirca Qnem Mesopotamiam Syriae, id est Judfleos,quos vocando
,

mundi, » et famcm patentur ut canes, ct circum- elevavit,elevando sustulit in alteram dignitatcm,qui

ibunt civitatem, » ut supra. prius crant sublimes, id est singulariter supcrbi dc
Et « ipsi » oonversi, qui prius inviti erant dis- cognitiono Dei : Mosopotamia enim alta vocatio.
i, spontc « dispcrgentur ad manduoandum « ut Syria vero sublimis intcrprclalur, id cst Christus
alios faciant cibum suum, id est incorporando oos succendit Syriam SobaI,id est ipsos Juda3os,subli-
siin ;«si vero non fuerint saturati,etmurmurabunt,» mos et supcrbos dc vana vetustata,id est dc carna-
id cst, sinon possunt sibi alios incorporarc ut vo- libus observanliis legis.Sobal namquc vana vetustas
luerint,etmurmurant, sicut olim in deserto proci- interpretatur,et convertit ad Qdem suam ab idolola-
bo corporali murmuraverunt, sie inodo pro spiri- triaJoab, id est inimicum suum, scilicct gentilem
tuali murmurabunt. populum, quia nullam cognitionom de Deo habc-
« Ego autem.nQuarta pars.Ipsi ita dispergentur, bant.ot percussit.id est oommovit dc infidelitatc ad
« ego autem « tutus proptcr haec omnia«oantabo,» t» fidcm.Eadcm,idcstgonlilempopulumtorronis dcdi-
id cst laudabo corde et ore « fortitudinem tuain, » tum,vel in pcccatis sanguincum.Edom namquc vcl
id est potontiam, qua liborasti mc, et Judajos ct terrenus vcl sanguineus intcrprotatur,quia porcuesit
gontos convortisti « cxsultabo, » id cst cxultans torrcnitatem gentium,scilicct quodjam torrona non
annuntiabo « voritatem tuam » de resurrectione, quaererent, pcr hoc convertit Joab, id est gentilom
fucta« mane-tet in mo et in meis maxime.IIoc juste populum, ct ila percussit eos, quod essent in vallc
facio <( quia tu factus es susceptor meus « mco- Salinarum. In valle fuerunt, id est in humilitate,
rum ad maximam dignitatem«et refugium meum» qua: est mater omnium virtutum, et condimcntum
quando maxime neccsse ost, scilicet « in die tribu- omnium bonorum, ciborum,quia qui sine
sicut sal
lationis meas » ct moorum
in hac vita.« Cantabo,» humilitale virtutes congrcgat.pulverem in ventum
ct otiam « benc opcrando « tibi,» qui es
psallam » portat,pcrcussit dico duodecim millia,id cst omnes
« adjutor mcus»in bonis opcribus psallam idco, : in quatuor partibus mundi,fidem sanctae Trinitatis
« quia » tu « cs susceptor meus Deus » non homo conlidentes.Per mille perfectio intelligitur. Matoria
BUsceptor,sed susceptorDeus,id est quia susceptum est Judeei ot gentes ad fidem convertit pcr Christi
dcificas, ot etiam« Deus mcus,»id cst creator mcus percussiones. Modus ln prima parte pcr multas :

« etiam misericordia mca, » id cst faciens mihi

et
et meis omnia per misericordiam.
IN PSALMUM LIX.
Titulus. In finem pro his qui eommutabuntur in-
scriptione tituli ipsi David in doctrinam, cum suc-
cendit Mesopotamiam Syriae, et Syriam Sobal, et
convertit Joab,et percussit Edom in valle Salinarum
duodccim millia.
« Dcus repulisti. » Mortuo Saule,postquam David
obtinuit regnum, succendit Mcsopotamiam.scilicct
rationes et pcr auctoritatem ipsius Dci eos cssc
C commutandos, scilicet de poccato ad justitam. In
secunda parte, quee incipit :«Salvum fac dextera:»
ostendit eos pcr eamdem commutationem pervenirc
ad aliam commutationem, scilicet de mortalitate
ad immortalitatem.Intentio est,ut ncrao contemnat
istas percussiones, quia pcr cas habcnt utramque
commulationcm. Vox ad fidem conversorum per
victimas Ghristi,et quia dicturi erant se commutan-
dos,ostcndit prius unde commutentur, cum dicit :

partem Syriae, ei Syriam Sobal, ot aliam partem Dous

« »Ad amceno loco illo,in quo
repulisti nos.
Syriffl, et convcrlit se ad Joab inimicum suum et primum patrem nostrum constitueras :«et destruxi-
percussit Edom (// Heg. vin ct x / Par .xvin),id cst ; sti nos » faciendo mortalos et passibiles, quod an-

Idumaeum populum.quia erat populus ille de terra tcquam pecasset Adam, non crat et hoc non :

Iduuuea,quae sic vocata fuit ab Esau habitatore,qui tua culpa, sed n03tra, qua « iratus es » nobis pro-
sic vocatus fuit Edom,quia dilexit terrena. Per has pter peccatum prsecedens « et » tamen« miscrtus
:

enim victorias intellexit David victorias Ghristi, j) es nobis » modo per incarnationcm Filii. Unde
quas facturus erat in Judaos et gcntes. Titulus sic alibi dicitur((//rt&ac.m):« Cum iratus fucris,misori-
exponitur Istc psalmus habitus pro his, id cst ad
: cordiaj recordaberis.» Ostcndit quomodo sit miscr-
honorem illorum, qui commutabuntur in fincm,id tus, quia « commovisti tcrram, » id cst terrcnos
cst in Christum, vel in porsoverantiam ostendit ab orrorc, « et conturbasti eam » ad pccnitcntiam,
enim psalmus iste commutationes duas justi,unam et sicut coepisti, o Domino, ita pcrfico, « sana con-
in hac vita, quae tit do peccato ad jusliliam,secun- tritioncs cjus, » id est, remove ab ea miscrias
dam in alia vita,quee cst do mortalitate ad immor- cjus quas sustinct,de quibus dixit : Destruxisti nos
talitatem, quae commutatio fiet, inscriptione tituli, ct Ikcc sanatio fict in communi rcsurrectionc, vel
susccpla por tidem, scilicet quia credunt Ghristum sana contritionc, id ost poccala, pro quibus habet
•regein Judaeorum,inscriptione dicofactaipsi David, cor conlritum, ct justum ost ut sancs « quia » ipso
id est Christo,oundo ctiam in doctrinam, id est in « cnmmota est » gratia commovente per libcrum

praecepla ejus,se legi ipsius Christi conformans,ut arbitrium.

Patrol. CXVI. 13
398 IIAYMONIS IIALPKKSTAT. EPISC. OPP. PAItS 1. - COMMENT. BIBL. :{'.)(;

« Ostendlsti. »Et lieet peceata pec commotionem A uMcue est Gulaad,»id esl acervus fcstimonii,-
dhhissa shrtjtameu non statimad requiem eoscolli- licel multitudo martyrum. Galaad namque cwervtu
gis,sed tribulatiottibus, quibus purgentur,exponis. teslimonii iterpretatur, sic enim vocatus est cumu-
Gommovisti, perhocquod non solumu ostendisti» lue lapidum, quem fecerunt Jacob el Laban in si-
sola cognitiono, aed ipsa rei experientia « populo deris.Peraccrvum habemusmuititudinem,
tuo dura, » id cst gravissimas tribulationes. Vel, per te timcnium martyres,qui passione sua Cbristi
ostcndisti exemplo et prajdiotione populo, qui de- pa ionem testi fi can tur. Martyr enim Graece, lcslis
bent to imitari,debere dura pati :« ot potasti nos,» Latine dicitur, et illeGalaad est meus, i'i est mea
id cstdctcctari nos feeisti, qnasi in bono potu,« vi- etatis,qui mccum ibitad Deum ;«etManasses,»
no, » id cst tribulationibus, quaa dicuntur vinum, id ost oblivio, scilici l qui oblitus est priorie statua
quia bene purgant vulncra^pcccatorum, Bicut vi- « meus. i Unde alibi
est Obliviscere populura:

num vulncra carnis, vino dico non dulcedinis,sed tuum, et domum patris tui (l'sal. liv) » « ot :

« compunctionis, » quia pcr illttd ab omni partc Ephraim, » id est fructificantes, ost « fortitudd
compungimur. capitis mci, » id cst Christi. Per illos cnim Chri-
« Dodisti. » Dico potasti populum vino compun- stus nunquam debilis, sod forlis apparet. Vel « ca-
ctionis « mctucntibus tc dcdisti significationcm, » j>
pitis mci, » mentis mo.-e. Cum
id cst sustcntatio
scilicet prrosentes istas tribulationcs, indicantos ot Joseph cssct in /Egypto, nato Manasso, dixit Jam :

signifioantes eis, « ut fugiant a faoiIo,»id cstavin- suin oblitus priorum dolorum et idoo dictus cst, :

dicta Dei,quam in facio habent,ot quam quasi pra> Manasscs.id est oblivio. Nato Ephraim dixit:«Jam
sentem considerant, a facio dico « arcus, » id cst fructificavit in tcrra alicna (Gcn.xu), ot ideo dictus
divinro Scripturaj,scilicct quam vindictam minantur cstEphraim, id est fructificatio.
VetuB ot Novum Testamentum proesentes enim tri- ;
« Juda rex meus,»id cst Ghristus,qui nasciturus
bulationes,quas pro vetori pecoato suBtinemus,no- est de genere Juda, cst rcx meus : « Moab,» id cst
bis 8ignificant,quodsi hicinpcccatopermanebimus, geritilis populus,cst«olla,»id est refectio«spci mca3,»
in futuro judicio gravissimc punicmur. Vel pcr si- id est in quo sporo refectioncm.VelwoIlaspci moa;,»
gnificationem divinam Scripturam possumus inlelli- idestprobatio,inquaspero,quod numquam deficiot,
gcro,quae nobis propositaestutsequamur.Vel signi- sicut olla forlis,qua3 posita in igno probatior et for-
ficationem vexillum crucis possumus accipero,quod tior redditur. Moab abutcns lege intcrpretatur, vel
nobis indicat,ut fugiamusafacie arcus : idco etiam ex patre, populus autem abutebatur lege.quia con-
adhuc ante populum portatur,ut nobis signum sit, tra legcm crat natus.Loth enim a filiabus incbriatus,
ne Redemptoris nostri passionem fugiamus quia cum utraquc coiit, et ab una Moab,ot ab alia Amon
:

« 8i compatimur, et conregnabimus (// Tim. m). » C genuit, et a Moab dicti sunt populi Moabita?, et ab
Idoo dcdisti significationem, « ut liberontur dilecti Amon, Amonitae. Ostendit qualiter gentes crunt
tui » facti ab reterna pcena. Ecce pcr miserias hu- suae, scilicct per pr.Tedicationem Evangelii : et hoc
jus vitaa certificat futuram commutationom,qua3 vi- ost « Extcndam calceamentum meum, » id est
:

debantur rcpugnare.Incipit sccunda pars.Dico ut li- Evangelicam doctrinam,quia ea calceata cst Eccle-
berentur,ot,«o Domine, lihera, » ct hoc est« salvum sia,ut possit transire spincta et lutosa loca,scilicet
fac populum timcntcm tc, » in « dcxtera tua, » id qiuecumque. Unde Apostolus : « Calceati podes in
est, in potiorihus bonis tuis,scilicct in astcrna bea- prarparatione Evangelii pacis {Ephes. vi), » hoc, in-
titudine « et » de hoc « cxaudi me » quia sine quam,calceamentum extendam « in Idumaiam, »id

intermissione oro,vel idco ingeminat, quiares ma- est in tcrrenitatem gentilium,ut pcrhoc Evangelium
gna est. contrita terrcnitate, faciam Moab meam « mihi
« Deus. »Dico« salvum fac,» ct bcne dico,quia se- etiam alienigon.x, » id cst illi qui, licet mihi cor-
curus sum indo,quia« locutus est in sancto Dcus,» poraliter adh.vroant, tamen mente alieni sunt,sicut
id est in Filiosuo,inquopromisithancsalvationcm, hypocritia; «sunt mihi subditi. » Postquam fideles,
do qua locutio est. Ego populus fidelis « kutaborct qui loquuntur,«salvum fac dextera» dixerunt,dixe-
partibor Sichimam, id est, disponam hume- n runtotiam quod secum multos aggrcgarent,addunt,
»

ros,imponcndo oncra, socundam quod humeri su- quod ab ipso Deodeducuntur in munitam civitatcm,
stinere possunt,alios presbytoros,alios diaconos fa- ubi accipient socundam commutationem.Continua-
ciendo,ct co3tera.Sichimus namque humerus intor- tio Hoc Dous promisit, sed « quis » esf tam po- :

prctatur « ot convallent tabernaculorum, » id cst tens, ut « deducot me in munitam civitalcm? » id

Judasos qui ideo intelliguntur pcr convallem taber- cst in supernam llierusalem et « quis deducet me
naculorum, quia Jacob fugiens Laban avunculum usquc in Iduma^am, id est in gentilitatem,ut multi
suum, requicvit cum ovibus suis in convalle taber- ox gentibus mihi incorporentur,et ambietur civitas
naculorum (Gen. xxxi).Quom locum vocavit conval- socictate membrorum?
lem tabernaculorum,quiaipsc ibi primum tabcrna- « Nonne tu, Dous, » deduccs,« qui » tamcn sicut
culo sua lixit : ot per Jacob ot familiam suam in- videtur « repulisti » pcrmitlcndo tribulari « nos. »•
lolliguntur Jud;oi,qui sunt nati ex Jacob : « meli- Repulisti nos, « et ultcrius non egrcdieris in virtu-
bur,»id egt,quosdam assumam,quosdam rejiciam. tibus nostris,» o« Deus, > id cst, in cxcrcitibus uo-
397 EXPLANATIO IN PSALMOS. 398

stris.quia nequc hodie jubct congrogari exercitum, A Eute in virtulom, ot non sino morito, « quia faotus
noijin praebet manifestum auxilium, sicut feoil an-
1
es spcs moa, turris fortitudinis » ad quom si rcfu-
tiquis patribus. Tu non egredieris, ut vivas corpo- giam, inveniam fortitudinem, « a facie inimici, »
ralitcr, neque nos petimus, sed,« da nobis auxi- id est ab omni impugnatione inimici.

linin de tribulatione, » scilicel ul tribulationes im- Postquam ostendit quod de universa terra popu-
misso' auxilientur nobis,
1
perducant ad ot civita- lus clamaret ad Deum, ostendit quod faciet per om-
tem munitam; ct salutem homimim non petimus, ncs successioncs. Conlinuatio : « Tu es spes mea,
quia « vana salus hominis, » est transiloria, i « 1 turris fortitudinis, » et ideo « inhabitabo in taberna-
gi sit ox hominc. Dico, salus cst vana, et ideo « in culo tuo, » qua miiitatur tibi
id est in Ecclesia, in

Dco faciemus virtutem, » id ost ponemus spcm « in saecula, quandiu durabit in istud sao-
» id est
virtutis nostrac in Dco, ct non in salute hominum, culum,etsicut modo protcgor, sicsemper « protegar
vel in mundanis, quia omnia ei, ct nihil boni no- in velamento, » id est in obumhrationc « alarum

bis tribuamus, « et ipso ad nihilum deducet tribu- tuarum, » id est clementisa ot potcntiao tuae.
« lantes nos. » Vclinducatur ab Ecclcsia Chris-
si « Quoniam. » Tlic incipit secunda pars. « Hic pro-

tus, loquens Dcus locutus est in sancto suo, hoc

: tegarin velamonto, tandom dahis « haoreditatem
» et

scilicet Laetabor dc rcsurrcctiono pcr me facta,

: t> timcntibus nomcn tuurn » non dico dabis, sedex
:

et partibor Sichimam ot convallcm tabernaculorum nimia sccuritate dico « dedisti. » Et ideo certus sum
metibor. Mous est Galaad, meus cst Manasse?, et de sccuritate, « quoniam tu, Dous, oxaudisti oratio-
Ephraim, id ost fructifioans, ost fortitudo capitis « nem moam, exaudios quando dabis, et
» scilicot,

mci, id est mcffl divinitatis; in illis non infirmatur eliam cxaudisti, conforcndo mihi virtutes.
caput mcum, sed suaviter quiescit. Juda,id estcon- « Dics supcr dios.
» Dico haoreditatcm dabis, sci-

rex meus, quem

fitens, est ego constituam rcgem,ct supcr dics regis, » id est Christi, quos
licet « dics

extcndam calceamcntum meum, id est humanita- habcmus in hac vita, ajicics nobis dies cctornos,
tcm mcam,qua fuitcalcoata divinitas.in Idumaeam, quos modo Christus hahct, et supcr annos regis,
faciendo cam ibi annuntiari.Quis deducet? quando- quos habcmus in hac vita, « adjicies annos ojus,
quidcm Christus hacc bona facit mihi, cgo qui de- id cst cotornos annos, quos modo Christus habct.In

ducct mc in civitatem munitam? et caetera.
IN PSALMUM LX.
Titulus. In fincm in hymnis psalmus Duvid.
« Exaudi, Dcus, deprccationcm meam. » Psalmus
istc dirigit in iiucm, habitus in hymnis,in laudibus
hac vita habet dies, quos Christus habuit,qui imi-
tatur justitiam ejus, hos autcm habent,qui non ha-
bont annos, sicut Ilippolytus, qui non vixit in fido,
nisi trcs dies, ct aliqui similitcr, et proptcr hoc sub-
dit annos annos dico adjicics, quos ipso Christus :

Bcilicet, David, id est Christi. In hoc cnim psalmo C habet«usquc in dicm gcncrationis et generationis,»
totus ostcnditur populus acunctis partibus mundi, id est judicii, quando fict gcncratio corporis et ani-
pcromnes successiones clamareadDominum Chris- mae. Vel, generationis et gonerationis, id est sem-
tum.Ostcndit etiam.quod pcr Christum ad eamdcm pcr. Alia enim translatio habct in saeculum saeculi.
hajredilatcm,quam ipsc Christushabet.illepopulus «Pcrmanct. » Dico quod dies regis adjicics,quos
pervcnit.Materia est fidelis populus,qui. Modusest habere non est parum quia rex ille cum tota fami-
:

quodin prima parte ostenditseclamareadChristum lia sua « permanot in aeternum, » id ost dics ejus

ut dictum cst.Et secunda parte,quae incipit.« Quo- aeterni sunt. Adhuc aeternitatem illam commendat.
niam tu,Deus meus,cxaudisti orationcm mcam » : Dico pcrmanet in aetcrnum, ncc hoc in vili loco,imo
ostendit se Christi haoreditatem habcre.Intentio est, « in conspcctu Dei » quia scmper praesentia cjus

conlra illos, qui diccbant Christum essc paucorum, fruitur, ct adhuc aeternitatem commendat, quia ibi

ostcndcreChristum esseregem universorum.Incipit nullus requiret misericordiam, quia ibi nullus mi-
ab oratione sic « Exaudi, Dcus, deprecationem
: commendatio Quia ibi nullus
ser crit. Iterum alia :

meam » de remotionc malorum, « ct orationi meae» rcquiret vcritatem, quiaomnos ibi porfectam ha-
factae de impetrationc aeternae vitae » intendc » in- bcnt cognitioncm, et hoc est quod sub intorroga-
tentum te prsebe : quia res magna est, opus est ma- pj tione ponit, « misericordiam et vcritatem quis rc-
gna intcntionc. quirct? »

« Intcnde » dico, quia « clamavi,» id cst irrcmis- Hic ponit pro supradictis laudem. Continuatio :

:ordis cxtensione pcrcgi « ad lc » habcndum « a « Et quia haec mihi facie,o Dcus,» ideo « psalmus»

finibus terrae, » id est, de omnibus finibus lcrrac, dicam nomini tuo, » id cst benc operabor, ad am-
« dum anxiaretur cor meum » sive extcriori, sivc pliandum nomcn tuum, ct hoc « in soeculum socculi,»
interiori tribulatione, et me clamantem cx nccessi- id est quandiu durabit sajculum istud, ct sio, « ut
tatc « exaltasti » liberando a malis, confcrcndo jus- rcddam vota mea de diein dicm,» id cst assiduc,ut
titiam. Me dico positum « in petra Christo fir- » in nullum dicm intermittam, quin operer ad laudem
matum pcr fidcm,in quo sccurus sum,sicut aliquis tuam.
positus in munitissima petra. Vcl « in petra, » id IN PSALMUM LXI.
est in constantia. Titulus In finem pro Idithun psulmus David.
Et me ita exaltatum, « deduxisti me » de vir- « Nonne Deo. » Psalmus iste convenit David et
 30!) HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. 4)1*1». PARS. i. — COMMENT. BIBL. /»oo

oasteria justis, habitus pro [dithun, i<l eet pro tran- A Continuatio : Cogitaverant repellere, ila ecilieet
gilientibus dirigens in flnem, id esl in Christum. " ore buo benedicebant, id est, in ore bonumop-
Materia sunt transilientos tales, qui niillu peri ua- tabanl ,
> et corde buo maledicebant, m id est si quid
sione,Yei tribulatione possunt impediri,quin saltum boni dicebant, deceptionis intentione dicebant. In
suum perflciant, scilicet quin terrenis dimissis, ad hoc versu ostendit latentem impugnationem. Vel Bic
sola coolcstia tendant. Modus: ln prima parte osten- continuatur: [psi interflciunt ipsoa univerei,sed ta-

dit sc non possc impediri, quin saltum suum pcrfi- men ideo non cessant ipsi, s<:<! potius cogitavcrunt,
ciat, increpando malos, qui volunt eum, Bive per- et csBtera.
suasionibus, sive tribulationibus impedire. [n se- « Verumtamen Deo. » Pars secunda.Ipsiper Iribu-
cunda parte,quae incipit Verumtamen Deo admo : : lationes et per dolos mc impugnant, «verumlamen
nct seipsum et alios, ut Dco subjecti sint. In tertia subjecta esto, anima mea, Deo, » lioc cst, noli
parte, quae incipit : Verumtamen vani lilii hominum, propter persecutiones, injurias, tribulationcs et re-
increpat malos dc nequitia sua. Intcntio est nos liqua mala tibi injuste illata, deflcere, et a Dei
atlmonerc, ut nulla tribulatione impediamur, quin mandatis desciscere, ut vel si.s impatiens, vel in vi-
a tcrrcnis ad coolcstia transiliamus. Ac si dicat, in- tia relabaris, sed ejus dicto sis audiens, et debes,

crcpando malos Vos vultis impedire me ne saliarn, „ quoniam non cx rne, scd « ab ipso est paticntia
:

sod frustra, quia « nonne erit Deo subjecta anima?» mea, » quia non possem pati, nisi ipse faceret.
id est obcdiens.et ejus mandata custodiens ? Anima Et iterum. Ideo debes essc subjecta anima, quia
dico, «mea, » id est meae potestatis, quia licct ; « ipsc est Dcus meus et Salvator mcus » qui rne
quandoquo corpus sit vestra potostatis, tamen suscepit per humanitatem rodimcndo : « et » etiam
anima nunquam nisi mcoo potestatis erit. Vere sub- « adjutor meus, » ad bene operandum, et « ideq
jocta, ot debet, « ab ipso enim, » sciiicct Deo Patre, non emigrabo » ut recedam ab eo, transeundo ad
est « salutare meum, » id est Christus, qui meus alienum doum.
Salvator est. Non emigrabo.quiaineo est mihi omnis sufficien-
Nam et ipse.Et bene debet subjecta ei esse anima tia, el hoc est « in Deo cst salutarc rxrcum, » id est

mca a quo mihi illud sakitare est, « nam ille » a quo per Deum habeo salvationem, « et gloria rnea, » id
procedit, et ille Deus meus est, et sa-
qui procedit, « est por ipsum habco gloriam aiterna; vitae et ip.se :

lutaris meus » quia por assumptam humanitatcm me
salvavit, « et susceptor meus, » quia me suscepit de
vilitatc peccati, ducendo ad dignitatcm justitiea ct
ideo « non movebor amplius, » id cst licct aliquando
motus fuerim, tamen ulterius non movebor.
Et quando quidem talem habeo Salvatorem,a quo
amplius non movebor, ergo, o stulti, « quousque »
id est quandiu « irruitis in hominem » exteriorem,
scilicet irrationabiliter impotum facitis, quia licet
corpus possitis affligere, non potcstis tamen animam
est « Deus auxilii rnei, » id cst auxiliatur rnihi ad
bcne operandum, et quod singula enumerem ? uni-
: versa « spes mea in Deo est. »
Et quandoquidem talis est, « omrris congregatio
C populi sperate in eo, » et ut possitis securc spo-
rare, « eifundite corda vestra, » id est evacuatc
corda vestra ab ornni sorde, ut sint « coram iilo, »
id est in bencplacito ipsius, quia si non habent cor
evacuaturn, et sperant, non est spes, sed prresump-
tio. Dico sptratc, quia « Deus adjutor noster, »

tangere, et non solum ita irruitis, ut bona nobis ex- scilicet ducens nos « in ajternum. »
teriora auferatis, sed vos « univcrsi inlcrficitis « Verumtamen. »Hicincipit tertia pars. Continua-

ipsos, » et hanc sontentiam approbat alia transla- tio Dcus est adjutor suorum, « verumtamen filii :

tio, quffl dicit interficitis universos. Vel sic

: Vos honrinum » hoc non attendunt, sed sunt « vani, »
:

irruitis in hominem, ot universi interficitis vos in- id est dcditi vanitatibus sunt etiarn « mendaces in ;

torius,quia cum bonis malum facitis,vosipsos inter- stateris, » id est in ponderibus,quod falsum pondus
ficitis, irruitis dico, « tanquam parieti inclinato, » vendunt in argento, ct in piperc, ad hoc « ut ipsi
quia sicut paries inclinatus pronus est ad ruinam, decipiant de vanitate sua,idestpervanitatem suam,
sic putatis nos pronos ad ruinam, tanquam ornni pcrseverantes « in idipsum » vanitatis, id est de va-
destituamur auxilio, « et maceria; depulsa?, » quia rj nitate ad vanitatem tendentes. Vel nrendaces in sta-
sicut maceria in seipsa fragilis ost, quia sine cas- quia se tales oslcndunt,
teris sunt, in libra justitiae,
mento est, si depulsaest, prorsus in ruinam immi- quasi omnia pondorcnt oeque, id cst in oinnibus
net, sic nos putatis esse sine omni colligationc et asquitatem eustodiant, sed quia sunt interius, alii

pronos funditus ad ruinam. quam se simulent exterius, veluti barbati, ad hoc

Nos enfm non sumus inclinatus parics, vel mace- ut ipsi alios de vanitale decipiant, scilicet, pcr va-
ria. « Vcrumtamen non ideo cessant mali,scd po-
» nitatem suam ducendo eos in idipsum vanitatis, ut
tius « cogitaverunt rcpellcrc » a me, id est auferre sceum eos malos constituant.
mihi « prctium moum, » id est Deum,quem ego so- Vos lilii hominum cstis itavani,seddimittitevani-
lum poto. Alia translatio habet, honorem meum : tatoin vestrarn,et hoc cst: « Nolile sperare in iniqui-
scd tamcn ogo scmper « cucurri » pcr militiam,et tate,» et hanc iniquitatem per partes cxsequitur,et
viain istam propositam inflexibilis « in sili, » i<l est eliain si pauperes estis, « nolite concupiscere rapi-
salutis oorum, quia eam multum sitiebam. nas •> nec divitias diligatis, et hoc cst divitiffi si : <
401 EXPLANATIO IN PSALMOS. 402

uillu.uit, nolito cor apponcrc. » Non prohibet habere A. patrio « virtutem tuam ot gloriani tuam » id oet

divitias, sed non amarc : potest enim habere eas, Ghristum Filium tuum, qui est virtus ct sapicntia
qui convenienter dislribuit. Patris.
Semcl ideo nolite hsec mala Facere, quia Deua « Quoniam. » Quam veritatem dcbco quanrere

babet potestatem puniendi raalos, et remunerandi « quoniam misericordia tua melior cst » non dico
bonos, et hoc est « quia polr>stas
: Uci ost» ad pu- supcr unam vitam, « scd super vitas, » non lantum
niendos malos, « ettibi,Domine,misericordia »qua supcr vitam paupcris,scd ctiam supcr vitam divitis,
fastos rcmuncrcs hoc ostcndit pcr effectus
: et : ctnon tantum supcr eam si brevis est, sed etiam
Voro cst tibi potostas ct misoricordia, « quia tu quantumcunque longissima, et ideo « labia mna
reddcs unicuiquc juxta opcrasua »ct quasi aliquis laudabunt tc. »

qu.rret.Tu modo scis in Dco essc miscricordiam et Et sicut laudabo tc voce, « sic bencdicam to in
potcstatcm? dicit se hoc cx ipsius Dci consilio co- vita mea, » id est in opcribus meis, et « in nomino
gnovisse, dicens : « Deus locutus » scilicct omnia tuo, « id est in honorc tuo ompliando, « levaho
sreans,Iooutus cstnohis, dicolocutuscst • semol, manus mcas » extcriores et intorioros : oxteriores
id est immutabilitcr omnia creavit, ct cgo transi- cnim signum sunt interiorum.
Iiens,raptus ad consilium ojus.ibi « audivi, » id est r» « Sicut. » Facio quantum possum, ct utinam plus

intolloxi « h<T>c duo, » scilioet quia misoricordia ot possem sic « repleatur anima mca, sicut adipe »
: :

potestas est ibi, ctc. non adipc carnali, sed signiiicatio adipis : « et »

sicut pinguedine,» id est non pinguodine corporali

IN PSALMUM
Titulus. In fincm psahnus David,
dcserlo Idurnxx.
« Deus, Dcus meus. » David historialitcr fugions
Saulem,venit in dcsertum Idumaeae,ratellexitque in
hac iigura Ecclesiam positam in descrto hujus vita?,
quo significato can-
ubi nihil cst, nisi terrenitas,de
tavithunc psalmum. Psalmus istc convonit David
prophctae cum omnibus justis,cumipsa Ecclcsiacst
in deserto Idumses, id est hujus
In prima partcostendit se admonitam pcr desertum
»
LXII.
scd significatio pingucdinis. Adcps proprie pinguedo
cum cssct in intcrior cst, quaa est citra vilalia, ut reticulum,ct
caitcra,pingucdo quaj est in mcmbris exterioribus,
ut in pectore, quaa cremabantur Doo in sacriiiciis
vetcris legis. Per adipcm significamus scientiam
boni et mali, quac est in anima, qua optat repleri
fidelis anima, ut digne possit laudare Deum, non
cnim placeret deo macra anima, sicut nec macra
caro dicebatur placere. Per pinguedinem accipimus
vilrc. Modus cst : alacritatem ipsius animffi, quas facit corpus alacriter
benc operari « et » tunc « laudabit to os meum :

hujus vitae,ad Deum omni desiderio fcstinarc. In labiis exsultationis, » id est voco exsultanti. Alia
secunda parte, quas incipit Si memor fui tui os- C translatio habet, « labia mea laudabunt nomen
: :

tendit securitatem in hoc deserto pcr ipsum Doum. tuum. »

Intcntio, ut solum Deum eligant admonere. « Si mcmor fui. » Incipit sccunda pars. Gonti-

Vox Ecclesiffi totius, sic dicentis Ego posita « in nuatio Laudabit te os meum,quiatu fuisti et eris
: :

tcrra deserta, invia et inaquosa, vigilo, » id est, adjutor meus.et te adjutore,fuit memor tui in pro-
omni studio dimitto mala.et facio bona ad te ha- speritate, et hoc est « si memor fui tui super stra- :

bcndum, et hoc « de lucc, » id est, ex quo habui tum mcum » id est in prosperitate, quao est quasi
cognitionem tui,qua) est causa vigilia? mea' et in hac stratum et suavis lectus, quia facit homincs in se
1
.

lucc maxime possumus intelligere illuminationcm
per rcsurrcctioncm. Ad te dico o « Dcus » creator
omnium, et « Deus meus » cx magna familiaritate.
Cum bis ponit, Deus, ostendit se habere magnum ad
Dcum desiderium.
« Sitivit.» Ideovigilo,quia « anima mea » hic affecta
multis desideriis, sicut ira,et aliis similibus, « siti-
vit in te »venirc fontem vivum,in quoinvcniet ple-
j)
nam refectionem,ct > caro mca » sitivit hoc idem
« tibi,» id est ad laudem tuam ethoc « multiplici-
dormirc et sibi adhtcrere, et si ibi fui tui memor,
cum illa prospcritas me excajcaret, tunc «meditabor
in te,» id est assidue memor ero tui existcns « in
matutinis, id est illuminationibus, quas mihi con-
teres, quod matulinum ego habeo, « quia fuisti
adjutor meus. » Ecce jam ostendit Ecclesia se esse
securam in deserto, per adjutorium Dei.
Ei ideo quia luisti adjutor, « cxsultabo » ego « in
velamento, » id est in refrigerio « alarum tuarum,»
id est quod mihi facicnt alae tua^. Idco exsultabo,quia
:

tor, » id est multo amplioribus causis,quam anima, « anima incaadha;sit » tibi omni voto et affectione

Bubjacet enim amplioribus miscriis, scilicet, fami, tc solum expotcns, non ita ut prrecedat tc vcluti
siti, frigori et aliis hujusmodi. Pctrus, cum dixit Domino Propitius esto tibi, Do- :

« In terra. » Propter hoc ad tc sitivi, quia sum mine, nc iiat istud tibi, dixit ei Dominus « Vade :

in terra, » id est in saxulo, torra dico « deserta » retro,Satanas (Mattk.xi; Marc. viii,) » scd ita,utsit
quantumad se,omni bono, « iuviaet inaquosa » ex « post te » id estut te sequatur assiduc,et quia sic
se nullo modo irrigata, ut sit habilis ad fructum adhaesit, ideo « dextcra tua, id est propitiatio tua,
fercndum, ct idoo >< apparui talcm me tibi, » id ost vel iilius tuus « mc suscepit in magnam dignita-
paravi, quem tu debcs respicore, por hoc scilicct, tcm, a dejectione, in qua cram propter peccata.
uod sum « in sancto » proposito, « ut viderem » in Ego Ecclesia ita sum suscepta « ipsi vero,» id est
403 HAYMONIS HAUtlTlSTAT. EPJ8C, OPP. PAHS. I. HMENT. BIBL. 404
mali illietest(ipsi)positum adsignificantiam,« quaj- A id est occulte, me scilicet nesciente, quantum ad
siorunt » perdere « animam meam, • Bed boc« in stultam opinionem eorum « el » tne mortuo «nou
vanum » quianihil profuerunt,sed potiussibi nocue- timebunl » pccnam pro nequitia illa, el eertumest
runt, quia per hoc « in inferiora terras introibunt, quod sagittabunt, quia « flrmaverunt sibi, » idest
infernum, sicut Dathan et Abiron viri
scilicot, in apud se « sermonem nequama de morte mea:u4
absorpti sunl (Num. xvi), « et tradentur in raanua cum prophetani Caiphas, dixit • Expedit uf unus :

gladii, » id cst in potcstatein vindictas, et -

erunt moriatur homo pro populo (Joan. xi). »
parlos vulpium, » id est deemonum, qui assimilan- « Narraverunt. » Firmaverunt sibi Bermonem
tur vulpibus propter dolum.Vel " erunt partes vul- ncquam, et postea « narraverunt, » id cst apud se
piura, » id cst dolosorum, scilioet, erunt dc nu- pertraotaverunt « ut absconderent taqueos, » ut
mcro oorum. cum fecerunt eum a discipulo tradi, et a Pilato
llli ita damnabuntur, « rcx vcro » nostcr cum suia judicari et similia : « et postea « dixerunt » apud
« laetabitur in Dco » sccurus dc oeterno bono, ot seipsos : Quambeue excogitavimus, « quis videbit
«<omnos qui jurant in eo, » id cstqui firmissimum laqucos « istoa? »

eibi promittunt et pcrsolvunt obscquium, « lauda- « Scrutati sunt, multo studio inquisicrunt
» id ost
buntur, » id ost laudabilcs erunt apud omnes, idco j. <iiniquitatcs » ut quomodo posscnt mc in morte
« quia oa loqucntium » contra hac vita
cos in dctincre, scd ipsi « scrutantes » non sernel, sed
« iniqua,obstructum ost » quiajam nihil potuorunt « scrulinio, » id cst assidua inquisitione « defe-
loqui. ccrunt, » quia non potuerunt mc in mortc deti-
1N PSALMUM LXIII. norc.
Titulus. In finsm psalmus David. « Accedct. » Isti qui mala quserebant,defecerunt,
« Exaudi, Dous,orationem meam.» Isle psalmus sed homo ratiorialis, scilicet « accedct ad cor
convcnit David, id cst Ghristo, qui hie loquitur :
altum, « id est ut cor suum erigat ad intelligcnda
dirigons in fincm. Christus cst matoria passus et alta, scilicct, consilium Dci. Vel cor Dei dicamus,
gloriflcatus : brovitcr enim tangit dc passionc et scilicet, accedct homo ut intelligat cor Dci, id est
glorificationc. Modus : In prima parte describit ma- cjus secretum consilium. Acccdct proprie dicit,
litiam Judeoorum,et orat liberari ab eis,et affirmat quia nullus plene consilium Dei cognoscet. « Acce-
quod liberabitur. In secunda parte, quse incipit « ct cxaltabitur » apud eum « Deua, » :
det » dico,
Sagittae non quod Deus,quantum ad ipsum est,possit unquam
parvulorum, ponit irrisionem stultitiffl co-
rum. Intentio est, admonere Judaeos, ut ccsscnt a cxaltari, sed quantum ad eum, apud quem major
nequitia,et sicut in caeteris psalmis,ubi dc passiono cognitio de Deo habetur. Vel aliter Ipsi defeccrunt, :

agit, ab oratione incipit, sic hic cum dicit L sed tamcn homo illc stultus accedet ad cor altum,
:

« Exaudi, Dous, orationom meam » de bonisobti- scilicet ut impleat altum consilium Dci ut me intcr-
ncndia, et » cum » cgo « deprecor, cripc animam ficiat,sed Deus exaltabitur, me resuscitando. Potest
meam. » Non dico a timore mortis, sed a « timore ita lcgi, et cor altum, quamvis sancti patres non
inimici, » id cst, ita libera me, nc ego cedam ini- ponunt, sic ipsi quserunt mortem mcam, ac si ego
micis propter timorem. invitus sustinerem, sed dominicus homo accedet
« Protexisti mo a conventu malignantium » ct voluntarie, et cor altum, id est dispositio Dei, erit
certus sum quod cripies, quia « protexisti mc a cum eo, et exaltabitur Deus.
conventu maligantium » id est a colleclionc de me « Sagittae. » Incipit de secunda partc. Benedico de-
male cogitantium,« et ctiam a multitudine opcran- feccrunt,quia « plagae eorum,» id estmala quae mihi
tium iniquitatom » id est qui mihi mala actualiter infcrunt, « sunt factae sicut sagittae parvulorum, » quia
inferunt. sicut sagittoe parvulorum non nocent,sic nec mala
« Enumerat ncquitias Judacorum. Bcne
Quia. » quae mihi faciunt : « et linguae corum sunt infirma-
dico, operantium iniquitatem, « quia » ipso « cxa- tas, » quia cum ante resurrectioncm superbe contra
cuerunt ut gladium linguas suas » quia sicut gla- Christum loqucrentur,post resurrectionem non tam
dius acuitur ut magis incidat,ita acutissime cogita- J)
proterve locuti sunt,ct hoc « contra cos, » id est ad
bant quid pejus possent dicere in eum, ut cum dedecus eorum,cum ita ostcnditeos dcfccissc plane,
dicercnt Crucifigc cum, et alia manifesta. Et » in-
: suam resurrectionem nobis innuit.
tcndcrunt arcum,» id cst dolos « paravcrunt, » sci- Conturbati sunt.Mali sic defcccrunt,ct tunc «sunt
licct « rcm amaram » ut cum quaesierunt quomodo conturbuti » ad fidem suscipicndam « omnes qui

a discipulo traderetur, ct ab ipsis crucifigeretur Ro- videbant cos » scilicct aliqui dc omni generc « ct :

manis, cum ajudice Romano damnarctur, ad hoc timuit omnishomo,» sic conturbatus trmuit pcenam
scilicct intenderunt « ut sagittent, & id cst interfi- pro pcccatis.
ciant « immaculatum » id est meipsum, qui sine annuntiavcrunt operaDci » incarna-
Etilli talcs «
omni labc pcccati cram,ct hoc « in occultis » quan- tioncm, nativitatem, passionem, resurrcctionem ct
*

tum ad cogilafioncm corum. similia « et » illa « facta ejus » Dci, tandcm « intcl-

« Subito. » Intondunt ut sagillent, « ct sagitta- lexerunt : >» et hic notatur, quod prius mysterium
buut eum » quem volunt, scilicet me « subito, » Dci diu tractctur quam intclligatur, ubi dicit abos
403 EXPLANATIO IN PSALMOS. 400

considerantes mulitiam eorum conversos, ostendit A detur votum, » id est, 1 ans « in » supcrnu « Jcrusa-
magnara glorificationem Chrisli. lem, i) ubi esf plena visio pacis.
« Lsstabitur. » Dixi oonturbati sunt, et de liac Et quia tibi reddetur votum, ergo o Dcus « cxuudi
oenturbatione « laclabitur» omnis « justus non in
» orationem meam » ut possim ad tc perveniro : ct
"i i in Domino, ct sperabit in eo » vitam aeter- necesse est ut exaudias, quia non solae animac, sed
nam : « et laudabuntur,» id est, laudabiles appare- « omnis caro ad tc veniet * in judioio. Hic prophcla
bunt « omnes recti corde. » aperte resurrcctioncm annuntiut.
Et ncccssc est ut exaudias, quia « verba iniquo-
IN PSALMUM
LXIV.
rum,» id est, diaboli et Evao, qui porsuasorunt Ada>,
Titulus. In fincm psahnus Duvid. Canticum Aggxi
el Jeremioe, ct Ezechielis, de verbo peregrinationis,
« prajvaluerunt super nos » quia nos in pcooatum
et de populo transmigrationis, cum inciperent prO' demerserunt « ct » tamen « tu Domino
» « propitia-
jicisci. beris impietatibus nostris » condonando eas.
« To dccct. » Jercmias prophetavit Judaeis, quod « Bcatus qucm clcgisti.» Dico tu propitiabcris, ct
propter peccatum captivarcntur,cttundemin torram illc « beutus » orit « quem tu elcgisti, o id cst, a
unde exirent, rovertcrentur. Aggams vcro non pro- massa pcccatorum scparasti, convortcndo ad fidom :

pbetavit captivitatom, sed sucoessit JeremisB, qui r> " ct assumpsisti » ad dignitatem, ideo bcatus, quiu
B
mortuus i'uit, dum essent Judan in captivitate, et « inhabitabit in atriis tuis, » id cst in ccolcsti

ipse Aggaras prophetavit reditum, et fuit in reditu, Hierusalem, quam dicit utriu, propter amplitudi-
qui mortuoNabuchodonosor BUCCessit ulius rex, qui nem.
timcns Deum dimisit populum. Pcr hanc captivitu- Ideo quoque beatus « quia replebitur in bonis, *

kem intcllexerunt ipsi captivitutem humani generis, id cst, spiritualibus bonis « domus tuao,» id est, prae-
in qua tencntur in Babylone, id est, in confusiono scntis Ecclesiaj, sed quia propheta universa intelligit
peccatorum.Per roditum vero illorum,intellexerunt de illis, idco dicit : « replebimur in bonis *t quia
reditum nostrum in terram promissionis, id est, in « templum tuum » scilicet domus illa « sanctum
supernam Jerusalcm. Titulus sic exponitur: Psal- est,» id est, multam habet sanctilatem, et illud tem-
mus iste convcnit prophctae ct aliis redeuntibus qui ;
pluin est « mirabile in aequitate » quia nulli facit
psalmus est cunticum Jeremiaj ct Aggaji, quia cx- nisi ajqua.
ponit nobisillud, undc maximeexsultaverunt Jere- Quibus bonis, ut possimus replcri, « exaudi nos,
inias et Aggacus, sivc Zacharias, et cactari qui hoo Deus sulutaris noster. » Hic incipit do secunda
intcllcrunt, scilicet, reditum humani generis ad su- purte. Et bcno potes exaudire,tu qui es « spos om-

pernum Hicrusulem, u qua cxuluverunt per priini pa- nium finium torrao », id est, hominum positorum
rcntis inobedientiam, canticum de verbo, id est, de C in solida terra « ct in muri longo, » id ost in remo-
exsultutiono peregrinationis, id est, pcregrinorum : tissimis insulis.
verbo exsultationis dico, tunc habito, cum illi inci- Et per hoc es spes earum,quia tu es « prseparans »

perent proficisci, id est reverti, Christo duce, ad doctrina et inspiratione « montes, » id est apostolos
supernam Hierusalem.Vel de verbo, quod fuit causa « in virtutc tua,» id cst, in constantia illis data, et
pcregrinationis, quo diabolus et Eva Adae pcrsuase- benc potes pracparare, qui tu es « accinctus poten-
runt secundum hoc habitum cum illi inciperent
: tia » divinitatis, quae non est longe a te, sed tibi
proficisci, id est, reverti ad supernam Hierusalem. adhasret, « qui » per illos montes « conturbas pro-
Vel de populo trunsmigrutionis, id est, qui transmi- fundum maris,» id est, qui sunt in profunda immu-
graverat qua crcatus crat, ad
a perfectione, in tabilitute hujus mundi, et conturbus « sonum, » id
Babyloniam, id est, ad confusionem peccatorum est, sonantes contradictionc « fluctuum ejus » ma-
canticum dico tunc habitum de populo, cum ipsc ris, id est fluctuantes persecutione.
populus incipcret proficisci, id cst, ad antiquam Dico conturba sprofondum, scilicet « gcntes tur-
dignitatera reverti. Materia sunt ipsi revertentes, babuntur » ad pcenitontiam « et timebunt » pconam
qui hic loquuntur. Modus : In prima parte ipsi rever- pro peccatis « qui habitant terminos » tcrrae et hoc
tentescum sua priuscxsultafione liberatoris laudem rj « a signis tnis,» id cst, per miracula tua « et delecta-

describunt. In secunda parte potentiam reductoris, bis, » id cst, dclcctabiles tibi facies « exitus matu-
qiue incipit : spcs omnium finium terrae. Inlcntio tini ct vespera, » id est excuntes de adversitate,
estnos admonere, ne desperemus de salute, contra seilicet non curantes vel prospera vel advcrsa.
sententiam philosophorum, quibus certum erat, Item per hoc turbabuntur gentes, quia « visitasti
post mortem sternum habere supplicium apud in- terram » sic « ct inebriasti cam » Spiritu sancto,
feros. Et ipsi revertentes, ex sua reversione exsul- -i multiplicasti locupletare eam,» scilicet, locupleta-
tantcs, dicunt :
tionem illius multis ampliasti modis.
« Deus » qui nostcr redemptor es, « te decet » b sni flumen Dci », id
potuisti inebriare, quia «

. on lapides, non idola, « bymnus » non in Babylone, est, misericordia ejus « est repletum aquis,» id est
idest in confusione peccatorum, quia non est spe- donis, quae lavant sicut aqua, et non tantum incbria-
ciosuluus in ore peccutoris [Eccl. xv),sed « in Sion », stijSed etiain « purusti cibum illorum,» id est corpus
id est, in Ecclesia, qute te speculatur : t ct tibi red- tuum. Benc dico tu parasti, « quoniam pramaratio
 »

407 IIAYMONIS HAUiKltSTAT. EPISC. OPP. PAUK 1. COMMENT. BIBL. 408

« ejue » oibi « est ita, » id est, per te boIuoq potest A eis certum indicium siue resurrectionis. In sccuada
paran. parte monel noe intelligere ea quas Dcus fecitanti-
Et tu, Domine, « rivos ejua » fluminis, id est san- quis patribus, in se completa esse, quaa incipit : Ve-
ctos apostolos, qui dicuntur rivi fluminis, qui a nite et videte opera. In tertia parte monet nos patien-
misericordia Dci fluunt, ct alios portare possunt, ter ferre tribulationes, quas Deus infert ad purgatio-
illos « inebria, » abundare facias donis Spi-
id cst, nom et probationem,quia tandem rios docet Deus in
ritus sancti, « genimina ejus» fluminis, id est, qui refrigerium, qu« incipit : « Benedioite gentos. » In
sunt gcnerati a misericordia Dei, « multiplica » in quarta parte monet nos exemplo buo essesecuros de
numero ct virtutibus, « germinans, » id est, rudis, exauditione, qna incipit : Venite, audite. Intendit
de quo alia translatio dicit, qui oritur, « laetabitur gcntes spiritualiter amovere a desperatione, et cep-

in stillicidiis ejus » fluminus, scilioet, guttis mise- tos facere de resurrectione.

ricordim Dci, de quibus dicit Apostolus :« Lac dedi Praevidens propheta Christi rcsurrectionem, ad-
vobus potum, non esoam (/ Cor. m). » monetgentes inde exsultare, dicens :« Omnistcrra,!
« Denedicos. » Quid por singula curram? Tu, Do- id est,gentesde quacunquo torra « jubilate Deo,

mine, « bcnediccs, » id est, dabis bonedictionem, id id cst, tantam laetitiam mente concipitc, ad quam
ost incrementum justitiae in hac vita « corona;, » id j* cxprimcndam nullu voxsuffieiat,et« psalmurn dicite
ost, gloriae coronai dico, id est, ipsis hominibus
: nomini ejus » bene operando, et non tantum hene
qui sunt corona acquisiti in gloria, « anni benigni- operamini, sod etiam date gloriam, » id est, aliis
tate tuaa, » id est, temporis, in quo apparuit beni- annuntiate euin esse gloriosum, non laudein nos-
gnitas tua, scilicot, in tempore gratia). Gum dicit tram, sed laudcm ipsius, et hoc est :« laudi cjus.»
coronam, significat oos esse collcctos de omni cir- Undc Apostolus : « Qui gloriatur, in Domino glo-
cuitu terrm « et campi tui, » id est illi boni viri, rietur (// Gor. x). »

qui consistunt in aequalitate, « roplebuntur uber- Dico date, et hoc non tantum facite, sed « dicite
tate » spiritualium donorum. Deo * et hoc dicere est, cordo, voce et opere : istud
Et « speoiosa deserti », id est, gentilos,qui prius scilicot Domine, quam terribilia sunt
dicite Deo : «

crant desertum, modo faoti sunt speciosi, « pingues- opera tua » quod cum Deus esses, factus es homo,
cent » abundantia gratia «et collos », id est, altiores passus, et mortuus, et resurrexisti, et haec omnia
viri, sicut martyres, «• accingentur exsultatione » terribilia sunt impiis et, quam terribilia,
: id est,
gratiao sibi collatae. valde tcrribilia, quia nemo valet inde modum conci-
Et ovium », id est, saccrdotes, ductoros
« arietes tamen « inimici pere, et quamvis sint ita terribilia,
ovium,vel grogem « eunt induti » benedictione Doi, tui,» id est Judaei, mentientur » negando te Filium «i

id est ornati multis virtutibus, « ct valles,» id est, C Dei, etc, et hoc « tibi » ad honorem tuum, quia
illi inferiores « abundant frumonto, » id est bonis quanto magis de Deo mcntiebantur, tanto ipse glo-
operibus, » clamabunt » etiam ad Dominum semper riosior apparebat, quia per improperia Judaeorum
et non discordantes, « etenim hymnum dicent» crevit nomen Christi, et hoo non tantum quando
:

quia omnes bone operando Deum glorificant. virtus ejus non apparebat, sed « in multitudine vir-
tutis tuffi, » id est quando virtus tua potior appa-
IN PSALMUM LXV.
sicut in rebit, resurrectione negaverunt eum resur-
Titulus. In fincm canticum psalmi rcsurrcctionis.
rexisse, dicentes a discipulis sublatum esse, et etiam
« Jubilate Deo omnis terra. » Psalmus isto con- cum dicerent :« In Beelzebub principe daemoniorum
venit David dropheta?, qui et hic loquitur, dirigens ejicit dremonia (Luc. xi). »

in finem, qui dicitur canticum psalmi. Propterea Inimici mentientur de te, sed loco eorum « omnis
dicitur psalmus, quia admonet nos ad bonam ope- torra, » id est, omnes gentes, « adoret te et psallat
rationem, scilicet, proposita resurrectione Christi, tibi, » id ost, bene operetur ad honorem tuum : et
monet beno oporari,ut et nos ad eamdem veniamus. aliis « psalmum dicat,» id est, praedicet suam ope-
Canticum ideo dicitur, quia proponit nobis rem, rationem, ut sui exemplo alii operentur, et hoc non
undc maxime nobis sit exsultandum,scilicet, rcsur- J)
sibi, sed « nomini tuo», id est, ad honorem tuum.
rectionom Christi quia nos quoquo reddit de nostra
:
« Venite.» Pars secunda. Dico tcrribilia sunt opera
resurrectione securos.Quam resurrectionem praevi- tua, quee opera ut intelligatis, « venite » per fidem
dens Esdras propheta in Spiritu sancto, sic intitula- vos gentes loginquae a fide, « et videte, » id est,
vithunc psalmum, canticum psalmi resurrectionis. intelligite « opera Dei » quae ipse fecit antiquis
id est, agens de resurrectiono. Hujusmodi titulus patribus, in vobis esse completa : qui Dcus est
procedit ex figura illius, ubi de rccitatione psalmo- « terribilis :» vel Dei terrebilis « in consiliis» habi-
rum praecedebat psalmus in melodia chordarum, tis, et impensis « super filios hominum.» Superideo
qu83 mclodia, significabat exsultationem. Non enim dicit,quia de supcrnis venerunt consilia illa, quibus
sufflciebat cis sola voce cantare, scd exsultationcm libcrati sunt tilii hominum. Consilia ista fuerunt,
suam vivu vocc exprimcre. Materia est resurrectio quibus Deus excoecavit Judaeos, ut plcnitudo gen-
Christi. Modus : In prima partc omnes gentes mo- tium intraret.
net, cxsultarc dc illa rcsurrectione, quoj preeponitur Ecce opera. « Qui » Doininus « convertif maro »
m) EXPLANATIO IN PSALMOS. 410

Judans venicntibus « in aridam, id est, in solidam A honiinem.A similitudine viatoris

Bperitas dissolvit
terram : ct istaconversio completaestinbaptismate. neque propter aestum,
hic loquitur,quia sieut viator
Couvertitur cnini mare, id cst homines amari, ct nequc propter pluviam vult dimittere, quin viam
Quctuantes in amaritudine bujus mundi,per aguas suam peragat.aic isto j ustus nee ab adversitato,nec
baptismi,in aridam, cum omnis amaritudo peccati a prosperitate potest impediri, quin cursuni suum
abluitur. Arida terra rcstituta cst, quando Ecclosia perficiat, ct per h&c omnia « eduxisti, » id est,

fuit in fide assumpta,et« pcrtransicrunt in fiumine educes nos«in refrigerium »in quo jam spo duxisti.
pede.»Perduxit eos Dominus pede sicco in flumine Et tandein « introibo in domum tuam » non ma-
Jordanis : hoc quoquc in gcntibus completum est, nufactam « in holocauslis, » id est defercns liolo-
qua) fluvium liujus vitaa transeunt impolluta uire- causta, id cst destructioncm vitiorum, ct ibi lunc
clione. Quod dioit, pertransibunt,respicit ud signi- « reddam tibi,» id esl.pcrsolvam « vota mea,»id est
ficatum, et « ibi, » id cst, in operibus.sicut iinplc- laudes quas hic tibi voveo,«quu:»vota non suntirra-
tiini est in nobis, « laotabimur, » ot quia dc eorum tionabiha,sed quavdistinxerunt,»id est cum rationc
numero se sciebat, in quibus haoc implcrentur, di- tibi obtulerunt«labia mea»interiora, id est ratio vel
cit, lretabimur : « in ipso » non in nobis. labia ad litteram.Cain enim obtulit, qui creaturam
«In ipso,»in quo quidem kutandum est quiu lpsc y» Creatori obtulit, scd non roctc distinxit, quia sc-
B.
est « qui dominatur >< omnibus, hoc « in virtute
et ipsum, quod Deo charius est, subtraxit. Abel vero
sua, » id est, propria, u in u'U:rnum»quia si caeteri distincte obtulit, qui scipsum prius Deo prasenta-
dominantur, hoc ncquc cst per suam virtutem,sed vit {Gcn. iv).

per Dci, nequo in ajternum, sed ipso et propriavir- Et non solum in prospcritato labia mea distinxe-
tulc, et in a:ternum. runtvota illa, sed etiam « in tribulatione mca, » id
Et cum talis tam altus.lam potcns sit.tamcn non cst milii utili « os mcum est locutum «laudes illas,
de^pioit suos,imo« oculi ejus respiciunt»pic « supcr vel hoc quod sequitur « holocausta mcdullata, of-
gentes»oonverlendo eas ad fidcm,cum ferant justi- feram tibi. » Vel ita continuatur. Introibo in do-
tiam « qui » eas « cxasperant,»scilicet,Judaji,«non mum tuam in holocaustis,qua dum vixero olfcram
exaltentur in scmelipsis » quia non habcrcnt exal- tibi holocausta, id cst meipsum totum crematum,
tationem in so, sed in solo Deo. sccundum opcra vitiosa,holocausta dico mcdullata,
« Bencdicite gentes » Deo. Tertia pars. Cognitis id cst pinguia et dalata fide et charitatc, quod ho-
istis operibus Dei.et per illa conversi ad Deum,«vos locaustum erit beneplacitum Dco, sicut in Veleri
gcntcs bcncdicite,» id est, laudate «Deum nostrum, Testamento dicebatur placere holocaustum, quod
ct » non tantum apud vosipsos.sed « voccm laudis crat pinguo et mcdullatum et « hoc offeram cum ;

qua laudatis, « facite auditam» aliis. C inccnso,»id est cum oratione, qua; ideo por incon-
cjus», scilicet,
Et debemus,quia« ipse posuitanimam meam ad » sum intelligitur, quia redolct et placet Deo, sicut
veram « vitam » dando fidem « ct « postquam inccnsum, hominibus odorantibus. Vel orationem
:

convertit, « non dcdit, « non dcdit pedos mcos in « arictum, » id est apostolorum, scilicet ita orabo,

commotionem ut rctro respicerem. >> sicut apostoli, vel quos modo ipsi institucnt,« offe-
Quoniam probasti nos, deinde, quasi aliquis di- rarn »ctiam«tibi bovcs,»id est bonos praedicatorcs,
ceret Quare deberes commoveri?
: « quoniam » tu id cst qui bcne triturabunt et excolent Ecclesiam,
« Dous probasti nos,»id est,nobis ipsis etaliispro- sic scilicct offeram,deducendo eos ad majorcm per-
batos ostendisti : ct ostendit modum probalionis, lectionem virtutum, et hoc faciam « cum hircis »
sic scilicet et probasti,«examinasti nos igne,»id est id est, hircos ct foetidos in peccatis convertam ad
quacumque tribulatione, vel igne materiali, sicut te.
Laurentius et similes, « 6icut examinatum argen- « Venite. » Pars quarta. Continuatio : Quia ita
tum. » me habeo vos alii incitati meo exemplo,« omnes »
« Ostendit genus examinationis,
Induxisti nos. » scilicet, « qui timetis Deum, venitc, » id est parate
dicens :&Induxisti nos in laqueum » id est in vin- vos ad intelligentiam « et auditc, » id cst intelligi-
ula.in carceres.et itorum alia afflictio.«Posuisti tri- n te interiori, aure ct si tales fueritis, « narrabo »

julationes in dorso nostro »id est ilagellati

sumus, quasi rem non fictam, « quanta fecit Deus animse
st caesi, apud Ephcsum. Item aliud
sicut Paulus mesB. »

nalum,«imposuisti homines super oapita nostra » Et hoc scilicet, feci, « clamavi ad ipsum ore
iui nobis dominarcnlur, ut de nobis capitales
sic nieo » et non tantum ore, sed etiam « sub lingua
enlentias dare possent. mea, id est in corde meo « exsultavi, » id est cx-
Etquamvis huec omnia mala nobis evenirent,nos sultantcr clamavi.
n semper « transivimus » ad te « per ignem » « Clamavi non tantum facto, sed
Iniquitatem. »
aaterialem,« ct aquam» quia multi martyres aquis etiam sine omni iniquitate, etiam in corde, ct boc
abmersi sunt, nec tamen ignc vcl aquaeorum cur- est aspexi iniquitatem in corde, »id est,sipla-
« si

lua poluit impcdiri.Vcl igncm quemcunquc asstum cuit niihi iniquitas in cordc « mco, » id est in vo-
dversitatis possumus accipere,per aquam prospe- luntate, « non exaudiet » me « Dominus. »>

itatem : quia sicut aqua dissolvit tcrram, ita pro- Et quia clamavi, et sinc iniquilatc, « propterea
411 IIAYMONIS IIALISFJiSTAT. BPISC, OPP. PAIiS I. — COMMENT. BIBL. 412

exaudivit me Deus > de conferendia bonis, el at- A " Laetentur » etiam el exsultent gentee, quo-
tendil voei depreoationis mcffi » de malis removen- niam judicas, > id sl judicabis « populos in awjui-i

ilis. tate » reddendo singulis secundum sua merita. Kt

Et quia exaudivit, « benediotuB •<

sit« Deus, » i'l quia propterea non multum laudaretur, quia om-
cst, laudandus ab omnibus « qui non amovit ora- nes damnarentur, nisi !)''us per suam magnam
tionem meam » scd audivit eam, « et » non i ricordiam io hac etiam vfta bomine» visitaret,
tulil « misericordiam suam a me,>; id est, < id ost, adii; j
» babitantes Bcilicet « in terra »
mibi daro simul et orationem audivit,et misericor- ubi necessaria visitatio • dirigia » ab bene operan-
diam contulit. dum.
IN PSALMUM LXVI. « Confiteantur. » Pars tertia. Gontinuatio :« Con-
Titulus. ln hymnis psalmus cantici David.
finern in flteamur populi » quiajudicas, et « conflteantur «
« Dcus misercatur nostri.»Psalmus iste convcnit ctiam quoniaiu « terra dedit fructum suum,»id est
David prophetee, qui dicitur psalmus cantici, quia homines,scilioet, in terra qua prius malodicta eral
nos commonot ad confessioncm, ct dicitur can- et proferebat spinas et tribulos, in maledictione,
ticum,quia nobis proponit maximam exsultationom, quam dixit Deus Adffl : Maledicta terra tua in opew
seilicet, illuminatione omnium gcntium, qusa per r» tuo(G6'n.in),facta cstfructiferadandofructurnsuurn,
Christum futura fuit,psalmus dico habitus in hym- id est convenientia opera sua.« Terra dedit fructurn
nis, id est in laudibus Dci.Intellexcrunt enim pro- suum,» et quid opus est,nisi sola benedictione? et

phetae Dcum esso laudandum de illuminationc, ideo « bcnedicat nos Deus, » Pater scilicet, in hae
quam daturus erat mundo, do qua omnos debent vita multiplicet nobis virtutes : et « Deus nostcr,
eum summo studio laudaro, psalmus dico dirigens id est Christus Filius Dci,«et Deus,»id eat Spiritus
in fincm. Matoria est Ghristus illuminator.Modus : sanctus « benedicat nos, et metuant eum omnes
In primaparto precatur illuminationem.In secunda fines terrffi » cum dilectione,id est homines dc om-
partc hortatur ad utramquo confessionem peecati, nibus finibus terrao. Timor namquc neccssarius est
scilicet, et laudis Dei, et ponit causam, scilicet, ad custodiam omnium virtutum.
Deum judicem ajquum. In tertia parte ad eamdem IN PSALMUM LXVII.
confessionem, sed alia de causa, scilicct qui terra Titulus. In fidem psalmus cantici David.
prius sterilis, modo in adventu Filii dedit fructum « Exsurgat. » Psalmus istc convenit David pro-

suum. omnia misericordiffl

Intentio est hortari, ut pheta> qui hic loquitur : dirigens in finem.psalmus
Dei tribuamus.Et quoniam videt omnia bona esse, dioo cantici,qui proponit nobis magnam exsultatio-
cx misericordia Dei, sio antequam dicat de illumi- nom, scilicot exsultationem ipsius Christi, et illam
nationo Dei, miscricordiam deprecatur dicens : C cxsultationem Ecclesiffi.Materia est Ghristus exalta-
« Deus misercatur nostri, » et qualiter roget sui tus,et exaltans Ecclesiam.Partes facit sex.Modus : In
misereri, supponit,« et benedicat nobis,»scilicet sic primaparteproponitexaltationemChristietquid per
« vultum suum » id est claritatem suam, « illu- illam eveniat bonis, quid malis. In secundo parte,
minet,»id cst irradiare faciatsuper nos, »scilicet « qua3 incipit : Deus cum egredieris,ostendit ea quae
cognitionem suam infundat nobis,per quara cognos- Deus priori populo fecit,esse complcta in isto novo
camus eum,quia sicut aliquis non potest videre so- populo.In tertia parte,quffi incipit : Mons Dei,mons
lcm,nisi videat eum sol, sic nemo potest venire ad pinguis, ostendit altitudinem Christi ct quid indc
Dei cognitionom, nisi Deus ostendat ci se, « et » eveniat Ecclesirc.In quarta parte, quna incipit : Et
postquam illuminaverit, ad hanc illuminationem Domini,Domini cxitus mortis,ostendit humilitatem
conservandam, « miscreatur iterum nostri », quia Ghristi, et quid ipsa conferat Ecclesis. In quinta,
sicut illuminatio sine misericordia Dei non potcst qua3 incipit : In Ecclesiis benedicite.ostendit statum
haberi,sic nec ea habita, sine misericordia Dci po- Ecclesice, scilicet per sanctos Apostolos ha;reticos
terit conservari. increpandos, et per eosdem apostolos /Egyptios et
Et hoc illuminct, « ut cognoscamus » licet habi- ^Ethiopes convertendos. In sexta partc, quae inci-
tantes « in terra » ubi necessaria est cognitio, n pit : Psallitc Deo qui ascendit, ostendit vocem eju3
« viamtuam, » id est Christum Filium, per qucm qui asccndit fore fortem in judicio, et pcr ipsam
itur ad te, « viam tuam, » scilicet salutare tuum, sanctos resuscitandos ct mirificandos. Intentio est
id est Filiumtuum per quem salvatio fit humani gc- nos admonere ad Ghristi exallationem,ut cantemus
neris, ethoc non in paucis gentibus, sed«in omni- Christo, ct exaltemus eum. U.tjc quidem intentio
bus gentibus, et » id est in omni loco gentium«sa- notatur in psalmo in pluribus locis, et etiam ubi
lutare tuum. » dicit : Cantatc Dco, psalmum dicite nomini, ct iu

« Confitcantur. » Secunda pars. Continuatio : titulo ctiamquando dicit psalmus cantici.Scicn- :

Dico illuminet,et quia illuminabit,ideo « Deus,con- dum quod istos duos primos versus accepit pro-
est
fiteantur tibi populi » peccata sua, accusando seip- phcta a libro Moysi. Cantabat cnim Moyses hos
sos pro peccatis suis : et ipsis peccatis deleotis, versus,cum elevaret arcam l)omini,et proccsserunt •

contiteantur tibi » id est laudent te « populi » non in prffilium (Num. x). A cujus arcae aspectu pro-
pauci sed < omnes. » stcrncbantur inimici,etpopulusDomini salvabatur,
41 ;; EXPLANATK) IN PSALMOS. /«14

non quod MoyscM tantam virtutem illam intellige- A, « Exsultate. » Cantatedico et pnaUito, ct noncum
ret in arca, sed per illam Christum Dei significari tristitia, imo « exsultate in conspectu ejus, »justi

bat, in quo continentur omnes thesauri scien- exsultent,maliautemqui laeduntviduase) orphanos,

ti.i' et sapientiae, sicut in arca continebatur tal « turbabuntur a facio ejus » Dci quando dioetur :

testamenti, ctc. « [te, impii, in aeternum supplicium (Malili. xxv) : v

Et quia intcllcxit David Moysen dc Christo hoc cjus dico « orphanorum, » quia ipsc estpa-
patris
oantasse, agens de cxaltationc ejusdem Christi po- ter et patronus orphanorum, id cst, simplicium,
nit Deus » qui aiiquando
vcrba Moysi, dicens : « qui nihil a so astutira habcnt, scd in solius Dei du-
latuit, « exsurgat. » Hoc exsurgcre fuit inomnibus, catu incedunt « ct judicis viduarum, » quffl ipse
quic Christus fccit a tcmporc resurrectionis, ct illas in aequitate judicat, quae sunt viduae, id est
deinceps « ct inimici ejus dissipentur » localiter, aliquid cx se habcnt ct sentiunt ad Doum in sua
sicut impletum est in dispersione Titi ct Vespasia- ncccssitatc clamandum, sicut perJecti viri.
ni : « ct qui oderunt cum, » id est, contra cum « Dcus in loco. »Aliam Christi commondationcm
pcrscveraverunt in odio, « fugiant, » id est, rcmo- ponit. Continuatio : Ipse cst judex viduarum, ot
veantur « a facie ejus, » id est, a praesentia, non ipse est « Dcus in loco sancto suo, » id est, in an-
quod possint rcmovcri a prsesontia cjus qui ubiquc gelis ct in aliis sanctia viris, quia nihil habct obs-
1)
c.^t: undc propheta « Si descendcro adinfernum,
: taculi, « Dcus » dico, « qui facit » homines « in-
udes (Psal. cxxxvm), » sed removcntur a facie cjus habitarc unius moris, » id cst, unius voluntatis,
qui non fruuntur cognitione ipsius. Unde dicitur : sccundum fidem ct charitatem, « in domo, » id
Tollatur impius, no videat gloriam Dci. H»0 ro- est, in Ecclcsia sua.
niuncratio fict, cum dicctur : Discedite a mc, ma- Alia commendatio. « Qui » etiam « oducit vinc-
ledicti, in igncm aeternum. tos, » id cst, illos qui a diabolo captivi tcncbantur
« Sicut deficit. » Hic aggravat pa>nameorum,quia in infcrno, vol viventcs ligati vinculis pcccatorum
tantum valct optatio prophctce,quantum affirmatio. « in fortitudinc, » id cst, in violentia magna, et
« Deficiant » etiam « sicut dcficit fumus,»siccnim sicut vinctos « similiter eos qui exasperant, » id

natura fumi est, ut quanto magis asccndit, tanto est, provocant Dcum ad iram, scilicet, blasphemos
inagis evanoscat sic mali, quanlo magis asccn-
: et turpissimos in peccatis, et etiam educit, « qui
duntin potestate hujus ssculi, tanto magis cvano- habitant in sepulcris, » id cst, conscntiunt volup-
scunt a veritate, et sicut fumus, semper proccdunt tati carnis, quae caro est scpulcrum anima), quia
ab igno concupiscentiao.Et nunc etiam magis aggc- ibi anima carni consentiens, putrescit, sicut caro
rat pcenam eorum, cnm dicit sicut fluit ccra a : in sepulcro.
facio ignis, sic pereant peccatores a facie, » id est, C « Deus, cum egrcderoris. » Hio incipit secunda
a prasentia « Dei » rcmoti : non quod eorum sub- pars : et hic cst diapsalma, id cst, divisio psalmi.
stuntia prorsus interimatur, sed in hoc pcrit,quod Continuatio : Dico, tu, Deus, deduccs illos, quia
a vero esse, quod est Dcus, separantur. quod prafigurasti in aliis, comples in nobis, ot
Postquam ostendit quid malis oveniat dc Christi hoc est « Deus, cum cgrederoris, » id est, cum
:

exaltatione, econtra ostendit quid bonis do eadcm prius occultus essos, teipsum manifestum ostendc-
cxaltationc contingat. Continuatio : « Peccatores res « in conspectu populi tui » illuminando eos in
pcrcant, et justi epulentur, » id est, reficiantur, columnam ignis, in dio
nocte pcr rcfrigcrando cos
ipso scilicet Deo, qui erit omnia in omnibus, « et pcr columnam nubis (Exod. xin et xiv), ct « cum
exsultcnt « positi » « in conspcctu Dci, et in lajti- « ducens cos etostendens
pertransircs in descrto »

tia sua » in qua dolectandum cst, quia ceterna cst teipsum, eis praebendo ducatum scmpcr « por co-
« dolectentur. » lumnam nubis » et ignis, per totum desertum,
Cantate Doo. » Et quia justi exsultabunt et de-
« « torrra mota ost,» id est, terreni qui prius.cultum
lectabuntur, ideo vos alii « cantatc Dco » corde ct voco, Dei non moverant, moti sunt ad cultum Dci, ct
et « dicite psalmum, » id est bene operamini,nomen etiam ipsi Judaei, per « columnam ignis, » quae
ejus ampliando« nomini ejus» scilicet,Christo Pilio n populum Isracl illuminavit. Nubes quae in dic re-
ejus, per qucm nomen ejus mundo innotuit. Cum frigcrabat eos, camdem incarnationem dcsignabat
dicit,psalmum dicite,non tantum monet bene opc- in qua omnes fidelcs refrigerium invcniunt.
rari, ged aliis suam opcralionem dicerc, id est, in Dico tcrra mota cst, ct hoc ideo, « otcuim ccoli

nplo proponcre, ct « iter « etiam » facitc ei » per « distillaverunt » dum manna pluerent « a facic, » id

quod itcrinnosveniat, rumpendo omnia obstacula, est a proescntia« Dci » quia ibi dum mannacaderct,
scilicet, vitia, quaj Deum expcllunt de habitatione prasentia Dei cognita fuit, Dei dico « Sinai » quia
nostra : « qui aseendit super occasum,
ei dico, -
in illo monte Deus dedit legem et mandata. Sinai in-
id est, super mortem, quoc toti mundo dominaba- terpretatur mandatum, et Deus dicitur Deus man-
tur, ct in occasum, et in tenebras praccipitabat, ct dati, qui in omnibus illis habitat, qui mandatum
dignum est ut ci itcr faciatis, quia
illi » cst hoc « illis obscrvant. A facic Dci Sinai dico, ct « a facic
« nomen » substantialc « Dominus quia ipsi por » « Dei Isracl, » id cst, Israelitici populi.Potcst etiam
scdominaturctncmopotest nominari,nisiper eum. hic Sinai nominativus esse, quod ostendit aliu
AU HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. m
translatio, quaa habet, mons Sina. Velut sic dioa- A apparitionos. Continuatio : Hoc dabit vobis, et hoo
tur : Goali distillaverunt, et mons Sina etiam dis- est " Si dormiatis, » i<l est, quiescatia a strepita
tillavit, id csL, nebula et fumum emisit a facie Dei Sfflculi « inter medios cieros, » i<l est, inter duo Tei
Israel, 1*1 est, quando Deus loquebatur Moysi, ut stamenta, ul in sententiis divinitatis delecteminij!
legem daret. < erunt vobis » vel sicut babet alia Lranslalio < sus-
Oatensafigura,OStenditfigur;oe<>tn|ileLion<;m.Con- tollent vos poenae, quibus art coe-
» i<l est, rirtutes,
tinuatio : Sicut « cmli distillaverunt, » sictu,« Dcus Iuiii sunt« columbs dcar-
possitis volare,tales qua?
pluviam, » irt est, Evangelicam doctrinam, signifi- gentatae, > id est, Ecclesiffl, qua? rticitur columba,
catam per illud manna, pluviam dico « volunta- propter simplicitatem, deargentata vocatur in hac
riam, » irt cst, gralis rtalam, sinc aliquo merito vit;i, propter nitorem eloquii « et posteriora ejus, <>

hominum » segregabis, » irt est, segregatim rtabis i<l est, ea quaj sancta Ecclesia exspectal post hanc

« haorertitati tuffl, » irt cst populo Israel, quibus se- vitam,erunt - in pallore auri,» id est, similia auro,
paratim Deus pcr praesentiam corporis preedicavit, quiasicutanrum pretiosiufl est cunctis metallis, ita
Unrtc ipsc dix.it « Non sum missus, nisi art oves
: ea quac sancLi in futura vita suscipicnl.Alialransla-
quffl perierunt rtomus Israol (Matth. xv) ; » « et » tio habet in virorc auri, alia, in specie, sed irtem
illa haereditas « inflrmata cst » qure noluit recipcre r> ost, ojus ccclesia: rtico, cxistentis « dorsi oneri, »
verbum Dei, excoecata est « : tu vero, Deus, per- irt o.st, oneriferffl, quia fort onora, id est, depressio-
fecisti eam » supplcndo eam rte gcnLibus. nes hujus vitffl.Pcr cleros ideo divinam Scripturam
« Animalia.» Oslendit dequibus Deus perfecerit, inlelligimus, quia cleros Graece, sors Latinc : divi-

scilicet, de gcntibus rticens « Animalia tua, » id : nam autem Scripturam nullo humano arbitrio ha-
est, gentiles, qui dicuntur animalia, quia indomiti buimus,sed sola sortc, id cst, sola Dei electione ha-
sunt, et lcge carent, « habitabunt in ca » haeredi- buimus.
tate,quia una cum Judfflisfiunt Christi hfflrediLas, « Dum discernit cujleslis.» Ponit alias apparitio-
animalia habitabunt, et hoc non pcr sc, ncc per nes. Hffic rtabiL vobis Dominus, ct « dum, » id ost,

suam dignitatem,sed « parasti » graliam tuam « in quia, ccelestis, id est, Christus, « discernit, >• id
dulcedine tua pauperi, » afflictio et esurienti, csL,disponit « reges, » id est, sanctos prcelatos, qui
« Deus » non ut dulcia putarent ea quEe mundus bene regant et seipsos et alios. «Supcr eam » co-

rtat, scd ea quaa immittis quaecunque. lumbam, id est, Ecclesiam « dealbabuntur » illi

« Dominus dabit. » Ostendit parationes,quas fa- qui sunL Ecclesia inlerius in anima candore virtu-
citDeus pauperi suo. Continuatio Paravit « Do- : tum, plus quam nix alba sit. Habet
« nive,» irt est,

minus » scilicet, « dabit verbum, » id est, Evango- super nivem. » Ubi dicit supor ni-
alia translatio «
licam doctrinam « cvangclizantibus, » id cst, prae- C vem,ostendit essertealbalionemillam incorporalem,

dicantibus virtutc multa, » id est magna constan- dealbabuntur dico « in Selmon, » id est in umbra,
tia. Vel evangelizantibus verbum, dat Dominus scilicet, in Christo, qui est nobis umbra et refrige-

virtutem multam, id est, confirmationcm permira- rium contra restus hujus seeculi. Selmon namque
cula.Unde in Evangelio « Domino cooperante, et : umbra interpretatur. Incipit de tortia parte. Qui
sermonom confirmante, sequentibus signis. » Selmon,id est,qui Christus « est mons Dei, mons »

« Rex. » Dominus dabit, scilicct, Dominus ille, dico « pinguis » rte quo fluxit omnis spiritualis do-
qui est « rex virtutum, » id esL, angelorum, virLu- ctrina qua animae fideles impinguantur.
tum dico, « dilccti, » id esL, tilii, filii dico « dilecLi » Mons dico, et ipse monscoa- idem Christus est «
qui diligitur a Dco, eL esL unum subslanlivum, gulatus»sccundum illos quos lacte nutrit,etiam est
aliud adjcctivum.Cum dicitvirtutes esse illius filii, « mons pinguis » secundum sapientes, quos solido

ostendit eum esse acqualcm Patri, et aliam partitio- cibo reticit, et convertit se propheta ad illos, et
nem ponit. Verbum dabit, « et » dabit etiam « di- quandoquidem Christus talis mons est, ergo vos
« videre spolia, » id est, homines diabolo ereptos, Judaii ut quid suspicamini
« » vos aliquid esse ad
ordinando eos diversis ordinibus, scilicet faciendo « montos coagulatos»,
comparationem istius montis
alios episcopos et caetera, ut Pctrus cL alii, sanctos D magnosviros?
illos Et hic reprehendit illos qui di-

multos talitcr ordinaverunt, dividere dico spolia cebant Christum

« Joannem esse Baptistam,vel He-
« spcciei domus, » id est, ad speciositatem domus, liam, otc. » (Matth. ix ; Marc. vi.)
id cst, Ecclesi.c Dei, quia nisi domus Dei esset di- Item commendatio Christi. Ipse etiam est«mons
visa,non esset pulchra, nec etiam csset corpus,de in quo beneplacitum est Deo habitarc, » ita quod
quilius Ghristus dixit:« Gum forlis armalus atrium « in eo » de quo Apostolus: «Erat Deusin Christo,

suum custodit, in pace sunt omnia qiue possidot : mundum sibi reconcilians (// Cor. v),» dico habitat

si autem fortior illo supervencrit,scilicet Christus, in eo, «etenim Dominus habitabit in finem»habita-
aufert et dividit univcrsa spolia ejus (Joan. xi) : » tionis scilicet, ita quod plus non possiL habiLare.
sicut fecit Christus, qui armatum forl.em, id est, Postquam osLendiL altitudincm Ghristi, ostenrtit
diabolum, superavit, et cjus spolia absLulil, soilicet quid indc proveniat Ecclcsia;. Gontinuatio Iste :

homines. mons est talis, et alii qui putabantur montoscoagu-

« Si dormiatis intcr medios. » Ponit itcm alias lati, sunt « currus Dei » portantes cum, quos ipso
417 EXPLANATIO IN PSALMOS. 418

regit, sicut bonus auriga currum, ourrus dioo« mul- A. P>'i> sic cogitationcs mcnti, bonoc autcm cogitatio
tiplex decem millibus » populis per Gnilum nu- : ncs adornant mentem, malae deturpant
merum intelligimus infinitum, etilla « millia « sunt Dixil Dominus : Quosdam confringet, quosdam
(iIstantium ideo,quia« Dominus »est« in eis »
» ad se convertet, ita quod alios faciet martyres:
qui Dominus est « in Sina, » id est, in mandato. alios vero faciet praedicatores, et ad hoc confir-
Per hoc notat, quod Dominus cst illis qui sua nuin- mandum, Dominum sic :«
inducit Dixit Dominus »

data custodiunt,qui etiam Dominusest« in sancto». cgo « convortam » ad mo aliquos « ex Basan, » id

id est, in Christo, et per hoc notat quod ipsi, in est, ex confusione, vel ex ariditate : Basan namquc
quibus habitat, sint conformes Christo. confusio vel ariditas interpratatur. Quosdam enim
Et per hoc sunt isti faoti currus Dci, quia lu Dcus qui prius crant confusi in peccatis, vel in ariditate
«asecndisli in altuni » ad liltcram« cccpisii capti- justitiae, convertit ad sc Dcus : et etiam » conver-
vitatem,» id esf, a diaboli laqueis tuos eripuisti, tam » ad nic quosdam existontes « in profundo
qui ad cxpressionom captivitas appellantur et : maris, » id est in profundo vitiorum.
« acccpisti » a Dco « dona in hominibus, » id est, « Ut intigatur, » dicit propheta. Continuatio :

homines dona, sicut dicitur Hic homo accepit : Tu, Dcus, convertcs cos, ct ita convertentur, « ut
dona in cyphis, id est, cyphoa accepit. •n pcs tuus, » id est convcrsi ad te, qui tc portant in
Et vcrc aecepisti homines dona, quia etiam non sc, qui pes prius intingebatur in dilectionc hujus
credentes « etenim non credentes » aocepisti « Do vita) modo « intingatur in sanguine, » id cst duca-
ininuni Deum inhabitare » in hominibus, sicut tur ctiam usque ad effusionom sanguinis, et « ox
gentiles, qui Dcum intcr homincs habitare non crc- inimicis «lingua canum tuorum, » id est,
» tuis fiat

debant. fiant oplimi proedicatorcs, ct bene latrantes, et Dei

Et quia tantam misericordiam dedit mundo, ideo Ecclesiam defcndentcs, sicut canes circa domino-
ipse « Dominus » sit « bcncdictus, » id cst, lau- rum suorum domos vigilant, et hoc non procedct
datus, « die » nominato « quotidic », id est, assi- « ab » eis, sed a to « ipso. » Alia enim translatio

duc, et quasi Quarc bcncdictis ?

aliquis dicerct : habct tcipso. Vcl scrmo potest dici conversus sic :

quia scio quod ipse ascendens, nos quoquc as- Dominus convertet, et tu popule ita converteris,
cendere facit et hoc est « prosporum itcr, » id
: ut pcs tuus, id est affcctio tua intingatur in sangui-
Bst, sineimpcdimcnto, scilicet, nc possint mundi ncm, id cst prona sit ad cffusionem sanguinis, ct
obslacula impedirc nos, « facict nobis Dcus » de ex inimicis Dei fiat lingua canum tuorum, id est
quo possumus essc sccuri; in hoc cnim praesenti pcccatorum tuorum, scilicet, qui sunt de gcnte et
dat nobis salvatioucs, scilicct remissiones pccca- dc consortio tuo, et hoc non a te, sed ab ipso Deo
torum, et hoc est, « salutarium nostrorum » ct C erit

alias quoque salvalioncs, scilicct justitiam, ctc. « Viderunt ingressus. » Pcs tingetur in sanguine,
Ipsc etiam Deus nostcr, » id est nostur
est « lingua canum tuorum
ex inimicis, et hoc to- fiet

creator, ot est ctiam « Deus salvos faciendi » quia tum per hoc fiet, illi qui converlun-
quia, o « Dcus,»
non tantum in hac vita salvat, scd etiam in ectcrna tur, « vidcrunt ingrcssus tuos, » id est opera lua,
glorilicationc salvabit. Hic incipit quarta pars. qua3 in mundo operatus es. Vel tui ingressus idco
Continuatio : Et ne aliquis diccrct. Tu dicis quod dicit, quia Deus prius alicnus erat a mundo, sed
ipse sit Dcus salvos lacicndi, sed hoc quoque po- per misericordiam suam ingressus est in mundum,
test esse, cum mortuus, et sui etiam
ipse fuerit et ut dctcrminet ingressus illos cssc Christi, dicit
moriantur. Rcspondit Bene dico quod ipsc cst : « Ingressus Dci mei, regis mei, qui esl in sancto,»
Deus salvos ficiendi, quiaistius « Domini Domini» id est qui habitat in dominico homine, scilicet
est « exitus mortis », id est, exsurgcns, exivit dc Christo,et hic apcrto incarnationem insinuat.
morte, et omncs suos educet dc morte cum Do- « Per hoc converterentur, quia
Praevenerunt. »

niini bis ponit, per unum (ixum, id est, substan- viderunt ingrcssus Dei, et per hoc ctiam,quia « prin-
tialeaccipimus, per aliud cxcrcitium dominii cipes.» id est apostoli, qui sunt principes in Eccle-
designamus tanquam si diccret, Domini domi- j) sia, « prcevenorunt » eos, quia prius credentes, se
nantis. aliis fidci ct bona: operationis cxempla dcderunt,et
« Vcrumtamen. » Istc cst Deus salvos facicndi hoc non soli,« scd conjuncti,» id cst comitati multis
« verumtamen » istc « Deus confringct, » id est, « psallcntibus, » id cst bcnc ad honorem Dei ope-
annihilabit« capita, » id est, mcntcs, vel erectioncs rantibus; ct nc aliqui crederent, quod solis viris da-
« inimicorum suorum » ct etiam codfringct « verti- retur gloria illa, sic quidain haerotici putavcrunt,
cem capilli, » id est, cxtollcntiam ct clcvationcm addif, erunt efiam illi principcs « in mcdio juvencu-

cogitationum, scilicet cogitationcs philosophorum,
ct profundas scntentias eorum, et scctam ha;rc-
tirorum, de quibus elevabantur et superbiebant,
•rerticem dico « perambulantium, » id cst perseve-
ranlium « in deliclis suis. »
larum,» id cst, mulierum, quas idco juvcnculas vo-
cat,quia a vetustate pcccatiinnovantur per gratiam
Dci. Vel per juvenculas possumus acciperecommu-
nilcr Ecclcsias, quia pcr gratiam Dci a vetustate
Per capillos idco cogi- pcccafi innovantur juvencularum dico « tympani- :

striarum » qui tympanizant Deo pcr mortificatio-

419 HAYMONIS IIALBERSTAT. EPIS0. OPP. PAH5 I. - COMMENT. BIBL. 'i20

nem carnis, et sunt sicul corium mortuorum an i- A arundfnes, scilieet, Intei mobiles bomines, qni cito
malium. possunt moveri a propoi tto, tales enim aggrediuntur
« In Ecclosiis. » Incipii pars quinia, Continuatio : hasrctici, non perfectos viros. Vel feras arundinis
Principcs proevcncrunt, et caetera bona dedit, et dicit, quia in paludibus nascuntur,
propter haec omnia vos fideles « bencdicitc De ita bajretici in paludosie sententiis versantur. Et
Ecclesiis » ubi est locus bonedictionis, guia qui neci i'i increpcs, quia « coi io tauro-
cxlra Ecclesiam sunt, Deum digne laudare non rum,» id i st, bajrcticorum, qui sunt cervieosi tauri,
possunt,Deo dico « Domino » quia Dcus el Domi esl um, - id est, in populis fpii

cst, benedicite dico « de fontibus, »id cst, proptcr cito Bcquuntur quod audiunt, ut vaecaa taurorum,
fbntes, scilicet, propter sanctos apostolos, qui nos ;regatio dico ad hoc facta, « ut excludanl
spirituali doctrina reficiunt : fontibus dico « Israel,» fjui
|
sunl argento, » ifl est, divino eloquio ab
id est, procedentibus ox Judaea, vol in Ecclesiis illis quos vocavit vaccas, scilicet, ul faciant, ne illi

potatis de fontibus Israel. inferiores sequantur probatos viros. Vel « ut exchi-

c Ibi. » Benc dico propter fontcs, quia « ibi, » id dant, » id est, dividant a ee eos qui probati sunt
cst, in Ecclcsia, scilicct, Paulus ot alii
sunt fontcs, argento; cum autem dividunt sc hrerctici ab cis,

apostoli, et hoc Bcnjamin, » id cst, Pau-

cst, « ibi t» manifestant eoa esse bonos, a quibus sc soparant.
lus, qui fuit de tribu Benjamin, id ost, in adolesccn- Unde Apostolus :« Nccessc est ut veniant hairescs,
tia convorsus (Act. ix). Vel « adolescenlulus » scili- ut qui probati sunt, manifcsti fiant (/ Cor. xi). »
cet, doposita vetustate lcgis, in Christo innovatus, Incropati, « dissipa» ne conveniant in unam vo-
et hoc cst, « in monlis excessu, » id est, timore, luntatcm « gcntcs, » id cst, haireticos, « qui volunt
quia pcr timorem conversus fuit. Nota duos essc « bella, » id est, litigia contra fidolos, ot vore dissi-
excessus. Unus exeessus est, quando humana mens pabis, quia « venient legati cx ^Egypto, » id est,

transcendit usque ad ipsum Dcum, hoic mundana aliqui convertentur ex ignorantia poccantes. Mgy-
prrctericns.Unde Paulus Sive oxcedimus mente, : « ptus enim tcncbr.v interprctatur, per quod intelli-

Dco cxccdimus (// Cor. v),» et de hoc*etiam oxccssu guntur ignoranter peccantcs, scd etiam nigri gravi-
possumus et hic diccre, et Paulus fuit raptus « us- bus peccatis convcrtcrontur, ct hoc ost « jEthio- :

que ad tcrlium ccelum (// Cor. xn).» Alius excessus « pia, » id cst, nigri in peccatis. /Ethiopia onim
est, quando homo per timorem extra se rapitur. nigrcdo intcrprctatur, /Ethiops nigcr : « praivenict
Principes et duces eorum qui sunt in Ecclesia, « manus cjus » ^Egypti, id est, indignitate suporabit
sunt « principes Juda, » id est, apcstoli sancti de opcrationes ^Egypti : « Deo, » id est, ad honorem
tribu Juda, « principes Zabulon, et principes » de Dei, proptcr hoc dicit pra;venict, quia quanto ma-
tribu Nephtalim, duces sunt eorum,» et ideo ponit " joribus peccatis aliquis involutus cst,
« tanto magis
has quatuor tribus,quia dc his fuerunt nati apos- pconitens dignum fructum facit Deo. Alia translatio
toli. Benjamin intcrprctatur filius dcxtrx : Judas habct iEthiopia festinabit manus dare Dco, et di- :

confitcns : Zabulon tabcrnaculum. fortitudinis : Neph- citur ex similitudine, quia sicut aliquis victus tendit
thalim, latitudo. H»c intcrpretationes non sunt hic manus suas victori, sic ^Etbiopia, id est, nigri in

necessariae. peccatis, cognoscentes se esse victos, dabunt manus

r Manda.
Et pcr istos talcs « manda,» id cst,
» suas Deo victori, suo. Vel /Ethiopia convicta, Dco
notifica « virtutcm tuam, » id cst, potentiam tuam praeveniet manus, id Bene dicit
est, vindictas Dei.
pcr mundum, et per istos « confirma hoc quod ope- praeveniet, quia prius credent, quam Deus vindicct
ratus et in nobis » fidcm ct charitatem, ot Spiritum se dc eis.
sanctum, incipiendo « a templo tuo,» id est, a san- Quia ita Dcum, ideo « rogna ter-
convertentur ad
ctis tuis, in quibus tu habitas, « quod est Hierusa- ras, id est, homines dc omni regione terrre « can-
lem »: quia in Hierusalem Spiritus sanctus primuin tatcDeo » voce et corde, et « psallitc » illi « Do-
apostolis fuit datus, et deinde pcr ipsos et pcr mi- mino » bona operatione.
nistros eorura datus cst aliis hominibus. Et vcre Psallite Deo. Incipit scxta pars. Propter hoc psal-
confirmabis, quia pcr hoc « regcs, » id est, seipsos D lito, et etiam propter hoc, quia ipse dabit vocem
bene rogentcs, « munera, » id est, seip-
offerent tibi virtutis voci sua;, «psallitc Deo, qui ascendit super
sos et alios. Alia translatio ponit hoc sub optatione, coelum cuni » ad littcram. Vcl se pcr supremum or-
offerantur munora. Vel sicut alia littcra habct, vir- dinem angelorum, « ad oricntcm » quia in orientali
tuti tuae, socundum quod ita diccmus Et quia hu- : parte, ad litteram, quia in monte Olivcti, qui est in
jusmodi sunt in Ecclesia, pcr quos potost porfici oricntali parte. Hierusalcm crat Dominus quando
quod cocpisti, crgo manda, id cst, praecipe virtuli ascendit, et illud factum Christi hoc nobis signi-
tu<-c, id cst, filio tuo, et por eum, et per ministros ficavit, quod ipso essct verus oriens, qui totum
tuos « confirma hoc quod opcratus cs in nobis. » mundum illuminarct. Alia translatio habet, ab
« Incrcpa feras arundinis. » Et ut offcrantur tibi oricnte.
muncra « incrcpa, » id cst, convincc « feras,» id est « Ecco dabit. » Idco dico psallite, quia « ecce »

haorcticos.qui laniant Ecclesiam Dei, sicut ferc oves quasi in manifestatione Dominus iste « dabit voci
fcras dico « arundinis, » id est, conservantes inter suac » quae in hoc mundo humilis fuit «voccni vir-
421 EXPLANATIO 1N PSALMOS. 422

tais » id cst, virtuosam facietvoccm suam, quaa A. "os invitare ad pationtiam, sicut in aliis, ubi dc
vox crit, cum venerit ad judicium, qua vocc omnia passione agit.
resuscitabuntur corpora, ct ideo quia tantus est, El Lncipita petitione suaa liberationis sic : « Sal-
quod dabit virtutem voci, vos omnes * date glo- vum me Deus » ne me possint inimici rctinoro
fac

riam Dco, » i<i est, ostendit eum esse gloriosumet in morte, opus ost, quoniam aquaa, » id cst,
el

diotis, ctfactis.Doo dico re| nanti « super lsrael, » populi Judaici « intraverunt, » id est, magis mala
id est, supor omncs videntes Deum, quia« maj inferendo acccssorunt, « usque ad animam meam »
ficontia ejus Dei scilicet, quod suos faciet nia-
: tollendam, siout aquaa quaa intrant in navem suffl-

Bcilicet, impassibiles et immortales, crit « in cientes ad hominum submorsionom.

nubibus » jam sanctis, « virtus ejus » quia nihil : Infixus sum in linio. Dico quod intravcrunt, ad
potcrit impcrio cjus rosistcre, scd omnia ficnl quae animam lnoam tollcndam, ct tulorunt, ot hoc est,

voluorit itcrum « in nubibus. »

: « sum,» id est, ita datus sum in poteslalom
infixus
« Mirabilis. »Et quid pcr singula curram ?» Mi- eorum,quod omnino dc corporemoo faccront quid-
rabilis erit Deus in sanctis suis, » id est, mirificos quid vollont, intixus sum dico « in limo, » id est,

faeiet eos, et non tantum in alia vita, sed ctiam in manibus Judacorum, qui sunt limus, id est,cor-
in hac vita ct hoc est, « Deus Isracl ipse dabit
: t» ruptio secundum humanam naturam limo dico :

virtutcm » contra adversa « plobi sure, ct fortitu « profundi n quia faciunt so profundos in nequitia
dinom, » id est, longanimitatom perseverantim, sua, « et non ost » illis « substantia, » id est, sub-
et ideo sit « bencdictus Dous » ab omni po- sistcntia, quia non potui eis secundum moam hu-
pulo. manitatem rcsistero. Vcl non est substantia ipsis
IN PSALMUM LXVIII. Judaeis,id est,vera oxistentia,quia non pcrsistunt,
Titulus. hi finem pro his qui commulabuntur psal- sicut a Dco creati runt.
mus ipsi David. Voni in altitudinem. Non idco sunt infixus, quod
« Salvum me fac, Deus. » Psalmus islc convcnit non potui praecaverc, sed spontc me obtuli, et hoc
David significato, id cst,Christo, qui hir loquitur, est, « voni, » id est, nulla coactionc, sod spontanea
et dirigit nos in finem,id est,in Christum, psalmus voluntato. « in altitudinom maris,» id est, inter Ju-
dicohabitusprohisquicommutabunlur.Tnhocenim dicuntur marc, propter amaritudincm
da;os, qui
psalmo agit Christus de passionosua,proptor quam vitae altum proptor superbiam, « ot tempcstas ;

Deum rogat pro libcrationc hominum a malo hujus demorsit mo, » id ost, soditiosa commotio eorum
vitae veluti cum dicit:Eripc mc dc luto,ot non infi- occidit mc.
gar et aliis plurimis locis, ct alibi plane affirmat
: Et dc hoc non sunt excusabilos,quia clamavi eis
eorum commutationem ubi dicit Quoniam Dcus ^ ostondo oa non ossc facicnda, quae mihi faciobant,
:

salvam faciet Sion,et avlificabuntur civitatcs Judne, et hax « clamans, laboravi, » id cst, multum cla-
ot aliis locis.Commutabuntur enim hominesinhac mavi vel laboravi, quia multum clamando, nihil
vita pcr passionem Christi, do. vetustatc Ada; ad profeci,ot tunc dicitur aliquis laborare,quando non
novitatom Christi, et tandcm de corruptela ad in- potcst,quod intondit,proficcre,et « faucos moac sunt
corruptionem. In hoc psalmo materia est Christus, factao raueae, » id est,similcs rauco,quia sicut rau-
passus sccundum fragilitatem humanac naturac, ct cus non intelligitur, sic nec ogo intellectus fui, et
exscquitur passiones suas per multas partes ipsius « oculi mei dofocerunt » in mortc : vel, oculi, id
passionis, agit quae alifer hic de passione, quam in ost, apostoli « defecerunt, » id cst, dubitaverunt,
•uliis ipsam passioncrn usquo
fccit,quia hic inducit fugorunt in morte Domini, ct haec omnia
scilicet,
ad eonsummationem,cum dicit: Dederuntin cscam mihi idco ovonorunt, « dum, » id est, quia, « spero »
mcam fcl,ut in siti mea potaverunt mo aceto.Habet non in logc,sed in Deo,vel « in Deum meum » quia
quinque partes psalmus iste.Modus: In primaparte adhuc molius ab oo exspocto.
pctit salvari,ct ostcndit mala quco sibi injuste infc- « Multiplicati sunt.» Postquam ostendit pcr simi-

runtur a Judreis. In secunda parte, quae incipit : litudines mala sibi illata,ostendit manifcste. Ad hoc
Deus tu scis insipientiam mcam,ot delicta mca a to ]) continuatur Noc mirum si oculi mei dcfecerunt,
:

non sunt abscondita,ostcndit mala illa non esse il- quia inimici mei mulli fucrunt et fortes,et hoc est,
lata sibi cxmerito suo, et petit ut illi qui vel vi- « qui odorunt me gratis,» id est, sine causa, sunt
ventes sperantcs in co,vel qui ipsum mortui cxspe- multiplieati « supcr capilloscapitis moi,» idcst,plu-
ctant, redimi non frustrentur. ln tertia vero, qua; res sunt facti,quam amici,qui dicuntur capilli,quia
incipit : Ego vero orationem meam ad tc, Domine, ita adh;orent mihi,ctornant mc sicut capilli ornant
petit suos liberari a malitia hujus vitae,pcr passio- caput.Vcl super capillos capitis,ad litteram,ut pcr
nem suam. In quarta, quae incipit :«Fiat mensa eo- hoc notet infinitos inimicos.
rum coram ipsisinlaqueum,»ponitmala quae optat Et non tantum sunt multi,sed etiam «confortati
Judaeis provenirc pro sua passione, et tantum valet sunt, » id est, fortes facti sunt, cuin viderunt sibi
ua optatio, quantum si affirmare.In quinta parte, convenire voluerunt
quffi me perse- « inimici, qui
quae incipit>Ego sum pauper et dolcns,»ponit bona cuti sunt injuste » quia multa bona feceram eis,ct
quo; eveniunt justis de sua passione. Intcntio est « tunc » otiain in illa tribulatione « cxsolvebam, » id
423 IIAYMONIS HALUKIiSTAT. EPISC. 0I>1\ PALS I. COMMENT. IiiliL. 424

eet, pronas Bolvebam, pro bis « quaa non rapui, » id A nio animam meam • et posui vestimentom moum <i-
cst, pro peccatis, quas non perpetravi. licium,» scilicet,tristitiam ostendi, faciens me simi-
« Deus. » Incipit de secunda parte. Bene dico,quia lem illis qui vestiuntur cilicio, scilicet, poBnitenti-
«tuDeusscis insipientiam meam, et delicta meaa bus. Nunquam tamen legitur bistorialiter, cilicia
tcnon sunt abscondita, » id est, scis me haec pati Dominum fuisse indutum, sed semper in tristitia sc
nnn propterea qusa ego fecissem per insipientiam, habuit, el nunquam risit, « et factus sum iilis iu
id esl per ignorantiam, vel propter aliqua delicta parabolam, iil de quo totam parabolam suani
est,

mea, sod propter peccata mcorum. facerent. Vel, in parabolam,id estin enmilitudinenx,
Etquia non cxmea culpa patior,ideo,o « Domine. » quia per Bimilitudinem mei aliis maledicebant. Vcl
illi « qui exspectant te, » id est illi qui detinentur in loculus in parabolam, 8cilicet, non loqucns eis alla
inferno,qui exspectant educi per me « non erubes- sei undum Bapientiam meam, sed in Bimilitudine,
cant, » id est non frustrentur « in me » sed habeant ut melius intelligerent.
liberationem in mc,quam exspectant,cl obtineant, Item exsequitur,dicens, illi ctiam « qui sedebant
tu dico « Deus virtutum, » id cst angclorum, quia conveniebant
in porta, » id est in compito; ubi rnulti
certum est quod benc poteris faccre. «loquobantur adversum me, » etilli « qui bibcbant
Et etiam illi « qui quaerunt te, » id est, inteliigunt T» vinum, » id cst convivae quicunque,scilicct quicun-
te csse in mc, illi dico « Israel, » id est, vidcntcs quc in his srccularibus dclectantcs, « psallebant in

Deum.quia nisi essent videntes Deum, crederc non me, » id est deridebant mo.
possent,quod Deus essetin tam afflicto homine, illi « Ego vero orationem mcam. » Pars quarta, in qua
tales«nonconfundantur,»idestpro sui frustratione Christus ostendit, quomodo inter tribulationes se
confusi non sint « super me, » id est de mo. habuerit, scilicet quod pro suorum liberatione ora-
Dico non confundantur, nec debcntconfundi.quo- vit. Continuatio : « cgovero
« Illi in mepsallebant,
niam passio mea digna est, qua redimantur.ct hoc orationem mcam te,Domine» dicens ecce
direxi ad :

est « quoniam propter te sustinui opprobrium,» ut

: « tempus bcneplaciti, Deus. » Beneplaciti dico, non
cum dicerent « Damionium habes (Joan. vn), » et
: in mcritis hominum, sed « in multitudine miseri-
similia, et etiam « confusio » facta de colaphis et cordiaj tuse, » et quia jam, o Dominc, tompus cst,

sputis « opcruit faciem meam, » id est ex omni parte ideo « exaudi me in veritate salutis tuae, » id est,
circumdedit mc : veluti cum dicerent : Prophetiza dando salutem mihi et meis, ot per hoc verax appa-
nobis, Christe, quis te percussit? (Matth. xxvi; Luc. reas.
xxn ; Marc. xxiv.) Exaudi » dico, scilicet, « eripe me, » id est,
«

Exsequitur passionem : « Extrancus factus sum meos,deluto,»id estdepeccato,nonquin meitangant

fratribus meis, » id est,cognatis sccundum carnem : L illicitum,quianulluspotestessesine peccato,sed«ut
« et » etiam « filiis matris meae,» id est,synagogae qui non mei ex se peccatis non adha>
infigar, » id est
mecum in synagoga legem audierunt,in qua possent reant,et non tantum ut non infigantur mei ex se,sed
cognoscerc me esse promissum Redemptorem, sum « libera » etiam « me, » id est meos, « ab his qui

factus « peregrinus » quasi ignotus, quasi non pos- oderunt me,» id est, ne per impulsionem aliorurn
sem morari apud eos,nisi una nocte tantum.Syna- ducantur in peccatum, « et » libera etiam » de pro-
goga dicitur mater Judacorum,quiapra3ccptis vete- fundis aquarum,» id est aprofundis illis nequissi-
ris legis pascebat eos. mis.Vel « libera meos de profundis aquarum, » id
Et ideo factus sum peregrinus, « quoniam zelus est de prosperitate, in qua est facilis lapsus.
domus tua3 » a qua ejcceram vendentes et ementcs Ita scilicet libera, non quod non habeant tribula^
(Matth. xxi ; Luc. xix), « comedit mc, » id est, ussit tiones, scd ne demergantur, et hoc dicit « non de-
me interius, et hic notatur maxima affcctio ipsius, mergat me tempestas aquae, » id est commotio po-
quia ipse ejecit eos,et indignati erga eum, machi- puli in peccatum ducendo,et si aliquando demergat
nati sunt ei mortem, « et opprobria » eorum in aliqua tempestas, o Domine, deprecor, ut « profun-
deserto tentantium (Marc. i; Joan. n) et idola
te dum non absorbeatme,» id est mei non deducantur
colentium, et hoc est « exprobrantium tibi » illa, :
p, in desperationem. Unde dicitur «Peccatorcum ve- :

inquam, opprobria « cccidcrunt supcr mc » quasi
grave pondus.
Et tunc ego me
« animam meam, » id estvoluntatcm meam,
operui
« in jejunio, » id est cum essem jejunusab illis, id
ost cum non possem mihi incorporare aliquos eo-
nerit in profunditatem vitiorum contemnet,» et« pu-
teus,« id est profunditas nequitiae hujus mundi « non
erga eos iratum non ostendi, sed urgeat ossuumsuper me,»idest nondeducantmeos,
quinquandoque possintemergere,etiam dc despera-
tionc, hoc dicitur a similitudine cadentis in putcum,
qui os putei claudatur, non potest egrcdi.
si

rum. Unde supra : « Humiliabam injejunio anirnam Dico «non urgeat,» sed potius «exaudi mc,» id cst
(1'sal. xxxiv), » et quod eos ita patienter sustinui, meos, « Domine, » et securus sum quod exaudies,
quod me sic operui, « factum est mihi in oppro- « quoniam misericordia tua bcnigna est,» id est larga,

brium » quia, quanto eram apud eos humilior,tanto quia nulluni despicis clamantem ad te : « ct respice
eis eram vilior. inme secundum multitudinem miserationum tua-
Exsequitur pussioucm. Continuatio : Operui jcju- rum « quasexhibuisti patribus antiquissicutDaniel
 4i>") KXPLANATIO L\ PSALMOS. \l(j

in lacu leonuin (Diin xiv), et Noo in aquis diluvii A >u scandalum, »» id est, dc oia habount soundalum et
{Gen. vii, vni), et cateris. offensionem, vel inter se, vol inter christianos, et
Dico « rospice » et hoo per mo, ot hoo o.st : » nc aver- hoc coram ipsis, » ul ipsi bcne cognoscant sc er-

tae raciem tuam a puero tuo, me, servo tuo, - id est,a rare,et bene Jud.vi sciant gontiles legexo suam ha-
ncut alia transtatio habet.Se vocat puerum propter bere,perquamipBi ipsosJudaaoepeocare convincunt.
innocentiam, do (juo ipsc in Evangelio, cum alium « Kelributiones » has,scilicet,« ohscurenlur oculioo-

Btatuissetin medio oorum,tamen dixit : « Nisieffi- rum,» id ofct ratio eorum, « nc videant, » id eat, ne
eiainini siout parvulttS iste,non intrubitisin regnum intelligant veritatem,«etdorsumoorum,»id est ra-
cudorum (Matth. xvin). » « Ne avertas » dico, scd tio eorum qu.-e « dorsum >» dicilur,quia sicut dorsum
potius« exaudi me velociter,» non differas meam rc- hominis ercctum est, sic ipsa ratio scmpcr dcbot
surrectionem usque in communom resuiTectionem, crigi ad coelcstia,scd « scmper » cst « incurva » in
•
qunniam tribulor»et ideo hocdico: « ne avcrtas fa- Goncupiscentia terrenorum.
cicin tuam,»» sed potius « intende animre mea3»con- Alia relributio « Effunde, » id cst, abundanLer
:

sidcrans quanta innocentia tibi serviorim, •< ot libera immitto « puper eos » ad compressionom oorum
MMD,»6t non tantum propter moipsum liboruiue,sed « iram tuam,>» id cst vindiotam tuam,ot illa gravis

ot >. meos eripo mc, » quia non ost p

proptcr inimicos sit diuturna, « ct furor irffl tuo? comprehondat
dignum ut inimici meide BOOa afllictiono gaudoant. eos. »
Bt debcs eripere, quia lu vidcs mala quac mihi Itemretributio:Continuatio:«Effundeirarn tuam,»
r.unt.piopter quaa debes erga mc ad miscricordiam scilicet, «habitatio corum, » id cst domus, ct agri,
lOmmoveri, unde Tu scis improperium dicit : « ct vineas, « fiat descrta » ab cis, « et in tabernuculis
meum,» id est, cognoscis, quam turpia vcrba mihi eorum, » id cst in celcbrihus locis eorum, ut in
interunt « et » scis « confusionem meam » quamha- tcmplo, et synagoga.ot capitolio,« non sit » aliquis
bobam.ut putaverunt.cum alios s-ilvos facercm,
illi corum « Quod dicit, « inhabitet,» et
qui inhabitct.»
et meipsum salvare non posscm (Luc. xxi Matth. ;
non per se habitet,nolat quod magna affoctione ha-
xxvi) « et » scis « rcvcrentinm meam, » id cst, illa bitant in locisillis. Ila; optationcs sunt in eis com-
vilia qua? cgo sustineo, et reverenda, ut sputa, co- plets, in dcstructiono Titi ct Vespasiani.
laphos.Alia translatio habet, ignominiam vcl vcre- omnia mala idco eisevcniont,« quoniam per
Hacc
cundiam. meFiliumtuum,«quemtuporcussisti,»
sccuti sunt»
Me vides aftlictum.etetiam qui me affligunt,unde cxponcndo eum miseriishujus mundi,facicndopas-
s ad indignationem contra eos commoveri, et sibilem et mortalcm, « ct supcr dolorcm vulncrurn
hoc est : •• inconspoetu tuo sunt omnes qui tribu- meorum addiderunt: »vulnerabantChristum,cumei
lanl me, » et illam tribulationcm sponte sustineo, G nolobat credere, et indo dolcbat, et « supcr » illum
quia « cor moum, » id est voluntas mea, « exspo- « dolorem» multa mala oi inferondo.doloros multos
cLivit impropcrium » in dictis, « et miscriam » in alios « addidorunt. »
fuetis. Et quia malum
mihi super malum « addiderunt,»
« Et sustinui, » id est,exspectavi, « qui simul con- « supcr iniquitatem corum » quum foccrunt in scrvos
tristarctur,» id cst, qui mihi condolcret.quod cxigit missos in vineam.quia prophctas missos ad eos co-
natura.ut cum videant homines ali(|uom afflictum, lendos occidcrunt,» appone iniquitatcm «aliam,sci-
eondoleant ei, «et » tamcn « non fuit » qui condo- licct ut mc ipsum hasrcdcm vinea) interficiant, ad
leret ;
« ct» sustinui « qui consolaretur»mc,trans- cumulum sua; nequiliac,« et non intrcnt in justitiam
eundo ad meam doctrinam,» ct non inveni » aliqucm tuam, » id cst, non convcrtantur ad to.
qui consolaretur me. Alia retributio: «Dcleantur » ctiam « de libro vi-
i Et dederunt in escam meam fel, ct in siti meu ventium. » Libcr vita3 cst pra:scientia Doi, cui nihil
potavcrunt me aceto, quoniam non dederunt
>» ascribi vel dclcri potcst. Omncs cnim in illo proe-
diain escam vcl potum,nisi ueetum cum fclle mis- sciti sunt, vcl ad mortcm, vel ad vitam, sed secun-
tum, et hoc figurafuit, cum cniin ipsc sitirct sa- dum judicium humanum quidam dicuntur uscribi,
lutem eorum, non habuit refcctioncm cx eis, scd quidam dcleri.Judicamus enimquosdam,quosprius
J)
exhibuerunt amoros ct diros morcs. ei malos vidimus, si convcrtuntur, ct bcnc opcreutur,
Fiat mensa oorum.» Pars quarta.Continuatio :
quod tunc in libro vitaj ascribantur si autom qui ;

dederunt mihi malamescam,ct malamcscam

i
prius boni rcputati sunt, ad malum convcrtantur,
dedil eis Deus,et hoc est, « mensa eorum,» id cst, eos de libro vitae delotos esse judicamus, ct sceun-
ptura eorum, quas est ois proposita ad refectio- duin hoc dicit : « Dcleontur» i]isi Jud«i« dc libro vi-
ncni," liat Jiuheis illislaqueurn, » ut per ijisam« in ventium »scilicet, lcx eorum.qui priusjusti reputati
scilicet illaqueentur ct convincantur, sicut hodie sunt,inutilis etdamnosa appareat, « et cum justis, »>

ipletum ost in illi, nam Christiani eos per logom id ost gentibus, non scribantur » Jud.ei, quia
«

issime errare convincunt, et legis gladiolegem gentes novam legem recipiunt, per quod ascribi in
rvantes jugulant;Gat etiam » eia • tn retribu- lihro vit.v judicantiir: Jud.ri non sciihuntur, id est,
tiones,- quiaprolegequam.noncustodiunt, Deus cis non recipiunt innovutioncm, quam salvandi acci-
niala retribuit,ct has rctributioncs exsequilur, « et piunt.

14
 427 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAIIS. I. — COMMENT. UIIiL. m.
Hgo sum paupnr.»Pars quinta. Continuatio. lllia A phetarum, «possidebit eam » 8ion,el ostenditquot
«

ita oontingat, ego autem aliter mereor ad opus meo- semen vocet, sic i qui diligunt nomen ejus, » ic :

rum,quia ego sum pauper » pro eis justis mun-

<( esl l)'i, « babitabunt in ea.
danis.Unde Apostolus « Christus eum divesesset,
:

I.\ PSALMUM LXIX.

pauper pro nobis factus est (// Cor. viii) » « et :

etiam sum
de cxcaocationc humani gene-
dolcns » TlTULUS. In fincrn psalmus David in rcmcmorutionc
eo quod .salvum fecit cum Dominus.
ris,etperhoc promcrcbalur, ut sui salvarentur, scd
tamcn,o « Deus, salus tua,» id cst Filius tuus, « sus- " licusin adjulorium meum. » Psalmus iste con
copit mo
usque ad confcssioncm Dci Patris, et pcr
» vcnit David, id cst omni justo, quia hic loquitoi
hoc ostendit potcntiam qua possit salvarc suos. quilibet justas,psalmus dico hahitus in rememora
Et quia « salus tua mo susccpit,» idco « laudabo » tione,habita de eo quod salvum feeit eum Dominus.
in mcis « nomcn Dci cum cantico, » id cst cum Mcmor enim salvationis et beneficiorum, quae Deus
exsultatione,«ctin laude » illa « magnificabo cum, » contulit mundo.sicut in alio psalmo ostensum cst
id est, magnum et omnipotcntcm pracdicabunt mci securus pctit libcrari, Hcct multa rnala urgean. Ma
eum. teria est quilibet justus.qui loquitur.In primapartc
Et laus illa « placcbit Deo » super omnc lcgale t» potit a malis instantibus, et inimicorun
liberari
sacrificium,othocostonditper partcmsacrificiorum, conversionem. Insecundapartc, quaeincipit:«Exsul
cum dicit,«supcr vitulum novcllum cornua produ- tcntct lacLcntur, » pctit aeterna beneficia, ct reddil
centcm et ungulas.» Allegoria hujus talis est, licet sccurum so cum dicit : Ecce Dcus adjuvat me. In-
hicnonhabeatlocum.Pcr vitulum illum intelligimus tendit nos securos rcddcrc dc aeterno bono, quamvu
populuminnovatum,per«cornua,»munimentaEcc]e- urgeamur nos istis malis.Et dicit : « Deus intende, i

siao.quibus ipsa mundana ha:ccontcmnit,cum dicit id est,intcntum te praebe, confercndo gratiarn, « ic

« produeontom, » significat sanctos in munimentis adjutoriummcum»utadsupcrandaurgentiamalamc

semper procedero, id est, crcsccre. adjuvcs,cum dicit, « in adjutorium meum intcnde,
Dico, Dco super vitulum,» ct hoc
quffi « placebit cstcndit se aliquid operari pcr arbitrium libcrum,
videant,» id est,intelligant « paupcres» qui dc illis ctpctitdivinumauxiliumadcooperandum,dico « in-
animalibus non potcrant sacrificia facere, « ct Igq- tende, et festina ad me adjuvandum. »
tentur» scientcs modo magis possc placere Dco per Me adjuvabit, et hoc videntes « qui quaerunt ani<
justitiam, quam divitcs pcr vitulos et convcrtit se mam meam » ut tollant eam ct hoc proprie possunt
: :

adipsos«paupcros,»eto,vos « pauperes, » hocintcl- diccre martyrcs, « confundantur » de peccatis suis,

ligontes, « quooritc Deum, ct vivct anima vcstra » « ct revcreantur, id est, timeant te judiccm. ».

vora vita. C Et non solum hi « quaerunt animam meam,» sed

.

Et debent « paupcres » lastari, « quoniam exaudivit etiam hi « qui volunt mihi mala avertantur retror-
pauperes Dominus,ct vinctos » in peccatis, pcr quod sum » a proposito suo, « et erubcscant, » id est,
viderentur ropudiandi a Deo, « non despexit » Do- conversi habeant crubesccntiam de malis qua; fcce-
minus « vinctos » dico « suos, » id est, quaerentes
: runt.
eum, et quamvis sint vincti in peccalis, tamen aspi- Etetiam illi« qui dicunt mihi, » id est ad meum
rant ad eum. dedecus, « cuge, euge,» id est bene, bene, cum vi-

«Paupercscxaudivit, » etctiamsalvam facict Sion, dcnt aliqua mala evcnirc, insultantes ei, dicunt :

et quia rcs magna crat quam dicebat, pracponit dc Eccc apparet quod non sit bonus, ipsi tales « erube-
hac re quamdam admonitioncm,ut omnis crcatura scentes avertantur statim, » id est sine mora, ut
laudet inde Deum, et hoc cst : « laudcnt illum eorum convcrsio non moretur. Vel, « qui dicunt,
ccoli, » id est coclostes, « et terra, mare, et omnia «eugc, cuge, »applaudcntesillisquimalafaciunt, ut
reptilia in eis. » Homo rationabilis creatura laudet si aliquis destruat civitatcm, et dicant ei : Ah ! quan:
Dominum, et per homincm omnis creatura, quia benc factum est, bene quidem. Vel cis qui ha?c fa-
ipsa substantia homini cst causa,quarc ipse laudct ciunt mihi,ad damnum meum,quia eorum iniquitas
Dominum, quod nisi homo salvatus csset, nulla rcs JJ
est damnum meum.
Dominum.
laudaret Exsultcnt.»Ipsiavcrtantur, scd«omncsqui qua3-

Idco «laudent,quoniamDeussalvam facietSion, » runt tc » Dcum, ct « cxsultent et laetentur, » non

id est, speculantcs, scilicct Ecclcsiam, « et » illi in rebus temporalibus, sed « in tc » solo. Exsullant
salvati non crunt pauci, sed pcr ipsos « eedifica- cnim justi in hac vita, seeuri quod acternam vitam
buntur civitatcs, » id est Ecclesiae « Judee, » id est possidebunt : « ct » omncs « qui diligunt salutare
Christi, qui fuit dc tribu Juda. tuum,»id est,Filiumtuum, memoressalvationiscol-
Et ibi « inhabitabunt » homincs, non ad horam, lala; sibi a Dco per Filium, « dicant semper» corde,

sed « acquirent eam haereditate » ut possideanteam voce ct opere, « magnificetur Dominus » non quod
in octernum. ipsc in se possit magnificari, sed i[uia quantumad
Et non una solum gencratio justorum habitabit in ipsos magnificantcs,quanto magis eum magnificanti
ea, scd pcr omncs succcssioncs, « ct semen,» id est, major semper et altior mtelligitur.
sequaces ct imilatorcs « scrvorum ejus, » id est,pro- Dicant « Dominus magnificctur, » dc se vcro dical
 ; ;

42«.l EXPLANATIO IX PSALMOS. 430

anusquisque, « cgo egenus » bonia temporalibus,et A. In prima parte liberari petit a malis.ut possitUeum
. pauper » spiritualibus, et lioet babeat aliqua spiri- Laudare.In socunda, quoo incipit: «Ne projicias mc
tualia, non tamen sufflciunt ei. « Ego vero sum i
iu tempore senectutis, » pctit,ut sioutDeuscontulit
ausel pauper, » sed tamen hoc non impedit me,quia sibi benefioia in juventute, sic faoiat in Benectute,
Deus » adjuvat mc ad bene operandum, per quod ubi maxime opus est.In tertia,quffi incipit : « Qme
ium securus de cetcrno bono, et hic aperte innuit fecisti magnalia Deus, quis similis libi? » ponit gra-

;ccssc memorem beneflcii.sicut in titulo proposuit. tiarum actionos dc collatis beneficiis.Inlentioost ad-
Et beno dico, quia >< monere,utomne8spemsuamponantinDomino: qucc
Ucus » adjuvat me, quia « tu
o Dcus, adjutor ibi « Domino, spes moa a juventuto mea. »
meus »ad bene operandunv et notatur :

iberatormeus » a malis, et hootantum restat mihi Et se sperantem in Uomino omnibus proponit, sic
peterc,« Domine, ne moreris, » sed fac quod factu- monens alios Nolilc sperarc in mundanis,sed spe- :

u- es, scilicet, duc mc ad gloriam. rate in Domino, oxemplo mei qui omnibus relictis
mundanis o « Doinino, spcravi,» et quia « spcravi :

IN PSALMUM LXX.
in te,»dicet videar confusibilis in hoo mundo,«non
Titulus. Psalmus David (lliorum Jonadab et confundar in ajtornum, » quiaquandoque manifesle
priorum captivorum.
~ oblinebo quod sporavi.non « confundar » dico, sod
Domine.
[n te, Psalmus LsteestDavid,velali- potius,Q Domine, «libera mc»nepra:valeatmihi ista
•ujiis justi, non tantum loquentis in persona sua, tontatio, « non tantum « libora mo, » sed etiam
et »

ied in persona justorum omnium temporum, fllio- « eripe me nealiqua mihi mala ultra cvoniant
»

inn est Jonadab et priorum captivorum. Legitur in hffiC eroptio justorum est in morte,quando Deus ad
listoria, quod Uieremias corrigens populum Israeli- se justum ducit, et hoc in justitia, et qnia nullus
ieum,quod non obscrvarot mandata Uei,ct prophe- potest liberari vel eripi, seoundum propriam justi-
ans eis, illa obedientia, eaptivitatem futuram
pro tiam, apponit, tuo,scilicet, « in justitia » llla « tua »

tts, lllios Jonadab in cxemplum proponabat, pra> qiKc semper habet misericordiam sibi adjunctam.
licans eis, quod sicut illi mandata carnalis patris Dico « eripe,» et quiamerita meanunquam essent
ibservabant, sic isti potiusDei Patris deberent ob- digna,nt ad tuam pervenirent altitudinom,ideoDo-
lervare mandata (Jer. xxxv). Jonadab namque, qui mine, « inclina aurcm tuam ad me, » id est,conde-
pontaneus Domini vel populi interpretatur, sacerdos sccndc mihi pcr tuam clementiam, « et salva me.»
uil dovotus Deo,Ct istc correxit filios,ne vinuin bi- « Libora me, » ita scilicct, « osto mibi in Deum
nt, id ost, delectationibus hujus vitaa inebria- protcctorem,» liborans dopericulis hujus \\tss, * et»
entur, et ne domos sibi rcdificarent, sed in domo esto mihi a in locum munitum » in quo sum in sc-
)omini degerent, scilicet, intclligerent non haberc C curitate utdcinceps nullus inimicus aggrodi moau-
6 bic manentem eivitatem, sod Uomino sorvientos, dcat,ct hoc orit in alia vita, « ut salvum me facias, »

superna tendercnt. Intclligens autcm Esdras

1 et hoc respicitad hoc quod dixerat, « oripo me. »
lavid proposuisse hominibus contumacibus.etnon Ideo dico sis protcctor,quia ego non quocro rcfu-
ervantibus mandata Uci sui, filios Jonadab.id cst, gium nisi a tc, et hec ost, « quoniam tu es firma-
ustos,obcdientcs Uco,et spcrantcs in eo,dixit hunc mcntuni moum,» id est facions mo firmum,ad hoc
aalmum csse« priorcm captivorum,»id cst illorum rcspicit, « in Ucum protectorom,» et « tu es refu-
nitumacium, qui mandata Uci non observant in gium mcum, » ad hoc rospicit, quod dixit, osto «in

W vita non quod dc ipsis agatur in hoc psalmo,

: locum munitum.
d (juod ipsiscontumacibus proponuntur in excm- « Deus meus,eripe mo, » cum petit liberari,notat
lum filii Jonadab, id est, spcrantcs in Uomino,ad nccossitatom,modo determinat,a quibus petat libo-
oc, ut pcr exemplum corum corrigantur. Priorcs rari sic diccns « Ueus meus,cripc me
: do manu
iptivi dicuntur istius"homines, dc qua pos-
vitsc peceatoris, « id est dc potcstate diaboli; « dc manu
int exirc captivi, sicut JudaH oxicrunt de captivi- contra lcgcm agontis, ct » de manu « iniqui, » qui
itc Babylonica : sccunda enim futura est, dc qua licet non haboat logom scriptam, tamen pcr legom

•ino cgrcdietur. Vel si sinc ct, filiorum Jonadab, rj naturalemquidsitasquumquidveiniquumdiscernitj

riorum captivorum dicemus, sic polest intelligi, scilicet quod non doberct aliis faecro,quodsibi non
uod lilii Jonadab essent caplivi historialiter, non velit fieri.Hic notatur omne genus pcccatorum per
ro pcccato suo,sed pro pcccato aliorum juxta quod habentes, scilicel , tegem,et non habentes, ut Apos-
tulus ita legitur Psalmus iste David filiorum Jo-
: « tnlus ait Quicunque sine lege peccaverunt, sine
: «

', id est, sperantium inUoinino ipsorum,dico lege peribunt, et quicunquo in logo poccavorunt,
priorum captivoruro,» id est, qui captivi sunt in per legem judicabuntur (Rom. n). »
sriis hujus vitae qusc eaptivitas esl prior,de qua
: « Quoniam lu es.» Ettu debes^pripere, «quoniam,o

:ibunl filii Jonadab, id est speranles in Domino, Domine, tues patientia mea,» id est fructus ille t;t
J secunda quaj futura est in alia vita, in qua non causa proptcr quem ego sustineo, ct etiam es « spes
•unt lilii Jonadab, nullus poteril exire, Materia esl mea,» o Domine, id est certitudo futuri praemii mei.
nnisjustus spcrans in Domino, el describuntur I
ade Apostolus : « Patientia operatar probationem,
ultabeneficiaDei circa sperantes inDeum.Modus: probatiospem, Bpesautemnonconfundit(B(7m. v) »
4H HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. COMMENT. MHL. Wl
» Bpoo » dioo « a juventute tnoa, id est b tempore A tribulari, sed potius, o « Deus meus,respice in auxi-
conversionis meffl, non dieit juventutem ijuautuni lium meum possim b«c omnia superare.
»> ut
ad lempus aetatis, sed juventutem justitis;, id est Me detrahentea sninua meai con«
respice.i et
«

tortitudinom per juventutem accipit, quas fortitudo fundantur,» id est, inveniantur inefficaees, ne posx
in advontu Ghristi,in sanctis apostolis et rnaityri- sint me conformare sibi, • et deficiant,» id est,nori
bus patcntcr enituit. ulterius ausi aggredi me dico « confundantur,» ct:

« In to «etiam «confirmalussumoxutoro,» id cst multa « confusiono sua cooperiantur,» id est.tanta

dum adhuc ossom in utcro Ecclesiae.UterumEccle- sitconfusio sua, ut coopcriat eos, ita quod conver-
siffl vocat praeparationem illam, qua instruitur tat cos,otnon lanturn confusionc, sed « ct pudorc »
homo,cum crcderc incipit,et antca in oo utcro nu- do co quod deficinnt, « operianiuT » undiquc « fjui
tritur, ut in luccm vcrae cognitionis proiieat, ct • tu quccrunt mala mihi. »
etiam « cs protoctor mous, » ex quo processi « de Illi « operianturconfusione,ege auloin,» quidquid
ventro matris meae,» id est Eeclesiae, scilicot cx quo alii faciant, « semper sperabo » in te, « et supei
fui renatus do baptismate, et lumen vera cognitio- omncm laudcm tuam » quarn dc mundi oreatione
nis accepi. habos, « adjiciarn » aliam laudcm, scilicct dc mis-
Etquiahfflcomniabonamihi fccisti, « in tc sompcr ^ sionc Filii,ct hoc cst « os mcum annuntiabit juati-
B
orit cantatio mea, » id cst, tc solum laudabo, ct tiam tuam, » ot subdit quid vocct justitiam, « sa-
quia te solum laudo,et mundo respuo, idco « fa- lutare tuum, » id cst Filium, qui salvat speranteg
ctus sunt multis » amatoribus saeculi « tanquam in se ct justificat, et hoc « tota die. »
prodigium, » quia putant mo insanum ct prodigio- Proptor hoc annuntiabo justitiam tuarn et « salu-
sum,cum vidont mo te solum pctoro,et suas scclas tarc tuum,quoniam ego non cognovi litteraturam,x
negligore, sed oontra omnia opprobria eorum « tu » id cst.calliditates hujus vita?,ct artcs. Hieronymtu
es faotus raihi « adjutor fortis. » ponit littcraturas; alia translatio habet, negotialiO'
Et ideo « ropleatur os meum laudo ut cantom ncs,ct cgo jam « introibo in potcntiam Domini,» id
gloriam tuam, » id est, gloriosum praedicem, ct estsupcrnarn domum,ubi cgocognoscam potentiair
otiam « magnitudinom tuam,» id estbcneficiatua, Domini, et cgo ipse potcntiam acquiram, et dein
quai mihi confcrs,quae sunt causa quaro le glorio- cops nullus audcbit mc inquictarc, ct ctiam ibi,

sum ostendam, ot hoc « tota dio, » id ost assitlue. Domine, memorabor justitiac tuffl solius, » id esl
«

«Ne projicias mo.» Parssocunda.Dico «tuesspos to solum intelligam justum.

moa a juventuto,» ot siout non dcsoris in juvontute, Ideo « mcmorabor, » quia « Dous, docuisti mc »
sic neo projicias mo in tempore sonectutis, » et
« ut non appoterem litteraturam,et predicare Filiurr
quod por soneotutom accipiat,doterminatcum dicit, C tuum, « a juvontuto moa, » id ost, ex quo incccp:
« cum defocerit virtus mea, no dcrclinquas me, » id esse amator fidci, « et usque nunc » docuisti me, el
eet,quamvis ad horam projicias permittendo osso in ideo « pronuntiabo mirabilia tua, » id est beneficie
pecoatis,tamon non derolinquas,id est,non permit- quae contulisti.
tas putrescore in peccatis. Projccit Deus Petrum, Docuisti,etnon derelinquas me,» o « Deus, » do-
«

cum permisit peccare, non dereliquit, cum focit cercot conscrvare « usque ad senectam et senium.
Eccc qui modo loquebatur in porsona vi-
poenitore. Senocta est Ecclcsia, quando adhuc ipsa Ecclesia
vorum justorum fortiorum, modo loquitur in per- habctaliquidfortitudinis; seniumestdecrepitaaetas,
sona senum.et intolligit hic sencctutem, cum jam quod erit in Ecclesia tcmpore Antichristi,cum for
videtur deficero, et charitas incipit frigcscoro, ut in titudo ipsius Ecclesiae penitus fere exstinguetur.
hoc tempore ante Antichristum. « Ne derelinquas » dico, « donoc annunticm bra-
« Ne derelinquasme,» quiasidercliqucris,quanto chiumtuum,»id estFiliumtuum «omnigenerationi,
debiliorem me viderint inimici,tanto gravius insta- quffl vcntura est. » Et donec annuntiem « potentiam
bunt,et hoc est quia dixerunt inimici mei mihi,»
« tuam » qua salvas hominem, « et justitiam tuam»
id est,ad meum
dotrimentum, scilicet, istud Deus qua justificas omnes secundum meritum uniuscu-
dereliquit cum, et non solum imperiti inimici hoc
J)
jusquc; « annuntiem » dico, eundo agilitate mcntis
dixerunt,sed illi «quicustodiebant animam meam,» usque in altissima,» id ost,usque ad cfxlestcs crca-
id est,magnacalliditato insidiabantur animas meae, turas,scilicet, usque ad contuitum coclestium, quod
ut capbront eam,scilicet,diaboli et ministri corum : ipsum Dcum ct cfjelestia contempler. Vcl usque ad
a consilium fecorunt » consontiontos « in unum » altissima, scilicct, ut praedicem quasdam crjelestes

in eamdcm nocendi voluntatem. creaturas essc redcmptas por Filium.Lcgitur enim

« Dicentes » istud quod alii inimici, « Dous de- quod quidam angeli, licet non crcdamus, conseu-
reliquit oum, » id est non curat oum,ct idco « por- tientes angolis cadontibus, peccaverunt.
soquimini » quosi illum qui non possit fugoro, « et Incipit pars tortia.Continuatio Et beno doboo an- :

comprohondito lanquam debilem, qui non possit

» nuntiare « potentiam et justitiam tuam," (juia «qua
resistcrc,eteecuri tencte, «quianon ost qui oripiat.» magnalia focisti,» o Deus,» infinita sunt
« beneficia- :

Ipsi mo
doroliotum putant,sed tu, « Deus,nc olon- unde supra dixi.cantabo « magnitudinom luam, » el

geris a mo, » id cst, no diu pormittas mo ab illis quia hfflc fecisti, orgo " quis similis tibi? » nullus :
433 EXPLANATIO IN PSALMOS. 534

nullus similis tui dico, quio quantaa ostendisti A rno<iis.Intorti(iparto,qutpincipit:«8itnomcneju8be-

mihi tribulutiones » in ipsa roi experientia, « mul- nodictum :» dceommondatione ipsius regni.Intendit
tas i) in numero « malas, » in qualitate graves, et quidemno8admonere,ul snbjioiamurhuicSalomoni.
tamen « vivificasti mo » vera vita, quae est Deus, tu Vos Eoolesis, prffividentis Christum futurum re-
dico « convorsus » a priori statu, qui fuit ante ad- gem, orat ut detur ei regnum, diccns « Deus :

ventum Christi, quando nullua vivifioabatur; « <)(> Pater, • da regi, » id csl Cbristo, « judicium » su-
abyssis tcrrav i<l est de profunditate peccatoruma perhomines « tuum,»idest, sicuttu hubesjmlicium,
rciluxisti mo iterum, et iterum per baptismum, itada illi,utillehabeat judicareetillieidem « Filio
pcr pocnitcntiam multoties. regis,» id est tui, qui solus rcx es, et in verilate tua
Et etiam mihi sic reducto, multiplicasti magni- rcgis, da « justitiam tuam,» id estjustum judicium,
gcentiam tuam. » id ost, multis modis magna et quia rex ille somper in justitia judicabit. Endiasis
multiplicia beneficia oontulisti, « et eonsolatus es ost, quia per divorsa idem dicit, pcr judicium sci-
mc socurum faciondo do promissiono fflterni boni,
» licct ot justitiam; ct est cndiasis, bis dictum.
tu ilico convrsus » por mcdiatorom Ghristum, « Judicium da » dico, scilicet, • judicare populum
ab ira quam habobas do poccato primi parentis tuum in justitia, » id est, ut judicct univcrsum po-
Brga bumanum gonut». i» pulum, scilicct bonos ct malos : « tuum » dicit, quia
Probat ab affoctu se osse consolatum »ic, vere impii quoque nihil possunt, nisi pcrmissu Doi :« et

consolatus es mo, * nam et ego confitebor tibi, » id paupcres tuos » da ci judicare « in judicio » Jueto.
est, nd tuum honorcm, « voritutem tuam, Deus, » id Judicat Ghristus ctiam in hao vita bonos ct malos :

c«t te veracem in promissis, scilicct, quod bomincs judicabit tnndem, quando separabit bonos a malis.
per Filium tuum hsercditatis .vternao securitatom Undo Christus in Evangelio dicit « Pater non judioat
Ibtineant, confitebor i dico « in vasis psalmi, » kl qucmquam, sed judicium omne dodit Filio (Joan. v).i>
est in psalmis, qui sunt vasa. Pcr psalmos epiritua- Judicat tamcn Patcr non por so quidcm, sed pcr
lcm vitam accipimus, quibus psalmis aliis exom- illum ipsum, cui sua substantia unita cst.

plum benc operandi propinatur, sicut pcr vas ali- Dico,« dan ci « judicium,» et fac eum cognosci per
quis potus, non tantum mc dico confitori in psal- totum mundum pcr apostolos.ot hoc est:« montes,»
mis, id cst, in contemplativa vita, sed, o « sanctus id est sancti apostoli, « suscipiant pacem, » id cst
Isracl » qui sanctificas omncm Israelcm,id cst om- Christum, « populo, » id est, ad utilitatcm populi,
nem vidcntem Dcum, « psallam tibi in cithara, » id scilicct, ut ipsum notificent populo :« ct collcs,» id
m mortificatione carnis, acilicetin activa vita. minores sanctis apostolis, altiorcs tamen popu- cst
Contitebcr in psalmis, ct cum
sicut beatus Martinus, et boatus Hilarius, susci-
exsultationo, ct lis,

hfcc labia mca intoriora, id cst affectioncs anima?, ^ piant « justitiam, » id est ipsum Christum, ut noti-
qu.t- ad Deum hiant sempcr, sicut « labia oxsulta- ficent populo. Christus dicitur pax, quia ipsc posuit
bunt, cum cantavcro tibi, » id cst, laudavcro tc, ct reconciliationem intcr Doum et hominem : justitia
non tantum labia, sod ctiam tota « anima mea dicitur, quia Dcus ad sc convertentes justificat.
quam » tu « redemisti, » unde ipsa « anima» cx- « Judicabit. » Dari postulavit Christo judicium :

sultandum intelligit. hic affirmat quod rcvera habebit jndicium. Conti-

Xt non solum « anima, » sed ctiam totum corpus, nuatio Dico,« da» ci « judicium,» et verodabis,quia
:

ct hoc pcr quamdam partem dicit, supponcns, « scd ipsc « judicabit paupercs populi, » id est vcros pau-
et lingua mea » ex affectione cordis profcret «
justi- percs, rcmovcndo eos a malo populo; « et » etiam
tkim tuam
hoc tota dic mcditabitur,» scilicet,
» et > « filios pauperum, » id est imitatorcs apostolorum,

quando continua dies erit, scilicet, in judicio, et « salvos calumniatorem, » id cst dia-
faciet, » et «
quid intolligat « die tota, » dcterminat, dicens, bolum, qui cst injustus accusator fratrum nostro-
cum n illi « qui quacrunt mala mihi i in hacvita rum, « humiliabit Deus, » id cst opprimet.
fuerint « confusi, » id est crubescentcs de^peccatis, Hic commcndat ipsum justum judiccm iste ju- :

« ct revcriti fucrint, » id est, timuorint sentcntiam dex « judicabit, et » iste judex « permanobit cum
judicis, hanc scilicot « Discedite a me, maledicti, :
JJ solc,» id est semper unitus cum doituto,quao deitas
in i^nem rcternum (Matth. xxv). dicitur sol, quia illuminat omnem hominem vora
IN PSALMUM LXXI. cognitionc (Joan. i) : « ct anto lunam, » id cst antc
Titulus. Psalmus David in Salomonem. Ecclesiam, quia scmpcr crit in prresentia Ecclesiae,
« Deus judicium. » Tractatus iste tendit in Salo- ut semper Ecclesia recipiat ab ipso lumen, sicut luna
moncm, id est in Christum, qui verus estSalomon, a sole rccipit. Pcr « lunam » intclligitur Ecclosia,
nl est pacificus, qui posuit pacem intcr Dcum ct quiadeficit et crcscit sicut luna permanebit » dico
:«
hominem quia in hoc psuhno Christus est materia
: « in gcnerationo » ista « ct genorationcm » succe-
secundum utramquc ^naturam, divinam scilicet, ct dcntcm, id est scmper idcm sunt in gcncrationes
bumanam. Modus In prima parto potit ci dari judi- : gcncrationum vcl cum solc, id c:;t quandiu sol erit,
:

cium, et affirmat quod babcbit. In secunda partc, et firraamentum stabit et fuit « antc lunam,» id :

qu incipit :« Orictur in diebus cjus justitia, • loqui-

i'
est antequam mundus fierefr.

tur de rcgno, commcndando ipsum regnum multi? Dixerat ,

«
judicabit : » ct ccce de quo dixisset detcr-
438 IIAYMONIS HALBERSTAT. BPISCj OIM>. 1>AI!S. I. COMMENT. IMIIL. 436

minat, scilioet de Filio virginis ot hic manifeste in-

:
A pimus illos qui sunl sicci a fluctibus mundi,noc
carnatiohem divinitatis annuntiat.Gontinuatio:Dico coinquinantur a i
urbinibue hujus vil.c, licot circunl-
<( judicabit,» ot ipse qui « judicabit, deecendel » e- quaque tundantur a procellis hujus mundi, et « re-
oundum divinitatem, in virginem : «sicul pluvia in ges Arabum et Baba » illiua alteriua regnio adduceitt
vcllus, » ita Buaviter sine omni strepitu, sine omn 1
dona, »quod est completum in nativitalo CIiHsli,
terrore.Hic mittit nos ad historiam. Deua pra3ccpil cum illi reges, stelia duce, Christo Domino di

Gedooni, ul pugnam, qui cum timeret, quae-

iret ad munera obtulerunt (Matth. n). Vel, quia Arabet <li-

sivit signum victoriae, et Dominus dedit tale quod i- nn i

iii esse ditissimi ot abundantes in divitiis hujtn
pn.silo vollerc iu area, si vellus complutum inveni- vitaj, Sabaei abundantes in odoribus et aliis deliciw

retur, et area sicca, sciret se fore victorem, el ita bujus vitae, possumus sic dicere : « reges Arabum,»
factum cst, adhuc enim timens, quaesivit contrarium id esl qui dimissis divitiis, et deliciis, et odoram&lr
signum, ut aroa compluta ossct, ct vcllus siccum tis hujus vitae, Beipsos facientes reges, offerunt scip-
fioret, et ita factum est, et fuit victor (Judic. vi). sos Dco in munera: vel quia Arabia interpretatoj
Vcllus prius complutum significabat Judajos prius humilitas, succensio Saba, intclligimus humilcs, qui
crcdentes ct doctrina, Dci complutos; aroa signifi- in sc succendunt omnia vitia, et sic facti rcgcs, se
cat gentiles prius a fide aridos. Rursus humida facta Dco muncra olferunt.
B
significat ipsos gcntilos postoa ad fidem venicntes « Et » propter hoc « eum » regem « adorabunt
;

et vcllussiccum, Judsoos,qui doctrinam Domini vo- omnes reges » qui prius solebant adorari, id est
luerunt, sicut dicit in Actibus apostolorum Aposto- aliqui de omni gcncre regum, et etiam « ornncs
lus : Vobis fuit missum verbum Dci, sed quia respui- gentcs » quaa prius solebant servire terrenis regi-
stis illud, ecce convcrtimur ad gcntos. Vel possu- bus, « scrvient ei » ccclcsti regi.
mus hanc similitudincm oxprcssius notaro,quod si- « Servient » dico, et merito, « quia ipse liberavlt
cut pluvia nequo corrumpit vcllus cadcns, ncc etiam paupcrem > vcrum « a potcnte, » id est a diabolo,
exiens, sic nec concoptus, ncque partus corripit cujus potentiam ostondit ille qui dicit Cum fortis :

virginem, et iste talis irrigabit totum mundum per armalus custodit atrium suum (Luc. xi) » ct non :

doctrinam suam, et inde dicit,« et sicut stillicidia,» dico « pauperem,» qui habeat aliquid subsidii, id cst
id est aqua stillans de ccelo « stillicidia » dico, « stil- liberationcm sed illum « pauperem, cui non erat
:

lantia super terram, » id est super gentes. adjutor,» id est qui non poterat libcrari, vel pcr li-
« Orietur. » Pars-secunda. Ecce « in diebus ejus » borum arbitrium, vel alio modo, nisi per ipsum
regis, id est in temporc Christi, « orietur justitia,» Christum. Unde Joannes in Apocalypsi :« Non est
quia per ejus adventum justificabitur omnis justus, inventus alius, qui librum aperiret, nisi agnus qui
« abundantia pacis, » id est reconciliatio abun- c occisus ost (Apoc. v). »
et
dans, quia per totum mundum erit, quia de omni Dico « paupcrem liberabit,» et illi liberato, « par-
parte erunt homines reconciliati Deo, pax dico per- cct, » id cst non puniet secundum singula peccata,
manens,« donec auferatur luna, » id estdonoc prao- vcl « parcet pauperi » quia non patietur eum ten-
sens Ecclesia auferatur, id esl fiat spiritualis, scili- tarisupra id quod potest (/ Cor. x) « et inopi » :

cet immortahs, impassibilis, « donec auferatur, » etiam « parcet, » illi cui nullum est adjutorium,
id cst quandiu mundus erit alia translatio habet,
: nisi animas pauperum salvas faciet
ab ipso : « et
sustollatur. tandcm in judicio et post mortem.
Hic ostendit amplitudinem regni, « et » iste « do- Et per hoc scilicet quod « redimet » pretio san-
minabitur a mari » orientali « usque ad mare oc- » guinis sui ethic manifeste mortemGhristi annun-
:

cidentale, « et a flumine,» id est a Jordane,« usquc tiat « animas eorum ex usuris, » id

: est ex pccna
ad terminos orbis terrarum,» id est in circuitu to- quas pro peccato datur : et « iniquitate, » id est ab
tius orbis. Per flumen Jordanis, in quo Christus ba- ipso pcccato,« et nomen eorum » scilicet quod Chri-
ptizatus est, accipimus baptismum per quom Chri- stiani sunt, licet antc potcntes hujus mundi con-
stus dilatatur por totum mundum. tcmnatur ut vilc aliquid, tamcn erit « honorabile
« Coram illo » rege, « procident /Ethiopes, » id D coram illo, » id est in bencplacito illius.
est nigcrrimi in pcccatis, « ct inimici ojus tcrram Commcndationcs illius rogis :« et vivet » o?ternali-
lingont, » et hncc tcrrena scmpcr appetent, qua? ter.Vel,« vivct,» id cst mortnus resurget,« et dabitur
sunt cibus diaboli. ei dc auro Arabiao,» id est de praecipuis sapientibus,
« Rcgos Tharsis, et insulae.» « Tharsis » c.rploratio ut Dionysius ct Paulus. Pcr aurum Arabiac, quod
interpretatur gaudii, vel contcmplatio. Unde dicit cbarius est alio auro,unum intelligitur aurum illius

Aliqui vcnientcs dc exploratione gaudii, scilicot, tcrnc osso optimum, intelligimus pretiosos sapicn-
postpositis gaudiis istius mundi, facicntos scipsos tcs, adcrabunt dc ipso semper, » id est propter
(( ct
bcne regnantcs.carnalitatem suam vcl alios offerent, ipsum, ut seipsum det eis, sicut diceretur do auro,
quos ad eum convcrtont.Vol « Tharsis,» id est con- adorat, qui aurum postulat.Vol deipso, id estjuxta
templationis rogcs,« offerent munera » e1 « insulac < ipsum, id est secundum hoc quod ipsc instituit"
qu.-csuntin modio maris, et suntterra sicca. Perin- orare, scilicet, cantabunt : Pater noster, ct « tota

sulas quac sunt terra sicca ct circumdata mari , acci- die, » id cst omni tcmporc « bcnediccnt oi. »
437 EXPLANATIO 1N PSALMOS. 438

Ipse etiam « crit (irmamentum in Bummismon- A nalisJudaioipopulLcomprobanthoctestimoniaflde-

tium, - id esl apostolorum, quo firmos faciet et lis Synagogffi.quibus firmius oredendum cst : quia
eonstantes « in terra,» ubi pauci possunt esse Qrmi, prius ipsa Synagoga laudaveral Deum prosolister-
ct ubi maximc opus confirmatione Dei : el « fructus renis : et hoo psalmus Asaph,idestfide]isSy-
dioit

,]im, bona operatio, quam per eum faciunt

') iil est nagogffi : Asaph enim interpretatur congregatio, et
sui, « Libanum, - iil esl candidatio-
extolletur super os( ipsius prophetffi,vel alicujusfldelis de Synagoga.
nem hujus mundi, quia longe digniora sunl opora Materia esl ipsa fidelis Synagoga. Modus ; In prima
justorum,quam sit quantacunque potentia hujiisvi- parteostendit se aliquando errasse,visaprosperitate
et illi remoti « de » hac • oivitate » et duoti in malorum. seounda parte, quaa incipit « Mco con-
In :

aliam civitatom, id est iu supernam Hierusalem, vertetur populus meus hic » ostendit eonvcrsionem
i. Qorebunt » facli immortales et impassibiles, « si- suam ab hoc errore, et aliorum consimilium sibi.
cut fenum tcrroc » quod ost viride ot Qoridum ao- : In tcrtia parle, quffi incipit : « Vcrumtamcn proplcr
oipitur » fonum » in mala significatione, quia cito dolos, »ostenditquod non tantum pcr novissimaho-
arcscit et transit, scd non hic. miuis prosperitatis hujus sfficuliesse mala considc-
« Sit nomcn ejus: » Pars tertia.Quia facit suosfio- ratur, sed ctiam pcr prsesentia,quiaet ipsos divitcs
rere, ct hrec omnia bona confert eis, ideo « nomen r> in pcccato proccipitant, ct bonosinvidiacorum pcc-
ejus sit benedictum, » id est ipse nominabilis « in carc faciunt. In quarta partc, qune incipit « Quid :

gcoula, » quod « nomcn » debel benedicL,quia «ejus cnim mihi cst in coelo ? » ostcndit so vcrum intcllcc-
nomcn, » id cstipso nominabilis « in sfficula » « por- tumhabcrc,ctjamnontcmporalia,scd solum Deum
manct anto solem, » id cst antc mundi constitu- quaircre. Intcntio cst, compcsccro simplicc», ne
tionem. murmuront dc malorum prospcritatc ct bonorum
omncs sui
Et non solum ipsc crit bcncdictus, scd adversitate.
pcr ipsum, ct hoc cst, « ct bcncdiccntur in ipso om- Videns ergo quosdam simpliccs adhuc crrarc,ju-
nes tribus teme, » id cst aliqui de omni tribu, ct dicantcs Dcum pcrvcrsum, qui malis prospcra tri-
perhoc«omnes gentcs magnificabunt cum.»Etquia bu.it, ct suis mala confcrat, compcsccns eorum er-
Propheta intolligit sc in ipso csso bencdictum, ex rorem, dicit : « Dcus Isracl » qui tibi videturper-
parte sua bcnedicit Dco.Continuatio : Dico,« in ipso vcrsus, quam bonus » cst, id cst infinitcbonus cst.
benediccntur omncs tribus tcrrse, » et idco ipsc sit Vel, « Dcus Isracl » quam bonus cst, qua5 bonitas
» bonedictus Dominus Dcus Isracl,qui facit mirabi- non apparct omnibus hominibus,scd « his qui rccto
lia magna,» id est rcparationem humani generis,ct sunt cordc, » id cst qui roputant utiliora esse ad-
alia : « solus » quia nullus alius potcst ca.Vel « so- versa in hac vita, quam prospera.
lus, » quia ipsc pcr se : alii vcro si faciunt miracula, ^ llic crrorem suum exponcre. Continuatio
incipit :

ut Pctrus ct Cffiteri, non pcr sc tantum, scd cx ipso Modo confitcor Deum bonum essc, scd olim « pedes
faciunt. mei, » id est afFectioncs mejc, « pcne moti sunt »
« Et nomen majcstatis ejus, » id cst quod sua a Dco ct non tantum voluntatcs, sed ctiam opera
:

majestas, id cst ipse magnus dat, scilicet Christia- pcne rccesscrunt a Deo, ad culturam idolorum, et
num nomon, sit« bencdictum » pcrmancns « in a;tcr- hoc cst, « grcssus mci, » id cst opcra mea, « penc
num, » ideo dico « nomcn majostatis,» quia « majcs- sunt cffusi, » id cst prcccipitati.
tate, » id cst divinitatc « ejus replebitur omnis ter- Idco, « quia zclavi supcr iniquos, » id est indi-
ra, »ethanc operationem ingcminat.quia rcm valdc gnationem habui de iniquis, « vidcns pacem, » id
dcsiderabilcm optat cum dicit, « (iat (iat. » cst tranquillitatem illorum « peccatorum. »
Meo habcbant paccm, « quia » in illis « non cst
IN PSALMUM LXXII.
rcspcctus morti corum, » id cst non attcndunt mor-
Titulus. Defeccruni. laudes David, filii Jcsse. tem suam, quam si attcndcrcnt, et unucuique quod
Psulmus Asaph.
reddatur in mortc pro meritis,non hab6rcnt paccm
« Quam bonus Isracl Dcus. » Psalmus islo ostcn- et prosperitatem hujus vita;, sod lugcrcnt, ct ideo
dit Dcum jam non darc cultoribus suis, ut solitus rj non habcnt paccm ct prospcritatem,quia « in plaga
fuit.prospcra, scd advcrsa : quod intclligcns Esdras eorum, » id est in vulncribus vitiorum.non est« fir-
P iphetamintcllexisscinhoc psalmo,sic intitulavit, mamcntum, » quia etsi Dcus aliquainfirmitatc mo-
laudes David.Et nc per David accipiamus Chrislum verat cos ad compunctioncm, non tamcn firmantur,
vel Ecclesiam, detcrminat gcnerationcm carnalcm quod pcccata corum prorsus sancntur et confirmen-
David, cum dicit, filii Jcsse, et pcr hoc dat nobis tur.Vcl aliter,non cst« respectus » divince misericor-
Judaicum carnalcm populum,quiu David
intelligerc diffi « non dat Dcus cis aliquam
morti corum,» id cst
sccundum carnalcm gcnerationcm unus fuit dc car- tribulationem,perquam amorte animaa rcdimantur,
populo: cujus David,idcst Judaici populi Iaudes
nali vel aliquam mittit adversitatem,non tamcncorum,
defecerunt: quia Dcusjam non dat suis temporalia sed plagis eorum, id est non dat talcm quac firmet
bona,quibus solis carnalis Judaicus populus lauda- eos ita, ul peccata prorsus deleantur, ct anima in
batcum,etutcertisimusquodjamDeus non dat tem- virtute propria restituatur. Lo(|uiturdcDco ad simi-
oralia bona, quibus ncgatis, laudes deficiunt car- litudinem medici, qui cuni pramoscit ajgrotum non
AM HAYMONIS HALBEaSTAT. EP16C. OIM». PAIlS I. COMMENT. HIHL. \W
P0986 evadere, nihil prohibet :sioDeus,quosmorti A. Dous injusiuf ent: ied ponit defectivam orationcm,
ei

prasaoit praedestinatoB, omnia facero ooncedit, et ab quia nimie apcrta calumuia essot contra Deura.
istius mundi prosporitate non retrahit. Ideo dico rjuod Deue vel non disponat, vel injus-
non est respoctue morti eorum,»quia nulla
Verc « tus, :
j
.it, quia « ecce « in manifesto est, « ipsi pecca-
medioina odhibetur ede uam « non sunt in labore; tores, el abundantes in saeculo » quodvideturvalde
hominum, » id esl rationabilium, utvigilent, vel vi- injustum, quod et peccatores sint, et proeperentur,
vant, vel aliquid tale faciant : « et » propterea « cura « obtinuerunt divilias, > quia si aliquii voluit oie
hominlbus non flagellabuntur » ab illo qui « flagi I auferro, nnn poluit.
latomnoin filiuni quem recipit [Ueb. xn). » Illi dixerunt, < et » ego erraus aliquando sicut
Et quia per so neque laborat, ueque a Deo « fla- i|i i, t dixi nquandoquidemitapeocatoresabundaoi
eeUabuntur,»etobtiuentprosperitatom hujua bobcu- divitiis, <• ergo » ogo « sine causa justiflcavi oo*
li, « idoo supcrbia tenuit eos » quasi quibusdam meum, »idest voluulatem meam « ei manus moaa,»
:

manibus, no auferri possint ot nc resipiscant : id ost opcra mea, « lavi, » ifl eat purgavi, « intes
«< oporti sunt, » id est involuti « iniquitatc » quasi innocentes » ut csscm de numero eorum.
ad proximum, « ct impietate sua, » id est blasphc- Etetiam sine causa « fui fiagcllatus » per discipli-
mia quasi ad Doum « sua » dicit, quia cx eo.non n
: nam Dei « tota dic, » id cst assidue, « ctcastigatio
ei Doo habot homo ncquitiam. mea » quam contra libidinem, et sirniliter contra
Et non 8uffioit eis ease malos in se, scd etiam castera vitia refrenanda, exhibui « in matutinis, »

« prodiit » in aporto « iniquitos oorum, quasi ex id est studiose : quia rem quam studio3e facimus,
adipo, » id est ex supcrfluitate dtvitiarum a'simi]i- in mane incipimus : fuit « sine causa, » id cst nine

tudino pinguis animalis, sicut tauri, ut dont aliis utilitato. Potost otiam hajc liltera lcgi suspcnsivc :

exemplum supcrbiendi, ct deposito omni timore, ita ergo « justificavi cor meum sine causa, » et si-

« transiorunt » humanum morem, tendentos « in militer caotera.

aflectum cordis » scilicet, ut impleretur quod corda Prius hoc dixi, scd postea cognosccns vcritatcm,
eorum desiderabant. « dicebam.si narrabo sic»quod « sine causa »homo
Et hoc non quasi ex improviso fccorunt, sed cum « cor » suum justificct, ct opera mundct, ct ca:tera
magna attcntione «cogitavcrunt nequitiam,»ctadeo quai dicta sunt, « sine causa» faciat.hocconvcnicns
bona visa est eis nequitia,quod « ctiam locuti sunt,» scquitur, scilicet « occe probavi, » id est reprobam
id ost aliosdocucrunt nequitiam ctctiam « locuti : judicavi,vel a me scparavi « nationem filiorum tuo-
sunt iniquitatom, » ct hanc iniquitatcm determinat rnm'» Abraham, Isaac, ct Jacob, ct aliorum. Vel
postea

«
« in cxcelso, » id est in superbia sua

posueruntincoclumossuum,»scilico.tblasphemias
G, alitcr,
si scit,
dixerunt, aut Dcus nescit hacc terrena, aut
injustus cst, ct ad confutandam
tentiam ego dixi Si Deus est inscius vcl injustus, :
eorum son-

contraDcum«locutisunt,etlingua eorum transivit» ut vos dicitis, tunc cgo et quilibet alii boni frustra
modum humanitatis, quamvis illi essent « in tcrra » fuimus correctionem Dei sustinentes, quia sicutdi-
habitantcs, in quo apparet maximaeorum superbia, cit Apostolus (/ Cor. xv( « Miserabiliores omnibus :

ut cum in tcrra sint, de Deo altissimo loquantursu- hominibus sumus, » si Deus injustus creditur. Et
perbiam suam. Vcl « lingua eorum transivit » alios proeter hoc inconvcniens, aliud inconvcniens inde
positosintcrra,dotcrius quam alii terreni loquendo. ostcndcbam, quia dicebam « Si narrabo sic, » id :

« Idco convertetur. » Pars sccunda. Hoc considc- est Deum injustum vcl inscium, « ecce nationem
rato, quia prosperitas eorum ducit in superbiam, filiorum reprobavi, » ut supra.quia scilicet Abraham
facit etiam loqui iniquitalcm «idco populus meus,» : et alios crcdidi non cssc remuneratos, vel « repro-
id cst mihi consimilis, de quo ego unus sum, « con- bavi, » id est scnsi contra omnes filios Dei.
vertetur ab errore, nc movcatur erga divitcs ma-
» Etvidcbam hoc inconveniens ex sententiaillapro-
los prosperitate hujus vitae, ut sit « hic, » id est in venire, idco « cxistimabam, » id est cognoscebam,
hac sentcntia,in qua cgo sum et postquam conversi : quod habct alia translatio, « ut cognoscerem » quare
fuorint, « invcniantur in eis pleni dies » per cfTec- j) impiis prosperitas, et bonis dctur a Deo adversitae,
tum suum,quia crit in eis hoc,quod offectum cst in ct « hoc » cognosccrc, « cst labor ante me, >< scilicct
temporc gratiae, id ost contcmptus tcrrcnorum, ct superior me. Vel « ante me, » id est quantum ad
appctitus coelcstium.Vel « dies pleni, » id est ajler- haec praiscntia.
ni, invcnientur in cis, et si modo non appareat, Labor » dico, « doncc intrcm » agilitatc mcnlis
«

scilicct,quia habebunt aeternitatem. « sanctuarium Dci, » id est in consilium Dei, iJ

in
Ponit unde convertantur illud, et dixerunt, re- : est donec cgo considcrem qua providentia Deus hoc
spicit ad sequens, ubi dicit,« ctdixi.» Continuatio : faciat malis, ct hoc bonis,scilicet quod impiis pro-
Dico « convertetur, » ct necesse est eis, quia antc speradat.justojudicio suo,ad eorum excajcationem,
conversioncm « dixerunt : quomodo scit Dcus » ct bonis vcro mala, ad corum purgationem. Vcl donec
quomodo potestcssc vcrum,quodDeus disponat hacc « in sanctuarium Dei,» id estin sanctas Scripturas,
tcrrcn.i ? scilicet, non <lis|ionit : « et >» si disponit, qu.o de his omnibus rationes reddunt, « ot » ctiam
hoc est :
« si est scientia in excelso? » scilicet tunc tandiu « labor cst,» donec « intclligam » mcntc posi-
 ::

441 EXPLANATIO IN PSALMOS. 442

tus «innovissimls enrum,»id|est doncc oonsiderem K in hao vita in prospera dueit « deduxisti » otiam
:

futuras pcenas illorum qui in mundania superbie- « mo,» Domiae, de virtuts in virlntem, et hoc non
runt,et gloriam eorum qui in tribulationibusbujua mois meritis, Bed « in voluntate tua ct suscepisti
mundi fuorunt. me » in domum tuam non manufactam, in cu-lis,

« Verumtamen.» Tertia pars. Dico« labor eal » U- « cum gloria. »

lam cogaoscere, nisi per novis8ima,« verumtamen » «Quid onim.» Quarta pars. Benedioo, « susoepisti
perprasontiaquoquepotestoogaosoiquiatu.o Deus, me oum gloria. Quid enim rnilii » paratum « ost in
« posnasti ois» istas divitias « propter dolos, » id ost cgdIo?» incffabilia soilicet gloria, quam nec ooulua
admodum dolosi.sub spocic boni dans mala ad cau- vidit,nec auris audivil, etostera « ot quid est,» id :

sam exr.vrutionis.ct « dum » otiam «allovarentur,» cst quam vilissimum eat illud quod « volui » mihi

id cst in tcrrcni.-- exaltarentur, « dejeoisti eoa » cx- dari « supor tcrram a to ? » quia licot aliquando

escando,et quia quanto magis exaltanturintempo- lomporalia pctiissem, tamcn ego scmper tc habcre
ralibus, tanto magis in ruinam dejiciuntur, el ipaa volui.

elevatie est eis oausa ruine. Prius volui torrona,scd ecce « derecit caro moa » :

Done dico » dcjecisti, » quia « quomodo facti in quia carnalitasmea,quar>priusappetebatterrenajam

do-^dationcm, » id est quam immodorato tibi sunt g «defecit, » mortificando sese «et ctiam cor mcum, »

dt-olati,quando veljuvenos pcrdunt bonahujus vi- id cst.carnalis voluntas,quia ,jam nihil mortale ap-
ta> quaa amavevunt, vol morientes « eubito dofeco- peto.ct etiam « Deus » est habitatio « cordis mei ; »

runt n morte, quia citius sperato moriuntur: et quia et cum alii faciant sibi partes divitias hujus mundi,
posset dici,similiter moriuntur et justi.addit ct ista, « pars moa Deus » ducons me « in aetcrnum. »

« porierunt proptcr iniquitatom suam » cum justi Ideo facio te partcm, o Deus, « quia ecce » pa-
vivant in ffitornum. tons ost « qui elongant so a te » por turpem et in-
Ita defeccrunt, « vclut » deficit « 3omnium sur- honostam vitam,«poribunt,» quia tu Deusjam«por-
gentium » quia sicut dormicntcsmultas divitias in
: didisti » dispositiono tua « qui abs tc,» id ost,sine te

somnis habont,ovigilantcs tamen nihil adinveniunt, vivontes « fornicantur » cum daomone,reccdentcs a

ct inania roputant quffi vidorunt in somniis.sic mali verosponso.Vol«fornicantur,»satisfacicndo suoovo-

in hac vita in somnio sunt, in morte ovigilabunt et luptati, sicut fornicarii, qui tantum suam voluntex-
cognosccnt hajc cssc inania,qua3 in hac vita habue- ploro voluptatom.
runt, et vcrc poribunt, quiao «Domine, pcrdcs,me autem non,quia«n)ihi
in civitate Illos fornicarios

tua,»id ost in superna Hierusalem,tu « redigcs ima- est bonum, » id cst dcloctabile « adh?crere Deo »
pinom illorum ad nihilum,»id cst non habebuntlo- obscrvando mandata ejus, « et poncrc in Domino
cum in civitato tua, id est quia in hoc mundo, qui ^ Dco spcm meam. »
cst oivitas diaboli ct ministrorum ojus, redegorunt Illa adhsercre, « ut annunticm omnes laudationes

UnaginemtuasQ ad nihilum,scilicctrationemsuam, tuas in portis.» Vel pracdicationos,id est omnes lau-

qua sunt tibi consimilcs, id ost puritatom et inno- des tuas, « in portis, » id cst in publico ubi omncs
centiam,otsibi novas imagincs feccrunt, alius in im- audiant, « Sion,» id est Ecclesi;e « filiao » tupa : Ec-
munditia vivcns, ut porcus, alius tn rapacitate vi- closia filiffl comparatur propter ornamenta ct pro-
vens, ut lupus, ct alii alitor. pter filiorum fecunditatcm.
Ideo « redigcs ad nibilum, quia » non solum
prospcra eorum nocuorunt 1 a_, sed et mihi, qui i 1 i
1N PSALMUM LXXIII.
Titulus. In finem intellectus Asaph.
tuus sum : ct hoc cst « cor meum, » id
: est
voluntas mca, « cst inflammalum » invidia erga Ut quid, Deus, repulisti.» Psalmusiste dicitur
«

eos prosperatos, « et rcncs mci, » id cst forti- «intellcctus, »quiaapcritnobisrem valde obscuram,
tudo anima) mcoc, per quam debct ratio erecta cssc scilicet,destructionem tcmpli Doi, quod tamen non-
sicut homo pcr rcnes, « sunt commutati » utjam non dum crat tempore prophetee et dcstructionem ci vita-
:

contcmnam terrena,sicut prius fcccram,et ratio cxi- tis futuram per Titum ct Vcspasianum et hic talis :

gcbat, « et rcdactus sum ad nihilum,» idest ad ap- D « intellectus » est « Asaph,» id est fidelis Synagoga)

pelitum torronorum,quia appctitores mundi in con- « Asaph » namque congrcgatio intcrprctatur.Materia

spoctu Dci nihil sunt : « ct noscivi » mc redactum est ipsa Synagoga, doplorans et condolens destru-
« ad nihilum, » ct mc peccarc. ctionem illius populi, quam vidct futuram.Modus
« Sum » etiam « factus ut jumentum,» id estpror- In prima parte facit quamdam conquestionom de
Htt inationabilis, et hoc « apud te,» id est in con- dostructionc illius populi, et prccaturDeum ut co-
spectu tuo,quia mihi videbar magnus philosophus : rum miserealur,ostcndcns hoc cx Judacorum meri-
« et » tamon
aliquando deviarem por appe-
licet tisprovenisse.In sccunda parte, qu.o incipit : « Deus
titum tcrrcnorum, « cgo » fui sempcr tecum ct hoc autcm rcx noster, » prccatur ut sicutDcus fecit mi-
per tc. sericordiam mundo, multa ipioque mirabiliasic fa-
Qui tu « tonuisti manum dcxterani mcam,» id est ciatctiam ipsis Judacis.In tcrtia parte, quo3 incipit :

rationcm moam, ne a to reccdcret, consorvaiuln. « Nc tradas bostiis,»orat Doum ul quidquidfaciatdo

Tenct Deus sinistram manum hominis,<{uando ouin alns.saltem pauperum etconfitentiumsibi miserca-
443 HAYMONIS HALBERSTAT. EMSC. OJM». l>AltS f. — COMMENT. IJIItL. 444
tur.Infnnlioost, ut eompatiamur malis alio-
liori.u-i A « gloriati in tnedio solemnitatifl tu», » i<l cst, in
ruiii, quia hic rsi. quidam gradus charitatis. Undc medio templi tui,in quo tua solemnitas solebal cele-
Apostolus ;iit : " Gaudete cum gaudentibus, flcte brari.
cuu) flentibus (Rom. xii). » « Posuerunt» etiam ••
signa 9ua, » id nst, aquilas
Etponit conquestionem sic, dicens:0 «Deus re- Buas, - signa » victoriaa suae, « et non cognoverunt »

pulisti » partem tuam « in finem,» scilicetin finem veritatem, scilicet quod illa victoria sit ex te, •
d
repulsionis quia cum aliquando repulisscs eos
:
.'i<l sihi attribuerunt :
••
posuerunt » dico, « si< - ui » solent
tempus in aliis eaptivitatibus,haec repulsio estirre- poni signa « super Bummum,» i<l est, superjanuas
cuperabilis,quia nunquam in loooistoJudsei ulterius domorum vel templorum «in exitu,» i<l est,incom-
dominabuntur,nec ulterius reparabuntur, usque in pito. Tangit consuetudinem, quod victores solent
fiucm sasculi.Repulit eos Deus,quando non defendit ponere super portam super turrim signa sua.
v<'l

cos sicut solebat,et pormisit <l<'strui a Romanis. In Bxpggerat eorum nequitiam et etiam « excide- :

interrogatione notat conquestionem,quasi diceret " runt-januas ejus teropli, tendentes » in idipsum,i
>•

Doleo de illorum tanta destructione, «ulquid iratus id cst,in eamdem voluntatem destructionis, «quasi»
est furor tuus ? » id cst quare iratus es usque atl fu- essent « in silva, » non qu;n observarctur, scd qu;c
rorcm ? scilicct ut gravissimas diuturnas pccnascis r> corum voluntati esset cxposita ad facienda ligna, ct
inferas « super oves pascuaj tuao,» id cst supcrpo- hoc dicit « lignorum, » ct « dojcccrunt, » id cst,

pulum tuum, quem reficicbas lege tua, sicut oves dcstruxcrunt «cam » civitatem « in securi et ascia.
reficiuntur in pascuis ct hic pcr beneficia quae : Dcus Ascia est forramontum ad dolandas minutas sculp-
eis contulit, incipit captare bcnovolontiam erga turas apti89imum.
illos. « » ctiam « sanctuarium tuum igni,
Inccndcrunt
Noli, Dominc, repellcrc, sed potius «memoresto id csttemplum tuum, dejicicntes culmina, quse in
congrcgationis tuae » quam congregasti in ^Egypto : altum ad honorcm tuum erant ajdificata, in terra»
« quam congregalionem tu « posscdisti » tibi fa-
» ita ut non rcmancret lapis super lapidcm, «pollue-
mulantem « ab initio, » id est a tempore Abrahae, « runt tabernaculum nominis tui," id est tcmplum

Noc, ct Adaj, et aliorum. in quo invocatum fuerat nomen tuum, faciendo ibi
Item commovet Deum ad miscricordiam peralia multa polluta.
beneficia.Propter hoc quoque dcbes esse«memor, » « Dixerunt » etiam « in corde suo» et non pauci,

quia tu « redcmisti, » id est liberasti de manu M- sed «cognatio eorum simul » cum illis, « quiesccrc
gyptiorum, ct de virgam hae-
aliis faciamus omnes dies festos Dei a terra, » id est
captivitatibus «

reditatis tuae, » id est hasreditatem tuam, scilicet, dcstruamus omnia,ne dies festi aganturinterraisla
populum Judaicum,propter qucm fecisti multami- ™ ulterius.
rabilia, sicut per virgam Aaron. Vel per virgam Istam destructionem pcrmisit nobis Deus fieri ex
sceptrum rcgni possumus accipere,ut sic dicamus: mcrito nostro, quia nos «non vidimus,» id est, non
« Redemisti virgam haercditatis tuae,id est populum intelleximus, « signa nostra, » id est, nobis propo-
quem tu regis in virga, id est in sceptro rcgio : et sitam,scilicet. visitationem, quam nobis fecit Deus.
praeter caetera bcnoficia,tu ipse corporaliter visitasti Et hic ponit sc Synagoga in numero destructorum
eos et habitasti inter eos mons Sion
: cthoc cst : « illorum, cumdicit, «nonvidimus»haec«signa,» quia
in quo habitasti ad litteram quia Ghristus corpo-
» : « jam non estpropheta» apud nos, quem consulta-
raliter habitavit in «Sion, » id ost in Judaea, cujus mus, habebamus. Cum enim prophetaj
sicut prius
caput cst Sion Haebraea veritas non habet«in
: eo. » cessarent, signum fuit adventus illius, qui fuit et
Potest tamen sic legi: «Habitasti in Sion, » non per finis et completio prophetarum « et amplius nos :

servos tantum ad vineam missos, scd propriapersona non cognoscet » Deus, visitando per aliquem pro-
« habitasti in eo. » phetam. Vel ita potcst legi praecedens versus, de
Postquam captavit bencvolcntiam pcr bcneficia culpa Judajorum.Continuatio. Licet Dcus tanta be-
quae focit Deus populo, captat benevolcntiam a pcr- ncficia Judaico populo contulisset, tamen non erit
sona adversariorum, ponendo superbiam eorum. D in clcmentia ipsius, si permittat eos destrui, quia
Continuatio. Quia haec bencficia fccisti populo tuo, ipsi dixerunt Judeei in corde suo, id est, sicut dixe-

idco,o Deus, «leva manus tuas, » id est operationes runt, ita in corde habuerunt, et non pauci de illis,

tuas quae fuerunt remissao, cum eos permittercs fa- imo cognatio illorum tota simul quiescere faciamus :

cere de civitatc tua quod volebant:
« superbias eorum, » id cst
civitatcm dcstruunt, et hoc facics « in fincm » orn-
nimode, id cst, ita scilicet, quod convcrtantur, quia
« quanta est malignatus,» id est, quanto malo animo
« leva» dico
contra superbias, qui
« in omncs dies fcstos Dei a terra, scilicct, ut nullum
fcstum celebrcmus ei. Ncc debemus celcbrare, quo-
niam «non vidimus signa nostra» quae nobis promi-
scrat Deus, id cst non ostondit nobis aliqua signa,
per quae caveamus ab hostibus, sicut solcbat ct :

fecit « inimicus » illo Romanus populus « in sancto » etiam «jamnonestpropheta»qui consolclur nos,ct
loco, id cst, in tcmplo tuo. caetera eodem.
Et cum alii homines, qui mala solent facere, so- Ipsi ita pcccavcrunt, scd, o « Dcus usqucquo »
leanlcompungi et dolere, isti « qui tc odcrunt, sunt patieris illos pcrmanere in peccatis, et hoc est :
14 S BXPLANATIO IN PSALMOS. 44G

i usquequo impropcrabit « tibl inimious, - » id A quaBimmittitdiabolu8,tunodi8rumpitDeus,quando

r~t. Judaicus populus el usquoquo « irritat, : id alleviat non penitus oondonat, tunc
peccata, et si

est, provocat ad iram, « adversarius, » id est, Ju- siccat » id est, inundantiam vitio-
(i Quvios Ethan,
duicus populus, « nomen tuum, •>
id"est, te nomi- rum, quando ponitus condonat pecoata. Vel sic
nabilom? erit hoo « in fincm : » id est, erit omni- « disrupisti fontos, » quando in deserto de petra
mode. Vel usque « in finem » saeculi, quando reli- aquam eduxisti, et torrentes, sicut aquam illam
qui.r Judaeorum salvae fient. quae sequohatur eos per deserlum. Vel hos fontes et
Et « ul quid, « Domine,avertis »ab eis« manum torrentcs intelligimus praedicatores, qui refecerunt
luam, > iil est opcrationem tuam qua cOnvertas totum mundum praedicatione Evangelii, et per is-
td te ; ttlia translatio habet, Faciem tuam et : tos prffidicatores « tu siccasti Quvios Ethan,» inun-
« ut quid avertis dexteram tuam,» iil estJudaicum dantiam peccatorum, quam immittebat diabolus.
populum,qui ideo Domini dextera dicitur, quia per « Tuus est dies, etc. » Totum ad litteram. Alle-
eos fecit Deus multa mirabilia Bicut per David : gorice autem per diem acoipimns sapientem, qui
Goliam interemit, etc, « de mcdio sinu tuo, • id est illuminatus cognitione Dei.Pernoctem pecoator
asi de ubertate miserioordin, quia qui removetur accipitur, qui est in tcnebris, pcr ignor antiam veri
a Deo, non etrt in misericordia Dei.Erit hoc usque n honi, qui peccalor cst tuus, o Deus, quia eum ad
« in finem, » erit utiquc in finem, quando Judan te oonvertis. « Tu fabricatus es auroram, » id esl,

convcrtentur ad Christum, recipientur in sinum principium conversionis, scilicct illos qui modo
Dei. H»c flgura fuit in Moyse,qui extraxit manum noviter converluntur, • et solcm, » id est, pcrfec-
de slnu, et leprosam invdnit, et cum iterum cam tissimos sapientes, qui aliospossunt illuminare.
in sinum reposuisset, munda fuit, ct boc cst im- « Tu » ctiam « fccisti omnes tcrminos terra3, »
pletum in populo Judax>rum,qui cum removcrctur idcst,eos qui se faciunt terminos ct defensores Ec-
a sinu Dci, id est a Ghristo, factus cst leprosus in Clesiffi, contra diabolum et ministros ejus, sicut
peccatis ; cum autem converterit sc ad Ghristum, sunt sancti episeopi ct alii boni pastorcs ;
« oesta-

mundabitur alepra peccatorum. tcm, » id est illos qui sunt fervcntissiini, sicut
« Deus autem. » Pars sccunda. Dcus avcrtit martyres, « et ver » etiam tu fecisti, id cst,tempc-
mndo manum suam, scilicet, ipse « Deus rcx nos- ratos, sicut sunt boni confessorcs, et « ea lu plas-
ter » cxistcns « ante saccula, operatus est salu- masti, i) id est, principium eorum tu fuisti, quia
tem, »id est, liberationem, et ante adventum et in nullus in eis quidquam fecit, nisi tu solus. Plas-
ipso advcntu Christi « in medio tcrro?, » id cst in matio cnim est prima crcatio.
communi omnium hominum. « Mcmor. » Et tu Deus, qui haec mirabilia fecis-
« Tu confirmasti. » Dico « opcratus » es « salu- ^ ti, « memor esto bujus, » id est, conversionis Ju
tem, quia « tu » Deus « confirmasti marc » Ru -
dffiorum, quod iste dicit absolule, « bujus » alia
brum, faciendo illud populo transeunti siccum, et translatio babet, hujus operationis, ct necesse est
ex omni parte quasi murnm et hoc « in virtute : ut sis « memor, » quia « inimicus, » id cst, illc
tua, » id est in omni potcntia tua. Posita figura, Judaicus populus « impropcravit, » id est, oppro-
ponit significatum ipsius figurao, cum dicit : « Ca- hria dixit « Domino » et hoc per insipientiam, et
pita draconum, » id est potentias et elcvationes hoc est « ct populus incipiens » exacerbavit « no-
daemonum « contribulasti, » id est, ad nibilum re- men tuum, » id est, provocavit te ad iram nobina-
duxisti, « in aquis » baptismi : quia per aquas bilem (sic). Cum dicit perinsipientiam eos pcccas-
baptismi homo exit a diaboli potestate. se, excusat eos et dignos ostendit miseratione.
Et « tu » etiam « confregisti capita draconis » o Ne tradas. » Tertia pars. Inimicus populus ita

supcrioris, ct « populis /Ethiopum, » id cst illis improperavit Domino, sed, o Domine, quidquid fa-
qui prius fucrunt nigri in peccatis, « dedisti cum » cias de aliis « nc tradas bcstiis, » id cst diabolo et
diabolum « escam, » id est rcfectionem quia sub- : ministris cjus, * animam confitentem et animas
trahcnda diabolo sua mcmbra, cis reficiuntur.cum pauperum tuorum nc*obliviscaris in finem, » id cst
eos sibi incorporant : vcl ipsis tribulationibus re- JJ
omnimodc, quando remuneres eos, quia confiten-
ficiuntur, quas immittit eis diabolus. tes sunt pauperes, et idco dcbes remunerare.
Ostcndit ctiam alias salutes, quas fecit Deus in Proptcr hoc non debcs oblivisei, quia tu promi-
mundo,cum dicit:« tu » ctiam « disrupistifontes, » sisti miscricordiam confitcntibus tc, et hoc est :

id cst, si aliquis fons impedicbat corum itcr,tudi- « Respice in testamentum luum, » id cst sanctum
visisti, ut facile pertransirent, « et torrentcs, » id Evangelium, et opus est ut rcspicias promissa,
Bst, si aliquaimpctuosa aqua impcdicbat transitum quia propter mcrita corum non facios, « quia » isti
eorum.tu «disrupisti,» id cst,per minimos rivulos, (i
repleti sunt » iniquitate « qui obscurati sunt, »

tu » etiam « siccasti fiuvios Bthan » terrae illius, id cst, cxcaecati sunt ab usu rationis, « domibus
t Jordanem.quemsiccopcde transicrunt. «Ethan » terra?, » id est corporali habitatione, et boc cxcusal
Enterpretaturrofaulujjperquod intelligiturdiabolus; eos de sua caecitate.
possumns etboc intclligercadallegoriam ita,fentes Et,o Domine, « neavertatur humilis » quitibisup-
et torrentes«Ethau, id est inundationesvitiornm, plicat, " factus confusus » si eum a te removeris,
 447 HAYMONIS HALBERSTAT. EIMSC. OPP. PAltS I. — COMMENT. BJBL. 448
naodebes fcales a ta remwere, quia paupor » ve-
« A procedit, quia j»i non inrocat, digne Datnn non
ms « et iuops » qui nihil de se presumit, sed 6m- potest.
nia Deo reputat, sciiicet humilis ; isti bales « lau- IJndo dioitnr : <> Non i | peciosa laus in ore
dabunt nomon iuum. » peccatoris. » llic notatnr in his verbis Synagog»
Et propter hoc debes exsurgere, et etiam prop- omnis religio. « Cum accepero tempue. » i'ars sr>-

tcr hoc, quia cansa tua agitur, et hoc ost, o cunda. Et ita respondit Christus invoeanti Bynago-
« Deus, » qui hactenus videris dormisse, dum per- gae : Tu
« confitebimur,
dicis, et oerte bono tuo,
mittis inoonversos Judasos, mmr i exsurge, judica puta cuni ego accepero tempus, id cst, opportunr-
oausam tuam. » Causa enim agitur contra Deum, tatem judicandi,* judicabo justifciaa » reddens tihi
quando Judsei improperant Deo hanc judicabit : pro mcrito tuo, et aliis similitcr.
ad commodum siium Dcns, si de blasphemis fa- Dico « cum aocepero tempus, » quia opus cst ut
ciat laudatores «judica » dico « causam,» scili-
: diiferam, quia hominessuntcorrupti,etoportetpra-
cct, « mcmor esto impropcriorum tuorum» scilicct scitos pcr misericordiam praepararo ct corruptio- :

qune tibi objiciunt Judaei, et hoc quidem fa- ncrn hominum ostcndit diccn3 « Liquefaota est :

ciunt pcr insipientiam et hoc subdit, « eorum : terra,» id est,ipsum elementurn nst lifjuefactum et
improperiorum » dico, « quae sunt » tibi « tota die t> corruptum, « et omnes » homincs liquefacti etcor-
ab insipiente » populo. rnpti por pcccata,« qui habitant in ea, » quia secur>

Et « no obliviscaris vocos inimicorum tuorum, » dum corruptionem hominum, ipsa clemcnta, quw
id est, vocgs et preces quas fundunt llli ad te, qui ipsis serviunt, corrumpuntur. Terra enim fertilior
quondam fuerunt inimici tui. Alia translatio ha- ot aer salubrior fuit in temporc priorum patrnm,
bet, quserentium te, et non debet oblivisci, tum quod ex diuturnitate vitae eorum potest comprob»-
propterea, quia isti inimici facti amici, clamant ad ri homines scilicet liquefacti sunt, sed « ego » ptar
:

te, tum etiam propter hoc, quia iuimici tui, scili- misericordiam Dei « confirmavi columnas ejus »
cct Romani, supcrbe agunt contra illos, ct hoc terrw, id est sanctos apostolos,qui totius Ecclesia;
est : « superbia eorum qui tc oderunt, ascendit sunt sustentaculum, et per illos acquirentur mul-
semper » crcscendo magis et magis. ti, qui digni crunt in judiclo remuneratione.
« Gonfirmavi columnas, » et per illas « dixi ini-

IN PSALMUM LXXIV. quis:Nolite iniquc agere;et delinquentibus»contra

Titulus. In (inem ne corrumpas, psalmus

praecepta mea dixi hsec : « Nolite exaltare cornu,»
cantici Asaph. id est, « nolite » excusare vos de peccatis vestris :

« cornu » cnim, id est, superbia, exaltat, qui se de

« Confitebimur. » Asaph, L peccato suo exeusabilem existimat et judicat.
Psalmus iste est cantici

id est, fidelis Synagogse qua3 in hoc^psalmofloqui- Et « nolite cornu vestrum, » id est excusationem
tur, monens « ne corrumpas, » id est, si habes fi- vcstram," extollere in altum,» id est.contraDeum,
dem vel aliquod bonum, ne corrumpas illud,etper ut dicatis vos culpa Creatoris esse peccatores, qui
hoc dirigens in finem,id est, in Christum.Psalmus tales non creavit:et quidintelligatper«cornuextol-
cantici, ideo psalmus iste dieitur, quia magnam lere in altum,» ipse exponit,cum dicit « Nolite lo- :

nobis proponit cxsultationem, quiaGhristum indu- qui adversus Dcum iniquitatem. Nolite » dico,ipse
cit judicaturum, et impios damnaturum, et justos cnim cognoscit quidquid vos facitis, quia nullo loco
remuneraturum, ubi dicit et omnia cornua pecca- deest et hoc est « quia » ipse non deest, « ne- ; :

torum confringam, etc. Materia est Christus et que ab oriente, neque ab occidente, nequc a de-
homo, .judex omnium. Modus in prima parte lo- sertis montibus » ad litteram. Vel per orientem
:

quitur ei Synagoga, ostendcns eum talem cui om- allegorice sapientes et summos viros, quibus est
nis religio debeat exhiberi. In secunda parte indu- ortus sol justitiae, possimus accipere peccatores ;

citur Christus loquens, et respondens Synagogae, per occidentem, quibus idem sol occidit per de- ;

et in verbis suis possumus intelligere, eum Deum sertos montes haereticos, qui cum montes se os-
et hominem, judicem omnium et ista secunda jj tendunt, tamen a veritate remoti sunt et deserti
; :

pars incipit statim ubi dicit: « Cum accepero tcm- ideo dicit quod a nullo deest, « quoniam Deus ju-
pus » intcntio est admonere « nc corrumpas. » dex est, » ille de quo cgo, Deus est, et qnia Deus
Et dicit Synagoga,0 « Deus » nos « confitebimur est, ergo ubique est.
tibi » pcccata nostra et quia sccurum sc credidit
: Et quia « judex est » et justus, scilicet, ubi dicet
ut pcrmancret in confessione, ingeminat « confi- judicem proprie et justum intelligit,ideo«humiliat
:

tebimur » persevcranler, « et » post confcssionem, hanc » superbum, etiam in hac, et tandem in alia
« invocabimus nomen tuum,» ut nobis peccatare- vita, « et hunc,» id est, humilem,» exaltat » multi-
laxcs, et iu nobis habites rccto ordine- procedit, : plicando eum invirtutibus,et tandeminaliavitavere
quia ubi non invocat, dignc narrare non potcst. exaltabit,cum eum perpetuo coronabitetpotestexai-
Et postquam invocavcrimus, « narrabimus uiirabi- tare: et humiliarc,« quiain manu » illius « Doinini
lia tua, » scilicct dc creatione mundi, de rcparatione calix » cst, scilicet divina Scriptura, de qua potantur
gcneris humani ct cum hoc iterum recto ordine
: multi,sicut de aliquocalice; calix » dico-merivini,»
44'.) KXPLANATIO IN PSALMOS. /i5

u\ eet, puri scnsus, id C8t, spuitualis intellcctus; \ LN PSALMUM LXXV.

«. calix » dico « plenus misto, » esl, inistura, quia Titulus. : /" finem m carminibus, canlicvm ad
Vetus Tcstamontum, quo Assyrios. Psalmus Asaph.
continet ct Novuin et in

ntroque testamento Binccrus cat, et tnerus, et Bpi- «Notua in Judsa Deus.» Istc « psalmus Asaph» id

ritualis intelteotus. est.lidelisSynagogse, habitua in oarminibus, id est

Et hunc caliccm« inclinavit, >» id est, pormiseri- in laudibus Dei.Proponitcnini nobisinagnas luudc.n

eordiam suam intolligibilcm fecit,«ex hoo»vase« in Dei,dum dicit cum notum esse in Judtea, ct quod
hoc »aliud vas, ot « hoc » pcr similo dicit, scilicet, ipsc illuminat bonos, ubi dicit :«llluniinans tu nii-

tat Judaico populo,in gcntilem populum,prius enim

rabilitcr,»et excascat malos, ubi dicit,» lurbalisunt

Judafis, quam gentibus legem Buam dcdit, ct licet omnes insipicntes cordc, ct dormicrunt somnuin
aic inclinassct, tamen cali.x non est evacuatus, ct suum maxime apparet undc laudandus sit,
»;ct ibi

hoc veruntamen faz ejus, » id est reliquix

cst, « cum dicit,«ut salvos faciat omncs mansuotos terra!,»
ejoifl calicis, « non cst cxinanita, » id cst cvacuata, qui psalmus cst«canticum,»quia,ut dictum ost.rem
quia nequo usque ad reliquias potest exhauriri.no- undo nobi3 sit cxsultandum proponit, eam scilicet

quc ip^AD reliquiac possunt exhauriri, quia quanti- quam prffidiximus in carminibus«canticum»dico ;

cunquo exhauriant de divina Scriptura, tamcn non y.

«hubitum
"1 ad Assyrios,>»id cst,ad euperbos Judajos :

niinus habot ipsa spiritualis intellectus. Pcr fajccm A ssyrii namquc dirigcntes interpretantur, ot pcr
non accipit turbidum aliquid, scd quasi solas rcli- Assyrios Dominus populum suum pro pcccato eorum
ciuias, sicut in cypho uierum vinum aliquaiulu re- flagcllabat, ct^per istos tales Assyrios merito Judaii

nianet. Et adco non cst exinanitum,quod indo«bi- intelliguntur, quia et isti Judad superbi erant de

bent oinnes pcccatores terra;, » id est, rcficiuntur Bua lcgc, ct Ecclcsiam Ghristi persequebantur, et
aliqui dc omni generc pcccatorum, scilicet et Ju- hos tales Judaios horlatur fidolis Synagoga, ut cuin
dajorum qui in finc potabunt, et gentium qui modo ipsa gaudeantdc hoc nominc,quod Judasi dicunlur,
potantur. Vel « i';ex ej.ua, »id cst legis.scilicet carna- ot Christum cunfitcantur,quia nemo potcst csse Ju-
lcs obscrvanti(r,qu33 « f;cx » dicuntur quantum ad da;us, nisiin quo habitat Christus. Vel pcr Assy-

Novum Tcslaincntumjion prorsuscstcvacuata.quia rios, qui diriijcnles interpretantur, bouos Judaoos,

a<lliuc servant eam Juda?i,ot hoc dicit,« non estexi- qui sc ad Deum dirigunt, secundum intcrpretatio-

nanita »ct licet modo«non stt » cxinanita,utamen

;
ncni possumus accipcrc :ot hos admonct fidelis Sy-
quicunquo» bibent«legem illam spiritualiter»omno3 nagoga,ut pcrsevcrcnt in dilectiono Christi.Matcria

poccatorcs terrav>scilicet,tam Judaei quam gcntilcs.prima parto ostcndit

cst ipsc Christus. Modus : In

Volpercalicempossumusacciperedivinurajudiciuin in quibus habitot Christus, et quod a sua habita-

ut ita dicamus Bene dico,«hunc humiliat.et hunc

: C tionc rcmoveat omnom potestatem inimici,cum di-

cxaltat,» quia«in manu, » id est, in potestate illius cit :«Ibi confrcgit potcntias,»et caitera. In sccunda

Domini ost « calix,» id ost divinum judiciura,quod parte,qua) incipit :«Illurainans tu mirabiliter,»ostcn-
ideo«calix dicitur,»quia propinat indo Dous unicui- dit quod in hac vita bonos illuminat, malos exca;-

que pro merito,sicut propinatur dc calice; « calix, » cat; et tandem in judicio damnabit impios, et
dico « mcri quo proprinatur mcrum vi-
vini, » id est salvos faciet bonos. In tcrtia parto quaj incipit :

num,justitia sanctis in hac vita, ct tandcm a^tcrna « Quoniam cogitatio hominis confitcbitur, » osten-
gloria,qui«calix »cst«plcnus »ctiam« misto,» id cst, dit eum dignum cui soli facicndum sit fcstum, et

pcena qua potabuntur mali,qui sicut in calice iHo admonct nos, ut ci fcstum faciamus, ct ha;c est in-
continetur rcmuneratio bonorum, sic ct damnatio tentio,

inipiorum. Et illum calicem « inclinavit cx hoc in Et admoncns ipsos Juda;os,dicit Synagoga o

sic :

hoc,»quia pcr illum caliccm et bonis bona, et malis vos Judaci,» Deus ost notus in Judaea,»id estonmi-
mala propinat,ot licet inde oinnibus propinet,tamen bus qui confitontur Ghristum natum de tribu Juda
feex cjus,» id cst, pocna,« non cst oxinanita,»id est, quibus autem«notus»non « est Dous,» ipsi non do-
nunquam exhausta cst, sed « omncs pcccatores bcnt dici Juda:i.De tribu Juda fueruntomnes reges
terraj bibcnt » illam, id cst, pcrpetuo punientur. rj
Juda)03,pra:tcr Saul. « Et in Isracl magnum nomen
Ipsi bibcnt ego autem annuntiabo,id cst
ex eo, « cjus,»id cst, illis (iui eum vident, quia quanto ina-
gaudebo.sicut ulia translatio habct,« in Bfleculum,» gis investigant de co, tanto est illis niajor. Et hoc
id est,quandin durabit sa;culorum, ct etiam « can- potcstis scirc, os Judeei carnales, quia si nomcn
tabo » vocc et opcre, « Dco Jacob. » ejus in vobis non cst magnum, id est,si Christum
« Et » postquam ha;c omnia fccero, vcniens ad non honoratis.non eritis Israel.Vel si ad bonosJu-
judicium« confringam omnia cornua peecatorum,» da;os dicitur,sic dicitur : Quandoquidem «nolus est
et dabo cornua justis, qui modo non habcnt, in » Juda^is « Dcus, » ct in Israel magnum nonien

« et » illa « cornua justi cxaltabuntur » ineffabili ojus,»ergovosboni Judaji persistite,ut in vobia halii-
gloriationc.Ulti dicit, «accepcro tempus,»et«confir- tct,ct crcscat nomcn ejus< eL factua eat lucus ejus»
lirmavi columnas ejus,»ostendit s=c csse hominem. ubi ipse cubat « in pace, »idest,in illis qui cessant
I bi dicit, « quoniam Dcus judcx cst, » ostcndit sc a vitiis,et faciunt buna.Alia Lranslatio babet, in Sa-
esse Deum et judiccm. lcin; scd translator posuit significatum hic pro si-
451 IIAYMONIS IIAUIKIISTAT. EPISC. OJM>. 1'AIIS. I — COMMBNT. BIBL. 452

gniflcante « et in Sion, » ld est in speculantibus A. Bene dioo, « ira tua, •> quia tu « fecisti,» id cst,

Deum, eBt " habitatio ejus » in quibus ipse non in- « facics " jinliciiiiii" iiiuin auditum de coalo»per lo-

venit ullum offendiculum, ct ideo vos Judsei facite iiiin mundum, cum sit vox in tuba Dei,et in vocc
vos speculantes, ut in vobis Deus habitet. arcbangeli, et boc Propheto annuntiat per praeter-
« Ihi, » id est in Sion,id est in speculantibui e, iiuni, quia in consilio Dei jara viderat illud essc
» confrogit » Deus, id est destruxit, « potentias » peractum, et « contremuit, - id est, treinobit» ter-
diaboli,eteasper partcs exsequitur,dicens,«arcum,» ra, » id est, tcrreni « et quievit, » id cst quiescet,
id cst latcntcm impugnationom, « sculum, » id cst quiajam nullara habebit potestatem.
drrcnsioncm iniquitatis, et « gladium,»idest mani- Tremuit dico.«Cum Deus exsurget in judicio»
« *•

festam impugnationcm,«ot» uL omnia comprehen- eL non lanlum exsurget,ut condemnet irnpios, scd
dat, dicit," hcllum,» id cstomnem impugna.tioncm, etiam ut salvos facial omncs mansuetos terre. »
<•

ita confrcgit Dcus hrcc vilia in suis,sicul ad histo- Quoniam cogitatio hominis confltebitur tibi.Ter-
riam, confrcgit potentius Amorrhflcorum et Jebu- tia pars. Continuatio. Et quia Dcus hflBC ornniu fa-
Sfleorum, ut populum suum in tcrram promissioni3 cit, ideo vos « vovctc Domino, Dco vcstro, ct red-
induceret. dite. » Idco dicit qua^dam sunt « vovctc, » quia
« Illuminans. » Pars secunda. Continuatio. Dico r> qua3 non csscnt ncccssaria ad facicndum nisi vo-
confrcgisti«potcntias,»ettubcnepotuistihencfaeorc, vcrcntur, sicut abstinere ah uxorc, a carne, ct cas-
quia, o « tu, Deus,« illuminas »fidelos tuos cogni-
» tcra, et ideo sunt alliciendi homines ut voveant;
tione veri boni,«a montibus a?ternis,»id cst per apo- « vovete » dico non alii, sed « omncs qui in cir-
stolos, qui a^terni dicuntur,quia vita corum manet cuitu cjus » cxistentes, id est in famulatu ejus,
in acternum, illuminas dico « mirabilitcr, » id est « affertis numera » justitioe et 33quitatis,et caetera.

per miracula. Vel mirabilitcr, quia ctiam si sino Alia littera habet qui in circuitu ejus sunt, afferent
miraculis fiat cognitio Dci,tamon mirabilis est,quia muncra.Continuatio : Idco debetis vovere et redde-
quantomagisDcusabinitiocognoscitur,tantspotcn- re, quia omnes qui in circuilu ejus sunt, afferent
habcat« illuminans,»pendot
tior intelligitur. Vel si munera.
constructio usquc, « tu lerribilis es, » et te illumi- Et quid debeamus vovcre ct reddere, ostcndit
nante « turbati sunt, » non dico boni,sed « omnes per proemissam causam. Continuatio. Benc debetis
insipientcs cordc, » id est appetitores soeculi. vovcre et reddcre, « quia tibi, » o Domine,« confl-
ipsi « dormierunt, » id cst quieverunt in gau-
Et tebitur cogitatio hominis,et reliquioc cogitationis,»
diis hujus mundi, putantes essc bona h.nec tcmpo- id est,opcrationes,quo3postcogitationcmrelinquun-
ralia, et quia posscnt dormirc et statim evigilare, festum diem, id cst, ostendunt te tur, « agont tibi

addit « somnum suum, » id est continuc, et sicut C csse laudabilem fcslum celebrare,a malis operibus :

evigilans nihil invonit do divitiis quas habuit in cessare, et Doo laudes dobitas exhibere.Unde dicit
somnio, sic « omnos viri divitiarum. Pcr divitias
» Augustinus Male cclebrat sabbata,qui a bonis ope- :

non solum usitatas divitias accipimus, sed ctiam ribusvacat. Vel reliquioe cogitationis, id cst,rccor-
quadibct desideria carnalia, « nihil in manibus suis dationes quas semper homo habet pro peccatis, ct
invcnerunt, » id est in potestatc sua, qui priuspu- quoniam hoc est, ergo vovete, etc. Vovere consi-
taverunt eas divitias sempcr sufficere,ct eas in sua lium autcm vota praeceptum, id quod
est, solvere
posscssione habere. Moysi auctoritate probatur. Quod semel egressum
Et hic excusabiles ostcndit cos ab«increpationc,» est de labiis tuis, observabis, et facics sicut pro-
Continuatio.Dico « dormicrum, ci, o« Deus Jacob, misisti Domino Deo tuo.
ab increpatione tua,»id est, dum eos tu increparcs « Vovete » dico, Domino Dco vcstro, et Domino
per preodicatores tuos « dormitaverunt,oid cst dor- dico«terribili,ot ci qui aufcrt spiritum principum,»
mierunt frequentcr quia quando tcrrebas cos ct : id est vitam, ad litteram propter hoc dicit « terri-
vidcbant varia et inconsucta miracula,tunc commo- bili apud regcs tcrrce,» id est apud omnes illos qui
vebantur; hisvero cessantibus,itcrumdormiebant bcne rcgunt suam tcrrenitatem.
« dormitavcrunt »dico«quia asccnderunt cquos,»id IN PSALMUM LXXVI.
D
est illi qui latc discurrunt pcr desidcria saiculi.IIic Titulus. In pncm, yro Idithum, psahmis Asaph.
mitlit nos ad historiam, cum Moyses miracula fa- « Vocc mea ad Dominum clamavi. »Psalmusiste
ccret coram Pharaonc, dicebat sc cito dimissuros esi Asaph,id esf fulelis SynagogaB,quae hic loquitur
filios Israel cum aulem cessarent miracula et po-
; sicut David,vel aliquis de illo populo priori habilus :

pulus ccepit prolicisci, eonscendiL in cquos eL inse- pro Idilhun, id csL pro transiliente, ut sicut ille

cutus est populum Dei. transilicns est qui loquitur,ita faciatsuos auditores
Rt « tu » qui haec facis in hac vita,lcrribilis cs » transilientes,id est conlcmptismundanis,ccclestibus
fulurus impiis in judicio, «ct » tunc « quis resistet adh;rrentes,cth;rcestintenLio,psalmusdico,dirigens
tibi. » Nulliis utique; « ex funciratua » apparebit, in fincm. Ideo aliquem de prioribus palribus hic
quia quos in hac vita pcr miscricordiam differs pu- loqui dicimus, (juia qui hic loquitur, delibcrat an
nire, et invitas ad paenitcntiam, illos tunc gravitcr possit ficri salvatio hominis, de qua nullus lidelis
punies. dubitat, eorum qui post adventum Christi fuerunt.
45M EXPLANATIO IN PSALMOS. 4S4

Materia est ipsafidelisSynagoga. Modus Inprima : A vilae, cum corde meo,» id est, cum ratione mra,
parte ostendil se clamare ad Deum etiam in tribula- quia ratio attendens Dei miserioordiam, et quod
tione, el quod nonvelil consolari his temporalibus, Deus hominem ad laudem suam Fecit, humani go-
ulii dioil:« Etcnuit consolari anima mea.n [nseoun- neris salvationem indioavil futuram, oarnalitas au-
d.i parte,quaa incipit :« Anticipaverunt vigilias oculi tem videns hominem putresoere, negabat repara-
mei,» deliberat utrum salvatio hominia necne. In tionom futuram,« cl cxcrcitabat » ut cognosccrcm
tertia parte, qure incipit :« Et dixi nunc ccepi, h.TC quid polius tenendum sit, « et » ut melius intelli-
inutatio dexterac Excclsi,» ostondit so salutis viam gerem, «scopebam spiritum meum,» id est, omnem
invenisse, ct quod ipsa salus perFilium Doi fial. In fsecera terrenitatis ejiciebam a me, scobare enim
quarta parte,qus incipit :«< Viderunt te aqine, Deus, osl numdaro, vcl « scopobam » idcm cst quod qui-
videront te aqua ettimuerunt, » ostendit mirabilia dam dicunt, « scropebam,» id est, cavabam ut pro-
quffl Dcus per Filium in mundo procreavit. fundius possem de Deo intelligere.
Et sic Synugoga lidclis proponons so exomplum « Moditatus sum » ita dicens apud me, « Nunquid

aliis, dicit « Ego clumavi ad Dominum

: ut cum >j in ojternum projiciet Dous » populum suum et « non
obtincum, quiu Dominus cst, ct hoc « vocc mea » upponet, ut complacitior sit udhuc, » placidus fuissc
quia ab hoc quod poto voco, non disoordo opere, ostensus est suporius, cum mihi intcndit, placidior
B
eliam « voce mea clamavi ad » Deum et ad qucm crit, cum roparabit.
ciamandum est, quia Deus csl, « ct intendit mihi,» Aut abscindot ipsc suam miscricordiam in (i-
«

ld est benigno respoxit. nem, » id est, omnino, quod nulla scilicet major
Et non tantum in ulio tompore, sod et in adver- abscissio sit ut rcmovoat cum a bonis ct a malis,
situte : ct hoo est. « In die tribulationis meso Doum ct faciet hoo ipso « in gcncrationc et gcnoratio-

exquisivi, » quia cum potostas hujus vitffl se mihi nem,» id est omni tcmpore.
offerret, ot prospcrilas, cgo intor omnia Deum exqui- « Aul obliviscctur, misercri Dcus?»qui priuscon-

sivi « manibus,» id cst operationibus « meis : cx- suevit facerc miscricordias putribus nostris, « aut
quisivi » dico, « noctc,» id est in huc vilu, quac ideo continebit in ira suu misericordias suas, » id cst,
nox dicitur, quiu in ca non habetur perfecta illuini- prsvalebit ira cjus misericordiae cjus, iratumenim
nutio. Vel noctc, quando ulii dormiunt, ita quod haec vidoo cum pro peccatis, misericordem tumen cogno-
mea inquisitio essot « contra eum, » id cst in pruc- sco et dixi. Purs tcrtia. Ego sic dcliboravi," et » in hac
sentia ejus. Alia translatio hubot, « coram co. Et moa doliborationo « dixi, nunc ccopi » quid inde te-
nou sum dcceptus,» non sum spe mea frus-
id est nondum sit.Vol,«cccpi »vcram cognitionem indcha-
tratus, scd cxpericntia cdoctus, Deum suos non de- berc, scilicet, video quamdam mutationem, sicut in
relinquorc, ot juslis aclerna) vitac pra?mia tribuoro, C arielc immolatoad Abraham, intolligohumanitatom
Beque pctontis quidpiam doncgaro. Christi immolandam osso pro hominibus, « et hacc
« Deum exquisivi,» et in tomporalibus nolui con- est mututio dextora) Excolsi,» id ost, Ghristi.qui cst
Bolari, id est, habere consolationom, et hoc est : dextera Dci Putris, por opcrutur hanc muta- qucm
« Anima mca ronuit consolari » passivc, vel conso- tionem, ut de pcccato ad juslitiam transirc faciat,
lari se, scilicet in istis temporalibus, sed semper ct dc mortalitate ad immortalitatem pcrducat.
• fui memor Dei, et » in illa memoria « dclcclutus Et per hoc intellcxi illam mutationcm,» quia mc-
suin, » pcrcipiens magnam
bonitatcm Dei, «et cxcr- mor fui operum Domini,» scilicct quod crcavit ho-
citatus sum » ut cognosccrcm quanta csset bonitas minem, ot sicut cum pcr miscricordiam crcavit, sic
ipsius, « et » in hoc « dcfecit spiritus meus » quia intcllexi,quod eumdem pcr misoricordiam rcpara-
incomprehensibilis est bonitus Dei. bit. « Memor fui, quiu » ctiam in futuro « meaior
« Anticipavcrunt. » Pars sccunda. Dico « defecit ero, » vel ut ulia translatio habct, omnium « mira-
spiritus, » scd tamcn « oculi mci, » id cst, intcrior bilium tuorum » quac fecisti in mundo « ab initio, »

ratio mea, « anticipavcrunt vigilias, » id cst, plus id cst, a crcatione cculi ct lcrroc, ct quia illa cognovi
quam alii solliciti fucrunt, ad inquircndam Dei bo- te fccissc proptcr laudem tuam, sic quod homines
nitalcm hoc dicit ad similitudincm alicujus slu-
:
j) salvabis, quia nisi illos salvares, nullam laudcm
diosi, qui plus aliis vigilat, easterisque diligentius habcres.
cuncta investigat. et in illis vigiliis « turbatus E3t iidii lanliiin « memor ero,» sed « etiam medita-
- iiii,» cognoscens omne humanum gcnus in pcc- bor, » id est, studiose inquiram « in omnibus ope-
- tencri, ex inobedientia primi parentis, - ct » ribus Luis ii ul in caeteris operibus factis, intelligam
tamen « non sum loculus, »id est, non murmuravi etiam quia hominem salvum facies, « et cxcrcebor
conlra Deum. in adinventionibus tuis, id est, praeceptis tuis, quae
Ideo sum turbatus quia ego « cogitavi dies anli- tu invenisti.
quos» peccatum Adse factum in antiquis
id est, Dcus in sancto. » Ecco quod superius dixit ccee
« :

diebus, sed tamen contra « annos aeternos in mente « nunc ccepi.» Continuatio « Exerceborin adinven- :

habui,» quia quod de promissa hominibus seterni- tionibus tuis, » haec inventio quidem « o Deus, via
tate audivi, semper recordabar. tua qua venitur ad te est « in sancto, » id est in
»

Ghristo, ct qui videt reparationem per Christum

4r,r, HAYMONIS HALBEHSTAT. FIMST. OPP I»AHS 1. COMMKNT. BIBL. 156

futuram, eoiiiincndat oum cum exsultiitiono.dicons :

A Moysen jntelligiinus oninom ducem, »:t pcr Aaron
c (|uis Deus magnus, sicut Deua noster?» Gentiles oiiinoiii saoerdotem, quem prfefccit populo iuo.
slulii putant statuas suas, vel lapides, deos esse,
sod nihil cst ccrtc, quia« tu >, solus « es Deus, qui
IN P8ALMUM LXXVII.
TiTULua. Intellectus Asaph.
facis rairabilia.» Et qua? mirabilia, ostendil dicena :

« Notam focisti in populis virtulom tuam,» id cst « Attendite, popule incus.» Psalmus istcconvonit

Filiurn tuum, in quo virtus tua appnrobit. Et non Asaph, id ost, fideli Synagoga:, qua: hic loijuitur,
lantum notificabis Filium, scd « in bracbio tuo, » id sicut David propheto, vol alicui similurn qui :

est, in ipso Filio « redemisti populum tuum,» quom psalmus dicitur intcllcclus, quianon tantum histo-
populum detcrminat, scilicct, « iilios Jacoli, » id rialcm, sod ctiam in historia allegoricurn continet
est Judaicum populum, « ct Joaeph, » id est gcnti- intellectum. Matcria est : numcra qua: fccit Dous
lcm populum, qui idco pcr « Joscph » intolligitur, priori populo, liberans eos ab yflgypto, ct c.etera
quia Joscph in gontili populo, scilicct in TEgypto, qua: postea fccit cis usquc ud missioncrn Filii : et
convcrsatus fuit. Vel ad allcgoriam : Pcr « Joseph,» per oppositum, ipsi Jud.ei ingrati boneficiiH !)

qui intcrprctatur nccrescens, gentilcm populum ac- sompcr contra Deum murmurantos. Partos psalmi
cipimus qui accrcvit ad cultum Dci pcr Judaicum •„ dcccm sunt. In prima parte ponit prologum, in quo
populum. ad ca:tcra qua? sequuntur. In so-
facit eos attcntos

« Viderunt. » Pars quarta. Pcr hoc « rcdemisti cunda parte, quaj

incipit « Quanta audivimus, »
:

populum, » quiao « Dcus, aquae,» id cst Judaici po- increpat duritiam Judceorum, qui lcgem Dei non
puli, « viderunt te » id cst, cognoverunt te per Fi- rccepcrunt,quamvis Dcus per multa bencficia logcm
lium : « vidcrunt te » itorum « aqurc, » id cst gen- suam rccipiendam eis indicassot. In tertia parte,
timuerunt
tiles, « ct » pro peccatis, intclligentes te qua3 incipit : « Coram patribus eorum fecit, » enu-
futurum judicem, « ct abyssi, » id est profundis- mcrat mirabilia qua: Dcus fecit populo suo, cdu-
simi in peccatis, « turbataa sunt » a proposito suo. cendo eos de ^Egypto per mare Rubrum, ct deinde
Et tunc multitudo sonitus aquarum, » id
fuit « in doserto et contra hoc ponit ctiam murmura-
:

est, populi sonuerunt, multis modis laudantcs tc de tioncm Judosorum. In quarta parte qua3 incipit :

missione Filii tui, et clamaverunt pro pcccatis et quod : « Ideo audivit Dominus et distulit, » ostendit
« sonitus » idco fuit, quia « nubcs, id est sancti apo- suam,de qua ipsi Deus volens notificare potentiam
stoli, « dcdorunt voccm » praxlicationis per orbom increduli diffidebant, omnes pctitiones eorum im-
tcrraB. plevit. In quinta parte, qua3 incipit « Adhuo escaa :

Bene dico, « vocom dederunt nubes, » quia o Dcus, oorum erant,» ostcndit vindictam,qunm Deus sump-
« sagitta3 tuce, » id est sentcntiac tuaa transfigontes C sit dc eis, propter duritiam eorum et incredulita-

corda hominum, « transount » ad homines de illis tem. In sexta parte, qua3 incipit :« Et dilexerunt cum
apostolis ot « vox tonitrui tui,
: id est commina- in ore suo, quod, cum ipsi Judan propter timorcm
tionis de poocatis, ost « in rota, » id est, in circuitu vindicta:, ficte Doum diligerent, ipse tamcn miscri-

totius mundi. cordem se exhibuit eis. In septima parte, qua: inci-

Et « coruscationcs tua:, » id est, miracula facta pit :« Quoties cxacerbaverunt cum in deserto, » os-
per ipsos apostolos, « illuxcrunt orbi terrac. » Beno quod licct ipsi semper Deum tentarent, ta-
tendit,
dixit, « illuxcrunt orbi, » quia pcr hoec sunt multi mon Deus multis modis ad eorum liberationcm
illuminati, et conversi ad fidcm; per coruscatio- ^Egyptios percussit. In octava parte, quas incipit :

nom possumus accipcro prajccpta vivcndi :« et » per « Et abstulit sicut ovis populum suum ct perduxit
ipsas coruscationcs « commota est terra, » id cst, cos, » ostendit quam benigne eos Dous in terram
terreni ad convcrsioncm, « et contremuit » agcndo promissionis induxit :ct ex opposito, quod Judad
pcenitentiam pro pcccatis. Deum sempcr cxacerbantes semper tcntaverunt. In
Et pcr istos apostolos sic opcrantes, « via » est nona parte, qua: incipit :« Audivit Deus et sprevit,;»
« tua in mari, » id est in gentili populo, quia per sum- ostcndit vindictam quam in terra promissionis
hoc ct tu vcnisti ad gentilem populum, ct genlilis n sit dc illis Dcus, et etiam dc persecutoribus eorum
populus venit ad te ad litteram eliam completum
: Philisthaais. In decima parte, qua3 incipit :« Et ro-
est, quia Dominus Jesus inccssit supcr marc, et su- pulit tabcrnaculum,» ostcndit, quod praster ca:tera
pcr mare fecit Pctrum ambularc ad se :« ctsemitre bcneficia, misit eis Dcus David regem, scilicet Fi-
tua3, » id cst arctiora pnocepta tua, sunt etiam re- lium Dei qui innocenlia et justitia regeret eos, na-

cepta: « in aquis multis,» id est in diversis populis : tum de tribu Juda. Post ha)c omnia, intendit ad-
ct licet gentiles ad tc ita vcniant, tamcn « vestigia moncre quoscunquc fidelcs, ut lcgem Dei recipiant,
tua,» id est signa justitias tuo3, « non cognosccntur » ct eam spn-itualiter intelligant.
a Judans. Et inde moncns eos,sic incipit:« Popule meus,»id
« Quibus tamon multa Pecisti miracula, quia de- cst,mihiconsiliinis lidclissicutcgo,« attenditelcgem
duxisti » illum « populum tuum sicut ovos, » non mcam,» ut sicut ogo lcgcm spirilualitcr intollcxi, et ,

quod ipsi bona) ovos esscnt, scd tu cras eis pius pas- cam facio, ita et vos eam faciatis, et ut cam posatt
tor « in manu Moysi ct Aaron, » ad litlcram : ct per tis intclligerc, nolite supcrbi cssc, sed « inclinatc,
457 KXPLANATIO IN PSALMOS. 458

id est, humiliuto « aurom vestram »i id ost, intelli- A Jud.vis, sod « ut » otium « cognoscat gonoratio al-
gentiam vcstram, « in vorba oris mci. • Modo ma- lera oa, sciiicei gentiles.
xime [acit oii? attentos, ad ca quaa sequuntur. Filii qui nasoentur,» ad hoc Dcus dedit legem,
Ideo debetis intelligere, quia aperiam ego os « ut notificetur posteris complcbitur nostris; et ita

mcum vobis,» id est.ego multa loquar vobis,ei hoc quod " filii qui nasccntur » do carnali prngonie
non tantum in historia,sed « in patabolis, » id est, nostra, sicuti saneti Apostoli, « oxurgont, » id est,
in hujusmodi locutionibus, inquibus otaliud intel- non acquicscimt istis tcmporalibus, sod cor suum
Iigitur, quam litteralis sensus; loquor m ctiam >< ad Dominum dirigcnt, « ct narrabunt filiis suis »
vobis, « propositionos » id ost, illas obscuras alle- spiritualibus.
gorias qua3 vix possunt intelligi, sicut sunt divina- (i Ut ponant spcm suam » non in justitia sua,
tionos ilkc qua? problcmata vocantur, velut quod vcl carnulibus obscrvantiis, sed « in Dco, ct non
Samson proposuit Dc comcdcnto
Philistffiis,dicens : obliviscantur opcrum Del,» id est, non sint ingrati
cxivit cibus, ot dulcedo.Cum autem cxpo-
do forti do benoficiis Doi,sod por creaturas,ct por bonoficia
Buissent illi hoc esso dictum de fftvo mellis, quod sibi facta, intolligant ipsum Croatorcm, « ct man-
ipso invonit in ore leonis (Jmiic. wi), proposuit data ojus oxquirant. »

quamdam parabolam, rcspondens Nisi in vitula :

j{
Ideo exquirant,nc fiant sicut patres eorum,
«

inea arassetis, propositionem meam non solvissetis: generatio prava ct exaspcrans.» Prava diciturgene-
ppr vitulum uxorem suam intelligens, propositiones ratio i!la,propter perversa opora,sicut proptcr ido-
ilieu, factas « ab initio, »id eat, ex quo Deus cocpit lolatriain,et similia : et oxaspcrans dicitur.quia do
manifostc opcrari in illo populo, feeit mirahilia, potonlia Dei diffidens, ipsum Deum saepc tcntavit.
quffl focit in /Egypto. Bcnc dico « genoratio » prava,quiagonera.tio illa

i< Quanta. » Secunda pars. Idco dobotis attondcrc talis 1'uit, « qua3 oor suum » distortum mulo intelli-
propositiones quas ego loquur, quia non ex cordc gcndo, « non direxit » ad bonum intclloctum « et :

meo, sed ea qurc audivi et vidi loquor, et hoc cst, spiritus cjus,» id cst,ratio nuturalis, « non est cre-
« quuntu, est,quam magna,quum infinita « au-
» id ditus cum Doo, » videlicot, si aliquando bone fue-
divinus, ot cognovimus » essc vera, por ipsam runt cum Dco beno intelligcndo, detraxerunt sc ab
impletionem, « et » credendum est illis. Audivimus, illo, quasi Deus deciporot eos : velut, si aliquando
quia « patros nostri narravcrunt nobis. » Cum porflguras res signiflcatasintclligercnt,retrahcbant
dicit : narravcrunt, ostendit rem non essc fictam, sc, ncc spiritum suum Deo commitebant.
sed vcram quaa narratur, ct illa nurratio non tantum Bene dico « gencratio illa non direxit cor suum,»
fuit dictis, scd etiam scriptis. quiancciiliiEphraim.quimeliorosfuerunt in populo
Et illa qure narraverunt sunt cognitaab omnibus C illo hoc dicit « Filii Ephrem,intendentes arcum,
: :

pcr totum mundum,et hoc non sunt occul-

dicit; « ct mittentes « sagittas, » convcrsi sunt in diebelli.
tata a filiis eorum, » id est, patrum nostrorum Per similitudinem dicit,quia sicut aliquis, intenso
scilicot, omnibus nobis in populo Israelitico sunt arcu.mittcret sugittas,etse paratum ad pugnandum
manifesta « ot in generatione altcra, » id ost, in ostenderot, in bello autem statim deficeret, ita et
gcntili populo. majorcs ct pradati populi illius.cum so paratos ad
Dico patres narraverunt, « narrantcs laudcm Do- servitium Dci ostendcrcnt,dicontcs visis miraculis:
mini, » id est, quaelibct opera Dci, in quibus lau- Quaicunque praecipiot nobis Dominus ot famulus
dundus merito apparet Deus, ut in incarnatione ejus Moyses, fuciemus : statim a sorvitio Dei rece-
hominis et similibus, « et virtutcs ejus,» id est,illa dcbunt ct idola colobant,ot hcec est parabola,ot per
in quibus potcntia Dei apparcbat, ut in divisiono filios Ephraim, qui majores fucrunt in populo illo,

maris Rubri, « et mirabilia ejus, » ut manna in proolati EcclosioD intelliguntur, qui cum Deo servire
dcscrto, « qua; » omnia non tantum dixit vcl pro- se osfendunt; tamon, non resistontes tentationibus
misit Deus, scd « fecit. » diaboli, convertuntur in dio belli.
Ha;c mirabiliu fecit eis Deus, « et » postoa « sus- Ita sunt convorsi.quia « non oustodieruntTesta-
citavit testimonium in Jucob : ct legcm posuit in n mcntumDei,» et hocnonoxdifficultuto pr3ecopti,sed
Isracl. » Per legem, accipimus prohibitionos ct in- quia noluerunt, ct hoc dicit : « ct in lcgo ejus no-
structionesvitffi ;
ipsam quoque legem tcstimonium lueruntambularc: »similitermaliChristianifaciunt.
cundum hoc quod tcstatur nobis ajternum Et pr;etcr hoc, • obliti sunt bcncfactorum ejus »
editatem quam promittit nobis Deus.Suscitavit velut rcfectioncm in descrto, « et mirabilium ejus,
proprie dicit,quia lcx naturalis in nobis sopita fuit, qurc ostendit cis, » vcluti plagarum quas ostendit
ad quam suscitandam,Deus dcdit legem seriptam, /Egyptiis (iVttm. n).
cum naturali quodammodo eadem erat. Et Corum.» Tertia pars.IIorum.scilicct mirabilium,
ii

cum Deus multa bencficia promisissct populo illi, « coram patribus oorum » Moyse et Aaron, « fecit
vulde sunt incrcpandi, qui non rcceperunt legem mirabiliain tcrra /Egypti,» et,ul majorem relinquat
'illam,in qua « quanta,» id cst, quam mirifica « man- certitudincm, dcterminat locum, cum dicit : « in
davit patribus nostris nota facerc ea filiis, » id est, campo Thancos. Thanis est civitas /Egypti, apud
»

ut notificarent ea posteris, scilicet, non tantum quamdecemplagajfactaesunt^et interpretatur hu- :

Patrol. CXVI. 15
450 HAYMONIS IIALItKltSTAT. EPISG. <H»P. PAIiS 1. COMMENT. BIBL. 460

mile mandatum.Allegorice : lniEgypto,idest,in te- A. locuti Buntde Deo, dicentes nunquid potertf
•
:

nebris hujus vitae,facit Deus mirabilia coram patri- Deus parare mcnsamin deserto?»et rationemqui
bus nostris spiritualibus, cum por ministerium eo- possei eie objici confringit, ac si ila diceretfLicet
rum nobis peccata dimittit etgratiam Sancti Spiri- Deus in deserto aobia aquam dedisset,re£ectioneni
tus tribuit.Vcl pcr mirabilia accipiamus invisibilia, tamen aliam dare non poterit, quia naturali i
|

et lioc facit nobis dum sumus in campo, i<l est, in petrae ul aqua inde exeat; panem ?ero ot aliam re-
planitio hujus vitoe campo dico Thaneos, id est,
: fectionem in hujusmodi loco invenire difficilei t,
in quo nobis est vivcndum por humile mandatum. Et hoc dicit « Quoniam percussit petram, et
:

In yKgypto fccit mirabilia, ct educens eos de fluxcrunt aquse, et torrentes inundavcrunt.

iEgypto (Exod. xiv), « intcrrupit marc » Itubrum, « Nunquid „ licet hoc fecisset, «el panempoterit
« ct pcrduxitcos » usquc ad aliud Littus, « et statuit daro in hoc deserto, « aut pararc mensam,» id cst,
>>

aquas» maris, « quasi in utre » stabiles,nullomodo non solum panem,sed etiam copiosam rcfcctioncm
fluontcs, similitcr aqua baptismi intcrrupta, quia ncc dico pauci.s hominibus, scd populo suo,» idcst, ..

est aliis salus,aliis mors; pcrducit nos Dcus ab tantae multitudini.lloe quidcrn impossibile est. Sie
/Egypto, scilicot ab infidclitato ad sccuritatcm cod- quidam in Eeclcsia.licct Christum pro nobis rnor-
lostis patriae et aquas, fluctus hujus saeculi, sta-
:
t» tuum,confitcantur,et baptismi aquam ad remissio-
tuit quasiin utre,quia ita compcscit,quod dcinceps nem pcccatorum valere concedant,tamen de mensa,
non possunt nobis dominari. id est, de rcfectione Dominici corporis, dubitant,
« Et deduxit eos,» post cxitum maris Ilubri,«in non credentcs quod Deus possiteos corporo et san-
nube diei» quae crat cis in rcfrigcrium « ct tota : guine Filii sui in hoc deserto hujus vita? pascere.
nocto in illuminatione ignis. » Per nubcm dici, « Ideo. Quarta pars. Sic tcntavorunt Dcum,
»

Christi humanitatcm significat, in quadivinitas la- « idco audivit Dominus," idost,intellexit,etimplevit

tuit, quao nobisproestat rcfrigcrium contra inccntiva petitioncs eorum,nc si statim interficeret eos,puta-
vitiorum : pcr columnam ignis, eamdem Christi retur impotcns,sicut illi dicebant. Audivit dico « et
carnem intelligimus, quoe illuminavit in noctc, id distulit » pocnam inferre eis, ut prius ostendcret
est, in ignorantia hujus vitae, ignc Spiritus Sancti. suam potentiam implondo eorum pctitiones, « et
« Interrupit pctram in eremo (Exod. xvn), et ada- ignis,» id est, ira Dei « accensus est in Jacob » car-
quavit eos velut in abysso,multa, » scilicet in illa nalcm,id est, in minores, « et ira Dei, » idest,vin-
profunditato aquarum potcrant mclius refici.Pctra dicta, « asccndit » multiplicata est « in Israel, » id
interrupta in eremo,significat Christum nobis scis- est contra majores Judaeorum. Vel ita : audivitDeus
sum et vulncratum in hoc mundo, unde preces sit illos Judaeos,et distulit pcenam illorum, et propter
spiritualis ot ineffabilis refectio. C hoc ignis dilectionis accensus est in Jacob,id cst,in
Dico « petra m interrupit, ct de petra eduxit populum supplantatorem, scilicet gentilcm, quia
aquam, » in quo Dei magna potentia et ineffabilis contigit caecitas in Israel ut plenitudo Gentium
erga nos notaturbenignitas ; « et deduxit tanquam intraret.
flumina aquas, » quia rivus
procedens do potra, ille Ignis dico accensus est in gentili populo, et ira
sequcbatur cos por dcscrtum, ot refectioncm mini- ascendit in Israel, id est, in Judeos, ideo « quia
strabat: pcr quam aquam intclligimusgratiam spi- non crcdidcrunt in Deo,nec speraverunt in salutari
ritalem,quae,dc Christo proccdcns,rcfectionem per ojus, » id cst, in salvatione ejus, ut qui per mare
totum mundum ministrabat populo Dci.Aquaonim duxcrat eos, rcfcctioncm aqua? ministraverat et

qua) in cruce fluxit dc latcrc Domini, baptismi monsam parare posset.

ablutionem nobis significavit, et alias spirituales Etmandavit.» Ostendit quomodoDcuspctitioncs
«

gratias significavit,quibus peccata nostra lavantur. corum adimplcvit. Dico, audivit eos Dominus, «et»
Tot beneficia co ntulit eis Deus, « et » tamen ipsi idco «mandavit nubibus desuper, » id est,supcriori
adhuc « apposuerunt adhuc peccare ei in iram cxci- ; acri imperavitDominus, ut plueret eis victum, et
taverunt,» id est,ad hoc utvindictam dc eis sume- ipsc Dominus « el januas cceli aporuit,» id est ca-
ret,provocavcrunt « Excclsum in inaquoso,» id est, pj taractas cceli scilicet,vias coeli per quas pluvia coe-

deserto, quod natura inaquosum est, significat ari- lestis ad eos dcscendit.
ditatem cordiseorum.Similitcr mali Ghristiani post « Et pluit illis manna
manducandum, » id est, ad
multa Dei bcncficia, ad iram eum provocant, in in- quod ipsi manducarcnt, et quid vocot manna de-
aquoso, id cst, in sterili corde eorum. terminat, dicens « ct panem cocli dedit eis. »
:

In iram excitaverunt, ct hoc non sinc causa« sed Et tunc « panom angelorum manducavit homo.»
quia, tentavcrunt Dcum in cordibus suis : » ad hoc Cum dicit manna illud panem fuissc angclorum,
« ut pctcrcnt escam animabus suis,» id est,quibus nomcn significatae rci dat significantcm. Christufl
escisvilam scrvarunt. Ita et mali Christiani ten- cnim, qui por manna significatur, panis et omni-
tantes, a l)co pctunt corporales escas, vel spiritua- moda dicitur rcfectio angclorum, secundum divi-.
les, veluti scicntiam, et similia : ct bona quae pos- nitatem. Allogoricc, cum multi non benc crcdunt
sumus, non cxplcmus. de Dco, noc spcrant in salutari cjus, scilicet in
Ostcndit quomodo tcntavcrunt,diccns : Et Christo Jcsu,tamen Dcusmandat nubibus dcsuper,
 :

/.<;i KXIM.ANATIO IN PSALMOS. 402

i « i est.Buprcmis prsedicatoribus aporit Dcus januas A. dictas - poocaverunl »alii obstinati corde « adhuo
oobH, id ost, divinam Scnpturam el per ipsoB prae- cl non crediderunl in mirabilibua ejus. »
:

dicatorespluit illis manna Deus,id est Filiumsum Bt ideo « dies eorum » quantumad eos qui non
eis monstrat et panem notificat,quem proprie dicil diu vixerunt,« defeoerunt,»aoti quidem in vanitate,

angeIorum,et hunc pancm.scilicet Dominicum cor- <• el anni eorum » quantum ad eos qui diutius
pus sanguinem realiter comcdil homo,e1 praeter
el vixerunt << defeoerunt cum festinatione.» Similiter
manna, « inisii \)f\i:< alia« cibaria eis»cl hoc non
i) nos, cum alio [>n> peccatis puniri cognoscimus,non
parce, scd « in abundantia. » corrigimur, sed obstinati in peccatis deflcimus, et
Ecco quomodo misit,scilicet«transtulitaustrum » poenam promeritam incurrimus.
id est,ventum illum « de coelo, » id est, de supe- Et « cum » ita « occideret eos, quaerebant eum :

riore aoro,scilicct nc flaret superius, sed juxta ter- el revertebantur, etdiluculo, » id cst, studiosc«ve-
ram ; <> etAfricum » illum alium vontum oollate- niebant ad oum. »

ralem Austro, « induzit in virtute sua. » « Et romcmorati sunt, quia Deus adjutor cst eo-
« Et per istos vcntos « pluit supor eos carnes. » rum, ct Dcus excclsus rcdomptor oorum cst. »

Bcce ostendit qua? cibaria miserit eis carnes dico Similiter ct nos propter timorcm aliquando Deum
« siout pulverom, » id ost, cum tanta abundantia ,-. requirimus
quanta pulvis habetur; et determinat quas carnes, Pars sexta. « Et dilexerunt cum in oro suo, » id
scilicot « volatilia » non morlunsed » pennata » ct e.st, bene assueverant mentiri,« et lingua sua men-
hoc cum tanta inflnitate,« sicut arona maris. » Per titi sunt ci, » quia non diligobant in corde sicut
Austrum et Africum,qui calidi venti sunt,possumus tcstabantur in oro.
accipere sanctos pro:dicutoros,forvore diloctionis ca- In ore diloxorunt, « cor autcm corum non erat
lenlcs,pcr quos Dous pluit nobis carnes,id ost,illas rectum cum co, » quia non propter Dcum, sed ti-
:tionesanimaequaeita plenariereflciuntanimam, moro, pcenarum Deum se diligere fingebant « nec :

sicut carnosroficiunt corpus,vcluti sapientiam,pru- fldeles habiti sunt in testamcnto ejus, » ut legem
dentiam,quas comparat pulveri propter subtilitatem ejus obsorvarcnt, sicut in timoro promittobant.
cogitationum.Idco vocat cas volalilia pennata,quia a « Ipsc autcm cst misericors » in natura sua,«et»
tcrrenis sublovant homincm ad ccclestia arenae com- : etiam eontra merita ipsorum « fiet propitius pecca-
parat ideo,quia copiosa sunt sicut arena.Permarc, tis corum, » et ideo « non disperdct, » id est, non
quod salsum cst.condimcntum vcri saporis intelligi- prorsus dcstruct « cos. »

mus.Cum dicit,de coclo transtulit.intelligimus quod « Et abundavit » illa tanta misericordia Dei,«ut
Deus praedicatorcs suos transfert dc contemplativa avcrtcrct » ab eis « iram suam, » id est, vindictam
vita ad activam, scilicct ut curam aliorum agant. C quam de ois sumcrc cceperat,«et non accendit om-
Pluit illis Deus volatilia,«ct » illa « ccciderunt in ncm iram suam, » ut dc cis sumeret omnem pro-
mcdio castrorum corum,«id cst,»circa tabernacula mcritampocnam.
eorum, » ut sinc omni laboro possent cos accipcrc. « Et rccordatus cst » quasi oblitus.dum eos affi-

«Et»ipsi«manducavcrunt et saturati sunt nimis,» gcrot, « quia caro sunt, » scilicot carnales sunt et
id est,multum, vel cum superfluitate;«et »ita«dc- fragilcs,proniquc adpeccandum,ct haec est maxima
sidcrium oorum attulit cis.»«Non suntfraudati a dc- causa quac Deum movct ut sc miscricordcm nobis
sidorio suo. » Similitor in tabcrnaculis, id cst, in cxbibeat. Econtrario maligni angcli propter hoo
ecclcsiis nostris : ct circa, id cst, in vicinis, pos- ronianont inrcdcmpti, quia nulla eorum natura,
sumus qurccumquc sentcntianobis ncccs-
invenirc: qua3 quidcm pcrfecta crat,sod sola superba voluntas
baria cst undc animas reficiamus, ct manduccmus, impulit cos ad pcccandum.Et etiam recordatus ost,
et saturcmur nimis. Quidam cnim dc sciontia sua quia« spirilus »cst« vadens,« ct »non redions, » sci-
suporbiunt ct aliis spiritualibus donis,ncc frauda- licct mortales sunt. Vcl, spiritus vadens,id cst, per
mura desideriis nostris. se rcccdcns a Dco, ct non per se redions ad ipsum
Pars quinta. « Adhuc C3C«e corum crant in orc Deum, ct idco neccssc cst homini,ut Dcus apponat
erum, super cos.
ct ira Dci asccndit n manum, ctrcducat cum. Similitcr nos ficto corde
«Et occidit pingucs corum,»id est,superbos in po- Deum diligcntcs patienter sustinet Dcus, ot semper
pulo illo, « ct » proptcr hoc « impedivit, » id cst, so miscricordem nobis exhibct,
contristavit « electos Israel Moysen, ot si- » veluli « Quotics. » Pars scptima. Dominus ita miseri-
miles.Similiter dum adhuc Dominicum
corpusha- cors Bemper fuit eis, sed tamcn contra ipsis « ex-
bemus quasi in ore, ct ita Dei ascendit supcr nos acerbaverunt eum,»id cst,accrbum cssc,qui omnia
et occidit pingucs, id cst, superbos ct indignc Do- bona cis ncgarct,mcrucrunt « eum in deserto.»Per
minicum corpus sumentcs, excaecatione mentis pcr- desertum locum, intelligitur etiam cor corum ab
cutit.Vel dum sapientia magna sumus refecti,quo- omni vcra illuminatione deserlum, et hoc«quoties»
niam inde supcrbimus, occidit noa Dominus inte- quasi sinc numcro « et » etiam « in iram concita-
rius : ct clecti Isracl, id ost, viri et praelati nostri vcrunt cum, » id cst, ut digne cis pccnam inferret,
contristantur in Ecclcsia. ct hoc « in inaquoso. »

« In omnibus his,»scilicct, inlcr omncs has vin- « Et conversi sunt. >> u bono intellcctu, quem aU-
46S HAYMONIS JIALIiKH.STAT. EPISC. OPP. PAKS. I. - COMMENT. BIBL. 404
quando de Dco habuerunt, visis signis, vel plagis \ instabilitas, qui ad tempus credunt, et in tempore
perterriti, ad pravum Lntellectum, « et tentaverunt tentationi recedunt :bic quoque versus duas pla-
Deum, de potentia Omnipotentis diffidentes, « et
» habet.
sanctum Israel oxacorbaverunt, » id est, illum qui « Et occidit in grandine vineai eorum. » Pcr vi-
Isracl sanctificat, in quo magna eorum reprehen- neas coliectiones hominum accipimus,qui in gran*
ditur stultitia. dinc,id ost.in commutatione Dei, non vivificantur,
« Non sunt recordati manus cjus, » id est, ope- scd conteruntur ct occiduntur.»Et moros eorum in
rationis cjus exhibita; cis « die qua rcdemit eos, id pruina.» Pruina quidem est fragilitas quedam,qus
est, libcravit, « de manu tribulantis,» scilicct Pha- praevenitbonum propositum aHcujus velut si quia :

raonis. proponat so regulariter ct castc vivere, prawenitur

Sic, ct nos pcrvorsi a vero intellcctu in deserto a mala consuotudine amoris rnomaliurn,qua fructus
hujua vitcc, Dcum multatics ad iram concitamus, boni propositi anticipatur et cxcoquitur in hoc :

non recordantcs inter catera beneficia ejua quod quoque versu continontur dius plagffi.
nos redemit de potestate tribulantis,id est, diaboli. « Et tradidit grandini jumenta eorum,et posses-

Et nota quod in allegoria non attendimus continuas sioncm eorum. » vcluti domos, et similia, tradi-
continuationes, sed solas verborum necessariorum dit « igni. » Per jumenta fatui homines habentur,
I)
significationes. qui commutatione Dci grandinantur.Per ignem,ar-
« Sicut posuit » dico non sunt recordati : « Sicut dorem quo omnis possessio boni
concupiscentiae,
posuit in jEgypto signa sua,et prodigia sua in campo operis consumitur, intelligimus hic quoquc dua3 :

Thaneos. » Per signa, minora miracula; pcr pro- plaga continontur.Nota quod ubi Moyscs in Exodo
digia,majora intelligimus.Vcl idem, scd secundum (cap. ix) has tres plagas pasuit, scilicot cyniphes,
hoc dicatur signum Dei quod potentiam indicat : ulcera muscarum, et tenebras,ponit Prophetaaeru-
prodigium, quia in se dat nobis intelligere aliud. ginem, pruinam, ignem, non fulguris, sed qui om-
Ita et nobis in hac iEgypto, dum vivendum est in nes possessiones incenderet.
campo Thaneo, id est, in humili mandato, osten- « Misit...»Vult addere graviorem pcenam,scilicet
dit multa signa, et indicia suae voluntatis. percussionem primogenitorum ad hanc : quamdam
« Et convertit. » Incipit enumerare plagas quas Haec ma-
praemittit comminationem,quasi diceret :

Dominus intulit /Egyptiis propter eos, et licet non la pradicta intulit eis Deus, et praeter haec « misit
ponat casdem quas Moyses, tamen decem ponit, in eos iram indignationis suaj, » non correctionis,
eicut ipse Moyses,et contra decem plagas iEgyptio- scilicet procedentem ex Dei indignatione, videlicet,
rum, ponit decom praecepta legis Augustinus, quaa indurationem cordis,quod nollet dimittere populum
Dcub populo suo dedit, ct per deccm intelligimus C Dei. Et post hanc iram misit in eos « indignatio-
universae poonas inimicorum et universas institu- nem » quod ipsi interse dedignarentur, « et iram»
tiones juetorum. quod sibi irascentur invicem, « et tribulationem »

Signa posuit in /Egypto,et hasc sunt signa.«Con-
vertit in sanguinem flumina corum, et imbres eo-
rum, ne bibercnt. » Imbres vocat aquas de pluviis
in cisternis collectis.Per flumina intelligimus pro-
fundioros Scripturas, ut Evangelium per imbrcm
inforioros,velutsermonesAugustini:hiconvertuntur
in sanguinem,quando ducuntur in intellectum car-
nalem.qui intellectus mortem propinat bibentibus.
« Misit » etiam « in eos cynomyiam,» id est,ca-
ninam muscam, « et» illa cynomyia« comedit eos »
per quaecunque alia peccata.quibus interius tribu-
larontur. Haec omnia dico « immissionem » factas
« per angelos maloSj» scilicet per ministerium dia-
bolorum.Eodem modo,quia Deumadindignationem
;
provocamus,immittit nobis iram,id est indignatio-
nem,quod jam de commissis non compungamur,et
deinde in pejora peccata justojudicio suo nos pras-
cipitat, ut habeamus inter nos indignationem, et
iram, et tribulationem.
Immissionem per angelos malos,et
« Via fecit. »

quia gravitermordebateos,«et ranam,et despordidit somitam irae suae, » id est, vindicta

per hoc fecit «

eos,»quia in nullolocopoterantstabilesesse propter suae stricte, et quasi per semitam exercitatai. dum
ranas. Per cynomyiam improbitatem, quae sempcr « viam, » id est
n in interiori tantum percussit eos,
hominem inquictat,accipimus per ranam loqua-: amplitudinem,dum omnia primogenita morte affli-
citas designatur, cui intcndcntcs disperguntur a geret, « et » inde dicit, « non pepercit a morte ani-
veritate :et in hoc versu duae plagae notantur. mabus eorum et jumenta eorum in morte conclu- :

« Et dedit au-ugini fructus corum.»De arboribus,
per «ruginem, quoe est aura nocens, vel nebula, et
fatenter segetes corrumpens, intelligitur superbia,
quae latenter corrumpit bonos mores, cum sc existi-
mathomo aliquid esse,cum nihil sit {Gal. vi) « ct »
sit,»in codcm prctio reputans homines etjumenta.
Prcetcr jumenta « pcrcussit » angelus ille percu-
tions<'omnes primogenitum»cujuscunque animalis,
in terra .Egypti, » et etiam « primitias omnis la-
boris corum » vcluti hordca, lina et similia quasci-
:

dedit « labores oorum » velut in satis « locustoe » tius maturescunt,«in tabernaculisCham.»/Egyptum

quac corrodent :per quam detractio intelligitur,qu;c vocat tabcrnaculum Cham,quia filii Chanaan, qtf
corrodens bonos labores annihilat.Potest per locu- fuit filius Cham filii Noc ceperunt .Egyplum inha-
stam, quoo instabilc est animal, malorum intclligi bitarc. S.'militer in nobis facit Deus viam scmita
4fio EXPLANATIO IN PSALMOS. 406

irm .-u,e,quando dc levioribus poccatis subtrahendo A Et lioet tot benefloia oontulissotcis Dcus, ipsi ta-
graliam,ad graviora no9 pcrmittit descendere. Ani- men jam babitantes terram promissionis, « tcnta-
mas ctiam in morte concludit, quando u ique ad vorunt,
of ezacerbaverunt Deum, excclsum, ct tcsti-

contcmptum Doi nos sinit praecipitari, et retinel nos monia ejus non custodierunt, » id est, prsoepta
in excfflcatione mentis. Jumcnta in morte concludit, ojus implere neglexerunt.
quando omnem
pudicitiam in nobis perire conson- « « ab co, » ct non servavcrunt
Et averlerunt sc
tit.Vol pcr jumonta fatui intelliguntur qui simul a paotum quod popigcrant cum Dominc, diccnlos
» :

Deo cum astutis percutiuntur. Percutiuntur in Qmocunquo praBcipiet nobis Dominus, faciomus,« ct
• primogcnita, scilicet fidos ot talia, si per- convcrsi sunt in arcum pravum, » id cst, similos
mancamus in /Egypto, id ost, in tcnobris hujus sunt faoti pravo arcui, « qucmadmodum patrcs
vitfc. Porcutiuntur primitiee taboris, quando cha- corum. » Arcus pravus dicitur, qui cum minatur,
ritas, qua? major est intor alias virtutos, vel aliae nihil percutit : vel qui, cum debeat ferlrc hostcm,
proacipua) virtutos in nobis porount, qnod erit si parcutitdominum. Ita ot nos cxaccrbamus Deum,
invcniamur tabcrnacuhs Cham, id ost, diaboli.
in noc logom cjus custodimus, ot factum in baptismo
Cham onim oallidus interpretatur, per quod diabo- pactum quod diabolo ot pompis ojus renunMavimus,
lus intelligitur.Vel descensue Cham, pcrquod mun- tj non obsorvamus, sod in arcum pravum converti-
dus intelligitur, cujus amatores sempor doscendunt mur, bone nos facturos promittentes, ot non com-
in profunditatem vitiorum. plontos, vel quia dum aliis mala paramus, in nos
« Et abstulit. » Pars octava. Has plagas intulit ipsos mala rcfundimus.
Deus ^Egyptiis, h populum suum, » scilicet Judeeos Et « in iram concitaverunt cum in collibus suis,»
« abstulit » de tcrra /Egypti « sicut oves,» non
quod in quibus adorabant idola, « et in sculptilibus suis
illi se oves facerent, sed ille ducebat eos tam bc- ad a?mulationem cum provocavcrunt,»cum debitum
nigno, sicut bonus pastor oves, « et perduxit eos Deo honorem suis sculptilibus impartirent. Et simi-
tanquam gregem in deserto. » liter in collibus, id cst, in supcrbia nostra, nos
« Et dcduxit eos » per desertum « in spe » pro- Deum ad iram concilamus, et in sculptilibus, dum
misscc hasrcditatis, « et non timuorunt » aliqucm dc ad idololatriam convcrtimur,vcl dum nummos ni-
inimicis, quod posset eis auferre promissam pa- mis cupidc contcmplantes vencramur, vel Iibidini,
triam, « et inimicos eorum operuit mare.» Sic ct nos vcl alicui talium, quasi sollicito sorvimus. Dco
ducit pcr descrtum hujus vitffl tanquam ovcs, ct au- « Audivit Deus. Pars
nona. Continuatio. Sic
»

fert de manu inimici, ct ducit in spe sterns pa- provocaverunt cum, ct idco « audivit Deus,» id ost
trio1., nec timemus quod^ aliquis inimicorum iter intellexit, « ct sprevit : et redegit Israel valdo ad ni-
nostrum possit impcdire. Et inimicos nostros, pec- C hilum, » cui nulli hostium 'poterant resistere. Sic
cata scilicct, dimergit in mare, id cst, in aqua6 nos Deus spernit, ct facit coderc cuilibet tentationi.
baptismi. « Et » propter corum nequitiam « repulit taberna-

« Et induxit eos in montem sanctificationis suay> culum » quod erat in « Silo, » quia pcrmisit ab Allo-
scilicet,Sion,quisanctificatusestca:rcmoniiscorum, philis arcam quae orat in tabernaculo capi (/ Heg.
« montcm » dico « quem non gladius corum « acqui- iv), «tabernaculum suum ubi habitrvit in homini-
sivit,» sed « dextera, » id ost, potentia « ejus. » bus, » quia in tabcrnaculo dabat Deus responsa.
« Et ejccit a facie eorum gentcs, » quae prius il- Simililcr rcpcllit illos qui militant in Ecclesia, in
lam terram obtinebant, « et sorte divisit eis tcr- quibus habitavit ipsc, si ipsi sint in Silo, id est,
ram, » sccundum singulas tribus « in funiculo dis- carnaliter vivant.
tributionis, » scilicet aequali mensura. Ita inducit « Et tradidit » ostendit quomodo rcpulit taber-
nos Deus in montem sanctificatum suac habitationis, naculum, quia « tradidit virtutcm eorum, » id cst,
scilicet Ecclesiam, quam acquisivit dcxtera cjus, arcam, quae crat virtus corum, qui ea prasentc
quia nullo modo potuisset illud fieri vcl pcrmancre, semper vinccbant inimicos, tradidit « in captivita-
nisi Dci oporatione. Et cjecit a nobis gontes, scilicet tem » Philistinorum, « et pulchritudincm eorum, »
ne pcrmaneamus in priori genitura; vel gen-
vitia, id est, camdcm arcam, de qua ipsi gloriabantur
j)
tes,daemones, qui non prius possidebant, itaquod super omnes Gcntes, « in manus inimici, » scilicet
removeat a facic nostra, nec jam conspiciamus eos ejusdem populi. Ita libertatcm nostri arbitrii, quaj
in nobis. Et dividit nobis terram, id est Ecclesiam, est virtus nostra ct gloria nostra, tradidit propter
qua alios facit presbyteros, alios conjugatos : et hoc nequitiam nostram in sorvitium diaboli.
sorte, id est, non humano judicio, sed sola Dei « Et conclusit in gladio populum suum, » quia
electione : hoc funiculo distributionis, quia uni-
et permisit eos ao inimicis occidi, « ct ho^reditatcm
Bftiquc dedit gratiam suam Deus ad mensuram. suam sprevit; » similiter gladio diaboli permittit
Gcntes ejccit, « et habitare fecit in tabernaculis nos occidi.
"orum tribus Isracl.» Sic viros videntes Dcum facit « Juvencs norum comcdit ignis,» id cst, furor ini-
•nhabitare jam per spcm locum undc corruerunt micorum :« el virgines corum non sunt lamcnta-
iaemoncs; vol ubi prius in nobis habitabant vitia, t», » sicut consuetudo exigebat. lta juvencs, id est,
ecit virtutcs habitarc. fortes in Ecclesia, comcdit ignis concupiscentia
 407 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PAIIS I. - COMMENT. IJJUL. m
rum, cl vlrginos in oorporo non sunl lamcntatffl B A vniri sinim, i:i. :-n: iuiii. eum de gregibus ovium,» et
prslatis Ecolesias, quia prorsus desperani de eia " acccpit eum » in regum - de »euntem post te-
quandoque. tantes, » id e t, po :
ove ,

« Sacerdotes oorum, » soilicet Ophni et Phinees, Elegit « pascerc Jacob, »id est, utpascal «Jacob
filii Ilcli « cccidcrunt in gladio » Philistinorum ;
• et Bervum suum, et Israel »eumdem populum : non
vidu.r, eorum non plorabantur.» Similiter saccrdotes tantum servum, « ed bsreditatem suam. Et » ipse
nostri cadunt in gladio oris Dci, cum his quaebene David " pavit cos in innocentia cordis sui » prae-
annuntiant contraria faciunt, et viduffl nostrffl reales bendo eis oxemplum innooentiffl, • et dedux.i1 cos in
non plorantur a praelatis Ecelesiffl, quia de eis de- inteilectibus manuum suarum,»id ost, in intelle-
spcratur quandoque. Vcl per viduas quoslibet in ctualibus operibus, factiscum discretione et intelle-
Ecclcsia castitatem vovcnlcs, possumus accipere, ctu,in quibusdaret aliis exemplum bencel boneste
qui juste non plorantur, si votum frangentcs, rc- operandi. Per David Christum intelligimus, quem
codunt in usum libidinis. sustulit Deus dc post fcetantes, quia assumpsiteum
« Et cxcitatus est » Dominus. Ostcndit quomodo in cojlum, cum ipse in boc rnundo multos fecundos
de pcrsecutoribus vindicavit sc Dcus, quibus viflc- Dco faceret : vel de Judaico populo, ubi cum multos
batur « dormicns Deus » tanquam cbrius, dum suos ~ fecundos faciebat, sustulit ad gentilcm populum, et
ita affligi permittcret. Gontinuatio. Proptcrpeccata ad hoc elegit ut pasceret Jacolj, id est, gentilem po-
sua ita pormisit affligi tandcm « cxcita-
suos, « et » pulum postorius natum, ct supplantatorcm Judaici
tus ost Dominus, tanquam dormicns, tanquam po- populi ct Isracl, id est, ipsos Judacos pascerct
: eadem
tens crapulatus a vino : » quia sicut aliquis potcns, spirituali doctrina, quam et gentiles pascebat.

simultum potatus, obdormit, cxcitatus, ct ad ira- IN PSALMUS LXXVIII.

cundiam motus, maximum furorem exercet, ita Titulus Psalmus Asaph. :

Dominus quasi magnum furorem cxcrcebat, cum sc « Dcus, venerunt Ocntcs.» Psalmus iste convenit

de Philistacis tam accrrime vindicavit. Asaph, id cst, fideli Synagogac, quae hic loquitur de
« Et percussit. » Excitatus est, « et percussit ini- vastatione Hierusalcm, quam vidct futuram sub An-
micos quia
suos, » scilicet Azotios, « in postoriora,» tiocho rege,in tempore Machabacorum (UMach.xi):
immisit eis murcs, qui rodercnt eis annos ct hoc : ct similitcr in Ecclesia Christi intelligit Propheta

« opprobrium dedit eis sempiternum. » Inimicos multotios eventurum. Materia cst populus ille Dei.
suos percutit Deus in postcriora, id est, in cis qui Modus In prima parte ostendit mala qurc sustinuit
:

relinqucntur post hanc vitam quia aufert cis vitam
53ternam,et dat eis opprobrium scmpiternum,quia
detruduntur in infcrnum.
« Et repulit. » Plaga deeima. Continuatio Sic so.
de populo suo vindicavit, « etrepulit tabcrnaculum
Joseph; et tribum Ephraim » quac mclior crat intcr
filios Joseph, « non elegit » quod regcm constitue-
ret eum populo.
« Sed tribum Juda » ut rogcs inde facere
elegit
: populus illc, et pollutionem templi Dei factam ab
Antiocho regc. In secunda parte, quac incipit :« Us-
C quequo, Domine, irasceris in fincm? » precatur vin-
: dictam de inimicis, et adjutorium populo Dei. In
tertia parte, quai incipit : « Innotescat in nationi-
bus, » petit quod per vindictam convertat Dcus ini-
micos, ct scmper possideat, et defcndat filios mor-
tificatorum, id cst, illos qui in defensione verilatis
imitantur Juda^os istos qui pro veritatc ab An- :

« montcm Sion qucm dilcxit, » in quo ille rcx situs tiocho intcrficiuntur, sicut Eleazarus, et septem
domum acdificaret suam. fratrcs, qui magis mori elegerunt, quam mandatum
« Et ajdificavit sanctificium suum, » id est labcr- Dei praeterire {II Mach. v, vi, vn). Intcntio cst nos ad
naculum suum, « sicut unicornis,» id cst, potcnter, compassionem invitare. Et dcplorans vestationem
quod nullus possit eis rcsisterc, « in terra, quam populi sui ct fidclis Synagogoc.
fundavit in soccula » hoc non potcst dici ad littc-
: Sic incipit « Dcus, Gcntes, » id est, gentiles, :

ram, sed magis intelligendum est ad allegoriam. Ita scilicet Antiochus et sui, « venerunt in hasreditatem
Deus in haec vita rcpulit tabernaculum Joseph, id tuam,» scilicet, Hierusalcm, « polluerunt templum
est, augmentatos in hoc ssculo, quod non sint tabcr. n sanctum tuum, » quia in tcmplo tuo feccrunt adorari
naculum Dei, et triljum Ephraim, id est, fructifi- idolum, et stupris et aliis immunditiis illud pollue-
cantes in hoc saeculo. Et clegit Juda, id cst, confi- runt, ct« posuerunt in pomorum custodiam, » quia
tentcs et montcm Sion, scilicet sanctam Ecclc-
: fecerunt eam desertam, sicut casula? quae sunt in
siam. Et ajdificavit sanctificium suum, id est, Ec- pomariis vel vineis, qua? collcctis fructibus dcse-
clesiam sanctificatam sibi bonis praelatis ct aliis runtur.
bonis mcmbris, sicut unicornis, ut supra. Vel sicut, Et non tantum in vivcntes saeviunt, sed cliam
unicornium, quia illi qui sunt in Ecclesia, sunt si- mortuos, et hoc cst « posuerunt morticina,» id ost,
milcs unicorni, quia et viriliter resistunt impugna- cadavera insepulta, « sorvorum tuorum, escas vo-
toribus ct casti sunt: quam
Ecclesiam fundavitper- latilibus cceli, » et non tantum avibus, sed ctiam
mansuram in srccula. Ita Judffli pulaverunl terram (i bestiis terrae » scilicet lupis et canibus posucrunt .

et legem suam esse fundata in sa;cu!a. escas " carnes non tantum dico servorum, scd
»

Tribum Juda clegit « ct » inde « clcgil David ser- ctiam « sanctorum tuorum. »
460 EXPLANATIO IN PSALMOS. 470

Et sanguincm ipsi « effuderunt, » id eat, cum A uullo modo secundum merita nostra BufficienteB,ad
magna oopia eos occiderunt, « tanquam aquam, » pramium vito rclern.T.
i,l est, viliter, Bine omni respeetu misericordiffi ct Sed contra nostram impossibilitatem tu,« Dcus,
non est sola Hierusalem, sed etiam « in circuitu adjuva nos ad bene operandum, qui bene faccro
•>

Hierusalem, ct non crat qui sepeliret » eos, quia debes, quia (u es « salularis noslcr, » id cst,a quo
vcl prohibebantur vel in tanta tribulatione erant, solo expeotamus salvationem, « ct libora nos » a

quod nulli vacabat. peocatis nostris " propter gloriam nominis tui,»id
Et hic Propheta qui loquitur, vel quilibet <lo est, quia inde nomen tuum glorificabimus, et lau-
Bdeli populOjOOgnoscensdepopuloillOjetcondolens, dcm indc nobis nullam attribuemus.Sicut illi Judsei
malis corum, quasi do proprio damno, ponit se in petebant liberari ad Antiocho et aliis pcrsonutori-
numcro corum dicens : « Paoti sumus opprobrium bus, sio Ecclesia, nc aliquando dcvincatur apcrse-
vicinis nostris » qui sfflpe nobis improperent, ct outore; libera dico « ot propitius csto peccatis no-
ostendit per duas partes; opprobrium soilioet facti stris, proptcr nomen tuum,«ut etiam hasc persecu-
sumus « subsnnnatio, » id cst, dcrosio quai fit per tid quam sustinemus sit dcstructio et combustio

nasum, •• quia multis vcrbis nos deride-

ct illusio » peccatorum nostrorum. Cum dicit adjuva.innuit se
bant, ct eramus quasi eorum spcctaculum«his qui *j ex libertnte arbitrii aliquid possc. Adjuva dico
in circuitu nostro sunt. » Per hcec omnia vult Pro- nc fortc dicant in Gcntibus.Ubi cst Dcus corum? »
phcta commovcre Dcum judicem ad misericordiam Putabant enim gentiles Judreos Dcum non habere,
ergo populum suum. Ha?c cadcm mala sunt invcn- quia invisibilis erat, et impropcrantcs Judaois dicc-
ta in Ecclcsia eodcm modo. bant, quod nubcs ct inania colcrcnt.
« Usquequo. » Pars secunda. HfflC mala vcniunt Purs tcrtia.Ne illud dicant,cthoc potius cvcniat,
populo tuo.sed « usqucquo, Domine, irasceris?»Id quod«ultio sanguinis servorum tuoruni qui efTusus
est,quasi iratus populum tuum tribulari pcrmittis? est, innotcscat in nationibus, » id est, in gcntibus,
Erit hoc usque«in finem,» id est, usqua ad tcmpus qua3 propric dicuntur nationcs,quia remancntqua-
gratia?. Et usquequo » accendetur, » id cst, multi- lcs fucrunt natac, scilicct gcntilitcr viventes,intelli-
plicabitur ad puniendos tuos « zelus tuus,» id est, gantDcum insc ulcisci.ct proptcrhocconvertantur.
indignatio pro peccatis eorum cxhibita? « velut Dico ultio innotcscat, ct hoc cito,cthoc cst«coram
ignis » qui,quandiu matcriam invcnit, non deficit oculis nostri,»vita quod nos vidcamus,ct nostram
quasi tandiu tribulatio, quandiu aliquod peccatum vindictam inlclligamus. Et « gcmitus compedito-
purgandum cril. Vcl igni zclus Dei comparatur : rum,» id cst, ipsorum Jud.corum, qui compediti et
quia sicut ignis mollia comburit, ct dura for captivati ligantur ab Antiocho et aliis, introeat in
tiora et probata reddit, sic tribulatio mollcs con- C conspectu tuo, » ut placeat tibi liberarc omnes
sumit et deficcrc facit ;
probatos vcro fortcs red- « Secundum ct posside » quidquid sit dc littcra-
dit. tionc captivorum compeditorum, « filios mortifica-
Noli, dico, irasci populo tuo, scd « effunde, » id torum,» id est, imitutorcs eorum, qui pro vcritatis

est, cum niagna copia immitte « iram tuam, » id defcnsioneocciduntur,scilicetutveritatisdefensores

est, vindictum tuam « in gcntes, » id est, in gen- possint vocari,qui benc hoc potes,« secundum ma-
files illos,«quo3 te non novem, » ncc tc Dcum essc gnitudincm brachii tui,» ut non tantum dclerreant
crcdidcrunt : « ct » non dico in minorcs de populo, cos pcense quantum incitent coronac.

ed cffundc « in regna,« id cst, in rcges,« qurc no- Ita fac tuis,«et rcddc vicinis nostrisimproperium
men tuum non invocavcrunt. » Judffli quidquid fa- ipsorum, quod exprobraverunt tibi, Domine » dum
ccrent, nunquam tc, o Dominc, Deum suum csse cxprobrarent tuis,«septuplum,»id cst, multiplicem
negavcrunt. vindictum, scilicct per septuplum vult intclligi,
Idco dcbcs effundcrc,«quia comcderunt, »id cst, quod poena compuncti illuminentur Spiritu scp-
illa

dextruxcrunt « Jacob, » id est, populum Israel,«et tiformi : redde dico ita, quod « in sinu eo-
locum ejus, id cst, civitatcm Ilicrusalcm, « dcsola- rum » sit, id est, in secrctiori partc, scilicet in
verunt, » id cst,dcsolatum ct dcvastatum reddide. j) unimn.
runt. Vel comcdcrunt Jacob, id est, quosdam de impropcrium reddatur eis,«nos autcm»im-
Illud
illis in corpus suum traduxcrunt. propcrium non meremur,scd potiuscxistcntcs som-
iram cffundc,et nostri miscrcrc:hoc dicit
In illos pcr « populus tuus » qui tibi diligentcr scrvimus,
«ncmcmincrisiniquitatumnostrarumantiquarum,» « el oves pascuse tuae, » id cst,quas tu pascisetrc-
id est,non tantum qnas babemus noviter factas,sed ficis spirituuli pastu, scilicet doctrinn, « confitebi-
quns a primis patribus uccopimus,et in quibus con- mur tibi, « id est, laudabimus tc « in sa>culum,»id
Buevimus,illas ne mcmincris,id est, ne punias, sed est, quandiu aliqqod saeculum crit. Potestetita
i cito miscricordia! tuae,»id cst, remissionem pec- continuari Ha? mala nobis inferuntur, sed tumcn
:

catorum,et aliae misericordis tuas«anticipentnos» nos confitebimur tibi semper, nec tantum conlite-

id est,pra;veniant nos.antequnm injudicium addu- bimur,sed etiam « annuntiabimus luudcm tuam »

'
cainur : idco precor ut miscricordioa lua; anticipent aliisc in genoratione ct generationem,»id cst,quun-
nos, « quia pauperes facti sumtls nimis, id est, diu uliqun gcncrnlio eril.
 IIAYMONIS HALBERSTAT. BPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. IMHL. M1
IN PSALMUM LXXIX. A est, Filinin tuum,ut in Christo cognoscamus tuam
Trrur.us In fincm,pro his qui commutabtmtur,psal-
: divinitatem, « et sie salvi erimue. »
mus pro Assyriis, te&tvrnonium Asaph. Ut autem ostenderel Propheta, adhuc aliquantu-
« Qui rcgis Israel. » Psalmue iste dirigit in Qncm lam adventu Chri peressi moram, quafj
ti

habitus pro his qui commutabuntur. Loquitur enim Deura rcputans iratum eonqueritur. Continuatio :

de commutandis, ostendens Ecclesiam dilatandam Dico veni,et, o Domine, eur tantum diffors? etho^
por totum mundurn qui aulcm commutnli suni de ;
cst " Domine Deus virtutum, » id est, ceelestium
Adam in Christum,sunt de Ecclcsia et nedubitet : ;elorum, « quousque irasceris super orationem

aliquis hanc commulationom futuram, dicit testi- Bervi tui? - id est, iratum te ostendes milii Bervo
monium Asaph,id cst,hoc testatur fidelisSynagoga, tuo ad te oranti, differendo mittcrc Pilium, cujim
quae loquitur, ubi ponit Ecclesiffi dilatationem.Ma- advontum ego oro? Cum dicit, Dcum ostcndit ta-

teria cst advcntus Christi. prima parto Modus. In lcm, qui nos bene possit salvos facero dat otiarn :

petit advcntum Christi,roputans sino co omnia alia intelligi quod nos cultores faciat Dcus socios illa-

Dci boneficia essc inutilia conqunrcns otiam dc : rum virtutum.

adventus dilationo. In sccunda parte, quac incipit Et quousquc, Domine, « cibabis nos pane lacry-
Vineam de ./Egypto transtulisti:ponit dilatationcm n marum ? » Pcr lacrymas accipit quascunquc mise-
Ecclesiae, quao pcr Christi adventum fiet, ct etiam rias hujus vitac,scd quia intelligit has sibi esse
multam Ecclesioc dejectionem : et loquitur pcr quam- plenam refectionom et purgationem,vocat cibum et
dam similitudinom,quasi Deum comparet agricolac, potum, et idco dicit,« et » quousque« dabispotum
Ecclesiam vineae.In tertia parte, quaa incipit:«Dous nobis in lacrymis? » id est, quae lacrymae erunt
virtutum convertore,»petit consummationcm Eccle- quasi potus ct bona refectio, quoc lacrym.33 crunt

siae, qua3 futura cst in novissimis temporibus, cum « in mcnsura, » id cst, quales sustinere possumus.
ctiam plenitudo Gentium ot Judoeorumconvortetur. Fidelis Deus, qui non patietur voa tentari supra id
Intentio est nos facere certos do commutationo, quod potcstis, dicit Apostolus.
quod etiam notatur in titnlo. Bene dico nos positos !n lacrimis, quia tu & po-
Attendens&utemProphota,etquicumqueloquitur suisti nos in eontradictionem vicinis nostris,» quia
de synagoga, alia omnia Dei bcneficia sinc advcntu vicini nostri contradicunt nostrac veritati ct non :

Filii nostroc salutis inefficacia, ita incipitur de ad- tantum contradicunt, sed « etiam inimici nostri
ventu filii : Deus « qui regis Israel » in praaceptis subsannaverunt nos, » id cst, deridebant rugato

tuis, « intende, » scilicet mitte quem missuruses, naso.

sine quo Sed contra istos « Deus virtutum converte nos,
nihil valet nobis.si bcno. fecerimus :« qui »

etiam « deducis » de virtule in virtutem« Joseph,» C et ostendc facicm tuam, et salvi erimus. »«Vineam
id est, cumdem Israoliticum populum, « vclut de. » Pars secunda.Bene dico salvi erimus,quis tu,
ovem, » intende. Dcus, nostram salvationem bene demonstrasti in
« Qui sedes super Cherubim,» id est, illum ordi- figura illa,quando populum tuum de ^Egypto eduxi-
nem angelorum, qui intcrpretatur plcnitudo scien- sti, ct in terra promissionis plantasti hoc dicit :

tiae Deus autem dicitur sedere et immorari in his

: « vinoam. » id est, Judaicum populum quem tu

in quibus plenitudo est scientioc,et cognitionis Dei excolebas, sicut bonus agricola dilectam vineam,:

quasi tu qui modo solis angelis cognitus cs,«mani- « transtulisti de iftgypto; cjecisti gentes » de terra

festare » id est.per assumptam humanitatcminno- promissionis, « et eam » vineam ibi « plantasti, »

tesce nobis,«coram Ephraim,Bonjamin ct Manasse,» id cst, firmiter collocasti, et inhabitare fecisti.

id est,coram Juda3is:heec nomina ideo posuit,quia « Dux itineris fuisti in conspectu ejus, » quia in
vidit apta nobisad aliud significandum. Pcr Ephrairn nubc praceuntc manifcste te eis ostendisti,»et plan-
intelligimus omnes in Ecclesia,qui sunt fructifican- tasti id est, principes per quos alii
radices ejus, »

tes et crescentcs in bonis operibus:per Bcnjamin, sustinobantur,aet populus ille « implevit terram»
»

qui filius dexterac interpretatur,intclligimus omncs promissionis.Vel si per terram totum mundum ac-
qui potiora instituant,vcl qui sunt in dcxtcra judi- jj cipiamus,dicemus hoc potius intelligendum de tota
cis collocandi : per Manasscn, qui obliviosus di- Ecelesia,significata pcr vineam,quam de vinea ipsa.
citur, eos qui eorum quac sunt mundi obliviscun- « Umbra,»id est,cura«ejus»et sollicitudo de eisred-

tur intelligit. dendis « operuit montes, » id est, majores, ne ipsi

Dico manifestare, ita scilicet, « excita potentiam agcrcnt pro sua voluntate,sed curae subditorum in-
tuam, » id est, virtutem, qua omnia creasti : quac tendcrent, « et arbusta ejus, » id cst, excrementa
quidem potcntia sopita ct inutiliscrit rcputata,nisi hujus populi, operuit ot impedivit « ccdros,» id est
illudcompleatur, cujus alia facta Dei significata altissimos corum
non dico cedros diabo-
praelatos :

fuorunt « ct vcni, » id est, sumo carncm, « ut »

: li, scilicet elatos hujus mundi, sed « Dcj » quan- :

per hunc adventum tuum « salvos nos facias, » id to magis enim populus illc excrcsccbat, tanto ma-
est, do potestato diaboli nos omnino cripias. jori cura eorum pralati occupabantur.
Et ut nos salvos facias,« Deus converte nos » ad u Extcndit palmites, » id est, « iilios suos usquc
te de infidelitatc, « ct ostcndc faciem tuam, » id ad mare » quo torminatur Judaea; rcgnum « el pro-
473 EXPLANATIO 1N PSALMOS. m
pagines cjus, >• id cst, cxtonsioncs ojus, scilicot fi- A " Et perfloe eam » vincam, id cst, Eoclcsiam,
liliorum cxtcndit « usque ad llumon » Jordanis. « qu.im plantavit dextera tua, » id est, Filius tuus,
« Ut quid, » quandoquidom tot benefloia fecisti t> ef » perflce « super Glium » ut ipse, filius sit fun-

illi populo ut quid destruxisti maceriam ejus?»

« damentum quem oonflrmasti tibi » di-
EoclesiaB, «

id cst, defensionem ejua :« e\ ui quid - vinde- •• oendo Bio est Filiua meua dilectus, in quo mihi
:

miant, » id cst, conculcant, « eana omnea qui praa- bene complaoui (Matth. m, xvn; Marc. i).
tergredruntur viam, » id est, praoepla Domini; vel Dico perfice, nec dubito, quia « peribunt» in illa

gentiles, qui lcgom non habent. Eoole ia, ab increpatione vultua tui,»id est, Filij

Bene dico, qnod praetergredientee donculcent, « tui » qui dioitur vultua ot imago tuac substantiae,
(|uia « aper, » id esi, Vespasianus, immundus quasi qui per sc ct pcr suos, hominos incrcpat de pcccato :

voniens do « silva, » id cst, dc inculta torra, scilicct peribunt dico « inconsa igni, » id cst, pcccata igni
|e gentilitate, « oxtcrminavit cam, » id cst, cxtra oomparabilia, veluti libido, ct similia, « ct suffossa,

terminos torrro suao captavit cam, « et singularis,» id ost, peooato doloso facta :.ot per hacc duo innui-
id cet, Titus, « forus » ctsupcrbus, « dcpastus ost tur destructio omnium poccatorum.
eam, » id est, prorsue doxstruxit, quia quos pater Et ut h.-cc Ecclcsia ita porficiatur, « fiat ma-
suus Vespasianus priusattrivorat,istc fundituscon- -p
nus tua » id cst opcratio tua, « supor virum »

sumpsit qui idoo singulari, id est, apro, compara-

:
id est, Christum, « dextcrrc tuae » id est, Vcrho

tur, quia ferus cst sicut aper. Por vincam cductam tuo unitum : « ct supor filium » non hominum,
de ^gypto, Ecclcsiam intolligimus, eductam de tc- sed « hominis, » id cst virginis, « quem confir-

ncbris hujus mundi, cujus itineris dux cstChristus, masti tibi. » llic innuit Christum Dcum ct homi-
qui propositus ost nobis, ut cjus vitam imitemur. nem, qui, per operationem Dci, Ecclcsiam possit
Et radiccs Ecclesi;i\ id cst, sanctos doctorcs, pcr perficcre.

quos sustcntatur Ecclcsia, plantasti ita,quod aliquo « Et, » si non discedimus a te, qui prius
hoc fiat, «

v.-nto diaboli non possunt dimoveri et ipsa Ecclesia :

discesaimus, quando pralcr te aliud quacrebamus :

implevit tcrram, qnia per totum mundum diffusa ot tu, Dominc,« vivificabis nos » vcravita quao Deus

est : et ombra ejus, id cst sollicitudo ot curacjus, est « et » dcindc « invocabimus nomen tuum. »
:

operuit montes.id est, Apostolos impedit, dum eos Et ut a te non disccdamus, « Dominc Deus vir-
a contemplatione sua revocat, et arbusta ejus, ut tutum, convcrte nos, et ostende facicm tuam, et
supra. Vel umbra, id est, protoetio Ecclesiae opo- salvi orimus, » ut supra. Et hic versus toties repe-
ruitmontos, quia nullus ost tam altus in Ecclcsia titur quia summa materi;e pcndet in co.
quin sub protcctione Ecclesice Dei protcgatur et IN PSALMUM LXXX.
uuione : quia si scparotur dc unione Ecclcsiaj Doi, L Titulus. In /inem, pro torcularibus psalmus ipsi
al> omni altitudine decidct. Asaph, in quinta sabbati.
Similitcr arbusta ejus ccdros Dci ct illa vinea, id « Exsultate Dco. » Psalmus iste Asaph est, id est,
ost Ecclesia, extendit palmitcs, id est, prodieato- tidelis Synagoga3, quac loquitur hic pro torculari- :

rcs suos, usquc ad marc Oricntalc ct Occidentalc : bas habitus, pro Ecclesia quoe torcularibus
id est

et est, tilios suos quibus dilatatur,

propagines, id comparatur, quia sicut in torculari vinum habctur
extendit usque ad flumcn Jordanis, per mcdium quod reservatur, et acinum quod ejicitur, ita in
mundi, usquc ad baptismum pcrvenirc fecit. Flumen Ecclesia quidam ad bcatitudinem assumatur, qui-
idoo ponit, quia inde cccpit baptismus, pcr quod pcr dam rcjiciuntur. Torcularibus dico significatis, in
totum mundum Ecclesia dilatatur, et illius Ecclosiac quinta sabbati, id est, per opera facta in quinta
materiam dcstruit Dous, quando permittit suos tri- sabbati. In ca enim dic, produxit in animam vivcn-
bulari,vel in peccata dcmorgi et qui practcrgre- : tem pisces et aves cx aquis : quia omnes ave"s

diuntur viam, id est, mandata Dei, vel ipsum Chri- cx aquis fccit : undc ot monachis sunt pcr-
stum,'per qucm debcnt vcnire ad Deam vindemiant
: missa). Pcr avcs quae sublevantur in altum,
cam, id cst, conculcant ct affligunt eam. Apcr dici- boni dc Ecclcsia intelliguntur : quia, relictis mun-
tur quasi asper, id est, diabolus, venicns de silva, j)
danis, ad ccclestia tcndunt. Pcr pisccs quro in inio
de silvestribus hominibus, qui cultum Dci
id '-st, rcmancnt ct scmpor sunt solliciti, intclliguntiir

ignorant, exterminat Ecclcsiam, dum mcmbra ojus illi qui terrenis scmper in appctitu insistunt, et
alienat ab ea et ipse idem diabolus singularis,
: mundi sunt qsalmus dico dirigens in fi-
solliciti :

Cerus, depastus esteam Ecclcsiam, quia totam fere ncm. Matcria cst Ecclcsia, scilicot quicunquo re-
consumct eam in temporc Antichristi. nati sunt aquis baptismatis. Modus. In prima partc
« Dous. » Pars tcrtia. Ha3C mala eveniunt vinea; Asaph, id est, Propheta, vel alius fidelis de Syna-
tuac, sod ae « Deus virtutum, convcrtore,» ab ira tua, goga, admonet pcrfcctos dc Ecclesia, scilicet qui pcr
quod jam non volis infcrrc ei mala « et respicc de aves inlclliguntur, exsultare in Domino et laudarc
coclo, » id est dc humanitate Christi, « ct vidc, » id cum. In secunda, quse incipit : « Audi, populus
est, fac videri, quod tu diligas cam conferendo bo- incus, » inducit Qdelia Sypagoga Dcum loquentem,
na :« Et visita vineam istam » sanando eam quasi increpanlcm inalos de Ecclcsia, quae per pisces
et
infiriT am. intclliguntur, ipsi tamcu non desistunt. In tertia
 »

475 HAYMONIS HALBEIISTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMKNT. BIHL. 470

parte, quae incipit :« Inimici Domini mentiti sunt, »

A tum prorupitet etiam « probavi te» postea apud
increpat Synagoga malos, qui aolunt a sua nequitia aquam contradictionis;» probavit Deuf leraeiiticunl
oessare. Intentio est admonere ad volatum. populum, et ipsum Moysen, dubitantes de divinil

Et admonet ipsa Synagoga perfectos, ita dicens : potestate (Num. xx). Vel, ut alii dieunt, de k pr»
(i Exsultate Deo, » id est, ad bonorem ejus, « adju- sumentem, el ideo aon potuit populnm in terrani
tori nostro » qui nos adjuvat ad bene operandum promissionis inducere. Sic probat Deus illos de
contra mundum deceptorem ; « et jubilate, » id ei I
,
Ecclesia ad aquam contradictionis, id est, ad doc-
inexplicabilem verbis Imtitiam mente concipite, trinas hasreticorum, quibus boni contradicunt, et
« Dco Jacob. » Et ut possitis exsultare etjubilare, mali cedunt.
« sumitc psalmum,» i<l est, spiritualem operatio- « Audi. » Pars secunda. Haec dixit Dominus bonis
ncm, « ct datc » Deo « tympanum, id est, laudem <> de Ecclesia, modo incipit malos admonere. Gontra
etmortificationem carnisverstrae et ideo hoc facite, : 1i.it omnia bona feci lil)i, et ideo o « populus meus,d
quia « psalterium, » id est, contemplatio, junctum factus meus in baptismo, « audi me, » id eet, intel-

« cum citbara, » iilcum mortificatione carnis,

est, lige, « et contestabor to, » id est testimoniis Scrip-
scilicet activa vita, est jucundum » Dco, quia « idem turarum comprobabo qu« tibi dixero : eto« Israel,»
accipimus pcr psaHcrium quod pcr psalmum. n id cst, vidcns Dcum flde, « si audicritis me » obtcm-

« Buccinate,» id est, aliis annuntiatc laudcm Dci pcrando praeceplis mcis, « non erit in te Deus rc-
« tuba, » id cst alta vocc, « in Ncomenia, » id ost, in cons )) sicuti tu dicis : quia et si natus in tempore,
vestra invocationc. Pracccptum cst in lcgc in figura tamen surn coactcrnus cum Patre « neque adora-
:

nostrae invocationis,quod populus illc buccinarct bis » in me deum alienum. »

«

in Ncomcnia, id est in nova luna. Mene cnim Et verc non sum alienus, « ego cnim sum Domi-
Gracce, mensis est Latinc, ncon vcre novum. Buc- nus Dcus tuus, » id est creator luus, ct non recens,
cinate » dico « in insigni dic solemnitatis vestrae,» « qui cduxi te de tcrra /Egypti, » id est, de infideli-

id cst, in illuminatione vcstrac innovationis, quae tate dico audi, et « dilata os tuum, et irnplebo il-
:

vobis dcbct esse magna solemnitas. lud, » scilicet amplifica cor tuum ad desiderandum,
Idco buccinate, « quia praeccqtum in Israel cst » ct ad intelligendum in psalmis illis, intcrius fide et
illis ad littcram (Leu. xxxn), nobis spiritualiter,« et dilectione, et exterius procdicatione et confessione.
si ncgligitis, timendum cst vobis, quia « Dco Ja- admonui meos, « et » tamen « populus Ego sic

cob est judicium » in quo salvabit obcdientcs, et meus » qui omnes debent mei esse, « non audivit
damnabit negligentes. vocem meam, « id est, admonitionem meam et non :

Et « illud » praeccptum, scilicct legcm suam, tantum non audivit, scd « et Israel mihi non intcn-
« posuit in Joscph, » id est, populum augmentavit, u dit, » id cst noluit etiam attendere verbum unum :

scilicctgenlilcm populum,qui superaccrcvit Judaico « et » ideo « dimisi eos secundum desideria cordis

populo, ita quod esset illi « tcstimonium, » id est, corum » ut voluntati suac satisfacerent, et ipsi sub-
quod tcstaretur quid cssct faciendum,quid dimit- tractagratia meo, « ibunt in adinventionibus suis»
tendum, cum« » ille populus « cxiret de terra/Egy- et etiam propriis inventis suis, scilicet propter tra-
pti, (Exod. xxn) linguam quam non novcrat, audi- ditioncs suas, irritum facientcs mandatum Dei.
vit, » id est legem. Similiter populus Christianus Sic dimisi eos, sed « si populus meus audisset
exicns dc ^Egypto, id est de tenebris infidelitatis, mc » credondo, et ipse factus verus « Israel, si in

audit praedicationem fidci et legem vivendi quam viis meis ambulasset » complendo « humiliassem
prius non audicrat. inimicos corum » ita quod « pro nihilo » reputarcn-
« Divcrtit » ctiam Dcus « dorsum ejus » populi, tur, vcl gratis humiliassem « ct super tribulantes :

id cst Israclitici, « ab oneribus» quae porlabant in eos misissem manum meam » id est, operationem
/Egypto, « ct manus ejus » populi « servierunt in mcam, ita quod operatio mea pracvaleret inimicis,
copbino. Gophinus vas cst, in quo cogcbantur
» et removeret eos.
portarc fimum. Similiter divertit Deus dorsum, id « Inimici Domini. » Pars tcrtia. Continuatio. Do-
est, rationcm quae eriguntur fideles ad supcriora ab ;
D minus ita promiserat bene populo suo, sed sormo
oneribus pcccatorum, et manus divertit, id est ope- ejus non quia cum deberent amici
coopit in illis :

rationcs fldclium; a cophino, id cst ab immunditia, esse, facli « inimici Domini^ mentiti sunt ei » non

in qua prius diabolo serviebant. peragentes promissa : « et » ideo « tompus eorum,»

In tribulationc divcrtit, diccns : « In tribulationc id est, variatio eorum per pcenas « erit in saecula »

invocasti mo » verbis, « ct liberavi tc : » etiam « in aeterna : vel tempus vindrctae eorum.

abscondito tempcstatiscxaudivi tc,» quando nec au- « Et » mcrito damnabuntur, quia Dcus « cibavit

dcbas, audientibus /EgypLiis, ed me goncrc : prai- illoscx adipc frumcnti, » id est, intima mcdulla fru-
copit cnim Pharao, quia audivit cos ad Dcum cla- menti, scilicet secretiori et profundiori mystcria
massc, ut sic operibus gravarentur, quod cis non suae incarnationis, et aliis gratiis spiritualibus :

vacaret ad Dcum clamare. lta exaudit Deus suos fi- « et saturavit oos mellc dc petra, » id est, fortiori
deles in abscondito tempestatis, quando sedat in cis doctrina, quia mel est cibus fortior : petra autcm
bcllum suggcstionis, quae nondum ad apcrtum ac- cral Christus.
477 EXPLANATIO IN PSALMOS. 478

IN PSALMUM LXXXI. ^ ptorem suum. Si enim cognovissent, nunquamDo-

Titulus. Psalmus Asaph. minuin gloria cruciQxissent dico nesoierunt,« ne- ;

« Deus stetit. » Psalmus iste convenii Asapb id que intellexerunt, « sod ideo nesoierunt,quia intel-
Qdeli Synagogae, quae loquitur contra Judaeos, ligere noluerunt; ideo autem non intellexerunt,
quos videt prophetico spiritu paratos iniqucagere quia « ambulant in tenebris, » id est, in dileotione
oontra Christum visitatorem suum.Matcria primus terrcnorum: de sua autem inscitia excusabiles non
tdventus Christi est.Modus. In primo parte, osten- erunt, habentea certum signum, quo eum Deum
ditinterhomines habitaturum, scilicet, perassum- esse cognoscere possent, » quia « fundamenta ter-

ptam carnem:et monet Judaeos ae inique judicent rae movebantur » non dioo in aliquibus locis, sed
in cum.In secunda parte, quas incipii • Judicate :
« omnia » in quo bealus Dionysius cognovit, eum
Bgeno,»ostenditChristum,cum dives esset,pro nobis Dei esse Filium. Ego dixi. Pars tertia. Ipsi non in-
pauperem factum,et monet eos,ut non propter hoc tellexerunt, sed tamen«ego dixi Dii estis »id est, :

minus sentiant de eo,scd justum intelligant et dat
eis certum signum.quo Filium Dei possini eum co-
gnoscere.In tertia parte, quaa incipit :«EgodixiDii
Bstis, »ostcndit quod,cum Christua venisset homines
B
Bxaltare, et Dci Qlios facere, quia Judaei cum non
si vultis, potestiB cssc dii, id est, deiQcati, et
; non
qualescunque dii, sed « Glii Exoelsi » non tantum
nobiles et potentes, scd « omnem » quantumcun-
que impotentesi
Dico,(ilii Dci csse poteritis« vos autcm » non at-

receperunt, exaltationem illam non habuerunt. In- tendebatis meam admonitionem,ideo «moricmini»
lentio est Judaeos specialiter commonere,ne Christo damnabiles,« sicut homincs » carnalcs ct vos ma-
liquid mali faciant, sed ejus praedicationi consen- jorcs, superbiam vestram in Christum exercentes,

tiaiit. «cadetis»in profundum inferni,ita irrecuperabiliter

Quasi diceret : Nolite Christum videntes eum ege- « sicut unus de principibus»cecidit, id est,diabolus
ntini et pauperem soium homi-
despicere, putantes qui inter principes coelestes principalis erat. Licct
nem,quia etiam Deua est. Unde dicit :«Deus»hom° nnilii cecidissent, ideo tamen dicit unus,quia om-
factus,«stetit»corporaliter« in Synagoga dcorum, » ncs uniti sunt in mala voluntate. Vos quidem ita
iil i>l,bonorum Judaeorum dicuntur ctiam dii qui- ;
cadotis, scd tu « Dcus surge » de scpulcro,et « ju-

Bunque magni viri. Undc dicitur in lcge Diis nc :

dica tcrram, id est, tcrrenos Judaeos, illos damna
detrahas (Exod. xxn), non ut alius homo, sed ipse ct excaeca quoniam
: « his excaecatis, « tu hocrc-
<>

Deus « in mcdio » corum « dijudicat, » id est,dis- ditabia in omnibus Gentibus; »ex parte enim con-
eernit ac scparat a malis bonos, scd « deos,» quos tigit caecitas in Israel, ut plenitudo Gentium intra-

(pse deiflcat; in hoc versu planc Christi incarnatio- rct.

nem demonstrat. C IN PSALMUM LXXXII.

« Usquequo. » Christus Deus est, qui etiam dci- Titulus : Canticum psalmi Asaph.
Qcat suos, ergo vos judiccs Judacorum usquequo « Deus.quis similis? » Psalmus istc quidem con-
« judicatia iniquitatcm? » scilicct Christum rc- venil Asaph, id cst, Qdeli Synagogae,quaB loquitur.
dcmptorem omnium morte dignum. Quasi jam diu Est canticum,quia oslcndit noljis rcm quamdam fu-
ad vincam missos,ha>
sc justis satis contra servos turam de qua nobis maxime exsultandum cst, scili-
rcdcm modo ad vos missum rccipitc, « et »usquc- cct, in sccundo advcntu Christi damnandos pcrsc-
quo vos in mortcm « sumitis » vobis facics pccca- cutores nostros,et quoscurriqucmalos:dicitur ctiam
torum? » id est, peccatoribus conscntitis, et con- psalmus, quia hic docet bene operari, cl mala pa-
formes ejus vos redditis.Facies peccatorum sumit, ticntcr sustincrc. Matcria cst sccundus Christi ad-
qui modum suae nequitiae accipit, qua dicuntur ab vcntus. In prinia parte, pctitipsum Christi adven-
aliis. tum quo liberetur Ecclesia amalis quae sustinctin
«Judicate egeno.»Pars sccunda.Vos judices,nolile huc vita,etenum crat multa mala quae hic patitur Ec-
inique dc Christo judicarc, sed « judicat cgeno et clesia.Insecunda parto,quac incipit :«Fac illis sicut
honorem Christi,
pupillo, »id est,ad scilicet praeter Madian,»peccatur,et Dcus sccundo veniens,roctam
hominem judicarc Deum. Christum dicit cgenum, r» vindictam sumat dc malis illis ct etiam conver :

quia scmper tcrrenas facultates neglcxit hadere,se- sionem quoruindain Ln vitam, quorumdam in majo-
cundum quod Apostolus ait : Cum csset divcs, pro rem excaecationem. Intentio est, per limorcm se-
is fuctus cst paupcr (// Cor. vm) ;
pupillum cundi adventus, deterrere homincs et maxime Ju-
dicit,quia sibi praesidiura humanum non qusesivitin daeos a persccutionc Ecclesiae.
( ; dico judicate illi,et etiam ipsum«humilem et Quasiita diccretProphcta :Homines todcbilemct
paupcrem justificatc, » id est, justum reputate, ct impotentem putant, cum patiaris tuos puniri,sed o
sinc illo nullum justum esse posse.Vos majoresju" « Dcus, quis similis erit tibi? Nullus : et idco o
dicate, vos juniores,istum « pauperem eripite » de • Deus,»qui tacuistitempore hujus vitae permit-
in
majorum potestate, el ereptum ne permittatis am- tendo tuos puniri,» ne taoeas »darc in eos senten-
plius capi : ct hoc cst : « cgenum de manu pec-
et liaui, dicens : Ite, maledicti, id igncm aetcrnum,
catoris » populi « Uberate. Ego ita monui eos,ta-
« «neque compescaris vidicta, aed potius compri-
men ipsi« nescierunt » eum Deum esse ac Redem- me eos poena aeterna.
 »

M\) IIAYMONIS HALBEIISTAT. BPISC. OPP. PAItS I. — COMMENT. BIBL. 480

Ideo dioo ne taceae, « quoniam inimioi tuj eon- A angeli.Loth onim declinans intorprctutur.pcr quod
nuerunt, » id est, irrationabiliter sanctis tuis con- bene diabolue significatur.
tradixerunt : << et quoniam
» ideo ne oompeecaris, « Fac illis. » Pars secunda. Bt sicut per populos

« »suum, Bcilicet,
qui oderunt te extulerunt caput persecutorcs populi Israelitici signiflcavit persecu-
Antichristum, quem ipsi filium Dei redemptorem tores Ecclesia;, ita per populue a popnlo Israelitico

preedicabunt. Vcl caput suum, id est, superbiam malos in secundo judicio a

tructos, significavit
suam conlra te erexerunt. Christo damnandos.Continuatio isti ita disponunt :

Et non tantum contra te,sed contra tuos, et hoc adversum te,sed tu,Domine,«fac illis sicut fecistj
cst:supprpopuIunituuin malignaveruntconsilium,» « Madian»populo illi,quem per populum Judaicum

id est, maligno animosunt oonsiliati,ad populi tui deetruxisti. Madian interpretatur declinare judi-
dopressioncm,«ot » non tantum sunt consiliati,sed cium, per quod inlclliguntur illi qui negant judi-
etiam « cogitaverunt » quis corum pejorcm scntcn- cium futurum, « ct » sicuti fecisti u Sysarae » qui
tiam possct daro « advorsus sanctos tuos. intcrprctatur cxclusio gaudii,porquod intelliguntur
Et «dixerunt » oxhortantcs invicem se :«Venite, illi qui negant aliquod gaudiurn futurum bonis post

et dispcrdamus eos de terra, gentcm illam,

id est, hanc vitam, ct « sicut » fecisti « Labin » qui devi-
scilicet sanctos destruamus, in tantum quod no- n ctus fuit in illo loco,scilicct « in torrcnte Cyson. »
men « lsracl » scilicet Ghristianum, « non memo- Labin interpretatur sapicns sibi, per quod intclli-
retur ultra. » guntur philosophi et alii sapicntcs hujus mundi.Cy-
Et unde eis tanta fiducia? Quoniam ot multi crant son intcrpretatur duritia; sapientes vero hujus
et unanimes : et hoc est, « quoniam simul,»id est, mundi destruuntur in torrente Cyson, id cst, in
multi « cogitaverunt unanimitcr,» id cst, habcntes abundanti duritia sua.
noccndi eamdem voluntatcm,et«disposucrunt tcsta- «Dispcrierunt»alii«in Endor,»scilicct in Ioco qui
mcntum,» id est pacta sua, « adversum tc, »utper interpretatur fons generationis,«et» illi« sunt facti

suaspactioncs lcgem Dci doslrucrent.Etqui fucrunt ut stcrcus tcrrae, » id est, in peccatis delapsi,com-
illi? « tabcrnacula Iduma3orum,et Ismacliteo.»Nota putucrunt intcrius.Undc dictum cst computucrunt
quod historialiter pcrsccutores Israclitici populi po- jumenta in stercore suo. Velut stercus terrae, quia
nit hic.sed pcr hunc nominaaptc significantur per- sicut stercus impinguat terram ct fructificare facit,
sccutores Ecclesia?. Per tabcrnacula Idumeeorum, ita isti mali, persequendo Ecclesiam, faciunt eam
qui sanguinei, vcl terrcni intcrpretantur, intelligi- impinguescere interius, et fructiferam.
mus congrcgationcs illorum,qui terrenis inheercnt, Pone » ctiam, Domine, « principes eorum » qui«
vel homicidas Ismaelitoe, id est, obcdientes sibi. persequuntur Ecclesiam,«sicut » destruxisti«Oreb,
Idter caeteros persecutores est « Moab, » scilicet C et Zeb Zebeae, et Salmana. Oreb interpretatur sic-
abutens lege, « et Agarcni, » id est alieni,qui licet citas,per quod intelligimus eos qui sicci sunt rore
bonum habitum praetendant,tamen nocent cum lo- spirituali. Zeb, lupus, per quod raptores intelligi-
cum inveniunt « Jebal»id est, vana vallis,scilicet,
; mus. Zebea3, victima lupi, per quod intelligimus
hypocritae, qui humilitatem monstrant sc habcre, eos quos diabolus sibi incorporat. Salmana,umbra
sed hoc in vanitate, et advcrsum homines tamen commotionis, pcr quod intelligimus instabiles in
bene operantur, « et » disponsit etiam contratete- fidc, qui ad tempus credunt, et in tempore tribu-
stamentum« Ammon,» id est, turbidus populus,ve- lationis reccdunt.
luti qui damno terrenorum contristantur, «et Ama- Et ut universaliter comprehendam,« omnes prin-
lech » Id est, lingens terram, scilicet, avari hujus cipcs eorum » depone» qui dixerunt »ore et opere,
vitae, qui nihil vitandum putant,unde habeatur pe- hoc scilicet « possideamus sanctuarium Dei, » id
cunia, « ct alicnigena. o scilicet in scnsu, quod su- est, populum a Deo sanctificatum, « haercditate, »

pra habuimus pcr Agareni sed Hebraea veritas hic : ut eos nostris doctrinis excolamus,et Christus nul-
habet Philistaei, id est, potione cadentes, per quod lam partem obtineat in eis.
intelligimus eos qui inebriantur divitiis et prospe- Illos, o « Deus meus, pone ut rotam, « id est,ut
ritate hujus vitae.Isti omncs adversum te disposue- r, sicut rota semper volvitur,et surgit a posteriori, et
i ^ .1 •....!.•> .. m :i __i .• " _!._.• _•_ !11! „_..-! -*„- :_ -,-. • :
runt«cum habitantibus Tyrum,»id cst,angustiam cadit in antoriora.sic illi scmper volvantur in cogi-
per quod possunt intclligi mcrcatores, qui nullam, tationibus mundanorum,et surgant aposterioribus,
vitant angustiam in acquircnda pccunia. id est, a terrenis istis, in quibus elevantur, et ca-
a Etenim benc possunt,quia « Assur»id est,
»isti dant ad spiritualia, scilicet ut
in antcriora, id est,
populus illc « venit cum illis.» Assur interpretatur dimissisillis omninodecidant,scilicotterrena obliti,
deprimcns,vcl elatus,per quod diabolus intelligitur, coelestia desiderent. Unde Apostolus Oblitus ea :

qui deprimit bonos, et semper paratus est venire quac retro, ad ea qua_ anteriora sunt me extendo
cum aliis ad pcrsccutionomEcclcsia. Dei,ct ipso in- « »pone eos« sicut stipulam ante faciem vonti,
ct
gulariter potest dici elatus : et Assurcum omnibus ut sicut stipulanon resistit vento, scilicct sic isti
sunt in adjutorium filiis Loth. » Filii
aliis « facti tcntationibus non rcsistunt. Hanc quidcm pracipi-
Loth persccuti sunt historialiter populum Dei, pcr tationem malorum facit Deus in hac vita.
quos intclliguntur pagani, qui sunt lilii apostatoc « Sicut ignis.» In hac vita ita facies cjus, in alia
481 FXPLANATIO IN PSALMOS. /«82

aut<m comburos eos ignc puniente : et hoc est, ^ parte, ostenditur quod Eoolesia, lioet innumoris tri-

aicul ignis « qui comburit silvam, el sicul Qamraa bulationibus conteratur, tamen ad ocelestem Hieru-
comburens montes. » Silv.v bene oomparol eos, quia salem pervenire desiderat. ln Becunda parte, quae
ipsi sunt silvestres et inculti lego Dei : montibus inoipit : Beatus vir cujus est, ostendilauxilium
comparat propter elationem. quod Deus facit suis, et quam 1 1 1 i 1*^ sit illud auxi-
« Ita.» Sicut ignis silvam, « ita » tu « persequeris lium. In tertia parte, quae incipit : Quoniam melior
eos, » quasi impotentcs se excusare « in tempestate est, ostendit quod malit esBe abjectus in domo Dci
tua, » id judicio, quod ita subito vonict
est, in quam peccatorumabundaredivitiis,ut per auxilium
quasi tempestas, ct soparabit grana a paleis, el dieo quod insecunda parlc, possit pcrvenire
sibi posuit

persequeris, ct comprehendes comprehensos, « tur ad dosidorium, quod proposuit in prima partc. In-
liabis eos in ira tua, u ostendens cis te iratum, pce- tontio cst admonore nos, ut scmper dcsidcremus
nain eaternam inferendo. illam ccelostem Hierusalem.
Petiit damnationcm malorum, raodo potit convor- Et ostondons illc qui loquitur, affectum Ecclcsia',
sioncm salvandorum, quasi dieerot : Nolentes con- dicit « Doniino virtutum
: » id est, ccclostiura an- !

jrerti ita punics, scd « pcrsecutorum

faeios eoruin,» gclorum, (i tabernaoula tua » id ost, illa supcrna
scilicct, qui pravisi snnt ad salutem, « implc igno- habitatio tua, sunt dilocta, id cst, dosidcrata, et
B
minia » id cst, ut erubescant de peccatis suis, - et » « quain dilecta, » infinitc scilicet. lllam supcrnam
sic, ut « qmerent nomen tuum » scilicct, ut liant habitationem vocat tabernaculum, proplcr solam
Christiani. habitationem, quia sieut in tabernaculis hahitatUr,
C>ui autem obstinati suntct nolunt hio erubescere, superna Ilicrusalcm. Dum dicit Domino,
sie in illa
in alia vita « orubescant » do turpitudinibus suis, virtutum, innuit cura multas virtutos suis confcrro,
« ct conturbontur » do pcenis, duraturis « in saecu- et ideo « anima mea » licct multis tribulutionihus
lum saeeuli : ot confundantur » anima ct corporc : oppressa « concupiscit » intrarc « in atria Do-

« ct » illa oonfusio non sit reparabilis, scd « pc- mini, » id cst, in supcrnam Hiorusalcm quam
reant » aeternis tormentis. atria nominat proptor ampliludinom, « ot » concu-
« Et tunc saltem « cognoscant, quia tibi »
» pisccndo « dcficit, » id est, ab omnibus tcrrcnis sc
convenit hoc « nomen Dominus » et qui in bac abstinet, quod otiam in corpore dcficiat. Undc in
vita putabant sc altos ct potentes, tunc cognoscant « Amorc languco (Cant. n). » Vcl deficit, Cantieis :

quia « tu solus Altissimus in quiaquantumcunqucconcupiscat, tamcn non potcst

super omnes tcrrenos, quia" sicut potens cs in
rcmuncrationc bonorum, ita in damnationo malo-
rum.
IN PSALMUM LXXXIII.
omni tcrra, » id ost,
comprchcnderc gaudium illius civitatis. Vel pcr ta-
bernacula possumusaccipcropraesentemEcclesiam,
C ut sic dicamus tabcrnacula, id est praasens Ecclo-
sia, in qua ad tempus tibi militamus; quam dilecta

Titulus. In fincm, pro torcularibus filiis Core eunt, id est, quam gloriosum ot quam jucundum
psalmus. cst stare et militaro tibi in castris. Undo Aposto-
« Quam dilccta. » Psalmus istc convenit filiis lus Non tantum gloriamur in spc, sed ctiam in :

Corc, id cst, filiis crucis, imitatoribus Christi, qui tribulationibus (liom. v). Et Salomon Fili, acce- :

bic loquitur, habitus pro torcularibus, id cst, pro
Ecclesiis,quae torcularibus comparantur; quia sicut
in torculari cognoscitur quid sit vinum et quid sit
acinus, sic per prcssuras in Ecclcsia cognoscitur qui
sint boni, et qui mali pro Ecclesia hic dicitur
dcns ad scrvitutcm Dei, prccpara animam tuam ad
tcntationcm (Eccl. n). Et quia ita jucunda sunt tua
tabernacula, ideo diligo militarc in illis, quia se-
curus sum, quod por hanc militiam perveniam ad
illam ccelcstcm habitationem
: et hoc concupiscit :

agero, quia ostendit hic magnam dignitatem ipsius ct deficit, ut supra.

quod 6emper petit ccolcstia. Vel
Ecclesia?, scilicet «Cor mcum concupiscit,»ethoccumoxsultationo,
possumus dicerc quod non sit vox filiorum Coro, et hoc est, « cor meum » id est, sccrctior pars mci,
sed Prophctae, vel alicujus perfecti sic, psalmus : scilicct, anima mca multis tribulationibus affiicta,

iste praeponitur filiis Core incitandis, scilicct, sim-

J)
« ct » cliam « caro mca » jam rationi subscrviens,
plicioribus Christianis : agens pro torcularibus, id multiplicioribus malis afilicta. Unde alibi (Psal.
est,de Ecclcsiis, ut ostcnsa dignitate Ecclcsiae, filios i.xu) : Sitivit in tc anima mea, quam multiplicitcr
Core monct ad eamdcm dignitatem propcraro, di- tibi caro mca.« Exsultaverunt,» id cst, cum exsulta-
:is in fincm. Vcl ita : Psalmus iste agit pro tor- tione sustinerunt tribulationes hujus vitae, tendentes
cularibus, id est, pro pressuris commendandis : « in Dcum » ut eum obtineant« vivum » qui vivere
tribulationcs vocat torcularia, quia sieut torcular facit tendentes ad sc in vita aeterna.
separat ct exprimit vinum ad acinis, ita tribulatio- Etcnim cor mcum exsultavit, id est, anima mca
nes hujus vitae discernunt b*onos a malis, torcula- et caro mea, « etenim passer, » id est, ipsa anima,
ribus dico valentibus in finem. Unde dicitur Beatus : « invenit sibi domum, ct turtur, » id est, ipsa caro
vir qui suffert tcntationcm, quoniam cum probalus invenit sibi nidum, ubi ponat pullos suos, » id
«

fuerit, accipict coronam vita;. Materia est Ecclesia, est, ipsa opora suu. Passcri comparalur unima,
in pressuris hujus vit;e posita. Modus In prima : quia sicut pusser dimittit silvas, et nidificat in do-
 |

483 IIAYMONIS IIAI/BKBSTAT. EPISC. OPP. PABS I. COMMOT. IIIBL. m

mibus, in allis tanien locis, ubi Lutue i
ii a manibus A. porfoctione. In hoc < Lendit auxilium Dei,
puerorum et laqueis : ita fidolis anima, dimissia ter- quam utile sit.
rv.nis islis, ivcniL sihi domum ccolestem, inquajam Bene dico quod potcrif disponere ascensionos, qui
spe inhabitatj et contcmplatione : et idco jam vellet babet auxilium Dei, quia non tantum dabit ei Do-
dissolvi et essc cum Ghristo, sicut dicit Paulus minus litteram occidentem, sed Bpiritum viviflcarfl

(Philip. i) : Si haec domus nostra dissolvatur, habe- (' ni, et hoc etonim legislatur, » id est, Deuj
est, «
iiiiiim domum non manufactam, osternam in coclis qui dal legem moncntem,
« dabit benedictioncm,

(// Per cujus domus contcmplationem ca-

Cor. v). id csl gratiam adjuvantem, ot per illam ibunt » <•

vct silii tldelis anima a laqueis inimicorum. Ideo bomines« de virtuto in virtutem, » id est, in hac
Lurturi comparatur caro, quia siout turtur gemit, prresenti Ecclc ia, tandcm « vidcbitur Dcus defl
cl

ita oaro fidelis gcmit pressa multis misoriis, et ipsa rum in Sion, » scilicet quando Deus crit omnia in
invenit sihi nidum, id eet fidem, et alia saoramenta omnibus.
Ecclesiae, in quibus ipsa ponat pullos suos, id ost, « Domino Dous virtuturn. » Et quia tanta bene-
tutos faciat ot nutriat, scilicct, bona opera sua, quae ficia facis tuis, oro, Dornino, quod faeias et rnilii, et

ipsa gcncrat sicut avis pullos, quia, sicut turtur non hoc ost, « Dornine Dcus virtutum, cxaudi oratioin;rn
potcst nutrirc pullos cxtra nidum, nec tutos habcrc, j. mcam, » et non sirnpliciter cxaudi, scd « auribdf
sic fidolis cxtra fidcm,vcl cxtra Ecclcsiam.non po- porsipc, » id cst, in mcmoria rccondc, tu dico,
test bona opcra ct Deo placcntia facere. Unde dici- « Dcus Jacob, » qui diligis omncs luctatorcs te di-

tur, «Sinc fidc impossibile est Doos placcrc (Ilebr. ligentcs, ct ideo mc dcbcs diligcro.
n). » Et Augustinus Non est locus vcri sacrificii
: « Protector. » Pars tcrtia. Sicut opposuit oratio-
extra catholicam Ecclesiam.Et sicut pulli non sunt nom, qua petorct auxilium Doi, sic pctit hic prote-
in nido, nisi ad horam mansuri, sic fidolos ctiam ctioncm Doi, quam neccssariam roputat suao obje-
in hffic prasscnti militia non sunt eaternaliter per- clioni quam ostcndit. Conlinuatio. Exaudi oratio-
mansuri. ncm, ot « tu prolcctor noslcr » scilicct in adversia :

Et quem nidum invcnit turtur?» altaria tua, » id o « Dcus; aspicc,» ut por miscricordiam meae abje-
est, sacramenta Ecclesiae, fidcm et baptismum, et ctioni subveniat, nc succumbam « et » si non sum :

similia, supor quoa opcra nostra posita sunt Doo dignus pcr mc, ut in me respicias, « rcspice in fa-
acceptabilia, sicut ct ca qiuc olTcruntur in altari ciem Christi tui, » id est, multitudincm justitiae
« Domine, virtutum, » id cst omnium angelorum, Christi, perquam ipsc ab omnibus discretus fuit,de
quas quidem virtutes mittis nobis in auxilium, et in cujus justitiic plenitudinc ad nos aliquid emanavit.
hoc apparot quia tu es « rcx meus » quod bcne me et nos conformes pro modo nostro fecit. Et opus est
regis in praescnti militia, « ct Dcus meus » id est C ut rcspicias a ut protector, quia ego « elegi abjoctus
Greator meus.Vcl ita: passer invenit sibi domum, csse in domo Dei, » id cst, in Ecclesia prrcscnti
scilicct altaria tua. Domum coolestem vocat altare, « magis quam habitare in tabcrnaculis peccatorum,»

quia res alta est de turturo non mutalur quod

: id est, quam divitiis abundare intcr peccatores.
dictum est. Eleetiva oratio est. Cum dicit tabcrnacula, quae sunt
« Beati qui. » Ostcndit ad qucm finom sithrccmi- transitoria ot in quibus brevi tempore habitatur,
litia) pcrvenfura, scilicet ad vitam asternam.Conti- innuit ea non esse appctenda. Cum dicit pcccatorum,
nuatio : Tu dicis quia passer domum, et
invcnit ostcndit ea maximo esso fugienda : ctpramittit cau-
turtur nidum, ot pcr hoc habitabunt in domo tua sam, quare se clegit essc abjcctum ct despicabilem
coelesti, quod non
parvum, quia « beati » sunt
ct in domo vel, sic « quia melior cst dics » scilicet
:

illi, « qui habitant in domo tua, Dominc, » illa hoc : illa qua; est « una,» id est, continua, cui nunquam
modo bcati, scilicct, quia a in saxulu srcculorum succedunt tenebra?, « in atriis tuis, » id est, in cas-

laudabunt te » in quo apparet gaudium illorum, lcsti habitationc, dierum istorum

« super millia »

quia si contristarentur, non laudarcnt. transcuntium quos appetunt stulti. Abjectum se os-
Beatus.» Pars sccunda. Illi erunt boati, qui in
« cum se dcnudatum saltando ante ar-
tendit David,
domo tua habitabunt, ct etiam illc« vir bcatus » est n cam Domini, cum eam rcduceret unde ctiam :

« cujus cst auxilium » contra impedimenta mundi uxor sua doridobat eum.
« abs te, » id est, a te, idco beatus, quia ille homo Idco ologi abjcctus esse « quia Deus diligit mi-
qui positus est « in valle lacrymarum, » id cst, in sericordiam » facere, id cst, peccata rcmittere, et

miscriis hujus mundi, « disposuit in cordo suo, » justitiam dare : « ct » diligit « veritate, » id cst, pro-
scilicct cum magna ralionc ct diligentia ordinavit missiones complere diligit miscricordiam,: etquia
« asccnsionos, » id est, quosdam gradus proficiendi dab mihi abjecto, et ambulanti in domo sua,« gra-
;
t

dc virtutc in virtutcm : ascensiones dico, perducen- liam,» id est, remissjonem pcccatorum et quiadi- :

tos cum in locum quem posuit » ipse, id ost, cco.

(i ligit vcritatcm,« dabit» mihi « Dominus gloriam,»
lcstcrn domum, quem solum ipsc locum proposuit id ost,praimium meac militia;, quam ipsc promisit
sibi appctoro ct amaro. Vcl in loco quem ipsc omnibus sibi militantibus. Gratiam ctgloriam dabit
homo posuit, id ost, fccit cx pcccato primi parcn- Dominus, non quibuslibct, scd bonis ct hoc cst : :

^is, quia Dcus non creavit eum in miseria, sed in « non privabit bonis cos qui ambulant in innoccn-
 m EXPLANATIO IN PSALMOS. 186

tia, • id ost, perseverant in innoccntia : ct ideo, o A Christi, per ipsius advontum. Duae sunt generatio-
Domine virtutum, beatus homoqui sporal in to.« nes, una Ads3,quss carnalium ost,alia Christi,qua3
spiritualis est, scilicel illorum qui bo Christo con-
l\ PSALMUM LXXXIV.
formarc conanlur : a qua sicut oxpelluntur mali
Trroxus : 7// finern (iliis Corepsalmus.
Christiani,sio ctiam includuntur illi boni <iui l'u<-

« Bcnedixisti, Dominc. » Psalmus iste oonvonit runi ante adventum Christi. *•

filiis Gore, qui loquuntur, vel quibus proponitur : « Deus.tu» non cxlendcs iram, sed «conversus»

dirigens in finem, id est, in Christum. Materia est ab ira « vivificabis nos » spiritualiter peradventum
primus Cbristi adventus, conferens Ecclesiaa multa Filii, « ot plcbs tua » vivificata, « betabitur in le »
bencficia. Modus. In prima parte, ostendit bcnedi- jam secura do seterna beatitudine.
ctioncm csso datam terrse, contra maledictionem Et ut plobs tua possit vivilicari ct laitari, o « Do-
quam dodit ci proptcr pcccatum Ad;o,cum diccrct : mino, ostende aobis miserioordiam tuam, » scilicet
Malcdicta torra in oporc tuo (Gen.3).» Sccunda Filium tuum, ut mittas quem missurus cs : ostondo
parsincipit «Mitigastiiram tuam,» in quaostendit
: cognoscamus eum,et si non omncs prse-
scilicet, ut
miligationcm iivc Dei, quam justo sustineomus ox sonlia corporis, tamen por fidcm,« ot » non tantum
poccato primi parcntis. In tortia partc, qg* incipit. yj ostende,sed etiam illud «salutarc tuum danobis,»
«Audiamquidloquatur,»manifesteannuntiatipsum cum in fidc tcncamus, ct
•ut vere salvet nos, ot ut
Christi adventum,et innuit porquom hocfiatctdocct opcribusimitcmur.«Audiam quid.» Parstcrtia.Con-
abi Cbristus esset nasciturus. Intentio est nos admo- linuatio.ltogo ostondc, da salutare,et sccurus sum
nerc,ut cum magna cxsultationc Christi advontum quod facics, quia « Dominus Dcus » loquitur « in
Buscipiamus, pcr qucm tanta boncficiapossidcmus. mo,» ct « quid loquatur » non
ogo « audiam,» id cst,
Quasisic diccrct : o « Dominc, tcrram » qua; prius oblatrando, sod potius compescam mc a mundanis
moledicta erat in opcrc Adaj,modo factam« tuam » istis,ct honc doboo audirc cum, « quoniam » in mc

recipiens adventum Filii tui in fidc,« benedixisti, » « loquctur pacem,» id cst, annuntiabit mihi ipsum

ita scilicct, « avcrtisti captivitatcm, » id est,pecca- Filium,qui crit auctor pacis ct rcconciliationis intcr
tum, pcr quod omncs anto advcntum Christi tene- Doum ot homincm, pacem dico non ad omnos, sed
bantur captivi a diabolo, « Jacob, » id est, populi « in plobom suam. » Dico in plcbcm suam, « ct su-
illius, qui vult ficri similis Jacob. persanctos suos,» id est,in cos,qui antc adventum
« Remisisti. » Danoscilicetcaptivitatemavertens, ipsius sonctificati erant,veluti Abraham et consimi-
« remisisti,» id est, romittcs « iniquitatcm plcbis lcs,quibus quidem adventu Chrisli pacom cum Dco
Uut » in baptismo,ct non tantum rcmittos, scd sic contulit, qui oos dc tcnobris inferni liberavit, ct
« opcruisti, » id est, cooperios, « omnia pcccata C non tanlum sUper sanctos, sed « etiam in eos qui
eorum » ut jam non vcniant in conspectum tuum,ut convertuntur ad cor, » id cst, ad rationom, voluti
punias eaa;tornaliter,scilicet ct pcccatum dimisisti, gcntilos, qui prius dimisso Crcatore,croaturam co-
ct pccnam pcccati. Undc alibi : « Ex usuris ot ini- Ientes,per advontum Christi sunt convcrsi ad cor,
quitatc redimcs animas corum. (Psal. lxxi). « Miti- scilicot ut jam diligenti rationo colant suum Crca-
gasti. » Pars sccunda. Quasi aliquis diccrct Non : torom, ct sic pcr adventum Christi haboant cum
crcdo Doum iniquitatcm rcmisissc,pcccataopcruis- Dco paccm.
sc.ContradicitEvangolium : Vororomisisti,oporuis- Dicto advcntu Christi, determinat ctiam locum
ti,quia,o Dominc «iram » quam habuisti pro pecca- suae nativitatis eis, quasi ila diceret: Per adventum
tis omnium hominum, id est, quam habcbas pro cjus multi convortcntur, scd tamcn non apud cos
singulis pcccatis,non dico prorsus rcmovisti, quia Christus nascclur, scd intcr Judacos, ct hoc dicit :

sumus mortalcs ct passibilos, scd « mitigasti, » id « Vcrumtamcn prope timcntcs oum, » id est, Ju-
mitem fecisti, quia jam tribulationcs sunt nobis dsos, qui Deum soli diccbantur timorc,quia legem
mitcs et dclectabilcs, quac in nobis spom seternae ejus receperant,licet potiuspro tcmporalibusquam
salutis gcncrant, « et avcrtisti » tc « ab ira indi- pro coelestibus Deoservirent,erit «salutaro ipsius,»
gnationis tuae, » scilicct ut non infcras pcenas pro- ]) id cst, Filius Doi ipsius pcrficict salutcm humano
ccdcntes ox tua indignatione, scilicet antcrnas poe- goncri, ita eril illud salutarc, « ut gloria, » id cst,
Et ut iram tuae indignationis non incurramus, ipsc Filius « inhabitct » pr.esontia corporis « in
« convcrtc nos » ab infidelitate ad fidcm, « Dcus terra nostra, » id est, in Judasa.
Balutaris noster, » id est, qui por advontum Filii « Misericordia, ot vcritas. » Ostcndit quid faciat
tui nobis salutem confcrs, ct « a nobis » convcrsis illcadventu Christi nobis; dico, salutare bahitabit
" avorto iram tuam » aeternam. in terra, ot pcr ipsum « obviaverunt sibi, » id cst,
Dico avertc, et avcrtes, quia « nunquid in aeter- inter sc convcnorunlin ipsoGhristo « misericordia,
num irasceris nobis? » Non ccrte, quia placabilis et veritas, » qui dicitur veritas, quia in co omnia
. cris inadvcntu Filii tui, soltem « aut extendes iram promissa [>or Prophetas sunl. completa, ipsc quoque
tuam agcncrationc » Adse, cui ccrtum cst tc ira- misericordia dicitur, quoniam dedit vobis remissio-
tum fuissc proptcr pcccatum « in gencrationem » ncm pcccatorum et alia beneficia per solam miscri-
Christi. Non utiquc,imo placahilis cris gcnorationi cordiam suam, scilicct in ipso convcncrunt Novum
4S7 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OIM\ PARS i. — COMMENT. BIBL. AHH

et Yetus Testamentum. In Chrjsto convenerunt mi- A suis. In tertla parte, qus Incipit : •< Dcus iniqui, »
scricordia oL vcritas,in omnibusveroipsumChrjsti precatur secundum ea quae post passionem sequun-
adventum exspectantibus «justitia, el pax osculataa tur, scilicet de sua glorificatione. Intentio est not
sunt,» id est, oonvenerunt. Nisi enim Christus adve* orandum.
invitare ad
nissct, homo nec justitiam habcrct cum Deo, nec Attendens autem Christus se secundum humani-
paccm. tatem non posse contingere, ad Dci altitudincm,
Ideo convenerunt miscricordia.ct vcritas,,justilia quasi infirmus rogaret rnodicum,prccatur Dcurn.ut
ct pax, quia « veritas » Ghristus, « orta est de per misoricordiam condcseendat suae infirmitati,
torra » de virgine.quac tcrra i'uit fructifera, « ct » cx sic dicens : « Inclina, Domine, aurcm luam mihi, et

hoc « justitia de ccclo, » id est, hominc Dominico, exaudi mc,<> et opus est ut inclines « quoniarn » nod
vcl dc ccclo, id cst, ccclestibus creaturis,in quibus possum mc ad tc lcvare, quia « inops sum « quia
solis antcadvcntumChristicrat justitia, «prospexit» cxme non habeo divitias hujus snculi, « etpaupef
super omne homincs.Vcl alitcr justitiact paxvero : sum ogo, » quia nequc ex alio habco divitias istas.
sunt osculatae,quia veritas est orta dc tcrra, id est, « Custodi animam mearn » a conformitatcmalorum,

de carne nostra pcccatrico, scilicct nos, qui prius ot praetendit meritum, dicens « quoniam sanctua
sola vana ct falsa faciebamus, modooperemur vir- t» sum, » id est, imrnunis a peccato sajculi ct unus

tutcm, scilicet accusationcm de peccatis, Dcum quisque fidclis potest dicere pro modo suo, sanctus,
colentes, solum justum reputantes ct alia hujus- id est, sanctificatus sum. Undc dicit Augustinus :

modi, et quia veritatem operamus, ideo justitia de Injuriam fidclis jam facit Christo, qui non dicit

coelo prospexit. sanctus sum, salvum fac, » id cst, perseveran-

« ct

Etenim socundum hanc sententiam ita continua- ter custodias « scrvum tuum » qucm dcbcs salvarc,
bimus. Bene dico, quod nos operamur veritatem, quoniam servus tuus snm, «Deus meus, sperantcm
« etenim Dominus dabit benignitatem, » id est,fu- in te, » non in mundanis.
turus est ille per qucm dabit benignitatem, id est Proptcrca, quia dixi debes custodirc, ct etiam
Spiritum Sanctum benignenosintus inspirantcm,et propter hoc, quia in te ipso habes misericordiam,
per hoc dabit hanc benignitatem, quia « terra, » id et hoc est « miserero mei, Domine, » id est, per
est, virgo Maria, « nostra, » id est, de nostra na- tuam misericordiom visita me, et quia scit miseri-
tura, « dabit fructum suum, » id est, filium suum. cordiam Deinoncssedandamnegligentibus,ostondit
Ad primam sententiam ita continuatur : Vere de se idoneum, qui illa debeatur misericordia, cum
terra orta est veritas.id est,Christus,quia Dominus dicit, « quoniam ad te clamavi tota die» miserere,
dabitbenignitatem,id est, gratiam aspirantcm quam ot «lajtifioa» despe aetornae beatitudinis, «animam
non daret, nisi por Christum, ct terra nostra, id ^ servitui,» quoniam ad te,Domine,«animam meam
est, humana, aspiratailla benignitatc Dei,dabit
caro lcvavi, » quia eam non depressi in istis mundanis,
fructum suum, id est bona opora. sed ad to solum erexi.
Et « justitia » nostra « ante eum ambulabit, » Ideo ad te lovavi, « quoniam tu.Domine, suavis »
parabit viam qua Deus in nos descendat. Vel ante esgustantibusto, « et mitis » sustinendopeccatores,
eum, id est, in bcneplacito ponet » ipsc
cjus, « et ut convertantur, « et » etiam « multae, » id est, in-
Deus,« in via » quaimus adeum,« gressus suos,» id finitae « misericordia) omnibus invocantibus te »

est,operationes suas, scilicet multiplicabit gratiam quia ois multa bona exhibes.
suam in nobis. Vel ipso justus homo ponit gressus Et quia misericors es, ideo non tantum peto ut
suos.id est,oporationes; in via,id est, in praeceptis exaudias,sed etiam « auribus percipe,» id est, fir-
Dei, ut secundum praccepta Dei opcretur. Vel in miter reconde memoriae « orationem meam, et
via, id est, in Christo, ut ad imitationom Christi intendc voci deprecationis meae » de malis remo-
operetur. vendis.
IN PSALMUM LXXXV. Et debes intendere, quia « in dio tribulationis
Trruujs. Oratio David. meas » in tempore mea) militiao « clamavi ad te quia ;

« Inclina, Domine. » Psalmus iste vocatur oratio, ]) exaudisti me. » Non cnim Christus, qui semel cx-
quia ct per totum psalmi contextum orationem con- audiebatur, dubius erat de exauditione non potest
tinct, et adorandum nos monet. Voluit enim Domi- dicerc hoc, nisi sanctus, quod clamet, quia exaudi-
nus Jcsus orarc, ut nobis in se rclinqueret excm- Lur, sed potius clamat ut cxaudiatur. Cum Christus
plum orandi fugit ctiam ut in hoc nobis
: daret dicat se in tribulatione clamasse, innuit nobis, in
exemplum fugiendae prasumptuosac mortis ct tc- tribulationc maxime ad Deum csse clamandum.
merariae, quae oratio attribuitur vero David, scilicet « Non est similis,» et merito clamo ad te,quia,o
Christo, qui loquitur in hoc psalmo. Materia est « Domine, in diis » suis, sive in potcntibus hujus
Christus ipse patiens. Modus.In prima parte, petit saeculi, sive in coclcstibus crcaturis, non est» aliquis
sibi ante tempus passionis,sciliceL utDeus custodiat « similis tui » in essentia, « ct non est secundum
cum in tcmporc suse militiae, ne inimici sui possinL opcra tua, » quia nemo potest facere ea quae lu
eum sibi aliquo modo conformare. In secunda parLe, facis.
quacincipit: «Dcducmc,Domine,»prccaturDeumpro Vere non est aliquis secundum opera tua, quia
 489 EXPLANATIO IX PSALMOS. 11)0

u omnesGentes quasounquo fecisti,»id est.aliqui de A mo, " ld Bst,attende meritum, « et miseroro mei »

omnigente, « venient » per fidera etadorabunt

•• » pcr miserioordiam tuam resuBcitando mc, ct sij
i , i est, venerabuntur, et hoo <• coram te, Domine, » ii
da mihi«puero tyo,» id 6Bt, devoto per omnia,
»

hl ost,in beneplacito tuo,« ct glorificabunl nomen 8 imperium tuum, » i<l ost regimen in gontibus, et

lunin, id ost.te oominabilem, id est, non quantum Judffiis, " et Balvum fao » me, oustodiendo porse-

;nl le, quia non potes augeri neo minui, sed oum veranter imperium quod conferes, filium aticills
aliis prsdicabunt te, oecessario gloriosum oogno- in.r, id ost, virginis Mariffi, quai dixil : Eccoancilla
iL. Domini, Qat mihi secundum verbum tuum. « Pac
El bene debent adorare et glorificare, « quoniam meoum,» da mihi imporium,etquoilludobtineam,
nagnus es tu,» incomprehensibilis scilicet, et om- hoo eet, fac »signum# aliquod insi-
fac voiiini,!'!

nipotons, « ct tu solus Dcus es,faoiens mirabilia,» gnc factum, vcluli resurreotionem, et hoc mcciira,
qnia si alii faciunt, pcr to faoiunt. quia cgo promerendo ad hoc quantum potoro lal>o-
« Dcduc. » Pars sccunda. Et quia tam bonuses, ro,etdebes faoere,quiahoo pcto «in bonum»scilieot
idco, o « Dominc, dcduc me,» id est, meos, « in via ut indc bonum, id est, salus oveniat gcnlibus, ad
tua,» id cst,in prooeptis tuis, m e< » egopositus « ra hoc fac, signum, « ut vidcant, » id est, intelligant
(Britate tua ingrediar » dc virtute in virtutem. Alia .. « qui odcrunt mc,ct confundantur,» intclligontcsso

translatio babet« ambulo : » ila ingrediar, ut « cor mala cgissc.hoc scilicct vidcant, » quia tu,Domine,
meum, » id est,meorum « Intetur » do spe remune- adjuvisti me « in certaminibus qns hahui contra
rationis, ut proptcr hoc « timcat, » id est, diligat, eos, « ct consolatus es mo » in passiono, quia vi-
« nomen tuum : » aliis.ut timeant, non dantur gau- dcntcs cum rcsurgerc, cognovcrunt cum Deum in

dia, sed advcrsa. Et si dixcris : « Confitcbor tibi,» id passionc fuisse.

ost, Domino Dcus meus, in toto
laudabunt te moi, «

cordo mco,» id est, meorum, quia cor vacuum ab IN PSALMUM LXXXVI.

amnibus aliis vacabit solummodo tmc laudi et :
Titulus. Psalmus cantici Chorc.
frliis
non tantum confitebuntur moi in seipsis.sed etiam
laudabunt to apud alios; et hoc ost, « glnrificaho « Fundamonta. » Psalmus iste est cantici, quia
nomen tuum in neternum. » proponit nobis magnam exsultationom, scilicet coo-
Ideo debent glorificaro, « quia misericordia tua lestis llicrusalcm dignitatcm,quam Prophetacxsul-
magna estsuper me, » id est, super meos « et » : tantcr protulit,ct nobis maximam exsultationem re-

idco, quia « eruisti animam mcam ex iuferno infe- liquit.Qui psalmus proponitur filiis Choro, ad hoc,
riori.» Abraham et Prophctrc ante advcntum Christi ut ipsi fiant dc hac civitatc.Matoria ipsa est civitas
in C supcrna. Modus In prima parte,commondat eam
iuferno orant,sod non torquebantur. Erat infer- :

nus infcrior, ubi animffi malorum torquebantur ipse Prophcta sccundum scipsum. In secunda parto, :

sicut ct contrario In domo Patris mei mansiones :quBD est « Momor oro Raab » inducit Dcum lo- : ;

inulta; sunt; vel isto mundus dicitur infernus, ad qucntcm,etcommcndantemipsamcivitatem.Iterum

comparationom ccclcstis habitationis. Ille vero locus in tcrtia parto, qua> incipit : « Sicut lactantium, »

quo animce malarum ad torqucndum dcsccndunt, Prophcta ipsc commendat cam, pcr gaudium teter-
inferior infernus dicitur; vel ex infcrno infcriori.id naliter cam inhabitantium, intendit filios Chore ad
est, ex profunditate vitiorum : animac omnium fi- cffectum istius civitatis monero.
Iclium defunctorum, quaicunquc non dcsccndunt Vox Propheta?,quasi Propheta diu meditatus fuis-
id infernum, liberata? sunt. sct,diccns apus se Parietcs quidem istius civitatis
:

« Deus, iniqui. » Pars tertia. Continuatio : Prccor boni sunt tccta poroptima, « fundamenta » autem
Jthajc facias mcis.ct mc glorilica : ot hoc cst quod « ejus in montibus sanctis. » Montes sunt Apostoli
nferius ponit. Rcspicc in mo, ct miscroro mei : et ct Prophetffi, ct patriareh® sunt fundamcnta ejus
id hoc pramittit quasdam causas : ct opus est, Do- civitatis,de qua meditabatur, quia super eos fides
ninc, ut glorifice,quia, o « Dcus, iniqui insurrcxc- noslra est fundata : « ct portasSion, » scilicet cjus-
•unt superme,» et non inferiorcs solum iniqui,scd rv dcm civitatis, « diligit Dominus. » Portas accipit
(etiam Synagoga potcntium quaesierunt animam tam Apostolos quam homines
illos qui introducunt
iii » retinero in morte, « ct non proposuerunt in hanc Ecelesiam. Diligit dico supcr omnia «
e in couspectu suo, » id cst, non consideraverunt tabernacula Jacob, » id est, super omnia carnalia
c Deum meffi humiliati esse unitum. sacrificia, quibus placabatur Deus in Veteri Testa-
Et tu.Domine Deus miseralor » in cxhibitione, mento.
|uia multas miserationes fecisti omnibus speranti- Videna Propheta quod per se illa bona non possct
in te, « et miscricors » in natura, « patiens, » enumerare, convertit se ad ipsam civitatcm di-
st, non statim puniens peccata, sed exspectans cons o « Civitas Dei » superna « dc tc dicta sunt »
:

•eccatorcm per patientiam, « et multae misericor- multa < gloriosa » qua n<m possum enumerare.
.
i
quia niajor est misericordia quam cu)pa,« et « Momor. » Pars secunda. Continuatio. Ha;c sci-
erax » in omnibus promissis implendis. licel gloriosa sunt mihi diota de tc,ciuod Deus faciat
Qui adversus vidcris in passionc mea, « respice in gentes habitatores tui, quia ipse Deus hoc dixit

Patrol. CXVI. 16
A'M HAYMONIS HALBERSTAT. EPISO. OIM» PARS I. COMMENT. IMIM,. h\)1

Ego (i ero momor Raab. » flaab Lntorpretatur Lnn- A i\ PSALMUM LXXXVII.

petus, vcl latitudo, per quod intelligimua gentilea Titulds. Cantiewm psakni fdiu Chore, in finem pri
illoa qui impetuoae el sine ratione diacurrunl per Vrlrrli, n.l fr .jn.iiilriiil II 111 . i n Irllri ///:, /./„//// /.,/,////-

lata desideria hujus eaeculi ;

••
cl » ero mcmor /./ (vel ul Hicro dicit, Enraitx.)
h Babylonia, » iil est, illorum qui in peccatia con- • Domine Deua salutis. » Legiturquod,cum Da id

fusi sunt, « scientium mc, < id cst, faciam eos p almum istura citharizaret, et chi cow
sciontcs cl cognoseentes mo; vel, scientibua mc pcr sona voce responderet, supervenit quidam Bman
Apostolos, cro memor eorum. vocatus, Orientalis, a loco ESzraita dicto,vel, ut Au-
« Ecco alienigenoe. » Dico memor ero Raab,quam gustino placet, Israelita, qui in hac Qgura David
adducam in hanc civitatom, et « occc » quasi in praecinentis, et chori respondcntis, Bensum psalmi
manifcsto habos « illic, » id est, in hac civitate animadvertitjGhristum hoc psalrao agcrc
scilicet in
« fucrunt, » id cst, crunt « alienigense, » id cst, de sua passiono, et fideles suos ei bene reaponderej

potione cadontcs, scilicct illi qui aliquando ine- id est,ad imitationem Christi cos multa sustinerej
briabantur prosporitatc et divitiis hujus sanculi, juxta quod Ezdraa hujusmodi titulurn psalrno appo-
convcrtentur, ct crunt mcmbrain coolesti Iliorusa- suil, qui sic legitur Islud canticum psalrni prepoJ
:

lom, « et Tyrus » scilicct illi qui prius angustia- t> nitur filiis Chorc.id cst, quibuscunquo Christianis,
bantur in acquircndis bonis lcmporalibus, voluti ad respondondum, id est, ut ipsi rospondcant pro
mcrcatores, crunt in ca. Tyrus namquo angustia Molech, id cst, vice chori, scilicet ut sicut chorua
intcrprctatur, « ct populus /Ethiopium, » id ost, rcspondcbat consoncDavid regi praecincnti,quamvia
multi dc illis qui prius fucrant nigri in pec- diverso! cssont personae,ita filii Chorc, quamvis di-
catis. versae sint pcrsonra, tamon consonc in fide ct dilec-
« Nunquid. » Quasi dicat Propheta Haec glo- : tione respondent Christo, prius citharizanli in mor-
riosa sunt dicta dc civitato pratcr omnia
illa, et tificatione propriac carnis,ut et filii Chore anirnas
haec, gloriosus omnibus quod « ot ho-
praedictis, suas ponant pro amicis,sicut apostolus ait : « Chri-
mo, » id est, Christus, secundum humanitatem stus passus ost pro nobis, vobis relinquens exem-
« natus est in oa » civitate, « ot ipse fundavit cam plum,ut sequamini vcstigia cjus. » (/ Pelr. n.) Me-
Altissimus » sccundum divinitatcm, et quia rem lcch chorus intorpretatur, filiis Chore dico,directis
quam dicit mirabilcm et quasi incrcdibilcm videt, in finem, si ita respondeant: et bene dico quod ita
praemittit quamdam admirationcm, dicons : « Nun- rospondere debeant,quoniam haec talisresponsio est
quid » o « Sion, dicet, » id ost, diccrc potorit et intcllectus Emam Ezraitao,scilicet hanc talom respon-
intelligorc, « homo » carnalis aliquis, quis ct quan- sionem Emam in hoc psalmo. Emam intcr-
intellcx.it

tus sit ille, qui ot civitatcm istam fundavit, ct inea C pretatur frater; Ezraita, advena : quasi hanctalem
natus ost. Ghristus onim ipse anus fuit de Ecclc- responsionem faciendam Christo intellexitEman.id
sia.et hi de quibus natus est : nullus utiquchomi- est, frator scilicet quilibet fidelis,de quibusDominus
num, sod Spiritus sanctus potcst hoc revelare, ait : Dicitc fratribus meis. Frator dico Ezraita,id est,
ipse enim ost de quo Joannos ait Gujus non
: advena hoc mundo,scilicet qui hic non habet ma-
in
sum dignus solvere corrigiam calceamcnti ojus nentcm civitatem,sed tendit semper ad coelcstem.
[Marc. 1). Vcl Eman Israelita, id est, frater Deum videns, hoc
Dominus. » Dixi homo natus
« est in ea, ct ipse intellcxit quod filii Chorc ita Christo debeant respon-
fundavit eam, quod benc credere debctis, quamvis dere. Ilic psalmus canticum vocatur, quia proponit
mirum videatur, quia « Dominus narrabit in scri- nobis passioncm Ghristi, quam pro nostra repara-
pturis populorum, » id est, quae scripturoe propo- tione cum magna exsultatione sustinuit : dicitur
sitoe populis ad intclligendum, quasi jam
psalmus quia nos monet ad spiritualem operatio- Apostoli
per Scripturas sacras hoc de Christo intelligercnt, ncm,scilicet adpatientiam,ut pcr exemplumGhristi
clamant in publico, ct non tamen dico scripturas et fidclium suorum, quos Christo paticndo rospon-
populorum, sod « horum ctiam principum,qui fue- dcrc inducit, invitetfilios Chorc ad eamdem respon-
runt in ca » civitate, scilicet Ecclcsia sanctorum n sioncm.Materia est Christus patiens, et agit hic de
Apostolorum. sua passionc alitcr quam in supradictis, quia hic
« Sicut. » Tcrtia pars. Pcr hacc praedicla apparot magis osiondit illatas contumelias quam aliamala.
commcndabilis civitas Sion, ct pcr hoc cliam,quia Modus In prima parfo, ponit orationem, et cnu- :

o Sion « habitatio omnium » nostrum, quac « in te merat mala sibi illata. In secunda partc,quac inci-
est » post judicium, est « sicul laetantium,» id ost, pit « Glamavi ad te, Domine,» petit resurrcctionem :

similis lastantibus in hac vita, sod quia infinitam perquasdam nercssUatcs.Intertia,qu.*cincipit «Bt :

cognovit cam,f|uanfa csset determinare non potuit.
Et cum ibi sint tanta gaudia, quibus vix aliquo
modo possint comparari gaudiahujus saeculi, ma-
xime nobis ad illum habitationem festinandum in-
nuit.
ogo ad te, Dominc, clamavi, » ostondit suos in pas-
sionc Ghristi rcspondcrc,scilicet ad imilationcm sui
multa sustincrc. Intentio cst pcr cxemplum Christi
et suorum ad paticntiam invitare.juxta Apostolum :
Qui dicit se Christo mancre, debct, sicut ipse am-
bulavit, ef ipsc ambularc.
 !).•{ EXPLANATIO IN PSALMOS. ii)4

Vox ipsius Ghristi orantis sic: o « DomineDeus» A " longe fecisti uotos meos,» id est, Apostoloe mcos
auolor - moae salutis, » i«l est, immunitatis nio.c a << a me »1 sicui legitur : Relioto eo, fugerunt, qnod
ito.ego « clamavi die et nocte,» id est.oxtense videntes alii, « posuerunl me abominationem sibi,»

oravi,et non ad conspcctum hominum,sod «coram id est,delendum de oonsortio hominum. Vel ipsi
i
am mundo clamat,qui mundana postulal ;
Apostoli posucrunl mc abominationem sibi,sicut de
coram Doo claraat,qui solum Deum habere deside- B. Petro lcgitur « Coopit detostari etjurare, quia
:

iMi. Bl quia ita olamavi, - intret oratio moa » qua; non novi hominem. »
[uasi legatus mcus ad te,et quia posael intrare, * Traditus Bum ctiam a discipulo, « et non egre-
•>

ol postea oxpolli, dicit, inconspectu tuo, "(11 est, diebar » ad vindictam, quia non ostendit Deilatis po-
iia quod sit in beneplocita tuo : dicitur ;> simibtu- tentiam quam ipse habebat. Unde et ipse dixit
dine alicujus,quiremsibibeneplacitamin conspectu Pnsscm rogare Patrem meum, et exhiberet mihi
bqo ponit, et opus eet, <• quia anima mea repleta est plus quamduodecim logionesangelorum.Et« oculi,»
maliB,» id cst, anxiotatibus unde ipse dixit Tri- iil est,Apostoli « mei,languerunt » dubitaverunt,sci-
; :

Btiscstanima mca usque ad mortem. (Matth. xxix). licet,de resurroctione mea, sicut dc duobus illis lc-
Vcl malis, id cst, dc peccatis eorum, « et vita moa gilur, uiii euntes ad castrum Emaus,dicobant: Nos
inlcmo appropinquabit,» id cst, anima mea, vcl in n Bperabamus, quia ipso ossct redempturus Israel.
B
tempore passionis proximaa antequamad inferos <\r- Languerant dico, « prae inopia » veri luminis, quia
Bcendisset vel appropinquavit, ita quod esset in
; non plcnc crant adhuo dc Spiritu sancto roborati.
infcrno, ad qucm spontc descendit, et ipsum spo- Undo Dominus improbans illisdubitantibusdixit:
liavit. « stulti, ct tardi corde ad credcndum, » oto.

Et " acslimatus sum cum descendentibus in la- « Glamavi.» Pars secunda.Quamvis cssom ita de-
cum, » id cst, in infernum; vel in lacum, id est, in relrctus ab amicis, tamen, « Domine, clamavi ad
proiunditatempecoatorum,quiafalsa opinionerepu- te, » scilicct ut dares rcsurrectionem, ct « manus
t iverunt me peccatorcm.ctquia mortuus in infcrno meas,» id cst, operationesmeas« expandi,» id est,
remaneret,et« factus sum «reputatione eorum,quod pcr charitatem dilatavi « ad tc» pro merendum, et
tanlum essem « sicut homo » et non Deus,licet sim hoc « tota die, » id ost, assiduo, vel toto tcmpore
« intcr mortuos » in peccatis, « libcr » tamen ab passionis.
omni poccato vel intor mortuos libcr, id cst, non
;
« Nunquid » ct opus cst ut me rosuscitos, quia
rotcntus in inferno cum c.otcris mortuis, sed libo- mc retento in sepulcro, « facics mortuis mirabilia?»
rans alioa.Sum otiam aestimatus « sinc adjutorio,» « nunquid mcdici,» id ost, Apostoli ct praidicatorea
id cst, tam vilis, cui suscitabunt» praedicationem suam,«ot»ipsi sus-
Deus nullum feret adjutorium «

Sum aestimatus « sicut » alii « vulnerati,dormien- C citati in aniina, « contitcbuntur tibi?» Non.Bcne di-
tcs in sepulcris,quorum,» Deus, tu « non cs mo- cit,non suscitabunt, quia ncc etiam mcdici easent,
mor amplius, » id ost, ut ad bonum rcsurgant: ita nisi Ghristus rcsurrcxisset.
<lo mo putabant,cum videront vulncratum ct jacen- « Nunquid » mo rctcnto « in scpulcro nurrabitali-
tem ne amplius resurgcrem vel allc-
in scpulcro, ;
quis miscricordiam tuam,» scilicct, quod faciasre-
goricoaccipiamusvulncratosinpcccatis dormicntcs, missiones pcccatorum, justifices hominem, ctc. ?
id cst, quicsccntcs in sepulcris, id cst, in corpori- Non. Aut mc pcrdito « in pcrditiono, » in corru-
bus in quibus putroscunt,conscnticnlcs delectatio- ptionc,nunquid narrabit aliquis « vcritatom tuam »
aibus carnis ct non dormicntcs,quos rcvocct Dcus
: dc impletione promissionis istius quod in somine
malitia,scdquorum,o Deus,non cs mcmor amplius, Abrahae benedicentur omnes gcntcs,ct aliarum ? Non
«ot »quamvis mc ita rcpulsum putarent « ipsi » ta- utique.Vel ila : Si cgo non fucro rcsuscitatus,» nun-
men ct non cgo « rcpulsi sunt dc manu tua, » id cst, quid » mancns « inscpulcro,» id cst,in dolectationo
(le protectionc. carnis putresccns, « narrabo misericordiam tuam?»
aggcrat passioncm suam etillorum malitiam, Aut aliquis cxistcns « in pcrditione,» id est.in con-
diccns : « Posucrunt suctudine peccandi,« narrabit» non mc resuscitabo,
» ctiam « me » reputatione sua
« in profundum vitiorum,vel di- n « veritatem tuam? » Non.
lacu inforiori,» in
gnum qui desccnderem inprofundum inferni,scilicet Et nunquid » non 1110 resuscitato « cognoscentur <<

« in tcnebrosis » locis« ct in umbra mortis, » id es t, mirabilia tua,» id est,partus Virginis, ascensio, re-
in loco illo ubi sola umbra nccarct homines; vel in paratio humani generis, a positis « in tcncbris?»
umbra,id cst,in ignorantia, quse ausa mortis Non; etiamsi esset qui praedicaret. « Et » nunquid :

unde dicitur : Ignorans ignorabitur (I. Cor. xiv). « justitia tua, » id est, remissio peccatorum, co-
Supcr mc
« » etiam reputatione corum « cst con- gnoscotur ab existentibus « in terra oblivionis, »
Qrmatus furor tuus,» id est,putant te,o Deus, conti- id csl, ab illis qui obliti sunt tui propter terrena?
nuo ct omnimodc crga mo esse iratum et praeter : Non.
illum furorem,Domine, quia « induxisti omnea flu- E1 ego. » Pars tertia:Ego sic clamavi dcresur-
-
*i tus tuos,» id est, perturbationea hujus vitae, «su- rectione, « et » obtenta et « ("jo clamavi,»in meis,
permc:»ctnon tantum ab extraneia persecutionea id est,mei clamabunt > ad te,Domine, et oratio mea
mane » facta, id cst, assidue, vel mane, id est, in
41>K IIAYMMNIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. -
COMMENT. BIBL, 496

liico virliiliini, « jir.nvcnir.h te » non ijund in se h;i- \ ln quarta pa.rt.o, quffl inoipit: «Tll voro repulisti, »

beant orare sine tua miaerioordia, sed dicil praeve- ostendil quod contra promissavideatur Deuefecii
nirc, Boilieet ut reddaris placabilia ante judicium. ostendit enim Chriatum et buob multamala Incur-
Dioo.mci clamant,sed « ut quid,Domine, repellis risse, eum Deus multa bona promieiseet. In
eis

orationem meam, » i<l est, meorum a te ? Videtur quinta,quac incipit: Usquequo, Domine,avertis ? »
cnim Dous rcpcllcre oum non statim implct dcside- ponit prcces pro malis qus futura videt Eccleeias, et
riuiii eorum,scilicet ul statim exuat eos a corpore, innuit ea oon nooere contra promissiones Dei. In-
etolevot eoa ad coelestia. « Et avertis faciem tuam a tentio eat noa admonoreul Deo grati;is ogamuspro
mc » id est, a meis, cum permittis eoa tribulari. collata gratia et veritate. Possumua otiam dicere
Dico, « tuam, » tjuia « ege sum
avcrtis faciem quod ideo posuit Ezdras Ethan in titulo, quia ipse
paupcr » mci sunt paupcres in his mundanis,
id cst fuit cum aliis praiccntoribus in recitatione.

« et in laboribus, » sccundum persccutioncs hujus Vox cujuslibet in illo priore populo, dicentis :

sfficuli, et hoc « a juvcntuto mca » id cst, cx quo « Miscricordias Domini»dc reparationc hurnanige-

fucrunt mei fortes et robusti in fide, non dcfuit eis neris, duraturas « in ajternum, » quia nos facient
tribulatio,et si fui cxaltatus,ct hoc dicit « autcm » jcternos, « cantabo, » id est, cum cantico et devo-
in his mundanis, id cst, si mei fucrint prosperati, tiono annuntiabo.
B
nihil profuit,quia postca « humiliatus sum,» id est Et etiam « annuntiabo vcritatem tuam, » id est
humiliati sunt mei ad poenitontiam, « ct conturba- complctionem promissionum, in quibus vorax es,
tus » sum, sustincndo labores, si mci conturbati «in gcncratione» Judaica, «et generationem » gen-
sunt. tilcm ; vcl, in gcnoratione ct gencrationem, id cst,
Et non mirum,si ego sum conturbatus,quia «iraB per omnes successioncs generationum et hoc «in :

vencrunt in me, ct non

tuae » id est, vindictac tuae ore meo.» ldem vocat misericordiam et veritatem,
romanserunt in mo,»quia mei ad horam sustinue- scilicet bencficia Dei misericordia, quia gratis
:

runt, ut postmodum gaudercnt in pcrpctuum « ct
terrorcs tui » de timore futuri judicii, « conturba-
verunt me » id est, mcos.
Bene dico,quod irae transicrunt in me, quia mali
homines, vcl peccata « circumdederunt me sicut
aquae,idest,eum magnainundantia, et volontcs me
demergere,sicutaquademcrgithomincs:etho3c«tota
die » id est, assidue, non sigillatim, scd « simul
circumdederunt me, » id est meos.
Non solum alia mala passi sunt mei, sed ctiam
« clongasti a mo, » id cst, a meis, « amicum et proxi-
; confertur a Deo; veritas, quia juxta quodpromise-
rat implet Deus. « Annuntiabo » dico in ore meo,
in quo scmpcr habco promptam veritatem, ad an-
nuntiandum aliis;vel in ore meo,idest, sicut habeo
in orc, ita compleo opcre.
Et qua auctoritate fretushaecannuntiabo? tua sci-
licet, et hoc est, ^quoniam dixisti » id est, interna
aspiratione mihi revelasti, haec scilicet: « in ater-
C num misericordia aedificabitur, » scilicet postquam
poccata erunt dimissa, crescent multa dona spiri-
tualia aedificabitur dico,non in malis,sed »in cce- :

mum » cognationc « ct notos meos» quos meivcl lis,» id est,in altioribus sanctis, qui continent secreta
:

qui moos novcrant, et hoc fuit « a miscria » id cst,
propter miscriam illorum pro quo dcspecti erant.
IN PSALMUM
Titulus. Intellectus Ethan Ezraitx vel
«Misericoidias Domini.» Psalmus iste diciturin-
quiasecretam remcontinct, scilicet Dcum
tellectus,
daturum misericordiam ct veritatcm suam, quod
antc adventum Christi valdc secrctum fuit, et per-
paucis cognitum ct non est psalmus in solo littcrali
:
Dci,vcluti ipsis Apostolis, « et veritas tua, » id est,
cadcm donaspiritualia, «praeparabiturineis, » quia
LXXXVIII. pcr eos desccndet in alios.
« Disposui.» Dixisti sic dicens: « Disposui tcsta-
Israelitse.
mcntum » id est, ordinavi pactum, non cum omni-
bus,sed«cum elcctis meis, » id est, illisquos dc nu-
mcro praidostinatorum elegi. « Et cliam « David
servo mco»id cst, Christo, «juravi, » id est immu-
tabiliterpromisi.Ubi onim Abrahae juravit, et Chri-
sto:dcquoilla3crant promissiones, teste Apostolo :

sensu,sed ctiam in allegorico qui intellectus dici- :

« Abrahae dictae sunt promissiones, et semini ejus,
tur Ethan,id est,alicujus robusti, veluti David Pro- qui est Christus » hoc scilicet juravi, « praeparabo
:
J)
phetae quia et ipse Prophcta, ct quicunque habct
:
scmen tuum, » id est, imitatores justitioe Christi,
iotcllectum hujus psalmi,maxime corroboratur con- ducendo eos « usque in aeternum. »
tra diabolum et in Dci laudc consistit. Ethan dico Etaedificabo scdem tuam,» id est illos in quibus
Israelitaj, non robusti in malo, scd viri vidcntis quiescis, ct judicas « in generatione » gentili, « et

Deum ; vcl Ezraitffl, id est, advenae ct peregrini in gcnerationem » Judaicam,vel per omnes successio-
hoc mundo.Miscricordia Dei et veritas est maleria. ncs.vcl prajparabo sedem tuam, id est, imitatores,
Modus : In prima parte, ostendit se diclurum dc qui te imitentur,non ad horam, sed in gcneratione
misericordia et vcritate, ct ca quffl dicet sc cogno- hinc procedendo, usque in generationem futuram.
visse Dco doccnte. In seeunda parte, quae incipit : « Confitcbuntur. » Pars sccunda. Dixisti," inise-
« Gonfitcbuntur cccli,» ostcndit multam Dci polcn- ricordia axlificabitur, » et sicut dixisti, ita comple-

tiam.In tcrtiaparte,quac inoipit : « Tunc locutus, » bitur,quia « coeli,» id est, Apostoli, « confitcbuntur
ostcndit multas promissionos Dci ad Filium suum. mirabilia tua vcluti dc crcatione cceli et terrae, e
497 BXPLANATIO IX PSALMOS. 498
booostendit in parte mirabilium, oum dioit « oto- A dignitate, qua priua nitebat, privatus fuit.« Ilumi-
nim « annuntiabunt « veritatem tuam » non ubi- liasti » dioo « in braohio virtutia tua\ » id cst, in

que, sicut mirabilia, quia inter omnea gentea pos- virtuoso braehio, id est, Filio tuo, ot in boc quo-

sunt mirabilia Dci numerari, Bed veritaa Dei, dc que apparel potentia tua, quia tu - disperaisti ini-
nativitate, paasione, otc, potest et debei enuntiari micoa tuos, » Judseos, qui realiter diapersi sunt
tantum « in ecclosia sanotorum, » in qua aola Dei per totum mundum. Kt hoo quoque fecisti in bra-
nativitas, el pasaio, et csetera, et oolitur et amatur. cbio tuo, por quod omnia operaris.
E1 bono dcbont oonflteri cceli mirabilia tua, Et bene inimicoa poauisti disperderej « quia tui
« quoniam quia in nubibua « i I est, inter Apoatolos, sunt oceli, et terra » universa est tua, orbem »
ct oaterofl aitiorea in Eoolesia,« squabitur »> in po- etiam « terrs, » id est, totum ciroulum mundi,
tentia « Domino? » nullus ; vel, quia crit « similis (i ct plenitudinem ejua, velui fructus, ot pccora,
Doo » in substantia « in tiliis Dei? » veluti etiam et ceatera ;
tu fundasti, » id cst, oreasti, ct etiam
iu aanetia ipsum diabolum ereaati, et hoc est, oroasti « aqui-
angelis? qui aunt atabilea ct deifioati.
Nullus, quia omncs alii ab lonem » qui, quia frigidua ventus est, intelligitur
isto sunt croati et deifi-

eati. Verc nullus squabitur Domino, nam ipse est diabolus, qui carct omni charitate, ct qui de se
v Deus m et talis, qui glorificatur in oonsilio sano- n ipso dixit Ponam sedcm meam ad aquiloncm, :

torum, » id cst.quem sancti glorificant, cthoccum et marc, » id ost, inimicos tuos amaricantcs, et

magno consilio,quia verecogitantquomododignius fluctuantcs contra te, « tu crcasti. »

eum laudaro queunt. Deus dico « magnus, » quia Et quia tam potcns os, idoo « Thabor ct Her-
sua substantia complot omnia,et terribilis prop-
« » mon, » id cst, Judsei et gcntilcs, « cxsultabunt in

ter judicium quod facturus ost ipse; dico existens nomine tuo, » quia tibi suam cxsultationcm attri-
« super omnos qui in circuitu ojus sunt,»id est in buont, ideo quia « tuum brachium est « cum po- >>

famulatu et comitatu ejus, stipantes eum, quasi tcntia,» id est,tuus Filius cst cum efficientia,quia
milites, Dominum et hoc de angclis, ct ctiam de
;
nihil SUffl voluntati potcst rosistcrc. Vel, « Thabor

6anctis viris potest intolligi. ct Ilcrmon exsultabunt, » id est, cum oxsultationc

Deus dico glorificatur,ct ctiam ipse Deus cst Do- pronuntiabunt tuum brachium,idcst,Filiumtuum,
minus omnium virtutum, et idco nemo potcst essc intelligcntes illum esso cum potentia, ct hoc ad
similis ei et hoc ost quod dicit, faciondo convcr-
; laudcm tuam, scilicet in nominc tuo exsultando.
sioncm ad ipsum « Dominc Dous virtutum » cce-
: Tbabor intcrprctatur veniens lumen, per quod Ju-
lostium vel dator virtutum nostrarum por quas fu- dffii signifieantur, inler quos prius venit lumcn,
cis homines virtutibus ccelestibus similes. Cum quod est Cbristus.IIormon interprelaluranathoma,
enim das homini plenitudincm scientis, facis si- C per quod intclliguntur gentiles,qui, cognito Cliris-
milem s.raphim. Similitcr, per caiteras virtutes to, anathema dixcrunt diabolo.

sibi datas, c&tcris ordinibus homines similes red- Dico Thabor ct Hcrmon cst cum potentia, et
dunt, et ideo « quis similis tibi? » Nullus utiquc ;
« manus tua, » id cst, opcratio illius brachii,velut
tu cnim « potens es, Domine, » cx te solo, ncc ali- in convcrsione malorum ad fidem « firmctur, » ut
quis habet potentiam, nisi per te. « Et vcritas eos in justifia fideque corroborct,et «dcxtoratua, »
tua » cst « in circuitu tuo » in quibus tuffl promis- id cst, illa potcntior opcratio, scilicct in justifica-
sioncs completae sunt, apparet quod vcrax cs in tiono ct perfectione justorum, « oxaltetur, » id cst,

promissis. Vel, veritas tua estin circuitu tuo, quia usquc ad ccelum pcrducat cos « justitia ct judi-
cum non habeas in circuitu et famulatu tuo, nisi cium » scilicet, cum homincs vidcbunt
: tc justc
eos qui veraccs sunt, apparct tc veracem quia tunc
esse, a judicare, crit « proeparatio scdis tuae, »

quo tanta familia veritatem recepit. cognoscent in quibus tibi sodcm praparasti.
Vere es potens, quia « tu dominaris potostati ma- Ibi crit justitia ct judicium, interim autem « mi-

ris, motum autcm fluctuum ejus tu mitigas, » ad sericordia ct vcritas, id cst, rcmissio pcccatorum •>

littcram vel ita ad allegoriam

;
« Tu dominaris ct alia bcncficiapcr miscricordiam ct promissioncm
:

potcstati maris, » id est, potentiam bujus sfflculi, n data, « prajccdent faciem tuam » ut per Iutsc bcne-
in quo nullus, nisi te pcrmittente, potcst aliquid ficia pra3vcnientia to futurumjudicem aliqui prscpa-

mitigare « motum fluctuum ejus, » id cst, scditio- rcntur,qui cum clectis in judicio salvcntur,ct quia
num qua? moventur in mundo; « tu mitigas, » licct misericordia et veritas prsecedent, ideo « beatus »
non prorsus auferas. Reliquisti enim sanctis tuia cst « populus qui scit » banc « jubilationcm, » id
persecutionos, ad eorum probationem. Ad lifle- est, qui ineffabile gaudium Dei concipit; ita quod
ram Christus mare mitigavit, quando, surgens dc
: hoc faciat conscientia, scilicet laudem sibi attri-
navi in qua dormicbat, impcravit vcntis ct mari. buens, ot rationabile obsequium bcno disccrncns.
« Tu humiliasti. » Per hoc enim apparet potontia Bene dico beatus, quia, o « Domine, » illi « am-
tua,Deus, quia tu humiliasti dejiciendo de ccelo in bulabunt in lumine tui vultus, » id est, eognitione
hanc inferiorom acris « superbum, » id est, dialio- Filii tui, qui tuus dicitur vultus,quia pcr cum ipso
lum, qui singulariter superbua cst, « sicut vulne- cognosceris. « Et exsultabunl tota die,>. id est,assi-
ratum. Vulneratus fuil diabolua, quando luce et due,et in noinine tuo » gloriiicando,et » tandcm
499 IIAYMONIS IIAUIKIISTAT. EPISC. OIM». PAR8 I COMMENT. I!II!L. 500

« exaltabuntur in justitia tua, •• quando obtinebunt A Et per hajc omnia - concidam inimicos ejus,» ut
regnum ooeleste per justitiam quam tu eis dedisti. qui priuseranl inimici, sint concisi et destructi ali

Ideo exaltabuntur, « quoniam tu es gioria virtu- inimicitia, et boc a facie ipsius, „ id est, pe*
li.s eorunij «< id est, tibi, non sibi, virtutem suara cognitionem ipsius;italoquitur,quo ide aliquo im-
attribuunt, et te, non Be, reputant gloriosum : et pcratore a cujus facie inimici dissipantur; « el
quia illc qui Ioquitur intelligit se de numero illo- odienti eum in fuj ara convertam, » id est, ut vitia
rum, ponit se inter eos sic dicens : Et ideo ••
cornu qua3 prius amplectebanturjam fugiant,etipsi Ghri-
nostrum, » id est, fortitudo nostra exaltabitur, > si iiin sequantur.
id est, excrescet « in beneplacito tuo, • id est, pcr Bl veritas mea, el misericordia mea erit cum
Filium tuum, in quo tibi bene complacuit (Mnttk. ipso, ii quia in ipso et misericordis dabuntur, d
in). promissiones Dei omnes oomplebuntur, « et cornu
Cornu dico exaltabitur, quia Christus assumet ejus,» id est, fortitudo Christi.et sublimitas, « exal-
nostram humanitatem, per quani nostra quoque tabitur, » id est, crescet scmpcr in majus : relj
exullabitur humanitas; ct hoc est « quia Domini : « cxaltabitur. » id est, rnunifcstabitur pcr tolum
est assumptio nostra, » id est, Dominus assumct mundum, ct hoc « in nomino mco » ampliando.
carnem nostram ct cujus Domini pctcrrninat, di- : ,. ti Et ponam. » Ali.-n prornissioncs Doi dc Filiosuo.
ccns : « ct sancti Israel, » id cst, iilius qui sancti- Cornu ejus oxallabitur, « et » insupcr « manum, » id
ficat Isracl, hoc cst, Christi, sinc quo nullus sanc- cst, operationem « ejus ponam in mari,» id cst, in
tificalus fuerit, scilicct « regis nostri, » id cst, amaricantibus flucLibushujussa3culi,utpormanum
ipsius Christi, qui nos in justitia regit. ipsius convcrtantur isti a sua amaritudinc, « et in
« Tunc locutus. » Pars tertia. Postquam ostendit fluminibus, » id cst,in aquis baptismi ponam « dox-
potentiam Filii, ostendit promissioncs factas Filio, tcram ojus, » id est, propitationcm ipsius, ctpotio-
pcr quas comprobatur potcntia snpradicia ipsius rem operationcm, quia ibi omnia pcccata condo-
Filii. Gontinuatio : Tu dixisti, misericordia mihi nantur. Vel, in fluminibus, id est in principibus,
aedificabitur in ccelis, et non notat tempus, sed quorum cura fluit
in populum sicut flumina in marc,
« tunc, » id est, similitcr, sicuti et mihi « locutus non tantum convertet operatio Christi mi-
scilicot,

es » aliis «sanctis tuis in visione,» id est,inaliqua norcs hujusmundi, scdctiam aliquosde majoribus.
spirituali revclatione, « dixisti, » id est, per inspi- Ipse invocavit.Et mcrito sic cxaltabo, et amplifi-
rationem eis rovelasti ; hoc scilicet : « Posui adju- cabo Christum, quia « invocavit me » diccns: «Pu-
torium meum in potente, »id estin Filio.quemtuis termeus os tu, Deus meus, » id est, creator meus
fidelibus adjutorem constituisti, « et » ipsum « cle- secundum humanitatem, « et susceptor » meus,
ctum de plebe mea, quia inter omnes alios fideles C quia meae humanitati Vcrbum univisti, et per hoc
»

ipse melior fuit, quia in co peccatum omnino non causa « salutis mea>, » scilicet immunitatis a pcc-
fuit, • exaltavi, » id est, exaltabo de virtutc in vir- cato, rcsurrectionis, ac totius justitiai.
tutem, et usquc ad dexteram mcam perducendo. Ipse sic invocavit, « et ogo Primogcnitum po-
Hoc dixisti : « inveni David, id est Christum nam,'» id cst, anie omnes alios ad immortalitatem
ipsum, « servum meum » fidelem, qui in nullo me resuscitabo,ct ponam « illum Excelsum » donando
offondct : et « eum » invcntum « unxi olco meo ad confessionem, « pra3 rcgibus terrac » ad litte-

sancto, » id est, Spiritu sancto. ram, vel allegoriam.

Vere unxi olco, quod apparct per hunc effectum ;
Et non tantum Ghristo secundum propriam per-
« manus enim mca,» id est opcra mea, « auxiliabi- sonam faciem hoc, sed « servabo illi » in suis « mi-
tur ei » ad operandum, « et brachium mcum, » id sericordiam meam, » duccns eos per misericor-
cst,Vcrbum ipsi humanitati unitum, « confirmabit diam, « in aeternum, ct tcslamcntum mcum, » id
cum, » ut nulli pcrsccutioni ccdat, scd potius in cst, pactum mcum, ct promissiones meaB, erit
virtute crescat. « fidclc ipsi, » complendo in suis quod de ipsis

Aliac promissiones Dci dc Filio suo, brachium promissum est.

luum conflrlnabit euna, et ideo « inimicus,» id est, p. Dico, « servabo illi miscricordiam, » « et » pcr
diabolus, « nihil proflciet iu co » ut cum tcntct hanc misericordiam « ponam scmcn ejus, » id est,

cum, faciat cuin suae persuasioni consentire : « ct imitatores ipsius, pcrduranlcs in sseculum sa?culi
fllius iniquitatis, » id est, ipse diabolus, qui appo- « et thronum regnum ipsius, illos
ejus, » id est,

suit ut tentaret, « non apponet nocerc eum, » id tcilicel in quibus judicans sedebit, ponam « sicut
est, ut faciat eum nocentem, scilicet ut tentatio dies cooli, « id est, clarissimos, utpote immorlalos
ipsius in Christo effectum habeat; vel aliter, filius et impassibiles.

iniquitatis,qui voluit noccrc Chrislo, aliquando non « Siautem. » Dico, custodiam, et ponam sicut
apponet cum aliis tentationibusquaseifecerat, no- dics nec tantum pro merito perfectis,
coeli, d -

cere cum, id est, ncc audebit tentare eum, veluti oliain peccantcs misericorditer rcvocabo et hoc :

post resurrectionem cognoscens eum vere Filium dico: Si autem » illi,qui dcbent esse « filiiejus,»
>.

Dci, nullo modo ausus fuit praesumere ul tentaret id est, Christi, « dereliquerint, « id est, nulla ra-
euni. tionc voluerint reeipere « lehem meam, el » si illi
501 EXPLANATIO IN PSALMOS. 502

qui debent csso filii,« non ambulaverint in judiciia A seria diutiua permisisti permanere. Eodem modo,
meis, " scilicet in aliqua discretione mentis, vide- Christi membra videntur esse repulsa a Dco, otc
licet, neque juste judicent neque recto discernant [deo videria repulisse, quia <- avertisti, id cst,

quid faciendum, sit, quid non, « visitabo in virga videris avertisse amentum, » id est, pactum,
iniquitates eorum? » ervi tui»quod fecisti cum Christo el serviscjus,
Et non tantum eos leviter peccantea visitabo,! id vel ea quaj praadicta sunt, - misericordiam meam
justitia meas, » id estjustificationes, u profa- non dispergam, » etc, « et sanctuarium ejua, »
naverint, » id est, profanos el exsecrabilea aliis Christi, id est, fidelea ejus, quibus babitabat,
in

praedicaverint ut,exemplo vitae BU8B,fugienda el ex- « profanasti, » id est, profanos vidori fecisti,et hoc
ibilis lex Gbristiani videatur, u et si mandata non in uno tantuin loeo, « scd in lcrra,« id est,per
mea,>>ide8t,in8titutionesvivendi,«noncustodierint.» toluni mundum.
« Visitabo in virga, » id eBt, leviori correctione, Et per hoc etiam promissiones servi tui eversas
« iniquitates eorum, » nt per illam oorrectionem permittit videri, quia « destruxisti, » id cst, per-
deleantur eoruni iniquitates; u et »>ai nolunt virga mittis destrui, et occides « omnes sepes ojus, » id
corrigi,« in verberibus,»id BBt, graviori afflictione, cst omnea munitiones ejus,videlicet,bonos praclatos
visitabo « peccata eorum. » ,. qui in defensione Ecolesiffiofficium sepium obtinent.
Visitabo in verberibus et in virga eos, miseri- « Posuisti » etiam, id est, pones « finnamentnin
eordiam autem meam non dispergam ab eo »Chri- ejus,»id est.Apostolos, qui alios in finc flrmare de-
sto, socundum eaput et corpus, neque nocel <• bercnt, formidinem, » quia et ipsi timoerunt, ut
«

ei Christo, toti scilicct.ut post mortem manent poc- Petrus et alii vel,« formidinem, »quia cum sancti
;

D9. Ego dico cxistens « in veritatc mca, » id cst, Apoatoli et martyres turpissime occiderentur,time-
impletor promissionum non cnim Dcus promissa : bant alii ad fidem accedere.
imiileret, si Christo et membris suis noceret. Et destructis sepibus,«omnes transeuntes viam,»
Dico non nocebo, « nequc profanabo, » id est, id est, praecepta Dei, vel ipsum Ghristum, qui est

profanum ct det03tabile faciam « testamentum via, « diripuerunt eum, » id est Ghristumin mem-

mcum,»id est,pactum meum,quod popigi cum an- bris suis, quodam occidcndo, quosdam sibi incor-

tiqnis patribus; « ct » illa « quae procedunl dc la- porando, vcl bona eorum auferendo, ct per haec
biis meis, » id est, quffl ergo promitto per sanctos omnia « faelus cst » Christus totus « opprobrium
Prophctas, non faciam irrita, » id cst, inexplcta.
« vicinis suis. »

lilco quidcm non faciam irrita, quia « juravi » Tuos ila dispersisti,et econtrario «exaltasti, » id

realiter jurans per angelum AbrahaB, « in sancto est, exaltari permisisti in his tcmporalibus,«dcxto-
meo, » id cst, in mca sanctitale, vel « in sancto C ra in, id cst.polentiam « deprimentium cum,» ct in

meo, » id est, in Filio meo, per quem sanctificatur hoc « laetificasti omnes inimieos cjus, » id est.ma-
omne humanum genus, et hoc« semel,» id cst,im- levolos Ghristi et membrumejus.
pcrmutabiliter, et quia juravi, mentiar David» » si « Avertisti » etiam « adjulorium gladii cjus,
quin complcam promissioncs.non cro Deus; potest Christi,scilicet adjutorium verbiDei,quod jam nul-
impleri quodlibct impossibile.quia defectiva oratio lam dcfensionem haberent sui per verbum divinum,
est. Hoc quidcm juravi « scmen cjus » David, id « et » etiam « non es auxiliatus ei in bcllo »contra

est, Christi « mancbit in aetcrnum. » hffireticos, quin quandoque devincerentur, el hosrc-

Et thronus ejus
« conspectu mco, » sicut sol ticis incorporarentur permiltit cnim Dcus mul- :

quantum ad animas, in quibus major claritas crit tos, qui, sccundum humanum judicium, dccorpo-
< et » secundum corpus crit ipse thronus « sicut rc Christi videntur in corpus diaboli traduci.
luna,» non dico sicut luna crcscens,ct decrescens, « cum,»Chrislum sccundum
Dcslruxisti»etiam «

ut in hac vita, sed « perfecta, » ct quod thronus mcmbra, » quod pcrsocutiones

« ab emundatione,
Christi talis futurus sit,indc est« testis inccolo fide- immissai ad purgationcm eorum,non emcndateos,
lis, » est, Christus, cujus aseensionem in nostra scd potius destruunt, eta corporc Christi rcccderc
carne jam Propheta prsviderat in Spiritu sancto. ]) faciunt; « ct scdcm ejus, » id est, illos in quibus
« Tu vero.»Pars quarla. Tu dicis misericordiam Christus ct sedere et quiescere videbatur, « colli-
iion disporgam,ct ccetera faciarn, sed econtra tamen sisti,»id cst, pcrmittcs dcstrui ipsos collisos dico :

videria faccrc, quia « rcpulisti ct despexisti, distu- projectos « in terra,» id est,in appetitu terrenorum.
listi Christum tuum. » Per simile loquitur, quasi « Minorasti « etiam « dicstcmporis ejus,'. velin
aliquis dominus iratua alicui fldeli servo,pellit eum membris ejus:quando enim aliquis videtur utilis in
de domo expulsus a multis despicitur,et
sua,et ille Ecclesia et a Deo conservandus, cito moritur et
etiamdiffert Dominusille reconciliari cumillofidoli. auferlur. Et quid plura dicam? « eum,» Ghristum,
Similitcr,Christus videturrepulsua fuissede co lesti t perfudisti confusionc.»^Gonfundentur enimjusti,
Dei,quandiu in praesenti saeculo corporaliter
10 vel de peccatis suisprffiteritis,vcldepcenissibiillatis.
habitavit, in qua habitationc Ghristua omnibusini- I quequo,«Domine?» Pars quinta. Per haec om-
micis suis despicabilis fuit. Kl etiam videris distu- nia videris te avcrtisseab illis membris,sed«usque-
lisse graliani tuam, quia cum in hujus afflculi mi- quo,Domine,avertii ab illis? id est,permittis cos
503 IIAYMONIS IIALIMIISTAT. KPISC. UIM> PAIIS I. COMMKNT. ItlUL. 50*
a te videri aversos : erit hoc ueque « in finem » i'l \ Moysi basc oratio invCnitur, Bed cura David hunc
est, omnimode : nequaquam fiat hoc, Dominc : et p ali n jicutel csetero feci et,tamen intelligeni
usquequo, Dominc, « ii:i l,u;i » id est vindicta tua, E dras David Prophetam in hoc psalmo Deum oi

qum « sicut ignis exardcscet, » id est perscverabit pro liberatione populi exponendo humanum fidcli,
vcl fiothoc usque in finem? Non sit, Domine,Iram defectum,quo genere orationia Moysee Deum orare
Doi comparat igni quio aicut ignis comburit mollia,
;
con8ueverat,vocavil buncpealmumorationem Moysi,
ct solida probat, ita vindicta Dei comburit raollcs, scilicct similem orationibua quae faciebat Moyses.
fortes probatos reddit, [deo psalmus istevocaturoratio,quia quod continct
Nc avertas, Domine, sed potius « memorare quae pro noetra redemptione, vel cau m
vel oratitio est

mea est substantia, » id est, quam fragilis humana sunt quarc pro hominibus sit orandum. < Oratio
natura cst quia nisi memoratus fueris,«vane con-
: ; Moysi, dico, hominis Dei : » hoo dicit ad differen-
stituisti oinnos filios hominum » quia non libera- ; tiam aliorum qui Moyses vocantur; vel ideo dicit
buntur a potostate nunquid » cons-
diaboli. Sed « « hominis,» quia per defectum humanum quem in
tituisti ornnes filios hominum, ut habeas inde de- in psalmo describit, qui est communis cum omni
bitam laudom? Absit, Domine. homine,ostendit naturam Moysi,quem ipsum homi-
Idco dico tibi ut memorcs, quia alius non est r. nom oslondit. Ideo apponit « Dci, » quia ostondit
qui possit adjuvare; undc dicit « Quis est homo : contra humanum defectum liberatorem Deum,tam
qui vivet, et non vidcbi/ mortcm? » Nullus uti- Moysi quain aliorum filiorum Dei. Materiaest libe-
quo. Et hoc dicit quis « cruet animam suam de
: ratio,it contra humanos defectus.Modus In prima :

manu inferi, » id cst, dc potcstatc inferi ? Nul- parte,ostendit potentem Deum,qui possit homim.-rn
lus. liberare a quantocunque defectu.In sccundaparto,
Ideo etiam dico « memorare, » quia ita consue- quaa incipit « Ne avertas hominem,»precatur Doi
:

visti antiquis patribus miscricordias facere,et sic tc libcrationcrn, et contra describit hominis multipli-
facturum jurasti, et hoc ost, quod sub intcrroga- cem defoctum.In tertia parte, qua3 incipit :« Dexte-
tione ponit « Ubi sunt, Domine, misericordiae tuae
: ramtuam sicnotam fac,»prccaturadventumChristi,
antiqua?,»id est,quas antiquis patribus consuevisti perqucrnintclligitomnemfuturamesseliberationem
exhibero. Miscricordia; dico complcndae ; « sicut humani generis. Intentio est nobis desperationem
jurasti David, » id est,Christo Filio tuo,permancns tollcre, ut licct multipliccm cognoscamus nostrum
« in veritatc tua, » quia somper complcs quaicun- defectum tamen attcndcntcs Deum liberatorem no-
quo promittis.Juravit Dous sicutsupra dicturn cst, strum, jam non desperemus de salute.
semen ejus in ajternum manebit. Quasi ita diccret Propheta, qui loquilur Jam, :

Et quandoquidom jurasti,«mcmor esto opprobrii C fralres, non desperemus,quoniam Deum habemus,

servorum tuorum,»id cst,quod sustincnt servi tui ad quern refugiamus,ct hoc dicit :« Domine » Deus :

opprobrium dico « mullarum gentium, » id cst, a qui prius iratus fuisti nobis, quando perpeccatum
multis gentibus servis tuis illatum >quod » oppro- primi parentis fugimus a te, modo tu « factus es
brium ego « continui in sinu mco, » id est,in ani- nobis rcfugium, « ad quem in omni periculo rcfu-
ma mea, in qua ego opprobria continui, quia ea gientes,securitatem invenimus contra hostes. Erat
utilia mihi fore putavi, eis Dcus refugium perspem futuri Salvatoris quam
« Quod » opprobrium « exprobravorunt, » id cst, habebant.Dico « factus es refugium, » et hoc non
objeccrunt, « inimici tui, Domine quod expro- paucis, « a » prima goneratione » justorum,proten-
:

braverunt » opprobrium dico non aliqua causa

: dendo usquc « in » novissimam « generationem. »
Christi, vel suorum, sed « commutationem Christi Cum dicit Deum factum essc refugium nobis,innuit
tui, » scilicet illud quod Christus et sui faciebant, eum vollc nostram liberationem; cum vero subdit
causa mutaudorum hominum demortalitate ad im- cum ffiternum esse, ostendit talcm qui nos possit
mortalitalem. Improperebant cnim illi Christum liberarc.
crucifixum, suos fuissc pannosos et abjectos, ctc. « Dico factus es nobis refugium,ncc propter hoc
Bis poncndo, « exprobraverunt, » notat assiduita- D dico tc cx temporc cssc, sed potius « priusquam
tem exprobrationis. montos, » id ost, angelicae creatura), « fierent, aut
Ipsi exprobravcrunt, sed non praevaluerunt ; ct quam vidcmus,« et
terra » orbis, id est, ipsum fir.

hoc est « benedictus Dominus in a.'tcrnum,»quia

: mamontum, cum omnibus quce continet, « tu es »
ab omnibus tribulationibus nos liberavit. « Fiat, id est, vorum csse habes; undc dicitur in Moyse '

fiat. » In hac geminatione magnam affirmationem « Qui cst, misit me ad vos (Exod. in); » et vcrc es,

insinuat. Hic ostendit quod praedictae advcrsitatcs quia « Dous. » Et licct ostendisset eum fuissc anle
promissione3 Dei non deslruunt. omncs creaturas,tamcn quia posset habuisse prin-
IN PSALMUM LXXXIX. cipium ct linem cxspectarc,ut haic rcmoveat,addit,
Titulus. Oratio Moysi, hominis Dei. « a s.oculo et in soBculum, » id est, sine principio.
« Domine, refugium.» Attende quod non«Moysi » Alia translatio habet, « ab seterno : » ot « in sa;cu-
ideo quod Moyseshuncpsalmum interorationessuas Iiiin saeculi, » id cst, sine Dne tu es.Alia translatio

composuisset, ut alii volunt, quia in aullo de libris habot, " in aeternum. »

50:; EXPLANATIO 1N PSALMOS. 50G

Ne avertas. » Pars seounda. Quo dioil Quia,o

« : A peccata, ita dicitur aspicere, quaudo punit peooata i

Domine, talis es, ideo « ne avertaa » a te, ut per- ft etiam « saoculum nostrum, » id cst, totam vitam
mittas terrenia adhaerere « hominem » positum - in nostram posuisti t< in illuminatione vultue tui, » id

bumilitate, id est, in dejectione ei miseriia huju8

n ost, olariasime vidisti, ad peocata Bingula punien-
vit.i* vol tendentem in humilitatem,ha>c humilia et
: da: quia nec etiam oogitatio tatebit vultum tuum.
oaduoa appotendo, quia humilitate est homo, non « Quoniam. » Bene dioo quod iniquitatee in con-

fteboa avertere, « et » item ideo quia«dixisti »per spectu posuiati, quod apparet in effeotu, « quoniam
nultoa Prophetarum, et si aliua non dixisset,tamen omnea dies nostri defeoerunt, » id eat,vita humana
sufiicit nobia quod Propheta iste dixit nobis « Con- : brevia facta ost, et dum vivimus, in miseria et la-

vertimini, lilii hominum » ojuia si « convertimini bore vivimus, et hoc est « et in ira tua defecimus.»

ad me, et convertar ad vos. » ijAnui nostri. » Ecce quomodo defeoimus,soilicet

« Quoniam miserioordia. «Ostendit modum humi- « anni nostri meditabuntur, » id est, nos in annia
litatis et dejeotionia hominis, ad hoc continualur : nostris meditabimur: meditari dicit, quiahomoin
Opus est ne avertas, « quoniam » inter oeetera mala hujusmodi operibus nunquam ad perfcctioncm vo-
qu;i' sustinet homo, habet quod vita sua, quantum- nit ; « sicut aranea, » quas inane ct vile facit opus,
cunque prolixa.nihil roputatur :ethoc« millo anni,» „ ut vilem capiat preedam, scilicct muscas, ot in hoc
id cst.vita hominis quanlumcunquo prolixa,oompa totarn secvisccrat.Similiter homines inania faciunt,
rata vitaa quas est« nntc oculos tuos,» id est,83terni- et magnos laborcs consumunt, ad hoc utadipisoan-
tati, cst « tanquam dies hesterna » ot in aliquo non tur quffi viliasunt et caduca ot in hoc suavisccra
: ;

comparatur hesternre dici, nisi secundum hoc quod consumunt, quia corpus ot animam similiter per-
proterita; et hoc est quod dicit « qunc practcriit, » dunt; ct quia in annis aliquando bcne, uliquando
:

id est, sicut dios praeterita nihil reputatur,sic quan- male, possemus meditari, addit « dies annorum :

tumcunquo vita hominis prolixa: ncc logitur aliquis nostrorum » meditabuntur sicut aranca, quia nec
vixisse mille annos, sed etiamsi tantum viveret,vita una die ccssanius ab inani meditatione undc Salo- ;

illa pro nihilo reputanda essot. mon in Ecclcsiastico Quid supcrbis,pulvis et cinis? :

Dico mille anni sunt tanquam dies preeterita, In vila tua projicis intima tua. Et bcno dico, « dies
« ot » tanquam « custodia in noctc, » id est, actus nostri dcfecerunt, » quia « in ipsis » dicbus noslris,
in laborc ct caecitate. Custodia cnim semper in sol- ut multumdicam,sccundum ffitatem hominum sunl
licitudine est. Pcr noctem intelligimus cadcitatem, « septuaginta anni, » id est, si aliquis multum vi-
in qua filii sseculi detinentur:et ut plus dicam,« au- vit. septuaginta annis vivit.Vcl legant, « meditabun-
ni •
hominum « corum crunt, » id est,dc numero ca tur » passive, sic, anni nostri, id cst, tota vita nos-
ruin rerum « quoc pro nihilo habcntur, » voluti oa D tra, meditabuntur, id est, roputabunlur asapienti-
qu.e tantum pcr somnium possidcntur bus sicut aranea.
« Mane. »Enumerat alios hominis dcfectus dico, « Si autcm. » Dico hominis scptuaginta anni : :

pro nihilo anni habentur.ct ita fiat,Dominc; ct hoc « si autem » cst « in potentatibus, » scilicet quod

est : « mane » hominis, id est, infantia « transeat, » homo vivat in fortitudino corporis, ut plurcs sint
id cst, cito pereat, « sicut hcrba » quac levitcrpor- « octoginta anni, ct amplius coruni, » id cst,si am-
it mane, » id cst, juventus, qunj dicitur manc
: « plius vivant, vita corum cst « labor » cis in corporo,
quia adhuc crescit homo « florcat, » id cst, vigeat : « ct dolor » in mcnto.Vel possumus per scptuaginta
fortitudinecorporis, scientia, aliisque quibuscunque et octoginta allcgorinm intelligere, ut pcr scptua-
modis « et transeat vcspcrc, » id cst,.senium, hoc
: ginta intelligamus Vetus Testamentum, quod et dc
est, homo in decrcpita wtate, « decidat » ab omni tcmporalibus loquebatur,ct sola temporalia promit-
vigore corporis, consumptus laborc ct dolorc; « in-
me, tcbat, sicut ibi legitur: Si volucritiset audiorilis
'lurct » in pulverem red-
cadaver, arescat
bona tenvc comcdctis. Pcr scptcm dics etiam volvi-
« et » in

actus. Potest ct ita continuari Precor ne avertas turhffictotavita,in quibus utimur his temporalibus.
:

beminem, hoc tamcn non oro quin temporales de-
lectus et poenam sustineat pcccati.
Ideo concedo dccidant, transeant, ct similia,quia
itli-o aliter csse non possc, « quia » nos « defoci-
•
Btts, » id est multos dofcctus patimur, et hoo« in
ra tua, » id eat, in vindicta quam tu sumis pro
ato primi parentis et pra-tcr mala quffi jam
Per octoginta intelligamus Novum Tcstamcntum,in
r quo postpositis teinporalibus, sola cuelcstia doce-
mur appetcre, quiarcquicm aalornam appotere docc-
mur, quffi requies succedit finitis septem diebus hu-
jus vits, quam requiem jam accepit nostra natura
in Ghristo in resurrectione, facta in octava <lie oujua
requiei signum erat, requies quam faciebant Judsei
;

;
u>tinemus,etiam« turbati sunius » intcriori nostro in septimadie.Secundumhancsententiam lilterasic
| in furore tuo, » id est, in consideratione vcnturi legatur « Anni nostri sicut aranea meditabuntur, »
:

quo furorera tuum exercebis.

uilicii in
ul supra, sed taineu crunt dies, id est, ilhunina-
Idco dico nos in ira deficere,quia tu,Deus,« posui- tiones annorum nostrorum, et in ipsis diebus, id
'ti iuiquitates nostras in conspectu luo, » id ,si, est, illuminationibus, erunt « Beptuaginta anni » a
icenam dedisli pro peccatis nostris.Sicul enim dici- vita, acta aecundum Vetua Testamentnm.Habet alia
nr Deus pcccata non aspiccrc, quando condonat septuaginta annis, quod sic legitur
translatio, « » :
507 HAYMONIS IIAI BERSTAT. EPISC. OIM». PARS I. - COMMENT. BIBL. 508

Anni nostri sicut aranea meditabuntur,» sed dies A cordiffl, « et etiam delectati sumus » inter multa
annorum nostrorum, id est, illuminationes qua in maJ i hujus vitaj : et hi in omnibus dicbui
annis nostris habemus, sunt in septuaginta annis. de quibus constat, qui nunquam aguntuf
« [psis •' non est relativum, sed demonstrativum. sine miseria.
Anni quidem acti secundum Vetus Testamentum, El non tantum laetati sumus inter mala,
iimi erant in potentatibus, quia nullus Bub Veteri etiam mala faciunt nos la?lari,et bocest, <
r j i s .-

1 law
Testamento quantumcunque sanctus, qui tamen di- tati sumue pro diebus, quibus nos humiliasti,
cuntur homines Novi Teetamenti, potuit pervenire iiuii (;iniiiiii dico pro diebus, Bed etiam pro « annia »

ante mortem Ghristi ad octavum diem, id est, ad in (( quibus - multiplieiores possunt esse miseriaJ
requiem signiflcatam per requiem eelebratam in se- quam in « vidimus » in ipsi
diebus, quibus annis
ptima die, et designatam per octavam diem.Siau- experientia multa adversa nobii « mala, •• id est,

tcm « in potentatibus » sunt dies nostri, tunc Bunt illata considerantes enim haBC mala nobis prodessa
:

octoginta anni, id est, vita acta secundum Novum ad vitam aeternam,spe illius vitaain nobismagnanj
Testamentum, quae dicituresse« in potentatibus,» laetitiam generant.
mortem statim
quia fideles Novi Testamenti post in (( Convcrterc » dico, et <•
respice » oculo miseri-
requiem perducuntur. Et amplius eorum labor ct r» cordias « in servos tuos, ct in opcra tua, » scilicct
dolor,id est,quidquid cxtra Vctus ctNovmn Testa tum ijuia servi tui sunt, luin quia eos fccisti : « ct

mentum agitur, labor et dolorcst, quiasi quissine dirigc filios corum » in conslantiam : filios, id cst,

istis vivit, labores et dolores in aeternis miseriis imitatorcs.

consequetur. Dico « rcspicc, » « ct » sic « sit splendor Domiui
(( Quoniam. » Ideo Dcus vitam abrcviavit ct labo- Dei nostri, » id cst, illuminatioSpiritus sancti < •-

rcs et dolores contulit, « quoniam supervenifman- per nos. » Vcl, splendor, id est, crux Christi,scilicct
suetudo, » id est, misericordia Dci supervenit irae, ut intelligamus victoriam Christi factam in cruce,

et ipsam iram contemperavit, ut ira Dei jam non sit in diabolum potcstate privavit, et nobis vitarn
[iia

nobis ad daninationcm,scd ad purgationom, « et » rcstituit « et » per illum splcndorem « dirigc opcra

:

per illam Dei mansuetudinem « corripiemur » a manuum nostrarum, » scilicet quaecunque opera;
peccatis nostris. et sit etiam splcndor Dei « super nos, » id est, in
« Quis. » Quandoquidem Deus iram suam man- anima nostra, quas est pars superior : « et » per il-

suetam facit,non tamen ut nos non puniat,sed etiam lum splcndorem « dirige opus manuum nostrarum ,

ut nos corrigat,ergo « quis novit potestatem,» id est, scilicet cbaritatem, quo3 est speciale opus. Vel ita
efficaciam « ira? tuaj, » id cst, quis considerat iram subuna distinctionedicamus: Dirigeoperamanuum
tuam datam ad correctioncm? « ot » quis novit
esse nostrarum super nos, id cst, ut ipsa opera ducant
« dinumcrarc iram tuam, » scilicet ut itaconside- nosad majorem altitudinem quam nos simus digni.
ret in vindicta tua esse prosperitates, sicut sunt ad- Vcl, super nos, id est, pro supernis, non pro tem-
versitates? Iram dico illatam « prae timore tuo, » poralibus, benc operemur.
id cst, ut homo tc timeat.
PSALMUM XC.
IN
« Dexteram. Dominc, sicut iram
» Pars tcrtia.
Titulus. Laus cantici ipsi David.
contulisti, « sic, » Dominc,»« dexteram tuam, » id
est, Filium tuum,pcr quem liberationem faciasbu- « Psalmus iste canticum dicitur,
Qui habitat. »

mani gencris, « fac notam, » scilicct ut fide et di- quia rem nobis proponit, unde nobis maxime exsul-
Icctione rccipiamus eum : « ct » lac nos « eruditos tandum est; ostendit etiam nobis quomodo Deus
corde » non in carnalibus, scd « in sapientia, » sci- omncs genere tentationem
fidcles suos a quoiibet
licct ut in ipso Christo tuam dignitatcm intelliga- eripiat, in quo ipsc libcrator laudabilis apparet
mus. Vel, ita dedisti irani, et sic, id cst, per illam omnibus ct ideo convenienter dicitur « laus can-
:

irani, fac notam doxteram tuam, Filium id est, tici, quasi laudabile canticum, quod attribuitur
»

tuuin, ut attendcntes miscrias nobisillatas pro pec- David Prophetae, qui loquitur. Matcria est ercptio
catis, Christum nostrum libcratorem cognoscamus. j) Dei,quam facit univcrso jnstorum corpori ab omni
Dexteram tuam notam fac, » ct per ipsam dex- tcntationum genere et per oppositum, : ipsa3 ten-
teram « convcrtcrc » ad nos, « Domine, » convcrsos tationes a quibus justi liberantur. Modu : In prima
« usquequo, » id est, usque ad aliam partem con- parte, ostcnditur qualis sit illc qui aDco libcratur,
versionis, scilicet ut peccata dixnittas. Alia transla- scilicct sperans omnino in Domino. Ostcnditur in

tio babet, « aliquantulum, » « et deprecabilis esto eadcm parte qualis sit protectio Dei, ct a quanlis
super servos tuos. » periculis, ct quam infinitis fiat illa Dci protcctio.
« Jain pcto ut convertaris, ut sis deprecabilis, ln secunda parlo, qua; incipit « Cadcnt a latere :

quia jinn, Domine, « repleti sumus mane misericor- tuo, » ostendit quod Christus malos, qui suos hic
dia tua, » spc per resurrecti jm Christi, quam rnullis tentationibus pcrscquuntur,tandem damna-
credimus fuluram in manc per illuminationem vir- bit, ct suos remuncrabit. In tertia parte, quae in-
tutum et non tantum repleti sumus misericordia,
; cipit : « Quoniam in mc speravil,» inducit Propheta

sed etiam « exsultavimus, » scilicet spe illius miseri- Dcum promittentem membris Christi, et in bac vita
509 EXPLANATIO IN PSALMOS. 310

proteotionem,et post hancsodaturum aeternitatem. A '«' est, ; i levi tentatione el manifecta, et etiam non
Intentio est nos instrucrc contra tentationes, scili- timebis a a ncgotio pcrambulanto in tonebris,» i * 1

ccl utputemua nunquam per nostra9 vires nos posse est, ab aliqua gravi lentatione et occulta, qualis fuit
tentationibus resistere, Bed sempcr ad Deum rcfu- Gbristo machinatio mortis, quam ei latenter para-
ius, et ab ipso liberari cxspectemus. vcrunt JudaBi. Per negol ium, aocipimus quoscunque
\c si ila dioeret Propheta : Vosjusti quicunque, gravissimos actus ad alicujus seductionem, ui hae-

non praesumetis de vobis, scd universam spem ve- retici graviter taborant utaliquemjustum decipiant.
Btram projioite in Domino, quoniam - qui babitat,» Quod dicit,« parambulante, » habemus perseveran-
idest, pcrseverat,« in adjutorio,» id est, ut aliundc tiam in illis actibus; pcr hoc quod dicit, « in tene-
niilliiiu putet sibi esse auxilium in quo bene ha- bris,» babemus occultam tentationem. Et etiam non
bitandum est, quoniam ipse Altissimus : et hoc timebis « ab incursu et daemonio meridiano » id e I
,

cst, « Altissimi »: qui ita habitat,« commorabitur in ab incursu daemonii meridiani, id est, non timebi-
protectione Dei, » iil est, assidue protegitur a Deo, inus a gravissima persecutione manifesta, qualis
Dci dico quo quod valida et magna sit
« cccli » in i
porsecutio, si aliquis nefandus episcopus praB-
protcctio ejus denotatur. In boc primo versu, nota- dicaret et praeciperet fornicationem vcl simoniam,
tur tota summa hejus primae partis,quamvis brevi- « sicnl Guibertus demens. Per hoc quod dicit, « in-
ter continetur, ubi enim dicit, « qui habitat,» ponit cursu,» habemus vehcmentem,
et impetuosam ten-

ilhun qui liberetur. Cum dicit in protectione Dei, tationem per hoc quod dicit, a « dicmonio » illatam,
;

ponit protectorem, ol dat iutcllcctuin nobis eorum habemus gravissimum et infatigabilem persccuto-
a quibus sit illa protectio, scilicet a tentationibus. rem; quod dicit, « moridiano, » habemus manife-
« Dicct. » Ostendit rjnalia sit illc qui habitat in stum. Hieronymus in Originem daemonium meridia-
adjutorio, scilicet illc « dicet Domino : Susceptor miin appellat haercseos protervitatcm. Ilic notavit
mcus es tu,» quia cx vilitate ijoccati ad altitudinem quatuor genera tentationum : duas lcvos, unam
me suscepisti,ad quam permeasvires
justiti.T nullo occultam, per timorem nocturnum; aliam mani-
modo poteram porvcnirc.in quo positus, cum peri- festam, per sagittam volantem in die. Iterum duas
cula immincrcnt, non confido in meis viribus, sed tu graves : unam occultam, per negotium ambulans
cs, Dcus, « rcfugium mcum » ad qucm rcfugio, ut in tenebris, aliam manifestam, per incursum dae-
sim liberari ab omni instantia perioulorum, et monii mcridiani.
pcr, quia « Deus meus cst, spcrabo in cum,
Gadent a latere. » Pars secunda. Dico, tu, Chri- » «

quia nunquam dc mc in aliquo praesumam, sed ste,cum tuis non timebis ab aliquo timore nocturno,
Bemper ad eum in omni necessitate recurram vel ab aliquo gcnere tentationum, sed potiusdamna-

Merito sporabo, « quoniam ipse liberabit me de C bis malos illosqui inferunt tentationes tibiettuis;
taqueo » id est, de malefactis « venantium, » id cst undedicit :OChriste,« mille,» idest, infinitiqui pnc-
d.rmonum et malorum hominum, qui venantur ho- sumunt so futuros in latere tuo, et tecum judicatu-
mines sicut vonatorcs fcram, a quorum factis libc- ros; « cadent a latere luo, » id cst, non reputabun-
ratum so dicit justus islo, quia nullis factis illum tur cum illis qui consiliariiet judices-tecumerunt;
possunt sibi conformare, « ct » ctiam Iiberavit me « ct decem millia » id est, infiniti qui praesumunt

« a vcrbo asporo. » Vcrbum aspcrum reputat justus, sc poncndos in dcxtcris, id est, intor salvandos, ca-
vel quando contumcliis afficilur.vcl quando blandis dcnt « a dexteris luis, » qnia a sinistris ponentur.
verbis otiam ad dccipicndum tontatur. Millc dicit a latorc caderc, ct plurcs a dcxtoris,
« Scapulis. » Ostonso qualis sit illc qui liberan- quia plurcs sunt illi qui pransumunt se salvandos
dus est, ostendit qualis sit liberatio.Gontinuatio. Et quam qui praesumuntse cum Christo judicaturos
'
oonvertit se Propheta ad eum qui liberandus cst : illi cadent, « ad te autem nullus » talium aliquo
Tu dicis,« Sperabo in eum,» Deus« obumbra-
et ipse modo « appropinquabit, » sed potius praecipitabun-
bit libi, » scilicet sic to protcgct, ut aistum non tur in infernum, cum dices eis : « Discedite a mc,
sentias, « scapulis suis, » id est, polcntia ct fortitu- maledicti, in ignem aeternum. »
dine sua, quae pcr scapulas intelIigitur,quiahaeoest
J)
Dico, « non appropinquabit, » « verumtamen »
fortior pars in alis avium : « et suh pcnnis cjus » id potius oppositum fiet quia tu, Christo, « consido- :

uh misericordia ojus, vel praeceptis cjus. Dei, rabis, » omnia, scilicct peccata bominum, « oculis
quitius homincs ad crjclum volant, « sperabis. » tuis, quos oec profundissima cogitatio latcrc po-
i)

Et si periculum iuimineat, « scuto circumdabil test : « et » tunc « videbis, » id est, videri facies et

ne possint tc inimici laedere, « veritas cjus » id uotam omnibus « relributionem, » id est, justam
[98t, ipse, ut pcr hoc verax appareat. Nisi enim pro- damnationem « peccatorum.
rel suos, fallerct in promissis, et ccce ponit a « Quoniam. » Bene dico, peccatorcs damnabit,
piantis lcntationibus liberel Deus hominem. El quoniam me el alios justos, cl hoc dicit « quoniam
raia circumdabit tc, ideo « oon timebis a timore tu es, Dominc » Christe spes mea, in quo bene « j

locturno, » o Chrislc, cum omnibus mcmbris luis, debeo sperare, quia tu « posuisti Altissimum, » id
ciliccl a levi cl occulta tcntati osi, Dcum, « rcfugium tuum, » scilicel nullam so-
;

curitatem posuisti tibi in homine, vel in aliqua

511 II AYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I COMMENT. BIBL. 512

mundana re, sed in boIo Deo, in quo boIo securitas A Ita scilicet glorificabo eum ,
quia « replebo cura
potest inveniri, quia ipse Altissimus est. longitudine dierum, »id eat, seternitate. » OstenJ
Et quia in Deo posuisti tibi refugium, i
* 1
<
-« >
« non dam Christo
*i
« illi » in mcmbris suis « Balutanl
accedet ad malum,» aliquod, sciliccl peccatum
to
'•

meum, » id e it, salvatorem Christum,qui erit verl

immunis enim Ghristus exstitit ;il) omni peccato, vita el refectio omnium.
« ol flagellum,» id cst, correctio vel punitio pro pec-
cato, « noii appropinquabit tabemaculo tuo » in quo
I.\ PSALMDM XC!.
Tituxus. Psaltnus cantici in die sabbali.
ad tempus militasti Deo. Cum dicit Christum salva-
tum, quia Deum fecit sibi refugium, innuit salva- " 1'»)iiiimi est confiteri Domino. Tractatua iete
tionem aliorum justorum, quia ipsi spem suam in |is;iliiius dicitur, quia monet noa bene eperari, sci-
Deo constituunt. licet confilere et psallere Domino « Psalmui diei :

Idco « non accedet ad te malum, quoniam an- cantici, » idest, magnae exsultationis babitc in dic
gclis suis mandavit de te, » id est, mandatum fecit sabbati, id est, in consideratione aetenue quielis,qua
dc to, Christe, « ut » « ipsi custodiant tc in omnibus sabbatum quia in sablj.uto quievM
significatur per :

viis tuis, » id cst, in omnibus operibus tuis, juxta Deus ab omni opere quod patravit ct illa Domini :

quod dioitur :« Et acccsscrunt angcli cl ministra- i> roquies fuit signum illius quietis quam habituri
bant ci. » sunt fideles post labores hujusvitae. Praecepit quo-
manibus. » Dico « angelis suis mandavit »
« In que Dominus in lcge sabbato homincs quiescere,
et ipsi angeli « portabunt tc, » id cst, adjuvabunt tc, in signum ejusdom quietis aeterna; quam requicm, :

« in manibus,» id est, in operibus suis, ministrando quia nostra natura in Christi resurrectione plene
et subsorvicndo tibi idco portabunt « no fortc »
: obtinuit, quasi jam rem significatam obtinentes,
tu « offendas pcdcm tuum, » id est, affectioncm non feriamur in sabbato. Ostcnditur quippe in hoc
tuam, « ad lapidcm, » id est, ad lcgem, quae pcr la- psalmo quoniam justi, licct in hac vita laborent,
pidom significatur, quia scripta fuit in tabulis Iapi- tarnen obtincbunt roquiem scmpitcrnam, de quo
deis : offendisset Ghristus in lcge si cam carnalitcr maxime cst cxsultandum unicuique fidelium. Mate-
implendam intcllexisset. Vel , angi portabunt te ria cst justus laborans in hac vita, tandem assecu-
in manibus, qucmadmodum in ascensione. turus requicm aelernae beatitudinis qt pcr opposi- :

Angcli subscrviunt ambulabis super tibi, ct tu « tum injustus, quiescens in hac vita, tandem labo-
aspidem et basiliscum, et conculcabis leonem et rabit in alia. Modus In prima partc, monet bene
:

draconem. » Per haec quatuor diabolus intclligitur, operari, ct in hac vita laborare, ut tandem exsulte-
scd diversis de causis. Per aspidcm namque signi- mus in aeterna beatitudine : et ideo dicitur « Psal-
ficatur diabolus, quia sicut aspis occultc mittit ve- L mus pendens ex cantico. In secunda
cantici,» id est,
nonum, ita diabolus occultas mittit tentationes, qui- parto, quae incipit Vir insipiens,»ostenditur quod
:«

bus interficiat animas fidclium ; super quem Ghri- injusti, qui in hac vita, ubi laborandum est, flo-
stus ambulavit, quia nulla occulta tcntatione diaboli rent ot requicscunt, in alia vita damnati laborabunt.
potuit impediri; per basiliscum, qui manifeste mit- In tertia parte, qua) incipit :« Justus ut palma flore-
tit vcnenum.intclligitur diabolus,qui manifeste ten- bit, » ostendit requiem quam habebunt sancti post

tat fideles; supcr quem ambulavit Ghristus,quando hanc vitam. Intentio est consolari contra labores
ab ipso diabolo manifcstc tentatus in morte, nullo hujus vitae, per quos ad aeternitatem ducimur.
modo ab ipsis tentationibus est superatus; pcr lco- Vox Prophetae quasi ita diceret : Vos, ju3ti, nolite
nem diabolus intelligitur, secundum quod violcn- desperare in laboribus hujus vitae, sed potius confl-
tcr agit, veluti quod ausus fuit in Christum nanum temini, ct psallite,quia « bonum est confiteri Domi-
mittere, ot eum
morti darc; per draconom intelli- no, » utroquc modo confessionis, scilicet et se de
gitur diabolus, sccundum hoc quod dcvorat et in- peccatis accusando, et Deum laudando ; et post con-
corporat sibi quoscunque potet supcr quem am- : fessionem, bonum bene ope-
est« psallere, » id est,

bulavit Ghristus dum morte sua ejus dcstruxit po- rari, non ad gloriam hominis, sed « nomini tuo, » id
tcntiam. est, ad ampliandum nomcn tuum, o « Altissime » :
J)
Quoniam. » Pars tertia. Dico quia « angelis suis
« et idco nomen tuum merito est ampliandum.
mandavit dc tc, » ita dicens eis. « Quoniam in mo Dico, bonum est confiteri et psallere, « ad annun-
speravit, » totus Ghrislus, maxime tamen hic do tiandum, » id cst, ut possint homincs annuntiare
mcmbris ejus agitur. « Liberabo eum,»id est, mcm- aliis « misericordiam tuam mane, » id est, in pro-
bra ipsius Christi percutiantur tclis inimici. « Pro- speritatc bcncficiorum vcstrorum, hoc cst virtutum,
tegam cum, quoniam cognovit nomcn meum,» sci- ut si habcant aliquas virtutes, annuntient hoc non
licct non suam qurcsivit gloriam, scd mcam. cx sc, scd cx misericordia Dci essc : « ct »ad annun-
« Clamavit ad mc, et ego exaudiam cum, cum tiandum « vcritatem tuam, » id est, justitiam tuam,
ipso sum in tribulatione, » id cst, tuno « eripiam « per noctem,» id est, in advcrsitate, id cst, si ha-
cum « quod amplius nulla tribulatio circumdabit beant advcrsitatem, cognoscant hoc esse cx justitia
eum, quae ercptio cst in finecujusque fidelium; Dci, qui justc pro commissis suis puniat eos.
« ct glorificabo eum,» in niembris suis, Ostendit quomodo debeamus psallcre, sciliceU in
£M3 BXBLANATlO IN PSALMOS. 514

pealterio, » id est spirituali operatione,veluti in eon- &, oonlra me, « audiet auria mea » lioc quod sequi-
templativa vita; « deoachordo, » i I est, complente tur.

deoem precepta legis. Et bonum est psallere Domino (. Plantati. » Pars tertia. Sciliccl « justus flore-
<. in cithara, » id est, in mortiflcatione carnis, et liit, » iu alia viia, « ut palma. » Bene palmsjustum
I non oum tristitia, sed « cum cxsultationc. » coraparat, quia sicul trunoua palmaB turpis est in-
[deo dico bonum esl confiteri el psallere, < quia » ferius,in supcriori vero sunl elats,pulchrffi, fioren-

o « Domine, delectasti me in faotura tua, » i < l est tes : sic justus exterius propter tribulationes In hac
,. in i) bonis « operibus « qus Lu creasti cl focisti in vita.quas inferior est, turpis el pannosus, et contri-
ne:ei deinceps « exsultabo »> m omnibus bonis qus tus per iiiulias tribulationcs, in alia vero vita flore-
sunl « manuum tus operationis,
tuarum, » id cst, Bcet « et multiplioabitur » ineffabili gloria sterns
quiu nullus bcno agit, nisi QOn ipso opcrantc. te, beatitudinis, « sicut ccdrus Libani » qucc altior cro-
Et quia non tanium in mc bona facis, scil etiam scit aliis oedris, ct eat imputribilis : sic justus erit
in ipsis bonis opcribus me deleotari facis, idco mo- quando ditabitur altitudine etimmortalitate.Etbene
rito possum diccrc quia « magnificata sunt opera debent ibi multiplicari, quia hio sunt « plantati in
tua, Domine, » ct « quam » sunt magnifioata, ultra domo Domini, » id cst, (irmitcr radicati in pracscnti
quam possit exprimi, et >> oogitationes tus, » id est, yx Ecclesia, ct propler hoc « florcbunt in atriis domus
dispositiones tu», qu.T (iunt ex cogitatione et consi Dci nostri, » id cst, in supcrna Hicrusalem, quffl

lio, veluti quod boni tribulantur, ct mali florent, propter amplitudinem por atria designatur. Vcl in
* sunt factffl, nimis profundae, » id cst, inscrutabi- alrio domus Dci nostri,id est,in inilio coclcstis habi-
Undc alibi dicitur : Judioia Dci abyssus multa. talionis, scilicct, in ipso judioio flercbunt.
(Psal. xxxv.) Et « adhuc, » id cst, prster illas justitias quas
« Vir insipicns. » Pars secunda. Cogitationcs Dci modo habcnt justi, « multiplicabuntur » ipsi « in
ita sunt profunda', scd lamcn « vir insipiens, »id cst, seneota uberi, » id est, in novissimis,ubi crit ubcr et
qui sapiena est in s;nculo et caret vera sapientia, copiosa misericordia Doi, « ot » interim « erant
h non cognoscot hajc » quffl dioturus sum, « etstul- bonc patientes, »non male, sicut faciunt hypocritae,
tus, » id cst, ille qui nec in Deo, nec in sseoulo sa- « ut annunticnt, » id est, digni sint annuntiarc

pifns est, « non intclligct hsc. » aliia ; istud scilicet, quia Dominus Deus nostcrest
Scilicct, « cum cxorti Cucrint peccatoro, » qui rectus retribuendo mcrita cujusque, ot quia post
ilicnntur exoriri cum in magnas divitias vel magnaa retribuere merita, ct non quantum exigerent mcrita
veniunt potentias, « sicut fcnum, » id est, compa- ipsa, addit, « et non est iniquitaa in eo,» quia ctiam
rabiles fcno, quod licct ad tcmpus florcat ct pul- plus rcddit unicuiquc quain promcruissot.Vcl « rc-
chrum sit, tamen cito arescit « ct apparuerint, » C ctus » cst dum pcrmittit suus tribulari, ut eos in :

iil est, insigncs in suis potentiis, cognoscentur a alia vita rcmuncrot, « ot non cst iniquitas in oo, »
inultis « omnos qui oporantur iniquitatcm. » in hoc quod permittit malos in hac vita florere.quos
HfflC non intelligent, quod cumita« fuerint exor- in alia sterna damnationc damnabit.
ti, .. ut, id cst, qualiter « intcrcant in s;eculum Sffl-

culi, » id cst, in ;eternum : ipsi pcribunt, « tu au-

IN PSALMUM XGII.

tem, Domino, » qui in mundo visus es huinilis, Titui.us. Laus cantici Duvid, in die anto sabbatum,
quundo fiuulata cst tcrra, vel inhabitata.
pormanebis « Altissimus in ffitcrnum. »

Et vero interibunt, « quoniam, » o « Domine,ccce « Doniinus rcgnavit, dccorcm. » Ad litteram ;

inimici tui, » id est, gentiles « pcribunt ; » vel ideo Terra fundata fuitin sexta feria,non quod ipsatunc
gominatur, ut rcm quffl quasi incrcdibilis videatur, formaretur, sed quia in scxta foria factus est homo,
eredibilem reddat. « Poribunt » dico, « et » hoc quo faclo, tcrra fundata cst, id est, stabilis et pos-
modo scilicet, « dispergontur omncs qui opcrantur scssa qus iuanis essct ct supervacue fundata,nisi
:

iniquitatem ; » ad hoc quod dicit, « poribunt, » haberet homincm posscssorem. Vel in scxta fcria
« dispergentur, cum a bonis separantur llli
» dicit : inhabitata est ab homine quando factusfuilhomo,
peribunt, « ct cornu meum, »id ost, altitudo mea, pj
non quod de hac litlcrali fundatione agamus.scd de
quao cst « sicut unicornis, » quia ad unum tendit, designata per istam, scilicet de rccreationc homi-
acilicet ad ipsum Deum undc dicitur Unam potii a ; : sanguinom Christi in soxta cotatc,
nis, 1'acta per
Domino,« exaltabitur, » recipicndo immortalitatcm tempore gratis, qus sexta <otas per sex-
scilicet in
et impassibilitatem. « Et sencctus mea, » id cst,mca tam feriam deaignatur sicut post sextam feriam :

QOvissima, scilicet ca quac sequuntur post hanc vi- sabbatum sequitur, ita post sextam statem vera
tam,crit « in misericordia uberi, » id est, in abun- roquiea sequitur. Titulus sic exponitur: Tractatua
dantiremuneratione sicut ccontrario senectus im- : isio laua cantici dicitur,id eat, laudabile canticum.
piorum erit in malitia ubcri. Dico « senectus mca Canticum dicitur, quia rem proponit exsultabilem,
3rit in misericordia uberi « et » jam « oculus mcus » scilicct, fundationem Ecclesis et alias Christi polcn-
'
uterior « despexit inimicos mcos, » et cognosccns lias multas, in quibus ipse Christus laudabilispatet
•dtam illorum cssc inutilem.ct potentiam brevem, unde dicitur < laua cantici » attributa David Pro-
ct ab insurgcntibus in mc malignantibus,» id est, phets, qui hic loquitur : « Cantici dico habiti in die
M
5iJ\ IIAYMONMS IIAI.I.KIISTAT. EPISC. OPP. PAUS I. - COMMENT. BIBL. .1«

anto sabbatum, » id ost, in consideratione diei primi A est, populorum mullorum. Concilanl enim saepc mi-

Bextae aetatis : quaa dies ideo dicitur, quia in ea ve- nores fortiorea ad persecutionem Ecclcsie.
i -
.-
« r 1 1 illuminationem reeipimus ;
quae aeto esl ante Et non tantum flumina elevavcrunt (luctus conlra
sabbatum,idcst,antorcquiem ajternam, « quando, » Ecclei iam,sed i tiam sunt factac« elationes maris, n
iil est, qua die, scilicet, in tempore gratiae,fundata id est, univcrsi populi, « mirabiles,» id est, iaflnitaa,

est terra, id est, reporatus ost homo,pcr quem fun- intolcrabile , et « in » omnibus istis elevationibui
data, et stabilis facta est terra, quod inani ct, • altia » esl « mirabilis Dominus » sedandohujusi
uisi homo repararetur, quia cum omnia ad Dei lau- modi elcvalioncs, vel quia non pcrmittil fidclcm
dem facta sint, a nulla crcatura terrena,niei bomo Buum aliqua hujusmodi tcntatione devinci.Etin hif
viveret, laudarctur. Matcria est Christus, fundator tribus versibus,qui continent victoriam Cbrisli
Ecclesiee, dequa agit pcr mullas commendationes, quinta pars psalmi.
ulcns demonstrativo genere. Praevidens Propheta «Testimonia tua,» idest, prophetiae etscripturaa
Ghristum csse venturum in humilitate, et propter aliae, « sunt facta nimia credibilia, » id cst, multumJ

hoccontemnendumesseaJudffiis,multiplicitercom- dum quidquid in eis promissum fuit, te venient^

mendat eum, ut, cum venerit, non ei derogemus, impletum est, et hsc commendatio est sexta parf
sed honorem dcbilum persolvamus ct haecest in- :
psalmi.Et ctiam,o Domine «doinum tuam,» id cst,
15
tcntio, ut non proptcr humilitatem Christum con- Ecclesiam prajsentem, in qua tu habitas, « decet
temnamus, sed eum Deum redemptorem credamus. sanctitudo, » id cst, ipsius domus est ci decens ow
Acsiitadiceret Propheta:Vos quicunque videntes namentum, sicut dicitur Regiam domum dcccnt :

Christum in humilitate, nolite despicere quiaipse : pallia; et hoc « longitudine dicrum, » id est, in
qui humilis veniet,ipse idem « Dominus regnavit,»id acternum : ct haec commendatio cst septima p;irs

est, pcr mortem suam mortis impcrium, et fortem psalmi.

armatum, id est, diabolum, superavit.Et postquam
IN PSALMUM XCHI.
eum rcgem determinavit, de quo agcrct,commendiit
Titulus. Psalmus David quarta sabbat.
eum,dicens:Ille qui sic regnavit,«indutus cst deco-
rcm, » id est, habuit sibi unitam Dcitatcm; ct h;cc Dcus ultionum Dominus. » Psalmus isteconve-
«

commendatio cst prima pars psalmi. Et ipse idcm nitDavid Prophctae, qui hic loquitur, habitus dc
Dominus « indutus est fortitudinem,» id cst, potcn- rebus signiucatis per res factas in quarta sabbati.
tiam,quia ipse semper et potentcr sustinuit,et haec In quarta, enim fccit Deus luminaria, pcr quae si-

est alia pars; « ct » per hoc quod talis fuit, « prac-
cinxit se, » id est,
Ecclesiae. Dictum
ad similitudinem operarii, qui C in hoc mundo, veluti quod homines non putant
praecinctus expeditior est ad operandum.
Et ostendit in effectu quod praecinxit sc. Vere
praecinxit, « etenim firmavit » in fide « orbem ter-
rae, » id est, Ecclesiam, collectam de toto circuitu
gnificantur sancti viri luccntcs in Ecclesia, de qui«
praeparavit sc ad constitutioncm
bus in hoc psalmo agitur.Et suntquacdam tenebrae
est
Deum non curare hacc terrena, cum videant a su-
perbis viduas, pupillos, et alios homincs Dei, quo-
rum ipse Dominus in lcge .pracceperat misercri,
multis modis vcxari quae tamcn tencbra^ non obte- :

tcrrae ; « qui » orbis est ita firmus,quod « non com- nebrant, ncque obscurant luminaria sanctae Ecclcsiae,
moveliitur » aJiqua tentatione; et haec commenda- quia boni nunquam inducuntur
hunc errorem, in
tio est aliqua pars psalmi. quod Deum putent non disponere terrena,sed mala
Et « ex tunc, » id cst, ex quo firmasti orbcm hcec paticnter sustinent, securi de remunerationc ; et
torrac, est ipsa Ecclcsia « parata sedcs tua » in semper luccntintcrmalos,praebentcs exemplabonae
qua tu sedes et quiescis ; sedes dico pcr ipsam fun- operationis, juxta quod dicitur In medio nationis :

dationcm tibi paratam, et nc pcr hoc temporalis pravaectpcrversae,intcr quoslucetis,sicutluminaria

esse intelligerctur, ostcndit acternum, cum dicit, in mundo. Matcria sunt sancti, lucentcs splendore
« tu cs a saeculo, » id cst, ab aeterno, non iu saeculo virtutum intcr mala hujus vitae: et per oppositum,
factus, scd factor saeculi. Vcl ita sedcs tua est pa- supcrbi illi qui,perscqucntes paupcresDci,et tainen
rata, et ex tunc a saeculo etiam tu es. rw multiplici prosperitate florcntcs, causa sunt quare
Et haec est commendatio. Alia pars. Scd licet sic aliqui ducantur in errorem, et putcnt Dcum non
fundata essct Ecclesia, tamen « flumina, » id est, curarc haec terrena. In prima partc, increpat su-
potentcs hujus saeculi, » elevaverunt « o« Domine, pcrbos illos, et comminatur eis oeternum interitum.
clcvaverunt flumina vocem suam, » id est, commi- In secunda parte, quae incipit : « Intelligite, insi-

nationcm suam contra illam sanctam Ecclesiam pientes in populo, » admonet erroneos, qui pulant
tuam, ct contradictionem suam.Quod bis dicit « cle- Dcum haec mundana non curarc, ut intelligant, et
vaverunt, » notat perseverantiam ipsorum poten- omnia ordinari cognoscant,
justa dispositione haec
tium contra Ecclesiam. minatur etiam eis quod quandoque arguantur, ho-
« Elevaverunt »etiam ipsao fluminafluctussuos,» nos vcro ostendit a Dco nunquam dcrclinqui. In
>»'
id cst, persecutiones suasct turbationes suas contra tertia parte, quac incipit : « Quis consurget mihi,
Ecclesiam.Fluminadico concitata « a vocibus, » id demonstrat quod hicDcus suos adjuvat, et tandcm
est, ab admonitionibus « aquarum multarum, » id digne rcmunerabit, ct malis rcddet sccundum ini-
:,it EXPLANATIO IN PSALMOS. MS
quitatcs ipsorum. Intentio ost nos removere ab illo A « qui docel hominem scientiam, » id osl fidolibus
errore, ne putemus Deum non curare. suis dal vcram cognitionem, nonne malos arguet?
si ita diceret Propheta : Nolite putare Dcum Vel,qui corripil gentcs,id ost,populum suum,si non
hfflc mundana non disponcre.quoniam
despicere el parcil (lliis ad corrcctionem, nonnc gravissimc ar-
Dous ultionum Dominus cst cl ideo si cum non ; gucl malos? El ille qui doccl bomincm scicntiam,
ordinaro dicatis, puniet vos, quia ipsc dominatur* nunquid ignorabil pcccata nostra? Vos putatiscum
nltioni, pcr qiiod Christus intolligitur, cui omne ignorarc pcccata, sed ccrlo « Dominus soil » etiam
iudicium datum Deus ultionum
cst, et ipsc idem <• minutissimas « oogitationes bominum,» el hoo scit,
liberc egit,» vcluti cum vcndentcs de templo cjeoit, (i
quoniam vanae sunt. »

f( oum in omni lompore su«e milili.o immunem se Cogitationes vcstrae vanse sunt, sod ccrte, o « Do-
peocato custodivit. mine,beatus» esl ille « homo, quem tu erudieris »
Et tu.Christe, qui ea Deus ultionum, qui bumilem virga tua,sicut pius magister discipulum,«et eum»
-tomlisti, «exaltare, » per resurrectionem, « qui qucm lu « docucris de lege tua, » beatum dico,
juilieas torram, » id est, universos de tota terra, et dando ei intelloctum divins Scriplura).
.« redde retributionem superbis. » Ail hoc dico « docueris,» « ut mitiges ei,» i < 1 ost,

quandoquidem superbe agunt, a usquequo,Do-

Et . ul mitigationom ol patientiam ei facias, quia aliter
mine, peocatores, usquequo peocatores gloriabun non valebil scientia Scripturarum, nisi in ois addi-
tur? - id est, permittis eosde malitia sua gloriari. scai esse patiens, ei dicoprcsso « a diebus malis, »
tSontra mala
ipsam naturam videtur esse, quod ot id est,a tribulationibus qiiae in istis diebus inferun-
enim est de
faoiuut, el inde gloriantur; naturale tur ; « miliges » dico, « donec fodiatur peccatori fo-
malis compungi.Quodingeminat,«usquequo pccca- vea ;
» ad litteram, scilicol quousque mortuus sepe-
tores, » notat assicuitatem malitiae ipsorum. liatiii-.Ouaudiu onim vivil,non COSSat niala inferrc.
Bene dico eos peccatores, quia ipsi peccatores donec consu-
Vel, fodiatur peccatori fovea, id csl,
« elfahuutur » in maiiifosto, « et loquontur » inter matur nequitia ejus in quam saepe incidit foveam,
:

hmiliares iniquitatem, » Bed « loquentur omnes quia po.r suam nequitiam,per quammala infertaliis,
(jui operantur injustitiam. » seipsnm illaqueat.
Supponit quam injuslitiam, dioens, « populum Vere beatus quem tu erudieris,«quia Dominus a
tuum, Domine, humiliaverunt » contumeliis, « et so non repellet plebem suam,» sed potius in angolo-
hsreditatem tuam vexaverunt. » rum societatem recipiet: «etiam in hac vita hrore-
Viduam et advenam interfecerunt, et pupillos ditatem suam non derelinquet,» quoniam semperei
tcciderunt. » Quorum omnium in lege Dominus pro sua necessitate in tribulationibus assistat.
ineceperat misorcri; vol viduam et advenam inter- C « Non derelinquet» dico, « quoadusque justiliu»
fecerunt,et pupillum.possumus accipcre allegoricc. suorum, quffi in hac vita fuit conculcata, « conver-
Et oum haec facerent, • dixerunt: Non videbit Do- taturinjudicium,idest,quousqueipsijudicentalios.
niinus,» id cst,Dominus corum non attendot ; ct si Et, no paucos intolligcrcmus eos quorum justitia

etiam viderit, « non intclligct, » id est, non curabit converteturinjudicium, dicit, «etquijuxta illam, »

«DeusJacob » de istispannosis, id est, fidelibus,non id est,qui sunt participesjustitiae.Alia translatio ha-

quod ipsi impii vocent eum Deum,sed hoc dicit Pro- hot, « qui tcnct illam,» « omnes » scilicet «(|iii sunt
phota ox se. rocti corde.
« Inlelligitc» Pars socunda.Continuatio. Ipsi di- « Quis consurget.» Pars tcrtia. Continuatio.Dico
cunt: « Dominus non vidobit,» et hoc cst,o vos » in- quod Dominus plebem suam non derelinquet.Quis
ajpientes in populo,» id cst, vos qui docctis popu- ergo erit meus defensor, et mcus adjutor? Nullus
lum sapiontiam mundi,ct tamcn caretis verasapien- oquidoin, nisi Dous cL hoc cst « Quis consurget
; :

tia, qui vidcntos superbos florcrc ot populum Dci mihi advorsus malignantes,» id est,ad mcum opus,
affligcre,putatis Deum « haec » mundana non dispo- ul mo dofondat a malis? « aut quis stahit mooum»
ncro, intelligite ct » vos, « stulti, » qui, ncque adjuvando perseverantem in certamine « adversus
in mundo sapicntcs cstis, ncquc Deum judicem fu- n operantes iniquitatem?» scilicetqui mihi conferunt
turum attendilis, « aliquando, » scilicot visis mira- mala, ut me CacianL patienter suslinoro persecutio-
eulis, saltem « sapite » Dcum haec omnia dispo- ncs corum.
nere. Dico « quis stabit mecum, » cL tamen de viribus
Benedebctis sapcrc Dcum omnia disponore,
haic meis non praesumo, sed in Domino confido, nam
nam dicitc modo : « Qui plantavit aurom, » id est « nisi quia Dominus adjuvit mo, paulo minus, » id

qui dedit homini facultatem audiendi, « non,i id cst est, parum abfuit, quin « babitassol anima meti in
nonnc, « audiet? » Audict uti([uo, id ost, intelliget. infcrno,» id est,in profunditate vitiorum,scilicet pu-
«Autqui finxit oculum, » id est, qui ministravit vi- tassem quod Deus non curaret animam meam.
sum, « non considerat » intoriorom, sod exteriorem Dominus adjuvisset, anima mea in in-
Dico, nisi
oculum ? Faciot utique. ferno habitasset,sed curteDominus adjuvit?quia«si
Et illo (i
qui corripit gcntes » Qagellis suis,« nonne dicebam » per confessionem accusando medcpec-
arguet » impios de peccatis suis? Facict utique. Et catis, « motus cst pcs mcus » id est affectio mca a ;
 ug IIAYMONIS UALIJKKSTAT. EPISC. OPP. PAItS I. — COMMENT. BIBL. 520
via vera ad aliquod illicitum, ibietiam, o« Domlne, A cordasua8icutpatro8eorum,86dpoUy«c<^no»oani
misericordia tua adjuvabat me » rctranenao ;i pec- Christum visitatorem i
uum. [ntenlio sua eetremoj
cato, ot nic in bono opere oonfirmando. In hoc ita- v< sre Judaeoa a duritia sua, et ne sibi reddant Dcnrn
que magna consolatio nobis ost, quia non tantum iratum sicut fecerunt patres eorum.
Deus fideles suos diiiii persistunt in virtute corro- Ac si ita commoncret eos Propbeta Vob nolita :

borat, sed etiam in lapsu visitat et confortat. esse increduli sieut fuerunl patres vestri, sed « vc-
Dico, misericordia adjuvit me, quia « secundum nite per Christum ad Qdem.et « exeultemus,» id
>-

multitudinem dolomm meorum,»id estpeccatorum, ,cum exsultatione serviamui huie i Doroino » et

i

de (]iiilnis dolco, « consolationcs tuae » existentes etiam « jubilemus Deo,i id eat, quia ipee csl Dcua
« in corde meo, lastificaverunt animam mcam. » « salutari nostro, » ipsi Chrisfo, qui nos salvat ct
Me ketilieabis, sed malos non, ct hoc est, « nun- redimitde manu diaboli:et ideo bene debemusju*
quid adhaeret tibi sedes iniquitatis? » id est mali, bilare oi.

quos hic convcnicnli nomine nominat. Tibi dico « Jubilemus » dico, ct otiam « prffioccupemus fa-

« qui fingis laborcm in pracceplo,» id est, qui pra- ciem ojus,» aliquando vcnluri judicis, « in confes-
cipis laboraro in bonis oporibus illos qui dcbent tibi siono,» scilicet prius confiteamur ei pcccata nostra
adhffirero ; vel « qui fingis laborem in praecopto.ut quain ipse ad judicium veniat ;
« et in psalmis jubi-
tuum pneccptum impleatur lemus ei,<> id estjucunditatem quam montc conci-
Idco non adhairot tibi sedes iniquitatis, id est,ipsi pimus, bonis opcrationibus judicemus.
mali, quia ipsi captabunt in animam jusfi, » id
« debcmus ei jubilare et exsultare « quia » ipse
Idoo
« est frequentervolent seduccrc etsibi conformare cst « Deus » noster, id est, crcator omnium ipse est :

« animam justi » id est,si non possunt deciperc,

: etiam « magnus, » id est, omnipotens « Dominus,»
« condemnabunt sanguinem,» licet « innocentem.» quia omnibus dominatur « et rex magnus super :

Ipsicaptant animam justi,cffundunt sanguinem, omnes deos » gentium, vel angelorum.

« et » hffic omnia « factus est mihi Dominus in refu- Et alia causa est quare debemus jubilare ei, «quia
gium » ne cedain tribulationibus, « ct » ipse « Deus inmanu,» id est, in potestate « ejus sunt omnesfi-
mcus » est factus « in adjutorium spei mcae, » id nes terrffi,» id est,homines totius orbis : « et » ipsius
est,juvatme ab bene operandum,ut tarnen requiem sunt « altitudines, » id est, exaltationcs, potentia?,
quam obtineo spe misericordiffi,obtineam rerum ve- dignitates, « montium,»id est,potentium hujusvi-
ritate. tae. Nullus enim potestelevari in hoc soeculo, nisi eo
Mihi factus est rcfugium, « et illis » qui effun- permittente.
dunt sanguinem justorum, « reddet Dominus ini- Alia est causa, « quoniam ipsius est marc,et ipse
quitatem ipsorum, » id est, prout gesserunt, retri- C fccit illud.et siccam manus ejus fundaverunt, » ad
buet eis. Dicet aliquis : Non reddet eis mala, quia litteram vel allegorice,per mare possumus accipero:

iniquitas corumprofuitsanctis;rcspondct Non red- : amaricantos hujus vitae qui Dei sunt et qui Dei per-
det sccundum hoc quod profuit iniquitas eorum,sed missionosa3viunt,et ipse fecit lilud, id est, ordinavit
sccundum malam intcntionem ipsorum, et hoc ost ipsorum malitiam ; unde dicitur:Facienspacem, et

quod dicit : « ct in malitia eorum, » id est, malam creans malum (Isa. xlv) : et « siccam, » id est, il-

intentionem ipsorum,« dispcrdet cos, disperdet illos los qui sunt sicci a fluctibus hujus mundi et siticn-

Dominus Dcus nostcr; » bis dicendo « disperdet, » tcs imbrem justitia; ; unde alibi: Anima mea sicut
certos nos de eorum pcrditione eonstituit. terra sino aqua tibi (Psal. cxlii).

Et quia tam potens est, ergo vos Judaei,qui a Deo

IN PSALMUM XCIV.
recessistis inregionem longinquam dissimilitudinis,
Titulus. Laus cantici ipsc David. « venitc » fidci, « adoremus,» id est, sin-
passibus
Venile,exsultemus Domino.» Psalmus iste can-
« gulari vencrationo Christum colamus, id est, eum
ticum dicitur.quia proponit nobis magnam exsulta- summum bonum reputcmus, « et procidamus,» id
tioncm, scilicet tempus gratite, in quo in terram cst,humiliemur in concupisccntiisnostris.nos ipsos
promissionis, videlicet in requiem ffiternam, intra- r^ pulverem et cinerem reputemus, « etplorcmus»pro
tur.Dicitur « laus, » quia laudabilis ille ostendilur, peccatis nostris,non ad conspeclum hominum,sicut
per quem aditus intrandi in rcquiem nobis praepara- hypocritffi^sed « ante Dominum; » et hoc debemus,
tur : quffi laus cantici, id est, laudabilo canticum, quoniam ipse est illc « qui fccit nos » idco efiam ;

convenit David Prophetae, qui hic loquitur. Materia ((quia ipse est Deus nostcr» factus pcr carnem as-
est ipsc Christi adventus,quo nobis ffiterna rcquies sumptam quasi ideohoc debemus, quia et croator
:

acquiritur. Modus : In prima parte, admonct Pro- et rccreator noster est.

phetasecundum se Judicos specialiter,quasiunusde Et ideo dcbemus, quia « nos » sumus « populus
illis cis compatiens, ut Christum salvatorem suum pascua; cjus, » quia nos reficit spiritualibus donis,

vcncrentur o.l adorent,ponendo multas causas quarc et etiam corpore suo ct sanguinc ;
« ct » etiam su-
eum rocipcrc debcant. In sccunda partc, quas inci- mus « ovcs,» id est, simplices ct innocentes, quod"
pit « Nolitc obdurare corda vcstra, » inducitPro-
: cst « manus cjus,» id csf, opcratio ipsius,quia so-
pheta ipsum Dcum commoncntem ne indurarent lius Dei opcrc innocentcs possumus esse.
 ^21 KXPLANATIO IX PSALMOS. 522
Diro qma
populus el ovoB, hac conditione, \ novum, » id est, laudate oum amoro justituB, scili-
estis
« si audicritis vocem cjus»qui priua locutus patri ce< quia per Pilium suum nobis justitiam oontulit,

bus in propbetis, bodie, » i<l esf in hoc tempore nec dico solia Judaus, Bed « cantatc, omttis terra,»
ratiae,quando nobis loquitur per proprium Pilium. tain gentilos quam Judaei, cantate « Domino. •>

jjndc Apostolus « Quandiu hodie nominatur inter

: Tertio ponens« cantate Domino » Trinitatem in-
« Dico vocem ejus audieritis, tunc scilicel
cl dicat. « El benediciteSolum enim
nomini cjus. »

« nolite obdurare corda vestra. » Vel ita Quando- : nomen Dci habemus,nondum ctiam rem quod no- :

guidcm vos estis populua paseuas ct ovcs manua men multum valot, non quia prolatum, sed quia
us,i i vocom ejus audieritis,bodie » ul bu- creditum.Ille benedicil nomen Domini,quibenc vi-
pra, « nolite obdurare corda vestra. » vendo dat aliis cxemplum bene vivcndi,siout e con-
Pars secunda.« Nolite obdurare,»sicut obdurave- trario illo dicitur malediccre nomen Dominj,ex quo
runt, patres vestri, el boc est,« bicuI in irritatione ;.lii trahunl sibi exemplum male vivendi.Dico,« can-
boundiuD diem tentationis » facte«in deserto,»id tate,el benedicite, » ot « annuntiate aalutare ejus,»
cst nolite Boqui diem tentationis,ut Deum in deaerto, ipsum Filium Dei,per quem genua humanum salva-
ubi tentaverunt me patros vestri,»cordibus dubi- tur, et in domum Dei resdificatur, ct hoc « do die
tantesdepotentia mea,ei tunc probaverunt meesse t» iu diem,»id est, asaidue,vel de dio, id cst,do Veteri
Deum, et quia « probaverunt et viderunt, » audio- Testamento,in quoaliipia fuit illuminatio,eundo in
runt « opera mea, • id ost, manna plui illis,ot alia diem, id osl in Novum Testamentum; annunliate
pulta signa feci ais. salutare ejus, scilicet comprobatc Ghristum rcgom
Et quia sic mc tentaverunt, ergo « fui offensus cssc et sahatorom omnium, per auctoritatem Vc-
Bnerationi illi quadraginta annis :»tot emm annia toris et Novi Testamenti.
lorati sunt in deserto; « ct dixi » eia per Moyscn Ostendit quid dcboant do illo salutari annuntia-
et alios electos meos ;
••
Semper isti »homincs« cr- re, ct inter cum
Annuntiate gloriam
quos, dicit : «

rant » ot non inscii, sed « corde, » quia in oons- cjus »salutaris, id est, ipsura Christum gloriosum
tricntiis suis crrasse sc intelligunt, praadicate, quia Dei Pilius fuit, oL hoc « inlcr gon-
Et licct dixissem eis tamen« non co- ita, « isti « tes, » noc dico paucas gentes, sod « in omnibus
guoverunt vias meas, » id est, non approbavorunt populis mirabilia ojus, » parlum Virginis, qui mor-
pr.vcepta mea; et ideo « si introibunt in requiem tuos suscitavit.
mcam, » id cst aeternam patriam significatam pcr Et bcnc dcbetis ci cantarc « quonium » ipso est

torram promissiouis, non crit ibi aliquis bonus, « magmiH » secundum potentiam, « cL Dominus »
< ut ogo « juravi in ira inoa, i scilicet, eoa non
omnium,«et laudabilis,»secundum miscricordiam :

ntroituros in requiem meam. Pigura aposioposif, C eL hoc«nimis,»quianulluspotcst perscrutari quanta

d cst, defeotio orationis. sit potentia vel misericordia ejus.« Tcrriliilis est »

1N PSALMUM XCV. etiam timorc futuri judicii « supcr omncs deos »

frrULus : Psalmus David quando domus sedifieabatur quos gontes putant,ct etiam supcr omnes crcaluras
post captivitatem. angclicas deificatas.
« Cantate Domino. » Psalmus istc convcnit Da- Vcrc ipsc ost Dcus torribilis supcr dcos gcn-
dd prophetsc qui hic loquitur, respicienti cum tium, quoniam omncs dii gentium daunonia »
«

itatum, scilicot ad tcmpus gratias; quando aodifi- sunt: iste « autcm Dominua » dc quo loquitur,
sata est domus, id est Bcclesia, post captivitatem coclos fccit » materiales, vel quoscunquc alLissimos
liaboli, a quo propter peccatum captivum teneba- viros.
ur genus humanum. Tangit historiam quando, ILcm proplcr hoc dcbetis cantarc ci, quia hunc
>ost captivitatem Babyloniaa, tcmplum Salomonis utilitatem inde habctis, confcssioncm et pulchritu-
e;edificatuin est, non tanLum do historia, sed dc dincm, ct tandcm magnificontiam. lloc dicit « In :

lignifieato intelligimus Prophetam egissc. ln hoc conspcclu ojus, » id est cum ipse aliquem oculo
iealmo,est matcria primus et seoundua Christi ad- iiiiserieordi.e rospicit. Inde procedit « confessio, »

entus. in prima partc monet quascunque

Modus : rj quia confitclur ille peccata, et doinde « pulchri-
entcs, non tantum Judajos, sicut in prajcedenti tudo, » id est, ornatusin mullis virtutibus, et tan-
isalmo fecit « Cantatc huic Domino,qui venit ad
: dcm « in sanctilicaLionc cjus,» i<l esL in sancta ha-
»os » respcctu primi advenlus. In secunda parte, bitatione, scilicet ccelestis Hierusalem. Unde alia
[U;e incipit « AtTertc Domino, patrise gentium
: » ; translatio dioit :« in sanctuario cjus,sanctimonia,»
nonet non tantum cantare, sed etiam afferre, et id est, omnis imrilas. Tunc cnim ncque ira,nequc
>ene operari ad gloriam hujus Domini, el hoc re- lalis motio aliqua erit in sanctis Dei,sed puritaset
mdi adventus. Inlentio cst in istis ad- vera cliaritas regnabil; et in sanclilieationc ejus
nonitionibus, scilicet ut cantemus <[ bene opere- erii « inagnilicentia,» quia lunc crunL immorlales,
niir ad gloriam istius Domini. ct impassibiles, oL aocii angelorum.
• Ac si ita diceret Propheta Nolite cantare Domino : << AEferte. » Pars secunda. Quandoquidem tanta
antieum vitus.ut laudetis eum pro snlis bonia lem- esL utilitas, in conspectu cjus, crgo vos « patriaj

loralibus, sed potius « cantate Domino canlicum gentium, » id est vos gcntesdequacumquc patria,

Patrol. CXVI. 17
 323 IIAYMONIS IIAUiHIISTAT. EPISC. (»l»l». PARS I COMMENT. BIBL. ..",

« afferte Domino gloriam, » id est gloriosum A IN PSALMUM XCVI.

ostendite eum bonis operibus vestris, « cl hono- Titulus : Psalmus ipsi David, quando ci reslituia
rem, >•
i<l gratiarum actioncm de collatia benc
esl esl lerra ejus.

ficiis; (i affertc • et « gloriam nomini ejus, » am- « Dominue regnavit, exsultet terra. » Psalma
pliando quidem nomen el famam ejus, id ost, ipsi i
te convenjl David,id est, Christo, non quod Cbri-
Domino gloriam conferamus. Ter poncns : Affcr- .siiis bic loquatur, scd quiii de 00 agitur. Psalmui
tc, » significat Trinitatem. dico habitus,quando ei terra rcstituta est, id estj
Hoc modo afferLe Domino gloriam scilicct ••
ho- homines,quos perdiderat per idololatriam, ad cul-
sLias, » id est facite vos ipsns hostias dantes pas- tum Dei sunt revocati,id rrst resiiluti Christo. Mu-
sioni ad honorcm Dei, « et « sic « introitc in atria teria est Christns Ecclesiam sibi constitucns. Mo-
ejus, » id esL, in collegia sanctorum, qui dicuntur dus in prima parte ostendit eum Regem ei
:

aLria,quia Deus in cis habitat; cL « adoraLe Domi -

commendat eum multis modis,quasi utens dcmont>
num in atrio sancLo ejus, » id esL in ccelcsLi habi- trativo gcnere ct in cadcrn partc,uteum talcm ado-
tatione. rcnt, non sua sculptilia.In sccundapartc, quae inci-
Ego dico. « adoratc,» et utinam « universa Lcrra pit :«Audivit,et ];etatacst Sion,»quasi converv-o- ;k!-

commoveaLur» ad pccniLcnliam«a facic ejus, »id est r» monct ul exsullenl, ct odio diabolurn habcanL. In-

ad cognitioncm ipsius, cL vos cornmoLi « diciLe in tendithomincs ab idololatriarevocarc et ad cultum

gentibus, » id cst, ad gcntes commovendas; ct dat unius Dei permanentis in saocula advocarc.
cis matcriam quid dieant, hoc scilicet, « quia Do- Vbx prophcta3,quasi diccret vos gentes, quae :

minus regnavit » a ligno ita dicil alia Lranslatio ; : hactenus in idolorum cultura pcrmansistis, nolite
et hic habemus auctoritatem a Propheta passionis dcinceps colorc idola, sed solum Chrislum colite,
Christi. quia ipse« Dominus rcgnabit, » id esL regnum sibi
Probat per cffectum quod regnavit Dominus, et in Judo3is,et gentibus acquisivit; ct ideo«exsul-
diccns, « etenim correxit, » id est, corrigcndo dc tet tcrra » Judaja,qua3 suscepit islum Regem " Lafc
peccatis ad justiti;e opcra dircxit, « orbem tcrra, tentur » etiam « insulaj mulLffi, » rd esL ecclesiae
qui non commovebitur » a fide,aliqua tribulatione, pcr remoLissimaspartesconstituLa3,qu,'e contundun-
quod ait Apostolus Ncque mors nequc vita pote-
: tur fluctibus hujus mundi,nec tamcn submergunLur,
runt nos separarc a charilate Ghristi.Dicitc etiam sicuL insula3 maris.Dcscribitistum Dominum,qualis
ad commovendam terram,quia istc Dominus« judi- sit malis,et qualis sit bonis,dicens :« Nubes et ca-

cabil, » venicns sccundo, « populos in «quiLate, » ligo in circuitu cjus, » id est obumbrans eum.non
id ost unicuiquc reddens pro merito. quod in ipso rcmaneant,quiaipse estlux in tenebris
Et ideo « lastentur ccoli, » id est altiorcs sancti, C luccns,sed habcnt lippicntes oculos,ne possint
ipsi
« et exsultct terra, » id est, humiliores sancti : solis clariLatcm intucri, et diciturhoc ex sola si-
« commovcatur marc, » id cst amaricantes in hac militudine alicujus rei, qua3 propter nubem non
vita pra timore futuri judicii;« et plenitudo cjus,» posset vidcri. Quantum ad bonos,« justitia etjudi-
id cst singula vita, id est homines pro singulis vi- cium » est « corrcctio sedis ejus, » id cst aliqui
tiis moveanturad compunctioncm,et quanto magis corriguntur, ct fiunt seges cjus pcr judicium,id cst
necesse est ut commoveantur, dico « L-ctentur; » per discretionem boni, et mali quam habent,etfa-
et ita erit, « campi, » id cst humiles et fruc-
quia ciunt justitiam, quia bonum cxsequuntur, et ma-
gaudcbunL » de puriLale suae conscien-
tificantes, « lum vitant.
tioo « et omnia quoo
; in cis sunt, » id csL omncs Et ostcndit quomodo corrigantur sui,quia« ignis,»
sensus eorum, quia secundum omnes sensus ct id cst charitas,quam cmittit Spiritus sanctus,de quO'
omnes virLutes,gaudcbunt hic spe futurae salvatio- ipse Christus ait « Ignem vcni mittcrcin Lerram,
:

nis. et quid volo,nisi ut ardeat»:« prascedet anlc ipsum,»

Et tunc, id est cum ipse judicabit, « exsultabunt id est parabit ipsi Domino.Nullus enim est dignus
omnia ligna silvarum, » id cst gentes, quac prius in quo habitet Dominus, nisi prius a Spirilu pra3-
erant silvestrcs et incullao,« a facie Domini,»idest rv paretur sancto; « ct » illc ignis « inflammabit >

propter prascntiam qua fruentur : « quia vcnit, » amore Dei « inimicos ejus,» illos scilicct qui prius
nec dico de primo advcntu, scd « quia vonit judi- erant inimici « in circuitu, » id est cx omni parte.
care terram. Pcr alias partes commendat eum sic : « Fulgura
Et ipse «judicabit orbem terrre, id cst homincs ejus, » id cst miracula quas ipsc iecit in mundo ;

collectos de toto circuitu torrao, « in osquitate, » id « alluxcrunt orbi terra?,» id est.resplcnducrunt pcr

est singulis rcddcns pro mcritis; « et populos » totum mundum, et « terra vidit » hoc, id est ler-

quoscunque « in veritate sua,»id csL secundum hoc reni cognovcrunL hoc,« eL commota cst » ad poeni-

quod unusquisquc eorum vcritatcm sibi com nis- tentiam.

sam dispcnsavit.Vel orbem possumus accipere ad Et tunc « montes,» id est potcntes hujus sorculi.

littcram,qucm judicabil Dominus, quia veniens ad « fluxcrunt » a vitiis suis « sicut ccra,» fluxcrunt,
judicium, igne purgabit sordes elementorum,quas dicn, montes«a facic Domini,»id est,proptcr cogni-
ex hominuni iniquitatibus contraxerunt. tionem Dei, et non tantum montcs, scd « omnis
• )J.) EXPLANATIO IN PSALMOS. 526

lerra » fluxil « a facie Dci, » iil eat, de universa A °' s agat tantum per totum contextum, tamen psal-
terra homincs. inns iste ab alio « Cantato - divisus osl :

Alluxerunt miracula, el « coeli, » id esl sancli Quasi ita dicerel Propheta : Nolite Domino tan-
apostoli et praedicatores ««annuntiavcrunl justitiam lum oantare propter antiqua beneficia, scilioet quia
ejus, » quomodo ipsc juslificat homincm ; el tunc vos dc Egypto eduxit, et alia vobis mirabilia ostcn-
.< onines populi, » id csl aliqui de omnibus popu- dit, sed « oantate Domino cantioum novum, » id est,

lis, • viderunl gloriam ejus, » id esl cognoverunt laudateeum de reparationefactaperFilium,o1 bono

Olllil glorioSlim C debelis,«quia • ipse «fecitn nobismulta«mirabilia.»
Kl quandoquidem ipso talis est, ergo confun- Iuler caetera mirabilia Dei, unum ponil insigue
dantur, » iil csl digai sunt confusione, * omnes dicens « salvavit sibi dextera, » sicut alia translalio
i|iii adoraat sculptilia, » i<l esl imagines pictas, «et dicit « salvavit eum dextera ejus, etbrachium san-
jiii gloriantur in simulacris suis. etuin ejus. » lVr dexieram et biaeliinni ejus ip-
Vcre dcbetis illa idola dimittere et ipsum Chris- s.am divinitatem, scilicet Verbum Dei, accipimus,
n iii adoraro, quia et ipsi angcli adorani eum, et quod voeatur dextera secundum operatidnem, bra-
ioc dicit sub quadam admonitione : « Omnea an- ehiuin, propter fortitudinem, scilicet quia in ipsa
;eli ccolestes, adorate eum. » humanitate Christus quae fecit, non aliena, sed
li
Pars secunda. Ego sic admoneo adorare, et hanc propria sua virtute fecit. Verbum autem illud Chris-
idmonitionem « audivil Sion, » id est, Ecclesia de inni salvavit, quia et immunem a pcccato custodi-
udacis (i et laetata est. » vit, et mortuum eum vita aeterna suscitavit.
« Et »> etiam « filiae Juda?,» id est, gentiles, faoti Et ipsnm brachium, scilicet « salutare suum, » id

lu Christi, qui dc tribu Juda fuit, vcl, (iliffi J m! estjJesum, per quem salvavil genushumanum,« no-
I est,confcssionis filiffi « exsultaverunt - dc repa- fecitDominus» Pater,utin Ghristi humantatc
luin
ationc sua, quam intelloxerunt esse faotam por cognosceret divinitatem,et idem salutare « revelavit
hristum ;
« exsultavcrunt, » dico, « propter judi- justitiam suam, » id cst.non per figuras, sed mani-
ia tua, Domine, » scilicct caecitas ex parte in fcste demonstravit, et hoc«in conspectugentium,»

jrael contigit, ut plenitudo geutium intraret, et scilicet ut eum gentes per fidem cognosccrcnt.
lia quaccunquc Dci judicia. blem qui voealur salutare quia salvat genus hu-
Ideo cxsultaverunt, « quoniam tu Dominus al- manum, vocatur juslilia, quia homines justificat.
ssimus supcr onmem terrani, id est, habitantes •• Et per hoe quod notum focit salutare,ille qui vi-
ipcromnem tcrram,ct exaltatus es super omnes << debatur oblitus, difierendo misericordiam, recorda-
•
gcntium, vel angelicas creaturas, ct hoc tus cst misericordiaa suai ct veritatis sua3, «cthoc »

niuiis » inscrutabiliter. • C « domui ad opus Judoeorum. Idem

Isracl, » id cst,

Et quia ipse talisest, idco vos « qui diligitis Do- beneficium Dei, quod vocat misericordiam,quiaex
inum, oditc malum, » id cst, adversarium istius sola Dei bcnignitatc est datum, vocat vcritatem,
oniini, ctsi ipse corporibus possit inferre mala, quia in ipso completac sunt promissioncs Dci.
men « Dominus custodit » contra tribulationes Et non tantum domui ctiam omnibus
Israel, sed
aniinas sanctorum suorum » nc incorporentur a gentibus ;
undc leme, » id est, ho-
dicit, « terniini

abolo, ct tandem « libcrabit cos de manu pecca- mincs positi in remotissimis flnibus terras, ct hoc
ris, » de potcstate diaboli.
id est, non in loco uno, scd « omnes viderunt, » id est,
Bt debetis diligcrc Dominum, quia in ipsoDomi- cognoverunt « salutarc Dei, » facti « nostri » pcr
i, i<l est, in Christo « justo est orta lux,» id est, assumplam bumanitatem.
gnitio Divinitatis per fidem «et reclis cordc orta « Jubilate. » Pars sccunda. Et quoniam rceorda-
t lactitia » dc puritate suae conscientiae. omnis terra
tus cst misericordioc et alia feeil, crgo«
Et quia lux orta cst justo, ergo vos, « jusli, l.o- jubilate »Domino, » id est, ineffabilem ju-
huic «

nini» non in mundanis, sed « in Domino,etcon- cunditatem de ipso mcntc concipite; « cantate » ei
'inini mcmoriae saoctifieatioois ejus, »>*id est, etiam inente ct vocc, ct exsultale, » id est, gau-
nl.iie eum, quia memor fuit ut vos sanctificaret. rx dium mentis in ipso corpore ostendite ; « ct psall

te, » id est bene operainini operatiooe spirilali.

IN PSALMUM XCVIL
« Psallite » dico « iu cithara, » id est, utaspiri-
Titui-us : Psalmus David. tali operatione ad activam desceodatis, veluti si

itate Domino.
Psalmus isl^ convenit David
aphetae,qui hic loquitur. Materiam habet primum
.secundum Christi adventum. Modus in prima
» proximuni pio ac fideli amore diligatis,etiamdere-
bus propriis serviatis, etiam cautantes « in cithara
: et voco psalmf, id est, ut ab actuali operationead
•>

rte monet homincs cantare Domioo, respectu pri- spiritalem et contemplativam ascendatis. Sicut per
adveotus,! ;
supponil causas.In Becunda parte, citharam activam operationem, ita per psalterium et
e incipit : « Jubilate Deo, omnis terra, » monet vocem psalmi spiritalem accipimus. Cantantesetiam
'inines jubilare Deo, ct actione et conlemplatione «iatubisductilibus»: per tubas quibus fiebatexhor-
•i'i', respectu sccundi adventus. Intentio est in tatio ad bellum,vel monitio ad solemnia, intelligi-
l)is admooitiooibus ut Deo cantemus, et licet de mus exhortationem prsedicationis ; ductilee crant,
 «

:J27 HAYMONIS IIALIiLliSTAT. EPISC. MIM». 1'AliS I. — COMMENT. JilliL .28

quie. (li! ptiro argento erant, quod tton orepabat A tendit nos ;i perfidia rcvocaro cl ad Christum ado*
dum malleo ouderetur, sed bene ducebatur, cl di- randum concitare.
latandum est. A.c si breviter diceret : Prasdicate et Quasi dicercl : « Nolitc » Christum contcinnere,
exhortamini alioa ad bellum,et ut agant solemnia, quia ipse Dominus " regnavit, » i<J est,dcvicto di»

« et » preedicationem vestram dilatate cantantes bolo, regnum sibi in Judaeis el gcntibus obtinuit;
etiam in « vooe tubae corneae, » id est ul cornu aiodo deridens inimicos Christi, qui aliquandi
comparabiles sitis duri,nec propler aliquam tribu- lebant irasci ei, « irascantur poputi » quasi stulU
lalioncm a presdicatione veritatis cessantes. Cornu possunt reputare, qui aliquando iraseebantur oi,

quidem cx carno excrescit in quamdam duritiem, « Dominus - dico » regnavit, qui «Dominus
cui bene comparantur illi qui, licet in carne fra- super cherubin » id est, quiescis supcr ordines an
gili vivant, tamen duri ao pationtcs fiunt laborum. gelorum, ut Dominus corum.Itom derridens inimt
Undc Apnstolus « In carnc, ambulantes non se-
: cos ejus dicit « Movcatur terra, » quasi stultig- :

cundum, carnem militamus. » simi sint,qui aliquando moti suntcontra oum om

Dixit tcjubilate, » modo
quare faciendum dicit ncs ordincs angelorum.
sit, scilicet quia conspicitis, quasi jam praesentem Dico « Dominus regnavit, » qui « Dominus » ha
videtis, ipsum Regem in judicium vcnicntem, hoc t> bitavit » in Sion corporaliter, qui Dominus « ina
B
dicit « Jubilate in conspectu regis Domini, » ct
: gnus » fuit et mirae potenti.-c per hoc plane de :

quia jam quasi venicns conspicitur, ideo « mare, » tcrminavit se de Christo diccre, quia ipse in Sioi
id est omnes amaricantes, « movcatur » ad pmni- habitavlt praesentia corporis, « et » iste Dominu:
tentiam, « et plenitudo cjus, » id est pleniludo vi- est « excelsus super omnes populos, » quia nullu
tiorum causa quarc potius moveantur. Mo-
sit eis altus nisi pcr cum.
veatur et contremiscat « orbis tcrrarum » ad lit- :
Et quoniam ipse talis est, « confiteantur » erg
teram, qui etiam in adventu ipsius judicis cre- omncs gentes « nomini tuo, » id est laudent et di
mabitur, « ct omnes qui habitant in eo « mo- latcnt nomen tuum et famam tuam, nomini did
veantur hoc cst quod dixerat « mare et plenitudo
;
magno, » scilicet quod ampliandum et laudandun
«

ejus. » est, « quoniam » magnum est et multum valen

Dico « mare moveatur, flumina » autem, id est, benecredentibus, cuiconfitendum est quoniamillui
sapientes viri, qui alios potant spirituali doctrina, nomen « est terribilc » impiis timore futurijudicii
« plaudent manu, » id est, cum exsultatione bene « etsanctum est bonis, quia per ipsum sunt sanc
operabuntur « simul, » id cst tendentes in unum, tificati : et ipse Dominus « diligit judicium, » i

scilicet ad ipsum Deum ; tcncntcs unam fidem, homines juste judiccnt, vel, « judicium,»i
est ut
« montcs » sancti in virtutibus cminentes, et bene ^ quacunquo animo) discrctionem, quod facei
cst
stabiles « exsultabunt a conspcctu Domini,» id est et « honor regis » est, ut rex judicium diligat, e
quia conspiciunt Dominum rcmuneratorem suum: haec quoquo est una commendatio Christi.
bene dico, conspectu Domini qaoniam » ipsc
« a « Tu parasti. » Pars secunda. Continuatio : E
Dominus jam « venit judicare tcrram, » id est, « tu » quidem qui talis es, parasti directiones, «

omnes de quacunqueparte terraa,quasi inprscsenti id est, homines intus per gratiam tuam aspirand
cst quod judicabit, pr.T.parasti ut dirigantur ad virtutes, et etiam fe

Et ipsc « judicabit orbcm tcrra, » id est omnes cisti directiones, non solum parasti, sed « judi
malos, dc omncs cirouitu terrae congrcgatos, « in cium, » id est, ut ipsi juste discernant quid si

justitia »unicuiquc reddcns pro meritis, « ct po- bonum et quid sit malum ;
« et » hanc aliam dh
pulos » ad bene vivcndum colleclos, scilicct bonos cretionem, scilicet « justitiam » bonur
id est, ut
judicabit« in acquitate, » item illis facicns pro mc- cognitum faciant, et malum dimittant, « fccisti,
ritis. dico, « in Jacob, » id est in fideli populo,qui bem
IN PSALMUM XCVIII. dictionem sicut Jacob accepit.
Titulus : Psalmns David. Et quia Christus exhibet haec munera suis, ide
« Dominus Psalmus
regnavit, irascantur populi. »
J)
vos ipsum Christum factuninDominuD
« exaltate »

isle convcnit David prophelan, qui hic loquitur. Ma- Dcum nostrum » por assumptam humanitatcm,«e
teria est Christus, potens Rex. Modus in prima : adorate scabellum, » id est, humanitatcm ipsiu
parte,ostenditcum Regcm,otdemonstratcummodis quae fuit scabellum,id est, requies et scdes « pedun
pluribus vcnoratione dignum,ct admonet infideles, ejus, » id est, stabilitas divinitatis, « quoniam i

et maximc Jiukcos, ut eum venerentur. » In secunda illud scabellum « sanctum est, » id est, Christi hu
parte,qun3 incipit: « Tu parasti directiones, »osten- manitas vcl sic transitive, « scabelhun peduin,
;

dil quoe munera conferat suis, et supponit admoni- ut pcr pcdes accipiamus ipsam humanitatcm, pe
tioncm, ut luiuc adoremus. In tertia parte, quaa quam vonit ad nos calceata divinitas quae fuit sca
incipit : « Moyses ct AarOn,» ostendit quod priores bellum, id est, prorsus subdita doitali.
patres huic Rogi servierunt,ct multasutilitates indc « Moyscs. » Pars tcrtia. Et bene dcbctis cum ado
habuorunt, et deindc supponit admonitionom, ut rarc, quia ipse non cst rcccns Dcus, siout quiden
hunc adoremus, non novum regem sentiamus. In- dicunt, sed ipse est cui « Moyseset Aaron in sacer
 529 EXPLANATIO |N PSALMOS. 530
dotibus enim Moyses saoerdos non A quse nos prwoipitarenl ia despecationem, eed Doi
ejus. »Liccl
fuisset, tamen etiam sacerdotom eum dioit, quia benefloia et pietatem, ut perea tollatur desperatio.
el pro populo invocabat sicut e< alii sacerdotes, Item neo Bolam attendamus Dei miserioordiam ot
b( ipsos sacordotes constituebat et ungebat. « E1 » pietatem,quae in nobisfaoerel negligentiam et ela-
ipse " Samuel, non fuisset de tribu Levi,
» licet tionem, sed oontra oostras respiciamus miserias
undc olii sacerdotcs, tamen fuit « inter eos qui et fragilitates, m propter hoc operemur ot Deo
invocant nomen ejus, » quia sacerdos fuit ipsius. placere studeamus.
Isti servicrunt Domino, et hoc Lnde oommodum Etad oonfessionem laudis Bic admonet : 0« om-
habuerunt, quod ipsi « invooabant Dominum, et nis terra, jubilate Deo, » id est, ineffabilem ju-
audiebal cos : columna nubis loquebatur
in ounditatem de ipso mente conoipite; et « servtte
ab eos. Ideo in nube loquebatur, quia obscurum Domino huio, ad laudem
» ipsius bene operan-
erat quod dicebat eis; quia futuram erat, scilicet tes : et hoc non coacti, vel cum aliqua tristitia,
jdventus Chrtsti. Quae nubos Christum Bighabat, sed in
« laetitia, hilarem enim datorem diligit
qiii esl nobis umbratio et refrigerium contra aestum Deus. "

bercticorum, et ipse etiam per oolumnam siffnifi- « »Ponit causam ol magnam utilitatem
Introite.
oatur, nam ipse est columna,quaj universam bus- um, quare Deum laudare debeant. Conlinualio
^
linot Ecclesiam Bone debetis ei servire in Uetitia, quia per hoc in
Ipsc loquebatur ad eos, et ipsi « oustodicbant te- trabitis in conspectum ejus. Hoc dicit Introite » :

jjjmonia ejus, » id cst, communia pracepta legis, ad ipsum Deum, « in conspectu ejus » mansuri « in
n quibus testabatur eis quod esset faciendum « et oxsultationc, » in cujus conspeotu Beterna leetitia
juid non, ct singularc « prseoeptum » de offlcio sa- fruemini, ct quia ibi lastitiam habebitis, hic cum
«rdotali « quod dedit illis, » Vel per testimonium laetitia servire debetis.
possumus accipere caeremonias quas faciebaat,quffl « Scilotc, » item propter hoc vigilare debetis,
oant signaet testimonium mirabilium quae fecerat
« quoniam ipse est Dominus Deus, » id est, Creator
lis Dominus : veluti cum ipsi comcdebant agnum, omnium, secundum primam creationem. « Ipse »
jpmedcbant azymos panes, tenobant in manibus ctiam feeit nos
« » in crcationc, quas potius va-
oaculos, signum erat et testimonium in conspectu
let in nobis quam etiam prima creatio ; « et non
llioruni Israel, qui haec nonviderant eductionis de
ipsi .. fecimus « nos, » quia nihil boni habemus cx
Rgypto. nobis.
Ipsi custodiebant testimonia, et « tu, Dominc Nos
« » ctiam sumus « populus ejus, » id est,
Jeus noster » factus, quia incarnatus, « exaudiebas
praBceptis ejus instructi, ad jure vivendum collecti;
in necessitatibufi eorum, « Deus, tu » etiam C « et ovcs, simplioes et innooentes, quod
). id est,
ffopitius fuisti eis, » condonans peccata, « et ulci- ipse in vobis operatus est oves dico « pasouae cjus,» :

icens otiam aliquando in omncs adinventioncs id est, quas ipse reficit spirituaiibus bonis, ct cibo
:orum, » id est,peccata quae Deus in illis non feoit,
corporis, ct sanguinis sui, el pastu divinae Scri-
•t ipsi adinvenerunt, ut per lllas ultiones corrigeres
pturae.
ios ct proban
« Introite. » Pars seounda. Et quia populus ejus
Quoniam Moyses et Aaron servierunt ei ct has et oves estis.ideo « introite portas ejus in confcs-
itilitates inde habucrunt, crgo vos alii « cxaltale,» sione, « id est, confitemini peccata vestra et pcr :
d est, altum, omnipotentem bene serviendo osten- hoc « introite portas, » id cst, initia pervcniendi ad
Dominum Deum nostrum.ct adoratc in monte veram vitam; scilioet misericordias ejus introitc, ct
lancto cjus, » id est, in Ecclesia, extra quam non
confitendo peccata vestra, intrate in « atria cjus, »
ist locus orationis, « quoniam
sanctus > est « Do- sanctorum apostolorum et aliorum
id est, in collcgia
ninus Deus noster.»
sanctorum, scilicet conformando vos sanctis in plc
niludine justitiae, et tunc « confitemini Domino »
IN PSALMUM XCIX. « in hymnis, » id cst, in laudibus. Tunc cnim pos-
Titulus. Psalmus David in confessione.
D sumus Dominum laudare acceptabiliter, cum prius
pcccala eonfossi Bumus.
«Jubilate Dco. » Psalmus istc dicitur psalmus
Dico « oonfitemini, » nec apud vob tantum, scd
n onfessionc, quia Propheta qui hic loquitur,
ma-
i

« laudate » apud alios « nomen ejus, » dioentes

11,1 ^ 1
'''
1
"' 1 utramque confei sionem. Modus : in < quoniam Dominus • jste - suavis est » et dulcis
prima parte, monel nos ad confessionem laudis, gustantibus, et misericordia ejus » est « in «ter-
jcilicet ut Deum laudcmus, et ponit causas quare num, » id est, ea quaB isle Dominus per mise-
ioc facere dcbcdmus.
secunda, quaB inoipit In :
ricordiam suam largitur, ducunt homines ad
tntroite portas ojus, » monet nos
ad confessionem aeternitatem. Et veritas
pcccati, scilicet ut nos de peccatis
« ejus, » id est ea qn«
accusemus, et complent promissiones appa- Dei, per quae verax
cum solum mcdicum attendamus. lntentio est 'no- rel Deus, sunt - in generatione el generationem, »
bis quamdam gcnerarc temperantiam, Bcilicet nc id est, aeterna sunl idem accipimus per miscri- :

m nostram fragilitatem et peccata attendamus, cordiam el vi ritatem, ed diversis modis.

 531 [JAYMONIS HALBEHSTAT. EPISC. OPP. PAHS I. -
COMMBNT. BIBL.
IN PSALMUM C. A Homo vero 'jui « superbo oculo - apparcbat,
Titulus. Psalmus ipsi David. " H ini atiabili corde,» id est avaro, cum hoc oofl
« Miserioordiam.
Psalmus iste est David pro-» edebam » cibura corporalem, vel potiua Bpiritu»
phetae, qui loquitur, vel cujuscunque justi perfecti. lem, scilicet Dominici corporia refectionem. Sunt
Materiam habet perfectam conversationem, quam in '""" manifi te isti mali q cibo bonorum separandp
i

seipso ostendit. Modus:in prima parte ostendit ee unde enim Apostolus :* Cum hujusmodi nec cibum
juste vivere, et malorum consortium devitarc. [n sumere. »

alia parte, <|" ; ''

incipit : « Oculi mei, » ostendil i
e Pars secunda. « Oculi.»Isti non placebunl mibi,
bonorum consortio adhaerere. Intendit nos pcr hoc sed « oculi mci, <> id cet, affectiode meae, erant«ad
ad habitum perfectae conversationis invitare et, an- :
ftdelcs, ' non unius loci, sed - terrae, ut scdeant
tequam de hacconversatione agat, praemittil causam mecum, « id est ui Bimiles mihi fianl el quicscant
quare talem eligat conversationem, scilicet quia "' d( lectatione justitiae, Bicut ego Ambula
Deum attendit non
tantum pium,sed etiam justum. " "' via immaculata, hic
mibi ministrabat.» autera
Si enim tantummodo pium attcnderet, pro nihilo Sunt enim eligendi mundi et honesti viri
qui mi-
laboraret, cum Dcum omnia cx pietate condonare nistrent in domo Domini.
putaret scd quia justum cognoscit, ct dc peccatis
:
g « Qui facit superbiam. » Non dico in aliqua parfi
vindicaturum intelligit, timendum reputat, clomni- domus Dei, quia mali supportantur in Ecclenia
a
bus modis placandum; etinde dicit o Domine, ego praelatis.ut corrigantur et desistant, sed «
:
non babi,
cantabo tibi misericordiam et judicium, id est lau- tabil in mcdio domua meae, » id
est congregationii
dabo lc dc hoc quod tu habcs faccro misericordiam fidelium.Cum dicit, « in medio,» dat intelligendnJ
aliis, ct judicium, quia punis pro pcccalis. quod talem non facietsibi familiarem, nec praelatunj
Pramissa causa, incipit jam ostendere suam jus- in domo Dci constituet, aquo alii
vcl malum cxcm-
titiam; ac si diceret Quia non tantum misericor- :
plum, vePmalam accipiant doctrinam non : tantunl
dcm, scd ctiam judicantcm intelligo, ideo « psal- « qui facit superbiam,» sed etiam « qui loquitur ini-
lam,» id cst, bene oporabor, et per hoc venies ad mc, qua, » scilicet qui
consuescit in maliloquio ; licet
ut in me habites. Et « quando » tu « vcnies ad me,» his ct sibi similibus dircctus appareat,
tamen <
non
id est, te essc mei posscssorem et inhabitatorem, direxit in conspectu oculorum meorum, » scilicct
in quo hoc intclligam? In via immaculata, » id
« ut mihi placerct.
est, quia incedo immaculate, scilicct per bona opera « In
causam quare istorum matutino. » Ponit
incedo, ct intclligo quod tu ad omnes vcnis inhabi- fugiat societatem, quia
quandoque videt eos aetcr-
tandos, qui per « immaculata » opera incedunt. naliter consortio bonorum separandos;
ac si dice-
Dixi « psallam, » et jam sum opcratus. Et hoc C ret Idco separabam me a talibus, quia « interfi-
:

dicit « perambulabam, » id est pertransivi voluntatc ciebam, » id est

intcrficicndo intelligebam « omnes
hffic mundana semper sunt tran-
}
qua; in natura sui peccatores terra^ in matulino, » id est, in judicio,
sitoria,hoc cst non reputavi mc hic habcre manen-
: quando vcra lux incipiet oriri bonis, non interfi-
tem civitatcm, sed sempcr appeto ccclestem, et hoc ciondos, qui aliquando ad miscricordiam possent
« in innocentia cordis mci. » Scd non tantum ab- revenire, sed « ut dispcrdcrem, » id est disperden-
stinui manus nc nocercnt proximo, scd ctiam vo- dos cognoscerem « dc civitate Domini, » id est dc
luntatem ot hoc « in medio domus
: meae, » id est, superna Hierusalem, « omnes operantes iniquita-
congrcgationis fidelium, inter quos ,'unus eram tem. » Non dicit qui operati sunt, sed qui
: in hoc
cum dicit « in mcdio, » notat quod omnibus in persistunt : vel possumus peccatores hic accipere
semetipso proponcbat exemplum bcnc oporandi. dncmoncs ipsos ct suggestioncs immissas a diabolo :

Praeter hoc ctiam « non proponcbam antc oculos cttunc ita continuabitur. In aliis non placcbant
meos » interiores, aliquam « rcm injustam » ut mihi mala, scd potius in me ipso inlerficiebam om-
mihi placcrct aliqua injustitia, scd potius « facien- ncs peocatores terra?, id cst omnes suggestiones
tes » actualiter « praevaricationes, » id est aliquas mihi immissas a diabolo ct hoc in matutino,
: id est,
offensiones contra praeceptum legis « odivi. » in ipso initio,dura ipsa? suggestioncs incipiuut oriii,
])
EL etiam « cor pravum, » id est homo pravi cor- non perducebam ad aclum id quod suppcte-
seilicet,
malevolus aliquis, « licet non actu ma-
dis, scilicet bant suggestiones. Ad boc intcrficicbam ut disper-
litiam » suam exsequatur, « non adhaesit mihi, » derem, nedeinceps radicarentde civitatc Doniini, id
id cst, non placuit mihi, nec fuit mihi familiaris : est de anima mea,
quse est munita Doi habilatio,
» declinantem me, » id est moribus meis
» vero « a omnes operantes iniquitatem, id est, da3moncs, nc
assentire vitantem, ipsum dico propter hoc « ma- dehinc habitaculum haberent, qui dicuntur in me
lignum; » si apud aliquos praetendebat justitiam peccatores et operarii iniquitatis, qui causa sunt
suam, « hunc uon cognoscebam » justum cssc, totius pcccati.
sicul alii putant, nec vitam ipsius approbabam.
IN PSALMUM CI.
Detrahentem secretp proximo suo hunc perso-
«
Titulus. Oratio pauperis, cum anxiatus fuerit
quebar » diligenti exhortatione, ul ab errorc suo ct coram Domino precem suam effuderit.
retraherem. Domine, exaudi orationem meanr.
- » Psalmus
533 EXPLANATIO IN PSALMOS. 534

prima parte continet ora-

dioitur oratio, quia in A perdita pinguedine propria et illuminatione Dei,
tionem.et alia quaj postponuntur causae suntquare implicita multis peocatis, digna ethabilis reputetur
sitorandum.Nominantur autemmulti libri respeotu oremari.
primarum partium, veluti quidam liber Moysi voca- .. Percussus sum. •> Pars secunda. Bene dico quod
tur Genesis, <|uia in principio exponitur generatio eram secundum natu-
dies defeoerunt, quia ego,qui
cocli et terrffi ; ot h;ec cst oralio David prophetsa ram el primam creationem,
ut fenum » viride el «

pauperis,vel alicujus veri pauperis,in haoconside- Doridum, «percussus sum » adiabolo,quasia malo
ratione habitus, cum precem suamanteDeum effu- falcatore, dum me ei parentes meos ad peccatum

derit. Preces illac dicuntur effundi coram Deo, quae impulit, por quae perdidi virorem meum et llores

nullis cogitationibus praeveniuntur, nullis omnino justitiae ; et tunc « aruil oor meum, » carens illumi-
obstaculis diaboli impediuntur, aed pura devotione natione, gratia interiora fovenle; ideo aruit, « quin
ad ipsum Deum diriguntur. Loquitur hic pauper oblitus aum comedere panem meum, » id ost, ut

David.vel quilibet alius,non pro una persona, aed contemplatione Dei, quaa esset perfecta refeotio,
pro singulis paupcr ctiam ipse anxius propria de-
: fruerer.
licta et totius humani generia miserias,et Deopre- Ecce incipit ostendere pccnitens istc satisfactio-

jfc auas humiliter deferens. Modua : in prima parte, t» nem pro deliclis, dicena « a voce, « quasi dicat
B
quasi deprecatione utcns,non excusat so, sed quasi Ego percussus aum a diabolo, oblitus sum comedere
reus facit orationem, et quasi misorum sc oonfite- panem meum,e1 ideo certe gemui, et interim quod
tur, ut per In-ec miseriecrdiam movcat injudice.In gemitus in vocem prorupil, ot deinde corpus ita ma-
secunda parte, quae incipit « Percussus sum ut fe- :
ceravi quod ossa feci adhaerere outi. IIoc dicit « a
num, » cnumorat misorias quas patitur gcnus hu- vocc gemitus mci,» id cst propter nimium gemitum
manum. In tertia parte, quae incipit : « Tu autem, « adh.Tsitos mcum carni meae, » id ost, cuti mcae,
Domine, » ostendit confidcntiam quam habet, quia vel intcrim gcmui propcccatismcisct proximorum,
Iniseriis istis eripiatur. Et pcr qucm? scilicet per quod os, id cst, tbrtior pars corporis mci, scilicet

Christum. Et filii servorum Dci cum ipso habita- EcclesiaB, adhaesit, id est, condescendit condolcndo
bunt,ot scmcn eorum in saeculum dirigetur. Inten- ct commisorando carni meae, id cst, mollioribus ct
tio cst nosinvitare ut sic pccnitcamus, ut peccata infirmis de Ecclcsia. sicut Apostolusdicit : Quis in-

nostra ct alia doplorcmus. firmatur, ct cgo non infirmor? Et « similis faclus

orationc sic incipit Dominc, cxaudi ora-
: « sum pelicano solitudinis » quia gcnus est pclicani
m
mcam, ct clamor mcus, » id est, intcrior quod habitat in stagnis, ad cujus differentiam hic
intentio, sive cum vocc fiat, sive non, « ad te pcr dicit « solitudinis. » Istius talis cst natura quod,
veniat, » id est, nullis obstaculis impediatur quin C fugiens atiarum avium «societatem,» solitariam sibi
ad tuam prassentiam consccndat. oligat vitam,et scmper maccr existat. Huic compa-
Dico, clamor perveniat, » ct cum pcrvencrit,
« rat so pccnitens, qui locuitur secundum quredam
non romancat inexauditus.Hoc dicit, « non avertas mcmbra sua, scilicet eremitas, qui ct solitudinem
faciem tuam, » id est. pra^sentiam tuac cognitionis eligunt, et ibi multa sc macic affligunt. « Factus
< ame, » sed meam humiiitatcm ct fragilitatem sum,» secundum alia membra, « sicut nycticorax »

respice, ct « inclina ad me » inlirmum « aurcm qua3 habilat » in domicilio,» scilicet noc prorsus re-
tuam, » id est, condesccndc meae infirmitati « in mota eat. Nycticorax quaedam avis cst, id est, cor-
quacunquc dic tribulor, » ct hic notat sc saepc tri- vus nocticorax, ut alii dicunt, noctua.quae avis sibi
bulari. Vix enim ccssant justo tribulationes et ten- escam in nocte acquirit, et cst valde odiosa homi-
tationes diaboli. nibus, quia dum cantat, mortem minari intelligi-
Quasi diceret : Sajpe tribulor, ot iu tribulationi- tur; ncc prorsus rcmota est a convcrsione homi-
bus invoco, ct « in quacunquc die invocavero tc, nuin,ncc cx toto cum eis habitat. Iluic comparabi-
velocitcr exaudi mc. » tur iste generalis pauper, qui loquitur de se sccun-
Etopuscst ut exaudias, quia« dics"» humanac vi- dum mcmbra illa quae nec cx toto convcrsationem
ta? mei » acti in peccatis et miseriae,qui aunt « ai- u reliquerunt, ncc omnino cum eis habitat, vcluti boni
«

cutfumus: » sicut enim fumus ex igne, et quanto viri,qui in saeculo habitantes, saeculari convcrsationi
magis acccndit, tanto maais evanescit, ita mali non consentiunt; et hi sunt quasi noctuma avis,
humanae vitae ex ardore concupisccntiarum
- quia in nocte vigilant et orant, vclut quod in die
:edunt, cl oculos cordis excaecant; et quanto faciunt, ita est quasi in noclo fieret, quia fugiunt
dunt,tanto magis a dignitate veri lumi- conppectum hominum et in abscondito faciuntbona
nis dcficiunt. Dics, dico, « defecerunt » quia nihil opcra sua : aunt otiam hominibus, quia mi-
infcsti
itcm propter hoc
utditatis attulerunt, « ct » nantur eis mortem, cum nolunt in eis capere exem-
opus est cxauditionc tua, quia « ossa mca aruerunt,» plum bene vivendi.
animae scilicet robora,id est,ipsa ratio aruit, id est, Similis factus sum istis, et propter hoc ctiam
consonticns voluptati carnis, deficit a rohorc suo, « vigilavi,» id est,sollicitus e1 curiosus fui de corrcc-
soilicet a conluitione veri boni. Sicut crcmium. » tionc mea ct proximorum, meorum. « Et factus sum
In hoc maxima notatur ariditas, quod ipsa anima, sicutpasser solitarius, » qui, fugitans laqucos, nidi-
 HAYMONIS HALBBRSTAT. BPISC. UIM». PARS I COMMBNT. BIBL :>M\

flcat in tuto looo, scilicet « in tecto. « Item, secun- \ El (i lu » qui eeternus cs, qui viderie dormisse,
(liini (|uiis(l;uii de corpore suo oomparat se pauper diini distulisti misereri, modo u exsurgens, w
iste pcenitens passeri, in tecto habitanli : quales roberis Sion, » id ei t, E< ecure dico « mi-
sunL monachi et honi canonici, qui comparantur Bereboris, quiatempus miserendi ejus, quia vcnft
pusseri, qiii;i oalidi snnL in vitandis Laqueis diaboli Lempus, » id est, aptitudo temporis, in quo debei
ct sunt solitarii, quia dimissis diversitatibus liujiis misereri. Ingeminando, desiderium quod habetei
sacculi, solam iniiiincni Ecolesiae sequuntur : qui illa miseratione ootat. Vere n misereberis Sion,«
liahilant in tecto, id est, in tuto loco, scilicet quoniam servis tuis, »> id est, apostolis et aliis \>i.>-

in consortio bonorum, per quorum exemplum dicatoribus, quorum osf Ecclesiam Dei aedificare,

et admonitionos tuti sunt ab expugnatione ini- « placuerunt Lapides, » id ert, vivi bomines, quj
mici. sunt solidi ot stabilcs et in fidc ct in bonu
Tota die. » Adhuc cnumcrat miscrias quas Im-
« operibus, et apti ut ponantur in eediflcio ejui
manum gonus patitur; quasi diceret Ego vigila- : Sinii, scilicot Ecclesios. « Et » illi serv! " misere-
bam ot talem mo faciebam ct lunc « exprobrabant » ; buntur » exhortando et eondolendo de peccatis,
mihi inimici mei, » id cst, opprobria dicebant mihi, « tciraj,» id cst tcrrenorum,qui dehont essc « ejus»

et hoc « tota die,» id est assiduc.Etiam amici; hoc r> Sion.

est quod dicit « qui laudahant me, » veluti simu-
: Scrvi miserebuntur « et» pcr hoc « tiinebunt gon-
lati amici, « adversum me jurabanL. » Pcr simile tes nomen tuuni, Dominc, ct omnes regcs tcme, »>

dicit; quia sicut aliqui, cum persisLunL contra ali- id est, quicunque hcne rcgunt suam terronitatem,
quem, contra eum jurant, ita isti persistunt in « timchunt gloriam tuam, » id est, te, quia glorio-
derisione bonorum. sum cognosccnt.
Idco cxprobrabant, non quod in mo malum vide- Ideo timchunt, « quia Dominus ssdiflcabit » vir-

rent,sed « quia cincrem,» id est,minutissima pecca- tutihus « Sion,» id cst, Ecclcsiam, « et videhitur »

ta, qua? sunt majorum pcccatorum «inan-

rcliquiae ;
tandem a suis « in gloria sua, » id est in ajfcrni-

ducabam,» id est.consumebam « tanquam panom,»
quia tantam refoctionem inde habebam, quantam ex
pane. Per cinerem ideo accipimus reliquias pecca-
torum, quia cinercs sunt reliquiao carbonum, per
quos intelliguntur peccata quae exurunt corda. « Et
poculum meum cum fletu miscebam,» Ad litteram,
fiebat quidem justus iste, attendens has necessi-
tate; vel in praescnti gloria videbitur a suis, id est,
agnoscetur a suis gloriosus.
Vcrc asdificahit, quia « respexit » et respicietau.
diendo « in orationem humilium » qui nihil de se
praisumunt, sicut rospexit orationem puhlicani et
pharisaoi; dico « respexit, » et etiam habuit vulturn
acceptabiiem et hoc est, « non sprevit precem ;

tates comcdendi et bibendi ex peccato cvenisse C corum. » Diccndo minus, plus intelligit; vel, non
Adae; vel poculum accipiamus Dominicum calicem, sprevit orationem pro se factam, et non spernet
qui cum lacrymis ct compunctione accipicndus prccem factam pro aliis; vel respicict, et non ad
est. horam, sed nunquam spernet.
Ideo sic faciebam, quia quasi prasentem vide- Dixi quia rcspcxit, modo dicturus quomodo re-
bam iram futuri judicii ct hoc est « a facie irae
; spextt, scilicet pcr adventum Filii. Quia dicturus
:

tuaj,» id est,proptcr pra^sentiam futureemc, in qua rem magnam est et in memoria tenendam, admo-
damnabis malos et a facie « indignationis,» id est,
; net, dicens « Scribantur, » id est memoriaB firmi- :

correctionis tuae, quam in hac vita facis, non ad ter commendcntur « in generatione altera, » id est
damnandum, sed ad purgandum praedestinatos. Et in postcris nostris, ut ipsi sciant « hasc » qua? dic-
bcne dico quod per indignationem corrigis, « quia turus snin; et pro his laudabit Dominum populus
elevans » mc in prosperitatihus hujusvitae, « allisisti qui creabitur.
mo » multis tribulationihus. Hoc dicit paupcr, qui Haec scilicet scribantur, « quia » Dominus « pro-
hic loquitur non sccundum omnia mcmbra, scd spexit, » scilicet illos qui procul erant acognitione
secundum quaedam. Dei, scilicet gontiles misericorditer visitavit « de
Bcnc dico me considerare futuram iram quasi i-» excelso sancto suo,» id est, de humanitateFilii sui,
praescntem, quia « dies mei » mihi nihil utilitatis quffl fuit cxcelsa, quia ab omni peccato immunis,et
affercntoH, quia dies sunt « sieuL uinhra, » quiahic ipse « Dominus
terram aspcxit, » id cst illos qui
in
no.n habetur vera illumiflatio; in qua declinatione, culta eranf terra, sicut Judaei quos propinquos visi-
quae ex peccato est, cognosco futuram iram; dies tavit; sicut Apostolus ait Venicns,evangclizavit his
« declinaverunt, cL ego sicut fenum arui. » qui prope erant et his qui longe (Eph..) et hoc :

« Tu autem.» Pars
tertia. Ego miserias sustineo, « de coelo, » de ipsa scilicet humanitato Christi, in

scd Domino, in avternum permanes, et memo-

« tu, qua ijisa celata fuit iHvinitas.
riale tuum, » id est,illud insigne factum, scilicet Ad hoc prospcxit « ul » pcr ipsum mediatorcm
rodempLio humani goncris perFilium propterquam Filium audirot gcmitus compeditorum,id est,eo-
«

tu fcnobris in memoria hominum « in genera- ruin qui non lasciviunt pcr platcashujus vitae, sed
tiono praesenti duratura, « et generatione» subsc- sunl ligati praeceptis Dei : ad hoc audirct, « ut »
quente. ipsos « filios interemptorum, » id ost, patrum mor-
 ;
:

537 EXPLANATIO 1N PSALMOS. o38

tuorum in peccatis, « aolveret » a vinculo pecoato- A tnentum mutabitur, ([iii;i Btabile flet, dico « cccli
ruin pro quibus gemebant. peribunt, lu autem, Domine, in seternum perma-
Ad hoc solum, « ut » ipsi aoluti « annuntient in nens. » Ostendit quomodo peribunt, dicens : « Et
Sion, " iil est, in praesenti Ecclosia, « nomon Domi- omnes siout vestimenlum veterascenl ,» quia Beoun-
ni, et in Hierusalem, » id est in futura, quae est dum corruptionem hominum ipsa elementa corrum-
visio pacis, « annuntient laudem ejus » Domini, id puntur : veluti terra, quaa jam minus fertilis eat

taudabilem ostendant. quam prius, aer lninus salubris.

Dico annuntient, et hoc non pauois, sed « in oon- « Et » lu (i
mutabis eos siout opertorium - muta-
veniendo popujos in unum, » id est oongregando, tur,quando reoipient aliam qualitatem et illa im- :

id est in oongregatione populorum. Vel « inconve- mutatione permanens immutatio erit, el hoc dicit
niendo,» iil est alloquendo, « populos in unum, id « Et mutabuntur, » id cstin illa immutal.iiine por-
ducendo eoa in unam voluntatem et fidem : inanelmnt: nonet'il,sirutquidam li.rretici volueninl,
« ctiam oonveniendo « reges, » id est majores,
ct » quod aliquandci rodiront cleineuta ad pristinam l'a-
ad hoc « ut serviant Domino. » ciem,et item homines ad habitationem tcrnc. Ipsos
Dominus aspexit torram, ot « ipsa respondit ei » mutabis, « tu autcm idemes, » id est immutabilis
mti, assentiens sujb vocationi, ef subsepviena, y, « ipse, » id cst omnipotons « ot anni tui »in qui- :

ct ambulans « in via,» id est in prsaceptis Dei bona bus lu vivis, « non defieiont, » quia seterai sunt.
oporationc : via dico « virtutis suae, » id cst in Vel possumuscaelumetterram inteilegere allegorioe,
qua virtuosam.quianulla tribulatione ab
so ostondit ut sic dicamus Dico, « nc rcvoccs, » ct socurus :

ea Beparari potest unde Apostolus Ncquc mors, ; : sum, proptor bona initia qu;e tu jam fecisti, quod
ncque vita poterunt nos separarc a charitatc Dei, non revocabis quia, o Domine, lu fundasti terram,
:

(Rom., xiii) : rcspondit dico, ita diccus : Dominc, id cst, Ecclosiam, initio, id csf per Filium, vol a
« nuntia mihi, pau- » id cst, fac mo intelligere « primo jusfo Abel ; ct cueli, id est, alliores viri in Ec-
citatem dierum meorum, » id est brevitatem hu- clesia,qui contincnt socreta ccelostia, sunt spirifua-
munae vitai ut ca cognita fostincm ad vitam ;etcr-
; lia opcra manuum tuaniin in quibus niaximcappa-
nam. rct Dominus poribunt mortc
laudabilis. Ipsi coeli
Et me
currcntem ad vitam seternam « ne revo- tcmporali, tu autem, Dous, pcrmanos et omnes :

a cursu illo, hoc est nc suhtrahas gratiam

- illi vetcrasccnt,scnosccnt ct corrumpentur corpore,
;

quia tunc subsistercm ogo« in dimidio dicrum meo- sicutvcstimcntum quod atteritur,cttum immutabis
rum »tantum,id ost solam humanam vitam actam eos, quando inducs cos incorruptioneet immortali-
in temporalibus bonis habcrem qunc vita dicitur : talc, sicut opertorium vetus renovatur; « et muta-
dimidia, id ost impcrfecta. Vel dies possumus hic C buntur, » id cst, illa nova immutatio pcrmanebit
aecipere vitam justorum, quia in oa habetur vera in cis, tu autom idcm cs, ct anni tui non deficient.
illuminatio, ut sic dicatur : No revoccs mc a cursu Anni tui sunt seterni, in qua cctcrnitatc « habita-
tantum sim in dimidio dicrum mco-
eternca vitae, ut bunt filii servorum tuorum, » id cst imitafores san-
rum, id cst ut solummodo habcam pncscntcm vi- ctorum Apostolorum « e.t semen oorum, » id est ;

tani justorum, quia ipsa cst dimidia, id cst imper- bona opcratio ipsorum, « dirigetur » a todc virtute
fecta ot inutilis, nisi rctcrna vita succedat. Dics mci in virtutem, in praesenti et « in s;eculum « futurum
Bunt dimidii, sed « anni tui, » id est aeternitas; dirigetur quia tunc non cesaabunt a laude Dei, et
:

qaam designat nomine anni, non proptcr mutabili- hic ostcnditur laetus finis poenitentiuni, sieut in
:u, qure ibi nulla est.sed proptcr longitudinem ;
aliis pxenitentialibus.
sunt « in generatione » pra^scnti « ot » durabunt in IN PSALMUM GII.
« gcnerationc succcdcnti, hoc cst, teterni sunt. » Titulus : Psalmus ipsi Darid.
« Initio tu, Dominc, terram fundasti. » Bone dico « Benedic. Psalmus istc convcnit David pro-
I. »

quod anni lui sunt aeterni, quia tu, Domine,ncc ini- phetae, qui hic loquitur. Matoriam habet laudcsDci.
tium habuisti, nee finom habebis qui quod initium : Modus in prima parte, cxhortafur ad laudandum
:

non habuisset, ostcndit, cum dieit eum lerram fun- n Deum, propter collata beneficia. In aecunda, quae
dassc ex quo constat quod ipsc antc terram Fuit,
: ineipit : « Nolas fecit vias suas, » ostendit laudes
ei inde dicit « Dominc, tu tcrram fundasli, » ct
: Dei in bcneficiis prioribus collatis patribus.In tcr-
hoe « » id est, in prima creatione« el coeli»
initio, tia, quae incipit : « Benedicite Domino, omnes an-
materiales sunt opcra manuuiu luarum, » quia tu
« geli ejus, » oBtendit Deum laudari ab angelisetab
eos fecisti sed idco ita exprcsse dicit « opcra ma-
: omnilms crcaturis. Pcr ha;c omnia intcndit nos in-
nuiiiu tuarum, » quia quod dignius opus est, ascri- vitare ad laudem Dei.
bitur porsonn: artilieis. Ac si diceret : <) • anima mea » quaa multis euris
Ostendit Deum sine Qne ease, quia poat omnia implicita es, el aliis impedimentis saeculi, dimissis
erit, cum dicit non quod
: « Ipsi » ccoli « peribunt : » omnibus istis,« benedic Domino,» id est lauda Do-
Bubatantia pereat, sed qualitates mutabuntur. Haec minum, et amplifica laudes ejus, etaecundum om-
quidem inferiora,quaeex nostra habitatione corrum- nes vires; et hoo dicit, •
et omnia quae intra me
«ntur,perignem purgabuntur: ipsum etiam (Irma- siint » benedicant « nomini sancto ejui
 539 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMKNT. BIBL. »40

E3t hoc quia videt maxime faciendum, ot in hoc A Et ipse Dominue » est - mieerator, » id est ex«
perseverandum, ingeminat dicens « Bonedic, ani- hibens multoa effectue misericorditE, id egt, multa
:

ma mea, Domino » et supponit causas.dicens « Et

; beneficio quaa confert nobis sine merito nostro, :

noli oblivisci omnes retributiones ejus,» id est be- « el idem Dominus e I mieericori » in natura
neficia quse ipse reddit contra malefacta quas faei- sua; a longaminis, quia exspectat noa diu ad
mus ei. poenitentiam ;
« el ., idem ipse eet Deus - multum
Exsequitur retribuliones illas,cum dicil «qui pro- misericors, » quia quotidiana et innumerabilia
pitiatur omnibus iniquitatibus tuis, » scilicel con- peccata condonat nobis.
donat lilii peccata ;
et alia retributio,cum dicil « qui E1 i-iiin Dominushaec beneficia faciat nobis, anne
sanat omnes infirmitates tuas,» hoc est, ita Btabi- « in perpetuum irasceturnobis?Non:* quialicetin
lem te facit, uf jam tentationibus diaboli,nec aliquo prasenti videatur iratus, dum permittit nos tribu-
gravi peccato permittit te impediri. Vel, « sanat in- lari, tamen ira illa non erit perpetua, sed tandem
firmitates tuas, » quia tandem liberabit teacorru- eripiet nos ab omni pcena:
et non tantum nonira-
ptibilitate. Bcetur, sed, quod minus cst, « nequc in sternum
Aliud item beneficium quod dicit « qui redimit» comminabitur. » Qui enim modo minatur Dobis,
per prelium sanguinis sui « vitam tuam, » id est, t» diccns Nisi conversi fueritie, morte moriemini,
:

ipsain aniinam « de inlcritu, » id est no tandem quandoque blandus ct mitis apparcbit nobis.
ajternalitcr percat : « qui » otiani « coronaf te » in Bcnc dioo quod Dominus longanimis sit ct nii-
prasenti « in misericordia et miserationibus, » id sericors, qma « non fecit nobis sccundum peccata
est multis bencficiis per misericordiam collatis.Pos- nostra, » scilicet originalia, ut nos damnaret, sicut
sunt hffic dici de futura vita,sic Qui redimit,id est : peccata exigerent ; « ncquc » ctiarn « retribuit no-
quilibcrat dc intcritu vitam tuain, no audias sen- bis sccundum » iniquitates nostras
acluales, quaa
tentiam cum malis « Ite, maledicti, in ignem ajtor- : exigerent ut nos semper in majores vitiorum pro-
num (Mnlth. xxv.) » Oui coronat te, quia ibi ornabit funditatem dcjiccrct.
te misericordia ct miseralionibus, id est per miseri- Bcne dico non retribuit sccundum iniquita-
«

cordiam beneficiis datis. tes, » « quoniam potius contrarium fecit « corro- ;

Itom alia retributio, cum dicit « qui replct » in boravit, > id cst immutabiliter dcdit «miscricordiarn
hac vita « dosiderium tuum in nobis, » quia multi- suam, remissioncmpcccatorum,et aliaquajcunque
"

plicat justitias tuas pro voto tuo, vel de alia vita di- beneficia, « super timentes se,» id est dc supcrnis
catur,ubi desidcrium justi in nullo falliiur, « rcno- vcnitilla misericordia.Vcl cum dicit « super, » pos-
vabitur»etiam in hac vita, «ut aquila juvcntus tua. sit illa miscricordia sumus intelligcrequodamplior
Natura aquilae cst ut in scnio tantum ci excrescat C quam dignitasaccipientium.Ethanc scilicetmiseri-
rostrum et ungues quod non possit se cibo reficere cordiam dedit « secundum altitudinem cceli a ter- ;

asccndit autem et tunc advcrsus solem,doncc pcn- ra, » quia sicut ccclum altius eL dignius est quam

naj suae calore cxurantur, et deindc decidat in vivam tcrra, et irrigans facit eam fructiferam, ita miseri-
aquam, unde exicns, acuit ad petram rostrum et cordia Dei dignior quam sint illi qui recipiunt, et
ungucs, ot postea cibum capiens, juvcnescit. ILa pluens spirituali rore,cordaeorumfructificarefacit.
nos occupati multis peccatis,cum tcnemur invctus- Bcnc dico quod Deus « corroboravit misericor-
tate Adai. accedimus ad Christum, qui est verus sol, diam, » scilicet quia « longe fecit a nobis iniquita-
cujus calore et infusionc gratiffl pcccata nostra exu- tes nostras, » in tantum « quantum ortus distatab
runtur ; et inde aquis baptismi lavamur, inde ro- occidente. » Benc quidem nos comparat occidenti,
strum incurvum, id est malam consuetudinem no- quia dum in pcccatis fuimus, quasi occidens era-
stramillidimusetconfringimuspetra3,id estChristo, mus : quia cognitione et splendore veri Solis, qui
cui nos conformantes, vetuslatcm dcponimus etju- est Deus, non illuminamur remotis vero iniquita- ;

venescimus : vel possumus diccrc de tali vita, ubi tibus, quasi oricns facti sumus, quia jam splen-
juventus nostra rcnovabitur, quando impassibilitate dore Soiis justitia; irradiamur.
ot immortalitate induemur. rw Dico « longc iniquitatcs
fccit, » ct etiam postea

Bene dico, rcplct desiderium, quia ipsc est« Do- cuni deliquimus, misertus cst Dominus timcnti-
«

minus faciens misericordias et » etiam faciens ; tibus se, quomodo miserelur pater filiorum. »Sicut
« judicium, » id est vindictam « omnibus injuriam enim pater aliquando blande consolatur filios, ali-
patientibus. Unde Apostolus « Mihi vindictam,
» : quando pie voto recordationis castigat, ita Dcus se
ct cgo retribuam, dioit Dominus (Rom. xn E%ech. ; timentes ideo quidem miserctur « quoniam ipse
ix ; Deut. xxxn.) » cognovit figmentum nostrum, » id est, de fragili
« Notas. » Pars secunda. Dico replet desidcrium matoria nos cognovit cssc, quia nec pcr nos tcnta-
tuum, et ipse Dominus « fecit Moysi notas vias tionibus possumus rcsistcre.
suas, i) id est, praacepta sua, et per ipsum Moyscn Bene dico cognovit nos figmcntum, quia confor-
nolas fecit « filiis Isracl, » id cst populo Judaico, tando nos, « rccordatus cst » qui vidcbatur oblitus,
« voluntates suas, » id est quid Deus vellet facere dum iins permisit in peccatis detineri, < quoniam
populum illum. secundum nos « pulvis sumus, » scilicet nos colli-
5il EXPLANATIO IN PSALMDS. 842

gati vinculo fidoi vel charitatis, nec etiam pernoa \ intelligant faoiendam ab omnibus vocem « sermo-
Bufficientes vento diaboli.et quia « homo » est « Bi- numejus,»id est, mandatorum Dei vel «facientes;

cut fenum, id est res qu» cito deflcil et arescil

» ; verbum illius, vos dico paratos et intentosl ad au-
« dies » etiam a cjus, » bominis, velut fortitudo et diendam vocom sermonum ejus, id est, u< intelli
splendor quas ost in juventute « efflorcbit, » priva- tis quid vobia prxcipiai Deus.
tive dicitur, Bcilicet efflorobit et marccscet: «sic,
>>
Nec tantum moneo unumordinem angelorum lau-
td est tam leviter, « tanquam flos agri ; » vel, « efflo- dare Deum<sod « omnes virtutes ejus, » id est, om-
rebit, » proprie, sed hoc transitorie : et hoc est nes ordinesangelorum, « bencdicite Domino. - Li-
tanquam flos agri.
(liinil dicit, « sic » cel angeli unius ordinis proprie virtutea dicantur,
Et recordatus est « quoniam spiritus, » id est tamen virtutea commune nomen aocipituromnium
anima spirana in ipso homine,« pertransivit in illo,» ordinum. Vos dico, « ministri ejus qui facitis vo-
id cst non pefmanel in eadem cognilione,sed sem- luntatem ejus.»Complentenim angeli in terra hoc
per transit ad diversa ; sed-« etiam » ille spiritua quod Deum velle intelligunt: vcluti Gabriel angelus
ti non Bubsistet, » id est, non permanebit in homine, inissus Mariam virginem (Luc. j).
;ul

quia per mortem discedit omni homine » el am-

al> ;
Benedicite Domino, omnia opera ejus,» id est,
plius n in bae vita « non cognoscet locum suum, » .. praebetc mihi materiam benedicendi Dominum et :

non vivifioabit corpus hoc mortale. tu, « anima mea, benedic Domino, » considerans

Homo quidem sic fragilis cst ; « misericordia au- ca qua? sunt «in omni loco dominationisejus.» Mali
tcm Domini ah ajterno et usque in seternum, est » cnim, quoa exspectat per misericordiam Dominus,
permansura supcr timentes eum. »<• aunt mihi causa benedicendi Domino. Vel sub alia
Misericordia est super timentes eum, « cl •< per constructione potest legi sic:Omnia operaejus exi-
illam miserioordiam « justitia illius»est «in filiosfi- stentia in omni loco ejus dominationis, benedicite
liorum:»etperipsaramisericordiamjustiflcabuntur, Domino, quaai si aliquid extra dominationem ejus
non tantum prsesentes filii, sed etiam suocedentes. est,illud non siL mihi materia benedicendi Domino:
« Justitia illius cst in filios filiorum» : non omnibus et propter omnia ha?c opera, «benedic,dnimamea,tu
data, sed «his qui scrvant Testamentum ejus, » id Domino. »

est,his qui sollicite ct bonavoluntate leg:m Dci pcr-

1N PSALMUM GIII.
Bcrutantur.
Titulus Psalmus ipsi David.
« Et 11 post inquisitioncm « mcmoros sunt manda- :

lorum ipsius, » non tantuin ad audiendum vel re- « Benedic. II. » Ilic loquitur Propheta, et habet
eitandum,sed « ad faciendum,» idest,complcndum matoriam Greatoremetuniversamcreaturam.Osten-
« ca. » G dit onim quomodo Deus haec crcata in mundo dispo-
Dominus miscricors ost etjustificat; scd ta-
Dixi, suit; non tamcn quod dc sola maloriali dispositiono
men « Dominus paravit sedem suam in coelo, »
ipse hic agatur,sed \wv istam materialem intellexitPro-
id cst,in summis sanctis,in quibus sodeat judicans; pheta aliam spiritualem,quam facit Deus in anima-
« ot regnum ipsius omnibus dominabitur, » quia bus fidelium,sicut ipso in aliquibuslocis innuet,qua3
nullus poterit resistere imperio ejus.Postquam mo- spiritualis dispositio hic accipilur in materia, sicut
nuit nos multis bcneficiis Dci laudarn ipsum,admo- et spiritualis dispositio in anima. Modus:in prima
nos per terrorem judicii, quod malieffu-
nct ctiani parte.ostendit quomodo Deus disposuit coelum ma-
gcre non possunt, ut a luudc ipsius non dcsista- quod mystice in eo intelliga-
tcriali dispositione,et

mus. mus,legendo exponemus.In secunda parte,qua3 in-

« Boncdicitc Domino. » Para tertia. Quandoqui- cipit : « IIoc marc magnum, » ostondit quomodo
dem Dominus talis cst, ergo vos, « omnes angeli Dous disposuerit.In tertia partc, quffi incipit: « Sit
ejus.benedicite » huic «Domino.» Non propter hoc gloriaDomini in Baaculum,» ostendit Dcum laudan-
utitur Propheta verbo imperationis, quia propter dum propter hujuscemodi dispositionem, cl admo-
suum impcrium laudcnt angeli,vel cessent alaudc net alios ad laudandum Deum : oi ha^c cst sua in-
Dei : sed videns assiduc Iaudare Deum,gaudens de j) tentio.
illa laudis familiari dilectione, admonet Deum lau- Ad quod ul ipsc aliis in sc exemplum praebeat, sic
dare.et detcrminat quos vocet angelos ejus,dicens : exhoatatur animam suam : « Benedic, anima mea,
iotentes virtute; i

quasi diceret : Vos, daemones, Domino, » quasi diccrel considerans mirabilia qua3
:

qui irrecuperabilitcr cecidistis per superbiam, non fecil Dominus,lauda eum et aliis notifica.Esl autem

moneo Deum laudare, Bed illos qui in obedientia Deus laudandusprorecreationemagisquam pro ipsa
perstiterunt,et ideo perseverant persistentcs in cha- prima creatione. Modo facit apostrophen ad ipsum
ritatemulta. Quos dicat potcntcs virtute, determi- Deum, dicendo sic:0 « Domine Deus, » bene debet
nat,dicens « facicntcs, » id est adimplentes, « ver-
: te benediccre anima mca, quia tu - es magnifica-
bum illius,»idest,mandatum Dei,non quod elemen- lus. id est,magnus a fidelibus tuis judicatus: non
<t

tari vocc illis hoc faciunt quod

pra^cipiatur, sed cnim Deus in natura sui potest vel magnificari, vel
velle intelligunt. « Pacientes verbum » dico minorarijSed fidelibus suis tanto major el minor ap-
audiendam vocem,» id e ad hoc ut facianl et >t , paret,quantomagisincognitione ipsius multiplican-

Kn
543 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 544

tur, Dt hoc vehementer, » id ost, inscrutabiliter. A propter agilitatem.Ailegorice, peroubem significer

Nullus, quantuncmque perfectus, potesl magnitu- mus Chri tum ot alioe sanctos,pcr quorum confor*
dincm Dei comprohendcrc. Gum dicit, Deus « mitatem ad Deumaseendimui :per ventumpenna-
meus, » innuit quod ipse Deum sibi valde familia- lum, animas fldelee accipimus, quaj agiles sunt,ot
rem hahot, et ideo idoneus sit qui di beal benedi- menti agilitate ad Deum contemplandiuD voiant,
cero Dominum. el pennatai sunt multis virtutibui : super quos am-
Bene « quod magnificatus sis, quoniam tu,
1 i
<•< > bulal Deus, quia et in ipsis est,et melieromnibue,
Dous, omnia crcasti, et hoc est, « confcssioncm et el pcr adjuvantem ipsi proraoventur.
ip iim

decofem,»id est, ereaturas istas quaa dicunturcon- Ali.i dispositio, in qua magnificus et laudabilis

fessio et decor, quia decorem ostendunt creatorom apparet Deus quod dicit « qui faeis Bpiritus,»id
: :

suum,vel quia ipsae res,quantum ad naturam Buam, est ipsai angelicas creaturas, « angelos tuoe, » id

quae creatae sunt, pulchree el decorae suntllanc ta- esi ipsos nuntios. Spiritus enim aomen esl ipsius
men confessionem « induisti,»nudus quidemetin- substantias, angelos vero nomen ignemofficii :« et
ornatus,et nulli cognitus eratDeus antequam crea- urentem, n id est, ipsum ordinem angelorum, sei-
turas faceret, sed eas postea induit, quia pcr eas licet seraphim, qui ardens interpretatur, faois
oognitus et ornatus apparuit. Tu dico, « amictus « ministros,»id esl per ipsos diepeosas et oorapies
lumine, » id est, oreaturis pcr habitationem tuam,
B voluntatem tuam in mundo.Ad allegoriaDj sicdica-
qui vcrum lumcn es, factus luminosus, » sicut vc- mus : Qui facis spiritus, » id est spirituales viros,
stimonto,»quia ipsius creaturis ornaris.Allegorice, angelos tuos,» quia per ipsorum « praedicationem,
hic per confessionem possumus accipere fideles,qui annunlias nobis tuam voluntatcm ct ministros
» :

Dominum confitcntur et laudant.Decori sunt secun- tuos faois ignem urentcm, id est, accensos et ple-
dum munditiam vita? suae, in quo ctiam deeorem nos dilectione Dei, ut eliam alios urant ct accen-
ejus cui serviunt maxime ostcndunt : eisdem cst daut ad dilectionem Dci.
Deus amictus, ipsis, dico,lumine. id est,luminosis, Ostcnsa creatione et dispositionc cceli, ostendit
socundum cognitioncm quam habcnt dc Deo habi- creationem ct dispositionem,in qua similiter
terr;c
tatore, quia sunt ornamentum Dei,sicut vestimen- magniflcandus cognoscitur Deus et laudabilis.Ac si
tum alicujus hominis unde Prophcta « Vivo ego,
; : diceret : Item propter hoc es magnificatus,quia l.u
dicil Dominus, quia his omnihus sicul vcstimcnto es ille « qui fundasti terram super stabilitatem
indueris. » suam, » id est, stabilcm et flrmam cam fecisti Sta-
«Extendcns ccelum.»Ostendit dispositionem coeli, bilitatem terra? accipimus ad litteram,intelligentes
per quam Deus magniflcatus apparet.Dico.induisti ipsius gravitatem, et aeris circumfusi sustentatio-
confessionem, tu « cxtendes coclum sicut pellcm;» C ncm qua; terra« non inclinabitur in sscculum saJ- :

sicut cnim pellis totum animal involvit, ita coelum culi, id est, non'destructur. Licet enim aliquando
totum mundum includit tu dico,» qui tegis supe- : qualitas mutetur,substantia tamen nunquam peri-
riora ejus » cceli materialibus « aquis :»undealibi bit.Pcr terram intelligimus Ecclesiam,qua3 fundata
(Gen., i) Aquos super firmamentuni.Allcgorice.pcr
: est super stabilitatcm suam, id est, Cbristum, et
coclum possumus intelligere divinam Scripturam, ipsa Ecclesia non inclinabitur in srcculum s«culi,
quaj continct arcana ccelestia : quae sicut pellis quia nunquam aliqua violentia diaboli destruetur.
extenditur,quia nos undiquc munit et protegit.Gu- Terram fundasti,« ejus » terra: « abyssus,»scili-
jus Scriptura; superiora teguntur aquis, quia ipsa: cet Occanus, est « amictus sicut vesfimcntum,» id
Scripturae portant nobis quasi in manifcsto aquas est, undique circumdans « super montcs ipsius
baptismi,ut in ipsis poccatadeponamus,et Spiritum terras »stabunt aqasa diluvii ascendcrunt enim ;

sanefum recipiamus.Attcndendum quod litteram sc- aquae diluvii super altissimum montcm quindecim
cundum flguram legimus,ct cx aliquibus verbis al- cubitis (Gen. vu). Cum dicit Propheta de aquis di-
lcgoriam trahimus aliquando.Vcl possumus accipcre luvii,quaj prajterieranttempore suo,quasi dc futuro
« supcriora ejus,» Scriptunc ipsa altiora praecepta, annuntians :« Supcr montes stabunt aquaj,»innuit
sciicet dilcctionem Dci ct proximi, qaa) tegit Deus iv hic se potius de significato quam de figura nunc
aquis, id cst, replet spiritualibus gratiis. agcre, et ideo inquirimus pcr omnia allegoriam et :

Ostendit alias dispositiones :« cxtcndens ccelum» secundumhocquodterram accipimusEcc!csiam,sic

dico, tu « qni ponis nubem ascensum tuum; » ad diceturiEcclesianoninclinabiturinsaaoulum saaculi,

litteram ita erat,quia angelusjauntiaturus patribus licilabyssus profundissimi, in vitiis scilicet, sinl
nostris voluntatem nubc dcsccndcbat et
Dci, in amictus ejus, hoc cst vesfimcntum, id est, perse-
ascendebat; undeinalio psalmo dicit :«In columna quentes Ecclesiam,ct undique eam persecutionibua
nubis loquebatur ad eos(Psal. xcvni, Num. xxn). Et circuindanteSjSicut aliquis vcstimento circumdatur;
adhuc magnificum Deum ostendit, cum dicit:«Qui et tantum super minorcs in Ecclesia,sed eliani
iii »ii

ambulas super pennas ventorum, » id cst, citius super montcs,id cst,super majorcs in Ecclcsia vc- 1
,

perfieis voluntatem tuam quamventi perficiant ali- luti super ipsos apostolas, stabunt assidue impu-

quem propositum cursum vel quia tu Deus ubique ; gnantes aquae, id est, persecutorcs demergere vo-
es. Venti scribuntur pennati et a divinis poetis, lentes, veluti Nero,qui corporaliter Pcfrum ct Pau-
845 EXPLANATIO IX PSAI.MOS. 546

liiin oociilit. Aquffi stabunt, sed ipsae aqumfugienl A siti sua,id est, lioel naturaliter sitianl, et ailii pro-
nl, Increpatione Lua,»eicu1 ipae aqum diluvii reces- missum Messiam tamen videnles ipsum,et
dicant,
aerunl el Deo raissia vontis increpatffl;
fugerunt, ;i ejus doctrinam audientes, non exstinguunt sitim
el ipsae aquae « formidabunt, » id est formidantes suam,quia ipsum Ghristum Eledemptorem non ore-
istendent, recedentes in looum pristinum; « a dunt, sed exspectabunt converti ad ipsum usque in
voce tonitrui tui,»id cst,propter magnum ventorum Rnem temporum,
Qatnm. Allegorice sio Persecutorea Ecclosira fu-:
Dico, aqu.r pertransibunl inter montes, ad litte-

gient, iil est, eessabunl a persecutionesua,«abin- ram, el • supor ca,

scilicet, monlos et aqUdS,
»

erepatione, » id est, propter admonitionem tuam .. voluores cceli habitabunt,e1 dabunt voces suasde
increpantem eoa : el formidabunl ab bis qus fece- « medio petrarum.» Similiter.ad allegoriam volu-
runt, territi ;i voce tonitrui tui,id est,propter com- eres oooli,id est,spirituales viri, qui semper eajlum
minationem futuri judicii. petunt, babitabunt super ea, quia reficient se illa
Dico.aqiicT PugeTuot; quibus ragientibus«aseen- coclesti doctrina el auctoi itate sanotorum montium,

dunt montes,ct descondunt eampi,» iil est, alti ap- el sio refocti, dabuntvoces suas,id est.laudes Deo,
parent,non omnes in eadem altiludino,vel in eadem « de niedio petrarum, » id est, secundum aucto-
humilitate, sed « in loeum quem fundasti eis, » ritatem sanctorum apostolorum etaliorum perfec-
prout lu disposuisti eos.Vel ad allegoriam sic : Ges- torum.
santibus pcrseculionibus, montes, id cst.pr.-olati in De montibus miltis fontes in convallibus :*mon-
Ecclesia, ascendunt,cminent ct manifeste predica- « tes » autem,ad Iitteram« rigans de superioribus

bunt campi,id est,humiles,descendunt,

: et id cst « tuis, » id ost, pluvia de ccelo veniente. Vel si hic
humiliter obedient suis pradalis, et non omnes in bal,eiiuis,siiis,erit in supcriori liltera, qui omitLit :

eodem ordine,sed in locumquem fundasti eis,qoia et quia sic rigas montes et valles, ideo« satiabitur"
altiores sunt in Ecclcsia alii quam sint alii. » terra de fructu operum tuorum, » id est, quem
Aquac fugient,cl torminum nsuum
illis « posuisti fructum lu operaris.Ita ad litteram : Gum montes,
httora,«quem non transgredientur :»et ad quid hoc id est altiores in Ecclesia, compluant et irrigcnt
riat ostendit,dicens » Ncquc convcrtcntur operire
: inferiores suadoctrina, ipsos montes irrigat Deus
lerram,»id est non amplius diluvium occupabit tcr- propriis donis et inspirationilnis suis, ct, per hoc,
ram tolam.SimiliLer ad allegoriam Posuit Domi- : tiTt-.i.id est sancta Ecclesia, satiabitur et replebitur
aus terminum persecutoribus, qucm non transgre- de lVuelii, id esL virtutibus operum luorum, id est

dientur.quia nulli licet insanirc,nisi quantum per- quas Lu operaris in cis.

mittit Deus; ncque deinceps operienl terram,id Bene dico « satiabitur fructu, » quia tu Deus es
est,

nulla violentia destruent Ecolesiam. C producens fenum, » ad littcram, « jumcntis,» id «

Dico, « terminum posuisti,» tu < qui emittis fon- esl unde jumenfa pascantur, « et herbam oprodu-

«tes in convallibus,*quiade montibusfluunt fontes
in valles et « aquac » fluentes « pertransibunt»de
;
loco ad locura « intcr mcdium montium, » quia a
nullis potest rclineri cursus
oens « servifuti hominum, » quia pascunlur indc
ovcs ct bovcs, ot alia pecora quffl serviunt homini-
bus :vel ad allegoriam ita:EccIesiasatiabitur,quia
corum. Similitor my- Lu Deuses produccns de ipsa Ecclesia fcnum,id est,

Btice emittit Dominus fontes.id cst,doctrinas (luen- corporale subsidium,« servituti hominum, » id est

tes dc montibus, id ost, dc sanctis apostolis et aliis rationabilium.Faeit cnim Dcus uL aliqui in Ecclesia
perfectis viris in Ecclesia, in convalles, id cst, hu- beneficiis eleemosynarum sustentent fatuos,ct inu-
mileset simpliccs virosedocendosctconfirmandos ;
tiles, et bonos, etrationaleS in Ecclesia : praecipitur
ef illffi aquse,hoo cst doctrinoc, portransibunt de re- oniui nobis (Luc. vi eL xi) dare eleemosynam omni
gionc in regionem, et hoc inter medium montium, petenti.
id est,superborum,quia nullo modo supcrbi et po- Ad lifleram, quasi diceret : Adliuc Lu, Dcus, de
tentes hujus vit.e potcrunt doctrina? Dci cursum lorra producis fcnum jumentis, ctc.,« ut » perhaec
sii um extingue.ro. Vel « inter mcdium montium, » culta tua cdueas panem, » seilieet, frumenlum ct
«

id est.sanctorum apostolorum et aliorum perfecto- r> talia, « de terra, » « et panis » ad hoc cducilur,

rum, quorum auctoritatibus ipsa doctrina circuin- ut « eonfirmet cor hominis,»ut cducas dc tcrra vi-
fulcitur ct custoditur. num, « vinuin cor hominis laetificet, sicut reali- <>

Aqiue dico ad litteram pertransibunt, ot indo ter videmus potos homines vino laetari.

« potabunt onines bestke agri, onagri » autem, id Et ideso produois fenum et alia praedicta facis,ut
est silvestres asini, in siti sua, » id est quod na- educas oleum ili
v
terra, ad hoc « ut in olco » homo
tnraliter habent, « exspeotabunt. » Licet enim ona- (i suam. Natura enim olei est,ut
exhilaret faciem »

gri sitiant naturaliter,tamen itafatui sunt,quod vi- multum foveat carnem, et reddat hilarem, n el pa-
dentes aquam, differunt sitim suam exslingucre, « nis eor hominis conflrmet. » Possumus ad alle-
lia allegorice de aqua,soilicet de doctrina Dei, po- goriam ita diccrc: Tu produois fenum,hoc est cor-
tabuui omnes 1" gri.id est,agrestes el bestia- poralem sustentationem,ad hoc trl eduoas de terra,
liter vivcntes de omni gcnere bominum,veluti gen- id est de Qdelibue illis qui aliis bona sua conirau-
nicant,pancm,iil esl refeclionem in contcmplatione
 547 HAVMOMS HALBEHSTAT. EPISC. OI'l>. PARS. I. OOMMENT. HIHL. :,'«H

Dei.Cum cnim bona sua distribuunt, se dignos

aliis A neficiii principum cl potcntum Bcotaue patrono-
efficiunt,quibus Deus cognil ionem sui largiatur:et rum; passeres, i<l cst humilcs, illi vidclicot in i
<•-

ad hoc itcm producis fenum.utipsi capiantvinum dris, iil csi sub potentibus bujus vit», « nidifica-
id est, Dominicum sanguinem,cl illml vinum laeti- luiiii. » Hcrodii autcm domus, id est, aqua bapti-
ficct cor hominis intcrius.Lsetantur qui cognoscunt smi, csl iIn . i< »rn m
serum, quia ducit <-os pas- pa
digne refeclos Dominico poculo. [tem ad hoc educit sen ad vitam astcrnam, vel sccuudum sententiam
fenum,ut ipsi qui fenum ministrant,ungantur oleo, qua diximus avcm rapacem berodium, dicemua :

id est, Spirilu Bancto et ut exhiiarot Dominus fa-

: i re Ulic nidificabunt in cedris,sed domus he-
ciem eorum intcriorem in oleo, iil est, quia exsul- rodii, id esl pctra, quae est Christu8,dux eorum he-
tantes etlastanles facit cos Dominus per inhabitan- rodiorum,id est, rapacium et pecorum hujus viUe,

tem Spiritum. Dixit superius«ut educas »panem,et quos ducit Ghristus ot regit,et si ipsi ad eum conver-
panis illc cor interioris hominis confirmet confir- : tantur. Montes excelsi, i'l cst apostoli ct alii per-
manlur enim bonis operibus,quibus prxbct cogni- fecti viri, suuL corvis, id est illis bominibus qui

tionem suL vitant lulosa loca ct spinosa,hoc est peccata, refu-

Animalia ita bcneficiis Dci saliantur, et praclcr gium, quia hi tales rcfugiunt ad auctoritatem apo-

hoc etiame ligna campi »ad litteram, benefieiis Uci stolorum, quia pcr eorum exempla fidem suam cu
_ !_____
.
« saturabuntur
.__...._.. _.
» ministrat, enim Dcus ct arbori
:
•
T-w i •
T(
t> ,.,,,. i; i ______-
,. , _•_
,

stodiunt ct tuentur.llcrinaceis
•__..
vero, id est,hirsutis
bus succum, et lmmorcs alios, per quos vivunt ct spinosisin pcccatis, est petra, id cst, Christus,
ct fructum faciunt saturabuntur « etiam cedri
: refugium, Cujus ducatu securi suut ab impugna-
(iLibani quas plantavit » Dominus, quoniam ili- tione diaboli.
gnioros et pulchriores inveniuntur cunctis aliis arbo- Praeter has dispositiones, alias « fecit » Deus,
ribus, idco speciale opus Dci dicuntur. « Illir, » id « lunam » materialem, duraluram « in tempore, »
cst in ipsis cedris « passcrcs nidificabunt. » Ecce id est, quandiu tempus crit, fecit ot solein, <<

nec hoc sine dispositionc Dei (lt. qui « sol cognovit occasum suum, » quia per so-
Herodius avisdicitur,cujus habitatio in aquisest, lein et lunam fecit Deus vicissitudines tcmporum.
ct putatur eadem cssc qua. est fulic-a; unde habet Positis vicissitudinibusnoctiset iliei,ostciiilil quae
alia Lranslatio; « fulicae domus corum; » et secun- Dcus disposuit facienda in noctc, ct postea quae in

dum hoc dicemus ita : Passeres nidificabunt in ce- die. Quasi dicerct : Sul cognovit occasum, quo oc-
dris; « eorum » passerum « est dux, » id est dele- cidente, « posuisti tcncbras, veluli propc inilium
ctans eos cL reficiens; « domus herodii,»ct hoc cst, noctis « ct » deinde « facta nox, id est illa rnajor :

aqua ad quam veniunt passcrcs,ut indc se reficiant obscuratio, » in ipsa noctc « portransibunt om-
et balneent; « montes excclsi » sunt«rcfugium ccr- C « nes bestios silvac de loco ad locum. Est enim >»

« vis, » ut, quibus naturalitor placent monlana, ct dispositionc Dci tempus illud idoneum in quo illffi
cum vcnatores eos inscquuntur,fugiunt admontes; bestiac sibi qua.rant victum.
« hcrinaceis, » id est, hirsuto animali, est « petra OstendiL de quibus dixeral besLiis, scilicet, « ca-
refugium.» Dicitur ctiam horodius avis non aqua- tuli leonum » ct ipsi leoncs pcrtransibunt, ct si-

tica, sed valdc rapax ct infesta hominibus, ct ba- militcr alia. bestiac, « rugicntes » et clamaulcs ad
bitat in pctra ad quam refugit,et sccura est, si in- Dcum, ad hoc pertransibunt ut«rapianL sibi escam
gruat ei neeessitas ct secundumihoc^dicetur,i'do-
: eL quaeranl » cam « a Dco. » Non enim habent sibi
mus hcrodii, » in qua habitat herodius, « dux cibum, nisi Dei permissione. Puniens cnim Deus
cst. « id cst, securitas et defcnsio eorum, id est, alicujus pauperis delicta, permittit ovcm suam vel
herodiorum. Ad allegoriam ita diccmur Non tan- aliquid tale a lupo consumi. :

Lum illi pcrfecti viri pane Dei ct aliis beneficiisDei « Ortus cst sol, » oslensa disposiLione nocLis,

saturabuntur,sed ligna etiam campi.Alia translatio oslendiL disposiLionem diei; quasi diccret : Ita fit in
dicit : « silvai, » id est,silvcstres et inculti gcntiles nocte,cum autem«ortus est sol,ct congregati sunt»
convcrsi ad Deum, « saturabuntur panc Dei » ct catuli leonum,«ctin cubilibus suis collocabuntur.»
aliis spiritualibus donis :et cedrus Libani,potentes, ])
Orto solc, ct ita bcstiis collocatis « exibit homo
et alli, et candidati in dignitatibus hujus sseculi, ad opussuum et ad operationem suam » conti-
quasDomiiuis plantavit,quibus Dominus dedit illas nuandam « usque ad vespcram.» Possumus ita di-

divitias,non ad superbiendum vel ad opprimendum corc a<l allegorram : Christus factus est refugium
innocenles, scd ut ostentent et defendant suis divi- herinaceis, id est,peccatoribus ;
per hoc quod fecit

tiis Ecclesiam. Possunt quidem divitiae digne ha- lunam, id est,Ecclesiam,quae licet crescat et decre-
beri; unde Apostolus Praecipe divitibns non su- : scat sicut luna, tamcn durabit in temporc. Sol, id
perbe sapero, neque sperare in incerto divitiarum, cst Ghristus, ijui ost verus sol, « cognovit occa-
soil in Dco vivo (hi Tim. vi) non dixit prorsus sum, » id ost, pi T,scivit mortcm suam et per boc
t ;

abjiciant divitias, sed ne superbiant. Illic, idest in mortuus fuit,quia tu,Deus,»posuisli tenebrasiigno-
cedris, sub potentibus hujus vitae, passercs, id cst rantio! in cordibus Judacorum,dum Chrislum medi-
humiles,qui se parvi faciunt,velutimonachi etboni cum suum non cognoverunt.Et facta est nox,id est
canonici,qui faciunt nidos, id est cellas suas in bc- excaecatio, in cordibus ipsorum, dum Christum in
 :

519 KXIM.ANATIO IN PSALMOS. 550

mortem dederunt, et in ipsa nocte pertransibunl A, gcnle, prsetereunt ; « cl hsec omnia • scilicct dra< •i)

omnes bestise silv.i-, iii est dsamones late discurrent, et animalia « exspectanl a te ul les illis cscam in

putantes, mortuo Ghristo, quem videbant causam tcmpore. » Wl possumus sic continuarc : Tu Deus,
tutius justiti;c, su e polcnlia} omne humanum gcnus qui rccisti octerna in nlia, fecis li manibus tuis
dereliclum fuisse. Delerminai pcr quasdam partes hoc mare. Ulcgorice, per mare hoc saeculum acoi
quas hic accipiat hcstias,cum dixit Galuli leonum, : pimus.quodesl magnumcl spatiosum manibusope-
!.l est, minores dsemones, et mali eorum ministri, rantium, qnia scmper patct laborantibus illic, id :

qui pertransibunt rugicntes, i<l est, frendcntcs ad est, in hoc mari, sunt reptilia,
est, dscmones el i<l

aliquos devorandum : ad hoc pertransibunt, ut ra- eorum minislri, quorum non

numerus, reptilia, est
pianl el quserant a Deo escam silii, scilicel aliquos scilicet animalia pusilla et magna, sunt enim dae-

quos possint sibi incorporare, et hoo « Dco » ;i : mones alii majores aliis, non substantia, sed pole-
nullum cnim nisi D<i permissione possunt devorare. slalc. lllic, id est in hoc mari, scilicet in mun-
Permisit antem Deus justo judicio Judam diabolo do, pcrtransibunt naves, id est Ecclesiae, i\uaz con-
incorporari, ct alios Bimiliter. Ex morte Ghristi ita tundentur hujus mundi fiuctibus, tamen non sub-
fuit, sed postquam ortus ast sol, id csl resurrexit merguntur. Et alibi, id est, in hoc mundo, et draco
Christus, qui quasi sol oriens mundum illuminavit,
^ iste, id est, principalis diabolus, scilicet, Beelzebub,
tunc congregati sunt dsemones : nonquod localiter qui per Leviathan significatur, quem prima crea-
eonvenissent, sed per simile dicit : quia sicut aliqui tione creasti bonum, posl casum vero formasti ad
fugientes prsesentiam alicujus potentis victoris, ita illudendum, id est, illusibilem fecisti : illud enim ei

dsBmones, qui Ghristi esse volebant dimissis, reces- etiam meretrices Facient, quas in foedis vitiis illa-
scrunt ad suos; et tunc in malitia pertinaces, « iu queatascum fortius tenere putat, ipsse ab illius ma-
oubilibus suis collooabuntur, » id est, quiescent nibus elabuntur, et per pcenitcntiam in Christi cor-
iu iliis qui sunt proprie cubilia eorum, scilicet in pus traducuntur, et hsec omnia, scilicet draco, ct
illis qui obdurati ct perseverantes in peccatis, nullo alia exspeclant escam in tenipore
a le ut iles illis

modo ;ul fidem volunt accedere : illi collocabuntur opportuno. Opportunum enim tempus habuit, cum
in cubilinus suis; hoino autein rationalis exiliit ad Uominus Judam in manibus illius tradidit. Hsec
opus, id est, manifeste operabitur : opus dico suum, omnia a te exspectant escam, et « dante lc illis »
hoc est, rationali viro congruum, videlicet bonum e im,ipsi > colligent » tam animalia quam homi-
i

opus, et ad operationem suam continuandam usque nes, te » autem « aperiente manum tuam, id »>

ad vesperam. est, dante te auxilium, « omnia implebuutur bo-

Quandoquidem, o Deus, hsec omnia perfecta l'c- nitate, » id cst liberatione et auxilio, per bonita-
cisti, ct corporaliler, et spiritualiter, ergo,o<« Do- C tem impensa; quia neque d.emoncs sibi
Dei sibi
minc, magnificata sunt opera tua, » id cst mira- conformare homines, Deo prsebente auxilium, nc-
bilia, ct magnifica sunt cognita, ct « quam » ma- que ipsa animalia poterunt corporaiiter nocerc.
gnilicata ineffabiliter : ideo dico magnificata, quia Te dante implebuntur bonitate; at si ipsi prae-
« in sapientia, » i<l est sapienter « fecisti omnia » :
sumanl, lu averles te ab cis, ct sic turljabiintur; ct
omnia enini ineffabili Dei providentia sunt dispo- noc est, « avertente autem te faciem tuam, id est
sita; idco ctiam sunt magnificala, quia « terra re- subtrahente gratiam, « turbabuntur, » id est, co-
pleta est possessione tua » multitudine habitan- gnoscent sc nihil esse, et« auferes spiritum » abeis
tium. superbise, qui est « eorum, «scilicet quem non ex
Pars secunda. « Iloc mare magnum.» Quasi <li- Deo, sed ex sc habent, « et deficient » a superbia
cat : Ccelum ct tcrram, Domine, sic disposuisti, et prsesumptionis pulverem suum revertentur,»
« ct in
<• boc marc : » ita dicit, quasi prsesens ostendat movebuntur. Vel, allegorice, rcvertenlur in
id est,
nuire dico « magnum » in sui natura, et « spatio- pulvercm, cum rcdcunt ad humilitatem, cL nihil
sum, » id est amplum « manibus » navigandum, cx sc faciunt, sed materiam unde sunt, cincrem ct
in quo similiter possunt navigare multi; « illic, » pulvcrcm csse, cognoscunt.
id est in hoc mari sunt « reptilia, » i<l cst marina Q Ipsi moriuntur, et lu « emittis Spirilum tuum, »
monstra, « quorum non cst numerus » ccrlus apud sanctum Spiritum,vel angelum. Ganet enim tuba,
aliquem hominem. vocans mortuos ad judicium,« et » tunc « creabun-
Hcptilia iion ]iossunt numerari, scd hocunum [ics- tur,» id est, immutabuntur; « et renovabis faciem
suni <b^ quod illa replilia pusilla el ma-
illis dicere terrae. » Vel ad allegoriam,secundum hoc quod <li-
gna sunt boc cst quod dicit « animalia pusilla
: : cimus pulverem redigi a<l humilitatcm, si<: dice-
cum magnis « et quamvis tot sint monstra in
: mus : ad pulverem, id est, ad humi-
Ipsi revertentur
mari, tamen « illic naves pertransibunt » illaesse. litatem, et tu, emitte Spiritum sanctum tuum in
In illo mari cst « draco ille • mirabilis, infinitse corda eorutn, el per hoc recreabuntur ad-bene ope-
magnitudinis, qui Leviathan appellatur, « quem tu ratfdum, et sic faeiem terrae, id e mentcm eorum, I

(brmasti ad illudendum ei (Job. m), » ad hoc ul ei qui prius terrenis inhiabant, conformando, novam
illudatur. Licct cnim tanlus sil et voracissimus (Isa terram facii
 ,1. I IIAYMMNIS llALIilHlSTAT. 1.1'ISC. <>I>P. PAHS. I. COMMBNT. KILL. )OS

quidem Dominus hsec omnia opcratur, ergo « sil. A. spirilualiter quaerant Dominum.
In secunda parle,
gloria Domini in saeculum, » iil est voa omnes os- ijn.p incipit : « Mementote mirabiiium ejue, » ponH
tendite Dominum gloriosum, et hoe aon ad tcmpus, mirabilia quse Deus patriarchis. In tertia part©,
fecil

s^l in sacculum, iil est in actcrnum, et debelis glo- qua? incipit Et vocavil famem, » ostcndit quo»
: «

rificare eum, quia ipse et multa opera fccit, el ea modo liberavit Jacob et filios suos, proparans cis
bona, et hoc dicit :
- Laetabitur Dominus in opcri- locum in /Egypto pcr Joseph. In quarta parte, qiurj
bus suis; » ostendil esse bona opera, de quibus incipit Et firmavil cura super inimicos ejus, »
: <c

laetabitur Deus. o tendit mirabilia quae fecit /Egyptiis pro liber&H

« Lajtabitur in operibus suis,« his scilicet, quod tionc populi sui. In quinta parte, quaa incipil: « Et
in respectu ejusterratremuit, montes fumigant, et eduxit cos cum argento et auro, - ostendit quanUi
hoc est, « qui respicit terram, » id est visitat mise- virtute Dominus populum suum ab /Egypto cduxe-
ricorditer minores dc Ecclesia, « et facit eam tre- rit, et eos in terram promissionis introduxerit; et
mere » dc pcccatis : qui « tangit » etiam aliqua pcr- in ultimo admonet eos ut per haec omnia Deuna
secutione, vel ccmminatione « montes, » id est po- quaerant. [ntendit homines admonere u<l laudem
tentes, « ct fumigant, » id cnt, lacrymosa coui- Dei. Titulus sic legitur: Psalmus iste dicitur alte-
puncliono peccata plorant. luia,hoc nst talia beneficia Dci continet, pro quibus
H
Et quia tantus cst Dominus, qruidquid fuciant luudandus sit Dnus cum nxsulLutiono.
alii, cantabo Domino » vocc et dovotione hoc
cgo « : Vox Prophnbn sic invitantis ad laudera Dci :

est « in vita mca, » id cst non ad horam, sed in Vos omncs, atlcndentns bcneficia qurn fccil Deus
tola vita mca, Et eliam « Psallam, « id cst, benc populo suo, « confitemini Domino, « id cst lau-
opcrabor « Dco mno, » id cst non ad laudem duLc Dominum, « et invocate nomcn eju.s » non :

meam, scd ad honorem Dei mci : et hoc « quandiu invocatc eum propter aurum vel proplcr divitias,
sum. » sed uL siL inhabitator vn.sLri, neque hoc elium
Et non tantum cantabo mihi, sed etiam annun- sufficiat vobis, sed « annuntiatn intcr gcntns
tiabo aliis. Et utinam hoc tale « eloquium mcum opera cjus, » id esL solliciti sitis, ut dc vestraj
sit ei jucundum » oi quidcm crit meuin eloquium
: sic dc saluto aliorum, attendentes hoc Dci pra3-
jucundum,» cgo vero delectaborin Domino.» Et hic ccptum : Qui diligiL cum, diligaL el proximum
notatur familiaris vicissitudo lntcr Dcum et homi- suum.
nem si enim habeat homo dclcctationem in Dco,
: Dico « confitemini Domino, » ita scilicet, « can-
et ipsc Dcus statim delectabitur in hominc. taLe ci » mentc et voce, « et psullitc ci » bona
« Ego dclnctabor in Domino,» ct utinam alii pec- operatione. « Narrate » etiam « omnia rnirubiliu
calorcs fiant mihi similcs; et hoc est « deticiant C cjus : » non quod omnia possint narrari, sed om-
pnccalores a tcrra, » id est a terrnnitate, ut jam nia qua) narrabunt, mirabilia Dci sunt. Ad hoc re-
terrenitatem non appctant; « et iniqui » convcrtan- spicit quod dixit : « Annuntiate intcr gcntcs opera
tur, « ita uL non
quod non sint quod prius
sint » ejus,» et si hoc feceritis, reveru laudamini, et illam
erant et pro his omnibus bcneficiis Dei, « benedie,
: laudem nolite attribuere vobis, scd « laudamini in
anima m«a, Domino. » nomine sancto ejus, » id est ut de vestra laude
IN PSALMUM CIV. nomcn Domini et amplictur, et gloriosum ostenda-
Titulus. Alleluia: tur. Et ita dico « in romine sancto cjus, » scilicet
« ConfiLcmini.» Nolandum quidnm quod allcluia » qua^rite Dominum, » non remuneratorcm in tcm-

non cst vox humanu, scd prophctae ct alii sancti poralibus, scd ut seipsum reddat vobis pretium
viri, sicut beatus Joannes raptus in extasi (Apoc. vestri laboris. Et hoc facite cum laetitia : ethoc cst,

xix), audicrunt cantantes alleluia angelos : nec po- « laetctur cor » quamvis caro molestia affligatur,

test aliqua una voce vox illa intcrpretari : et in hac mcns tamen « quoarentium Dominum » laetetur,

voce alleluia continctur utrumquc et nomen Dei, et « Quaeritc Dominum » dico, « et confirmamini »

laus : nec simpliciter, scd cum cxsultaLionc. Quod quaircndo cum, ut nequc mors, ncque vila possit
dicit, ia, nomcn Domini est ;
quod dicit allei.u, lau-
pj vos separarc a churitatc Christi (Hom. vm), et hic
dcm cum exsultalione dcsignat. Guicunque autem determinat quomodo oportcat quaeri, dicens :« Quae-
psalmo talis LiLulus praescribitur, in eo factaDei lau- rite facicm cjus scmper, » id est ut hic prajsnnliam
dabilia continentur. In hoc autcm psalmo conLinen- cognitionis ejus habnaLis, nt tandem facie ad lacicm
Lur laudabilia opera Dci, quae eL maLcria sunL psal- videulis.
rai. Quac si attendamus, Dcum omnium creatorem Memenlotc. » Pars sccunda Dico, « quaerite,»
« :

cum maxima exsultatione laudabimus, et haec om- et ad hoc ul quaeratis « memenlolc mirabilium cjus
nia beneficia fecit Deus illi populo ut per haec om- qii.i: fecit (Geu. xi et xx), » veluti quod patres ve-
nia commoncrcL cL invitaret eos ad quaarendum stros Piubrum mare sicco vesligio transirc fccit, et
eum spiritualiter, sicut in ultimo vn.rsu diciL: .. Ut « prodigia cjus, » veluti signa quae fecil yEgyptiifl

custodiant justificationes ejus, et legem njus rc- (E.iviL ix) pro patribufl illis; « et judicia oris ejus,»«
quirant. » EL inde ponit admonitionem in prima id csL, praocpla legis, quaa licet Moyscs dixisset, non
parLc, uloninesmoniLi per haec corporalia bcneficia tamen sunt accipienda quasi a Moysc, sed quusi ex
 »

553 !'\1M ANATIn I.S PSAI.MOS 58*

uiY ipsius Dei : si quis enira Dei beneflcia attendat, A lnr, iil lain pauci in lanta lorra dominarentur, vi-

§piritualitcr qussivil ct ei in fide servivit. detur potius promissio facta de terra signiflcata,
Ita et vos facere debetis,vos dico « semen Abrahae, quara de terra illa.

fervi ejus, - et etiara « lilii Jacob, electi ejus;» et « E1 i) licel promisissel eis, tamen illi « pertransie-
ita si vos sirailes Jacob fueritis inter elcclos Dei runt quibus ipsa promissio facta fdit, sine illiun
i)

nnemini. promissionis adoptione, « do getrte « Una • ta geri-

Ideo etiam mementotc, quia » ipse « esl « Domi- iiin alterara « et » non tantum in urio regtrO, ffed
i) :

los Dcus noster; » et ideo,quia » judicia ejus, » id « den uno« rcgno ad populum ahcrtrtn.fl Ivitcnim

?st praecopta ejus sunt notificata « in universa terra,* Abrabam de terra Chanaan in lerram .Egypti; et
fcluti per Chrietum et apostolos ipsius completum cuiii Abraham et alii, quibus illa promissio 1'acia

nt, sicut et ipse Psalmista dicit (Psal. xvin) : « In 1'uit, terram promissam non obtinerent, ut Deuni
pes orbis terra- verba eorum. » dicamus veracem in promissis, de Bignificata lerra
Edec quoquc mementote, quia « raemor fuit » in Intelligamus promissionem faotam maximo.
bsa impletione testamenli sui » illius promissio- Et cuui pertransirent, « ndn reliquit hominem
iis qnam fecit Abrahae, dicens :« Tibi dabo terram tiocere eis, el reges »> qui voluerunt ois nooorc « cor-
lacle et melle fiuentera [Exod. sni),» quae terra Qgura .. ripuil pro eis. » Sicut Pharaoriehl, qui ab.stulcrat
luit lerrae viventiuffi : quae promissio in figura com- Abrahae Saram (Gen. xx), et Abimuloch, qtri abstulit
eta iiiit, quando nostra huinanitas in Gbristo ve- Isaac Etebeccam (Gen. x.xvi).

"ani requiem obtinuit, et per ipsumjam imitatores Dioons cis regibus : « Nolitc tangerc christos
Ibrahas, W est justi, saltem spe eadem requie uta- nioos : »Non quod illi haboront malorialoin unctio-
ini, testamendi dico mansuri in saeculum, » id <>
nem, sed spiritualem « et nolite malignari,» : id est

t aeternaliter. Pideles enim sine successione iliam maligne agere « in prophetis meis. »
ferram possidebunt, testamenti dico, scilicet « verol « Et vocavit, » Pars tertia. Heec 1'acit patriarchis
niod uDominus « mandavit, » rd est hominibus tra- et prophetis : « ct » etiam prseter ha;c « vocavit l'a-

lidit, ducaturam « in millo generationes, » id est mem, >• quasi famulum, « super terraffi » Chanaan.
Jbmper, finitum nomen pro infinito. Vel, « verbi, Et [jcr illain famem « cunlrivit omne firmamontum
id est praecepti Abralue, ourn dixit : Exi de lerra panis, » quia panis dciiiit ijui eos confirmaret. Et
tua,ot de cognatione tua (Gen. xu), » quod praede- hoc contigit in terapore Jacob (Gcn. xui).
ptum in significato, manct « in milie generationes :» Et ut d(3 fame illa illos Iiberaret, « misit ante eos
il.i enim spirltuaHter omnibus fidelibus praeceptum virum, » scilicet Joseph, qui « Joseph venundalus
t exire de terrenitate sua et clandimentis suae ost in sorvum » in /Egypto (Gen. xxxix).
-
;
tionis. C Et tunc /Egypti « humiliaverunt in compcdibus
Testamonti dico, « quod » ipse « disposuit ad pedes ejus, » quia uxor domini sui, qui Phutiphar
\braham, et » memor 1'uit « juramonti sui, » id est dicebatur, imposuit crimen adulterii, ad quod illi

ftrmie, et cum juramento promissionis, id est im- impia eum cogere volchat (Ibid.). Licet enim hoc
inutabilis factae « ei Dominus
ad Isaac,» ubi dixit : dicas, lamon non est contrarius Moysi. Joseph qui-
I scmon (Gen. xxi). »
In Isaac vocabitur tibi dem placuit [principi carceris,] et praefecit eum
« Et illud x testamentum « slatuit in Jacob,» quia aliis captivis, quia utmmque potuit fieri, ot ut prius
aindem promissioncm iccit Jacob ita quod essot ei in compedibus poneretur, oL postea carcerario com-
•in praceptum,» scilicet, ut propter illarn promis- placeret. In illa caiitionc « lbrrum, » id est dura
iionem scrviret Deo, quasi per praeceptum Dei, et anxiotas, « pertransit animam donuc venirot
ejus,
ler legem moncrutur; « et IsraeL, » id est ipsi facto verbum ejus, » id est donec oxposuit somnia, ipse,
sraol,id est vidcns Deum multiplicatione virtutum, lainen non ex so.
tatuit « in testamentum acternum,» quia promissio non cx se exposuit, sed ex Deo, Dico, verbum cjus
lla ot immutabilis et actorna erit tidolibus. et hoc cst, « cloquium Domini inflammavit cum,
« Disposuit, » statuit, dicens :« Tibi dabo torram id cst spiritus prophetiac illuminavit eum. Et quia
'hanaan, » id ost terram promissionis, quam Cha- n ita oxposuit somnia, « inisit rex » Pharao, « ct solvit
laan filius Noe prius inhabitavit. Chanaan interprc- cum » a reatu (Gen. \n), nc a domino suo adultc-
atur descensus vel humilis inde dicit « Tibi dabo rium illi imponorctur, et non quilibet rex, sed
: :

emm Chanaan,»id est terram quae per humilita- « princeps populorum » multorum, « et demisit
icquiritur, hoc est, ccelestem Hiurusalem. Ter- cum » ox toto libcrorum.
ain dico, « funiculum haereditatis vestrae, » iil est EI post « constituit eum dominum domus suae et
dividitur singulis tribubus per funiculum : ita principem omnis possessionis suoe. »
t viventium quasi funiculo distribuitur, quia
terra Ad hoc « uL erudiret principes ejus sicut semet-
iijuc secundum dispositioncm Dei. ipsum,o id ost Joseph,vel Pbaraonem dc divinatione
Hanc terram promisit, « cnn » illi quibus promi- somniorum, « ut » otiain « senes cjus » rcverendo
'it « cssent numero brevi : » et ita brovi, quod (iprudentiam doceret eamdem, ut scircnt expo- •

paucissimi, et incola: ejus » terrae, qui quasi oxtra- ncro somnia. Pharao enim, non attendcns quod Jo-
ei ibi habitahant. Cum autcm impossibile vidure- soph c.x divina inspirationc huc habcrct, putabat

Patrol. CXVI. 18
 f r'
5f)f>
t-'

HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. 01>l>. PARS I OOMMKNT. BIBL. .:,(;

yuo.l cx humano ingenio hoc baberet, et alioe do- A benefioia facta Judans. Sic percussit /Egyptioi
opre posset. co ,
- i'l est, uo , qni captivi ab /Egyptiis tene-
Dominus misit Joseph, « et • per eum « intravit bantur, « eduxit » de /Egypto - cum auro et ar-
Israel in /Egyptum (Gm. xi.vij, id est Israeliticus gento, » quia vasa argentea et aurea ab /Egyptiij
j)()|)ulus,« et Jacob accola fuil in terra Cham » quam asportavcrant, quaj ab ip is praeccpto Domini eranl
Gham Noe prius babitavit.
lilius mutuati. Noluit ut populus buus eam Dominua prftj
«Et»ibi « auxit populum suum vehementer» tium suae servitutis amitteret:« Et non erat in tii-

quantum ad numerum. Pars quarta. « Et firmavit bubus eorum inilrmus, » quod valde mirabile fuit
cum super inimicos ejus, » quia invitus /Egyptiis quod in tanta multitudine nnllus infirmaretur.
cduxit suos Deus, et illos multis afflixit modis. Et tunc " /Egyptus, » id cst, illi qui in /Egypto,
« Et convertit cor eorum » /Egyptiorum, « ut odi- remanserant, « lastata cst in profectione eorum,
rent populum ejus (Exod. i), » id est Dei, « et dolum postquam suos in mare periisse cognovit. Et quarc
lacercnt in servos ejus » vellabore aggravando, vel est?« Quia timor eorum, » scilicet Judaeol
iajtata
pretium subtrahendo. rum, incubit BUper eo.s, » id est, /Egyptos
« ti- :

Et quia dolum misit Moysen

ita facicbant, idco « muerunt cnim ne redirent Juda;i, ct omnes reeiduoj
servum suum » ad Pharaonom (Ibid.), « et per ip- /Egypti occiderent.
sum Aaron quem clegit. » B Eduxit (Exod. xi), et « expandit nubem in prote-
Et « posuit in eis, » id est in Moysc et Aaron lega- tcctionem eorum » qua protcgeret eos contra solH
tis suis, « verba signorum suorum ct prodigiorum a3stum, ct inimicos cxca;caret « et » ipsarn nubeq :

in terra Cham.» Per illos legatos suos comminatus eamdcrn facicbat « igncm, ut luceret cis per no-
i'uit /Egyptiis, quod nisi dimittercnt populum suum, ctem.
faceret in eis signa, velut tenebras, et alia niiriora, « Petierunt » etiam carnes (Exod. xvi), « et venil

et prodigia de occisionc primogenitorum, ct ta- coLurnix, et panc cceli saturavit eos, » manna ve-
lium. nicnte ab aere. Manna nominat nomine significati,
Minatus fuit per illos signa, et complevit, quia id est, Christi, qui vcre est panis cccli. de quo pa-
« ipse misit tcncbras » super /Egyptios (E.rod. x), scuntur angeli : quod manna significavit liunc
quae etiam palpari possent, « ct » sic « obscuravit.» panem, id cst, corpus Christi, quo fidcles refi-

Et hoo modo complendo, « non exaccrbavit sermo- ciuntur.

nes suos,» id est non fecit vidcri acerbos et falsos : « Dirupit pctram, et fluxerunt aquffi, abierunt in

acerbi enim et rejiciendi videntur, si non prout ipse sicco flumina (Exod. xvn), » quae eos sequebantur
ordinaverat, implentur. per desertum.
Et « convertit » aquas eorum
etiam « in sangui- C omnia fecit eis, non pro meritis eorum,
IIa;c sed
nem, et occidit pisces eorum. » « quoniam memor fuit verbi sancti sui, » id est,

« Et edidit terra eorum ranas » cum tanta copia, promissionis suse quam Abrahse fecerat : « verbi »

quod nec thalamus inde evacuari potcrat (Exod. vn dico, « quod habuit ad Abraham puerum suum, »

et vm) et hoc « in penctralibus regum ipsorum. »

: dicens ei : « In senrine tuo benedicentur ornnes
Et ipse « dixit, » id cst voluit, « et venit cyno- gcntes (Gen. xxn). » Si enim omnes gentes de-
mia, » id cst musca canina « et ciniphes, » id est struxisset, promissio facta Abrahae impleri non pos-
culices, qui intrabant in oculos ejus (Exod. vm) : et set : quia Christus dc Judaeis natus fuit.

hoc non in paucis locis, sed « in omnibus finibus « Et » ideo « eduxit populum suum cum exsul-
eorum. tatione » de loco ad locum, « et electos suos in loe-

Pluvias « ctiam eorum posuit grandinem » et cum titia. »

grandine « ignem comburentem, » id cst fulmina « Et dedit illis regiones gentium, » quia gcnles
(Exod. ix), « in terra ipsorum. » terram promissionis possidebant quibus fugatis, :

Et eo igne « et grandine percussit vincas eorum, « possedcrunt » Judaei « labores » eorum « populo-
et ficulnoas eorum, et contrivit lignum » pomos et rum. »
alias arbores « finium corum. » n Et hacc omnia beneficia fecit eis Deus, « ut custo
« Dixit » etiam, id est voluit, « et vcnit locusta et diant justificaLiones,» id est, ut juste vivant secun-
brucus, cujus non erat numerus (Exod. x). » dum mandata « ejus, et legem ejus requirant, » id

Locusla et brucus « comedit omne fenum in terra cst, intelligant in figuris veteris legis vel Testa-
eorum, et comedit omncm fructum tcrra eo- mcnti, aliud esse intelligendum et inquirendum.
rum » quod cynomyia ct cidiphes facere non pole- IN PSALMUM CV.
rant. Titulus. Alleluia.
« Etpercussit omne primogenitum in lcrracorum « Confitemini II. » Volunt quidam liic bis poni,
(Exod. xn), » id cst in hominibus et aliis animali- « alleluia, » sed bealus Hieronymus dicit quod qui-

bus, « primitias oninis laboris eoruin » in primiti- cunquc psalmus habel in principio, « allcluia, » in
vis frugibus. linc quoquc habet « alleluia, » et ita diccmus quod
« Eteduxit populum.» Pars quinta. Et hic contra alterum alleluia sit de praeccdenti psalmo, alteium
plagas, quas enumeravit/Egyptiis factas, enumcrat dc sequenti. In praccedenti psalmo enumeravit bcne-
 :

.).)l RXPLANATIO IX PSALMOS. 338

ficia quau fccit Dcus flliis Israel, nulla eorum pec- A cst, Pilio, qui faciat Balvationem quam tu prjevi-
cata enumerans : in boc autem psalmo ostendit disti.

miscrationes quas Deus ipsi peccanlibus et

fecil : Visita»dico«ad videndum in bonitate olectorum
quia dcillis miserationibus laudandusesl Deus,psal- tuorum, - id est, ul habeamus bonitatem illam
inir- iste Alleluia intitulatur. Matoria sunl ipsa> Dei quam habenl electi tui.scilicei justitiam ct etiam :

misericordiae,ipsis peocantibus exhibitse.Attendens « ad hctanduni in leetitia gentis tuav> idest,ut lav

Kutcm,quod loquitur oonversis a peocatis, illas Dei temur de cognitione tui,sicut ct gens tua facit : ad
misericordias exhibitas peccantibus: etetiam ipsum hoc videamus, ad boc lastemur, « ut lauderis cum
11 quandoque vindioasse do ipsis peccantibus, haereditate tua, » id est, ul lu lauderis a nobis, cl
invitai perversos in bao prima parte ad confcssio- nos propter laudemur,qui sumua hasreditas tua,
te

n.Mii poccatorum, nt Dei misericordia digni invenian- videntea alii opera noatra bona glorificent
scilicel ui

lur. 1 ii secunda parte, quaa incipit : « Patres nostri Patrora nostrum, qui in oadis est (Matth. v).
in /Egypto, » ostendil eoa peccassc, el oontra esse Ideo peto, « memento,visita, » quia« nos pecca-
jbismisericordeam Dei exhibitam. In terlia parte, vimus cum patribua oostris;»id rst, ubi patresno-
qu.v inoipit »Cito feccrunt,»ostendit quod in de-
:
shi, ui Adam el alii, peccaverunt, nos peccavimus
s.tIo contra Deum peccaverunt ostendit etiam : .. in eis, (jui eramus ia 1 bis eorum.Vel,cum patri
quod <lo quibusdam Deus so vindicavit, el tandem bus peccavimus, id est, similibus peccatis ct turpi
per Moysen placatus l'uii. In quarta parte, quac in- vita Deum offendimus; « injuste egimus, » quan-
cipit :«Et pro uihilo habuerunl terram desiderabi- tum ad cultum Dei ; « iniquitatem fecimus, » erga
lom," ostendit eos idolum adorasse,et per Phineen proximos.
iram Dei erga eos placatam fuisse.In quinta parte, « Patres nostri. » Pars secunda. Bene dico cum
qua3 incipit « Et irritaverunt eum, » ostendil eos
: patribus, quia patres nostri pcocaverunt : et ipsa
sic |
quod etiam secum Moysen peccare
,
peccata exsequitur, dicens : « Patres nostri» habi-
fecissent, ct eos Qlioa suoa ei filias suas dsmoniia tantes « in iEgypto, nom intellexerunt mirabilia
immolasse,et quod Deus eos propter peccata in ma- tua,» iil est, nmi attenderunl Dcum hasplagasim-
nus peccatorum dederit.In sexta paite,qua3 incipit mittere ^Egyptiia propter libcrationcm populi sui,
tlvos fac Qos,» orat ut Deus Ecclesiam decun- sed putabant haec evonirc per naluras rcum ,/Egy-
gentibus congregel ad laudem Dei.Intcndit au- et, magis inirum est,«non fuerunt mc- pliis : quoil
tem quoscumque invitare a<l laudem Dei,id est,can- mores multitudinis misericordiae tuae,» id est,pla-
tare alleluia, et invitat perversos ad conversionem. garum per multam misericordiam tuam, ut popu-
Et sic inoipit :«Confitemini » peccata vestra«Do lum tuum liberares ab /Egyptiis immissarum. Si
» ut consequamini veniam,«quoniambonus C enim non attribucrunt Deo,recordari deberent quia

csl, » i<l est, misericors : et videte nc securi boni- mirabiliaerant.

tate ipsius,ducamini in negligentiam confessionis, Non fucrunt memorcs, « et irritaverunt » Deum
«quoniam misericordia ejusest in saeculd»tantum. « » quia cum veniasent ad
asccndcntes in marc,
Nisi enim hic convcrsi fueritis, miscricordiam non marc,et hostes a lergo inscqucntes vidissent.puta-
invcnietis, quia tunc est tarda poenitcntia, ct non verunt quod Deus cos ab hostibus liberare non pos-
esl acceptabilis. set,de cujus potentia dubitandum non erat,quiain
Nec dico tantum dc eo quia bonus,et in hac vita pto multisportentismanifesta fuerat; sed dixe-
misericordia ejus,quia potentias et laudes ejus enu- runt : Idco eduxitnos ut interricercmur,meliusau-
merare non possum; et hoc ost : « Quia loquetur tem essetut in domibus nostris morercmur.«Mare»

potcntias Domini, » et quis « facict auditas omnes dico « Rubrum, » et ideo hoc ponit,quia ipsa qua-
laudes ejus? » Nullus utique. litaamaris terrebat eos,quaa rubedo maris ex ipsius
Potentias ct laudes nullus potost enumerare, lerra) qualitate procedit. «Asccndcntes »dicitpro-
iioc unum quod illi « qui custodiunt judi- pter situm loci,quia yEgyptus cst humilis terra; ct
cium, » id est, illi qui tamcn « salvarit eos proptcr no-
habent discretionem, quid licct irritasscnt,

sit bonum, quid malum, ct faciunt justitiam, » n men suum ampliandum, scilicet« ut notam faco-
« »

i<l est, <[uiil oxsequendo bona, mala deserunt et ret potentiam suam. :

li ic « omni tcmpore, » id cst, assiduc, illi sunt Et ut ipsam miscricordiam Dei graviorcm habea-
« boali. » mus, modum salvationis ostendit,dicens » Et in- :

Hic faciens se unum de illi, incipil orare pro orepavit mare Kuhrum,et cxsiccatum estctdeduxit
illis,quasi jam conversis.Continuatio : Dico,.« con- eos in abyssis, » i<l est in profunditate illius ma-
Qtemini, » Memento nostri,Domine,
ita orantes : « iis, « sicul in deserto, » quia sicco vesligio eos
in bcneplacito, » id est, in Filio, quem ot ox aolo transduxit (Exod. xiv).
bencplacito tuo, non cx hominum meritis, ad red- El salvavit eos do manu odientium,» idest^gy-
emptionem hominum misisti : « beneplacito »dico ptiorum •<
et redemit,»id est liberavit«eos de manu
opuli tui, • id est, quem populus tuus tibi
ncr inimici, « id est de potestate Pharaonis.
Diccndo,
reconciliatus est; el quomodo dical < memento »> (iredemii,»nomine significati de si^nificante loqui-
ostendit diccns : « Visita nos in saluturi tuo, » id tur per hocenim prelium sanguinissignificator,quo
;
 IIAYMONIS HALBER8TAT. BPISC. OPP. PAHS I COMMENT. BIHL. m
rodompli siimus de inanii iniinioi, id e.sl, 'diaboii. A iunt facta mirando; et hoc est : « mirabilia in tern
Et operuil aquas tribulantes eos,»scilicel ^Egy
<«
Cbam » iu eadem /Egypto; vel per « mirabilia »

jitios, il;i qiiidom quod " iiiiiis e.\ ois non icm.iii- possunt intelligi beneflcia qua; fecit cis Deu in
sit » (jui noii mergeretur. /Egypto. Obliti i unt * terribilia » facia « in mari
« Et » tiino ij>si ita educti - crediderunl in verbo Rubro, " qui.i cum ho
;

nl in oaari involuli,
cjus, ct liaudaverunl laudem ejus,» id est oum pro timere potuerunt ne silii idem contingeret.
pter laudabilia facta sua. " Et " liinc J)oiniiiu:s" dixit,»< id o:-t disposuit,» ut
« Cito lcccrunt. » Pars tertia. Crediderunt, lau- disperderet eos, » id est dignos judicavit disperdi-
duvcrunt, ethoc«cito fcccrunt, » id est transitorie, liono:ot dis|)crdidissot,"si non Moysos elcctusejtu
quia « oblili sunt ojicrum ejus»qusB in eisinomni stotissot in conripectu ejua « orans pro populo illo,
polcnlia ostenderat,« et non sustinerunt consilium " in confractione, » id ost tenapore confractionu
cjus, » quia cum Dcus vcllct cis diiferre cibum pcr futurffi iliis.Vel, in confossione, id est humilitate,
quoddam consilium, id cst providcntiam, uL pro- (juia huiniliavit sc jjro ois in oonsjiootu Domini,
baret eos,illi non sustinucrunt,scd stulim murmu- dicens : Domine, dcle rne dc libro tuo poliusquam
ruverunt. populum isLum dolous (lbid.). Sicut ergo Dorniiius-
« Et concupierunUnon solum nuturalem cibum, ergu illos orutiono Moysi jilacatus est,sic est intel-
ut pancm ct aquam, quyc bcne posscnt in dcscrto
B ligcndum eum singulis dicbus poccatis nostris ora-
sufiicere, scd « concupisccntias, » id cst delicatos tiono fldelium jilaoari : nec tamen per hoc divina
cibos,scilicct avcs et hujusmodi, ct hoc« in dcscr- providcntia mutatur, quiu sicut Dominus pra?vidit
to, et tentavcrunt Dcum in inaquoso » dubitantcs sc plucundum, sic prajvidit hoc futurum orutione
de polentia ejus. (idelium ct si orutiones non ficrent ipsc non pla-
:

« Et » licet sic tentarent Deum,tamen « dcdit eis curetur. Et licot Moyses, ne commune exitium Do-
petitioncm ipsorum » et hoc usque ad plenitudi- minus faceret deprecaretur, tamen ipsc zelo Dei
ncm: et hoc cst, « ct misit saturitatem in animas commotus,mullos occidit sicut ctiam judices ho- :

eorum (Exod. xv). » die Ecclesiae non peccant, licct, zelo Dei commoti,
« Et » tamen nondum cessaverunt, sed«irritave- de malis vindictam faciant.
runt Moyscn in castris, Aaron sanctum Domini, «•>
« Stctisset. » Ad hoc, ut averteret iram ejus, i

qui sanctificatus fuerut, et unctus in sacerdotem id est Dei, « ne disperderet eos, » id est ne faceret
pracepto Domini, illum sacerdotem Domini nole- eis communem interitum (N^im. xiv).
bant suscipere, sed irritabant inde Moysen, dicen- Pars quurtu. « Et » licet Deus beneficia fecisset
tes eum non prcecepto Domini hoc egisse, scd tamen « desiderabilem terram, « scilicet pro-
quia eis,
frutrem suum exaltare volcbat (Num. xvi). C missionis,quam Deus promiserut, « habuerunt pro
Et proptcr illam irritationcm « aperta est terra,et nihilo, » quia non crediderunt promissioni Dei.
deglutivit Dathan, et operuit super congregatio- « Non crediderunt verbo ejus » de promissione

nem Abiron, » id est deglutivit Abiron, et suam fa- illa quiu reversis explorutoribus suis, cum nun- :

miliam, et se supcr cam conclusit. tiurcnt terram satis bonam esse, et in ea viros
« Et in synagoga corum,»id est in congregatione quorum unus ccntum Judaeorum posset occidere,
consentiente istis pneceplis,ut tollerent sacerdolium « ct » idco murmuruverunt in tubernaculis suis di-
ab Auron, Chore ct filiis suis, « cxursit
scilicet ccntes yurcramus duccm nobis, ct revertamur in
:

ignis « in tantum, quod« flamma combussit pecca- j^gyptum, melius enim esset nobis udhuc in scr-
tores. » Cum enim Chorc cum illis thurificaret, vitute quum in pugnu istorum perire (Num. xxvi):
ignis convcrsus.et combussit eos:qui ignis signum « non cxuudierunt vocem Domini » quiu dubita-

fuit ardoris concupisccntiaj ipsorum. Invidcntes verunt de terru illu quum Deus eis promiserat.
enim Aaron, volcbant ex sc aliquem constitucre « Et » tunc Dominus « elevuvit munum suum, »

sacerdotem. id est paravit sc ad vindictam faciendam « supei

« Et » proptcr hoc«vitulum fcccrunt»conflatilcm eos, ut prosterneret eos in deserto. »
« in Oreb,» in loco illo,quando Moyses in montem r» « Et » non tantum eos, sed « ut dejiceret scmen
ascendit ad Dominum. Cocgerunt enim Judaei eorum in nationibus,»id cst per diversas nationes :

Aaron, ut faceret cis vitulum conflalilcm (Exod. non essent similos, quia eorum
et ita dcjiccrct, ut
xxxn), et ipse consonsit cis, partim coactus,parlim generatio superbiam generabat scd potius « di- ;

cupiditate pecuniae; « et udoruverunt sculptile » spergerct eos in regionibus, » id cst per longin-
illud. quas rcgioncs.
« Et» itu » mutaverunt gloriam suam,»id est Do- « Et » merito disperdidorunt (Num. xv),quiaipsi
mini, qui erat gloria eorum,« in similitudinem vi- « initiati sunt, » passivc, id est consccrati, ut aliu
tulicomcdcnlis fenum.»Honorem debitum non at- translatio habet,«Beel,»id est idolo i'li, « phegor »

tribuerunt vcro vitulo, sed simulacro viluli. Priapo, qui est deus tentiginia
illius loci, sciliccl :

Sic agcndo « obliti sunt Deum,qui salvavitcos» phogor namquc tontigointerprclalur,vcl lioclj)hogor,
ab /Kgyjitiis, o qui fecit magnalia, » id est magnu id cst deus tentiginis. « Vel iniliali sunt » potest
factu, « ih /Kgyjito » ad cos libcrundos, ct illufue- logi aclivc; sic « initiati sunt, id cst dcvoverunt se
561 i:\PLANATIO IN PSALMOS. 562
illi Comederanl saorificia mortuorum, » id
idolo. « A. ^ kraditionibus seniorum : quia, dimissis praccp-
est idolothyta, scilicet carnem sacrifioatum simula- lis sequebantur traditiones suas.
Dei,
cris mortuorum. • Et tunc iratus esl Dominus, » id est cxliibuit
« Et tunc » irritaverunt eum in adinventionibus effeotum irati « in populum suum, » et hoc « fu-
suis, in hoc quod sunt commisti Madianitis, quia rore, » id est gravi ira, « et aboniinatus esl h.erc-
cum extraneis mulieribus com-
prohibitum crat nc ditatem suam, » jam non ourans eos quasi here-
quarum oonsilio adoraverunt Becl-
misoerentur, ditatem defendere. « Et » ideo o tradidit oos in
phegor;«eta ideo « multiplicata est in eis rui- inanus gentium, » quia lunc sunt a Philisthans
na, » quia ab ipsis multi sunt intcrfcrti. devicti « el dominati aunl eorum qui odcrunt
« Et « tunc in illo pcriculo « stetil Phinees » pu- eos, » aoUieet Philisthaei ct alii.

rus mente, quia non pcccavit cum aliis, « ct placa- « El tune tribulaverunt eoa inimici eorum,ethu-
vit » Dominum perfodiendo Judseum cum Madia- miliati sunt,» id estmultum afflicti « submanibus
nito commistum. « Et » tunc « quassatio, » id cst corum : Dominua tamen « s«pe libcravit eos. »
••

ruina, « cessavit, « scilicot quam patiebantur. « Ipsi aulem » hanc libcralioncm non attcnden-
» roputatum est ci injustitiam in generatione
Et tcs, « exaoerbaverunt eum in consilio suo, » id est
et genorationem usquo in scmpiternum » hoc ; consulto,« cf humiliati sunt in iniquilatibussuis,»
B.
quod zolo Doi perrussit illum, non csl illi reputa- id cst propter iniquitates suas sunt afflicti multis
tum in homicidium. modis.
« Et irritaverunt. » Pars quinla. El licetDcus sic «Eteum» ipsi ita « fribularcntur,vidit »Dominus,
tamen non cessaverunt,
vindieassct in oos,ipsi sed cl misertus csf corum «et audivilorationemeorum,»
etiam ipsum Moyson secum peccare feoerunt : ct id cst liberavit cos, et quia tribulabantur, et quia
hoc est, « et irritaverunt ad aquas contradic- eum clamabantad eum.« Et memorfuitTestamentisui,»
tionis, » ubi Moyses ejecit ois aquam do pelra id est promissionis factae Abrahse (Gen. xxn), in
(Nwn. xx), juxta tcrram promissionis, quando jur- cujus semincnon imploretur promissio quam Deus
gati sunt filii Isracl, dicentes quod non pcssct fcccrat,nisi oos servaret. « eum, » id ost
Et poenituit
aquam dc pctra producerc, « et vexatus est Moyses immutatum facfum cst « sccundum multitudincm
propter eos, » id est turbatus esl ab illis, « quia miscricordioc suae, non pro mcritis corum, scd sc-
erbaverunt spiritum ejus, » id est cumiratum cundum miserieordiam suam, quae multa est.
pro sua incrcdulitatc fccerunt et acerbum. « Et dedit cos in misericordias, » sicut Petrum,
« Et » quia commotus fuit ab illis, « distinxit in ct Paulum, cf Stephanum, quibus peccata
et alios

labiissuis, » id cst aliteretnimisconfidcnter locutus condonavit ; ef in eis multitudinem justitiae multi-

fuitad illos quam consuevisset ; voluti quidam di- C plicavit ; ct hoc cst, « in conspeclu omnium qui ce-

cunt, praasumptuose dixit : Nunquid poterimusvobis pcranf cos. » Qum cnim gentes prius habuerunt
adueere depetraaquamteto.Etiterum alind pocca- Judseos captivos, modo conversse, roceperunt eos
tum enumerat, dicens « Nondieperdideruntgentes : magistros, ut Petrum in conspectu el alios. Vel, «

quas dixit, »> id est prffieepit, « DominusDcus illis» omnium couspoctu daemo-
qui oeperunt eos, » in

ut disperderent. Pr830epit enim Dominus utdisper- uum, quae prius captivos tenebant eos :
.

deront illas gentes de tcrra Chanaan, scilicct pro- « Salvos fac. » Pars sexta. Gontinuatio. Quando-

niissionis, ne eorum consueludincm addisccrcut, quidem, o Domine, tot bcncficia fecisti patribus
ct per illam ad culturam idolorum movcrentur. nostris, crgo fac cadcm et nobis ; ct hoc est, » sal-
Non dispcrdiderunt,sed potius« commisti suntin- vos fac nos,Domine Deus noster,et congrcga nos,»
tergentes » terrrc illius,«ct didicerunt operacorum, id est fac nos convenirc in nomine fidei : « con-
ot -crvierunt sculptilibus eorum, et factum estillis grega » dico « dc nationibus, » id est de diversis
andalum, » quia Judffii offcnderunt Deum.Ag- gcntibus, vcl, aufcrcndo de nationibus, scilicet de
gravat malifiam ci^umjdiccns: « Et immolavcrunt, imitationc gcntium.
filios suos et filias suas daemoniis. » Nam si isli Ad hoc congrcga «ut confitcamur nomini sancto
sunt idololatrx qui hircos immolant, multo magis pw tuo, et gloriemur in laudc tua, » ut gloriosi appa-
illi qui filios. Nec immolaverunt filios suos dcprc- rcamus de hoc quod tc laudamus, ct tantum valet
honsos sanguincm in-
in peccatis, sed « ofTudcrunt ha;c optatio quantum cnumeratio.
noccntcm, sanguincm filiorum suorum ct filiarum Et indc dicit, quia nos ita, Dcus, congregabis,
Boarum.quassacrificaveruntseulptilibusChanaan.a « benedictus » sit « Dominus Deus Israel, » id cst
« Et » dum ipsi ita intcrficercnt filios sims, ipsi benedictione incipiente « ab » hoc « sneculo, ct »
interius interfecti sunt : ot hoc cst, interfeota (in- perdurante « in » aliud sseculum el populus <<
;

fecta) est terra, » id ost ipsi terreni interfeoti sunt omnis, seilicef gentilis, quia adhuc cst earnalis,
inter sc « in sanguinibus, >» suis : « ct iu » liujus- (idicet, Fiat, fiat, » id est, benedictus sit Deus.
modi « operibus corum est contaminata, » id est
IN PSALMUM GVI.
alii oxemplo eorum sunt male operati.« Et •>
etiam
Titolus. Allcluia.
ipsi utrique « fornicati sunt » a Dco,et adhserendo
dsemoni adultero,et hoc < in adinventionibus suis » Gonfitemini. III. » Si habeatur aliud allcluia,
tm HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAHS I. — COMMENT. BIBL. .,(,',

prscedentis psalmi est, secundum Hieronymum.In A dico quod eos rcdemit, quia ipsi « erraverunt, i

primo «Confltemini » ostendit beneflcia facta elccti dsemonibus el non Deo obedientes ;
••
in solitudb
Israel : in secundo misericordias quas fecit pcccan- ne, » id esl a soli Deo, cilicel manentes La infide-

tibus: in hoc autcm ostendit beneflcia quas fecil Deus litate ; « el » etiam » in inaquoso, - id est in sio
universali Ecolesiaj, de Judaeis atque gentibus de citate et ariditate divinae doctrinae, scilicet noa
quatuorpartibus mundi congrcgatae; ei quia psalmus habcbant qui eos pcrfunderet, et irrigaret, etfruc-
istelaudabiliaDei beneficiacontinet, ideo intii ulatur tificarel rore coele tis doctrinaa : et quia erant in

«Alleluia.»Materiasuntipsabeneficia.Modus: [npri- Bolitudinc et 3ine doctrina, ideo i non iqvenerunt

maparte agitde ignorantia ostcndit quomodo Deus ; viam civitatis » per quam possent accedere ad ci-

errantos in infidelitate pecoati et ignorantia perdu- vitatem non dico qualemcunque civitatcm,
:

cat in Ecclcsiam suam : ex tnijitudine illius, qui er- habitaculi, » id est in qua babitandum est fidcli-
rantcs in solitudine ad civitatcm reduxil. In sccunda bus, id e i
Ecclesiae.
parlo,quac incipit :« GonfiteanturDomino, »ostendit Dico non inveneruntillamviam,licetessent«ei u-
quomodo Deus introductos in Ecclcsia saticl divino rientes et sitienlcs » viam qua possent venire ad
vcrbo, et vincula peccatorum ipsorum disrumpat, veram beatitudinem : sicut mundani philosopbi,
sicut sialiquishominesintroductosincivitatembene i» qui diversis rationibus sollicite inquirebant quid
pasceret ct rcficcrct. In tertia parlc, quae incipit a esset summum bonum, et qua via possent venire
secundo « Confiteantur, » ostcndit quomodo satiati ad veram beatitudinem. Vel, « esurientes etsilien-
perverbum divinum fastidiant aliqui,quod quidem tes » naturaliter verum bonum. Omnes enim na-
morlale cst eis quia non possunt cibum sumere, turalitertendunt ad vcrum bonum, sed non vera
nisiDeus reficeret eos, ut jam divinum vcrbum eos via quia quidam per potentiam, quidam per di-
;

resumere delectet. In quarta parte, quac incipit a gnitatem, quidam per divitias, aliis quoque diver-
tertio « Confitoantur, » ostcndit quomodo Deus re- sis modis:et licet esurirent ot sollicite inquirerent,
ctores Ecclesiaj poriclitantcsmultistcmpestatibuset tamen « anima, sapicntia, « corumin ipsia
»> id cst

procellishujus saeculi, sicut roclores navium fiuc- defecit »> quia non Deo, sapientiam attri-
sibi, et

tibus maris, procellam amoveat, auram immittat, bucbant, et idco eorum sapientia nullum profcc-i
et tandem in portum voluntatis deducat. In quinla tum habuit, sed prorsus inulilis invcnta, dcfccit;
parte, quae incipit ab ultimo « Confiteantur, » os- qui vero pcr potcntias etalia hujusmodi inquirunt,
tendit justo Dei judicio Judaeos esso excaecatos, et dcficiunt, quia recta via non inccdunt.
pleniludinem gentium subintrasse, et cos maximos « Et » quia sic defecerunt, hac neccssitatc coac-
fructus Domino reddidisse. Intentio est ut cantc- ti,clamaverunt ad Dominum,
« » divinae quidcm
mus alleluia, id est, ut Deum laudomus. L graticc aspiratione admoniti « ; ct » ipse « cripuit
Vox prophctae sic admonontis Attcndite benefi- : eos » quasi quadam violentia de necessitatibus eu-
cia, qu» facit Dominus Ecclesiae, et utroquegenere rmn, » id est,de ignorautiaet errore solitudinis, ct
confessionis « confitemini Domino, » accusantcs ducens in Ecclesiam, sapientiam vcram ministia-
vos do peccatis vcstris, ct laudantes Deum pro vit cis : « eripuit •> dico « cum tribularentur, « id

multitudinc beneficiorum suorum et debetis con- : est cum maximc angustiarentur ignorantia ct aliis

fiteri « quoniam » ipse est « bonus, » id cst mise- ncccssilatibus peccati.

ricors, et condonat peccata confidenlibus : et hoc « Eripuit » » deindc
dico, « ct « deduxit eos in

facite in praesenti, dum tempus est miscrcndi, viam rectam, » cognitioncm Christi et ca-
id cs,

« quoniam misericordia ejus » cst « in sacculum, » tholicrc fldei Lnspiravit cis ad hoc « ut ircnt » per :

id est in hac vita est locus misericordise, post hanc bonam operationcm « in civitatcm, » id est Ecclc-
restat judicium. siam sanctam « habitationis » in qua habitandum
Ego moneo vos confiteri ct hoc idem quod dico est.
ergo, « dicant » omnes alii « qui rcdcmpli sunt a « Confiteantur. » Pars secun^a. Propler hajc
Domino, » scilicct, exhortcntur alios confitori et pr.cdicla bcncficia Dei dico « Confitomini : » et

Deum laudarc. Et benc dcbetis hoc diccre, quiahi pj itcm propter haec qiue sequuntur « Confitcantur
sunt «quos redemit » Dominus praetioso sanguinc Domino misericordiae ejus, et miscrabilia ejus, »
Filii sui « dc manu inimici, » id est de potcstatc id est, fideles Deum, habentcs causaslau- laudent
diaboli : ncc pauci redempti, sed « cos congrega- dandi misericordias Domini, mirabiliter impensas
vit » Dominus in unionc fidci « dc regiouibus » di- « filiis hominum. » « Gonfiteantur Domino miscii-

versis. cordiae cjus, » id est homines laudont Dcum pro

Bcnc dico, « dc regionibus, » quia congregati misericordiis quas fecit eis, pro mirabilibus, et
sunt a « solis ortu, » id cst ab orientali regionc, haec mirabilia facta filiis hominum.
« et occasu, ab aquilone, » id est a scptentrione, Ibco dcbent conlilcri ct laudare, « quia saliavit»
« et mari, meridiana plaga. Per mare,
» id cst a Dominus verbo doctrinas spiritualis, per quam in
quod cst in circuitu universaa terrac, quamlibel Ecclesia sua eos composuit « animam inanem,» id

mundi partcm possumus designare. cst vacuam ab omni vcra oognitione, veluti fatuos
Ostcndit undc cos redemit ;
quasi diceret : Bcne et nou fatuos, et simplices ; sed • et animam esu-
5G5 EXPLANATIO IN PSALMOS. >6G

rientem, » sicut philosophos, « aatiavit bonis, » i<l A eveniunt : ei ea qu«a de ipso Fastidio proveniunt,
cst, replevit spirituali sapientia. prius ponil dicens : - quia contrivit, »idest,anni-
<c Batiavit » <lico ipsos « sedontes, » oom-
id est, hilavit, « portas aereas, ••
id est, iram cl concupi-
morantes •> in tenebris, » i * 1 est, in ignorantia,a qua Bcentiam destruxit in eis, quae Bunl portsa rluccntcs
nullo modo per sc possent exire : « et •• sedentes ad interitum sternum : sBreas vooat, quia cum sint
i. in umbra mortis, •• i « 1 est,in turpi vita, qum esset naturaliter in homino, vix aliquis potesi dominari.
oatio eis, et umbra duoens ad mortem : ipsos « Et vectes Ferreos, » id est, suggestiones diaboli,
dico « vinctos in mendicitate, » id est, indigentia quibus firmatur et corroboratur in malum ct ira, :

totius boni; « et ferro, » i * 1 est, duritia peooato- ct oonoupiscentia quaa nobis Fuerunt ad bonosusus
runi. data, scilicct ut irascamur malis, bona cupiamus.
[deo erant in mendioitate, « quia exacerbave- Quos vcctcs « confregit » Dominus, quia fideles
runt, •• id est, aoerba judioaverunt, fugiendo« elo- suos fortes fecit, ul possent superare quamlibet
quia Dei, •• i * est, preecepta Dei
l quia si aliquis mo- : tentationem diaboli.
Bebat eos de oharitate vel aliquo tali, reputabant Portis confractis, et vectibus destructis, « suscc-
|bgiendam,et in duIIo moneri voluerunt : lex tamen pit cos » Dominus ad justitiam de via iniquitatis,
paturalis indioabat eis hoo non esee faciendum. ., i<l est, de turpi vita, quam in peocatis ducebant
« Et consilium Altissimi, soilicet ocBlestia appete •• via eorum, id est, quam ipsi non aDco,
••
dico « ••

re.haec terrena non curare, Christo nostro Redemp- scd a se habebant.Bene dico iniquitatis eorum,ha-
tori adhaarere, « irritaverunt, »id est, quantum ad bcbant « injuslilias, et propter illas « sunthumi- ••

sc vanum fecerunt, cum in nullis Ghristo assentire liati, » id eet; afflicti a Deo, ut jier hoc recognosce-

voluerunt, nec ipsum esse Redemptorem credide- rent peccata. Vel ideo susccj)it eos, quia ipsi sunt
runt vel spernentes oonsilium Altissimi, ut praa-
:
humiliati, id est, humiles facti, et affligentes se in
dictum cst, irritavcrunt, id est, ad iracundiam conspectu Domini propter injustitiasj id ost, quia
Dcum provocaverunt. cognoscunt sc Dcum in multis peccatis offendisse.
« Et » quia sic irritaverunt, idco « cor eorum, » Ideo habuerunt praedictas portas, et via ipsorum
idest,animaeorum,«esthumiliatum in laboribus,» fuit iniquitas, quia « anima corum abominata est

id est, in conatibus suis : quia quantumcunque co- omnom escam, •» id cst, omncm refcctioncm spiri-
narentur, ct laborarent per se ad inquisitionem tualis doctrinae, « et » propterea « appropinquavc-
beatitudinis venire, tamen oorest humiliatum,quia runt usquc ad portas niorlis, » id cst, Fcrc vcnerunt
dcfccerunt. Vel, oor cst humiliatum et afflictum in in desperationem, quae recta via ducit homines ad
laboribus, » id cst, multis miseriis, quas Deus im- aetcrnam mortcm.
mitlit ad corrcctionem electorum. « Et inlinnati C Hac necessitate coacti, « clamavcrunt ad Domi-
sunt, id est, cognoverunt se nihii
»aprasumptione, nuni ncc tainen clamarc potuissent, nisi praventi : •>

possc per sc, « ncc fuit inter cos

» « qui adjuvaret,»« divina misericordia « cum tribularentur, et de ne-
id est, qui posset eos libcrarc de tcncbris ct ferra eessitatibus eorum liberavit cos. » llic quoque ac-
quibus ipsi tencbantur, quia ncc ipsi Beipsos i>otc- ccpi'. necessitatem, peccata in hac parte posita,ve-
rant expedire, nec dii corum. luti quod duxit suporius, portas, vcctcs, et similia.
Et «hac nccessitate coacti, « clamavcrunt, »
» Hoc modo liberavit « misit Vcrbum suum, » id :

Inspirati quidcm a Domino, « ad Dominuin cum cst, Filium suum fecit incarnari, « et » per hoc
tribularentur, ct de necessitatibus eorum liberavit « sanavit eos, » id est removit ab eis fastidium di-
eos » mendicitate, tenebris ct aliis malis in hac vini vcrbi. Vcl, verbum,id cst,pra3ceptum divinum,
partc positis, quae per hoc nominat « ncccssitalcs,» et imperium suum, et sanavif eos sicut in Evan- :

quia per sc nullo modo poterant inde egredi.Osten- g«lio dicitur: « Dic tantum vorbo, et sanabitur puer
dit quomodo libcravit : quasi dioeret : Dico « libcra- rneus (Luc. vn) : » et ita libcratis, ct a Fastidio sa-
vit, » et hoc modo : « eduxit eos de tenebris » inli- dc intcritionibus eorum, » id
natis, « ct eripuit cos
delitatis, umbra mortis, »
quia fccit fldeles; « et csf dc a-tcrna damnationc, quae provcniret cx illo
quia jam non inquinaverunt vitam suam in turpi- 11 fastidio sicut mors corporalis proccdit ex fastidio
bus factis; « et vincula eorum, » id cst, duritiam cihi corporalis.
peccati, qua prius tenebantur ligati, disrupit, « » « Conflteantur Domino. » Pars quarta. Continua-
quia cordibus compunctionem immisit, et ad pce- tio : Hicut monui proptcr caetera bcncficia pivcdicta
nitcntiam cos adduxit. ut confiteantur,ita et proptcr ca quac modo diccntur,
« Confitcantur. » Pars tcrlia. Quasi diceret : Si- dignuin est ut« confiteantur Domino miserioordisa
cut proptcr bcncficia Dci praedicta dignum cst ut ejus, et mirabilia ejus filiis bominum, » sicut supra
confiteantur Domino, ita pro cis <ju;i! sequuntur expositum est.
« Domino misericordiae ejus, et mira-
confitcanlur Dico « confiteantur, » et sacriflcent Deo,non dico
bilia ejus filiis hominum. » hiroum vel aliquod tale, sed laudem, et hoc est,
Etdebenf conlitcri, quia cum anima eorum abo- « sacrificium laudis, id est diclis cl factis osten-
minata sit omnemescam, Dominus aufert nou tan- dant Dcum laudabilem, secundum hoc : « Luceant
tum illam satietatem, sc<l omnia mala qu8e inde opera vestra bona coram hominibuB, ut vidcntes
 507 HAYMONIS HALBEaSTAT. EPISG. OPP. PARS. I. COMMENT. BIBL. 508
u|)it;j Patrem veslrum (MaUh. A illam auram
voatra, etglorlficent siluerunl Ouctus ejus » maris, vcl
v,) « ri. annuntient opera
ejujs Dei, veluti quod spiritui maligni qui prius impetum immittebant:
pecoafa. iliiniLLii, ef alio cuncta bona fae.ii, cl hoc fa- quia inhabitante eo Spiritu sancto, jam nullug
ciiinL « in exsultatione, exsultandum quidem est •>
Qucl ms, niiiliis impetus diaboli potuit dominari ois.
illis, i]ui li.co opera Pol attendunt. Et l.i-iaii iint qnia silucrunt, et»sic" deduxit ••
:

Uico« aununtienl » neque hoc omnibus prxcipio,,

eoi in portum voluntatis eorum, id ost, tn quan^ •<

scd recloribus Ecclesice, de quibus dicit, < qui de- lain voluerunt securitatem.
sccndunt, » dc sublimitatc suae contemplationis, Confiteantur. » Para quinla. Et sicut in aliis <•

« maro, » iid quod multis Quc-

osL, isLud Bfficulum, proposuil admonitionem laudjepro equentibu be?
tibus agitalur; ad quod descendunt » in aavibus » ncficiis, iia bio, ciim dioit: « Confiteantur Dominq
rcgondis, id osL in Eccle&iis, quae cirpumdantur ct naisericordicE ejus, et mirabilia o.jus Liliis liumi-
contunduntur fluetibus et seditionibus hujus saecu- iiuiii, h iit supra.
li, vcluti naves fiuctibus inaris; ipsi dico qui des- « Et oxaliout oiiiii in Ecclesia plebis » et tota con-
cendunt, « facicnLcs operalioncm, » scilicel praedi- gregatio populi laudent eum eommuniter, et etiam
cationis ct confessionis, ctaliiiDoi beneficia dispen- illi prnclati ; ot boc cst : « ct in cathedra sonionirn
santes « in aquis mullis, »id esL, in multis populis. r. liiudonL oum, ii id est, illi qui habent magistorium
« Ipsi » rectores Ecclesiae, qui ita descendunt, super alio ,

« viderunt opcra Domiiii, etmirabilia ejus, « id est Exaltent, laudent, ideo quia ipse posuitfiumina «

mirabiles oporaLiones ojus cognoverunt « in pro- in (losertum, » id cst, doctrinas Evangclii posuitin
fundo » cordis : vol, factas in profundo, id est, in- goiilos. quilius corda oorum irriganlur; « oLoxiLus
scrutabili consilio Dei. aquarura,» idest, ipsamdootrinam manifeste oxouu-
Bene dico « opcra, » (juia h;ec opera Dci intt-r ca> tem de Judsa per pradioationem apostolorum poi
tera cognoverunt quod ipsc « dixil, » id csL voluit, suif « in sitim, » id est, in gentes, qui intorna as-
« ct spiritus procelhe, » id cst diabolus,qui omnem piratione ccelestem doctrinam sitiebant.
movet proccllam, id est, tempestatem tentationum « Tcrram vero frucliferam, » id est Juda;am,qu.'e
hujus vitaj, « sletit, »idest, horruit contra restores prius erat fructifora, posuit« in salsugincm,» id ost,

Ecclesiaj, ct in ipsis procellam suam oommovit :

in sterilitatom.Per salsuginom storilitatcm inlclligi-
« Et » per hoc « fluctus cjus » procellae, id est, tur,quia si salsugo Lenve misceatur,cam pcnilus ste-
adversitates vcl tempcstates, et prosperitates, qua; rilem facit ot hoc focit « a malitia, » id est,propter
:

maxime concutiunt corda hominum, « sunt cxalta- malit.iatn « inliabilanLium in ea, « hoc ost,juslo,ju-
ti, » id est, multiplicati in ois : tentat enim diabo- dicio suo cxcfficavit Judseos, et gontes introduxit.
his ipsos rectores Ecclesia;, ct pcr suas proprias C « Posuit dico. » Continuatio. Jud.ram posuit in
prosperitatcs et proprias similiter adversitatos. salsuginom. « Dcsertum » autem, id est gcntilos,qui
« Fluctus sunt exallati, » et per hoc illi rcctores, prius erant descrti a cognitione Dei, « posuit in
quos illi asccndunt usque ad
impcllunt fluctus, « •
s-tagna aquarum, » id est in Ecclcsiam,qu,n ost lo-
ecolos, » scilicet per mullas prosporitales ducuntur cus in quo loco stant aqu.T, id est baplisma.Vel,in
in nimiam altitudinis elationcm « ct dcscendunt ; siagna aquarum posuit, id cst, in ca stare fccit et
usque ab abyssos, » quia, depressi in multitudinc perseverare aquas, id cst spirituales doctrinas :

advcrsitatum, ducuntur usquc in desperationcm : et » eamdcm « Lcrram » qua? prius eraL « sine
•.«

et per anima corum tabesccbat, » id est,defi-

hoc « aqua, » id cst genliles, posuit « in exiLus aquarurn »

ciebat, « in malis, » id cst propter mala quae in ut etiam de ipsis ad alios doctrina proflueret.
ipsis movebant tentationes deficicbat, quia nihil « Et illic, » id ost, in aquis illius, « collocavit »

boni facerc valebant. Deus , « esuricntes, » id est, desiderantes refici spi-

Etiam turbati sunt, » id cst, ignorant quid fa-
« ritualibus doclrinis « et » ipsi collocati « constilue- :

ciendum siteis, sicut rectorcs navium turbantur in runt civitatem,» id est, Ecclesiam, « habitationis, »
mari, ingruentc vehemcnti tempcstate; « ct moti id est, in qua sola habiLandum est.
sunt » ad iram adversus subditos, « sicut ebrius,ct n « Et » ipsi ibidem positi, « seminaverunt agros,»

sic omnis sapientia eorum dcvorata esL, » quia m id est, convcrtcrunt quosdam sine multolaborc se-
nullis benc uLunfur ralionc, nequc cum ufuntur minando verbum Dci « ct plantaverunt vincas,» id ;

prospcris, ncquc cum franguntur advorsis. esf, quosdam cum magno labore ffidificoverunt; ct
Quia noccssifatibus coacti sunt, « et » ideo « cla- ipsi sominati « et » planlati,« feccrunt fruclum na-
mavcrunt ad Domiuum cum tribularcnLur,of Jo no- ti\itatis, » id cst, doctrinam magistrorum sunt in

cessifatibus eorum oduxif cos. » Ostendit quomodo operibus imitati. lllo facit fructum naLivitatis,cui si
eduxit oos, dicons « El statuit procollam ejus, »
: prajdioatur castitas, easte vivif ille non facit fni- :

maris, id cst, tentationes et tumultus hujus saeculi, ctum naliviLatis, in quo si plantatur caslitas verbq
« in auram » suavcm, quae bono recrearet eos, id prajdicatoris,ipse lamen fornicationom roddil sicut :

cst, gratiam spiritualcm, soilicot ubi prius regnabat agor qui, recepto frumcnto, zizania rcddit, ct ita

procella et pcrsuasio diaboU,modo posuif DeusSpi- non facit fruclum nafivilatis.

ritum sanctum, qui intus refovoret cos : « ct » per ii Et boiiodixil » Deus « eis,» id est,multiplicavil
309 RXPLANATIO IN PSALMOS. rno

virtutibus; «ct multiplicati sunti uumero i nimis,» A i" te oonfldit anima mea (P.svi/. i.vi). » lllud vcro
iiuilUmi : vcl, « nimis, » id est, supra numerum quoil sequitur postea,mutuatdepsalmoiLlo:«Deus,
eleclorum: sicut: Tantum multiplicati Buntpisces, repulisti qob [Psal. ux). » Ideo autem voluil ex di-
quod scissum csl recte, et illi qui superflui erant, versis <»sal m is istum psalmum componere,quia vi-
exierunl (Luc. v ; Joiiu. \\i) : socundum < |tios figu- ilit partes illas psalmorumin Christo oonvenire:el
rati h.rivtici.qui ab Ecclosia recedunt. «Et jumenta qu.i' per so ad laudem Dei grata erant, oonjuncta
Borum,» id est, simplioes de ECcciesia, non mino- gratiora fuere. Ideo etiam in Ecclesia ex diversia
ravit,» iil ost, non fecit minoris pretii quam essent psalmis vol laudibus antiphona vel cantus aliquia
jlli sapientes, sod potius in eis virtutes multipli- conjungitur. Materia hujus psalmi est glorifioatio
oavit. Ghristi et passio. Modus : In prima parte ostendit
Ipso tamen « pauci facti
benedixit ois, « et » glorifieationem, ct inserit aliquid de bumiliatione.
punt ad eomparationem malorum; «ei vexatisunt
* ln seounda parte, qua incipit « Ut liberentur di- :

a tribnlatione malorum, fi " etiam vexati Bunt a lecti lui, » humiliationem exsequitur, et induoit

• dolorc » quom habobant propter peccata alio- Lpsum Deum promittentem liberationem eleetorum,
rum. quaa completa fuit per ipsum Ghristum. tntcntio est
Proptcr hoc « oontentio est effusa super princi- ., invitare nos,ut exemplo sui humiliter patiamur, ct
pes, » i<l ost. supor hseresiarchas, qui contendunt ipsa patientiavirtutemet socuritatem uostram Deum
eontra Ecolesiam Dei:vel, « superprincipes, »idest, faciamus. Unde dioit in lino psalmi :«InDeo facia-
super polontos hujus saiculi, u et eos » principes nuis virtutem,» etc.Et iste Psalmus estunusdeillis
« fecit « Deus « errare Ln invio et non in via, » id qui Christum Deum et bominem dembnstrant.TJbi
est, extra Gdem : et noo ita ut revocentur, sed ita oniin ouin ostendit exaltatum super ccclos,ostendit
quod ultra uon orunt in via, id osl, in oatholica lido, cum voro Douin esseinam si tanlum homo fuisset,
qua- osl via vit.r. nullatenus ita exaltatus fuisset.Ubi autem cumhu-
Islos excaeoavit, « oi » e contra « adjuvit paupe- miliatum ostendit,eumverum patet fuissehominem.
verum « de inopia, « id est, supplevit ejus Volons ergo Christum dignum glorificatione os-
innpiam de cogniliono sui,conferens ei sapientiam, tondere, promittil se in omni humilitate Deo obe-
ut possot rcsislore h.vtvtiois : «et • per ipsum pau- dientem,dicens:0 « Dcus,cor mcum cst paratum »

perem « posuit familias, » id est, plures congrega- cantare tibi paratum esse ultra
:et ut ostendat se
Uones in Ecclesiis, Eaciendo eas « sicut ovcs, » id modum aliorum hominum,ingeminat,dicens « pa- :

est innoceni ratum cor meum, » id est, sic est paratum cor
Ethocquod Deus ita adjuvat pauperem, excaBcal moum, ut nullo modo peccato impediatur : corest
principom, ividebunt recti et laetabuntur, et omnis C paratum,et ad quod ost complebo,quia «cantabo»
iuiijuitas oppilabit 08 suum,» id est obstruet: quia devotione spirituali cl contemplatione laudabo te
jam nihil poterit oblatrare, eum suos compliccs in « cL psallam » tihi, id est, bcnc operabor ad hono-

invio videat permanere. ivni Umin ; mea,» id cst, in psalterio et

« in gloria
Quando quidem tanta bona 1'acit, crgo « cf uis » humanitate quaa huinanilas cst
oithara, id cst, in :

est « sapicns?» Si quis djcat,Ego sum sapicns,lunc gloria nioa, quia per obedientiam quam in oa Dco
scio quia « ct custodiot hccc » qua3 praedicta sunt, exhibui,me dignum gloria demonstravi.Yel « psal-
commcndando momoriac quod Dcus pauporcs adju- lam, » id ost, bene operabor in gloria mea, id est,
vat , divites cxcrecat : « et » tunc « intelliget miscri- in oonsideratione futurai gloriae quam exspecto.
cordias Domini,» scilicot, quod Dcus facit non per Dicn « psallam in gloria mca, » ct o gloria mea,
morita hominum, scd pcr miscricordias suas.AUc- id ost, « psalterium et cithara, exsurge » id cst,
luia. crcscc in bona opcrationc. Psaltorium vocat Chri-
IN PSALMUM CVII. stus suam humanitatem,secundum hoc quod dc su-
Titi:lus. Canticum ]>s(il»ti ipsi David. pcrioribus rcsonat, scilicct quod divina praacepta
« Paratum cor mcum, Dcus. » Psalmus iste con- tempus passionis.
spiritualiterimpletjSicutfuit anlo
vonil David, id osL, Christo, qui hic loquitur : qui n Cilharam vocat camdcm humanitatem sccundum
dioiLur canlicum.quia proponit magnam cxsulLatio. mortificaLionem carnis, sicut 1'uiLin passionc ideo :

nom.scilicct Christi glorificaLionoin,fpjam prophola dico cxsurgc ad bone oporanilum.quia per liane bo-
hic exsultanter aniuinliat. Psalmus dicilur, ipiia nam operationem certus sum <le mea resurrectione:
•
Christj bonam operationcm proponit,scilicet et hoe osl, « exsurgam diiuculo » id est, in manc
huiniliationoin,f[ua genus humanum,i(l est.dileotos resurgam.
. liberavit. Ex qua hiiiiiiliaLionc, iil est opera- Bt post rosurroeiiniioin confitebor libi, Domine,
tiono, processit illud canticum, quiaes militia Chri- iu populis, >< 'ul est, multos Judaeorum de populis
tam diligenter peracta, processit glori-
digne et faciam tibi confiteri et laudare te : « el in nationi-
lcatio ipsius.Attendendum quodin bocpsalmo im- bus,» ifl est,in Gentibus, qua3 tales remanent qua-
verbis non utitur propheta, Bed primem partem i
nnLnai.v «psallam tibi,» id ost, faciam te bene
qua! est : Ut libcrentur dilecti Lui.mutuaL tlo psakno operari.
illo : « Miscrore mei, Deus, miserere mei, quoniam Ideo confltebor tibi, « quia misericordia lua, »
571 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 572
est, Pilius tuus, per quem misericorditer reparas \
JL sine lege erant, sunt « lebes spei meae, » id csl
genus fiumanum, « magna esl super ccelos, » id ost, ipsoi bene decoquentes, el faciente dulces cibos,
Buper occlestcs creaturas, scilicet super ip o ange- dequibusegomihi refectionem capiam.Vel,«Moab i

los, qui per ipsum subsistunt « et veritas tua, » id id est, diabolus, qui est abutens lege et sine Patre
est, Filius tuus, qui to veracem esse ostendil quia Deo:esl lebes, id est, coctioet ustio ^poi meae : quia
per ipsum promissioncs tuaeimplctaesuntin mundo, per illas exustiones purgantur illi quos ego spero
ost magna « usque ad nubes » constituendas, id est, me habiturum.
sanctos praedicatores,qui compluunt Ecclesiam coe- Adhuc de verbis Dei. Et quia meus est Galaad, ei
lesti aqua. alios tales babeo, ergo extendam calceamentum
«

Efquandoquidem misericordia tua magna esl su- meum, - id est, sanctum Gvangeliura quo calcean-
pcr ccjoIos, crgo « tu, Deus, exaltare super coclos » tur pedes, id est, affectiones evangelizantium, ne
id cst,duc homincm tibi unitum super omnem an- pungantur spinis concupiscentias, neve aliquo luto
1

gelicam creaturam, sicut in aseensione complctum inquinentur extendam dico « in Idumaeam,» id

: est^
est « et » per hoc « gloria tua,» id est, fama tua,
:
terrenis, velut in gentibus faciam annuntiari Evan-
erit i super omncm terram,» quia tu gloriosusap- gelium : ct per annuntiationem Evangelii < alieniJ
parobis per totuin mundum. gon.T., » scilicet AUophili, id est, potione et gloria
jj
Pars secunda. Et ut tibi sit gloria, libera de po- hujus vitae cadentes, « sunt mihi facti amici, n id
tcstatc inimioi dilectos tuos:nisi cnim ipsi auferan- cst. obedientes.
tur a jugo diaboli, Dcus in omnibus creaturis suis Ostensis promissionibus Dei, resumit verbaChri-
nullam gloriam habebit : et « ut liberentur dilecti stus, quasi ita dicat quandoquidem Dous dicit : :

tui,salvum fac » me resuscitando, per cujus resur- « Extendam calceamcntum moum in ldummam, »
rectioncni futura cst dilcctorum liberatio. Diicctos sed « quis deducet mo in civitatem munitam, » id
vocat a Dco praeelcctos, ncc aliorum petit liberatio- est,ut cgo faciam dc Irlumaeis civitatem contra dia-
ncm. Ipsc enim scicbat qui essent dilecti, ct pro bolicas tentationes munitam? ot « quis me deducet
ipsis orabat Eeclesia vero, quia non cognoscit dc-
:
usqucin Idumaeam?» id est, intcr terrenos, id est.
terminate qui sunt salvandi, pro omnibus orat in- ut ab eis nomcn meum cognoscatur, ct in ipsis ci-
discrete. « Salvum fac » dico, « dcxtera tua, » id vitatcm constitucre valeam. Vel, « quis deducet me
est, potentia tua, « ct cxaudi mc » precantem de in civitatem munitam? » id cst, inter terrenos, qui
dilectorum liberatione, scilicct et per meam rcsur- sunt modo civitas contra me munita, ut annuntia-
rcctionem, ct pcr mcam orationcm libcra dileclos. tioncmei munitioncs perversae illius civitatis de-
Peto ut salvum me facias,ut sic liberentur dilccti struantur:et«quisdeducet me usque in Idumream,»
et dc mca libcrationc bcnc certus sum ct dc ipso- C id est, ut Idumaeos mihi acquiram?Velaliter : « quis
rum salute, quia «Deus locutusestin » mespeciali deducet me in civitatem munitam ?» id est,in infer-
« sancto suo;» scilicet locutus cst : « Exsultabo ct num,qui ostmunita civitas, ad retinendos hominos
dividam Sichimam, » id cst, humeros, scilicet gra- in captivitate,utspoliem de animabusfidelium: eum
tiam meam diversis conferam,per quam faciam hu- et quisposteadeducetmeusquein Idumaeam,utipsos
merosos et forles ad labores suslineudos. «Et con- tcrrenos post triumphum meae vicloriee acquiram?
vallcrn tabcrnaculorum, » id cst, humiles in tabcr- Nullus utique, nisi tu Deus; et hoc est quod subdit
naculis meis militantcs, « dimctiar » id cst, in « Nonne tu, Deus,» utique tu, qui contrarium ta-

partcm mihi assumam. men vidcris facere : « qui repulisti nos,» id est, vi-
Etiam « Galaad, » id cst, accrvus tcstimonii, sic- deris repulisse mc et meos, dum permittis vilis-
uti sancti martyres qui dant scipsos morti pro sime tribulari et in hoc videris repulisso, quia
:

testimonio veritatis, « est mcus, » id est, in numcro « non egredieris, Deus, » ulterius » in virtutibus
salvandorum rcpositus. « Et mcus est Manasscs, » nostris,» id est.non apparebis doinceps manifestus
id esl, illi qui obliti sunt vetcris vitae sicut Psal- in nostris exercitibus,sicutfecisti antiquis Patribus.
mista alibi dicit Obliviscere populum tuum et :
Alia translatio habct, « in exercitibus »

domumpatristui(Psa/m.xLiv).«EtEphraim,»idest, Dico,non egredieris, nec nos petimus, sed potius

D
fructi licantcs in bonis operibus,est « susceptio capitis da tribulationem et « de » ipsa « tribulationc da
:

mei,» id cst, divinitatis mc;i>, quia in illis qui sunt nobis auxilium, » id est, ut ipsae tribulationes quad
itafructificantes quiescitet delectaturipsaDivinitas. patinmr, nobis ad futuram gloriam auxilientur :

Vcl, « Ephraim, » id est, spinea corona, quae est idoo peto auxilium dc tribulatione non humanum
fructificatio,quia acquirit Deo coronam de circuitu auxilium, « quia salus hominis,»id cst,subsidium,
totius mundi non est : dedecus et depressio mea, quod potcst homo prastarc, est « vana, » id est,
sicut quidam dicunt, scd susceptio capitis mei, id transitoria.
est facit meum caput, id est, meam altitudinem, « In Doo. » Et quia salus hominis cst vana, ideo
suscipi per totiim mundum et jucundum haberi. « faciemus virtutcm in Deo, » id cst, ipsum Deum
« Judacst rcx meus,» id cst, Ghristus, qucm ego reputabimusvirtutem et constantiam nostram.nihil
constitui super omnes fideles, est de tribu Juda. in nobis confidentes, sed omnia a misericordia Dci
« Moab, iil cst, abutenS lege, id est, gentiles, qui sperantes. « Et ipsc ad nihilum deducet inimicos
573 EXPLANATIO IX PSALMOS. 57-1

Qostros, » id est, faciet inimicos nostros nibil oon- A populus iste ita obstinatua esl in mo persequendo,
tra qos proficere, et nos eorum persecutionos nihi- nec me vull habero capul et regom suum, ergo
lipendcrc. * constitue, Domine, super eum » populum
' o «

« peccatorom,» id estdiabolum,qui Bmgularis pec-

IX PSALMUM CVIII.
catorest, el est causa totius pecoati. « Super eum, »
TiTin.rs. In fnwin psalmus Dav ut dominetur ei :
••
et » ipse, « diabolus » scilicet,

« Deus, laudem meam. Psalmus » iste convenit « stel a non occupet solam
dextrjs ejus, •> iil est,

David, id est,Christo : habens materiam passionem carnalitatem,quam per sinistram, sed etiam ipsam
roam, de qua loquitur : dirigens nos « in iinem, rationem, quam per dexteram designatur ita, ut :

', in Christum. Modus : in prima parte ponit neque psrrationom aliquid boni agat, Vel, « stet a
nalitiam Judacorura, ipsius Judae specialiler et alio- dextris ejus,» id est, quaecunque operabitur, sugge-

um, quam in ipsum Christum exhibuerunt. In se- rente diabolo, putet dextera et bona. A.ttendequod
uinla parte.quae incipit : «Constitue super eum,» imprecatio non est ex voto malevolenlise, sed
Ii.im'

)onit maledictiones triginta, sicutet Dominus Jesua Christus consentiens divinas justitis, ponif sub de-
riginla denariis venditus fuit. In tertia parte, quae precatione, qua? valct quantum et enunUatio, quod
neipit : <•
Et tu.Domine, fac mecum,» petil suam « videl futurum.
illi: ;

dorificationem,intcrserens aliquidde sua passione, Cumjudicatur.» Constitue peccatorem,eteo con-

>t aliquid dcpersecutorum malediclione.Intentioe -i stituto, « exeal » a consortio justorum « condemna-

itcum videamus illosqui Christum persecuti sunt, tus, vel Judas, vel Judaicus populus, «cum judica-
"

lic maledictos, a justorum persecutione cessemus. tur, » id est,judicabitur, in futuro judicio : in quo
Et sic loquilur Chrii tum ad Patrem «0 Deus,» :
judicio certum esl quod Judas et cjus consentanei a
xmtrahocquod inimici meiloquunturmihi impie,tu sanctorum consortio sejungentur.Vel,cumjudicatur
< ne tacueris laudem meam, sed fdc me cognosci, •> occulto judicio in hac vita, exeat a consortio sanc-
rt laudari pcr tolum mundum idco faci ls hoc, :
torum condemnatus, veluti iudas qui, tradito Do-
iquia os pcccatoris, » id est, Judaici populi, qui mino, ab apostolorum societate sejunctus est. « Et
lopulus pcccator est in turpi vita, « et os dolosi » oratio ejus fial in pcccatum. » Jud;c oratio in i>cc-
>opuli, qui dolose machinatur mortem meam, et catum fuit, quando in desperationem cejcidit veluti ;

licil dolos sicut : « Magistcr, qui est maximum in cum Dominum audiret resurre*isse,dixit : « Peccavi,
mandatum? (Mattli. xxu), * et similia, « est tradenl sanguincmjustum,»ductusquedesperatione,
ipertum supcr me, » id est, ad meam depressio- laqueo se suspendit. Potest quoque communiter dici
lem. C.um dicit. << apcrlum est, » notat eos multa etde Juda,ctde malo pnpulu illu Juda.'orura. « Fiat
loculos contra eum fuis C oratio ejusin peccatum,» id est,ad ajternum inter-
Et adversum mc lingua dolosa,
i[>si •• locuti sunt •> itum quia, sicut dicit Augustinus, oratio qua3 cum
;

liccnlcs Magisler, scimus quia verax es » (Marc.

: • Ghristo lil, ad salutem est quae sine Christo est, :

n . cl xtandem in passione « circumdederunt me ad damnationem. Similiter et nostra oratio fit in

ermonibus odii, » scilicct quos proferebant contra peccatis,si habentcserga proximum odiumvel iram,
oe, non propter mcritum, scd propter odium, di- vel alias injustitias, dicamus Dimittc nobis de- : ••

s apud Pilatum CruciGge, cruciGge cum » : <• bita nostra, sicut ct nos dimiltimu3 debitoribus no-
Luc. xxm) :« ct expugnaverunt mc,» secundumdi- stris.» Debemus autem saltem nostro fratri odium
orum putaverunt convictum dc reatu,eo quod vcl iram,et taliaqua3 non sunl exigenda,condonare,
erum cis dixeram, dicendo mc cssc Pilium Dci. ut oratio nostraDeo acceptabilis sit,sicut in Evan-
r
el « expugnaverunt mc » quantum ad cxteriorcm gclio dicitur : « Cum offers munus tuum antealtare,
inem,dantes me morti :et ha3Comnia « gratis, » si recordatus fueris quia frater tuus habet ali(|uiil

sinc mco merito. Vtrt, « expugnaverunt,

jt, id » juste querela? adversum te, dimitte munus fuum,et
3t, impugnaverunt, rae spernendo, colaphizando. vade prius reconciliari fratri tuo, etc. » (Matth. vi).
Vere « gratis, quia pro beneGciis hasc omnia
••
Licetautam nobisquajdamjuste repetere, quamvis
lihi facicbant: ct hoc cst « detrahebant mihi pro :
j)
melius essct omnia condonare; unde Apostolus :

» uL mc diligcrent, » id est, pro co faoto pro quo « Omnia mihi licent, sed non omnia expediunt. »
le diligere debcrcnt. Et ctiam « posuerunt adver- (/ Cor. vi et \.)
ini uii! raala pro bonis, •
id est, in ipso facto in « Fianl dics ejuspauci,» iil cst, paucis diebus ma-
mortcm, id cst.cum ego quaj-
[uajrcbant iuihi neat intcr apostolos episcopatum ejus accipiat ; « et
r. in corum salutem « ct odium pro dilectione : alter, » id cst, apostolatum,
scilicet Matthias. Hoc
aulom orabarn « pro cis. Ultimum gcnus specialilcr dc Juda dicitur, de quo el bcatus Petrus
lalilix Malum namquc est pro bonis
notat in eis. in Actibus apostolorum hunc vcrsum cxposuit, di-
)na non rcddcrc; pcjus,pro malis mala rcddcre; Suppleamus locum ipsius, 8i< ul pra;cepit
:

JSsiinum,pro bonis mala rcddcrc.E contrario po- Spiritus sanctus,cum dicit Episco|)atuin cjusacci- :

't-in Christo optimum genus bonitatis, qui pro piat altcr (Act. i)

[uentium salutc orabat. « Pianl Qlii ejus,» Judaj, vel populi Judaei <•
or-
« Constituc Pars secunda. Et quandoquidem
>i
phani, •> patrc carnali,vel Dco patre spirituali : » et
573 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - OOMMBNT. B1BL. 576

uxor ejus, » .lud, VI' toilllS |lll|) nli Judaeoium ; A accipitur hic speciale illud peccatum, dc pei ecu«

» maritis carnalibus, vel ipsoDcoma- tione justorum ande et alibi dicitur Vcniat super :
„ vidua, vel ;

Evange- voa omnie sanguis justus qui effususest superter*

rito spirituali et vero consolatore. Licet in

lio iidii legatur, tamen crcdimus Judam axorem et ram, a sanguine Abel justi,usque ad sanguincm
lilins habuisse. Zachariae filii Barachiae {Matth. xxin).
« Peccatum matris aon deleatur, » sed potius
Propter baec mala « transferanturfiliisejus, » sci-

de regno » conlra Dorniriurn scrnpcr, « soilioct ut sicut

licet,Judae, vel communiter totius populi, fiiinl,

suo; « nutantes » instabiles ct vagi, videlicct, trans- in hacvita sunl contrarii Domino per similitudineni
nullius terrae dominium obtineani ;
« el mendi- vitae,ita in ;ilia vita erunt contrarii; quando Domi-
lati,

cent, » iil est', deserti a Deo, indigeant etiam exte- nus in gloria quiescet cum suis,ipsi torquebuntuf

transferuntur » dico,nec hoc famae, vel aeternis Buppliciis. • Et despereat de terra» vivcn-
rioribus : «

expellantur. Hoc est quod dicit tium « memoriaeorum,» scilieet quod nullusjusto-
voluntarii, sed vi :

« Ejiciantur de habitationibus suis,» sicuL comple- rum aliquapia affectione moveatur super eos. Hasj
tum cst por Titum rt Vespasianum. oro eis « pro co » facto, « quod non est » populus
diabolus.qui ille « recordatus faccrc misericordiam, id eslali-
« Scrutetur etiam fenerator,» id est,

dicitur fenerator quia vitia commissa alicui mul- quid pro quo deberet misericordiam invcniro. Rc-
p
.- i- _i_ • •>. „..:„ :..
quia in ipsis :..,.;- n r, nrr
ctiam . ™„u;,.i;,..-,,.;
multiplicari f>.oTvl..tns ideo dicit,
cordatusidco nrius non focissot mi-
rmin. etsi prius
dicif,. quia rni-
tiplicata requirit,
facit, cl pro ipsis pocnas solvit; « omncm substan- scricordiam,possct iamen postca resipuisso, ct rni-

tiamcjus,»Juda3et aliorum Judaeorum.Substantiam sericordia fecisse.Vel idoo dicit « rccordatus,» quia

eorum accipit rationcm, pcr ([iiam ipsi debent vi- si alii fecissent malaChristo, ipsi debercnt dcfende-

vere, et in bonis operibus sustentaci : hanc scruLa- rc,de quorum progenic ipsccrat,ct quos prsescntia

tur diabolus, quando a bono eos roirahit, ct ratio- sua ipsc visitaverat.
nem eorum in pravos usus convcrtit. Vcl « substan- « Non cst recordatus faccre misericordiam,» sed

tiam ejus, » diaboli, id ost, malitiam, in quact pcr potius «persocutusosihomincm inopcm,»id ost,nulla

quam ipse subsistit. « Scrutetur, » id est, diligenter tcmporali copia abundantcm, « et » mc « mcndi-
inquirat, ut pro singulis malitiis quas exercuerunt, cum, » id est, aliundc necessaria pctentem, sicut
reddat eis diabolus multiplices poenas. « Et alieni ipseaquammendicavit amuliere Samaritana (Joan.

diripiant labores ejus, » sicuLRomani in possessio- iv) : « ct » mc « compunctum corde,» id est,dolen-

nibus corum hscreditaverunt. Vcl, « alieni, » id est, tem de peccatis eorum noc sunt persecuti ad hoc ut
:

gcntilos,diripiantlaborcs ejus,id est,logcmDomini, aliquid de tcmporalibus mihi auferrent, sed « moi ti-

in qua prius Judaai laboraverunt ficarc, ad hoc ut me mortificarent, Vel si

» id csi,

Et cum modis conteratur populus iilc, «

his non C « compunctum » proprie accipiamus, scilicct dolen

sit illi adjutor, » id ost, non sit aliquispopulus qui tem de propnis peccatis; dicemus non de propria
insurgat ad dcfcnsionem cjus : vcl ipse Deus, qui persona Chrisii, scd de suis. Sic pcrsecuti sunt me
aliorum miseriis moveri solet ct adjuvare, non sit inopem hominem et mcos ; hoc cst quod subdit :

populo, nec etiam oorum. Et hoc « compunctos corde. »

adjutor illi filiis

dicit : « non sit qui misereatur pupillis cjus. » Et dilexii malediciionem, » veluli cum dixit
« :

« Non sitqui miscreaiur, » scd potius « fiant naii « Sanguis ejus super nos ct supor filios nostros

ost,morianturmorte (Matth. xxvn) » « et veniet ei » populo illa maledi-

ejus » populi «inintcrilum, » id :

temporali. « In goneraiionc una dcleatur nomen ctio, quiactiam propter illud peccatum sunt adhuc
ejus, » id cst, non habcant rcgenerationem quam horlie cxcaecati filii eorum. « Et noluit benedictio-

habent Chrisiiani cx undabaptismi.sed unam solam nem, » quando caccus illuminatus dixit eis • Nun- :

quid etvosdiscipuli ejusvultis fieri? Maledixerunt

gcncrationem,scilicotcarnalem,quamquicunqucso-
lam habent, 33ternae patricB habitatores nonerunt: ei,ct dixerunt Tu discipulus ojus sis, non disci- :

eadem scntcntia potest haberi, si dc Juda spccialiter puli sumus Moysi (Joan. ix). » Et ipsa benediclio
clongabitur ab eo populo,quia,exca_catis Judajis,
dicatur vcl hcec alia, « in generationc una deleatur « »
:

nomcn ejus, » id est, non habcat mulLam succes- j)

transibit illuminatio ad gentes
Et induit » populus illc « malcdictionem, » id
sionom filiorum,sed sinc prolefilii ojus moriantur. (,

peccatum mea3 mortis; « sicut vestimentum, »

Et propterhaec mala « iniquitas patrum cjus,»id est
quia putabant tamen apparerevicinis valde ornati et
esl, originalia peccata, « redeat in mcmoriam, » id
docori. Et ipsa malcdictio intravit in interiore
est poenas oos affligat propeccatis patrum suorum, «

ejus,» jam valens ad mortcm eorum « sicut aqua »

non solum pro propriis commissis « redeat » dico
:
:

penetrans ad interiora; « et sicut oleum in ossibos

<(in conspectu Domini, » id est, in judicio in quo

Dominusab omnibus conspicietur proptei hoc di- :

ejus quiasicutoleum hilarcm etlaetam reddil h-
: »

ciem, ita ipsi laia de mea morte fucrunt.Tunc

fuit
cii, « redcat in memoriam,» quia videtur Dominus
pecoatum illudquasi vcsiimenium accedens ad c*^,
oblitus omnium peccatorum eorum iu hocdum non
quando persuadenti diabolo assenserunt. Tunc
fuit
punii cos. Ei pcccatum matris ejus,» id cst, Syna-
«
laboravc-
gogae, in qua sunt carnaliicr multi, « non dcloaiur,» quasi aqua ponetrans ad interiora,quando
me morti tradc-
sed poiius pro peccatis Synagogae filii deleantur : ct runt, et corporaliter queesierunt ut
 .77 KXPLANATIO 1N PSALMOS. 578

rcut. Postquam vero perfeoerunt, jam gaudentes et A sionem « smn » ego « excussus sicut loousta, » oi- i

exhilarati morte mea, fuit eia quasi oleum.

<\r licel fugi manus curiiin, fugiendo de loco ad locum,
Dhso quod populus ille induil maledictionem, el molens eiscausam peccati ministraro, sicul locusta
illa maledictio, scilicel peccatum illud, fial eis ex- de loco ad locum saltando vadil
escatio; ei hoc csl :« ii;il ei sicul vestimentum, El « gonua mca, » id est apostoli, qui me per
quo operitur,» contegantur el contineantur in lene- iiiiiiiilimi debcbanl portare, ol ex quibus debebam
lnis illa maledictione : « et » etiam liat cis obdura- fortis apparere - sunl infirmata, « id est debilitata
tin; et hoc zona qua semper precingi-
esl : ti sicul « a jcjuiiiu » cum nnii csscni cura eis, quia divini
tur, » id est, sic oircumdatus illa maledictione, sil verbi refectionem non habebant : quoniam uon le-

u expedire se ab ea non valeat. Vel ita, sicut cis giturChristum in carnalibus genibus fuisse infirma-
ii.urs mea fuitquasi zona, quasolent homines pr»- tum. « Et caro mea immutata cst, » dc vitaad mor-
e;ngi ut ad opus Bint expeditiores, ita mors mea sit tem, « propter oleum » remotum scilicet, quia non

iout zona propter hoc quod morti me tradide-
runt, ut semper sint parati et prompti ad omne
Dtalum opus faciendum.
Bgo hssc mala imprecor eis, et a hoc » est « opus
c rum, » id est, hoc exigunt opera eorum,« qui
uiihi » existenti «
habui gratiam spiritalem ad deiensionem contra
inimicos, quam prius habueram. Ycl, proptcr oleum
mutata est caro, id est datus sum in mortem pro-
y. pter oleum mittendum, id est propter Spiritum
sanctuni mittendum. Vel, caro est mutata de mor-
apud Dominum, » consubstantiali tali ad immortale propter oleum, id cst propter di-

niihi Filio Dei, « detrahunt - dioentes : llic homo vinitatem sibi unitam.
iinn cst a Doo, non cst Filius Dei.Vel, qui detrahunt « Et » propter h»c mala cgo «sum factus oppro-

hoc putant cssc apud Dominum, id cst, pla-

niihi, ct brium illis, « id est inferebant mihi opprobria;
eere Domino « at » hoc exigit opus eorum « qui lo-
; « viderunt mc, et moverunt capita sua, » in signum

quuntur mala adversus animam meam »etqui im- mea derisionis.

ponunt iuihi criinina, iliccnlcs mc esse potatorem, Ipsa hoc faciunt, sed tu, « Domine Deus meus,
nialcvolum, (-t similia.Vel,« loquuntur adversus ani- adjuva me, » ne in passione deficiam; « salvum me
inam meam, »id est, adversus vitam meum, veluti fac » resuscitando : et hoc « propter misericordiam
cum dicerent : « Si hunc dimittis, non es amicus tuam, » quia huc exigit misericordia tua, ut justo
iris (Joan. xix).» Idco dicit, « adversus animam ita subvenias.
meam, non adversus corpus, quia
» et quanquam « Et sciant » tandem omnes, « quia manus tua
diccbant eum pauperem Glium paupers, nou erat csl haic, » id est operatio tua dedit me in mortem,
hoc malum, quia vcritas hoc exigebat. « et tu, Domine, tecisti eam, » operationem scilicet :

« Et tu, Dominc. » Pars tertia. Cont inuatio : Ipsi C ita cst Lua, quod tu cam operatus est omnino

loquuntur hoc adversus animam, sed contraeos tu, in mc.

Duinine, me adjuva; ct hoc est « Et tu, Domine, : Dico « salvum me 1'ac, » et sccurus sum quod fa-

Domine,» In repctitionc suam devotionem ostendit cies, quam « illi maledicent, ct tu benedices,» id
« lac mecum, » id est opararc pro me, scilicct ad est mulliplicabis virtutes, dabis etiam resurrectio-
utilitatcni iiicam. Vel, fac mccum, id est, ego ope- nem et quia tu benedices, ideo« confundantur,»
:

K>r, ct tu operare, « propter nomcn tuum » am- id csL confusionem habeant, «qui insurguntinme;
pliandum.et etiam propterea« quiasuavis cst mise- servus autem tuus, » scilicet ego, « Iffitabitur » de
ricordia tua » quid me iocisti propter miserioor-
: resurrectione facta per ipsum.
diam tuam incarnari, pati; hacc fuit milii suavis EL nuii tantum insurgentes, sed etiam detrahen-
rcs, id est, placuit mihi. tes; et hoc esL :« induantur pudore » illi « qui detra-
Hoc scilicet « fac mecum, libcra mc » de con- hunL inihi,» habdntes erubescentiam dedcLractionc
formitate malorum, et ne possint me retincrc in sua facta mihi,« et » induantur Lanturn « confusione
mortc, sicut ipsi volunt : ct opus est,« quia ego sum sua » ut « opcriantur ea « sicut diploide; » id est
egcnus et paupcr. » Pauper fuit quantum ad opes sicut diplois cst duplex vestimentum, ita confusio
humanas, quibus caruit egenus, quia aliunde pe- :
j)
eorum sit duplex; et interius, id est anima, et
in
tiit. u Et cor mcum turbatum est, » timore mortis, exterius in corpore : quia liccL se excusent in ver-
juxta illud « Tristis est anima
: mea usque ad bis exterius, conscientia tamen mala confunduntur
murtem (Matth. xxvi; Marc. xiv) » ct hoc « intra : interius.
id cst, non ex necessitate, sed cx mca volun- quidem operiantur confusione, ego autem
Ipsi
Uitc. Vcl, « intra me, » quia et tristis cst anima, « confitebor Domino,» id est faciammeos confiteri

iiun tamcn manifesto eis. Domino, « nimis, » in est multum; et hoc cst :

Cor meum conturbatum cst ab cis, et c<j;o sum << « in ore meo, » id est meorum quia quod annun- :

ablatus, » id est, raptus a Judsis, et datus in mor- tiabunt ore, perflcient opere. Vel, * in >Tr. meo, »

:« sicut umbra cum declinat,» scilicet, ita levi- id palam et hoc non ooram paucis, sed « in
est :

tcr ut umbra recedit veniente lumine, nullam vim medio muftorum laudabo eum. »
oslendens, ita raptus ab eis, nullam ostendi poten- Eum quidem laudare debeo, « quia astitiL adextris
tiam, scd humiliter sustinui : etprimitus ante pas- pauperis » mci, id est, qui mc semper in bonis opc-
 [1AYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS l. COMMENT. BIBL. r,80
570
salvam faoeret ^ ,IHi, quia illam bumunitatem hoc promeruisse m-
ribus conservavil : astitit dico,« ul
telligent,ul ei omnis honor el gloria confcrri, d«B-
;, persequentibus animam mcam - ne ve! eis cede-
beat, et omnit ei crcatura subjici dcbeat et oportuat.
ivm, v ,.| in morte me possenl detinere.
IN PSALMUM CIX. Verba prophet». Dominus Pater dixit : « Ponam
inimicos tuos Bcabcllum pedum tuorum :»etvew
TrruLUS. Psalmus David.
inimici tui tibi subjicientur, quia Dominus Pater
(, Dixit Psalmus istc convcnil David,
Dominus. »

Cbri- dabii « virgam,» id est regiam potestatem, qua con-

prophetra qui hic loquitur. Materiam habct
fringas inimicos, cL coi cujusmodi
stum secundum utramquc naturam. In prima parte :

potestatcm significat sceptrum in rcgibns :

« vir-
agit de utraque.Ubi enim dicit : « Dixit Dominus
secundum gam dico« virtutis tu», » id est in qua apparet
»
Domino meo, Deum cum significat, »
virus tua quia quos defondod, nullus poterit im-
quam naturam Christus omnium hominum fuit Do-
:

dicen- pedire; et contra, quibue nocebis, nemo poterit

minus. Ubi vero ipsum Deum inducit Christo
dextris meis, etc, de ipsa humani- defendere.Et banc virgam « emittet Dominus cx
tcm : <« sede a »
Sion » ut sua praedicatio de Sion exeat; unde pro-
scounda parte, quae cst. « Tecum prin-
tatc agit. ln
deitate, pheta :«Desion exibit lc%(Mich. iv).» Transieris ad
cipium in dievirtutis, » agit de solaChristi
quia ibi Pater gcntcs, ut ipsae gentes Chrisli regimini subjician-
et hoc pcr verba ipsius Dei Patris :

tur ct quia emittet, o Christe, « dominare. » Alia

ostendit cum ct sibi coseternum cL cx se
genitum. :

Dominus, » translatio habct, « dominabis : in medio inimico-

In tcrtia parLc, quae incipit « Juravit :

rum tuorum,» id cst in communi omniurn, ut qui

resumcns verba Propheta, loquitur de ipsa Christi
prius inimici, scse tibi ex propria voluntatc subji-
humanitaLc, alta tamcn sempcr dicendo. Vcl si quid
via ciant tu, dico, quasi medius, ad quern homines
de passione, sicut ibi « Do torrente in
:

dicit :

cx omni gente conveniant.

bibet, causa exsultationis Facit. Intentio est nos
>»

«Tccum principium.» Quasi diceret «tecum »

admoncre, quasi utens demonstrativo genere, ut
:

csj mihi principium in splendoribus sanctorum.i

Christum sic emendatum, dignum judicemus ho-
<•

id est in Spiritu sancto, qui diversii

splcndoribus
nore, et dchitum honorem exhibeamus.
ci
sanctos decorat. In hoc est nobis principium « ii
Et uL ostendat se de corde suo hoc non prophe- da-
virLulis tuae, » id est
tasse, inducit ipsum Doum Patrem
de Filio cum die, » id cst in claritate «

Dominus » Pater tatis.Ac si diceret lilentitas cst rnihi, et Spiritni

:

Filio loquentem, sic dicons : <<

Domino mco » sanctotecum.Necmoveatquemquampersplendores

« dixit,» id cst ah aeterno disposuit, «
pluraliter accipi spiritum, cum Joanncs dicat,
et
Jesu Christo Filio suo. Ubi dicit, « meo, »
notat
spiritus missi in omnem terram. Vel alitcr.« Tecum
eum sihi familiariorem cssc quod Patrem per as-
Vcrba Patris ad Fi-
sumptam humanitatcm, et tamcn vocat Dominum C principium.» Pars secunda.
ct me-
ipse ChrisLus dicit his lium. Continnatio Dico « a dcxlris meis, »
secundum dcitaLem. Undc
:

rito proptcr dignitaLcm divinitatis

ita sublimanduf
qui solum hominem cum putantes, dicehant filium
assumpta humanitate, quam mihi est princi
David « Quomodo crgo Dominum cum vocat,
di- est in
:

pium tecum, id est tu es principium et creatoi

cens:DixiL Dominus Domino mco sed a dextris :
nor
omnium rcrum, ct sinc initio, ct ego similiter :

mcis (Matth. xxn) : » per hoc innucns so non solum

principium mecum, ne videretur «'e
dicit, tibi est
homincm, Dcum, secundurn quod et
sed ctiani
dicit, mihi es
signare immortalitatem in Filio.Cum
David et omnium aliorum Dominus erat. Cum dicit prin
tecum,notat diversitatem persona^.Cum dicit,
Patrem Dominum, ct Filium Dominum, notaL in ct quod eg<
cipium sumus, notat coffiternitatem :

utroque «qualem potcntiam. DixiL Pater, eL ecce die, id cst

sum principium tecum, apparebit in
ii

quid dixit : « Scde a dcntris mcis, » id cst explcta

fcLerniLate beatiludinis : quia dicitur dies, propte
militia Lua, ct pcracta obedientia, quiesce in potio- tuae
splendorem ver« cognitionis die dico virtutis
rihus bonis mcis. Licct auLem non legamus quod
:

tua, quatuos corona

id cst in qua apparcbit virtus
Pater ad Filium dixit per hcec verha, lamen sci-
« In dic virtutis tuae
bis, malos damnabis, etc.
i

mus ca ita fuissc disposita, quia sic videmus im- sanctorum, id est sun
D dico, scilicet, in splendoribus
pleta.
erun
qui in hac vita sunt pannosi et hispidi,
Sedc tandiu a dcxfris meis, « doucc » cgo « po- cti
veru
immortales et impassibiles facti et tunc erit
nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, » id
:

splendor, quia tunc intelligent

quomodo Filius i'

estdonec inimici tui, scilicet persecutores, quimo-

Apostolus :« Videmu
Patre, et Pater in Filio unde :

do videntur habere Dpminium, el puLanL se facerc xiu),

possecontravoluntatem tuam,plenariesubjiciantur nunc per speculum et in eenigmate (JCor.
«geni
Dico mihi cst principium tecum, etego
tibi,quasi scabellum sub pedibus, scilicet, usque etc.
intima et secreta essenti
te ex utcro, » scilicct ex
ad diem judicii, in qua subditi erunt tibi.« Donec
»

ineffabili genitura, quam angeli quoque ign<

dicit, noiiquod postea non sedeat, sed quia tunc mea
rare creduntur et hoc non in
tempore, sed « ant
omnibus apparebit gloriosus, de quo quidam modo
:

crearetur :
luciferum, « id est quam stella illa
(

dubitant. Vcl per pedes humanitatem Christi intel-

deitas ad nos venit cl nohis in- per hanc partem omnem crcaturam intelligimui
ligimus, per quam
diabolum,qui cecid
notuit, cui humanitati omnes in judicio erunt sub- Vel per luciferum inteUigimua
 581 RXPLANATIO IN PSALMOS 582
quia propter nimiam pulchritudinem superbivit, A redemptione humani generis:«et propterea exalta-
Beilicel ante gcnui te quara aliquam angelicam caput,»
bil iil esl auam altitudinem levabit et mul-
ituram.
tipHoabit, quia proptor hoc dabil i. illi Dous no-
Juravil Dominus. » Pars tertia. Contin uatio. men quod eslsuper omne nomen, ut in nomino
Prophcta Doininus dixit :<- Sedc a doxtns mei Jesu
;

01 genu flectatur, etc. [Philip. n).

tto. Et ipse diem Dominus » Pator « juravit, i<l

esl firmiter disposuit;

non pcenitebit eum,»id - et
IN PSALMUM GX.
tat inm inuliil.it sententiam.hanc Bcilicet«Tu cs sa- Titulus. Allcluia.
aerdos in aeternum.iSacerdos dicitur,quia seipsum
« Cbnfitebor,
hoc psaJmo loquitur propheta .> Iu
pbtulit.etsemper Deum Patrem interpellat prono- non pro se solo,sed in persona Qdelis populi.Mate-
l>is et hoc secundum ordinem Melchisedech »
:
: riaest Qdelis populus, Bpirituali esca pastus,el
re-
iuiasicut MolchisedechobtulitAbraheBpanem et vi demptus pretio sanguinis Christi.In prima partedi-
nuiii (Gen. xiv), sic Christus discipulis obtulitcali- cil se in persona totius populi laudare Deum,ad si-
cem et pancm, i.l est corpus suum in qualitate pa-
militudinem illorum qui cum David 8unt,e1 ponit
nis ct vini ot idem sacrificiura per omnem Eccle-
:

quasdam materias et causassuai laudia.In secunda

Biam instituit. Sicut autem Melchisedeoh sine prin-
cipio fuit et sine fine, non quod non habuerit,
sed
quia in Scriptura non legitur habuisse et sicut
parte ponit simili modo.prseter prajdicta.materiam
B
laudandi Deum. ln tertia parte, quaa incipit:« \U\-
demptionem misii populo suo,»ostendit quod Deus:

Melchisedech sine patrc fuit et sinc matre, non

de manu inimici liberabit populum suum.Intentio
quod non habuerit iterum, sed quia Scriptura non est invilare nos a.l cantandum alleluia,
scilicet ut
<li.it : sic Christus secundum humanitatem non propter hujusmodi beneficia aaternas Deo
habuit pntrem, et
laudes
secundum deitatem non habuit decantemus.
matrem et in aliis quoque multia assimilatur Chri- Attendens autem Propheta se inter caeteros fideles
o. Unde Apostolus ad Hebraeos scribens, ait jam
:
beneficiis Dei pastum ac redemptum, dicit
Assimililus autem Filio Dei Hebr. vn). :

« Confitebor tibi, I) ine, in loto corde meo, « i.l

« Domine. » Convertit Propheta verba ad Pa- esl pars vacabit terrenis,sed totum coroccu-
niilla
trem, ostendens humanitatis Christi allitudinem
; patum erit laudibus Deus, et in hoc similis ero eis
ac si ita diceret Propheta () Domine Pater, « Do- :
quijam sunt in consilio justorum,»id estsanctis
t.

ininus, ». idest Christus quiescens« a dextristuis, an qui jam sciunt consilium ct

lis et aliis viris
confregit, » id est confringet, « reges, » id est
su- voluntatem Dei, et cum ipso judicant, « et » jam
perbos et potentes hujus vitae, « in die ira3 suae, » sunt in congregatione justorum. Bene quidem
t.
.>

i.l estin die judicii, quando apparebit ira sua, id C Propheta se similem eis dicit qui enim amplius :
I
vindicla sua. Ideo per praeteritum dicit « con- possunl illi faccrc, quam Deum in toto corde lau-
fregit, » quiu raptus ad consilium Dei, jam viderat
dare?
illu.l judicium, et tenebat mente quasi prasteri-
ldeo laudabo,quia « operaDomini
quajcumque »
lum.
sunt >. magna » et mirifice quidem
facta : et illis
Dico quia confringet in judicio, iterum autem
apparent magna, a quibus sunt «exquisita »eundo
" judicabiUdivino judicio occulto
quia quosdam :
in omnes voluntates
ejus, » hoc est,
illuminabit,quosdara cxcaecabit: ct hoc noninpau-
«
illis magna
apparent.qui attendunt quid velitDeus in unoquo-
ris,sed«in nationibus » tam Judacorum quam gen- que opere,quid,dum adversa dat alicui : quid,dum
tium : ita quidem judicabit, scilicct « ruinas, » id prospera.
est illosqui se cognoscunt ruisse per propria
pec- Ideo dico magna opera Domini,quia«opusejus »
oata ct per pcccata patrum suorum,..
implebit»bo- est « confessio, » id est bonum. Hieronymus ponit
nis, quia et illa removebit,el quod
illis deeratsup-
« gloriam et honorem ; bonum dico ita dignum,
»
plebit «capita autem,»id est altitudines,et super-
:

quod ipsum judicet, et confiteatur artificem suum,

biaa >< multorum »in hac vita superbientium,«con- et laudabilem reddat : « et » est« magniScentia, »
quassabit, est conteret ct annihilabit, et faciet
» i.l
n id est magnificum opus, « et justitia ejus»Dei«ma-
eoa decidere de judicio in pejus et hoc « in ter- :
net in saeculum Baeculi .>
quia et bonos hic justifi-
id est in haec praisenti vita, ubi Deus judicio cat, et in aBternum remunerat;
ecat malos.
el malorshicexcae-
cat, et in ajternum damnat.
II...' merito suo dabitur Christo,et in hacvilaju- < Memoriam fecit. .> Pars secunda. Praeter haec
tandem manifeste quia ip.se Christuaain
e.el :
praedicta habee materiam laudandi Deum,quod ipse
id est in tempore militiae suae,
in quo omni «misericors
studio intendit ad Deum, « bibet,»
el miserator Dominum dedit escam,»id
i.l est gustabit,
est refectionem corporis et sanguinis sui, om-
s coactione,sed ex voluntate,et quasi delecta-
nibus valentem ad vitam, sed Limentibus se » ••

bone, de torrente,!. id est de ferventissima

:

pas- quani dando,«feci1 memoriammirabilium suorum,»

"• el de miseriis hujus vitae.quae quasi
torrens patribus antiquis exhibitorum,complendoi
cum quodam impetu veniunt.et cito transeunt,sci-
ignifi-
catis quo.l praesignaveral in figuris quia cum nobis
:
"'cethbentersustinebitmortemetaliaamiseriaapro
d Dominici corporia dedit, nos memores fecit
583 IIWMUMS IIAUlKIISTAT rPISC. <>PP. PAMS I. COMMENT. BIBL. ."iM

1 1
hanc escam prseflgurantii (Exod. kvi), e-
1
;
1 1 1 1 1
.-

1
-

A IN P8ALMUM CXI.
aliorum Dei beneflciorum similiter. Titulus : Alleluia, revei ionis Aggaei et Zucharue,
Ki hanc escam dando, memoreril,» i<l estme- ' Beatus Longe post Leinpus prophctae,
vir. ,<

tnorem se ostendet Tcstamenti bui, » id esl pro- captivati sunt JudaeiinBabyloniam.Cumquequidani

missionis Abrahae factae (Gen. xxn) Testamenti : motus pi' tate, attendens populum Dei esse, li-
dico durantis « in saeculum.»Pcr illam enim ei c im berassel eos,pra;ccpil ut redirent in terram suam,
accipiunl lilii Abrahae aeternam benediclionem, in c! Lemplum Dei reaodiflcarenl in qua reversione sua :

quo determinat quod illa esca sit cibus Dominici Aggaeus el Zacbaria,qui eam reversionemjam pro<|
corporis, (|ui,'i aliii esca non daret vitam aeternam phetaverant, cum vidissent templum reaediflcari^
Abrahaa promissam : et«virtutem,»id est efflcaciam gaudentes 'l': hoc el de sua reversione, laudes Dei
ot completionem «suorum opcrum, »id est mirabi- decantaverunt et secundum hanc historiam vidc-
:

Jiuin patribus in figuraostensorum,« annuntiabit» tur Esdras propheta hunc psalmum intitulasse :

pcr prffidicatores populo suo » qui annuntiabunt « non tamcn quod de historia intelligeret, sod quocl
Christum,et fincm legis cssc, et completionem om- ipso Esdras cognovit prophetam intellexisse David
nium promissorum Dci. in hoc psalmo, quemcunque beatum virum lauda-

Ad hoc annuntiabit,« ut dot illis » annunLiaLori- „ rc Dcum, do hoc quod Deus rcduxil eum de Baby j
bus n lKoreditalem gcntium,»id cst genlcs in h.vrc' lonia, id csl de conlkssione pcccalorum. Titulus ila
ditatom,sicut Pctrus et Paulus habuerunt haeredita- legitur : Psalmus istc cst alleluia, id est laus Doi,
tem posscssioncm in gentibus.Alia materialau-
et laus dico revcrsionis,id csthabiLa in considoratione
dis et etiam « opera mannum ejus, » id est divi-
: revcrsionis nostra: de Babylonia poccatorum ad
nitalis, sunt « veritas et judicium. » Vcritas,quan- ccclestem Hicrusalem : « revcrsionis » dico « Ag»
tum ad bonos, quibus complentur promissiones g.vi et Zachari.o, „ id est omnium justorum, qui
Dci et judicium, quantum ad illos sunt opcra il-
: pcr partcm hic significantur. Socundum interprw
la, quos suo justo judicio damnat Deus. talionem etiam nominum horurn justi bene posl
Alia materia laudis:hoc etiam materia laudandi siint intelligi :Aggaeus namque montanus inlor-
erit omnia mandataejus » sunt« fide-
mihi, quia « prctatur, pcr quem mcrito justi intelliguntur, qui
lia,» id est eredibilia quibus credendum est,quia : sunt montos, id cst alti in virtutibus. Zacharias
complentquod promittunt :«confirmatain ssculum vero solemnis interpretatur, per quem bene fideles
sa3culi,»quia non potest impediri aliquatenus quod intelliguntur. Materia est, ubi beatus de Babylonia
promittunt quin fiat, et hic et in futuro.Yel,« con- reversus, Deum laudans pro reversione. Modus :

iirmata in sasculum sa)culi,»id est non perlicientia In prima parte ostcndit quid faciat vir beatus, et
in sa^culo hoc C quid sibi fiat a Domino. In secunda, qua3 incipit
quod promittunt,scd in 1'uturo : ipsa :

mandata dico « facta in veritate » in completione « Exortum cst in tenebris, » ostendit per adven-

promissionum,« et aiquitate » quia nihil invenitur tum Ghristi, in quo homincs illuminantur, accipe-
in eis iniquum. re qua3cunque habent dona gratiaa. In tertia, quae
« Redemptioncm. » Pars tcrtia. Alia materialau- est : « Peccator videbit, » ostendit malis contrarie
dis.Continuatio : proptcroa ctiam confitebbr ei,quia evenire, quam illis qui per adventum Christi lue-
ipse « niisit rcdcmptionem populo suo, idestpo- » runt illuminati. Intentio est persuadere Deum no-
pulum suum de servitulc diaboli Hberavit: ct«man- bis laudandum, qui ita rcducit fidcles suos de Ba-
davit » etiam,id cst 1'ecit annuntiari per prrcdicato- bylonis pcccatorum.
rcs per Testamentum, scilicct sanctum mundum « Vox propheta!,vel alicujus beati viri,sic dicentis:
Evangolium, duraturum « in ajternum,» quiaaster- « Vir » ille « beatus » est, qui non per devia hujus
nos 1'aciet justos. mundi qua^rit beatitudinem, sed hac brevi et com-
Alia laus.« Nomen » cliam«ejus sanctum,» id est pcndiosa via, scilicet « qui timet Dominum » vero
dulcc ct bonum gustantibus,non quia prof'crtur,sed timore. Et quare ideo qui timet est beatus? Ouia
quia crcditur, ot crcdcntes salvos facit ct sanctos, ille timens « volet in mandatis ejus, »id est volun-

« tcrribile»malis rcspoclu futuri judicii. Alia laus : n talem habebit implendi prajcepta ejus et hoc</ni- :

Et « timor » illius » Domini, » quia cum timemus mis,» id est valde. Ideo non dicit faciet, sed « vo-
futurum judicem, ct vindicaturum dc malis, ost lct : » quia si bona sit voluntas, et detur facultas,
(i initium » verae « sapientiae, » quia hoc mala vi- vcre perficiet. Si auiem non sit facultas facicndi,
lamus ct bona facimus. suflicit bona voluntas.
Et « intellectus» illius timoris,id cst si quis bene Oslcnso quid faciaL bcalus,scilicet « qui timei d
intclligit quid sibi siL faciendum, cst « bonus, » id volet in mandatis,»ostendit quid fiat illi beato,sic :

ost utilis boc non intelligentibus tantum,scili- : et ldoo beatus crit, quia « scmcn cjus, » id est bona
cet sinc actu,sed«omnibus facientibus eum»intelle- opora ipsius, « erit potons, » id cst faciet eum po-
ctum, id est oa complentibus quae cxigiL intcllcc- tentem « in terra » viventium. Hic quidem bona
tus. Vel, « faciontibus oain,» id ost sapientiam : ct oporalio quasi impotcns cst,quia in timore seni|»T'
« laudatio ejus manet in saeculum saeculi, » quia siinms, nc cain diabolus impcdiat timcntos : ibi

cl hic ct in futuro laudabitur. autcm nos nulki tentalio,nuIlustimor polcrit impe-

585 FXPLANATK) 1N PSALMOS. 586
dire.Ideosemen opcra dicimus,quia,aiout cx somine A «idetuTesse derolictus ol oblivioai Lraditus, « ecit in
fructum multiplicem exspcctamus, sic ad hoc bona memoria » Domini,quod apparebil quando dicetup :

opera seminamus, ul ex eis fructum multipliccm in «Venile,benedicti Patris mei,etc. [Matth. xxv).» Quai
eoelesti colligamus. Ideo etiam dicitur bcatus, quia memoria eril « sterna, » id est, conferena asternita-
t< generatio rectorum,» id est, sequaccs cl imitatores tem,el non timebil ab auditiono malai
iate talis «
justorum, « benedicotur, » id cst, in virtutibus mul- quando dioetur « Discedite a me, maledicU, in:

tiplicabitur. ignem Eternup (Ibid.).» (dco non timebit,quia « do*

Idco ctiam bcatus erit, quia « in domo ejus, » id ejurf semper fuit« paratum, » id est, instructum di-

n cordc ipsius, in qua domo ipse quiescit a sav vina inspiratione, « sperare in Domino » et etiam
eulari lumultn, cst « gloria » de puritato sua3 cons- i
cor - iliudconfirmatum > in spe,
sparana « est
afcntioe. Urido Apostolus :« Gloria nostra esl testimo- ab ea spe aliquaeum tribulaUo dimovere non pos-
r,i

iiiuni consoiontim nostrae II Cor. i) » : « etdivitise, » sit;cl hoc est « non commovcbitur, donec despi-
:

Milicet sapientijQ et ebaritatis. Vel diviti», id eat ciat inimioos suos,»id est,donecYideatcomp|etum
abservatio multorum mandatorum Dei :« et justitia de inimicis, quod modo exspectatde cis, scilicet in
bjus, » id est mercea et retributio, quam aooipiet poenaseos dari ideo dicitn donec,»quia tune non erit
:

pro justitia, • manet in ateculum sa-culi, » quia Y*

spes, quando videbit quod non sperat unusquisquc.
terna erit. Et quia aperat, ct quia contirmatum cst, etc.,
» Exortum est. » Para aeounda. Continuatio : ideo « dispersit bona sua. Et notat providentiam
>i

Quasi diceret Unde hoc proveuiet alicui beato viro,

: sanctorum in faciendis eleemosynis, ([uia non uni
quod hoc possit facere? Quia verum « lumen,» id oinnia dant, ut divitem faciant, scd mullis, ut mul-
Christus, « est exorUim » corporaiiter « in Le- torum inopiam siqqileant. « Dis[)ersit » dico, ct hoc
nebris,» id est, in boc mundo, qui ante adventum non pro remuncratione temporali, sed « dedit,»id
Chiisti tcnebree erant, quia in eo tenebrae et igno- cst,impendit gratis, et ministravit « pauperibus,» et
Mntia vcri boni regnabant. Unde Isaias : « Popu- hoc facere est « justitia ejus » quce « manet in sa>
lus qui ambulat in tenebris, vidit lucem magnam culuiu Bfficuli, » id est, retributio jusUtis aiternam
/w. ix). » Et in Evangelio : « Et luz in tenebris ei mercedem comparat : et « cornu cjus, » id est,
lucet (Joan. i). i) Lumen dico non valens onmibus, cxaltatio ipsius,quam hac vita habuit in virLuti-
in
sed « rectis, » id est illis qui cor suum ad iinita- bus, « in gloria exaltabitur » quia per illas virtutcs
taonem Christi volunt dirigcre. Et quod est illud no- immortalitatem et impassibilitatem reeipiet.
men? Scilicet ille qui « misericorsi est in natora, « Peccator. »Pars tertia. Dico, justus cxaltabitur,
et miserator » in exhibitione, siout fuit quando et hoc « vidcbil pcccator » quia omnes suos Chri-
• Beipsum exinanivit formam servi accipiens :«et * C stum in judicio remunerantem vidcbunt :« ct » tunc
etiain est « justus, » id est puniens peocata. » Vcl peccator ille, qui prius contra bonos in soaculo iram
i justus {Philipp. n), t quia fuit immunis a pec- cxercuit,« irascctur,» sibi ipsi irascetur; « dentibus
catu : et per has determinaliones Christum mani- suis fremet, » quia « ibi fletus et stridor dcntium
e intelligimus. (Malth. xin ; Luc. xin) : » quod dieit tunc irasci, frc-
homo » factus « jucundus, » ille,
Exorto lumine,« merc dentibus, per similc dicit, quia similem poo-
jcilicet,jueundus, « <jui miserctur » in affectione nam habcbunt nequitise, quam hic cxcrcuerunt :« et
^uper aliquem neccssitatem patientcm quod satis : tabescet,» id est, deficiet, ideo scilicet,quia « deside-
;st ad salutem, si ille miserans non habeat quod rium peccatorum peribit, » quia desiderium quod
mpendat « et » cum opus est, si quid habet,
: habebant in hac vita, peribit quia etiam terrena :

i
commodat,» id est, distribuit pauperi. Ideo tamen peribunt, quce sola ipsi scmper dcsideraveranL et :

licit commodat, « quia licet non a paupere cui

(i
contra, justi desidcrium complcbitur. Alleluia.
lat, a Deo tamen remunerationem cxspeetat, sicut 1N PSALMUM CXII.
llequi pccuniam accommodat alicui.Vel, « miscre- Titulus. Alleluia.
ur,» idcst, pecuniani suam indigcnti ministrat, et Laudatc, pucri, Dominum. » Ilic loquitur pro-
«

ommodat indigenli alieui, ul tamen eamdcm pecu- j)

pheta, habcns maLcriain laudes Dei. In prima parlc
iiam ab co exigat. Ilie talis « disponet, » id est dis- monet ad laudandum, ct proponit materias laudis,
losite et ordinate facicl;
unde Apostolus Italio- : acilicet, quia Dominus est excelsus super omnes
al»ilc obsequium veslrum (Rom. xu); » « dispo- gentes. In secunda parte, quae incipit « Quis sicut :

i dico « sermones suos, » id cst opera sua : Dominus » ostendit seipsum hoc facere quod alios
:

a dico valitura « in judicio » fuLuro. Pcr sermo- monebat, scilicet, laudareDeum. Unde in principio
iosideo accipimus opera, quia sicul sermoncs ali- dicit :

ujus oratoris "bene dispositi defendunt reum in ju- Laudate, pucri, Dominum,» id cst, in bona vita
«
lioio, sic opera justi, rationabiliter exhibita, defen- vestra Dominum laudabilem ostendite: nec malos
unt reum in futuro judicio. Ideo sic diaponet, momii laudare, quia « non cst speciosa laus in orc
' tjuia» scit quod ipse « non commovebitur
in ®ter- peccatoris (Eccli. xv);sed vos pueri, id cst, puri
um, » id est, aHcrnaliter gloriam Dei possidebit. et simplices; unde Apostolus « Malilia parvuli :

EL hic Lalis « justus » quia in hac vita a Domino estote (/ Cor. xiv), » « laudatc » eliam « nomen Do-
19
 »

«87 HAYMONIS HALBERSTAT. EPIST. 01»l» 1»AHS I. COMMENT. IJIUL. .,88

mini, » quibus ipse lauda- A licet in arcano mentie suaa boni essent, Btcriles ta-
annuntiate facto ejus, in

bilis apparet, et unde nomen suum, id ei t fama men erant, quia Deo filiosnon generabant habitare :

sua, semper multiplicabitur. dico in domo, ita ul matrcrn filiorum, • quia inul- «

Dico « laudate nomcn, et boc non ad horam, sed toa Deo in flde parf uriunt, et propterea latantem.u
« nomcn Domini benedictum • el am-
sit > q vobis « Ciini dicit eos babitare in domo, notat curam ad<

pliatum, incipiens « ex hoc nunc,» idest Bineomni ministrationis et consolationifl, quam babcnt san-
dilutionc, « ct »perduret ipsa benedictio « in saecu- cti prajdicatores in Ecclesia. Alleluia.

lum » futurum,« usque,» id est, assidue, hoc cj t, et PSALMOM CXIII.

IN
stutim incipiat, et in seternum permaneat.
Titdlds. Alleluiu.
Dico Bemper benedicite, et illam vestram bene-
dictioncm pcr omncm tcrram dilatate; hoc est quod « In exitu Israel. >, In h&c psalmo loquitur pro-

dicit « a solis orfu usquc ad occasum - et per hoc

: ;
pbeta, ethabet materiam beneflcia Dei, quae fecit

intelligimus universam tcrram : appareat vestraan- Ecclesiae, significata per illa beneficia qua; contulit

nuntiatione « laudabile nomen Domini. antiquo populo.Dicunturenimhicquajdam quae not

Ponit causas ct materias quare cum laudarc de- ab historia romovenl sicut :« Montcs exsultavcrunt ;

beant; ac sidiccrct Idco dcbetis laudarcDominuro,

: ^. et collcs.» In prima parte, proponit nobis bcneficia

quoniam iste « Dominus, » id est Christus, est « cx quffi Deus facitEcclesiae, per figuras eas significans.

colsus super omncs gentcs, » quia ipse omncs gen In secunda, quae incipit :« Quid est tibi, marc, quod
tcs fecit : ct non tantum super omncs gentes, sed fugisti, >, facit qusestionem, quasi admirans : Quis

« et supcr ccclos, i<l est, coelestes et angclieas crca- potest facere populo suo tanta beneficia? Et solvit

turas, et « gloria ejus, » id cst ipse gloriosus : quia cam, ostendcns a Domino esse factam non tarncc :

ipse est etiam vita et rcfcctio angelorum. quod propheta mircfur, sed nobis admirandum esst

Quis sicut Dominus? » Pars secunda. Et vere relinquit dc honitate Dei. In tertia parte, quse inci-

ipselaudandusest,quianulluspotestinvenfrisimilis Simulacra gentium, facit collationem de cul

pit :«

illi in aliquadignitate.Hoc dicit suh interrogatione

tura dcorum falsorurn, gentium scilicet et Chri-
« Quis sicut Dominus Deus nostcr? Nullus utique : stianorum ostendens gentium culturam csse stul
:

« qui » Dominus « in altishahitat,» id est, in sanctis titiam, Christianorum autem esse utillissimam

per eminentiam virtutum :« altis, » qui ex sua habi- Intendit nos admonere ut pro heneficiis illis in no

tatione alti fiunt ncc tamen eos despicit, si vclimus

:
bis completis, alleluia Domino decantemus, et u

humiliari ei : quia de illa altitudine sodis « respicit,» ex historia trahamus allegoriam.

id est, misericordiam Prius legamus historiam, sic « In exitu Israel d<
tribuondo, visitat « humilia,» :

id est eos, qui se volunt humiliari, « in coclo, » id C /Egypto, ,,id est, quando Isracliticus populus cxivi
est, in ccelestibus creaturis sicut angelos superbien- de /Egypto, scilicet de exitu « domus, » id est totiu
:

qui humi « Jacoh. » De /Egypto, de qua exivit meri

tes non respicit, sic angelos remanentes, familioe
vcra ohedientia confir- to, quia scilicot « de populo barbaro, id est, qui
les fuerunt, respexit, et in
mavit, ut dcinceps superhire non possint : « et » ea populus erat barbarus.
humiles viros, In exitu illo « Judaea » terra illa « est facta sancti
humilia, quae sunt « in tcrra, » id est,

respicit oculo misericordioa : quia ct peccata eis ficatio illius »> populi; quia ibi potuerunt ca;remo

condonat, et confert justitias. nias illas etsacrificia Dco persolvere, in quibus ill
Respicit humilia qua; sunt in terra, confcrens eis populi sanctificabantur « et Israel est f actus « po ; ,,

hanc inopom,» id est

utilitatem, scilicct « suscitans testas ejus >, terrae, id est, potens in terra illa

illum qui sc non rcputat quidquam honi cx so habere et tunc apparuit Judaea quasi domina omnium ter

« a terra, » id cst, ab appetitu terrenorum. Susci- < rarum.

tans » bene dicit, quia hominos sopiti erant, et quie- Et quomodo exivit? Per hoc quod « marc » Ru
brum cognovit, faciem Dei et \o
scentes in amoro terrenorum quando Dcus eos indc « vidit, » id est,

excitavit per Christum etiam « erigens pauperem :

luntatem,«et fugit mare, id est, divisit seipsum
>>

spiritu, scilicet humilem, « dc stercorc, » id cst de et quando vonerunt ad Jordanem, tunc « Jordani
J)
immunditia hujus vitae unde dicitur « Coinpu : :
convcrsus est retrorsum, » quia fecit eis viam.
truerunt jumenta in stercore suo (Joel. i).» Et cum vcnerunt in Judaiam, « montes,.» id est
altiores in populo, ut Josuc Caleph, exsultavc
Ad hoc suscitat, « ut collocet eum suscitatum »,
et «

id est, minores in po
« cum principihus, » id cst, cum sanctis angelis runt ut arictos, et colles, >.

et « cum principibus populi sui, » id cst, cum san- pulo, « sicut agni ovium. »

tis quos Dominus populo suo prrcfecit.

apostolis, Ad allegoriam: Por Isracl, populum Christianun
Ostendit per quid Dcus paupcrcm suscitet, quia intelligimus, qui bone dicitur Israel, id est, viden
procdicatorcs suos, qui antc adventum cjus sterilcs Dcum pcr fidcm quando exiit de yEgypto, id est
:

fucrunt, modo fccundos facict ct bcnc fructifican- de tenebris infidelitatis. Per domum Jacoh intelli
tes.Conlinuatio : lllc quidcm est suscitans,« qui ha- gimus populum luctatorem contra vitia qui ben :

bitare facit in domo.« Id cst in Ecclcsia,,» sterilem dicifur Jacob,id est luctator, cum exiit de popul
id cst praedicatorcs suos, qui ante adventum Christi, barbaro, id cst de dominio vitiorum vel a consorti
 :

58U EXPLANATIO IN PSALMOS. 590

fcmonum, dicuntur populus barbarus, quia qui
4 otiam « rupem, id est, gentiles siccoa et aridos a
sunt alienati a Dco. vero rore, et cognitione Dei, convertit « in fontea
Et postquamistc Israclcxivil de /Egypto,Judaea, aquarum, • id est, ui ipsi gentilea fiant fontea ct
id csl Christus, qui ideo pcr Jiukeam intelligilur, origo, es quibua aqu«B, id es( doctrinaB, profluunt
quia de tribu Juda natus cst, a quo Judaea dicta, aliis.
qui proprio etiam dicitur Jud.nea, quia confessio N°n
" nobis. » E1 quandoquidem, o Domino.ita
Qostra C3t, quia eum nostrum Salvatorem intelli- convertia petram, et cactera beneficia facia nobis,
gimus : et ipsc Ghristus ost lcrra nostra, pcrquem e go> " Domine, » da nobis misericordiam
ot verita-
subsistimus, sicut el pcr Judajam Israeliticus po- tem:ol supcr illa misericordia lua « da gloriam
no-
pulus : Judasa illa, scilicel Christus,facta esl sanc- mini luo, non nobis, » id est, fac nos intelligere
mi-
tificatio Isracl,id est Christiani populi:quia Chris- sericordiatatuam nullo nostro merito nobis dari.
lianus populus perChristum habot omnem sancti- sed propter nomen tuum ampliandum ut indc :

ficationem : ct Israel, id est, populus ille Chris- nullam attribuamus nobis Iaudem et gloriam, sed
tianus, est factus potestas cjus Judasae, id est, totum ascribamus nomini tuo in uno « non no- :

Christum potentem, a quo

Chrisli, id est, ostendit bis, »Judaeos intelligimus : in alio, « non nobis,»
fortitudinem illam accepit, ut tam firmiter stare gentes, scilicetnequeJudaeinequegentespraesumant
ntra vitia pugnare possit. sihi dari misericordiam secundum
merita sua.
Et pcrhoc illo populus factus est Israel, et exi- Da gloriam,
« >» dico, « supcr iniscricordia lua,»
vit dc ^Egypto infidelitatis, quia « mare vidit et id cst,de remissione pcccatorum ot aliis miscri-
fogit, - i.l esl, omnes amaricantes in peccatis, vi- corditer impcnsis « ct veritato tua, »
:
id est, dc
{erunt facicra Dei : et « Jordanis, » est, aliqui impletione promissionum
1 1
: ita da gloriam nomini
fluentcsvariisdesidcriis in mare,id est,in mundum tuo, ne quando dicant gentes
« Ubi est Dcus co- :

urrunt conversi suat « retrorsum, » ita ut a

:
rum? quoniam putantvel nosnon habereDeum:
»
tlis csscnt, et ad Christum, id est ad fontcm vel, si habemus, impotentem eum pulant, cum nos
suum, rcdcant, a quo in perfectionc ereali suni. videant pauperos et pannosos.
Et tunc « montes » illi, id est alliores in Eccle- « Deus autem. » Gentes putant nos non habcre
ria, sanctificati a Christo, « exsultaverunt Dcum,
» devir- vel si qucm habcmus, putant eum csse im-
otibus suis, « sicut arietes, » quia sunt duces potentem, scd Deus nostcr » est « in ccolo » quod
«
,
sicut arictcs : « el colles, ->
id est illi mino- apparet, quia « omnia quaccunque voluit fecit. »
qui erant eulti ab illis altioribus, facti per « Simulaera.» Pars tcrtia. Deus nostcr cst in ccelo,
»ra;dicationem eorum « sicut agni ovium, >» id est potcns supcr omuia, sed dii « gcntium, » qui sunt
anocenles, exsultaverunt. C simulacra, argentum
«
secun- » sunt « et aurum »
« Quid cst tibi, mare? » Pars secunda. Continua- dum matcriam. Ideo sunt prctio- h.-cc duo dicit, quae
io : Mare fugit priorem vitam, ct, o « mare, » id siora mclalla, quiasi stultum cst adorare aureas et
o vos amaricantes in peccatis, « quid
cst tibi argenteas imagines, multo stultius adorare fcrreas,
uqd fugisti,» id cst priorcm consuctudincm diini-
vcl dc quocunquevilimetallo. Secundum materiam
isti? « ct tu, Jordanis, » quid cst tibi «
quia con- sunt argcntum ct aurum, secundum ccmpositio-
orsus es rctrorsum, » ad Deurn fontem tuum
? nem sunt « opera manuum hominum » et in hoc :

Et, o vos, « montcs, » id cst sancti

apostoli.quae notatur maxima eorum sLulLiLia, quod ea qua) ipsi
i fuit quare vos « exsultastis sicut ariol faciunl, quasi Creatorem suum vcncrantur.
o vos, « collcs, »
quid exsultastis « sicut agni Et ut maximc derideat idololatrarum stultiliam,
rium ? » ponit solutioncm.
describitsimulacrorum impotcntiam, diccns « Os :

Qurero cur fugisti ? etc. Eccc causam. Idco marc

habent, quod faciunt ejus artificcs, « et non Io-
»
et c.rtera facta sunt (Exod. xvn), quia « ter- qucntur, oculos habcnt ct non videbunt. »
i, » id cst terrcni, « mota cst » a vetcri vita ad « Aures habcnt,ct nonaudicnt; naros habent, ct
ii : ct hoc « a iacic Domini, » id est, proptei « non odorabunt. Manus habent, et nou palpabunt
eiemuei, quam
prcescntcm viderunt, scilicet co- « pedes habent, et non ambulabunt. » Non dico
CTT. Y\<x\ V...K. ,„_.._*
ntioncin (\ II .1 _. ..... d
I 1 I
Dei habucrunt ct
1
nc novum intellige
.
:
. .

lantum non loquentur sicut homines, scd « non

'mus, dicit « a facic Dci Jacob, »
:
id est, ille clamabunt»sicut quaedam irrationabilia animalia:
quem pra;sentem vidimus in corporc, fuit in quo maxime corum deridet stultitiam,
qui talia
le Deus qucm adoravit Jacob.
adorant, quae nec clamare possint sicut asini vcl
« Qui »Deus ostcndcns nobis faciem suam
per quaslibet irralionabilia animalia. Dico non clama-
ntiam corporis, « converlit petrara, » i
bunt, ita quidem quod in gutture suo » clament :
Jtrosos Judajos, de quibus dicilur : « Poten quod ideo dicit, quia quandoque in hujuscemodi
ansdelapidibusistissuscitare lilios Abrah.-e (.?/««/*. idolis loquunl ur daemonia.
id est, de his Judaris convertit, dico, « in Similes
:
« illis fiant qui faciunt ca, » id cst arti-
aquarum, >id est, ut sint slagnum continens ficesidolorum: quod sicut illa non vident,nec alium
,idcst,fiant Ecclcsia,in qua continenturaquae habent sem um corporalem, ila factores idolorum
iptismi ct non tantum convcrtit Judajos, scd
:
privcnturumni vigore auiuice:« ct » non solum qui
rm IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC OPP. PAHS. I. COMMENT. BIBL. M
faciuni ca, sed « omnes qui COUfldunt in 618, - i'l A (Eccll. xv). .< Unde Psalmista alibi : « Peccatori di-

cst, qui al) eifl i|uasi ;i Deo petunl auxilium. xii. Deus:« Quare tu enarras justitias mcas?'/' /.

Gentes sperantes in hujusmodiidolisnihilproflcui xi. i\) » " ocque omnes,

» i<l est non omnes illi,

habucrunl, sed « domus,» i<l est congregatio, « Is- « descendunt in infernum. » Aliqui autedl
qui

racl, » id cst Christiani populi, < spftravit in Do- laudaverunt in inferno, Bicut propbet», et ;ilii
mino, » ct ipsc cst « adjutor eorum » ad bcne ope- justi ante adventum Chrisli.
randum, « ct protccLor coruin est » conLra mala. Mortui non laudabunt, u scd nos qui vivirnus, »

congregatio sacerdo- vcra vita, BCilicet in virtutibus, « bcncdicinius Do-

« Domus Aaron, » Ld cst

tum, Domino, » ct non sine fructu,

« sporavit in mino, " i<l hoc nunc, n id cst, ex
cst, incipientefl a ox

scd corum
« ct protcctor corum cst.
adjutor hocprffisenti,et perseverantes in laudibusDci solius.

Quid pcr singula ? Omncs dc quacunquc condi-

tiono « qui timent Dominum, spcravcrunt in Do- IN PSALMUM CXIV.
mino : » ct auxilium in eo invcncrunt, quia « ad- Titulus. Alleluia.
jutor eorum ct protector eorum est. »
ex meritis « Dilexi quoniam.» Loquitur propheta, eL habet
Et quod fuit nostcr adjutor, non fuit
misericordiam suam « Dominus ta maleriam seipsum,el alios conversos, ct cxauditos
nostris, sed pcr
memor fuit nostri, » quod maximc apparct ex hoc de peccatis, ct orantes pro reliquo, id est, pro oetcrna
quod Filium suum pro nostra redemptionc incar- vita:etin prima parte ostendit quod cum in pecca-

nari fecit, « et benedixit nobis, » id cst, multipli- Lis fuissct,immisit Deus multas tribulationes, quae

cavit numero et virtutibus. coegerunt eum clamarc pro peccatis, et clamans

Benedixit domui Isracl, be-
Et quibus nobis? « exauditus est. In secunda parte, quaa incipit :

nedixit domui Aaron » ct ctiam « bcncdixit om- :

Domine, libera animam meam,» jam exaudilusde
nibus qui timcnt Dominum : » ncquc boc tantum peccalis, petit quod residuum sibi videt, scilicet

potentibus soeculi, scd « pusillis, » sccundum sta- vitam aeternam. Intentio est ut pro tali liberatione
tum humanum « cum majoribus, » vel pusillis et Domino alleluia cum cxsultatione cantemus.
majoribus sccundum mcrita. multis monitus tribulationibus clamarem ad
Dum
Dominus haec bcncficia fecit nobis, et adhuc Dominum pro pcccatis, exaudivit me Dominus et :

« adjiciat Dominus » benediclionem, vcl filiorum quoniam exaudivit, dilexi Dominum. Dicitur dilcctio
successionem, super vos, » convcrsos deJudeois:
« Dei duobus modis,liberalis et servilis.Servilis.cum
vel super nos conversos dc gentibus, vel super bro bonis temporalibus Deum diligimus,quaeparuin
majorcs, vel supervos pusillos adjiciat « ctsuper :
grata cst Deo,quia etiam sic diligunt eum quilibel
filios vestros » benedictioncm, vcl iiliorum succes-
C pessimi. Liberalis est dilectio, qua Deum proptei
sionem. seipsumdiligimus,nec ab eo aliquatribulationcse-
Dico « adjiciat, » ct verc adjiciet, quia « vos » jungi possumus. Unde Apostolus « Ncque mors, ne :

eritis « benedicti, » id est multiplicati in virtuti- que vita, neque creatura alia potest nos separare i
bus et hoc « a Domino, » id cst, ad honorem
:
charitate Dei (Rom. vm). » Quae dilectio est grataDeo

Domini, non ad gloriam vestri qui bene potest et hoc generc dilectionis justus ille turbatus dici
:

fideles suos bencdiccre, quia ipsc cst « qui fccit se Deum diligerc ideo « dilexi, quoniam ipse exau :

ccelum et terram, » ad littcram. diet Dcus, « id est, sicut ipse audivit, sic in exau
supremum ccelum,dcdit ditione perseveravit « vocem orationis meae. »
« Ccelum cceli, » id est,
:

«Domino,» id est Jesu,inquo ipse regnaret; «ter- Ideo scio quod exaudiet,« quia inclinavit «jam
ram autem dedit filiis hominum, » in qua Deo mili- aurem suam mihi, » id est, condescendendo ethu
tarent, et cceli habitationcm promcrercntur. Per miliando suam clcmentiam et potentiam, me libe
« ct » quia sic inclinavit, sic exaudivit,ide<
«coelum cccli» possumus firmamcntumintelligere, ravit :

quod continct alios ccelos,scilicet regionesplancla- « invocabo » eum,ut me perseverare faciat in cus

todia a peccatis ct hoc diebus meis, « id est

« in
rum,de quo dcjectus fuit diabolus. Vcl pcr « ccclum :

bac fragili vita, ubi scmpcr in timore sumus, e

cceli » possumus intclligerc aliud ccelum suprafir- D in

mamentum, ad quod, ut dicit Hieronymus,anhela- proni ad lapsum.

Ideo dico « cxaudict,invocabo, » quia habui mul
bat diabolus,et idco fuitdejeclus quod ccclum Do- :

Las LribulaLioncs, in quibus clamavi ila opus fui :

minus dcdit Christo. AHegoria Per « ctelum cceli » :

possumus inLclligere altiorcs in Ecclcsia, qui alios mihi ut me cxaudiret; et hoc est « circumdede :

contincnt ct rcgunt qui sunt dati Domino, quia :

runt me dolores mortis, « id est animae anxiotate
gravissimse et pericula inferni, » id est, gravi^
in eis specialiter Dominus habitat. Per terram ac- ;

sima pcricula ct tribulationes corporis, quales n

cipimus minorcs in Ecclcsia, qui non tanlum sub-
id esl
diLi sunl Domino, sed etiam liliis bominum. infcrno mali sustincnt « invenerunt me, » :

quat
Ad hoc precor ut adjicias, ut nos justiflcati venerunt mihi sed ideo invenerunt, quia
:

inpe<
dignc possimus laudarc tc, quia in pcccatis « mor- cxpositus sine adjutorc jaccns, et projectus
tui non laudabunt Lc.Dominc, » placiLalaude, sicut catis, ncc suae saluti providcns.
ct cgo « tr
dicitur « Non csL spcciosa laus in orc peccaloris
;
lltcc me invencrunt ct arripucrunt,
593 EXPLANATIO IN PSALMOS. 394

bulationem » corporis, « cL dolorom » animi « in- A. sil, nisi vanilas et mcndaeitim, se a Domino tan-
voni, » i «1 cst, cognovi hfflC mihi a Domino milti ail lum donum reoepisse, ut Domino non limoaL ro-
corrcctiontMii. Invenire cnim tribulationem esi eam oompensare, quod ipso Christus mori voluit pro
silti a Dco immitti pro peccatorum correctione oo- uostra salute, In secunda parte, quse incipit « :

jcere « ct » cum inveni, monitus illis tribula-

: Dominc, quia ego servus tuus, » ostendit sc Chri-
kionibus, « invocavi nomen Domini. sti scrvum esso, et in fide oatholioa permanere, ct
Domine. » Pars secunda. Continuatio : Quan- idco marlyrii sui ulililalcm sibi provcnire.Inlcntio
doquidem pcr tribulationem me monuisti,etiam in- csi, ui laudemus Deum per h©c benefloia : cL talcm
vocantem mc exaudisti dc pcccatis, fao quod resi- Dobis oonstantiam dat, uL morte nostra mortcm
duuni est, scilicet « Libera animam meam »>deom- Domini reeomponsarc velimus.
ni impedimento Bsculi, soilioel perduc in ffiternum DiciL martyr t|iii loquitur, gratia Dei inspiralus :

requiem, juxta Apostolum « Ouis me liberabit de : « Credidi » corde; Unde Apostolus: « Gordccrcdi-

corporc mortis hujus (Ilom. vii)? >• Dioo « Libera, » tur ad jusliliam (Rom. x.) » ]\<<nc incipit a « cre-

cio quia liberabit ct facit apostrophen ad audi- ditli, » quia nihil boni possumus facere,niai crcda-
:s : quia « Dominus » cst « misericors » in na- mus undc
; Aposlolus : « Omnc quod non est cx (ide,

tnra, « et justus, » corrigendo peccata : « et ipse n peocatum esL (Ziom.xiv) : » « proplcr quod, » id cst,

Deus nostcr miscretur, » quia correctos salval, fa- qui eretlidi « locutus sum,» quia, si opus fuit, vc-

cicns oos immortalos. Alia translatio hahct, « mi- ritatcm non tacui : quaj confessio valeL, tcsLante
serohitur. » Aposlolo, qui Orc confcssio fit ad salutcm
ait : «

Et vcre justus ct misericors, quia ipse osl « cu- (liom. x.) » Locutus sum, « cgo aulcm » non pradi-
stodiens parvulos Dominus » a peccatis,id est, hu- calio mca « humiliatus sum, » non montc, sed
:

miles qui se parvos faciunt ; et intlo in mcipso ar- tribulationc corporali, cL hoc « nimis » imporlabi-
gumentum ostendo, quia « cgo sum humiliatus » liter, vcl valdo cssem multis miscriis afflic-
: licet

parvulus factus ; « et » ipse « liberavit mc » ab tus, non ccssavi tamcn a praedicatione Dci. Undc
oncre pcccatorum. Apostolus « Tencor in vinculis, scd vcrbum Dci
:

Et quia sic mo libcravit, o « anima mca, convor- non potcst alligari (// Tim. n.) »
tore »ab omni delectationc tcrronorum, « in re- « Crcdidi, loeutus sum, humiliatus sum, » ct ita

quiem tuam, » id est ad Dcum, qui osl vcro roquies videor mc diccrc fortom, sed tamcn quandocunquc
tua, a quo profccla cs crcata in perfectione : ct ad prudcnLius vidi naturam moam, intcllexi me nihil
eum debes revcrLi. « quia Dominus bencfccil Libi,» essc, nihi vanitatem ; et hoc cst : « cgo dixi, » id

id esL, dimisit peccata, fecitdignam gloria sua, et cst, aputl mc intus tractavi neque hoc impruden- :

taadom immortalcm, impassibilcm.

faciet C ter faciens, scd « in exccssu mco, » id cst,humanos
Vertit se ad auditorcs verc honefacict mihi Do- affeclus cxcedens rationc
: dixi hoc, scilicet « om- :

minus, « quia oripuit, » id est, cripict pcr violcn-
tiam « animam meam dc mortc, » id cst, de omni
timorc mortis, el per hoc « oculos mcos, » id csl,
affectiones, « a lacrymis, » quia non faciam undc
ibi sit mihi lacrymandum. Unde dicitur « Abstcr-
nis homo mcndax, » scilicct qui homo tantum cst.
Dixi, « crcdidi, locutus sum, humiliatus sum, »
ct quandoquidem Dominus haec bonamihi contulit,
crgo « quid rctribuam Domino pro omnibus » bene-
ficiis « quae » ipsc « retribuit mihi? » non pro bo-
:

gcl Deus omncm lacrymam ab oculis corum (Apac. nis mcritis, scd pro malis dans bona.
x\i) » et « pedes meos, » id cst affectiones meas,
; Dico « quid rotribuam, » « caliccm salutaris, »
« a lapsn » oripiet:quia ibi sic sccuri crimus.quia itl est, mortc mca mortem Domini imilabor ct hoc :

nullo peccalo movebimur. In hac vita eontrarium non sic faciam ut non libcns faccrc vidcar, sed
nobis est, quia hic sompcr in timorc mortis sumus, « accipiam, » id cst, magno desidcrio appetam,cali-

et pro peccatis lacrymas fundimus,ct scmpcr proni ccm dico salutaris, id esL Salvaloris, quem ipsc
ad lapsum sumus. pro nostra rcdcmptione sustinuit cum dicit, « sa- :

Et tunc « placebo Domino, » quia nullam ibi in lularis, » innuit quod eL ipsc per hunc caliccm sa-
me offcnsionem inveniel sublaLus dc rcgione mor- rj luLem assequalur dico « accipiam, » « et » utpos-
: :

tuorum, ot positus « in regione vivorum, » id cst sim persolvore, « nomen Domini invocabo. » Per
sanctorum per excellentiam dioit se placcrc Dco,
: calicom ideo intelligimus mortem, quia cum tpia-
quia cum hic nullusjustus sine pcccato cssc pos- dam deleotatione aocipiunt eam sancti, et est cis
Ueo placere per omnia non potest. pcrfecta refeclio.
lnvocabo, nomcn Domini, « rcddam vota mca, »
IX PSALMUM CXV.
id est, complebo opcrc qimd tlesidcravcram,id cst,
Titulus. Allcluia.
meipsum,sicut desideraveram, passione liniam:ot
« Crcdidi propter. » Vox ost martyruiii Domini, hoc « coram omni populo ejus, » uL alii in mc cxem-
ot loquitur quasi in una pcrsona, omnium marty- plum capiant. Ideo sic reddam vota, quia« in con-
rum pcrsonam induens, et ipsi iidcm Buntmateria, spectu Domini mors sanotorum ejus, » quaa cstcon-
nnirtyrio suo morlcm Domini imitantes. In prima temptibilis ad ciinspeclum hominum,cst« pretiosa,»
sarle ostendit imutyr qui loquitur, cum ex se nihil id cst placens. Vel mors sancLorum, qua: cst in
 598 IIAYMONIS HALBEIISTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. IllUL. •i
96

conspectu Domini, i'l esl placens ci, esi pretio a, A pulo intclligamus. Ponil matcrias laudis, dic< i

id est sanguine Christi empta. Ad boc enim mor- « quoniam misericordia ejus, » id cst rcmissio
tuus est, iil et nos, si necesse est, pro eo moria- catorum, el aliae gratia; justincantes, « est confir^
nuir : quod autem magno pretio emptum i i it, prc- mata supi r nos, » id rmiter nobia data,ut
eat, ita fi

tiosum ost. jam ipse diabolui insidiator non possit nobii dirft
« Domine. » Pars secunda.Haec te tribucntcsu- pere. « El veri Domini, » id esl implctio promig.
stinui, haec passio mea, " o Domine, » utilis eril sionum, manel in seternum » quia
« et bic incipit,
mihi, quia ego persisto in (ideet soryil io tuo.EI an- el i;i aeternum manebit ei ultra.
tequam ostendat utilitatem, ostcndit sc in Dei ser-
vitiopermanere, cum dicit,« quia ego servus tuus -
IN PSALMUM CXVU.
Titulus. Alleluia.
sum, id est, quia reputo te altissimum ctDominum
moum ; ct ut majorcm ostendat humilitatem,repli- « Confitemini Domino quoniam. n In bocpsalmo
cat : « cgo scrvus tuus ot fllius ancillae tuae, » Ec- liabel propheta materiam bonitatem Dei : de hac -ic

clcsijje scilicct, agit:Inprima parte ostendit Deum sic adjuvarl

imitator antiquorum patrum.
Quia ila sum scrvus, ideo « dirupisti vincula suos, ut non Limeanl quid faciat homo, et etiaq
mea, »id est, permartyrium dissolvisti mc ab omni « despiciat inimicos. In Becunda partc, quae incipit:
vinculo pcccatorum. Gertum autem nobis est quod " Bonum o;L confidere,» ostendit quod confidenli-
omnes hi qui in fide catholica pro Christo mar- bus et sperantibus in Domino faciat Deus,quod nul-

tyrium sustinent, ctiam si criminalibus impediti lae tribulationes possint cis noccrc, scd ctiam ulci-

sint, omnia tamen sanguine diluuntur

in martyrii :
scantur de inimicis suis,ct ctiam convcrtat cos ct :

cum dicit vincula sua disrumpi, quia Christi ser- si aliquando cadunt, Dcus rclevet cos.In tcrtiapar-
vus fuit, dat nobis intelligere quod si qui marty- te,qu32 incipit : « Aperite mihi portas,» videns quas-
rium patiantur, qui non sint veri catholici, mar- dam portas per quas ducitur ad Christum, qui es|
tyrium corum non disrumpit vincula peccalorum :
porta ducens ad aeternam gloriam (Joan. x), p<til

sicut plurcs pro haeresibus suis mortui sunt, ct uL introducatur in illas portas.In quarta pjirlo,quae
nihil profuit eis. Et quia scio quod vincula dis- incipit: « Denedictus qui venit in nominc Domini,»
rumpes, ideo « sacriflcabo til)i hostiam, » non pe- videns quemdam benedictum venissc in mundum,
cudum, scd « laudis, » id est. meipsum acceptabi- a quo bencdicentur, monet alios fidcles ut be-
alii

lem hostiam, mortificando in me omnia vitia « et » nedicti pcr hunc Dominum constituant ei diem so-
ut possim, « nomen Domini invocabo. » Hoc non lcmnem. Intendit nos admonerc ut pro hujusmodi
est dc Hebraica veritate, scd translatores apposue- bcncficiis laudes debitas Domino refcramus, et cst

runt; et ideo Hieronymus in hoc loco eL in aliis, L vox prophetas vel alicujus justi,non pro se solo,sed
ubi quid non est de Hebraica vcritate,ponit asleris- in persona omnium justorum loquentis : « Confite-
cum, id est signum prohibitionis ; obclum ponit, mini Domino, » id cst, laudate Dominum : et de-
ubi per contrarium evcnit, scilicet ubi aliquid in- betis, quoniam, » ipsc singulariter « bonus » pcr
«

vcnit ablatum, quod rctinet Hebraica veritas. se et quicunque boni sunt, ex co boni sunt: undc
:

Laudes devovco Deo, et illas laudes « reddam Do- Ghristus cuidam adolescenti, vocanti eum bonum,
mino, scilicet « vota mca : » ct hoc in « conspectu ct non intelligenti eumesse Deum,dixit « Quid me :

omnis populi cjus, » ut aliis exemplum laudis exhi - vocas bonum? Nemo bonus, nisi solus Deus (Luc.
beam : et hoc faciam « in atriis domus Domini,» id xvm). » ELiam nolite negligentes esse ad confiten-
est, inprasenti Ecclesia, quae vocatur atrium prop- dum, " quoniam misericordia ejus » tantum est « in
ter amplitudinem domus, quia in ea Dcus habi- soecula, o id est, quandiu hoc sasculum durabit,quia
tat. Vel pcr domum accipimus ccolestem domum :
post hanc vitam tarda est confessio.
peratrium, prpesentem Ecclesiam, quae est-atrium, Et hoc quod ego moneo, scilicet confitcri, « dicat
id est introitus ad ccelestem patriam : et illa vola nunc, » id est, in praesenti socculo, « Israel,» id ee1

mea rcddam ego jam spe « in medio tui, Uierusa- omnessudditi Christianiproponentessibi hanc cau-
lem, » coelesli. j) sam luudis, « quoniam » Dominus cst « bonus » ct

« quoniam in saaculum misericordia cjus. »

IN PSALMUM GXVI.
Et non tantum subditi exhorlentur se ad laudem
Titulus. Alleluia. Dfi, sed ctiam « domus Aaron, » id est tota elcctio
Laudate Dominum, omnes gcntes. > Habel pro-
« sacerdotum el aliorum praelatorum, « dicat nunc,«
pheta materiam, misericordiam et vcritatem Dn- exhortans ad laudem Dei, « quoniam in saeculum
mini,etadmonetad cantandumalleluia.Etindedicil misericordia cjus. »

« omnos gentes, » id est, omnes nationes, « laudate Etquidpersingula?tDicantnunc» etiam « omne

Dominum » ct vos,« omnes populi, » idostpopuli
: de quacunque gente, conditione, natione, « qui ti-

omnium gentium, quasi omnes Romani,vel Latini, ment Dominum,» hoc quoniam in sa-culmn
dicant,«
vel Graeci « laudate
eum.»Vel,populos accipiamus, misericordia ejus. » Bene dico quod sit bonus,qni8
quicunquesubunalegevivunt; gentes,hominesunius in me patet, quia « invocavi Dominum de tnbula-
civitatis ; vel per gentes conversos,gentilesper po- tionc, » id est, monitus fui invocare Dominum per
597 EXPLANATIO IN PSALMOS. 598
multas tribulationes, « et me» invooantem « exau- A, augeanl : ita ipsi ciroumdantes me ad tribulandum,
divil Dominusin latitudine, » i » 1 est, in amplitudine auxerunl in me virtutes,» « el exarserunt sicutignis
eharitatis, ul etiam orarem pro inimicis. Vel,« exau- in spinis.» Sioul spina dant igni fomenta,ut magis
ilivit me, » jam positum spe in latitudine ccolestis ardeat,sio Bpinse,id esi peccata eorum, prsbent fu-
patri». rorl eorum majus incendium.Velaliter Sicutignis :

Ipsc exaudivit,et cum

Dominus » sit « mihi ipse « in spinis.id est,sicul ignis
spinas consumit, trunco,
adjutor, uon limebo quid faciat mihi bomo »quan- qui Brmuset solidus est,non pravalet, sic tribulatio
lumounque sssviat. spinas,id est,peccata justorum debet,animffl firmi-
Et iion tantum honiinom non tiineho.sed etiam tati non nocet. (i Et in aomine Domini, quia ultus
quia ipsc»Dominus » est niihi adjutor,etegO ini- suin in eos.» Et hic modum gravissimae tribulatio-
mioos meos » Bpirituales, id est daemones, « despi- nis ostendit, et has perseoutiones dicitscsustinuisso
riam,»quandoque videnseos injudioio Dci condem- in persona aliorum justorum primitivae Ecclcsiac.
nari. Vel in hac vita despiciam inimicos, ut ita Postquam ostendit se inimicos sic vindicarc os-
dicamus : Inimioos meos, id cst ipsos dssmones, tendil quod si compellatur etiam ad casum, Deus
Bcet sint invisibiles, despiciam, id est, despicabiles relevateum.Continuatio Propter hoc otiambonum :

ostcndam, quia corum tentationibus nullatenus n est sperare,quia « impulsus sum » adiaboloctmi
acquiescam. nislris ejus, «ut caderem in peccatum. Tunc dici- >.

« Bonum est. Pars secunda. Gontinuatio : Et tur justus impulsus, quando dubitat an faciat sic :

quiaDominus me ita non timebo adjuvat, quod legiturde Marcello et Marco,qui pene per blanditias
hominem,ergo «bonum esl confiderein » isto « Do- mulierum seducti sunt, scd Dominus pcr bcatum
mino quam confidcrc in homine, quiain homine Sebastianum susccpit cos ne caderent ct otiam :

nullo modo confidcndum est, neque in se, neque in « eversus sum ct hoc dicit persona aliorum,sci-
:

alio, scd in solo Doo. Illc confidit in Domino, qui licet, in actum peccati prfficipitatus.ut cadcrcm,id

illum putat potcntcm ct sufficicntcm ad remittenda est, ut prorsus pcrirem ;

i et » indc « Dominus sus-
pecoata, etad justitiam conferendam.Hic vcro con- cepit me, » cx quo apparet quod ipse cst « fortitudo
fidit inhominc, qui putat se per solum arbitrium mca,» faciens mc fortcm post lapsum « ct laus mca ;

rine adjuvantc gratia bcne opcrari. Dominus,» in hoc facit mc laudabilcm,quod inimi^
lionum ost sporare in Domino, idest,exspectare
i) » cis mcis facit me resistere. Vel fortitudo contra
remunerationem suffljustitiee,ab ipso Domino datae, hostes, laus, quantum ad hoc quod rcvelat a pccca-
« quam spcrarc in principibus » Sfflcularibus, vel in tis:«et» hnc faciendo, « est tactus mihi in salu-
sanctis angelis ct aliis sanctis viris : quia neque tem » animffl. Cum dicit, « factus, » notat incarna-
Ingeli aeque alii sancti possunt per sc quidquam ^ tionem divini Verbi, per quam hfflc omnia nobis
conferre. « Quam « electiva conjunctio est, et illud facta.sunt
cui conjungitur, prorsus innuit cssc auferendum. Et quia Dominus est fortitudo mea,ideo « in ta-

Idco dico « bonum cst spcrarc in Domino, » ct bernaculisjustorum,» id est,inconscientiisipsorum,

«bonum cst confiderc in eo, » quia egoprobavi in in quibus habitat Deus, et in quibus ipsi militant
me ipso, ct ostcndo certitudinem, quia « omnes Deo,est « vox exsultationis,» id cst magna exsulta-

gentcs circuicrunt mc » blandimentis ct minis, ct tio, per quod Deo noslram voluntatem ostcndimus,
etiam cxterioramea aufercndo, hoc « quia, » « ct » sicut aliquis amicus amico suo pcrvoccm « ct vox :

-t,quod «ultus sum factum «in no-

in cos,» cst salutis,» id cst, ipsa cxsultatio habcturin cordc de
minc Domini, » non pcr mc, sed pcr auxilium Do- salute, quam justi se-habituros intelligunt.
mini. Ita quidem ulciscitur sc justus in peccatores Idco oxsullent justi in tal)crnaculis,quia « dextcra
illos, quia sic convcrlil cos, ut mala quffl prius in- Domini fecit virtutem, « irl cst, Filius suus, ct po-
ferebant ipsi justo, modo in seipsos illa conferant, tentia sua fecit meconstantem contra persecutorcs

ct pro pcccatis illis sc puniant : et hie notatur lc- ct ipsa cadcm «dextera Domini exaltavit me » in
vior tribulatio. virtutibus, multiplicando in ipsis virtutibus,CUsto-
« Circumdantes » ctiam « circumdederunt me, »
D dibus me custodivit : et hoc cst quod dicit : « dex-
scilicet perseverantes,mihi in propria pcrsona mala tera Domini fecit virtutem. »

rendo « ct in cos » tam graves persecutores

: Et quia « dextera Domini fccit virtutem, '» ideo
« sum ultus, » sicut snpra : « in nomine Domini.» « non moriar,» id est, non eadem a concessis virtu.
Circumdederunt me » etiam « sicul apes » sci-
« tllms, sed vivam
<« vitaanimae; et narrabo opera •> <<

Hcet, tam acriter et tam amare,sicutapes pungunt Domini, » id cst, annuntiabo aliis.
aliqucm ct bcnc comparat cos apibus, quia sicut
: [dco « iiiin moriar, sed vivam, » quia illa mala
apcs pungunt aliqucm, et pungendo frangunl acu- qufflmihi intulisse putatis ad meam destructionem,
leum, inde moriuntur, vel inutiles remanent,ita
el intulit Dominus ad correctionem et hoc est « cas- ; :

persecutores justorum,vel interficiunt se interius, tigavit me Dominus castigans, » id est pcrseverans

vi'l excfflcant ad tempus. Vel, « circumdederunt me in castigando per frequentissimas tribulationes,
ricutapcs» favum circumdant.Alia translatio babet, «el » tamen « non tradidit me morti » animse : unde
« favum,ad hoc circumdant, ut mel infundant, ct Apo tolus : Ul castigati, el non mortificati. »
 599 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. (,(»()

Parstertia.Etquandoquidemegovivovitaaniinaj, A reputarent. Bic quidem lapis, quem reprobaveruai

rl siini oastigatuB multis tribulationibus, nectamen aediflcantos, - factut- csl in caput anguli » id :

iiiitriiiic.-il.iiK, ergo vos apostoli Bancti, et alii mi- siout angularis lapie duos conjungit parietes, iiu

nistri sanctee Ecclesiae, « aperite mihi portas, » id Christus duos conjungil populos,Judeos etgentca,
cst, dissolvitc mo per sacramenta Ecclesias,* et ape- in eamdcm (Idem. Cum dicii, < in caput anguli, »

ricndo sanctas Scripturas, quae omnia sunt porlae notal Chrifltum esse omnem consummationcm no-
« jnstilijn,» id est.perquas homo plenas juetifioal io- stri aedificii el religionie, quasi lapia positus in coa.
nes asscquilnr. Bene postquam se dixerat vivore, summatione angulL
pcl.it ut dissolvatur, quia noccesarium est unicuiquc Dico Lapidem rejwobatura esee f&ctum in caput
fidcli ul a ministris sanctae Eoclesiae solvatur,ad hoc anguli, et « istud,» id est, lapia isic vel baec taltf
ut possil pervenire ad aetcrnitatcm : qaod modo co- conjunctio populorum factaper lapidem i)lum,«<st
gnoscimus,qui;i Dominus Jcsus postquam Lazarum factum ;i Domino,» quaei nullus alius posset fa
vivificavil, praeoepit ul solvcrctur (Jocin. xi). « Apc- hujusraodi homiuem,qui sx virgine Daecitur,ct io>
rito, » dico, ct cgo « ingressus in eas « portas, iil munem se custodit ab omni malo,ot alia multa u>
cst, jam absolutus et justifioatus, « confitebOr Do- cit miranda, et ideo spccialc opus dicitur : et eon-
mino, » id ost, laudabo Dominum : ct cgo in has t> junctio populorum specialo opus Dei fuit, « el »

portasintroductus, pcrveniam ad Christum Domi- istud opusDci « cst mirabile in oculis nostris » in-
num,qui cstvcra porta, introduccns conformcs sibi fcerioribus : quia si altendamus quod Deus Filium
ad vitam feternam : ct quasi jam pracscntcm vidcns pro nostra libcratione
fccit incarnari, ctiam morti

ipsum Christum, dicit dc ipso : » Haec » est «porta dcdiljvcromirabilcm inlclligimus Dci operationnm
Domini,id cst, per quam iturad Dominum : ncc qui- et bonitatcm.
cunquc per cam intrabunt, scd «justi intrabunt in Dico * a Domino factum, » ct « h.^cdies » in qua
eam,» id cst, percam portam intrabuntin requiem natus cst Ghristus et factus vel in qua facta cst :

ajternam. Vel alilcr : Quandoquidem tribulationes praedicta conjunclio populorum,sciliccttcmpus gra-

vestr» non sunt mihi morli, sed castigationi, igilur tiae,est dics quam
fccit Dominus.» Licet Dominus
«

vos persccutores aperite mihi portas justitiaj,id est, omncs dies,tamen dicitur hane specialiter
fccisset
'pramarate mihi tribulationes, quao mc inducentin fecissc, quia in hoc tcmpore specialiter nos illumi-
perfectionem jus£itiao et ego ingressus in eas por-
: vit,et cordibus nostris lucem suae cognitionis infu-
tas, non murmurabo, sed confilebor Domino, id est, dit ct idco « cxsultemus i secundum corpus, * ct
:

laudabo Dominum. Et quare in tribulatione lauda- laetetour in ca » sccundum animam in eadem gau- :

bo? Quiahaecfuitporla Domini nostri Jcsu Christi, dentcs per puritatem nostrae conscientiae, nos esse
quia per multas tribulationes Dominus Jesusintra- ^ rcdcmptos in hac die
vit in gloriam Patris ct quia est « porla Domini, »
: Dico « cxsultemus, ita diccntes « o Dominc, :

ideo «justi intrabunt in eam,» id est, si qui volunt salvum mc fac, » id est, fac mc participem hujus
ficri justi, non fugiant passioncm pro nomine Jesu salvalionis quam mundo attulisti, « ODominc,bene
Christi cum opus fucrit. prospcrarc, » scilicct contra miserias quas hic sus-
« Ingressus confitcbor Domino, » ct idco, o « Do- tinuisti,fac me quandoque vestiri immortalitate et

minc,confitcbor tibi, quoniam exaudisti mc, » pcr- impassibilitatc.

duccndo me ad portam, quae est Christus ; « ct factus Dcinde pars quarta. Ac si diccret QuiaChristus :

es raihi, » pcr assumptam humanitatcm, « in salu- factus est in caput anguli,ergo vos alii «conslituite
tem, animae vivificationem.
» 5d est dicm solemncm » ct ad hoc pracmissae sunt causs;
:

« Lapidem. » Dctcrminat quis sit factus in salu- quasi ita diccret Idco dcbetis ei diem solemncm
:

tem, Christus scilicet,propter soliditatcm lapis rc- conslituere, quia ipsc « qui venit» in mundum,no-
probatus. Et quibus? Judaeis scilicolcl gentibus,qui stra calccatus humanitate,est « benedictus,» id est
per Christum lapidcm angularem in omni pcrfcctionc virlutum plcnus. « Venit» dico non
unam fidem
etinstitutioncm conjunguntur. Continuatio Factus ad acquircndam gloriam suam,sicut Antichristus:

est in salutcm, Judaeis scilicct ct gentibus, et liic D taciet, scd « in nomine Domini » ampliando.
cst lapis illc, « qucm lapidcm, » id cst Christum, A quo benedictio fuimus bencdicti, ct nos « beDC-
qui dicttUr lapis propter soliditatem quem Ghris- diximus vobis dc domo Domini. » Qui cnim exlra
:

tura « aedificarites,» id est,Judaei,qui dicuntur aedifi- domum sunt, id csl Ecclosiam, non habcnt potesla-
cantcsquiain carnalibusobservantiisaedificabantur, liin bcnedicendi. Dico nos bcnediximus, et nobis
scilicct abstinere a malo et servire Deo : quamvis benedicentibus « DcusDominus » benedixit, « et »
non cpnsummarent opus, ut perfecti tnvenircntur, per suam be-nedictiomem « illuxit nobis » cominu-
nisiilli qui ChTistum Rederaptorem exspectabant, niternobiscum, id est, lenebras a nobis fugavit,it
scd quasi pueri,qui quasi perblanditiaseducantur, veram illuminationem cordibus nostris infudl.
doncc ipsi gravia sustincrc possint et legem Dei Credendum nobis est quod Christus ministris suis
adimplere itaJudaei per haec temporalia beneficia
: hanc potestatcm dedit.utquos ipsi bcncdicunt, sua
a3dificabantur, donec ipsi aliquando cognoscerent sint etiam benediotione benedicti.
voritatcm, ct idco pro solis ccelcstibus scrvicndum El quia estis bencdicti, ergo « conetituite diem so-
601 EXPLANATH) IN PSALMns. 002

lonmom in condensis, » id est, in magna frequentia A uaturalem legem, o( legera quffl per figuras scrilii-
popnli, eUntes usque ad cornu altaris,» id est, ul tur, Bcilicet legem Moysi, et Novum Testamentum.

de cibo altaris participemini.Vol ita ad allegoriam : De hac materia agit, cemmendando eam, et osten-
« Constituite diem solemnem,id est,sabbatizate Do- dendo, quasi beatitudines Doua per ipeam legem :

mino in oordibus vestris, cessando a vitiis : Bl hoc et bseoprimaparsomnium aiiarum prologusest,quia

in condensis, » id est, multa virtutum Frequentia, eommuniter ostendil hominem per legem beatum
aando usque ad oornu altaris, id est, ad imitatio- flerket quiaitacommuniter materiam totiuspsalmi
niMii adtitudinis Christi, ut illum faciatis altare ve- comprehendit, nomen totius psalmi recipit, soilicet
strum, super quem oblatte preces vestrje reoi- lcx et dootrina vocatur,propter quod cl Alepb prav
piuntur. scribilur: Quod Aloph iulorprclalur doctri»a, caitc-
kioneo alies «t Deo solemnitatem constituant, sed r«e vero partes, beatitudinem, quam hfflc prima pars
qutdquid alii faoiant, ego Bemper laudabo Domi- oommuniter praeponit, diversis modia ezsequitur :

nuni hoc cst quod dicil.convorsiono facta ad ipsum

: veluti illa pars, quffl ost: " In (|uo corrigit, » osten-
Dcum, « Dcus mous es lu, ot oonfitebor libi, » id diiquod Deus de oonfusione peccati liberet, ct ad
cst, laudaho te. Rcplicat idein ez nimia alfoctionc, oonversionem reducat hominesper legcm suamjet
dicens : « Dous mous es tu. et ezaltabo te,»i<l est, r» in alia : « Retribue scrvo tuo, » ostcndit quomodo
aliis annuntiabo altrtudinem tuam ct potentiam Deus indigentias fidclium perejusdem lcgis cxsecu-
tuain per quam tu apnd 008 cxaltcris. tionem supplcat ; ct in lorlia, quffl cst : « adhccsit
Dico, « confitebor ct ezaltabo » tc : irleo quidem pavimcnto, » Dcus neccssUales, quas
ostondit quod
« confitcbor» «ct» cxaltabo « tibi,quoniam ezaudisti corpus neccssario porlat, scilicct fimorem lapsus,et
me oranlem pro poocatis, «el » quoniam « factus tffldium,et similia si qua sunt,pcr ojusdem lcgis ob-
os mihi in salutom.» Hunc vcrsum ropctit idoo quia servantiam auferat. Et quia Dcus pcr miscricor-
in BO pendei ot vorsalur maxima causa quarc Dcum diam suam bujusmodi lioafificalioncsfacit,ideohuic
laudemus. psalmo titulus « allcluia » praescribitur. lnfcntio
Et quandoquidem praedicta beneficia per bonita- vcro cst nos ad cantandum alloluia Domino invi-
tem suam nobis fecit Dous, ergo « confitcmini Do- tarc.
mino quoniam bonus.quoniam in sacculum miscri- Vox univorsalisjusti, aprimo justo usque ad ul-
cordia ojus, » in eodem finiens a quo inccepit, nos timum justum, quasi ita diccntis Fratrcs.custodite :

jugiler in laudibus Dci convcrsari. Allcluia. logcm Domini,quia custodicntcs eam fient « imma-
culati» ct pcr hoc « bcati
» ct indcdicitimmaculati, :

IX PSALMUM CXVIII.
id est, quibus pcccata sunt remissa, et per hoc
illi
Titulus. Mlcluia.
C immaculati, quia sunt « in via » id est, in Christo,
Aleph. vel in lcgo Domini sunt bcati, scilicct custodia lcgis,
:

« Bcati immaculati.
» Aloph non ost titulus, scd etimitatio Christi cstvia ad beatifudincm non illa :

alliluiacsttitulus.Psahnumistumdislinxitpropheta quam quidam volunt : quidamenim qusrunt vcnirc

por viginti duas partes ad morlum alphabcfi Hc- ad bcatifudincm pcrdivitias, aut per potcntias. Sed
bruici.quod habet viginti duo clomcnla,ct unaquac- quia hacc sunt potius disfortioncs ct devia, pcr hoec
que particula habetproprium clcmontum,socunflum ad bcatitudincm non possunt pcrtingcre. Homincs
ordincm alphabeti.a quo singuli versus ipsius pajr- nonideodicunturiininaculati,quodsineomnimacula
tirulno incipiunt : sed Iiujus primsB partis apurl llo- cssc possint,([uia solus Ghristus sinc macula ost,
breeos incipiunt vcrsus ab hoc elcmento, quorl cst scd quoniam cis [icr confcssioncm rcmittunfur pcc-
Aleph.socund.-e parlis a Hoth, ct sic in esteris.Hoc cata:quia diceremus homincs sino peccatoesse,
si

autem impcdivit hanc translalioncm etaliostransla- contra Apostolum cssomus,qui dicit « Si dixerimus :

ijores.quod carlem idontitas non potuit servari,ut vel quia pcccatum non habcmus,ipsi nos seducimus,et
apudnos.velapud Graccos singuli octo vcrsusabco- vcritas in nobis non est, quia in multis oHbndinius
dcmelementoinciperent; utautem idem intcllcclus, omncs (/ imma-
Joan. i). » Ideo pluraliter dicit, «

quem habuit propheta, scribons sccundum ordinem n culati,»utplurcs Iiominos infolligauiusimmaculatos,

alphaboti, dispnsitum cssct lundamenlum perfectai ctper hoc nos ipsos immaculatos fieri intelligamus:
loctrinffi,siout cst alphabetura totius doetrinaB, nihil si cnim immaeulatus diceret, de solo Ghristo intcl-
Sunt q*idem istffl pacticul.i! diversffl per
ebstitit. ligi poseet: el immaoulati sunt bcati, « (jui ambu-
marium, quia anaqufflque oontinot ooto vcrsus, lant in logo Domini, » id esl, qui semper orescunt
pcrquinl nu bis innuitur quod ctsi aliquis non poasit multiplicatione virtutum.
eomplere eaquaa in omnibus partibus contincnlur, Sunt eliam « beati qui scrutantur,» id est,qui cum
lamen si eacompleajl quae in unaq-ualibetpartetra- omni diligentia inquirunt « testimonia ejus,» id egt
ctantur, per hoc ad ootavam perdueetur, id est ad prscepta ejus,quffl dicuntur tesl imonia,scilicetquia
jeternam requiem. quffl pesl Beptem istof dies, per testantur juid sit faciendum, quid non. Ut si (juis
quos mundus isto volvitur, Buecedet. quaerat an sit homicidium faciendum,per tegem po-
In hoc psalmo babet propheta materiam, legem terit trsiimoiiium cognoscere, quffl dicit: «Non oc-
Dol, et in hoc nomine, legp, comprehendimu etiam lox bonum
cidcs (Dcut. vi). Prfflcepk fa-
oo:t IIAYMONIS HALBERSTAT. EPIS& OPP. I*AHS I. — COMMBNT. UIHL. 604

Diendum, ciiiii dicil, " Diliges proximum tuum :

A. ticulae bene praescribitur,qulahicdocemurquomodo
siout tcipsum (Matth. xxn). » Vol, idoo dicuntur homines <le confui ione, i cilicel de priori vita, edu«
« testimonia, » quia certos nos faciunt de oetcrno cantur el ad veram vitam convertantur.
bono. Itadico scrutantes beatos fieri, bi Bcrutentur Littera ad hoc. Continuatio : Dico « cuslodiara
ea non propter aliquod commodum temporale,sicut justificationes tuas,» ideo scilicel quui per ipsas jw
illi qui ad hoc addiscunt legem Dei,ut ab aliis pecu- stificationes erunt correctc vim mea;ethocmeliu|
niam Iegendo eis, accipiant,sed qui ecrutando prae- 01 tendit faciendo interrogationem et responsionem^
cepta, « exquirunt eum» Dcum « in toto corde. » cum dicil quo corrigit adolescentior, » id eti
: In
Siunina breviter talisest: Hli suntbeati qui in prae- stultior et proniorad peccandum, iviam suam,» id
ceptis Dei omnibusviribus suis Dei voluntatem in- operationem suam et consuetudinem nequiliai
quirunt. buss, in qua consuevit ponit excsecatis auditoribui
;

Illi qui ambulant in legeDomini sunt beati, quia per interrogationem responsionem,cum dicit « in :

illi«qui operantur iniquitatem,» scilicet maculati, custodiendo Bermones tuoa ? » quiaimplet bene opel
« non ambulaverunt in viis cjus, » id est praeceptis rando praicepta tua. Vel, « adolescentior,» id eet po-
ejus.Vel vias possumus sanctos accipere, pcr quo- pulus innovatus.et adolescens factus in quo corri- ;

rum imitationem possumusad Dominum pcrvenire. n git viam suam, id cst, pcr quid cst ita innovalus, in
Dico lex facit bcatum,ct lex illa custodienda est, custodiendo scrmones tuos?
quia « tu,» Doniine, « mandasti custodiri » eam le- Et quia in custodia scrmonum cst corrcclio pravas
gem hoc cst quod dicit « mandata tua nimis, »
; : operationis,ideo « exquisivi te,» id est, legem tuain
id est, adeo ut non propter timorem dimittatur ali- adimplevi,sed propter aliud, scilicet ut cognitio tui

quid incustoditum, mandavit Deus custodirilegem in mc multiplicarctur,et hoc « in lofo corde meo,»
suam per prophetas, et apostolos, ct alios sanctos id cst,quod nuila cordis particula vacabit ah inqui-
viros. silione tui, et idco, Domine, « nc repellas me a man-
Et quandoquidem lcx tua beatum Do-
facit,et tu, datis tuis, » sed potius in ipsis voluntatern tuara
mine, jubcs eam custodiri, ergo, Domine, utinam « mihi apori.
dirigantur viae meffi, » id est operationes meae, «ad Dico cxquisivi,et inventa abscondi et pronuntiavi,
custodiendas ju3tificationestuas,»id estca^remonias
t
et delectatus sum, et exercebor, et considerabo,
illasquffijustificanthominemspiritualitermtellectaB. meditahor, non obliviscar : et per ha?c omnia no-
Ostendit quomodo possint viae dirigi, scilicct, si tantur exire de confusione, et valdc perfecti cmo,
ante oculos semper habemus mandata Dei. Conti- sicut in unoquoque octonario debct invcniri perfe-
nuatio : Dico « via3 dirigantur, quse via; diriguntur, ctio.Littera sic legilur: «In corde mco, » id cst, in
« cum perspexero in omnibus mandatis tuis,» id est, L mcmoria mca « ahscondi eloquia tua,> id est,pra-
perhocvia3possuntdirigi,sisemperhabeammandata ccpta tua,diligcnlcr mcmoria^ commcndavi; sed plus
tua pra oculis: et«tunc»cum hoc fecero, «non con- notatcum dicit, « ahscondi, » scilicet quod non rna-
fundar » pro peccatis meis, quod confusibilcaliquid nifestaret ca inimicis, sicut dicitur : « Nolitc san-
faciam,ne de me dicatur: «Hichomoccepif a,'dificare, ctum dare canibus, neque margaritas spargerc ante
et non potuit consummare. » porcos (Matth. vn) » idco abscondi, « ut non pec-
;

Dico « non confundar, » sed potius « confitebor ccm tibi » qui prohibuisti prajccpta tua dari cani-
tibi,» id est, laudabo te « in dircctionc cordis, » id bus.
est, in dirccto corde mco, ctjustificalo ate:non ar- Ego abscondi, et, o« Dominc, doce me » actu ipso
roganter in corde mco aliquid noviinvenio, sed « in « justificationes tuas, » id est, fac mc operari sicut
eo quod didici » a Spiritu sancto mihi interius lo- exigunt tua pra3cepta,quacjustificanthominem. Vel,
quente,velasanctisPatribus «tjudiciajustitiae tmc, » doce me cui debeam revelare prajcepta tua, cui
scilicet judicia, quibus ipse hos damnat, hos jusfifi- non. Ideo sum ausus petere ut doceas, quia tu t es

cat quae omnia ipse facit ex sua

: justitia, licet ab bcncdictus,»id est,laudatus tuis, et benignus tuis.id
omnibus hoc ignoretur. est cxhibens tuis quidquid opus est.
Uico « confitebor, » et in obedientia tua perseve- ]) Inimicis abscondi, amicis vcro « pronuntiavi i

rabo ; et hoc est : « justificationes tuas custodiam, » niajudicia oris tni,» id est,qua; per os tuum,id est
id est,in custodia mandatorum tuorum,qua; justifi- Filiumtuum,locutuses: nonquod omniajudicia Dei
cant hominem, permanebo : et ut possim perma- aliquis pronuntiarc possct,sed quascunque pronun-
nere et custodire, o Domine, « non me dcrelinquas tiabo judicia Dci sunt.Judicia hic accipit quidquid
usquequaque, » id est, in alia parte. Ideo dicit, Deus occulto judicio agit vcluti quod quosdam :

« usquequaque, » quia videt diabolum semper pa- damnat,quosdam cligiL et justificat et hoc « in la- :

ratum subintroire, a quacunque parte Dcus sub- biis ineis,» id cst, convenientibus meae opcrationi:
traxerit gratiam suam. quia quod ore doceo, hoc operc adimpleo.
Dico« abscondi,»et « pronuntiavi,» etpropter haec.
Beth.
« dclectatus sum testimoniorum tuorun
in via
« In (juo corrigit. » II uic particulae praescribitur cst, eundo in Loslimonia Lua adimplenda, « sicut »

Beth et interprctafur confusio. Qua: littera huic par- aliquis carnalis delectaretur « in omnibus divilii^."
oo:; FAPLANATin IN PSALMOS. fi06

i I 09t, idco sum deleotatus in mandati uia, quia A gellando quandoque in hac vita,in signum futuriju-
mihi sunl omnes divitim. dicii vel supplioii : el ipsi superbi sunt«maledioti,»
Non sum tantum delectatus, sed deinceps« exer- iil esl reprobati : quia ipsi sunt, « qui declinant a
oebor in mandalis tnis » adimplendis,« el conside- mandatis tuis.» Illi dicuntur non superbe peccare,
rabo vias tuas, » id est.verum intellcctum in pr®- neque a mandatis Dei declinare, qui licel sibipec-
eeptis tuis. Bene supponit, considerabo, postquam oandi voluntatem non proponant,tamen oarnisfra-
dixit. exercebor, quia non potesl baberi verus in- gilitate compellente quandoque peccant. Illi autem
tellectus, nisi prsecedal bona operatio. superbe peccare, el a mandatis Dei declinare <li-
Dioo considerabo, el • non obliviscar » cognitos ountur,qui exvoluntate animique delectatione pec-
« sermone tuos, » ideo quia sempera meditaborin oant, el Dei mandata audire non curant, vel audi-
justiflcationibus tuis,»id est, prsecopta tua in quo- ta oonouloant.
rum observationes Lnvenitur justitia, semper babc- Anima mea ooncupivit, et ne fructum illiuscon-
bo in assidua meditatione. oupisoentiao raeaB mihi possint auferre,« auferame
opprobrium » ne tribulatores possint inducere ad
Gimel.
actum peooati,ex quo juste essem opprobrosus ct
Retribue servo tuo.» Haec littcra bene praescri- M derisus
ei et » aufer etiam « contemptum,» ne me : >>

i.... i...: />:... „ ...<...•;...»:. :. .1 '* „.1

bitur huic i:
parti. Gimel namque retributio interpre- a bono
.1
incepto revocent,et segnem ad beno operan- , ., 1 : 1 ... 1 .1 1

tatur.el in bac parte magna Dei retributio ostendi- dum efflciant. Haec merito peto a me auferri,«quia
lur, scilicet, quomodo Deusjara exutus de confu- exquisivi, » id est, ex omnibus aliis doctrinis elegi

Bione, sicul diotum est,el petentibus ipsum Deum 11 testimonia tua » ad meam instructionem.
indigentiam suppleat, et ad magnam perfectionem « Aufer dico, el necesse est, <•
etenim princi-
perducat. pes, 1 iil cst potentes hujus saeculi, « sederunt,»id
Illam indigentiarum suppletionem ideoretributio- immorati sunt, « et adversum me lo-
est,studiosi
iviii vocamus.quia priusDeus Gdelibussuis tribuit, quebantur oppugnantes veritatem quam propo-
•>

ul velinl orare.Pro hac gratia retribuil Deusaliam nebam, « servus autem tuus » non deflciehat, sed
gratiam ois, scilicet, indigentiarum suppletionem. potius « exercebatur in lege lua, » id cst, secun-
Gontinuatio Dieo.mcditabor in mandatis, et non
: dum praecepta tua loquendo cL operando.
obliviscar, et ideo, o Domine mihi « servo tuo, »id Ideo exercebar,«nam el testimonia tua meditatio
olum Deura verum meum cognosco,ct moa est,»id est, frequenti moditationc habeo man-
me servum : « retribue, » id est qui tribuisti ut data tua,« et justiflcationes tua? » sunt« consilium
tc cognoscerem,fac mihi aliam retributionem,hanc meum,
semper deliberavi apud meipsum » iil est,

Bcilicet, « vivifica me,»i<l est, facultatem beneope- C mandata complere qui ante non proponit sequi :

randi, quam perdidi in primo parente, mihi resti- justifioationes Dei, ille cito movetur, si tribulatio
tue : « ct » sic vivificatus custodiam scrmoncs
« superveniat.
tuos, » i<l cst, operabor secundum praecepta tua.
Daletb.
Kt me justiflcato, et jam lienc operantc, « revela
oculos mcos, i<l est, aufer velamen de interioribus « Adhaesit pavimento. >> Daleth huic octonario
oculis, ut possim plenum intellectum baberc de prescribitur, quia timor interpretatur. Fidelisnam-
lege tua, « et »tunc« considerabo mirabilia de lege quc ille <[ui loquitur, de confusione jam refractus,
i<l cst.ea quffi significantur per RgurasinVe- jam fugatis indigentiis multis,Dei benefioiis replc-
Testamento positas,boc est, considerabo Chri-
trri tus.
stnm significatum pcr agnum oceisum.ct rcfectio- Attendens tamen corpus humanum semper pro-
ncm Dominici corporis, pcr manna signiflcatum,et niim esse ad peccandum,et quasdam importare ne-
alia hujusmodi, quae a nullo, nisi revelatis a Dco cessitates peccandi, timet relabi et contra has nc-
oculis, possunt intelligi, sitates orat ad Dominum. Continuatio : Dico
Idco debes revelare et vivificare, quia quantum anima mea concupivit,»consiliummeumsuntju-
11

potui mc idoncum praparavi, scilicet i|ui;i« in ter- n stificationes tuaj, sed tamen anima mea adhaesil >•

ra,» i<l cst, in hoc mundo, « sum incoia, id est, > pavimento,»id est,consensit olim corpori ad aliqua
Ivenam mc reputo, et nullam me habere manen- illicita : pavimentum dicitur a pavire,id est,percu-
tem civitatem,sed semperad veram tendo patriam, tere : quia tunc lapides pavimentum dicuntur,
deo non abscondas a me mandata tua.
•• •>
quando sunl contusi, el bene planati,ul non offen-
El idco revela, nc abscondas, quia « anima mea ilant pedes,el est subjectum pedibus ambulantium.
concupivit » maximo affectu« desiderarc justiflca- Perhoc intelligiturcorpus humanum multisjejuniis
tiones tuas,» id cst, ut ipsa anima mea impletioue et aliis afflictionibus sic contusum atquc planatum,
aonum tuorum reflciatur ct hoc non a<l ho- ulnon offendat pcdes animae, et etiam ipsi anima?
ram, scd « in omni tcmporc. » id esl assidue. subjectum est. Sed quianatura corporis,quantum-
«ldeo sic concupivit,ne mihi contingerel sicul
ita cunque afflicti,semper prona esl ad peccatum,ideo
iii,r it diabolo ct aliis superbis.Quos supcrbo •• ••
etiam anima consential corpori,statim prajcipita-
si

tn " increpasti » comminando peternam pccnam,fla- tur in lapsum :el quia anima adbasrcns corporijam
607 HAYMONIS IIALOKIISTAT. BPISC. OPP. PARS. I — COM.MGNT. BIBL. 008
(lui'1,1 lapsum, ideo,o Dc-mine,a yivifica mo,«
ost in A. Btrantem eis statuat:ei ideo bene pratscribitur huif
id est, restitue tnihi facultatem, w anima con en- i
parti,He,quae littera interpretaiur etse, quia in lcgc
tiat corpori et hoe fac«secundumvorbum tuum,»
: Cbristi invenitur verum esse, et vita anim.-c refor-
id est, Becundum promissionem tuam quia bu : matur ot videtur vox illorum esse qui prassenteai
:

insliluisLi, ut « qui justus cst, jusliliccl.ur adliuc. adventum Christi exspectabant, et magno desiderifl
{Apoc. xii). » exoptabant.Ordo quoque bonus cst, quia postquasp
Lioet autem pavimento adhaeserit, tamen non de- ostendit se conversum,ei amotie indigentiis,Dei l>e-

bes me repudiare, quia tibi peccata mea revelavi : neflciie rcpletum, eontra m i atet quas corpud
el hoc cst « vias meas, » id est peccata mea, in
: importabat, ostendit confirmatum sc, <-\ petit sibj
quilnis incesseram, eonfitendo « enuntiavi » tibi, legem dari, id est, ipsurn Christum, qucrn videi,
« ct n tu«exaudisti me,»id est,peccata condonasta : Bufflcientem ad omnem justiflcationem.
cl quiajammeexaudisbi,dando veniam peccatorum, Continuatio : Dixi noli me confuadere, sed po-
ideo, o Domine, « doee me justiflcattones tuas,»id Lius ponc mihi lcgcrn, Domine, » hanc scilicct,
«

est, fac mc operari secundum praecepta tua. iviam justiflcationum tuarum,»id est ipsurn Chris-
Et posLquam mc docueris hcnc operari,» instrue tum qui est viaper quam justificantur fideles.Pond
mc viam justificaLionuin tuarum,»id esl.damihi ve- y. mihi legem,ut ad imitationcm ipsius vitam mearn
rum intcllectum in praeceptis Luis;« et »egO sic in- possim dirigcrc ponc dico lcgcm, « ct » cgo « cx-
:

structus, « cxcrcchor » multiplici opcrationc « in quiram eam, » lcgem scilicet, ut in ea possim vo-
mirahilibus luis, » id est, in spiritualibus opcrihus luntatcm Dci invcnirc et hoc non ad horam, scd :

et gratiis, pcr figuras vetcris lcgis intellectis. « semper. »

Alia necessitas corporis, pro qua timendum exi- Dico « exquiram lcgem » et ut possim cxquire- :

stimat fidelis qui loquitur.Continuatio : Dico«cxer- rc, « da mihi intellcctum, et » per hoc « scrutabor
cehor, » sed quandoquc « anima mca dormitavit, lcgem tuam, ct « inquisitam « custodiam illam »
id est,aliquantuhim pigra fuit, et hoc«prae trcdio» adimplendo opcrc custodiam dico » in toto corde
:

jam divinum vcrhum fastidio hahehat, sed tu, Do- mco » quia omncs vircs ponam,ut possim manda-
minc, « confirma mc »nc dcinceps in taedium inci- ta adimplere.
dam : confirma dico « in verhis tuis,»id cst,imple- Dico « custodiam, » et ut custodire valeam, me
tione mandatorum. Cum dicit, « dormitavit, »notat positum « in semita mandatorum tuorum, »id est,
eum levius peccasse, quam diccret dormivit. in imitatione Christi, qui est semita recta, scilicet
« Confirma» dico, ct ut possim confirmatus pcr- et angusta via « dcduc,»id est,fac semper promo- :

manere, « viam iniquitatis, » id est diaholum, qui veri ad Christi majorem imitat'ionem,«quiaipsam»
est via omnis iniquitatis,« amove a me » nc possit C scmitam « volui, » id est, ipsum Christum proptcr
mihi pravalerc, ct in taedium rctrudere, et in ali- suam propriam dignitatem dilexi.Vcl semitam ac-
quod vitium mergcre « et de lege tua misercre cipiamus arctiora mandata,quia«in custodicndis il-
:

mei, » id est per miscricordiam de mihi implcre lis est retributio multa. »

quae praecipiuntur in legc tua. Et ut possim velle, tu « inclina, » id est,humilia

Et debcsa me viam iniquitatis amovere,quia cgo « cor meum in tcstimonia tua » complenda, « et
« elcgi viam vcritatis,»id est, Christum imitari et non in avaritiam, » id est, ut non observem man-
legem ejus sequi et « non sum obtitus judicia : data tua propter aliquod terrcnum commodum.
tua, » sed semper ea mecum tractavi. Dico, non inclines in avaritiam,sed potius«averte
« Non sum oblitus judicia tua, scd potius « ad- oculos mcos ne videant vanitatem,»
» interiores, «

haesi, » quia firmus et stahilis fui, « testimoniis id est,ne delectentur in his terrenis,quae vana sunt
quibus voluntatem tuam
tuis,id est praeceptis tuis, et caduca,sed potius, «in via tua vivifica mc, » id
testaris ct idco,«Domine,noli me confundere,» id
: est, conforta liberum arbitrium, et spernere fac
est, confusibilcm rcddere,scd fac me consummare terrena et amare coclestia.
qurc incocpi, nc dicatur de me « Hic homo,ccepit : AvcrLe oculos, inclina cor, eLc, « et statue, » id

aediticare, et non potuit consummare. » in est, stabile fac « eloquium tuum,«id est,fac ut sta-
Non tantum adhacsi testimoniis tuis, sed ctiam bilitcr impleam ea quae praecipis : fac mihi dico
« cucurri, » id cst, expeditc operatus sum « viam « servo tuo » et ideo sum dignus ut ha^c mihi fa-

mandalorum tuorum, » id cst mandata tua, quae cias ct hoc in timore tuo, » id est, per hoc quod
:

sunt via ad vitam : ct hoc idco, « cum,»id csL, quia cgo timeo te judicem, et tc diligo. Qui enim sic
« dilatasti cor mcum, » id csL, ampliasti charitate, Dominum timent, mandata ejus adimplent.
paticnlia, longanimiLaLc,cL similihus virLuLibus. Statuc cloquium, et « amputa, » id cst,aufer « op-
probrium mcum,quod suspicatus sum, » id est,op-
He.
probriumsuspicationis.S;cpiusenim in suspicatiuoc
<< Legem pone.» In hococtonario petit lidelisille deccplussum,suspicandocum bonumquimalusest,
qui loquilur, ul ChrisLus veniaL pernovam legem et e convcrso ideo dico « amputa, » quia etsi ego
:

suam, non solum per praecepta, scd ct per

scilicet vcritatcm non possim cognoscere,tamcn placet rnihi
gratiam adjulriccm,ct scnsum praeccptorum demon- vcritas : ct hoc cst : « quia judicia tua,« id ost, ca
m\) BXPLANATIO 1N PSALMOS. (110

quTcunque tu disponis occulto judicio luo « sunt A Dico, « ne auferas,« e( » accepto ipso Christo mihl
jucunda,» id cst, amccna sunt mibi Qagella qaai tu in prajsidium, « custodiam legem tuam semper, id
mihi ad corrcctioncm immittis. est, « in sacculura el in Bfficulum sasculi. i Legem
Di\i i amputa opprobrium, i deduc, el qua:cun- Dei in hac vita custodit, qui proximum diligit, et

que petivi fac cl ecco quidquid petivi habeo : el : pro inimicis orat, el similia. In alio saeoulo custo-
hoc est :« ecce concupivi mandata tua adimplere : diemus legem, quani nunc habonl angeli,quia tunc,
et qui sic cupil securus esse potest, quia obtinebit ut modo ange.li, communitor laudabimus Deum, et

quod petit : dico concupivi, et do reliquo, Domine, etiam Iratrea nostros diligemus, sicut dicitur : Cha-
.< vrviflca me,» id BSt, fac perseverare in manda- ritas nunquam excidel (I Cor. vni).
tis tuis positum i iu a-quitale lua,» id estj
: nic dico Ego dicocustodiam, et etiamjam custodivi. Hic
i

item sccunduin mandata lua, qua solum mqui- nofat sc acccpisse illud quod petebat saperius, sci-
tatem prrccipiunt. adventum Christi custodiam »: et hoccst:« am-
licet

Vau. bulabam » dc virtate in virtutcm, accepto Christo

« Et veniat. » In hac partc potit tidclis qui ioqui- hospitc, existens « in latitudine, » id cst, in multi-
tnr, quijam in adventu Christi ipsius legem susce- plicitate charitatiset scicntiu 1
: latitudinc dico, idco
pit, ut ipsc Christus sit ei contra hsereticos, atque p mihi data, a quia mandata tua exquisivi. »
B
eontra persecutores prssidium, qui statim in illos « Respondebo exprobrantibus mihi verbum,» et

msurgunt.qui iegem Christi recipiunt ct ideo huio :

ctiam rcspondi; et hoc cst « ot loquebar, • id est
octonario beno praiscribitur Vau, quod interpreta- locutus sum, positus « in testimoniis tuis, » id cst
tur ipse, por quod Christum egregium adjutorium prseceptis tuis : ncc tantum in conspoctu populi, sed
intelligimus, qucm islc in hoc octonario postulat « in oonspectu regum, principum munda- » id est
adjutorem. norum, preedicans vcrbum Doi;« ct non confundc-
Continuatio : Vivifica me dico, « ct vcniat super bar, id cst, non crubcsccbam pro scandalo crucis.
mo, d id est, ita ut sit oaput. Vol, supor me, id est Vel, « non confundcbar, » quod cgo cedcrcm cis,
de ccelestibus veniene, « misericordia tua, Doniinc,» vol cliam taocrcm pro cis.

et qttam postulet misericordiam, determinat, scili- « Loquebar ot meditabar in mandatis tuis, » id

cet, « salutare tuum,»id est, Filius tuusqui salulem ost, cogitabam frequenter quomodo ea complercm,

faoit omnibus, qui sitmihi contra impugnatores in quo notatur contemplatio et hoc non faciebam :

pi esidium. Vel, « sccundum cloquium tuuin ve- > coactus, scd quia « dilcxi » ca mandata, ideocom-
niat, id cst, icstruat mc de legc tua. plevi.
« Et » si ita veniet, tunc « respondebo verbum, Et non tantum mcditabar, sed ctiam opcre com-
soilioot liliumtuum, « cxprobrantibus mihi » ipsum C plevi et hoc dicit :« et lcvavi manus meas,» id cst,
;

filium, scilicct si aliquis exprobravcrit mihi, Chri- operationes mcas cxtuli « ad mandata tua » com-
stum non Filium Dci, sed solum homincm cruci- plenda,« qua: dilexi,» quasi quod vcrbo docui, opcrc
lixuin, etc., ostendam ei per rationes Filium Dci complevi : et hic notatur vita activa. Dico « leva-
cum fuisse, et coadcrnum ct idco sic rcspondcbo, : vi, » ct hanc opcrationcm perscveranter implovi;
non quod conlidam in viribus mcis, sed « quia spe- ct hoc dicit :« cxercebor in justificationibus tuis,»
ravi in sermonibus tuis,» qui sunt mihi bona arma, id est, studebo ut cas sine omni dilatione possim
qui dixisti :<< Cum stotcritis antereges ct prffisides, implere.
DoHte praimeditari quid rcspondcatis : dabiturenim Zain.
vobis in illa hora ijuid loquamini (Mutth. x),» et ite- « Momor cslo.» Justus qui logom CaeriSti suscc-
rum : « Dabo vobis os ct sapientiam (Luc. xx)). pit, ct otiam ipsum Christum adjutorcm contra
Contra lucreticos respondcbo : ct, o Dominc, hajrcticos ct pcrsecutorcs, jam per hoc spem habct
providc ne pcr tribulationes auferatur mihi vcrbum seterni boni. Orat in boc oclonario dc completione
tuum, ct hoc est « ot nc auferas de orc mco, » id
: illius spei,et idoobcnc prajscribitur huic partioulac
:ie pcrmittas auferri pcr tribulationos, vol per Zain, ipuod interpretatur tlucLc, vel huc, quia pcr
Wanditias,« verbum veritatis,» id est prffidicationis, tt hoc ntrumque intelligimus, nos non habere hic
ut ego nunquam
silcam apud quosvis praedicationem manentem civitatem.
divini verbi ncc ad horam pcrmittas aufcrri pro-
: Continuatio : Exercebar, quia tu dcdisti mihi
pter tribulationem sicut fecisti Petro,qui advocem spcm in vcrbo tuo, id
promissione tua, qui est, in
ancillae veritatem negavit (Multh. xxvi; Marc. xiv, mo, non ambulat in tenebris,
dixisti :« (Jui scquit»r
Luc. xxii Joan. xvm) nec pcrmittas « usquequa-
; : sed habebit lumenvitas (Joan. vm).»Et illius « ver-
qne,» id est, omni modo, omni temporc ncc debes : bi tui osto mernor servo tuo,» id osl, ad honorem
auforrc,» quia » cgo « in judiciis tuis,» id cst in tri- servi tui, complendo quss promisisti, qui oblitus
bulationibus qaas mihi pcr judicia tua infers,« su- videris quandiu distulisti« in quo » verbo dedisti <<

p-Tspcravi,» id cst, majorem fructum speravi.quam mihi spcm » aeterni boni.

rit aliifua tcmporalis tribulatio promereri: Unde Quod << ha?c < spes consolata est mo in humili-
Apostolns : » Non sunt condignae passiones huius tate ioca,» id est, in dejectione primi parentis. Spes
toinporis ad futuram gloriam (Hotu. viu). » quidem, clc qua hic agit, opcratur in nobis paticn-
 » » »

011 IIAYMONIS HALBERSTAT. KIMSC. OPl>. PAHS. I. COMMKNT. BIBL 012

tiam contra advorsa, ol probationem in adversis. J^hic fidelis qui loquitur o lendit magnum mumpa
Vel in boc consolata esl me in humilitatc mea,»
ii llicitudinem, scilicct se multum sollici-
id cst, tn tribulationibus, quia propter spem illam luiii inquirere el Laborare quomodo ad reno spi

tribulationes illatas sustinui.« Consolata esl >

dico, tam possil porvenire. Nota quia pavor est cordia
« quia eloquium luum, »idest maudafum tuum, Lrepidatio, non provcniem < fortitudine.
.

(i vivificavit me,»id est,dcdil mihi vilam animaj. Continualio ; Idco exquisivi justificationes tui ,

Qui enim vivificatur implendo mandata Dci,sccurus quia, o « Dora « portio mca, » scilicct, non
per hoc dc aeterno bono,jucundc miscrias hujus eli |
i milii in parlem aurum,vel aliquid mundanum,
saeculi sustinet. sod tc solum, qui es vcra via ad beatitudinem et :

Bene dico quodeloquium tuum vivificavit,

« quia partem elegi, idco« dixi,»id est, delibe-
te in

qUia cum inimici instarent, cgo non defcci;et hoc ravi apud me ipsum, « custodire legera tuam, » id

cst :« superbi inique agebant, «scilicct, mihi sine est, quod ego custodiam lcgem tuam complendo.

causa mala infercndo,« usquequaque,» id cst, omni- Nec tantum dixi, scd etiam « dcprecatus sum fa-
bus modis quibus poterant ; ego « autem non decli- cicm luam »daii inihi,utpracscntcm te videam Eacie
navi a lege tua,»id cst, nullo modo proeis cessavi. ad faciem(7 Cor. xin), et cognoscam sicut cognitus
Et quare non declinavi? Quia, o « Domine, memor ^» sum : ct hoc non parum sum deprecatus, sed « in

fui judiciorum tuorum »factorum « a saeculo,» sci toLo cordcmeo,» id esL, in tantum quod cor meurn
licet, consideravi quod Deus a primo justo obedien- vacaret ab omnibus aliis, eL luam faciem obtinere
tes remunerat, nogligentcs damnat.Vel,«judiciorum quaercret cLuL ego ad illam faciem possim perve-
:

a sacculo, » scilicet quod a sae'culo, iil est quod a pri- nire, « miserere mei, » id csL, pcr misericordiam
mo jusLo, quiaadomoDei judiciuin incipit, justeju- Luam condona mihi peceata, eL confer mihi spiri-
dieas illos laborare, quos in alio saeculo vis remune- secundum eloquium tuum, »idest
Luales gratias, «
rare. Undc dicitur :« Flagellat Deus omnem filium promissiones tuas.
qucm recipit (Heb. xn). » EL Salomon Qui non erit
: Et ut ostendat sedignum cui jure fiat misericor-
in numero fiagellatorum, cxcipictur de domo filio- dia, oslendit sc convcrsum a perversa via, non ex
rum : « cL » quia Lalia cognovi tua esse judicia, levitate, sed magna cogitatione. Continuatio : Idco,
ideo « consolatus sum » in tribulationibus meis. prccor, miserere, quia « meas,»
vias,» id esl opcra, «
« Consolatus sum » dc mc, sed de peccatoribus id esL, quoo sccundum mc ago, quae semper suntin
dolui; ct hoc cst : « defectio, » id est, afflietio, « Lc- pcccatis,«cogiLavi,»idesL,diligcnLiralioncinquisivi,
nuit me,» affliclio ct dolor dico, habita « mcos,» id
pro pccca- et malas cognovi, cL ideo « convcrti pcdes,
toribus » non quia mihi mala inferentibus, sed
: cstaffcctionesmoas,«in tcstimoniatua» complenda.
quia « derelinquentibus legcm tuam. » C Dico « converti, » sic quod ctiamsi veniant
Pro illis deficiebam, sed ut a mc omnc tacdium mala, « paratus sum ut custodiam mandata tua; »
auferrcm, cantabam Domino psalmos et hymnos- in sed quia paratus sum, idco cum mala veniunt,» non
cordc mco; et hoc esL cxistenti « in loco pcregri- sum turbatus. »
:

nationis meae,» in hac vita, qua mc pcregrinum esse Contra quid paratus? Contra peccata vel tribu-
cognosco, « crant mihi cantabiles jusLilicaLioncs lationes, quae mc undique circumvallantes, volunt
tuac, » id est psalmi eL hynmi, qui hominem justifi- illaqueare; et hoc est quod dicit « Funes peccaLo- :

cant purc cantantcm, juxta illud Apostoli « In rum,»idest peccata, sciliceL suggcstiones carnis, :

hymnis ct psalmis, et canticis spiritualibus, fn gra- quae sunt funcs quibus ligatur peccator, nc possit
tia cantantcs in cordibus vestris Deo (Col. m). » extendere se ad bonos actus : illi funes « sunt me
Idco justificationes fuerunt cantabiles, quia, o circumplcxi,» quia circumdant ex omni parte, « et
« Dominc, in noctc, » id est, in tempore pcrsccutio- tamcn legcm tuam non sum oblitus,» sed semper
«

nis,« fui memor nominis tui,» id cst, cognovi Le esse eam in mcntc habui. Undc Apostolus « Yideo :

Dominum, me scrvum, justum esse quod Domi-

ct aliam legem in mente mea, repugnantcm legi carnis
nus corrigat; « ct » ideo « custodivi lcgem tuam, » mea) (Rom. vn). » Ycl funcs possumus dicere tribu-
id cst, palientiam Jcsu, quae in lcge praecipitur. » j) lationes,quibus illaqueantur homines; « pcccalo-
EL « hacc » nox, id csL, LribulaLio, « facta est mihi » rum,» id csL, quos funes pcccalores immittunt.
noii pro commisso mco, scd « quia cxquisivi jusLifi- Dico « non sum oblitus,» sed potius» mcdia nocLe
caliones Luas » cas implere desiderans. Nota quod surgebam ad confitendum tibi.»Ad litteram Sur- :

« haec » non potcst referri ad legem hoc in loco, gunt enim rcligiosi viri in nocte ad laudandum
quia, testante Augustino, in Graeca translatione est Deum,ex hoc loco facientes sibi exemplum, etquia
lcx masculini gcneris : istud vero pronomen « haec » media nocLc percussis /Egyptis, liberavil Dominus
illic habcLur feminini quare ergo necessario ad : populum suuni (Exod. xm). Item,quia mcdia nocte
(i
nox secundum hoc quod significat peregrina-
i)
processerunt virgines illoc obviam spcnso (Matlh.
tionem, refertur. xxv). Hcni quia media nocte dicitur, quod surrexit
Helh. Dominus (Matlh. xxvm). Item quia mcdia noctfl
« Portio mca, Domine. II.cc littera interpretatur venturus est judicare, quod tamen ignolum esl sed :

pavor, quac benc praescribitur huic octonario, quia etiam ex verbis Evangelii pcrpcnclunl quidam, ubi
613 i:\PL.\N.\TK) IN PSALMOS. fi!4

dicit: Media nocte clamor factus esl Vatth. sxix).»

'
.\ quibus el bouitas,et scientia,ot alia hujusmodi pro-
Vel ad allegoriam sic « media aoote, - id est, in: mittuntur.
majori tribulatione non pigritabar, scil surgebam, Ideo, prtcor, doce disciplinam, quia ego deli-
id est,ad benc operandum me crigebam,el in bona i|iii, i!
a quo delioto non potoram liborari nisi per
operatione adconfitendum,id est, ad laudandum te, disoiplinam : « deliqui ••
dioo « priusquam humi-
intendens « super judicia justificationis lu.r, id est, liarer,»id est, priusquam Qagellis luis me corripe-
quod per Qagella, quaojudicascl permittis tuis in- res : ol i propterea « quia mc humiliasti, « custo-
ferri, fideles luos justificas : vel, « justificationia divi eloquia tua, » idest, implevi mandata tua.
tuffi, » id ost, quffl perjustitiam immittis. El quia pertribulationom me fecisli custodire elo-
ijuid per singula?«Particeps egosumomnium :» (|iiiiim tuum,idi bonus es tu, el in » hac tua »

bod dioo Cbristi, quia prsesumptio videretur, Bed tanta< bouitate doce mejustificationes tuas,» i«l e£t,
omnium « timentium te « Bie « timcntium »dico, : fac me assuetum mandatis tuis, ut si venianl in

ut custodientes sinl mandata tua,hoc esl :»el custo- mihi tribulaliones, jam non commovcar.
itium mandata tua. » Gum dicil se participem, El necesse ost ul doceas, qUia « iniquitas super-
innuit nobis intelligcndem unionem Ecclesiae, qua borum est multiplicata super me,»id est,plures in-
omncs sunt ligati vinculo fidei el oharitatis, ferunt tribulationes quam humanitas possit susti-
R
El per haec omnia.o Domine,ostendo meam solli- nere : « omnia non sum fcs-
Ego autem ••
per hsc
eitudinem, et tu, « Domine,doce me justificationes siis. scil potius « scrutabor mandata tua » ct hoc
tuas,» id est, fac me assuescere mandatis, et in non parum, scd « in toto corde meo. »
perseverare : ct idco seoure hoc peto,quia« terra,» Multiplicati sunt,et hoc obstinato animo; cL hoc
ld est, universus mundus, « plena esl misericordia csi « cor eorum,» (inod deberet esse molle et mi-
:

tua, - quia per tolum mundum jam fideles per mi- sericordia erga compares commoveri, « cst coagu-
aericordiam juslificabuntur. lalum,» id esl induratum « sicut lac,ego vero»in-
tor haec omnia « legem tuam meditatus sum, » id
Teth.
est, in frequenti meditatione habui mandata tua,
ii Bonitatem. » In hoc octonario ostcndil fidelis per quae contra obstinatos resistebam.
qui loquitur,se non tantum patienter susiinere ad- tUam meditatus sum,ideo placuit
Et quia legem
versitates quaa sibi veniunt, imo jucundas esse : et mihi quod me humiliastl; ethocest :«bonummihi
ideo bene praescribitur ei h»c littera Teth,quaa in- quia humiliasti me,»id est,jucundumestmihi,quod
terpretatur bontm,id est Jucundum,quia huic fideli tribulationes mittendo mc affiixisti clhoc est Bo- ; :

jucundae sunt tribulationes quac inferuntur.Vel in- num mihi immissa tribulatio, « ut discam jusliii-
terpretatur exclusio autem excludit fidelisqui C cationes tuas » impletione ct cognitione.
: hic
loquitur,per suam patientiam,omnem tristitiam,et Ideo dico quia ipsa humiliatio, quae lcgcm docet,
eongruo ordine procodit:postquam enim ajiquisin sit bona,quoniam ipsalex,quae peripsam humilia-

spc cst constitutus,ct ad perveniendum ad rem spe- tionem habetur. placens cst etjucunda; ct hoc cst
ratam sollicitus, rcstat ut quoecunquc mala cvo- « bonum mihi lcx oris lui, » id est, Evangelium,

juant, » patientcr Bustineat. quod tuo orc, id cst Filii tui, locutus es, bonum
Ideo sccurc dico,« doce mc justificationes, »quia dico « super millia auri c\ argenti, id est, super
tu jam coepisti : et hoc est : « bonitatcm, » id est, quantascunque divitias hujus saeculi.
bonas videri « focisti « trihulationes « cum » me
lod.
rvo tuo, » 0« Domine : »idco dico mecum quia
ipse quantum valet cx partc sua operatur, et hoc « Manus tua3. » Huic octonario prascribitur lod,
« sccundum vcrbum tuum, • id ost, secundum lc- quod principium vel scientia interpretatur,quia fide-

g( iii tuam,quia lcx ipsa mc instruit ad hoc ut mihi lis qui hic loquitur, prccatur Dcum ut eum redu-
jucunda; sint tribulationcs. cat ad principium suum, in quo crcatus fuit, scili-

Tu jam docuisti bonitalom, el adhuc,Domine, id cct faciat ut immortalitati et impassibilitati confe-

est de reliquo, « docc mc bonitutcm,» id est,fac mc n rat beatitudinem in qua creatus 1'uit, a
scicntia 1
,

talem,ut per umplitudincm charitatisjucundas sint quo cognoscit se dejectum per primi parentia ino-
iniiii tribulationes :«et»ut possim illam habere bo- bedientiam.
nitatcm, docc « disciplinam, » id est, mitle tribula- Continuatio : Ideobonum
quod humiliasti,ut esl
tinncm ad mcam correctioncm :« ct »ut illam sus- per hoc revertar ad principium in quo me creasti ;

cipiam disciplam,id est, ad corrcctioncm mihi da- et boc est 0« Domine,manus tua3,»id est operatio
:

tam intelligam, doce mc« scientiam,aid est,cogni
tionem utilium rerum,ut intelligamin peccatisme
corruptibilem et miserum,et non posseabhis
malis liberari,nisi per disciplinam
tur ista rctrogrado ordinc
tia, deinde disciplina, ex qua procedit bonitas.Ideo
dico » doco, quia in mandatis tuis crodidi, » iq
Iii.i, « fecerunt me, » quantum ad animam, « et
plasmaverunl me,» quantum ad corpus.Licel Deus
omnia fecisset, creatio tamen hominis attribuitur
tuam :et ponun- manibus Dei propter dignil item:el quia me fecisti,
: prius cnim est scien- cum non statim possim rcdire ad illam perfectionem
in qua me creasti, « da mihi intellectum, » id cst,
illumina rationem meam, « ut » per hoc « discam
<;ir> HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OIM'. PAHS I. COMMENT. lilHF. <H<5

mandata tua, > id est, intelligam el impleam; per A Capb.

qua prfficepta tandem potero redire ad perfectionem «Defeoit in salutari.»In hoc octonario osicnditav
niri principii. Qdelis qui loquitur, jam fessus longa militia, ou*
Idcodebesilluminareintellectum,quia«qnitimcnt piem dii i olvi et quiescerc cum Christo, aee tameh
tc, » id esl Bancti viri,fideles tui,«videbunl me • sic adhuc recusans laborem letideobene ei Capb prae-
illuminatum, « et » inde Iffitabuntur » et item pro- scribitur, quod intcrpretatur ineurvattu. Congruuf
pter hoc debes dare intellectum, « quia » ego « in ordo videtur, ui. qui jucundae habuit paseiones^ to*
verbo, 1*1 est, in Pilio « tuo, supersperavi, id est, gem Dci obtinuit jugi meditatione,nt jam qnieseeri
magis a Filio tuo speravi bonum,quam meum me- ct principium aaturale obtinere desideret.
1'iturn poaset promereri. Vel, in verba tua,idest,in Continuatio : Ideo opto ut veniant mihi mitera-
implelionc verborum tuorum supersperavi. Vel, si tiones tu»,etvivam acterna vifa,quia"anirna mea »
hoc fructu pcto ut dcs mihi intelleetum,quia qui ti- prae desiderio mei principii « defetcit » ah omni ju-
mcnt lc modo sorvili timore,videbunt inc, id est, at- cunditate prssenti,eundo u in tuurn salularc, n id
tcndcnt mc mc illuminatum, et depeocatore jnstiii- cst, Filium tuum : scilicot, idco vilipcndo Ium ter-
catum, et iacti imitatorcs kctabuntur. rena, ut pcrvcniam ad ajternilatem,quam jam ohti-
Ideo pcto utdcsintcllectum,quo possimus rcvcrti net nostra natura in Domino nostro Jcsu : « ct in

ad nostrum principium,quiacognosco patrosct nos " verbum tuuin, » ipsuin Filium, quern antcvocavit
filios per inobedientiam ab illa dignitatc dojcctos salutarc, « supcrspcravi, » id est, majorem merce-
cssc ct hoc est, o« Domine,»ego cognovi quia ju-
:
dem mca: militiffi ohtcntorum mecredidi,quam pos-
dicia tua,» scilicct, quod primos parcntcs passihiles sct liumanus homo promcreri. Undc Apostolus :

ct immortalcs fccisti et miseriae subditos,sunt « ae- « Non sunt condigna: passiones hujus temporis ad
quitas, id cst justc facta « ot » ctiam « mc hu- :
futuram gloriam qua; revclahitur in nohis (lium.
miliasti, » id est, in istis miscriis afflixisti, et hoc yiii). »

« in vcritate tua, » id est, tuo justo judicio. Anima defecit ah omni appetitu tcrrcnorum, ct
Per istud judicium sumus in miscriis,scd contra etiam « oculi mci interiorcs, scilicct ratio bene il-
illas miscrias « fiat miscricordia tua » mihi« sorvo luminata, « defccerunt » ab omni considcralione et
tuo, ut consoletur me » in miseriis : hoc peto
ct delectationc terrenorum,
tendentes « eloquiurn
« sccundum cloquium tuum,» id est, promissioncs tuum, ad intuitionem tui eloquii, scilicet
» id est,
tuas, qui dixisti : Convcrtimini ad me, et ego rc- Filii tui, quo tu voluntatem tuam ostendis et clo-

vertar ad vos. Et alibi : « Viduam ejus benedicens qucris. Vel,« cloquium tuum, » id cst, praeceptum
bencdicam, paupercs ejus saturaho panihus (Psah tuum : « oculi » dico « diccntes,» id est,tractantes
cxxxi). » Viduam intclligit Ecclesiam. C apud se, « quando consolaberis me,» id est,quando
Fiat misericordia ad consolandum inter mala, ct perduces me ad optatum principinm, ut cum
etiam veniat misericordia, qua? facit nos vivcre Christo jam requiescam.
seternavita; hoc cst « veniant mihi miserafiones : Ideo opus est mihi consolatione,quia hic mali per
tua:,» id est cffectus pia3 affectionis et miserieordiae multa flagella me volunt a bono retrahere; et hoc
tuee, « et » pcr ipsam « vivam » ffiterna vita, redu- dicit : « quia factus sum sicut uter in pruina : »
ctus ad dignitatcm mei principii,«quia lex tuame- comparans se utri.quod est corium mortui anima-
ditatio mca cst » id est, scmper meditor de imple- lis,innuit suam mortificationem,scilicet quod jeju-
tione tuae legis. nando modis,carnem
et vigilando,et aliis similibus
Mihi veniant miserationcs,«superbi»autem« con- suam mortificct etsicut uter bene rctinet infusum :

fundantur,» id cruhescentiam haheant de pec-

est, liquorem, ita ipse bene custodiet infusam sibi pra>
catis suis, « quia iniquitatcm in me fecerunt » et dicationem,et a Deo commissam et sicututerpo- :

hoc « injustc » sine commisso mco, « cgo autem situs in pruina contrahitur et siccatur, ut jam li-

exercebar, » id est, cxercebor « in mandatis tuis » quorem commissum conservare non possit,itafide-
adimplendis. lis iste positus inter malos, frigore infidelitatis et
Confundantur superhi, ct por hoc fiant»timcntcs r\ turpis viticmaculis astrictos,multispersecutionibus
tc » ct inquirentos testimonia tua, ct sic « convcr- cogitur dimittere ct funderc liquorem divini verbi
tantur mihi, » hoc cst, convertantur ita, quod sint sibi commissi et licet ita sim factus«sicut uter in
:

similes mihi : « et qui noverunt tcstimonia fua » pruina, » tamen » justificationes tuas, id est ><

cognitionc, licct non etiam cogitationc, convortan- prfficepta tua, quibus homines justificantur, « non
tur inihi. sum oblitus,» quin semper ea custodirem et adim-
Dico veniant miserationcs ut vivam, et ut vivcre plerem.
possim, « fiat cor mcum, » Dominc, « immacula- Et quandoquidcm, o Dominc, sum factus sicut
tuiu » pcr remissionem pcccatorum«in jusfilicatio- uter,ergo « quot sunt dies servi tui, » id cst,quan-
nibus fuis, » id esf, « ut » per impletionem pracc- diu patiar cgo istas miscrias? id est,« quando fa-
ptorum« non confundar »cum impiis,quando dice-» cics judicium?»scilicct scparationem,quod jam non
tur ois « Disceditc a mc, malcdicti, » etc. (Mattk.
: possint mihi noccre,«dc persequcntibos me»quiin
xxv). huc vita nobis sunl commixti et cohubitantes.
G47 KXPI.ANATIO 1N PSALMOS. <>18

Btopus est ut facias judioium, quia « iniqni nar- A " quoniam omhia servihht tibi • in quo apparel tc
rawrunt inilii fabulationes » in boo comprehendit : esse omnipotentissimum.
omnes rationes quibus haeretici ct alii mali volunt Tu lalis es qui diem ila ordinasti, (crrain slatui-
jiistnm reddere participem perversitatis: «sed » ea sli,et lex tua talis est, -<
quod nisi ipsa lex tua mc-
[i non n fuerunt mihi complacita « ul lex tua » est ditatio inea esset,» perirem in persecutione ihimi-
mihi. eorum « tunc,» id osl,quando inimici persequUntttT,
1.1«*' > quia m omnia mandata tua » sunt « veritas, «. perissem in humilitate mea tbrte,» ideo dicit qiiaei
iii comprobata, cum dicta eorum
est,a ino vora esse per liberum arbitrium suum sc habere hoc, ut eis
fabulationes habeam: et cum uon possint erga mc cederet, vel noh cederet.
fabulationibus suis proficore, i|>si «< iniqui suni me • ln seternum. » Pramissis quibusdam cahsis,
peneouti» multa mala inferendo,ut saltem per hoc quare debeat Deo servire, ostendit se cor scrvitutis
DM BUfl voluntuti subjieerent Bed,tu Domino, ad- ;
«> babere.Continuatio : Quia meditatione tuac lcgis mc
juvii me. » a perditionc liberasli, ctccctera pradietafecisti.idco
Kt opus est ut adjuves, quia « me consummave- « non obliviscar justilicationcs tuas in adcrnum, »
runt in terra, •>
id esi perfecte reddiderunt me in id est pertotam vitam meam, « quia ih ipsis juslili-
jnorem terrenorum,sicut ipsi volebant:ita tamen, »> cationibus vivilicasti me, » libcrando a conformi-
quod « paulo minus,» id est parum doiuit quin mo tate malorum, et conferendo virtutes.
iu amorem tcrrenorum involverent. Vel, in terra, id Et quid pcr singula? « Tuus sum ego, » id est
[•stin hac vita paulo niinus consumiiiavorunl.iil esl serviens tibi per. omnia, et idco « salvum me fac, »
fere interfecerunt mc, « cgo autem non uYroliqui perdiiccndoadadcrnilatcm,«quoniamjustificalionos
niamlata tua. » tuas exquisivi » ad inlelligendum et complcn-
Nondereliqui mandata tua, etideo, Domine,de fu- dum.
turo « vivifica me, » id est fac me pcrscvcrare in EL ncccssc est ut salves, quia « peccatores exspcc-
mandatis tuis:neque hoc peto confisus mcis meri- taverunt me, » scilicet opportunum tempus, et ido-
«1 « secundum misericordiam tuam : » et sic vi- ncas deceptiones quserendo, ad hoc « ut mc pordc-
vilicatus, « custodiam testimonia oris tui,»scilicet, renl ; » scd tamcn cgo « intcllcxi testimonia tua »
ipta ovangelica. per quod contra haircticos mo munivi.
Et in ipsis testimoniis intcllectis, scilicct « vidi
Lamed.
finem omnis consummationis » virtutum,scilicet co-
« ln.-cternum, Domine.» In hoc octonario ostcn- gnovi sptcrnitatcm essc fincm,ad quam perveniatur
ditur quod justusille,qui modo oslcnditseafflicLum, cx pcrfectione virtutum,ct ideo « mandatum tuum »>

uiu intelligit Deum nonduni velle perducerc ad re- C spccialc,scilicet dc charilate, fuit mihi « nimis la-
juiiMii optatam,non recusat,sedsc ad labores susti- tum,» id est multum, quia ut posscm pervenirc ad
o-lkidos hic paratum ostendit et ideo pra?scrihitur ffitcrnitatcm,dilatavit me usquc ad inimicorum di-
:

luic octonario Lamcd,quod intcrpretatur cor servi- lcctioncm. Vcl aliter in mandatis quse dilcxi.vidi :

utis. fincm omnis consummationis, id cst cognovi quod

Continuatio: Ideo benc debeo custodire testimo- omnis consummatioctpcrfcctio saccularis habct fi-
lia lua,Domine,quia « Verbum tuum,» id est Filius ncm, scd mandatum tuum,id cst praiceptio chari-
.uus, « permanet in coclo, »id est in ccclestibus crca- tatis,cst nimis latum, id cst dilalalur usquc in setCr-
uris et « hoc in ffiternum. » Vel ideo debet custo- num undc Apostolus Charitas nunquam cxcidet. ;
:

etiam angeli custodiunt et hoc est Ver-

iiro.quia : :

Meiu.
>um tuum,idest impletio mandatorum tuorum,pcr-
nanetin coelo, id est in angelis, quia Dei mandata « Quomodo dilcxi. » In hoc octonario ostenditur
«emper adimplent, et hoc in ffiternum. illc fidelis qui loquitur.intimo amore logcm Dci di-
Et non tantum in coelo, scdetiam « veritas tua, » ligcre,ctideosupcromnes inlmicos quantumcunque
Filius tuus,permanet « in generationc » prio-
t astutos se in legc Domini intcllcctum hahcrc, ct
um justorum, « et generationem » justorum Novi n idco pncscribitur huic parti Mcm., id est viscera,
imenti. Vel, veritas, id est, ipsa Icx tua, perma- per quod amorem inlimum inlclligimus.Ordo quo-
let a generationc in generationcm, id cst a princi- (jue bonus est. Postquam enim aliquis naclus cor
>io usque ad finem mundi sicut in Abcl et in aliis: servitutis,si intimum amorcm adhibeat lcgi, ad ma-
tis viris « fundasti, » id cst, stabilem posuisti gnum cumulum perveniet.
perfectionis
rram, » id cst Ecclesiam, « ct permanet » quia Mandatum tuum cstnimislatum.ct
Continuatio:
mnquam ulla potcrit prorsus tribulationc dclcri. « legem tuain » dilexi. et, « Domine, quomodo di-

Et non tantum terra, id cst, communis Ecclesia lexi?» Quasi non possum ostenderc quanlum dili-
ua dispositione est fundata, sed etiam « dies,«> id gam:ostendit lamen quaedam indicia su;c dilcctio-
at sapientiorcs viri, et illustriores in Ecclesia, qui nis, cLim dicit : « Tota dic mcdilatio inea est. »

illuminare possunt, « pcrscverant ordinatione

•li'>!= El (juia sic dilexi, sic in mcditationc habui, idco
iia»contrafiuctusmundi,bcnedicodiein tuadisposi- «fccisli moprudentcin mandato tuo super inimicos
oneperscvcrarc,terram autem lundatam csse.elc, mcos » id cst plus intellexi de lege tua quam ini-

Patrol. CXVI. 20
619 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG^ OPP. PAHS I. COMMKNT. BIBL 020

mlol : i«lr>o dion supor mimiros, ruia» mandatum A uans. Quanto enim potius operatur aliquis, tanto

tuum « eet inihi in ©ternum, • id est ducil me ad magis illuminatur cognitione Dei. Vel, « Verbum
eetcrnitatem, quod qou facit inimicis. iiiiini, n id est filius tuus, factus lucerna per as-
Non tanlum super quoslibet inimicos mc feci sc sumptam carnem. Bicul enim in luccrna babetur
prudcntnm,sed oLiam « super omnes docentes me in- lumen et testa, ita in Christo divinitas lumen i
t,

tellexi,»id estsuper Bcribasel phariseeos ctquo libct humanitas qua li testa continent lumen : quse lucer*

alios,qui me sectam erroris volebant docere: idco na illuminat pedes meos, id est promovct ad hoc,
sic intellexi.quia assidue cogito de mandatii tuii :
ui possimjam bene velle : et idem verbum est fac«

et hoc est, « quia testimonia tua mcditatio mca tiiiu luiinii semitis meis, id est strictis et arduis

cst. » operibus : non dicit lucerna, scd « lumen : » quia

Et intor cactcros doctorcs super senes,» « intellexi quanto arctiori semita Deo servit, tanto majus lu-

id cst supor antiquiorcs ct altiorcs sapicnLcs, ct hoc men habet, oL cognitionem dc ipsa divinitate rc-

idoo, « quia mandata tua quacsivi. » cipit.

«Supcr scncs intellexi,» et «prohibui pedes moos,» Et quia voluntas per te illuminatur, et in scmitis
id est affcctioncs meas, « ab omni via mala » co- lumon pr,'obos,scilicct,quia ex te omnem habornus
runv.ad hoc prohibui, « ut » oporc « cusLodiam ver- j. illuminationcm, ideo « juravi et staLui, » id csL fir-

ba tua. » miter deliberavi « cuslodirc judicia » quae sunt

« Gustodiam,» non dcclinavi a judiciis tuis, »
et « jusliLiae tuac,id est,quae tu facis pcr tuam justiLiam.
quia ita ctiam custodivi, quod in nullo dcviarom a Custodil illc judicia, quia si habcat advcrsitaLes
prasceptis tuis. Idco non declinavi, « quia lu legem non frangitur,sed judicio Dci sibi dari intelligit. Si
posuisti mihi » quae mo cohibcrct pcrseverarc in man- autom prospcritatcm habcat, non cxtollitur, sed se-
datis tuis. cundum Dei voluntatem dispensat: dico custodirc,
Dico intellcxi, ct implovi, ct aliis annuntiavi, in juravi etiam custodire, id est sicut deliberavi, ita
quo fuerunt « cloquia tua » dulcia « faucibus mois,» stabiliter complcvi.

et « quam dulcia, » id cst, inflnite fuerunt dulcia : Quia slatui custodire, ideo « sum humilialus, »
dulcia dico « super mcl ori meo, id osL plus quam id cst afflictus « usquequaque,» id est ex omni par-

mel sit dulcc mihi gustanti. tc ct omni gcnere afflictionis,quia stabiliter obser-

Eloquia fucrunt mihi dulcia', proptereaviam ct « vabam judicia et tcstimonia tua. Humiliatus sum,
iniquitatisodivi» ut hoc bonum
illam«omnem scd,tu « Domine,vivifica me » nc cedam affligcnti-
;
» et

comprobetur, ostendit auctoritatcm praeceptorum bus me « secundum verbum tuum, » id est secun-
Dei,cum dicit « a mandatis tuis,» o Dominc, hoc
:
dum promissionem.
« intellexi » quod viam iniquitatis odire debeam,et L Dico humiliatus sum,et in ipsa humiliatione obtuli
ideo odivi. tibi sacrificia « oris mei, » id est laudes quae erant
Nun. oris mci : quia quod dicebam ore, complevi opere:
« Lucerna pedibus. » In hoc octonario agitur de et hoc « voluntarie, » id est bona intentione, pura
humilitatc,quia ostendit sejustusquiloquiturex sc voluntatc : ct quia in humilitate sacrificavi tibi, et

nihil habore, scd omnia a Deo, ctiam initium bonae voluntaric, ideo, o Domine, « beneplaciLa fac » mihi
voluntatis, ct ideo preescribitur huic parti Nun, vota mca, « cL judicia tua doce me, » id est fac as-
quod interpretatur unicus, vel pascua, quia unus ct suesccre et opcrc adimplere.
solus est Dcus, a quo recipit quidquid boni habct, et Et idco opus est ut doceas, « quia anima mea, »
ipse idem ci est pascua,et plcna refectio. Qrdo quo- id ost vita animae mece « est semper in manibus
que bonus est. Postquam cnim ostcndit sc habcre meis,» id cst opcribus meis quia si desinam bcne :

cor servitutis,ct pcr intimum amorem assecutum se operari, morietur anima mea. A similitudine boni
legis intcllcctum, eliam se a judiciis Dci non decli- militis dictum cst,qui sibi in praelio vitam propriis
nare,ct viam omnia
iniquitatis habuisse odio: hacc
manibus defendit animam meam custo- : « et » ut
non sibi, scd gratiao Dei attribuit. dire possim, « legem tuam non sum oblitus » quin
Continuatio: Supcr senes intellexi, a judiciis au- n tractcm cam meditationc et impletione.
tomnondeclinavijviam iniquitatis odiohabui,cthaec Dico « non sum oblitus, » et tamen « peccatores
omnianon viribus meis, sed quia « Vcrbum tuum,» posucrunt laqucum mihi » per quem putabant me
id est divinum mandatum,cst factum « lucerna,» id impcllerc, ut legem Dci darcm oblivioni. Laqueum
est illuminatio qua possum mihia laqueis diaboli- dicit,veluti minas,blandimenta, quascunquc malas
cavere, quos mihi tendunt in tenebris hujus vitae. persuasiones et persccutiones «et» : licet ipsi ita mihi
Luccrnadico «pedibus,» id est affecLionibus«mcis» laqueum tcndcrcnt, tamen « de mandatis tuis non
et voluntatibus, per quas anima nostra jam inccdat erravi» vol malc intelligcndo, vel contra ope-
ad bcnc operandum,quia nec bene velle possumus, rando.
nisi gratia Dei illuminemus. Voluntati nostrae est < Non orravi, » scd potius «acquisivi in aeternum, >

vcrbum luccrna, « semitis meis,» id est arctioribus bcnc cxcrccndo ad intclligcnda et complenda « testi-

oporibus mcis,vcrbum Luum, scilicet divinum prae- inonia tua : » « acquisivi » dico « h.crcditatc, » i»l

ceptum, cst mihi « lumen. » id cst innximo illumi- cst ad similitudinem haereditariaa rei,scilicct ul fir-
621 EXPLANATIO IN PSALMOS. 622

mitcr possidcrcm, cl a patribus meis «'l aliis Lalibus A Vos, i maligni, deolinate, Bed tu, Domine, « bu-
reciperem; ideo exquisivi, « quia exsultatio oordis me in custodia, ne oedam inimicis, « se-
scipe »

mei 9unt, « sciliccl quantumcunque tribuler, tamen oundum eioquium tuum,» id esl Becundum promis-
cum exsultationo mandata Dei adimplebo, securua Bionem. Vel, « seoundum eloquium,» id est, ut so-
ii.' romuneratione. quar praecepta tua, implendo ea:iet»tunc utinum
Dico « exquisivi, • hoc modo scilicei humiliando « vivam » in anima,« el »cum exspectavero vitam
meipsum per omnia Dco : inde esl quod dicil :« In- ooternam, « non confundas me ab » Illa « mea exspe-
cliuavi cor mcum, » id est, volunlatem meam per ctatione, » sed da obtinere quod Bpero.
omnia bumiliavi, • ad raciendas justiJicationcs luas « Non confundas >dico, sed potius« adjuva mei
propter retributionem •> duraturam « in ©ternum;» ad bene operandum, et » per hoc « salvus oro »
<*

sicut dicit beatus Hieronymus, ordinatum esse in 83terna Balvatione, « et » per tuum adjutorium, ad
Bebraeo; possumus tamen dicere : Custodiam justi- boc, uL ad illam possim pcrvcnire salvationem,
Qcationes tuas in nternum, id ost, per totum tem- « meditabor in justificationibus tuis sempcr, » id
pus vita) mcae. est assiduo. Qui enim secundum legem Dei viviL,
Samech. eliam dum vivit, vel dormit, vel manducat, in lege
« Iniquos. » In hoc octonario ostendit justus, qui Dei dicitur meditari.
B
paulo ante ostendebat suam humilitatem, ae jam Ideo <> meditabor, » quia hoc attendo quod tu
eonfirmatum quod velit fugere consortia iniquo-
sic, .. sprevisti omnes disccdentes a judiciis tuis, quia
rum et ideo beno praescribitur huic parti Samecb,
: cogitalio coruni csL injusLa.» Si cnim dicant se fra-
(|iiud inlerpretatur firmamentum vel adjutorium; gilitate peccare, vel Deum aibi per misericordiam
quasi diceret Uic ubi dicis quod iniquos odio ha-
: indulgore, vel haac terrena non curare, corum co-
est audiendum et cum magnacura attenden-
. gitatio cst injusta.
quia magnacst cautela adhibenda ad iniquos
iluin, Et non tantum sprevisti Lu,scd eLiam ego sprevi;
audiendos; pra;cipitur enim in Evangelio, ut etiam eL hoc dicit :« omncs peccatores terraa,» scilicet pa-
inimicos diligamus (Matth. v). Sic ergo sunt diligen- ganos, qui legem non habent scriptam, « rcputavi
ili, quidquid mali nobis faciant, non repcrcuLia-
ut praavaricantes, » saltem naturalis legis ct in hoc :

mus, sed pro ois oremus; ct quaudiu in eis profi- augct cumulum malorum,qui proptcr actum pec-
putamus, divina admonitione eis insistamus. cati pr83varicatores sunt naturalis legis, vel Scrip-
3i autem in cis nihil proficere valemus, nec salva turaB, vel utriusque : et quia peccalores vidi esse
eligione cum eis habitare possumus, abeorum ia. prsevaricatores, « et ideo » ne essem prajvaricator,
niliaritate et habitatione separari debomus:proquo « dilexi testimonia tua. »

jtiam uxorem relinquere debemus, si cum C

patrem et « Contige Limore tuo.» Quia vidit iste justus oum-

•is religionem Christianam servare non possumus, dem inimicum sibi insidiari, qui alios faciebat pra>
jcilicet,si pereos ad culturam idolorum, vel aliquid varicatores per suggcstioncs carnis, prccaLur Deuin
limile impcllamur. Nihil enim alicui proximo con- uL illum inimicum comprimat. Continuatio : Pecca-
ra Deum debemus; unde Dominus in Evangclio : Lores repulavi prssvaricantes, ct no ogo ctiam sim
i Qui amat patrem aut matrcm plus quam me, non pr&varicator, « confige carncs, » id est carnalitates
st rnc dignus. (Matth. x). » meas « tuo timore,»id csl clavo timoris tui. Ideo,
Continuatio Justificalioncs custodivi proptor
: precor, confige, « a judiciis cnim tuis timui, » id
etributionem ; ct ut ad illam possim pervenire, csLad considerationem futurorum judiciorum tuo-
niquos odio habui, et legom tuam diloxi.» rum. « Confige » dicit, quia sciebat quod vetus lio-
Et cum iniquos devitem, cL cuslodiam legcm,« lu mo figeretur in crucc, cl dcstrucrctur in passione
ijutormeus» ad bene operandum,* ct susceplor Ghristi.
neus,» quia per Christi assumplam humanitatem, Ain.
leam multum cxallasti :« ct in Verbum tuum,» id « Feci judicium ct justitiam.» Ain, quod inter-
st Filium, vcl divinum praeceptum quod complevi, pretatur, oculus, ideo huic octonario prascribitur,
supersperavi, » id est majus quoddam quam haec n quia hic ostenditur ille justus quemdam habere in-
senlia essent. Vel, « supersperavi,» quia priori teriorem oculum bene illuminatum, sciliccL quam-
pci majorem addidi spcm. dam sagacitalem ad rcpellendas calumnias iniquo-
Iniquos odio habui, itadicens : vos maligni, de- runi, et ad legcm Dei defendendam contra eos :

linate a me. Vel ita continuatur Quia Deus est ad- : qu.v aagacitas et justo necessaria crat. Mali cnim
utor meus, et in verbum tuum supersperavi, ideo quos odio habeant, multasin eos calumnias ct cri-
os, « maligni, declinate a me,i id est separate minationes inferebant.
a meo consortio, in quorum praesentia divinam Continuatio : Quia dilexi testimonia tua, et alios
valeo rcligionem tenere; « et » postquam decli reputavi pr83varioatores, ideo < ne tradas me calum-
sritis, ii scrutabor mandata mei » libere.
Dei niantibus me,« id est, ne permittas me calumniis
1'icit autem Apostolus dc iniquorum vitatione : eorum succumbere, quas multasmihi inferunt quia :

Haereticum hominem posl primam et aecundam pra;varicantes reputavi, etiam meab aliia scparavi
orreptionem devita (77/. m). » neo debes tradere, quia « feci judicium, » id cst
<;j:{ HAYMONIS HALBERSTAT. BP18C* OI»I» PARS I. COMMENT. BIBL. <>U

inLor bonum et rnalurn, el justi- A phetai talia declaratio « illumiaat » comrnuniter

disoroLionom << :

tiam,» quia deserendo malum, secutus sum bonum. omnem Ecclesiam, et ad fldem accedere facit; « et
intellectum » excelleotem, qualem habent sapien-
«Ne tradas calumniantibus » et si impulerint ;

parvulis,» humilibus,
in aliquodmalum, Lu « susoipe »me servum tuum << tiores Bcclesi», • <laL id est,

in bonnm » cL quandoque fac cessare omnes calum- qui parvulos se reputant, et nihil de so praesumunt,

nias oorum;cLhoc cst « non calumnicnLur me :

sod sunt parvuli malitia, sicut Apostolus prsccepit:
• EsLoLe jjarvuli malitia. » (I Cor. xiv.)
supcrbi. »
Et quia eolia parvulia dat intellcctum, ideo leci
Et debcs suscipcrc, quia« oculi mei,» interiores,
inc parvulum, scilicet « apcrui os meum, »id ost,
dcfccerunt ab omni appetitu torrenorum, tendentes
« in saluLarc tuum, » id cst in salvationcin Linim; desideria cordia mei dilatavi. Pcr os, cor intelligi-

« et » ut ad illud pcrvcniam sahifarc, tendunt « in mus, quiajam desiderat rcfici beneflcio spirituali.
tuae, » id est in praccpta tua «EtattraxiSiiiriLum » sanctum.scilicet auram salu-
eloquium jusLititc
brcm. lllc Spiritum acquirerc laborat,et dignurn se
complenda.
Quiaoculi deficiunt,« fac cum scrvo tuo secundum cfficit, in quo habitct Spiritus sanctus, qui mandata
misericordiam tuam, » hoc scilicet fac, « justifica- Dci custodirc dcsidcrat. Ideo apcrui, ideo attraxi,
„ « quia mandata tuadcsiderabam,»ad intelligendum
tiones tuas docc mc. »

cum scrvo tuo, » quia « scrvus tuus ct complcndum.

Bene « dico
Et quia desideravi, ct os apcrui, idco « aspice in
sum cgo,» obediens tibi per omnia: idco« da mihi »
illuminatum « intellectum,ut sciam testimonia tua,» me » oculo pietaLis, scilicet ut mihi conferas aliquid
boni; miscrere mei » delendo maculas, si quas
« et
cognitione et impletione.
» est hoc faciendi, in me invenis; ct hoc prccor « secundum judicium
Et debes facere, quia « tcmpus
mihi intellectum legis tuae, diligentium nomen tuum » id est sicut judicas mi- :

Domine, scilicet ut des

scrcndum aliisdiligentibus nomen tuum, ita de me
per quom eam possim defendere contra haereticos,
male intclligondo, et hoe- judica. Licet suos pcr misericordiam
Dcus fideles
quia illi « dissipaverunt, »
visitet et misereatur, tamen dicit « judicium,» quia
reses inducendo, et coeteris aliis modis, « legem
intelligit in hac vita semper misericordiam judicio
tuam » corrumpendo. Vel tibi Domino opus est fa-
Dei conjunctam quia aliquod meritum fidei est,
ciendi, ut des mihi intellectum, ad dofensionem lcgis
:

tu33 : dissipaverunt logem tuam,« ideo »

et quia alii
quare Deus parcit ei.
Dico « aspice et miserere,» et « gressus meos, »
ego accensus zelo Dei, « dilexi mandata tua » ad
dcfendendum super om-
ca,« super aurum,» id est, id est, opera mea, « et dirige,» ut sint« secundum

ncm cupiditatem possessionis S33cularis,« et » super eloquium tuum et » per hoc « non dominetur mei
;

« topazion.» Topazius pretiosus lapis cst, cujus na- C omnis injustia, » id est nulla iniquitas, id est

tura est ut semper attrahat visum inspicientium, peccatum quod habitat in nostro corpore mortali,
nec oculi inspicientium ejus possunt intuitu satiari jam non regct, id est in nobis ut valeat nos im-
per quod intclligimus omne pulchrum visu hujus pellere ad illicitos motus, sed potius ralioneillumi-

sa3culi. nat, fomes peccati comprimatur; ideo sic dicit

mandata tua, propterea » non fui « nulla dominetur, » quia intelligit tantum valere
Et quia « dilexi

otiosus ab opere, sed « dirigebar « semper ad omnia ad damnationem, si una injustitia dominetur quan-
mandata tua implenda, et econtrario, « omnem tum si omnes dominentur.
viam iniquam odio habui » juxta Evangclium :« Non Dico « gressus dirige,» ne dominetur injustitia, et
potestis Deo servire et mammonaj. » (MaUh. vi.) etiam « redime me » per pretium sanguinis Filii
tui; redime me « a calumniis hominum, » id est a
Phe. falsis criminationibus et inventionibus hominum,
« Mirabilia testimonia tua.» Huic octonario bene ne possint me conformare sua; nequitiee, « ut » tunc
prajscribitur Phe, quod interpretatnr error, quia in libere « custodiam mandata tua, » qui modo impe-

hac parte fidelis qui loquitur ostendit sc dolere de dior multis calumniis eorum.

errore illorum quos supra dixerat lcgem Dei dissi- j) Et ut possim custodire mandata tua, « illumina
paro, et ostendit cis convenientcr legem Domini faciem tuam,» id est prasentiam tuam mihi mani-
non dissipandam, sed amandam. festam ostende, non facie velata, sicut Moyses Ju-
Quasi dicorct : Non dcbcLis dissiparc, imo am- dajos docebat (Exod. ni), significans mentis eorum

plecti ct custodirc, quia, o « Doininc, tcstimonia velamen, qui spiritualem doctrinam intelligere non
tua » sunt '• mirabilia, » id cst digna admiratione, possent Christus vero doctor nostor manifeste do-
:

quia observatorcs suos tales efficiunt quod ca;cos cuit veritatcm,etcognitionem Dci fidclibus intima-

illuminent, mortuos resusciLcnt, cL hujusmodi alia; vit. Et hanc facicm, id est cognitionem, illumina

ct « ideo scrutata est ea anima mca. » « super » mc « scrvum tuum, et per hoc « doce •»

Anima scrutatur, et bcnc pofcsL ad inLclligcndum me » intellectu ct implctione « justificationes tuas.»

pro(iccre,quia « dcclaratio, » id est complctio « scr- Et dignus sum ut doceas, quia multum dolco dc

aliorum crrore; hoc dicit « cxitus aquarum,» id

monum Luorum,» volut advontus Christi et doctrina et :

cvangelica, quo3 dcclarant et complent omnes pro- est, copiosus flctus exterius, et multos dolores inte-
62.i EXPLANATIO IN PSALMOS. 02G
rius,«deduxorunt,»id non tanlum una hora.sed
est, A ad omnia sustinenda; et hscomhia nonfeccruntme
per imiltos diea fuderunt • oculi mei • interioreset paratum reoedere a mandatia tuis, aed sempcr
exteriores, « quia non custodierunt legem luam. » « mandala tua meditatio mea cst. » Et quia justis

hfflO oinnia a justo judioio Dei sihi dari intelligit,

Sade.
ideo in oinnihus oonsolationem sib! aoeipit.
« Justus es, Domino.
Huic bene proscribitur
» Ideo testimonia tua est mea meditatio, quia ipsa
Sade.quod interpretatur conso/o/io, quia justum ille, ii testimonia tua » sunt « fflquitas,» id est.nihil ini-
*]ui paulo ante ostendebat dolere 86 malorum errore, quum vcl inhoncstum duccntia« in prffloipientia ct
hicjamostenditoonsolationemduplioem Behabereex reternum » et idco « da mihi intcllectum»oorum,
:

Justo judioioDei.Gum enim Dei judioio se illunina- ul in ipsis consolationem aecipiam, « ot » por ipsa
tuin agnoscit,magnam habet oonsolationem ad ma- inlellecta « vivam, » id cst ad ffitemam vitam pcr-
la sustinenda et ccelestia speranda.ltein dum malos veniain.
justo Dei judicio excajcatos et reprobatos inteliigit, Coph.
in eisdem consolatur, intclligens sc per cos exami- « Clamavi. » Coph, Id ost conclustO. Ilic enim
nandum et exprobrandum.Quod facit fornax auro, agitUT de beato viro ab hostibus circumquaquc con-
lima ferro, facit impius pio. eluso graviter.qui aliundc nullum sibi sperans sub-
P
Continuatio Hactenus dolui, ot fudcrunt lacry-
: sidium.clamorcm suum dirigit ad Deum.Ordo quo-
mas oculi mei; sed jam non doleo, sed potius con- quc congruus, quia post passioncm crroris acccpta
solor in hoc,attendens,quia,o« Domine, justus es » consolationc,cum a malis circumdatur, nihil aliud
in natura, « et rectum judicium tuum,a quia quod restat, nisi ut clamorem suum ad Dominum diri-

alios eligis etilluminas, alios reprobas ct exosoas, gat.

hoc justo judicio facis. Continuatio Quia tribulatio et angustia inveno-
:

In hoc apparet quod rectum sit judicium, quia runt me, ideo « clamavi in toto corde mco :Exaudi
mandata qua; nobis proponis.facis a quibusdam rc- me.Dominc; » et supponit de quo clamavit,scilicet
cipi et a quibusdam rcjici; et hoc dicit « man- : ut « juslifieationes tuas requiram,» id cst da mihi
dasti justitiam testimonia tua,» et hoc o nimis,»id requirerc ad intelligendas justificationcs tuas.
est valde,scilicet per infinitos legatos : tcsliinonia Et non tantum clamavi ut requiram, sed etiam
dico justitiam,id estsolam equitatem prsoipientia clamavi ut dcs custodire mandata; et hoc est :«Cla-
« et veritatem tuam, » id est judioant ct implent mavi ad tc, ct » tu « salvum mc fac, » hoc gcnore
quidquid promittont, ct idco bcnc deberent ab om- salvationis.scilicet « ut custodiam mandata tua. »
nibus recipi. Et non tantum clamavi, sed etiam « prajvoni »
Et licet testimonia tua et justa essent,ct omnem C alios « in maturitatc, » quia cum alii in pcrfcctaet
proniissionem complerent, tamen « inimici me.i, » matura astato ad to vcnire solcant, ego pucr ct im-
qui volunt mihi mala quia non sum eis similis,illa maturus ad tefestinavi. Vel, « pravcni in maturi-
• verba tua » secundum complctionem « sunt obli- tate, » id cst ante advcntum tuum, scilicet antc
ti, » quc-e ratio rationalis eis pcrsuadebal.ct aliquo- tempus plenitudinis ct gratiffi, ad te promorendum
rum prffldicatioeis intimaverat : ct quia hfflc obliti « et clamavi. » Ideo pra;veni ct clamavi, « quia in
sunt,ideo « zelus meus » quem habui erga eos pro verbo tuo, » id cst pracepto, vcl Filio tuo « super-
contemptu testimoniorum, « fecit me tabcscerc, » speravi.
id est deficere et macerari in corpore. Prfflveni in maturitate, et etiam prarveni alios in
« Testimonia tua sunt veritas ct justitia, » et ip- majoriilluminatione.quiamagisfuiilluminatusaliis;
sum « eloquium luum »est«ignitum vehementer, s et hoc est : « diluculo, » id est a principio mete
quia comburet vitia,accendetquc hominem ad amo- conversionis; cum verum lumen recepi,«oculi mei»
rem Dei, « et servus tuus dilexit illud,» scilicetego inlcriorcs,ct intuitiones mese « prfflvenerunt » alios,
el mei consimiles. tendendo « ad tc« et ad hoc prfflvenerunt,«ut mcdi-
Et quia dilexi, ideo « sum adolosccntulus ego,»id tarer eloquia tua. » Vcl si habeatur dicendum id

innovatus, scilicet exutus vetcre homine, sum n cst tcmpus rcsurrectionis, prfflvencrunt oculi mei.
novi honiinis mcmbrum etTectus : • et quia sic Et quia clamavi et pro3veni,«audi vocem meam,»
suin innovatus.ideo a malis sum « contemptus, » nc frangar tribulatione concludcntium et hoc non :

vilis rcputatus ct tormcntis affcctus; et tamcn sccunduin mcrita mca audco petere,scd«secundum
« justificationes tuas non sum oblitus » quin sem- tuam misericordiam, » o « Domine, viviflca me»ne
pcr meditarer et complcrem. possim malis subsidcrc,et ctiam in virtutibus multi-
Et bene dico complcre et obscrvare,quia«juslitia plica mc, et hoc fac « secundum judicium tuum.»
tua»quam confert cxsecutio prajceptorum tuorum, Judicas enim,ut«qui justus cst.justificetur adhuc»
est « justitia » ducens hominem * in oclcrnum, ct [Apoc. xxii.)
,lex tua veritas » est,id est complcns promissiones. Et opus est ut vivifiees, quia « perscquentcs » ot
Contcmptus sum, inquam, ego autem non sub- occidentesi me appropinquaverunt iniquitati,»quia
fugi; seil « tribulatio ..eorpori illata,«et angustia,» me fcrc suffi aequitiffl oonformaverunt,et cam mihi
id est anxietas mcntis « invenerunt me paratum pcrsuascrunt :«a lege autcm tua»sic agondo«longe
027 HAYMONIS IIAUUOItSTAT. EPISC. (UM». PAIIS I. COMMENT. lillil.. 028

faoti Bunt. » Quahto Dnim quis iniquitati appropin- A « d tribulanl rbcrando : « a tcslimoni
quat, et diabojo Be alligat, tanto magis a Deo Dei ii n 1 1
i
uis non declinavi. »

que lcgc fit remotior. Ego - vidi pra3varicantes,et tabescebam » dolc

Ipse appropinquat iniquitati, sed « lu, Domine, (i

quia eloquia tua non custodierunt.
ns » mihi i prope »ad defendendum me contraeos; Ego iiihi declinavi,sed potiue de declinatoribui
et ipsi sunl longe lege ua mihi autem placet lex
;i I ; dolui; ii hoc est : Vidi illos praevaricatores,et sicut
tua; et hoc est : « et omnes viae tuae » sunt mihi illns vidi, lu " Domine, vide » me promerentem in

« vcritas, » id est praecepta per quae ad Dominum hoc, « quoniam dilexi mandata tua : »et contra boc
vonilur, vcra inteliigo, ct in nullo fallentia. quod ego dolore tabescebam, tu «*vivifica mc
«Omncs vi;o tu;r suiitniihi veritas,»et hocccogno- vii.i et ad hoc non sufficiunt merita mea, sed Imc
:

vi dc tcstinioniis tuis, » scilicet « quia » tu « fun- fac inihi " in misericordia tua. »

dasti ea, » ita ut csscnt « iu .vlcrnum, » id est ut Mcrito dilexi mandata tua,quia« principium vet-
perducerent homines ad Beternitatem et hoc cogno- ; bornm tuorum » est " vci-itas,» sicut primo homiaf

vi ab « ab Abcl ct aliis jnslis, in quihus

initio, » mandasti dicens :«De ligno scicnti.'n boni etmali nc
vidi Christum futurum, ct Ecclesiam suam incom- comedas, ct in quocunque die comederis ex eo
mutabilitcr fundaturum. mortc moricris. » (Gen. i.)IIoc vcrbum verum fuit,
I!
quia damnatus fuit.quando de cibo vetito comcdit.
Res.
Et « omnia judicia justitiae tuae » qu« facturus es
Vidc humilitatcm.» Hic prsenotatur Res,id cst
« sccundum justitiamtuamin novissimo die,separa»
caput : hic cnim de humilitate agitUr,quae estcaput do bonos a malis, sunt manentia« in a2ternurn,»id
etcustodiavirtutum,quam servat justus ab hostibus est impermutabilia, quia non redibunt ad vitam
conclusus, ut scrvat scrpcns caput, corpore iclibus tcrrcnam et cullum terrai post ccntum milliaanno-
exposito. Sicut enim serpens, si caput scrvat, ctsi rum, sicut Origcncs et alii hacretici putavcrunt.
cactera membra truncantur, non intcrit sic ot hu- :

Sin.
militate servata, homo,elsi corpus tundatur,tamcn
vera vita non privatur. « Principes.» Hicbene praascribitur Sin,quod in-

Continuatio Persequcntes appropinquaverunt,ct

: tcrpretatur super vulnus; quia hic fidelis, qui paulo
illishumilitatem exhibui, ct hanc « humilitatem antc suam ostcndit humilitatem,ostendit gratas ac-
mcam, » o Dominc,« vide, » id est placeat tibi,« et cipcrc tribulationes quae curant vulnera animo?, et
eripe me, » ne me superet corum persecutio,«quia sunt ei quasi cmplastrum supcr vulnus.
legem tuam non sum oblitus » quam prascepisti de Multi pcrsequuntur,ct non quales-
Continuatio :

humilitate. Qui sc humiliat, cxaltabitur. » (Lmc.xiv C cunque, sed «principes,»id cst potentes hujus s;e-
et xv.) culi,« sunt » magis « me persccuti gratis, » id est
« Vidc et cripc mc, » et « judicium meum,»scili- sine causa ct tunc licot caro mea formidaret ver-
:

cet quod ego dccerno esse faciendum,veluti de fide ba; tamen cor meum, » id est voluntas et ratio
«

tenendactaliissimilibus,quo3ex fragilitate humana mea, non formidavit eorum verba,sed a verbis tuis
non bene possum discernere malum cnim juclico : « >Si quis negaverit me co-
formiilavit,»qui dixisti
eum qui bonus cst, et e converso, etc, tu « judi- ram hominibus,ego negabo eum coram Patre meo»
ca,»id cstexamina; hoc cst,fac mc in omnibusju- (Matlli. x.) Qui perseveraverit usque in
Et ilem : «

dicarc rccte; « ct redime mc, »id est libera meper finem, salvus x et xxiv.) erit. » (Matth.

pretium sanguinis Filii tni de potestate inimici, et El hoc facicns, « ego » fundatus « super cloquia
« vivifica me»vitanjterna,«proptcr eloquium tuum» tua, » id est timens oum qui corpus et animamsi-
datum de humilitate quam custodivi, sicut ipsum mul potest perdere:qui fortassis viderer contristari
eloquium pracccpit. Vcl, « propter eloquium, » id pro pcrseculionc malorum, « laitabor sicut » Dle
esttuam promissioncm complendam tu cnim : in « qui invcnit spolia multa. » Sicut aliquis hostis,

Evangclio promisisti, qui in monumentis sunt cl dcvicto boste,gaudcns rapit spolia, sic et diabolus,
bcnc egerunt, proccdcnt in resurrectionem vitae. ,> quando de subditis sibi aliquos incorporat, id est
Me custodicntc lcgem ct mandata tua, vivilica- praemium vitae aeternae aufert.
bis, scd « a peccatoribus longe » crit « sabis : » et Dico « Iavtabor, » ct per hoc possum lajtari, quia
non eris indo culpabilis, scd ipsi, « quia justifica- lcgcm tuain tlilcxi ct ut ostcnderet suam perfectam :

tionos tuas non exquisicrnnt. dilectioncm, prasmittit :«iniquitatem odio habui ct

Ab illis longc crit salus, scd « viviiicamc sccun- abominatus sum,» id cst cxsecrabilcm eam habui,
dum judicium tuum, cstsecundum hoo quod
» id « legem autcm tuam »non habui odio,sed« dilexi.»

judicas fideles tuos vivificandos quod ideo secure : Et quod legem dilexerim pcr hoc apparet,quia«in
pcto, quia « misericordiae tuaa » sunt < multae,Do- mea illuminatione laudem dixi tibi, » ct hoc« sep-
mine, »id est, multas consuevisti facere misericor- ties, « i«l csl semper, scilicet in toto tempore a

dias fidelibus tuis a primo justo. vil.i',qii;p per septem dies volvilur.Vcl a'l litteram :

Et opus cst ut me vivifices, quia « multi » sunt « Septies in die,»id est in horis oonstitutis ad inc-
" qui porsequuntur me»fugando de loco ad locum, moriam septiformis Spiritus, ego dico, intendenfl
629 KXPLANATIO 1N PSALMOS. 030

super judicia justitiae tu.c, » id eat recdgnos- A militudine justitiao, a quo dissimilia faclus sum
omnes illas pcrsecutiones immitti mihi tuo multiplioitale injustitiae : et ui possim appropin-
justo judicio, scilicet ad corrcctioncm. quare, « da rriihi intellectum » uon in mundanis
Et cum inter tribulationes essem, per hoc potui scientiis, sed « juxta oloquium tuum, » i < 1 csl do
tiliilaudem dicere,quia tranquillitas et j>a\ ma i coelcslibus, quem intellectum docenl eloquia tua.
erat mihiin mente,quia omnibus « diligentibua le- Non tantum appropiuquet, sed etiam « inlrct, »
gem luam est pax multa, » idesttranquillitasmen- mansura, « p istulatio id esl oratio « mea in con- ••

etsi non perfecta quialicet exterius verberen-

: spectu tuo : »i haec sciliccl poslulatio intret, « eripe
tur, tamcn in mente non moventur. Unde scriptum me ••
de ergastulo carnis et de corpore mortis hu-
est: Bst et in hac vita multis requies data sanctis, jua, el hoc « secundum eloquium tuum, » id est
quorum animas mundus non tenet oocisas : « et » secundum promisaionem tuam, qui dixisti in Evan-
etiam « non cst illi.s Bcandalum,» iil cst nunquam gelio : « Qui fecerit ea quaa cgo prtccipio, mani-
oircnsio nocct ois ncc separat ab Ecclesia, quia festabo ei meipaum. » (Joan. xiv.)
nullam faciunt offensionem. Dioo « da intellectum,» cum docueris me ju-
et «
Idco etiamlaudem potui dicere, iniquitatem odio stificationes tuas, » cum dabis intcllcclum,
id eat

habere.quia cgo,o Domine, exspectabam salutare n « eructabunt labia

« mea hymnum, » id est exabun
luuin » nos exspectamua Christum venturum in ex-
: dantia magnae saturitatis laudem dicam tibi.
tremo judicio, antiqui vero patres exspectaverunt El non tantumtibi in meipao laudem faciam,sed
primum adventum ejus niai enim exapectaremua : et lingua mea » aliis « pronuntiabit eioquium
cum secundo venturum, neque legem diligeremus, tuuni, » quod cloquium bene pronuntiaiu-lum cst,
nequc iniquitatcm odio haberemus, exspectavi « ct « quia omnia mandata tua » sunt « a^quitas, » id ;

mandata tua, » id est pracepta moralia, ut « non esl nihil injustum praecipientia.

occidcs, non furabcris, » ct similia, « dilexi. » EL ut possim intrarc in conspectu tuo, ct hacc
Et non tantum dilcxi mandala tua, scd cliam alia, Qant, « fiat manus tua, » id est Filius tuus,
« anima mca, » id est ratio ct voluntaa, « cuatodi- « ut salvet me, » id est, salvator mcus fiat, nobis

vit testimonia tua, » id est praecepta tua veteris etiam hoc tempore fit enim quotidie Ghristus sal- :

legis, scilicet figuras ipsas non quod homo Novi vator peccata remittendo, ct spiritualcs gratias
:

Testamenti cx actu impleat, scd tamen serval ea, conferendo quid mihi merito fiat, « quoniam :

scicns ea cssc probationcm ct oium SU33 le- mandata tua elegi. »

l

gis, vcdut ipsc Dominus per tcstimonium ipsorum Idco ctiam manus tua salvet me, quoniam cgo
prophctarum comprobavit resurrectionem, loquena « concupivi salutare tuum,Domine,»id est, salvari

liscipulis in via (Marc. wi Lur. xxiv): « et dilexit « perFilium ipsum,quem ego cognovi salvatoremom-
;

ca vehementer. » nium:«et » etiam ideo debeo salvari,quianontan-

Dico « dilcxi mandata, » cl non tantum hoc, sed tum iegem dilexi, sed etiam ipsa « lex tuamediLa-
et « servari manda tua, ct » ptiam « testimonia » tio mea de cujus impletione sollicite meditor.
est, »
cum mandatis,ut ostcndat sc utrumque Testamen- Ego concupivi salutare, nec 'frustra, quia pcr le
tum, Velus ct Novum, paritcr observare idco scr- : Salvatorem « vivet anima mea » aeternavita: «et
vavi « quia omncs via? mca3, i<l cst, omnia opcra •>
in illa vita « laudabit Lc » juxta illud : « Bcati qui
mea, sunt « in conspectu tuo, » id est, lu dirigis babitant in domo tua, Domine ; in saecula sacculorum
vias ct opcra mca opcra nulla dicuntur in cons-
: laudabunt te. » (Psal. i.xxxm.) Et ad haec ut anima
pectu Dei csse, nisi solius justi. mea ad illam vitam perveniat, « judicia tua, » id
cst corrcctioncs, scilicct flagella quae mihi ad cor-
Tau.
rcctioncin immittis, ct suscipicnda judicas quia ;

«Appropinquct.»Huicoctonariopra's<'ril)iturTau, « flagellat Dcus omncm (ilium qucm rccipit (Hcbr.

id cst, consummatio : hic enimjustus istc, (jui su- xn) : » « adjuvabunt mc » quia peccala pcr illa
pcrius legcm Dci ostendit, consum-
sc custodissc punicntur, ot cgo probatus officiar.
mationcm prccatur, ut oratio sua ad Dei conspec- fj
anima mea vivat illa vcra vita,ad quam cgo
Et uL
tum perveniat, ut ct ipsc Dcus pcr carncm as- pcr mc non possum pervenire, tu, Dominc,« qua^rc »
•omptara factus Pastor suus, sc ovcm, commisso me « servum tuum » aspirando, vocando, virtutcs
jirimi parentis in dcserto errantem, ad verum et multiplicando, quia ego « erravi sicut ovis quaa
pcrpetuum ovilc rcducat. Ordo quoque congruus periit, » id vA erravi in peccatis primi parentis,
est postquam cnim beatua homo ad hoc perduc-
:
recedendo regionem dissimilitudinis cL dignus
in ;

tus cst ui tribulationea sibi medicamentum faciant, sum qucm quaeras, « quia mandata tua non sum
nihil aliud rcstat nisi ut ad promisaum prssmium oblitus. Sicut enim Deus negligentes se, ncgligit,
pcrvcnirc contcndat. ita quoque requirentea sc requirit.
Continuatio: Quia dilexi etservavi mandala, ideo,
o Dominc.dcprccatio mea appropinquet » tibi,ita
t
IX PSALMUM CXK.
TrruLus : Canticum graiuum.
ut sit « in conspectu tuo, » id eal ipsa'oratio mea
faciat inc appropinquare tibi non localiler,sed si- : A.d Dominum oum tribularer.»Singulisquindecim
031 HAYMONIS HALBEBSTAT. EPISC. Ol»J>. PABS. I. - COMMENT. BIBL. 032

psalmorum prascribitur titulus iste qui singuli do- A Postquam exaudjvLt oum Dominus, et peccatf
:

ccnt nos quasdam virtutes, quaB sunt nobis certis-
siini gradus,per quoe in supernam Hierusalem as-
cendamus.Fecit similiterSalomoni in temploDomini
quindecim gradus,per quos asc,cnderetur de primo
tabornaculo in Sancta sanctorum, praefigurans in
ipsisyiamad supernam civitatem, quam propheta
dimittendo, et ab amore terrenorum removendo,
quia vidit sibi multa imminere qua: iterum pog-
sent eura ad postposita impellere, vcluti linguam
dolosam, quae ipsum primumparentem dejecitasup
perfectione, precaturDeum utliberet eum, ncamodo
retrahal ur ad peccandum quasi diceret « Domine ;
:

dcmonstrat in islis quindecim psalmijs. Per hunc qui jam de pjrseleritis me exaudieti,deinceps « liberi
numerum quindecim, qui componitur ex septem <;L aniiii.iiii meam a labiis iniquis, » id est manifi
oclo, voluit figurare et propheta qui hic loquitur,et mala persuadentibus ;« et a lingua doiosa,»id eqt
Salomon in suis gradibus, completionem Veteris qu.t! aliquam inducitauctoritatem,vel rationem,pef

Tcslamcnti, quod per septenarium habetur posse quani decipiat. Locutus fuit diabolus Eva? lingua
asccndere ad supernam Ilierusalcm. Pcr scptcm, dolosa, durn ei pereuadere comestionem cibi voliti
Vctus Testamentum intelligitur. Lex cnim illa oc- voluit apposuit ct dolurn per quern persuasit, di-
:

tavam dicm, id est ffitcrnam rcquicm, non dabat, cens : « Similes eritis ipsi Deo. » (Gen. m.)
nec deea agebat,sed de significationeilliusquiotis: t» Ad se convertitur se consulendo, in quo nolatur
et in hoc erat totus finis, quia lex praecipiebat in magna ipsius diligentia,et quam magna cautelasit
sabbato feriari (Le».xxm),quod erat signumfuturae adhibenda contra linguam dolosam, quasi diccret:
quietis. Per octo, Novum Testamentum accipimus, anima mea, qua; gravissima tentatione, scilicet
quia in ipsojam requiem veramobtinemus.Accepit lingua dolosa, tentaris, « quid detur tibi ? » id est

enim in Christo resurgente nostra humilitas aeter- quid potcst tibi dari? aut quid apponatur tibi,»id«

nambeatitudincm,etnos,quimembra ipsiussumus, est? quod exemplum potest tibi proponi, quod sit
jam in spe habemus, et tandem perfccte cum ipso valens tibi « ad linguam dolosam? » id est contra
regnabimus post scptem dies, quibus volvitur iste linguam dolosam, ne seducaris Hngua dolosa.
mundus. Nota quia in his quindecim gradibus no- Ecce quid datur tibi « sagittae acutffi, » id est di-:

tatur Novum et Vetus Testamentum in prasceden- : vina praecepta, quai cito transfigunt corda hominum,
tibus septem,Vetus designatur Testamentum,etin- dantur ei arma contra linguam dolosam sagittac :

titulamur « Ganticum graduum » tantum;in octo

: dico « Potentis, » id est ipsius Dei : et per hoc in-
vero sequentibus Novum Testamentum ostenditur, nuit quod ipsae sagittae faciant homines polcntes
qui intitulantur, Canticum graduum Salomonis.»
« contra linguam dolosam sagittae dicodantur« : cum
Titulus sic legatur: Psalmus iste,qui estcanticum, carbonibus dcsolatoriis. » Garbones dicit sanctos,
quia magnam proponit exsultationem,scilicet quo- y> quia ipsi aliquando fuerunt exstincti, scd postea
modopossimusascendereadcoelestemhabitationem, per Christum facti sunt ardentes, et alios ad dilec-
et recipere quod amisimus in primo parente:quod tionem Dei accendunt, qui dicuntur desolatorii,
canticum est graduum,id est unum ex illis qui no- comburentcs et consummantes oadificia, hoc est
bis proponunt gradus ponunt autem singuli psalmi
: vitia, si ad eorum exemplum nos volumus infor-
singulos gradus et ipse gradus, id est ipsa virtus
; mare : et istud est quod apponitur nobis ad lin-
quae in unoquoque ostenditur, est propria materia guam dolosam.
ipsiuspsalmi.Inhocautem psalmo primum gradum « Heu mihi! » Pars secunda. Quasi diceret: Licet
ponit, scilicet vitia devitare, mundum mente abre- sim exauditus de tribulatione, habens sagittas et
nuntiaro : quia etsi quis mundo
tamen utatur, sit carbones contra linguam dolosam, tamen adhuc est
non appetitor: unde Apostolus: « Qui habent uxo- « mihi heu! » id est magnus gemitus, « quiainco-

res, sint tanquam non habentcs et qui gaudent, : latus meus prolongatus est, » id est peregrinatio
tanquam non gaudcntes.» (/ Cor. vn.) Vox prophctaj et exsilium meum a vera patria nimis producitur:
ostendentis se ipsosgradus ascendisse: nec tantum non quod vita hominis longa sit, sed quiajam vel-
de se solo dicit, sed et de similibus sibi. Intendit let dissolvi et esse cum Christo (Philipp. n); etideo
autem alios invitare, uti exemplo sui conscondant J)
cst mihi « heu ! » quia « habitavi cum habitantibus
istos gradus. Duas partes in hoc psalmo facit. In Cedar, » id cst cum illis qui manent in tenebris.
prima parte ostcndit se, cum clamaret, esse exau- Cedar enim tenebrae interpretatur et ideo dico ;

ditum, ne deinccps impellatur ad peccan-

et orare hcu mihi! quia, « anima mea multum incolafuit,»
dum. In secunda, quae incipit « Ileu naihi! » ge- : id est multam gravitatem passa est in hoc exsilio.
mit et deplorat sc tandiu inter malos peregrinum Ideo dico quod gravis est animae meae haec pere-
et incolam esse. grinatio, quia et illi cum quibus eram, et pacem
Acsi ita diccrct : Fratres, cum vos tribulamini odio habcbant, quam ego quaercbam, et mc impu-
in multiplicitatepeccalorum,clamate adDominum, gnabant; hoc cst « cum illis qui oderunt paccin
:

et ipse vos exaudiet, exemplo mei, qui « cuin tri- eram pacificus, » quia cum ipsi essent scditiosi,
bularer» multis vi.liis hujus sacculi appetitu, atten- non maledicebam eis, sed orabam pro eis tamen ;

dcns hoc esse damnosum, « clamavi ad Dominum non tacebam quin pnediearcm verbum Dei cl ;

et exaudivit me. » « cuin loquebar illis » vcrbum veritatis. » iinpu-

 633 lvXPLANATIO IN PSALMOS. 034
gaabant me multia tribulationibus, et boe « gra- A hnminis, proptor tomporale oomiiio.lum ; manus
tis, >» id est sine aliquo meo merito. Vol « gratis,» wro dextera spiritualis eat operatio, non lacta nisi
quia nihil profecorunt. pro ocelesti pr»mio.

IN PSALMUM ('XX
''' '
|ui;l 1),)niilllls rsL proteotio Buper manum
tuam.ideo « perdiem,» i.l est tompore prosperitatie,
TrruLua : Canticum graduum.
> boI, "i.l est, quantumlibet altissima prosperitas,
Levavi oculos meoB. boo pealmo babetma- » ln « non urct to, id est non auferet tibi aliquod bo-
>»

toriam Becundum gradum hio enim iile justus qui : num,nee perdueet te ad elationem;« aeque luna,»
«uperius a vitiia exivit, et mundo renuntiavit; id est graviasima adversitas, qira solet quosdam
ndit se ad Banctos intentiones suas dirigere, ut urero, sicui luna exurit
hominaa in nocto.non uret
pereorum interoessionem diyimun sibi auxilium te« por nootem,» idestio tempore ,ulv.Tsitatis,dum
acquirat, .[iio faclus juslus conlra oinnium tenta- maximc urgcbit ipsa adversitas ; id ost neqiio in
propheta per suum exam-
kiones resistat. Intendit prospcrisexlolloris,noque in adversis frangeris.Vcl
plum nlios invitare, ut per eosdem gradus asccn- ita secundum Auguslinum, qui pcr solcm accipit
dant. In prima parte, levana oculos ad sanctos, Christum seoundum divinitatem, et per lunam
potit per eorum intoreessionezu auxilium Domini eumdcm secundum humanitatem.
: fi
s bi dari. In secun.la parte, quffl incipit « Domi-
: Continuatio Quia Dominus custodit to ideo per
:

nuscuslo.I.tlo,»>arnrmatsoilludhaboroauxilium, diem.idost.incognitionc illius illuminationis quam

et ostendit quod s.b. valeat. habebis de ipaa divinitate, sol, id est divinitas Ghri-
Acs. prophcta ita inv.tarct alios, diccns fra- : sti,non urct tc, id cst, non permittet tc errarc in
tivs, qu. jam peccata exmstis,levate oculos
vestros cognitionc sus divinitatis ncque luna id cst ipso :

n.l.Tiores ad sanctos Dci, ut per corum interccssio-

Christus secundum humanitatcm, non uret to pcr
no.n aux.l.um Domim rccipiatis, ct hoc oxemplo
noctcm, id cst,in cognitione humanitalis,ut dc ipsa
mei, qui « lcvavi, »» id est erexi « oculos meos, »> id humanitate male te scntire permittat
Bst mtentioncs mcas,
« in montes, »» id cst in sanctos Quid pcr singula? « Dominus custodit te ab omni
angclos et al.os sanctos, assistentes pr.T.sonti* Dei,
malo, id est ab omni peccato ct quia videt mala
»»
:

. unde, id est a qu.bus, « vonict auxilium mihi.»

»»
imminore pcr qu.-c solethomoimpelliad peccatum
D.co quod ab ill.s aux.l.um mihi vcniet, ta-
so.l dicit sibi ipsi : « Dominus »» qui custodit te.doinceps
mou non ab ilhs quod ipsi dent, sed potius « auxi- « oustodiai animam tuam.
l.um meum »»erit « a Domino, qui fecit coclum et
Hoc modo scilicet « Dominuscustodiat introitum :

torram, »» in quo apparet ejus auxilium esse valens tuum, vcl cum duceris ante reges et praosidcs non
»>

et forte ad custodiam. C taceas veritatom, nec cedas minis eorurn : « et exi-

D.co auxilium ent m.hi a Domino, et, o anima
tum tuum, »» id cst quando duceris ad mortem non
ni.M illo « qui custodit te, id cst Deus, cu.jus »»
neges veritatem timorc mortis et hoc faciat inci- :

aux.l.um sanct.s orantibus recepisti, « non det pc-

picndo « cx hoc nunc, id est ex hoc pr.esenti « ct »»

dem tuum, id est affectionem tuam, « in commo-

usque
»»
in sacuJum, » id est quandiu durabit sicu-
tionem » non commovearis ad aliqua illicita
ut : lum istud.
« neque » etiam « dormitet, » id est non permittat
te negligcnter operari. Tunc enim
Dominus custos IN 1'SALMUM CXXI.
noster dicitur dormitare, dum pormittit nos ncgli- Titulus. : Canticum graduum.
genter operari. Sicut in naviDominus dormivit « Letatus sum. » Ilic habemus tcrtium
gradum
{Matth. viii,) ill.s ncgl.gentibus et sccuris pro
tran- gaudium illud quod habct fidclis istc quiloquitur de
qmllitato mans : motis autem illis et clamantibus hoc quod cognoscit sc iturum in domum Domini
tempcstatc mar.s, evigilavit Dominus.et diligentcr
super ccelcstem Ilicrusalcm et jam in ca spe habi- ;

coscus odmt.
tat, etadhujusmodi gradum intendit invitare alios.
Vere non dormitabit neque dormict qui cus-
tibi
In prima partc, dicit sc la^tari de illa coelesti domo
Isracl, qu.a ita fac.t omnibus qui sunt Isracl; quam ipse inhabitaturus est, et oslendit magnam
t hoc est ... ecce non dormitabit » id cst,non per-
D
dignitatem illius civitatis, ut ad desidcrium illius
t Israel ncgl.genter operari
« nequc dormiet,» maxime corda commovcal. In secunda, quaj incipit
;
s
est non pcrmittit pcdem in commotioncm
ul ad ahquod vitium impellatur.
ars secunda. «
Dominus custodit to » Continua-
bgo precor ut Dominus non det pedem tuum in
dari, Rogate qu» ad pacem, » dicit ipsis civibus quod
mulla bona
incedit.
de ipsis loquitur> 0rdinc
q
Debct cnim qui sanctorum intercessione
^
sibi divinum auxilium acquisivit, exsultare ct 1»-
awnmotionem, et ito erit, quia « Dominua custodit
tari spe ssternffl habitationis.
"i bon.s qu* habemus,
et « Dominus » ost Ac si ito dioeret V.»s exuti a vitiis, qui
:
jam di-
•tectio tna»contra
maJa«supermanu«ndexte- rihumauxiliamsanctoruminteroesstoneacoetpistiia
i'" tua.n » id est, super spiritualr... eperaUotiem gaudete de Beouritate ajternai habitationia exemplo
wwun, quam ipse custodit, ne de bono declinot ad mei, qui « letatus sum in bis qua dicta swt mibi
n.atum. Manus s.mstra hominis vocatur
oporati.» a ^piritu saucto, vel a quulibct prophctarum ut a
 :

635 HAYMONIS HALBEllSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 636

Moyse poteratvel David accepissc : baoc quidem Bunt A hoc erit abundantia » omnibus « diligentibus te.«
«

iniln dicta : « In domum Domini ibimus,» iil csl ••"I Sl utper nostram abundantiam ad tuam possimua
ccelestcm babitationem perveniemui ,<':-
r,
M'i alii mihi pcrvcnire habitationcm, « fiat » nobis « pax, » id

consimiles, qui jam, vitiis pelictis, sanctorum inter- ci i quies el mentis tranquillitas : et hoe « in virlulc

cessione divinum acceperunt auxilium sicul ego.Li- iu i, » nl esl in charitate, qua3 Bpecialiter in te rc-
cct ego dicam quasi futurum, « in domum Domini gnat, «el in turribu > id est, sanctis aposlolis
ibimus » tamen jam inbabito mente in illa domo
; : et aliis qui se exposuerunl morti pro defensionc Ec-
hoc est, pedes nostri, »id est nostrse affectiones,
ii clcsise, « sit abundantia » virtutum vel acquisitoruro

« stantes erant, » iil est (irmiter collocatse el bcne praedicatione sua, ut cum multis filiis Deo se pra>
crectaj, o « Bierusalem » cceiestis, « in atriis tuis,» sentent in judicio.

estin tiia amplitudine. Hierusalem determinal se

jil Non tantum precor pax ct abundanlia in
ul sit

non dicere de terrestri, sed de ccelesti Hierusalem. turribus tuis, sed etiam bene loquar <l<; te ;iliis :

hoc est, « loquebar pacem » uliis « de te, »

Quasi diceret o Hierusalem,nos stabimus in atriis est in i<l
:

tuis, ct hsec
LUIS, V\i u.u.^».v~ » est « quaa
« Hierusalem
iii_- " —
_— — aedificatur ut --i tc paccm abundarc,nec ad Luani tranquillitatem in-
quietos, ct sine pacc vera hic viventcs posse perve*
' *

civitas » quotidic vivis lapidibus « ut civitas,« quia ;

civesillicoelestescoe'untadconservandamunitatem, p nire ct hoc loqucbar « proptcr fralrcs mcos ct :

ponerem
proximos meos » scilicct ut in eis talem poi
ut jurc vivant et unicam Dco laudem faciant.« Cu-
jus » civitatis « participatio,» id est cujus cives sunt paccm,qua posscnt pervenirc ad supcrnae civitatia
participcs « ejus » rci, quee tendiL « in idipsum,» id pacem ct habitationcm. « Fratrcs » accipit magia
est in immutabilitatem scilicct ipsius divinracsscn- sibi adjunctos ct similcs in bonis operibus ;
« proxi-

omnium babitantium in illa ci- mos, » quoscunque Ghristianos.

tia3, quae est refcctio
vitate. Vcl cujus civitaLis parLicipaLio,itadico quod Et non tantum vcrbo loqucbar de tc, scd ctiam
sit ejus civitatis, id est communiter omnium, est opcre ct labore « qutesivi bona tibi,» id est, multos
tcndens in idipsum, id est in rcm quee omnino im- cives attraxi ct hoc ideo quia domus Dci es :
hoc :

mutabilis est, scilicct in idipsum, <> » Dcum scilicct, est quod dicit « propter domum Domini Dci:no-

et ipse Deus participatio est illius civitatis : ct co stri. »

bono illi quamvis non aequaliter.

cives participant, IN PSALMUM CXXII.
Et bene dico quod- nos « in domum Domini ibi- Titulus Canlicum graduum. :

coelcstem habi- « Ad te lcvavi oculus meos.» Sicut in aliis dictum

mus, quia illuc, » id est ad illam
tationcm « asccnderunt tribus, » non quaecunque, est, et hoc pramisso psalmo ostendit se fidelis lo-

UUIIimi, » m
tribus Domini,
Secl « triDUS
sed uiuuo illae
est tribus
id cou qiuc <
iim- ^uo- in qui et gaudere
^ui^- ^w habitatione
u.l U v/.^ de .. coelesti et hic familia :

C Dco, dirigit oculus ad ipsum.po-

multa sollicitudine Deo servierunt et dcterminal risjam factus ipsi :

quo3 sint tribus Domini, scilicet « testimonium Is siLus inLcr moleslias hujus vitas: In prima parte,os-
tendit oculos ad Deum se dirigere. In secunda parte,
'

rael, » id cst illi qui bona conversatione

teslantur

se Israel csse ad hoc ascenderunt,ut laudaretur ibi

:
quaj incipit « Miscrere nostri, Domine, » precalur :

nomen Domini.Hoc dicit « ad confitendum nomini miscrieordiam. Intcntio est nos hortari ad hunc
:

Beati qui habitant in domo gradum, et specialitcr in primis istisseptem loqui-

Domini,» juxta illud : «

tua. Dominc, laudabunt tc. »

in soecula sojculorum tur dc Veteri Testamento.

(Psal. lxxxiii.) Non proptcr hoc dicit, « asccnde- Quasi ita diceret : Vos positi in tribulatione, le-

runt, » quod tempore David prophetee aliqui adhuc vate oculos vestros ad Deum,sicut ego « levavi ocu-
ascendissent, scd tamen ideo pcr prseteritum annun- los meos » interiores « ad te, » o Deus, qui potens
es exaudire hoc notat, dicens « qui habitat in cce-
tiatquia ccrtus erat, pcr mcrita patriarcharum ct ; :

aliorum justorum, quod ipsi in advcntu mediatoris lis. » Ille dicitur oculos ad Deum dirigere qui, non

essenl ascensuri ad illam ccelestem Hierusalcm. confidcns in his Lerrcnis, in solo Domino fiduciam
El vere ascehderunt, quia ct ibi etiam judices ponit.

constituti sunt; hoc cst : « quia illic, » id cst in quomodo oculos dirigat ad ipsum Deum
Ostcndit :

illa habitatione « sederunt » quasi judices,« sedes,» j) « Eccc sicut oculi servorum in manibus dominorum
in quibus sedet Dcus ct quiescit in hac suorum, » ul aliquod ab ipso bcneficium accipianl
id est illi

sedebunt, dico « in judicio » futuro,ut ipsi ju- vel, si puniantur a domino, ut libercntur.
vita :

dicent,scilicctconscntiendo divinas scnLenlia3;judi- EL « sicut oculi ancills » simililcr suut «in mani-

cabunt enim sancti nationes judicabunt quidem :

bus domina) suo3, ita oculi nostri ad Dominum Deum
ipsi dico pra;lati « sedes supcr domum David, » id nostrum, donec miscreatur nostri,» vel a tribulatio-
cst supcr familiam Christiannrum fidclium, quos nibus liberando, vcl quascunque bencficia facicndo.
ipsi ad salvationem judicabunt. Postquam dixit de sorvis,idco supponitdc mulieri-
« Rogatc. » Pars secunda. Quasidiceret Vos tri- :
bus, ut in co scxu salvatio futura intelligatur pei :

bus, quas jam ibi sedetis, « rogale, » id est pclito mulieres, qu_3 naturaliter fragilis sunt corporis,ac-
ct impetrate nobis precibus vestris et meritis ea cipimusnonsolumfcminas,sed etiam aliquos fragi-
« qua? sunt » utilia « ad » consequendam « paccm les viros : itcrum intcr viros accipimus quasdam ro-

bustasmulieres:etsicutdominapromptiorad misc-
Hierusalem » sic rogate, id est quasrite, « et » per
:
637 KXPI.AXATIO IN PSALMOS. r,:m

rendum quam dominus dicitur,ita Deua comparatur A set no8,sed quoniam fuit in nobis, « anima nostra,»
dominse, quia cito movetur erga rragiles : compara- quoounque modo oorpus traotaretur, « pertranBivit»
turetdomino, cum permittit bene torqueri robus- illassa « torrentem, » est impetuosam tribulatio- i * 1

tiores,unicuiquo faciens secundum suam possibili- nem. Bgo dioo, Domino auxiliante, anima nostra
tatem : unde Apostolus : « Fidelis Deus, qui non pertransivit, el « forsitan » dioeret aliquis quod sine
patietur tentari supra idquod poteslis. »(7 Cor.x.) Dominiauxilio« animanostra pertransissel aquam,»
« Miserere nostri Domine. • Pars seounda. Quan- id est inundantiam malorum, « intolerabilem, »

doquidem oculoa nostros ita ad Dominum dirigimus, quantum ad humanas vires,quod impossibile appa-
ideo, « Domino, miserere nostri,miserere nostri. » rei ex boo quod aqua illa intolerabilis est.
Idco binam precatur misorioordiam, quia binam « Benedictus Dominus. » Pars secunda. Bt quia
ponit miseriam,soilioet secundum oorpus et seoun- por i um « benediotus Domi-
transivimus, ideo sit

dum animam. quia multum

« Miserere » dioo, « nus,qui nondedit nos in oaptionem » ut caperenl
repletibudqus despeotione » Beoundum oorpus. nos et inoorporarent, « dentibus, » iil estcorrosio-
[deo quoque « miserere, » i(iiia non tantum cor- nibus, et feritatc « corum, » quia sicut ferffivolunt
pus.sed otiam « quia anima noetra niultum repleta nos dilaniaie.
est» despcctione. Nec tantummodo dicam repletam, « Non dedit » dico, sed potius « anima nostra
B .

fanoipsaesl faota opprobrium abundantibus » in

« sieut passer crepta cst de laquco, » id ost, dccep-
divitiis. Divitcs cnim opprobriosos ot stultos judi- tionc « venantium, » id cst, queerentium opportu-
cant bonos, quia non quffirunt divitias sicut ipsi nilatem deoipiendi mc.
faciunt : « et » cstfacta« despectio superbis,» mente Bt non tanlum anima nostra cst orcpta, scd « la-
elatis; dcspiciunt cnim cos, cum pro ccelestibus, qucus, » id cst ipsi illaqueantes nos, « est contri-
qus rctcrna putant, contomnunt. tus,» quiaipsi tandem duplici contritione conteren-
tur, « ct nos liberati sumus, » id est iu magna
1N PSALMUM CXXIII.
dignitatc a Doo constituti.
Titulus Canticum graduum.
:
Et hoc « adjutorium nostrum » quod ita sumus li-
« Nisi quia Dominus. » Hic habomus quod justus herati,non cst a nohis, sed quia sumus «in nomine
aliopsalmo ad Dominum erigebatooulos,
ille,qui in Domini, » qui nos bene potcst custodire, quoniam
interangustiasde liberationeolamabat,liberationem ipse cst « qni fecit cuelum ot lerram, » vcl ad littc-
quam accepit,vel aliquod aliud bonum quod habot, ram, vel ad allcgoriam.
non sil)i,sed omnia misericordiffi Doi attribuit : ot
IN PSALMUM CXXIV.
intcndit ad eumdem gradum csteros invitare, ut
r Titulus Cantieum graduum.
:

omnia attribuant misericordiee Dei. In primaparte

estendil a Domino solo sc haherc quod tribulatio- v Qui confidunt in Domino. » llic hahet materiam

nibus possit rcsisterc. In soeunda, quaj incipit :

hune gradum,scilicet confidentiam intendit etiam :

« Benedictus Dominus qui non dedit,» desualibe- alios ad eam invitarc.In prima parte, ostcndit quid
ratione gratias agit Domino. faciat ipsa confidcntia, scilicet quod in Domino con-
Quasi itadicerel Vos qui intcr angustias lihora-: fidentes nihil potest separare acharitate Ghristi.In
tioncm accepistis, liberationem vcstram Domino alia, quae cst : « Benefac, Domine, » precatur bona
.isn-ibatis.exemplo nostri, qui Domino bene oonfi- confidentibus in Domino. Ordo congruus cst. Post-
temur : « quia nisi » esset hoo,quod « Dominus erat quam a Deo liberationem recepit, ot omnia miscri-
in nobis» confirmansnos, « cum cxsurgercnf homi- cordiffi Dci attribuit, justum cst ut in ipso firmis-
nes in nos.deglutisscnt nos,» id cst incorporassent simc confidat.
nos sibi « vivos, » id ost, scicntcs quia quamvis : Quasi ita dicerot : Vos qui beneficia vcsframise-
cognosceremus malum
csse,tamcn oportcrct eis nos rioordiffl Dei attribuitis, deinceps confiditc in Do-
consentirc prae magnitudine trihulationum : ct hoc mino,quia ulluscorum « (jui confiduntin Domino»
« forte, » id est, et possot fieri, vcl non (ieri : et si- non perprsBSumptionem,sed « qui habitat in Ilicru-
cut nos dicimus, ita « dicat Israel, id cst qui justus est, scilicet babitat spe in
» id cst vir vi- p salem,»
dens Deum, « nunc, » id cst sine dilatione, ita di- coelo,vel devote in Bcclesia, « non commovcbitur in
oeos : « Nisi quia Dominus crat in nohis eum ex- sternum » a Christo vel a bono proposito per ali-
surgoront homincs in nos, fortc vivos dcglutisscnt quas tribulationes, « sicut mons Sion, » id cst ipse
-. »
Gbristus, qui oorporaliter in monte Sion babi-
In principio dcfccissemus, ot multo magis « cum tavif.
furor, » id cst impetus « corum irasccretur, » id ost — Idco confidcns ipse non commovebitur, quia
exardesceret « in nos, aqua, » id est inundantia « montes,» id est angeli, vel apostoli, et alii sancti
tribulationum, « absorbuisset nos, » id est irrepa- viri meritis, precibus etexemplis sunt« incircuitu
rabiliter sihi attraxissK : et boc - forsitan, » idest eius, " munientes bujusmodi confidentes contra
lta contigisset vere, nisi quia Dominus erat in bostcs : « ct >» eliam ipse . Dominus » est « in cir-
nobis. ruitu popufi sui, » ut euin nmniat et protcgat « cx
«NisiquiaDominuser.il innobis," aqufl absorbuis- hoc nunc el usque in saaculum. »
639 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OH\ I>AI!S I. COMMENT. IMJL. «i-40

Et licel ad pr.'i'si!iis ponnillut ooslribulari,lam.rn A lum, propler ccrlitudinom rem futurarn annuntiat.
revera est in oircuitu ejus,quia oon relinquet Qdeles « Tunc n xtiarn, id cst quando Domiuus convertet
buojb in potestate inin lcorum,ne et ipsi compellan- captivitatem aostram, « dicent » aliqiii « jniergent
tur peccaro; ot hoc est, « quia aon relinquet Domi- ics » hoc « magnifloavit ., id eat magnifloe dispo^
uus virgam,» id est potestatem « pecoatorum euper suiL k Dominos facere cum eU. » [ntelligentee eninl
sortem justorum, »id ast super religionem, quam quod hoinincs a. pcocaLis per ClnisLum lifoerenturj
jusLi faciunt suam sortem idei d relioquet,« ut ; co| noscent eos esse Dei lilios,cf tandem in augelicia
non exleridantjusti ud iniquitatera manus buos.» Si manibusin perpetuam reqniem depoctandos.
enim mali super justos potestatem baberentjuetos Ipsi dicent u Magniflcsvit Dominus facerecum
:

cx necessitatc j)Cccarc compcllcrcnt. eis, " nec in lioc suntfataxvel insipientcs,(|uia ita

« Bene fec. » Pars secunda. Continuatio : Dixi verum est, sed et « magnificavit Dominus Ikoere uoj
quia Dominus non relinquet, ct tu, o « Domine, » biscum, » id est discrevit quod magnos nosfaccrct,
sicut coepisti, « bone fac, » id cst, pcrscvcra custo- et nos hoc spcrantes, « facti surnus laetantes. »

diondo, ct alia bona facicndo « bonis, » id cst illis « Convertc, Domine.» Pars secunda. Conliuuatio :

qui soquuntur praecepta tua; « ct rectis corde,» illis Et qnia « magnificasti facerc nobiscurn, » ideo, o
qui nulla angustia pcccarc coguntur. ., « Domine, convertc captivitatcm nostram, » qua fri-

Istis bene faciet Dominus; « declinantcsautcm,» gorc peccati obligati sumus : sic converte,ut pcrvc-
id est propter aliquas tribulationes a mandatis Dci niamus ad cursum bonae operationis : ita converte
deficientcs,« adducet Dominus in obligationes,» id « sicut torrens » qui est ligatus frigore hicmis,
est multis peccatis permittct alligari « cum operan- convertitur « in austro, » in vento illo calido, itn ut
tibus iniquitatem,» id estsicut facit alios opcrarios per austrum,id estper calorem Spiritus sancti con-
iniquitatis : « super Israel » autem, id est, super vi- vertatur frigus, id est pigritics peccati, a nobis.
rum videntem Deum, erit « pax, » partim in hac Dico « converte, » quia tunc, id est facta conver-
vita, et summe in alia. Gum malis malaannuntiat, sione, « metent » illi « in exsultalione, « id est, ex-
nos bene ad confidentiam cohortatur, ne mala cum sullanler recipicnt mercedem vitae 'cterna3, «
t qui
diffidentibus patiamur. seminant » bona operasua, unde multiplicem fru-
ctum cxspectent, « in lacrymis, » id est in mcerore
IN PSALMUM CXXV. et tristitia hujus vitce.

Titulus : Canticum graduum. Qui sunt illi qui metent in exsultatione? illi sciii-

cet qui ibant ad aeternam civitatem per bona opera

« In convertendo. » Hic habet materiam propheta sua, et non cessantes ad horam,sed « cuntes » assi-

exspectationcm futurae liberationis pcr advcntum B duc : « ibant » dico, « et flcbant » pro morte et mise-
Christi,in quo fideles ei priores justi, qui adhuc per ria hujus vitae : ipsi dico « mittentes semina sua, »
culpam originalis peccati a diabolo,tam viri quam id estbona opera sua,vel specialiter eleemosynas.
mortui.tenebantur, libernti sunt : ethaec exspectatio Euntes ibant » venicntes autem, id est appro-
« :

finis fuit omnium justorum sub Vcteri Testamento :

pinquantes morti, « venient» usque ad judicium cum
per quod patet quod alii sex praecedentes gradus ad exsultatione, portantes, id est, perferentes Domino
homines Veteris Testamenti specialiter diriguntur. « manipulos suos, » id est bona opera sua, unde
Intendit propheta invitare homines Vcteris Testa- remunerationem recipient.
menti, ut in adventu Christi spem suoe liberationis
apponant. In prima parte ostendit justos illos tantam IN PSALMUM CXXVI.
in adventu Christi habuisse consolationem,utetiam Titulus : Canticum graduum Salomonis.
inimici eorum consolationem laudarent.In secunda,
quae incipit Convertere,Domine,» precatur Deum
: « « Nisi Dominus septem prae- aedificaverit. » Sicut
ut ct ipse in adventu Christi partem liberationis dictos gradus specialiter adhomines Veteris Testa-
habeat, quia laetum videt fincm liberatorum. menti direximus,ita octo istos futuros ad homines
Quasi diceret Exspeclarc debetis, fralres, conso-
:
J)
Novi Tcstamenti proprie referimus. Et dicuntur hi
lationem in adventu Christi, quia«in convertendo gradus specialiter Salomonis, id est pacifici,scilicet
Dominus,» id cst dum Dominus converlit,« capti- Christi, qui verus pacificus fuit,quia ipsi reconci-
vitatcm Sion,»id cst, illorum qui sunt speculatio, liavitDeum hominibus,et pacem fecit inter Juda?os
et provident sibi, « facti sumus sicut consolati, » id et gentcs.Unde Apostolus dicit « Qui fecit utraque :

cst sicut illi qui consolationem accipiunt venicnti- unum.» (Ephes. n.J Hujus autem pacifici proprie di-
bus bonis. cuntur isti gradus, quia per praesentiam corporis
« Tunc, » id est, in illa convcrsionc captivitatis, nianifestum auxilium humano generi contulit, et in
« os nostrum » scilicct cor ipsum, « cst rcplctum seipso exemplum totius justitia? ostcndit,etalios pcr
gaudio ct » non lantum cor, scd ctiam « lingua
:
gradus virtutum ad ccelestem Uierusalemascenderc
nostra » exterior, cst in « cxsultationc, » id est cx- docuit. In hoc psalmo loquitur hominibus qui in
Bultanter annuntiavit aliis liberationem quam videt adventu ChrisLi, quem alio in psalmo dicit cum
poradventumChristi ficri : per prasens et prateri- magnaexsultatione exspectari, abundantiam bencfi-
641 KXPLANATIO IN PSALMOS. (»42

cinrum reccpcruut, veluti sancti apostoli luerunt : A mani goncris oxoussorunl ct manifoslavorunt, crunt
ct intendit ab cis auferre omnem praBSumptkraem, ita«siou1 sagittffl in raanu Potontis. » Sieut cnim
Boilicet, non praosumant talea esse qui possint sedi- sagittarius dirigil sagittam quo vnll, nec ipsaaber-
Beare pcr se, vcl sedificata custodire : neo putenl se rat, sed percutit quem vult, ita Deus potens di-
srctnos ante secundura adventum Ghristi, quia cilur Bagittarius, quia Bagittaa Buas, id est san-
milius in hac vita potest osse scourus, in qua sla- olos apostolos et aMos legatos
quos rc- mittit, in
tim quilibet labitur ad peccatum. motas partes ipse cligil, et per bos corda homi-
Ouasi ita dioerel : Vos qui io adventu Christi iiiiin divino aniorc transflgit. Et non lantum apo-

innlta beneflcia aocepistis, etiam aliorum eediflea- stoli snnl beati, ot illi alii qui susceperunt advcn-
lores conslitistis, nolito do vobis praesumere, quia tuni Clnisli, scd cliani oranes illi (jui cos iinilanlur :

nihil potostis pervos, nisi Dominus faciat; hocdieil : hoc est, oinnis illo vir » ost boatus, « qui implnvit
t<

Dominus .vdilieavoril domum, » hoc est,

« nisi nisi dosiderium suum o.\ ipsis, » hoc est, vitam suam
Dominus intcrnainspirationoaliquom praeparet suae inslituit ad modum eorura ot vcre beatus, quia :

habitationi, « in vanum laboraverunt qui ffidifieant « non confuiidelur cnni loquotur inimicis suis in

rain, » id est qui ad oam .vdilicandam laborant : porta, » id cst in publico. Vol pcr portam possu-
« non enim qui plantat, aut qui rigal, ost aliquid, j»
mus Christum accipore, qui cst porta por quam
Bed qui incrementum dat, Deus.» (I Cor. im.j itur ad vitam, sicut ipsc ait : « Dcr mo si quis in-
Dico per se non potest aliquis ffldificare, n©c per troierit, salvabitur (Joan. x);»ut sic dicamus :

lilicata eustodire, hoc est :« nisi Dominus cu- Cum loquetur inimicis suis, » id ost hajrcticis, « in
stodicrit civilatcm, » id est ipsam Ecclesiam, quffi porta, » id est in Christo, seilicct de ipso Christo
dicilur civitas, quia do multis oollecta ost cl bcno agens, non confundolur, quod aliqucm crrorcm do
munita virtutibus; « frustra vigilat qui cuslodit ipso loquatur, vol aliquo modo ab mereticis con-
eain •• civitatom. Cum dicit « vigilat, » innuit nobis vinoatur.
euram et sollicitudinem quam paslores Ecclcsi.e
qni vigilant ad greges custodiendos habcnt. Unde
IN PSALMUM CXXVII.
Trrui.us. Canticum tjraduum.
in Canlicis :« Invenerunt me vigilesqui custodiunt
civjtatem. » (Cant. m.) « Hoati omncs. » In hoc psalmo habet matoriam

Quandoquidem solus Deus aedificat et custodit, huno gradum scilicet timorem Domini, ct intendit
ergo « vanum est vobis surgerc,» id est de securi- adnionorc ad eumdem gradum illos quos de pra-
sternffl bcatitudinis prasumcre : quia quicun- suiuptione superius admonuit. In prima parte os-
quc est in hac vita, pronus est ad lapsum : unde tendit quid efliciat timor Domini. In socunda
dicitur : « qui stat, vidoat nc cadat.» (/ Cor. x.) C parte, qua; incipit « Bencdicat tibi Dominus ex
:

Vanum lucem surgere, » id est

est, »> dico, « ante Sion, « ponit orationem quae bona, scilicet ipsum
anto secundum Christi advenlum, in quo vcra lux Deum timentibus, oxoptat.
ct manifesta cognitio unicuique erit. Vel, « ante lu- Quasi diceret : Vos qui bona Christi recepistis,
oem, » id est ante cognitionem quam rccipit una- ncc etiam praesumitis, timete Dominum, quia « om-
joeque anima post dissolutionem tantum.
fidelis nos qui timent Dominum » casto timore, « beati »
Anto luccm surgere vanum est, scilicet « postquam sunt, id est illi « qui » eum timent, « ambulant in
sederitis, » id est sessionem et dejectionem hujus viis ejus,»vel in praeccptis, vel imitatione.
vitae transieritis, tunc « surgite, » id est securi cs- Vere bcatus eris, « quia manducabis, » id cst re-

tote. Vobis dico ut surgatis, « qui manducatis pa- feclionem tibi capies, « laborcs manuum tuarum,
nem doloris,» id cst quibus miseriae hujus mundi id cst opera manuum tuarum facta cum magno
sunt refectio, sicut panis alicui. labore : ct quia hoc manducabis,« beatus es » in hac
Dico postquam sederitis; » et quasi di-
« surgitc vita, « et bene tibi erit » in futura. Quod prius plu-
reret aliquis Quando erit perfccta illa scssio?
: raliter de Ecclesia loquitur, ad multitudinem perso-
« cum » Dominus « dedorit dileclis suis somnurn, » nam respicit; quod aulemdc cadcm Ecclesia post-
id est mortcm ct cum dedcrit, « ecce » fipparebit
:
T) modum in singulari numcro loquitur, ad Ecclcsiae
h croditas Domini » scilicct Filii, id est justi Viri :
rospicit unitatom. Et etiam in hoc bcatus cris, quod
qui lllii sunt « mcrces, » id est remunoratio quam « uxor tua, » id cst animalis natura tua, quffl dobot
Iioininus doditCbristo pro explotiono suac obcdicn- subjici viro, id cst ralioni por qnam regatur, erit
merces dico« fructus, »id est ipsius Christi, « abundans >» bonis fruclibus et oporibus, » sicut
qui fuit fructus ipsius « ventris » virginalis.Ubi di- vitis : » uxor dico, posita« in latoribus domus, » id
cit Ecoe haereditas, » incipit de socunda parte.
: « est in vicinitatc bonae conscientiac « tuae, » quia
in qna ostendit magnam dignitatem eorum qui sunt bona vicina erit viro suo, id cst rationi et per hoc :

haercditas Domini. In prima parte dissuadet a prae- non seducotur ipsa uxor, sicut Eva seducta fuit :

sumptiono. consciontiain donuiin V0camus,quia in ca hospitium

Dico, filii erunt morccs, ct ipsi « filii excusso- Domino pr«paramus. Vel per uxorem possttmus ac-
rum, » id ost prophetarum, qui dicuntur cxcusso- cipore sapientiam, ut sic dicamus Uxor, tua, id est :

res, quia rem latentem, scilicet rcprobationcm hu- sapiontia, quffl fovet et nutrit virum sicut uxor, est
643 HAYMONIS IIAUJKHSTAT. EPISC. OPl». PAItS. 1. - COMMENT. JilUL. 044

abundana bonis (ructibus, quia facit te operari sicut A quia » saepe expugnavcrunl mc,i id est sic tribula-
viLis : uxor dico posita in lateribus domus tuas, iil lionibus affecerunt utetiam quandoque oociderent
estduobus Testainentis quia per sapientiam quam : et bic loquitur in persona omnium justorum Novi
habet in ipsis Testamentis, et so et ipsum virum Testamenti et boc« a juventute mea, » id csL a
:

bene facit operari, et alios doccl bene operari quae : tempore primi justi, a quo incccpit Ecclesia <:t :

duo Testamenta sunt latera, i<l est sustentamenta Bicul ego dico, sic « dicat „ omnis < rael, • id <-st I

bonae conscientiae, et hoc est domus tuae. vir videns Dcum, ••

nunc, » id esl statim in boc pras^

In hoc etiam beatus eris, quia « lilii tui,»quostu :

inii : ideo dicit « uun,c, „ quia futurum est quando
generas Deo praedicatione et exemplo, erunt « sicut iioii clamabit Isracl de sua impugnatione, scilieei
novellae olivarum,» id est sicut novellae olivae : quia, quando erit in ccelesti Hierusalem.
sicut novclln? scmpcr viridos sunt, id ost magisfru- Hoc scilicet dicat :
« Saepe expugnaverunt me a
ctificant,quam aliao, sic filii tui ot vircntcs erunt vir- juventute mea » et vcrc saepc, « etenim non potue-
tutibus ct fructificantes bonis operibus : lilii dico runt mihi » praevalere, quia me scmel occidis- si

posili « in circuitumcnsae tuoe, » id cstdivinac Scri- sent, non essct pugnandurn ultra cum eis.
pturae, ut tuadoctrina reficiantur. Vcl, « in circuitu Dico « cxpugnaverunt, » et hoc non tanturn in
mensae tuoc, » id est altaris, ubi Dominici eorporis jv faciem, ut me manifestc oppugnarent, sed « pecca-
refecLionc cibantur. Ideo melius eligiL has tluas ar- tores fabricaverunt, » id est multa mala intulerunt
bores quam alias fructifer&s, quia pcr viLem austeri- « supra dorsum mcum, » id cst supra illos de Ec-
tatem justiLia3, pcr olivam suavitatem misoricordiao clesia qui per senon habent verum lurnen, sed sc-
intelligimus : quae duo unusquisque fidelis debet ha- quuntur alios et hoc diu; et hoc est « prolonga- :

bere in so quibus duobus SamariLanus lcgilur in-

: verunt iniquitatcm suam. »
fudisse in vulnera illius « qui descendit ab Hieru- superbe Ecclesiam pcrsccuti sunt,« Dominus »
Illi

salem in Hiericho, etincidit in latroncs (Luc. x). » solus « justus concidcl, » id cst ad humilitatem re-
Bene apparet quod beatus eris timcns Dominum ducot, « cerviccs, » id cst altitudines et supcrbiam
quia « ecce sic, » sicut diclum est, « benedicetur « pcccatorum, » scilicet illorum omniuui qui Eccle-

homo qui timet Dominum. » siam persequuntur.

« Benedicat tibi.» Pars secunda. Et in hac opta- Pars secunda. Dico « concidet cervices peccato-
tione ostendit affectum quem habet erga timentes rum ;
> qui autern sunt obstinati, scilicet illi « om-
Dominum. GonLinuatio Dico sic benedicetur, et o
: nes qui oderunt Sion, » id est Ecclesiam, obsti-
tu homo, timens Dominum, « bencdicat tibi Domi- nato, « confundantur » cum dicetur « Discedite :

nus ex Sion » vcniens, quia natus carnalitcr fuit in a me, maledicti, in ignem aeternum (Mallh. xxv): »
Sion. Vel, « ex Sion, » id est cx hoc quod tu factus C « et convertantur retrorsum, » id est priventur
ex Sion.id est speculans ajterna : « et videas bona a potestate quam in hac vita super justos obli-
Hierusalem » ccelestis scilicet, perducat te ad illa nent.
bona Dominus videas dico « omnibus diebus
: vitae « Fiant » etiam « sicut fenum tectorum, quod
tuae, » id est in aetcrnitate. priusquam evellatur cxaruit.» Superbi qui se in al-
« non tu solum hoc vidcas, sod etiam vi-
Et <> <•'
tum erigunt, merito Feno tectorum comparantur,
dcas» in illa Hierusalcm, « filios filiorum tuorum,» quia sicut fenum teclorum se in altum erigit, et
id est imitatores illorum, qui tua praedicatione ge- tamen sinc radice est, ita se ipsi erigunt : et ante-
ncrali sunt. Et quid per singula? Videas « paccm quam evellantur, id est moriantur, arescunt bonis
supcr Israel, » id cst aeternam tranquillitatem, quoe animae, quia rationem coelestis doctrinae non quae-
est « super, » id est, major efiam quam aliquis vir runt nec diligunt. « De quo feno, » id est de quibus
videns Dcum valeat promcreri. malis, « non implebit manum suam » angelus,« qui
metet, bonos a malis « et sinum
» id est separabit :

IN PSALMUM CXXVIII.
suum » inde angelus, « qui manipulos colliget, » id
Titulus. Canticum graduum Salomonis.
est congrcgabiL bonos (Matlh. xm). Per manum in-
« Saepe expugnaverunt. » Poslquam de praesum- pj telligitur opus, per sinum quies. Ideo angeli di-
plione cL Dei Limore proemonuif, admonet de Lole- cuntur portarc in manibus illos qui boni fuerunt
rantia, cL eumdem gradum maleriam. In habcL operarii, ct in sinu illos qui fucrunt contemplativi.
prima parte admoneL homines Novi TesLamenLi ad Ideo non colligentur ab angelis, quia in hacvita
toierantiam, per exemplum omnium justorum a non receperunt bencdictioncm ab apostolis vcl ab
primo jusLo. In secunda, quae incipit « Confun- : aliis sanctis viris ; ct hoc est : illi « qui praateribant,»
dantur eL convertantur retrorsum, » obstinatis ma- id cst apostoli et alii sancti viri, qui contemncntes
lum precatur per quod nos ad tolerantiam hor-
: terrestria, praetcreunt ad ccelestia; « non dixerunt »
Lalur, ne cum impiis in adventu judicis condem- cis :
« Benedictio Domini super vos, « id cst multi-
nemur. plicatio virfutum; ct etiam non dixcrunt : « Bcne-
Quasi diceret: Vos qui jam dc vobis non praesu- diximus vobis » cx parte nostra, ita quod « in no-
mitis, dum liliali timoreDeum timetis,cum malivos mino Domini » vos benedicamus, id cst quod dc
persequunlur, tolcrantiain babcatis exemplo mci, vestra bencdictionc nomcn Domini honoretur,
645 FXPI.ANATIO IN PSALMOS. (146

A. ptione cognovi,causam sustinendi oognovitret quia

IN PSALMUM CXXIX. sic sustinui,sic oiamavi, ideo« speravit anima mea
in Domino. »
Titolus : Canticum graduum.
(iA oustodia. - Pars secunda.Et Bicut anima mea
De profundis.» In hoc psalmo gradus et materia speravit, ita - tsrael, » id esl vir ille qui pcenitens
esl poenitentia.Hanc ideo posl multos gradu virtu- de peccatis,clamavit, advorsa sustinuit, « sperel in
tuia ponit,ut indicel nobis quod quantumcunque Domino » el hoc « a custodia matutina, » id esri a
ali«[uis in virtutibua profecerit,tamen necessarin osL primo advontu Ghristi,qui mane vocatur, quia per
poenitentiaad impetrandam Dei mi8ericordiam,quia illum lu\ nobis veraa oognitionis innotuit : in qua
nullus tain jusius est quin aliquas habeat maculas, luce adhibendaestcustodia,ut Lbi fidem reoipiamus,
qusesemper suntdelenda medicamento pcenitentim. Christum nostrum Salvatorem intelligamus.Vel.ta
In prima parte pcenitena iste preoatur Doum ul custodia matutina, » id est a lcmporo rcsurroclio-
cxaudiat eum clamantem dc pcccatis, ncc judicet nis, in quo Christus a militibua custoditus, mano

eum secundum iniquitates suas.Et postquamsic de- resurrexit « usquc ad noctem, » id ost usquc ad
:

precatusest persuas miserias,captat bcncvolcntiam morlom.

per bona judicis,el ostendit Irotum flnem bus pceni- ^ Ideo juste debes sporaro, quia«apud Dominum »

tentiae, scilicet Be Dominum Bustinere et in ipso est « misericordia, » quia gratis condonat peocata
Bperare,ex quo maxime potesl per pcenitentiam per- « ct redemptio •> cst« apud eum, quia ipsededit
>»

Buadere.In sccunda, qus inoipit :»A custodia ma- sanguinem Pilii sui, pretium nostrse redemptionis
tulina, » monot alios juslos, ut ot ipsi in Domino redemptio dico « copiosa,»qni non tantum leviaet
Bpem suam ponant. Intcntio cst invitare ad pceni- originaiia peccata relaxat,sed quantumcunque ma-
tentiam. gna.
Quasi ita admoneret cos : Yos, fratros, qui tole- « Et » quod illa redemptio sit apud eum,hoc ap-
rantiam habetis, quiquo csteros nnrdictos gradus parot in effeotu,quia«ipse rcdimcl Israel »omnem,
Bflcendistis,pcenitentesdepeccatis,clamatead Dcum scilicet videntem Dcum,« cx omnibus iniquitatibus
exemplo mei,qui « clamavi ad te, Domine, de pro- ejus » in quo apparet quod redemptio est copiosa.
fmulis, » id cst de profunditate iniquitatis, scilicet
IN PSALMUM CXXX.
propterhanc profunditatem in quamccssocognovi,
Titulus : Canticum grrduum Salomonis.
elamavi.Tntelligit justushanc profunditatcm quseli-
bel levissima peccata:etiam totam hujus vitaecon- « Domine, non cst. » llic habcl malcriam hunc

vcrsationem, in qua ncmo potcst sibi abstincrc a gradum, scilicet humilitatem ct intendit invilare :

I»
ccato : ct quia sic clamavi, intende; ct quia haec i» alios.uL huno cumdcm gradum ascendant,ulquan-
cognovi profunda esse, ideo « Domine,exaudi
talia tumcumque sint justi, semper in humilitato con-
vocem mcam; » quasi diccret Dignum cst ut me : sistant, ct pcccatorum, sinc quibus essc non pos-
clamantcm ita exaudias. sunt, mcmoriam habcant, quaj cst custodia caete-

Nec tantum dico cxaudi,scd etiam intcndo mihi, rarum virlutum.

ut non tantum pcccata pro quibus clamo dimittas, Quasi diceret : Vos, fratros, qui jam pcccatorum
scd otiam mc in omnibus bonis mulliplicos ct cns- obtinuistis remissionem perpoenitehtiam,etjam fir-

todias; hoc dicit « Fiant aurcs luaj intondonles

: miter in Domino speratis, nolite de vobis prajsu-
in vocem deprecationis mcrc. » mere, sed semper humiles estote,exemplo mei,qui
Ideo peto ut exaudias ct peccata dimittas, quia in nullo me exaltavi; et hoo est « Domine, non :

si observaveris iniquitates, Dominc, Dominc, » ut ost cxallalum cor mcum, » id est non superbivi in-
secundum eas judicarc velis, « quis sustinebit »ju- torius; « noquc clati sunt oculi mci, » id est non
dicium tuum, ut per mcrita possit salvari? Nullus oslcndisignum supcrbiaj extcrius.
utique. Et habcrcm magna, scilicct virtutcsct alia,
licct
Si iniquitatcsattcndas,nullus potcritportarc judi- tamen in magnis» illis « neque ambulavi,»id cst,
«

'•ium, sed quia propitius cs, ideo sustinemus. Hoc jynon lalcmmoostcndi quasi qui magna habcrem,sci-
dicit :« quia apud te propitiatio ost,»id cst quiacx licct superhum ct cum haberem mirabilia,scilicet:

misericordia condonas peccata;« ct » ltcm«proptcr quod possem facere mirabilia,«non » ambulavi« in

iii tuam, evangelicam doctrinam,qua3
» scilicet mirabilibus, » quamvis existentibus « superme, »
nos docet propitiationem tuam, « sustinui le, » o id est iniillo majoribus ct dignioribus quam di-
Domine, » id cst quantajcumque darcntur tribu- gnus essom.
tiones,nunquam a te discessi,sed scmpcr fidcm to- Non tantiun non ambulavi in magnis,sed«humi-
nui el legem tuam complcvi.In boc vcrsu facitsibi liter sensi dc me
•> et « si : non sentiebam » hoc,
benevolum judicem, quem prius deprecatusfuerat, existens,«sicut ablactatus,»id estseparatus alacte,
cognoscens suas iniquitates. qui jacet el incumbi « super matrem suam, •> quia
•Non lantum propter propitiationem et legem,sed non per se potcsl subsistere, nisi auxiliuma matre
etiam verbo ejus sustinuil anima mea, «idest
« in impendatur; id est si non putavi me quasi ablacta-
inFilio ejus,quem incarnandum pronostra redCm- tum ct Dcum esse tnatrem qui me foveret si hoc :
(147 IIAYMONIS HALBER.STAT. KIMSC (>IM\ 1'AKS I. COMMENT. BIBL. (.18

non feoi| « eed » potius« exaitavi animaaa mearn » A. habui propter custodiam gregis commissi. Mortem
existene stultus, sicut ablactatus,qui se faeitsuper suam bene bohukj comparat, ipiia italeviter rcsur-
matrem suam, iil osl, qui pul.;iL se sulisistere sitie rexit,sicat aliquis de Bomno surgit : etdescribit quo-
auxilio matris, « iLa « siL « retributio in animam modo somnus eveniat alicui, quia priue dormitant
mcam. palpebra?, deinde datur requies temporibus, et sic
lllc qui superbit habeat retributionem superbis ;
somnus totum OCOUpat oorpus ! Bio Chrislus donni-
« aulcm, id csL vir humilis, qui de sc Don
Isracl » tavit appropinquans rnorti,quando Judans traditus
prasumit," speret in Domino,ox hoc nuncetusque est, quia tunc ncc miracula lccit, et etiam ante

in sacculum. » Pilatum vcriLatcm tacuit roquicm temporibus de-

:

dit, quando cruccm asccndiL. IndcdiciL « cl » si

in psalmum exxxr.
:

dedero dormitationcm palpebris rncis, » id est si

«
Titulus : Canticum ijraduum Solomonis.
prius venero clausus in polcstate Judaeorurn.
Mcmcnto.»In hocpsalmo est malcriaincarnaLio
« « Et»si prius dedero«requicm tcmporibus rneis,»
ChrisLi.In prima parle ostcndit promissioncs quas prius crucem ascendero, morti proximus,
id est si

Christus facit Deo Patri, scihcet quod parabil sibi « donec inveniam locum Domino,» id est donec ta-
habitationcm, praemittens deprecaLionem prophela, r» lem partem habcant homines in quibus habitet
ut Dcus dignitaLem ipsius Christi etejus merita rc Deus et donec inveniam«tabcrnaculum Deo Jaeob»
:

spiciat.In secunda, quae incipit :«Ecce audivimus,» cui votum feci, scilicet in quibus habitet Deus:apo-
ostcndit completas promissiones ChrisLi, et ponit siopesis,id est dcfcctio orationis,et potest quodlibet
exoptationes suas ut complcantur. In tcrtia, quae impossibile suppleri, id est non ero Deus, vel ali-
incipit « Juravit Dominus David, » ostendit pro-
: quid tale.Sciendum quod antequam Christus ascen-
missiones PaLris ad Christum,scilicct quod proptcr deret,omniaparavit quaecunque ad Ecclesiam consti-
meritum ipsius Christi, conformes Christo,filios et tuendam cognovit necessaria, scilicet apostolos in-
imitatores Christi faciat,scilicet uthic doceantquae struxit doctrina evangclica, quam in omni terra
Christus docuit,in judicio judicent.ejusque beatitu- audire et converti seminarent volentibus.
dinem participcnt.Et per haec omnia intendit nos ad « Ecce audivimus.»Pars secunda.Continuatio : Ita
hoc invilare,ut nihil per nostra merita, sed per so- promisit Christus sedificationem Ecclesia?,et «ecce»
lum meritum Christi intelligamus.etdeprecemurno- sicut promisit, completa esse cognovimus ; et hoc
bis justitiam dari, et ad Christi nos conformitatem dicit : « audivimus ea»quae Christus promisit « in

gradum per psalmumistummo-

perduci: etadhunc Ephrala,»id est in Bethlehem,id est intelligimus, a
nemur ascendere et hunc psaimum fecit contra : Spiritu sancto nobis revelante. ChristuminBcthle-
hoereticos et Judaeos,qui putabant adventum Christi C hem nosciturum de Virgine,inquocertifuimusquod
non esse necessarium ad salutem. caeterajpromissiones complerentur. Vel allcgorice,
Quasi diceret Licet habcamus timorcm : Dei,cla- per Ephrata, quod speculum interpretatur, prophe-
memus de peccatis, ct humiliter sentiamus,sicut in tias intelligimus,inquibus.quamvis veritas annun-
merita ad conformitatem Christi perventre non suf- tietur,tamen aperte non declaratur.Vel sic dicarnus
ficimus, ct ideo, o « Domine,ncmento David, » id « in Ephrata, » id est in dictis prophetarum audi-

est Christi.per cujus singulare meritum nos possu- vimus et legimus ea, id est promissiones et sicut :

mus salvari : quia ideo nominat David propheta no- ibi audivimus, sic « invenimus ea » completa « in
mine illius carnalis David de cujus semine pro- campis, » id est in gressibus,qui cum prius essent
cessit, ut veram
humanitatem signi- ipsius Christi « silvae » spinosique peccatis, nunc facti sunt ara-
fiearet « et memento omnis, » id est omnimodae
: biles etDeo fructificantes.
« mansuetudinis ejus » per quam ipsam invictam Nosinvenimus Christi Ecclesiaminprophetis prae-
miliLiam implevit,quia pro nobis obediensfuit us- dictam in campis, scilicet completam, et nosipsi
que ad mortem (Philipp. n), et sicut ovis ad occi- « introibimus in tabornaculum ejus,» id est in mi-

sionem ductusest. litiam ejus Christi,quia nos facti membra Ecclesiae,

Mansuetudinis dico exhibitae, « sicut »ipse Chri- j) militamus ei,et « adoravimus in loco ubi steterunt
stus « juravit Domino,» id est firmiter proposuit : pedcs ejus,» ad litteram.quia adhuc adorant homi-
et hoc non coactus, scd ex voluntate et hoc est ; : nes ubi Dominus ascendit: cujus ascensionis testis
« votum vovit,»ex voluntate et affectione,tibi «Deo adhuc remanot cespcs viridis,nec aliquo pavimento
Jacob, » id est adjutori luctanlium. « Juravit » ejus viriditas potest dimovcri. Vel« adoravimusin

dico,ita dicens :« Si inlroiero in tabernaculum do- loco " id est, integra fide, « ubi stelerunt pedes
mus mcav> si asccndcro incadum,quod est taber- ojus, >» quo apparcnt vestigia suae justitite
id est in :

naculum eL habitatio in qua cst mea mansio;et qui enim habet perfectam fidem, non eam habet
etiam « si ascendero in lcctum strati moi,» id est, otiosam, sed operatur ad Christi imitatienem. Per
in omnimoda rcquic, quasi in lccto stralo bonis hocfactacstEcclesiaetcaeterae Christi promissiones
pannis. completae, quia ipse surrexit et ascenditin gloriam
Et etiam « si dedero somnurn, » id cst mortem, suam, et indc misit Spiritum, per quem apostoli
« oculis meis, » hoc cst mihi,qui prius vigilantiam confortati sibi Ecclesiam construxcrunt:etquo ipse
649 EXPLANATK) IN PSAUMnS. ('.50

ndit.facit conscenderc arcam suam.id esl Eocle- A descdati in istis terrenis,et tamen Deo suam castita-
Biam: ot boc non enuntiative, sed desiderative Pro- tem custodiunt,nec oum dsemone fornieantur, «be-
pheta annuntiat.utsuaementisaffoctionemostendat; nedicens bcnedicam,» id esl assidue cnultiplicando
Continuatio : Quia impletae sunl proniissioness viriutilius, .. pauperes ejus « Sion « saturabo pani-
perfectum tabornacuium, ideo, o
est « Domine, lms, <} \i\ est spirituali refeotione.

Burge in requiem tuam, • id csl ascende, « el - posi c Sacerdotes ejus induam saiutari, » id est con-
ir ascendat « arca, » id est Ecclesia, in qua conti- formitatem Christi salutaris, id est filii inei : « ct
oantur Bapientiae et scientiae : arca dico « sanctifl- sancti ejus • minoros, qui sacerdotes imitantur,
cationis tuae, » id est, quam tu sanetiflcas. « cxsullalione exsullabunL,» id est tanlain hahebunt
Btutarca post te possit aseendere, interim « sa- exsultationem,qu83nullo modo valeatabeisamoveri.
oerdotes tui » servientes lilii devoto, « induantur « lllue,» id esl in illa Sion, <• produeain, >i id est

juslitiam, » habeant pro infula virtutes, quae Bint extendam in futuro judicio « cornu David, » id est
eis ornamentum anim.e, « et » ipsi « saneli tui ex- altitudines ipsius Ghristi,manifestans ipsius poten-
raltent » de sua justitia. Vel, sancti tui minores tiam omnibus:et interim « paravi Chrislo mco lu-
exsultent de suo profectu,et de imitatione bonoj umt cernam, veluti Joannem el alios praacones, qui
•

Et quia videt in ilhiminatione gentium excaecari y.

viam Domino praspararent.
hadaeos, precatur Dcum ut vel juxta finem visitet Saoerdotes induam salutari, « iwimicos » aulem
bos. Continuatio : Sacerdotea induantur justitia, et « ejus induain confusionc, » id est erubcscentia,
i) m Domine, » faciem tui Christi, id est praesentem quando desoendent in ignemffiternum:«s°upe?ipsuni
etclaram cognitionem Filii tui,qus modo aversaest autein » Christum « elflorebit sanctiticatio mca, »
i Judaeis, « ne avcrtas » qnin aliquando ostendas quia ojus sanctificatio ct gloria crit immarcescibilis.
ludaeis, saltem circa novissima tempora et hoc : IN PSALMUM CXXXil.
n>n precor propter inerila eoiuin, iino « propter Titulus Canticum (jraduum.
:

Dwrid Bervum tuum, » id cst, propter meritum « Eece quam bonum. » In hoc psalmo matcriam
psius Christi : ct hic datur plane intelligi nulluin pariter et gradum habet,Propheta dilectionem pro-
le tneritis suis dehere proesumcre.sed omnem salva- xiinijct eam coramendat pluribus modis: ctintcndit
ionem ex Christi mcritis exspcctare. nosinvitareutistumgradumconseendamus,sinequo
« Juravit Dominus. » Pars tertia. Dico « propter ad supornam Hicrusalcm pcrLingcrc non possumus.
)avid,» ncc diffido, « quia Dominus » Pater « juia- Ac si ita diceret : Vos fratrcs, qui per meritum
lirmitcr statuit, « David, » id est Christo, ChrisLi collccLi, Sion facti estis, « ecce » quid nobis
veritatem, » quia sicut promisit, sic complevit ]
reslat, « hahitare in unum » ut « fratrcs,»id cst ut
et non frustrabitur eum » ita dicens : « De frucLu C fraternam charitatem vobis invicem cxhibeatis.Ideo
ealris tui, » id cst de generatia per doctrinam potiuselegit fraternam dilecLionem pcrsuadero,qui
uam,(puu ventcr dicilur, quia continet in se arcana cam quxestinterpatrem ac lilios,velaliquem talem,
)ei ct nutrit homines,sicut venter puerum : de illis quia ea quaa cst inLer fratres,maxima cst in ajquali-
paeratis sic « ponam supcr sedem tuam, » id est tatc non proptcr hoc dicit habitare in unum,quod
:

uiam oos doctores sicut tu fuisti in hac vila, et moncat nos ad Iocalem solam habitalioncm,quam-
tiam judicarc totum mundum. vis cLiam bonum siL localitcr simul habitarc,scd in-
« 1'onam » dico hoc pacto, «si filii tui custodiorint telligitinunum habitare quoslibet divcrsos acremo-
stamentum mcum, praccpla veteris legis » id est tos, et etiam porsonas quoc cx divcrsis officiis suis

•t prophcLarum,quffi proferunL testimonium nostrae sibi subserviunt iuviccm, oL ad unitatcm tcndunt,

i'lci « ct testimonia inea haec quae » cgo « docebo
: ac vinculo fidci ejusdem ct dilectionis colligatisunt,
non qua) ipsi cx sua sibi parle adinvcniant.
» ut non dicat major minori Non ogco : auxilio tuo sed :

Filii tui sodebunt super sedem tuam, «ct» eliam orent alii pro aliis,et caeteri cxpleant sua cum dile-
lilii eorum, » id est imitatores, « usquc in s;ecu- ctionc officia : pascat rusticus clericum,similitcr et
un, » id est quandiu durabit saeculum etiam lilii : alii debetis habitare in unum,quia « bonum, » id est

ovissimorum temporum « sedebunt super sedem n utile,quia cxcmplo bcnc habilantium,multi capiunt
. » ut supra. sibi cominodum bonffi habitationis,et « quam » bo-

quod sic soderont

1'romisit Christo, sui, et (ilii nuniest?Infinitequidem:«ctquamjucundum»suave
iocnon secundum mcrita eorum, « scd quoniam et delectabile? Infinite similiter.
tominus elegit Sion, » id est Ecclesiam, elegit « <•
Bene dico jucundum esse habilare fratres in
eam in habilalionem sibi,» uL non ad hoiam, uniiin, i sicut unguentum in capite, quod descendit
ed assidue inhabitaret eam. in barbam, barbam Aaron. »

Elegit » dico,ita dicens : « Haec » scilicct Sion, « Quod » ctiam « descendit in oram vestimenti
requies mea » in qua requiesco non lantum
: ejus.» Unguenli simililudinem inducit, quia in un-
i hacvita,sed « in sseculum » subsecutivum bujus guento niaxiine delectatur eL fovetur caro. De Aaron
saeculi : hic : » id est in hac Ecclesia • habitabo, id licit, quia ijise fuit primus inunclus saccrdos,
uoniam elegi cam. » cujus unctio tam copiosa fuit,quod defluxit in bar-
Viduam cjus » Ecclesiae, id est illos qui sunt bam et in ulteriora vestimenta. Est autcm mystica
Patrol. CXVI. 2i
051 HAYMONIS HALBEIISTAT. EPISfl. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 052

similitudo,quoniam per unguentuminoapitesi- \ Quasi ila moncret : Fratres, quia jam in dile-
hfflo

gnifloatur Spiritus sanctus,qui fuit in Christo capite ctione consistitis, « ccce » perficite quod restat vo-

nostro,inquo habitavit Spiritus sanctusnonadmcn- bis, scilicet - benedicitc Domino, > id est laudatt

descendit in barbam, idest Dominum,quod in tali saeculo facti esLis cujus lau-
suram de capite illo
: et
:

proxime inhaerendo capiti, velut in

in fortcs viros,eL rlis vcrba ponit in Bequcnti psalmo, alleluia, Bcilicet

ipsos aposlolos.qui simL Itarlia, non cujusque, sed ethoc «nunc,» id est sine mora nec quoscunque :

Aaroh,idestGhristi,qui propter officium sacerdotii moneo,quia non

« csl Bpeciosa laus in ore peccalora

signiflcatur pcr Aaron,etiam secundum intcrprcta- (Eecli. xv), » « sed omnes servi Domini, » ii

tionem nominis,quiaAaron interpretatur monlanus, qui Dominoindilectione servitiB,benediciteDomino.

Christus voro semper in monteet maxima virLutum « Vns, servi, benedicite, non qui ad horam sorvi-

altitudinohabiLaviL. Vel, « in barbam, » id est in vi- tis, sed qui statis, » id est perseveranter militatis

riles ot barbam significan-

sapicntcs viros, qui per « in domo Domini ; » et vos etiam qui eslis « in

tur: etnonsolum desccndit in barbam unguenlum alriis, » id esL in inlroitu « domus Dei nostri, » id

illud acapite nostro, sod etiam in oram vestimenti est Ecclesiae, sed ct imperfccti ct noviter conversi

ejus,idestin ultimum sanctum qui unquameritin laudent Dominum.

Ecclesia,descendetSpiriLus sancLus ab codcmcapile ji
Postquammonuitadlaudandurn.monet etab benc
noslro,cujus vesLimenLum dicuntur fidolessui,quia operandum quasi diceret Non tantum moneo vos
;
:

honoranL ipsum, sicuL veslimenta dominum et in :

adbcnedicendum, sedetiam « extollite manus, » id
hac Lali similiLudine vult intelligi quod hujusmodi estelevate opcrationes « vestras in sancta » sanclo-
concordia,hujusmodi cohabiLalio confcraL Spiritum rum in cceleslem Jerusalem,id est ad ipsum Deum.
sanctum, qui habitavit in corpore nostro. Et vere scilicet non operantes adlaudem hominum sicul hy-

Hajucundum esL habilare in unum « sicuL ros Hcr- pocriLae,vel exrapLo eleemosynas facienles.sed pure
mon,qui»ros non prorsus idem esL qui esL in Her- inLenLionc ad Dominum vesLra opera dirigite. « Ex
mon,sedconsimilis illi«descendiLinmonlem Sion » Lollite » dico « in nocLibus,»id esL per LoLumhujus

quasi dicereL:SicuL ros,sciliceL dulcissimusille hu- vitae,inqua semper in tenebris sumus ignorantiae
mor,facit montem illum, scilicet Hermon, virere et ut pcr bona opera vestra digni sitis de his Lencbris
fructificare: similiter et Sion ita habitans in unum in veram lucem perduci: «eL» semper « benediciti

facit fideles fructificare. Intelligitur tarncn aliquid Domino,» id esLlaudaLe eLiam eum de hoc quod vo;
etin hac similitudine : per rorem gratia spiritualis bene operari permiseriL.
intelligitur; per Hermon, quod anathema interpreLa- « BenedicaL.» Pars secunda.Cum huc usque locu

tur,gentilos accipimus.qui aliquando fuerunt anathe- tus sit ad servos Dei pluraliLer, hic converlil se a<

matizati et separati a Deo, quos nutrit gratia spiri- C singularem personam,utostendat unitatem consei
tualis,et compungit,et ad fidem ducit:et Sion facit: vandamesse in Ecclesia.ContinuaLio « Tu,homc :

et factos Sion, nutrit, et bonos fructus proferre fa- bencdicasDominum, Dominus benedicat,» id ei
et

cit; et per hanc similitudinem vult intelligi quod hi multiplicct « tc » donis suis: Dominus dico.venien

qui aliquando fueruntHermon,el separaLi a Dco per « ex Sion » qui naius fuit ex Juda.cujus benedicli
unanimemhabitaLionem,fianL Sion, id est Ecclesia magna esL: quia liceL magnus fuisset, tamen ider

speculans Deum. ipse est « qui fccit ccelum et Lerram. »

QuoniamdaLissimilitudinibus,ponilcausamqiiare 1N PSALMUM CXXXIV.

habiLandum unumjac si dicerel:Ideobonum
sil in
Titulds : Alleluia.

esl habitare in unum, « quoniam illic, » id est in con- «LaudaLe nomen.»Hic habeL propheLa maLeriar
cordi habitatione « mandavit Dominus,»id est praj- laudem Domini. In prima parLe moneL nos laudar
cepitesse bencdictionem,» virtutum multiplicatio-
«
Dominum,supponensmultamagnaliaipsius,perqu
nem, « et vitam usque in saeculum, » id est in ipse laudabilis appareat. In secunda, qua3 incipit
eoternum. «Domus Domino,» monet commi
lsrael,benedicite
niter omnes ordines fidelium ad laudandum Deun
IN PSALMUM CXXXIII.
utDomino alleluia decant
]) Intentio est nos hortari
Titulus Canticum graduum.
mus,et exhortari ad assiduas laudes,qui nobis cor
:

« Eccc nunc» In hoc psalmo materiam habct pa- tulit preedicLos gradus.
Quasi ita dicereL Vos qui prsedicLos gradus ac
riter et gradum Prophcta, ad quam recte ex dile- :

cepisLis, « laudate nomen Domini,» id est.nomin;

cLioneproximi ascendimus. «Si enim fralrem,quem
videmus,non diligimus,Deum, quem non videmus, bilem Dominum facite : nec quoscunque moneo,se
quomodo diligemus? (/ Joan. iv.) » In prima parte vos, « servi, laudate Dominum. »
ostendil Deum diligendum et in laude et in ope- Vos tales, «qui statis in domo Domini, in atrii

ratione. In secunda, qu;e incipit : « Benedical tibi domus Dei nostri,» vos tales, « laudate Dominun
Dominus ex Sion, » ponit suam opLaLionem benedi- quoniam bonus Dominus ;»antonomastice dictun 1

per seipsum csL bonus,claliosbonos facicns^psa

•

clionisillisqui Dominum diligunl.InLondit nosinvi-

liLc nomini cjus,quoniam suave esl» et
jucundun
hunc gradum ascendamus,in quo
tare ut crit nobis
consummatio omnium aliorum. et dclectabile psallere ei.
65 3 K.XlM.ANATlt > l.N PSALMOS. 051

ldcn etiuin debetis psallere ei, « quoniam » ipse \ cere oouloa hominum, qui esl rex omnium amari-
n Dominus elogit Jacob, » i<l est, luctatorem con- oanlium in peccatis ibtius vitsa : « ei « ebiam per-
tra vita « in possessionem sibi, » scilicot, ut omnia cusiit «Og regem Basan.» Og interpretatur conclu-
cumjucunditate possideantur a Deo. Vel « sibi, » perhocintelligemusdsmonem, tio, Basan con/usto :

hoo est, ail serviiium suum « Israel - autem, iil qui concludit confusos in peocato, ne viam valoant
:

,st, viruiii videntem Deum Facie ad Faciem, in illa invenire salutia « ei omnia regna Ghanaan. » :

vila elegit, nuii ut jam luctetur contra vitia, Bed Chanaan descensus interpretatur, et perhoo intelli-
in possessionem silii, id est, ul eum secum ingau- gimua eos qui declinant do bono ad malum.
Im positum possideat. « KL terram eorum haereditatem, • id est, ccolos-

[dco ctiam laudate, quia » ipse « Dominus csL l<'in patriam, quam per suam superbiam perdide-
magnus, » iil est omnipotens el hoo quod magnus riint dffimones, « dedjt hffireditatem Israel » non
:

nt credite, quia « ego cognovi » per Spiritumsan- cuicunque Israel, sed « populo suo. »
.•tuin ot » ipsc idcm « Deus noster » esl « praa
: << EL quia hffic omnia Fccisti, o Domine, nomen
imnibus diis » quos ipse aedificavit non solum tuum, » id cst, Fama cl laus lua crit « in aHer-
:

alsis diis gcntium, imo ipsis angelis et aliis diis. num et memoriale tuum, » id est, verba Lua, o ;

Et vere ipse est pra omnibus illis diis, quia

^ Domine, qua de te auggerunt nobis semper me-
imnia qmecunquc voluit, Fecit in cielo cl in terra, moriam, erit « in gcneratione et gcncrationem, »
:t in mari » navigabili et transmeabili, - et omni- id estj usquc ad diem sternum, quia ccolum ct

iiis abyssis, » sicut in Oceano. terra transibunt, verba autem tua non transibunt.
Ostondit quffidammirabilia,qus ipsefecil in terra: Non transient, et hoc erit memoriale in ffilernum,
it hoc scilicet, « Educens nubes ab extremo terrs » « quia judicabit Dominua excojcando « populum
:
>>

omnia ad litteram possumus legere, tamen et suuin » justo judicio suo, « et in servis suis » fide-
Jlegoricc leguntur, sicut nubcs, id est, sanctos prs- libus sibi, « deprecabitur » id esL,dcprccabiliscrit.
ores cduxit ab extremo terrs, id est, de vilis- « Simulacra.» Pars secunda. Continuatio: Tantus

imo generc hujus sa^culi « sicut Anios prophetade
ustoilia bidcntium fuit acceplus, et Petrus, et alii
ilures, » sic et « Fulgura, » id est, oomminationes
nedicationis eorum « in pluviam fecit, » id cst,
ructiticantem doctrinam, quantum ad illos, qui
loctrinam illorum receperunL
cst Dcus noster, qui tanta mirabilia facil, scd « si-
mulaera gentium » hoc non possunt, quia sunt
« aurum ct argcnlum. opera manuumhominum;»
in quo stulti apparcntqui ca colunt, et quasi crea-
torem venerantur, qua; tamen el ipsi condiderunt.
« Os habent; cL non loquenLur, oculos habent,

Illi: haec fecit, « qui producit ventos,» id est,san- ct non vidcbunt. »

Loe apostolos, citissime decurrentes per totum C « Aures habcnt ct non audicnt, » ut supra cxpo-

mndum, « dc thesauris suis, » id est, de plenitu- suimus, « In exitu Isracl. » Ideo hocc instrumenta
ine sapicntia3 ct scientia; quibus rcplcverat eos non cxscquuntur oFlicia, quia « ncquc cnim est :

qui percussit primogenita, » id est, peccata ori- Spiritua » sanctus « in ore ipsorum. »
inalia, « mundi, quia hic
iEgypti, » id est, ipsius « Similes illis flant qui Faciunt ea, et » ctiam
mndus in tenebris ignorantiao scmper constitit :
« omncs qui conlidunt in eis. »
t hoc « ab hominc, » id est, rationabili et sapien- « Domus Israel, benediciLc. » Ilasc praedicta cvc-
3, « usque ad pecus, » id est, usquc ad brutos niant illis (jui colunt idola, sed domus Israel, »
«

omines : quia et in sapicntibus, ct in aliis inter- vos « bencdicite Domino, » scilicet, communis Ec-
cit aquas baptismi.
originalia pcccata pcr clesia:et communcni Ecclesiam dividit per partes,
« minora miracula, « et
Et misit signa, » id est, addcns et ctiam « domus Aaron, » id cst, collec-
:

rodigia, » id est.majora « in mcdio tui, /Egyple,» tio sacerdotum, « benedicite, Domino. »

1 est, in medio mundi.« Inmedio, » quia manifesta « EL etiam domus Levi, » id csL, colleclio minis-
lerunt omnibus misit dico « in Pharaonem, » id
: trorum, « benedicite Domino. Quid pcr singula? »
st, contra Pharaoncm, id est, dissipatorem, scili- Vos omncs « qui timetis Dominum, benedicile Do-
:t diabolum « et omnes scrvos cjus, » id est, mi- mino. »
fj

minorcs diabolos, quia pcr illa

istros ejus,sciliccL Monco vos alios bcnedieere, ct ego ex parle mea
igna sunt quidam ablati de potestaLc diaboli. benedicam,dicens sic « Benedictus Dominus »est :

Ille misit «qui pcrcussit gentes multas, » id est, idem qui aalus cst « c.\ Sion » et « qui habitat in
lultitudinem vitiorum, « et occidit rcges fortes, » Hierusalem, » id est, in Visionc pacis. Alleluia.
'.
dtemones, et abstulit eis potestantem eo-
um ; fortes, quia potentcs erant impellere homi- IN PSALMUM CXXXV.
es ad facinora magna. Titulus : Alleluia.
Hos scilicct reges,« Seon regcm Amorrhsorum. » « Confitemini Doinina. >» II ie Propheta habct ma-
i
interpretatur tcntatio oculorum : diabolus nam- teriam misericordiam Domini : et in prima jiarLe
ue transiormat se in angelura lucis, ct per hypo- ostendit potentiam, scilicet,eum per misericordiam
nsim decipit homines Amorrhffii,aniaru»nte5;per: suam totiua mundi creationem fecisse, pneposita
eon dannonem illum intelligimua, qui tcntatsedu- admoniLionc laudis. In secunda pajrte, qutc incipit;
 »

653 IIAYMMNIN HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL.

« Qui penuissit /Egypfuni,» osl.ondit quantas Doini- A. 'bim istum o eum primogenitiB, » ii) est, iniii ori-

nus misericordiaa fecit [sraelitico populo.Intertia, ginalibus vii.iis, et cum aliis majoribus.
qtia incipit : « Et dedit terram eorum haeredita- « Qui eduxit Israel de medio cjus, » id est, \iro

tcm, » ostendit qua beneficia (ial Dominus populo facto Esrael, jam non dominabitur ^Egyptus, seili-

Ghristiano : et per haec omnia intendit nobis per- cct tenebree hujus mundi, nee originalia pcccata,
suadero alloluia oantaiiduin esse Doinino. « Eduxif » dico " in inanu potenti, » id cst, po-

Quasi dicerot : Vos omnes gentes « confitemini icnii invincibili operatione, « et brachio cxcclso,
Domino, » utro([uc generc confessinnis, « qnoniam id est, omnipotcnlia ex qua processit, et effccfum
bonus » csl per seipsum, ct alios bonos faeit: item habuit potens operatio.
proptor hoc eonfitcinini, « quoniam misericordia Confltemini quoque illi, « qui divisit marc Uj-
ejus ii est « in ffiternum, » quia in liac vila pcr liinm in divisiones, » ad littcrarn idco pluralitcr di-

misericordiam condonal peccata, et confert multa cit, quia duodccim vi<c fuerunt. Per mare ltultrum
spiritualia bona, ct in alia vita rcmunerat fidelcs intelligimusbaptismum,qui rubet sanguinc Ghristi
longo ultra merita. consccratus quem divisit Dominus, quia aliis est
:

Item« confitcmini Deo dcorum, » id cst,qui crca- ad vitam,aliis ad damnationem,8cilicet contempto-

tor est angelorum,ct aliorum sanctorum, quosipse r» ribus,quia in hoc ampliustransgres6oresinveniun-
justificat et a;dificat,« quoniam in Eetcrnum miseri- tur: ct hoc «in divisiones, » quia ibi incipiuntfide-
cordia ejus hunc eumdem apponit singula ver-
: » les initium viarum suarum, per quas tendunt ad
sibus, notans omnia cx sola misericordiaDei facfa. Dominum. Vel pcr mare Rubrum mundum intelli-

t Gonfitemini Domino dominorum, » id cst,quia gimus, qui mare dicitur, quia sempcr in fluctu est,
ipse dominatur omnibus dominis et principibus hu- ctplenus omni amaricationc rubens dicitur, prop- :

jus vitae. In principio ct in finc ponit « Gonfitemi- tcr sanguinem sanctorum martyrum : quae « divi-
ni, » et per totum medium possumus ctiam rcpc- sit in divisiones, » quia diversis diversos dedit,
tere, sic dicentes : quibus per hunc mundum festinent ad Dominum:
Confitemini ctiam illi, « qui facit mirabilia mag- alius enim per jejunia, alius per eleemosynas, alii

na solus, » id est, sinc adjutorio alicujus, qui per alias virtutes.

etiam ipsos ministros fecit. « Et eduxit Israel per medium ejus, » maris, id
Illi dico « confitemini, » « qui fecit ccelos : » et est, pcr mcdium hujus mundi, quia nullis illece-
istud est parsmirabilium: pluraliter « coclos» dixit, bris hujus mundi potuit vir Israel factus impediri.
quia plures ccolos intclligit, licet nobis non sit diffi- Vel, per medium baptismi, quia per fidem catho-
nitum quot sint; et illos ccelos non fccit ad aliquod licam, quam in baptismo accepit, Israel eduxit.
exemplar, sed prout in mente sua C
« intellectu « Et excussit Pharaonem,» id est, diabolum,«ef
»

disposuit, sed por suam sapientiam, in quo intel- virtutem ejus, » id est, ministros ipsius, « in mari
ligimus illos ccelos ornatc et politeesse factos. Rubro, » id est, in baptismo, in quo quilibet d(
Etiam confitcmini illi « qui firmavit terram,»ad potestate diaboli ejicitur.
litteram,« super, » id est. juxta « aquas» quia cir- Laudate etiam cum, u qui traduxit populun
cumcumque fluit Oceanus. Vel pcr terram accipi- suum » de virtute in virtutem « per desertum, ;
>

mus Ecclesiam, quam firmavit Deus super aquas, id est, mundum istum, per quem transeuntsanct
id est,inundationes hujus saeculi :aquas baptis-
vel quasi peregrinantes, et ad veram terrampromissio-
mi, ut Ecclesia superet istas inundationcs, et nun- nis festinantes.
quam dimorgatur ab istis, sicut tcrra realis supe- « Qui percussit reges magnos, » id est,vitia ma
rat aquas, quae nunquam dimergitur ab illis. gna qua; insidiabantur eis, et volant impedire itei

Illi confitemini, « qui fccit luminaria magna » : regni ccelestis.

et per hoc possumus significare sanctos angelos, « Et occidit reges fortes, » id est, vitia illa qus
quos creavit Dominus in maxima elaritate. licet non essent in omnibus magna, tamen in ali-

Exponit illa luminaria, dicens : « Solem fecit in quibus erant fortia ad ejiciendum propter consue-
potestatem diei,» qua; potestas dieiapparctquiail- q tudinem.
luminataerem et prabet nobis lucem. Allegorice, Hos fortcs rcges « Seon regem Amorrhseorum. >

per solem sapicntiam possumus acciperc,qua3 illu- « Et Og regcm Basan, » ut supra expositum est

minat corda fidelium, et facit in eis lucere quam- Pars tertia. « Et dedit terram eorum hairedita
dam diem, soilicet cognitionem ipsius Divinitatis. tcm. »

Fecit etiam « lunam, » materialem, scilicet, « et Et terram eorum prius deditam vitiis hujus ss-

stellas in potestate noctis. » Per lunam possumus culi, cui dcdit excolendam ? Illis ipsis ; et hoc esl

intelligere gcneralcm Ecclcsiam, pcr stellas diversa quod subdit : « hoercditatem Israel servo suo, » u'

officia Ecclesia; : quac Ecclcsiao illuminat noctcm, ipsi facti Isracl, jam abjiciant de se spinas, et bo'
id est, mundum istum plenum erroribus ct igno- num semen nutriant. Vel terram coelestem, quan
rantiis, sicut luna nocti praparat lumen. possederunt dcemones, dedit Israel : non Juil-c

« Qui pcrcussit. » Pars socunda. Ideo etiam con- cuilibet, sed scrvo suo.
fitemini illi,» quipercussit^Egyptum, » id est,mun- Intclligcns prophetasse unum dc illisquiposside
657 FXPLANATIO IN PSALMOS. 058

bant illam h.rreditalem, dicit: Ideo bfflO omnia no- A quam tamon obliviaoi su.v patri.o,soilicel Hierusa-
bis fecit, « quia memor fuit nostri, » voluti quando lem eupernce. In Beounda, quo inoipit « Mcmor :

Filiura suura fecit incarnari. ••

In humilitatenostra,* oslo, Doininc, lilionun Edom,» procatur vindiefam
(juia dos ostendimus humilos, scilicet, cognoscen- (\r ininiicis, e1 dioit quod ipsc do partc vindicabit
tes, noque naturalcm, neque scriptam legem nobis so, Bcilioet de Babylonis Qlia, id ost, de propria
sufficero ad salutem. carno. Inicniio esl admonere nos ad eompassionem,
Kt » quia momor fuit, ideo » redemit nos," dato scilicet, ul t\r malis proximorum doleamus, et ma-
pretio sanguinis Filii sui ; ab iniiuicis nostris, » xime t\e spirilualibiis, seilieel de damno anim.v.
daemonihus, in quoruni potefitate oaptivi teneba- Vox prophct.e, non tanluin in porsona sui, sed
mur. otiam aliorum; quasi ila dioeret : Fratres, doplorate
Etiam conlitomini illi, « qui dat oseam, n id osl, nobiscum captivitatem nostram ct civium nostro-
tionom spiritualem, « orani carni, > id osl.lide- rum, quia dos captivi perpeccatum primi parentis
libus de omni natione. Vel por omnem carnem a diabolo in Babylone, id est,in confusionc pcccato-
omnc animal intelligamus, cui Deus corporalom rum"sumus ncc lantum jam sumus in fluminibus
:

pracbct escam. Babyloni.-o, id esl,in profundilale vitiorum, quae ita

Et quia haec omnia faeit, ideo confilcmini Doo « demepgunt homincm.sicut quodlibct rapidissimura
«

cocli/' id cst, quod superius dixit, Deo dcorum. » flumcn, sod « supcr flumina Babylonis, » id rsl,
«

Et item propter hoc confitemini, quoniam ipsc juxta magnam profunditatcm vitiorum,quia tot ha-
dominatur omnibus potontibus hoc ost quod dicit bomus inimicosin civibus Babyloni,T>,qui nos volunt
; :

«Confitemini Domino dominorum,quoniam in aeter- suae volunlati conformare, quod a profunditato ne-
num misericordia ojus » ponens « Conlitemini »
: quiti.e Babyloniorum dcmcrgitur, et tamen supcr-
:

in principio ot in finc,indicat nobis totum psalmum 8umus,quoniam illis non consentimus. Et nos habi-
in laude versari ipsius Dci. Alleluia. tantcs « illic,» id est,intcr Babylonios, «sedimus,»
id cst.aliquantum crccti fuimus quiactsi misorias :

IN PSALMUM CXXXVI. in hac id in vita, Babylonc, suslinuimus, etiam

ost
Titulus : Psalmus David proptcr Jeremiam. per suggcstiones carnis ad aliqua manum extcndi-
«Super flumina Babylonis.» Psalmus iste est Da- mus illicita, tamen quia a gravioribusabstinuimus.
vid.et ost unus de captivitatibusllierosolymitarura : erccti fnisse et sedisse dicimur : idco tentati unum
et h.vc captivitas facta est a Nabuchodonosor rege vcrbum posuit, scderc : scilicet,quia si diceret, stc-
Babyloniorum. Aliam vero quam narrat « Dcus, : timus. praesumptio videretur; si vcro,jacuimus,rui_
Antiochus rcx
irunt gentes (Psal. lxxviii), » fecit nam pali videremur dico « scdimus et flcvimus » :

eorumdem Babyloniorum. Tortia voro « Ut quid, ^ de prolatione nostri incolatus, ct miscriarum quas
:

Dous (JPsal. lxxiii), » regos fecesunt Romani, Titus sustinemus « flevimus » dico,« dum rccordamur :

•I Vospasianus scilicot
; iste est psalmusDavid Jcre- tui," o « Sion, » coclestis, quco cs vcra tcrra nostrae

mi.v do captivitate Babylonis alii psalmi David tan- : promissionis.

tum. Attendens Esdras prophotam David in hoc Quia flentes sumus, et in medio porcorum habi-
psalmo deplorasse captivitatcm civium Hicrusalem, tamus, idco « suspendimuB organa noslra, » id est,
non tam corporalem quam spiritualom ct quod Je- ccssamus a vcrbo pnedicationis. Nos dico existentes
:

rcmias deploravit simul spiritualom cum corporali, « in salicibus,» id cst,intcr ilios qui sunt infrucluosi

quamvidit.ctprophctaverateis futuram,hujuscemc~ et storilcs.sicuti saliccs non cnim scminandum cst :

di titulum apposuit,qui sic Icgitur PsalmusistcDa- vcrbum Dci intor porcos ct hoc « mcdio ejus, »
: ;

vid.in quo David deplorat captivitatem civium llie- Babyloni.-c, id est in plenitudine confusionis, quia
rusalem.cst Jeremiffl,habitus de eaptivitale Babylo- undique circumdamur a civibus Babyloniis.
nis.quam dcploravit Jeremias non tantum corpora- Ideo suspendimus, « quia illic, » id cst in hac Ba-
lem.quam preosentcm vidit, sed ctiamspiritualcm, bylonc,in qua captivati tonemur,« interrogavcrunt
quam in corporali significavit. Materia sunt in hoc nos verbacantionum,» id est,divinac prosdicationis,
psalmo cives Hierusalem in Babylonia captivi.Sunt j) quac crat nobis dulcis, sicut audicnti jucunda cst
• niin duse contrariac civitatcs, unaqua dicitur Ilic- canti cna, et ludicra quasi fabuke illi, dico, inter- :

ri'~alem,scilicet civitas fidelium quiaquffi dicitur rogavcrunt, « qui captivos duxcrunt nos, » id cst,
:

lonia,cst civitas omniura malorum est autem praecipitaverunt in peccata, aliquando rcducontcs
:

is fidelium captivain hocmundo Bahyloniis,id ad conformitatcm sui.

malis hominibus, qui sempcr fideles impu-
i Non tantum illiqui nos inmalumpraccipitavcrunt,
gnant, et a daemonibus,qui tcntarc fidelcs non ces- vcrba cantionum quocsierunt, sed « ct qui abduxc-
sant. Habent etiam viri jusli et alium hostcm, scili- runt nos, » id est, qui dc bono nos removcri fece-
cet propriam carncm,qua3 sompcr pugnat adversum rnni, praeceperunt nobis dicentes « Cantatcnobis :

homincm intcriorcm; unde Aposlolus « Caro con- hymnnni, quantum ad vos, qui dicitis hoc csse
: »>

cnpiscit advcrsus spiritum, spiritus autem adversus laudem Dei nostri, de canticis Sion, » id cst, de ••

carnem (Gal. v). » In prima partc ostendit civcsllie- laudibus illis quas vos cantatis in Sion, id est in
rusalem positos in captivitatem Babyk>ma3,nec un- Ecelcsia.
 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 660
689
tione, illi mo-
Iwl
I' 01
monuerunt ut oantaremus, eed quia quasi A Chriflti.Quandoenimprava ,,.mn ;n\ mcrnnnnm
.
,.

tus illiciti Bubrepunt, tunc dcbemus ad memoriam

. .. ,i , i... :ir...:i;
,...i..., ,,,,<• i i #1 ( . -

alieni erant,et cajies, et porci, aullo modo cantaba-

Quomodo cantabimus can- reducere quam viriliter Christus in Bua vita egit,
miis eis ; et lioc est : «
et qos ei conformare, ut ex toto valeamus illos
ticum Domini, »seminantos verbum divinum, « in
exstingucre in Dobis.
tcrra alicna? » Tcrrarn alienam vocat, in qua si

fructiflcat, sed spinis

verbum Dci scminatur, non 1N PSALMUM GXXXVII.
nequitia: suffocatur. Titii.is : Psalmut ipsi David.
Illis ijui sunt alieni non eantabimus,sed,o Hieru-
sumus;et hoc « Confitebor. » Propheta qui hic loquitur, mate-
salem ccelestis, nunquam tui obliti

fuero tui, Hierusalem, dextera riam liberationem habet,factam peradventum ipsias

est : « Si oblitus
Christi. Nota quia psalmus iste mirae sanctitatis in
mea,» id est bonaoperatio mea, detur oblivioni,» ••

Veteri Testamento fuiese legitur. Legitur enim

in
est, nullam de omnibus benefactis
meis
a Dco, id mi-
Paralipomenon quod cantanteflhuncpsalmum
rcmuncrationcm accipiam.
sericordia Dei,quasi miri odoris fumus,circurnful8it
Non tantum dico, « si oblitus fuero, » haec mihi
in tabernaculo non autem minoris sanctitatis
maia eveniani,
mala seu « m
cvcniant,scd uun memincro
si non uicmmoiu tui,
„", -» id est,
•• ~"-> :

prasenti mcmoria, minime esse crcditur, quod Si pure cantatur, m,-

si non sempcr habucro tc in B
D
\. .. p...„-u. ,„:„ „ :,i n.i Dc statim adest
«orir.nrrlin Dei
scricordia canlantibus. In prima
adcst cantantibus.
mca faucibus mcis, » id cst
.

« adhfcrcat lingua
Dcum, et se bene operari prornit-
parto se laudarc
mutus fiam.
vitae. In secunda,
Hicrusalcm, tit, positus intcr angustias hujus
Et etiam « si non proposuero » tc, «
quae incipit « Confiteantur tibi,Domine, » rnonet
in principio laetitioe merc, » id est, si non cris tu :

adhaereat simi- alios laudare propter aliam causam propter quam

principium et causa totius l.-etitiae,
liberatio-
et ipse laudat, scilicct in consideratione
liter lingua mea faucibus meis.
enirn
nis; etin hac partc patet intentio. Intendit
« Memor secunda. Quia ego Tacio
esto. » Pars
nos moncre ad exsultandum, et laudandum Deum,
Hierusalem principium lastitiae meaj,ideo,oDomine,
pro liberatione facta per Christum, sicut in alio
memoresto pcrsequentium nos,ad judicandum in
Domine, filiorum Memor esto, nos monuit de captivitatc Babyloniorum dolere.
eis ; et hoc est : «

terrenorum,sivc sanguineorum, qui Ac si ifa diceret Vos, fratres, confitemini Do- :

Edom,» id est
appcfitum mino exemplo mei, quod non sunt tibi, o « Do-
nostrum effundunt sanguinem,et nos ad
Tunc dico, memor csto minc ingratus dc beneficiis tuis, scmper « eonfi-
»
terrenitatis ducere volunt. «
cordc
die Hierusalem, » id cst, quando tebor tibi » in confcssione laudis « in toto
filiorum in
verba oris mei,
meo, » ideo, « quoniam audisti
>

apparebit claritas fidelium, scilbet in die ju-

C quiamisisti Filium incarnari, ut nos eximeres dt
dicii.
potcstate diaboli, de qua ad te clamamus
assidue.
« Qui, » scilicet filii Edom « dicunt » non verbis,
etiam psallam
Exinanite, exinanite, » id est, totum Et non tantum confitebor, sed «
sed factis, «
exinanite » bene operabor ad laudem tuam; et
tibi, » id est,
evacuate quidquid justitiae in eis est «
hoc « in conspectu angelorum, » id est m
:

bene-
dico totum usquc ad fundamentum » quod
illud, «
placito corum. Jam enim angeli,
cognoscentes nos
est « in ea, scilicet illud quod in eis apparet, eva-
csse concives suos, gaudent de operibus nostris
cuate. Fundamcntum istius Hierusalem Christus
dc- bonis, et adjuvant nos. « Et adorabo ad templum
est, vcl fides, quo remanente, civitas ista
apparent, quia sanctum tuum, » id est ad ipsam Christi humani-
strui non potest et in hoc stulti :

tatcm, id est ipsam dcbita ct omnimoda venera-

remanente fundamento, csetcra statim reaedifica-
specialiter in ipsc
tionc venerabor, et divinitatem
buntur. no-
« Filia. » Pracamur ut vindiccs in filiisEdom et habitantem adorabo; « et » etiam « confitebor
nos ipsi vindicamus in parte; ct hoc cst o « filia :
mini tuo, » id est laudabo te.
« Supcr miscricordia tua et
veritate tua, » quia
Babylonis,» id est,caro nostra nata in confusione,
confusioncm, ou miscra
i.j^ « """•"
ct idco redemptionem
-- pcr misericordam facis, et promis-
et, sempcr moueus
et scmncr moneus tuuiuoii>uwu, "•> r- * ,. . ,

retributionem s iones,quasper
perphetaspromiseras.ad.mplcs pe
beatus » cstille « qui retribuat tibi D mi^pricornia quam
ouam facis
ipsum oi,„:^„m
o^- .•
dc misericordia
,-r.l iin iatit
•

Christum, vel
quam rctribuisti nobis, » id est, qui pro afflictione
humano gcncri tn praesenti vita : « et » de « vcritate
in pcccatis, ad quee tu semper mones interiorem
complenda, quando fideles tuos, secundum
homincm, reddet tibi afflictionem, jejunando, vigi- tua »
etveri-
promisisti, remunerabis,misericordia
lando, et caeteris modis afflictionis te, carnem Baby-
,1,11.(1

tate dico ideoexhibita,«quammagnific-isti,» id

lonis filiam, maccrando.
fecisti« sanctum tuum » singularem,id
est,
Et etiam « beatus » cst illc «qui parvulos tuos, » magnum
omiu
homine Christum « supor omne nomcn,» id est.supcr
id est, suggestione peccatorum, quos tu in nomon,
gcncras,qua?. dicuntur parvuli dum insurgunt, ct ad nominabile; undc Paulus « Donavit illi :

quod cst supcr omne nomen (Philip. i).

»
actum non perducuntur, « tencbit, » nc proccdant
Christi libcra-
usquc ad acfum, « et » etiam «allidct,» id est,com- Licel aulem justus istc in adventu
imminere vi-
primetet confringet, « ad pcenam,» iil est,ad Chris- tionem accepisset, tamen quia mala
det, auxilium contra hoc
deprecatur. Continuatto
tum,scilicet'per memoriam et conformitatem iiisius
G61 EXPLANATIO 1N PSALMOS. 662

Quia ita magnus os, ideo, o Domint\ « exaudi nu". in A " os in finom,id esl,ad ipsius Chrisli confirmitatem.
in quacunque est, in quocunque tempore
die, » 1*1 In hoc psalmoGhristusesl materia Becundum utram-
« invocavero te. » Cura dicit, « tota die, » totum que naturain pauca quidem tangenB de divinitate,
:

tempusjusti nominat, quiajustus semper ambulat sed plura quidem exsequena de Bua bumanitatc.
in vera cognitionc ct illuminatione : dico, exaudi.ot Ostendit enim se humilia sustinuisse ad modum
seeurns sum, quoniam tu « multiplioabis, » i<i est, aliorum hominum, ul humilitate veram eomprobct
multiplicem dabis virtutem in anima mea per « » suam humanitatem ostendit el altissima,veluti in :

quam contra ingruentia niala possim resistere. resurreotione', el cum per ipsum tenebra bujus
« Confiteantur. » Pars sccunda. Ilie intentionem munili illuminatsa sunt, et alia magna, ut pcr hacc
luam aperit. Et quia confitebor lil»i, ideo meo exem- comprobarei se non solum hominem; sicuL etibi
plo, o « DoniinCjConfiteantur libi omnes reges lcr- « Beatus <[ui intelligit super egenum ct paupcrcm

ra\ » itl est, omnes laudent illi le qui terrenitatem (Psal. m..) " Iloe autem voluit Propheta de ipso pro-

suam bene rcgunt. Et nisi confessi fuerint.inexcu- nuntiare contrasectasquorumdamha?reticorum,qui

sabiles orunt, « quia » ipsi « audicrunt omnia vcrba cum negaverunt verum hominem csso altitudincm :

oris tui, » qua: ore tuo pcr Filium tuum observari vero, eontra Judssos, qui eum solum homincm ct
praccpisti, quia « in omnem terram exivit sonus i» non Deum arbitrati sunt. In prima parte pramissa
eorum, etc. (Psal.xxui.) » cst summa, quam postca pcr psalmi tractatum osten-
Et isti rcgcs positi « in viis Domini, » id cst, in dit, scilicct scicntiam Dci dc sc Christo habitam, et
praceptis ejus, « cantcnt,» id est, annuntient laudes pcr ipsum Cbristum mirabilem factam.In sccunda,
Domini aliis; ideo cantent « quam magna estgloria qua3 incipit : « Quo ibo a spirilu tuo? » ostcndit tan-
Domini,» quoo ct Judseis ct gentibus est praposita. tam Dei potciitiam,quani nullus possit cffugere et :

Et vere magna est gloria, « quoniam Dominus cx- propter quam tenebra mundi non potucrunt occul-
celsus » est super quamlibct creaturam : « ct » lieet tari, imo ipse pcr cam mundi lcnebrasilluminavit.

ita excelsua sit, tamen fidelcs suos non dcspieiet, In tertia, quae incipit : « Confitebor tibi, » quia ter-
sed potius « respicit humilia, » id est,humiles oculo ribiliter magniflcatus cs, ostcndit sclaudarc Dcum
misericordiae confcrcndo auxilia, et incrementa vir- pro beneficiis quae sibi confert. In quarta, quaj in-
tutum.etc.Et cum possot dicerc superbus : Quando- cipit : « Mihi auleni niinis honorificati sunt,» ostcn-
qnidem humilia tantum respicit, crgo secure pos- dit pcr sc bonos exaltandos, nialos dcprimcndos ac
sum peccarc, quia mc non videbit, et hoc removct damnandos : ponit in linc quamdam conclusionem,
sic Humilia rcspicit « et alta » ctiam, id est, su-
: cum dicit : « Proba me, Deus : » tantam altitudinem,
perbos « cognoscit, » sed hoc « a longc, » quia ct Christi describcns, intendil persuadcre cum hono-
hic eis gratiam subtrabit, ct in judicio separabit a L rabilem, ut ei debitum exhibeamus honorcm.
suis, dicens « Disccdite a me, maledieti, » ctc.
: Vox Filii atl Patrem, Domine » Pater, tu « pro- <•

Et quod ille humilia respicit, in me apparet, quia basti me,»nonquodDeoPatri aliquid fuissetdubium
« si ambulavcro in medio tribulationis, » tu,Dcus, in Christo,vel in aliqua alia re, sed « probasti » di-

« vivificabis mc, » id cst, la;to animo facies mc lii- cit, id cst, probatum aliis ostendiati pcr multa
bulationes illas recipcre « et » etiam « super iram experimenta : vclut cum tentatus fuit a diabolo
immicorum tuorum, » id est, supcr inimicos qui (Matth.ix,) ct ei nullo modo consensit, et propria
niihi non cx mcrito meo, mala faciunt,
cx ira, morLe se veracem cssc confirmaviL. « Probasti »
« cxtendisti manum tuam, » id cst, operationcm dico, « et cognovisti me,» itl cst, cognilum et placi-
tuam,quiade quibusdam vindicasti,quosdam ctiam tuin tibi me habuisti « lu,» Domino, « cognovisti,» :

convcrtisti : « et dextcra tua, » id est, propitiatio tua, id cst, approbasli, « scssionem, » id cst, requicm
• salvum me fecit, » id cst, illoesum mc cuslodivit « meam, » sciliccl morlcm mcam, in qua requievia
a conformitatc eorum. LuniulLu hujus sajculi : « cL » cognovisti « rcsurrec-
« Dominus »jamextcndit manum supcrinimicos, tioncm meam » quia ct cam fccisLi, ct tibi gratam
el adhuc vindictam inimicis
« retribuct pro mc » : habuisti. In hoc vcrsu ubi dicit sc probatam, sicut
et ipsejustus molus pielatc supcr proximus suos, alii homines probanLur, dicil se habcrc scssionem,
pj
ad ipsum Deurn, precando eis miscricor-
verlil sc id cst,mortcm de sc buinilia Ioqucndo,significat
:

diam Dci, sic dicens : « Domine, misericordia tua nobis veram suam IiuiiianilaLcni eum vcronominat :

in aaeculum, » quia toti saeculo cxhibuisti misericor- suam resurrectionem, alta de se diciL ct sic in hoc :

diam : eL idco, oDomine, «opcramanuum luarum,» vcrsu breviter tangitur Bumma totius psalmi.Nota
i<l esl, ipsos boinincs, qui dicunLur speciale
opua quia hic utitur artificiali ordine : prius cnim incipit
tuum, « nc dcspicias, » id cst, non subLrabas eia a glorificalionc, deinde a rcsurrcctionc ct passionc :

hic graliain, proptcr quod damnarentur in alia vita.

IN
Titulus
PSALMUM
In fmem psalmus
CXXXVIII.
David.
ad ultimum ab uLcro, id csl, ab incarnalione.
***?*
cogilationcs
' Hc °'
meas de longe,»
"
^f™^' id
."
t? u
cst.multoanlcquam
^^
C ogitarem,quia ab Eterno etiam « investigasti, » id
:

« Dominc, probasti me. » Psalmus iste convenit est,plane cognovisti« semitas meas,» id est.occulta
vero David, qui hic loquitur.Psalmus dico dirigens opera mea, et occulta voluntatis, « et funiculum
G().'{ IIAYMONIS IIAUIUISTAT. EPISG. OPP. PAIIS I. COMMENT. BIBL. 664

meum, » id est, judicium, eoilicet, disoretionem, A cs ; si descendero ad in fernum,»quo vere descendit

quam egO liabui iiiLer homim 6t iniiluin : tuinvesti aniina liiiniana cnm divinitate, « ades. »
gasti, id csL, perfecjte cognovisti, sicut perfecte in- « Si pennas meas, » id est, opera divinn pol
vesfigafa plene cognosountur.Alia translatio habet, ego dimisi, ex quo ipse fui in poteetate
taiis, quse
« dircctioncm niciun. » Per funiculum vero direc- Judieorum, quia nec feci miracnla, nec etiam |>r.<>
tionein cL recliun judicinin accipere possumus,quia dic.ivi, " Bumpsero diluculo, » id cst, in resurree*
in 1'unieulo carpcntarii cL alii operarii dirigunt tione facta diluculo, « et habitavero in extremS
opora sua. maris, » id est, in extremitate sajcafi, sed jam noti
El non tantum eognpvisti,sed « etiara omnes vias vivons vila mortali.Chrisfus onirn resurgcns a mor-
mcas, » id est, omnia manifcsta opcra moa, « pno- tuis, jain n < 1 1 1 moritur (Rom., vi.)Quod autem ip-e
vidisti » mulLo antequain licrcnL idco sic dico : cxlra innndi vilaui vivcrcL, significavil cum stelitin
« inlclloxisLi, prajvidisLi, » cL siniilia, « quia non est littore, discipuHs navigantibus ra mari (Matth.xw,)
sermo » sinc re. Unde alia diciL translatio, « non quod eignificabat in eis, quod adhuc vila mundi vi-

dolus, in linguamca: » cum dicit sc in lingua non vercnt, Antequam Christus rcsurgcrot, cum disci-
peccasse, in qua gravius cst starc, innuit se ncc puli navigarent, ipse pedibus dcsupcr marc ambu-
in aliis cccidisse : et pcr hoc se Deo per omnia bene g laviL, significans in scipso quod adhuc in mundo
placuisse. Quasi dixisset: Dum investigasti cogila- procclloso vivcrct.
tioncs Adac primi parcntis, semitas, judicium ct sumpscro pcnnas, ades, et vere adcs « et-
Si ita
vias, ac filiorum cjus, quia dolosa cognovisti, dis- enim illuc » scilicet ut habitem in extremis maris,
plicuerunt tibi : mc autem per omnia cognoscendo, id cst, utsim cxtra vitam mortalcm, « manus tua,«
nihil in me invenisli in quo offenderetur oculus id cst, opcratio tua, « dcducel mo, » et etiam in im-
tuus. mortalilaLc me perscverarc faciet ; et hoc est : « et

(( Ecce, » quid cnumcrcm per singula? « tu,Do- dc^tcra tua, » id est, Filius luus, scilicet Vcrbum
mine, cognovisti omnia novissima, » scilieet, de hu- tuum mihi unitum « tenebit me. »
militate mea, « et » omnia « antiqua » mca,veluti do Ego dico « dextcra tencbit, i « et » eliam « dixi,»
divinitate mea, quam tecum habes consubstantia- id est, dcliberavi, « forsitan tenebrae, » Ironice,
lem tibi ab aeterno « tu formasti me, » secundum:
quasi diceret : Cum tanta sit ei potestas, et dextera
humanitatem et « super me, » formatum hominem,
;
sua ita mc teneat, stultitia est si quis putat quod
« posuisti manum tuam, » id cst, verbum tuum, id me
tencbrse, id cst, tenebrosi istius vitae « » valeant
est, Filium tuum, quo operaris, induisti mea? hu- non eum « conculcabunt » sed
conculcare : tenebrae
manitati. r potius « homines pleni ignorantia et
nox, » id cst,
Dico, tu me formasti, et ego scicntiam tuam feci peccatis in hac vita, vel etiam mortui retenti in
mirabilem : et hoc est : « scientia tua, id est, Iex morte inferni, facti « illuminatio mea, » id est, il-
tua scilicct evangelica doctrina, in qua manifestatur luminati a me, erunt « in dcliciis meis,» id cst, in
voluntas tua, « cst facta » hominibus « ex me, » id paradiso. Paradisus namque cleliciae interpretatur :

est, cxmca pradicatione et operatione,« mirabilis » illosenim quos invenit apud inferos, duxitin para-
quia in ea cgnoscunt rcmissionem peccatorum fieri disum. Ili autom qui vivunt, jam spe sunt in para-
per Jesum, et vitam seternam justis dari,et pcrpe- diso, licet nondum re.

tuas poenas impiis ; et ideo illam scientiam admi- Idco erit facta illuminatio noctis, quia tu, Deus,
rantur : et non tantum facta est per memirabilis, illuminabis tenebras et noctem ; et hoc est : « quia
sed etiam per me « confortata est » et non tttubat, tenebrae, » id est, illi qui sunt tenebrosi propler
sed ita firmitor cst sita in cordibus hominum, ut ignorantiam, « non obscurabuntur a te, » id est,
nec periculo mortis possint ab ea dimoveri : ego non permittcs eos obscurari, sed potius illumina-
sic mirabilem feci, sic confortavi, « ct » tamen buntur. « Et » etiam « nox, id est, obsCuri et pes-
« non potero » secundum humanilatcm, ad eam » sumdati in peccatis, « illuminabitur » a te, etdeinde
scicntiam adajquari, id est, ipsi Deo, in quo nihil erit « sicut dies, » id est, sicut aliquis sapicns,qui
n
est aliud scientia quam ipsa Divinitatis. nunquam in tantaprofunditatepcccatorum pcrman-
Quo ibo? Pars sccunda. Bene dico non polero ad scril. Dico c< nox illuminabilur, » ct « sicut tcnebrai
eam adaequari, quia tanta cst potcstas in eadem, ejus' ita et lumen
» quia quanta cognoscent cjus,
quod nullus potest cffugerc eam. Iloc dicit « Quo : aliqui pcccata sua, tantum recipicnt illuminatio-
ibo, » ego rcmotus « a Spiritu tuo, « id est, a Spi- ncm. Undc Augustinus Quatenus homo agnoscit, :

ritu sancto? « ot quo fugiam » remotus « a facie eateuus sibi Dcus ignoscit.
tua, »idcst a proesenti ct manifesta cognitione tua? Ef hasc omnia ex hoc provcnicnt, « quia tu possc-
Per facicm personain Palris hic intclligit, quam disti rencs meos, » id cst, fortitudinem ct dircctiu-
idco facicm nominat, quia omnia prassentia sunt nem meam, scilicet me fecisti fortem et immunem
ei quasi in facie sita.
a peccato; ct dircctum, non pronum ad illicita :

Nusquam possumus Faciem elTugere, quia « si as- noii tantum dico « possedisti, » sed etiam « susco-
ccndcro in ccclum, » sicut vcrc asccndit, « fu illic pisti medeutero matris mcac,»sine voluptale carnis
663 EXPLANATIO IN PSALMOS. 006

me concipi voluisti, postea sine peooato oonserva- A prawidisti : et siout previdlsti, sic impiebis, quia
sti. oinncs illi quos providisti ad Ulam parfeotionem,
« Confltebor tibi. » Pars tertia. Bt quia renes soribentur in libro tuo, Id est,in memoria fcua : vol
nicos ita possedisti, per me tenebras iliuminasti, in liu' ipso, qui snin liber, ad oujua oonformitatera
ct ostera feoisti, ideo « oonfltebor tihi, « id est, soribuntur aiii, el nemo in cis; nam nemo dieil :

laudabo to : et merito, « quia magniflcatus es, » Ego suni Paulinus, vel Petrinus, Bed Christianus.
id eet, raagnos appares, et hoo * lerribiliter, » « Mihi auleiii. » PatS quarta. Illi quos piwvidisli
(jiiantiiin si inalos.qui in futuram damnationcin at- scribentur, illi autem qui jam sunt « amici tui, »

tenduntsibiinjudicio: ideo magnifioatuBquia«opera o « Deus, » vclut apostolijain « snnt honorificati »

tua »de reparationo bumani generis,et cateraquse et hoc » nimis» est, valde e1 hoc« mihi»idest,
i * 1 :

facis, sunt « mirahilia, cl aniina nica eognosccl » ad honorem nicum,quia per mc est honor ct«prin-
illa opera « nimis, » id cst, valde. Ilic invchitur cipalus coruin» id cst, potrstas, quain super rcgcs
contra illos qui putant Christum olum corpus hu. terrae habont, « cst nimis » id est, vakle, « conlbr-
manum, noc animam huinanam acccpisse. tatus, » quia adhuo apparet in succssorihus Potri,
Non tantum sunt nota mihi opera tua, scd etiam el aliorum apostolorum.
infcriorihus ; ot hoc cst : « os mcuin, » id csl, Bc- Dico « principatus cst oonfortatus, » et illi non
B
clcsio, « quod » os, tu « fecisti » quandoquc « in pauci sunt, scd ego « ilinumcrabo cos, et » illi
ecculto, » id est, tempoM prophelarum, qui per « mnltiplicahuntur » numcro ct virlutibns « supcr
golas liguras corpus Christi esso judicabant Ecclc- arcnam, » scilicct ut multo digniores sin quam sit
si.im : os illud ineum « non cst occultatum a tc, » arcna,id est.infructuosi homines : ct hajc multipli-
quia non occultasti, imo manifcstati quod orat de catio ex hoc provenict, quia ego « oxsurrexi, ct »
oesibus raeifl.Vel « in occullo,»id est, in baplismo, tamcn « adhuc sum tecum, » occultus sicut prius
ctDominici corporis consecratione,et in alia sacra- fui.quia nondum ost manifesta omnihus mea pote-
nnmtis Ecclesia) « ot substantia mea » non est oc-
: stss, quaj tandcm in judicio omnihus cognita erit.

cultata ita « in inferioribus torra, » id est,in gen- Nota promissioncm factam Abraha3,hanc, scilicct
tihus quae sunt inferiores Judans, quia sino lege et Multiplicabo somen tuum supcr stcllas cceli, etc.
sinccultuDei priuserant.Cognoscuntcnim substan- (Gcn. xxu ct xxvi). Pcr stellas fructificantes intclli-

tiain Christi gentcs,et eum verum Dcum cssc ct ve- gimus qui licct numcro pauciorcs sint,plures tamen
Vuni hominom credunt. Quod Ecclcsia os dicatur sunt in virtute et oeneficiis Dei : pcr arenam vcro
sti habct figuram incrcationemulicrisex primo stcrilos accipimus.
honyne (Gen. n). Sicut enim os ost sumptum de Amici tui sunt honorificati, etc, scd, o « Deus,
viro ad croandam mulicrem,ct locus ossis carne re- C si occidoris, « id est, damnavcris « pcccatores, »ita
pletus est, sic Christus Ecclesia; sua3 os suum, id diccns eis « Viri sanguinum, declinatea me,»per :

est.rob ir et divinitatem suam contulit, quia omnes dissimilitudinom, ad quem potestis per solam si-
fidclcs nuos sancli Spiritus participos effocit,parti- militudinem accedere.Vel ita:Vere sum tocum.quia
- effcctus suaB illius humanitatis. Undc Aposto- et illos vivifico quos tu vivilieas, et illos occido
cum de viro et muliere disputaret, ait :«Sacra-
lus, quos tu occidis; et hoc csl, « si occideris »et per :

mentum quidcm magnum ost ego autem dico in : hoc notat oum a^qualom Patri.
Christo ot Ecclesia (Ephes. v). » Idco discodito, « quia dicitis in cogitatione, »
Substantia mea non ost occultata in infcrioribus, hoc scilicet « Accipiant » Christiani illi, id est,
:

sed « imperfcctum meum, » id est, completionem rcmovcant a nobis « civitates suas,» id est, conven-
corporis moi,qucC futura est in alia vita, quoe non- tioncs suas, habitantes « in vanitato, » id est, ina-
dum est perfccta « viderunt oculi tui, » id est, so- nitor, quia nubes et inania colunt.
kn cognovisti « et omncs » illi qui in ;etcrna vila, Si tu ita occidcris, et ego occidam; et hoc est :

Ucet modo desint, complcbunt corpus tuum, vel « Nonne qui odcrunt tc,Dominc, oderam? » id ost,
Mom, scilicet, « in libro tuo scribcntur, » id cst, gratiam subtralicbam oderam utique, « et ctiam :

in .oterna memoria tua indelcbililcr pormancbunt, rj « supcr inimicos tuos tabcscam, » id est, dcficie-
runl,' •formabuntur dies » luoentes, id bam dolore pro inimiois,quod tuosettuum nomen
•
ognitionem divinam babentes.Vel,ut alia traus- impugnabant.
latio babet, « formabuntur dii, » vd dci, scilicot a « 1'orfeclo odio odcram illos. » Pcrfecto odit,qui
divinitatc,quae formabit cos dc tenebris in luccm ; quod malum est odit, ct quod cst ex Dco, scilicct
Ebrmabuntur, « ct nomo » formabitur « eis » crcaturain,ililigit quia sic odcram.sicut inimici
: et
qtua niilli [lotcruni conferrejustitiam ;unde Aposto- tui, ila etiam « iniraici faoti sunt mihi»me haben-
lus : Qui cnim [ilanlal aut qui rigal nibil csl, scd tea oilio.Vcl si sit in littera, « aeoipiant invanitate
18 ipii iiicrciiiciitiun (hil (I possumus
Cor.x). Vel civilatcs, » sic dioamus : Si OCCideris, Dcns, pccca-
aooidere imperfectum, quod adhuc deest eorpori tores in peccatis, et convertes ad justitiam, ita di-
Cbristi, nisi qui de Ecclesia fuerit. Vel si dicatur: cens obstinatis in malis :\'iri sanguinum,declinate
imperfcctiini meum,id est illos qui in hac vitacor- a me, » quia dicilis in cogitatione,id cst, murmu-
pva meum pcrlicient, « vidorunt oculi lui,- id csl, ratis conlra mo si sic occidcris, illi occisi sic aceb
:
 667 HAYMO.NIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAHS I. COMMENT. BIBL. 668

piant oivitates suas, i * 1 est, priores sectas suas in A assidue,quia nunquam est Eccclesiae sine impugna*
vanitates, quia vana reputabunt quaa prius dilexe- tione diaboli et mi nistrorum ejus.
runl : l.u diois obstinalis^Dr.olinatr,, » ct nonne ego Osteaditquaepraelia,quiabaeretici pravissententiis
eosdem oderam? etc. snis Ecclesiam persequuntur ; inde dioit;«Acuerunf
Conclusio est ex praedictis,quasi ita dicat : Quan- linguas suas sicut serpentes,»scilicet,acutas etex*
doquidem ita me probasti,et haec bona indeprove- quisitas sententias sibi praeparaverunt,unde possent
nient, ergo,o « Deus, proba me, »> i<l est, probatum corda auditorum,sicut serpentes per
eito transfigere
ostende per aliquas tentationes; « scito cor meum» linguam virus mittentes,quia venenosa et nociva
id cst, fac cognosci voluntatem meam;etetiam erant verba eorum, sicut morsus scrpcntis nef :

« intorroga mc, » scilicet per maxima tormentafac mirum si verba erunt venenata, quia- sub labiis,»
inquiri voiuntatem meam, scilicet per quaestiones: id est, sul) linguis eorum, » scilicet in cordibuq
« ct cognosce senitas meas,»id est, fac cognitaset eorum:quae dicuntur Bub linguis,quia quae in cow
probabiles, strictiores ct occultas vias meas. dibus latcnt.pcr linguas manifestantur : erat«venej
« Et » sic « vide, si via iniquitatis in mc est,»id num, » id est, odinm ct invidia contra Ecclfsiain,
est,si in me apparentvcstigia diaboli :hoc dicit por « aspidum, » id cst, incurabilc, quia non poterat
simile, quia sicut vestigia scrpentis in lapide non n abstrahi ab eis per pradicatorcs Dci, sicut ncc ve-
apparcnt,sed in pulvere,ita vcstigia diaboli,in forti ncnum ab aspide per incantatores.
viro, scilicet Ghristo, non apparuerunt, quantum- Dico ut cessent mala
« eripe, » interim autem :

cunquc adiabolo tcntaretus; « et » cum vidcris in dum imittuntur mala, « custodi me dc manu, » id
me nullam esse iniquitatem, « deduc me in viam est, de potestate « peccatoris, » id cst, diaboli, qui
eaternam, » id est, in ajternitatem, quae per mc fac- est causa totius pcccata :«Et ab hominibus iniquis
ta est pervia. eripe me, Domine, » ut cessent mala quaj mihi fa-
IN PSALMUM GXXXIX. ciunt.
Titulus In fincm psalmus David. : « Qui » homines iniqui « cogitaverunt supplan-
« Erige me. » Vox propheta3, vel alicujus justi, tare gressus meos, » id est, bona opera mea,quasi
non tantum in propria persona sua,sed Ecelesiae,et faccrent foveam in via in quam me praecipitarent.
dirigit nos in finem.Materia est ipsa Ecclesia,posita Supplantat hajreticus gressum, quando alicui ha-
inter pericula, et exterioria et interiora. In prima benti rectum sensum Scripturoe apponit intellectum
parto peccatur liberari a periculis exterioribus,qua3 suum pravum, et in eum fidelem inducit. Etiam
faciunt daamones tentando, vel per ministros mala « superbi,» velut haretici, qui de se proesumuntet
inferendo,et etiam linguis ho3reticorum.In secunda, per se justificari se intelligunt, « absconderunt,»id
qua; incipit : « Dixi Domino : Deus meus es tu, » G est, latenter paraverunt « laqueum mihi, » id est,
precatur liberari ab interioribus periculis,scilicet a latentem deceptionem.
desiderio interiori, scilicet ne fomcs peccatis insti- Dico«absconderuntlaqueum,»etillummultiplicem
gatus aspirationc diaboli, possit sibi dominari, In et fortem fecerunt; hoc dicit « et funes, » id est, :

tertia,qua3 incipit Gaput circuitus eorum»enun- : « tortuosas sententiasetsibi invicem connexas,quibus

tiat damnationem eorum qui Ecclesiam persequun- firmiter ligarent aliquos quasi funibus, « extende-
tur, et renumcrationcm eorum qui patienter susti- runt, » id est, extense et multipliciter paraverunt,
nent mala ipsorum et pcr hoc intendit nos admo- : ut aliquam sententiam eorum evitarem,inde inci-
si

nere ad fortitudinem,scilicct ut virili animo ct exte- derem in alia « Extenderunt,» dico,«in laqueum»
:

rius et interius tentationibus resistamus : per hoc ut per funes illos illaquearent me, et hoc « juxta
securi, quod cum vultu Domini habitabimus. iter, » non in via,scilicet, si fidelem possunt decli-
Et antequam ponat pericula, pctit liberationem, nare a recta via,tunc possunt illaqueare sed dum :

sic dicens « Eripe me,Domine,»id cst,fac cessare

: est in via, non comprehenditur a laqueis illorum.
mala, « ab homine malo, » id est, diabolo, qucm Et cum non potucrunt me illaqueare occultis per-
dicit hominem,quia,cum ipse esset creatus spiritus, suasionibus, « posuerunt scandalum mihi, »id est,
fccit schumum lutulcntam per pravas concupiscen- r) manifestam impugnationem,qua me sibi conforma
tias etiam«a viro iniquo,»id est, hominc ministro
: rcnt et hoc quoque juxta iter, quia nulla impu-
:

diaboli,qui dicitur iniquus,quia peccat sinc causa gnatio potest nocere justo, dum recta via incedit.
in proximum virum idco dicit,quia hi talcs sunt
: « Dixi Domino. » Pars secunda. Hic est diapsal-
potentcs ct fortes in hoc saeculo a tali viro«Eripe : mus:Et quia inter tot pericula me conscrvasti,ideo
me, »id est,fac mala cessare qu;c ipsi mihi faciunt. « dixi Domino,» id est,sic oravi ad Dominum,quia
Ostendit exteriora pcricula, a quibus pctit libc- « Dcus meus cs tu, » id est, quem ego mihi facio
rari ;
quasi dicat : Idco necesse est ut eripias, quia tamiliarem : ideo«exaudi, Domine,vocem deprcca-
homo malus cl vir iniguus cogitavit adversum mc ;
tionis mea3 » contra interna pericula, de quibus
« qui i) pcrliciunt quae « cogitavcrunt in cordc,» id dicturus est.
est, cum magna cura inquisierunt « iniquitatcs : » Dico « Domine, Domine, » ma-
exaudi,» ct,o «

ct non tantum cogitaverunt,sed ctiam « constitue- gnum declarat ingeminando suum affcclum,quia tu
bant praelia»contra mc, et hoc « tota die, » id est, es « virtus,»id estqui mihi dcdisti virtutem contra
600 KXPLANATIO IN PSALMOS. 070

extranea periculla : « Virtus « dico * Balutia mess, » A. °^ sunl materia ipsi jnsti, in perioulia olamantes ad
id est, quae ine fccit salvum a suprapositis perioulis, Dominum. Dominum, ne
In prima parteolamal ad
quia tu « obrumbasti, •>
id est, obumbrationem male oogitel male oogitet,quod cogitationea
: vel el si

tuam, ne aliquem aestum scntiret, posuisti « super sii.t qod prorumpanl in verba vel si male etiam :

eaput meum, » id est, Christum, el boo« in die loquatur, ne suam defendal malitiam,ad quod videt
belli,» hoc est, in die passionis, in quo ipse cum sc pronum non tantum ex oatura oarnis, Bed etiam

diabolo pugnavit quo devicto, genus bumanum : bx malorum conaortio, qui haeoomnia faciunt:qui
Hberavit. et male cogitantes, mala loquuntur, et suam defen-

Kt quia benofloia jam mihi praerogasti, ideo, o dunt malitiam. In Becunda parte, quaa inoipit :

Domine, ne tradaa me pecoatori, ••

id esl diabolo, « Corripict me justus, •• ostendit sn potiua eligere
desiderio meo, quod non tantum accendatur
iil esi corrcctiones justorum quam oleum, id est adulatio-
Buggestione diaboli fomes peccati, qui adhuc in nem peccatoris : ostendens etiam quod oum mali
carne noatra BSt, ul per hoc trodamur in domi- non possunt per dolum profloere, faciunt etiam
niuin diaboli ideo opua cst precari « ne tradas, »
: manifestas persecutiones ct contra hoc ponit suam :

quia « contra me cogitaverunl » diaboli et ministri deprecationem. Intentio est, ut in tribulationc so-
;

ejus; Bed tu, Dominc, « ne dcrelinquas me, » Bub- « lum divinum auxilium cligamus refugium.
B
trahendo gratiam, « ne fortc exaltentur » et glo- Quasi ila dicerct Vos positi in tribulatione, so- :

rientur, si me potuerunt sibi oonformare. lum divinum vobis sumitc auxilium, excmplo mei,
« Caput. » Pars terlia. Diapsalmus. Nec dignum quia cgo in tribulatione, o « Domine, » scmper
esl quod ipsi exaltentur, quia et « caput corum,» id « clamavi ad tc; » et idco « exaudi mc » clamavi ct

est diabolus,« estcircuilus,» qui nunquam recte in- clamabo, ct cum clamavero ad te, « intcnde voci
oedit, sed scmpcr circumeundo et « labor laborium mea3. » Dicendo clamavi et clamabo, notat assidui-
:

ipsorum,»id cst mcndacium,ad quod componendum tatem orationis.

e>t laborandum qui enim verum dieif.non laborat
: Dico « inlende, » ct pcr illam intentioncm « diri-
veritas per seipsam sc ostendit credibilem labor gatur oratio mea in conspeotu tuo, sieut incen- :

ipse operict eos, id cst involvet et illaqueabit eos. sum, » quod posilum super ignem, reddit bonum
Vel, ne tradas me pcccatori, separalum a bono dc- odorem, ita oratio mca inccnsa igne compunctionis,
riderio meo,quo desiderio ad te pervcnirc volo. placeat tibi, et sit « sacrificium vespertinum,» id cst
Et quia tales sunt, ideo « cadcnt super cos, » id in fine vitffl mcai nec qualecunquc sacrilicium, :

est eonterent ipsos « carboncs, » id cst ardorcs mali scd « elcvatio manuum,» id cst dircctio « mcarum »

concupiscentiarum, ct tandcm « dcjicics cos in bonarum opcrationum.

ignem •>
aeternum; cl hi talcs positi « in miscriis» ^ Dico « Domine, » placalus per
clamavi,» ct lu, «

veluti in igne praeccdonle faciem judicis, « non sub- hanc elevationem manuum, « pone custodiam ori
sistent » quia involvcntur illo igne, et inducentur in meo, » id cst cordi meo, nc malc cogitcm. Os ideo
tenebras aeternas : justi vcro incrcpati pcr illum cor dicitur,quia sicut os hiat ad refcctioncm, ita cor
igncm transibunt. inhiat ct desiderat rcfici divina gratia; « et ostium
Item ponitcausamdamnationiseorumcommixtim circumstantiae, » quod circumstet, quod obstruat
et damnationem quasi diceret: Ideo non subsistcnt,
;
labia ne malum loquantur, pone « labiis meis. »
quia linguosi sunt, ct
« vir linguosus,» id cst qui in- Et ctiamsi prorumpuut verba aliquando,
illicita

consideratcloquitur,non attendensquid dicat,« non « non dcclinescor meum in verba malitiae;» et quam
dirigetur » ad bona opera; unde Salomon in Para- malitiam intclligat, determinat, scilicct « ad excu-
bolis : « In multiloquio non deerit peccatum (Prov. sationes » faciendas « in pcccatis » ut pcccata excu-
x); » « in tcrra,» id cst in hac vita, saltem « virum scm : quia saepe videt mullipliccs dari excusatio-
et
injustum mala capicnt in interitu,» id cst in finc. nes, addit, « ad cxcusandas » cxcusationcs. In vcteri
Bene dico quod mala capient cos,quoniam cgo pcr lege fiebant matutina et vcspertina sacrificia, sed
Spiritum sanctum « cognovi » quod Dominus faciet vcspcrina dicebanlur magis Deo placere, mysticc
judieium, id est renumerationem justo judicio suo j) tamen : nam per matutinum signilicatur nostrum
« inopis,» veri, « et » faciet« vindictam pauperum,» sacriflcium, factum adventu Chrisli per immo- in :

qni damnabitcos qui suos paupcres persequuntur. lationcm agniad vesperam, signiflcatur Christi im-
Mali in hac vita persequuntur paupcrcs, « vcruin- molatio temporum. Eodem modo haec dicun-
in fine
tamen » per mcdias corum tribulationes •• jusli con- tur matutina bonaopera in juvcn-
sacriflcia, id est
fitebuntur nomini tuo, » id eat laudabunt le, « et » tute faela vespcrtina vcro, bona opera in flne.
:

ideo ipsi « recti habitabunt»aeternalitcr« cum vultu Quod si hocfecero, ero « cum hominibus operan-
tuo, •• id est
praesentia tua, videntes lc facie ad
in libus iniquitatem,» id cst unus de illis qui excusant
facicm, et cognosccntcs sicut ct cogniti sunt. peccata sua :« Sed combinabor » ponit Hieronaemus
IN PSALMUM CXL. sed non communicabo cum hominibus operantibus
TrruLus. Psaknus David. iniquitatem et non tantum cum minoribus, « sed ct
:

Domine, clamavi. » In hoc quoque psalmo pro- non communicabo cum clectia eorum,» id cst cum
phcia vel alius justus dc se et aliis justis loquitur, potentioribua ct praelatia in malitia, ul pcr corum
671 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. F>AHS. I. - COMMBNT. BIBL. 072
consortium cxcuscm peecala moa, sicut ot ipsi (a- \ Bpeluiwam. figuramuB, quia quasi indigna babilatio
ciunf. Divinitatis orat, nl ab bistoria nos rernovcat, ponit
« Cornpic.i- ruc» Pape secunda. Non communicabo intellectum. Ac si dieeret: Psaknuf istodicitur >•
in-
cum illis, sfd potius <>
eorripiet me jnstus, et incre- telleetus, » id est, quondam secretum eonfinens sci-
pabit me. » hoc quod loviler
Corripero, quanfum a<l licet iion de bistoria agene, sed de significaio. Qui
(losislot l inoreparc, (|iiantiiin ad hoc quod mullis psalrnus David ost oralio, i<l ost, ipsius Christi :

comminalionibus opus est Undo Aposfolus :« Ar- : oralio dico babila. ourn ipso (ibrisfus ossot in spe-
guo opportunc, importuno (/ Tim. iv). „ Et iterum :
lunca, id est, in psalmus ideo
carne mortali. Ilic
« Arguo, incrcpa, obsecra. Increpa dico « in mise- » dicilur >• or-al.in. „ tpiia vd ora-
quidrjuid coutincl,
ricordia, » pia affeelione, ut remnvcaf a malo pro- tio est, ve) causa orationis inducitur, ot por hunc
posito jusfus corripict,« oloum aulem peccatoris,»
:
psalmum ad orandum inforrnamur.MateriacstChri-
id est adulatio vcl blanditi;o.,qu;e mulccnl
stus, orans in bempore fragiiitatis su;o. In prirna ot ungunt
sicut oloum, non impinguot caput moum, » rd est
« parto ponit orationorn, ot illud contra quod orat,
non facict ali(]uam olationcm in mcnfe inca. scilicef dolos Juibcorum. In secunda, qua: incipit :

Idco opus est juslus corripiat, et oleum non im- « Clamavi ad te, Domine, » ponit itorn orationom
pinguat, quia adhuc habeo de pcccalo aliipiid; et n suam ad Patrem, et pctit ut anima sua ab inferno
hoc est « quoniam et adhuc oratio mea in bene-
: cripiatur, in quo pcndet omnis cxspectatio fidelium.
placitis eorum » peccatorum, quia adhuc placent Intentio cst, nos exemplo sui informare ad orandum.
mihi, quaj etiam ipsis placcnt, sicut Ikcc terrena : Quasi diceret Christusqui hic loquitur Fratres, :

ideo dico « oleum peccatorum non impinguet,» quia intcr mala hujus vila? positi, nolite ccssare ab ora-
« judices eorum » peccatorum, id est, sapicntos tione, excmplo mci instructi qui positus in
,
spelunca
« juncti petrac, » id est, Christo, ct fundati super fragilis carnis, clamavi ad » Patrem Dominum, »
« «

eum, non ut rectam fidcm habeant sed quodam- :

et hoc « voce mea, » quia non dissentiunt opera
modo dicunt bonum de ipso, non ut diligant eum, mea ab oratione : quia quod voce rogat, comprobat
sed ut alios decipiant, sicut hajrctici. Alia translatio opere dignum esse ut sibi fiat. Dico « clamavi, » et
habet, « juxta pctram, et hi tales absorpti sunt, » non ad horam, sed ad Dominum « deprecatus surn,»
id est, positi in vitiis profundissimis. id est, assidue oro, ct hoc « voce mea. »

Oleum eorum non impinguct caput meum, sed Dico « clamavi,» ct adhuc « effundo,» id est, curn
ipsi potius « audient verba mea, » id est, prredica- magna copia profero, « orationem meam » mansu-
tionem meam : quoniam po-
quaj sunt audienda, «
ram « in conspectu ejus, » id est, in beneplacito
tuerunt, » id est,vera sunt; sed quamvis audierunt, ipsius « et » etiam « tribulationem meam pronun-
tamen nihil profuit illis,quia« sicutcrassitudo terrae ' J tio, » ita quod sit « ante ipsum » Deum, id est in
erupta est super terram,» id est, crassitudo exiens beneplacito ipsius.
de terra corrumpit aerem, et immittit cladem homi- Dico « effundo orationem, » et hoc cum omni
nibus, sic « dissipata sunt ossa nostra » ab illis, id • humilitate": hoc dicit « in deficiendo,» id est, in de-
est, fortiores de Ecclcsia, scilicct, martyres. « Dis- relinquendo « spiritum meum, » non dico a De»
sipata » dico, « sccus infernum, » id est, ad modum datum, imo qui « ex me » est, id est, ex nalura
eorum qui reputantur digni inferno, sed « quia ad humanitatis, qui nunquam bonus est, sed semper
te, Domino, Domine, oculi mci » sunt et quia « in :
aliquam movet elationem : sed quia sic dereliqui
te « non
speravi, » ideo auferas » a me « animam spiritum illum, ideo, « tu, » Domine, « cognovisti,»
meam,» id est, quidquid sit de corpore, ne permit- id est, approbasti « semitas meas, » id est, opcra-
tas auferri ab cis animam meam. tiones meas.
Sed potius « custodi me a laqueo, » id est, adu- Posita oratione, ponit illud contra quod orabat;
latione, et aliis occultis insidiis, « quem » laqueum quasi dicat : Ego sic oravi, et in tanta humilitate,
ipsi « mihi statucrunt » ut me illaquearent « et ab et « in hac via in qua ambulam, abscunderunt
scandalis, » id est, a manifestis persecutionibus, superbi, » scilicet Judau, « laqueum mihi, » id est
« operantium iniquitatem. »
occultam mortem, quaacunque occulta mala.et
J)
Me quidem custodies, « peccatores » autem « ca- Ipsi quaasierunt mihi mortem infcrre, et tunc ego
dcnt in retiaculo cjus » iniquitatis, qui pcr suam « considerabam ad dexteram, » id est, in potiorem
iniquitatcm illaquoantur, ct irretiti erunt, « cgo » partcni, scilicct discipulorum, « et videbam » eos
autem « singularitcr sum, » id cst, incombina- « et non erat » intcr eos, « qui cognosceret mo »
tus, non conjunctus illis, doncc transcam de hac Dcum essc, cum prius dixisset ei Pctrus : « Tu es
vita. Christus Filius Dei vivi (Matth. xvi). » Itcm « Si :

IN PSALMUM CXLL oportuerit me mori tccum, non tc negabo (Matth.

Titulus. Intcllcctus David cum esset in spelunca, xxvi) ; » ct significat hic tcmpus illud su.o passionis,
oratio.
quando apostoli abierunt retro, relicto eo (Ibid.)
Vocc mca.» Ex historia mittit nos ad allcgoriam,
«
llli non cognovcrunt me, scd fugicrunt« a me,» •

scilicet quod sicutDavid fugicns Saul, latens in spe vcro. « Periit fuga,» id est, non fugi, scd potius pro-
Junca, oravit (/ Hc(j. xxiv), carnom mortalcm pcr inisi mc in mortem dari pro liberatione alioruin :
fiTA i:\PLANATIO IN PSALMnS. 117 4

« ct non ost » tune invontus aliquis <» qui rvquiral A. fietsibi.Ethic psnlmusest unusde septcm pocniten-
aniinani meam, » id ost, qui vellet psssionetn tialilnis, qttl nunirriis aliquid imbis nntat : se.d quia
inr.iin imitari. curasintseptemdies,perquosuniversumtcmpusagi-
Ctamavi ad te,Domine.» Pars secunda.Abaliis tur, sicseptempsalmipocnitcntialespersingulosdfea
attxilittm non habui, sed cognoscens te unicum nuliis necessariam esse pmnitentiam ostendttttt. In-
iniMnn refugium, « clamavi ad te, Domine » Pater, tentioesl nosad pcenitentiam invitare exempro sui.
omni devotione. Dixi,Tu os spes nioa, ••
cum
veluti Quasi diceret Duni superbus fui.ri peooaro mihi
:

in erttce dixit : Pater, in manus tuas commendo plaouit, non fuit jusluin ut mc exaudiics, srd ipiia
apiritum meum(Luc., xxm).» Magnam nobis com- jam dolco de poccatis, et deinde cessare studOo,
mcndal Christus suam humilitatem qui Bemper ad ideo, « Dominc, exaudl orationem meam ot obso-
Deum Patrem clamavit:ei suum commendal spiti- crationem meam, » id est, obseorationem per cru-
tum.cum sihi haberet eamdem anitam divinitatem, ccm, et pcr nativilalcrn, ot similia, qua' quidem fa-
a-l quam clamarot, cui aprritum possetcommendare: cienda cst, ubi magna incumbit ncccssitas : illam
et in hae humilitatc nos voluit sibi conformaiv, ut misericordiam, obsecrationom tton dicam exaudi,
nihil in nobis conlidamus, sed omnia a Deo exspe- scd « auribus perci[io, » id est, diligentcr attcndc:
ctiinus. Dixi, Tu es spes moa, et dixi,Tu os « por-
P ot hoc « in vcritatc lua, » id est, ut vcrus appareas
tio mca in terra vivcntium, » quasi unus quSTO in promissis, qttia promislsti cxauditurum illum
de illis qui vivent in coelesti terra. qui sc humiliavorit, dicons : Convcrtimini ad me,
Dixi, Tu mea, ot lu, Domino,
es spos in queffl et ego convortar ad vos (Zach. i) ; ct hoc est :

spero, « intende ad doprecationom mcam, » de fe- « Exaudi mc itt tua justitia, » id cst, hoc cxigit
motione malofum factam, « quia humiliatus sum tua justilia uL promissa tua compleas : bono dicit
nimis, » quia exinanivi meipsum, formam servi u in tua juslitia,» quia inlelligit justitiam Doi sem-
accipiens (Pliilip. n). per in misericordia ossc.
Sic quidem intende, m libera me a pcrsoqucnli- Dico « cxaudi, ot non intros in judicium cum
bus inc, » ct opus cst « quia conlbrtati sunt supor servo tuo, » id est, ut secundum merita me non
me, » quantum ad corpus, qttod permissum cst judices, quia non justificabitur in conspectu tuo
«

cis a Dco in mortcm dare. omnis vivens, » quia rcspectu tui nullus invenitur
Ita, dico, « libora mc, » scilicet « educ animam justus, neque propheta, neque apostolus, neque
meam de custodia, » id cst, de inferno, ubianimae angolus etiam.
illurumfideliumadiabolo retincntur ct custodiun- Ideo precor ut non intres in judicium,« quiaini-
tur. « Educ » dico,« ad confitondum nominituo,» micus,» id est, filius meus,scilicet carnalismotus,
td est, de m< a eductione laudetur nomcn tuum, et C « est pcrsccutus, » pravc suggercndo, « animam
a me ct ab aliis liboratis pcr me : et necesse est ut moam, » id cst, rationcm meam, ct « humiliavit, »
educas, quoniam « me exspectant justi » libcrato- id est, doprcssit, « vitam meam in terra, » id est,
rein suum, « donec retribuas mihi, » dando resur- ut terrenis ipsa anima adha;reret : et etiam « col-
rcctionem pro mea obedicntia. Alia translatio ha- locavit mc in obscuris, » id est, in profunditate vi-
bot, « educ dc carcore. » tiorum, « sicut mortuos saiculi, » id cst, quoslibet
inlidoles, quos pcccatis irretitos prorsus sajculum
IN PSALMUM CXLII. possidet « ct » ideo « spiritus meus anxiatus est
:

Titulus : Psalmus David, cum persequcbatur cum supor mc, » id est, de me, hoc est, compunctio-
/ilius suus Absalon. nem ct dolorem habui de peccatis meis, ct « cor
« Dominc, exaudi orationcm mcam. » Psalmus mcum, » id cst, ratio moa, « conturbatum est in
convenit David, id cst cuique vero pcenitcnti mc, quiacx mc
» nescicbam quomodo de hac cap-
factus quando filius ejus, id est carnalis motus, et tivitatcposscm cxirc.
nlius quilibet malus actus, quos sibi homo pcr suam Et in hac turbatione « momor fuit diorum anti-
culpam genuit, persequcbatur eum, id est, affiige- quorum, » id est.in quibus aliis pocnitcntibus mise-
bat multis angustiis, et cjicicbat eum de regno, id T) ricordiam exhibuisti, « meditatus sum inomnibus
est de illa dignitate in qua homo crcatus cst, sicut operibus tuis, » id eSt, ornnia opera tua roduxi in
don persecutus patrem suum fuit, ct de rcgno mcditalionom, ut ex cis mihi pararom aliquam
ejecit. Materia cst hic vcrus pconilens : ct sicut in olationem, « ct in factis » quoe dicuntur, «ma-
aliis pcenitentialibus, ita ctiam hic bonum fincm os- iiuum tuarum, » scilicct, in factis quae miscricordi-
lit prima partc ponit orationem
poonitentis. In ter focisti antiquis, Abraha; et Israelitico populo,
concessivam, non excusando culpam suam,et nar- ct aliis justis, faciens ct mihi, cum me tibi humi-
rat suas miscrias, ut judicem ad misericordiam liarom, et in hujusmodi faclis, « mcditabar. »

commoveat. Ostcndit cliam sc bcnc ad ipsum judi- EL non tantum « meditabar, » sed etiam « cx-
ccm conversum,ut sicdignus videatur, super qucm pandi, » id esl, elcvavi, « manus meas, » idcstope-
jiidex pia affectione movcatur. In secunda, qua; in- rationcs mcas.non ad visum honiinum, id est, non
cipit : « Velocitcr cxaudi mo, » precatur cito cxau- ad 1'avnii'in populi, scd « ad lc » oblinendum.Quid
diri, et in viam rectam doduci, ct affirmatquod sic plura? « Anima mea sicut lcrra sine aqua tibi, »
67 3 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 076

quio sicut Lerra siaeaqua hiat,etdesideratinfusio- A quam fecit Ghristue dediabolo,perquamvictoriam

nem aqum,itnanima infusionem apiritualsgratiae: sancta Ecclesia de potestate inimici eripitur : et
et perhoc ostendit se dignum cui parcatjudex. hanc Christi victoriam intelligit significari Davida
« Velociter.» Pars secunda. Quiaita sitivitanima sua victoria, quam ipse habuit de Golia. Materia
mea, et quia sic expandi, ideo, o • Domine, velo- esl ipsa Chrisli victoria, per quara factaest ipsali-

citer exaudi me : » et debes facere, quia << defecit beratio nostra. ln pruna parte gratias agit de sua
spiritus meus, » scilicet ille spiritus qui ex homine victoria. quam tamen inducitgratia signiflcatae vi-
cst, scilicet spiritus superbiac. ctonae Ghristi, ef petii ut mcarnetur et veniat ille
Et quia defecit spiritus preesumptionis, scilicet (jui devincet Goliam ct non de poteslate ipsiusGolis

quia me bumilio Libi,ideo«ne avertas faciem tuam liberet. In secunda, quae incipit: « Deus, canticum

a me, » id est, cognifionem luam atque prn-sen- novum canlafio tilii, »dicit 1'rophela tam in persona
tiuni ; et si averteris facicm, nulla disluntiu erit sui,quam iniiersonaomniurn libcratorum,quodipse
inter me humilcm, « ct » alios supcrbos sed po- : canfabit Domino ct in Novo et in Vctcri Testaincnto,
tius « ero similis » illis superbis « descendentibus pro libcrationc quam fccitei Dominus ct suis simi-
in lacum, » id cst, in profundum inferni. libus dc diabolo ct malis hominibus, et multarn de-
Non avcrtas, dico, sed potius « fac mihiauditam scribit eorum malitiam, Inlendit nos invitare ut
I!
misericordiam tuam, » id est pie auditam senten- Domino gratias referamus de victoria nostra: libo-
tiam tuam dc remissione peccutorum, ct hoc rulionis, sicut ipsc propheta grafias agit, et de sua
« mane,
» id est, in principio mea3 illuminationis propria victorid de Golia, et maxime dc victoria
et compunclionis: audiunt quidam misericordiam, Christi,per quam prophcta scipsum cum aliis jus-
sicut David per Nathan prophetam de adultcrio tis iiberari intelligit. Hunc psalmum ultimum po-

condonato (// Rcg. xn) : alii per angelum, alii pcr nit deomnibus quibus per historias aliquid
illis in
puritatem suaa conscientiffi, se suorum peccatorum significabat, vcl uti ad patientiam velad caeteras
habcre remissionem intclligunt idco audilam fac : similes virtutes admoncbat. Caeteri vos sequcntes
misericordiam, « quia in te spcravi. » septem laudes David dicuntur, ideo quia hic ponit
Et per auditam misericordiam « notam fac inihi victoriam nostrae liberationis : per hoc ihnuens,
viam in qua ambulem, quia ad te lcvavi animam quod si quis caetcra in aliis psalmis prsemonita

meam. » benc custodierit, in hac victoria Christi, de Golia

Et cum in via ambulavero, si aliqui inimici vc- liberationem inveniet.
nerint, qui me velint impedire, tu, « Domine, eripe Ac si alios invitaret, dicens : Fratres, si vos a
me de inimicis meis, » quia eso « confugi » non diabolo liberati estis, nolite vobis ascribcre, sed in
ad aliquod humanum refugium, sed « ad te » ideo C Domino gratias agit, et hoc exemplo mei, qui nihil
« docc me facere voluntatem tuam, » quod debes per me contra Goliam, sed omnia per Dominum
facere, « quia Deus meus es tu, » cui familiarem egi, et inde sit « benedictus Dominus Deus meus,
me facio. qui docet manus meas, » id est, operationes, « ad
Dico « eripc, notam fac viam, » ct facies, quia pralium : » per me enim nescissem contra Goliam
« spiritus tuusbonus deducet me, » per semitasju- prasliari. « » id est, consilia mca,
Et digitos meos,
stitiffi, terram rectam, » id est, in terram vi-
« in docet«ad bcllum.«Ideo per digitos volunt intelligi
ventium, quam soli recti possidebunt et interim ; consilia, quia sicut digiti dc manu procedunt, ita
« vivificabis mc » ad explenda mandata tua « pro- dc corde consilia, quasi quadam ratione exeunt.
pter nomen tuum, Dominc, » quia Jcsus diceris, id Docuit enim Dcus consiliumbonum, veluti quando
est, salutaris, quia non pro meritis, sed pro mise- eminus contra Goliam pugnaret,item quando docuit
ricordia tua et hoc « in rcquitate tua » quia hoc
: eum ut fundam secum portaret, et in hoc quod
exigit «quitas tuas, ut vivifices et deducas illum, lapillos electos secum portaret in pera pastorali.
qui se tibi humiliat. Ponit item alia Dei beneficia, ad cumulationem
Vivificabis cduces animam meam de
me, ct « gratiarum actionis, quasi ha diceret: Ideositbene-
tribulatione, de suggcstione peccatorum,
» id cst,
J)
dictus et cxaltatus Deus, quia « docet manus » :

« et in misericordia tua disperdes» omnes « inimi- item quia ipse est miscricordia mea quia longum ;

cos meos, » id est, illicitos motus, qui in mo in- essetenumcrare omnia quae sibi fecit, paucis verbis
surgunt. multa Dei beneficia comprehendit, sic:« misericor-
« Disperdes, » ut jam contra me non insurgant, diamea,» id est qui mihi fecit misericordiam: hanc
« et omnes qui tribulant animam meam, tam ma- vult intelligi misericordiam, quia elegitdeomnibus
los homines, quam dasmones, « perdcs » tandem, fratribus eum, qui longe videbantur digniorcs, et
« quoniam ego servus tuus sum. » fecit eum inungi in regem (/ Reg. xvi). Prima un-
IN PSALMUM CXLIII. ctio facta est indomo patris sui Isaia Samuele,sub
Titulus Psalmus David adversus Goliam.
: specie futuri regni : «et » ipse Deus est « refugium
« Henedictus. » Psahnus iste convenit Davidpro- meum » ad quem rcfugi, deponens arma omnia,
phetae, qui hic loquitur, habitus advcrsus Goliam, quibus fueram indutus ne ;
in congressu suffocarer
id esldiabolum. Loquitur enim psalmus de victoria a Golia, ut tanto pondere armorum prcssus, consi-
(177 FAPLANATIO 1N PSAUInS. «78

lium aliter pugnandi apud Deum inveni: perquem A mitua magnos el laorymasexignepiaecompunctio-
securus fui contra Goliam : « susocptor meus,» quia nis emittent.

ipse Deus in tanta dignitate me suscepit,quod cum Dioo « descende, « el etiam « coruscationem,» id
essem pastor quidam.homo parvi goneris, fecil me est, dicta prophetarum, e! aliam divinam Scriptu-
eenerum Saulis, «et» quasi parem ipsi regi:»libe- ram,quffiin seipsaesl lucensel coruscans «fulgura»
ralor meus » quia ab omni persecutione Saulis me vel fulgora, utrumque enira dicitur, id est, mani-
liboruvit. festa, « el » per hoc « eos, » i<l est, monles proa-

« Protector meus, » qui omncm impugnationem dictos « dissipabis, » id est, a massa perditorum
ipsius Saulis cessare fecit, veluti in morte Saulis. separabis,quia aliqui ex Emitte illis salvabuntur. «

» Et » hoc idoo fecit, quia « in eo speravi, »> id est sagittas tuas,» id est apoatolos tuos, qui corda ho-
ininuin trunsligunt anioro Dei,«et conturbabiseos»
omnem spem meam in ipso oollocavi, « qui sub-
dit populuin meum,a id est de quo egounuseram, montes ad bonum, quia movebuntur u<l puenitcn-
tium.
Bcilicet Israeliticum, « sub me, quia me regem co-
rum constituit. Gonvertit se ad Patrem. Tu, Dominc Fili, dico
« descende, » et tu, Domine Pater « emitte manum
Ostendit quod ipse bis prffidictia beneficiis indi-
tuuin," id est Pilium tuum,perquem tuomniaopc-
gnus erat,et pariter omnis bomo Iiberatione,quam H
raris, « de alto, » i<l ost de sublimituto in qua os, et
ponit factam ez victoria Ghristi. Continuatio: Haeo
« cripc me » de potestate diaboli, '« ot Hberame de
tnnnia benefioia mihi fecisti, scd ego his omnibus
aquis multis, » id est de inundantia malorum, « et
eram indignus Domine, quid est, » id est
: ct, o «
de niunu, » id esl t\o potestate « alienorum filio-
nuam vilis est rcs « homo » cui tam mirabilequod
rum : » alieni dicuntur a nobis (ilii diaboli. Ideo
fecisti, « quia innotuisti ei » innotuit Deus homi- :

opus est ut eripias ab eis,quoniam ipsi sunt, «(juo-

aibus per propriam prssentiam in adventu Christi:
rum os iocutum est vanitatem,» scilicet quamlibet
innntuit prius David interna prsevisione, quid,id est
contra divinam sentcnliam « ct dextera corum, » :

quam chara et pretiosa rcs cst homo : ct hoc ideo,

i<l ost oporatio eorum, qu;c melior vidotur eis, est
guia innotuisti oi per assumptam humanitatem,qui
« dextera iniquitatis. »
per so vilissimus erat dico quid cst homo, « aut
:

Deus, canticum novum. » Pars sccunda. Dico

«
Filius hominis,» id est quantffi dignitatis,quiperse
« oripe, » et si hoc feccris, « cantabo tibi canti-
nihil penitus : et hoc ideo : .< quia rcputas oum, »
cum novum, » id cst annuntiabo pcr baptismum
id est magni prctii facis, quia participem facis
pcccata rcmitti, veramquc essc refectioncm corpus
etrrnse beatitudinis.Cum dicit homo, intelligit pri-
et sunguincm Ghristi, et c.etera quae pcrtinent ad
mum parentcm, hominem, qui non carnali concu- n
Novum Tcstamentum : et otiam « psallam tibi,» id
pisccntia crcatus fuit,quia Dcus dc limo tcrrae eum
est bcne operabor « in psulterio, » id est in spiri-
formavit (Gen. i). Gum autcm dicit, « Filius homi-
tuali operatione de superioribus resonante Psal- :

nis, « vilitatem omnis generationis ostendit ac si ;

terio dico « dccachordo, » id est decem chor-

diceret : Qualiscunquc esset homo, vel in carnali
dis resonantc, deccm scilicet praccepta legis adim-
concupisccntia natus, vel non, pcr se nihil crat.
plente.
Ideo dico quid cst « homo » quia « similis factus Tibi dico, «qui das salutem regibus, » id cst, re-
est vanitati, » id est lcvi, vanac, et cito transitoriae bene
missionem peccatorum, scilicet (idelibus, qui
rei : factus ideo dicit, quia crcatus fuit in perfe- rogunt seipsos : tu dico, « qui » intcr alios reges
otione et stabilitate, sed ipse violans ohedicntium, « redcmisti » me
Duvid servum tuum dc gludio «
fecit seipsum vunum, mortalem ct transitorium,ct maligno, » id est dc potcstute diaboli, vel do haere-
de malis suis non incusat crcatorcm bcnc dico :
tica persuasione. Vcl per David ipsum Christum
« vanitatis,» quia umbraa similis factusest; ct hoc
possumus accipere qui pretium sanguinis sui a :

dicit : « dies cjus sicut umbra prstereunt. »

mortalitatc atquc passibililate redemptusest:ct tu
Modo ostendit quomodo Dous, qui erat tantac di- qui pretium dedisti pro nobis, « cripc mc » de illo
frnitatis,innotuit,quiadescendit,etcarnem nostram eodcm gladio maligno, id est de potestatc diaboli,
J)
assumpsit. Continuatio Homo vanitati similis fa- : qui dicitur gladius,quia malos alionorum societate
ctus est,sed tu,« Domine,» verbum, « inclina ccclos discornit.
. » id est humilia ccelestia, veluti angelos san- « Et erue me de manu filiorum ulionorum, quo-
l, quos Deus humiliuvit, cum humanitatem no- rum os locutum cst vunitutom, ot dcxtera eorum
strum eis preefecit, et eos qui prius crant soliti ad- dextoru iniquitatis. »

orariab hominibus,fecit servitores hominum : « in- « Quorum filii. »Hic doscribit mulitium eorum,
clina » dico, « ct descende,» id est, carnom nostram quorum in hoc « dextera eorum, dextera iniqui-
tibi ailjunge:de quo descensu Apostolusait « Cum : tatis,»quia illum solum judicant beatum,qui abun-
tn forma Dei esset,eximanivit semetipsum.formam dat his bonis temporalibus. Possumus tamen sic

accipiens [Philipp. n)
i
» Descende dico,et sic : allegorice legere: «Filii quorum, « id est discipuli,
1

tange montes,» id est potentcs et superbos bujus sunt « sicut plantationes, » quia lirmiter adhffirent
fftae; aspira intcrius, « et fumigabunt,» id e&t, ge- scntcntiis magistrorum : « novellffi » quia non reci-
r>™ IIAYMONIS HALBERSTAT. KIMSC. OIM». PAItS l. COMMENT. BIBL 080

piuntfldem patriapoharum et prophetarum, sed in A Modus In prima parte dicii sc

Christi Bstmateria. :

euis hiBresibufl novellas sequuntur sectas, et ipsi laudatumm Deum.Ia seounda ponit Qovem modotj
kales semper perseverant « injuventute sua, quia •• quibua laudet eum,quffl incipit: « Generaiio laudari
ad antiquitatem veritatis priorum patrum nunquam bii opera tua.» [n tertia, quffl inri|iii, ; <• Mieerator <\

redeuntysed semper novas sectas sequuntur, et in- misericors Dominus,»explanat modoe illos,rcsprm-
veniunt alias novas. dens singulis modis Laudis. Intendit invitare ad
illis

c eorum, » id est cogitatdones et prffidica-

Filiffl laudem Dei,exemplo sui. Hoa septem psalmos, qui
tiones coruin, quas cx seipsis generant : quas ideo eequuntur,continue ponit laude Dei,innuens per
dr;

vocat filias, quia sunl hastabiles, nec habent radi- ttumerum, rjui
liuiir; cst par numcro dicrum, pei
ccm veritatis : hffi tales filiffl sunL « compositffl, •> id totum tempus volvitur, ut ba Bingulis dieboi
i|ur)s

est, arliliciosc inventaa ct factae ciroum-

: et etiam « laudem Domino dicamus,
ornatffi » quia undique rbetoricis coloribus sunt Quasi ita alios invitarct : LaudaLc Dominumexem-
stipatffi,et aliis arLibus, « ul similitudo templi, » i»t plo mci,quia cgo « cxaltabo lo.Dcus rncus rcx,»se-
sint similcs lcinplo, id c.sL habitationi Dei : similcs cundum cssenLiam annu tiabo aliis dignitatem tu«
ideo beno dicit, quia ipsi non sunt habitatio Dci. essenLiffijin quandum potrs r eam notificare,r' ct be- \

« PrompLuaria eorum, » id est corda eorum, de „ nedicam nomini luo, » id est magnificabo nomen

quibus ipsi promunt malas sententias,sunt«plena,» tuum,et hoc « in saeculum » prffisens, « et in saecu-
id esL redundanLia mulLis malis arLibus, « el cru- lum » subsecutivum hujus « sfficuli » in quo sancti
clanlia, » quia ex nimia pleniludine profcrunt sen- maxime Deus laudant ct sicut monuit nos orare, :

tentias sed illre sunt instabiles,quia si impugncn-

;
tur ab aliquo,illi fugiunt « ex hoc in illud, » id est,
ex ista ratione ad aliam, et item in aliam, el sic
instabilitcr per multas faciunt diverlicula rationes.
Et opus est ut me liberes ab eis, ideo, quia « oves
eorum,» id esL, infcriores eL minus sapicnles, sunL
monet et nos laudare.
Ethoc non semcl in vita, sed « per singulos dies
benedicam tibi » secundum essentiam, « et laudabo
nomcn tuum in saeculum, et in sacculum sfficuli »
quod ideo faciendum est,quia ipse « Dominus » est
« magnus » secundum potentiam « ct laudabilis »

« felosae, » quia mulLos statim babent discipulos, secundum opera et bcneiicia, qua: facit fidelibus
quia nullus adeo infirmus inter eos,qui non statim suis et hoc nimis quia nullus satis digne potest :

haberet muHos sequaces:sed illi tales sunl«abun- laudare Deum «et» sicut laudis cjus non est finis, :

danles in egressibus suis, » quia quanto magis in ita « ejus magnitudinis non est finis » quia nullus

haercsibus suis multiplicanlur, LanLo a consorlio sufficicnter potentiam ejus enunLiare potest.
sanctae Ecclesias semovenLur boves eorum,
« » id <r Generatio.» Pars secunda.Egolaudabo,nec ego
esL fortiores et magislri aliorum, sunl « crassae » id C solus, sed « generaLio » Judffiorum, «eL generalio»
est, temporalibus desideriis impinguatae. genLium «laudabunt operatua,»id est ipsum,atten-
« Maccriffi,» scilicet alicujus artis,vel munitionis dentes ipsa opera sua et item propter potentiam : :

eorum non est ruina » quantum ad opinionem

« hoc dicit « et potentiam tuam pronuntiabunL,»et
:

eorum, qui non ffislimanL, ul aliquo modo eorum hic est alius modus laudandi Deum.
ralionurn valeat firmitas impugnari, « nequetrans- Item « magnificentiam gloriae loquentur, » id est

itus » iterum quantum ad cos « neque clamor » glortam magnificam cL : gloriae dico « sanclitatis.
verbi Dei est « in plateis, » id est in latis desideriis tuae, » id est habitae de tua sanctilale : el hic est
« eorum. » alius modus laudandi,quod planius ponit Hierony-
Quiaenim per latum hujus saeculi desiderium de- mus, diccns : « gloriam majestatis tuae et sanctitatis
fluunt, non resonat inter eos verbum divinum, sed tuae loquentur, et mirabilia tua » id est, mira-
potius « dixerunt beaLum populum cui ha;c sunt » cula quffi fecisti, veluti in divisione maris Rubri,
quffi prffidicta sunt, scilicet quae habent tales filii « narrabunL,» eL hic est alius modus, et alia causa
omnes,etc. Ipsi hujusmodi populum dicuntbeaLum, laudandi.
sed ego qui veram teneo sentenliam, dico ex mea « Et virtutem terribilium tuorum dicent, » scilicet

parte,quia « populus » ille est «beatus, cujus » est jj

illam tuam virtutem, in qua tu terribilis appares,
« Dominus » ille qui csL « Deus ejus » id esL, qui veluti illa quae facta est in yEgypto de Pharaone et
creaLorem suum elcgil sibi Dominum cui serviaL. suis : et hic est alius modus : « et magnitudinem
Cum dicit ad liLleram, oves eorum sunL fetosae, ut luam » in es3enlia « narrabunt. »

eorum noLel slulLiliam,subdil: abundanlesinegres- Et hic est alius modus. « Memoriam abundautiae
sibus suis,id esL non sunt stabiles hujusmodi oves, suaviLaLis tuae eructabunt,» id est memores de sua-
sed cilo egrcdiunLur de viLa, id esL omncs hujus- vissima et abundanti dulcedine tua, ut de repara-
modi divitioe insLabiles sunL. tione humani gencris pcr gratiam, eructabunt, et
pronuntiabunt eam aliis el hic est alius modus :

1N PSALMUM CXLIV.
« et juslilia tua exsultabunt, » id est cum exsulta-
Titulus : Laudatio ipsi David.
tione annuntiabunt.
« ExalLabo laudalur ipse David, id esl
Le. » Ilic EL hic csL alius modus. « Miserator.» Parstertia.
Christus, a Prophcta qui loquitur, ct ipsa laus EL respondil ad hoc quod prius dixit, « laudabit
 HHI KMM.ANATIO IN PSALMOS. (>S2

opcra tua : quomodo propter operaA Christi (Aet> m) « ol a atiam notam faoiant « glo-
« el explanat :

laudandus sit Ad proximum nam magnificentia: rcgni tui,» id est,q*am glorio-

Dcus. Continuatio :

id lebent exsultare, eructarc, quia « Dominus, » sum el quam magnificum sil regnum tuum.

qui in aatura sua « misericors » cst, ipse esl otiam Ail hoo respondet et magnitudinem tuam narra- :

faotus « miserator, » id est cxhibcns uobis multas bunt.Continuatio : Bene dico «magnificentiamregni
miscrationcs, velut in prima creutione,e1 maxime tui,»quia « regnum tuum « esl « regnum omnium
in recreatione : ad hoc quod dixit, « potentiam tuam saeculorum, quia oeternum, » et in illo regno luo
pronuntiabunt, » cum multas possel ostendere alias habes oeternum dominium; « et »> hdo dicit :« Do-
Dei potenlias,vcluti quod tonel terram ita in vacuo, minatio tua in omni generatione et generatio-
ot sirailia : unam tamen potius elegit, sccundum ne. u

quod pcccatores exspectal ot condonat peccata. Elespondet ad hoc, abundantis suavitatis tuoe.

Unde dicit « patiens, » quia non statim punit,imo Continuatio : Dominatio omni generatione,et
est in
lectat etmultum miserioors,
conversionem ; « ipse « Dominus fidelis in omnibus verbis suis,» id
quoniam quantumcunque sint magna peccata, et est, verax, quia fideliter adimplet quidquid ipse
quam innumerabilia, ipse tamen condonat illi qui promisit; « et sanctus in omnibus operibus suis, »
^e humillat, et ad euni convertitur. id ost, irreprehensibilis, licet videatur a stultis
I!
Contra hoc quoddixcrat, « magnificcntiam gloriae quaadam injuste disponere.
loquentur,» respondet,dicens Ulam magaificam glo- Per hoc etiam apparet abundantia suavltatis,
riarasuavem esse explorantibus eam.Continuutio': «< quia omnea qui corruunt, » id est, illi qui proni
Dominus esl patiens, et csetera quae dicta sunt, et sunt ad peccandum, Dominus, » quia si
« allevat

« Dominus cst suavis,» id est, dulcis et jucun- velint consentire ei, non perducunt ad actum volun-
dus « universi » gustantibua ipsum,sicut ct alibi di- talem ejus, « et omnes illisos, » id cst, illos qui
cilur : « Gustate et videtc quam suavis est Dominus jam deciderunt in actum peccati, « erigit, » condo-
Psal. xxmi), tantum cst suavis, quod
» « ct » in nando eis, si velintdando gratias. pccnitcre
« miserationes ejus» sunt « superomniaoperacjus,» Flespondet ad hoc justitiam tuam exaltabunt, :

quia prae omnibus beneficiis ejuset virtulibus ope- et ostendit ipsam Dei justitiam. Continuatio Quiu :

ratur, dat nobis alias miserationes, id est, rcmune- elevas, et quia crigis, jam « oculi omnium » intcn-
ratiOnes aeternaj vitra opcra autem quaj a nobis : tiones « in te spcrant,Domine_,et lu das escam illo-

habentur, a Dco punientur diabolus ctiam secun- : rum, » iil est, sive spiritualem, sive oorporalem,
dum substantiam quia creaturaDei est el opus.hanc leonum (Dan. vi). Et hoc « in veluti Danieli in lacu

babebit miserationem, quia in aeternum substantia lemporc opportuno,» quiaetsi nonstatim quoniam
aon peribit, sed propter nequitiam suam aetcrnis C petitur,digni aliquid adest, tamen datquando judi-
affligetur incendiis et quia suavis cst, sic facit cat opportunum.
:

irationes oinnia opcra sua, ideo apparot, quod Et inhocetiam justitia tua apparebit, quia « ape-
magnificentia ejus sit gloria. ris tu manuin tuam,id est, large dispensans bene-
« ContiteanturtibijDomine.» Ostenditsanctitatem, Dcia tua, « cl imples omnc animal » scrviens tibi
cum quibusdam injustus videatur Dominus, cum raliunc ct studio « benedictione, » id cst, incre-
malos in hac vita prospcrari, ct justos
littas niento virtutum.
multis incommoditatibus perlurbari; quasi ita di- « Justus » cst Doininus « in omnibus viis suis, »
Quia talia facis, « confiteantur tibi,Domine,
: id cst.inomnibus dispensationibus « et sanctusin :

omhia opera tua,» id est,causa sint cur rationabiles omnibus operibus suis, » id est, in omnibiis effec-
creatura: te laudent, « etsancti tui benedicant tibi,» tibus ipsarum dispensationum.
altcndcntes sanctam ac laudabilem dispositioncm Quomodo Deus justus sit, justiis intcr bonos,
in tuis opcribus,veluti si fiat serenitas, cum nos ostendit. Continuatio : Dominus in pncdictis bonis
pluviam cxspcctamus,vcl c converso, attendunt hoc justus cst, ct in hoc apparet quod justus est, quia
a Deo sanctificari ct certa disposilione fieri. ipsc « Doniinus prope cst omnibus invocantibus
Ad hoc respondct quod supra dixcrat, mirabilia n eum. Omnibus invocantibus cuin » djco « in veri-
narrabunt, ct ostendit illa mjrabilia. Continuatio tate. » In vcritatc invocarc cst, pura et iinmaculata :

Dico « sancti benedicent tibi, » et « gloriam regni intentione, causa salutis animae suoc, ad Dominum
tui dicent,» id est,mundum istum,et firmamentum clamare, et non superflue, sed id petere quod ani-
in quo tu regnas, ostendent gloriosum el iii,!' salutem valeat conferre. Sed quia Paulus su-
ornatum
cum seipso « et potentiam tuam loquentur, » quia perfluo rogavit (// Cor. xn), quia remotio stimuli
dent tc propria potenlia ha?c omnia gubern carnis ad unima' salutem non erat idonca, ideo
Respondet adhoc et virtutem terribilium tuo- nou cst exauditus a Domino sic invocantibus
: :

rum. Continuatio Potentiam tuam loquentur, et

: prope est Dominus. id est, pro misericordia com-
gloriam regni tui dicent, « ut notara facianl Dliis plens quod ipsi petunt. Hypocritte autem, qui favo-
hpminum potentiam tuam, > veluti Petru et Joan- rem populi quairunt, in veritate Dcum non invo-
'uui claudmn sanassent,et omnea mirarentur, cant.
dixerunt non cssc opus suum, sed Domini Jesu Et vere prope > \, quia ipse « faciet voiuntatem
Patrol. CXVI. 22
683 KAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. <;s.

id est, complebit, et ,|, taceant A ecunda. ln filiis hominum non cst Bperan-
|,; "' : ;

timentium se, i i

dum,cum nccse.nccali rcpossunt,sedinillo

« et deprecati sm eorum exaudio „ fac ta voce
continua « cl » tandem « salvos faciel eos » iii sperandume tquidai bcatitudinem,ctfacitca
quae sequuntur et hoc est Ille est « beatus, : :

a?terna salutatione.
cujus esl " Deus Jacob, » id cst, qui sibi facit
Usquenon ostendit quod Deusjustus sil. in bo- .

Deum eum,quem habuitJacob Deum. Et illeDeus

nos, nunc deinceps communiter quomodo in bonos
u Custodit Dominus omnes est " adjutor ejus » ad bene operandum idcoquo- :

ct in malos, dicens :

> que cst beatus, quia » Bpes ejus » est > in Domino
diligcntos sc, ct omnes peccatores disperdet.
Deo ipsius, » in quo sperandum est bene,quiaipse
Gonclusio supradictarum laudationum. Et quia
!

qui fccit coelum et terram, marc, » ad i.

Dominus haec oinni;i faciet, quidquid alii faciant, i

ram. Ei ut removeat errorem quorumdam.quidioe-

»laudationum Domini loquetur os meum,et » exem-
sanclo bant quasdam bestias factas esse a diabolo, dicit,
plo mci « benedicat omnis caro nomini
< cL omnia qua3 in eis sunt » fecit ipsc Dcu.s di-
ejus. » Et hic patet intentio. « Omnis » inquam :

pueri et senes et cunt namque quod diabolus capram fccit,

rustici,
« caro, » scilicet servi ct liberi, :

-
pracsens, alii quod hufoncm ct cum omnes laudationes Dei
in saeculum »
:

hoc non ad horam, scd «

subsecutivum hujus trahantur a supradictis in alio psalmo novem mo-
« ct » ctiam « in saeculum »
B dis, istud respicit ad opera.
« soeculi. »
Idco ctiam sperandum est in eo, quia ipse est
IN PSALMUM CXLV. « qui custodit veritatem,» id cst,implct promissio-

Titulus : AUeluia. nem suam; « in sacculum,» id est, pcr omniatem-

In hoc psalmo pora istius Sfficuli et illud pertinet ad hoc quod
« Lauda,anima mea,Dominum. » ;

ad superius dixit « abundantiae suavitatis : » et ipse

est materia laudatio Dei,et intenditnos invitare
:

«facitjudicium injuriam patientibus,» quia quan-

laudem Dei exemplo sui. Modus In prima parte :

doque judicavit eos. « Dat escam esurientibus, ''.

monita anima sua ad laudandum Dcum, monet

dae-- spiritualem el corporalem non cnim dat spiritua- :

alios ne confidant in principibus, id est, vcl in

lcm rcfcctioncm nisi esurientibus, id est, deside-
mone.vel in homine,qui nec sibi,nec aliissalutem
rantibus, scilicct siLicntibus justitiam et haec duc
possunt praastare. In sccunda, ques incipit : « Bea- :

ostcndit speramdum esse pertinent ad j usti tiam

tus cujus Dcus Jacob, »
Iste etiam « Dominus solvit compeditos, » liga-
inDomino, describendo eum talem qui digne re-
mine peccatorum,vel obsessione daemoniorum, sci-
muneret sperantes in se.
regcns " daemoniacos vcl ad litteram compeditos,sicu1
ratio i^uid
ijujjcnur rauu et pre- licet :

Quasi na OlCCrCL
UuaSl ita diccrct Superior F1 ^ _
;
: _. , . .

in carcere (Aet. xii). « Dommus » etian

mens carnalitatem suam, o . anima mea, » id est, C Petrum
Domi « illuminat coecos,» id est, ignorantibus dat cogni-
animalitas, quoe mihi debes servire, « lauda
Lau- tionem sui vel ad littcram, sicut Tobiam (Tob. xi
num; » anima autem benc conforta/a dicit : »

et alios multos.
dabo Dominum in vita mca, » id cst, in alia vita,
psallam, » id est,
«Dominuserigitelisos,»condonandopeccata.«Do
qua. mea propria et felix erit, «
minusdiligit justos, quia roborat in virtutibus. »
bene operabor Deo meo quandiu fuero, » id est,
«

pertotum tempus istiusvitee.

« Dominus custodit advenas,» id est, illos qui ir
hoc mundo manentcm civitatem non quaerunt, sec
Et eodem modo, vos alii, psallite exemplo mci :

inquiruntajternam (llebr. xm), quos custodit a per-

illud consilium quod mihi tribuo debctis insequi,
pctratione ct iniquorum conformitate, » pupillunv
scilicet « nolite confidcre in principibus, » id est,
id cst, illum cujus pater mortuus est diabolus, e
in daemonibus, qui sunt principes istius mundi
matcr voluntas scecularis « et viduam, » id est
« Eccc princeps hujus mundi
:

unde in Evangclio :

ncque in homi- illos qui sunt desolati a subsidio hujus saeculi

ejicietur foras (Joan. xn) » « filiis

hominibus, in quibus, » tam ((suscipiet » in aiterna tabernacula, « ct » e contrs

num, » id cst, in
quam hominibus, « non cst salus» quia « peccatorum disperdet,» id est inutiles faciet
vias
principibus
Ha.c qua. modo dicta sunt abundantiam suavitatii
seipsos salvare non possunt, ncdum alios salvarent :
j)
dicetur Nolite confiderc in ostendunt.Continuatio Dominusdispcrdetviaspec :

vel sinc « ncque » sic :

catorum, et iste « Dominus regnabit in soacula; i

principibus, id est,in potcntibus hominibus hujus

vitae,quia ipsi sunt filii hominum, ct hoc cst, « in ct determiriat qucm Dominum regnare dicat, sic,<
« Sion,» id est o, Ecclesia. iste est « Deus tuus i

filiis hominum, » ctc.

spi- qui sic rcgnabit « in generatione » hoc, « et ir
Bene dico quod in illis non cst salus,quia «

gcncratione » futura.
ritus ejus, » hominis, « exibit » a corpore, « ct »

ille homo sccundum corpus « revertctur in terram »

IN PSALMUM CXLVl.
ut cinis fiattcrram dico « suam » in.dc ipse fucrat
:
Titulus : Alleluin.
factus etcxordium duxerat et« in illadie » quando :

sic exibit spiritus. « cogitationes eorum » quiasibi Laudatc Dominum, quoniam. » Item in hoc
«

divitias parandas, et maxima regna substernenda psalmo matcriam habet Prophcta laudationem Dei
suan:
putavcrant, ut rex angclorum, « pcribunt. » hanc scilicct quod Dcus congrcgat Ecclcsiain
1583 EXPLANATIO IN PSALMOS. G8G

in unioncm fidci de univcrsis partibus mundi.Nota A jicit,sed oninibua providel neoessaria. « Etomnibus
quod in titulo bujus psalmi apponunl Aggffli el •• eis nouiina vocat, ••
vel vocana eat, unumqurmquo
Zachariae : » isti onim in captivitate Babyloniae de- cognoscil per suam proprietatem, videlioet, istum
l.-nti, reditum post septuaginta annos futurum ppo- loacil simplicem, velul David; illum mansue-
pbetaverunt, plus intclligcntes Bpirilualera reditum tum,velui Moysen : ita el alioa per Buaa propriota-
ad coelestem Hierusalem,quam corporalem ad suam tes, quaa ipse idem in eis operatua est. Haa talea
palriam*. Modus
In prima parte monel rcligiosos
: proprietatea sjgnifical per nomina, quia sicut ali-
,1 pcrfcctiores de Ecclesiaad laudemDomini.osten- qnis per nomem distinctam cognosoitpersonam,ita
i| ( 'iH^fii"'l Dcu.-i Ki'i'lc<iam Buam de dispersis per Dominus per bas proprietatea distinotaa cognoscit
totum mundum aedificet, et multa beneficia eis con- per lonas.
ferat. In secunda, quaB incipit: «Praecinite Domino Et quia talia facit, ideo « magnus » osL « Domi-
ha confessione,» monet alioa adhuc negligentes ad nus : i) iuin dico Dominus quem gentiles suum fa-
laudandum Deum, el ostendil eia quod in humili- ciunt,sed « noster : » hic intelligitur perSonaPatria
Ims beneplaoeat Domino, in superbis vero non et :
•• magna virtua ejus » intelligitur persona Filii,
et

per hfflc intendit ad laudem Domini invilare. quem virtutem Dei nominat, quia per ipsumDeus
Inde dioit «Laudate Dominum,» voce et opera-
:
r»
potentur omnia regit, et omnibus dominatur; « et

tionc," quoniam psalmus, > id est bujusmodi laudatio sapientiffl ejua : » hic quoque Filius intclligitur :

B&m bona operatione, « est bonus » ct utilis alicui <( non est numerus, » quia inliuilaot incoraprchen-
sic laudanti, « Deo nostro,» qui non esl talisquales sibilis estilla Dei sapientia.Vel, « non cst numcrus,»
BUntdii gentium, « sit laudatio »nonqualiscunque, : quia unica et singularis est; vel, sapientise, id est,

sotl «juounda, » i<l esl pura intentione facta, non Filii non est numerus, id est non potest numerari
pro temporali commodb, Bed pro solo Deo prome- diversus a Patre, quia idom sccundum cum Patrc,
remlo « decoraque sit, » id est ex pura conscientia,
: Augustinum, qui dicit iu hoc scrmone Legimus in :

non propter peccala facientis vilescat.Audistis

OjQffi sanotoMoyse, ideo non est numerus sapientiao ejus,
eniin quia « non est spcciosa laus in ore peccatoris nulla enim alia sapientia polcst huic comparari :

Eccli.xv). » Alia distinctio potesl (ieri in hoc psal- sed sapientiae Platonis, et aliorurn philosophorum
mo, sed non habelur ex auctoritate, sic : « Laudate possunt aliffl multffl comparari ipsum Filium sa- :

Dominum, quoniam bonus est psalmus, sil Deo, pientiam Dei dicit,quia per ipsum Dominus omnia
^od jucunda laudatio. » sapienter fecit ct dispdsuit.
quoniam «Dominus aedifi-
Ideo dico « laudate, » Dico ha3c prffldicta facit Dominus, et hoc non
ans Hierusalem, » id est Ecclesiam suam, qua el quibuslibet, sed mansuetis; hoc dicit : « suscipiens»
:iic jam paccm sequitur, <t tandem Deum in onini C in gloria mansuetos Dominus, humilians autem
«

videbit, et « congrcgabit » in ea Ecclesia, non peceatores usquc ad tcrram, » id est ad appetitum

ocaliter, sed spiritualiter, et in unitatem,vel unani- terrenitatis.
oaitatem; ct in caindcm « dispcrsiones congregabit « Praecinite.» Hic habet alia translatio, « incipite,»
[traelis » fidem, id est viros quod ipse facit Isracl in quo intelligimus hoc dictum osse non perfectis,
lispersos per omnes partes mundi. *cd negligentibus. Continuatio Quia' Dominussus- :

Ille congregabit, « qui sanat contrilos corde, » id cipit mansuotos,et alios repellit, ergo « praecinitc,»

:st, illos qui habcnt contritum cor et humiliatuin. id ett, nolitecssc ncgligoutcs ct exspectare judi-
^ontritos corde bcnc determinat,quia quibuscunque cium, scd statim prfflcinite « Domino in confessione,»
nixlis corpus affiigatur, si cor elevetur, oon ourat id est, confitendo peccata ;
« psallite » ctiam Deo
tous afflictiones ipsius : contritos vero corde aanat nostro, « in cithara, » id cst operibus corporis,sci-
)ominus condonando peccata, « et orancs conlritio- licet in activa vita.
les oorum, » id cst ipsos contritos, et privatos vera « Qui opcrit ccelum,»Id est divinam Scripturam,
lignitatc alligat » Dominus, id ost consolidat, ut
-< quae eontinet arcanaDei, « nubibus, » id cst qui-
•educat a<l pristinam dignitatem. A siinilitudinc busdam fflnigmatibus,vel obscuris liguris prophela-
nedici dicit.qui fracta ossa colligat, ut redintegren- n rum,utnon pateant omnibus secreta coelestia, « et»
urct a<l antiquam sospitalem pcrducantur.Alligat tamen in nubibua illis « parat terrffl,» id est Eccle-
mtora nos fascia misericordiae Deus, et confert g siffl, « pluviam, » id cst spiritualem doctrinam,
-uas, quibus reformat nos antiquo vultui,quem « parat >> bene dicit, quia Deus ita adiquando aperit
lerdidimus poccato primi parentis. Scripturas, ut fideles sui inde reficiantur.
«Quinumorat multitudinemstellarum,el omnibus Ipse quidem aperit,« qui producitin montibus,»
nomina vocat. » Si a<l lilteram dicitur, magna
is i<l cst altioribus viris,veluti sanctis apostolis, « fc-
amen potentia intelligitur.Possumua tamen allego- num, » id est solidatum oibum, ad sustentationem
ice sic dicere : Dominus sanat etalligat contritio- majorum et fortiorum; « el berbam, » id est tene-
ies,et sic facit eas stellas lucentea in
Ecclesia. EL riorem cibum, scilicet, suavem at humilem doctri-
nultitudinem illarum stellarum numerat, id cst, nam,sicutdicitApostolua :
« Sapientibus sapientiam
'mnes illos numcro comprcbendit, quia nullum ab- loquor (J Cor. u . - Et alibi : « Lae vobia dedi po-
Hoec ad pracedentis psalmi expositionem pcrtinero videntur.
687 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I COMMENT. BIBL. OKK

tuui, non esoam.» (/ Cor ni) Vel per montee petet3 A oonfortavit, u el liliis tui in te » cxistciitibus/bo-

tcH hujus s.'1'culi iiiii'llp.'iiiiur, in quibus Deus prae- nedixit » omnimoda benedictione.
parat ad opus prsedicatorum, et quorumlibel ser Benedixit ille ••
qui posuit Qnes luos pacem, »

vientium sibi, fenum,id est asperiorcra cibum et :

quia etiam inter eos qui erunt in ultima mansione,
herbam,id estmitiorem quia quandoque dal pras :
erit pax et cxi ultatio. E1 satiat tc adipe frumcii-

dioatoribus suis panem tantum et aquam,aliquando ti, » id ei i, ip a divinitate Christi.

bonos pisccs et hfflc omnia «i ervituti nominum,»
:
« Oui emittit eloquium. » Para sccunda. - (jui

id cst servitoribus hominum,scilice1 pra3dicatoribus emitlit eloquium suum,» id cst Pilium siiuin : « tcr-

et cajtcris ministris Ecclesia;, qui revora serviunt r.r, » id est in mundum; et • scrmo ojus •> dftotjuii,

hominibus,dum nocte diequeDeum pro ipsi orando vcl ipsiue Dei, scilicet predicatio, • currit veloei-

interpellant. tcr, » id cst, diffunditur per totum mundum.

« Qui dat » ctiam « jumentis,» id estmansuetis, Qui
<• » (•tiain « dat nivcm,» scilicet lrigidos et in-

qui jam non rccusant onus cscam

dici portare, « duratos in peocatis,« sicutlanarn,» ut alios doclrina
ipsorum,» id esteis convenientem,tamspirituaiem sua calefaciant, ct « nebulam, » id cst cxcecatot

quam corporalcm ;
« ct pullis corvorum, » id est mulla ignorantia, « spargit,» id cst illuminat ct di

filiis gcntilium, qui sunt corvi, id est denigrati in vidit a massa perditorum, « sicut cinercrn : » qui;

peccatis : non similes malis patribus corum, sed " sicut cinis infusus supcr tcrram impinguat eam B

»invocantibus eum,» id estjdegenerantibus a nigre- facit fruutiferam, sic ipsi qui prius erant ncbula
dine patrum sicut etiam Dcus ad littoram puellos
:
illuminant alios et faciunt fructificarc.
corvorum, quos patres deserunt, pascerc a rore « Miltit » ctiam « cryslallum suumsicutbuccellas,
aeris dicitur, quandiu albi sunt ct doncc sibi a id csf, illos qui per multos annos erant frigidi e

similantur. obdurati in peccalis, sicut buccellampanis, ut sin

Et iste Dominus « non habebit voluntalcm, » id aliis refectio hominibus; scd « ante facicm frigori
est beneplacitum, « in fortitudine cqui, » id est in cjus,» id est, ante illos quos Deus justo judicio su
superbis, « ncc in tibiis viri » contumacis,id estin in pcccatis obdurat, « quis sustinebit? » id est

gambis gracilibus et habilibus ad bene calceandum quis poterit persistere, quin statim conscntiat eis

scilicet in cultu corporis, quac pcr unam partcm Sicut antc Pharaoncm Moyscs vix potuit persister

scilicet per crura significat, «beneplacitum erit ei.» (Exod. vn), quiaejus cor erat induratum.

Alia translatio habet, in tabernaculis viri : » et per Nullus, inquam, poterit sustinere ante faciem fri

hoc notamus conventus superborum. goris, sed Deus « emittet verbum suum, » praedi

In talibus beneplacitum Domino, sed

non cst nive: cationis, « ct » per cam « liquefaciet ca, »

« beneplacitum est Domino supcr timentcs eum » C scili cet et crystallum, et alia qua; praedicta:
sunl

et quia timent cum, idco cessant a malo, « et in eis Spiritus ejus» scilicet Spiritus sanctus, « flabit
super eos « et » etiam « fluent aqua;,» id est, do
qui sperant, » non in meritis, sed « super miseri- :

cordia ejus, » ct idco benc operantur. ctrinoo multai exibunt de populo illo. Vel hic os
tendit auctoritatem, quia Deus mittet Verbum i:

. IN PSALMUM CXLVII.
Juda:a, quia sic fuit pramuntiatum.
Titulus. Alleluia Aggasi et Zacharias. Ipse cmiltct Spiritum,« qui» per pra^sentiam coi

«Lauda, llierusalem,Dominum.»Ecclesiam quam poris « annuntiat verbum suum, » id est praedica

superius ostcndit dc dispcrsionc istius sreculi a Do- tionem et doctrinam suam,« Jacob,» populo illi, c
mino congrcgarijam congrcgatam, cf in ca^lcstibus annuntiat« justitias,» id est,quomodo fiant hominc
collocatam monet in prima parte Deum laudare de justi « ct judicia sua, » id est, quomodo tempor
tanta pace et tanta securitate. In secunda, qua; in- omnia diponat : quo judicio alios elegit, alios rt

cipit : « Qui cmittit eloquium, » ostendit multa be- probat,« Israel » populo illi per praosentiamcorporie
neficia quac Deus fccit nobis in hac vita, ut per hoc Vel annuntiat verbum suum per apostolos et aliu

nos securos reddat dc securitatc ajterna. Intcndit pranlicatorcs : ct justitias et judicia sua Jacob c

autem.ut etiam in aliis,monere nos ad laudemDei. t^ Israel, id est, illis qui faciunt se similes Jacob, i(

Unde dicit « Lauda, Ilier[•usalem, Dominum »

;
cst luctatores : et Israel, id est illis, qui sunt vi

quae jam cs posita in sccuritatc a;tcrna : et o « Sion,» dentes Deum.

quae jam specularis, « lauda Dcum tuum.»Eamdem IIojc fecit Jacob. « Non » autcm « fccit talilei

vocat Sion et Hierusalem sed Sion in quantum :

omninationi, » scilicet « judicia sua non manifos
divinam praesentiam contcmplatur, Hicrusalem in tavit eis. »

quanlum cum Dco rcgnat, et in pacc ct in tran- IN PSALMUM CXLVIII.

quillitate perpctua collocalur.
Titulus : Alleluia Aggxi et Zacharix..
ldco « Jauda quoniam confortavit scras portarum
tuarum, » id cst, tc collocavit in securitate. Portas Laudatc Dominum de ccclis. » Hic iterum habe
«

dicitur haberc ajtcrnas llicrusalcm proptcr aditum Prophcta matcriam laudcm Dei. Modus In prim; :

confortalas dicilur habcre scras, quia nullus post partc monct ccclcstcs crcaturas ad laudem Dci. h
dicm judicii inlrarc potcrit in cam. Seras, inquam, sccunda, quae incipit : « Laudatc Dominus dc lcr-
 689 EXPLANATIO IN PSALMOS. G90
ra, » admonot tcrrestres creatura ad landem ipsiua A minum, per quos, ul tidemus, Dous punit hostes
Dei,c|ua? laus in alia vita plenius e( perfectius fiet auos es meritis. Vel Beoundum Augustinum,» dra-
imnes ad laudem invitare est sua intentio,dioens : cones,» id est vitaa illaa subterraneaa^quibusdraoones
Vos creaturoe, « de coolis, » id est ooelestes orea- incedunt, et maxime in quibus est aqua, quia
tur.r, ci laudate Dominum : » et non tantum voa ignete aaturaj sunt,et ibi refrigerani ardorem auum.
mforiores, scd etiam vos qui estis « in excolsis, » « El omnea abyssi,» id eat profunditatea maris, in
id est cherubim laudateeum »non
ct seraphim, : quibus Deus punit iuimioos, laudate Dominum, id
ideo invitat angelos ad laudem Dei, ut aliquando est, praebete nobia materiam laudis,eto. Etquidqukl

3ent, vel co monente magis laudont, sed sioad- ait in hac vita, licet injuste videatur eaae faeta, in
monendo, ostendit affectum suum soilicet quod si- alia quidem, quando oognoscemua quo consilioDci
bi grata est laus corum. sint facta, erunt nobia materia laudis.
« Laudate eum, omnea angeli ejus, « id ost, voa « Ignis » etiam,id cst combustio solis maxima,ot
quos ipse mittit ad legationem suam in mundum : « grando, » quae contundit aegetea, et multis modis
13 « omnes virtutes ejus, » scilioet, qui nuntii nocet, « nix » ctiam, et « glaoies, spiritus proccl-
non estis, « laudatc oum. » larum, » id cst magnua ventorum impetua, qui di-
Laudate eum, sol ot luna, laudate eum omnes
« mergit navea in mari, et vindicat Deum dc nauta-
I!
atellae, ct » quid por singula? universum « lumen » rum iniquitate, praebeant nobis materiam laudandi
laudeteum. Si sol dicaturhabere spiritum,et luna, Deum quamvis haec omnia videantur stultis a Deo
:

et oaeterffl stelle, per sopossunt Deura laudaro si : injustc facta, tamen debent nobis in hoc praebere
non, bene te laudanl, quia sunt materia quarc tc materiam laudandi « quae faciunt verbum ejus,» id
Itudamus. Xon quia virtutos unius sunl, et tamen cst, per omnia scrviunt voluntati ejus Dci.
quandoque pro omibus ponuntur, ut hic quia : « Montes et omncs eollcs, ligna fructifera ct omnes

longum est sibi omnes enumcrare. cedri, » preebeant nohis matcriam laudis.
Laudate eum cooli coelorum, » proptor hoc dicit,
« « 13estia>,» id est leoncs ct ursi,ct crctcra indomita
quod multos intelligit; « et aqusB quos, » in rei vc- animalia, scilicct crudelcs bestiee, «et univcrsapc-
ritate, « sunt super ccelos, » unde nobis pluvise dc- cora, » ut bovcs ct catera animalia,
domita scilicet
scendunt per cataractas cooli, « laudont uomcn Do- prsebeant Laudem Dco pcr rationalem creaturam
mini, » id est materia nobis sint laudandi Doum, « sorpontos et volueres pennatse. » Supradiota om-

attendcntcs inter caetera quod cum illse aquffi, quac nia ad Htteram intelleota, hoc modo, ut dietum estr,
spissi corporis sunt, teneantur suhtilissimo corpore laudent Dcum, soilicet quod praebeant nobis matc-
ooli, valde mirari possumus.et a laude Dei cessarc laudandi Dcum. Possunt ctiam allogorice sic
rias
non debomus. C discuti. Pcr dracones namque ct abyssos,ct caetcra
Ideo laudatc, « quia ipse dixit, » id cst voluit, pnedicla, significantur mali secundum diversa ge-
h sunt
et facta omnia, id est ordinata de compo-
» nera malorum quaj sunt in cis. Draconos, id est
sitionc quatuor elementorum et etiam ipsam ma- : crudelissimi homines ; abyssi, id est profundissimi
teriam fecit; et hoc cst « ipse mandavit, » id cst : in vitiis; ignis, id ost illi, qui in ardorc concupis-
firmitcr statuit, « et creata sunt » ctiam ipsa ole- centiarum sunt; grando, idest, illi qui contundunt
mcnta, unde postca cajtera ordinavit. In hoc vorsu sanctos suis trihulationihus ; nix, id est frigidi in
bcno ait contra illos qui dicunt mundum Dco co- peccatis; glacics, id est congelati frigorc infidelita-
rternum. tis ; spiritus procellarum, id cst homincs facientes
Ipsa elementa inter csetera ordinavit, postea ea procollas, id est persccutioncs in sanctos, fugando
qurr fecit, « statuit ca » pcrmansura « in s.-eculum,» do loco ad locum : qui omnes faciunt vcrhum Dei,
st per totum tempus praesentis vitac, « ctin sa> cum rcdeunt ad fidcm ad legcm Doi. Montcs, id
ct
o*dum subsecutivum hujus « saeculi. » Cum dica-
» est supcrhi ; et collcs, id est minus superbi ligna ;

tur in Evangelio «Ccelumet terra transibunt(.Va#ft.

: fructifcra, id est fructum honorum operum rcdden-
xxiv,) » ct hic dicantur permanere, non tamcn sunt tes ; cedri, id est odorem spiritualium virtutum in
contraria, quia non dicuntur transire sccundum r\ se hahcntes ; bestise, id cst silvcstres, scilicet rudes
substantiam, sed per solas qualitates, ct illis ita et irnpcriti; ct pecora, id cst mansucti serpentes,
prreccptum posuit, ct non prseteribit »
utis « id est vcncnati homincs, ut hairetici, et volucres,
priTceptum illud, quia sicut disposuit, sic adhuc id cst philosophi,qui hahent pcnnas, id cst sapien-
permancnt. tias diversorum librorum, pcr quas dicuntur volarc,
« Laudatc Dominum. » Pars secunda. Vos,C(xIe- id est exccllcntiorcs aliis cssc : isti omnes mali con-
stes, sie laudato, et etiam vos « dc tcrra, » id est versi laudant Dominum, id cst de his omnibus cle-
terren.se creaturo3,« laudate Dominum.» Eligitquas- git sibi Dominus aliquos qui in futura vita in quicte
dam nonos quibus vidct
(Forte, noxias) crcaturas,in collocati laudahunt Dorninum.
multos homincs accusare Deum,ct injustum rcpu- « Rcgos tcrrae ct omncs populi, » sicut consules,
et prcponit nohis quia si quis dispoaitionem
, « principea et omnesjudices terrs. »
Dci cognoscat, in eiseum intelligitaicutinaliiBesse « Juvenea et virgines, » id estdiversi scxus; « se-

laudandum:ct iudo dicit, < dracones, -laudalcDo- nes eum junioribua,» id cstdivcrsa: a;tatcs,« laudent
 0!)1 HAYMONIS IIALISLIISTAT. EPISC. (Jl»l>. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 002

nomen Domini, quia exaltatum est nomen ejua A otorum ;

< epem, cum dicit : Laetetur Israol ; „

eolius, » sicut ait Apostolue :

> Donavil illi tiomen charitalem, cum dicit : « Laudcnt nomen ejus ii
quf»<l est super omne nomen (Phil. n.) » choro. i)

Quid per singula? « Gonfessio ftjus, » Dei, id est Confinuatio: ideo psallito, eto., « quia benepla>
laus debita ipsi Dco, est eaper ccelum el terram,» « '•iiuin est Domino, - in habitatione illa, « in populc
quia nec ccelestes, nec terrena creaturas possunt suo,»quianihil invenit in co unde offendatur eta ;

eum sufflcienter laudare. « Et » ille Deus « exaltavit propter hoc etiam, psallant, quia • exaltabit maaV
cornu populi sui, » id osl altitudinem quia licel in : suctos in salutem aeternam.
hac vita altitudinem aliquam babeat, tamen ipsa > Exi ultabunt. > Para secunda. Ucin « Bancti I

altitudo per multas adversitates deprimitur : sed in illi altati e ultabunt in gloria » et « l.rU-
alia vita ita exaltata erit, quod nulla adversitate po- bunlur * non extcriori canore, sed « in cubilibni
tcrit deprimi. Et « omnibus sanctis ejus, »sic exal- suis, » irl ei i iii oonscientiis.
tatis, osl « hymnus, » id ost laus cum cantico,qui El iimii tantum intcrius exsultabunt, sed etiaJ
sine intcrmissiono laudant Dominum sanctis dico,
: exterius, el hoc dicit : « exsultationea Dei, > id
ef
scilicct « filiis Israol non dico carnalibus liliis,
; » ct laudes Dei cum exsultatione factas, crunt « in gut
sed « populo appropinquanti sibi, » Dco scilicet, .. ture corum, » id cst in corporc et orc, « ct in rna-

facienti se similcm ipsi Dco. nibus, id corum. » eruaj

csL in potestatibus «

« gladii ancipites, » id cst vcrbum Dei, quo iptl

IN PSALMUM CXLIX. incident, ct separabunt bonos a malis [Matth. xq
ct xxv) : qui gladii sunt ancipitos, quia ulraque
Titulus : Alleluia.
partc incidunt, Vcteri scilicct et Novo Teslamcnto :

Cantate Domino canticum novum.» Hic cst iterum vel quia in hac vita separant vitia et a corpore ct at
materia lausDci. Inprima parte monct sanctosjam anima. « Gladii » pluraliter dicit, quia singukn pcr-
in ajtcrna quictc habitantes laudare Dcum. In sc- sonae utcntur gladio illo.

cunda, quse incipit : « Exsultabunt sancti, » descri- Ad quid erunt Ad faciendam gladii in manibus? «

bit gaudium et potestates quas ipsi sanoti in alia vindictam in nationihus, » id est in illis qui legom
vitahabobunt et : invitat nos ad laudcm,sic diccns : non habucrunt ct ad faciendas « incrcpationrs in :

Vos Israel, jam vidcntes Dcum in illa aaterna Ilieru- populis, » qui male usi sunt.
salem, « Domino » de creationecceli
cantatc » illi « Et « ad alligandos rcgos corum, » populorum,» in
et terra?, etc, « canticum novum, » scilicet de re- compcdibus, » id cst in aeternis poenis, ex quibus
parationc quam fecit Dcus pcr incarnationcm Filii nullo modo poterunt sc exsolvere « et nobiles eo> :

sui nec moneo omnes ad laudem ejus, quia « non d rum,

: id cst nobiliores de omnibus, in manicis >i «.

est speciosa laus in ore peccatoris (Eccli. xv,) » fcrreis, » quia punientur manibus eorum quibus in
sod fit « laus ejus in Ecclesia, » in collcctionc pracsenti vita malum et injurias intulerunt.
« sanctorum. » Non tantum monea cantare, scd Quid singula enumerem? Ad hoc gladium habe-
etiam «lnetetur Isracl,»idest pcrfectiores,«in eo qui Imnt in manibus « ut faciant in eis, » regibus et po-
fccit eum » quia jam eo praesente fruitur; « ct filii pulis, « judicium conscriptum, » id est judicent cos
Sion, )> id est fragiliorcs,illi et minores, « exsultent secundum hoc quod in prophetis et aliis libris scri-
in roge suo, » quem praesentem habent et quo refi- ptum cum dicent « Disccdite a me,ma-
est; veluti :

ciuntur. Vel « filine » dicit utrumquc soxum com-

ut ledicti, inigncm aHernum (Matth. xxv) » et haec :

prehcndat contra : illos qui dicunt femineum sexum « gloria » non est tantum sanctis apostolis vel sum-

non esse redemptum. mis sanctis, sed « omnihus sanctis ejus » erit,quod
« Laudent » etiam « nomen cjus in choro, » id cst habebunt hanc potcstatem, consentiunt cnim divi-
in concordia, et « psallant oi in tympano et psal- nae sententiae, ut quotidie fit in sancta Ecclesia.
tcrio, » non quia in superna patria his instrumcntis Excommunicat quidem episcopus, ut os Ecclesiae,
utantur, sed gaudcbunt dc rcmuncratione quam ha- cui conscnlit Ecclesia tota, dicens Amen. :

bcbunt tIc eo, quod hic fuerunt tympanum ct psal- D

IN PSALMUM CL.
terium.Pcrpsaltcrium intelliguntur illiquispirituali
opcratione Deo scrviunt, sicut contcinplatorcs. Per Titulus : Alleluia.

tympanum quod ;
fit pcr corium mortui animalis,in- u Laudate Dominum in sanctis. » Hic iterum in-
telliguntur illi qui scipsos morti traduntpro vcritatis vitat Propheta ad cantandum allcluia, non adhuc
testimonio, sicut sancti martyrcs.Nota quia chorus tendentes ad patriam, sed jam positos in thalamo
est variarum vocum placcns concordia, quaa concor- regis, jam gaudentes nupliis, jam conformatos ima-
diam charitatis signiticat, in qualaudanduscst Deus, gini Dei, ad quod admonucrat a principio libri,Mu-
ut ait Apostolus : « Omnia vcstra in charitatc fiant lcria osl laus Dei, jam quidcm nuptialis.
(/ Cor. xvi.) » Vol chorus cst musicum instrumen- Et ostendit undc debeant laudare Dominum, ot
tum, cujus chorda comparcs voces, nec discordes quomodo, dicens « Laudate Dominum in sanctis :

reddunt ct possumus hic notarc principales vir-

: ejus, » id est in considorationc sanctorum,quos ipsc
tutes, idem, cum dicit « Laus in Ecclesia san-: misericorditer justificavit, ct mirabilitcr rcmuncra-
cm FATLANATIO IN PSALMOS. 694

vit « laudate eum » ctiam « in firmamento,»id esl A «GloriaPatri.»l8teversiculuspostunumquemqu6

in consideratione firmamenti,scilice1 quod noa ita psalmum cantatur, ideo scilicet quia unusquisque
firniavit, ct in tanta requic collocavil quodjam nu- psalmua Bive sil exhortatiorius, sive <le laudc Dci
lus, neque homo, ncque diabolus, poteril aliquo tractet, de historia, vel quocunque modo iiat,scm-
modo nocere firmamento « virtutis ejus, » Dei sci- per lii ( peratione Trinitatis.Sic igitur ezponatur :

licet, quod ipsc Dcus cum magna virtute fecit, Vd oria, i

i<l os1 fama, oum laude frequenter can-
hoc cnim ut nos in illa requie collocaret et imagi- tetur fl proferatur, a nobis,« Patri, ei Filio,etSpi-
ni suae conformaret, fecit Pilium suum incarnari, ritui Bancto,» ut omnibus operibus nostris semper
ct etiam mortis tormento affligi. honorifioetur Deuset laudotur,sicu1 Apostolus hor-
« Laudate » etiam « eum in virtutibus ejus. » id tatur : • Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud
est, de lioc i]uod ipse tradet regnum Deo Patri ; et factis, omnia in gloriam Dei facite(J Cor. x).»Tunc

habet alia translatio, « in potentatibus ejus. Lau- equidem glorificatur Deus in omnibus operibus no-
date » quoquc « eum secundum mullitudinem ma- stris,quando declinantes in malis actionibua nostris,
gnitudinis ejus.»Sicut magnitudo Dei sine Gncest, sivecogitationibusbenevolumus,e1 beneoperamur:
ita sine fine laudate eum : in enim, quae
non terrenorum appetitu,sed ecelestium a£fectu:et
hac vita
brevis est et finem habet, non potest laudari Deus n quidquid boni agimus, totum divinae misericordiaB
II
indum suani magnitudinem. Ostenso unde sit ascribimus nec tamen ideodico ul gloria sit Patri, :

laudandus Deus, ostendit quomodo sit laudandus, ut nune tantum habcam causas novas,quibus admo-

diccns « Laudate eum in sono tubae.»Per tubam,

: neam dum glorificari, sed « sic, » id cst, pro hia
Buae hortatur homines ad bellum, vcl ad festivita- eausis offeratur gloria, << ut, » id est, pro quibua
tem, intclliguntur sancti proedicatores,qui nos hor- (t
eral »offerenda et reddenda gloria« in principio,»
tantur ad pugnam contra vitia, et Dco festivitatem id esl anlc mundi constitutionem « et nunc,»idest
cclcbrarc; quasi ita diccrct : Vos sancti prrcconcs, in pra3senti,«etsemper »erit,« eterit« in » futura
laudatc Dcum dc prcmio vestra3 turbae et vestraa « saecula,» constantia multis « saeculorum, amcn,»
exbortationis : « laudatc eum » similiter«in psalte- itl esl fiat, et iterum sit. Semper cnim fuit Dcus
rio et cithara, » id cst dc remuneratione psalterii, misericors,licet aliquando non essentquibus misc-
id est contemplativas, et prp praemio activae vitae, retur, sed omnipotens semper benignus, ct quod
quaj pcr citharam significatur, sieut ante osten- fuit, est et erit,quia immortalis est ct adcrnus.Pro

sum cst. his igitur omnibus el dignum et justumestut sem-

t. Laudate cum in tympano et cboro,» id est dc- per a creaturis honorificetur et magnificetur.Bene-
pr;emio vestra? mortificationis, sieut sancti marty- amen. Sciendum, quod triplex cst
dictus Deus,
qui pcr tympanum habentur et : pro mercede ^ modus cogitationum nequam unus earum quaede- :

concordiac et unanimitatis quam in hac habuistis liberatione et proposito pcecandi mentem contami-
qua? concordia per chorum intelligitur, in quo lit nant; aliusearum quaedelectatione quidempcccandi
conformis sonus. « Laudatc cum in chordis ct or- mentem perturbant,nec tamen ad consensum pec-
gano. Pcr chordas, qua multum attenuantur ct cati pertrahunt; tertius earum quae naturali motu

cxtenduntur.ct dulccm sonum reddunt, intelligun- menlcm percurrentes,non tamen hancad patranda
tur illi qui scipsos attcnuant affligendo per jeju- peccata illiciunt,quam a bonis, qua? cogitarc dcbuit
nia, per vigilias, et aliis modis,et ad Deum se sem- impediunt veluti cum plantasmata rerum, qua?
:

per extcndunt, nihil facientes pro favore, sed om- aliquando supervacue gesta vel dicta novimus, ad
nia amore Dei, et operibus suis dulccm ct jucun- memoriam reducimus, quarum crebra retractatio,
dara profcrunt Deo cantilcnam. Per organum, in quasi importunamuscarum improbitas,oculoscor-
quo multffi fistula! unam concordiam reddunt, in- dis circumvolare ac spiritualemejusacieminquieta-
tclliguntur illi in quibus multa gencra virtutum ad magis quani cxcoccarc consucvit.A cunctis autem rc
unum tcndunt,ct concordia cbaritatis colliguntur hisoogitationumnequamgeneribuscastigarimonuit
quasi diceret Laudate cum dc pronmio vestrae at-
: Salomon, cum dicit « Omni custodia scrva cor :

tcnuationis,ct dc pramiio concordiffi quam in mul- p tuum,(]uoniam ex ipso vita procedit (Prov. xiv) » :

tis habuislis. cujus monila sequentes,agamus sollieitc,ut siquid

»Laudate cum in cymbalisbene sonantibus,lau- consensu perpctrandi facinorisinanimodeliquimus,
eum in cymbalis jubilationis. » Per cymbala, eiluhoc confessione e1 dignis pcenitentiae fructibus
ulii duosimul percutiuntur, intelliguntur ilh qui se abstergamus. Si delcctatione peccandi uon tentari
invicem exhortantur ut bene resoncntDcu in activa senserimus,noxiam delectationem crebris precibua
vita vcl ut jubilcnt,id cst, tanta mcnlc concipiant
:
ac lacrymiSjCrebra rocordatione perpeluaa amaritu-
la-litiam.quam non sufficiant voce exprimcrc Quasi dinis, pellamus ct si nos solos ad hanc propulsan-
:

riicerct Laudate Dcum pro remuncrationc vcstrae

:
dam sufficere non posseviderimus,fratrumqua3ra-
bonse exhortationis. Quid plura? « Omnia spiritus mus auxilia,ut quod nostris viribus nequimus,illo-
l&udet Dominum,» id est vos omnes facti spiritua- rum consilio et intercessione sumamus. « Multum
leset corpore spirituali et subtili.Benedictus Deus. enim valet deprecatio justi assidua (Jac. v); » ct
Amen. Lautc cum. sicut idem promisit:«Oratio fidei ealvabitinfirmum,
093 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. <>PI\ PAiis I. — COMMENT. UILL. 09C

ot, alleviabil riiin Dominus, cl b5 in peccatis :ii,di- \ lum po sumus, inlcrci bonarum cogitalio-
mittenturei (Ibid.), » quia suporvacuis cogitationi- num, cl maximc froqucnti Scripturarum medita-
bus- ad integrum carerenon valemus.Haa in quan- tiom u ,

HAYMONIS
HALBER8TATENSIS EPISCOPI

COMMENTARIA 1N OANTIGA ALIQUOT

Quibus Ecclesia perinde atque Psalmis IJavid utitur.

Bemper mementole quoniam excelsum c.st nomcn eju$

CANTIGUM ISALE PROPHETjE.
el punit superbo .

Confiteor. Hic ascribitur titulus, Canticum Isaiae Hoc etiam dicetis : Cantate isti Domino,quoniam'm
prophetae, quia Isaias in prsecedentibus suae pro- his magnifi.ce fecit cl dignus est laude : et dicelia
phetiae vcrbis casum hominis, et irani Dei mitiga- etiam : annunliate hoc, id est hanc salvationem,
tam, et hominem ad pristinam dignitatem repa- in universa terra ubique gentium,ista salvus om
ratum per Filium incarnatum prophetat. Matcria colligit,
est Christi adventus. Modus, quorl ostendit quae Exsulta. Quasi hominibus jam cst annuntianda,
bona ex illo adventu hominibus proveniant. In- sed lu, o habitalio Sion, id cst, o vos Judaei prin-
tcntio est, hortari ad Iaudem pro incarnatione cipalitor, exsulta et lauda ideo, quia sanclut
Filii. Israel, id est, ille qui sanctificat Israel, cst magnui
Vox filii prophetantis : Conjilebor tibi, Domi- in medio tui de vobis natus, inter vos conversa-
ne, id est, laudabo te, quoniam iratus es mihi, id tus.
est, toli humano culpa parentis, et con-
generi,
versus cst furor tuus, id cst, ira tua dimittendo
CANTICUM EZECHLE REGIS JUDA.
pecoata, consolatus cs me spo aeternae beatitudinis Ego dixi. Canticum islud est ah Isaias sc«-ip-
non ideo confitetur, quod iratum fuisse
:.b
intelh tum, tamen non norninc ejus intitulatur, sed 110-
git, sed quia de ira ad misericordiam conversus mine Ezechiae, qui ab Isaia loqucns induciinr.
sit. Ezechias cum in mullis Dco deserviret, in lioc
Erce ita me, quorl Dcus iratus
consolatus cs peccavit, quod excelsa non abstulit, undc a Deo
prius, modo factus cs Salvator mcus ab origina- gravi infirmitale pcrcussus, ab Isaia mcruit ;m-
li pcccato mundans, idco deinceps agam, id est, dirc : Disponc domui tuae, quia moricris tu, et
promovobor in virlutibus fiducialiter, id cst, secu- non vivcs. Ille ergo gravi compunctione convcrsaa
rus sum do praemio, si quid boni gessero, non ad parielem, peccata defievit, et rursum ab eoJem
timcbo diabolum, vel peccatum quod habitat in Isaia audirc meruit, quod Deus poenitentia illius
mortali corporo, quia islc Salvator refrcnabit placatus, quindecim annos vitae superinduxit.
utrumque. Postquam igitur Ezechias de infirmitate convaluit,
Ideo non timeho, quia Dominus mra
hoc Dco canlicum liberalori suo cecinit, in quo
fortitudo est
conlra illa, ctcst laus mea, id cst, facict mc lauda- et peccati sui et infirmitatis meminit, ut ex oppo-
bilem in aeterna vita :ct hocc omnia ideo sunt mihi, sito tribulationis gratior apparcat modus libcra-
quia crcator factus est valens creaturae mihi in aeter- t onis. Maleria est ipse Ezechias
;
in infirmitate
nam salutcm. C positus, et ab infirmitate liberatus. Modus est,
Hanrictis. Convcrtit sc ad illos, qui orat in quod ostendit quare in illam infirmitatcm corue-
temporc incarnationis quasi dicat
: Ego in lit, proptcr peccata sua, et qualiter in infirmitate
:

aenigmatc prophetico spiritu salvandum nie vi- sc hahueril, scilicet, quam graviter poenituerit, et
deo, vos aulem apcrtc haurictis aquas doctrinae el qualiter per pcenitentiam purgato pcccato, conva-
baptismatis in ffaudio spirituali, de fontibus, id Iuerit. Intentio est hortari ad pconitcntiam. Notan-
est, de multiplici ahundantia Salvatoris, cl alter duni e.st, Isaiam in vcrbo Domini loqucntem, ct vi-
alteri diceth ct admonebitis alios in illu dic, in- cinam mortcm annuntiantcm, Ezechiae non cssc
carnationis. Confitcmini Domino, ct invorute no- mcntitum, quamvis illc convaluit. Dominus cnirn
mcn ejus, id est, praeparate vos dignos ad invocan- sub condilione solet loqui, quia dicit : Morierit, ni-
dum. si pccnitueritis.
Nota facite. Hoc etiam dicetis : Notas facite in Verba Ezechiae, recolentis qualiter in inCrmitate
populis praedicando adinventiones ejus, id esl salva- se habuerit Ego dum infirmarer dixi, id est, rleli-
:

tioncm,ot omnom viam sapientiss et scientiae,quam beravit : Vadam ad portas inferi in dimidio dierum
invenil, et ostendit fidelibus suis ne
: el velitis no- meorum^quia dies mcos oon consummavi in sludiis
mcn Dei usurpare vohiecum sicut Adam fecit, sed bonorum operum.
6! 17 COMMENT. IN C.ANTICA ALIQUOT. 008

Qujesivi.et idco,quiavidi propter peccata mea, et A Attenuati sunt. Quia proponebam clamare et ge-

antcconsummatam vitam mo in inferno ponendum, mere, ideo oculi mei, id esi affectiones mea sunt
auxsivi aDomino precibus cl compunctione cordis, altenuati, id esl remota crassitudine terra olariores
residuum annorum meorum ut prolongato vita spa- et subtiliores effecti, et per hoo suspicientes in excel-
quod in inc imperfectum erat, consummarem. sum soilioet, in Deum direoti. Domine. Oouli dicodi-
Idoo qu.rsivi bona, ut perflcercm, quia si non per- oentes, Domine, vim infirmitatis patior a simili il-

Bcerem, dixi, id est, deliberavi, non videbo Dominum lius, qui in qausa deprimitur, el advocatum quairit
Qeum in terra viventium. Solebam mihi aggratulari inde dicii : sed tu responde pro me, id est, Bisadvo-
in cirouiti illius, qui reparatua est quietem quam catus meus.
Adam perdiderat, snl non videbo ultra inter illos Quid dicam ? Quasi admiratus peccata sua, et
qui sunl terra viventium. justitiam illius, quem invocat, dioit : Invoco te ut
tfon videbo. Expositio pracedentis versus. Vere liberes me, sed quid dicam ex hoc quod invoco te;
noti videbo, quia non ad salutem ultva aspiciam, si aut ijiiid respondcbit mihi ipse Deus? Quomodo flet

Biodo moriar, hominem quem intelligo in humani- ipse Deus advocatus, cum ipse fecerit hanc mihi in-
fete venturum, ct non aspiciam ipsum eumdem ha- flrmitatem propter peccata mea? Quasi diceret :

hitatorcm qui erit habitatio quietis. Quasi dicerel : n Quamvis intelligo iratum,e1 pcenam inferentem mihi
Venict quidem ad loca inquietudinis, sed tamen propter peccatamea, tamen per cordis compunctio-
crii babitator quietis, ultra non moriens. ncm scio placatum,etme ab infirmitate sanaturum.
mea ablata est quasi diccrel E1 si mo-
teratio : : Decogitabo. Quasi diceret : Et si responderis pro
riar inconsummatus, ul non perficiam bona, lunc me et ab intirmitalc me suscitaveris, recogitabo tibi
ille egregius de semrne meo nasciturus erit, a sa- omncs annos meos recompensando bona pro singulis
kote mea ablatus. Vel generatio piorum ct clccto- bonis,quas feci in prasteritis annis meis, inamaritu-
rum a mc cst elongata mea, id est, interquos me: dine animge meoe, id est, in gravi cordiscompunctio-
futurum intellexeram, et eonvoluta est a me quasi nc Domine. Proponit infirmitatem carnis non causa
tabernaculum pastorum. Per simile loquitur, quasi excusationis, sed causa facilius impetrandi. Domine,
tanta velooftate remota est a mc societas sanoto- si sir vivitur,et in tantacarnis fragilitate,qua3 pecca-
rum, si inconsummatus moriar, quam cilo convol- tis non potest resisterc ct si in talibus peccatis est
vuntur tabernacula, hoc cst, tcntoria pastoria, vita spiritus mei, id est scnsualitatis mcac quod mca
quando mutant pascua. caro docet et suggerit nisi peccata, quod re-
niliil

Pr.rcisa cst. Idco non aspiciam, quia vita mea pras- veraest:quandiu liomo in carne subsistit, tunc juslc
cisa est, id est, non perfeci bona, quae debui, veluta corripies, id cst correptum et emendatum me facies
ite. Per -imilo dicitillius textoris,qui priusquam 6 per istan) infirmitatem, ct spatium cmcndandi tri-
perficiatur tola tela, praecidit partem quam texuit. bues.c/ deinceps vivifxcabis mc justum et sanctum
Et textor meus, Dcus, succidit tne : non
scilicct, efficies et wn; debeo corrigi et cmcndari, si spa-
:

dicam, cum jam afiquid texuissem, sed dum ordircr tium prolongatum fuerit, quia ccce modo hoc reco-

wdhuc, id est, dum ad bene agendum me praepara- gnoseo, quod in pace dum populus totus paccm ha-
lem, succidit mc : ct praecisam vitam dicit, non bet, et lutus est ab inimicis, est ista mea aniaritudo
quod mortuus csset, scd praj nimia gravitate infir- inflrmitatis amarissima. Dum totus populusmecum
mitatis, quia parum defuit a morte. ' inbellispericlitaretur,nonpoteram meamculpamita
De mane usque ad vesperam finies me. Quasi ideo attendere,sed perhocquodsoluspunior,populoinco-
buccidit, et quasi mortuum mc fuissc, quia prnc ni- lumijidco comperio hoc cx peccatis mcis contigissc.
mia infirmitatc singulis diebus dicebam Do- : Tu autem. Ecce incipit ostcndcre quomodo conva-
minc dc hoc manc usque ad vespcram finics me
! : luif, fjuasi diceret : Amaritudo est mihi, tu autem
ct veeperi sperabam ct dicebam, usque ad mane fi- eruisti, indulgendo spatium vitae, animam meam,
manc. ut non pcrirct : ct per hoc eruisti, quia projecisti
Ideo sic sperabam, quia infirmitasaDco immissa, post tergum tuum omnia peccata mca, oblivioni dedi-
contrivit omnia ossu mca, quasi lco confringit Y) sti condonando :

omnia quac rapuit. Quia ideo meeruisti, ut ereptus confiterer,qua ali-

De maue. Proptcr oppositam similitudinom de ter non possem confiteri, quia non infernus confitebi-
Icone, repclit. Et quia similis crat Iconi infirmilas, tur tibi. Nullus postquam in inferno est positus,
ideodicebam Dc manc usque ad vesperam finies me.
: potest te laudare, sic ncc cgo si ibi ponerer exigen-
Hactcnus dictum est dc gravitatc infirmilatis ct : tibus pcccalis, nequemors, id est aliquis in peccatis
quia propter peccata sciliccl contigit, hic de pccni- mortuus, etiam in hac laudabit tc sicut dccct, sic
tentia peccalorum incipit, quam in ipsa infirmitatc ncc cgo si in peccatis perseverarem : et illi qui dc-
habuit quasi diceret Video quidem propter peccata
: scenduntin lacum, id est in infernum, vel profun-
hanc inRrmitatcm evenisse,sed ad Dominum siccla- dum vitiorum, non exspectabunt veritatem tuam, id
tota mentis intentione, sicut pullus hirundinis
•

cst in carne Fiiii tui promissam sibi utilem non in-

qui maxime os aperit in clamore, el sic etiam me- telligunt sic nec ego, si in peccatis morerer, vcl
:

Htabor ul columba, clamando peccata ingemiscam. si in peccatis perseverarem, incarnationem Filii

000 IIAYMONIS IIALHFJiSTAT. KPISC. DIM>. PAIiS. 1. — COMMENT. BIBL. 700

tui futuram aon intelligerem mihi profuturam. A solebatis, proferre, recedant de ore vestro ; ideo reoe-
Vivens. Illi non confitebuntur, sed vivens, i<l est, ia.ut,quia Deus omnia praevidens, cum vos exitura
solus in virtutibus vivens in praesenti, et in beati- rei non intelligatis, jactantiee ves',rae pcenam prae-
tudine post mortem, ipse solus confitebitur tibi : el paral)it: hoc dicit : quia Deus scientiarum Dotninut
ideo me vivificasti, ut tibi confiterer. prxparantur, id esi antequam flant, <•<»
rst, et ipsi

Confitebitur tibi dico, el aliquis illorum vivifica- gno cuntur cogitationes hominum.
Inruin factus pater ct doctor aliis, faciet quos
filiis, Ei quia novit conscientias vestras superbas, et

docet notam veritatem fuam, id est promissiones meam humilitatem, ideo vos deposuit, et nns cxalta-
tuas, quod iimi vis mnrlcin pcccalnris, sed potius ut vii : hoc dicit arcus, i<l eat pote
: fortium, i<l est <
.

convertatur, et vival (E%ech. xvm): sictrf <^ egro //<«//c aemulae et filiorum, et Philistinorum, superatus cst

notifico per inflrmitatem sanationem meam. el per meamfccunditatem, et per fortitudinem Jud«o-
Et ut possim confitere, Domine, sicut ccepisti, rum,et infirmiego ct mei, vel etiam Bebraci, modo
deinceps salvum mc fac ct alios, <?/ communitcr per isiu i) filium sunt accincti robore.
psahnos nostros cantabimus cunctis diebus vitxnostrx YA illi, <|ui prius repleti fuerant potestateet divi-
in domo Domini, non in cxcolsis, sicut hucusque tis, modo j/ro panibus quibus saturarentur, sc loca~

promisisti. t> vcrunt et servient ut mcrccnarii, et prius famelici,

CANTIGUM ANNtF, ut ego ipsa vcl Judaei, saturati sunt.

Exsullavit. Anna diu perpessa opprobrium steri- Donec. Ego paulatim lanturn crevi, et adversarii

litatis ab aemula sua Fenenna oi filiis ejus, tandem decreverunt, doncc ad maximam vilitatem devene-
fecundata, et Samuele filio suo, sicut mos crat, in liin t : hoc dicit : doncc stcrilis, id ost ego vel Judaea
templo adducto, quasi pro gratiarum actione cecinit potius, impotens rcsistere allophilis, peperit pluri-
hocicanticum Domino, in quo etiam prophetat salu- mos, quxmultos habuit fxlios, vcl allo-
ct illa .rrnula

tein, quam Dominus tempore ipsius Samuelis, et phili, qui multos habebant beilicosos, infirmata est.

per ipsum Samuelem facturus cssel Israelitico popu- Et hoc quod cgo sum salurata, et illi infirmati,
lo. Per Annam prius sterilem, postoa fecundatam, hoc est pcr Dominum, qui quos vult mortificat, et quos
significatur gentilitas, quae prius despccta a Judaeis, vult vivificat et mortificatos deducitad infcros, ut ibi

postea conversa, Judaeis est praelata por Fenennam : pcrpeluo remaneant,^ quosdam rcducit, quia prre-
Judaicus populus, qui ante a Deo acceptus, postea videbat justos in Christi resurrectione reducendos.
est repudiatus : per Samuelem, Christus, qui futurus Dominus etiam pauperem facitet ditat in divitiis,

erat salus Judaici populi, id est omnis credentis. humiliat et sublevat in potestatibus.
Materia est filius Annae a Deo datus. Modus est Ipse dico suscitans de pulvere, id est de inferiori
quod ostendit qualiler ipsa Anna pro filio sibi dato ti gradu cgenum sicut mc, vel meum populum, et de
se habuerit, scilicet, quod Deo datori gratias relu- stcrcorc, id est, de magno opprobrio et abjectione
lit, et quid per ipsum Samuelem contigit, scilicct, paupcrcm crigcns in magnam dignitatem.
salus populi, et destructio hostium. Intentio est, Ad hoc erigens, ut scdcat cum principibus, cl so-

hortari ad laudem Dei, pro impctratione alicujus lium glori.T tcncat sicut imperator.
beneficii. Et ipse potest, Domini enim sunt cardines terrge,
Vox Annae, de accepto filio congratulantis : Exsul- hoc est, ultimi fines terrae ct posuit orbcm, hoc est,
tavit cor Domino quod dedit mihi filium ct
meum in ; te firmamentum super eos cardines.
cornu meum, id cst, defensio mea contra impropc- Dominus etiam ipse postquam exaltat sanctos ser-
rium sterilitatis, exaltatum est in Deo meo, non in vabit ne peccent pcdes sanctorum suorum, id est fincs

me superbivi, sed in omnibus me gratam exhibui ipsorum, quia ad bonum finem perducet eos, et ex-
Deo. posito, impii conticescent non audentes mutire, nec
Et ipsum filium, os meum quod mihi prius impro- habcntcs bonum quod proferant, positi in tenebris
pcrantibus rcsponderc non audebat, modo est dila- inferni, jam conticescent et quia ille tantum qui
:

tatum super inimicos meos, quia habeo quid rcspon- vir est, roborabitur in futuro, ct hoc robur erit non
deam fpmuh-c et filiis cjus : ideo cxaltata sum, quia ]) in sua fortitudine, sed Dei.
Urtata snm in salutari tuo, id est, in filio, quem pro- Vir quiilem fortis apparcbit, sed advcrsarii ejus
video salutarem populi tui, per te dato. expertcs divinao fortitudinis formidabunt, ct timidi
Non est sanctus. Et quia dedit salutarcm, per hoc apparebunt ante Dominum, e/ipsc existcns in avlis,
apparet, (\uo(\non cst aliquis sanctus ut cst Dominus tonabit per tubam archangeli horribiliter supcr ipsos
(|iii tantumdem valeat. Vere non est aeque aliquis diccns : Itc, maledicti, in ignem .rternum (Matth. xxv).
sanctus, neque cnim est alius cxtra Nullus cst
te. Vel antequam veniat ad illud judiciam, in hoc pra>
sanctus, nisi per tc, ct non cst aliquis fortis in dan- senti intonabit in cadis, id est per apostolos, qui <is
dis beneficiis, potens sicut Deus noster. pncdicando annuntiabunt futuram miseriam.
Ergo nolite, tu ajmula et Filii Philistaei, quos in- Et non mirum si formidaverint, quia Doininu*
telligo devincendos in sacerdotis filii mei, multipli- in illo judicio judicabit omnes fincs terrx, id est
care loquitur sublimia sicutusquehuc gloriantes. Non cujuscunque modi homines, et hoc per filium el ;

tantum nova non multiplicetis, sedetiam vetera quae hoc dicit Et dadit imperium regi suo Christo, cl in
:
701 COMMBNT. IN CANTICA ALIOUOT 702

illo judicio cornu, T * 1 esl altitudinem, quod in qui- A Deus ab omnibus in via obsistentibus liberabit,
busdam depressum videtur sublimabit nt hujus ; donec iuducal in terram promissionis.Intentioest,
bumanitati omnia subjicianlur, Christi sui, id est hortari ad laudem Dei, propter ipsum transitum.
Filii, per Samuclcm significali. Mox Moysi de liberatione applaudentis Cante- :

AJlcgorice potesl psalmus ita totus legi.Vox Ec- mus Domino, gloriose enim magnificatus est cum in
•iiilms : Exsultavil oor meum in Do- /Egypto operatus sii multa,in bac submersione ho-
mino, quia assumpta snm ad Qdem : el exaltatum stium clariui' apparuit, quia equum, id est, totam
cor nioum
Deo meo,quia defensionem babeo
in pompam el superbiam, el ascensorem, i«l esl ipsum
eontra improperantes JudsBi Pharaonem el milites ejus deiedt in mare,
Dilatatum est os meum super inimicos meos, Fortitiulo mca. Detenninat (|nis sil ille, (|iii ita

quia habeo quid eis respondeam, ipsosjam exoae- gloriose magniflcatus est, scilicel Dominus, quasi
oatos per meam illuminationem, quia letata sum ille i|ni ita magnificatus est, est fortitudo esl laus
in salutari tuo, quia Bdem Filii tui salvatoris sus- mea, qui facit me fortem el laudabilem et ipsefac-
oepi. JinlaM, aolite super me multiplioare loqui ins est milii in salutem submersis liusiilms.
ublimia gloriantos. Iste idem est Deus creator meus et ideo glorificabo
Et recedant vetera, quaa improperare solebatis. i> cum et aon novus Deus, sed Deus patris mei Abra
Idco recedant, quia arcus, iil esl potentia fortium ham ct aliorum, ct exaltabo eum ct ideo est iau-
Judaeorum, esl superatus per dos, qui modo plus (landns.
intelligimus quam ipsi : et inQrmi, id est nos ac- Dominus. Et poluit projicere, et esse in sakitcm,
cinli sumus robore soientiae. oi Dominus est quasi vir pugnator contra ini-
ipse
Et alii Jinlau prius repleti sapientia, modo pro micos pugnans et si oescitis quis sit, ego
fortitcr :

panibus sc locaverunt,e£fecti sunt Iumen gentilium, dico vobis, omnipotens nomen ejus : currus hic de-
ut panem vitaa intcllectus aociperent : o.t famelici terminat quem equum, ct quem ascensorem su-
gentiles, prius Dcum ignoranles, saturati sunt porins inlollexerat : quasi diccrct
ct quia cst :

scientia. pugnator omnipotcns, ideo projecit currus Pha-

et

Tandiu crcvit, donec gentilitas prius sterilis,pc- raouis ef ipsum Pliaraonem cumsupcrbiact poinpa
peril iilurimos in fidcm : ot illa Judaea, quae prius sua ot non ipsum tantum, scd cxercitum ejus, id
:

mnllns habebal filios, in cultum Dei instructos,in- esl totum comitatum ojns, projiciet in mare.
firmata ct exceecata ost. F.t non mirum si gontilitas Et non tantum quoslibet, sed electi principes ejus
iia crevit, quia Dominus hoc focit, morlificat cx- submersi sunt in mare Rubroet quia potuissent sub-
mdo et illuminando vivifioat : deducit ad in- mergi,et iterum cmcrgcrc, addit abyssi, id est pro-
feros mortificatos, reducit vivificetos. C funditates aquarum operuerunt
eos, descenderunt in
Et idemDominus pauporcsfacit Judaeos, et ditat profundum quasi ad similitudinem la-
lapis, id est,
gentilos, ct huniiliat superbos Jud.cos, et sublimat pidis ad infcriora dcsccndcnlis, scmpcr.
gentilcs humiles. Dextcra tua, Domine. Incipit dclcrminarc pcrquid
Suscitans de pulvere, id cst, de ignoranlia oge- submersioncm illam fecerit, scilicet, pcr fortilndi-
nnm gcntilem, ct dc stercore idololatriae ipsum nciii dextrae, id est oiierafionis sua3 : hoc dicit :

pauperem crigcns. Domine, ita illi submersi sunt,et in hoc estdextera

Ad hoc, ut sedeat cum principibua, id cst cum tua, hoc est,operatio tua, magnificata est in forlitu-
-tolis, et solium gloriae tonoat in ceterna boafi- (linc,\i\ est,in hnc forti oiierc. Vcl, magnilicata est
tudino. in fortitudine, quasi rccognitacst fortis csse:ctvcro
Domini cnim sunt cardincs tcrroe : sicut cxposi- dexlera lua est fortis,quia dextcra tua, id cstopera-
tum cst usquc in finem. tio et virtustua, non casus vcl inutatio clementi /«?/•-
cussit inimicum Pharaonem,^ in niultitudine glorix
CANTICUM MOYSI AD FILIOS ISUAEL. tur, id est, in mulliplici gloria deposuisti adversa-
Cantemus Domino. Filiis Israel per mare Rubrum rios mcos totam familiam Pharaonis.
eductis, quasi pro gratiarum actionc cantavit Moy- J)
Misisli iram tuam.Adh.xic ostendit qualiter opera-
ses Domino. quia inimicos corum submerserat tns sil, tu misisti iram titam super eos quse dcvora-
/. xv),hoc oanticum landis.et (ilios fsraeloan- vit cos in aqna, tam eilo sicuL iL, nis vorat stipulum, r

docuit, Maria sorore sua praeeunte el cithari- ct in sjiiriiu furoris tui in turbine venti, quem ira-
quo praefiguravit
zante, in laetitiam sanctorum, qui lns immisisti, congregatx sunt aqux snper cos.
per baptismum submersis vitiis, evaserunt, el Deo Sed priusquam illi ingrederentur, stetit unda, id
as refcrunt. Materia esttransitusfiliorum Israel est, divisa eslaqua, quod esl mirum,quia ipsaest
per mare Rubrum, ot subnjersioinimicorum.Modus in sna nalnra fluens : et imn lanliini juxta ripam
est, quod ostenditse pro sualibcratione etbostium divcrsa esl aqua,sed eliam im medio mari congregati
Fuhiuersione Deo gratias reddere,et per quod trans- sunt abyssi quasi murus a dextris el a Binistris :

itoa iste contigerit, scilicet per dexteram et forti- alisssi, id est, profunditates aquarum etideoquia ;

tudinem Dci et prophctat etiam quid in ipso itinere

: vidit aquam stantem, dixit inimicus
Persequar et :

post transitum evenlurum sit, scilicet, qualiter comprehendam, dividam spolia meis militibus, quae
70.'} IJAYMONIS HALBERSTAT. EPISO. OPI>. PARS I. — COMMENT. BIBL. 704
ipsi rapuerunl ab /Egyptiis, implebitur anima meaj^Pharao cum curribus et equitibus ejut vn nuwe, ei
illis spoliis, votum meum satiabo reduxit super eos Dominus aquas maris.
Et super ipsos evaginabo; non retrabam ab oc- 1'ilii autem fsrael ambulaverunt per siecum in
cisionc gladium meu/m : ct interficiel eos manus medio ejus.
mea. Allegorice potest legi. Vox (Idelium in baptismo
[pse ita disponebat, sed spiritus tuus vel turbo, purificatorum, ei de diabolo, et vitiorum destruc-*
flavit immissus, et operuiteos mare, submersi sunt tione Deum glorificantium Noe purgatiin baptig- :

quasi plumbum in aquis vehemenlibus. mato santemus Domino, gloriose enim magnifiea-
Et quia ita fortiter egisti, o Domine, quis similis ins est in hac nostra reoreatione, plus quam iti prima
tui infortibus, i<l est, intcr fortes? et praeter forti- creatione ideo cantemus, qniaequum, id eet, lo-
:

ludm&m, quis magnificus est similistui in sanctitate? tam superbiam diaboli, et ipsum diabolum ascen-
ct quis ita cst terribilis atque laudabilis, ct faeiens sorem hujus equi, dejecit in rnare, quia pote ta-
mirabilia sicut tu ? tcm quam exercebal super totum humanum genus,
Et in illa submersione extendisti, id esl, magnifi- in baptizatis perdidit.
casti manum tuam, id est, operationem tuam, et Fortiludo mca ct laus mea Dorninus,sicut cxpo-
dovoravit eos terra, id est, spos tcrra, qtria vidc- •n situm est : et ipsc cum sit creator omniurn, factus
bant tcrram nudam. cst creatura, valens mihi in mlcrnam salutem.
Dux fuisti. llic incipit ostendcre prophetando ex Istc Dcus meus, ct glorificabo cum, Deus patria
partc, qualitcr cos pcr descrtum traduxit usquein mci AbrahfB ot aliorum vcl caput Christi, qui est :

terram promissionis : et populo traducto, dux pater baptizatorum undc dicit Apostolus Caput
: :

fuisti in misericordia tua popnlo qucm redemisti. Christi Dcus (I Cor. xi). Dominus quasi vir pugna-
Et portasti cum in fortitwline tua ad habitaculum tor omnipotens nomen eis, currus scilicet deler-
sanctum tuum, id cst, in Hierusalem, ubi saneliii- minalio cst, quis sit ascensor currus, id cst, illos
caris. rnalos, qui multi congregantur in eadem militia,
Et inierim dum Iransiront per desertum, ascende- ad portandum Pharaonem, id est, Beelzebub prin-
runt populi in occursum, ct nocumcntum cis, ct cipem dsemoniorum, et omnem exercitum ojus, id
irati sunt quod transirent finos corum et dctermi-
:
est, minores diabolos, projecit in mare, quia jam
nat qui populi, scilicet, dolorcs obtinuerunt habita- non habent tantam cfficaciam nocendi in baptiza-
torcs Philistiim. tis.

Et tunc conturbati sunt principes Edom, id est, Electi principes ejus submersi sunt in mari Ru-
Idumaeorum, qui de Esau desconderunt robustos bro, in sanguine Christi. :

Moab obtinuit trcmor illis transeuntibus, obfiguervmt C Dextcra. Quasi diceret Per Filium tuum haec :

timore omnes habitatorcs Chanaan. otnnia operatus es dextera tua percussit inimi- :

Irruat super cos. Prophetando dicit, quasi diceret: cum, id est, diabolum et in multitudine gloria? :

Ipsi timebunt ct boc cdncedo, irruat super cos for- tuaj, id est, in multiplici gloria nativitatis, passio-
mido mcntis, ct pavor corporis im magnitudine bra- nis, rcsurrcctionis, dcposuisti adversarios meos
chii tui in magna fortitudine. malignos spiritus.
Et oro ut contra Israel fiant immobilcs quasi la- Misisti.kdhuc ostendit quomodo deposuit et sub-
pis, doncc pcrtranseat, id cst, per loca eorum tran- mersit : misisti iram tuam, quae devoravit eos si-
seat populus tuus, Domine, et non tantum pcr loca cut stipulam : et in Spiritu sancto ministrare tui
quaedam, sod donec omnino pcrtranseat populus furoris, sicut est minister gratiarum, pra^ter abla-
tuus iste qucm possedisti usque in terram promis- tam potestatem in baptismo, congregatas super ip-

sionis. sos malignos spiritus et multiplicata? sunt aqua;,id

Et sicut oro, ita fict, quia tu introduces eos in ter- est, tribulationes, quod erit in futuro, quando tor-
ram promissionis ct lirmiter plantabis in monte h;e- quebuntur in infcrno.
reditatis tiue, quae montana Jurheac scilicct, in fir- Sed interim antc diom judicii stetit unda, ot pro-
missimo habitaculo tuo, quod opcrantes cs, Domine, rj longata est, unda fluens, id est, pcenam inundans,
quod tu illis pranparasti. quia nondum torquentur.Adhucaugrnentatpccnam
Et illud habitaculum quod tu illis dcdisti, cst san- reservatam, dicendo, abyssi, id cst, illae profundis-
ctuarium tuum, Domine, quia ibi sanctificabis quod sima; pocna; congregata?, id est, reservataj et mul-
firmavcrunt manus tux, ut quandiu obcdircnt tibi, tiplicatoo in medio mari.
firmitcr illud tcncrcnt : et islc Dominus qui ista Etideo,quia vidit diabolus inhocpraiscntipoenam
omnia oporatus cst, rcgnabit in SBternum, id csL, dilatam, dixit Pcrsequar istos quos video mihi
:

quaiiLuni aliquis potest cogitare el ultra quam ali- subtractos, et comprchendam pcr pcccata: dividam
quis potest cogitare. spolia, id est, virtutes auferam : implebitur, idcst,
Et possumus certiesse quod hasc omnia,quae ad- satiabitur, anima mea, id est, dcsiderium meum,
huc restant, operabitur quod potest videri per : quia nolo ut in loco undo cccidi, substituantur.
principium operum, ut exhibitio praeterttorum siL Et si non potcro dcceptionibus proficere, evagi-
certitudo futurorum : hoc dicit : Ingressus est enim nabopcr moos ministros gladium meum,ut torrore
705 COMMENT. IX CANTICA ALIQUOT. 7(6
noveantur, el interficiel eoa manus mea oorpora- \ qua, quoniam magnam utilitatem proventuram in-
Iter. tellexit, hoo cantioum exsultationis Deo ceoinit, in
Flavit.lpse ita disponebai persequi el interOcere, q lateriam habel ipsam Christi inoarnationem et
Bed spiritus tuus sanotus Qavil el conturbavil eo passionem. Modus quod enumerat et detcrmi- est,
potestatem ejus imminuit,ol operuil eos tnare,aqua nal bona, quaj per ipsam nativilatem hominibus
baptismi : et ita operuit, ne rursus resurgerenl in sunt imponsa. intentio est, bortari ad laudem Dei
pristinam potcstatem : hoc dic»t : submersi Bunt pro inoarnatione Filii.

quasiplumbuminaquisveheraentibus,qua3magnam Domine, audivi per internam locutionem auditio-

potestatem babent. nem tutiiii, id est, illud quod de te audiri facis ab
Ouis similis tui ia fortibus,Domine ? sicul e: posi- aliis,scilicet, incarnationem Filii, et timui quia rem
luni est, contra naturam intellexi.
Extendisti in baptismo, ita potestate privasti : et Resquidem mirabilis cst,
Domine. Quasi diceret:
quantum ad diemjudicii,extendisti, id esl dilatasti, sedjam ulteriusinde mirabor, quia intelligo te po-
1 1 amplifioasti manum,id est.vindictam Luam,quain tentcm, ut facias contra naturam hoc dicit Opus : :

illis inferes. tuuni, Domine, est istud, id esl, tuee omnipotentie3

El illisila subversis,et ad majorem poenamdesti- congruum: hoc opus tuum, Domine, vivifica, id
et

natis, tlu.v luisti per desertum bujus vitaj post ba- est, vividum et potens ostende, et effioax, oL pluri-
ptismum populoquem redemisti pretio sanguinis,in bus notum quud quidem tempore me;e sterilitatis
;

miserioordia tua,id est, in multiplici gratiarum lar- nun cuntinget, setl in medio annorum in plenitudine
gitione. temporum, quando erit tjuasi cor annorum.
Kt portasti eum io fortitudine tua ad babita- ln medio annorum. Ouasi tliceret : El sicut cgo
eulum sanctum tuura, usque in seternam beatitu- oro,ita tu facies notum illud opus, id est, illam in-
dinem. carnationcm, recordaberis in operis adimpletione,
Ad quam beatitudinem dum tenderet, ascende- misericordvB primohomini positae,sed propterpecca-
runt ut eos detinerent populi,id est, multitudo vi- tum subtractae, et quasi pblivioni dataj, cuin prius
tiorum,vel malorum hominum,et irati sunt contra iratus fueris homini ipsi.

eos tribulando.Exponit per partes,malorum : quasi Deus.Quia. occulte locutus erat in senigmate, idco
diceret: Et quia vincere non potuerunt, ideo dolo- aperte determinat quod opus, et quam auditionem
res obtinuerunt habitatores Philistiim : Philistnm intellexerat. Deus ab austro, id c.st, ab /Kgypto, un-

Lntcrpretatur, potionc cadens, et significat ebrios de auster ilat, veniel ad terram Israel defuncto He-
terrenis, qui sanetoa volunt pervertere : quod quia rode. Untle dicitur : Ex /Egypto vocavi Filium meum
niiu possunt, dolont. C (ilatth. ii ; Ose. xi), et ipse idom sanctus venicL de
Tunc conturbati sunt principes Edom, id cst monle Pharan. Pharan locus esL in /EgypLo, tjui

sanguincus,qui sanctos pcrscquitur: robustos Moab Pharos dicitur, burris in ora maris undc reges :

obtinuit tremor. Moab lcije abutens intcrprctatur, et tcrra;illius Pharaones dicuntur. Deus, cx natura

signilicat incestuosos, ct aliis vitiis obnoxios : qui Patris : sanctus, ex humanitate.

omnes dolcnt de pcrsoverantia bonorum.et timcnt Opcruit cculos. Et ille cum Dcus ct sancLus sit,

posnas, quoc pcr cos annuntiantur omncs habita- : gloria cjus operuit coelos, id cst, illos qui majores
torcs Chanaan.Chanaan, id cst, dcscensus, et signi- sunL, obtoncbrat sua claritato : eL etiam illuminat
ficat in intima vitiorum dctrusos, qui dolent, quod minorem lucem illorum,majori lumine suffundens,
aon possunt detinere. ct terra tola plena cst laudis cjus, id cst, terrcni
Irruat. Quasi dicerct Isti mali ita volunt sanctos
: laudant cum, vel per eum laudabiles liunL.
pervertere,sed irruat supcr eos formido et pavor in Splendor ejus. Eocb de passione: et postqucm splen-
inagnitudine brachii tui, id est, filii. dor cjus pcr tolum mundum ut lux crit,iunc cornuu
Fiantimmobiles quasi lapis,doncc pcrtranseat po- crucis erunt in manibus cjus.
pulus per hanc vitam, usque ad coelestem vitam, El quamvis ila magnus, tamen potcrit cruciligi,
populus tuus iste quem possedisti.
p quia tcmpore passionis, abseondita est
ibi,\d est, in
Et ita fict : introduccs cos,ct plantabis in montc fortitudo cjus, quando se totum tradidit iu potesta-
hareditatis tua.>, id cst, in coelcstcm beatitudinem, tcm crucifigentium et cx hac crucifixione magna :

scilicetjlirmissimohabitaculo tuo,quod operatns cs, utilitas proveniet, quia illo resurgend' aiite faciem,
Domine, timcntibus te. id est praesentiam cjus, ibit mors et destruetur,quia
lllud opus dico, sanctuarium tuUm,Domine,quia per eum facultas resurgendi omnibus datur.
niliil coinquinatum intrabit in illud. Csetera per se Et perejus resurrectionem egredietur diabolusfor-
patcnt. Lis armatus dc domo quam i>rius possederat antc
pedes ejus, ubicunque ipse per inspirationem inccs-
ORATIO HABACDC PROPHKT.K
seriL : et diabolus perdens jus suum, stetit, ct cre-
Pro ignorantiis.
ctus in immortalitatem et impassibilitatem,mauaj
Domine, awlivi. Habacuc intcr ca^tcra prophetiae est terraiu, itl est, per mensuram, tiuos voluit, dc
suo3 vcrba ctiam Cbristi nativitatcm prophetat, dc tcrra acccpil : quos noluit, reprobavit.
707 IIAYMONIS IIAI.KKIISTAT. EPISC. OIM». PAIiS I. — COMMENT. BIBL. 708

Et aspexit, i<l est, merita singulorum pensavit, et A Fluviot icindi . Etperillam doctrinam lcgis si

dissolvlt gentes a frigore infldelitatis, et montes sx- citalam seindi ., id i I falsiflcabis, fluvins terra
culi, i<l est, potentiores et Buperbiores in hoc mun- esl abundantes doctrinae terrcnorum, qui volunt
rocognoscendo peccata, hu-
do, sunt contriti, id est, negarc partum virginis, et alia hujusmodi et cum ;

miliati et valde compuncti. ita scindes, viderunt te aquse, id est in multisona

Rt etiam colles mundi, id cst, sajcularii potentes, sapientia affluentes;££ipsiquidem <licli montetpra
sunt incurvati ad poenitentiam,a2> itineribus aeterni- superbia, doluerunt pro falsiflcata mortiflcala sa-
tatis ejus per itinera,quse facit aeternitas in mundo, pientia; et tllis inflrmatis, gurges aquarutn traruiitt
praedicando per ipsam humanitatem Christi, et per id est,abundantia impetus tuae doctrinae peromnei
ejus apostolos. illorum cavillutiom inviolata transiit,usque ad ter«
Vidi etiam, i<l est, prophetico spiritu intellexi, minos mundi.
quod tentoria Mthiopise, hoc cst illi <|iii nigri sunt Etin illo transitu abyssui in saeculari scientiapro-
in vitiis, ct in tentoriis morantur assidue, in illis fundissimi,ad detinendum dedit vocem suam, i<l esf
militantes,turbabuntur per poenitentiam pro iniqui- falsam disputationem ; et cum perfallacee disputa*
tate sua praeterita : et etiam turbabuntur per pceni- tiones non posset vincere altitudo,\d eet superbi et
tcntiam pcllcs, i<l cst, militanlcs in tcntoriis, quae « potcntes, levavit manus suas pcrcutiendo.
fiebant dc pellibus : pcllc dico terrse, id cst possesste Scd tamen so/,id cst ipsc Christus,e£ luna, id est

a terrenis, qui sunt Madian, id cst dcclinantcs ju- Ecclcsia, contra illos impugnantcsfirmitcr steterunt
dicium, id est non crcdcntes sc puniri proptcrpcc- in habitaculo suo in soliditate mentis suae ; et per
cata. Madiam est populus qui obstitit Israeli ingre- hoc quod ita slclerunt, ibunt gentes ad /idem in
dienti terram promissiouis, et significant qui, illos luce sagittarum tuarum,id est apostolorum,ct maxi-
sanctis tendenlibus ad bcatitudincm, impcdimenta me ibunt in splcndore fulgurunlis hastce tux, id cst

parant. per pradicationem Christi,qui fuit quasi fulguians

Nunquid. T)ctorm\nsi.t per quid isla conversio fiat, hasta ad comparationcm sagiltarum.
scilicct, per doctrinam *;t baptismum, quod sic di- Et hoc mitibus et pacificis verbis illi noluerunt

cit Domine, qui prius vindictam tuam in aquis di-

: converli, tu vcro conculcabis et convincendo con-
luvii exercuisti (Gen. vn), ct aquas /Egypti in san- vertcs tcrram,b\ cst illos terrenos,i« fremitu, id est
guinem convertisti,etaquas maris super ^Egyptios in fremente et violenta pracdicatione, et obstupefa-
invertisti (Exod. xiv), nunquid adhuc iratus es in cies,id est stupidas et immobiles quantum ad prio-
fluminibus Scripturarum, ut convertas eas in san- ra opcra reddcs illas cjentes gentilitati deditas in fu-
guinem,id est, in falsum intellectum littcralem, ut rore,\d est, in furenti et comminanti praidicatione,
potatos occidant quasi diceret Non est amplius C quando eomminaberis infernales pocnas.
;
:

iratus,sed jam est verus et salubris intellcctus aut Et tum bene potcris facere, quia cum tu prius
:

nunquid est adhuc furor tuus, id est continuatio ira csses in occulto, paucis cognitus, modo per incar-
tua?, sicut prius exercuisti iram tuam, ita modo nationem Filii egressus es in salutcm multorum, va-
exerceas continue in fluminibus iram tuam quasi lcns in salutem populi tui, in salutem cum Christo
;

diceret Non, sed sicut prius continue iram tuam

:
tuo, quasi diceret, per Christum dabis illam salu-
exercuisti per aquas, ila modo continue per doctri- tem.
nas Scripturarum miscreris vel cst adhuc in mari Populo tuo es in salutem,sed caput,id est diabo-
:

indignatio toaPNonest, scdsicut in mari Pharaonem lum, pcrcussisti de domo impii, id cst de cordibus
et suos occidisli, ita ex opposito homines in bapti- malorum et ipsum fundamcntum ejus, id est illos ;

smo modo salvos facis. in quibus fortiter erat fundatus, denudasti ab illo
Qui asccndis.Ecce quomodo facis scripturas salu- diabolo usque ad collum ipsius diaboli vinciendum
brcs;quasi ita dico : quia asccndis supcr cquostuos, et puniendum a:ternaliter: persimile loquitur,sicut
idestsuperapostolostuos,quitepermundumferunt, aliquis captivus,qui ad poenam ducitur per collum
etquudrigx tuai salvatio, scilicet, quatuor Evangelia, ligatus.
suntsalvatiopopuli tui.Evangeliaquadrigm dicuntur n Et interim tamcn dum non dimittis ita «ternaliler
propter quatuor de Christo pradicata, nativitatem, maledixisti sccptris ejus, id est minuisti potestatem
passionem, resurrectionem ct ascensioncm. ejus, quam prius cxercebant in omnes et maledi- ;

Et per eos equos suscitans suscitabis eontinue ar-
cum tuum, id est vclerom legem, qme prius erat
inutilis ad littcram intellecta modo per lcgem no-
xisti capiti bellatorum ejus, id cst iliis principibus,
qui inter bellatores et persecutores sunt capita et
majorcs capiti dico ct sceptris venientibus ad di-
:
:

varn intendisti, et quasi ehordam in arcu posuisti, spergendum uie ut turbo mare concutit.
et ad notitiam nmltorum direxisti etetiam susci- Ipsi vcniunt ad dispergendum, sed nihil lucra-
:

tabis juramenta, id cst firmas promissiones^ua? lo- bunlur quia si occidunt corpus, animam occiderc :

CUtUS cs non uni tanlum, sed multis Iribubus, sicut non possunt (Matth. x) hoc dicit Exsultatio coruin ; :

Isaac et Jacob, et aliis, dicendo : In semine tuo be- persequentium me,sicut exsultatio ipsius, qui dcvo-
nedicentur omncs tribus tcrrx (Gen. xxn), vel omncs ratpauperem in abscondito loco et cum illc prius ;

gcntes. crcdidissetillumessemdivitem, ctpermortemillius

709 COMMENT. 1N CANTICA AL.QUOT. 710

B6habilurum divitias, illo interfecto, recognosoit A imputari,qui non poccarent, custodirel eos.Enu-
si

pauperem esse, et ideo nihil esse lucratum. meral autem hic Moyses bona quae Deus fecil eis,
Viam. Vere exsultatio eorum inanis est, quiaper el e contra mala quaeipsi reddiderunl ei,etiam post-

medium eorum persecutorum fecisti equis luis,id est quam tol periculis ereptos induxit in terram pro-
sanctis te ferentibum,vtatfi cl transitum in mari, iil missionis, unde meruerunl graviter puniri, el ab
Bs1 in mundo, scilicet, in luto aquarum multarum, bostibus conculcari. prima parte ostendit haec
In

in loco ubi sunt aquae multae, carnalea concupis- i|u.i' hic dooet, valde esse utilia, unde tam majo-
centis, quae generant lutum, in quo pedes affec- ruin quam minorum invocal testimonia;ethocest^
tiunum infiguntur, sed sancti bonarum planta af- Audite, cosli, qux loquar, audiat terra verba oris
fectionum lutum bujusmodi egrediuntur. mei : quasi dicerel : Omnes audiant, et cogno-
\u iiri. Quasi diceret, sancti transeunt, sed tamen scentes vefum esse approbent, et posteris annun-
in bac via tribulantur graviter; hoc dicit : audivi tient.
ijiiiil in hac via contra transeuntes machinentur,<?< Concrescal in pluviam doctrina mea Ecce quod
rcntcr mcus,'u\ est infirmitas carnis mes, conturba- utile ost, corda auditorum sterilia concrescere fa-

tus est cx fragilitate oarnis meaB, et labdi mea con- cit et fecundari, sicut aqua terram ;
fluat ut ros
tremuerunt, i<l est in timore carnis annuntiaverunt eloquium meum ad utilitatem iterum terrenorum,
verbum Doi a voce illorum audita, id cst intelleetis
" qui de judiciis Dei male sentiunt.
quas praparabant.
illi Quasi imber super herbam, et quasi stilLv super
(ngrediatur. Caro timuit, sed lamcn non ideo ces- gramina, quia nomen Domini invocabo; quasi dice-
Babo, potius ingrediatur putrebo etiam subter me rct Omncs audire debetis, quia invocabo testimo-
:

corruptio in ossibus meis usque etiam ad ossa;eJ niuiu oorum quae dico, nomen Domini.
Ipsa putredo etiam subter me scateat, hoc est, ante Date. Hic incipit narrare,quae bona fecit illis, un-
permitterem mo ita affligi, ut vcrmes <lc corporc de prius invitat eos ad bene operandum;et hoc
meo efflucrent. est Date magnificentiam Deo nostro, iil est extollite
:

Ideo patior, ut in die tribulationis quando illi per- quantum ad vos, eum qui in se magnus cst, quod
secutoros torquebuntur in inferno, requiescam et debetis, quia omnia opera Dei perfecta sunt, in om-
ascendam in ccelum ad populum accinctum nostrum nibus qua3 fecit est perfectio, ct omnes vi.v ejus
ad consortium illoruni, qui fuerunt populus noster, quibus vonit ad homines sunl judicia recte dispo-
id est nobisin Bde el operibus sirailes, qui fuerunt sita, olsi quaedam occulta.

in hac via bcno succincti ot praeparati. Dcus fidelis, et absque ulla iniquitate : commen-
F/cHs.Etvcre tribulantur, omnia cnim bonaquae det eum, justus etiam est Deus, et rectus hoc est,
iu hoc mundo amavorunt, ibi perdent quod ox- C : viae ejus.
sequitur per partes tcrrcnorum Ficus cnim non : Vel sijustus et rectus, peccaverunt ei quia etiam
florebit, et non crit germen in vincis. illi qui justi vidcntur, pcccatorcs sunt compara-
Mentietur opus olivac,et arvanon aircrcnt cibum. tione : ct non, id est, nunquid etiam Filii ejus sunt
Abscindetur de ovili pecus, ct non erit armentum in sordibus? Sunt utique, etiam illi qui videntur
tn prassepibus. lilii. Vel sic : Justus osl, rcotus ost Dominus, ct
Eo autem. Illi suis bonis perditis contristantur, non filii peccaverunt ei, et illi non tilii ejus sunt
ego autcm adepta beatttudine gaudebo in Domino, ct in sordibua.
dtabo in Deo Jesu meo. Generatio prava el perversa. Increpatio quasi di- :

\A idem Deus Domimts est fortilwlo mea in hoc ceret : Illi non tilii sunt prava generatio, hxccine
prasenti, etponct in hac vita pedes meos quasi cer- reddis Domino, popule stulte ct insipiens? Mala sci-
vorum : ita cito ascendere faciet, sicut cervus cito licet ot porvcrsa.
ascendit, et deducet me victorin futuro super excelsa Nunquid non Quasi diceret
ipse est Pater tuus?
cceli in psalmis canentem. Non debercs haec rcddoro, quia Pator tuus multa
fecit tibi et hoc est qui posscdit tc regendo, et
; :

CANTICUM MOYSI. Praeposterus ordo.

rv fecit et crcavit tc.

Audite, cosli. Praedixerat Dominus (Dcut. xxxn) Mcmento dirrum antiquorum in quibusbona cxhi-
Moysen moriturum esse, et post mortom suam buit, cogila generationes singulas quibus singulis
Israel in tcrram promissionis inducendum, et ibi bene fecit.
peccaturum,ut ct alicnos dcos adorarct, quarc mi- Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi majores
rabilitor Deus eos affligeret quare nevideretur ex :
luos posl Abraham, Isaac, deinde Jacob, et sic pcr
impotentia Dci esse,qui prius protexerat cos, pixc- singula, etdicenttibi bona quaa fecit antiquis.
cepit Dominus scribi, illud contingere proptcr pec- Quando dividebat. Subdit qua? fecit, scilicet quan-
cata sua, non proptcr Dei impotentiam, qui peccan- do Altissimus dividebal gentes: non ante conslitu-
ab inimicis permittit conculcari et
les affligit, ct ; tionom turris legiturfacta divisio gentium,8ed tunc
Moo eliam de sequentibus idem
scribi voluit, ut ccepit:et quot fuerunl capita el principes in gigan-
crcderctur, quod quando puniunlur,ct a Deodese- tibusillis,totdivisiones Linguarum factse sunt ineis.
runtur, pro pcccatis ost eorum : ncquo dobot Deo [n Hebraeo, et in suis remansit lingua Hobroea,quia
711 II AYMONIS IIAUiKltSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 712
non consensit aliis. Postea adeo imminutue est ille A Incrassatus cum sic abundaret, superbivit ia <liis

numerus colentiumunumDeum,uttempore AbrahaB alienis, iil e it idolis a Deo diversi».

vix invenirentur duodecim. Ipsi etiaro dictum est. Deum ijni te genuit dereliquisti, n oblitut es Domu
Exi de lcrra tua, ct, de cognitione tuti (fien. xn) ; ct ni creatorit tui, Increpatio interpo
hoc est:quando Altissimus dividebat gentes,id est, Vid.it Dominus, et ad iracundiam concitalus e.st,

quando separabat filios Adam per Linguarurn varie- ijuin provocaverunt eum (ilii et fili.r.

tatem facia est separatio illa : et quando constituil Narrationem repetit.Vidit mala qua; faciebant,^
tcrminos populorum. Suspensive usque illuc : Pars ait Abscondam faciem eam ah cis ; prius illumina-
:

autcm Domini, ctc.,sccunduiu linguas terminantur
populi, per quas est principalis divisio, quod postea
sub eadem lingua divisi suntpopuli sub divisione
juxta numcrum angelorum Dei ponunt alii,quiasin-
gulis populis delegati angcli ad custodiam,ot juxta
bat, dum facies sua ad eos erat conversa; sed fa-
ciem ab condit, dum auxilium subtrabit; etconsu-
: derabo novissima eorum, quia praecipitantur in gra-
vissima mala.
Et rnerito, quin (jcncratio perversa cst, et infidelcs

numcrum illorum angelorum cst numerus populo- fdii.

rum majorum;et cLiaminfidelibuspopulis delegan- In eo qui non cst Deus, id est, eolendo Holurn
turangeli ad euslodiendum primam naturamin illis, P pro Deo quod non est Dcus : in co qui non est po-
quae bona est creatura Dei. An unusquisquc homo pulus, id cst, recipiendo gentcs qui non cst potpulua
habcat angelum, non cst ecrtum nobis, is est sen- mcus.
sus, juxta numerum filiorum Israel ut angeli vocen- Hic prophetat conversionem gentium,m gcntcstul-
tur filii Israel. Vcljuxta numerum filiorum Israel, to,id est,gcntililjus qui stulti crant prius, durn sine
quia totanimasinduxit Israel,id est Jacob,interram cultu Dci vivebant, irritabo ut invideant illis rece-
/EgypLi, scilicct septuaginta, id est, tot sunt varie- ptis ad iidem, et ardebit usque ad infcrnin ovissima.
tates linguarum, et secundum linguas populorum. In prmscnLicnim incipitpoena malorurn duratura in
Pars autem Domini. Quasi diceret Alios sub an- : asternum nequc punit Deus bis.
;

gelis constituit, sed populus Domini cst pars ejus, Proptcr hoc in idipsum dcvorabit tcrram, id est
quia eum spiritualiter quasi in manu sua custodi- terrenos.
vit, cui tamen familiarem suum Michaelcm dclega- Conyregabo : multiplicabo.
vit, et Jacob. Ilic est ille populus funiculus hasredi- Famc. 111 in deserLo corporali significato per
i illos

tatis ejus qucm inhabitandum elegit.

sibi spirituali,aves materialcs devoraverunt eorum pro-
Invcnit. Subdit adhuc bona quee fccit populo illi, stratorum in deserto. Dsmones sunt aves, qui de-
invenit cum in tcrra dcscrta Abraham Huz Chaldaeo- vorant spiritualitcr.
rum populum suum in /Egypto,m loco horroris, sci- C Trahcntium super terram atquc serpentium, hoc
licet descrto, et vasse solitudinis circumduxit eum et est, qui sunt serpentes in terrcnis ct voluptuosis,
docuit, et custodivit quasi pupillam oculi sui. Sicut foris vastabit eos gladius et intus pavor, ita ad litte-

aquila,provocans ad volandum pullos suos,ct super eos ram factum est in illis : idcm spiriLualitcr fit, quia
volitans nc vel calor,vel vcntus noceat eis,sicDeus exterius affliguntur^nteriustorquebuntur^wwJHem,
facit suis, cxpandit longe dlas suas, protectioncs, et nec sexui nec actati pcpercit.
assumpsit cum, atque portavit in humeris suis. Et dixi. Cum ha;c mala fierent, eis dixi, id est
Dominus solus cjus fuit ; quasi diceret : Ipsc to- videntcs hoc dicere fcci :ubinam sunt ? illi qui prius
tum fecit, et non crat cum co populo Dcus alienus. a Deo potentcs fuerunt ccssare faciam verba Dci. ;

Postquam enim venit ad dcos alienos, destructus Hoc fiet in futuro,sttI interim propter iram inimi-
est. corum distuli, id cst propter gentilcs qui hoc sibi
Constituit cum super cxcclsam tcrram Hicrusalem, imputarent.
quac in vertice est, vel Ecclcsiam, ut ibi comcdcret Gens absquc verba Moysi, totum de illis.

fructus aqnorum tam corporales quam spiritua- Quomodo pcrscquebatur unus mille. Hoc prius fa-

les. ciebant, sed converso modo fit in eis.

Et ut sugerct mcl dc pctra, et si ad litteram sit rj Et hoc idco, quia Deus qui prius suus, vcndidit
lapidosa terra illa, tamcn abundat ibi mcl, et in- cos, id est a sc alienavit, ct Dominus conclusit eos
vcnitur in arundinibus de significato patct,
: inter hostos, ita ut non possint libcrari.
oleumquc de saxo quia intcr saxa oleas crescunt. Et inimici ctiam nostri sunt judices et tcstes de
Dutyrum corrupte, quasi bovis caseum, dc ar- hoc, quia nunquam audebant eos invadere, nisi
mento butyrum doctrina majorum ct lac de ovibus quando sciebant Dcum iratum propLer peccata.
eis
docLrina in minoribus, cum adipe interiori devoLio- De vinca Sodomorum, cst vinea corum, quia do
ne, agnorum et arictum majorum eL minorum filio- mala radicc corum sunt progeniti, et similes illis ;

rum Terra Basan pascuosa cst, ct csL ultra

Ikisan. et botrus, femininum cst, dc illis quas apud Gracos
Jordanem, quibus tribus duce habitaverunt.
in in os desinunt, cL apud nos feminini sunt gencris,
Et hircos per quos pcenitcntcs significantur, cum ut synodus, etc.
medulla tritici, et sanguincm uvx biberent, ad litte- No7ine hxc condita sunt ? Verba Dei, quasi di-
ram sunt rubicundoc : mysticum patct. ccrct : Ha?c qua; fcccrunt, non sunt abscondita
71:: f nMMENT. 1N [SAIAM. 7U
mihi in thesauris tneis, id esl in secretis dispositio- A Vivo ego in ostemum. Ecoe juramentum Dci, et
nibii--. supponit quid jurat sic.

Tempore convcnienter u me disposito nt labatur Si acuero, quod vere erit.

trutn, pcccent in praesenti. De cruore occisorum, Boilicet, Lnebriabo sagittas,

Ju.rtii est dies, i 1 est propo cst, et tempora qui- (/</(• captivitate capitis, id cst, qui est caput inimi-
bus punienter festinant adesse, id esl appropin- corum : capitis dico nudati tuno omni potestatc sua
quant. priv.it i. Verba, tracta sunl de hoc quod captiviton-
Wiilebit, id est, videri quod iniirmata sit
faciet, debantur ei vendebantur.
manus, id est opcratio, vel ad defendendum contra Laudate, gentes, populum ejus,quiasanguinemscr-
hostes, et clausi inter muros, ut defendercnl so, vorum suorum ulbiscetur. Y.t vindictam retribuet in
scilicet, fortiores residui minores et debiliorcs; el hostes eorum, et propitius erit terrse populi sui. Glo-
diivnt h.uc videntos : ria Patri et Filio et Spiritui sancto, sicut crat in
Lcvabo ad caslutn manum, hoc tle Christo ascen- principlo, ct nunc, et semper, ct in sxcula saeculo-
dento, vcl dc suis quos ascendere facit. rum. Amen.

HAYMONIS
HALBERSTATENSIS EPISGOPI

COMMENTARIORUM IN ISAIAM
LIBRI TRES
Ab coriem auctore dum vivernt, multorum additione, quae iu aliis plerisque cxemplaribus
dcsiderantur, passim locupletati ct recognitiono postrema ad uugncm ubique reco-
gniti.

(Colonix, per honestum civem Petrum Quentell, anno 1531 a.)

REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC DOMINO

0. GUTBERTO
In Dorren apud Anglos cpiscopo prsestantissimo sive praesuli Duracensi

SUMM.E AUCTORITATIS VIRO

Petrus Quentell, chalcograpkus Coloniensis.

S. P. D.

Pranciscus Birckman, bibliopola, communis no- B cisivi-i autem temporibus omnia ejusdemdivi Hay-
ster dum vixit amicus, priusquam naturae Deoque monis opera, et has (juoquc in Isaiam enarrationes,
idens, rebus etiam excederet humanis, attulit iiini in parva (ul aiunt) forma, sed in majore potius

secum cx Anglia tuo nominc atque etiam ex com- ae m egregia, perque tomos non indecenter
naissione tu.e revorend.p paternitatis Haymonem in distincta, aa ampliorem tuae celsitudinis honorem
Isaiam prophetam, abomnibus sacrarum litterarum Libens impressero. Valeat felioiter in Ghristo R.T.P.,
Btudiosis jamdiu desideratum, ut typis illum exara- cui el hanc opeilam, a me suppliciter dedicutam,
i'iii politioribus. Tuae igitur celsitudini, tuffique boni consulat, mihique parcat,sivel titulo cjusdem
pientissimaepaternitatidoctorem illumortbodoxum, vel honori, mihi nunc, proh dolorl incognitis, non
tmnium litteris atque linguis extollendum, in cla- c\ mniii parte satisfecenm. Goloniae ex officina nos-
riasimi tui nominis laudem ac gloriamjam recens a Iim litteraria, quarto Idus Februarias, anno post
scusum, humiliter ac reverenter dedico. Suc- • '.liiisiuin natum 1531.

1
Titulus editionis rarissimae quam sequimur.Ad suo de ecclesiasticis scriptoribus libro testetur,
in paginae hiec praterea de auctore nostro le- Haymonem episcopum Halbcrstatcnsem tres in
,'imlur « Porro de auctore non est quod dubites,
: Isaiam libros scripsissc, itaincipientes : Isaiaspro-
!', cum 11. in Christo Pater atque doctissimus pheta nobili prosapia, etc.
rir Joannes Tritenhemius, Abbas Spanhemensis,in

ii fPOn^ n~l

Patrol. CXVI. 23
7ir> IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS
Ordinis Fratrtm Minorwm
Quanquam, Christiane lector, mc publicum,quo A. labores, taxarc crrata. Facilis enim cst et civilis hic
sullV.ctus sum nolcus, munus hoc ministeriatus, ut
vocant, sic sibi porro mancipaverit, utvixpertran-
sennam quidpiam in bonos,quoddolensinfelicitatem
meam palam queror, auctores olii, stmlii ac operae
impendere liceat nolo tamon me sic devincat sicque
:
mergat in abyssum, ut aliquando nihil porro mihi
cum musis sit commune. Quippe qui in ea legatione
sum pro Christi gloria, quam Bine bonis
adooquo sine divinarum Scripturarum lectione, ac
frequcnti meditatione, usu et exercitio,neque debeo,
ncquc possum, ut par cst exsequi.Et recte quidem,
mca sententia, mihi idipsum persuasi. Novi enim
quot Ecclesiarum debitor fuent Paulus,novi quanta
sollicitudine omnium utilitatibus prospexerit, quot
vigilias, quam inoxhaustos labores', quanta discri-
mina hac ratione obivcrit, quo videlicet omnes lucri-
faccrctChristorintcrim tamcn sacris litteris opcram
adeo navavit omncm, ut ctiamnum mcmbranulas
aifcrre jusscrit Timotheum. Qu;c rcs mihi frequen-
ter hic in mentcm vcnit, sicquc pcrsuasit, ut nun-
quam e manibus meis, nisi dormicns, forsan ct sta-
tarioprandioexhaustiscorporisviriculissatisfaciens,
libri tllustrium virorum excidant.Quo casu forteque
factum est, ut et Haymonis, praclarissimi viri prae-
clarissima haec exegesis pcr amicos sil oblata.Quam
dum perspicio, facio aulcm soepius mirari cjus viri
ingcmum, judicium, sinceritatem, atque in divinas
litteras propensam studiosamque diligentiam, mc-
cum soleo. Neque cnim oscitanter, neque segnius,
quanquam interim laconice brevitcrquc mulla atti-
gisse potius quam tractasse videtur, sacras littcras
versatus est, neque sic versatus est ut non pracclare
praestiterit quaj pollicitus cst.
Verum omnia absolvit, expendit, tractavit, expo-
suit, ut et a genuino sensu non discedat,ct singula
tamen quae ad tcxtus consequentiam conducunt,ex-
ponat. Cavit et hoc vitii,quod multis fcre cognatum
est hisce temporibus, quibus scribimus indocti et
doctique pocmata passim, magisque nostra ingc-
rere ambitiose quaerimus quam prodcsse aliis,quod
est aliorum prac sc contemnero lucubrationes,ridere
HAYMONIS PRjEFATIO.
Isaias propheta, nobili prosapia ortus, filius fuit
Amos, non tamen illius qui in scric duodecim pro-
phetarum tertius habetur. Unde apud Hcbraeos aliis
litteris scribitur illc, atque aliis iste.
traditioni Jud.corum assentire voluerit, qui dicunt
patres,avosatavosqueprophetarum prophetas exsti-
tisse,quorum nominain principio prophetia? eorum
ponuntur,animadverterequiveritAmospatremIsaiae
prophctam fuisse. Prophetavit vero idem propheta
Isaias eodem tempore quo et Oscc,.IocI eL Amos,sub
regibus videlicet quorum mentionem
libri sui facit.Sed sub Manasse quoque, qui filiam
ejus habuit in uxorem a quo,accusantibus Judaeis,
: scd dc diversisgentibus ac regnis multaest locutus
scrra lignca sccLus csl, eo qnod dixisseL de
Audite, principes Sodomorum, et populus Gomorrhse
(Isai. i), occasionem accipientibus exinde quod dixe-
I. COMMENT. BIBL. 71«
K. NICOLAUS HERBORN
regularis observantix per provinciam Colonix mini i< i
Candido lectori S. 1). I».
auctor, maxime vero omnium modestissimus quos
cgo quidem viderim. Lsedil aeminera, aisi quem sut
facinora mala laedunt. Torquet oeminem.nisi quem
propria conscientia. Excruciat ditos abhocvirolegi
multos commentariolos in Paulum,in Apocalypsim,
itemque bomilias atque enarrationes Evangeliorum,
nusquam tamen deprehendi scommata,nusquam I;.-
litteris, ctiosum illud nomen: Hasreticusest^Antichristu
Papisticus est. Legi tamen interim saepe quae ct in
haeretieos et in Antichristos,et in pseudopapisticoi
recta tendunt. Id qui nolit crcdoro, hos lcgat in
[saiam Commentanolos.tumsentietmeveris veriora
dicere,in quibus Bic prophets oracula expandit, ut
ct germanum scnsum eficiat,et non semel,parergai
vicc cou flosculis vernantibus, allegorias plerasque
interspergat. Quanquam quod ad allegorias attinet,
voluissem cum fusius has tractasse,quandoquidem
cas quas attigit satis fclicitcr tractasse vidctur.
B Pr °i nd e quisquis hunc virum legeris, quisquis tibi
eum familiarem reddideris, crede cxpcrto, ncque
pudebit, neque pcenitebit lectionis. Sic enim instrn-
cLus est,ut Paulum spiret,si acrimoniam desidercs;
Christum vero maxime,si modestiam; Petrum autem,
si auctoritatcm semper tamcn sibi similis, id esi
:
episcopus,germanus,suoqueofflcioperpetuorespon-
dens.Faxit Dous ut vulgus cpiscoporum hunc unura
episcopum vclatergosequatur!Egit hic episcopum,
cgit ct doctorctn, cgit et scriptorem quod paucis :
obtigit. nostri episcopi quod suum cst,aganl
Agant
quod Paulus jussit.Instent doctrinas,lectioni,exhor-
tationi discant,scribant, doccant,tumque id laudis
:
quod nostro Haymoni, et ipsis porro dedicabirnu9.
SperofuturumutquandoqueexunoHaymone,omne£
in universum discamus qualis fructus, quae vis,
quanta utilitas in divinis eloquiis delitescat. Faxit
Deus Op. Max, ut in tam turbulcnto saeculo vel icti
sapiamus, aderit nobis Christus,modo non desimus
n nos ipsi nobis ipsis. Vale, lector Christiane, et ora
Deum ut quandoque me bonis litteris ex integro
restituat. Coloniac, Nonis Februarii, anno 1531.
rit Dominum cum ipse Dominusdixerit
se vidissc :
ad Mosen Non enim vidcbit me homo,et vivct (Exod.
:
xxxtu).Et quidquid subunoquoqueregeprophetavit,
Scd si quis diligentissime in suo libro distinguere curavit. Fuit
autem non solum prophctaobhoc qaia venturaprae-
etiam apostolus qui Latine dicitur missm:
dixil, sed
quia ipsca Domino meruit mitti dicente sibi Quem :
y^
mittam} Gui cum ille rospondissct, Mittc mc, aitilli
Dominus Vadc ad populum istum [Isai. vi). Qui
:
quidcm non solum dc dccem tribubus,quae sub Osia
in exordio rcgc Juda ct llierusalcm vastari jam ccoperant, re-
gnante apud cos Phaccc filio Romcliac et Sedcchia.
illis : Specialiter tamcn dc Juda ct llicrusalcm vaticina-'
vit, pcr quam intclligiturtribus Benjamin, eo quoc
in sorte ejus sita sit.
717 COMMENT. 1N ISAIAM. — LIM. 718

\A\WA\ PIUMUS
CAPUT PRIMUM. A nem : itaposl prmvarioationem populi eadem rursua
Visio Isaiae,filii Amos quam vidil : supor Judam in testimonium vocal Isaias : ut cunota elementa
et Iliorusalem, in diebus Osiffi, Joatham, Achaz, cognoscanl juste Deura in ultinncm mandatorum
Ezechiae,regum Juda.Mos et usitata consuetudo cst Buorum ad iraoundiam motum. Metonomices vero,
Bcriptorum, qui nobissacras litteras ministrant, ut id osl por hac quffl continent ea qua continentur

quando ab aliquo eorum oarratur aliquid,cum ad aooipiontos, possumus nnn ineongrue ceelorum
Beipsum venerit, sic de se tanquam de alio loqua- noinino supernas angelicasque virtutea accipere :

Moses, qui dixit Erat autem Moses

tur. Sic fecit : perterram autem homines.terrsa soilicethabitatores.
vir miti8simus. Non tlixit : Eram ego mitissimus. Qui prscipiuntur audire et auribus peroipere, quo-
Bio eti&m Job dioit : Vir, inquiens,eral in terra Hus, niam Doniinus locutus osl, hoc quod prophota sub-
iuunino Job. Sic beatus Mattbffius, el Joannes,apo- infert.Sed Bubnectatur quid Dominus cst locutua.
Btolus queque Paulus.Sio denique Isaias propheta, ti Pilios enutrivi et exaltavi, ipsi autem sprcvcilint

qui noluit dioere : Visio quam ego Isaias vidi : scd me. " Populum Judffiorum quoscommuni legcscr-
sic so inseruit ordini narrationis Bue, tanquamre- vos considerat omnipotens I)ous,filios dignatuscst
rum gcstarum scriptor : non tanquam sui ipsius appellare : non solum in hoc loco,scd etiam in Ex-
prsdicator. Sed qui de se in primordio ita silenter t» odo, ubidicitad Pharaonem « Dimittc tilium moum
:

loquitur,postremoin sequentiljus roboratus,fiduoia- primogenitum(E#od.rv).>> Istossiquidemfiliosomni-

liter loquens, dicit Dominum se vidisse. Notandum polens Dcus piissima miscrationc enutrivit, atque
denique est, ac dignum quesitu, quarc dicat pro- oxallavit,cduoens cos de servitute gravi /Egyptio-
phota : Visio Isai;c (ilii Amos, quam vidit supor Ju- rum, ubi scrvicbant in luto ct lateribus. Scd illi be-
dain Hierusalcm cum ipso in principio non
et : neficiorum ejus ingrati spreverunt illum, cjus praj-
narrct hujusccmodi visionos quas vidit, sicut Daniel prophetas contem-
ceptu calcando, servosque ejus
(/M».x),ncquc dicat quid vidorit Bed statim subin- : nendo,ao deos gentium surdosct mutos adorando.
ferat, inquions « Audi, coclum, et auribus porcipe,
; Si quis orgo quffirit quomodo enutriverit cos,atque
vorbum Domini, principes Sodo-
terra.» Et,« Auditc exaltaverit, animadvertat qualiter in signis ot pro-
morum,» caeteraque his aimilia? Ad quod dicendum digiis multis eduxerit eos de /Egypto, siccoque pede
est : Tria genera csso visionum. Siquidem primum maro transirc fecerit (Exod. xiv), inimicos corum in

|enus visionis corporale ost, quo vidcmus ccelum,
et terram,ct omnia corporalia.Secundum spirituale,
quo videmus in somniis montes,arboros,homines
ainbulantes atquc inter sc dimicantos etevigilan-
ipsis aquis involvens,et quomodo pcr quadraginta
annos manna eis ministraverit, illorum mores pra-
murmurationosquc, atquc rcbelliones,paticn- vos,
tissimo lolcrans (Deut. vm) nconon ctquemadmo-
: :

tes ignoramus penitus quid fuerit illud quod vidi- C dum dclcverit septom gentes a facie illorum.intro-
mus. Tortium vero genus visionis est intcllectuale, ducenseos in tcrramomnibusmcliorem,utpotclacte
quo consistit rationabilitas anima?, et pcr quod et mollc manantcm (Dcut. vi) mullaque his similia
cognoscentes creatorem nostrum,intolligimus quid rccolat, quae modo pcrlongum cst rctexcre. Prudens
debcamus loqui sccundum ojus voluntalem:Spiritu aulem loctor sagaci mcnte proevideat, melius esso
sancto nobis hoc in mcnte revelante. Videre enim juxta Hebraicam veritatem logcndum, filios onutrivi
saepo ponitur pro intclligcre.Unde solcmus intorro- quam genui, teste beato llicronymo, no videatur
gare aliquem, utrum vidcat hoc vel illud,id cst iilud csse contrarium quod Joannes apostolus in
utrum intelligat. Prophctoe quoque.qui intolligobant epistola sua ait « Qui natus cst ex Deo, non peccat :

ea quffi ventura erant, et polcrant dicere « Oouli (/ Joan. m). » :

nostri scmpcr ad Dominum (/'«il.xxiv).» Et, « Ad tc « Cognovit bos possossorom suum, et asinus praj-

levavioculosmcos(Psfl/. urxxrv),»ide8toculo8 cordis sopo domini sui. Israol voro non cognovit me,ct po-
moi. Et cum Psalmista, « Audiam, inquit, quid lo- j)uliis inous me non intellexit. » Ad contumeliam

quatur in me Dominus Deus (//*/*/.).» Illi utique pro- .luda-oi ain'i, qui rationabiles a Dco creati ratione
Lae prius videntcs appollabanliir, id est, intelli- debueranl uti, bruta et insensibilia Btultissimaque
gentes. Istiusmodi ergo generis visionem Isaias [) animalia adducuntur in testimonium,quod illa icce-
vidit, id est, Spiritu sanclo afQalus intellexil : et rintquffi isti oon fecerunt,scilicet ut pastorem nu-
vidit qu.nc vcntura crant populo suo, et dixit : \'isio tritoremque suum recognoscersnt, quod uliipiobos
s,id cst intellcctus, quem intellcxit contra Ju- ot asinus facit. Altiori autem intellectu, per bovcm,
dam et Hierusalem. qui assuetus csl ferrejugum,et est mundum animal,
Audi, ccelum, ot auribus percipe, terra: quoniam signiflcatur populus Israeliticus, quilegis porlavit
Dominus locutus est. » Sicul Moses (Deut. xxx) in- jugum,munditiamque mentis accorporis custodivit.
vocavit ccelum et terram in testimoniumquando per Asinusvero lascivus et immimdus qui similiteronus
eum dedit Dominus benedictionem, et maledictio- portat, signifloat gontilempopulum ponderc pecca-
71!» HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. (UM\ PAIIS I. — COMMEHT. BINL. 720

torum gravatum. Cognovit crgo boa possessorem A tris quoniam omnia membra vestra plena sunt :

suum,id est Judaei qui credere noluerunl in Filium vulneribus. Adhibuit Baepius curationem, ei modo
Dei cognovcrunl illnin, a u<> in patribus suis pos-
< nullampartem invenio quae non Bitjam pcrcu &,
sessi fuerant. llli utique de quibus loquitur Quia plenaque plagis.Vel eerte potest intelligi ita Nullaj
: :

una die crediderunt tria millia ad praedicationem invenio plagas, ncque ulla llagella, quibui po
apostolorum, alia die quinque millia, et deinccps frangere duritiam cordis vestri quia quo majori :

multa millia. Cognovit et asinus praesepe domini, Bunt tormenta, eo ampliue crescit impictas,murmuji
quando gentiles crediderunt mysterium incarnal io- ratio, atque Buperbia rebellionis. Quibus verbi
nis Filii Dci :qui,sicut in Evangelio legitur, quando iil, beatus Hieronymus ait Animadvertere pi :

natus cst, reclinatus est a matre in praesepio. Istis mus idcirco Deum percutere delinquentes, ul cor-
autem cognoscentibus Deum Patrem curn Filio et rigat ut aon tam pcena sit eis afflictio, quam :

Spiritu sancto, Israel non cognovit eum Pharisaei emendatio. Quod bon fuerit locus aptus, in quo po-
:

scilicct, scribac, aliiquc Judaeofum, qui maluerunt tuisset eis medicinam salubrem inferre, declara
in infidelitatc mori,quam in Cbristuni credere.Qui cum infert. « Omne caput languidum, et omne cor
Israel appcllantur non quod veri esscnt Israelitae
: moerens. » Quia igitur inter omnes sensus corpori
:

quoniam Dcum mcnte non videbant. y. ct intcr omnia membra, principalitatem quodarn-

« Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, modo obtinet caput, in corde quoque requiescit do-
semini nequam,filiis sceleratis » Non alia gens et ctrina et sapientia non incompetenter mctaphorice :

alius populus hic accipitur, scd ipsc Israel ctgcns per caput principes a quibus regilur populus, sicut
appcllatur, ctpopulus, ct filii scclcrati. Vae, aeter- a capite membra : et per cor intelliguntur sapicnles,
num supplieium, aeternamque damnationem sonat. doctoresque. Omne, inquit, caput languidum, et
Judaei ergo,qui quondam filii Dci sunt appellali.in omne cor mccrcns est, hoc est, a principibus usque
prasceptis patris sui Dci omnipotentis ambulantes, ad mendicum,extremamque plebem; et a doclori-
nunc semcn ncquam, filiique scelerati dicuntur, a bususquead imperitum atqueindoctum vulgus,non
voluntatc Dei deviantcs minaturque cis aeternam
: mentis sedomncs infinnati sunt in irn-
est sanitas :

damnationem, aeternumque interitum eo quod no- : pietatibus suis,omnesque tabescunt in iniquitatibus

luerantcognoscere FiliumDei, venientcm adredem- suis. Sicut ergo ketitia animi intcrdum dolores
ptionem suam in mundum. Sic etiam ab ipso Salva- corporis tempcrat; et si ad aegrotationem corporis
torc filii diaboli, et genimina vipcrarum, vocantur, accedat languor rnentis, duplicatur infirmitas; et si

dicente illo in Evangelio « Vos cx patrc diabolo

: caput doluerit.omnia membi a debilia sunt : ita quo-
estis(/ortu.vin).» Et, « Genimina viperarum, fugitea que populo infirmante in suisimpietatibus, si prin'
ventura ira (Matth. v; Luc. 111), » « Dereliquerunt C cipes et doctores statum r-jctitudinis servassent,
Dominum,blasphemaveruntsancfumIsrael : abalie- utcunque medelam salutis nereretur idem populus.
nati sunt refrorsum. » Dominum Dcum omnipolcn- Scd quoniam simul omnes debilitati sunt, idcirco
tem dereliquerunt, quando adoraverunt idola, et prolongatacst ab eis salus, medicina animarum. :

quando Filium ejus non receperuut. Blasphemave- Unde et scquitur :

runt sanctum Isracl.id est,Ghristum FiliumDeivivi, « A planla pcdis usque ad verticem non est in
quandodixerunt illi,«Dacmonium habcs(/ortra.vm).» eo sanitas.» Servat metaphoram, et dicit, a planta
Et, « Samaritanus es (Ibid.). » Et insupcr, quando pcdis usquc ad verticcm. Id cst ab humillimis usque
livido ore conclamaverunt diccntes « Non habe- : ad summos, ab extremit usque ad primos, non
et
mus regcm nisi Caesarcm (Ibid. xix.» Et aliter,«Cru- esse aliquem sanitate mentis florenlem. « Vulnus,
cifige,cruciligc istum (Matth. xxvn Luc. xxm); » ct, ; et livor, et plaga tumens non est circumligats,:

« Dimitte nobis Barabbam (Ibid.). » Blasphemarc ncc curata medicamine, neque fota oleo. » Vulnus
autem est contumeliam vcl convicium aliquod in-
: propric cst,quod fit cum baculo. Livor autem ver-
fcrrc. Quia vero dereliquerunt Deum,etblasphema- beratione virgarum. Plaga quoque tumens, sivein-
verunt Ghristum, abalienati sunt retrorsum,id cst, flata,fit plerumque gladio,plerumque baculo.Nolan-
cum debuissent gressus operum suorum ad antc- n dum, quod haec verba specialiter pertinent ad Do-
riora dirigcre, et praecepta mandatorum Dci sequi, mini adventum, et ad ultimam vaslationem Judaeo
secundum quod eis dictum cst, « Post Dominuni rum. Siquidem plaga impietatis eorum, pro que
Deum vestrum ambulate (Ose. xi) : » alieni a Dco ducti sunt in Babylonem,posteacurata est, quandc
effecti,retro convcrsi sunt ad iniquitates suas : fa- sub Zorobabel aliisque ducibus reversi sunt de ca-

cientes contra id quod praccipit Salvator
henso aralro, rcspiciat quis post tergum.
« Super quo pcrcutiam vos ultra, addcntcs prse-
varicationcm? » Vox Dei omnipotentis ad Judaeos
vccordes,pcr Prophctam loqucnlis Supcr quo, sive
in quo loco pcrcutiam vos ultra, qui additis scm-
pcrprocvaricafionem? Acsi diecrct aliisvcrbis Non
iavenio quam mcdicinam possim
: Ne, appre- ptivitate, templumque postmodum reaedificaveruni
(/ Esdr. v). Quapropter ad extremam captivitaten
rcfcrendasunt,postquam nullum remedium merue
runt.Sedimpleturineis quodhicdicitProphela: Vul-
: nus malitia;,et livor iniquitatis,plagaqueJudacoruii
tumcns, id cst, peccatum illorum infiatum atqui
: distcntum,non est circumligatuin lintcaminibus at
adhibere plagis quc fasciolis orationuni, ncc curatum aliqno nicdi
721 COMMENT. IN ISAIAM. ~ LIB. I. 722
camine bonorum operum, neque fotum, iil esi,ca- A. rhasimilesessemus.» Hoc de reliquiis apostolorum,
lefacum vel curatum oleo pconitcntiae. Nec mirum, diorumque Qdelium, est intelligondum, qui post
si illorum plaga non cst curata, quippe cum ipsi Domini advenlum crcdiderunt ex Judsis, de quibus
ptissifhum medicum ad se missum peremerint. dieitur in Actibus apostolorum (Act. w) quod una :

h Terra vestra deserta » scilicet eril « civii die credideruni tria millia, alia die quinque millia,
03 succensat igni. Regionem vestram ooram vo- el deinceps multamillia.Egregius quoque prsedioa-

bia alieni devorant » pro eo quod esl devorabunt, tor, in Epistola ad Eloraanos de iisdem reliquiis ita
« ei desolabitur sicut in vastitate bostili. » Haec sub loquitur : « Reliquiffl secundum electionem gratisa
Babyloniis ex parte completa Bunt,incensiscivitati- aalva faotne sunt [Rom. w.) •>
Dicil ergo Propheta ex
Ihis, nicrusalem subversa,el Samaritanis regionem persona sua,aliorumque Qdelium ex eadem plebe:
eoruin incolentibus, totaque terra terra desolata, NisiDominus exercituum, cui serviunt exeroitusan-
intantum utaleonibus vastaretur. Sod pleniusatque gelorum,reliquisset nobis somen,in apostoliseorum-
perfectius sub Romanorum adventu oompleta sunt, quesequacibus,sicutSodomitfflel Gomorrhits prop-
qu.T vastatio usque ad finem mundi permanebit, ter peccatasua perierunt,itael omnisnostraprosapia
nemque Judajorum aliorfi ooram eiscomedent. peccato infideritatis perdita,ponitu§ consumeretur.
< Et derelinquetur filia Sion ul umbraculuminvi- « Audite verbum Domini, principes Sodomorum
„ :

nca, ct sicut tugurium in cucumerario,et sicut civi- percipite auribus legom Dei nostri, populus Go-
tas quse vastatur. »Similitudo vastationis templi et morrhffl. » Traditio Jud«orum est, ut beatus Uiero-
lierusalem sumiturar agricolis,qui quandiu vinea, nymus dieit, ob duas causas Isaiara prophetamin-
plena est uvis, ponun custodes in umbraculis. In terfectum esso vcl quod principes Sodomorum ct :

ocumerario quoquc (nro quo Septuaginta poroo- Gomorrhfflorum eos appcllaverit, vel quod dicentc
ruii custodiam transtr.lerunt) Bunt tuguria, id est, Domino ad Mosen « Non enim vidobit me homo cl :

ptrvae casulae, propter ardorem solis ac radios dc- vivel (Exod. xxxm), » isle ausus est dicere Vidi :

clinandos, indeque vel hominesvel bestiolas repel- Dominum sabaotb sedentera super solium excel-
lunt, qua3 nocere solcnt natis frugibus.Gollectis au- sum.Possunt autem hajc verba referri ad Judaeos il-
tem ietiusmodi fructibus, et custode recedente,quia lius lemporis : sed specialiter ad scribas etharisfflos
non babet quod ultra ibi servet, remanent arentia pertinent, et populum sic clamantem : « Crucifige,
ttobraculafructicumcasulaequedestructae.Similiter cruciGge (Joan. \\'x) » talem. Principes ergo Sodo-

omnipotcns Deus desertam fecil Dierusalemettem- morum ei populus Gomorrhae idcirco appellantur,
plum, populum quoque dereliquit, eo quod non fer- quia sicui Sodomitffl et Gomorrhitffl publice pecca-
ret jam quondam
fructus boni pperis, cujus custos banl, cogitantes consilium possiraura contra virum
bonorum opcrum pro- C justum Loth,etsine aliquo verecundiffl ruboredixe-
fuerat, qiiando fructus
autem vinea appellatus sit idem po-
! runt « Educ viros qui ingressi sunt ad te, ut ab- :

pulus, ostendit idem propheta Isaias, inquiens utamur eis (Gcn. xix), » ita et isti cogitaverunt con-s
paulo inferius « Vinca cnim Domini Sabaoth, do-
: siliuiii pessimum contraDominum Chrjstum dicen-

mus Israel cst (Infra, v). »Et Psalmista « Vineam, tes, exelusa omni verecundia, Venite cogitemus
:

inquit, dc /Egypto transtulisti (Psalm. lxxix.) » Isla contra justum cogitationes, el reus est mortis, mul-
vinea quandiuubcrrimos attulit fructus,habui1 cus- taque his similia. Unde dicii idem Propheta in con-r
todem dc quo dicit Psalmista : « Nisi Dominus cus- sequentibus : [niquitatem suam sicul Sodoma pra>
todicrit civitatem, frustra vigilant qui custodiunt dicaverunt, nec absconderunt.
eam. (Psal. cxxvi) » Postquam amisit fruotus bonos, « Ouo raihi multitudinem victimarum vestrarum,
dereliquit illam, ut ipsc Dominus Judfflis dicil : dicit Dominus ? » Ac si diceret IH quid mihi multi- :

< Relinquetur vobis, inquit, domus vestra deserta tudinem victimarum ofTertis?Au |iulalismc indigero
'Matth. xxin.) » Voeat autcm eumdem populum Qliam bis? Atque protinus subdit « Plenussum, » id est, :

Sion, ut ostcndat affeetum piissimi patris sc liaberc. nulla re indigeo. « Mea est cnim terra,et plenitudo
oiirum si Sion appcllatur filia,cum etiam Ba- ejus » (Pstd. xxm). Vel etiam quod dicit plenus
bylon sTpissimc Qlia nuncupetur. Omnesenim na- p. sum, sub hoc sensu potest accipi ut dicatur plenus :

tura lilii Deisumus,sed nostrovitio alieni efficimur. sum, id est, in fastidium aunt mihi victimae vestra;
M 'alitcr autem pcr Sion, ]iia; inlcrprclatur spreu- quia non offertis eas simplioi el pura inente. « IIo-
latio, ef nomine vinea censetur, possumus accipere
1
locausla arietum, et adipem pinguium, et sangui-
animain quamlibet, quffl in contemplatione Dei de- nem vitulorum, et agnorum, et hircorum nolui. »
bat consistere, afferens fructus acceptabiles. Quae Continentia hujus capituli usquc ad cum locum,ubi
anima quandiu rationabiliter vivit proferendo,scili- ait : Judicate pupillo, defcndite viduam, respuit sa-
oetfructus bonos, habet custodem mentis Deum.Si crificia Judfflorum, et docel obedicntiam Evangelii.
aulem vitia et peccata fructus virtutum deprcedata Et pcr hoc quod dicit nolui, verbo prajteriti tempo-
aerint quasi quasdam bestiols derelinquitur a cus- ris utens, ostendil nunquam se delectatum osse
Deo, ct omnia illius rediguntur ad nihilum. sacriQcio Judaeorum. Maximeque adveniente sacri-
« Nisi Dominus cxercituum rcliquissel nobis se- ficio novo, pro nihilo deputal um esl sacrificium ve-
nen, quasi Sodoma fuissemus, et quasi (i"inor- tus. Sola enim bona voluntas cum Qde purissima
723 IIAYMONIS IIAUIUiSTAT. KIMSC. OPP. PAR8 I. — COMMENT. UIHL. -2'>

liberat. Potest hoc ot de bis accipi qui, cura l)>'i A " Lavamini, mundi eslote. » Ac si diceret aliis
praecepta non faciant, volunl illum placare variia verbis : Pro omnibue quae superiue oommemoraa
donisatque muneribus, qua? de rapina acquigierunt. suiii, quffl dixi odio me babere,Evangelii placet rc-
Citun veniretis ante conspectum meum, quis
<( ligio, u i nomineS. Trinitatis.Idcirco
baptizemini in

quaesivit haec de manibus vestris, ul ambularetis in lavamini sanguine meo,etaqua baptismatis.Mundj

atriis meis? » Hostias et sacriflcia Judaeorum non estote, post baptismi gratiam manentes in innocen^
qufflsivit idcirco omnipotcns Dcus, nl ipse illis in- etiam lavamini perpoenitentiam,el pei
tia vitffl. Vel

digeret, sod no idolis immolarent, ct nt per car- lacrymas compunctionis. Mundi estote, ne iteruna
nalos typicasque medicinas, ad spiritualc verumque inquinemini ruendo in laqueum cconumquc peccfl
sacrificium facilins pervenirent. torum. " Beati enim mundo corde, quoniam ipsi

« Nc offeratis ultra sacrifleium frustra. Incensum Deum videbunt (Mattk.v) Iluic sententiffl concordafl
abominatio est mihi, » id est, detestor et pro nihilo illud,quod Dominus dicit Evangelio cuidam sanato :

deputo illud quia non

: fit munda intentione. « Neo- « Ecce sanus factus cs, jam noli peccare. « Au- ><

meniam, ct sabbatum, ct fcstivitatcs alias non fe- ferte malum cogitationum vcstrarum ab oculis
ram, non sustinobo ad hoc ut placeant
» id est, mois. » Praeceperat ut lavarentur essentque mundij
mihi. Neo novum, menne dicitur luna. Inde compo- y. nuncdocet quemadmodum sitillisagendum dicens:
nitur hoc nomen, ut dicatur Neomenia fcstivitas Auferte malura cogitationnum vcstrarum, o prae-
novffl lunffl, quam celebrant Judaci initiis mcnsium. scntia mca, ut si cogitatis aliquid mali, non porfi-
« Iniqui sunt ccctus vestri, calendas vestras ot ciatis, ipsamquc cogitationcm pravam funditus a

solennitates vestras odivit anima moa. Facta sunt cordibus vestris eradicatc, et destruite.
mihi molesta. Subauditur omnia ista quao com-
» « Quiescite agers pervcrse, discite benefacere. »

memoravit. Festivitates, inquit,vestras, non meas, Hoc est, quod Psalmista eodem sensu, et non eisdem
odivit anima mea, quia male abutimini cis.Non ut verbis praecipit : « Dcclina, inquiens, a malo, ct fac
Dcus animam habeat, sod nostro loquitur affectu,et bonum (Psalm.xxxi). » Gompctenter ergo dicitur,dis-
morc. Et tale est, ac si dicerot '. Gootus vestri ct so- cite benefacere.quia virtus bona discenda et imitan-
lemnitates non placuerunt mihi, nequc ista
vestrffl da cst.Nec sufficittantum naturabonaad justitiam,
qua? commomoravi, scd potius factasunt mihi mo- nisi quis erudiatur congruis disciplinis. « Qiifflrite

lesta quoniam iniqua mente impleta sunt avobis.

: judicium. A quibus quaerendum est judicium? Uti-
»

« Laboravi sustincns, » id est, laboraro me fecistis, quc a sapientibus, quia non omnium cst judicare,
exspectando conversionem et pccnitentiam vestram. nequc consilium salubre dare. Et revera nonnisi
« Et cum cxtenderitis manus vestras, avertam sapiontium. «• Subvenite oppresso,» id est, de manu
oculos meos a vobis. » Oculi Domini significant C potentis, violentiam pauperi inferentis, liberanj
respectum misericordiffl ejus, quibus oculis vidit eum. « Judicate pupillo, » hoc cst, in judicio sub-
populum Israeliticum in iEgypto, ideoque misertus venite illi, « ct dcfendite viduam » de manu fortio-
est ejus. Unde et dixit « Videns vidi afflictionem
: ris ejus.

populi mei, et gemitum ejus audivi,ctdescendi libe- « Et venitc ct arguite me, dicit Dominus. »Cum

rare eum » (Exod.iw.) Videns, inquit, vidit hoc est, hfflc omnia, inquit, feceritis, arguite me,id est,in-
:

vidi et misertus sum. Gum ergo extenderitis manus
vcstras ad me, temporc tribulationis, ut vos exau-
diam et libcrem, avertam oculos mcosavobis,id est,
respectum misericordiffl meae auferam a vobis.« Et
cum multiplicaveritis orationem, non cxaudiam. »
Talc quod ad Jeremiam de eodem populo dicit Tu
crepate me, et judicio contendite mecum, si non
reddidero vobis prfflmia, quae pollicitus sum. « Si
fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nixdeal-
babuntur.Etsi fuerint rubraquasi vermiculus,velut
lana alba erunt. » Idem est coccinum sive coccus,
quod et vermiculus. Ideoque quod intelligitur per
:

crgo noli orare pro eis,quia nonexaudiamtc.Reddit- coccinum, hoc et per vermiculum, grave, scilicet
que causam quare avcrtatoculos suos. « Manus enim peccatum, ut cst homicidium, adulterium, furtum,
vestrac sanguinc,» subauditur prophctarum etjusto- caeteraque talia. Et quod significatur per nivem,
rum,« plenffl,sunt.» Judffli siquidem homicidae sem- n hoc per lanam, purgatio scilicet delictorum, ct ab-
per fuerunt parati ad fundcndum sanguinem justo- lutio scelerum. Si, inquit, feccritis ca qiiffl prajci-
rum,insuper et ipsius Domini ad sc missi. Undc pio vobis, ut recedatis a malo ct fociatis bonum,
Salvator improperat illis diccns « Et vos implctc : subveniatis pupillo ct dcfendatis viduam,tunc pec-
mensuram patrum vestrorum (Matth. xxnx.) » Quod cata vestra immania et opera scelestissima, quffl

est dicere, quod illi minus fecerunt, vos supplcte. prius sanguinea erant ut coccinum, et rubra quasi
llli intcrfccerunt servos, vos interlicitc Dominum. vcrniiculus, pcr pcenitentiam et compunctionem
Moraliter alitcm pcr manus accipitur opcratio, pcr lacrymarum doalbabtintur, ct erunt candida vclut
sanguinem vero peccatum. Unde Psalmista Libera : nix et lana.
mc, inquit, de sanguinibus, id est, de peccatis. Ideo « Si volueritis » anibulare in praeceptis meis, el

crgo non cxaudiam vos, quia operatio manuum ves- « si obaudicritis vcrbis rneis bona (istius) terra
:

trarum plena est peccatis et impietate, homicidio comedetis. » Vel,quod majus bona tcrra> de qui-
cst,
scilicet, adulterio, fornicatione, caeterisque vitiis. lnis psalmus dicit :
< Credo videre bona Domini,ii
72o COMMENT. IN 1SAIAM. — LIB. I. 72G

terra viventium (Psalm. \x, Matth. v). » Et de qua j^ tur : qua el rubigo potest nuncupari. Argcntum
in Evangelio Veritas : « Beati, inquit, mites.quoniam tuum, id est, oloquia divinarum Scripturarum, dc
ipsipossidcbunt terram.» Cura orania elementa in quibus dicil Psalmista: «EloquiaDomini argentum
motu sint,terra sola immobilis pcrmanet,e1 solida. igne examinatum [Psal.xy u),j vcrsa sunt in sooriam
[deoque non immerito per eam intclligitur soliditas sive in sordos : in pravam vi doctrinam scri-
eternae beatitudinis. barum el Pharisaeorum. Mitcr: perargentum intclli-
« Quod si nolueritis, » subauditur ambularo in guntur viri religiosi,omniquc vita lucidi cl probati;
prseceptis meis ; « ct mc provocavoritis ad iracun- perscoriam voro peccatorcs,sorditati rubigine pecca-
diam.gladius devorabit vos.quia os Domini locutum torum.Etesl sensus sancti viri,qui prius lucide el
:

cst,» iil est, verbum Dei Patris, vel etiam ego pro- clarc oonversati sunt in medio tui,postea in rubigi-
pheta locutus sum.quia os Domini existo,quia per nem sordesque pcccatorum convcrsi sunt;vel:quae
me secreta sua loqui dignatur. Prophetas enim os prius habobas viros lucidos, omniquc puritatepro-
Domini appollabantur,quod per eos Dominus loque- balos, iiKnld habes locb illorum alios,rubigine pec-
batur.Quod autem dicit,gladius devorabit v'os,tam catorum foedatos.uVinum tuum mistum esl aqua.»
gladium manualem significat Babyloniorum,quam Vinum austeritatcm habet. Ideoque praecepta lega-
et Romanorum.Possumus autem intelligere per gla- lia intelliguntur per vinum, quae auslcritalem ba-
II
dium illum significari mortalitatem,pestilentiam,fa- bent, id est fortia el pura atquc sincera ac veritate"

mem vindictam omnipotentisDei:quamsustine-

sive (irmala sunt.Quae mista sunl cum aqua,traditioni-
bmitimpii post mortem.in pcenis oonstitiiti inferni. busJudffiorum et Pharisaeorum violata.Quod Domi-
Nomineetenimgladii,quidquidcruciat,quidquidpu- nus in Evangelio manifestat, diccns « Vae vobis, :

nit.quidquid urit,accipitur in isto loco. El liberum scribsa et Pharisaei.qui depravatis legem Dci volcn-
arbitrium cx partc ssrvatur,dum dicitur : Si voluc- tos statucrc Lraditioncs vestras (Matth. xv, xxv). »

ritis,et si nolueritis : ul in utramque partem non ex Vinum,inquit,tuum mistum est aqua: quia lcgalia
judicio Dci, scd cx mcrito singulorum poena vcl pr83cepta pura sincorissimaque austeritatem in se
prffimium sit. habentia,corrupta sunt et emollita falsis Scribarum
« Quomodo factaest mcrctrix eivitas fidelis,plena et Pharisaeorum traditionibus.Omnisquippe doctor,

fudicii? Justitia quondam habitavit inea,nunc au- qui austeritatem sacrarum Scripturarum perquam
tcm bomicidffi. » Fornicatio nnn solum corporalis potest auditores corrigere, vcrtit ad gratiam illo-
est,sed etiam spiritualis.Undepsalmographusdynt rum,et ita non corrigat, sed delectet au-
loquitur ut

Perdesomncsqui fornicanturabstc(Psa/m. lxxii),» dicntes, vinum sanctarum Scripturarum violat,at-

hoc est.qui recedunt a te. Fornicari etenim esl pro que corrumpit suo sensu.Hoc faciunt haeretici,cau-
Quia fornicatusest
idola colere,sicut legitur : « C ponesque pessimi, qui Evangelicam vorilatcm sua
Israel in Beclpbogor » Quapropter (Num. \xv). prava doctrina corrumpunt.
plebs Israelitica mcretrix appcllatur: non tam pro- «Principes tui infideles,sociique furum. » Princi-
pter fornicationem corporalcm, quam propter hoc pcs Judaeorum inhocloco sacerdotes quoque intelli-
quod a Dco recessit.Pertincnt autem haec verba non guntur,qui videbantur judicare et docerepopulum.
ad tcmpora prophctffi,scd specialiter ad tempusDo- Quiidcircoinfidelesappellantursociiquefurum,quia
m ;
quando ponitus rcccsscrunl
nic?e incarnationis, infideliter inmandatis Dei ambulabant, accipientes
a lico.eligendo Barabbam,ct Filium Dei occidcndo. a scribis ct Pharisaeis munera, quae illi pcr violen-
Miratur crgo Prophcta.ct dicit : Quomodo factaest tiam ct rapinam a paupcribus exigebant,ideoqueso-
meretrix civitas fidclis, rccedcndo a Dco.plcna ju- cii furum erant, scribae scilicet ct Pharisaei. In Do-

dicii quondam ? Justitiaque habitavit in ca olim, mini quoque passione infideles fuerunt, nolcntcs
nunc autcm homicidae. Civitas, inquam, fidclium, in cum credere ; cl socii furum, scribarum scilicct

quae prius fuit plena judicii, et in qua requievit et Pharisaeorum, sed et Judae proditoris. Nos quo-
quondam justitia : nunc autcm facta est mcrctiix quesummopere cavere debemus,neabillis accipia-
plcna homicidis.qui interfcccrunt prophetas ipsum- musmuneraquirapinismiserorumquelacrymiscon-
quecapul prophetarum,Salvatorem scilicel mundi. r% gregant divitias.et vocemur non solummodo furcs,
-t hoc moralitcrad unamquamquc animamre- sed et socii furum,dicaturquc dc nobis Videbas : fu-

fcrri,qufficivitasestfidelisplenajudicii,quandiuDei rem,e1 currebas cum eo « Omnes retributiones se-

voluntati paret, habens habitatorem in se ipsum quuntur eos qui diligunl munera,»ideoque in sorte
IVum.qui cst justitia substantialis, quia justificat vitiorum annumerantur. Multi cnim sunt, ut bcne
omnos fidelessuos.Cumautem receditaDeopermala Hieronymus dicit,qui non puiant amicosnisiaqui-
opera,nonIoco,sed merito,efficitur meretrix.Et quae bus dona acceperint,necconsiderant osamicorum,
fuit Deum,
prius plena judicii,habens habitatorcm sed manus,eosque sanctos judicant quorum marsu-
incipit jam inhabitari adaemonibus malignisquespi" piumexhauriunt.Istostalesscquunturretributiones,
ritibus, quorum voluntati obtemperat. quia retribuunl sua,aquibussimiliasperantse
illis

Qui sunt homicidae, animarum videlicel interfe- recipere. Qualibus Dcus dicil Recepistis merce- :

ctores. Argcntum tuum versum es1 in scoriam.

(i
dcm vestram (Vaiih vx). » Vcl in hoc sequuntur
Purgamenta metallorum sordesque scoria appellan- retributionc i,quia illos tantummodo suo fuvorc cx-
727 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPiSC. <>PI\ PAllS. I C< M.MIOT. BIBL. 12H

tollunl, et laudant,a quibua aliquid accipiunt. • Pu- A « Et conterel celeraloi cl pcccatorcs8imul,ctqui

pillo nonjudicant,»id estin judicio non subveniunt dereliqucrunl Dominum coni umcntur.» Scclera
illi,ccL causa viduse non ingreditur ad eos,»quia pro p :ccatoro£ illi utique intelliguntur qui in Christi ne-

nihiln deputalur ab eis. cem consen crunt, ejusquc fidcm postmodum rcci-

«PropterhfficaitDominusexercituum Portii rael: I pcre nolucrunt. <Jui merito contriti et consumpti

Hou consolabor Buper hostibus meis,el vindicabor
1 sunt.tama fiomanisquametiam pcenis inferni, quia

dc inimicis mcis.» CondolcL omnipotens Deusmise- dercliquerunt Dominum, permanentes in sua ma-
riispopuli sui,ct tamon vocat eos hostesetinimicos litia.

suos,qui specialiter intelligunturscrib.eeL 1'haris.oi, • Confundenlur enim ab idolis quibus sacrifica-

quibus ct in Evangclio ait : «Vaa vobis, scribae el verunt, el erubescelis Buper hortis quos clegera-
Pharisaei (Matth. xxm ; Luc. xi). » Consolari autem Ljs.» Confusio aepisi ime pro erubescentia ponitur.
hic dicitur dc hostibus suis.ultionem ex ipsis reci- Per hortos quorum fecit mentionem,debemus acci-
perc. ConsolaLio quippe Dei est, super hostibus et pere lucos et nemora, in quibus immolabanl ot sa-
inimicis cjus,ut qui in prosperitate ejus noluerunt crificabant dacmonibus, luxuriam suam ante araa
haberc beneficia, suppliciis afflictionibusque corri- idolorum inverccunde pcrpctrantcs. Quo vcro tem-
gantur. pore erubescere debeant ab idolis, et super hortis
^
« Et convcrtam manum meam ad lo,et excoquam quos elegerant, a[)er(e manifestat, diccns « Dum :

ad punicndum scoriam tuam auferam omne stan-

et fueritis vclutquercus dcflucntibus foliis, et vclut
num tuum. » Vox Dei, apostrophum facientis ad horLus absque aqua.»Etest scnsus sicuta quercu :

]psamplcbcm.Pcrscoriaminlclligunturvitia,sonlcs- ariditate concussa dcfiuunt folia, et sicut hortus

quc vitiorum.Per stannum vero,quod solct assinii- fructus berbarum non valct proferre si defuerit
lariargcntOjfalsa doctrina scribarum ct Pharisaeo- aquaexqua irrigetur: ita cum dcfueriL vobisafjua,
rum, quos videbatur csse vera, et assimilari elo- divinarum Scripturarum,spiritualis-
id est,scientia

quiis divinis. Extcnsio manus, ultionem significat que gratia,quam Dominus promisit de vcntre ad se
divinam.Dicitur ergo Convcrtam extendamque ma-
: venientium manare, non valebitis tenere et custo-
num meam ad puniendum tc,et excoquam sivc pur- dirc opera, fructusque vestros vacuos, nulliusque
gabo igno tribulationis omncs sordcs peccatorum,au- utililatis : quia ariditate siccabimini. IIoc est, defi-

feramquc falsam doctrinamscribarum ct Pharisajo- cictis in peccalis vcstris. Et notandum : qui a niore
rum, daboquc sincerissimam ac perfectissimam prophetico subito mulavit pcrsonas. Cum cnim de
scientiam legis atquc Evangelii. tertiapersona plurali loqucns dixissct: confunden-i
« Et restituam omnes judices tuos sicut prius, et turabidolis quibus sacrificavcrunt,rcpente oculum
consiliarios tuossicutantiquitus.» Priores judiceset ^ mentis vcrtit ad secundam personam populi, in-
Moses, Aaron, Josuc, Ge-
consiliarii antiqui fuerunt quiens : Et crubcscclis super hortis quos elegeratis,
deon, Samuel, David, coeteriquc
qui judicaverunt ct ca?tcra.
populum Dei sccundum voluntatcm Dei,et cum qui- (i Et erit fortitudo vestra quasi favilla stupa,', et

bus consiliabatur omnipotcns Dcus,revclans eis ar- opus vestrum quasi scintillag.» Advcniente tempore
cana secretorum suorum.Rcstituti suntergo judices perseculionis et captivitatis ejus : omnis fortitudo et
et consiliarii instar priorum, non solum postcapti- superbia Judaeorum qui Dominum dereliquorunt,in
vitatem ut fuerunt Zorobabel,Esdras,aliique duces, qua confidebant,ad nihilum rcdacta est sicut ficile :

qui usque ad Hircanum populo prafuerunt scd : cpnsumitur favilla slupae.Et omne opus eorum,quo
etiam post advcntum Domini, ut fucrunt apostoli, sperabant sc lueri, subilo pcrtransiit : sicut scin-
Ecclesiarumque principes,atquc roctores. «Posthacc tilla ignis subito evolat.«Et succendctur utrumque
vocaberis civitas justi, urbs fidelis. » Civitas justi, simul, ct non orit qui exstinguat. » Hoc cst, ct for-
hoc est,Domini Salvatoris.Et urbs fidelis illa intel- titudo supcrbiae, et opus falsum simul peribunt.Et
ligitur, de qua Veritas in Evangelio ait:Non potcst noneiit qui salvet, quia Dominus dissipabit illud.
civitas abscondi supra montcm posita,id cst Ecclc-
sia supra Christum fundata. Postquam, inquit, rc-
CAPUT II.
p,
stitucro tibi judices tuosut fucrunt prius,et consilia- Verbum quod vidit Isaias filius Amos, supcr
u

rios tuos sicut antiquitus, lunc vocaboris civitas Judam et Hicrusalem. » Mirum valdc cst, ui-
justi,id ost Christi.Et urbs fidelis,quoniam integcr- misque animo perpcndendum quod prophcla dicit
rimc fidem Domini Salvatoris retincbis. Verbum se vidisse. Quo enim modo potcst homo
'<Sion in judicio rcdimetur, ct reducent eam in Verbum videre?Et quod cst istud Vorbum? Niini-
justitia.» Ac si diceretaliis verbis Non omnes Israe- : rum illud, de quo Joanncs dicit: « In principio crat
litae redimentur, sed illac reliquiae de quibus supra Verbum. (Joan. i.) » IsLud denique Verbum, sapicn-
diolurn cst (llom. xix). Et hoc est quod dicit, quia tiam scilicet Patris Piliumque ejus, vidit prophcla a
rcdimetur injudicio,id cst in discretione,ut qui vo- Id est mcnte intellexit illum venturum,ideoque sub-
luerint credere, salventur et redimantur. Isti vero junxit :

qui adduxerunt eos ad (idcm Christi in justitia,apo* ti Et erit in novissimis diebus preeparatus mons
stoli intelliguntur, aliiquc pivedicatores. domus Domini invcrticc montium,et clcvabitursu-
729 COMMENT. 1N ISAIAM. — UB. I. 730

per colles»» Isti novissiini dies sunt,de quibus Jaoob A *i<

-

ambulabimus in semitia ejua, i * 1 est, in operibua

patriarcba «lixil : Venite, lilii Jacob, audite Israel illius, imitando illum. Sed prius discendse sunt vi.i-

patrem vestrum; annuntiabo vobia qu» ventura

et Domini.id est,mandata illius,ut beatus Hieronymus
sur.t in novissimis diebus, i<l est, in novissima bsb- dicit, et postea ambulandum persemitasejus.«Quia
culi aetate. Kt protinus addidil Non deficiei dux : di' Sinn exhibil lex, ei verbum Domini de Hierusa-
di' Juda, donec veniat qui mittendus est (Ihm m). » lcin." Ac dioeret
si[dciroo omnes gentes populique
:

Notandum autem islum esso montem, quem supe- multi mutuo sehoriabuntur, ui veniant ad montem
riusappellavitVerbum.Ei isteest lapis,qui visus est Domini, el ascendant ad domum Dei Jacob,quia de
Danidi crevisse in montem magnum, et impl Sion exhibit lex.et verbum Domini de Hierusalem.
oiniuMii terram. Iste quippe mons, mona domus Do- Per Sion (quae interpretatur speculatio) et per Hie-
mini est, id est, Ecclesfce, quaa est domus Domini rusalem (quaa interpretatur visio pacis) intelligitur

supr.iChristum fundata, de quo psalmographus oe- primitiva Ecclesia, qua 1'uit in apostolis aliisque
cinit Unam petii a Domino, hanc requiram, ul in-
:<i oredentibus ex Judaeis, de qua processil ad omnes
labitem in domo Domini (Psalm. xxvi). » Egregius nationes lex Veteris Testamenti spiritualiter intel-
quoque praedicator ad Timotheum « Soito, inquit, lecta, et verbum Domini doctrina Evangelii. Potest
:

quomodo tooporteat ambulare indomo Domini,qua3 ™ etiam et de generali Ecclesia intelligi,de qua quo-
l|| Ecclesia Dei vivi (/ Tim. m). » Ipse quoque tidie manal lex, et doctrina Evangelii.

Ghristus mons est et domus Dei, de qua dicitur « Ki judicabit gentes, et arguet populos multos.» :

• Mons in quo beneplacitum est Deo, habitare in eo Quidam sub uno sensu accipiunt: quod unum sit
(Psulm. lxvii). » Sed quis vidit unquam montem judicare gentes, et arguere populos multos. Sed me-
gopra verlicem montium? Mons enim est Christus lius est, uf distinote accipiamus pcr gentes, gentiles

ut diximus. Montes vero angeli sunt, ccelestesque eredentesetuoncredentes;per populos multos,sive

«ertices, apostoli, patriarchae, prophetae, martyres, per populum inulium(ut Septuaginta transtulerunt)
eonfessores, qui doctrina Bua, fide, ot operatione, Judaeos incredulos. Judicat ergo Dominus quotidie
Bignisque miraculorum forliter micucrunt. Collos gentes, et judicabit generaliter in die judicii, id est
?ero simplices quique et (ideles, ut sunt eremitae, discretionem faciet inter credentcs et non credentes.
eontinentes,viduffi, et vidui, bonique conjugati.Qui, AJiter enim judicabuntur credentes, non oro-
;ilitcr

licct doclrinaet signis miraculorum non claruissent, dentes : quia qui non eredit, jam judicatus est. Ar-
Bde tamen ct operatione perfecti fuerunt. 1)5 his guel autem populos multos, i<l est damnabit Judaeos
itibus collibusque Psalmista decantat, inquiens : incredulos et inOdeles. « Et conflabunt gladiossuos
M"iitos in circuitu ejus. Kt Ecclesia in Cantico oan in vomeres, et lanceas suas in falces. » Hoe est,
licorum :« Eece iste vcnit saliens in montibus, tran- ^ omne studium bellandi vertetur in pacem : et pro
siliensque colles (Cantic. n). » Mons ergo domus discordia, erit in toto orbe concordia. Qladii siqui-
Doinmi in vertice montium esl praparatus, ac super dem mutabuntur in vomeres, et lanceae su.c in
eolles elevalus, Chrislus videlicet super quem fun- falccs : ut amisso furore et superbia belligerandi,
data est Ecclesia, a Deo Patre pramaratus et ele- agriculturae deserviant. Spiritualiter autem gradii
vatus supor omnem principatum, ct virtutem, ct mutantur vomeres, et lancese in
in falces : quando
dominationcm. el discordiarum longe pelluntur a nobis,
•ciiiiinncs
b Kt Quent ad eum omnes gcntcs, et ibunt populi et duritia cordis Christi vomerc, id cst admoni-

multi et dicent : » Domino adveniente in mundo, tione verbi Dei, frangitur eradicanturque spinas :

otelosque poracta redemptione penetraste, omncs vitiorum, ut semen sermonis Dei crescat in fruges.
populi ad fulcm cjus confluxerunt.Dc qui- el postea labores iiianiiuinnostrarummanducemus:

buset dictuni fuerat a Patre :« Postula .i me,et rlabo adveniente tempore messionis, id est, mortis.aNon
tibi ^entcs hasreditatem luam (Psalm.u). » Sed isti levabit gens contra gentem gladium, nec exerce-
li gentesquc nequaquam propria salnle conten- bunliir ultra ad prselium.» Ka qua3 superius dicta
ti, hortabantur se invicem dicentes :« Venite et as -
sunt de mutatione gladiorum, et quae etiam nunc
demus ad monlem Domini, et ad domum Dei Ja- D dicuntur, tempore incarnationis completa sunt. Si-
uob, et docebil nos vias suas et ambulabimus in se- quidem, ul historiaB divinaj, maximeque gentilium
- ejus. »Quis sit mons Domus Domini, et quaa tradui.t, in toto orbe terrarum tanta fuit discordia
donms diximus Cbristus vide-
Dei, paulo superius : anteDomini nativit<item, usquead vigesimum an-
Uoc autem animadvertendum est,
licetet Ecclesia. num Octaviani Augusti,sub quoDominusnatus est,
raiacumdixisset,Asc»ndamusad domum, protinus ut inin pennitteretur de regno in regnum, id esi de
suravitsubneclere ad cujusdomum,aubjun'gcnsDei. provincia in provinciam transire, accensis omnibus
Vddidilquc Cujus Uci ? Dei Jacob. Quod est dicere
: : studio praeliandi : non solum contro exteras, scd
\<\ domum illius Dei, (|uiesL Deua credentium Bicul eliam contra vieinasnationesetcivitates.l Irto autem
b credidit, venitc et ascendamus. Postquam au- Domino Salvatore, qui venit pacem dare mundo,ut
• cnimus credendo ad montem Domini,el ascen- nos reconciliaret Deo Patri, et in cujus nativitate
lerimusad Ecclesiam Dei, docebit nosvias Buas, id cives angelici canlaverunt,» Gloria in excelsis Deoet
st, mandata vit.c per Evangelicam doclrinam : et iu terra pax hominibus bona3 voluntatis (luc. u.
731 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAIIS. I. — COMMENT. BIBL. 732

omnia nequaquain studio bel-

bella cessaveruht, et A rum. Non quod thesauri flnem non bab
landi cceperunl se exerccre, sed cullura agrorum quod possidcntium animus non impleatur,juxtfl
descrvire. Quod autem dicit, nec exercebunl urullra illud Salomonis « Avarus non implebitur divitiig
:

ad prselium, subaudiendum est, sicut prius fecerant. (Eecle. ix). » Tbesauri Judajorum siquidem Qneoi

Legimus enim multo praslia postmodum essecom- babebant, sed cupiditas illorum Qne carebat.
missa : sed non tam gravia, sioul antea fuerunt. « El repleta est terra ejus equis, et innumerabi-
(i Domus Jacob, venite, el ambulemus in lumine leiquadrigae ejus. » Et hoe contra praeceptum Do»
Domini. » Post vocationem gentium et ostensiom m mini erat, qui prohibct in lege multiplicari currui
montisDeijConvertitur propheta ad pQpulum suum, ct equos. Siquidem et illa animalia data sunt ad
qui Domus Jacob appollabalur, oo quod de familia adjutorium hominis, non ad Buperbiam, sed ipsc
Jacob descenderitj hortaturque eos proccdere tle te- abusus esl illis in superbia. Unde jumentum dicitoi
nobris infidelitatis atque erroris, et suscipere lumen ab adjuvando, i<l est a sublevando. De illis qui su-
veritatis, itl est, Christum, qui dixit Ego sum lux : perbe his abutebantur, dicit Psalmista :« Hi in cufl
niundi sicquc ambulare in luniine Domini, irl est,
: ribus, et hi in equisnos autem in nomine DomioJ
:

in fide et praeceptis Domini Salvatoris. Vos, inquit, nostri invocabimus (1'sal. x). »

domus Jacob, domus populi mei, vcnitc mccum, ct « «Et repleta ost tcrra ojus idolis; opus manuum
paritcr ambulemus in lumine Domini, dc quo dicit suarum adoraverunt, quod fecorunt digiti cormn.
Psalmista :« Accedite ad eum ct illuminamini. (Psal. Et incurvavit sc homo, ct humilialus cst vir. » lloc

xxxiii.) » est, ct infirmi sivc potentes, qui designantur pcr

enim populum Luum, domum Jacob.»
« Projecisti hominem qui dicitur ab humo : et illi qui tlebue-
Alloquens propheta, et exhortafis populum suum, ut rant esse fortcs et virtuosi, qui inlclliguntur per
ambularentin fide Domini Salvatoris, postquam vi- virum qui dicitur a virtute : omnes pariter incur-
dit perSpiritumsanctumduritiam cordisjudajorum vati suut, et humiliati ad adoranda idola. Hoc
ct impocnitens cor corum subito convertit oculum : quoque temporibus Isaiaj factum cst.
mentis ad Dcum, dicens : Ideo(inquit) hortor, ut ad « Ne crgo dimittas cis. » Quod Septuaginta alio-

te vcniant, mecumque tuo lumine perfruantur, quia modo intcrpretati sunt, sub persona Dei dicentis :

propter multitudinem pcccatorum reliquisti eos, ct Ne crgo dimittam ois. Quapropter gcminam recipit
abjecisti populum quondam tuum, domum scilicct expositionem. Si ergo ad personam Dei referlur,
Jacob. Redditque causam quare projecerit illos. ut DSus locutus sit hoc : ita est intelligendum : quia
« Quia repleti sunt ut olim, et augures habuerunt ut tanta mala fecerunt, non parcameis, necdimittam
Philistiim.» Hunc locum quia diversi diverso modo innumerabilia scelera eorum. Si prophcta loquitur,
explanare nituntur, dicendum est juxta traditionem L sic est scntiendum ne ergo dimittas eis peccata :

magistrorum et quid sincerius illis visum fucrit.

: eorum,qui tanta mala pcrpetraverunt. Animadver-
Repleti sunt (inquit) itlolis infidelitatc et scelere tendum est autem prophetam non imprecari mala
peccatorum ut olim : id cst, sicut quondam in /Egy- contra populum suum sed subaudiuntur ea quae in
:

pto, ac postmodum in terra repromissionis tempori- veritate sunt futura.quag erant illis morc propbelan-
bus judicum, et temporibus Jeroboam atque Achab, tispradicenda, a saperiori loco ubi legitur, quia re-
et augures suos etdivinos habuerunt ut Philistiim, pleti sunt ut olim, et augures habuerunt ut Philis-
vel Pala?stini vicini eorum, a quibus cos lex prohi- tiim,usque ad isturn qui tam ad Juda?os refertur eo
:

bct.Augurium est divinatio, sumpta et dicta a garritu modo quo diximus,quam ad Chaldeos Romanosque
avium. Indc dicuntur augures, a garritu avium divi- qui illius populi depraedatores fuerunt, eorumque
nalionem sumentes.Cui superstitioni maxime Palse- tearam incoluerunt diccntes, quod protecto Judaeo
stini inter crcteras gentes dediti crant. Notandum rum populo, habitaverunt in Judsea alienigenae qui
autem temporibus Achaz, sub
OsiaJ, Joatham, ct repleti sunt idolis, habueruntque augures, et pueris

quibus Isaias prophetavit, JuiIojos habuissc idola alienis adha;serunt. Et repleta est terra cjus equis,
sicut quondam habuerunt.Sequitur :«Etpuerisalic ct innumerabiles quadrigaj pjus. Per quod designa-
nis adhaeserunt, » id cst cum pueris a Deo alicnis £) tur Judajorum Romanorumque avaritia, quibus ni-
fornicati sunt. Potest autem duobus modis intelligi, hil est avarius, teste bcato Hieronymo. Repleta est

ut cum pucris suaj gcntis libidinem suam cxplcrcnt, terra quoque Israelitici populi cquis Chaldffiorum
qui pcr hoc scclusalieni crantaDeo,quiaomnis pec. Romanorumque ct fuerunt innumerabiles quadrigec
cator longc aDco est,vel etiam cum pueris gentilium. cjus, hoc cst vitiorum.
In tantum enim detcstondo ct horrcndo vitio dcscr- « Ingrctlerc in pctram, absoondcrc in fossa humo,
vicbant Jud.ni, ut etiam pueros gentilium formosos a facic timoris Domini, ct a gloria majcstatis cjus.»
cmerent, a quibushujusccmodi libidinem explerent. Vox prophetffl hortantis populum suum, ut in

« Replela est terra argento et auro, et non cst diatur in petram, ct abscondatur in fossa, coopertus
finis Lhcsaurorum ejus. » Inter csetera vitia, quibus desuper bumo. Ac si dicerct aliis verbis Hortatus :

Juda?i deserviebant, etiam immoderata avaritia cu- sum ut ambularctis in lumine Domini, sed qaiSi'
piditasque signatur, dum dicitur : Non est finisthe- noluistis audire, ccco dcnuntio et hortor, ut ingrc-
saurorum ojus, id est, avarilia: el cuprdilatis illo- diamini in petram et abscondamini infossa, vel ii
733 COMMCNT. 1N ISAIAM. — LIB. 734

Bpeluncis,a facie (imoris Domini,vel afaoie Baby- A in quo damnabitur superbus diabolus cum omnibus
lonis exercitus, qui designatur per timorem Domini, oonseotatoribus ejus, ei humiliabitur super omneB
et a gloria majestatis ejus, quoniam per illos misit arrogantes el superbos.
timorem suum super Judaeos,el glorificatus eal de ..
Ei Buper omnes cedros Libani subljmes, et
hostibus suis Judseis, vindictam recipiondo. Dehao oreotas, supor omnesquercus Basan. «Subaudi-
el

tribulationc cujus formidineabscondcrunl se in spe- tur, veniel dies Domini. Libanus mons est Phcenicls
lancis el puteis, sicut historiaB narrant,Dominus in regionis exoelsissimas oedros continens,qu83, sicut
Bvangelio ait : « Tunc dioenl montibus.Gadite super Cassiodorus in expositione psalmorum dicit, Bua
no<: el petris Abscondite nos [Lvc. xxin). » Altiori prooeritate transcendunt omnem altitudinem arbo-
auttMu intelleotu, praecipitur nobis omnibus ut in- ruin. Basan vero regio est Arabise, cui imperavit
grediamur in petram a facie timoris Domini,id est Og rex, habensglandiferas quercus,quarum fructus
oonfugium fnciamus ad Christum de quo dioitur : poroorum est cibus, non hominum. Metaphoricos
• Petra est refugium erinaceis (Psal. ciii).»Christus autem per oedros Libani sublimes et ereotas, intel-
enim per similitudinem petra est, siout Paulus apo- liguntur superbi quique; perquercus autem Basan,
Btolus dicit : « Petra autem erat Gbristus (/ Cor. quffl interpretatur ignominia, qui opera ignominiae
i). » Inpetram ergo ingredietur, quisquis veraciter exercent ct in cceno iibidinis volutantur : quorum
B .

oredens, facit confugium ad ipsum, ne in advcntu fructus porcorum est, id est, dsmonum. Super
illius cum venerit pexdere reprobos, damnetur, omncs autem istos, vindiota ct dies ira Domini
Absconditur in fossa humo, qui intrans in cubicu- consurget. Dc talibus cedris dicilur in psalmo
lum orat Patrem Buum. Vel etiam absoonditur in [Psal. xxvin) :Vox Domini conterentis oedros. »
«

fossa humo,qui in terreno corpore constitutus, quod Et item : Vidi impium superexaltatum,sicut cedros
designatur per hunuim abscondit et celat infirmi- Libani.
lates carnales, ne videlicet omnia illecebrosa per « Et supcr omnes montcs cxcelsos, ct super omnes
sperationem forinsecus ostcndat,quoo caro desidcrat collcs et clevatos. » Subaudis, vcnict dics Domini.
perficere. Montes et colles plcrumque in bonam partem acci-
« Oculi Bublimes bominis humiliati sunt, et incur- piuntur. Pro sanctis vidclicet, varietatc virtutum
vabitur oltitudo virorum : exaltabitur autcni Domi- decoratis. Plerumque autem ipsi impii prodiversi-
us solus in die illa.» Per oculos sublimis hominis tatevitiorum, maximeque superbi,montes appellan-
qui humiliati sunt, tur et eolleSjSicut in praesenti loco.De his montibus
altltudinemquevirorum,accipi-
tur fastuspotcntiac ot nobilitasgeneris.Cum,inquit, collibusque dicit Ezechiel prophota « B*c dicit :

hostes supervencrint,tunc ncc divitia\ ncc nobilitas Dominus montibus et collibus Eccc ego inducam :

rls,ncc potentia dignitatum aliquem dofendcrc C super vos gladium (Ezech. xxxvi). »
poterit, quippe cum una sit eaptivitas omnibus. Sed « Et super omnem turrimcxcelsam,ct super om-

humiliabunturoculi potentis,divitisquchominis,qui ncm murum munitum. » Subaudis, veniet dios Do-

torvide cum supercilio respiciebat aliquem. Incurva- mini. Quanlum ad littcrac scnsum spectat adve-
bitur quoque altitudo virorum,id est, contcmnctur, niente llomano excrcitu.dies Domini vindictae supcr
gcncris.Dominus
ac pro nihilo reputabitur nobilitas turrim et supcr omnem murum Judaeorum fuit :

antem solus exaltabitur in die illa.hoc cst in tem- quoniam funditus sunt omnes eversi. Metaphoricos
porc adventus Chaldawum Bomanorumquc, oujus autcm pcr turrim ct murum intelliguntur hi,qui m
iram et vindictam nullus poterit effugere. Possunt altitudine turrium et firmitate murorum potius con-
autem hajc cadcm non incompctcnter ad diem ex- fidehant quam in Dco.Supcr quos dics ultionis Do-
tremi examinis referri : in quaomnis crcaturadivi- niini vcnit,quia fame, mortalitatc, ct gladio sunt
NB majestati atque potentiac humiliabitur, et com- consumpti et in pretium distracti. Vel ctiam per
paratione illius cognoscet se nihil esse. Bfdditque turrim spccialitcr possunt intelligi illi qui praeminc-
Musam, quare debeat humiliari et incurvari. bant in populo,sicut turris in civitate. Per murum
«Quia dies Domini exercituum super omneni su- vero munitum, divites potentesque, qui se munie-
perbum,et excelsum, et superomnem arrogantem n : bant super quos Domini dics vcniet.
divitiis :

et humiliabitur. » Ubicunque
icunqi dc vindicta ct victoria Et
•< supcr
per omncs navcs iharsis, ct supcr omnc
naves T
ini propheticus sermo loquitur,Dominum oxer- quod visu pulchrum est. » Subaudis, dics Domini
cituum solitus est illum vocarc,id est, rnilitiarum, vcnict. Ilcbran omnia maria Tharsis appcllant, et
quodBebraiccdicitursabaoth.IpscenimestDominus congregationem aquarum nomino maris vocitant :

militiarum suarum,siveexercituum,angelorum sci- juxta illud in Gencsi « Gongregationesque aqua-

:

atque hominum. Dies autcm Domini, id est,

.
rum appellavit maria(Gen.i).» Quapropter hoc loco
dics vindictffl illius, dupliciter inteUlgitur : tempus non simpliciter illud mare accipiendum est, quod
videlicet captivitatis Judasorum, qua? venit super adjacet terraa repromissionis sed etiam omnia llu- :

omnem superbum.et excelsum,etsuperomnemar- mina vicina.per quffi Judaji soliti erant navigare, et
intem. Quob tria unum scnsum oblinent, pcr oegotia exercere. Ei translative per naves intelli-
quffl intelliguntur principes Judaeorum, sacerdotes, guntur lii, qui in navibus residentes, negotiationis
Pharisaei et scribse. Tempus i|uo(jue ultimi judicii, causa pelagus ct flumina navigabant. Supcr quos
7:$:; HAYMONIS HALBEHSTAT. EPISG. OI'I>. IWIIS. I. - COMMKNT. HlliL. 736

diee vindictop Domini venit Josephus : quando i icut \ i|in»'i esl animal lumine carens oculorum, aul
narrat, advenientibus Romanis, illi comprehensi pertilionis, quae esl avis lucifuj i. Dcd dcspectiva
sunt, qui in portibua commorabantur, navesque atque irrisorie protulit, idola eorum talpiscl
corum succensae. Quodque sequilur,el uper omne i pertilionibus comparans, quae cum oculoa vidcantur
quod pulcbrum est visu, intelligcndum est super babere, minime vident, sicut Psalmista dicit : «Si-
templum et sanctuarium,ubi erat maximo pulchri- mulacra gentium argentum aurum, opera un- et
ludo, et super omnes virgines el juvenes supor : nuum hominum.Oculos habentetnon videnl U's<d.
omne quodque quod delectabile erat ad videndum, cxm). -

diem uliionis venisse quando simul omnia bona: « ergo ab bomine cujus spiritus in nari-
Qui ii cite

illius populi destructa el evacuata sunt. bus ejus, quia excelsus reputabitur ipse.» ConsideJ
« Et incurvabitur sublimitas hominum,el bumi- rans prophcta Isaias Judaeos cencives suos perdcnsi
liabitur altitudo virorum. » Per sublimitati homi- dos propter mala, qua3 Christo pcriida menteintoj
nnrn, altitudinemque virorum, fastus potentiae, et lerunt, hortatur coa dicens : Ecce prophetali spiritd
nobilitas generis accipitur, sicut paulo superius 'li- praedixi vobis, quaa Moneo orgo evenire possunt.
ctuni csl,quia incurvata et humiliata sunt, quando atque praecipio, ut quieseatis ab homine ChristM
quidam occisi, quidam vero in servos sunt venun- (]ui secundum carnem quidem homo
est verus.haj
\\
dati. bens animam spirans, ct balitum trahens nari-
et

« EL elevabitur Dominus solus in dieilla.etidola bus, sicut nos puri homincs spiramus ct vivimuq
penitus onterentur. » Quod est aperte dicere : In sed gecundum divinam majestatem excelsus reptfi
die illa, boc est,in tempore vastationis Judaeorum, tatur ipse, ct creditur, quia oiqualis cst Deo Patrfj
elevabitur Dominus, id est, excelsus et gloriosus Cavcte nc offendatis eum in aliquo, quia licct spfl
fortisque apparcbit : cura tradiderit inimicos suos rct ut homo, Deus verus tamcn est.EL si feceritisj
Judaeos Chaldaeorum Romanorumqiie,
in orc gladii venjent vobis propcre omnia mala superius rlicta.
tunc penitus idola conterentur Judaeorum cum cul- Quod Redemptor nostcr cxcelsus sit, Psalmista in-
toribus suis,Licet in Domini adventu non legantur dicat, dicens Excelsus super omnes genles Dorni-
:

Judaeiidola coluisse, tamen quando captivati sunt nus,cL super crclos gloria ejus.Etquod dicit, cujui
a Chaldaeis, idola colebant, sicut Ezechieli ostensum spiritus in naribus cjus, tale est ac si diccrct :

est. (E%ech. viii), Quapropter quia sermo propheti- In cujus naribus cst flatus, qui plcrumquc spirilus
cus mixtim loquitur de utraque captivitate ct vas- appellatur.
tatione; specialiter ad priorem referendum est,quod CAPUT III.

dieitur, idola Ecce cnim domiuator Dominus exercituum au-

penitus cont°rentur. Gontrita sunt «

enim idola Judaeorum aGbaldaeis,et melalla eorum C ferct ab Hierusalem ct a Juda validum et fortem. »
in Babylonem ducta. Vox propheta? dirigitur ad Judacos, qui Dominum
« Et introibunt in speluncas petrarum,et in vora- pcrsecuti sunt. Quia, inquit, noluistis quiesccre ab
gines terrae, a facic formidinis Domini, ct a gloria homine cujus spiritus in naribus cjus,qui excelsui
majeztatis ejus,cumsurrexerit percutere terram. » credendus est, sed ccontrario fudistis sanguinem
Praesentia cum sequentibus ad utramque vastatio- innocentis, eccc dominator Dominus auferct ab Hie-
nem Judaeorum pertinent,quando effugere nitentes rusalem validum et fortem,omnemque virum Lella-
Dei vindictam,abscondebant sc in speluncis et vora- torem ut ncmo remancat,qui alicujus sitvirtulis, :

ginibus terrae.Beneautem dicitur : A gloriapotentiaa scd omncs sintlanguidi et imbccilles. « Omne rohur
Domini, cum surrexerit percutere terram.Quodam- panis, et omne robur aquaj. » Subaudis auferet a
modo enim omnipotens Deus consurgit percutere Juda ab Hierusalem. Robur sive fortitudo panis
et

terrcnos homines, terrcna solummodo cogitanles et aquae, pro omni cibo et potu accipitur quae Do- :

et quairentes, quando severiter suos per ministros minus tantum ut filios suos
ahstulit a Judaeis, in
pccnam infert illis, sicut per Chaldajos Romanosque fame nrgente comedercnt. Allegorice autem pcr pa-
Judacis intulit. nemctaquam,divinaaccipiturScriptura: qua?inqui-
« In die illa." Hoc est in adventu Chaldaeorum vel „ busdamlocis cihus est, in quibusdam potus.Quam
etiain Romanorum « projiciethomo(Judaeus)idola ar- abstulitDominus aJudaeisel tradiditillamgentibuflj
gcnti sui,etsimulacra auri sui,qu33 feceratsibi, ut ad- ut faciant fructus ejus, sicut ipsc dicit : « Aulere-
oraret talpas etvespertiliones,etingredietursessuras tur a vobis regnum, ct dabitur gcnti facienti iiuc-
petrarum et incavernas saxorum a facie fbrmidinis Lus ejus (Malth. xxi). » Ubicnnque enim gravis cst
Doniini et a gloria majestatis ejus,cum surrexerit ad intelligendum, cum difficultate sumiturcibus
el

percutere terram.» Subauditur Juda30rum,vel ipsos csL : quia quodam modo mandendo glutitur. Uhi
Judasos teruena sectantes. Sic factum est, quando vcro facile intclligilur, potuscst. Deistiusmodi panc
supervenicnte hostili excrcitu projecerunt idolasua aqua tcsLalur alius prophela « Ecce dics venicnt,
c.L :

Judaei,absconderuntque se in cavernis,u1 effugere dicilDominus, et mittam famem in terram, ni n

possent iram Domini. Quod autem dicit, uL adora- famcm panis ncquc sitim aquae, sed famcm au-
pent talpas et vespertiliones,hon est intelligendum, diendi vcrbum Dei (.\mos. vm). »
quod simulacra haberent ad similitudinem talpsa « Fortem et virum bellatorem, ct judicem, et
731 CGMMENT. I.N 1SA1AM. I.llf. 1 738

prophetam, et hariolum, el scnera, » Subaudis au- A « El irruel populus,virad virum,et unusquisque

feret Dominus al> Judn el ab Hierusalem. Non du- ad proximum suum.Tumulluabiturpuor conl ra Be-
bium, quin omnes istos abstulerit Dominus a Ju- ncm,e1 ignobilis oonlra nobilem. Cum pueri fuo-
•Jsis.Virum cnim bcllalorem et fortem qucmquam riuiprincipcs c< rum, el effeminali fuerinl eis domi-
niui babent, sed omnes sunt infirmi et pleni For- nati, tunc utiquo ncc setatis, nec dignitatia ullius
midinc. In hoc quoquc apparel cosjudices non ha- ordo servabitur: scd irruel sive consurgci populus
bere, quia ipsi judicantur a Romanis principibus. adversus semetipsum, soluto fccdere pacis et civjli-
Propheta verus, scnexque sapiens, jam desiil esse talis : vir scilicel contia virum, el unusquisquead-
o\ non solum alios, sed etiam ipsos ario-
illis. Et versus proximumsuum.Puer quoqueaetatemurmu-
los (pro quibus Septuaginta divinos interpretati sencm, Bive stultus contra sapientem rabit contra ;

sunt) abstulit Dominus ab eis. Arioli autem sunt el ignobilis contra nobilcm. Sic lii plerumque in
mcantatoros, qui quibusdam incantationibus rem sancta Ecclesia,propter peccata populi.Auferuntur
peragunt. Per quos etiam plerumque fatura prae- enim principes ad bcllanda praclia Domini fortea,
diraniur, sicut de Balaam (Xum. xxiv) ariolo le- rectoresque religiosi:qui plebemDei sccundnm ejus
gimus, et <le divinis (/ Ileg. vi) quinque urbium placitum noverunl regere, consiliarii quoque, et
Philisiiiuirum. Sensus autem est, quod vera et doctores prudentcs. Sicque confunditur omnis ordo,
n
l> et
. .

pariter a Judaus auferantur.

i consurgit vir contra fratrem suum puer sumit :

« Principem super quinquaginta, et honorabilem audaciam murmurandi contra senem, et ignobilis

vuliu, et consiliarum sapientem architectis, e1 genere, el conversatione morum, contra nobilem.
< 1
»
»

prudentem eloquii mystici. » ln hoc loco a parte Apprehendel vir fratrem suum, domesticum i<

lotum accipientes, per principem super quinqua- patris sui," id est,vernaculum,quempaterejnsnu-

ginta(qui quinquagenariusnuncupatur)omnes prin- trivit.Dum civitas Hierusalem obsidione vallaretur
cipcs Judajorum intelligimus esse ablatos.Inler cav a Romano exercitu, Judaei infra mcenia suae civitatis
teras quoque gratias,etiam hoc auferet Dominus a conclusi, in tres partes erant divisi. Alii siquidem
Judieis ut nullum habeant honorabilem vultu,qui
: templum arcemque Sion tenebant, alii vero partem
pro sua reverentia honorclur: nullum consiliarum, superiorem civitatis, atquc alii inferiorem el i|iiem- :

cuncta facient absque consilio. Principemque cunque quis volebal sibi principem constituebat,non
artificum, qualis fuit Beseleel et prudentcm eloquii solumvernaculumpatrissui.sedetiam aliumdicens:
;

mystici, id est, prudentem doctorem, qui docet Veslimentum tibi est, princeps esto noster.Ruina (i

[uia mystica sive divina; vel, ut quidam volunt autem hsecsub manu tua. » Et est sensus Habes :

dicere, prudentem auditorem,qui possit discerni re cibum et vestimentum, esto nobis princeps tan- :

pradicationeru docentis : illum auferet ab eis. Ad- C tummodo, nos ingruente fame, et
uL liberes afi

miranda cujusdam poetse Gra?-

est cnim sentenlia" miseria nostra tuo sustentur auxilio.
ei qui dicit primum essc bcatum qui per se sa-
: Respondebitque in dic illa dicens
« Non sum :

piat secundum, qui sapicntem audiat.

: medicus, cL in domo mca non esl panis nequc ves-
« El dabo pueros principcs corum, cl clTeminati timenlum nolito conslituere me principem popu-
:

dominabuntur eis.» Loquentc ex pcrsona sua pro- li.»Considerans is,(jui electusfueritin principem,
pheta ca qua; superius dicta sunt, subito secun- paupertatem et imbecillitatem suam, respondebit:
diun morcm propheLicum, loquiturex persona sua Non sum (inquiens) medicus, id csl, non possum
-
Dabo pueros principes
pcr prophetam,dicens : vestram necessitatcm implere quia non habeo :

eorum, quos ante donaveram

id cst, sublatis his panem, neque vestimentum. Quapropter nolite me
principes, videlicet quinquagenario, seneque, el couslituere principem.
prudente consiliario pro his dabo prinoipes lasci-
: « IluiL ciiiin Hierusalem, Juda concidit quia
et :

et dissolutos, more puerorum.Non cnim [uie- lingua eorum et adinventiones eorum contraDomi-
ros solummodo aHate debemus intelligere, sed mo- iium, ut provocareut oculos majestatis ejus. » Non
ribus et conversatione. De talibus pueris principi- loquitur hoc ille, quem principem volebant consti-
Ijus in Ecclesiaste legimus : « Vae tibi, terracujus p. tuere, sed potius propheta, qui dicit idcirco nemi
juvenis cst (Eccl.\)\ id est, juveniliter agens. nem velle populo peccatori prseesse, quia urbs
T dis fuit Roboam <jui, despccto consilio senum, Hierusalem etJudasa provincia paritercorruerunl in
itus est consilia juvenum (/// Haj. xu). Non, manus bostium. Causasque reddit impietatis eorum
quod puer aut juvenis essel a;latc quando accepit alque perditionis: quod contra Dominum blasphe-
regnum, ulpoLc quod quadraginta scx erat anno- maverunt dicentes, « Dsemonium babes, » et, « Sa-
rum, sed quod puerilitcr gessit, ct dissolute.Quod- maritanuses, »et « Reus esl mortis, » et « Crucifige»
que sequitur, ct effcminati dominabuntur eis,idem talem, multaque his similia (Joan. viu Matth. xwi ;
;

. Bffeminati
stabilitatemque virilemin femineammollitiem
Iir 'ni
habent redactam. Talcs sunt bodie principcs Ju-
daaorum, pueriliter videlicet cuncta agentes, nul-
liusque virtutis existentcs.
autcm sunt, qui fortitudi- Luc. xxui). Adinventiones quoque suaa contra Do-
minum protulerunt, quando opposuerunl ci lalsos
testes,dicentes:Hicdixit, possumdestrueretemplum
hoc manufactum,et in triduoaliud non manufactum
re.vililicarc. Quapropter oculos majestatis Domini,
739 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. 01M>. PARS I. COMMENT. BIBL 740
iilest,respectum miserioordi» illius et clementiam, A sranl dediti, ul si per omnia non reddidissenl
ad amaritudinem provocaverunt. Licet enim Roma- ruiii subjecti quae reddenda erant, flagellarent oot
ui, quantum ad se pertinent propter hoc venerint, publice:et multipliciterab eis postea exigerent, di>

quia tributum renuebant persolvcre, causa tamen centes:« Scriptum est: Non apparebis in conspecta

perditionis illorummors Filii Dei fuit. Et quia il- meo vacuus (Exod.xan). » Potestautem el ito intal
liim provocaverunt ad amaritudinem : ligi,quod mulieres dominats eis sunt, id est.u
«Agnitio vultus eorum respondebit eis, » id est scribarum et Pharissorum. Cavendum est ergo, ne
cognitioquod,Christum videntes incarne,noluerunt magistri doctoresque Ecclesiae exaclores populisink
ineumcrederc.RespondebitqueeisDominus,quando opprimentes subjectos, ut illorum divitiis ditentur.

posili in miseria et tribulatione, recordabuntur et cupiditati servientes, muliebriter vivant. « Populi

propter necem Filii Dei haec sibi advenisae.Vel ali- meus,qui beatum te dicunt,ipsitedocipiunt,etviani
ter:Agnitio vultus corum respondebit eis, quia sua gressuum tuorum dissipiant. » Scribae et Pharisan,
rcceperunt poccata,vel ante oculos mentis semper qui superius exactorea appellati sunt, illos a quibui
habueruntpropriadelicta.n Et peccatum suumquasi muneraaccipiebant.beatoseHsedicebant: adulantei
Sodorna pnedioavcrunt, nec absconderunt. » Sicut eis ac diccntes: Vos estissanctietelecti omnipoten-

Sodomitaa nefandis criminibus inquinati, invere- n tis Dei, qui ministros illius honoratis, et columnae
D
cundedixcrunt ad Loth,Educ viros forasutconcum- domus Dei, ccterisquc his similibus verbis adulato-
bamus cum eis ita ct isti cisdem peccatis irretiti,
: riisdecipiebanteos,et viam actionum illorumlaudi-
impudcnler et absque omni revcrentia pcccatum bus suis male extollendo dissipabant contra illud
suumpradicaverunt, acclamantescontraDominum: agentes :
« Ne laudes hominem in vita sua (Eccle.u).»
Crucifige, crucifige istum Et, Reus cst mortis. Unde
! « Stat ad judicandum Dominus, stat ad judican-
ab eodempropheta,principesSodomorumetpopulus dum populos. » Non scdet ad judicandum ad hoc
Gomorrhaj appcllantur. Moralitcr autem unusquis- ut in praesenti pcrdat tempore, sicut in Daniclis
que peccatum suum sicut Sodomitae publicat,qui vi- volumine legitur (Dan. xm) : sed stat, id est, con-
tia quibus ipse tenetur inquinatus,aliisinverecunde siderat et discernitomnium opera:volens statuere
prodit, ad hoc ut eos similes reddat,suique imitatores eos in bonisque op*ribus, quorum via fuerit
tide

efliciat. Nec sufficitei immunditiamsuamuniosten- dissipata. Vel ctiam, considerat quomodo benefac-
dere.nisi etiam multossibi illiciat. Quaproptersicut tores in futurum remuneret, malefactores autem
Sodomita3 corpore anima perierunt,ita etiam ille
et suos in futurnm pordat.
indiejudiciipariter incorporeet animadamnabitur, « Dominus adjudiciumveniet cumsenibus populi

audicns a Domino illam terribilem vocem « Ite, sui, » id est, cum patriarchis ct prophctis, et cuin
:

maledicti, in ignem a;tcrnum (Matth. xxv. » « Va3 C principibus ejus, hoc est cum apostolis:de quibus
animae eorum, quoniam reddita sunt eis mala. » Psalmistaloquitur « Censtitues eos principes super :

Damnationem scilicet suorum scelerum recipiendo. omnem tcrram (Psalm. xliv). » « Vos autem depasti
« Dicite justo, quoniam bene, quoniam fructum estis vincam meam,rapina pauperum in domo ves-
adinventionum suarum comedent. » Lecturos hanc tra. » Gonlra scribas et Phariso;os,exactoresscilicet
prophetiam alloquitur prophcta Vos qui legistis : Judaeorumjoquitur sermodivinus :qui suntdepasti
librum hujus prophetirc, vcl qui audistis perditio- vineam Domini, hoc est plebem lsraeliticam, spo-
ncm Judaiorum, laudate justitiam Domini, ct di- liando illam de qua diciturpsalmo Vineam do M- :

cite justo, hoc est Christo, quoniam bene fecit, gypto transtulisti. Isaias quoque alibi « Vinea, :

quod reddidit Judasis pcenam, quam mcrebantu r inquit, Domini sabaoth, domus est Isracl (Injra v.) »
illorum adinventiones. In quorum domibus erat rapina pauperis, id est,
Vfieimpioinmalum,retributio manuumcjusfiet
(( innoccntis, pupillorum scilicet orphanorum, ac vi-
ei. » Quod est dicere /Eterna perditio veniet in
: duarum qui non habeant facultatem se tuendi.:

populo Judccorum, quia qualia operatus est, talia « Quare atteritis » sive affligitis « populum meum

recipiet. Principem suumRomanaj tradiditpotcstati, etfaciespauperum, »idest,egenorum acpupillorum

ct ipse Romana; subjectus cst servituti. Refertur n « commolitis » sive attenuatis,vel conteritis?Coin-

autem et ad unumquemque impium,qui qualia fe molere est altenuare, vcl comedere aut conterere.
ccrit, talia vcnient ei. Unde in Evangelio (Matth.yi): scriba? et Pharisa?i di-
« Populum meum exactores sui spoliaverunt, ct cunlur jejunantes, quia facies suasdemoliunt.id est
mulieres dominatffisunt eis. » Contra scribas et Pba- attenuant. Ipsi quoquc substantiampauperumege-
risajos loquitur scrmo prophcticus (Matik. xxni ;
norumque diripiebant sicque inopia famis facies
:

Luc. xi), vocans eos exactores suos,quia ut exigere eorum attenucbant.Sedethocadmalosprincipes Ec-
possent a suissubditistributa, dccimasctprimitias, clesia; referri potest qui spoliant egenos, etinnocen-
:

alque in suos usus rcdigcre, cam turpis lu.cri Dei tcspublicecondemnant inquorum doinibusrapina :

Pilium negaverunt.Etnon solum exactores vocantur, paupcrum est, et attenuant facies eorum.
quia populum spoliabant ;scd otiam mulicres dcs- « Et dixit Dominus Pro eo quod elevata? sunt
:

pcctive, eo quod muliebriter viverent, servientes li- tilite Sion, et ambulavcrunt extcnto collo, et nutibus

bidini, omnique voluptati. Tante ctenim cupiditati oculorum suorum ibantet plaudebant, ambulabant
711 m.MMENT. iN ISAIAM. - LIB. I. 742

et pedibua suis composito gradu Incedebant. » Su- A mUlaa ae aimis oresoant, quod dcformo est.De hac
perius tam Dominus quam propheta, populum et fascia peotorali, et Jeremias mystioo sermone dicc-

principes increpaverat: nunc ad mulieres soribarum bat.«Si oblivisoi poiost sponsa ornatus sui,aut virgo

et Pharisaeorum,de quibus supradixeratret mulie- fasciae pectoralis suaa, el ego obliviscar tui, dicit

dominatae sunt cis rursus sermo propheticus

:
Dom\nus(Jerein.u), «Inquibuadam autem regionibus
dirigitur, ne se alienas a crimine arbitrentur, ob liuni quaedam formulao ex corio crudo,tantae magni-
quarum delicias atquc luxuriam.viri earum spolia- tudinis quantae quis vult,ut sint mamillea : et appli-

yerunt populum Domiui. OrnataB autem eranl et cantur mamillis puellarum, sicque desuper tum fa-
depompat c deliciis,dum ambulabanl extento collo, scia stringuntur : et tunc aeque aimis crescunt,ne-

et autibus oculorum loquebantur. Ibant plaudendo que manibus, ettaGtu lascivientium juvenum con-
manibus,atque ludendo pedibus.praa nimia lascivia fractaa exuberant.
ci dissolutione, et composito gradu propter Buper-
« Pulcherrimi quoque viri tui gladio cadent, et

biam incedebant. Hoc testimonio corrigeodee sunt fortes tui in praelio. »Tam pulcherrimi juvenes Ju-
feininao et mulieres Banotae Elcclesise quaa istarum :
daeorum,quam fortes bellatores,gladio Bomanorum
imitatrices existunt. Pro eo, inquit, quia hoo rece- ceciderunt ia mortem, et in praelio dimicando con-
runt. tra OOS perierunt. LiceL eniin eoniinus mininie pu-
1!
« Dominua verticom Gliarum Sion,
Decalvabit » gnassent cum Bomanis in campo,tamen dimicavc-
id est, earum oapita faciet radi. runt contra eos conclusi intra mcenia urbium sua-
« Dominus orinem earum nudabit, » ut pro or- rum:sicut apertissime Josephus,et /Egesyppus nar-
nalu sit ignominia. rant.

• in die illa, » hoo est, in tempore captivitatis « Et mcerebunt atque lugebunt porLa; ejus,et de-
Judaeorum, quae veniet eis per Romanos. Bolata in teira scdcbit. » lMelonomicos per portas
Auferet Dominus ornatum calceamentorum, et Hierusalem, quae dicuntur moerere et lugere, intel-
lunulas, » caeteraque ornamenta muliebria. Habent liguntur habitantcs extra portas, vel in ipsisportis
mulieres hnllas sive Qbulas,inslar lunae factas.Tor- more antiquo quia scdes regnum
: ct principum su-
ques ex auro Qt, et circumdat oolium.Unde Baltha- per portas crant : sicut de David legimus (// Vwtj.

sar, videns artioulos manus scribentis in parietej xix), quod sederit in porta. Possunt ei per portaa

dixit (Dan.v): Quicumque legerit scripturam hanc, Hierusalem intelligi principes illius,qui postmodum
et interpretationem ejus dixerit, purpura vestietur, in nuerorc et luctu morantur. Ipsa quoquc civitas

• l torques aurea ponetxr in collo ojus. Monilia ge- desolata ab habitatoribus suis sedet in terra fun-
di ralitcr dicuntur omnia ornamenta mulierum,Ar- ililus subversa, vel etiam ipsa plcbs desolata et

millae, dextralia quao in brachiis ponuntur. Mitra C derelicta ab habitatore suo omnipotente Deo, se-

operimentum cst capitis velvirorum appellatur pi- :

det in (erra.hoc est in huiniliatione et abjeetiono,
leum vel thiara, mulierum vcro potest dici cusia. diiin quotidic a cuntis gentibus eontemnitur,atque
Discriminalia sunt, quibus discriminantur crines :
despicitur.

quae alio nomino appellantur squinones.Exillisenim GAPUT IV.

dividunt, ac pracparant mulieres crincs capitissui.
I\ rischelidessunt torqucs ex auro.ad similitudinem «Etapprehendent septem mulieresvirum unum in

rmillarum, ct ponuntur circa collum. Murenulac dicilla, diccntes Panem nostrum comcdemus,
: et

sunt virgula1 aurea), contorta;quc auro argentoquo :

quaj habent margaritas intorpositas, ct depcndent a
collo.Oifactoriola dicuntur ab olfaciendo ibi enim
portant muscum, aliaquc odoramenta muliebria.
Inaures sunt, qua; in auribus dependcnt. Sindoncs
sunt linteamina, subtili opcrc facta. Tcristrum ge-
vcstimcntis nostris operemur,tanlummodo invoco-
tur nomen luum super nos, aufer opprobrium no-
:
strum. »Quando Nabuchodonosor (iVRcg. xxv) rex
Babylonis captivavit Scdcchiam regem Juda, om-
nesque principes Jud&orum ctomnempopulumter-
ra) duarum videlicettribuum Juda?etBenjamin:jam

nus cst pallii muliebris,quod fit ex optimo gencrc enim deccm tribus ducla; erant ultra montes Medo-
lini : adco subtilissimum ac tcnuissimum,ut si quis j)
rum ct Persarum, undc postca nsn sunt rcversa;
indutam.macula corporis nc-
tunicani inde habuerit potuit Qeri, ut mulieres multo plurcs remanserint
queat abscondi.Utuntur autem eo indumento maxi- in terra, ut pro paucitate virorum septem cx illis

mlieres Arabiae,necnon ot Mcsopotaniae atque apprehenderint virum unum,dicentes Habemus pa- :

Hispaniae tou thcreos, hoc cst, in aestate : unde ct nem et vestimentum,sed marito privatae sumus.Ne
aomen acccpit, thcros cnim dicitur ;eslas. ergo absque seminc simus,et illud maledictum lcgis
<< Et erit pro suavi odorc fetor, ct pro zona, » id super nos veniat, Maledicta sterilis quae non dimi-^
,>ro cingulo aurco « funiculus, et pro crispanti serit semen supcr terram veniens aufer oppro-
:

crine,»quod solent mulicrcs faeerc, scilicot crisparc biiuin sterilitatis a nobis,et vocetur nomen tuum
cincinnos, • erit calvitium.Et erit pro fascia pecto- Bupernos,idest,sisvir noster,ne absque marito esse
cilicium.iFasciapectus togit : et eum possidet videamur, tuaeque dicamuresse uxorcs. Allegorice
locum in feminis, quem rationale in pontificibus. vero septem niuliercs,scptcm dona Spiritus sancti
Idcirco autom apponitur pectori, ut reslringat ma- intelliguntur quac idcm propheta in scquentibus
:
7*:» IIAYMONIS IIAIJiKltSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. COMMENT. BIBL. 744

oommemoral dicens (Infra. xi) : Requiescet saper X vir noster interadversa el pro pcra protegens no»
eum spiritus Domini,8piritus sapientifc et intelle- iit possimus cre ccre per universum orbem,
ctus, otusque timoris Dojnini. Vir autem unus menque bonorum operuin relinquerc poat noa, veH
Dominus Jesus Ghristus intelligitur de quo per : filii Dei.Siquidem anta
liberos spirituales, qui sini
Zachariam rJicitur, « Ecce vir, oriens nomen ejua Domini advcntum gentiles opprobrio habebantut
(Zach, vi). » ln dic, inquit, ilia apprehendcnl sc- ;iJudaeis,quod imii baberent virum Deum omnipo-
ptem mulieres. tloc est, in tempore Dominicae in- tentem. Ai post Domini ascensionem istud oppro-
carnationis,apprehenden1 septemdonaSpiritussan- hiium sublatum esl ab eis, quando receperunt vi-
cti virum unum: Dominum Jesum signiilcat, qucm rum suum Deum omnipotentcm per Qdem ipsiuw
multo tempore desideraverant quia nullum alium : "ln die illa erit germen Domini in magnificenlia
potuerunt invenire.in quo ajterna statione quiesce- ;loria,et fructus terrffi sublimis,et exsultatio his
rcnt.Unde Joannes dicit,quia vidi Spiritum descen- qui saivaii fuerint de Israel. •> Germen Domini ap-
dentem, et manentem in ipso (Marc. i). Istae sunt pellatFilfum Dci Patris,dequodicitpropheta:«Exiel
septem muliereSjiri est,septem dona Spiritus sancti, virga de radice Jcssc, et Ilos dc radicc ejus ascen-
quae aZacharia oculorum nomine censenturdicente dct.»Et rarlix Jesse qui stat insignum populoruin,
«Super unum (inquit) lapidem septcm oculi sunt, et -. Et alihi :«Aperiatur tcrra,ct germinctsalvatorcin."
in uno aureo oandelabro septem luccrnaj,ct scplem Fructus tcrraj ipsc cst filius bcatac Mariffi virginis,
suffusoria (Zach. iv). » Non enim tunc primum se- Notandumquc, quia dum dicimus illum Filiurn Jj< i

ptem dona Spiritus sancti,quae designantur per se- esse, ct filium Virginis, non dividimus personam,
ptem mulieres, apprchcndcrunt Dominum Jesum, qucc una est scd distinguimus naturas,divinarn et
:

ut in illo ajtcrnalitcr habitarcnt, quando tcmpore humanam. Istc est fructus, de quo dicit Patcr ad
baptismatis Spiritus sanctus super cum in spccie David Dc fructu lumbi tui ponam supcr sedem
:

columbffi descondit, ct vox paterna intonuit (Matth. meam (Psal. cxxxi). Et Psalmista Dominus dahit :<«

m, Luc. tit, Joan. iii) : Hic cst Filius meus charis- benignitatom, ct tcrra nostra dabit fructum suum
simus sed potius a tempore conceptionis plenis-
: hoc cst in tcmpore
(P«t/. Lxxxiv).»ln die crgo illa,
sime in co mansit:sicut heatus Auguslinus et Boe- illo,quando septem mulicrcs apprchenrlcrunt virum
tius in lihrorle sanctaTrinitatetestantur.Quod vero unum, fuit gcrmen Domini, id est, Filius Dei, in
rlicitur:Panem nostrum comedamus,et vestimentis magnificcntia ct gloria : quia virtute miraculorum,
nostris operiemur : ita cst intelligendum,quod gra- ct doctrina ccclesti, magnus et gloriosus apparuit.
liasanctiSpirituscunctacumPatreetFiliopossideat. Fructus quoque terra? ejusdem ipse filius Virginis
Et quia in hominihus sempcr patiebatur oppro- sublimis exstitit,quandosuperomnes ordines ange-
hrium,dum per pcccatum excludehatur ab illorum C iorum est elevatus.Tunc fuit exsultatio maxima his
cordihus, nullo ita vivente, ut dona Spirifus sancti qui salvatierant de Israel apostolisvidelicetaliisquc :

poscebant idcirco nomen Jesu sihi cupiunt invo- credentibus ex Judffiis,de quibus dicit Lucas >Quia
cari,ut ab illo qui est Salvator et dicitur Jesus sive crediderunt una die tria millia,alia die quinque mil-
Christus, homines sint salvati ct Ghristiani dicti, lia, et deinceps multa millia (Act. n, 4). » Econtra

et in illis possit deinceps habitarc. Potcst ct ali-
tcr intolligi. Septcm, inquit mulicres, septem Ec-
clesias designant,ad quas scrihit Joannes in Apo-
calypsi sua. Qmie seplem Eeclesio3 figuram tonent
omnium Ecclesiarum,qu;c pcr univcrsum mundum
dilatahe sunt.Septenarius etenim numerus froquen-
scribis et Pharisaeis, aliisque in infidelitate manen-
tihus, qui non meruerunt salvari, non fuit exsul-
tatio sed maxima tristitia videntibus apostolos pne-
dicare nomcn Domini Jcsu, fidemque illius longe
lateque divulgari.
Et erit. Omnis qui relictus fuerit in Sion, resi-
<(

tcr in sacro cloquio pro universitate accipitur. Et duus in Ilicrusalem sanctus vocahltur, omnis qui
cum loquitur uni carum, omnibus loquilur sicut scriptus cst in vita in Hierusalem.»Sion,qua3 inter-
:

in fine sententiarum uniuscujusque earum dicit prctatur spcculatio,et Hierusalem, quae diciturvisio
:

« Qui hahct aurcs.audiat quirl Spiritus dicat Eccle- pacis,sanctamEcclesiamsignificant,quu3mcntiscon-

siis (Ayoc.u). » Quo orgo tempore istse mulieres
Dominum Jesumapprehenderunt.?Utiquo,postasccn-
sionem ejus.quando praedicantibus apostolis fidom
cjus receperunt, firmiterque inoum credcrc cocpe-
runt.Sed quid dixerunt illi? Pancm nostrum com-
edemus,id est,corpus tuum in Ecclesia sumemus
quia tu cs vcrus panis, qui rlc caulo desccnrlisti. Et
vestimentis nostris operiemur, id est, ornamentis
virtutum decorabimur, quse contexuntur in duobus
lignis,in dilectione Dei scilicct,ct dilectionc
proximi
(./orm.vi).Tantummodo invocetur nomcn tuum su-
per nos, ut a tc Ghristo Ghristianitatis nomen ha-
beamus. Aufer opprohrium nostrum, hoc est, esto
rj templatione coclcstia iatueturrtendenstotis nisibus
ad visionem pacis.Omnis igilurqui relictus ct rcsi-
duus fuerit in Ecclesia, per fidem et operationcm
bonam,sanctusvocabitur,quiaaGhristo Christianus
nuncupabitur.Omnisvidelicetqui scriptusestin vita
: in Hierusalem,id est in memoriaotpra^dcstinatione
omnipotentis Dci. Quo loco apostoli intelliguntur
Gffiterique fidclcsex eodem populo, de quibus dicit
idcmprophcta:NisiDominusrcliquissetnohissemen
quasi Sodomafuissemus.Istisetiam Dominus loquc-
batur :«Gaudete quod nomina vcstra scriptasunt in
ccelo (Luc.x). » Non in libro materiali, sed in me-
moria omnipotcntis Dei.Nam in ccolosti Hierusalem
 745 COMMENT. IN ISAIAM. — ui: |.
1U,
oofl habcturalius liber, nisi memoria el pnesentiaA tibi toiiiliUoiies,etiFanabuntte,etproBteniehtteet
Dei. filios tuos Luc. m).)i Quod aatem Chrislus dioatnr
« Si abluerit Dominus sordes filiarum Sion, el dtlectus, quadragesimi quarti psalmi nos insoriptio
nnguinem Hierusalcm lavoril de mcdioejus, in s|.i- docet, Ganticum pro dilecto, et vo_ Dei patris in
rRu judioii et spiritu ardoris.» Ista partioula, quai Bvangelio : Hio est Filius meus dilectue,Hi quo
cst si, aliquando negativam signiflcationem habet, inihi hone complacui (Matth. m, 17). Hic ergo di- ».

u t ibi :« Si reddidi retribuentibus mihi mala

(Pwi. lectuscarmenlugubrefecil vine» su«B,quod cantabo
\n), » Ixtc cst, non reddidi. Aliquando vero aflir- ego dilecto atqu» miserabili populo meo. VeJ oerte
mativo ponitur, ut in praesenti joco el in aliis mul- ita intelligendum : Cantabo omnipotenti Deo Patri
tis. Ac si diceret : Omnes qui in eum orediderint, canticum Christi, qui esl patruelia mcus, hocestox
tbuotur sancti. Et abluet Dominua sordee pec- eadem mecum gente generatns. Quod autem vinea
oatorum ab cis, por gratiam baptismatis, ot s.m-
Domini appelletur popuhis Israel, ia septuagesimo
gainem prophetarum lavabit de medio ejus, quem ninio psalmo dicitur :« Vineara de -Egypto transtu-
ip-i ruderuntet patre8eorum,ineuperel illumquem
genteset plantasti eam.» m Evangelio
listi, ejecieti
sibi populuserransimprecatusest,dicens:«Sanguia quoque pene iisdem verbis quibus Propheta nunc
jjus super nos et super fihos nostros [MoLh. xx\,,,>
loquitur, Dominus texuit parabolam « Homo qui- :

Hanc autem purgationem faciet in spiritujudicii, id dain erat paterfamilias, qui plantavit vincam. » Et
est in baptismate, spirita ardoris, hoc est in. t
hfflc itaque Hierusalem, ut diximus,
plangitur et
effusione sanguinis sui. Vel etiam por spiritum ar-
sermone prophelico illius ruina cantatur. « Vinea
doris scu combustionis, intelligitur Spiritus san-
faota cst dilecto mco, in cornu In cornu
filio oIei.»>
rtus, qui consumit pcccata elcclorum. Unde ct
regnum significari et potentiam saepe lcgimus, ut est
dieitur : « Quia Dcus nostcr ignis consumons ost
illnd in Evangclio :<- Suseitavit cornu salutis nostra?
(Etett/. rv). » Potest et spiritus ardoris terlio modo in domo David pucri sui.» Et
In te inimicos nos- :«
intelligi, tormcntum passionis, quo
tribulatio et
troscornu venlilabimus.» Et in Zacharia « quatuor
purgantur clccti. Hoc tamcn advertendum est de
cornua potontissima demonstrant regna. »
apostolis dietum, caeterisquc cx codcm populo cro-
Et sepsit cam, ct lapides clcgit ex illa, et plan-
«
dentibus.
tavit vineam Soroth ct aedifioavit turrim in medio
:

« Rt croabit Dominus supor omncm locum montis ojus, ct torcular exstru.xit in ea.»> Per metaphoram,
Sien, ct ulii invocatus est,
per diem.ct fu- nubem ut prins diximus, vineam dcscripsit essc populum
«rem, et splendorem ignis flanmiantis in nocte. >»
Judtfiorum : quem Bepsit angelorum auxilio.« Et la-
Per Sion hic sancta Ecclesia intelligitur. Per nubem
.... . . ~. - pidee ielegit
JJI.H.O n. S iv ex i,u,»
i,a ca,» iu
id «si,,
cst, niuia vui omnia
idola vel uiiiiim quii)
quae uei
:
. Dci

ni propheta dicitur, quia « domus impleta est

SOretfa.» Aiuntcnim Hebraei Soreth genus esse vitis
1'iiiiin. » id est, gloria Domini. Vcl etiam pcr fumum.
optimae,quae ubcres fructus faciat atque perpetuos.
eempunctio pcenitentiae accipitur. Per splcndorem
Dcnique Sorcth a quibusdam callicarpos interpreta-
is remissiopeccatorum.« Supcr
omncm,»inquit, tur,quod nos in pulchcrrimos fructus vertere pos-
cum montis » Sion, id cst, supersanctam Eccle-
sumus. « /Edilieavit quoquc turrim in mcdio ejus,»
i, ot ubi invocabitur a fidelibus suis, creabit Do-
templum media civitate. « Et lorcular
videlicet in
iiiinusnubem per diem, id est, protectioncm in pro- exslruxit in ea,» quod quidam altare significare pu-
speris.et fumum.et Bplendorem ignis flamrnanlis
in tant. Cuncta ergo qttai dicuntur de vinea, possunt
nocte,hoc est auxilium et libcrationem,sivo gloriam
ct ad aniin.c statum rcferri quae a Deo plantata in :

iinpunctionem, necnon et rcmissioncm pccca-

bonum, non uvas attulit, scd labruscas ct postea :

toretn, per gratiam Spiritus sancti protcgcntis intcr

sit tradita conculcanda, nec divinum im-
bcsliis
idversa. Ac si diccret Intcr prospcra et adversa :
brcm susccpcrit doctrinarum quia praterita dona :

spcrantcs in sc, ut nec inter prospera su-

contempscrit.
perbiant et labantur in peccatum, nec inter
adversa hu
Et o»oi«7vittvj
cvspcctavi utui laccrei
lciici-.nt >^-o„ i« .,.i- •
«
« faceret uvas, lccit
locii autem la-
^ciantdesperando ,i .

utsicutfdieslsraelprotegebat
i
.

D bruscas. Hunc ergo habitatores Hierusalem et

m uie
lie columna nubis
nu ns ad
.-k n>nM ,m,i,, _jstus,-et
repcllendos .....i... ... .-...,
in
viri
Juda, judieate inler mc et interyineam meam. Quid
nocte columna ignis ad incuticndum timorem, ita
est quod debui ultra facere vineae meae ct non fe-
n in prosperis et adversis
proteget et guberna- ccrim ei ? Au quod exspeotavi ut faccrct uvas, et
bit electos suos.
fecil labruscas? > Peei, inquit, univcrsaquae debui,
CAPUT V.
plantavi vineam in loco uberrime
«Canlabo nunc : circumdedi ma-
dilccto meo canticum patruelis
ceriam, elegi lapides, et flageUa ejus basiilibus ca-
me.,vineoo sujb... Gantat Propheta
carmen lamenta- tamisque supposui. Vitis quoque ipsa non fuit una
populo Israel, quod composuit illo,
de quo di- de pluribus, scd clccta. (Juia igitur hfflC ieci quaB fa-
est in Evangelio, « Cum
'
autem vidissel eam cere debui,respondeant mihi habitatores Hierusalem
dubium quin Hierusalem,« fievit super
eam et
I

Wt Si sciiesettu qu,-e ad
et Judae, imojudicenl inter me et vineam meam :
:
pacom sunl tibi, q Q0 - quid est quod facere debui, et non fecerim? Hic po-
wm venient supcr te inimici tui et
circumdabunt pulus intcm.gaturquasi dcvinea, ut contrase ipse
Patrol. CXVI.
24
747 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. M8
super terram?. Quod
"I
Mspondeat. Huno locum in Bvangelio (Matth. xxi) A qnid vob boIi habitabitia
.,, ,,. |, . ;.i Ivoranm
,.i omnea nuibuB
quidem e1 generaliter adversum nmnp.H
,,, quibua nihil
nihi
i;i,

plenius Salvator exseqmtur. Et quod bic

praeter-
sati8 eet, dictum puto,et specialiter contra vineam
cribas Pharii aeos interrogat. ln
missum est, i
et
cst, pro
Domini, quae pro uvii fecit labruscas, id
occ quae
[saia enim nihil dictum esl de agricolis,
judicio iniquitatem, pro justitia clamorem. Quaa
passuri sunt indicatur ed tantum de vineo sermo
: i

alius agricola, ciiiin est rabies,cum tecto in agria ad depellendoa

est. ibi autem quasi alia sitvinea et
Malos male imbree el ad serendafl frugea baberi videantur, i

sio de populo loquitur et magistris, ut, «

habere cupere, quibus conjunctiB habitare non

perdat; » Et, « vineam aliis agricolia locet,» signifi-
oon Bufficiaa alterius quoque
possis, et quae colere :

cans apostolos et eos qui apostolis successuri sunt.

tropo-
necessitatem Luam facerevoluntatem?Juxta
Supraenimapud setacitusloquitur,hicautemquod dictum arbi-
logiam, contra bsereticoB quidam hoc
cogitaverat alios interrogat.
trantur. Qui cum moverint pedes buob de oriente,
« Et nunc ostendam vobis quid
ego faciamvineae
vcniunt in campum Scnnaar, qui intcrpretatur
meae. Auferam sepem cjus, ct crit in
direptionem.
cxcussio denlium, etaediflcant civitatem confusionia,
Diruam maceriam ejus, ct erit in conculcationem.
non fo- turremque superbiae. Isti domoa domibus, id cst,
Et ponam cam dcsertam, non putabitur ct autern
» clogma dogrnatibus conjungunt. Tarn diu
dictur, ct aseendent super cam vepres ct spinae. R
quaerunt hcretici nova vctcribus jungere, et
eadem
Quia fcci vineae meae cuncta quae debui, r-t pro uvis
aufcram universa quae dederam. rccentioribus immutare, donec et sensus hurnanus
atlulit labruscas,
ct sermo deficiat.
Tollam angelorum auxilia,dequibus in psalmisscri- Dominus exer-
In auribus mcis sunt haec, dicit
ptum cst: Gircumdabit angclusDomini in circuitu
>»

cituum. Nisi domus multac desertae fuerint, grandes

timcntium cum, ct libcrabit cos et diripiet ab ad- :

gentibus et pulchraeabsque habitatore. Id est, vcrba quae

vcrsariis. Destruam muros ejus, ct inimicis
in auribus
deserta, ct non putabitur in locutus cst Dominus, adhuc resonant
subjaccbit. Eritque
meis. Dominus autcm locutus est, quod
post capti-
aeternum, nec fodietur, ut redigatur in vepres. Tol- desertae
sunt vitatem domus magnae atque pulcherrimae
litur autcm Dei auxilium ab his qui indigni
:

fuerint, non habcntes habitatorem.

ut quia non scnserunt Deum pcr beneflcia, scntiant
lagun-
« Decem enim jugera vinearum facient
per supplicia. Vcl ideo truculcnta quaedam ct aspera mo-
comminatus,ut conversi ad pocnitentiam, immi- culam unam, et triginta modii sementis tacient
est
dios trcs.» Id cst,chorus faciet cepha,
quod Septua-
nentia tormenta dcvitent. « Et nubibus mandabo, id est, tres
ginta trcs mcnsuras inteepretati sunt,
ne pluantsuper cam imbrcm.» Non solum de pro- dicitur,
modios. Batus autcm, in liquidis speciebus
phetis, sed et de apostolis possumus intelligere. Ne

U „4
tate
atferrent
sua precarentur
Jinas, sc„
eum
Fo «ate et andi- C
qui potest imbres virtu-
et
autem
^^^Z^ZZZ^Zt aedificatio et agricultura referatur
(Ephes. iu)
ad mtelh-
gentiam spiritualcm, etiam alio loco
tum prcebcre.
radicatos in
Paulus apostolus docet, « fundatos et
Yinea Domini exercituum domus Israel cst,
«
»contestans.UndeetEccle-
est, Dei. charitate credentes esse
et viri Juda germen delcctabile ejus,» id
(Ecclcs. n) non solum sibi aedificavit domos,
Pulchre Israel, id cst, totus populus Israel, domus
siastcs
et pomeria,
qui sed et plantavit vineas, et fecit hortos
Dei dicitur Judas autcm gcrmen delectabile,
:

et instituit omnes arbores

pomiferas, exstruxitque
postca scparatis tribubus pullulavit.Novcllum enim
hoeretici ima-
piscinas, ut irrigaret saltum. Porro
dicitur delectabile. Sed ct hoc notandum,quod juxta
ginem tantum habentes umbramque virtutum, cl
consuetudincm prophctialcm, quae prius per meta- operum ver-
phoram dicta sunt, vel per parabolam, postea ex non ipsam veritatem, absquc fructu
borum folia pollicentnr De quibus arbonbus d»
Ponuntur manifestius, quod vinea ct novclla plan-
Dominus [Matth. xv) « Omnis plantatio quam
no
« Exspectavi, ut faceret ju.
atio Israel ct Juda sunt
:

plantavit Pater..raeus coelestis eradicab tur >,D^

ct cccc iniquitas. Et justitiam, ct eccc cla.
diciura :

vinea autera Sodoraorura vmca eorura, ct propagc

I™ Exspectavit Deus ut populus Judaeorura
eorum de Gomorrha.
iudiciumfaceret,idestuvas:etfecitiniquitatem,id j)
V. qui consurgitts mane ad ebnetatem sectan-
isttbruscas.Etexspectavitjustitiam,utlargitorem
•<

dam, potandum usque ad vesperum, ut vinc

tantorum munerum a patre missum susciperet, et
et

Dominum, aestuetis. Cythara, et lyra, et

tympanum, et tibia, el

fecit clamorcm quo vociferatus cst contra

vinum in conviviis vestris, et opus Domini non re
ct clamavit dicens,«Tolle, tol!e,crucifige cum (Joan. !

ncc opera manuum ejus consideralis.» Ar

xix.) » Undc ct Paulus apostolus
scribcns ait, « Om- spicitis,
guit juxta consequentia cceptae
explanationis agri-
nis ira et clamor et blasphemia tollatur a vobis,
etvicinio in
Vcl certe quoniam colas vincae, qui imminentc sterilitate
cum omni malitia (Evhes. iv).»»
comburcndae, lu
ct sanguis Dominicae cendio, quo vepres et spinae sunt
justi sanguincm fuderant, non solum
xuriae sc et voluptatibus tradiderunt
ir
Dcum, propterea clamorem
:

passionis clamarct ad
vescendo et bibendo, sed in aurium
quoque oble-
pro justitia reddiderunt. gencribus. Qu
domum ad domum ct ctationc ct in diversia musicac artis
« VaB qui conjungitis
nec
Nun- cum ista faciunt, opus Domini non respiciunt ;

agrum agro copulatis usque ad Lcrrainum [oci.

 749 COMMF.NT. IN ISAIAM. — LIH. I. 750
eonsideranl quaa ventura Bunt illis. Potest juxta A etDeus sanctus sanctificabitur in jusiitia, » idest,
altiorom intelligentiam omnis anims porturbatio ouin ineurvatus fueril homo el humiliatus vir, ct

cbrietas appellari, quse concipitur de vino ruroris rooepecint omnes juxta merita sua,tune exaltabitur
draconum, de veneno aspidum insanabili quod
et : Dominus in judicio, cujus primum inoertum videbi-
Donnulli bibunt ab adolcscentia usque in senectu- turjudicium esse, et Deus sanotus Banotifloabitur in
tem, hoc est dc mano usque ad vesperam alii vero : justitia ut impleatur illud quod in Evangelio di-
:

bora tertia, sexta, vol nona suscitantur, vel decima citur : « Pater noster, qui esin coelis, s*anctiflcetur

dc convivio : diciturquo ad eos. « Expergiscimini qui nomen luum (Matth. xvi). » Et, « Pater juste, mun-
ebrii cstis vino (Joel. i). Infelicissimi autem sunt, dus te non cognovit (Jomi. xvil). »
qui dc mane usque ad vesperam,ebrietato,guIa el « Et pascentur agni juxta ordinem suum : ot de-
diversis voluptatibus oocupati, non intelligunt in soria in ubertatem versa advense comedent.» Quan-
n opera Dei, ncc considerant quare creati sunt. doDominus exaltatus fuerit in judicio. Et sanctus
« Proptoroa captivus ductusesl populus meus,quia David in sua sanelilicalus justitia : ut mali agricolffl
doq habuit scicnliam, ot nobiles ejus interierunt male pereant,et exaltata cedrus securiDomini suc-
fame, et mnltitudo ojus siti oxaruit. » H«c juxta cidatur tunc qui fuerint de agnorum numcro,non
:

litteram accidisse populo Judaorum subVespasiano j, hasdorum, pascentur in Ecclesiae pratis, etdicent :

i TitoRomanis principibus,tam Graeca quam Latina

' « Doniinus paso.il nie et niliil mibi deoril (Psal.
narrat bistoria. Quod quidem et spiritualiter hodie sunt,vcrsa in uber-
xx). » Et quaa a Judfflis deserta
intclligitur, quffl patiuntur sustinentes non famem talom comedet populus gentium. Haec juxta tropo-
panis nequesitim aquse,sed famem audiendiverbum logiam. Caeterum, ut ordinem compleamus histo-
Dci (Dcut. vin.) Quod autem omnis sermo doctrinae riae,idipsum aliis verbis dicitur de quo supra <lixi-

panis appcllatur ct aqua, illud docet Evangelii um inus : Regionem vestram in conspectu vcstro alieni
[Matth. iv; Luc. iv; Joan. iv) : « Non in pane solo devorant, ct deserta est utquo, subversa a populis
vivitlmmo, sed in omni vcrbo quod egreditur de oxlernis.
orc Dei. » Et Quicunquc biberit ex aqua quam ego
: « \s\ qui trabilis iniquitatem in funiculis vanita-
dedcro ci,non sitiet in sternum. » Et in psalmo di- lis.ct quasi vinculum plaustri pcccalum, qui dici-
citur « Super aquam. rcfcclionis educavit me (Psal.
: tis : Pestinetur cito veniat opus ejus ut videamus,
xxn » Quidam hocquod dicitur « Captivus ductus
. : et appropiet, ot veniat consilium sancti Israei, et
est populus mcus, etquia non habuil seientiam, et sciemus » illud. Quod vincula dicantur csse pec-
nobilesejus interierunt fame, et multitudo ejus E quibus illud cst. « Funi-
siti oala, crebrius legimus.
exaruit « generaliier de infernoet de gehenna in
: bus peccatorum suorum unusquisquc constringitur
lerpretari volunt, in qua patietur omnis qui Dci C (Prov. v). » Nec plangit cos qui cceperint peccare,
non babuit sciontiam. statimque dcsicrint. Non cstcnim justus super ter-
« Propterea dilatavit infernus animam suam, et ram qui faciat bonum ct aliquando non pcccet, sed
aporuitos suum absquc ullo tcrmino, et doscendent qui longos funiculos peccati pcrtraxcrint. Quod
fortesejus et populus ejus,et sublimes gloriosique autoin appellantur funieuli vanitatis, hoc significat
ejus ad eum,ct incurvabitnrhomo.et humiliabitur quod facientibus peccatum facile lexitur, ct tam
vir.et oeuli sublimium dcprimentur.» Quia consur- inanc et inutile est, ut aranearum fila tcxuntur :

runt mane ad scctandam siceram, et perman- sed cum inde volumus exire, solidissimis vinculis
scrunt iu ebrietate usquo ad vosperam,et volupta- innectimur. Plaustrum autem plenum oncratumquo
tibus atquc dcliciis occupati.opus Domini respicere poooatis faeile inteliigunt,qui mcminerintscriptum
noluerunt.necopcramanuum ejuscontemplatisunt in Zacharia (Zaeh. v), impietatem sederc super
propterea ducti sunt in captivitatem, quia non ba- talentum plumbi. Dicuntur autcm hocc ad princApcs
bu irunt scientiam Filii Dei, diccnle ipso
ad eoa Judfflorum, qui supra arguti sunt in avarilia atquc
•

Nec mcscitis,ncc cum qui mo misit (Joan. vm).»

« luxuria, quod provocati a Domino ad pocnitcntiam
Infernus autem babero animam dieilur, non quod ct postea ab apostolis ejus, ct usquc hodic perse-
animal sit.juxtaerrorcmquorumdam :scd quod vor- n vorant in blasphemiis, et tunc per singulos dies in
bis humanee consuetudinis rerum insensibilium ex- omnibus synagogis sub nomine Nazaramorum ana-
primamusaffcctum,quod insatiabiiissitetnunquam thematizabant vocabulum Christianum. Est autem
DBortuorum multitudine compleatur. Quidquid vero sensus Vaa vobis qui putatis diem judieii non fu- :

•pulo Judaeorum diximus^tropologice referrj turum, vel non vepturam captivitatem, quam pro-
-tadeos qui swculi deliciis occupati,cec respi- pheticus sermo prffldicit.Vos enim cstis qui dicitis
cientcs opcraDomini,captivi duountur in poooalnm, ad prophetam : Usquequo minaris nobis Deiiram?
et non habcnt scicntiam Dei.el idcirco fame et sili Volumus cire si jam prope est ut veniat. IIoc autcm
pereunt, bonorum operum scilicet atque virtutum : per ironicam sermocinationem loquuntur,quod eam
eldetrahcntur in gehennam,ibique Bternis depu- non pulent esso vcnturarn, sed simulatum csse hoc
tatiinccndiis potentiam suam et superbiam in ini- verbum a propheta.
seriam ot humilitatem cernent mutari. « Vffl qui dicilis malum bonum, ct bonum ma-
« Et cxaltabitur Dominus oxerciluiyn in judicio, lum, ponentcs tenebras luccm, et luccm tenebras,
751 HAYMONIS HALBERSTAT. KIMSC OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 7r,2

» A tem,justiflcane impiumpro muneribus, et non cao-

ponentes amarum in dulco, et dulce in amarum.
lucem dulce sas, sed dona considerans, quaj excascant oeulos,
lil est,ejusdem eriminisest bonum,
ef

fciam sapientium. Unde cavendum cst, ne encbrfo-

cbntrariisvocare nominibus,cujus malum tenebi
t amarum vocabulo appellare virtutum. E3I boc mur vino, in qiio cst luxuria (Ephe. v), et nudetor
femina turpitudinis nostraj, et adulemur impiutn
contra eos dicitur, qui peccatum non putantsi bono
detrahant,et non aestimant esse delictum si lauda- pro muneribus, et justitia justi pro inopia despi-
malum. Ponunt autem bonum malum,
Judaei ciarniis. Qnod et in Epistola Jacobi pracipitur, ne
vcrint
amarum, suscipientes honorantes impioa divitea, et despicientce sanctoi
et lucem tenebras>et duloe
Barrabam latrocinii et seditionis auctorem,e1 cru- pauperes, Qamus judices iniquitatis.

cifigcntes Jcsum (Matth. xxvn), qui non veneratnisi ») Propterhoc sicut devorat stipulam lingua ignis,
ad ovcs perditas domus Israel, ut salvaret
quod
et calor Llamma3 cxurit sic radix eorum quasi la-
:

pcricmt (Matth. xv). Sed et hoc passumus dicere,

villa, ctgcrincn corum ut pulvis ascendet. Abjece-
quod omnia dogmala veritati contraria nmara sint,
runt enira legem Domini exercituum,et sermonem
dulcis vcritas. Unde cavendum est ne
ct sola est sancti Isracl hlasphemaverunt » id est, propter ;

p¥oVeritatesequamurmendacium,neque prolumine supcriores causas superbiae et ebrietatis et avaritiae,

tencbras. Multac enim sunt viae quae vidcntur
homi-
B quiapro uvisattuleruntspinas, fenum, ligna, sfcipu-
nibus rcctac (Prov. xiv), ct novissima corum pcrve- lam, arsurasque vepres, ideo radix malitiie eorum
niunt in profundum infcrni. Et, ut loquar quod omnis flos superbiaj ct pul-
redigetur in favillam,et
sentio, difficile hoc malcdiclo quis carcre potost, chritudo divitiarum et corporis pulveri comparabi-
cum ct malis frcqucntcr adulemur propter potcn» tur.Nonenim solum ista fecerunt,sed hisgradibus
tiam,ctbonosdcspiciamuspropterinopiam.Inhunc pervenerunt ad blasphemiam ut lcgem Domini :

sensum congruit illud quod Salomon in Proverbiis
loquitur « Qui justificat impium.etqui condcmnat
:
justum,abominabilis est uterque apud Deuin (Prov.
non ut legcm Domini rcciperent,et sermones sancti
Isracl blasphcmarent. De quibus sermonibus supra
lcgimus Dc Sion egredietur lex, ct vcrbum Domini
:

xvii).» Scribaa quoquc et Phariseei verha Salvatoris

de Hicrusalcm. Potestautcmet radix in rnalis cogi-
rccipicntes, sed traditiones hominum, et ina-
non tationibus accipi,fructusautem vel germcn in malis
bonum malum, et malum
nes fabulas, fecerunt operibus atque sermonibus/utquod in radice latet,
bonum. monstretur in gcrmine.
qui sapientcs estis in oculis vcstris, et co-
« Vac
« Ideo iratus est furor Domini in populum suum,
ram vobismetipsis prudentes. » Id est, qui vobis
et extcndit manum suam super eum, et percussit
ipsis (inquit) vidcmini essc sapientes, qui prudcn-
conturbati sunt montes,et factasunt mor-
tiam non Dci sequimini, scd hominum,et qui non C eum et :

recipitis Dci virtutcm Dcique sapientiam, et qui ticina corum quasi stercus in medio platearum. In

putatis vos essc sapicntcs (I Cor. i). omnibus his non est aversus furor ejus, sed adhuc
« Vae qui potentcs estis ad bibendum vinum, et
manus ejus extenta. » Quoniam abjecerunt legem
virifortcs ad misccndam ehrietatcm. » Id est, illis
Domini cxercituum, quam se daturum per Jere-
quihus supradixerat Vae qui consurgitis mane ad
:
miam Dominus pollicetur dicens « Eccc dies ve- :

Dominus, et feriam domui Isracl ?t

cbrietatem sectandam, et potandum usque ad ves- niunt, dicit
domui Juda foedus novum non secundum pactum
perum, ut vino aestuetis. Vae his ctiam nunc loqui-
:

tur, qui potcntes sunt ad bihendum vinum, ct

viri
miscendam siceram, qui incbrietati vino
fortcs ad
draconis et veneno aspidum insanabili,virtntcs Do-
mini calumniabantur, ct ipsi ebrii incbriabant po-
quod pepigi cum patribuseorum,in die quando ap-
prehendi manum eorum ut educerem eos de terra
/Egypti (Jer. xxxi). » Et sermonem sancti Isratl
blasphemaverunt dicentes [Joan. viii Matth. xm;
;

Daemonium habet, » et « Samaritanus

pulos,ut pari furore bacchantes,advorsus Dominum Marc. vi) : «

conclamarcnt.Intcrvinumct siceram juxta anago- est.» Et nonne hic est filius fabri? ldcirco ira-
: « »

tus cst furor Domini in populum suum, qui prius

gen hoc arbitror csse, quod vinum una e pluribus
vorhi gratia, libidinis, avaritiae, r, iratus fuerat contra principes et potentes, qui sa-
perturbatio cst :

autem Deus
pientcs crant in oculissuis.Irasci dici-
Sicera autem, id cst ebrietas, om-
gulffi ct invidiae.
lur,non quod humanisperturbationis subjaceat.sed
nes in sc vitiorum continct passioncs. Quas rccfius
quod nos qui delinquimus,nisi irascentem audieri-
Latino scrmoiic perturbationes possumus diccrc,
quod statum mcntis evertant, et ebrios eos efficiant,
musDominus,non timeamus eum. Unde et Aposto-
lus scribit, quod « bonitasDei et patientia provocat
et faciant cos ncscirc quid agant. Quicunque crgo
possunt multum, dcbent carere vitiis,et maxime ira, nos ad pccnitentiam (liom. n). » Nos autem sccun-
quae fnroris sororest,ne quanto plus possunt, fcanto
dum duritiam ct impcenitens cor nostrum,thesaun-
amplius gubjectis noceant.
zamus nobis iram in die irae et revelationis justi
autcm manus quae extenditur
judicii Dei. Quae sit
« Qui jUStificatis iinpium pro muneribus,
etjusti-
vel elevatur super populum peccatorem, Job
oapite
tiam justi aufcrtis ab eo. » Et heec pars vitiorum
enim Doinun
est vincv, quae pro uvis fccit labruscas, et exspe- nono loquitur manifestius, « Manus
tetigit me. » Unde diabolus sciens potestatcm in
ctante Domino ut faccrct judicium, fecit iniquita-
753 CO.MMENT. JN ISAIAM. LIB. I. 754

manu Domini esse.et in braohio ejus quod universis A ejusquasi impetua tempestatis.Rugitus ejus utlco-
gentibus revelatum est,dicit ad Dominum: « Miltc nis, rugiel ut catuli leonum, et frendet, et tenebit
manum tuam et tange omnia qu® babet, nisi in fa- prodam, el amplexubitur : ct non erit qui cripiat.
ciem benedixerit Quod autem sequi-
tibi (Jol>. u). » Et Bonabit super eum in die illa.sicul sonitus ma<
tur et percussit
: eum,id est populum suum,et con- ris.Aspiciemus in terram, el ecce tenebro tribula-
lurbati sunt montes byperbolice putamus, quod
: tionis, el lux obtenebrata esl in caligine ejus. »>

pro magnitudine malorum etiam montes commo- Gentes ergo longe positas significat.etqufflin terrai
reanlur, et oadaveribus mortuorum repleantur finibuscommorantur haud dubium quin Romanos,
:

omnes plates urbium. Hoo accidisse Judsis post et omnes Italise, Gallorum, el qua in Hispania

passioncm Domini sul> Vespasiano et Adriano, ne- suni gentes, qua sub Vespasiano et Adriano Ho-
mo quis dubitat. Cumque haeo facta sint, non est mano imperio subjacebant. Describit ergo sormo
aversus Furor ejus, sed adhuc manus ejus extenta, divinus velocitatem venientisexercitus,qui non sua,
quo babitum irascentis et peroutientis ostendit. Bt sed Domini venerit voluntate, imo ab illo attractus
notanduin in bia omnibus quod non eis exprobret el Bibilo illius provocatus, quod non defecerit, nec

idololatriam,non alia peocata propter quea offende- tanto itinere laboraverit, el cupiditate prodandi
runt Dominum,sedquiaabjecerun( legem Evangelii, .. somnum ooulis non admiserit,calceamenta quoque
et sermonem Dci blasphemaverunt. ejus qou sunt attrita, sagittariorum cursum, ac
« Et elevabit signum In nationibus procul, et sibi- multitudinemequitum,turmasquecurruum,quadri-
laliit ad eum de finibus terro.Et vn-v festinus velo- garumque fervorem,quod instar leonis non tam ad
dter veniet,et non crit deficiens, neque laborans in pugnandum quam ad prodandum vorandumque ve-
eo. Non dormitabit neque dormiet, neque solvetur nerit,et ululatus vincentis exercitus marinis flucti-
oingulum lumborum ejus,neque rumpetur corrigia bus comparatur. Ex quo notandum est, ubicunque
oalceamenti ejus.Sagitta?ejusacuta3,et omnes arcus sonitus maris in Scripturis appellatur,quid signifi-
ejus cxtenti. Ungulae cquorum ejus ut silex,ct rolaj cct hic demonstratur.

LIBER SLCUNDUS.
CAPUT VI. (Joan. 1.) Ad quod respondebimiis. Non solum Pa-
Anno quo mortuus est Ozias.vidi Dominum sc- tris divinitatem, sed nec Filii quidem ct Spiritus
dcntcm supcr solium cxcclsum elevatum.» Visus C sancli (quia una in Trinitate natura cst) ncc posse
ct

est lsai.e Dominus supcr solium cxcclsum eteleva- oculis earnis aspicere,sed oculis mcntis.Dc quibus
tum,uthabitumregnantisostenderet.Oziam namquc ipse Salvator ait : « Beati mundo corde, quoniam
quia sibi illicitum sacerdotium vindicaverat, lcpra ijisi Dcum videbunt (Malth. v). » Dci natura non
fuissc pereussum sacra narrat historia. Quo mor- cernitur, scd vidctur ab hominibus ut ipse vo-
tuo, Dominus vidctur in tcmplo, quod illc pollucrat. luerit.
K\ ijuo animadvcrtimus, rcgnantc lcproso rege, nos « Seraphirn slabant supcr illud, scx alao uni, ct
Deum in sua majcstatc viderc non possc,nec sanctaj scx alae alteri. Duabus velabant faciem cjus, ct

Trinitatis nossc Exodo post-

mysteria. Undc ct in duabus velabant pedes cjus duabus volabant, ct :

quam mortuus cst Pharao qui opprimcbat Isracl, clamabant alter ad altcrum, ct diccbant: Sanctus,
luto,ct paleis,ct latcribus,populus clamavit ad Do- sanctus, sanctus, Dominus exercituum, plena cst
minum, qui illo viventc clamare non potcrat. Quis omnis tcrra gloria cjus. » Scraphim interpretantur
sit autem iste Dominus qui vidctur, in evangclista incendentes, sive comburentes, juxta illud quod alibi
Joanneet apostolorum Actibus plcnius discimus.
in lcgimus « Qui facit angclos suos spiritus (Psalm. :

Inter quos Joanncs ait Ilaec dixit Isaias, quando : cm), » et ministros suos igncm urcntcm. Dominus
vidit gloriam ejus, et locutus cst dc co haud du- in seraphim cx partc ostendilur et cx partc ccla-
:

bium quin Christum signilicaret.ltursurn Paulus in

D
tur.Facicm ejus ct pcdes operiunt, quia ct proter-
Aetibus apostolorum ubi Roma; loquiturad Juda:os ita ante mnndum, ct futura post mundum, scirc
e (ini|uit) Spiritus sanclus locutus est per Isaiam non possumus, sod modia laiilum, quffi in scx dio-
prophetarn ad patrcs nostros dicens Vadc ad po- bus facta suni (Coi. i) contemplamur. Ncc mirum
:

pulum istum, et dic Aure audietis, et non intdli-

: Ikic do seraphim credere, cum et apostoli Salva-

s, ct vidcntos videbitis, et non pcrspicictis. Vi- torem credentibus aperiant,infidelibus abscondant,

susestautein Filius regnantis in habitu,ct locutus et vclum antc arcam fueril Testamenti (Exod. xl).
est Spiritus sanctus pcr consortium majestatis,uni- Alas quoque habcrc dicuntur propter velocitatem
tatemquc substantia;. Quajrct aliquis, quomodo in cuncto suo discursu,sive quia semper in altiori-
nunc propheta Dominum sc vidissc dicat, ct non bus commorantur.Neque enim illud quod ilc ventis
absolutc Dominum, scd Dominum Sabaoth ut in : dicitur, qui ambulat super pennas ventorum (Psal.
oonsequentibus ipse testatur, cum Joannes evan- cih) vere juxta fabulam poetarum et pictorum,
:

sta dixerit : Deum ncmo vidit unquam »

<< ventos pennas habere testatur, sed celeres in cun-
 »;

r
7:;. ; IIAYMONIS IIALDUIISTAT. EPISC. OJM». PARS I. COM.MLNT. BIBL. 7.,»,

ctodisoursu. Et singulis alas senas, quia de rabri- A sed quod ipse pro humilitate immundis tanturn U-
mundi
catione tantum ac prajsenl is Baeculi novimus. biis indignum i e Dei laude fateatur.
Quod autem clamat alter ad alterum, vei juxta " Et volavil ad de seraphim, et in manume unus
Hebraeos isto ad istum (id ost, unus ad unum), ejui calculus,quem forcipe tulerai de altari,ettetigit
invicom so ad laudcs Domini cohortantur et di- os tneum,el dixit mihi Ecce tetigi boc basc] Labia :

cunt : Sanctns, sanctus, sanctus, Dominus exerci- tua, el auferetur iniquitas tua, et peccatum tuum
tuum,ut mystcrium Trinitatis in una divinitate de- mundabitur.» Volavit unus de seraphim(qui intor-
monstrent,ctnoquaquam lomplum .liid.ronini.sicuL pretatur incendens) ut purgaret prophets labiaim-
prius, scd omnom torram illius gloria plenam esse munda,et pruna vel calculo,quem dealtari tulerat,
tcsLontur,qui pro nostra salute dignatus est buma- excoqueret.Multi autem putant duos esse seraphim,
num corpus assumcro {fial. iv, a<l terrasque de- (jui.i clamabat alter ad alterum oum et de singulit :

scendere. Quidam Latinorum duos scraphim,volus vel de pluribus possint singuli clamaread singulos,
et novum Instrumentum intelligunt, quod tantum et Septuaginta editio magis signiflcet plurimos,qui
dc prascnti s.ncculo loquitur. Undo et scx alas ha- interpretati sunt :Serapbim stabant incircuilucjus.
bere dicuntur, ct faciem Dci pedesque vclaro, ct Quod si deduobus diceretur,non in circuitu,sed ox

cortatim tcstimonium veritaUs, eL omno

profcrro -p utraque parte dixissent.Etboc bcnc convonit angc
quod clamant Trinitatis sacramcnta monstrarc, ot lorum multitudini, quae in Dci ministcriurn praepa-
mirari adinviccm quod Dominus Sabaoth, cum sit ratacst. Scrapbim autom plurali numcro appollatur
in forma Dei Patris, formam scrvi acceperit et et singulari, id est Seraph, sicut CSherubim et Che-
humiliavcrit sc usquc ad mortcm, et mortem crucis rub. Quod sub quo anim.'e marlyrum in ccelo
altare
(PhHipp. n) ; ot ncquaquam, ut prius, ccclestia oum sunt (ut Joannes in Apocalypsi loquitur (Apoc. ix),

tantum, sed et tcrrena cognoscant. inhlligimusalLareDominiplenum csse carbunculis,

hoc est,ignitis calculis vel prunis, peccata purgan-
« Et commota sunt supcrliminaria cardinum a
tibus. Undc scriptum de Deo lcgimus « Carboncs :

voce, clamantis, ct domus implota est fumo.» Cla-

succcnsi sunt ab co (Psal.xvn).» Et de ipso Deo di-
mantibus sorapbinetin tota terra Trinitatismysto-
citur,quod «ignis consumens est (Deut. iv).» Et Sal-
rium pracdicantibus,quando passionem Domini sal-
vator in Evang.lio « Ignem veni mittere in terram,»
vatoris terra universa cognovit, statim commotum
ut baptizem « in Spiritu sancto et igni (Luc. n
est,sive sublatum liminare templi,et omnes cardi-
il/fl^/i.in).»Uniuscujusquc enim opus quale sit, ignis
nesconcidorunt in platcis,Salvatoris comminatione
probabit. Et qui salvandus est sic salvatur, quasi
dicentis; «Relinquetur vobis domus vcstra deserta
per igncm transicrit. Et hoc notandum quod ad Je-
(Matth. xxm). » Et quam pulcher est lste ordo ver- r» ,. „
Priusquam te ,formarem ln
. .

, _ , . ,
, . . _, ^ remiam dictum ,

cst : «
borum. Postquam cnim
, ,

tcrra repleta est glona Do- ,. ,.„ .,

utcro, novi tc ct m vulva matns sanctincavi te (Je
. , , , . . .

. . _, , * T ,
F , , , : (Jer.
mini Sabaoth, Judffiorum tcmplum impletum ost
,

i):» quia labia non habebat immunda,sed tantum

ignorantiae tenobris, et caligine,et fumo qui noxius
dixerat:Nescioloqui,quia juvenissum.Extenditipse
est oculis. Vel certe per fumum templi monstratur
Dominus manum suam et tetigit os ejus, et dixit :

inccndium.Priuscnim Evangclium Salvatoris intoto

Ecce dedi in os tuum sermones meos. Porro ad
orbe pracdicatum cst, ct post quadraginta et duos
Isaiam,qui dixerat « Vir pollutus labiis ego sum,et:

annos Dominicaj passionis, capta Hierusalem tem-

in medio populi polluta labia habentis ego habito :

plumque succonsum cst.

non Dei manus porrigitur, sed seraphim mittilur.
« Et dixi : mihi quia tacui, quia vir pollu-
Vac Manus autem a Domino et a Seraph mittitur, ut
tus labiis ego sum, et in medio populi polluta la- propheta sui corporis membrum videns tactum,non
bia habcntis ego habito, ct rcgem Dominum cxer- terreatur de extorno. Quidam autem nostrorum
cituum vidi oculis mcis. » Sed et Abraham (Gen. forcipem quo calculus comprehenditur, duo Tcsta-
xui) postquam vidit Dominum ct audivit vocem menta putant qua? inter se sancti Spiritus unione
:

ejus, terram ct cinerem se esse dicit. Plangit pro- sociantur.

pheta so, quod non fuerat dignus laudarc Domi- n « Et audivi voccm Domini diccntis Qucm mittam, :

num Sabaoth cum scrapbim,quas angclicas fortitu- et quis ibit ex nobis ? Et dixi Eccc ego, mitte me. » :

dines intolligimus esse. Non fuit auLom ausus lau- QuandoexDei persona dicitur nobis, illo sensu ac-
dare Deum, quia labia habebat iininunda. EL pro- cipiendum est,quo oL in Gencsi legilur. « Faciamus
plerca labia habebat immunda,quia cum pcccalore bominom ad imaginem ct similitudincm nostram
populo versabatur. Vcl Gcrta ita est intelligondum: (G.n.i),»utsacramentumindicetTrinitatis.Quomodo
Quia tacui et non audactcr Oziam rogom impium onim in Evangolio legimus dicentc Domino (Joan.
corripui,ideolabiameaimmundasunt,et laudes Do- x): « Ego ot Paterunum sumus,»unumad naturam
mini cum angelis cantaro non audeo,ne mibi dica- referimus,e1 sumusad personarum diversitatem sic :

tur « Quare tu enarras justitias meas, eL assumis

: Domino jubente,Trinitas impcral. Propteroa autcm
tcstamontum mouni per os tuum (Psal. xux)? » Non nim dicil Dominus quem iro prscipiat, sed proponit
estoniin pulchra laudatio in ore peccatoris. Hoc au- audientibus optionem,ut voluntas praemium conse-
tcm dicimUsnonquod Isaiam talem fuissedoceamus, quatur. Et propheta non temeritate et arrogantia
 757 COMMENT. IN ISAIAM. LID. II. i:m
propriac conscientia sc 1
iiv promittit : sed Qducia A dilatatus, et oblitus Greatoria Bui. Propheta antem
bon;e spoi, quoniam purgata sunt labia ejus,ablata- respondet, quaeritque Bollicitus de populo suo : Us-
que iniquitas, mundatumque peccatum. quequo haBC sententia pormanobit, ul audiens non
« El dixit Vade, el dic populo huic Audile audi-
: : audiat, vidensque non videat ? Cui respondil Domi-

tu. et aolite intelligere : cl videte visu, et nolite nus : Tam non videbit,etexca3ca-
diu non audiet et

cognoscoro. Excaeca cor populi bujus, ct auresejus tum habcbit oor, donec civitates Judaeorum Vespa-
aggrava, ct oculos cjus claude, ne forte videal ooulis Biano Titoque pugnantibus penitus subvertantur:in
suis cl auribus audiat,etcordeintelligat,et oonver- tantum ut nec nomen quidem pristinum permaneat,
tatur ct sanetur. »Quo autem haeo prophetia impleta et domus, si qua? remanserint, sine habitatore sint,

sit tempore, hoc Bt apostolus Paulus in consequen- et terra redigatur in solitudinem, et vel fuga vel ca-
tibusloquitur: Notum sii ergo vobis quoniam genti- ptivitate in totum orhem Judaicus populus disper-
bus missum est hoc salutare Dei, ipsi audient.Unde gatur, et nequaquam in Judaea ut prius,sed in cunc-

etineisdem Actibusapostolorum legimus quod Pau- tis gentibus Judaeorum populus multiplicetur.Quod
lu- et Barnabas Judaeis nolentibus crodere dixerint autem dioit, multiplicetur, tanta erit infelicitas re-

• Vobis oportebat primum loqui verbum Dei, sed sidui populi, ut ad comparationem prioris multitu-
quoniam repellitis illud, ct indignos vos judioatis «dinis vix deoima pars remaneat, cum et in ipsa
astcrnoc vita?,eccc convortimur ad gcntcs(.l<7..\ui). » terra fuerit solitudo. Dupliciter enim locusiste in-

Sic enim praaoepit nobis Dominus, dioens : « Posui telligi potost : quia decima pars in toto orhc rema-
tc in gcntibus lumcn, ut sis in salutem usque ad neat, ct in ipsa Judaea vix parva pars populi reser-
extremum Non est crudelitas Doi,
terrsB (Isa.xux). » vetur. Rursum ipsae reliquiae erunt in depraedatio-
scd miscricordia, unam
gentcm, ut omnes pcrire nem,quando post annos ferme quinquaginta Adria-
alvae fiant Judacorum partem non videre, ut om-
: nus venerit, terram Judaeam penitus fuerit de-
et
nis mundus aspiciat. Unde et ipsc Dominus in Evan- praedatus tantum ut terebintho et queroui quae
: in

gelio, sacramentum caeci a nativitate, qui receperat glandos amiserint, comparetur. Denique post extrc-
oculos, vcrtit ad tropologiamct dicit : « Injudicium mani vastitatem, etiam Leges publicae pependerunt,
ego veni in hunc mundum, ut videntes non videant, ct prohihiti sunt Judaei terram, de qua cjecti fue-

et vidcntes creci fiant (Joan..\x). » Et in alio loco Si- rant, ingrcdi. Si quis autem credideritin Christum,
mcon Eece posilus cst hic in ruinam ct
loquitur : « et implotum fuerit illud quod supra legimus, nisi

resurrectionem multorum(L»r.ii).»Kt illis tanquam Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi
Don videntibus, non vidcmus. Ulis cadentibus, nos Sodoma fuissemus et similes Gomorrhae essemus
resurgimus. Quod intelligens propheta,quodammo- quando juxta Apostolum reliquiae salvabuntur hoc :

do aliis verbis dioit : Domine,prsecipis mihi loqui C semen sanctum erit, et de apostolorum germine
populo Judaeorum.ut audiantetnon intclligant Sal- ounctae Eoclesiae pullulabunt.
Vatorem, et videant eum et non agnoscant. Si (juis
CAPUT VII.
vclitimplcrc jussioncm tuam.ettotum salvarc mun-
dum, quod et ego fieri desidcro : tu excaeca cor po- « Et factum est in dicbus Achaz lilii Joatham,filii
puli hujus, et aures aggrava, et oculos claude, ne Ozia: regis Juda, ascendit Elasin, rex Syriae,et Pha-
intclligant, ne audiant, ne videant. Si enim illi vidc- cccfilius Romelise, rex Israel,in Eiierusalem ad prae-
rint, et conversi fucrint, ct sanati, totus mundus liandum conlra eam, et non potuerunt dcbcllarc
non recipiet sanitatem.Exquo advertimus,quamvis cam. Et nuntiaverunt domui David, dicentes Con- :

grave sit peccatum, si quis convertatur, eum iiossc sonsit Syria cum Ephraim, et commotum cst cor
sanari simulque et hoc intclligcndum, quod pcr
: ejus ct cor populi illius, sicut movcnlur ligna syl-
magnitudincm sceleris, ctiam pcenitentia indigni ju- varumafacie venti. «Legimusin Paralipomenorum
dioati sunt, ipso Domino diccnte ad Jcrusalcm : libro (// Par. xxviii IV Reg. xvi), Rasin regem Da-
;

« Quotics volui congrcgare filios tuos, » subaudis, masci, victo Achaz, multos de Judaea Damascum
« sicut gallina congregat pullos suos sub alas, ct transtulissc, ctPhacccfilium Romcliaj regcm deccm
noluisti (Matth. xxiii). » r\ tribuum, (quae appellabantur Israel et regnabant in
« Et dixi : Usquequo, Dominc? Et dixit : Doncc Samaria)ctuna die centum viginti niillia pcrcussisse
olenturcivitatesabsque babitatore,etdomussine do Juda hominum hollaloiuni, ol ducenta rnillia
bominibus, et torra relinquetur deserta,et longe fa- mulierum, puerorumque el puellarum cum infinita
Dominus homines,et multiplicabitur quae dere- praeda, in Samariam duxisse captiva. De quo ccr-
iiola fuerat in mcdio terrae, cl adhuc in ea erit dcci- taminc prophota nunc tacuit, sed secuudum rcfert
matio : ct rursum crit in dcproedationem sicut tcrc- prailium quando experimentum habentes fortitudi-
:

binthus, ct sicut qucrcus quaB projecit fructus suos. nis suae atque victoriae, ct invitati praedae magnitu-
len sanctum erit quod steterit in ea. » Dicente dine, rursum veniunt ad Judam, et llicrusalem cu-
Domino Vadc et dic huic populo, quod audiat et
: piun! debellare, et non potuerunt quia auxiliatus :

•non audiat, videat et non videat. Idcirco autem nec esl ei Dominus ut sub occasionc misericordiae qua
:

audiat.quia non sit intcllcclurus verba Domini,nec populum liberabat obsessum,Filium suum nuntiaret
ojusoperacogniturus etquoniam incrassatus est,ct : de virgine nasciturum. Quod cum audisset domus
759 HAYMONIS HALBBRSTAT. BPISG. OPP. PARS I. — COMMBNT. BiBL. 7M
David, hoo osl ilnmua regia, Syriam scilicet et A poterit. Quarto decimo anno Achaz filii Joatban in

Ephraim, Rasin et Phacee juQoto venire exercitu, Irilni Juda,regnavit Oziaa super Samariam, el nono
cxterrila cstaLquc oontremuit, et tam rexquam po- anuo imperiisui captus est. Regnavit autem Acbaz
pulus ita contrcmucrunt, ut putares arborum folia super Judam eedecim annis. Po»t cujus mortem,
vcntorum flaLibus ventilari. Juxta anagogem facilis septimoanno imperii sui caplusosLOzias,oLdcstruc-
interpretatio est,quod reguante Achaz regeimpio, ta Samaria, omnisque populus transductus in Me-

rcx Aram, qui interpretatur excelsus atque sublimis, doi ita nt si voluerimus sedecim annos Achaz, st
:

ut indicet arrogantiam sapientiffi seecularis,et Pha- septem Oziae ponere, efficiantor armi viginti tres,
Cee fllius Romeliae, qui et ipse juxta Osee prophe- aut uL multum sit, viginti quatuor. Et ubi erunt
tam Lribum Ephraim,dequaJeroboam,filiusNabath, sexaginta quinque anni,in quibas regnum [srael di-
vitulos aureos in Bethel, et Dan constituerat, et a ciLur finiendum ? Igitur Hebrasi hunc locum ila odis-
domo David Doi populum scparavcraL referunlur : serunt, ut Amos qui sub (Jzia coepit prophctare
ad haercticos, qui consontiunt sibi ut cxpugnenL Ee- quando habuit exordiurn,
et Isaias prophetiffi suaj
clesiam. Quod cum domus David, quem in
audierit primuin prophetaverit contra Isracl, dicens Israel :

Ezcchiel (Ezech. xxxiv) pastorem bonum legimussus- autcui captivusducetur dc Lerra sua.TiLulus quoqufl
citandum,ctpopuluscjussimplioiLcrcredensinl)eum r. prophetiffi ejufl conlra Samariarn sit, el prophetare
perLremiscol. EL ideo pcrtrcmiscet, quia non arbori- cceperit in diobus (Jzi.ne regis Jud.e.Ante duos annos
bus fructiferis, sed infrucLuoso salLui comparalur. tcrr.o motus, quom voluiteo temporeaccidisssc quo
« El dixit Dominus ad Isaiam : Egredcre in oc- ingrossus esL Ozias lemplum Dei, sacerdolium sifa(

cursum Achaz, tu et qui dercliclus est Jasub filius vindicans, ot terra percussa est, et cineres allaris
tuus, ad extremum aquaeductus piscinae superioris, olfusi sunl, cL ipsc rex percussus est lepra. Volunt
in via agri fullonis, et dices ad cum Vide uL sileas, : autom illuni annumfuisse vicesimum quintum Oziae
noli timere, et cor tuum ne formidet a duabus caudis rogis,quando haic acciderunt, cujus rcliqui sunL an-
titionum fumigantium istorum, in irafuroris Rasin ni viginli septem.Ozias cnim regnavit quinquaginta
regis Syrias, et Filii Romeliae dicentis : Asccndamus duobus annis. PosLca enim regnavit Joatham filius
ad Judam et suscitemus eum, et evellemus eum ad cjus annis scdccim,ct hujus filius Achaz annis aliis
nos, et ponamusregem immedioejus filium Tabeel. sedecim. Post quem regnavit Ezechias, cujus sexto
Hacc dicit Dominus Deus Non stabil el non criL
: imperii anno capta est Samaria, alque iLaefficiun-
isLud, sed capuL Syriae Damascus,et caput Damasci Lur anni sexaginla quinquc.Haec per propheLam Do-
Rasin, et adhuc sexaginta el quinqueanni, eL desi- niino pracdicanLe, rex Achaz el populos ejus fulura
nel Ephraim esse populus, et caput Ephraim Sama- non credidit.Hajc juxla historiam diximus,caeterura
ria, et caput Samaria? filius Romcliae. Si non credi- C vero juxta coeptam Lropologiam considcrandum est
deritis, non permanebitis. » Jasub.filius Isaiae,qui quod impio rcgi Isaias jubctur occurrere, et exiens
interpretaLur rclictus aLque convcrtens in Lypo po- dc loco suo non in principio aquaxluctus, sed in
puli Juda,qui erat de duorum regum manibus libc- extremis finibus piscinae superioris,qua; erat in agro
randus jubetur egredi cum parente, et occurrere
: fuilonis,ubi sordes et maculae purgabantur.Duas au-
Achazregi Judae inloco aquacductus piscinaesuperio- tem caudas torrium fumigantium,utprius diximus,
ris, in viaagrifullonis, ubi postea lecturi sumussub vocat sapicnLiam saecularem hasreLicumque scrmo-
Ezechia rcge Juda starc Rabsaccn. Duas autem cau- ncm, quorum finis exustio est. Qui frusLra inie-
das titionum, id est, torrium fumigantium, vocat runL consilium, uL asccnderent contra Judam, et
Rasin regcm Syriae
et Phacee filium Romeliae regcm quasi negligentem eL dormienLcm caperenL, eL suis
decem Lribuum quac alio nomine
Samariae, id esL : erroribus copularcnL,poncrentque super eum regem
appellabanlurEphraim.Quamvisenim inierunLcon- filium Tabecl, hoc cst bonum Dei. Uterque enim
silium duos reges pessimi uL asccndercnt ad Judain, adversarius apud se aestimaL veriLatem esse et sa-
cujus regio in montibussiLaestclsuscilarenteum : nam doctrinam. Hacc illis dicentibus Dominus com-
quiescentem et quodammodo dormicntem, suoque minalur, quod non sLet consihum ipsorum, scd et
eum impcrio subjugarentctsuperponerent ci regcm rv intcrim quandiu nunc mundus iste stat, et ea quae
filium Tabeel, qui intcrprctatur bonus Deus, ut vel iiiiindi sunt, in suis finibuset in suis urbibus domi-
hominem hoc nominc, vel idolum demonstrareL; ta- nentur. Gum autem consummationis tempus adve-
men haec dicit Dominus Dcus Non stabit hoc con-
: nerit,hoc esL soxaginla quinque anni,ettam mundi
silium, sed intcrim modo capuL Syriae urbium oriL rcs qu;o in sex diobiis facta; sunL (Gen. i), quam
Damascus, el in ipsa metropoli Damasco imporaltit oninia ad quinque scnsus perLinent, finein ac-
quffl

Rasin. Porro in Ephraim propter Jeroboam filium coperint, tuuc univcrsa cssc solvenda.
Nahaib,quiprimusregnaviL;cLdo.Ephraimcritcaput « EL adjcciL loqui Dominus ad Achaz, dicens :

Samarias, hoc cst rcgia domus in urbe Samaris3,et Pote fihi signum a Domino Deo tuo in profundum
Samaria caput erit filius Romcliae, id ost, Phacee. inforni, sive in cxcelsum supra. » Quia tibi videtur
Regnum autom decem tribuum, id est populi inquit, difficile csse quod rcgna potcntissima brevi •

Ephraiin, post soxaginLa et ipiinquo annos essc ccs- tempore finienda sint, el tu cum populo tuo de
sabit: quod nisi diligentius aLLcndamus, starc non magno periculo libereris, potc tibi signum, ncqua-
761 COMMKNT. 1N ISAIAM. LIB. II. 762
quam ab idolts quorum errore detineris, Bed a Do- A mus (Genes. xnv), ubi Hcbccea dicitur halma et :

niinoDeo tuo,qui tibi auxiliuin pollicetur,et ipsum Aquilam,non adolesoentulam oec puellam,sed abs-
Engnum optionis tuae esi unde postules,de profundo oonditam protulisse.Ergo halma,non Bolumpuella
si\r de excelso. Vis, inquit, ut soindatur terra, el oum Epitaei virgo abaoondita dieitur
vel virgo,sed

grandi hiatu inferi pateant, qui in corde dicuntur elseoreta,quffinunquamvirorum aspeotibus,sed ma-
terrs, an ut aperiantur coefi? Quod utrumque gna parentum diligentia oustodita sit. Lingua quo-
ad typum pertinet mortie Domini ei ascensionis. que Punica,quffl de Hebrseorum fontibua manare di-
« Qui cnini desoendit, ipse est et qui asoendit citur,virgo proprie halma dicitur.Et quantumoum
\Bphef. iv). » mea pugno memoria,nunquam me arbirorhalma in
« Et di\it Aohai : Non
petam, et non tentabo muliere nupta legisse,sed in ea quse virgo est,ut non
Doininum. » Humilitatia est an superbiffl ista rc- Bolum virgo sit,sed virgo junioris ffitatis,etinannis
|ponsio,quod nulluin vulta Domino signum petere? adolesoentiffl.Potesi enim fleri ut virgosit vetula.Ista
Quanquam enim Boriptum sit in Deuteronomio autem virgo erat, in annis puellaribus oonstituta.
[Deut. vi). Non tentabis Dominum Deum tuum, et Ergo iete puer qui nasciturez virgine,o domusDa-
hoc contra diabolum Salvator usus est testimonio, vid,nuno a te appelletur Emmanuel,id est,nobiscum
kamen jussus ul peteret, obedientis debuit explere Deus, quia rchus ipsis probabis a duohus inimicis
B
prsceptum, praesertim cum et Gedeon et Manne regibus liberata,Deum le habere prfflsentem,etqui
(Judic. vi) signum petierint et arceperint, quan- postea vocahitur Jesus, id cst, Salvator, eo quod
quam juxta Hebraioi sermonis ambiguitatem, in universum mundum salvaturus sit, et nunc a te
quo soriptum estnYlcenassem Adonai,»quod omnes Etunianucl appcMotur vooabulo (Matth. i).

imiliter transtulerunt, Et non tentabo Dominum, Butyrum ct mel comedet, ut

« sciat rcprobare
possit legi Non exaltaho Dominum. Sciebat enim
: malum,et cligcre honum.»Ne eum in phantasmate
rcx impius, quod si signum peteret, acceplurus es- nasciturum crodatis, cihis ulctur infantiffl, buty-
Bet el glorificaretur Dominus. ruin ct niel comedet.Et licet de co multa post sae-
h Et dixit, Audite ergo, domus David. Nunquid cula Evangelista testetur diccns,« Puer autem pro-
parum vobis est molcstos esse hominihus quia mo- ficiebat sapientia et eetate ct gratia apud Deum et
lesti estis ct Deo meo? » Quis est iste qui dixit, apud homincs (Luc. n), » ct hoc dicatur ut veritas
audite ergo, domus David. Ncquaquam enim hoc humani corporis approhctur : lamcn adhuc pannis
dixit Dcus, qui supra dixcrat ad Achaz : Pete tihi involutus, et butyro pastus ac melle, hahehit honi
signum a Domino Deo tuo, sed propheta,ut ex con- maliquc judicium, ut rcprobans mala eligat bona.
scquentihus coinprobatur, cuin dicit, quia molesti Non quod hoc feceritaut rcprohavcrit, vel elegerit,
estis et Deo mco. Et sst sensus : Quia non solum C scd quod scierit reprohare et eligerc, ut pcr ho?c
prophetas persequimini ctcorum facta contemnitis, verha noscamus infantiam humani corporis divinaj
ed etiam praescntis ct jubentis Dei scntentiae con- non praejudicasso sapientia;. Denique jacentem in
traitis, ita ut ci exhiheatis laborem, qui in alio praescpi angeli pastoribus nuntiant, magi adorant
loco ait : « laboravi (inquil) sustincns (Isa. i), » dc oriente venienles (/.ur. n, Matth. n), <[uos utique
Dominus facict quae sequunlur. Et hoc est
idcirco electos esse credendum est.Et e contrario Herodes,
notandum quod, Achaz regc impiissimo nolcnte si- scrihae ct Pharisaei reprobantur, qui pro uno in-
gnum pcterc, scrmo prophcticus ad domum David, fantc multa parvulorum millia trucidarunt.
hoc est ad tribum regiam convcrtatur, de qua supra «Quia antcquam sciat puer reproharc malum et
legimus :Et nuntiaverunthaecdomuiDaviddicentes: cligere bonum.derelinquctur terra quam tu detcsta-
« Propterca dahit Dominus ipse vohis signum, ris a facie duorum regum suorum,» id est,ad mys-
Ecce virgo in utero concipiet et pariet filium, ct terium ct innovationis nominis Emmanuel,terra Sy-
vocahitur nomen ejus Emmanuel. » Quando autem riffi et Samaria; Assyrio superante vastahitur, ct
:

dicitur dahit Dominus ipse vobis signum, novum domus David liberabitur aduohus rcgihus quos mc-
debet esse, atque mirahile. Sin autem juvencula tuit, Hasin videlicet ct Phacee.
vel et non virgo parict,
puclla, ut Judaji volunt, rj « Adducet Dominus supcr te et super populum
quale signum potcrit appellari .: cum hoc nomcn tuum, et super domum patris tui dies, qui non
netatis sit, non intcgritatis? Et rcvcra, ut cum Ju- venerunt a diehus separationis Ephraim aJuda cum
conferamus pedem,et nequaquam conlcntioso
-
regc Assyrioruin. Inlcrim nunc duo rcges Hasin
<>

fune prfflbcamus eis risum nostrs imperitie, virgo el Pliacec, qui obsident et vastare festinant, hrevi
Bebraicc betula appellatur, quse in prfflsenti looo tempore Bubvertentur. Tuae autem vastationis tem-
ii"ii scrihitur, sed pro hoc vcrlio positum cst hal- pus illud adveniet,quando quod nunquam-sperave-
ma. Porro halma apud aos verbum csl ambiguum. ras, imo nunquam metueras, Assyrius venerit.Per
Dicitur cnim ct adolescentula ct absoondita, vel quaj docet doinui David non Syriain et Samariam,
apocryphos. Unde et in titulo psalrni noni uhi in sed Assyrios esse metuendos. Pra^senti crgo for-
Ufhraico positum est halinanoi, ceteri interpretes midine liberat, et <h' futuro temporc comminatur.
Iranstulerunt pro adolesccnlia, quod Septuaginta «E4 erit in die iHa,sibilabit Dominus museffl,quffl
mterprelati sunt pro ahsconditis.Et iu ('<>
nesi legi- e^t in extremo lluminum /Egypti, et api (puffl esl in
7G3 IIAYMONIS HALBBRSTAT. EPIST. OPP PARS I. - COMMENT. BIBL. 764

venient et requiescent omnes in \ lactis comedent butyrum,hoc quod terw

signiflcat
lo,rr;i Assur, et
cultorum raritate fcrtiliorsit,ct magisapta pascuig.
torrentibus vallium,et in cavernis petrarum, el in
In illn temporc prae hominum paucitate, tantaerit
omnibus frutetis, et in universis foraminibus. »
inopia de desertis vineis, quae metu hoslili
Cum duorum rogum Lerra deserta, Dama-
fuorit
vini

aequaquam putabuntur, ut singulae vites singulis

scus videlicet et Samaria guam tu nunc detestaris
argenteis vix emantur.In vepresenim et inspina
ct metuis, tunc adducet Dominus, o domus
Juda, ,

oiimis terra redigetur,tantaque erit formido ubique

super tc ct populum tiiuni dies quos nunquam ante
saevientibus ghxdiis,ut absque arcu et sagittis nul-
vidisti,id estregem Assyriorum.Frustra igiturpraj-
lus siiiiin agrum invisere audeat; et derelictis cam-
sentia metuis,semijustos torres, et ignem
penitus
debes quod sibilo suo pe tribus locis ad montans confugiant, ibique lo-
non habentes. Scirc enim
haud corum difficultate muniti,vix asperos monles manu
Dominus muscas /Egypti et Quminum ejus,
fodiant, quia boves, aratra et vomeres non habe-
duhium quin septem diorigas Nili significet, voca-
hniil. Sic ergo ubi rarus cultor in monlibus fuerit
turus sit, ct apem quae est in terra Assur. Muscas
inventus, inde vitam miserabilem sustentabunt.
autcm Jlgyptios vocat propter sordes idololatriae et
Caetera autem patebunt paecuis, et absquc ullo ha-
imbecillem populum. Apem vero Assyrios vocat,
hitalorc a brutis auirnalihus calcabuntur.
quorum illo tempore potentissimum regnumeratet D
ad bella promptissimum,vel oh id,quia omnis prope CAPUT VIII.
Assyria ctPcrsidis rcgio usum habehat sagittarum.
« Et dixit Dominus ad mc Sume tibi lihruin
Hi cr^o omncs veniuntet occupahunt terramtotam
:

petrarum et in grandem, ot scrihe in co stylo hominis, accelera

in torrcntibus vallium, ot cavernis
foraminibus lignisquc ncmo- vclocitcr, spolia, detrahe,cito praedarc. Et adhibui
omnibus frutetis, ct
mihi testes lideles, Uriam sacordotom, et Zaclia-
rosis.Haec autcm per metaphoram dicuntur,ut quia
riam filium Barachia?. Et accessi ad prophetissam,
semel muscas et apes nominavcrat, translationcm
etconcepitetpeperitfilium.EtdixitDominus ad rno:
servet in reliquis.
radot Dominus in novacula con- Voca nomen ejus, accelera, spolia, detraho, festina
« In die illa
praedari quia antequam sciat puer vocare matrem
ducta, in his qui trans flumen sunt in rcge Assy-
:

riorum, caput et pilos pcdum ct barbam univcr-

suam et patrom suum, auferetur fortiludo Dama-
sci, et spolia Samariae coram rege Assyriorum.
»
sam. novaculam mercedc conductam, ipsum
» In
arbitrantur Syrum.quem in Jcremia {Jere. xxv) oh
Rursum subaliafigurapartusdescribiturvirginalis.
Et Dominus ad Prophetam ut nequaquam in
ultionem populi peccatoris etiam columbam suam
dixit
populo proferretnovae nativitatis arcanum sed scri-
vocat. Ergo in ista novacula acutissima, et in his
;

bat eam in isto grandi volumine quod nunc legimus,

qui hahitant trans flumen Euphratcn.in rcgevide- G
omnes capillos et pilos totius et quod sit mirabilius humanis verbis cxprimi.stylo
licet Assyriorum,
corporis a capite dccoremque
usquc ad pedes, quo homines scribere consuerunt, Dei sacramcnta
quod virilitatis indicium est, radet Domi- comprehendat.Quid autem est illud quod scribilur
barbae,
forte, nihil pulchrum humano stylo? Scilicet ut puer natus velociter spo-
nus dc Juda3a,ut nihil in illa
detrahat, et cito praedetur, hoc est, ne ultra
rcsideat, scd effeminatis hominibus, imo ignomi-
lia
patiatur regnum diaboli dominari, nec mittat an-
niosis mulieribus comparentur.
vaccam boum gelos, nec prophetas, sed ad salvandas creaturas
« Et erit in die illa, nutriet homo
suas ipse descendat. Facit ergo Propheta quod jus-
et duas oves, et prae ubertale lactis comedet
buty-
rum. Butyrum cnim et mcl manducabit omnis, sum est, et adhibet sibi testes fideles.Uriam sacer-
qui relictus fuerit in mcdio terrae. Et erit in die
dotem,qui lcgis doctor est,dicente Malachia :« La-
illa, omnis locus ubi fuerint millc vites, mille ar- bia sacerdotis custodiuntscientiam,et legem requi

genteis, et in spinas ct vepres erunt. Cum sagittis runt ex ore ejus (Mulach. n).» quia angelus Domin

arcu ingredientur illuc. Vcprcs cnim et spinae exercituum est, et Zachariam filium Barachia:
et
qucm prophetam non duhium est. Legimus
fuisse
erunt in universa terra, et omnes montes qui in
(IV Iieg. xvi) quod regnante Achaz sacerdos pra-
sarculo sarrientur,non venict illuc torror spinarum
fuit templo Domini, cui praecepit Achaz ut altaw
ct veprium, et erit in pascuam bovis et conculca-
simile altari Damasci faccret et Dicrum liber (I\
tionem peccoris. » In die ergo illa, hoc est in illo
;

Retj. xvm) narrat, quod Ezechias filius Achaz qutf-

tcmporo, cum fuorint omncs spcs Judaeorum in
Chaldseam translatae, tanta crit solitudo terrae Ju- sierat Dominum in dicbus Zachariac, eruditus ii

nequaquam ar- timorc Dei. Exhibuit autem sc Isaias dignum Spi

dae, et tam incredihilis vastitas, ut
menta boum hahcant, neque grogcs ovium sicut ritu sancto prophctali, et praebuit prophetisse
vo
prius habere consueverant,sed vix rarus hahitator id est, Spiritui sancto, qui scrmone Haehraco
catur genere fcminino ruha, juxta illud quod scri
unam vaccam nntrire possit et duas oves, non ad )

arandum,sed ad cibum atque vestitum lactisetvel- ptum cst :« Acccdite ad eum et illuminamini(/ .s«'
lcris. Propter inopiam frumenti, ct omnium quae xxxm).» Spiritu itaque sancto conceptus est Domi
tcrra gignit ad comedendum, lacte ct butyro ct nus Jcsus,ct licet humanus sermo nativitatis eju
agresti melle vescentur. Quodque ait,prae ubcrtatc nequeat cxplicarc mystcria, tamen Gahriel ipsi vir
7G;; COMMENT. IN ISAIAM. — LIB. II. 70G

gini loquitur quac concepit : « Spiritus sanotua bu- A inflnita mu!titudine,operuit terram Emmanuel, hoc
perveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabil tilii. est, defendii eam Deus,
non poBsederit eam Aasy-
ut

Propterea quod oascetur ex te sanctum, vooabitur rius Siloam autoro fontem esse ad radices montis
filius Dei. (Lnc. i). »> Antcquam humanum corpus Sion, quo non jugibus aquis, snl inoertis horis die-
assumeret Deus, et juxta infantiam patrom vocaret busqueebulliut.et perterram conoavam ei antra s.ixi

Deum, matrem suam Mariam, auferetur fortitudo

et durissimi oum magno
sonitu veniat, dubitare non
Damasci, et spolia Samariae perregem kssyriorum :
possumus, nos praisertim qui in hao habitamus pro-
ut aecdum natus Dominus, populum suum domum vinoia.Estenim sensus,quia populusdecem tribuum
David 9ola invocatione salvaret. Urias autem inter- magisYoluit Rasin et filio Romeliae, id est Damasci
pretatur lux Domini, Zacharias vero memoria Do- el Samariae regibus esse subjectus, quam stirpi
mini, et Barachias benedictio Domini. Quibus testi- David quffl in eo coepit regnare judicio, faoiam (ait
liu- Christi nativitas comprobatur. [pse enim Domi- Dominus] eum nequaquam his regibus esse subje-
nus in Evangelio (Luc. xxiv) duobus euntibus Em- ctum quos assumpsit, sed regiservire Assyrio cu- :

maus, incipiens a Mose et prophetis disseruit, quod jus potentia quia occupavil terram Samariae, inun-
de se omnia prophetassent. Juxta tropologiam, in dationi Quminis comparatur. Et lit apostropha ad
anima virginali, et nullasorde maculata, de Spiritu j> Emmanuel, hoc est, ad praesentem Deum, quod in

sancto conceptus Dei sermo, velociter de adversariia tanlum se erexerit Assyrius ul etiam terram ipsiua
poteslatibus spolia detrahit, et sibi facit universa Emmanuelis, hoc est Judam, conatus sit possidere.
servirc. Cumque ex parte nuno videat, et ex parte Juxta anagogen omnis haereticus qui junxerit auxi-
prophctet, priusquam possil esse perfectus, et mc- sapientiam ssecularem, et Jerusalem, id est
lio siio

rito vocarc Dcum patrem, et matrcm suam coele- Ecclesiam voluerit impugnare, dcrclinquons aquas
steni Jcrusalem, adhuc in infantia positus, vincet Siloe fontis qui interpretatur missus, et qui salit in
fortitudinem Damasci,doctrinamvidelicetsapienti8s vilam ffiternam (Joan. iv), tradetur Assyriorum prin-
Becularis : et auferet spolia Samariae,quibus Eeclc- cipi. Quem sensum magis in postcrioribus lecturi
aiam haeretici spoliaverunt, dicentes : Non est nobis sunius, cujus tradendus potestati quia in pro-
sit :

pars in David, neque haereditas in filio Jcsse, praa- fundum veniet peccatorum (Prov. xvm). Tanta) est
•
ipso rege Assyriorum diabolo qui cis non po- enim arroganti;e ut ausus sit ostcnderc Salvatori
tcrat auxiliari. Tales enim filios non solum Maria universa regna terrae, et dicere « lla^c omnia tilii :

prophetissa virgo perpetua, sed et sanctae mulieres dabo si cadcns adoravcris me (Matth. iv). » Cona-
archas generantes habucrunt. Sara, quai inter- bitur quoque Judam,id cstdomum confessionis in-
ilur arcusa, id est, princeps, ct Rebecca, quae trarc : et crehro pcr eosqui in Ecclcsia negligentes
in lingua nostra patientiam sonat. G sunt, usque ad collum veniet, credentes in Christo
« Et adjecit loqui Dominus ad me, dicens : Pro cupiens sufibcarc et extendcrc alas suas, implcns
eo quod abjecit populus iste aquas Siloe qurc vadunt universam regionem Emmanuelis sed non potcrit
:

cum silentio, ct assumpsit magis Rasin et filium obtinere, quia habct Judas prascntcm Deum.
Romelia; proptcr hoc ecce Dominus adducet super
: Congrcgainini, populi, et vincemini, et audite,
«

eos aquas fiuminis fortes et multas, rcgem Assy-
riorum et omnem gloriam ejus, et ascendct supcr
omncs rivos ejus, et fluet super universas ripas
sjus.et ibit per Judam inundans,et
ad collum vcnict. Et erit cxtcnsioalarum cjus im-
plenslatitudinem terroe tuae,o Emmanucl.» Dixerat
supra Propheta aufcrendam Damasci fortiludinem,
et spoliaSamariee in conspectu regis Assyriorum,
et duos regcs Assyrio pugnante capicndos nunc
Deus loquitur ad prophctam charactcre solito scri-
universaa proeul terrae. Confortamini et vincemini,
accingitc vos cl vinccmini. Finite consilium ct dis-
sipabitur, loquimini vcrbum ct non fiet, quia nobis-
transicns usquc cum Duo crgo populi Samariac et Syriae, in-
Dcus.»
firmos vos et debiles esse cognoscite, cl Emmanucl
praesente nihil possc contra Jerusalcm urbem Do-
mini : ct solum vos qui vicini estis, sed
hoc non
procul terra cognoscat. Quamvis cnim cxcrcitum
: congrcgctis ct accingatis vos ad praelium, et major
sit numerus obsidentium quam obsessorum tamcn :

pturarum, per translationcm Siloc fontis Jerusalcm non scmel, sed itcrum dicam vincemini,el quod-
J)
et Assyrii Quminis violcntissimi, quod omnom ter- cunquecontra Jerusalem inicritis consilium, dissi-
ram Isracl suis mundet aquis, ingredialurque ripas pabitur. Possumus namqueethoc testimonio contra
alvei.tantoque feratur impetu, ut postquam decem gentes abuti in persecutionis tempore, quod quam-
tribuum occupaverit terram, ad Judam perveniat et vis fortes esse videantur in his qui lapsi sunt, ta-
transicns ad collum usque pertingat per quae vici- men vincuntur in hisqui proChristo fuderint san-
:
nam captivilatem significat.Non enim tunc captus guinem eo quod postbella pax reddatur Ecclesiis,
:

B8t Judas,sed cunctis duarum tribuum

urbibus sub- et universa eorum consilia contra Emmanuelem dis-
jugatis sola remansit Jerusalem,quffi incredibili sipentur, quia nobiscum est Deus. Contradicentes
Do-
muu misericordia liberata est. Potentiam ergo Assy- quoque veritati uliliter audient, ut tandem ratione
ru et innumerabilis ejus cxereiliis,(]uaiii sub aqua- superentur, cl nequaquam velint in mendacio vin-
(
l»m inundatione descripserat nunc per aliamos- : cere quia quodcunque dixerint, nunquam [icrvcr-
:

tendit lranslationem,quodalissuis,id ducibuset superare quod rectum

esl sitas ulla possit est,
767 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAR8 I. - COMMBNT. LJIBL. 708

(i enim ai1 Dominusad me:Sicutin forti ma- A esseventurum.qui abscondit facicm BuamadomoJa-
ii.it

iiu erudivit me, ne irem in via populi hujus dicens cob, hoc est, a Judaeis quia cum recipere noluerunt.
:

t pueri quos mihi dedit Dominus in

Ne dicatis, conjuratio. Omnia enim quaecunque
" Ecce ego f;

pavorem Bigna atque portenta Israelis a Domino exercituum,

loquitur populus iste, conjuratio est. Et
cjus ne timeatis, neque paveatis. Dominura exerei- qui habitat in monteSion.» Prsecepit mihi(ait)Do-
iiiiniis, ut ligarem testimonium inJudaeis,et lcgem
tuum ipsum sanctificate, ipse pavor vester, et ipse
tcrror vester. Et erit vobis in sanctificationem, in discipulisejus traderem atque signarem,qui abscon-
dii faciemsuam adomoJacob: ideo pr«stolabor cuna
lapidem autem offensionis et in petram scandali
duabus domibus Israel, in laqueum et in ruinam el exi pectabo Dominum meum. Bt non solum i

scd et pueri mei quos mihi dedit Dominus, alii scili-

omnibus habitantibus Jerusalem. E1 offendent ex
irretientur prophetae prophetarum :• qui non ex volun-
eis phirimi, ct cadent et conterentur et
cei filii

me locutus est Dominus, qui tatecarais et sanguinis, sed ex Deo nati sunt. » De
et capientur.» Ha_c ad
gratiamquam pcrbonaopera quibus et Apostolus loquebatur « : Filioli mei quoi
propter bonaoperacl
consecutus sum, forti manu erudivit mc : et ineti- iterum parturio, donec formetur Christus in vobis
in via populi hujus, et pari te- (Joan. i, Gal. iv).» Istiautem pueri, id est prophetaij
tuit ne ambularem
merecedereaviapopuli in signa dati suntet in portentalsraeli, juxtaillul
ncrer errore vel ceste,fecit
: ^
hujus pessima, et dixit mihi Noli duorum regum : quod in Ezechiele legimus < Et erit Ezechiel in
timere conjurationem sed hoc magis considera,
:
signum (Ezech. xxiv). » In Zacharia quoque sanoti
me, viri prophetarumque discipuli, viri portentorum si-
quod omne quod loquaturhic populus adversum
qui tecum gnorumque appellantur eo quod semper propheta
conjuratio sit. Tu autcm propheta et hi
:

insidias populi, sed Domi- insignumpra3cesserintI'uturorum.Hocinterimjuxta

sunt.etdic Netimeatis :

litteram. Cffitcrum beatus apostolus in Epistola qu«

num'timete,et ipse sit timor vestcr. « Principium
ad llebraos scribitur docet Latina consuetudo (licct
enim aapientiae timor Dojnini (Prov. i).»Qui erit cre-
in la- intcr canonicas scripturas non recipiat hoc testimo-
dcntibus in sanctificationem.incredulisautem
nium) ex persona deberc intelligi Domini salvatoris
pidcm offensionis et in petram scandali (Luc. n),dua-
praecipue Ecce ego ct pueri mei quos mihi dcdit Dominus
bus scilicet domibus Judae et Jerusalem,
Jcru- Deus. Quia ergo pucri communicarunt sanguini et
autem in laqueum et in ruinam habitantibus
cadcnt et con- carni (Heb. n), et ipse similiter particeps factus esl
salem, in quo impingent plurimi et
tercntur, peccatorumque suorum
vinculis irretiti earumdem passionum. Quomodo autem isti pueri in
Apostolus signum fuerint atque portentum sapientiae sfficuli et
ducentur in captivitatem. De hoc loco et
^ii.io^-"Judaeis factus sit n supcrbiae Judaeorum,' idem apostolus docet, qui ele-
sumit testimonium, quod Christus
sumiitesumoniuiu,4uuu ~-r , / ,.
(/Co-.i). « gisse dicit Dominum Salvatorem stulta mundi et
,

inscandalum gentibus autem in stultitiam

.... ._ •• -_a ^_--^_._-.C*-._-__-/-__-_-»4 r_~_t-l n (1 Pnr T_*
infirma,utconfunderet sapientes et fortia(/Cor. i).
i * r* _ 1 i I

inlegemjusti-
Et rursum Israel scctandojustitiam,
:

Unde et ad apostolos Salvator aiebat :« Nisi conversi

tiffi pcrvenit. Quare? Quia non ex fide, sed quasi
non
Offendcrunt enim in la- fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in
ex operibus legis (Rom. ix).
regnum ccelorum.» Pucr autem efficitur novi evan-
pidem offensionis, sicut scriptum cst « Ecce pono
in :

petram scan- gelii prffidicator, qui deponit veterem hominem qui

Sion lapidem, lapidem offensionis et
credidcrit in cum, non confun- corrumpitur desideriis seductionis,et induitur novo
dali. Et omnis qui
receperunt Emma- qui renovatur de die in diem, et juxta agnitionem
detur.»>(/50. xxyin). Ergo qni non
et imaginis creatoris (Eph. iv). Habitare autem Domi-
nuelcm, sed factus est eis in lapidem offensionis
pctram scandali, contcrentur captivique ducentur.
num exercituum in monte Sion, idem apostolus
«Ligatestimonium.signalegemindiscipulismeis-, scribit : « Accessistis ad montem Sion, et civitatem

Dominumqui abscondit facien suam Dei viventis, Jcrusalem ccelestem (Hebr. xn). »
et cxspectabo
Vox Domini « Et cum dixerint ad vos Quaerite a pythonibus et
Jacob, et praestolabor cum.
:

a domo »

ad prophetam. Quia (inquit) factus cst a divinis, qui stridunt in incantionibus suis Nun- :

loqucntis
quid non populus a Deo suo requirit pro vivis et
Dominus in lapidem offcnsionis et in pctram scandali
duabusdomibus Isracl,ct missum ad seEmmanue- Q mortuis?Ad legem magis et ad teslimonium. Lt s
tcstimonium Veteris dixerint juxta verbum hoc, non e.s ent matutma
lem suscipere nolucrunt : liga
lux et transibit per eam et corruet et esunet. E
Tcstamenti, et tradc illud discipulis meis qui Evan- :

geliuin susceperunt: apostolis scilicct

sive aposto- cum esurierit irascetur et maledicet regi suo, et Deo
prophctia usque ad Joan- suo. Et suspiciet sursum, et ad terram intuebitur:
licis viris.Vel certe lex et
apud eos ct eccc tribulatio ct tenebrae, dissolutio, angustiaet
ncm. Legitur apud eos, ct clausa sunt
caligo persequens ct non poterit avolare de angustia
atquesignata:utid quod legant nonintelligant.Pro
:

sua.» Sub persona dicendum Ecce ego et

Christi cst :
discipulisenim.juxtaHebraicisermonisambiguita-
pueri quos mibi dedit Dominus. Etiam haec ipse
lo-
tatem, possumus ct doctrinas intcrprctari.Unde pro-
quitur ad apostolos et ad credentes cx gentibus,qui
phcta rcspondit,quia Evangelio succedente lex apud
(inquii)
cjus Evangclium susccperunt. Si dixcrint
Jud.cos clausaestatquesignata,ct,julictcam nequa-
patrcs vcstri quos rcliquistis, Quaeritc ventriloquos,
(piam Judajis, sed gentibus, assignari. Idcirco ego
cxspectaboDominum Emmanuelem quem promittis quos pythones intelligimus (nam etin Actibus apo-
760 COMMENT. — Llll. II. 770

Btolorum [Act.xvi) ancillam legimus qus qnsfttum A 'l

prwdieationem Domini contemptui habuerunt,
lli

naagnum praostabat dominis suis) et qui de terra de quorum prosapia ipsi originem duxeranh, sicut
toquuntur,qui inevocationeanimarum magice facere dicil eximius dootorum:* Optarem el ego onathema

pollicentur, el cretera malclicurum artium genera, esse [ni fratribus meis,qui sunl [sraelitffi (fioro.ix).»
i

hoc Bciredebetis,quod unaquaequegensproprioscon- Laetabuntur coram te.» Apostrophamfaoitpro-

..

snl.ii deos,etde vivorumsalutemortuosscisoitetur: pheta ail apostolos Ghristi dicens: () Domine Jesu,
vohis autem in auxilium legcm dedit Dominus, ut laetabuntur apostoli tui ooram te, « sioul exsultant

pnssiiis dicere : Non esl talis ethnicorum divinatio, messores in segote, » Messem appellal gentes,mes-

qin cultores suos Bpc deoipiunt, steui nostra quffl Bores autem populos, sicut ipse Dominns quodam
loeo dicii « Messis quidom multa,operarii autem
absqueullo munere profertur ex lege.Venietautem :

Buper incredulos fames durissima,non paniset aquae pauci {Matth. i\, l.ur. xvi), » et effitera,

fames sitisque, Bed fames audiendi Bermobem Dei « Sicnl exsuitant victores, dividentesspolia. » Spo-

(Amos vnt). Bt cum csurietis eontristabimini, el lia pluralis numerus est, facit in singulari bunospo-
Aialedicetis principi vestro, el patcrnis traditioni- liiiin vel hoe spolium. Victores appellat apostolos,
Ims, hoc est, diaholo, antiquisque erroribus. lloc qui vioerunt tentamenta carnis, ct ipsum «liabo-

pmtem ad eoa ioquitur qui famem passi fuerint re- » luin.spolia autem bomines,qui captivi tenebantur
ritatis, ct suspicient in oteluin sursum et in lei- ab illo. bleo autein dicit victores apostolos, quia
r.im deorsum : el erunt in angustia, in tenebrlset abstulerunt spolia sua diabolo,id est, genus huma-
in tribulatioue, ul aon videant usque ad tempus, numquodipse captivaverat,etreddideruntilludDeo.
lonee et ipsi ad Deum eonvertant. «Jugumet virgam,» diaboli, id cst,dominalioncm
Etsceptrum,»idest,imperiurn,quod
et potestatein.«
CAPUT IX.
per universum orbem tcnebat:« suporasti,» o Domine

« Primo tempore allelviata est fcerra Zabulon, el Emmanuel. Apostropha est ad Ghristum exaetoris,
kerraNephtalim.et oovissimoaggravataestviamaris iil esl, exigentis. Nam exactor proprie est, qui exigit
trans Jordanem Galilaeaegentium.Populusqui ambu- vel cogit reddere tributa regia populos. Et diabolus
lahat in tenebris, vidit lucem magnam.Habitantibus evactor erat, qui cogebat universum orbem suam
in regione umbr.T morlis, lux orta est eis. » Primo farero volunlalem.« Sicut indie Madian.» Legimusin
tempore allel viat.i esse dieitur onero peceatonim, libro Judicum, qood Madianitae temporo messis et

quiainregionibusduarumtribunm primumSalvator vindemi», veniebant in terram repromissionis et

Bvangelium praedicavit. Unde ct m sexagesimo psal- colligebaot fructus terrae,et revertebantur. Sed cum

nm dicitnr:« Benedicite Domino de fontibuslsraei.» saepe hoc facerent, missus e.st angelus Domini ad Ge-

llii Benjamin adolescentior.id est Paulns in mentis C

deon,dicens (Judic. vij Salve, virorum ibrtissime.
»J :

•aecssu,qui et alibi loquebutur: « Sivementeexcedi- El ille Ubi sunt, inquit, signa ct miraeula, quo3 :

niii^ D. o (// Cor. v). » Princeps Zabulon, princeps ostendit Dominus ad patres nostros, quando egrcssi
Nephtalim, duces oorum.Qui in his tribubus fuere suntex.Egyptoinmanuforti? Etdixitangelus: Inca
viculi, de quibus nostri apostoli duccs fuerunt, et ibrtiludine vade,ct in treeontis viris liberabislsrael.

Brediderunt juxta Symmaeum velociter audientes a Quod et fccit. Et eligcns trecentos viros ex Israel,

Domirro : « Venite post mo, et faeiam voa fiori pis- tali modo sicut in historia habotur,praecepitunicui-

res hominum (Matth. iv). » llli vcro statim ct que teneie in manu lagenani ot intus lumen,et in
patrem reliquerunt et navicnlam. Novissimo autem altera lubam. Clangentibusque ille tubas, ot lumen

tempore aggravata est PidesJudffiomm in errore plu- tenentibus jam confractis lagenis,conturbatus Ma-
riiuis manentibus. Mare autem hic lacum appcllat dianilaruin cxcrcitus, et ipsi semelipsos interfece-
Genesareth, qui Jordane interfluente efficitur, in runt. Potitique sunt victoria in die illa Jtidffii, sine
Gapharnaum,ctTiberias,et Iicthsaida,
cujiis liltore effusione sanguinis suorum. Et hoc dicit propho-
et Corozaim sit.-e sunt, in qua vel maximc regione ta : Quia sicut illa victoria est sinc fuso sangulne
Dominus commoratus est ita ut populus qui se- :
cx Israelitarum populo, sic Dcus omnipotens vic-
debat vel ambulabat in tencbris lucem videret, ne- j)
toriam dedit suis electis, vineens diabolum et re
quaquam parvam ut aliorum prophctarum, sed trudens in infernum, sive iiiulliludinem populo-
Bagnamut ejusqui in Evangelio legitur:« Egosum lum in bellum concertantium.
lux mundi (Joan. viu.) » Et qui habitabant in rc- « (juia omnis violenta praedatio cum lumultu.» De
gtone urnbrnc mortis,lux orta est eis. Inter mortem ipso diabolo loquitur.Et est sensus : Spoli;i, id est,

et umbram mortishoc csse pnto, quod mors corum biimanum genus, quod diabolus deprffidatus erat,
qui cum oporibus mortisad inferosporroxorunt. eiiiu venerit Jesus Salvator ejus,auferetab illocum
\nima enim quac peecaverit, ipsa morictur (Execk. vi et cum violentia ct mittet illum, vel inoludet
:

Umbra autem mortis eorum, qui cum pec-

xvin). » cum Luiniillu, id cst, cuin magno sonilu ininfcrno:
cant necdum devita istaogrcssi sunt,possuntonim si sicut dicit Psalmisia (Psalnt. ix), tam de reprobis
Voluerintagcrcpconitentiam.Quialicetsanctiaposto- quam dediabolo: Periit memoriaeorumcumsonitu.
hgaudcrentdeconvorsionogentium ad lidcmChristi, Klvestiiiieiiluin mixtum sanguinc. » Quid porvc-
tamen magnopere tenebantur pro Israeliticopopulo stimentum nisi diabolum.qui plenus eratsangnino
771 HAYMONIS HALBKRSTAT. EPISC. OPP. PAItS I. — COMMENT. BIBL 772

hominum, perpetrans multa homicidia in orbe? A cecidit in Isracl, id est, in populo gentili. II*
Possumus etiam per vestimentum omnes homici- verbum,de quo dicit eximius Evangclista Joai
das intelligere, quibus erat diabolus quasi vesti- u In principio eral Vcrbum, ct Vcrbum erat apud

mento circumdatus, et quorum manus plenaeerant Deum [Joan. i). - Quando est missum Verbum is-
sanguine. Quod autem dicit, « in combustionem tud in populo Jacob? Quando carnem assumpsfl
erit, et cibus ignis, » hoc est quia diabolus cum ex virgine. Tunc autem venit ad gentes quando :

suis imitatoribus et sequacibus i j^n i perpetuo tra- Judaei noluerunt recipere praedicationcm Domini
ditiis cst incibum, sicuti ligna traduntur foco. neque apostolorum, et dictum est apostolis a Do-
« Parvulusenimnatusestnobis. » Iste est parvulus mino : [i
Ite, docete omnea gentes (Matth. xxvin ;

Emmanuel, qui natus est ex virgine, et habitavit in Mare. xvi) •>

et caetera.
nobis: qui secundumhumanitatem parvus visus est, « Et Bciet omnis populusEphraim. » Ephraimap-
ct secundum divinitatemsuporomnesost.«Etfactus pellatdecem tribus: quae nimissuperbae erant, prop-
estprincipatusejus.»Id estparvuli:«supcrhumerum tereaquiaipsi erantmullopluros.quam Juda etBcn-
ejus.» Supor humorum portavitsuum prinoipatum, jamin. Revera onim ita erant, quia ad comparatio
quia crucom passionis suae ipse portavit, quando ncm decem parvus numerus est duo. Vel etiaa
ducobatur ad cruciPigendum.Proplerquod sicutipso propler hoc gloriabantur, quia illis conjuncti orant
i:
dixit: « Data est mihi omnis potestas in ccolo et in Hasin ct Syri.Et quid est quod sciet Ephrairn?IIoc
terra (Joan.xrx). » Et « Proptcr quod exaltavit illum scict quia Hasin ct Syri, qui ei conjuncti fucrant,
Deus (Matlh. xxvm). » id cst, propter illud suppli- quandoquc ab eo recedent : et pugnabunt contra
cium,« et deditilli nomcn quod cst supor omne no- eos, sicut in subscquentibus manifestat. Quid di-

men,»etreliqua.«Et vocabituradmirabilis,etc.»Haec ccbant illae dccem contra Judam et Bcnjamin?

verbasicsuntdividenda.Admirabilisest.quiaDeuset « Lateres eeciderunt » et cretera.Quod significatur
homoest. « Consiliariusest,»quiosineilloconsilium per latcres, hoc per sycomoros : videlicet fragiles
bonum non est sicut dicit de oo angclus « Erit
: : ot infirmi. Et quod per quadros lapides, hoc per
magni consilii angclus (Luc. i). « Deus » est,quia ipse ccdros fortissimi
: scilicet, ct bellicosissimi homines.
fccit omnia. « Fortis» est, quiaabsque illius solami- Sycomorus arbor est infructuosa et fatua, quam
ne nemo fortis esse potest.« Pater futuri saBCuli» est, Picumsylvestremdicunt.Cedrusimputribilclignum.
quia ipse sine Pme mancbit. « Princeps pacis » quia Diximus superius,quia Rasin et deccm tribusdixe-
ipsc nos pacificavit cum angclis, et rcdditDeo Patri. runt: « Ascendamus ad Judam et cvellamuseumad
«Multiplicabiturejusimpcrium.»Quomodomulli- nos.ct ponamus in medio ejus Pilium Tabeel (Isa.
plicabitur?Quiaperuniversumorbcmpcrpra^dicatio- vn). » Et erecti in superbiam, dicebant dcspective
ncm apostolorum, nomen illius propalatum est, et C de Juda ct Benj amin Lateres cecidcrunt,i d cst imbe-
:

quotidienomenChristianitatisaugmontatur.«Supor cillesctinPirmicecideruntexJudainmanushostium.
soliumDavidsedebit,»idest,inpopuloJudaeorum,vcl Sed cum habuerimus ipsas duas tribus redactasin
etiamincordibus illorum qui mites ct mansueti hu- potestate nostra : « sediPicabimus » vobis ex « qua-
milesquefuerint,sicutDavid.« Amodo,idcst,insiecu- dris lapidibus » domum, idcst, fortissimisetbellico-
laS33Culorum.« ZelusDominiexercituumfaeiethoc.» sissimis principibus ct pugnatoribus, constituemus
Zelusestodium etinvidia. Estct zelusdileetio videli- vohis principatum ct imperium.El addebant: « Syco-
cetetamor,dequohicdicilur.Zclus.idestamorDomi- moros succiderunt, » id est,fragiles et sine robore
ni quo dilcxcrit populum suum, omne gcnus vidcli- viros ex illis duabus tribubus interfccerunt hostes,
cet hominum faciet istud,idcst,mittet Filiumsuum, qui pugnavcrunt contra eos.Scd nos cum habueri-
et liberabit genus humanum de faucibus diaboli. musillos qui rcmanscrunt subjugatos, pro illis im-
« VerbummisitDominusin Jacob» vox prophqtae. becillibus immutabimus ex nobis ipsis cedros,id est
Jacob appcllat in loco tribum Juda, Israel autom fortissimos principes: quisicutcedrusquod imputri
reliquis tribus. Quid fuit istud vcrbum?Quantumad bilelignum est nunquam dePicit, et sicut lapisqua-
litteram pcrtinet,misit Dominus vcrbum in Jacob : drusquapartcinclinatus fucrit semper stabit itaet :

quia complacuit oi, et constituit ut et tribu Juda yy illi omniaadversa fortiterpermaneantstabiles.

inter
reges semper cligerentur supcr universum Israel,a Quod autem non commemorant hostes qui illas duas
tempore quo coepit regnare David mitissimus rex. tribus succiderunt, id est, interfecerunt, et in quo-
Ceciditauteminlsrael.Idest decem tribus, quia ipsi rum manus illi cecidcrunt, referendum est ad illa

dcxtruxerunt illud proeceptum quando projecerunt lempora quando Philistiim vel Rasin et Syri pugna-
domum David, et elegerunt sibi regcm Hieroboam verunt contraeos,et multa milliaex eis occiderunt.

de tribu Ephraim : a quo poslea appellatae sunt « Et elevabitDominushostesRasinsupereum. » Vox

Ephraim generaliter (/// lieg.xu). Vcl alitcr : Ver- prophetae contra Rasin et Syros. Et elevabit. id est

bummisit Dominusin Jacob,id cst doctrinam Evan- adducet, Dominus hostes Rasin, Sennacherib videli-
gelicam in aposlolos ct in sanctos praedicatores, et cet, super eum, id est, super Rasin, « et inimicos ejoa
cecidit, id est pravaricata est illa praedicatio sancti Assyrios in tumultum vertet, » id est, in prsliunv
Evangelii ab heereticis. Vel aliter : Verbum rnisit contra eum.Et quare hoc?Quia debellavit Judam.
Dominus in Jucob, id est in populo Judoeorum : sed « Syriam ab oricnte. » Vox Prophetcc ad decem
773 i
OMMENT. 1N 1SA1AM. — 1.111. II. 774

Hoc esl quod superius dixil quia soiel omnia A quas ipse jam ceperat. * Nunquid non ul Damascus,
bribus. :

Ephraim. Quid sciet? Quia adducot Dominus Sy- sic Sainaria, » sub inea dominaliono COnsistit. Da-

riam ab oriente, qure ante eral ei conjunota : » El masous civitas esl metropolis el regia, quam con-
Philistiim ab occidentc, » quia ab orientali ploga didil sorvus Abraham Eliezer, super quam regna-
erant fllii Isracl, Syri ct Philisliimab occidcntali. bal Uasin.
Quo tempore factum csl hoc?Quando Sennacherib «Quomodo invenil manus mea? •
id est, potestas
Bflpil Syrios el PhilisUeos.et paritercum illis venit n'ca, regna idoli »Vox Sennaoherib qualiteradmi-
((

Buper decem tribus. rabaiur de sua potentia.Et imn est legendum affir-
\d percutientem se, » id est, ad Deum. - In- mative,sed admirative el interrogative, Hoo autem
eurvantem. » Incurvare esthoc quodesl rectum in quod sequitur, subauditione eget. Et est Bensus :

alteram partem Hectere. « El depravantem. » Aliqui Sicul siinulacra et regna, quae superius commemo-
codices babenl refrenantem, sed falso scriptum est. ravi,sub meodominio redacta sunt:sic et simulacra
Depravantem autem dioit, quia ille populus depra- Saniaria" ot Jcrusalcin nica sunl. Pene siout dixit,ita
rabat et corrumpebat legem Dei,et viam gressuum impleviU Nam omnea civitates decem tribuum et et

Buorum. Benjamin etJudadepraedatus est,praeter Jerusalem.

« Et erunt qui beatificant populum istumpraeci- Ex Jerusalem etiam comprebendit inferiorem par-
pitati, et populus qui beatificatur praecipitabitur. »
" tem,quam tradidit ei Sobna scriba (IV Reg. xvm).
Vepres, id est, omnia mala illorum, oonsumentur « Nunquid non ut feci Samari«,sic faciam Jeru-

super ipsos. salem? » Non ita permisit ci Dominus inJerusalem

Vir fratri suo non paroet. » Hoc impletum est propter Ezechiam.
illo tempore, quando obsessi sunt a Romanis, quia « Et erit,cum complcvcrit Doniinus eunctaopcra

tunc fratrem suum frater occidit. sua. » Vox prophetae. « Visitabo, id est ulciscar »>

« Et declinabit ad dezteram, » id ost, ajustitia, el vindicabo me de illo « super fructum, » id est

et esuriet * malum. « Et comcdetad sinistram,» super opera ejus.
id est, non ci sufficiet.»
incrassabitur malitia, « et « Abstulit tonninos populorum.» IpseenimSen-

Simul Manasses et Epbraim pugnabunt contra Ju- nacborib inulta rcgna comprehendit, ct conclusit
dam. Manasses enim et Ephraim erant ad invicem sub uno termino, sub una potestate. « Inve-
id est,

eommoti,et tamen ad Judam debeliandum concor- nil quasi nidum manus mea. » Sicut destruitur ni-
des erant. dus quo recedunt pulli, ab illo a quo inveni-
tur, sicdestruxit ille omnia rcgna.Et mctaphorice
CAPUT X.
loquitur,et dicit. « Et sicut colliguntur ovaquc de-
V,e qui condunt legos iniquas. » Vox prophetae G relicta sunt ab avibus.» Mclaphoram servat. Sicuti
ad scribas et Pharisaeos, qui traditiones suas su- per nidum regna, ita etiam per ova intelligere pos-
perponebant legi Dei [Mattk. xv; Mare. vn). suinus habitatores regnorum. Quidam codices ha-
Quid- facietis in dio visitationis vestrae? » Con- bent uvas, scd lalso scriptum est.Quia enim primi-
dolet propheta malitiis populi sui. Visitatio in hoc tus dixit dc nido, sic posL dc ovis.Et vox cst Scn-
loco in malam partem ponitur : et vocat visitatin- nacherib.
ultionem et vindictam, quam Dcus cx illis ex- « Et non fuit, qui moverel pennam, » id cst, qui
Bgit, vcl sub Scnnacherib,vel etiam sub ltomanis. auderet manum contra meerigere, « et ganniret. »
Vox Dei ad Sennacherib ol populum
Assur. » (lannirc proprie aviuin cst, ot posuit pro oo quod
ojus, Vae, itl est, interitus imminet tibi pcrditionis. ost mutire.
Quare comminatur Deus Scnnachcrib? Quia licet « NuiKjuid gloriabitur sccuris? » Vox prophetas
permiscrit ei debellarc dcccm tribus, tamen non de Sennacherib. Et est scnsus:Scnnachcrib namquc
prscepit ei ut penitus contereret illus : scd flagella- ultionem quam
supcr decem tribus, non Dei
fecit
rel conculcaret eos,sicut lutum platearum. Ille
el voluntati reputavit, sed sua3 fortitudini. Et dicitur ei
autem, elatus in superbiam, putavit sc hoc facere a propbota Si securis, aut serra, vel virga, aut
:

suis viribus et fortitudinc decem

: et non solum illa etiam baculusque lignum est, erigantur in supcr-
I)
tribus captivas duxit,sed otiain inaximam mutilu- biani ct dicant IIoc quod faci.mus, nostra virtute
:

•linem eorum delevit. Virgam autem et baculum vo- ct sagacitatcadimplemus. Sic diccbat Sennacherib.
cat illum, quia pcrcussit et flagellavit per illum Sicut ea quae supra diximus ncqucunt operari, et
duodecim tribus. aliquid implere per se,si uon fuerit qui in ois ope-
Nunquid non principes mci reges sunt? » IIoc rolur : sicSennacherib,hocquod fecitnon implesset,
ideo dicit Sennacherib, quia quando vcnit super aisi Domino permittente proptcr peccata populi.
"in tribus, multos rcges adduxit sccum quos « Propterea mittet Dominus in pinguibus ejus
jam subjugaverat. « Nunquid DonutGarchamis, tenuitatem.» Per pingucs,debemus intelligere duces
~unt sub mea potestate Chalamno, etArphat, et ac principos et fortes bellatores, quos attenuavit
Bmat? » Vox prophctte ex persona Sennacherib. Dominus, quando misit angelum suum (sicul in
Taliterenim gloriabatur. Ula Carchamis ot illae aliae subsequentibus videbimus) qui interfecit cx eis cen-
civitates qnas cnumeravit, gentium civitates erant, tum octoginla quinque millia (IV lleg. xix).
m HAYMONIS HALMKItSTAT. BPI8C. OPP. PAR8 I. - COMMBNT.
liboravit oos, sed
BIBL.
Dominus propior
77G

.. Bt subtufl gtorla i-jns A Ipseautem non

Baoeensftj ardebit quftsl

oombuetio igni».» Dicit beatoa Hieronymuequodanl servuna Buum David. Cum autem ille mortoue
illius interfectua est, fuieeet, Rliusque ejus Ezcchias regni gubernaeula
[oco Quia quando exeroitue
:

cepisset, omnia simulacra quaeerantin Hierusalem

omnia corpora exusta sunt ab igne coelesti vesti- :

confregit, populumque Dei qucm pater ejua ad cul-

menta autem illaesa permanserunt. Et venientes Ju-
111,1 gentium verterat,ipse ad Dci cultum revoctt-
daei aocipiebant summitatem vestis, et oxcutiebant
1

pulverem oorporum, quaa in pulvere fedacta sunt. vit.Nam peromnea angulosplatcarum,et Buperdo-
Propterea crgo dioit : gloria ejufl accensa ardebH mos et in nemoribuset in lucis, ipse perfidus Achaz
Ut accensa ardebit subtus, idola dhrersorum gcncrum constituerat quae filius :

quasi combustio ignis :

ejusEzcchiasornnia rninutatim confregit.et in pul-
idest.sub vestimentis.Gloriam autem appellatmul-
fifudinem cxercitus. Quia multitudo populi gloria verem redegit. Hoc audiens Sennacherib,spiritu ma-
lignitaUe succeuBU8,postquam habuitSyrios et Phi-
rcgis cst. {Prov. xiv).
lumen Israel in igno.» Lumcn appellat lrstsB08,etdecem tribus depradationis onerc captiva-
« Et erit
Et sanctus ojus in tae vcnitab /Egypto cum innumerabili mullitudine,
angelum, qui succcndit illos. «
tcndens iter ad llicrusalcm in directum.Jam enina
llamma. » Lumcn et sanctus unum cst, qui fuitin
quod omncs combussit altcra vice vastavcrat civitates Judac, prater lbcru-
igne et flamma Assyriis,
salem. Proptcrea dirigitur sermo propheticus ad
igne. Lumcn autem, id est angelum, Israel
dicit :

duas tribus qua? antea spem posuerant super /Egy-

quia unicuique genti a Deo legatus est angclus. Et
ptios et Assyrios,qui eos saepe percutiebanl ut non :

dicunt Hebraci,quod Michael archangelus fucrit, cui

ultra innitantur supcr eos,sed in Domino Dco Israel
commissaeratilla gens Israelitica,sicut in Daniele
spem ponant. « In veritate, » non ficla, nec duplici
legimus. «Dovorabitur spina ejus, » id est, gloria
corde, sed toto mentis affectu « reliquiae » qu/c re-
ejus et divitiae, « et vepres » etiam consumcntur.
approhendent eum. manserunt, et quas Dominus sabaoth liberavit.
ld est iniquitates, et peccata
ejus et carmeli ejus.» « Convertentur ad illum. Si enim fuerit populus
«In una die.Gloria saltus
tuus Israel. » Hoc ad adventum Christi pertinct.
Gloriam appellat multitudinem populorum. Carme-
ligno- Vox prophet». domus Israel,licct tanta multiludo
lus mons magnus est, habens multitudincm
sitinmedio tui quasi arenamaris tamen ad com-
Exercitus tuus, qui tantus ost,
:

rum.Et est sensu :

parationem illorum, quidquid in duritia cordis re-

sicuti arbores in sylvis et in monte Garmeli,
peribit
torrore profu- maneblt.adveniente Christo in carne,quasi reliquia»
et in corpore et in anima. « Et crit
convertentur ex ipsis ad ipsum (Rom. ix, xi). Quae
Cum surrexissetmaneSennacherib,et vidisset
gus.»
qui onte
fuerunt istae reliquiae? Apostoli, nt alii
omncm exercitum suum combustum igni timore :

perterritus,fugit in terram suam. Et cum adoraret C ascensionem Domini crcdiderunt ex Judaais. Et illi
templo Nesrach deum suum,fdii sui interfcce- de quibus legitur in Actibus apostolorum « Quia :

in
praedicante Petro crcdiderunt una die tria millia,
runt eum (IV Reg. xix).
quorum ante addu- altera die quinque millia (Act. n, iv).» « Consumma-
« Et puer scribit eos,» id est,
tio, » id est perfcctio sive completio « abbreviata
xerat tantam multitudinem sicut arcnam quse
est
ma- inundabit, » id est inundare faciet « juslitiam.» De
in littore maris, et sicut arbores quae sunt in
adventu Domini continentur ista. Quomodo abbre-
ximo saltu, a puero parvulo potorunt numerari.
viata est perfectio? Quia omnia quae in lege et pro-
Quod ita factum ost. Non remanserunt enim ex

multiludine nisi decem viri qui pariter phetis de Domino praedicta erant per longa ante
omni illa
tcmpora, ipsi in brevi tcmpore adimplevit, in tribus
cum illo fuga lapsi sunt.
inun-
Diem accipe pro tempore. videlicet annis et semi. Et quomodo fecit
« Et erit in die illa. »
residuum Isracl. » Residuum Israel dare, idest abundare justitiam? Quia praedicatio
« Non adjiciet
illis duabus tribu-
qui remanserunt ex apostolorum in omnem terram exivit, et in fines
vocat illos

bus,qui non snnt capti a Sennacherib.Omnes cnim teme verba eorum pervenerunt (Psal. xvm). Qua;
fuit ista justitia? Quia humanum genus,quod
dia-
civitates munitas Judae et Benjamin cepit.et
partem
Hierusalem, tradente Sobna bolus per fallaciam possidcbat, ipse per passionis
etiam inferiorem de ^ troplKcum
dicit « qui fugorint
a mortis vinculo liberavit.
scribaprae timore. Quod autem
sive
omnes « Consummationem, » id est perfectionem
Jacob : » ad hoc respicit, quia cum illre ci-

fugae praesi- completionem, « et abbreviationem faciet Dominus

vitates Judse depopularentur,omnesqui
Ezochiam in medio terrae, » sicuti jam diximus.
dium capero potuerunt in Ilicrusalcm ad
Vcletiamquodbreviuspossumusdicere.abbrevia-
fugerunt. Et quod dicit « non adjiciet inniti, » id
» sic est tioncm fecit Dominus quando in tribusdiebus omnia
:

cst coniidci-e, « supcr eo qui porcutit eos :

qnaa de sua passione et resurrectione vel liberatione

intelligendum (IV licg. x\i,xvm) Tcmpore illo quo :

humanigenerispra3diclaerant,complevit(L!<r.xxiv).
Phacce et Rasin volucrunt vcnire, id ost dcbcllare
mcdio autem terrae dicit,quia Hierusalem ubi hoc
duas tribus, misit rex Achaz duarum tribuum ad
In

TEgypti, ut liboraret cum de manibus duo- mysterium salutare patratum est,umbilicus dkitur
regom
csse terra (Ezech. xvi). Vel ctiam abbreviationom
rum rcgum dicensServus tuus sum,tantummodo
: »

aufcr jugum Phacee et Rasin de collo meo.

fccit,quandoomnem infinitam multitudinem Assy-
veni et
777 GOMMENT. 1N ISAIAM. LIR. II. 778

riorum una nocte percrait', praetprdeccm viros. Vox A Bcriptio viarum, per quaa loca venorit Sennacherib

Dei per prophctam. ;tli in Nob

/Egyptio usqueulii el populus ejus per- :

h Propter lioc dicit Doininus, •

ut non timcat iil, subscquontibus vidobimus.
sicut in populc
iii.is et populus ejus ab Assur, hoc csl, a Sen- mcus, vcniet Schennarib ab /Egypto in Aioth, et
oachcrib ct populo cjus quia ipsc in brc> tempore
: i nnii figel in tentoria, •• sed transibit in Magron et
el momento porcutiet eos. El liccl in virga, hoc commendabit in civitate magnavasa sua » el sagi-
est in depr83datione civitatum corum, percutial e nas, id esl sarcinas.
tamcn nullatcntis prajvalebil omncs pcnitus dclere, Transicrunt cursim.s Sic loquitur propheta de
«

quia civitatcm Hierusalcm liberabo manu ejus « 1

«.

*
ruturo quasi de praateritoquia transicruntcursim :

proptor David servum mcum, ct Ezcchiara famulum populi qui cum Scnnachcrib vcnorunt,el quia trans-
cneum /1 licg. xix). Quod autom dicit « Baculum :
Judaeorum quas enumeravimus.
ierunt bas civitatos
sinim levabit super te in via /Egypti, » sic csl in- Veletiam civitatem magnam,ubi sarcinas suascom-
lelligendum : Postquam Sennacherib babuit dc- mendaverunt, cito transierunt et pervenerunt in Ga-
oem tribus deprsedatas, reversus et por civitates baa. Et cum ibi pervonissent, dixorunt : « Gabaa
Jadae et Benjamin qua; orant in via /Egypti, quas erit sodes nostra. » I L»i enim babuit diversorium,
omnes subvertit. Vel etiam baculum suum, id e t
jj sicutdicit B. Hieronymus. Dt territaest urbs vicinu
"fladium suum, levabit supor eos in via /Egypti, Bama. Quidom ita voluntdistingucre, ut ila junga-
tpiia postquam scmol habuit omnes civitates dua- tur : Transierunt scdes Gabaae cito : et sit scdcs plu-
runi tribuum comprehensas.et pars etiam civitatis ralis numerus, et postea jungant nostra Ilama ob-
Hierusalem tradita in manus Bapsacis principis stupuit sed non ita cst. Dieit enim bcatus Ilicro-
:

illius a Sobna, scriba superiusjam dixi-

fuit (sicuti nymus, qui cum illi transissent velociter civitates
mus) et revcrsus 09sct in /Egyptum iterum cum :
magnas, et ibi commendassent saginas suas, per-
tediret ad ilierusalem capiendam, omnes civita- venissentque ad Gabaam, habucrunl ibi diverso-
lea illorum quaB remanserant, quae erant in itincre rium, sicut jani diximus. Gabaath autem Saulis
ab /Egypto venientibus Hierusalem, ipse sub- cum hoc audissct, fugit. Allera cst enim Gabaa, et
vertit. altera Gabaath. Gabaa autem Hebraeum nomen
AJhuc paululura » longo teniporc poslquam cst, et ideo utruni dicamus. Gabaae sive Gabaa non
praedicta sunt, corapleta sunt.Sed omniasscula discrepat, quia alterius Linguae proprietatem tcnet.
aeternitati Dei comparata, brevia putabuntur. Om- Gabaath vero Saulis dicitur, quia Saulis quondam
lia enim quae futura sunt, in praesentia Dei jam elccti Domini fuit sedes regia ibi.
videntur.
Hoc Hinni voce est eleva. Vox pro-
i

« tua, » id
Vox Dei ad Scnnacherib populum ejus « Et ^
ct :
atque Anathoti civitates
phetae. Gallim ct Laisa,
nmmabitur furor moussuper sceluseorum,» id [sraeliticae erant, pcr quas illi transierunt.
supcr /Egyptios, et Assyrios, et Scnnaeherib.
« Migravit Medemcna. » I)c loco suo ad alium.
< Etsuscitabit super cum « hoe est, suporSenna-
Medcniena ct Jabin, civitates sunt Judae.
i-liorib « fiagcllum, » id est vindictam, « juxta pla-
-miii Madian in pctra Oreb. » Vox prophets contra « Adhuc dios ct, ut in Nobe (civitate) stetur,

Sennacherib Jamsuperiusdiximus,qualiterMadia-
:
id ost habitotur a Sennacherib. Nobo civitas tcrrae

sinc effusione sanguinis filiorura Israel

perem- repromissionis est, de qua fuit Gesbi qui fuit do

pti sunt (Judic. vi, vn). Ideo comparat occisionem

triginta principibus David, siout in libro Parali-
Madianilarum interfeclioni Assyriorum. Quia sicut pomonon (/ autcm non
Par. xxvn) legimus. Est
illi sine cruorc sanguinis sudaici populi necasi sunt, longo ab Hierusalem. Et quare dicit adhuc dies :

ila et isti. « Et virgam suam super mare, subau- •>

est ut in Nobe stetur ab illo? quia quando Sen-

lis. levabit. Per virgam intellige fortitudinem. Et nacherib illuc pervenit, parum crat adhuc dioi.
ensus : Antcquam super te veniat, ibit contra « Agilabit » crgo « manum suam, » id cst move-
Tharacam regem /Elhiopiae, et transibit mare Ilu bit, niinans multa mala Hierusalem; proptcrca au-
nruni, et levabit eamdcm virgam supcr /Egyptum. j) tem super monlem Sion et collcm Hierusalem, »
«

Et tunc rovcrtetur cum multo excrcitu, veniens su- quia Sion mons est et Hierusalem circa collom, id
per Hierusalem. esl circa vallem Qlius montis sita est. Quando vero
•• Et crit in dio Diem accipe pro lempore.
illa. » Sennacberib oxivit de /Egypto, prout citius quivit,
Dei ad tribum Judam ct Benjamin. In qua die acceleravit grcssum, tendens ilerad Hierusalem ut
inquo tempore ablata est dominatio Sennache- supra dictum est.
rib de collo duarum tribuum? Quando exercitus il- Gura autem venisset Nobe, tetendit ibi tento-
in
lius ab angelo intcrcmplus est. « El computrescet,» rium, volens occuparc Hierusalem
diluculo et :

-: deficiet« jugum, »hoc est, dominatio et ser- postquam illuc venit, uon cessavit usque mediam
vilus de bumoro tuo, o populus duarum tribuum, noctem minari desolationem llierusalem dicens En :

icie olci,» id cst a praesentia miserieordiae Dei. ista sola civitas poterit liberari de manu inea? Non
olenm namque misericordia notatur. eril ita; 8ed sicut fcci Samariae et regi ejus, sic fa-
V»,niet in Aioth. »Vox prophctae. Haec esl de- ciam Hierusalem et regi ipsius Ezechiae. Sed post-

Patrol. CXVI. 25
 '

77» HAYMONIS HALBERSTAT. BPISG. OPP. PAIlS. I. COMMENT. BIBL. 7H0

quum ierunt m> rmitum, omnes percussi sunt ab A confricabant manibus, et manduoabant (Matth
,;l

angelo Domini. xh ; Marc. vm ; Lue. vi). Nam cum vidissent hoc

Ecce Dominator Dominus. oonfringet laguncu-
« quidam, reprehcnderunt apostolos. Sed quid fecit
lam in terrore.»Vox prophetae de passione Domini. Dominus? redarguit aposlolorum contradiotores, ei
Laguncula, diminutivum nomeo est a lagena. La- dixit illis:« [te et discite quid est, miserieordiaa

gunola autem, quac lutea est. significat corpus Do- volo, et non sacrtfieium {Math.iv; Ose. vi). »«Bt
minicum, quod confractum est tempore passionis. pereutiet terram virgaoris sui.» Terram po9uitpn
ln terrore autem dicit, quia monumcnta aperta habitatoribus terr»; virgam pre doctrina evangeK-
sunt, alque terraemotus facLus csl magnus, ol e®- ca. Quando percussit illos virga, id eet doctrina evan-

tera quso in passione ejus ostcnsa sunt. « Exoolsi gelica? Cumper praedieationem apostolorum prin-
succisi sunt,» id ost Judaei humiliati sunt, ct a pro- cipis Polri, post asconsionem illius credidorunt uno

prio solo succisi et projecti sunt. dic tria millia, altera dic quinque millia, et deinceps
« Et subvertcntur condcnsa. » Id cst densitatos multa millia: dicenLes qui crediderant audita cju9
« saltuum ferro. » Saltum appcllat lliorusalcm, praedicationc :« Quid faciemus, viri fratres?» Et Pe-

propter multitudincm populorum quffl succisa cst trusad illos :« Pccnitcmini etconvertemini,ut delc-
fcrro Romanorum. « Et Libanus cum cxcelsis ca- antur veslra pcccala. » Simililcr per praedication>;rn
J!
dct, »id est, Hicrusalem cum sacerdotibus ct prin- aposlolorum corda populorum percussit quando :

cipibus suis. Per Libanum dcbemus intelligere rolinquontcs proprias voluntates, baptizabantur in
templum civitatem, sicut dicilur per prophc-
vel nominc Jesu. Potest et per virgam sententia divini
tam Aperi, Libanc, porlas tuas, et devoret ignis
:
examinis inlelligi. Vcniens Dominus in carne, pri-

cedros tuas. mum coepit pracdicare pccnitentiam dicens : « Pce-

CAPUT XI. nitentiam agitc, appropinquabit enim regnum ccclo-

Egredictur virga de radicc Jcssc. »jVox pro-

« rum (Matth. iv).» Et postmodum subintulit : « Oin-

phetae de nativitato Domini. Prophetae non sevvant nis arbor qua3 non facit fructum bonum, excidctur

ordinem historiae. Supcrius enim dixit dc passione ct in ignem mittelur (Matth. vn). » Hac sententia,
Domini : nunc vero loquitur de nativitatc illius. isti judicis advenientis terrenorumhominum corda,

Virga de radice Josse egrcssa cst, quia virgo Maria relinquentes pristina vitia, cceperunt ab baptismum
cx propagine David orta est. « Flos de radicc ojus de quibus discipuli Joannis invi-
illius confluere,

ascendet,» id cst dc semine Jesso patris David Chri- dentes Christo, dixerunt magistro suo « Rabbi, :

stus natus est, flos virtutum, et corona angelorum, ecce plures veniunt ad Jesum quem tu baptizasti,
et sertum etiam hominum cleclorum quam ad te (Joan. m). » Et spiritu labiorum suorum
« Et roquicscet super eum, » id est super Chris- C interficiet impium. » Id est Antichristum,
sicut di

tum « spiritus Domini.» Hoc impletum est, quando cit egregius praedicator « Quem Dominus Jesus in- :

terficiet spiritu oris sui (// Thess. n). » Et licet a

baptizatus est a Joanne in Jordane. Requievit Spi-
ritus sanctus supcr cum in specie colomboe, et vox Michaele prosternatur, sicut quidam dicunt, Domini
Patris audita est (Luc. iii). Attamen non cst intel- tamcn nutu illud adimplebitur.
ligondum quod ab illo solummodo temporo cceperit « Et erit justitia cingulum lumborum ejus.» Quis

habitare Spiritus sanctus in Domino Jesu Christo, vidit unquam cingulum de justitia, aut cinctorium
qui secundum divinilatcm anlc omnia saecula aequa- de fide?Per jusLiLiam eL fidem, debemus inLelligere
liter cum Patrc possodit ipsum Spiritum sanctum; sanclos, qui pcr fidem et justitiam operando bona,

sed sicuti ox tomporc conceptionis secundum huma- Domino cohaerent sicut vestimenta.Unde ex persona
Mcdiatori Dci et Patris loquitur Isaias alio in laco de Filio Vivo
nitatem, tanta est gratia collata ci :

hominum homini Jesu Christo, ut verus csset Deus ego, quia his omnibus velut vestimento vestieris.

et verus homo ita et secundum quod homo fuit,

;
« Habitabit lupus cum agno. » Haec juxta histo

Spiritus sanctussupcr illum requievit,
rationo cjusdem Spiritus sancti in utero virginis
carnem nostrao fragilitatis assumpsit (Lac. i).
Haec vero scptcm dona Spiiitus sancti, qiu-c hic
riam carent sensu. Allegorice autem, per lupun.
quando ope-
possumus intelligere sajvum et infidelem hominem.
n agnus vero humili, etmansueto, fidelique assimila
tur. Lupus crgo cum agno habitavit post adventurc

commemorantur, in Christo rcquicscunt, quia in Domini, Paulus crudelis persecutor cum Anania
ipso habitat omnis plenitudodivinitatis corporaliter mansueto, vel cum Petro. Sic et de multis accipien-
(Gol. i et n). dum, qui dc duritia incredulitatis ad fidem Domin
« Non secundum visionem oculorum judicabit.» venerunt. Pardus significat hominem multiplicibu;

Id cst non attcndct personam hominis, quia de eo criminihus ct crroribus maculatum, honoribus ta

scriptum est :« Non est personarum acceptor Deus, mcn istius sasculi pollentem.
sed in omni gente qui timet cum acccptus est illi Haedus comparatur humili peccatori. « Pardus er-

{Act. x). » go cum hoedo hubitavit, superbus peccatoi

» id est,

« Argnct mansuctis tcrra;. » Tunc

in acquitatc pro cum humili pcccatore infra sanctam Ecclcsian
incrcpavit Dominus rcprehonsores humilium, cum manebit, non despicicns illum,licet terrcnis lucri:
discipuli cjus ambulantos pcr sata cvellabal spicas, pollcat: quia verecundabitur de suismalis. Hcedus
781 CuMMl.NT. 1N ISAIAM. LIH. II. 782

autem non ideo comparatur manauetndo quod io si- A toitem dioit reliquiaa duarum trihuum.quas reliquc-
scd quia mortifienl semetipsum Domino
aistris sit: rant illi populi qui enumerantur, et non interfieoe-
(Cnl. m).Per vitulum et ovem, similiter humilea et ranl : sed per onines plagas mundi illos cxsulcs
innoccntcs, qui se mortilicant cum vitiis et oonou- reoerant. Vel etiam aeoundo adjioiet manum auam
uoentiis. lVr leonem autem aliquem principem in diejudibii : quando, pra-dicanto Elia ct Enocb,
istius saeculi possumus intelligere, qui pariter cum omnis [srael qui inventua fuerit aalvabitun
innocentibus tn E_cc_esia morator. Similiter pervi- « Et levabit signum » vicloria., hoc est signum
tulimi et ursum intelligondum esti eruois«in oati0ne8*per pnadioattonem apostolorum,
n Leo ([uasi boe Bomedet paleas. « Far leonem, ui sciani omnea gentea perquod aunt redsmpti dc-
diotum est)princeps intelligitnr;
rtz,sive aliquiB(ut victo diabolo. « Et oongregabit profugos Isracl, »

pcr bovcm autc.m, quililict simpkx.Leo crgo quasi id cst illos qui cx tribulus dispcrsi sunt pcrdivcrsa
'omeditpaleas.simplieem videlicet intcllcctum : regna. « Bt diapersoa Juda colligct, » hoc est cx
quia principcs istius s__culi litterali supcrlicie et tribu Juda et Benjamin.Hoc ad illud pcrtinet.quan-
historia contenti sunt, sicut et aimplicea quique. do apostoli, die Penteoostea linguis igncis inflam-
u Et delcctabitur infans. » lnlantem bio possu- mati, cceperunt variis loquclis loqui (Act. n). Tra-
mus intelligcrc Dominum Jcsum Christum,propter dunt enim historia), quia cx omnibus locis uhi Ju-
it_._ _..__i: i.l-,. •__..__. t» J„: -_i __J _ _li_ _•_•_•__._ _._.
: _•
da_i antca dispersi fucrant, in illa festivitate aliqui
•

innoccntiam vcl lV'ti'um,aut alios apostolos,,ct cla

;

rissimos sanctos:qui malitia parvuli fucrunt, sensu illorum redisscnt ad proprium solum : sicut Lucas
autcm perfccti (/ Cor. xiv) quibus dcdit Dominus ;
in Actibus apostolorumErantautem m Hic- dicit :

potestatem ejiccre da.moncsdcobsessiscorporibus. rusalem habitantes Judeei viri rcligiosi,cx omni na-
(Mdttlt. x\ )larc. vi; Litc. ix et x). Aspis diabolum tionc qiuc sub ccclo cst. Ex quibus crcdidcrunt una
signilicat, qui in cavcrnis et foraminibus, id est in die (ut dictum est jam superius), pracdicantc Po-
cordibuspervcrsorum«hominum habitat.-Abubere, tro, tria millia, altera dic quinque millia (Act.n,i),
autem dicit scparatum, id est a carnalibus deside- et deinccps multa millia.
riis retractum.«Et qui fuerit ablactatus, mittct ma- «Et auferetur zelus Ephraim, ct hostes Juda per-
num suam incavcrnamrcguli.-Rcgulusest serpcns, ibunt. Quando Isaias hoc prcedicabat, contrarice
i)

innium serpcntium.qui suo
solum bestias, sed etiam aves pcr aera volantes
Bt it, et significat diabolum.Ablactatus, dicitur a
lacte separatus. Sancti ergo qui ab ubere, hoc est
a carnalibus desideriis abstracti sunt, et qui abla-
flatu vel visu non intcr se decem tribus Judaac Bcnjamin crant.Tem-
poribus autem apostolorum,illi qui credidcrant tam
ex Juda quam cx Bcnjamin, non pugnabant inter
sc sicuti prius, his qui conjuncti crant in unitate
lidei et dileclionis.

ctati sunt,id cst a lacte separati, quia jam solidum C u Et volahunt in humcros Philistiim per mare. »
cibum pcrcipiunt (Hcbr.x), id cst jam perfecti sunt Qui crunt isti qui volabunt? Apostoli, do quibus

in lide de operationc illi dclectantur mittcrc ma-

: alibi scriptum est : Qui sunt isti qui ut nuhes vo-
num suam.hoo est operationem sua. pi\cdicationis, lant? Volareautem dicuntur, proptcr colerem cur-
in foramine aspidis ot in caverna rcguli, id cst in sunr.quiaapostoli pcr marc magnum navigio trans-
cordibus perfidorum, et oxtrahcrc indc scrpentcm, icrunt ad insulasPhilistinorum:sicutbeatusPaulus
ipii vocatur diabolus. apostolus,qui Rhodum insulam
Pamphiliam ver- ct
•< Non nocebunt»ipsi serpentcs« in montc sancto burn xikc docuit(.h'..xxvii).Proptcrea autem dicun-
tneo, » id est in Ecclesia mea. Vox Domini cst Et : tur volarc supcr humeros Philistinorum,quia sicut
qttare non nocebunt? Propheta manifcstat : « quta avis cvolat supra ramum subito, ita apostoli,inspi-
replcta est tcrra doctrina «evangclica.ln fincscnim ranlc Domino adicrunt illos, ct similitcr praidati
sonus procdicationis cxivit (Psal.wm).
orbis terra?, sunt filios Oricntis sua pra_dicationo. « Iduma_a et
Et (juomodo replcta est? « Sicut aquaa maris ope- Moah pra.ceptum manus corum, » subaudia se-
rientes»fundum sui.Aliqui codiccs habent apcricn- quentur. Idumici ct namquc ct Moabita. pr_ecepto
tes:sed falso scriptum est.Discrepat enimascnsu. evangclico se supposuerunt,credcntes in Christum
Sksut ergo aqua. operientcs profundum maris sic : r\ FiliumDci.» Et filii Ammon :» similitcr « obedicn
"innis terra scientia Dei plcna est. tes » fucrunt doctriiuc illorum.
Et erit in die illa : Adjiciet Dominus sccundo... « Et dcsolabit Dominus linguam maris /Egypli.»

prcphette de Juda_is qui in Dominum crcdide- Quemadmodum Idumaei ct Moabitaj, ct Ammonita.

runt.Dics accipiendus est pro tcmporc.In quo tcm- obedientea exatiterunt praeceptia cvangelicis per
pore erit istud? quando « sepulcrum Domini fuerit praedicationem apostolorum : sic ipsc Dominusde-
irloriosum : »hoc est post resurrcctioncm ascensio- solabit pcr semetipsum linguam maris /Egypti.
itemquc cjus. Quarc dicit sccundo? quia ijisc anle Mara.Egyptiappellaturpropter mullitudincm popu-
passiunciii suam primum pr_edicavit, dicens :«Pce- lorum.Et notandum,quiamarenon habct linguam,
nitcntiam agite (Matth. iv). » Post resurrectionem scil metaphorice loquitur. Linguam ergo maris, id
ii et asccnsionem,secundo adjeciU manum,»id est populuig Iv-iyiitidesolavit Dominus,([iiando illos
.

estpr.i.dicationempcr apostolos,docena illoa fructua i[ui ante soliti erant labiis suis laudarc et adorare

dignoa pccnitentite facere (Luc. iu). « Residuum » idola manulacta, immutavit per pro-dicationem
 '

783 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPI\ PAMS I. — COMMKNT. BIBL. 78i

apostolorum, ut possent et scirenl laudare Croato- A enim magnificatu esl bic pangat iterumcumso* :

rem suum ot liberatorem. Gena cnim /Egypliorum hiiiini fueril imperium illorum,ct DominuscoeperH
plus omnibus gentibus dedita fuit idololatriae et va- regnare supcr illos : psallens cum Islitia et oxsulla-
nissim&s superstitioni dasmonum :in tantura ul acci- tione, dicens : « Confiteor tibi, Domine, » boc ost
pilrem,ct canem, et asinum, pro deo colerent.Tunc glorificabo te el magniflcabo, «quomam iram mo-
vcro mutavit Dominus linguam ejus, quando de- rui, sed furor tuus in misericordiam vcrsus cst, ct
slruxit simulacra qua3 antc adorabatet)audabat,et consolatus es me, » id esl suscepisti me ct redaj
cospit confiteri Greatori suo iniquitatem suam,con- misti de manu mortis et caiamitatis.

vcrsa ad pccnitcntiam.«El lcvabit Dominus manum Ecce Deus salvator meue. » Jcsus Hcbraicc,
u

suam supcr flumcn,i)lioc cst super regnum /Egypti, Lalinc Salvator interpretatur. Et quarc SalvatoH
« in fortitudinc spiritus sui, » id est in fortitudine quiadpse salvum faciet populurn suum a pcccatid
Romanorum. « cum in septem rivis,
Et pcrcutict eorum (Matlh. i). » Eccc Dcus mcus, Jesus rncua
ita ut transcant por oum calccati. » Quando Isaias jam mc jarn vcnit, suo sanguine prctioso redcrnit,
hoc pradicabat, nondum crat Nilus magnus fluvius
jam gladium vcrsatilcm qui crat antc paradisurn
divisus. Alexandcr vcro Macodo divisitillum postea (Gcn. m) cxtulit confringens portas acreas bara- :

in septem rivos. Regnantc autcm Ca?sarc Augusto,

P thri:jam apcruit mihi januam coclestis rcgni,idco-
quando flos dc radicc Jesse exortus est, et in urbe que fiducialifcr agam » in mandatis ejus, « et non
Romana priroa facta cst dcscriptio (Luc.u) potcn- timcbo, » quoniam non sunt timenda. Non ponam
:

tissimum regnum /Egyptiorum quod mullis annis amplius in idolis spcm mcam, sed in Domino Deo
solidum manscrat, in mortc Cleopatra destructum meo,qui est « fortitudo » ct protcctio « ruea » con-
est et divisa est omnis /Egyptus in septem rivos,
: tra omnia advcrsa, « ct » qui « factus cst mihi in

hoc est in septem principcs, quce antca sub unius salutcm » rcfugii ctin liberatorem inimici.
hominis regimine constabat. Nilus etiam fluvius « Ilaurietis aquas
gaudio de fontibus Salvato- in
aquarum multarum,qui anlequam ab Alexandro di- ris. » Alloquilur propheta crcdcntcs ex Judajis, el

\ideretur intransmcabilis erat, dum Romani ipsos pradicit eis salutifera. Quem supcrius appcilavil
rivos amplificassent,in tantum exsiccatus est decur- Emmanucl, et Spolia dctrahet ne videretur alter :

rens per humillimas vallcs,utsiccis pedibus trans- essequam Gabriel archangelus nuntiavit Virgini di'
iretur. Ideoautcm dicitur maxime in septem rivis cens : « Et vocabis nomen ejus Jesum (Luc. i) : «

esse percussum illud regnum,quia septem principcs nunc Salvatorem vocat, et de ejus fonte, hoc esf

pro uno habcns, gloria potentia3 ejus minorataest. doctrina evangelica,pra;dicat aquas hauriendas.Non
Nam alium regem habcbat Libya,alium Pcntapolis, de aquis fluminis .^Egypti qua? percussa; sunt, scd
alium Alexandria, atque alium Thebais. Propterca C de fontc Jesu.Hoc enim nomine,IIebra3orum lingua
vero sub metaphora Nilus fluvius divisus est in par- Salvator cxprimitur. Ista? sunt aqua3 quas ipsc
tes, et caesus in rivos ut apostoli calceati, hoc cst
: crcdcntibus in Evangelio promittit darc, diccns :

sine impedimcnto, vcrbum Evangelii pradicantes, « Si quis sitit, veniat ad me et bibat : ct de vcntre
possent discurrcre libcrc, ct ad ultimos populos ejus fluent aqua3 viva3.»Et ipse Evangelista exponil
/Egypti pcrvenirc. unde dixcrit : Hoc autem,inquiens,dixit de Spiritu
«Et crit via » per ^Egyptum « residuo populo quem acccpturi erant credentes (Joan. vn). Fontcs
meo qui rclinquetur ab Assyriis,sicut fuit Isracli in Jesu sunt doctrina evangelica et mysteria tam Vc-
die qua ascendit dc terra /Egypti. » Antc nativita- teris Testamenti quam Novi, qua3 si bene intcllcxe-
tem Domini, non erat licitum populum aliqucm de rimus ct opcrc adimpleverimus aquas,hoc cst do- :

gentc in gentem transirejpostpassionem vcro illius, na sancti Spiritus, ex eis hauriemus.

libitum habuit qui voluit dc rcgione in rcgioncm irc. « Et dicetis in illa die, » hoc cst in illo tempore.

Dicit vero Dominus de apostolis, ct primitiva Ec- cum ex fontibus Salvatoris donum et graliam sanc
clesia, et dc Judans qui in eum crcdiderunt,aqui- ti Spiritus acccpcritis :

bus disseminatum cst Evangclium per quatuor cli- « Confitcmini Dominn,»omncs crcdentcs in oum :

mata mundi Quod sicut Israel nullo resistcnte n « et invocate nomen cjus, » ut quia Jcsu vocatur,
:

transiitmarc Rubrum,sic illi non solum pcr /Egy- salvct ct protcgat vos :« notas facite in populisad-
ptum, verum etiam pcr fines ter.iarum (Psal.xvi i), inventioncs ejus »hoc cst,doctrinam evangelicam :

sinc aliquo obstaculo transituri csscnt. et prajcepta quas docuit; et « memento quoniair,
solus excelsus est cui cantandum sit. »

CAPUT XII. « Magnificc fccit Dominus, » quoniam sua morU

« Et diccs in die illa. » Loquitur prophcta ad simpla duplam nostram dcstruxit,rcsurgens a mor-
co3tumcrcdentium,ut confitcaturDomino in illadie, tuis ct asccndcns ad supcros et quando carnen :

hoc cstin illo tempore,cura dispersa fuerit .Egyptus nostra1 fragili tatis, quam assumpsit in utero virgi
in scptem principcs, ct mutafa lingua ejus ad lau- nis, transvexit ad coelos (MaUh. xxvm).
dandum Dcum.Etsicut canfavit canticum Domino, « Annunlialc hoc in univcrsa tcrra : » quod ipst

quando egrcssus cst cx ergastulo /Egyplioruni qui nos crcavif,i[)so nos reparavit : et devicto mor-
transito mari, dicens : Cantemus Domino, gloriose tis auctore, adilum rcgni ccelestis crcdentibus apc
783 COMMENT. IN ISAIAM. Lllt. II. 786
ruit. Alloquitur propfaeta apostolos et reliquoa oro- A oorporis.sed oculis mentis, Spiritu sancto rcvelante.
dentes, tam ex Judseis quam ex gentibus, ul soli (« Super montem oaliginosum levate bignum,
eooflteantur Domino, et, derelictis idolis, invocent exaltate vooem. » Montem dicil Babyloncm, non
uomen ejus,et cuncta opera ejus prsdicent inflde- quod in monte sil posita, sed propter superbiffl tu-
libus et incredulis, quatenus el ipsi oonvertantur morem. Caliginosum autem, propter tristitiam et
d (idem Christi, ct in omni orbe mirabila el ma- II-- ii iii captivorum.el
1 illorum affliotionem quosre-
goalia ejus praedicent, et qualiter sua miseratione degeranl ibidem habitantes in servos et ancillas.Vel
Dos redemit, cum perditi csscmus. propter maximum incendium quod preemonstravit,
• Bssulta et lauda,habitatio*Sion : quia magnus in quando Buccensa est a Medis et Persis. Alloquitur
medio tui sanotus Israel.»Hortatur propheta Eccle- propheta angelioas potestates, vel oomprophetas
siam primitivam, et tlicit Sion, habitatio Dei,
: suos: utpraedicentdesolationem Babylonisinquiens:
Bzsulta,e1 lauda Deum tuum quoniam : qui tuus so- Supermontem caliginosum levate signum victoriae
lummodo antc videbatur esse Doi.s, ct olaudebatur angelios polcstatcs,vel oomprophetae mei« cxaltatc
paodicis angulis Judaeffi terr»,nunc per universum vocom,»id est, prsdicate a Mcdis et Pcrsis dcslru-
orbcm scientia illius prsdicatur,e1 regnat in genti- ctioncm Babylonis.« Levate manum » quasi ad vi-
bus.et ipsum adorant nationes populorum. Veruu- otoriam,et ingredienturportasBabylonis duccs Me-
tamen secundo, hoc est anle diem judioii adjiciet D dorum ct Pcr.sarum, Darius et Cyrus.
manum suam,et oongregabit profugos Iarael,e1 ele- « Ego mandavi sanctilicatis mcis,ct vocavi fortcs

Juda colliget :«Quiacum plenitudo gentium in- mcos in ira mca, cxsultantes in gloria mca. »Sanc-
traverit, tunc omnis Israel salvus fiet (llom. xi), » ctilicalos'suos ct fortes appcllat Mcdos et Persas :

ct bauriel aquas de fonte Salvatoris.Potest etiam ct
hoc referri ad Ecclesiam de gentibus. Sion quippe,
qua? interprctatur spcculum sive speculatio,sanctam
Ecclesiam signilicat. Et merito. Prsdioatorea cnim
sancti et lideles intra Ecclesia degentes.qui in ter-
non quod sancti cssent, scd quia Dci pracepto pa-
rentes ejusvoluntatemcompleverunt.Comparatione
illorum qui Dei jussis non, obtemperabant, sancti
erant.Ego,inquit,mandavi sanctificatis mcis Mcdis
et Persis, ut vcnircnt contra Babylonem ct vocavi :

renis nil ambiunt, sed toto desiderio mentis ceele- fortcs meos supra memoratosin ira,sive in vindicta
stis appetunt, speculantes aclus suos et opcrc, ne mca. Tunc vocavit cos ct mandavit ut venirent,
forte a diabolo subito seducantur procul dubio a quando inspiravit illis in corde. In hoc vcro quod
:

contemplationc Dei in dic judici! non ernntimmu-
nes, sed vidcbunt cum sicuti est (/ Joan. ni).
CAPUT XIII.
« Onus Dabylonis,quod vidit Isaias DliusAmos. »
In librispropheticisubicumqueonuslegimus,eaquae
sequuntur plenasunt suppliciorum,et miseriarum,
ac pondcrc tribulationis.Et quoil dicit onus Babylo-
nis,tale est ac si diceret:Pondus miscriarum Baby-
lonis cst hoc quod hic praedicatur. Babylon oivitas
fuit Chaldscorum metropolis ct potentissima,laiita>
quc magnitudinis (sicut Hcrodolus narrat et nnilti
subjungit, exsulantes in gloria mea, ostcndit cos
non propria virtute hoc lccissc, scd Dci auxilio ct
fortitudine frctos tani sublime regnum cvcrtere po-
r* tuissc.
» Vox multitudinis,quasi populorumin montibus
frequentium.» Impetum Mcdorum ct Persarumdc-
scribit,qui cum multis auxiliis po[>ulorum ad sub-
vertendam Babylonem venerunt. Vox multitudinis
popiilorum in inouiibiis Babylonis,([uasi populorum
frequentium, id cst multorum. « Vox sonitus re-
gum,»subaudis Darii et Cyri, et aliorum qui cum
i[tsis erant« genlium congregatarum,»quae aDario

alii historiographi Greecorum) ita ut ab angulo in et Cyro congregatae sunt advcrsus Babyloncm.
angulum extenderetur per quadrum scdecim millia « Dominus, et vasa furoris cjus, ut disperdat
passuum,id estsimul sexaginta quatuor,qui faciunt omiicni terram. » Dominus, subaudis vcnictetvasa
leucas quadraginta duas,et duas partes unius..Kdi- furoris ejus, Darius videlicet et Cyrus ministri vin-
Bcataest quoque reginaquaMlictaest Semiramis.In dicta; illius,ut dispcrdat omncm tcrram Babylonis.
cujus medin est arx,sivc capitolium,turris scilicct, « Ululatc, quia propc cst dies Domini. »Fit apo-

quam aedificaverunt lilii Adam post diluvium,antc- stropha ad Chaldaeos, ut vcntura mala deplorent :

quani dividcrentur per univcrsum orbcm : quffi di- " Ululatc (inquit), quia prope est dies Domini, id est
citur tcnere in altitudincm tria millia passum, id dics vindictae illius, ct destructionis Babylonis.
est leucas duas.paulatira delatoin augustum coar- « Quasi vastitas a Domino veniet, » id cst in soli-
pondus immincns facilius a lateribus sus-
is,ut tudinem redigetur.
tentetur.Et quia ibiconfusum est labium universffi « Propter hoc, » subandis, quia Dominus veniet
terrae, vocatur Hebraice Babel, Graece Babylon oum M <
• 1
1 i s ct Persis,« omnca manus fortium»Chal-
[Gen. xi).Cujus rex potentissimus Nabuchodonosor daeorum « dissolventur » a pavore « ct omnc cor

inter crcteras nationes, etiam Judaeam devastavit. hominis tabcscct, » sivc deficiet.
Idcirco Spiritussanctusin consolationcm Israclilici «Et conteretur.Torsiones»subaudis ventris«et do-
populi destructionem ejus.qunc facta est a Mediset lores»membrorum«tenebunt»Chaldaeos:«qua8i par-
is cum ducibus Dario ct Cyro, longe ante
pcr turiens,dolebunt. Unusquisque ad proximum suum
Isaiam praedicit. Vidit autem lsaias ista non oculis Btupebit,id cst mirabuntur propter miseriam suam,
787 HAYMONIS HALBERSTAT. EPI-G. 0PP. PARS I. COMMENT. BIBL. 7HH

ameritiam vertentur Ita ut A Pereie, fogient omnee bellatores Babylonu a faoie

et taiamitatem,
:
ei ii.

super misena illius Borum sicul damula fugit a rugitu leonis,cui nou
ailusalium veleat consolari
« facies oombustffl »eive marcidus«
vultus eorum> andet resistere,neque valet se llbewwe.Eteicutovis .

pra. nimio dolorc; vcl, quia multi incendio

oom- ab ululatu luporum,non babens defeneerem,neque

busti Btint.
congregantem :«unuequiequead populumeuumeon-
et indignatio vertetur,et einguli ad terram suam fugient. n Uni-
« Eccc dies Domini veniet,crudelis
« plenus, et irae furorisque, a< versi auxiltatoree Babylonis,qui dedrvereis partibua
nis » eive vindictffl
venerint quibus prius defeBdebatap»postquam oapti
poncndam terram,»subaudis Babylonis« in solitu-
ftierint, revertentur ad propria, qttf potuerint gla-
dincm,ct peccatorcs ejus oonterendos de ea.« Diem
diuiii evadere liostium; vel universi populi qui te-
Domini crudelem, in hoc loco debemus inteliigere
nebantur in l.;il.yloiiccaptivictscrvi,intorfeclisdo-
captivitatis diem,vel etiam diem judicii generalem :

minis a qmbus prius dominabantur, ad propria

non quod crudclis sit mcritosui qui crudeles cru-
sed quod cru- rcvcrtcntur.
ciat,vel in quo crudcles cruciantur :

« Omnis qui inventus fuerit,»in ca« occidetur : et

delis videatur afflictionem paticntibus.
Quoniam stellae cccli.ct splcndor earum non cx-
«
omnis qui supervencrit, » subauditur fere auxilium
Chaldceis," cadet in gladio hostium.»Qui non fuge-
pandent lumen suum obtenebratus cst sol in ortu _
:

splendebitin lumine suo.»A('flictis rit et resistcre volucrit, mucrone punietur; qui ve-
suo,et luna non
cuncta obtenebrari vidon- ro ad hoc venerit ut rosistere velit, similiter gladio
et in tribulatione positis
per solem regem Balthasar, per lunam punietur.
tur; vel,
possumus intelligere principes, « Infantes eorum, » id est Babyloniorum, « alli-
reginam,per stellas
dont rsive percutient in oculis eorum.De hoc Psal-
qui omnes in morte obtenebrati sunt, advenienti-
mista longc ante praedixit :« Beatus qui tenebit,ot
bus Medis ct Persis. Possumus et hoc rcferre ad
allidet parvulos suos ad petramCPsaLcxxxvi).» «Di-
diem extremi examinis, quando omnia luminaria
ripientur domus » id est familiae et divitio3«eorum,
obtenebrari vidcbuntur, comparatione majoris lu-
eorum violabuntur » ab hostibus in ocu-
et uxores
minis Christi.
magni- liseorum.Immanissimavictorum sawitia,ut nec in-
« Et visitabo super orbis mala, » propter
noxiae parcatur aetati,ut cunctae domorum diripian-
tudinem regni et ingentis populi multitudinem,Ba-
tur opes, et in conspectu maritali uxorum violetur
bylon orbis appellatur scd minatur ei quod visi- :

tanda sit, non in bonum sed in malum sui, ut ubi pudicitia.

fuerat prius innumerabilis turba populorum,ibi sit

Ecce ego suscitabo super eos Medos qui argen- «

vastitas et desolatio hominum.

tum non quaerunt»usque « et super filios non par-
» Pretiosior erit vir auro, et bono mundo obri- C cet oculos eorum.» Hic ostendit de quibus gentibus
— t* *__i_ _._-_-_ » llr_i
m •>!
superius dixerat et non propriis viribus, sed Dei
• • r-> *t-i *»i V-ii-ii- r.i-i_H

zo. » Quidquid raro invenitur pretiosum est. Unde

:

auxilio tam sublimis regni potentiam subvertisse,a

hic dicitur, quia, post destructionem Babylonis et
interfectionem populi ejus, pretiosior erit vir,auro, quo suscitati sunt contra Chaldaeos.Siquidem sub-
quam au- jecti erant Chaldaeis,ideoque nullo modo talia age-
id est rarior invenietur vir Babylonius
similiter rario invenie- rent nisi Deo volente. Pariterque describit tantam
rum. Et homo Babylonius
esse saevitam Medorum atque Persarum, ut ardore
tur obrizo, hoc est rubro auro. Tale quid legitur
in libro Bcgnum (/ Reg. m) : Scrmo Domini erat sanguinis effundcndi, aurum et argentum pro ni-
prctiosus, id est raro inveniebatur.Similiter potest hilo deputent, ac sagittis suis lactantes infantulos

referriad diem judicii, quando visitabit Dominus transverberent.

Et Babylon illa gloriosa in regnis, >» id est
super mala totius mundi,ct facict quiescere super- « erit

biam daemonum et infidelium hominum et pauci :

quae quondan fuit gloriosa in regnis, « inclyta in

invenictur elccti, proptor persecutionem Anti- superbia Chaldaeorum, » id est in qua gloriabantur
et superbiebantjChaldaei, erit destructa et subversa
christi.
in desolationc, « sicut subvertit Deus Sodonam et
«Supcr hoc ccelum turbabo:»id est super thronum
Babylonis,« et movebitur terra de loco Suo,propter p Gomorrham.
»

„-.„__„_*, _..^_. __+ v-v_..-.v.._n.

indignationom Domini exercituum,et propterdiem
. _• .• t-> • : _1i_.m «Nnn
«Non hahilal)i
habitabitur usque in finem,et non fundabi-
irae furorisejus.»Sicut supra diximus de stellarum
tur a generatione in generationcm,»id est,nunquam
obumbratione.quod afflictisomniaobumbrarividcn- dcinccps in aeternum fundabitur. In veritatc enim
tur : ita potest ct istud intelligi, ut tantus torror tenendum est,non esse illam reaedificatam postmo-
invaserit eos advcnicntibus Mediset Persis, utnon duin scd(ut quidam dicunt)laeus ibi cst.in medio
:

solumhomincs,scdctiamolemenlaviderenturcontra cjus plenus scrpentibus,et arbusta,atquc virgulta,in

eos insurgcrc. Potcst ita intelligi, ut, imminente quibus morantur bestiffl et aves estquc ibivcnalio :

subvcrsione Babylouis, coelum tonilruo sit pcrmo- regia.Sed quia suntibi(siout in subsequentibus di-
ad citur) portenta da.monum, inhabitabilis rcdditur.
tum, tcrraquc concussa sit funditus. Potcst ct

diern judicii non inoongruo referri. Duae namquo civitatcs potentissimae apud Medos pro
« Et erit quasi damula fugicns.et quasi ovis : ct Babylonc aedificatae sunt Seleucia et Ctesiphonte,
:

« non erit qui congregct. » Advcnientibus Mcdis et qua3 adhuc manere dicuntur.«Nec ponct ibi tentoria
78!) f.MMMENT. IN ISAIAM. LIR. II. 790

Arabs » id cst Saraconus, « noc pastorea fessi la- A 9 et addueent oos, » id ost advenas « ad locum
bore post vcstigia gregum requiesceat ibi. » suiiiii » in llierusalein. Datur inteHigi inultos gcnti-
« Scd requiescentibi bestiffi ; et replebuntur domus liuni Judsoa de captivitate revertentea seculosessc,
eorum,» id cst Babyloniorum, « draconibus: el ha- ei ineorum ritum transisse. « ESt possidebiieosdo-
bitabunt ibi strutbiones, et pilosi sallabunt ibi. Et muslsrael » usque « suhjicient oxactores suos.» Si
reflpondebuntibiululffi»8ibiinvicem«inffidibus ejus, propria volunlale venerunt.sieul supra dictum cst,
etSircncs indelubrisvoluptatis.»Propter multitudi- quomodo possederunt illos iu servos olanoillas?l)u-
aem bestiarum, etserpentium, acdffimonum nonau- plioiter potest solvi : vel quia ipsi propria volunt&te
ostquisquampastorum, idestdeserti appelitor, ibi- Bupposuerunt se dominio illorum vcl
ditioni et ;

dem habitare. Struthio avis cst mirea magnitudinis, tantffi dignitatis fuerunt postquam de captivitate re-

solitudinom quffirens: quffibauc habet aaturam (siout dieruntjutde divorsis gcntibus multos servosetan-
physici dicunt) ut ova sua obliviscatur in dcscrto cillas emerent. Quo vero aoquitur: «Et eruntcapicn-

per quam omniagcnera avium solitudinem diligen- tes cos qui sc ceperant.el subjicicnt » sibi « cxacto-

tium, ct ibidcm habitantium, debemus intelligere. res suos » sivc tributarios, ad tompus Assucri ct
Pilosi homincs sunt Bylvestres, hispidi, vcl simili, llolofcrnis cst referondum.
qui ct incubones,vel satyri a quibusdam VOCantur, .^ « Et erit in dic illa : cum roquicm tibi dcderit Do-
vel gcnora da?monum. Uluho sunt buboncs, tantffi minus a laborc tuo el a concussionc tua, » id cst a
magnitudinis ut corvi, sed variis maculis rcpcrsi, violcntia qua ductus cst in captivitatcm, « et a scr-
qui solent rostrum dcfigerc in paludcm ct fortiter vitutc dura qua antc sorvisti,» subaudis Chnldmis,id
rcsonarc.Sirenffi dracones sunt, crislati ct alati, ut est cum soluta fucrit ox toto captivitas « sumcs para-
fabulffi poctarum dicunt ;
pisccs sunt marini.simi bolam » sivc provcrbium,« contra regcm Babylonis,»
litudinem mulierum habenles. Possunt et sirenffi admirando,quomodo Dominus viclorquc tcrrarum,
portenta dffimonum intclligi. /Edcs sunt domus cttributis cunctas depopulans contritus sit,etad ni-
knagnffi. Dclubra autem orant templa deorum, qua hilum redactus.Et soiendum,quia ista quco scquun-
dicobantur a dcludendo,vel quod ibi sperarent sedi- tur,tam ad Nabuchodonosor quam ad diabolum,cx
luorc, id cst mundare a peccatis pcr multitudinem pcrsona elcctorum in dic judicii refcruntur. « Quo-
sacrificiorum quiajuxtaeadcm lcmpla crant fontcs,
;
modo ccssavit exactor « vel tributorum,vcl pconarum
in quibus dilucbantur hostiffi.Indelubris voluptatis Nabuchodonosor, vel diabolus «quiovit tributum?»
dicit,quia ante aras dcorum suorum luxuriabantur, subaudis quod anto solvobatur. Exactor cst qui cxi-
et omnem carnis voluptatem cxplcbant, scd ubi illi gitapopulis tributum.Et diabolus cxactor cst,quia
iram omnipotcntis Dei contra se maximc concitavc- cogit nos sibi scrviro, et exigit sorvitutcm pcccati.
runt : ibi minatur modo prophcta habitarc divcrsa C Quia crgo'non potcntia hominis, scd Domini quicvc-
gencra serpcntum, et portenta dffimoniorum. rit tributum intcrfccto cxactore,manifcstat scquen-

tibus verbis prophcta,cx persona populi Israclitici,

CAPUT XIV. vel clectorum loqucns.

« Contrivit Dominus baculum impiorum,virgam
« Propeest ut veniat tcmpus ejus, ct dics'ejus non dominantium,c;edentcm populos plaga insanabili,»
elcngabuntur.»Omnctcmpus,quamlibctlongumsit, idestmorte irrevocabili pcrscquontom crudeliter,» <•

seternitati Deicomparatumbrcvissimuinest.Minatur subaudis omncs populos. Nabuchodonosor vcl dia-

i propheta dcstructionem Babylonis, ct dicit : bolum appellat baculum impiorum; quia, sicut pcr
Propc estutvcniat dics eversionis Babylonis eteapti- illuni flagcllabantur impii a Deo, ita pcr diabolum

vitatis, et dies tribulationiscjus non elongabitur. flagcllantur illi qui in pccnis infcrni sunt. Vcl dum
« Miscrebitur cnim Dominus Jacob,et cligctadhuc cogit eos in hoc sceculo peccarc, flagcllat illos suis
ia Isracl, et requiesccre eos faciet supor humum suggcstionibus, et dclcctationibus pravis.
suam. » Hoc ad tempus Cyri pcrtinet, cujus primo « Conquievit omnis tcrra, subaudis a laborc « et »

anno soluta est captivitas,quando misertus cst co- siluit a fletu, » scilicet a clamoribus. Postquam ille
rum Dorainus, cducendo de captivitate, et clegitcx rj contritus est,« gavisa cst » dc mortc cjus, « et exsul-
Isracl illos qui redieruntcum Zorobabel,aliisquedu- tavit»postmodum.Adruinam quidcm ejus consiluit
cibus. Allcgoricc autem, possumus hoc rcferre ad omnis terra, ct voccm Iffititiffi deprompsit.
tempus incarnationis Filii Dei,quod in proximo crat « Abietes quociuc betatac! sunt supcr tc, ct cedri Li-
quando ipse miscrtus cst Jacob, id cst illorum qui bani. » Pcr abiclcs ct ccdros Libani, intelliguntur
rapplantatores vitiorum fuerunt,dimittendoeis pec- principos divcrsaruni gcntium,quia Nabuchodono-
cata : ot quando clegit cx Isracl apostolos aliosque sor afllicti quod mclius cst, (ilii principum
sunt : vel,
crcdcntcs quos rcquicscerc
: facit super humum quoruin patrcs occisi sunt a Nabuchodonosor,quia
suam, hoc est in Ecclesia sua. « Adjungetur advena de morto ojus valdc laitati sunt dicentcs «Ex quo :

ad eos » subaudis. qui de captivitalc revertentur. dormisti,» id cst cx quo morluus cs,«non ascondit
« Et adhffircbit domui Jacob. - qui succid.il, >< id est qui interficiat nos, sicut tu
« Et tcnebunt cos populi, » subaudis non in ser- occidisti patres nostros.
vitio, sed in affcctu dilcctionis ct maximi honoris « Inlcrnus subtex cunturbatus est in occursum
791 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC OPP. PAIIS I. — COMMBNT. BIBL. 792

cadcntem de ccelo. Qui

adventua tui, Busoitavit tibi gigantes. - Hinc disoi \ tanam sicut fulgur
i

antequam corrueret, diccbat talia cogitando, veJ

miis infernum subter terram cs8e,cujus habitatore
hooinloco nomine inferni designantur.vel angela poi tquam corruit. Scd antcquam corrueret, cum
esset in (lrmamento,cupiebat in ccelum ascondero,
qui praepositus est pcenis inferni. Gigantes vero ter-

roni et fortcs accipiendi Bunt principes. Hasc autem ubi solium Domini est.Scd poi tquam correptua pei

ita dicuntur, non quod facta sinl : scd quod fieri vcrba arrogantiae cstsicutel ille,gloriaturascend<
potuerint. « Omncs principes terrae surrexerunl de super angelos in ccelum, et super nubes,vel super
soliis suis.» Animae principium, quos ipse intcrfe- corda eli ctorum, el scdere «in monte Testamenti, -
ccrat,insultantesei occurrcount, ut quem prius bo- idestin Ecclesia, «el inlateribuaaquilonis,» id c I

norabant pro potentia sua,postea mirarenturin po3- in frigidis mentibus ubi babitat.
nis. Solatium onim malorum ost, cnm inimicos ii Verumtamen ad infernum detraheris in profun-
suos vidcnt cadcm sustinorc. dum laci. » Nabuchodonosor vcl diabolus qui per

« Et tu vulncratus cs sicut et nos, ct nostri similis superbiam dixerat: In cu;lurn conscendam, cro si-
effoctus cs.» Acsi dicoront aliis verbis : Putabamus milis Altissimo non solum ad infernum corruitde
:

tcsolum potenti.ic Doi posso rcsistcre, scd ut rebus solio gloriu3,sed ad ultimas partes inferni lapsus esl;
ostcnditur,ctvulncratuscssicut nos,et nostrisimilis g quia quanto altior gradus, tanto profundior casus.
effcctuscs, id cst mortalis et in infernum projc- subaudis, in ultirnis partihus
« Qui te viderint,»
ctus.Quapropterminus dolemus nos fuissesuccisos, inferni positum, « ad tc inclinabuntur.tequc prospi-
cum tu et cadcm securi corrueris. « Dctracta est
cient, subaudis dicentes « Nunquid isle cst vir
» :

ad inferos supCrbia tua, concidit cadaver tuum, » qui conturbavit terram,» Nabuchodonosor scilicet,
subaudis in mortem « subter tc, » subaudis qui regna,qui posuit orbem desertum, ct
« qui concussit
;

prius supcr pectora aliorum regum recumbebas, urbcsejusdestruxit?» Haecvoxinsultantium regum,

« stcrnetur tinea,» et qui prius operiebaris palliis, principum, atque mirantium, quomodo vastalor
et
auro gommisquc redcmitus « operimentum tuum :
omnium ipse vastatus sit. Qualia enim fecit, talia
vermes. » Pcr hsec duo, magnjtudo tribulationum reccpit : et adhuc ampliora. Quodque sequilur,
infernalium exprimitur, vel materia suppliciorum « vinctis ejus, » id est vinctis orbis, • non apcruit

quaj ex propriis nascitur corporibus sicut vcrmes :

oarcerem,».magnitudo crudclitatis et impictatiscjus
nascuntur ex cadavere, quandiu aliquis humor in
exprimitur, qui captivos non solum catcnis grava-
eo est et tinea ex vestimento. bat, scd etiam tencbris includebat in tantum ut :

Quomodo cecidisti de ccelo, Lucifer, qui mane

filio suo Evilmerodach, quem tenebat captum
« cuin
oricberis?»Quantumadlitteramportinet,Luciferum aperire carcerem(IT/te0.xxv Hier. lii.)
r aliis, nollet ;

hoc in loco appellat Nabuchodonosor (Dan.iv), qui

« Omnes regcs gentium, universi dormicrunt in
cecidit de solio potentise propter superbiam. Sicut
gloria : vir in domo sua, » in sepulcro suo.
enim Lucifcr tencbras discuticns,in suo ortu^clarus
Tu autem projectus es dc scpulcro tuo, quasi
inccdit ct rutibus: sic ct tuus pcrgressus in publi-
«

stirps inutilis pollutus.et obvolutus cum his qui inter-

cum, astro superiori similis csse vidcbatur. « Qui
fecti sunt gladio, » subaudis tuo, « et
desccndcrunt ad
dicebas in cordc tuo In coelum conscendam » usque
:

Nabucho- fundamentalaci. Sensus hujuscemodi est sepui-

»
« similis ero Altissimo. » Sic loquebatur
:

donosorin cordesuo clevatus in superbiam, putans tis omnibus,qui a te interfecti sunt materiali gladio
se suis viribus tantam potcntiam adquisiisse: Cum vcl captivitatc, tu solus insepultus jacebis ;
aliter :

omnis terra mihi subjccta sit, quid mihi aliud re- etsi omnes animoe quac apud inferos sunt aliquam

stat, nisi ut in ccclum ascendam, ot similis Altissi- rcquiem quandoque acccperint,tu solus in extremis
vocat Juda;os, Dei finibus religatus cris. Omnium enim operieris san-
mo ? Vel ccclum et astra cccli

Montem Testamenti appellat puinc, et univcrsorum cruor premet, vclut invo- te

cognitione fulgentcs.
montcm Sion,qui in latcrc aquilonari habebat tem- lutumsanie mortuorum.Inhoc versu quo dicit:Pro-
plum,inquo Tcstamcntum Dci crat quod datumcst jectus cs dc scpulcro tuo.quasi stirps inutilis,vide-
Juda3orum.Dicuntnamque,quod
perMosen,Altitudinem nubium patriarchas ct pro- D tur vcracssefabula
phctas. Dc quibus nubibus dicitalibiidemprophcta postquam Nabuchodonosor in suum statum estre-
IsaiasexpersonaDoi: «Mandabo nubibus ne pluant gressus,Evilmerodach filiumsuum qui illis scptcm
supereosimbrem. SicdeniquedicebatNabuchodo-
»> annis regnavit,quibus inter bestias commoratusest,
posuit in carccrcm ubi 1'uit omnibus dicbus
vitae
nosorincordc suo,et insuper vcrbis, antequam ca- :

patris cum Joachim rege Juda captivo.Quomortuo,

pcret Judseos.
Quidmihialiudrestat,nisi utasccndam supcr Ju- cum non cssct ausus suscipere regnum timcnspa-
trcm suum rcsurgcre,diccns: Pater mcus quando
vult
dajos,Dei cceli cognitionem habentes ubi suntpro- :

phetaeventufapra3dicentes,ettemplum magnificum? moritur,quandovultresurgit:iniitconsiliumcumJo-

acbim.Quisuasitei.utacciperettrecentasavesdedi-
Possumus et ista referre allegoricead diabolum.qui
mane, id cst in exordio niumli ortus, vel elcvatus vcrsis partibusnnindi,ctclTossocorporcpatrisminu-

esl inter caetcros angelos, sed cecidit de ccelo.Juxta

v tatimdiscerpens, ligaret unicuique avipartemsuam
quod Dominus dicit Lucffi decimo Videbant Sa- : <• dicens:Gum htc simul avcs quandoque convenermt,
7U3 COMMKNT. IN 1SA1AM. LID. II. 794

tnnc pesuscitabitur pater tuus.Quodverosubinfert, A " Ef auferetur jugum, •>

sive potentia Assyriorum,
quas stirps inutilis:proprie stirps intclligitur,quod « ab eis, id esl Hierosolymitis, quia obsideantur,
in radicibus arborum aascitur. Ideoque dicilurin- ii <'( onus illius, > iil est pondus afflictionis, « ab
atilis, quia virtutem aufert arbori poma forenti. humero eorum tollotur. >

«( Tu enim terramdisperdidisti,tupopulumocci- « Hoc consilium quod oogitavi super omnem ter-

disti.» Hoc cst illos quostibi Deus in correptionom rain, el hrec est manus » Bive potentia « extenta
dederat, tu perdidisti interficiendo eos.Aliter: pro- super universas gontes. < Vox Domni omnipotentis
pter superbiam tuam destructum est regnum Chal- contra terram Assyriorum specialiter, vel generali-
dsorum, quod adhuc mansisset si humilitor egis- tercontra omnem orbem; qui subjecti sunt potes-
\'fl Tam crudolis fuisti, ut non solum ex-
i t.-i : lati Sennaoherib vel diaboli, el ejus voluntati ob-
lernos, sed etiam tibi subjectos populos, et simi- temperant. Consilium autem omnipotentis Dci hoc
les inique afOigeres et opprimeres. in loco vocatur illud, de qua paulo superius dic-
* Non vocabitur in cternum semen pessimorum,» tum est. Sine, ul putavi ita crit, ut conteram As-
id est, somcn Nabuobodonosor Qliorumque ejus. syrium in terra mea.
Hic omnes concordaro videntur historiaj, quod oc- « Diui inus cnim cxcrcituum deorevit, » id cst
Balthasar, nullus posteo de semine Nabucbo- r» subaudis ilc
statuit. « Et quis poterit infirmare, »
I!
donosor regnavit sed propter superbiam impieta-
; oretum uon conteral Assyrium ? « Et
illius, ut
temque patris omnis soboles delota est. manus cjns extenta, » id est ad poroutiendum po-
* Praoparate Qlioe ejus oooisioni iniquitate patrum tcntia cjus porrccta, « ct quis avertet cam? » su-
eorum,» id cst, proptor iniquitatem patrum.«Non baudis nullus, quin percutiat. Extensio cnim ma-
oonsurgent, » Bubaudis Qln ejus in rognum « nec : nus, habitum percutiendis ostendit.
bffireditabunt terram, » id cst regnum paternum. « Anno quo mortuus est rcx Achaz, factum est
«Et consurgam super cos, » id est super iilins, onus istud. » A principio libri usque ad hunc lo-
Nabuchodonosor, pcr Darium et Cyrum. cum sub temporibustrium rcgnum,Ozicn,Joatham,
perdam Babylonis oomon, » subaudis ut uon
El Achaz, ea quae medio continentur, a propheta
in
aroplius vocotur domina rognorum ;"« cL reliquias vaticinata sunt.Hinc vcro usquead fincm librisub
ot germcn, » sivc filios ejus « ot progoniom » su- Ezechia, ot ox parte completa sunt. « Nc laiteris
baudis, perdam, « ait Dominus. » Philisthaea omnis tu,quoniam comminutacst virga
Et ponam cam in possessionem cricii, ot inpa- pcrcussoris tui. » Naturalc cst, sicut bcatus Hicro-
ludes aquarum. Pcr cricium omncs bostia^ ot vo-
» nymus dicit, ut mortuo rogc inimici aliarum gon-
lucros ot scrpontcs qui ibidcm sunt, aocipiuntur. tium laetentur: ox robus novis bella civilia ot sedi-
Denique sic impletum hodio ccrnitur, sicut a pro- C tiones cxspectantcs. Mortuo siquidem Achaz im-
pheta praedictum cst : quia nihil ost in oa nisi vc- piissimo rcge jam longaevo, qui Philistaeos sive
hatio regia, exceptis muris coctilihus, qui proptcr Palaestinos fortiter afQixcrat, Iaetati sunt illi super
bcstias ihidem includendas post annos plurimos morte cjus, insultantes Israelitis quod maturo ;

mrantur « Et scopabo cam scopa lcrens,

in regc perditio Ezechiae juveni filio ipsius subjace-
dicit Dominus cxcrcituum, » sivc militiarum. Si- rent,sub cujus poLestatc pulabant se posse inva-
scopa tracta nil sordium remanct : ita nullus dcro fincs Israolitarum. « Dc radice colubri cgre-
ominum rclinquctur in ca. dietur rogulus, ct scmcn ojus, » id est reguli « ab-
" Juravit Dominus excrcituum, dicons Si non ul : sorbcns volucrcm. » ltcgulus rcx serpentium dici-
putavi » sivc cogitavi, « ita crit, et quomodo mente tur, quem Gracci basilicum vocant. Qui hanc pcr-
tractavi sic inveniet;ut contcram Assyrium in terra hihctur haherc virtutom, ut avcs supra sc volantes
moa,ot in montibus conculccm oum.» Ilactenus dc non solum llatu, sed ctiam suo conspcctu intcrfi-
Babylone ct regibus cjus atquc populis.nuncrcvcr- ciat.Virgam sive baeulum percussoris,ct colubrum
titur ad Scnnachcrih, ct ad ca quss tunc temporis appellat Achaz, qui Pbilistaeos valdc pcrcussit ct
imminebant supcr Assyrios, qui Samariam Jnda>- momordit sed penitus non absorbuit. Regulum :

amquc vastavcrant, cxccpta Hierusalem (IV Iietj. n autcm Ezecbiam. Alloquitur crgo prophota illos,
F.L quia in superbiam contra Dominum sunt no insultenl Israeli propter mortem Achaz, in
iti.una noctc ccntum octaginta quinque millia quions « Nc laeteris. » :

de exercitu illorum ab angclo Domini Bunt interfecti « Philistsea omnis tu super morte Achaz» matu-

in terra Judaeac, ct in montibua ejus, sicut Dominus ra- setatis. « Quoniam confracta est virga percus-

pnedixerat. Quod vero dicit Juravi Dominus soris lui » Achaz qui te percuterc solcbat;quia«de
:

cxercituum, humano loquitur more. Sermo enim radicc colubri,» id csl de semine Achaz « egredie-
omnipotenti* Dei propter immobilcm Qrmitatem tur regulus, » Ezechias videlicet. VA semen ejus <•

pro juramento accipi dobcl quia nonpotest men- absorbens volucrcm.» Quomodo inquit) nullaavis
:

tiri qui cstveritas. Nequecnim sehahet se majorem, aspectum rcguli potest illeesa transire, scd quam-
quem juret [Hebr. vi). Et quod addit Si non vis procul fuerit, ejus ore aorbetur : ita ot tu a :

ut mente tractavi tale est ac si dicerel Quia oogi-

; r ,,<\ ipectu Ezechiaj totua peribis. PJus enim omni-
:

tavi ut conteram Assyrium, non potest aliter Qeri. bus regibue Israel Ezechias Philistaeos alflixit.
 :

795 IIAVMONIS HALBERSTAT. &PISC. OPl>. DAIIS I. - COMMENT. BIBL. 7%

« Et pascentw primogeniti pauperum, » id est A poddue rnieeriarum.quod paeeuri erant. Moab au-
pauperes fiducialiter requiescent.wleti
IsTaelitav«et tem flliufl fuit Loth, eonceptua de inceeiu aquo :

BuntprimQgeniti,de*quibu8dioitDominu8peraliura rocati suut omnee de progenie illiue Bloabii

prophetara : Filius primogenitus tneus [srael. Et provinciaillorumMoab. Et istud unum nomen a

(( Dimitte filium mcum primogenilum (lirod.iv). » piiurproomni illius gentis populoJSed et hoo scien-
Pauperes aulem appellantur, quie non in divitiis, dum, quia primum ab Assyriis, deinde a ChaldeiiB

neque in potentia, Bed in Deo habebant fiduciam. sunt vastati. Quia nocte vastataee4Ar,Moab coo*
«

Dc talibus ait Dominus. « Beati pauperes spiritu auea eet rebellare contra
tieuit, » sive siluit. Niliil

(Matth. v). Igitur, o Philietsea, cum to absorbuerit Assyrios, vel Chaldsos. • Quia neete vastatus eet
regulus, id cst, cum lc penitus deleverit Ezechias, muras»subaudisArciritatis,«Mo«bcenticuit.>>Ai
noquaquam insidiaheris pauperculo meo :eed pres- civitas metropolia Moahitarum et regia, qua
fuit

sus angustiis, calamitatcm tuam flehis. c< Et intcr- hodio cx Hebraeo et Oraeco scrmone composita Areo-
ficiam in famc radicem tuam, » id cst fortitudi- polis nuncupatur non quod Arios,id cst,Martis,sit
:

nem, vcl progeniem tuam, ct reliquias tuas, » suh- civilas sicutquidam autumavorunt. Bene in nocte
:

audis quae ab Ezechia fuerint dereliotee, « interfi- vastataest Ar.quia Moab deinccstu fili« noctccon-
ciam per Assyrios et Chaldaeos.
» g ceptus est.Vel nox significat magnitudinem mccro-
« Ulula, porta clama, civitas prostrata est Philis-
; :
ris.Vastata ergo civitatc regia Ar.et destructis rnu-

omnis.» Quantum ad rei veritalcm attinet,nec ris ojus, Moab provincia Arabiaa conticuit ;
in qua
taea
porta potest ululare,neque civitas clamarc.Portam aedificata est ipsa civitas. « Ascendit domus,» sub-
audifl regia, « et Dibon, » quae est civitas nohilis,
ergo posuit pro his qui in porta sunt. Et civitatem
pro habitatoribus civitatis Dirigit itaque propheta «ad excelsa,» subaudis idolorum suorum,«in plan-
sermonemadurbesPhilistinorum,utlugcantetplo- ctum, » id est ad plangendum quae habebant in ;

rent miseriam suam quae venitsupor Scnnacherib : montibus suis, vel in tectis. Quidam male legunt
quia prostrataest jam omnisPhilisUea gladioAssy- Asccnditdomus Edibon quasi proprium nomenho- ;

riorum, « ah Aquilone cnim fumus veniet,et non est minis sit.et domus ejus ascendere dicatur sed non ;

qui effugiat agmen ejus. » Fumus in hoc loco pro est ita. Nam hoc modo legendum et intelligendum

multitudine exercituum Sennacherib ponitur. Vel est : domus sive familia regia ad excelsa
Ascendit
fumo nominis ejus intelligilur, quod omnesgentes idolorum suorum Edibon, id est habitatores c.jus
esset vastaturus, quia ab Aquilonari parte in Hie- ascenderunt ad excelsa non ad sacrificandum, sed
:

rusalem venit. Ac si dicerct propheta aliis vcrhis : ad flendum mala sua.« Super Nabo et super Medaba
Idcirco pracipio vohis, o Philistaei !"ululare, quia Moab ululabit. » Nomina civitatum sunt nobilium,
ab Aquilone praevideo jam venire exercituum Sen-
C super quarum subversione ululabituniversa provin-

nachcrib et rumorem ejus quod vos sit capturus : ciaMoab.«Incunctis capitibus ejuscalvitium,omms
ut non sit aliquis de multis gentibus qui effugere barba radetur.» Consuetudinem antiquorum tangit,
possit multitudinem illius sua virtute. qui tempore afflictionis et luctus capita barhasque
«Etquidrespondcbiturnuntiisgentis?QuiaDomi- radebant. Sicut legimus de beato Job, quod tonso
nus fundavit Sion, et in ipso sperabunt pauperes capite corruit in terram.

populi ejus. » In hoc quod dixit supra, nullus est « In triviis ejus accincti sunt sacco super tecta
ejus,et in plateis ejus omnis ululatus.Descendet in
qui effugiat agmen ojus.Judas quoque videbaturin
generali sententiaesse comprehensus.ideoque sub- fletum. » Hunc versiculum dupliciter exponunt, et

didit :Si (inquit) interpellaverintangeli quipraasunt distinguunt doctores. Quidam ita in triviis, id cst :

Assyriis, quare sola Hierusalem de manu Sennache- in puhlicis locis accincti sunt sacco quod est vesti- :

mentum Super tecta cjus et in plateis

rib salvetur, respondendum cst eis, quia Dominus
pconitentiaa.
Moab, ululat.De tecto sive de
fundavit Sion, et ipsc humilem populum suum in ejus omnis.subaudis

se spcrantcm, sua virtutc liberavit. Potest ct sic excelsis locis, vel de laetitia descendet ad terram in

simplicitcr intelligi, quomodo illud in Hieremia fletum,id est ad flendum. Et est sensus Asccndet :

quando posuit ipse propheta catenas ligneas super D quidem ad excelsa ut ploret ante idola sua,et cum
collas corum qui ad se fuerant missi. Dicit ergo ihinullum auxilium repererit,descendet ad domura
propheta ad Dominum Quid respondebitur nun-
: suam, vel ad terram in fletum. Quidam etiam hoc
tiis divcrsarum gentium, cum venerint ad interro- modo distinguunt, ut omnis ululatus Moab descen-
gandum super adventu Scnnacherih ? Cui Domi- det,sivc perveniet ad fletum.Non plorahuntergo aln

nus Respondondum cst illis, quod sint capiondi,

:
Moab,ctaliigaudehunt: sed generalis multitudoplo-
et sola Hierusalem,qua3 non in homine sed in Deo rabit, incedendo per plateas, et per trivium, quod

spem suam posuit, sit liberanda. dicitur a tribus viis.

« Clamahit Esebon et Elcalc : » quae sunt oivitatefi

CAPUT XV. potentissimae provincioe Moab. « Usquc Jasa, » snb-

« Onus Moab. » QuiaMoabitjn gavisisuntde capti- audis civitatem, « audita vox eorum, » id «fl
cst

vitate Israclitarum,sicuf et Philistiim: idcirco Spi- vox Moabitarum. Hoc ergo indicat, quod ah inilio
ritus sanctus pcr Isaiam prophctam proedicit eis rogni uhi cst sitacivitas Escbon,usque ad extromos
 COMMKNT. IN ISAIAM. LIIL II. 708
71)7

tines ojus, in quibiis ronsistit Jasa al ia e-ivitas.cla- A. rum (Psal. i.wxvm). » Et visitatio bonam partcm
in

mmv tristiti.v, el eaplivitatis omnes ivsonalmnl ha- seoundnm qnod Zoohariaa per Joannem dicit « Vi- :

bitatores. « Super hoo, »subaudis malum oaptivita- silavit DOS oriens BS alto (/.<(<'. il. n Kst aulem sensus
tis k expediti Moabululabunt.AnimeejusuiulabH
:
hujnsmodi Sioutjuxta magnitudinem morbi visitat
:

sibi, «idestunusquisqueMoabitaululabit Bibi.Expe- medicus sagrotum ita Moab Becundum quantitatem :

ditns appellat Propheta fortissimos proliatores,qui poooati recipiet \ indictam. « Ael torrcntcm salie'um
alioni adhuc sunt ab uxoribus ; de talibus legitur in deduoent eoa ;
» id est Moabitas.
>si (Gen. xiv) quod elegerit Abraham expeditos
« Qnoniam oireuil olamor terminum Moab. » Hao-
vcrnaculos domus sua\ id est qui sine uxoribus tenus looutus de captivitate qaaa venit Moabitis per

erant, et est sensus Non solum

: illis plorabunt atque Assyrios : nunc de illa qiMB facta eat per Chaldaios.

ohilabunt, qui proveotaa sunt .vtatis et conjugati, Torronlem salicum, Habylemia; elohemus acciperc
fflios habentes : sed insuper illi qui defendere alios flumina : de epiihus ct 1'salmus dicit : « In salicibus

Aebebanl et non habent quos plangant nisi seipsos.

,
in mcdio cjus (Psal. cxxxvi), »ctc. « Usquc ad Callim
«Cormcum ad Moab clamabit. » Compassionom oppitlum ululatus cjus, ct usquc ad putcum Elim
M habcre propheta super miseriis Moab.Quia
flicit clamor cjus, » id est, clamor Moah a principio usque
licd hostes eorum ossent,tamen creatura Dei orant. ael tinem rcgni.
B
Tantis cnim calamitatibus opprimebantur,ut ctiom Quia aquee Edibon civitatis rcplcta; sunt san-
«

inimicis misorabiles fierent.Similitcr, et Hiercmias guine » occisorum Moab. Ac si diccret aliis vcrhis :

propheta dicit socompati miseriis Moab Proptcrca :

Idcirco ululabil Moab,quiaubi prius cratluxuriact

dnquicns) cor moum ad

Moab, quasi tibiaresonabit. omnis dclectatio, propter irriguos agros, et fontcs

Vectes ejus usquc ad Segor vitulam contcrnan- :

jugrter cmanantes, ibi pr.*c multitudinc intcrfccto-
tem. » Segor una cst ox quinquc civitatibus Sodo- rum, rivi sanguinis fluont. « Ponam cnim super
mitieis, quas propter Loth tomporc subversionis li- Edihon additamcntum. » Hoc est augmontum afflie-
berata est (Gen. xix). Appollatur vitula, propterim- tionis, trihulationem vidclicct super tribulationem
mundicitiam luxuri.v. Quod vero, dicit conternan- « his eiuifugerintde;Moablconcm,ctreliquiisterra;.»

tem, quidam codices habcnt constcrnantcm, scd Modo cxponit quod additamcntum ponat,et hoc est
falso scriptum cst. Tradunt Hcbra?i,quod bissusti- leonem, et quihus illud imponat, his vidclicet qui
nens tcrramotum, hoc id est,
tertio corrucrit : ct fugerunt dc Moahitis, et rcliepiiis terra; qua; reman-
quod dicit usque ad Sogor vitulam contcrnantem,id scrint. Ponam (inquit) supor Edibon, id cst supcr

ertio terraemotu corruentem, vel contornantcm habitatores ejus afflictionem : ut qui occisi non fuc-

dicit robustam, sicut solent animalia, tertio anno rint fame et pcstilcntia, et voluerunt fugcrc,his su-
robustissima osse : ut homo tricesimo.Potest orgo C perveniat lco, hoc ost pcrsecutores hostium, vel

quia mansisset robustissima si deincops

intelligi, besti* fcroccs qua; cos devorcnt. Et non solum his
non pcccasset, postquam proptcr Loth libcrata est. qui fugcrint, sed etiam tcrra; qua; rcmanserint,im-
Per vcctcs quoque tcrmini ot fortitudo intciligendi mittam persecutores Chaldcos vcl rcvcra leones,
sunt, ot cst sonsus : Vectes sive termini Moab,deserti ferocesque bestias.
rrunt usque ad Segor civitatcm in finibus ejus posi-
CAPUT XVI.
t.im, amisso et perdito omni robore. « Per asccnsum

enim Luith flens asctendet, » subaudisMoab,in cap- Emittc agnum, Dominc, dominatorcm teme,de
«

tivitatcm, « et in via Horonaim clamorcm contri- pelra descrti ad montcm filirc Sion. » Idcirco pro-
tionis » sivc captivitatis » lcvabunt » Moabit.v Luith phet.c^difficiles sunt ad intelligendum, quia subilo

clivus osl in itincre per gcntibus Assyriis, Horo- mutant personas ct tempora : ct dum de una lo-

naim civitas cst Moab contra Assyrios. Dum enim quuntur, subito transcunt ad aliam. Dum enim lo-
hantur Moahitx captivi in Assyrios pcr clivum queretur prophcta Isaias de captivitate et miscriis
Luith ct pcr civitatcm suam Horonaim flcndo incc- Moab, subitc in mcdio scrmone tctendit oculum
lebant, ct clamorcm luctus lcvahant. mentis ad Christi nativitatcm, et cccpit alloqui
Aqu.venimMcnridcserta; crunt.quiaaruithcrba n Moab, ct promittcrc bona inquicns
« Moab, non :

fecit germcn, viror omnis intcriit.» Menri oppi-

1

dcsperes dc salutc sod agc pcenitentiam quia licct : :

dum est supra marc.multos fontcs hahons ot aquas captivandus sis ab Assyriis vcl Chaldaus tamcn de:
:

3ed salsas ct amaras, idcoque stcrilcs. Tamon hoc tua progcnie nascotur agnus qui tollat pcccata mun-
•idendum,quia non proptcr stcrilesMcnri aquas di, et qui dominclur in toto orbe (Joan. i). Christus

it ct aruit hcrba in Moab, scd mctaphoricc locu- enim dominalor totius mundi est, juxla quod ei
us est. Et cst scnsus In cuncto Moab crunt aquse : Deus Patcr dixit « Postula a me, ct dabo tibi gen- :

<alsae et amar.v, sicut sunt aqu.v Mcnri, qu.v babet tes haireditatcm tuam (Psal. n). » Et ipse post re-
imarosfontes,ideoqucslcril('S etarescet omnisher- :
surrectionem suam : « Data cst, inquit, mihi omnis
>a, et interihit omnis viror hcrbarum vinearumquc. potestas in coelo ct in terra (Matlh. xxvni). » Undc
undum magnitudinem operis ct visitatio co- cst ergo missus iste agnus?« De petra deserti »
um. » Visitatio hic in malam partcm capitur sic ct : hoc est dc Uuth Moahilida ejua; morte viri viduata :

Psalmo : « Visitabo, inquit, in virga iniijuitatcs eo- nupsit Booz, de quo genuit Obct, Obet genuit Jesse
7!J9 UAYMONIS HALBI2U3TAT. EPI8C, OPI>. PARS I. — COMMKNT. BIDL. 800

patrem David De cujus progenie processit

regis. \ •' consummalus, » sive intcrfecl uh c«t ipsn ;
••
m
intemerata virgo Maria, qua genuit Christum,opere defecit, qui conculcabai terram. » vastando illam,
S|iiriiiis sancti impraegnata, noti Bemine virili gra et interficiendo habitatore eju
vida. llut.li Moabitida petra deserti appellatur.quia ••
El praiparabitur in misericordiasolium.r
gcntilitaa ex qua ipsa erat, lapides pro Deo cole bit super illud in veritate in tabernaculo Davidju-
bant, et duri corde erant, ideoque desorti, el defe- dicans qusrcna judicium, et velociter reddena
ef

licti a Creatore. Quo ergo esl emissus ille agnu ? quod justum est. » Licel Judsi referanf istaad Eze-
« Ad montem filiffi Sion, » id est, ubi praedicavit,et chiam, qui post mortem Sennacherib in pacc r<
miracula fecit, ubi etiamgemushumanumredemit. vit melius tamen de Christo intelliguntur. Ki per-
:

Vcl, quod melius est, ad Ecclesiamestmissus,quffl tinenf quaedamex hisad primum adventum,quaedaiB
in speculo montis et altitudine virtutum consistit. autem ad secundum.Hoc enim quod dicit praepara-
Quisquis igitur quaerit quae causa cxstiterit quare bitur in misericordia Dei Patris solium, id csl rr'-

Booz acccperit Ruth Moabitam in uxorem, logatli- gnum Christi tabernacuk

: et sedebit super illud in

brum Rruth, ibiquo plenissime inveniet. Tamen David,hocest,inEcclesia: ad primum ejus adventum
sciendumesthocdivinitus procuratum essc,ut sicut est refercndum, et ad tempus sextae aetatis in qua
Christus Judacos et gentiles redimere veniebat, in r» modo sumus. Magna si quidem mieericordia Dci
quibus comprehcnduntur omnia gencra hominum, Patris fuit, ut unigenitum Filium suum pro ni

ita etiam ab utroque populo sccundum carncm ori- salutc ad nos rcdimcndos milteret : qui sedet modo
ginem traheret. in solio, sive in tabcrnaculo David, hoc cst, in Ec-

« Et erit sicut avis fugiens, et sicut pulli dc nirlo clcsia requiesccns ct rcgnans in cordibus fideliunp

avolantes, sic erunt filiae Moab in transcensu Ar- pcr fidcm et dilectioncm. Hoc vcro quod sequitur:
non. Vides quomodo de una re transit ad aliam.
» Judicans (id cst discernens) et quaercns judicium,et
Revertitur iterum ad captivitatem Moab.Sicut avis, vclocitcr reddensquod justum est: proprie ad diem
inquit, fugit ante accipitrcm, et sicut pulli citis- judicii pertinctquando ipsc discernet inter eloctos
:

sime avolant : sic cito transmigrabunt filiae Moab et reprobos,rcddens singulis quod justum est,bonis
de terra sua in transcensu Arnon : per quas de- bona et malis mala. Et hoc vclociter faciet, dicens
bemus intelligere civitatcs et urbcs, vcl revcra vi- clectis : Venite, bcnedicti Patris mei. » Et reprobis :

ros et mulieres. Arnon civitas est, terminus Moabi- « Discedite a me, maledicti [Matth. xxv). »

tarum et Amorrhaeorum. Transcensum autem dicit « Audivimus superbiam Moab, superbus est val-

propter captivitatem. Sicut erunt in transcensu Ar- dc. Superbia cjus et arrogantia ejus et indignatio

non, id est, sic transibiint in captivitatem per Ar- cjus, plusquam fortitudo ejus, » id est major est

non. C superbia ejus, quam fortitudo ejus.

« Ini consilium » Moabitidis, id est contra. Vel « Idcirco » subaudis, quia major est superbia
aliter, « Ini consilium, » id cst, intra in consilium. ejus ct indignatio contra Dominum, quam fortitudo
« Lege consiliumhoc est,collige » consilium tuum, illius : « ululabit Moab ad Moab, » cives videlicet ad
et considcra quomodo cvadere possis captivitatcm. cives, frater ad fratrem, « universus » subaudis
« Pone quasi noctcm umbrum tuam in nicridie, Moab,'« ululabit. » Revertitur itcrum ad Moab pro-
absconde fugientcs, et vagos ne prodas. Habitabunt pheta.
apud te profugi mei. Moab esto latibnlum eorum a « muros cocti lateris.loqui-
His qui laetantur super
facie vastatoris. » Notandum quia ante vastata est mini plagas suas, quoniam suburbana Esebon va-
Hierusalem ab Assyriis, etpostea a Ghaldaeis ante- stata sunt, et vinca Sabama» subaudis desertaest.
quam Moab idcoque praccipitur ei ut fugicntes ad
: Per hoc quod dicit, his Moabitis qui confidunt in
sc dc populo Dci suscipiat et abscondat.Ponc quasi junctionibus murorum latericiorum.loquimini pla-
noctem ubram tuam, id est proebe populo mone fu- gas suas,id est mortem et captivitatem : et potentiam

gienti ab Assyriis vclaGhaldaeis defcnsionem tuam : pristinae felicitatis ostendit, et plagam repentins
ut eos abscondas a facic persequentium.Et in me- subversionis. Suburbana dicuntur vici et villulae,

ridic istud adimple, id cst, in aperta persecutionc ]) adhaerentes civitatibus. Esebon autem civitas fuit
et captivitateabscondas fugientes Israelitas. Etva- nobilis Moabitarum sicut ct Sabama quae propter :

gos de loco ad locum fugitantes nc perdas, vel ne multitudinem populorum vinea appellatur. Suluir-
tradas hostibus suis. Vastata enim Hierusalem,quae bana, inquit, Esebon deserta sunt ab habitatoribus
confinis est tibi, habitabunt apud tc profugi mei. suis ct non solum suburbana, sed etiam ipsa civi-
:

Ideoque pncoipio tibi, Moab, ut sislatibulum eorum tas. « Domini gentium, » id cst principes Assyrio-
a facie Assyriorum vel Chalrbcorum. « Finitus cst rum et Chakk-corum, qui multis gentibus domina-
pulvis. » Subito transit propheta ad interfectionem bantur, « excidcrunt fiagclla » ejus, id est habitato-

Sennacherib qui pulvis appellatur et miser, quia

: res Sabama occiderunt, usque ad Jazer » civila-
«

omnis gloria et dominatio ejus cito transit quasi tem « pervenerunt » ipsidomini gentium « errave-
pulvis raptus a vcnto : et miscrabiliter ab hac luce runt in deserlo : » lustrantes universam terram
transiit, interfectus a liliis snis in praesentia Dei Moabitarum. Quia dixerat superius Sabama vi-

sui {IV Reg. xix.) Finitus cst pulvis, Scnnacherib neam esse, scrvavit mctaphoram, subjungens Ba-
801 COMMENT. !N ISAIAM. IJH. II. 802

gella. Similiter eti.im scrvavit mctaphoram,dicons :

A tudineMoabpauci remanebuntvenientibushoslibus.
« progagines cjus relictae sunt, Lransierunt mare. » Quod vero «licii in tribus annis auferelur gloria
>•

Quis audivit uiiquam huic simile, ut propagines Moab,» dupticiler polest inteliigi.Diximuseuperius,
vim.ti iim transircnt mare? Propagines intell i|ui;i prophetia isto conlra Philislaeos et Moabilas,
fugilivos lilios cj ns , i[ui transierunl mare, dum morluo Achaz, ex quo prophetaista dixit coepil di-
ducerentur in Uabyloncm Super
dcrelicti a I)<*o. « rigi.Et potesl intelligiquod tcrtioanno post mortem
boo plorabo in Detu Jazer vincam Sabama. » Vox Achaz ab Assyriis Moabitae sintvaslati. Etestsen-
prophetae plangcntis magnitudinem vastitalis lir- sus : Sicut mercenariuscxspectal solis occubitum,et
biuni nobilium quondam Moabitarum. Super hoo, diobus ;ic noctibus finem oporis sui praestolatur, ut
inquit, i<l est, supcr vastitalem urbium Moab, plo- statutam mercedem accipiat: sic post livs annos
i
.iini, ct in (lelu Jazer, plorabo etiam vineam Sa- Moab ah Assyriis delebitur. Potest ut de Babylonica
baina. « Inebriabo te lacryma mca, »o « Esebonet captivitate intelligi, quod post captam Rierusalem
Ileale, » id est, valde plorabo te, vel Bere te Faciam tertio anno aGhaldaeisvastaudasit vel quod intra :

gicut ego tc dcfleo, quoniam Buper vindemiam

« tres annos nulla ei clausa sit requies.
luani et super messem tuam vox calcantium ir- CAPUT XVII.
ruit. » Calcatores in hoc loco intelliguntur Chaldaei « Onus Damasci. » Daniascus civitas 1'uit qtion-
B
rt Assyrii praedatores, qui vindemiam et messem ct dam metropolis Syriaa provinciae, quam condidit
omnia bona illorum sibi diripuorunt. Cujus rex Rasin, quia deccm
Eliezer servus Abrahae.
« Et auferetur Islitia et exsultatiode Carmelo,et tribubussemperpraebebatauxilium ad debellandum
in vineis non exsultnbit nequejucuudabit,»subau- Judam, idcirco Spiritus sanctus pcr Isaiam pro-
dis Moab',sicut prior vindemiator. Carmelus mons phelam minatur ei captivitatem destructionemque
est fertilissimus intcr Phoenicen et Palaestinam im- sui Per Damascum ego civilatem rejgiam, debemus
tninent Ptolemaidi, in quo Relias oravit (/// Heg. inteiligere omnem provinciam Syriae, quae similiter
wui).Et ponitur s.ncpc in Scriptura sacra pro omni vastata est. Interpretatur autem Damascus sangui-
fertilitate. Aufcrctur, inquit, omnis laetitia de Carme- nciu fundens, sive sanguis cilicii Quantum ad litte-

lo, i • 1 rst, quam

oinnis fertilitas super laetabantur ram pertinct, sanguinem fundens recte potcst appel-
Moabitae,auferetur ab Vinum in torculari non
cis. « lari,quia ibi sanguis Abel fusus estaCain (Gen.iv).
calcabit, » subaudis Moabita; «vocem calcantium Qaantum vero ad istos pertinet, sanguinem fundens
uli,» iil est celeuma,quod cantare consueverant sive sanguis cilicii interpretatur : quia homicidae
L>ore vindemiae. erant multumque sanguinem fundcntes, pccniten-
« Supcr hoc venter meus. » Vox prophcta} dolcn- tiam debuerant agere : quod signatur per cilicium.
Us super contritionem Moab. Super hoc, inquit, id C Sed quoniam hoc non fecerunt, in captivitatem et
proptcr dcstructioncm Moab, « sicut cylhara depraedationem migraverunt. « Eccc Damascus de-
Bonat, » sic sonabil scnsus ct inlcllectus meus ad sincL cssc civitas, » subaudis potentissima, «eterit
Moab plangendo, « et viscera mea » sive intcriora sicut acervus lapidum in ruina. » Sed postquam
cordis mei, « ad murum » Arnon civitatis « cocLi eversa fuerit ab Assyriis.
lateris,» id est, proptcr murum desLruclum,qui de « Derelictae, » subaudisab hominibus, «civitates
coctis latcribus aedificatus fuit. Arocr gregibunt erunt, » subaudis in pascua, « et

« Et erit, cum apparuit quod laboravit Moab requiescent ibi, » in ipsis scilicet pascuis gregcs
Buper excelsis suis, » id in montibus ct tcctis, « in- ovium : « ct non eritqui exterreat.» Et est sensus :

lietur ad sancta sua, » id esl ad idola, quoc pu- Tanla cril ibi soliludo, ut nec insidialor timcndus
tubat cssc sancta, non valebit » « ut obsecret, cl sit, ibi. Arocr regio cst
scd sinc Limorc pasccnLur
Bnbaudis in cis invenire auxilium. Maxima cnim provinciae Syriac, habens plurimas civitates. Inter-
nuseria est, nec in his quos scmpcr vcncrata est, pretatur aulomArocr myrica est,quseest arbor in-
habere subsidium.Advenientibus siquidem Assyriis fructuosa, et nascitur in desortis locis atqucsalsu-
atque Chaldaeis, ascendit Moab ad idola sua «piae ginosis.Ac si diceret Sicut myrica, qua; csL arbor :

antca venerabatur, ct quorum protcclionc spcrabat r) infruotuosa, nascitur in solitudino : ilain solitudine
Be defendere ab hostibus : scd non profuit ei, quia et sinc fructu universi Syri.
osibilia erant, Tunc cnim apparuit quia vani- « Etcessabit adjutorium,»subaudis Damasci « ab
tatem colebat. Ephraim, et regnum a Damasco, » subaudis, cessa-
« Hoc vcrbum
quod locutus est Doniinus ad bit : quia ultra non rcgnabit ut prius. « Et erunt
ib, id est contra Moab, « ex tunc » subaudis,
»i reliquiae Syriaesicut gloria fitiorum Israel, dicit Do-
ex quo creatus estMoab.Et Dominus ait Moabitae : minus. » Gloria hic ironice pro ignominia ponitur,
immonitae non intrabunt in Ecclesiam meam.Vel hoc qualem gloriam habebit Israel, dum in
est,
ex tunCjid cst,ex antiquo tempore ex quo in praeson- captivitatem ducetur, quia non in Deosed in bomine
tia Bua ista destinavit, et nunc locutus est Dominus, posuit spem suam talem bubebuntel Syri qui eis
:

In tribus anuis quasi anni mercenarii, » promittebanl auxilium, ul Bejpararent illoa a timore
'( caetera. Scnsus hujusmodi est : sicut pancissimi Qei, quod 1 1 fecerunt. Ambo enim in captivitatem
remanent racemi post vindcmiatores, ila cx multi- ducti sunt cl illi cl isti.
803 IIAYMONIS HALBERSTAT. BPIBCh OPP. PAHSI. - COMMKNT. BIBL. HOi

„ ki erlt in die ille » subaudts oum Syria vaetata A " 'l

lli:i oblita es Dei Salvatoris tui. » Jwta, inqutt,

fuerit ab Assyriis,et Damasous desieriiesse omtas '•

patieris,o lsraet,quia dercliquisti Deum Salvatorem
aftenuabitur gloria J;m*>1», Syria videlioet et Da- tiiuiu rpii te liberavit de /Egypto, ct qui tibigi
«
i

>

quibus gloriabatur ethabebatfiduciom.

!ii;iscus,in feroeissimas sua fortitudine subjugavit.wProptews
« Et pingucndo ojus marescct, » hoc est, fortitudo plantabisplantationem inftdelem,etgermen alieuno
liducia: quam habebat in Syriis deflciet. Quidam seminabis, ut beatus Hyeronymua dioit, boo ex-
codiccs hahont,pingues carnese.jus sod rnolius ost : pressius,et curn ironia est legendum.Et est sensus

ut doctorcslraduntpingucndo lcgcndum,per quam Quia ergo tu eblita es Doi Salvatoris tui, ct fortis

intelligitur rcfugium ac lbrtitudo,quam dcoorn tri- adjutoris tui non es reeordata,o piebs Israoi deoeai

bus habcbant in Syriis. tribuum nurn propterea plantationom lidoleiu, i-t

:

Eterit sicut congrcgans in mcsse quod restitc-

« non potius alicnum scmen scminarc debes, quod
rit, ot brachium ejus spicas leget, » et caetera
qua; hostis Assyrius comedat. Non plantabis proptor hoc

sequuntur iisquc « in cacuminibus fructus ojus. » plantationcm fidelcm. Plantatio fidelis cst, quanJb
Tres quidcm dat comparationcs, sed unus est in quilibot plantat et cxcolit vineam, et ipse fruclum

sensus. Siout, inquit, rarissimse rcmanent spica; post ejus colligit. Plantatio vero infidelis est et germea

terga metentium, et sicut paucissimi remanent ra- ^ alienum, quando quod seminatur non colligitur afc
cemi (qui a rcmanendo dicuntur) post vindcmiato- illo qui seminavit, scd hostes diripiuut illud.
res.etsicut paucaj remanent olivae postexcussionem « In dio plantationis tua; labrusca et mane semen
oleie ita paucissimi remanebunt in Damascoetin
:
tuum florebit. » Ac si diceret : Quia oblita es Dei
tota Syria, vcnicntibus Assyriis primum. ac deinde Salvatoris tui,hos capies fructus Gum plantavoris :

Chaldffiis. Nam
sub captivitate Assyria pauci re- vineam tuum optimam Soreth, degenerabit.et in die
manserunt qui tantummodo tcrram excolerent, et maturitatis cum quaesieris fructus plantationis tuae,
est, quac id est uvas optimi generis, et erit ibi labrusca. Et
maxima pars in Cyrenem translata est «

regio ultra /Egyptum. mane, » inquit, id est, in exordio messis « semen

« In die illa, » subaudis cum defecerit adjuto- tuum florebit. » Hoc dupliciter potest intelligi. In

rium Damasci a decem tribubus, « inclinabitur ho- flore quidem videbitur tibi species salutis esse in eo,

mo ad faclorem suum,» et caetera. Hoc de reliquiis sed antequam perveniat ad maturitatem,consume-

decem tribuum dicitur, quoa postquam maxima tur ab acrugine. Vel mane, id est ante tempus flore-
pars populi captivata est in Assyrios propter idola bit semen tuum, ideoque ad maturitatem non ve-

quae colebant,unum in Dan alterum in Bethel,Eze niet, quod videmus ex istis seminibus quae ito

commonitae conversae sunt ad

chiaj regis litteris oriuntur.Unde et sequitur « Ablata est mess;sia
:
:

cultum Dei,et ad templum Domini quod erat in Hie- C die haereditatis, » hoc est,cum debuissetin horreum
rosolymis venerunt sicut liber Paralipomenon (H
: condi, ablata est vel ab hostibus, vel eo modo quo
Paral. xxx, xxvi) narrat relinquentes idola quae
: supra diximus. « Et dolebit graviter, » hoc est, su-
fecerant manus eorum.et quae operati sunt digiti eo- per ablatis messibus.
rum.Ethoc cst quod dicit cum deletafueritDama- « De multitudine popnlorum multorum,» subau-

scus ab Assyriis, et Syri in quibus fiduciam suam dis venientium cum Sennacherib contra populum

decem tribus positam habebant tunc homo qui re- : meum, « ut multitudo maris sonantis,et tumultus
lictus fuerit ex ipsis decem tribubus inclinabitur,et turbarum,sicut sonitus aquarum multarum.» Son-
convertetur ad factorem suumDeum omnipotentem, nacherib et exercitui illius quem diversis gentibus
et amplius non adorabit opera manuum suarum. oongregaverat, per quem voluit delere populum Do-
« Non respiciet luces et delubra, » subaudishomo, mini minatur sermo propheticus Vae, id est «eter-
:

qui relictus fuorit de decem tribubus. Luci sunt nam damnationem aeternum supplicium. Cumet

loca nemorosaopaca.in quibus proptcr amcenita-

ot tanta enim multitudine veniebat, ut sonus exerci-
tem eollocabant idola sua,et omnem delectationem tuum comparari posset sonitui maris quod a longe
et voluptatem ante idolorumaras exercebant.Quare resonat, aut etiam sonitui aquarum multarum.
autem delubra dicantur, superius dictum est. n « Sonabunt populi, » cum
subaudis, venientes
« In die subaudis venicntibus Assyriis et
illa, » Sennacherib,« sicut sonitus aquarum inundantium.
vastantibus non solum Damascum,sed etiam terram Et increpabit eurn, » id est Sennacherib,dominum
decemtribuum « eruntcivitates fortitudinis ejus,»
: tantorum exercituum, « et fugict procul » de Jerusa-
id est civitates decem tribuum « derelicta) » ab habi- lem in Niniven « et rapielur » de Jerusalem, vcl de
tatoribus suis : « sicut aratra et segetcs, qua; dore- hocmundo, « sicut pulvis montibus a fasieventi. ••

lictae sunt a facie filiorum Israel. » llocnon cor-tra Nonnc increpavit eum Dominus, quando omnem
Damascum loquitur, sed contra decem tribus quse excrcitum illius interfecit, praeter decem viros?

vocabantur Israelitae. Et dicit,quia siout venicntibus Nonne sicut pulvis est raptus de Jerusalem,quando
olim filiis Israol Amorrhaei rolictisaratris fugerunt cum paucissimis viris fugit in Ninivem? Nonne de
ita quoquc decem tribus vonientibus Assyriis
ipsre hoc mundo non est raptus,quando insperate inter-

fugient, a quarum faoie quondam fugcrant alicnae fcotus est a liliis suis. Sequitur :

tempore vesperi, » subaudis noctis,id est cx-

gentes. « Et cris deserta, » o plebs dccern tribuum, « ln
HO;. COMMENT. 1N ISAIAM. LIH. II. H(M>

krema parto, noctis « ea-^ turbatia « Buper illatn

:
A ost mmlii nostri « veloces ad gentem Israel convul-
tnuHitudinem angelo Domini praeliante. « ln matu- sam,» hoo esl separalam a Doo, el a terra suajam
lino similiter turbatio « ct non subsistet « exeroi-
ii «\ maxima parte, ol dilaoeratam impugnatione As-
tus illius. « Haec est pars illorum qui vastaverunt Syriorum,* ad populum quondam terribilem,» dum
dos, et pars diripientium nos. » Propheta loquitur Deum habebal protectorem.« Postquem,» subaudla
i\ persona populi Israel, et jungil se illis. Quae 1'iiil populum,« non est alius iia terribilis, id est, cujus
>>

areo pars Assyriorum qui vastaverunt omnem potentiae nulliis comparanduscst,« ad gentem exspe-
Israel, et qui bona illorum sibi diripuerunt? II in oantem, » subaudis Dei auxillum vel nostrum, « ct
putverem redigercntur atque favillam, consumpti conculcalain n a diversis gentibus, ••
cujus tcrram
al> igne spirituali. fluniina, » id est diversi reges et principes, « diri-
CAPUT XVIII. puerunt,» sive populati sunt.Quodqucsequilur« ad
« Vtt terrffi oymbalo alarum,quaB est trans Bumen montem nomlnisDomini oxcrcituum,»montemSion
/F.thiopi.-c.» Gonvertitur verus sermo prophetious ad dupliciter potest intelligi. Primum, ut a partc pro-
ptum, et appellat illam cymbalum alarum ob phetae sitdictum, quasi interrogatus ab aliquo ad
hujuscemodi causas. Nilus magnus Ouvius, ipse est quam gentem vel terram mjtterent illi nuntios, et
Gion veniens poryEthiopiam et currcns pcr /Egyp- responderit, ad locum nominis Domini montem
II
tum. Qui antequam divideretur in Beptem rivos ab Sion, ad Jerusalemi Potest ct a partc /Egyptiorum
Alexandro magno, necnon et postea cum magno principum esse dictum, quasi intcrrogali anuntiis,
sonitu fluebat, utpote per montana descendens ve- :
quibus dicebant Ite, angeli veloces quo (inqumnt)
: :

luti solot sonitus multarum garrituum esseavium. eamus, reponderunt

pr.cci[)ilis ut ironice, qui mit-
Et ideo hujuscemodi multitudo populi alarum com- tebant eos ad locum ubiquondam fb.it nomen Dci.
paratur sonitui vclox quippe concitusque avium
:
id cst ail montem Sion.
volatus, cymbali sonitum reddit. Potcst etiara sim- « Omnes habitalores orbis qui moramini in tcrra,
pliciter ita intelligi : quia ipsc fluvius citissime cumelevatum Cuerit signum in montibus videbitis,
currens, sonitum alarum in modum cymbali habet. etclaogorem tuhse audietis.» Alloquitur modoom-
Cymbalum alarum dicitur propter velocitatem lVu- nipotens Deus omnes in toto orbe commorantes,
gum inibi nascentium, quia Bicut avis cito volat, dicens : Attendile, omncs gentcs. Cum elevatum fue-
ita ille fluvius comparatione aliarum terrarum cito rit signum victoriae Assyriorum
montibus /Egy- in
fruges generat, Deo ita disponente. Dicamus ct ptiorum, (unc videbitis, id ost, tntelligetis quod cgo
quarto modo, intclligentes pcr cymbalum alarum cogitavorim et praeceperim supcr /Egyptum, quia
auxilium et protectioncm, quam illi promittcbant tunc clangorem tubae audietis, incipientibus pug-
duabus tribubus. Quod per alas auxilium et pro- C nare Assyriis.
kectionem intelligcrcdcbcamus, Psalmista ostendit, Quia ha;c dicitDominus ad me Quiescam in loco
« :

dicens ad Deum :« Sub umbra ularum tuarum pro- mco,» id cst in ccclestibus sedebo,« et considerabo,»
tegc me (Psal. xvi). » Idcirco ergo minatur /Egypto subaudisquisnam advcniatfinis.QuidlocutusostDo-
Dominus mala, quia sicut Syria decem tribubus, minusad prophelam.Eaquac scqiiuntur:«Sicut,>-in-
ita isti sua virtute confisi, promittendo istis protec- quit,« mcridiana dics claraest.et sicut nubes roris
tionera, tulerunt ab eis timorem Domini. Vae (in- in die messis.» Et est scnsus. Sicut in toto dio nihil'

quit)terrae /Egypti, quia in umbra alarum suarum est clarius meridie, et sicut messoribus fatigatis gra-
promittit auxilium duabus tribubus, sicut Dama- tissimus ost ros, quia ct eis praestat refrigcrium,
- decem : quia lerra /Egypti est trans flumen et arentes sUpulas calcabiles facit, sic scrmo omiris
iElhiopiae, ad est trans rivos Nili flutninis qui de quom considerabo in loco meo adversus /Egyptum,
iopia fluit. Quod autem scquitur : gratissimus erit omnibus in me credentibus.Vel, si-

« mari legatos; » quia /Egyptus

Qui mittit in cut ea quu3 de rore dicta sunt placent messoribus,
apud gramrnaticos feminino genere sempcr profo- ita placcbit et Assyriis sua a me concessa victoria.
ratur, potest ita resolvi, quia/Egyptius populus vel « Ante mcssem cnim totus effloruit, » subaudis

Hesraim qui et yEgyptus, mittit in mari legatos, id ])

populus /Egyptius, « et matura perfectio, gormina-
est nunlios ad duas tribus,« et in vasis papyri super vit. » Metaphoricos loquitur dc populo Judaeorum

aquas, » subaudis mittit epistolas, promittens eis sub signiflcatione mcssis, sed non potest peromnia
auxilium. Quod vero dicit in vasis papyri, vel in na- verbum c verbo exponi scnsus tamen hujusmodi
:

vibus, debemus intelligcre ex papyro factis quae lair est Quemadmodum segetes ante maturitatcm cito
:

tx magnitudinis est apud illos, sicut in historia erumpentes pcreunt, ct antequam perfectio tempo-
Alexander dicitur, ut naves inde liant.Etiam per ris veniat germinantes, inutiles sunt:sic ^Egyptus
vasa chartas possumus intelligerc cx papyro factas, peribit et quasi inuliles ramusculi falcibus sive gla-
ubi antiquitus scribebatur. Quia sicuti. in vase ali- diis ab Assyriis prfficidentur. Unde et sequitur :

quid continetur, ita in chartis scriptio. Possuat et « Praecidontur ramusculi ejus falcibus,» id csl ha-
tcrtio modo capsulae indiculorum accipi ex papyro bitatores ejus gladio Assyriorum interflcientur. « Et
factaj.Cum illis ergo epistolis mittebant nuntiossuos quae derelicta (uerint » ab Assyriis « ubscindcntur »
ptii ad duas tribus dicentes. « Ite angeli, » id a Chaldffiis. « Excutientur, » subaudis de terra sua,
807 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OIM». PARS I. COMMENT. BIBL W»H
(i cl rolinqucntur simul avibue montiura et bestiis A vatum cl cum Maria ct Joscph ad vocem angeli,
:

terrec,» subaudis ad devorandum laccrandum, illi

et melu Hcrodisfugit in /Egyptum (Matth. u) ad cujus
scilicet qui interfecti fuerint, « et aestate perpetua ingressum potesi e jc, ul simulacra /Egyptiorum
erunt supor eum voliicrcs, » id cst super populum corruerenl aui etiam commutesceront, et corda i
,

interfectum, « et omnes bestiae terrae super illum » pientium /Egyptiorum pavore tabescerent. Aliter :

interfcctum populum « hyemabunt. » Hyperbolicos /Egyptus, quae intcrprctatur tenebrao vel mocror^si-
loquitur. Non enim omnes bcstiee venient ad devo- gnifical hunc mundum,qui tencbris infidelitatis te-
randum corpora illorum, sed per hoc vult ostendere gebatur ante Domini adventum. Ingressus est ergo
maximam multitudinem ibi intcrfectam esse iEgy- Dominus /Egyptum, id est hunc mundum,cum nube
ptiorum, et tantam ut ®state et hyeme sufficien- lovi, id esl cum corporc nullo peccali pondcre gra-

tiam sibi habeant bestiae quaa convenerint, el non vato, et commota sunt simulacra quando rclictia :

sit neccssitas aliam pracdam quaerere. idolis ad Dcum fide concurrorunt, et idola confre-
In tempore illo doferelur niunus Domino exerci-
<( gcrunt.
tuum apopulo,» subnudis Israel,« divulso, » id es1 « Et concurrere faciam /Egyptios advorsum /Egy.
separato ad tempus a Deo ct a terra sua, et a populo ptios,» id est civos contra cives :« et pugnabit vir
« dilacerato » ab hostibus primo post quom non /Egyptius « contra fratrem suurn.» Venientibu
^
fuit alius, subaudis ita tcrribilis, « agente, exspe- syriis vel Chaldois,complcturn cst hoc aliis tradere :

ctante » Dei auxilium, cxspcctantc diu, « cujus ter- Undc

so volentibus, ct aliis ropugnarc nitontibus.
ram diripuerunt flumina, » reges vidclicct ac prin- non modica scditio inter eos. Et boc est
facta est
cipcs divcrsarum gentium, « ad loeum nominis Do- gravissimum malum et magna miseria, ut hosle su-
mini montem Sion. » Revertilur iterum scrmo pro- pervenicnte civcs intra sc seditioncm moveant. In
pheticus ad Israel et promiltit ci bona dicons In :
Domini quoque adventu, ct pracdicatione apostolo-
tempore illo vastataiEgypto nequaquam Judas spe- rum, eadem discordia implota cst intor fideles et
rabit inumbra /Egypti, sed deferot munus fidei infideles in toto mundo. aliis crederc volentibus,
bonorumque operum, nccnon et alia munera ad aliis nolentibus. Undc Dominus ait « Non veni pa-
:

locum nominis Domini, hoc est ad templum illius. cem mittore in terram, sed gladium. Venienim se-
Hoc autem impletum est sub Zorobabel aliisquo du- parare hominem adversus patrem suum (Malth. x),»
cibus, quando, permittente Gyro, post septuaginta et caetera quae sequuntur.
annos de captivi tate rcdicrunt. De quibus muneribus «Et dirumpetur spiritus /Egypti in visceribus ojus,
legimus in Zacharia, coronas esse factas in domo et consilium ejus,» subaudis quo rebellare nitetur
Domini ipso praecipiente. « pracipitabo, » id est, nihil faciam, « et interroga-
" bunt simulacra sua et dominos suos et pythoncset
CAPUT XIX.
ariolos. » Orta seditione in TEgypto et imminente
<( Onus /Egypti. Ecce Dominus ascendet super hoste, spiritus scindctur, id est voluntas /Egypti,
nubem levem, et ingredietur in /Egyptum,et move- cunctis diversa sapientibus et non eadem volenti-
buntur simulacra ^Egypti a facie ojus,et cor /Egypti bus. Tunc ibunt et interrogabunt daemones resi-

taboscct a facieejus. » Haec quae de /Egypto hic di- dentes in simulacris suis, et divinos sive vates, py-
cunlur, tam ad ejus destructionem, quae venit per thones quoquc et ariolos, cur ita accidcrit ct non :

Assyrios,quam ad Domini adventum possuntreferri. prodcrit eis. Similiterin Domini advcntu, spiritus,
Dicamus igitur quomodo ad /Egyptum portineat. id est'voluntashujus mundi scissa cst aliis credore :

Nubcm levem appellat exercitum Assyriorum ve-
locem. Dicit orgo propheta quia ncquaquam per
angelum percutiet Dominus /Egyptum sed ipse
ascendet super exercitum Assyriorum velocissi-
mum, et ingredietur /Egyptum. Supcr nubem enim
Assyriorum ascendit Dominus, quia ipse inspiravit
eis in cordc ut pecuterent /Egyptum, et ipse dcdit
virtutem bellandi utse ulciscercturdc inimicis suis,
qui populum suum sua promissione seduxcrant.
Ipsoque ingrodiente cum Assyriis in /Egyptum,mota
volentibus, ct aliis repugnantibus. Tunc persecu-
tores sanctorum et credentium interrogaverunt
: idola sua et divinos, quare talia exorta essent in
mundo, ut homines deserentes antiquam consuetu-
dinem novae fidei so aptarent. Pythones sunt qui et
ventiloqui appellantur, eo quod habeant in se mali-
J) gnum spiritum,cujus inspirationc plorumque falsa,
plerumque ctiam Deo permittente vera loquuntur.
Arioli sunt incantatorcs, qui incantationibus qui-
busdam ct carminibus rcm peragunt.

sunt simulacra /Egyptiorum,qui prae omnibus gen- Et tradum /Egyptum in manus dominorum cru-
«

tibus idola colcbant quia confracta sunt ab Assy-

: delium, et rex fortis dominabitur eorum, ait Domi-
riis, vel ctiam Domino opcrante factum cst, ut Assy- nus.» In multorum dominorum manus legimus tra-
riisvenientibus, daemones qui in idolis colebantur, ditam esse /Egyptum. Primum quidcm cxpugnata
rcsponsa darc non possent. Tune cor /Egypli ta- est ab Assyriis, dcinde a Nabuchodonosor, tertioab
buit, sivo defecit consilium, non reperiens quomodo Alexandro, ad ultimum a Romanis, quando Antonio
hostes suos evadero possot. Dominus etiam super et Cleopatra superatis Angustus Romano imperio
nubem levem ascendit, quando corpus humanum subjugavit. Sed ex his omnibus Chalda?os constat
accepit nullo humanae commistionis scmine praigra- fuisse crudeliorcs, Romanos potcntiores.
M«l!t GOMMENT. IN ISAIAM. — LIR. II. 810
'
arescet aqua de raari, el fluvius, » subaudis \ respondet vero ipse sibimetipsi, quare non potue-
Nilus (i Non de mari
desolabitur atquc siccabitur.» nini annuntiare ei. « Siulti faoti sunt principes Ta-
magno hoc dicitur, sed de lacu qui appellatur Ma- phneos Taphnis,subaudis qui putabautur sa-
» sive
reotes.l Imnes enim congregationes aquarum secun- pientes e marcueruni seu defecerunt,« prin- »>

iliim proprietatem Hebrfeae lingus, sicul supradi- cipes Mempheos,e1 deceperunt /Egyptum angulum
etum est,appellantur maria. « El deficient flumina,» populorum ejus.» Memphis oivitas est /Egypti,ma-
id est,8eptem rivi Nili attenuabuntur a suis aquis : gicis artibus quondam plena. Sed ubi putabantur
ilamus et juncus inarescet. » esse sapientes,ibi non solum alii dolccorunt, sed

«Nudabitur alveus rivi a fonte suo, » id ost, et ri- oliam ipsi.Quod vcro appellat /Egyptum, angulum
vu- et fons simul arescenl .Naturale est,sicul beatus populorum, secundum idioma divinarum Soriptu-
Bieronymusdicit, utcum per iram Dei captivitas vc- rarum loquitur,quae angulum pro regno ponunt, eo
nerit, indignationem ejus pestilentia subsequatur, quod populos contineat,sicutangulus continetduos
ai adversus pcccatorcs elementa cuncta desawiant. parietes, co quod in tota domo illud Ibrtissimum
Potuit igitur esse, ut veniente captivitate /Egyptio- sit.

rum per Chaldaeos, veletiam per Romanos aqus do « Dominus miscuit in mcdio cjus, » id cst /Egypti

N 1 et de fontibus deQcerent. Potesl tamen et hy- * « spiritum vertiginis et errare feccrunt yEgyptum in
1 »

perbolice intelligi.ut propter nimiam tribulationem, onini opore 8UO,sicut crrat ebrius ot vomcns.»Domi-
tluinina quoque dicantur exsiccata esse, et illa qus nus (inquit) miscuit,in mcdio ejus,id cst,habcrepcr-
iii fluviis erant ilofecisse. Metaphorice autem in flu- misit sapicntibus /Egyptiorum spiritum vertiginis,
rio exsiccato,regnum desolatumintelligimus,inrivis hocestspiritumerroris,utignorarcntquidloqucrcn-
ajusduces.in calamo etjuncocunctam /Egyptiabun- tur. Et crrarc feccrunl /Egyptum, sicuterrat cbrius
dantiam quoc harnm rerum fertilissima ost. amcnte sua,ot alicnus efflcitur ab omni rationabili
Et mcerebunt » sive lugebunt « piscatores » sensu : in tantum ut nesciat ubi sit, aut quid ope-
proptor siccitalem fluminum,«ct expandentes retc rctur.
supor laciem aqusc inarescent, » id ost, deficient. « Et non erit /Egypto opus quod faciat caput et

u Confundcntur qui operabantur linum,» id est, qui caudam, incurvantem et refrenantem. » Dicit boa-
ex lino sagenas et retia componebant, « plectcntes ct tus Ilier.onymus,quiapro eo quod dcbuit transferre
texentes subtilia » subaudis vestimenta, vel etiam incurvum ct lascivientem, id est senom et puerum,
quae tenebantexjuncodiversigenerisvascula,«erunt ambiguitateverbideceptustranstulitincurvantemet
irrigua ojus,»idest ,Egypti«flacccntia,» idestarcn- refrenantem.Scnsusergo hujusmodi est venientibu3
tia. « Omnes qui faciebant lacunas ad capiendos Assyriis,vel Chald;ois,non erit ^Egypto opus, id est
piscos,» subaudis deficient adveniontibus hostibus. C consilium,quod aut caput habeat aut fincm,aut se-
Haecomnia,utdiximus,hyperbolicosaccipiendasunt, nibus conveniatautpueris: quorum alii pcrnimiam
quoc propter maximam vastationcm ita expresse a fclatcm amittcntes intellectum desipiunt aut deli-
propheta prolata sunt. rant, alii per lasciviam et infantiam nesciunt quid
«Stulti principes Taphneos,sapientes consiliarii, faciant.
Pharaoni dederunt consilium insipicns.»Taphneos, « In die illa erit /Egyptus quasi mulicres,» et reli-
genitivus gracus est.Taphnis autom civitas cst me- qua. In dic illa cum venerit vastitas ^Egypti per
tropolis /Egypti,in qua Moses multa signa focit.quaj Chaldocos, Assyrios, Romanosque : erit ,Egyplus
in Exodo commemorantur. Et hoc dixit, quia ad- quasi mulicrcs, inlirma et inermis el sinc aliqua
veniente Babylonica vel Romana captivitate, omnia virtute. « Et stupebunt » .Egyptii sive in admiratio-
magorum consilia annullata sunt. Principes enim nem nimiam vertentur, « et timebunt a facie com-
1'haraoni, qui putabantur sapientes esse, dederunt motionis vindiclac Domini,»quo3 intelligitur pcrma-
•dium insipiens, id est inutile, ut pracpararct sc num ejus. « Quam » vindictam « movebit » ipse
-istondum Nabuchodonosor,vel Homanis.«Quo- « Dominus pcr eum : » per Sennachcrib vcl Nabu-
nodo dicitis Pharaoni Filius sapientium ego, filius
: chodonosor.
im antiquorum. » Sic diccbat Pharaoni unus- n « Et erit terra Juda/Egypto in pavorem.»Quidam
im „„ nnnn
[uisquc „;i;„„:.,„.;„ n „i
consiliarius ™ consilium
ejus,ut suum :i:
bonum i j:
codicea u„i :_ /•,..«• -i„i,„
i o,,i *..»
habcnt, in feslivilalem. Sed bcatus Hiero-
i m
ostenderct, et ob hoc statueret illud. Tu cs fi- nymus reprehenditsemetipsumitatranstulisse,quia
Bapientium ,Egyptiorum,et regum antiquorum, rcctius est dicere in pavorem
lbrmidincm.Et est vel
[ueviriliter debes pugnare contra Assyrios vel sensus. Cum oinncs manus virorum fortium /Egy-
ianos. /Egyptii namque beroas ot deos magnos ptiorum quasi mulicruni manus, prac nimio timore
nirtores suae gentis fuisse jactant, hoc cst, Isin, et hostium dissolutaj fucrint tunc vocabulum Judae :

in,etTyphonem.«Ubi suni nunc sapientes tui?» terror erit et pavor .F.gypto, eo quod dum ci vult
tudia adveniente vastitate, « annuntient tibi et auxilium praebere,tanta mala perpessa sit.Recorda-
ndicent, quid cogitavcrit Dominus exorcituurn su- bitur enini quia ppopter timorem omnipotentis Deict
ptum.
Propheta loquitur ad ^Egyptum,
• » amorem quem abstulit a Judaeis, promittendo illis
utcrrogans ubi sunt sapicntcs ojus, et quare non auxilium ot protectionem, tanta mala ei a Domino
nnuntientei quae Dominuscogilaverit super illam, cveniant. Unde et scquitur : « Omnis, » subuudia

Patrol. CXYI.
 i »

8ii HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAMS I. COMMBNT. BIBL. 812

homo /Egyptius « qui illiue fuerit recordatui , » i<l
A. gitui- l.ona operalio, et imita ionisChriati,
csl terrai Judse, « pavebit a farje consilii Udinini - Clamabunl enim ad Dominum afacie tribulantig,gi
ffxerc tii uiii,(| ikiiI ipse cogitavil super cum, id ci t,
» mittcl atorcm et propugnatorem.qui liberd
i

siiper/Egyptum ?Q'uid ergo cogitavit Dominus Buper eos. Cura fuerit, inquit, altare Domini in hot
')

/Egyptum? Ut conterat illam et vastel per Chalda?os mundo, et Evangclica doctrina diffamari ccepcrit,
ct Romanos, atque ad nihilum deducat. tempusquc persccutionis ingruerit tunc qui : ii

« In iila dic eriint quinque civitates in tcrru crediderint,apostoli videlicet ac mdrtyrea eorumquc
/Egypli, loquentcs lingua Chanaan, el jurantcs pcr sequacei el alii fideles,clamabunt ad Dcum Patrem
Dominum exeroituum.Civitas Solis vocabitur una. a facie persecutorum, implorantea ejus m
Dicinhic debemus acciperepro tempore.Hunclocum cordiam. Statimque mittet eia salvatorem, id cst

non iiitelligens Unias sacerdos, cuin venisset in auxilium 1'ilii i uiJei u,qui interpretatur Salvator.cl
jEgyptumcummultiludine Juda30rum,siouthistoria critpropugnator seu defensor eorum,liberans
Josephi narrat,ccdificavit templum Domini ct altarc Quotiescunque enim affliguntur electi,aut a pcrse-
in civilate Heliopoleos,ut implcret valicinium hujus cutoribus aut ab impugnationc daemonum, et 1>i
prophetice,facicns utique contra prasceptum Domini auxilium habcntaquoprotcgantur:quasi ipscFilim
qui dixit : Non ccdificabitis mihi altare pcr omnes r» Dci mittitur a Deo Patre, dum ejus adjutorio illi
urbcs vestras, scd in Joco qucm clcgero. Et nolan- salvantur.
dum,quia non solum illam ubi templum sediiicatum « Et cognoscelur Dominus ab yEgypto, et cogno-
fuit,quce appellabatur Heliopoleos, id cst Solis civi- scent ^Egyptii Dominum in die illa. » Cum Dci cle-

tas: sed ctiam quatuor alias huic vicinas, quae juxta mentia respexerit crcdcntes positos in certamine,
rivum coruram sitse sunt,manifestum est loqui lin- cognosectur Dominus ab /Egypto, id cst ab hoc
gua Chanaan, id cst Syra. Putant autcm quidama mundo,et cognoscent /Egyptii Dominum in dic illa,
Nabuchodonosor Syros et Arabcs in civitatihus habitatores videlicet hujus mundi,sivc persecutores
vEgypti collocatos fuisse,qui hucusque,ut diximus, qui fuurint superati, sivc credentes auxilio Dci libe-

lingua Chanaan sive Syra loquuntur. Quidam per rati. « Et colcnt, » subaudis illi qui crediderinl
quinque civitatcs, quinque libros lcgis intelligunt, « Deum in hostiis, » corporis scilicet et sanguinis
qui in Alexandria primum interpretatj sunt. Scd ejus quod otfertur quotidie in Ecclesia, «et in mu-
melius est ut ista omnia ad Domini advcntum spiri- neribus » spiritualibus, « et vota,» id est bona opera,
tualiter rcferantur. In die (inquit) illa, id est, post « vovcbunt Domino, et solvent.Et percutiet Dominus
Domini passionem,erunt quinque civitates in terra iEgyptum plaga, et sanabit eam, et revertentur ad
./Egypti, loqucntcs lingua Chanaan. yEgyptus, quae Dominum et placabitur eis,et sanabit eos.»Hccc dc
interpretatur teriebras vel mocror, significat hunc C sanctis martyribus aliisque crcdentibus dicta suffi-
mundum.Ghanaan autcm interpretatur commutata. ciant. Percutict Dominus ^Egyptum, id cst percuti
Quinque crgocivilatcs quinqucsuntcorporissensus, permittctelcctosapersecutoribus,etsanabiteamdeni
visus vidclicct,auditus ct gustus,olfactusct tactus. plagam, quia coronabit sanctos martyres pro se
Quarum civitatum unacstcivitas Solis,id est oculi, passos. Persecutio siquidem non ad negationem
per quos lumen haurimus. Quicunque crgo vitiis crcdentium pcrtinct, sed ad probationem et remu-
serviunt, ctapravis cogitationibus atquc delectatio- neralionem. « Quem enim diligit Dominus, corripii
nibus hos quinquc corporis scnsus non rcfrenant : (P)-ov. in). » Flagellat autem omnem filium quem
lingua /Egyptiaca loquuntur,quia in tcnebris pccca- recipit.Et si ad tempus, inquit, recesserunt ab co :

torum morantur. Qui vero virlutibus operam tri- revcrtentur ad illum,ct sanabit eos a peccatis et ab

buunt,lingua Chanaan.id est,commutataloquunlur, omni tribulatione.

quiade vitiis mutati sunt ad virtutes. «In dic illa,» « In dic illa, » id est in tempore Dominici adven-
tempore illo post Domini passioncm, « crit
ii est, in tus, (( erit via de /Egypto in Assyrios, ct intraLi

Domini in mcdio tcrrcc yEgypti, » id est in hoc

altare Assyrius /Egyptum,ct ^Egyptus in Assyrios, et ser-
mundo, « et titulus juxfa tcrminum ejus Domini.» vicnt ^Egyptii Assur.» Ante Domini advcntum sin-
« Et subaudis illud altarc, vel titulus « in
crit, »
D guke gentcs proprios reges habebant, nec eratlicitun
signum » Dominicce passionis ct resurrectionis « et cuiquamde una rcgione transirc in aliam,quiaprc
intestimoniumDominocxerciluuminlcrra/Egypti," cxploratoribus accipicbantur.In Romano autcm im
hoc est, in loto mundo. Per ununi altare dcbcmus perio unum facta sunt, et maxime postquam ir
intelligcrc omnia altaria totius mundi. Quia, sicut Christo crediderunt. Ab Euphrate enim usque Ti-

una cst fidcs credentium, unum baptisma, una Ec- grim omnc mcdium rcgio Assyriorum fuit, et crooi
clcsia : itaunum altare.Titulus autem qui juxtail- veteres Assyrios nos modo Syros vocamus, a parti
ludaltarccst,EvangcliumctApostolorumintclligitur totum appellantes.Post Domini crgo passioncm vii
doctrina, qua3 usquc ad terminos orbis terra? venit. dc /Egypto fuit ad Assyrios quia quicunquc volun :

Potest et pcr hoc altare intelligi fTdes, qua3 una est modo de^Egyptiis transire in Assyrios ct dc Assyrii
'

omnilms credentibus. Sicut cnim super altare offe- in /Egyptum, libcram potcstatcm habcnt, maxim
runtur Dco sacrilicia ita quidquid boni agimus,
: ncgotiatorcs corum,qui dc rcgno ad rcgnum trans
supcr fidcm oifcrimus. Titulus juxta fidcm intelli- eunt. Quod aulcm ait : Scrvicnt /figyptii Assur
 Kl.f COMMENT. IN ISAIAM. — UIB. II. 8U
non idoiroo dicit quod postea subjecti fuisseftt illi :
A « Et dixit Dominus, sicpl serywa meus, » lsuius

sed propter legiones Romanorum,qure instructa ••

ambulavit nudus et disoalceatus, trium annorum
ayrio inilitc custodiebant /Egyptum vel quia utra- : signum et portentuna erit sqper .Egyptum, ct super
que gens, ea qu* apud se abundant, in alia causa Kthioplam. » Propbetffl viri portendentes rrant.quia
eommercii transfert. non sulum ea qiwe dicebant, sed etium opera illo-
.. 1 1 1 die illa erit Israel tertius Elgyptio, bI Assy- ruiii plerumque uliud pr&figurabant sicut in hoc :

rius benediclio in medio terree, oui benedixit Domi- loeo jiossuinus COgnosoere. Notainluin autem,quia
mi exereituum. » Legimus in libro Maohabffiorum ciiin dicit, triuin unnorum siginim eril, non drbe-

quod regnum Israel aliquando reges Assyriorum, nnis putare quod per tres anuos ierit prophcla nu-
aliquando .Egyptiorum aib) viadicabant. In Domini dus sed per nuineruin annoruni possumus inlul-
:

adventu, nequc Assyriis erat subjugatum, ne- ligere dies quod in volumine Ezechielis ostendi-
:

qne dSgyptiis : sed sub Romano imperio erut cons- tur, dicente Doinino ud eum Diem pro anno, id :

titutu civitas, et ejusdem oonditionis arat qaam et est, in quam dicm pro anno dedi tibi.

illi. Quia, sicut serviebunl .Egyplii et Assyrii Roma- Sic minabit rex Assyriorum captivitalem .Egy-
<(

nis, itu et Isruel. Nequu-

Ac si diceret uliis verbis : pti, et trunsmigrutionem /EthiopUe, juvencm ct se

quum ergo Israel inter Aasyrios et ^Egyptios medius •r. nein, nudum, et discalceatam discoopcrtis natibus. »
lic erit eis tertius quiu servient illi duo : Subaudis tribus annis, sicut scrvus meus Isuius
Romanis sicut Isruel, et erit eis benedictio
populi umbuluvit tribus diebus, et lunc « ignominium
iu medio fcflTMB. Quure benedictio? quiu de Sion /Egypti, » subuudis videbunt omnes, cum ita mi-
oxibit le\, et verbuni Uomiui de Ilierusulem,id est, nabitur in captivitutem.
benedicetur in toto mundo, in apostohs, aliisque « Et limebunt, » suubaudis Judau « et confunden-
oredentibus. Gui argo erit Isruel benedietio? llli tur ab /Ethiopiu spc suaet ub /Egyplo gtoriasua.»
populo cui benedix.it Dominus, id est, ub illo bene- JiuUei gloriabantur in /Egyptiis qui eis promitte-
dicetur, u quo ante muledicebatur, cui benedixit bant protcctionem ct habebant liduciam in /Ethio-
dnus. « Benedictus populus meus /Egypti, et pibus qui erant /Egyptiis sociati. Gum ergo audis-
• >[>us manuum mearum Assyrio sit. » ll.e regiones sent et vidissent tam /Egyptios quam yEthiopes
omnibus regionibus ubundunt mullitudinc Mo- minari in captivitatem ignominiose ab Assyriis,
nuchorum, ideoque a Domino benedici mcrentur. limuerunt valde, et erubuerunt quod spem suam
ereditas autem mea Israel. » Quare hsredttas?
II in illis posuerint.
Quia ibi cst natus, nutritus, passus, ibique redemit n Et dieet habitator hujus insuhe in die illa. »
genus humunum, ibi et resurrexit. Insula dicitur eo quod in salo, id est in mari sit po-
C sita.Et Hierusalem insula appellatur,quia variis ad-
CAPUT XX.
vcrsariorum persccutionibus tundebatur.» Hueccine
unno quo ingressusestThartan in /Egyptum,
« In erat spes nostra,ad quos confugimus in auxilium,ut
euin misisset eum Sargon rex Assyriorum et pu- liberarent nosa facic regis Assyriorum ct quomodo :

•-'imssct contra Azotum ct cepistet eam,in tempore nos effugere potuerimus?((Nunquid istaestspes no-
illo locutus cst Dominus in manu Isaia: filii Amos.» stra quam habebamus in /Egypto et yEthiopia,et ad
Asoius una est urbs Philistinorum potentissima dc hos confugimus ut nobis pra:berent auxilium,qui se
quinque urbibus quam Ssrgon rex Assyriorum qui de captivitatis malo crucre nequiverunt. Et si illi
nnacherib appcllatur, qui septem nominibus capti sunt, quomodo nos effugere potcrimus? Gonsi-
nancupatus cst, ut beatus llieronymus dicit.misso deranda cst providentia Dei, quomodo omniu rcgna
'luce exercitus sui Thartun nomine cepit ac tenuit. contra se in supcrbiam elevata destruxerit, eorum-
lllo tempore quando haec urbs capta est, locutus quc potestatcm ad nihilum deduxcrit. Contra Dei
:i manu Isaia?, id est in opcrationc illius.Talia voluntatem Israel spcravit in Damasco et Syriis
m opera agebat propheta, ut dignus csset ser- ideoque tam illi qui advcrsariis Dei promittebaut
ruonem Dei audire. auxilium, quam illi qui in ipsis sperabant,vastati et
«( Vade et solve saccum dc lumbis tuis. » Saccus jj captivati sunt ab Assyriis. Judas,id est,du« tribus
tnentum est cilicinum. Hic enim erat habitus confidebant in /Egypto, et /Egyptii in /Ethiopibus,
•: '(>hetalis, plangentis delicta populi. « Et fecit ipsi q.uoque ab Assyriis Chaldteisque victi sunt.Assy-
sic: vad-ns nudus et discalceatus. Mira prophetae
» rii superbi cranl, putuntes sc viclores exsistere sua
quod vir nobilissimus non erubucrit
lientiffl : virtule a Ghald.ci.s regnum corum pcriit.Chalduu et
nudus incedere, sed Dei praiccptis obedire, nihil Babylonii ciexerunt caput contra Dominum, a Me-
bonestius judicans, deposuerit saccum, quo abjecto dis et Pcrsis BUppositi sunt. Persa: et Mcdi ub Alc-
nudus fuit. Unam enim habebat tunicam, uL bcatus xandro inagno. Alexander magnus cum se putaret
llieronymus dicit, ipsamijue cilicinam. Idco autem esse ut Deum, veneno periit, regnumque cjus pcr
diximus illum nobilissimum fuisse, quia(sicut Hc- partes divisum a ELomanis est superatum, ct in
tradunt) tantac nobilitatia fuit, ut Munasses, eorum potestatem redaotum. Rnmanum imperium,
fcx duarum tribuum iilius EzechifiB regis, liliam quod quasi ferratis dentihus unguibusque carnes
jus aceiperet in uxorcm. sunctorum laccravit, jam apparct destructum esse,
81 r, IIAYMONIS HALBERSTAT. ICPISC. OPP. PARS I. COMMENT. I5IBL. «n;

cl dostruetur in diejudicii,cum regrium Christi ad- A est mihi in miraculum. » Vox propheUe, qui ideb
venent. appellat eam Babylonem dilectam, quia homo erat
CAPUT XXI. el de hominibus Loquebatur : idcirco non poterai
(i Onus Mare appellal ur in hoc loco
deserti maris. » non dolere i uper tantis miseriia eorum. Posita au-
liahylon, proptcr mulLiludinrm populorum quae m tem ii eral in miraoulum, quare sic cito potuerita
ca crat, unde cL pcr Jcremiam diciturad Nabucho- subjectis everti.
donosor: «DoserUim faciet Dominus mare ejus {Jer. « Pone mensam, contemplare in speculam,come>
li). » Quod desertum dicitur, quia derelictum est dentes el bibentes. Surgite, principes, arripite cly-
a Deo, et cvacuaLum ab babitatoribus suis. « Sicut peum. » Dupliciter potest intelligi istud. Et Persi et

Lurbincs ab Africo vcniunt, de deserto venit, dc Medi, sumite cibum futuro praelio praeparanb
terra horrihili visio dura nuntiata est mihi. » Vox fortes sitis ad dimicandum et occidendum Babylo-
Babylonis cst. SicuL ab Africo, id est ab australi nios. Cumquc comederitis ct biberitis,surgite,arma
parte, tcmpcstas vehemcns venirc consuevit ita : arripite,Babylonem debellate. Cumque debellaverU
mihi de deserto Mcdorum et Persarum vastitas ve- tis, contemplamini in speculam, id esteaqua

nit, etdc tcrra horribili, id est terribili, cujus noc rala sunt in pariete pcrlicite, quia Dcus regnum is-
nomcn audire possum sine formidine. Visio dura « tius numeravit. Alitcr: Babylon,para regi tuo Bal-
nunliataest mihi,advcntus scilicet Medorum ct Per- thasar mensam, ct contemplare quod post cibua
sarum. Quid durius quam captivitatis malum? Et eveniat ei. Vos autem, Dari ct Cyrc, qui cum rege
quid durius quam ab ipsis subjectis non solum bona comeditis, surgite ct interficitc dominum virum.Ve!
temporalia, sed etiam vitam procsentem aufcrri ? contemplarc, o Balthasar, quod sit in parietc
« Qui incredulus est, » id est qui infidclis cst Deo, ptum Manc, Techcl, Pharcs (Dan. v). »
: «

vel domino suo. Darius vel Gyrus « infidelitcr agit,» « Hacc enim dixit mihi Dominus Vade : ct pone

subaudis contra dominum suum Balthasar,occiden- speculatorem, et quodcunquc viderit, annuntiet. i

do illum : « et qui depopulator » sive vastator « vas- Speculatorem hoc in loco prophetam intelligimui
subaudis mo. Vox ipsius Babylonis. Quamvis
tat, » Isaiain, quispcculabaturquce Dominus praecepturui
enim Deo permittente illud fieret, tamen infideliter erat super Babylonem. Prophetac namquc .specula-
egerunt Darius et Cyrus contra dominum suum torcs appellabantur, sicut ad Ezechielcm dicitur :

Balthasar. Ascende Elam, obside Bode. » Vox Do-

« « Fili hominis, speculatorem dedi te Domui Isi

mini alloquentis multitudinem Persarum et Medo- (Ezcch. m). » Tale cst ac si diceret Temetipsum :

rum. Elam namque provincia esL Persarum et civi-
tas, per quam intelliguntur hominos de Elam et
Persida. Ascende, inquit, o exercitus Elam, id cst C
qui de Elam provincia venis, et o cxcrcitus Mcde,
qui de Meda es, obside Babylonem. Et cst sensus
constitue speculatorem, et quaecunque audieris a
me vel videris spiritu prophetali, annuntia.
« Et vidit » illc speculator, id est, ego vidi,« cur-
rum duorum equorum, » hoc est,bigam qua; duobus
equis duci solebat, «ascensorcm asini et ascensorem
:

Ne timeatis, o Medi et Pcrsi, vastare Babylonem,
aseendite super equos vestros,ct obsidcte civitatom.
« Omnem gemitum ojus cessare feci. » Tripliciter
haec sentcntia potest intelligi. Omnem gemitum ojus
cessare feci.quo tc ct alias gentcs gcmere faciebat:
vel quod nullus jam gemat pressus potentia Baby-
lonis, seu quod tantis malis afflicta sit, ut coram
te gemere non audeat.
« Propterea repleti sunt lumbi mei dolorc, an-
gustia possedit mc, sicut angustia parturicntis. »
Vox prophetac plangentis Babylonem spiritu pro-
phetali. Propterea, inquit, quia Babylon tantis cst
cameli, » subaudis vidi,id est ille ascensor qui resi-
dcbat, pro cquis utebatur disparibus animalibus,
asino videlicet et camelo. Ascensor iste duorum
animalium, intelligitur Cyrus qui duorum regnorum
exstitit, Persiac et Mcdiae, post mortcm Darii avun-
culi sui. Asinus regnum Persarum est,quod ante Cy-
rum ignobile fuit, ct nullius dignitatis inter cactera
regna.Camelus Mcdorum regnum est,quod scmper
fuit potentissimum.Ascensoremergobigre viditpro-
phetavenientem,quia cum Medis et Persis venit ips
Cyrus contra Babylonem pariter cum avunculo su(
Dario. « Et contcmplatus est » speculator,id est i .

repleta miscriis, repleti sunt lumbi mei dolore £) contcmplatus sum,

« diligcnter multo intuitu. »
:

sicut lumbi mulierum parturicntium. Angustia pos- Et clamavit ut lco. » lpsc propheta qui appel-
sedit me, pracvidens tantac multiludinis sanguinem latur speculator, nuncupatur et leo pro virtuteani-
fundi, sicut est angustia parturientis. « Corrui, » mi ct quia dubium erat de persona speculatoris :

subaudis in tristitiam vel in terram,cum audirem, ipse cxponit manifostius, dicens « Super speculi :

subaudis miseriam Babylonis, conturbatus sum cum Domini ego sum stans jugiter per diem,ct supcr cu
viderem in spiritu destructionem cjus. stodiam meam,»idcst,superlocum contemplationi;
« Et inaruit, » id cst dcfecit « cor mcum » sive meac « ego surn stans totis noctibus.» Supercuflto
virtus mea; « tenebrae, » id esL, angustiac el dolores diam, inquit, moam sum.ut mc custodiam ab omn
« stupcfecerunt me, » id csL in magnam admira- pcccato, ut sim dignus audirc verba Dci : et supe
^

tionem me
converlcrunt. Vol etiam tenebras stupe- specula Domini sum jugitcr, id cst scmper sum po
fcccrunt illum quia multitudine lacrymarum cali-
: silus in contemplationc Dei, ct diebus ac noctibu
gaverunt oculi cjus. « Babylon dilecta mca, posita sum pro;paratus audireetloquiquodipsepraiceperit
817 r.MMMICNT. IN ISAIAM. — Llli. II. 818

« Et rcspondit, » subaudis leo qui supra clama- A. Ismaelitffl,ex [smaele et filio ipsiusGedar duccntes
verat, « et dixit : Cecidit ccoidit Babylon,et omnia originem,quorum regio appellatur Arabia.Qui oum
eculptilia dcorum cjus contrita sunt in terram. « reote Agareui vooari dcbuerunt,ab Agar matre sua,
Quud dicit cccidit Babylon, intelligendum esl quia mutaio nomine malunt se Sarracenos vocari quam
in prophetia Deijam ceciderat. VastantoCyro cum Agarenos,quasi non de anoilla Agar, sed de libera
Dario Babylonem,non solum urbsesl destructa, sed Sara exorli(Gen.xx\ Quia ergo isti Judsis fugien-
.

etiam idola ejus ad nihilum redacta sunt, destru- tibus a faoio Chaldffiorum cum debuissent aquam
oto templo Bclis et igne concremato. el panom dare, panem dantes, aquam retraxerunt,
«Tritura mea et filia area meae quai audivi a Do- ut illi niagis exardesoorenl in sitim et morerentUr:
inino exercituum Deo [sraelis annuntiavi vobis. »> idoiroo el ipsi in captivitatem ducti sunt.Et licet illi

Facit apostropham ad Hierusalem, quam appellat hoo agerent, tamen alloquitur Deus omnipotens
trituram, eo quod b diversis gentibus triturabatur Judaios fugientes, inquiens :«In saltu ad vcsporam
live conculcabalur. Triturare enim esl conoulcare. dormietis, in srmilis Dodanim »Vos, o Judffii,qui :

Filia etiam areae appellatur,id est lilia templi.quod obsidionem Babyloniam effugcre potueritis,in saltu,
erat constructum in area Ornam Jehusffii, qui et iil esl in sylvis Sarracenorum,dormietis,sive requie-

in. i vocabatur // /.V;/. xxiv). Et ost sonsus : ~ scciis, fugientes Chaldaeos. ln semitis quo([uc Do-
tritura mca. Hierusalom, quffi a multis gentibus es danim requiescetis. Dodanim interpretatur iu pro-
Bontrita,et, o lilia areaj mes, id est, templi quod pinquos vel cognatos. In semitis Dodanim dormie-
situm esl in area Areunse non tibi videatur incre- tis, hoc est iu itinere quod ducit ad propinquos ves-
dibile esse, quod dixi dc Babylone : quia non sunt tros Sarracenos.
verba : sed Domini cxcrciluum, et quea audivi ii Occurrentes sitienti, » subaudis populo meo,
ab illo annuntiavi vobis. < ferte aquam. Ad Ismaelitas sermo convcrtitur,
« Onus Duma.»Pro Duma Septuaginta Idumeeam ut ferant aquam fratribus suis Judffiis ad sc con-
inlerprctali sunt,qusB cst provincia Sarracenorum. fugientibus. Currite, inquit, cL Lapsis fratribus ac
Diuna autem regio cst IdumsesB provinciee, et sunt periclitantibus ardore sitis ferte aquam, ncforvore
babitatorcs cjus de progenie Esau,qui et Edom sive solis nimio in Qui habitatis
solitudine pereant. «

Scir cst appcllatus. Constat vero Idumffios ab Assy- tcrram Austri,» id est meridianam,« cum panibus
riis vol Chaldseis expugnatos esse,sicut et duastri- occurrite fugienti,»populo meo. Non solum,inquit,
bus. Sed vidontcs post septuaginta annos duas aquam, sod panem ferte fugientibus, ut quos af-
tribus dc captivitate Chaldaica esse reversas,et se in Qixit obsidio et persecutio hostium, vestra miscri-
servitio detineri, divinum implorabant auxilium, cordia relevet.
cur uon ctiani ipsi fuorint liberati, cum do stirpQ C A facie enim gladiorum fugerunt, a facic gla-
tuerint Abrahffi et Isaac. tfnde dicit Dominus :« Ad dii, " subaudis Babyloniorum « imminentis,a facie
mc clamat ex Seir,»quilibet,id est Idumaeus qui dc arcus extenli,» id est a facie Elamitarum, qui sunt
Seir cst caplivatus in Babylonem et Medam, ubi peritissimi sagittarii,et cum ChabUois vcncrunt,« a
adhuc dclinetur.« Custos quid do nocte? Gustos quid facic gravls prselii. » Ac si diceret : no despiciatis
de noctc? >>subaudis liberas populum tuum. Et est miseros, quia cito veniei vestra captivitas.
sensus custos Israel omnipotons, qui populum
: « Quoniani hffic dicit Doniinus ad mc Adhuc
: in
tuum tucris custodia scmpiterna, ot quasi in nocte anno uno quasi in anno mercenarii, ct aufcrctur
donnientibusillisvigilasnehostisirrumpatsupereos omnis gloria Cedar,»id est, populus ct divitiooSar-
liborans illos de noctc captivitatis,quarc ct nos qui raccnorum, « ct reliquiae numcri sagittariorum,de
de ejus genere sumus,simili clcmcnl ianon protegis? filiis Codar imminuontur.» Post unum annum Ju-

« Dixit non dubium quin Dcus omnipo-

custos » daica? captivitatis ct destructionis Hicrusalcm et
tens.«Venit manc, » id est libcrtas populo meo, ct ipsi vaslali sunt,ideoque dicit:Quando annus mcr-
nox.id cst tcmpus tribulationis, vcnit gcnti Idu- cenarii vclox cst, et brevem putat laborem, dum
raecorum.Populo mco prabebo lumcn laetitiae de ca- tantummodo ad desideratam pervcniat mcrccdcm :

ptivitato revcrtendi, ct vos derelinquam in tenebris n sic parvissimum temporis spatium rcslat, doncc
oaptivitatis et scrvitutis.co quod gravisi cslis supcr captivemini,o Sarraceni! llcddit crgo causasquarc
atione populi meuNam quia Idumaei lstati sunt ceperit occurrere illis. Fugerunt, inquit, Baby-
saptivitate populi [sraelitici, idcirco et ipsi iu lonium gludium, fugcruni arcus Elamitarum,fuge-
ivitatem poslniodum ducti sunt. > Si quaeritis runt imminentem gladium,et quia vos non prajbui-
qusrite : convertimini et venite.»Et est sensus:Si sii eis misericordiam,explcto uno anno captivitatis

quffiritis nie, cx tolo corde de captivitate reditc. eorum, auferetur omnis gloria vcstra. Quod vero
Alitor : Si quffiritis tcrnporc neccssitatis meum dicit, et reliqniffi muneri sagittariorum Ibrlium de
auxilium, et in prosperitate similiter mc quaerite. liliis Cedar imminuentur, hoc modo intelligitur :

Convertimini ad me totoanimo.etvenite appropin- Reliquiae Sarracenorum,quo3 relictffi sunt ab Assy-

quantcs mihi pcr bona opera,ct suscipiaiin vos pce- riis, imminuentur a Babj Loniis. Sagitarii cnim sunt
niten Sarraceni, sicut el pater corum Ismael, quia in so-
« Onus Arabiffi. » Arabes ipsi sunt Sarraceni et litudinc morantur.
 819 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OIM». PAILS. I. -- COMMENT. BIBL. H20
OAPIIT XXII. A " Propteres dixi.» Vox prophetee. Propterea quta

«Orius valliB vistonis,»id est pondus miseriarum cognovi deaolationem populi mci,dixiconpropl
et |ifp.nnrum. Vallem appellat Hierusalem. Illa ci- et condiscipulis meis :«Recedite me,quiaama .-i

vilas domina gontium, ol qn.-n anl.cu vocabatur id est gpaviter, « Qebo < desolatiouem popuE mei.

civitas mngni regis, modo appellatur vallis despe- SuperiuB diximus,quia cum audiret propheta mala
ctivc a Spiritu sancto non quod in valle sil posita
: qtoffl futura erant super Babylonem, Ilcvit; quanto

(in montc cnim sila cst), scd propter fcransgres- raagfe ergo vastationem populi sua.«Noltte incurn-
sioncm mandatorum I)ci,ct idololatriam. Sic etiam bere Buper me, » Vox propheto est ad condiscipu-
vcnicntc Domino in carne, appellat eam oaslellum los suos, qui eum volebant consolari.Sic enim i

despcctive. « Itc, » inquiens ad apostolos, « in ca- gravatus doiore quasi iu iecto ;cgrotarct, ideoque
stcllum quod est conlra vos (MaUh.xw). » Et bcnc dicit : Nolite incumbere, id cst inclinarc ad mc.nl
dir.il., cnim fucrunt prophotae
« vallis visionis.» Ibi consolcmini.
justi, qui Domini visioncs vidcrc mcrucrunt, sicut « Dics enim intorfcctionis a Domino Dco,
fuit Samuel, David, Isaias, Jcrcmias, Danicl, ct subandis orilur, « in vallc visionis,» id est super
caetcri sancti (IV Reg. xvm; IV Rcg. xxiv; II murum. » Ipse Dorninus
Par. Hicrusalcm. « Scrutans
xxxvi). Et notandum cst in scrmonc, quia scrulatus cst murum Hicrusalcm,quia,sicutin sub-
hoc
B sequcntibusvidcbitur^unusquisqucprincipum
non pcrtinet hoc quod propheta dicit ad illam ob- Chal-
sidioncm qua3 facta cst a Sennachcrib lcmporibus dacorumqui civitalemobsidebant,partem muri con-
Ezechiae, scd potius ad illam quae facta est a Na- tra sc positam dcstruxit. « Magnificus » ctiarn«su-
buchodonosor tcmporibus Sedeci'03. « Quidnam per montem, » id cst tcmplum exstitit, qui permi-
est?»Vox prophelae ex porsona Spiritus sancti.
tibi sit illud everlcrc.

Quidnam tibi quoque, o Hierusalem, « quia ascon- « Elam sumpsit pharctram. » Elam civitas cst
disti et tu et omnia in tecta?»bene dicit et tu.Antc et provincia in Pcrsida provincia, et sunt illi Ela-
cnim ascendit Moab in tecta adorare idola, ct Phi- mitaR optimi sagittarii. Elam ergo, id est Elamitae
listiim et reliquoe gentes, quam Hierusalem. Ac si sumentpharctram,ad sagittandum populum Judaeo-
diceret aliis verbis:Etsi omncsgentes ascenderunt rum, « currum » etiam « hominis equitis »sument,
snper tecta adorare idola,tu quare asccndisti dere- ut possint cito discurrere per plateas Hierusalcrn.
linquens me rcdcmptorcm tuum? Idco dicit Licet currus duos habeat equos, potest tamen non
« Clamoris plcna, » subaudis civitas, quia anto incongrue
illc qui desuper est, appellari eques. « Et

obsidionem plena erat clamore cxsultationis et

illa parietes domus Domini nudabit clypeus.»Chaldaeo-
gaudii, dum adorent idola sua. Et adveniente Na rum, id est fortitudo illorum. Parietes domus, qui
buchodonosor, similiter replcta est clamore tri- G erani vestiti crustis aureis et marmoreis, nudavit
stitiae et timoris. Ascendentes illi miserrimi super clypeus, id est fortitudo et potestas Chaldffiorum.
domos adorare idola sua,ct petereab eisauxilium, Clypeusnamqueinhoc loco,profortitudine habetur.
sed non profuit illi. « Urbs frequcns » appellatur «Et erunt electae tuae valles,plenae quadrigarum.»
proptcr multitudincm populorum quaj ibi erat, rex Vox prophetae ad Hierusalem.Hierusalem in montc
enim ejus jugitcr in ea habitabat,ctcxercitus ejus. sitaestet in circuitu sui habebat valles delectabilcs.
« Civitas exsultans » quondam, sicut temporibus Quando exercitus Nabuchodonosor venit contra eam,
David et Salomonis. « Interfecti tui, non interfecti multitudo quadrigarum effusa est per latitudinem
gladio. » Hoc referendum est,sicut diximus,ad Na- vallium.Equites autem qui in civitatem intraverunt,
buchodonosor ct Sedcciam. Quomodo ergo intcr- (non enim omnem illam multitudinem poterat capere
fectus est populus cjus obsidione? Fame et siti. Et illa civitas), posuerunt sedes suas in portis.ne quis

quare non in pnielio est? ipse manifestat. Judoeorum fuga posset salvari.Et de hoc dictum est
« Omncs principcs tui fugerunt. » Sicut enim in in Jeremia Eccc ego congregabo omnes cognatio-
:

libro Jercmiae Iegitur (Jer. xxxix), cum obsidione nes rcgnorum aquilonis et oppugnabunt Hierusa-
obsidcrcturcivitasaChaldffiis,pcrquoddam foramen lem, et ponent principcs sedes suas super portas
muri cxivit Scdccias rex nocLe, ct principes cum n ejus.O Hicrusalem,erunt valles tuas quondam elec-
eo fugientes per campos Jcrichontinos.Sed non ideo tae plena? quadrigis, et erunt equites penentcs se-
liberati sunt,quia non habucrunt fiduciam in Do- des suas super portas tuas (Jer. xxv).

mino. Pcrsequentes cnim cos Chaldau, eomprchen- <( Ei rcvclabitur,»id cst destruetur«operimcntum
dcrunt illos in eisdom campis,et duxcrunt ad Na- Jud.r. » Opcrimcntum appellat templum Domini,
buchodonosor qui crat in Rcblatha. Nam ipse non quod opertum,id est absconsum,erat antea leprosis
ascenderat ad llicrusalem,sed populum suum diic- etimmundis hominibus,sed etiam gentilibus,quia
xerat ad capicndam urbem. Tunc jussit Nabucho- non licebateisingredi intus.Tunc autem revelatum
donosor filios Sedocise ante oculos ejus occidi, et est,quia violavcrunt illud Chaldaei et gcntes suo in-
postea oruit illioculos ejus,duccns secum coacatum gressu.«Et videbitis,»suliaudis destructum « arma-
in cavca in Babyloncm. Omncs autcm i^rincipcs ct mcntarium in dic illa, » in qua die cum Chaldffli

quicunipie capi potuit ab illis, aut occisi sunt, aut cepcrint civitatem, et dissipaverint tcmplum tunc
etiam dure ligati ct vincti et ducti in Babyloncm. videbitis, o JiuUei, concives mei,dcstructum arma-
821 COMMENT. IN ISAIAM. LIB, II. 822

mentarium « domus
» Armentarium esl Ip-
saltus. A namprajposituintempli,quihabital intaberoaoulpji
ous ubi reconduntur armorum. Erat enim do- telii subaudis Domini. Iste Sobna summus pontifex erat,
musjuxta tcmplum Domini,quam David aodiGcavil superbus ol arrogans praevaricator Icgis T)oi, oppri-
ad reponenda arma, in cujus circuitu erant arbores mcns universum populum, et avertens illos a praa-
plantatac : ot propterea dicitur domus saltus, ipsa- ceptiscl cultura Domini, el ipse tradidit praj timorc
que domus non babebal pariotes cx cacmcnto el inferiorcm partcm civitatis exercitui Sennacherib,
lapidibus, sed ex ligno.Dicunl cnim quia ox humore iil [ue Dominus promittil ei mala futura. Haec
cxmenti et lapidum, nascitur rubigo in ferro. vero quae hic dicuntur non pcrtincnt ad illam capti-
« Et scissuras civitatis David videbitis.»Civitatem vitatem superius memoratam, quae fuit temporibus
David.appellat Hierusalem.Sicuti superius diximus, Scdecias. El quid dicitur ei Domino? ii

murus civitatis multipliciterest perforatus ab li ti Quid tu hicsubaudis facis?Tu qui superbus

»

bus, el multiplicataj sunt scissurac.« El congregastis es oL lupus rapax, cur moraris in domo mea, « aut.
aquas piscinse inferioris,» o Gliao Judae et Bcnjamin. quasi quis hic ? » Ac si diceret aliis verbis : Aut tu

Vox prophetse. Piscina lacus ost sivo cistcrna, ubi cur sedes in domo mea, non timens iro in captivi-

oolliguntur aquaj. Terra repromissionis (ul dicil tatcm, quasi hic aliquis semper possit aeternaliter
bealus Hieronymus), licct fertilissima fucrit, tamcn « manere ? « Quia oxcidisti libi hic sepulcrum. »
B
magnam penuriam aquffi habebat, maxime circa Non excidit ille in ipso templo suum sepulcrum,
Bierusalem, et ideo faciebant cisternas ad colligen- sod in ipsa civitate a?dificavil domunculam in petra,
das aquas. Jordanis quippe Quvius currit inter Gali- et in excelso Ioco, spcrans non ire in captivitatem,
l;ram et Judaeam. Fons Siloae ad radices montis Sion ut superbia cl potentia quo jam vivens oblinuil,
oritur. In Hicrusalcm autcm erant duae piscinae, una etiam in sua morte ostenderetur. Sed non est ibi

-ior, altera inferior. Illa qua) superior erat, non humatus, quia captivus est in Babylonem ductus.
potonil capi ab hostibus. Infcrior vcro, poterat au- (i Sicut asportatur gallus gallinaceus.» Gallus galli-
ferri.Cum audissent autem adventum Chaldaeorum, naceus est gallus castratus, quem nos eapum sive
aquasquaj in piscina infcriori orant quaecapi pote- caponem dicimus. Et est sensus Sicut ille portatur :

rant, per quasdam mcatus deduxerunt

fistulas et sine impedimento aliquo, et sicut suhlevatur supcr
inlra civitiitem, ct congregaverunt eas in locum scapulam saccus sinc labore, sicut asportatus cst
unum, ct numoraverunl domos Hierusalem, clcon- Llle ii terra sua. « Goronans ooronabit te.» Coronam

stiluerunt quantum unicuiquc domui daretur ex appellat laminam aurcam, ubi erat scriptum nomcn
runtque domos aliquantas, et munive- Domini, qiiiiii) portabat sacerdos scmel in anno in
runt civitatem contra hostcs, ct ipsum lacum de fronlc. Pro illa corona tribnlalus csL tribulatione.
quo supra diximus, fecerunt decurrerc inter duos C « Quasi pilam mittet le in terram.» SicuL si posita
muros. 'ucriL pila in aliquo Lumulo, sive monte,cito decurrit

« Et lacum fecistisinterduos muros.»Duos muros in vallem,sic ille lapsusestcitode gloriact supcrbia

dicit.quia llierusalcmduplici muro cingebatur,sicut ad ruinam.ii EL ibi critcurrus gloria? Luoc;» currum
legitur in Esdra. Isti habitant in Hierusalem prima, posuit proomni gloriaet potentia ct dignitate, quao
ct isli in secunda. « EL aquam piscins veteris » quaj oinnia paritercum illo duoLasunt, ct ignominia, id
nlam non habuerat aquas, subaudis vos resti- esL contaminatio domus Domini, reddita cst illi.
tuctis, habentes magis Qduciam in aquam quam in n Et erit in die illa, » hoc cst cum tu depositus

Dominum, qui condidiL cam.« EL operatorcm illius » fucris dc statione, id est dc loco Luo.« Vocabo ser-
aquae, id est Dominum, « de longc non viderunt » vum moum Eliachim filium IIelchi;e.»Eliachimunus
usqucquo vcnit supcr cos tribulatio. erat ex viginti quatuor sacerdotibus, qui suscepit
« Et vocavit Dominus in dic iila ad fictum. » Hoc decus pontificale per Sobnam, quia inventus est
tempore illo cum venerit Nabuchodonosor, con-
. justus. Sobna fuit quasi lupus rapax omni populo.
ibit Judaeos. Lcgimus in Jeremia (Jer. xxxvm). Illc auLcm uL paler, tam populo quam saccrdotibus,
Quia cum Nabuchodonosor vcnirct supcr Hierusa domum David appellat domum Domini, ubi erat
lem, antcquam obsidcro coepisset populus ejus ci- n elavisaurea. Paxillum per metaphoram ipsumElia-
vilatcm, misil Dominus Jcrcmiam ad Sedeciam ct chim nuncupat. Locum Qdelem dicit, ubi conve-
ad JudajQS, ut agerent pocnitcnliam, ct misereretur uiunt Qdeles.* Eterit ibi in solium gloriae?» Cujus?
im sed pro nibilo duxerunt verbum Jeremiae.
: domui patrissui.»Magnum enim honorcm habe- (.

Bt cpulati sunl el dicebant, positi in desperatione : bauL propinqui ejus et cognati, cum vidercnt cum
Comedamus et bibamus cras » in futuro « moric- ; ita gloriQcatum. « Et suspendam super eum,» id cst
mur.»Ad calvitium aulom provocavit eos, quia an- super paxillum.Adhuc servat metaphoram. Sic.ut in
tiquitus erat consuctudo, ut in tempore pcenitentiae paxillo,id est in stipite,suspendunturdiversautensi-
tondercnt capita, et raderent barbam suam. liasicomnisornatustempli Dominiin regimineillius
In aurihus mcis sonuit ha-c vox Domini.» Quaj- Litit.« ln die Qla,dicit Dominus,aufereturpaxil-
nam fuit vox illa?« Si dimittetur populo huic iniqui- lus. Notandum isto in loco, quia haec quaj dicuntur,
tas bajc?» id est, non dimittetur. Si pro non positum ,,,,,, pertinent ad captivitatem Sobnae, sed potius ad
Haec dicit Dominus ad Isaiam :« Vade ad Sob- ultimam quaj fuit temporibus Sedeeia?, quamsupc.
823 IIAYMONIS IIAUIUtSTAT. EPISC. OPP. PAIIS I. — COMMENT. UIIiL. HU
riiiH momoravimus. Gonsiderandum est etiam, quia A confringetur paxillus, id cst Evangelium quod
licet superius paxillum voluisset intelligere Eliachim in Ecclesia, et es partc cessabit, et transibit ad
pontificem, tamen modo convertitse ad alia : Bigni- Judaeos.
ficans pcr paxillum ipsuin saeerdutiuin, quod post CAPUT XXIH.
mortem Eliachim destructum est. Nam quandiu Onus Tyri.»0nu8, id est pondua tniseriarum, <'t
ipsevixit, honorilico oinnia acta sunt in templo Do- poenarum. Tyrus civitas nobilissima fuit Chananso-
inini. Illo vcromoriente, defecit et illud in tantum: rum, plena divitiis el abundans opibus. Sed quando
ut quando captivitas advcnit temporibus Sedecise, Isaias hoc ei praedicebat, in insula maris magni
carerent sacordotio. Possumus etiam hoc allegorice sdiftcata erat. Postea autem lcngo post lemj
intelligere, quod de Eliachim scriptum est, et Sob- veniente Nabuchodonosor cum omni exercitu suo,
nam. Per Sobnam, qui superbus et arrogans fuit, voluit eam continentem facere terra. Et sicut legi-
signiiicantur saccrdotcs Judaeorum, Scribae etPhari- mus in Ezechiele (Ezech. xxix), omnis humerus do-
saei. Per Eliachim vero humilcm ct justum, qui in- pilatus ost, et omiio caput dccalvalum in scrvitute
terpretatur resurgens, significatur Dominus Jesus, illius : scd non profuit illi, quia non potuit illarn

qui tertia die resurrexit, ct qui factus est sacerdos coaequare terrac. Cum aulem vidisscnt ilii qui in

sccundum ordinem Melchiscdech (Psal. cix). Pcr p civitate erant, quia non poterant resistcrcNahucho-
B
hoc quod ipsc Sobna ejectus est dc ministerio, et donosor, quicunquc illorum valuit naves consccn-
pro eo Eliachim ordinatus est : significatur sacerdo- dcrc (dc illis dico qui naves habcbant) fugerunt in
tium Judaeorum destructum, ctsanctam Ecclcsiam iEgyptum, ct ultra mare et in Moab, et in alias
pro illoconstitutam a Domino esse in gentibus qui : regiones sibi vicinas.Quod vidcns Nabuchodonosor,
modo est pater habitantibus in Jerusalem, hoc est, furore nimio succensus conscendit in naves, ct sub-
in Ecclesia. Glavis domus David scientia Scriptura- vertit omnem civitatem, omnesque quos ibi reperit

rum intelligitur, quam Dominus apcruit quando duxit captivos : sicut in subsequentibus videbimus.
discipulis suis concessit, ut intelligerent omnia quae Et reversus est in Chaldfeam, datumqueest illi pro
de eo scripta erant in lege Moysi, et prophetis, et Tyro a domino rcgnum jEgypti. Postea vero quam
psalmis. Clausit aulem, quia quae ipse non aperuit. reaedificata est post septuaginta annos,venit Alexan-
adhuc clausa permanent. Per clavem etiam, quam der Magnus cum pcrgeret ad capiendam /Egyptum,
super humerum portavit, possumus intclligere im- partem exercitus sui ibi contra Tyrum, ut
et divisit
perium regni, et signum victoriae, id est, crucem coaequarent illarn terrae,et non potuerunt. Ille autem,
quam ipse proprio humero portavit (Joan. xix): sicut subjugata /Egypto, veniens cum populo /Ethiopum
jam diximus illo in loco ubi dicitur Cujus imperium
: et diversarum gentium, ivit in sylvam et succidit
super humerum ejus (Isa. ix). Fixit illum in loco C arborcs, adduxitque ad mare, et implevit illud tam
fideli, id est, in Ecclesia fidelium.Unde recte sequi- ex lapidibus quam arboribus et humo : ut siccis pe-
tur :« Et erit solium gloris domui patris sui. » Do- dibus posset venire ad civitatcm,quod et fecit. Om-
mus Dei Patris angeli sunt, sivc corda sanctorum, in ncsque cepit qui in civitate erant, et ipsam subvertit.
quibus ipse inhabitat.Cujus domus solium est glo- Non loquitur autcm de ista destructione propheta,
ri« Dominus Jesus Christus, quia ipse eminet supra scd deilla quam Nabuchodonosor adimplevit.Quare

omnem Ecclesiam, et ipse est caput omnium electo- autem hoceievenit? Haec est causa. Cum Hierusa-
rum, et gloria ipsorum praesidendo illis, et ad con- lem capta esset a Chaldoeis temporibus Sedeciee, et
templationem suam ac Pafris eos introducendo. populus ejus in captivitatem ductus, templumque
« Et suspendit super eum. » Attendere fecit ad dirutum, insultavit Tyrus vastationi ejus. Ideoque
doctrinam illius electos suos « vasorum diversa ge- quia gavisa est de tribulationeiilius, fecit ei Doini-
nera suspendit, » id cst corda electorum. Per vas nus similiter, mittens super eam Nabuchodonosor.
craterarum, hoc est, per vas vinarium, debemus in- Et pradixit ei per prophetam mala, quae futura ilJi
telligere aqostolos ct doctores sanctoe Ecclesiae, qui erant. « Ululate, naves maris. » Metaphoricc loqui-
nos vino, id est mysterio divinarum Scripturarum tur propheta : quia naves non possunt ululare : sed
inebriant, et qui etiam gratia sancti Spiritus inc- ]) homincs qui in illis consistunt. In Graeco apcrtius
nos etiam inebriant. Per vas autem musico-
briati, dicitur:Ululatc,navesCarthaginis,quiconsueveratis
rum, cantores sanctae Ecclesia;, qui suis modulatio- venire ad Tyrum negotiationis causa. Carthago co-
nibuscorda audientium ad amorem Dei provocant. lonia fuit Tyriis, quia ab ipsis constructa est, et ipsi

Hoc autem quod dicitur:« ln dic illa auferctur pa-
xillus,qui fucrat fixus loco fideli,»referendum cst ad
diem judicii. Venicntc cnini Antichristo, postquam
plcnitudo gentium intraverit, praedicante
Enoch omnis Isracl salvabitur (Rom. xi). Et
tempore complebitur illud quod dictum cst « Su-
pcrabundabit iniquitas, refrigescet charitas multo-
torum (Matth. xxiv). » Multi enim prae timorc Anti-
christi, et afflictionc ncgabunl Christum ct tunc
cam incoluerunt. Et quare dicit propheta, ululale?
« Quia vastata est domus, » id est, civitas Tyrus,
unde venire consueverat vobis aurum,vcl vestra ub-
Elia et gotiatio. « De terra Ccthim revelatum est » cis. Ce-
illo in thim pro Grcecia posuit, sicut lcgimus in libroMa-
: chabaeorum (/ Mach. i) de Alexandro Magno, quia
egressus et de terra Gethim, id cst, de Graccia. Et
(juid revelatum cst Carthaginensibus a Gra-cis? Va-
: tatam esse Tyrum. Dc Graccia namque vcnicbant
825 COMMENT. IN 1SAIAM. I.IH. II. 826
itiatores ad Tyrum,sicut et de diversis gentibus A « » Vox prophetaa
TranBite maria. dans oonsi-
et oivitatibus. Dumque illi reverterentur in patriam, liuin enim superius diximus, oum
Tyriis. Sioul
nunliaverunt Cartbaginensibus destructionem Tyri. mente pertractassenl non posse resistere se Nabu-
.< Tacete,» id est, poenitentiam agite «qui habitatis ohodonosor, pars maxima illorum conscenderunt
insulam » maris.oTyrii qui estis negotiatio Sidonis, naves, el fugerunl trans mare ;
pars etiam illo-

quia ali ipsis sedificata esl illorum civitas, ipsiquo rum carens navibus remansit in civitate. Loquitur
Sidonii saepe veniebant causa negotiandi ad Tyrum. ergo propheta ad illos qui fuga lapsi sunt, dioens:
\'«
» v prophetae esl ad babitatores Tyri, sicul ei hoc Transite maria. Illis autem qui in oivitate relicti

quod sequitur : « transfretantes mare.» Qui fuerunl sunt, dicit :

isti transfretantos mare,el repleverunl eam positam «Ululatequi babitatis Tyri » capiemini enim a :

in aquis multis suis divitiis? Sidonii.Carthaginen- Chaldfflis. « Nunquid non haac esl vestra, » subaudis
Graeci et alii qui de diversis gentibus conflue- civitas quaa gloriabatur propter antiquitatem sui?»
banl ad eam
maxime Egyptii, : Bicut in subse- Voxprophetaead negotiatorcsCarthaginis,etaIiarum
guentibus habetur. « Semen Nili, raessis Quminis civitatum.Erigebatur enim in superbiam Tyrus,di
fruges ejus. » Iste versiculus construotione eget, cons Ego in antiquo tempore aedificata repleta sum
:

btaqueest conoatenatio Fruges ejus, id est, Tyn, :

B divitiis.ol domina omnium negotiatorum.Etquiain-
Bemen Nili fiuminis.ot messis ejua semen Nili Qumi- Qata superbia gloriata esl , « ducenl eam pedessui in
nis.TerraChananaeorum in quorum medio Tyrorum Chaldaeam.» De illis modo loquitur quos duxit Na-
oivitas posita est, infortilis est. Terra autem <Egy- buchodonosor in Babylonem.
ptiorum quam Nilus Quvius irrigat, fertilissima
Quis cogitavit hoc supor Tyrum,
« » ul destrue-
rst.et abundans admodnm frugibus.Ideoque trans-
retur,quae quoudam » fuit « coronata? » Vox pro-
ibant raare negotiatores Tyrorum, et emebanl ab
phetaa quis hoc cogitaverit,el ipse demonstrat quis
ASgyptiis frumentum, fabam, hordoum, linum, et
cogitavit,cum dicitur : Dominus exercituum cogita-
cstera quae illaterraprofert: dantes c contraaurum,
vil hoo. Unde erat coronata ? Sicut rex habens dia-
ntum, pallia, et hujusmodi pretia. Et hoc ost
dema in capilc,scoptruni in manu,a!tior omni suo
quod dioit.quod jEgyptii seminabant illi sumebant,
populo et prssclarior exsistit : sic illa residensinme-
etmessis .Egyptiorum fructus et csca illorumerat.
dio mari, plena divitiiset negotiationibus,omnibus
« gentium, » omnes gentes
Et facta ost oegotiatio
civitatibus locupletior et praecelsior erat.Vel etiam
incircuitu ejus erant concurrebantadeam,quia
ex hoc appellatur coronata, quod omncs civitates
ipsa orat locupletior omnibus.
ct negotiatores in circuitu illius positi, confluebant
« onim « mare:et fortitudo
Erubesce, Sidon, ait, »
n undique, quibus crat circumdata quasi ox corona.
maris,dicens.)i Duobus modis inlolligcnduscst islc
Institores vocantur negotiatores, eo quod superin-
versiculus. Potcst enim sic intolligi, quod prophola
sisiant negotiis el mercimoniis. Dicit ergo propheta,
loquatur ox persona maris.quasi ipsum frctnmani-
quia tam dignos cl nobiles habebat negotiatores
mam habeat, ot condoleat civitati Tyro. Vol alio
ot inslilores, qui principes ct inclyti poterant esse
modo, ut habitatorcs diversarum civitatum qui in
in regnis.
mari rcsidebant, et quibus Tyrus mercimonia prac-
« Doininus cogitavit » ul dc suporbia dcducatur
ntadSidonios,quiTyrum aedificaverunt,
compaticndo miseriis oorum « ad ruinam ct univcrsos inclytos tcrroc,» subaudis
Sidon civitas, eru- :

e,id est,confundcro, ot hahc moerorem ct voro-

Chananaeorum, « ponat ignominiam.Transi terram
tuain » o tilia maris. « Quasi » aliquis qui cito trans-
cundiam, supcr desolationcm filiae tusB Tyri quo- :

niam proptor suporbiam et fornicationem suam ad navigat aliqucm Quarc hoc ? « Quia
« rivuluin. »

nihilum redacta cst. « Non parturivi, ct non pcpc- non est cingulum tibi, non habes ultra vi-
» id est,

rcs rcsistendi Chaldajis.Per cingulum, fortitudinem

ri tilios. » Vox populi hahitantis in mari, vcl ctiam
ipsum marc loquitur,si sivc vircs intellige, quia in lumbis qui cinguntur
ita potest dici.Non propter-
ea dicit quod non popcrit filios, sed condolendo cingulo, vis hominis consistit (Job. xx.win).
dicit, quod non fuerint filii ejus tales qui Tyrum D Consilium dat prepheta Tyriis. « Manum suam
possont defendere : vel etiam ad incrementum non extendet supra mare. » Vox prophetae est. Quis ex-
i rvenerunt, id cst, ad pcrlectionom virgines illius tendet manum suam? Dominus.Ad quid faciendum?
^t tilii antc ab hostibus interfecti, quam plenum Ut conturbentur regna. QuaB regna? /Egyptiorum,
haberent. Moabitarum, ot o.rlfroruin in circuitu Tyri. Cum
'iin uudilain fuerit in /Egypto. > Vox prophetae. oniin audissent universa regna quae eranl in circuitu
!>tus in proximo crat civitati Tyro, erantque Tyrorum, quod illi depraedationis ruinam sustine-
ad invicem connexi amicitiae vinculis. Deferebant rent, nimio timore perterriti dixerunt : Quid faoie
onirn Tyri in/Egyptum hoc quo illi carcbant, acci- mus nos modo, quando regina nostra prasdae i I

pientese contra ab illis frumcntum, et csetera quae data?Certe capiemur a Chaldaeis. Sic factum est
in Ezechiele plenius commemorantur. Ideoque di- de regno Egyptiorum. Legimus in Ezechiele [Ezech.
cit: Cum audierint /Egyptii subversam esse Tyrum, xxix), quia regnum ^Egypti pro subversione Tyri
dolebunt supcr cam. dedit Dominus Nabuchodonosor, dicens Fili homi- :
 827 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. I-AHS. I. ~-COMMENT. BIBL. HM
niSjNebuchodonoBor servo meo mercce non esl red- A. I tfl vcrsiculus perlinei ad rc Laurationem illiue,qu«
dita pro eervilute,qua servivit mihi contra Tyrum, fuil post Bepluaginta anno8.Mcrctrices quae Biullei
da ei j-Egyptum pro Tyro. « Dominus mandavit ad- habuerunl amatores, postquam dcrelinquuntur al
versum Cbanaan.» Hoc quod i uperius di: it, exten- .<•
illis proptcr dcformitatem, vcl senectutem
I

det manum suam,modo dicit,mandavit. Exli ndere lenl n Bidentcs in domo componere sibi carmina, e(

manus mandare. Mandare illius volunta

Dei, est ,
cantareul rcciptanl consolationem,vel etiam
voluntas operatio. Ea virtute mandavit Nabuchodo cenU ad memoriam boc quod priu unt,cum
nosor. Quid P UL vehiret adversum Chanaan, « et cantic< commemoranl illudrsicel Tyrus postquana
contereret fortesejus, » id esl fortes Chananseorum. reversa ( st egit.

Tyrus, ut jam diximus, Chananaeorum civitas erat : « Sume citharam, - o meretrix. Consilium dat <\

el fortissimi illorum in Tyro habitabant, el in con- propbeta, qualiter agat pcenitcntiam, ut evadew
tritione Tyrorum, illorum fortes perempti sunt. queal judicium Domini, dicens « Sume ci- :

« EL dixil,» subaudis Dominus, Non adjiciesul- <> tharam, et pcrge per tuam civitatcm » cantanda
tra» etc. Calumnia est accusatio. Filia Sidonis ap- tuas miserias, quatcnus misereatur tui Dominut,
pellatur Tyrus,quia ipsi aedificaverunt cam. Gloria- « Bene cane, frequenta canticum. » Hacc qua

batur autem Tyrus in divitiis s«is, cl, accusabatur g quuntur cx onere isto, ad reversioncm illius pertl
ab omnibus in circuitu suo quod superba esset, nent. Propterea rogat propheta canere illan
ideo dixit:0 virga fllia Sidonis, postquam destructa frequentare ranticummiscriarum suarum utredu- :

fucrisnon gloriaberis amplius.ct non accusabuntte cat ad mcmoriam pristina mal.i, propter qua3 mi-
populi quod typo superbiae inflata sis. « In Cethim gravit a proprio solo, et propter quae destructa est,

consurgcns transfreta. » Vox prophetae ad Tyrum. ncitcrumsimilia ei evcniant.Dicunt cnim doctoi

In Cethim, id est, in Graeciam si ieris, non habebis Quiavis cst artis musica3,ut si hominem l.*nlum in-
requiom. De illis dicit qui transierunt mnre et : venerit, l.*ntiorcm reddat. Sin autcm tristem, tii-

fugcruntin ^gyptum ct in Grajciam.Et quare non stiliam illi augeat.

habucrunt ibi requicm ? Quia comprehensi sunt a « Visitabit Dominus Tyrum post septuaginta
Nahuchodonosor. annos. » Ista visitatio in bona partc intelligenda
«Ecceterra Chaldasorum talis populus non fuit.» est, quia post reversionem suam rcplcta est merci-
Notandum, quia non dixit non erit, sed non 1'uit. bus, sicut et antea. « Et rursum fornicabitur : «

Verum est enim,quia usquead mortem Nabuchodo- P"ornicatio in hoc loco pro negotiatione ponitur,
nosor fortissimi super omnes gentes Chaldaei Assy- quiapost restaurationem sui cum universis gentibus
riiquc fuerunt. Postea autem Graecorum et Roma- ncgotium suum exercuit.
norum populus forlior fuit. «Assur fundavit eam,» ^ « Et crunt ncgotiationes ejus sanctificatac Do-
1

subaudis illam terram. Assur potentissimus et for- mino. » Quomodo fuerunt mercedes illius sanctifi-

tissimus homo fuit,a quo fundata est, id cst, a quo Domino ? Dicit beatus Hieronymus, quia
calffi

originem sumpserunt.Vox prophetae. Ipse Assur ve- postquam reversi sunt filii Israel de captivitate sub
nit super te,o Tyrc, « in captivitatem transduxcrunt ducibus Zorobabel et Nehemia, et Tyrii post illos,
rohustos » sivc captivos « ejus. » Cujus captivos? non longo tcmpore conjuncti suntin amicitiasimul.
Tyri « domos ejus.» Quando Nabucho-
suffoderunt Etiam non abscondebantur neque reponebantur di-
donosor navigio venit ad Tyrum,non solum muros, vitia3 corum in thcsauris cupiditatis causa, sed ve-
sed etiam domos omnes subvertit, ct quoe antea erat niebant illi in Hierusalem, et offerebant Domino

ncgotiatio civitatum, facta est siccatio saginarum munera et hostias aurum videlicet, argentum, pal-
:

per septuaginta annos. lia, gcmmas, ovcs, et boves, ct linteamina undc ct :

«Eteritin dic illa,inoblivionceris,oTyre,scptua- pars remanebat ad ornatum tcmpli Domini, pars

ginta annis,sicut dies regis unius.» Vox propheta? :
ctiam cedebat in usus sacerdotum : ideoque erant
Sicut Hierusalemottemplum deslructum,cLpopuhis sanctificata; Domino ncgotiationes ejus. Possumui
per septuaginLa annos in caplivitate mansit: ita et etiam hoc aliter intelligere. PosL ascensionem
et
Tyrus quae eorum malis insultavit. Sed non vacaL J)
Domini ad superos,pra2dicantc egregio praedica
quod dicit,sicut dics regis unius.Nunquirl legimus Paulo Tyriis et Sidoniis, conversi sunt toto mentis
in aliqua hisLoria,quemquc rcgum sepLuaginta an- desiderio ad fidcm Salvatoris.Tuncque fuerunt ne-
nis regnasse David quadraginta annis regnavit,to-
? gotiationcs ejus sanctificataa Domino : quia non
Lidcmque filius ejus Salomon. Ozias autem qui cL absconderunt eas in arcanis Lhesaurorum suorum
Azarias lepra pcrcussus,quinquaginLa duobus annis avariLia cupiiliLaLisque causa, sed aedificaverunt
regni regimina tenuit.Dicit ergo propheta: Tyre, Ecclcsias ex cis,eL praobuerunL sumplus, ct ea qurc
sicut alicujus regis dics septuaginta annorum in necessaria crant prscdicantibusEvangeliumdiscipu-
oblivione traduntur,postquam spiritum exhalaverit, lis, videlicct beati Pauli, quos ipse apud eos rlimi-
forsiLan si hoc ci evcnil ut tot annis regnarct sic : silnocnon pauperibus cgonisque pro nomineCbri-
tu et omnis gloria tua per septuaginta annosomni- sti.Quod auLcm addit « uL manducent, » subaudis'
bus populis in oblivione eris. « Post septuaginta au- hi qui babitavcrint coram Uomino, « usquc in sa
tem annos erit Tyro (|uasi oanticum mercLricis. » turitatem, cL vestiantur usquc ad vetustatem » ac
829 nr.MMENT. 1N ISAIAM. — UB. II. 830

rtrosqus referri potest, et ad Judsos ol ad creden-A " Et terra interfeota est. o Ouis potesl kerramin-
tes, coram Domino habitaverunt, hoc esl vo-
qui terQcere? Nunquidnam animam habel ? Per tercajm
luntatem illius impleverunt, quod ex bohis illorum terreni homines, e1 oarnaliterviventes intelliguntnr.
oomederint usque ad saturitatcm, sicul jara < 1 1 x.
i
Terra ergo interfoota esl ab habitatoribua Buis, id

mus, ot vestiti sunt illorum vestimentis usque ad est, terreni homines interfeoti sunl abaliie terrenis

vetustatem, hoc est, usquead sufQcientiam. hominibus, qui habitabanl in terra. «< Quia trans-
T XXIV. c\l'i gressi suni leges,mutaverunl jus. Haecad sequen-
»

.
Ecee Dominus dissipabit lerram. • Huousque tia pertinent. Quod esl lex hoc etiam etjus,fa3dus,
propheta diversarum gentium et civitatum onera amieitia. Quicunque ergo legem bene el riteobser-
deseribit, Babyioniorum videlioet, \ssyriorum..Egy- vaverit,procul dubio meretur Deo conjungi per
ille

ptiorum, caeterorumque multorum. Hsbc vero qusa bona opera, el posl oonjunctionom fcedus habebit

hii' dicuntur, ad diemjudioii pertinent, generaliter oum illo, iil esl amicitiam. Sicut ipse dicil aposto-
,|o anivereis habitatoribus orhis.A specie enim per- lis :
c, Jain non dicam vos servos, sed amicos meos
v.Mnt ad genus. Et quid cst qnod dioit propheta. (Joan. xv). » Jud,i'i jactabant se de goneris nobili-
Dominus dissipabil terram ? Nunquid ita dissipabi- tate dici ates Nos regale sacerdotium, gens sancta,
:

tur ut dcsinat esse quod esl ? Non Dominus etiam i> el filii Abrah», nobis quoque solis data est lex.Sed

ilicit in Evangelio « Coelum cl terra transibunt

:
mentiebantur in hoc, quod ipsi soii legem accepe-
I.ur. xxi). » Quomodo? Per immutationem el molio- rint. Niim omnibus hominibus Deus omnipotens

rgtionem, sicut aperte Joannes in Apocalypsi sua naturalem legem pracepit observare.Quaeest natu-
demonstrat : « Et erit ccelum novum et terra nova ralis lex? Quod tibi mm vis fieri, ;ilii non foceris.

(Apoc.xxi). » Si enim ita transiret, penitus desineret Judaei ergo et Legem naturalem oL legem scriptam,
Quod ct Salomon minime loqucrctur. « Gene-
. et insuper Evangelium spreverunt,pro nihilo duccn-

praeterit et generatio advcnit, tcrra autem in tes. Gentes autem ot legem naluralcm ct Evange-

Aernum stat (Eccle. i). » Dissipabit ergo Dominus lium transgressaa sunt, et hoc de illis dictum esse
(erram extremo judicio, id est per ignem faciet eam attendendum est,qui Ghristum non imitaverunt.
transire, mutans illam ab hac specie, quam nunc « Proptor hoc maledictio devorabit tcrram.» Pro-
habet in mcliorem. « Et nudabit cam ab habitato- plor quid? Quia transgressi snnt leges. Perterram
ribus, »ab hominibus, a bcstiis, a scrpontibus, ab intelligendi sunt homines terreni. Et qua3 crit illa

irboribus, ab omni sorde vol BpuFcitia4 « etaffliget maIedictio,quae vorabit ct disperdet universamrter-
mejus» quiapcr igncm transihit.Mcdicus enim r;im ? Scntontia supcr omnes tcrribilis,cum dixerit
quando infirmum cum ignc curat, licct sanitali il- judex omnium : « Ite, maledicti,in ignem asternum
lum restituat, afQigit tamcn illum. « Et dispergct ^ (Matth. xxv). » « Ideoquc insanient cultorcs ejus. »

habitatores ejus, »id est dividet. Quando erit illud ? Insanirc ost in amcntiam ct in stuporcm nimium
Quando sogrcgabuntur oves abhaedis, «jusli ab in- vorti, cullorcs tcrrae sunt cjus amatorcs, qui tcr-
fUstis (Matth. xxv). » In praiscnti onim saeculo pa- rcnis desideriis oL curis mundanis incubant.Atquc
riler mixti sunt boni ct mali.Tunc aulom alins orit, vertentur in amentiam amoris cjus, quia vidcbunt
}uia ibunt impii in supplicium eternaj damnatio- cujus praecepta spreverunt, oL audient suam
illuni
iis, justi in gaudium actcmac quiclis. damnationcm perpetuam' « EL rclinquonlur hoini-
Kt erit sicut Bonus
populus, sic saccrdos. » nos pauci hoc ad elcctos pertinoL. Gum fuorint
; »

unis cum bono sacerdotc romunorabitur,ct malus omnes reprobi in barathrum aiLernae crucialionis
aious cum malo sacerdote damnabitur. Non erit dcmcrsi, pauci elccLi rcmanohunl. Sicul ipsa Veritas
retio inter Dominum
scrvum, intcr ancillam ct dixit : « Multi (Matth. xx et
vocati, pauci olecti
it dominam, si uterque bonus vel utraque bona vcl xxn). » Scd bcne aLLcndimus,non erunl pauci. In
si

uala fucrit. Sic ct do caeteris cstdiccudum. Fcone- suo enim numero perfcclioncm habebunt,sed com-
Bt, qui commodal vcl prajstat alicui aliquid. paraLionc rcproborum pauci vidcntur ossonumero.
\Iutare quidam dicuntjnutalam pecuniam reddere, « fjiixiL vindcmia.» Vox prophetae sic loquentis de

it pro argento equum. Vcl ctiam dicunl Quia mu- :

£) futuro quasi de pra?terito. « Luxit ct inlinnatacst,»
iiiirn dicitur, nieum tuum. Et tractum cstcxjurc. pro eo quod ost lugebit oL infirmabitur vitis. Quo-
i Dissipatione dissipabitur terra, » qnia omnia modo potcst vindemia sive vitis lugerc? Metapho-
lissipabunluf et ardebunt, qua; in ca sunt.Quare? ricc intelligendum est. Per vindemiam sive vitem,
Quoniam depraedabitur a Domino. El quomodo >- potatores vini et ebriosos accipere debemus.Sicut a
lepraidabitur? Quia habitatorcs ejus non crunt in propheta superius dictum esl Va>qui potentes estis :

a. ad bibendum vinum, cL viri fortes ad miscendam

Luxit ot dofluxit, » prn eo quod est lugebit cL ebrietatem. Quando lugebunt isti ? In die judicii,
lefluet, id cst deficict. Etquomodo potcsl terra lu- quia sicut dicit Apostolus :
<• Ebriosi regnum Dci
;ere? Per terram habitatorcs ejus intclligamus.De- non possidebunt (/ Cor. vi). » •> Quievit sonitus la-
I
ux.it, id cst, deticiot orbis et altitudo populorum, tantium :
• pro eo quod est, quiescct In die judi-
I
aat, suporbi et potentes quique inQrmobuntur in cii. Maximus moeror erit recordatio laatitiae hujus
ic illa. saeculi.
 :

8.H IIAYMONIS IIAI.ISKKSTAT. EPISC. 01>l>. I>AHS I. — COMMENT. BIBL. 832

« Amara erit potio » illis qui modo, in hoc sae- A clesiae, ul laudent Dominum,cl dicit : apostoli et
culo, diversis prandiis, et diversis potionibui de- docton qui docti cstis,proptcr hoc quia Dominm
lectantur, in die judicii amara orit illis, bibentibus glorificatus 1
1
t,et vidietie praemium vestrum et bud-

illam in hoo saeculo* plicium reproborum, glorificate Dominum m doo-

« Attrita est civitas, » pro eo quod est finem ac- trina vestra. «Et in insulis maris nomen Domini,»
cipiol. Per unam civitatem omnes civitates intelli- subaudis praedicate.
gendaj sunt : vel etiam per istam civitas vanitatis « \ finibus terrae laudes audivimus. » Vox clectd-
Babylon, quas fuit civitas civitatum, potesl intclligi. iiin; in diejudicii.Qui sunt finea lerrae ? Patriarcbs,
Vcl aliter : ut per civitatem unam tnundus iste si- prophetaj, apo itoli, et doctores sanctae Ecclcsiae. Bf
gnificetur qui finem tunc accipiet. Et quare dicit quare vocantur illi fines?Quia sicutterrafinib
vanitatis? Quia quidquid transit et mutabile terminii sui con istit,utsine illis stare nonvalet:

vanitas est, juxta quod Sapientia dicil :

- Vanitas ita mundus iste doctrina et meritis illorum c<
vanitatum, eL omnia vanitas {Su]>. i). » tit.In Hebraeo enim ab alis terrae laudes audivii
« Clamor erit super vino in plateis. » Platos Grae- (utbeatue Hieronymus dicit) habetur.Alae tcrrae san-
cum nomcn est, et dicitur a latitudine. Quid ergo cti intelligendi sunt,qui de terrenis ad coelcstia,<k
por platcam isto in loco intelligendum est, nisi illi r> caducis ad mansuracLpcrpolua cvolant.Diccnt eniffl

qui pcr latitudincm istius s.Tcciili vagantur? Dnde electi in die judicii : A finibus Lorr.-c sivc ab alis,
ct ipsa Vcrilas diciL Lataet spatiosa via est.quae
: « audivimus h.cc quae modo videmus, o Dominc Dujs
duoit ad perditioncm » Vinuin in hoc
(Mnttli. vii). noslcr, laudes tuas etmagnitudinem tuam/jui rio-
loco significat crrorem, quia illi qui cbrii sunt,er- bis semper haec praedixerunt, invitantes nos ad hasc
rant oL insaniunt. Venionte ergo die cxtrcmi judicii, ct monentcs tuam voluntatem totis viribus exscqui.

clamor erit in illis qui terrenis curis ct desideriis Audivimus otiam gloriarn justi, vel spccialitcr glo-
deserviunt super suum errorem, quia dum debue- riam Domini, qui cst via ct veritas, vel generalitcr
runt facere uvas, feccrunl labruscas. gloriam omnium justorum. Et dixi : « Secretum
« Rclicta est in urbc solitudo. » Quod jam diximus meum mihi, secretum meum mihi, yae mihi.» Vos
de una civitate supcrius,hoc etiam diccndum est et prophctffi. Ac si diceret aliis verbis : Scio quidem,
de una urbc, « quia h<ec erunt in medio terrae. » scio : quod non possum dicere.Et quia non possurn
Quid crit in medio terrae? vidisset propheta et intel- dicere, vre mihi. Cum
« Idco erit solitudo in urbe,hoc est in hoc lexisset spiritu incomprehensibilia tormcnta ropro-
»

mundo, quia haec erunt opere adimpleta in medio borum et gloriam iueffabilem justorum, et non po-
terrae quod hactenus dicta sunt, videlicet quia Do tuisset ea pra magnitudine sui neque ore proferre,
minus mutabit terram.In mcdio torra dicit in Ilio- ^ nequescribere(qua3sicutApostolusdicit,tantaerunl, 1

rusalem, qua? est umbilicus terroe. Multi autuman- qualia oculus non vidit, nec auris audi/it,nec in cor
tes dicunt, quod Dominus super montem Oliveti hominis ascenderunt), dixit pra3 dolore V33 mihi, :

sedobit, cx quo ascendit ad coclos.Dominus non dc- quia non sum dignus proferre qua? vidi. « Pra?vari-
scendet in terram ad judicium, sed in acrc scdebit cantes pra^varicati sunt,» saubaudis impii legom Dei.
in nubc contra montem Oliveti.Non descendet ergo Pii-cvaricari cst transgredi. Transgredi autem est

in tcrram, scd in spatio istius acris sedebit in nubc ultra ire. Vox propheta? de reprobis. Formido est
contramontcm Olivcti,constipatus agminibuset vir- timor. Fovea : fossa, laqueus, ruina. Dicit ergo pro-
tutibus coelorum. In nubc ascendit, ot in nube ilc- pheta : qui habitator es torraa, id est, qui carna-
rum vcniet, sicut dictum cst ab angelis : « Sic vcniet rebus totis conatibus inservis
litcr vivis,et terrenis

qucmadmodum vidistis eum euntem in ccelum (Acl. formido veniet supcr to. Hasc verba possunt non
i)*» Et ipseDomtnuspcr semotipsum dicit:« Et Lunc incongrue tam ad tempora apostolorum vel marty-
videbuntFiliumhominis venicntem in nubibus (Luc. rum, quam etiam ad tempora Antichristi referri.
xxi). »Et qui antc vcnit humilis, tunc veniet cum po- Temporibus cnim quando persecutio eminus contra
testate magna vindicarc sc de hostibus suis.« Quo- Christianos exorta est, erant multi Christiani im-
modo si paiicae olivo3 rcmanserint, et racemi post J)
perfecti adhuc mcLu Lormentorumdice-
in fide, qui
collectionem.» Ilycc ad subsequentia pertinenL,eL lo- banl intra semetipsos Quia ergo isla perscculio sic :

quitur propheta de clcctis diccns Quia sicut pauci : nos urget, negabo Christum tantum vcrbis et pos- :

racemi remanont linita vindemia, sic pauci rema- tea agam poonitcntiam.Aliter enim evaderc non pos-
nebunl electi in die judicii.Non in suo numero pau- sum. Sed hoc diocns prae tirnorc cadebat in foveam
ci, scd ad comparationem reproborum. Ili vero qui negationis. EL dum poenitentiam vellct agere,insti-
remanserint, « laudabunt Dominum cum glorifica- gante diabolo pcrimcbatur a pcrsccutoribus.Etlunc
tus fuerit, et hinnient de mari,» idest dehoc mun- dc fovca rucbat in laqueum aeternae damnationib.
do, subaudis liborati. Non quod illi hinnient sicut Sic crit ct tcmporibus Antichristi.
oijui, sed sicut illi cxsultantes hinniunt, ita ct hi « Quia cataracta; de excclsis apcrta3 sunt,» id esl,
qui romanscrint, voccm laetitiaj cmittcnt. dcccolis. Galaracla3Graecc,Latine dicuntur fenesl
Propter hoc in doctrinis glorificate Dominum.»
« EL quarc apertffi sunL ilko fcncslras? Ul Dcus omni-
Hortatur propheta aposlolos ct docLores sanclaj Ec- poLcns vindictam sumat dehostibussuis.Dicitcnim
HX\ COMMENT. IX ISAIAM. i .1
1

.
II. 83 1

beatus Hieronymus Quia quocumgue se verterint, : A voluerit prophcta fsaias. Attamen quid ipse pureel
judicium Dei non ofTugiont.EI quomodo aperiuntur catholice in his propheta verbis sensorit,diocndum
illi l'enestrffi*?»Quia ubique videt,el ubique praesens cst.EI congregabuntur, inquit, in congrcgationem
! : in orc nustro loquilur. Deus enim omnipo- unius fascisinlacum.Hocdcanimabusillorum quo
tens quando peccatorcs non punit, videtur i
riiin corpora Domino visitantc dabuntur in mortem

absens. Quando percutil illos, tunc videturillisap- potost intelligi : quao etsi non simul egrediantur a
proximare. « El concutientur fundamenta torrae, » corporibus,cunctae tamen unaquaeque in sun ordine
Juxta historiam haec omnia implebuntur, quia ter- eumdemcongregahunturinfascem :oteodem pccna-
ree motus magnus erit. Allegorice autcm per fun- rum perenniumeoncludenturergastulojuxtautique
dauienta tcrroe, principes istius saeculi intelligun dispositionem districti judicis : ut.qui pari mente
tar qui tcrrcni vivunt. Similiter per terram, homi- Ecclesiamimpugnaverunt,pariterquiacontra Deum
terreni rebus inhaerentes. pugna inierunt, supplicium luant. Quia qui pares
Vgitatione agitabitur terra»id est, commotione sunl in oulpis,pariter damnandi sunt in poenis.Hoc
novebitur, vel ipsa terra vel habitatores ejus. In est avari cum avaris, luxuriosi oum luxuriosis,per-
momento enim omnia transibunt ab ea.«Etgrava- juri cum perjuris. Quod Dominus manifestat, cum
bit Bam iniquitas sua. «Terra non potest iniquitatem ., ait <!<• zizaniis : Alligate et facite fasciculos ad com-
agere. Iniquitate ergo terrenorum hominum grava- burendum.CongregabunturergopereunteAntichris-
bitur terra, « ut non resurgat, » id est, ul nen sit to ministri deceptionum ejus in earcerem gehenna-
jain amplius habitatio hominum inea. liumpo3narum:etpostmultosdiesvisitabuntur,tem-
« Et erit in die illa, » id est, in diejudicii« visi- porcvidelicetresurrectionis omnium :quandoad hoc
tabit Dominum»in malum soilicet el non inbonum tantum animae eorum modicum evocabuntur ab in-
« super miiitiam cceli in excelso. » Militiam ooeli feris, ut recepto corpore statim expleto judiciocum

appellal propbeta Antichristum,sociosque ejus dae- caeleris peccatoribus eas relabantur in pcenas. Nam
mones : qui per ccelum, id cst, per istum aerem quod non statim exstincto Antichristo universale sit
discurrunl.uEl super reges terran. »Reges terrassunt, ventur.um judicium,Daniel propheta testatur <|iii :

qui lerrena secfantur,et ad coelestia nunquamani- in ultima suae prophetiae visione regni illius acta

lnuin extollunt. Super illos tales visitabit Dominus describens, cum ejusdem regni tempora mille du-
omnipotensin diejudicii.quiareddetillissecundum centis nonaginta diebus, id est, tribus semis annis
quiM merentur (Matth. xvi; / Cor. m). Ipsi etiam
1 comprehenderet, repente intulit :•< Beatus, qui ex-
principes daemonum possunt appellari reges.Sicui spectatet pcrvenit ad dies mille trecentos triginta
dicit angelus ad Danielem (Daniel. x) : « Princeps quinquae(DanieJ.xii).» Quem versiculum beatus Hic-
•utem Persarum restitit mihi. » Et paulo post:«EtC ronymus ita exponit : Beatus(inquit) qui interfecto
princeps Gi corum veniens.»Et egregius prae- Antichristo, supra
praefinitum qua-
<li<:s numerum
dicator : « Non est nobis colluctatio adversus car- draginta quinque prasstolatur quibus est Dominus :

aem et sanguinem,sed adversus principes ctpotes- iu sua majestate venturus. Quare autcm post intee-

tates, et adversus mundi rcctorcs tenebrarum fectionem Antichristi quadraginta quinque dierum
harum (Eph. vi). » silentium sit,divinae scientiae est: nisi forte dicamus
< Et congregahuntur in congregationem, unius quod dilatio regnicomprobatiopatientiae sanctorum
falcis in lacum,et claudentur ibi in carcerem,et post est. Notandum autem hoc quod dicit, etpost
est
multos dies visitabuntur. » Dc hoc versiculo Isaiae multos annos visitabuntur. Quia multorum dierum
prophetas multipliciter multi disputaverunt,sed non appellatio, congruentius hujus saeculi
temporibus
omnes aequaliter senserunt. Urigcnos dicil : Quia dierum ac noctium vicissi-
assignatur,quffi alterna
quam acceperint a Domino illam sententiam tudinemultiplicantur,quamfuturicessantibushora-
terribilem,«Ite,maledicti,in ignem aeternum (Matth. rum discursibus, erit Dominus sanctis in lucem
multos dies,id estpost inillcannos finilo
.'>post sempiternam, et impii mittentur in tenebras c\Lc-
judicio a Domino visitandi sunl. Quam sententiam riores (Matth.u). Ideoque recte sciendum, quia qui
oemo Banctorum Patrum corroborat,scd omnesde- j)
nunc infernaiium tenebrarum carcere tenentur,post
negant habcnles illam sententiam Doniini ante
: multos hujus saeculi labentis dies visitabuntur : in
oculos Ibunt impii in supplicium seternum, jusli
: illa utique hora, in qua omnes qui in monumentis
autem in vitam aeternam. Quidquid seternum est, simi audienl vocem Filii Dei.«El procedent qui bona
termino est. Sicut ergo Dominus juslis posuit fecerunt in resurrectionem
vero mala vitae, qui
dium aeternum,ita impiis suppliciumaeternum. egerunt,in resurrectionem judicii (Johan. vi). »
Quae sententia idcirco videtur obscura esse, quia Hucusque sensus et dicta egregii doctoris Bedae.
quam dixit propheta, etclaudentur ibi in car- Potest etsecundum quml quidam dicunt ordo esse
m,statim addidit,post multos dics visitabuntur. prapostcrus, ul postquam <Ii\it propheta paulo su-
Beda interrogatus de hac sententia per eplstolam perius,non adjiciet u1 resurgat,de illis loquens,qui
cca presbytero,his verbis respondil : Profiteor, temporibus Antichristi fidem Banctae Trinitatis ne-
dilectissime,nequaquam me ausim dicere,quod in- gantes mortui fuerintantequam ille aDominus inter-
tellexerim quid in hac scntcntia scnscrit et sentiri liciatur : debuit snbjungere : El post multos dics.
8r> HAYMONIS HALBERSTAT. I.PISC. OPP. 1'AIIS I. CO.MMKNT. 1:11:1. .
830

intorfoctioniB Antichristi visitabuntur, ac deinde A montc Sion,et in Uierusalem,ct in conspectu scnua

adjicere : : uorum fuerit gloriiicatus, - magis exacto judieii
<( Bt erit in die illa,» id csl in diejudicii « visita- discrimine complebitur : dum ablatis impiisnevt.
hiL Dominus super illum, et super regei , el euper deanl gloriam Dei, sancti omnes in Bupernae civi-
inilil,i;uii super multitudinem illiue
cceli, " id est, tatisoiansionemadcontemplandam perpetuan
(|ui illiini imitati sunt:«etclaude1 illosin carcerem» ciem sui conditorif intrabunCSencB autem appellat
.riciiii supplicii.Quod autem dictum est superius : Abraham,Isaac,Jacob,prophetas,apofltolos,etonuiei
Visitabit Dominus super oailitiam ccoli in excelso, 'Mi Im, : in quorum conspeetu Dominusglorilicabi-
itaest intelligendum : Visitabit Dominus super milv- tur,quando ibunt impii in supplicuuD tBlernumjfm
tiam cceli in excelso, mittendo angelum de ccelis, auLem in vitam aeternam (Matth. xxv). Glorilieatie
qui hominein peccati,filium perditionis qui elevatur autrni Domini,non ea qua cunctie in judicio et inju-
ct extollitur supraomnoquud iliciturDeusuutquud stis apparebit est intelligenda, sed illa qua in co»>
colitur (// Thcs. u), divina virtute perimat. Quod spectu senum suorum tantummodo, td est, electo-

beatus Gregorius per Michaclcni archangelum fore liim revelabitur.

arhriLratur vcl intelligit. Visitabitur crgo super
CAPLT XXV.
miliLiam cccli, cum pcrimctur Antichristus : quia
l:
cL interempto virtus spirituum malignorum,
illo r Domine Deus meus,exaltaho te.*Vox propheta
qui eum in ostensis signis mendacii juverant,infir- de die judicii loquens Bxaltabo te,id est, magnum
:

mata cassahitur.PotcsL non ct ipse sine ratione in- praedicabo Le. « Confilchor nomini tuo, » id est ;

quod senon solum

ter militiam cceli deputari,pro eo gratias ago tibi.Gratias agit propheta Domino Deo,
super omnes angclos, verum etiam supcr omncni « quia fecit mirahilia et cogitationcs antiquas fide-

divinae majestatis celsitudinem exaltare pncsumct. les. Amcn. » Mirahilia fecit, quando justis in irn-
Visitahitur et supcr reges terrae qui sunt superter- piisjuxta quod mcrebanlur, rcddidit. Cogitationef
ram, ministros videlieet Antichristi, cL iactiunum antiquae erant, quia ante mundi constitutionea
fraudumque ejus fautores et cooperatores, qui in- praedcstinavit electos suos. Sicut dicil Apostolus :

firmis ac terrenis mentihus impio dominantur im- « Qui clegit nos in ipso ante mundi constitutioncin
perio quos dubium non est esse perituros. JuxLa
: (Eplics. i). »

quod in hominibus quicontraEcclcsiam exarserunt Quia posuisti civitatem in tumulum.» Quidam

«

factum esse dignosciLur.El notandum,quod non ait habent in tumultum.In tumulum posita est,quando
aperte : Super omnes reges terrae.Sicut nec super destructa est.i\am civitas quando destruitur in tu-
oinnem militiam coeli sed absolute mulum redigitur. « Domum alienorum, » subaudis
; : Visitavit (iu-
quit) Dominus super militiam cceli, et super reges C humiliasti, « ut non sit civitas et non sedificetur in
terraa quia non de generali omnium sed de spe-
: sempiternum. » Judaei alieni appellantur qui alieni
ciali quorumdam hominum angelorumque malo- sunt a Deo,ut in Psalmo legitur :«Filii alieni men-
rumque dejectione dicta intclliguntur. sunt mihi (Psalm. vn). » Et in Evangelio, Do-
titi

« Et eruhescet luna,et confundetur sol. » Et hoc mino dicente « Vos ex patre diaholo estis (Joan.
:

in tcmpore visitationis complehitur, id est, in die vii').»Quod autem dicit ut in sempilernum non aidi-
judicii.Eruhescet luna,id est,tahescet. Nunquid ita ficentur,subaudis sicut superius.Xam destructaest
eruhescet luna, et oonfundetur sol ut cadant de a Nabuchodonosor(./F Reg. xxv),sed postea reaadifi-
ccclo? Non. Sed qualiter hoc faciet, Dominus ma- cala est a Nehemiaet Jesu sacerdotc magna(/ Esdr.
nifestat cum dicit :« Statim autcm post LrihulaLio- Iterum destructa est a Romanis, sed ab .Eliu i).

ncm dierum illorum sol ohscurabitur, et luna non Hadriano postmodum restaurata non tamen ipso :

dabit lumen suum (Matth. xxiv; Luc. xxi). » Dicit in loco ubi prius. Et licet reaadificata sit, tamen in
cnim beatus AugusLinus Quia neque sol, neque prisLinum statum postea non fuit,sicut temporibus
:

luna,ncque slella? lumen suum amittent cum alibi David et Salomonis. :

idcm propheta dicat erit lux luna; sicut lux solis : « Super hoc, » id est, propterea quia reddidisti

septempliciter sicut lux sepLcm dierum sed ad
:
n
comparationem verae lucis, quae cst Chrislus, sicut
ipse dixit « Ego sum lux mundi (Joan. vm). » Et
: gcntium « robustarum Limehit te. » Gentiles enim
Joannesdeeo :«Erat lux veraquae illuminat omnem
hominem venientem in hunc mundum (Joan. i), »
omnia sidcra et lumina videbuntur obscurari.
cis quod merehantur impii Juda3i.«Laudabit te po-
:
pulus genLilium forfis, ct civitas, » id est, Ecclesia
fortes ct rohusti fuerunt ad toleranda tormenti
pro Christi nomine.
« Quia facLus es lbrtitudo pauperi.» Laudat pro-

Quem enim splendorcm praestat lumen ccrei,si po- phela Deum Patrem. Pauperem appellat Dominum
situm fucriL in medio solis radio,aut quid luminis Jesum. « Qui cum dives esset,pro nobis pauper i'a-
auget cernentibus illurl? Nullum. Vel aliter. Re- ctus est (// Cor. vni). » Ipse enim dicit : « Vulpes
metu ettimore,
probis enini positis in inenarrabili foveas hahent.et volucres cceli nidos : Filius auteni
omnia videhuntur obscurari.Quod autcm suhjungit hominis non babet,ubi caput reclinet (Matth. viu).»
prophcta, quasi sub codcm tcxtu in clausula di- Ipsum ctiam nuncupat cgenum.»Spes a turbine, »
cens : « Cum regnuvcrit Doniinus exeroiluum in subaudis fuisti ei, id est, solatium a tribulatioue
837 COMMENT. IN ISAIAM. — LIB. II. 838
ionis : quia te operante passionem sustinuit pa- A. ipsum diabolum,qui vinculosuo rolligaverut omnes
Benter. Ipsc cnim dicit Potestatem babeo ponendi
: gentes,el orditus esl ipsam telam, trahens omnia in
animam meam, ct iterum sumendi eam. Umbra- mortem corparis, el multos in mortem animae. Qui
oulum ab aestu, » id est, pro ab aestu morjis cum iu die fuorit tractus judicii, absorbebitur po-
fuisti ei, ul tertia dic rcsurgcret. « Spiritus enim testas ejus.
robustorum, quasi turbo impellcns parietem.» II"- El auferel Dominus lacrymam ab omni facie,»
bustosvocatJudaeos, parietemDominum.Turbincm, subaudis electorum suorum. [n praesenti siquidem
rirtutem illorum. Sicul enim paries impulsus a tur- saeculo sancti in laorj mis se affligunl : ideo in ceterna
bine immobilis permanet, sic Dominus impulsus requie omnes ploratus lacrymas amittent. Unde
et
quidem aJudseis tempore passionis, sed non potue- cl Joannes in Apocalypsi suadicit:« Et absterget
runt illi victores exsistere, Licet enim bumanitatem Deusomnem laorymam aboculis eorum (.4jjoc.xxi),»
fecissent, ipse per divinitatem cito resurrexit opprobrium
et reliqua. « El hoc populi sui auferet,»
viviiicans illain. Dixcrunt namque :« Venite, mitta- est dominationem diaboli. Genus hu-
servitutem et

mus lignum in panem cjus, » id est, tignum crucis inanum postquam primus parens noster peccavit, in
in carnem illius, « ct perdamus memoriam illius paradiso lignum vetitae arboris comedens, servituti
de tcrra iJcr. Sed unde mcmoriam illius CO-
Xl). »
p diaboli subjectum est [fien. m).Et istud opprobrium
nati sunt auferre, per hoc nomen ejus per univer- tam mortis quam servitutis, dissipabit Dominus in
sum orbem dilataverunt. die judicii, retrudens illum dc clauslris inferni, qui
Sicut ajstu in tumultus alienorum,» id cst,
siti dominatus fuerat universo orbi.
judaeorum bumiliabis et quasi calore sub nube « Et diccnt justi in dic illa,» id est in die judicii

Ibrrente propaginem (ortium inarescere facies. » •

Ecce Deus noster,»usque«requiescetmanus Do-
Duas comparationes dal de passione Domini. Qui- inini, " id cst potentia divinitatis ejus<< in monte
dain codices babent sicut seetus in siti, quod duobus isio, - hoc est in Ecclesia et regno ccelorum. Mon
modis potest inteliigi. Sicut in siti et sestu tumul- tem appellat Ecclesiam electorum, qui cum Domino
tus bominum pro afflictione cassatur, et sicut ina- regnabunt.
mt propagine vitis i ub nube dum fortiter tor- « Et triturabitur Moab sub eo, sicut teruntur
rct calor solis,sicut deficit et Qos cadcns : sic facta paleae in plaustro. » Vox prophetee dc diabolo et
cst fortitudo Judaeorum contra Dominum. Si autem principibus illius.Triturare est terere.Sunt quaedam
ris, sicut ajstus in siti : sic expones : Quemad- regiones, in quibus deest fenum, habitatores autem
modum ajstus humiliat hominem positum in sili, illarum congregant stramina frugum suarum in
sic defecerunt illi. deducunt huc atquc illuc plaustrum cum campo, ct

Ft faciet Dominus exercituum omnibus populis C serralis rotis supcr stramina, comminuunt illa, ut
in inontc hoc convivium. » ltcvcrtitur propheta ad animalia tevius earuminare possinL.Sic conterctur
dicm judicii.et faciet in die videlicet judicii. Quod Moab sub eo, id est sub Christo in diejudicri. Moab
autcm dicit omnibus, synecdoohicos loquitur, a lilius fuit Loth (Gen. xix), a quo Moubitas originem

partc totum ponens- Omnibus cnim populis dicit sumpserunt: fueruntque filiis Israelsemperinfensi.
Ktnnibus electis, in monte hoc, id est, in Ecclesia Nam cum dc /Egyptiaca servitute Domino prote-
coelestis. Vcl in montc hoc, id est super mon- gente appropinquarent regioni illorum,
exirent, cL
tcin Oliveti, super qucm Dominus veniet in nube. fecit peccare eos contra Dominum Balath rex Moa-
Non tamcn ad terras dcsccndct, scd in spalio hujus bitarum, consilio lialaam harioli usus (Num. xxv).
aeris sedebit. Et quale convivium praeparabit eis? Ideoque per Moab debemus in hoc loco diabolum
« Convivium pinguium, et vindemiae defaecata?. •> intelligere, qui semper Israel, id est electis, qui per
purgamentum vini cst. Vindemia defsecata, cst Isracl signantur, contrarius cxsistiL. ln dic namquc
vinurn purum sine faece. Animadvertendum cst au- extremi judicii contereturdiabolus, et principesejus
[uod sancti in illa beatitudine neque mandu- sub Christo, sicuti teruntur paleae in plaustris. « Et
cabunt nequc bibent, scd idco dicit eis convivium Bicut extendit natans ad natandum. » Ita extendct
prsparari, quia omnibus deliciis ct suavitate pleni diabolus manus suas sub co, hoc est, sub Christo.
J)
erunt, et nulla re unquam indigebunt. Quando labitur aliquis de superioribus ad ima, cx-
Et prscipitabit Dominus in monte isto faciem tensis manibus ruit, sicuti qui natat.
vinculi colligati.» Quod appellat vinculum, hoc mor- (( Et humiliabit Dominus gloriam » diaboli in die
tem, hoc telam. Vinculum cnim mortis quod a pri- illa ' cum allisione,» hoc cst contritione « mannum
uio parente nostro quasi tcla orditum cst. super ejus » id est operationem ejus. uEt munimenta
omne gcnus humanum praecipitabitDominuSj id est, sublimium murorum tuorum concident. »>Apostro-
destruet indic judicii rcddens omncs immortales,
: pham facit prophetaad ipsum principemdaemonum.
t.nn electos quam reprobos. JusLi cnim immortales Munimenta diaboli, sunt satellites ejus. Murus vero
erunt in gloria^et impiiin supplicio: etpostea nequc illius homines sequaces ejus, qui eum imitati sunl :

•mors corporis nc^iuc animae erit, sicut dicit Aposto- quibus ipse quasi muro vallatus est. ln die judicii ct
lus :« Absorpta cst mors in victoria Christi (/ Cor. ipse et ministri ejus, quosque ipse decepit, conci-
IV).» Sicut etiam vinculum morlis et telam appellat dcnL in barathrum asternae damnationis.
h:{!» IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. H'»0

CAPUT XXVI. A. « Semita justi recta i. Vox propbetae. l*er i

« 1 1 1 die illa cantabitur canticum istud iu terra semitam et callem unum intelligcndum cst, hoc
Juda.t Potesl hoc referri el ad praesentem Ecclesiam est, evangelica doctrina. Semita ergo, hoc esl E

et supernam^quae in die judlcii complebitur. Sancto gelium Christi rectum est, quod a veritate procedit
Ecclesia tnodo canticum novum cantat, dum uativi- quae esl Christuf {Joan. xiv).
tatem Domini,passionem, resurrectionem, ascensio- " semita judiciorum tuorum, Domine, bub-
In

nemque ejus ad ccelos laudando praedicat, et dum tinuimus te. • Vox electorum in die judicii. Semi-
canit electos ccclos penetrare. Vetusta enim res est i.nn hic vocat Evangelium, ubi omnia ji. ttcia et

homines ad inferni claustra dcscendere, oova autem praecepta tam Veteris Testamenti quam Novi con-
coelos Urbs fortitudinis oostra Sion
penetrare. « : aenl ur.
salvator ponetur in ea murus et antemurale.» Vox (i Auiin.i mea desiderabit te in nocte, »> id est in

justorum sivc in prajsenti Ecclesia sive in futura. tribulatione :usque « vigilabo ad te.» Vox prophe-
Urbs,id est protectio sanctorumChristus cst,qui cis tae. Dicit enim Certe ei in nocte, hoc esi in tribu-
:

fortitudinem prasstat inter adversa, et ipsc cst mu- Latione : et mane, hoc est, in prosperitate, sern-

rus illorum antemurale,qui eos munit etdefendit.

et per vigilaho, desidcrans le viderc. Vel aliter : De
Vel etiam prophetae antomuralo fuerunt,et Christus mane vigilabo ad te, hoc est in opcra mandatoruin
H
murus. Vol aliter Antemurale cst fides, murus an-
: tuorum noctc et die laboro, spcrans praemium a te

tem operatio. Ab ipso enim et vollc et posse ha- recipcre. « Cum feceris judicia tua in terra, justi-
bemus. tiam discent hahitatores orbis. » Vox prophetae, d|
« Aperile porlas.» Vox Dei ad angelos : angoli Judaeis : quandiu non
Dcus ot immcnsa pietas,
mei, aperite portas, suhauditur justitiae et portas facis judieia tua super habitatores orbis, non co-

gloriae,ut ingrediatur gens justa, id est omnes electi gnosceris ab impiis? Pcrcute, inquit propheta, im-
mei, qui custodierunt veritatcm Evangelii. Sicut pios, et disccnt tuas lcges.
enim portae justitiae, ita mortis et iniquitatis. Portae « Miscrcamur impio. » Vox prophctae de irnpiis,

justitiae sunt fides, charitas, humilitas, caeteraeque cslquo dislinguendurn per intorrogalionem et res-

virtutes. Portae vero mortis et iniquitatis sunt, ponsionem.Dicit Dominus: propheta, misereamur
odium, avarilia, et cretera vitia. impio, ut agat pcenitentiam. El propheta. « Et non
« Vetus error abiit, servabis pacem. » Vox elec- discent facere justitiam? » Et est sensus : Et non
torum. Vetus error est, adorare idola manufacta, et oslendes eis tuam potentiam. Certe aliter non cre-
creaturam praeponere creatori. Dicent ergo sancti in dent, nisi eos flagellaveris. Addiditque prophcta lo-

die judieii Domine redemptor noster,jam quia

: quens : « In tcrra sanctorum iniqua gessit.» Sinec-
vetus error longe recessit a nobis, et in tc speravi- « dochicos per unum, omnes reprobi iutelliguntur.
mus, servabis pacem aeternam nobis, et corporis et Terram sanctorum vocat apostolos, martyres, et
ahimae. omnes sanctos,qui ab impiis multa tulerunt. Ac si
« Sperastis in Domino,» o sancti et electi Domini : diceret : Ideo non debes parcere illi, quia sanctos
« in sajculis ct in perpetuum, » subaudis sperate. peremit. Condolebat enim propheta neci sanctorum
Vox prophetae. quae futura erat, et quasi causabatur curn illo, ut
« Quia incurvabit hahitantes in excelso. » De Ju- interficeret iniquos. Et non
« videbit gloriam Do-
daeis modo loquitur propheta, et ad ca quae superius mini. » Vox Filii Dei ad prophetam. Gloria Dei Pa-
dixit de sanctis pertinet. Sperate in Domino. Quare? tris est Filius, cui Pater omne judicium dedit (Joan.
Quia incurvabit, id est humiliabit Judaeos, qui nos- v). Per intcrrogationem legendum est. Et est sen-
tris praedicationibus contrarii exstitcrunt. sus : Melius est ut videat gloriam Dei Patris, id est,
« Conculcabit eam, » subaudis civitatem. « Pes me in dic judicii, ct erubescat super malis suis.
paupcris. » De captivitatc et dcstructionc Hicrosoly- Sed quid ei respondit prophela?
morum tcmporihus Vespasiani facta loquitur modo « Domine, exaltetur manustua,»id est potentia

propheta : alloqucns apostolos et doctores primitivte tua in die judicii super impios « et non videant, » :

Ecclesiae. Inquibusdam codicibus continetur con- :

J)
subaudis gloriam Dei Patris.Hoc obsecrative dixit et
culcabit eam pes pcdis pauperis quod manifestissi- : affirmative. Non vult propheta, ut impius gloriam
mevidetur falso scriptum esse. Sic cnim vtdetur so- Domini in die judicii cernat. « Videant et confun-
nare, (}uasi pes haheat altcrum pedem. Pauperem danlur zelantes, » id est, invidentes « populi » et

vocat Cliristum qui pro nobis pauper factus est hostcs tuos vcl sanctorum meorum devoret ignis.

(// Cor. vm). Egenos voro apostolos qui Domini hu- Vox Dei ad prophetam. Et est sensus Volo ut videant :

militatem imitati sunt. Et est sensus Conculcabit : me cxaltatum, et magnitudinem electorum meorum
Hierusalem pcs,hoces! transitus.Cujus pes sive tran- in dicjudicii omnes populiqui invidontelectismeis,
situs? Pcs paupcribus, subaudis Christi, et gressus ot ignis sive poenilentiae sive gchennae vel ardoris
etiam cgenorum apostolorum. Propterea ergo quia devoret postea hostes tuos, et sanctorum meorum.
Dominum et Deum suum condemnaverunt morti, Et oxhilaratus animo propheta, dixit :

et pracdicationem ejus apostolorumque illins com- « Domine, dahis pacem nobis. » Ac si diccret :

tempserunt, a Homanis conculcati ot desolali snnt. Cum hoc feceris tradcns impios morti, tunc dahis
Sil COMMENT. 1N ISAIAM. LUI. II. 842

pacem nobis. Omniaonim bona quaa operamur, bua A amore Dei.et toto monlis ardore in eum credcrent.
miscricordia largiris nobis. «Salutes, » hoc est, bona opera« non 1'ecimus, i l
'•<

n Domine Deus nos domininoster, possedcrunt non ceciderunt habitantes, a ideat amatores lcrra,
absque recordemur nominis tui. »
te, tantuin in te (|ui noa opprimunt el persequuntur.Qui sunt ama-
Vox prophet;e ex pcrsona Judaici populi, qui post tores terrae ? Qui totam spem suam in terrenis rcbus,
passionem Domini ad fldcm vencrunt. Domine, pos- ponunt, servientea plus mundo quam Deo.
sedcrunt nos domini, daemoncs videlicel quos in Vivenl mortui tui, « hoc est, martyres tui.

idolis adoravimus, dcrelinqucntes te Creatorem el «' Interfecti niei,» id estsocii mei « resurgent, » ad
Dominum nostrum.Tantum in to recordemurnomi- Domiuum loquitur Propheta. Martyres Christi snnt
ois tui.Ac si diceret aliis verbis: Tamen licel pec- ([nipro ejus nomine ab im[)iis pcrcmpti sunt.Socios
caverimus coram teadorantes Ldola, tufaoul creda- autem suos vocal eoa propheta Isaias, quia ipse
mus in te, et digni simus recordari nominis tui, pro Dei nomineserra ligneaseetusest. « Exspergis-
(jiiatenus a tc qui Christus ea christiani voce- eimini ct laudate Doniinum, qui habitatis in pul-
nnir. . » Hortatur et Propheta sanotos :0 vos martyres
Morientes non vivant, gigaotes non resurgant.
(. » sancti, expergiscimini, hoc cst,surgitc de scpulcris
Non loquitur Propheta optando illis mala, aed pr - ,
(
vestris, ct laudate Dominum : quia « ros lucis ros
videns quaE ventura erant super illos, talia loqui ba- tuus. » Apostropham facit Prophcta ad Dominum.
tur. Morientea subaudis peccatis el iniquitate, non Rorem ponit pro misericordia. Ros lucis ros tuus,
;t in gloria quandiu in peccatis permanserint. hoc cst, misericordia tua illuminans est, qui illu-
ntes, hoc est, superbi cl qui fortes sunl ad per- minal corda illorum super quos requicscit.Magnam
petranda mala, non resurgant ad gloriam in die ju- virtufemprofcrtpro frugibus tcrra.Projicitursomen
dicii.Duae mortes sunt corporis cl animae. Mors cor- in terra, ct humore roris cxcrcscit in hcrbam, ac
p iris est exhalatio et transitie animae. Mors animae deindc facit cxcresccre in fructum. Sic et miseri-
nst peeeatum, et perpetratio sceloris : sicut dicitur cordia Dei gcncrat fidem, ct ipsam fidem convertit
in lege : « Anima qua? peccaverit, ipsa morielur ad opcrationem. « Et terram gigantum detrahcs in
[Ezech. wiii). » Sicutenim justornm vita est tides, ruinam. » Tcrram gigantum dicil corpora terreno-
opcratio bona.dilectio erga Deum ptproximum :ita rum hominum, ct supcrborum. Corpora crgo sanc-
iinpiorum supcrbia, odium et avurilia, caete- torum cum animabus illorum transfcrentur in die
raque vitia. « Propterea viaitabis eos. » Sic loqui- judiciia(lperpetuamrequiem,etcorporareproborum
tur Propheta de futuro, quasi de pralerilo. Prop- cum animabus illoruminperpetuam damnationcm.
. Vade, populus meus, intra in cubicula tua »
subaudis quia mortui sunt peccato, et fortes «

adoperandum malum: visitabis eos in die judicii in C usque « donec pertranseat indignatio mea. » Vox
malum non in bonum, et conteres cos, et perdes Dei ornnipotcntis ad martyrcs martyres mei cla- :

pnrum memoriam dc regno ct bcatitudine justo- rissimi,intrate cubicula vestra,id est, requiescite in
rum. scpulcris vcstris, et claudite ora sepulcrorum, do-
« Indulsisti, Domine, genti, » ac si diccret : Saepe nec veniat dics judicii, et transeat vindictamea su-
indulsisti eis, et misertus cs Dominc scd idco
eis, : pcr impios,quando reddam unicuiqueprout gessit.
non sunt conversi adte. « Nunquid glorificatus cs,» « Eccc cnim Dominus egredietur de loco suo, ut
Bnbauditur ab eis ? Ac si diceret : Quanquam tu cis visitct, » id est vindicet, « iniquitatem habitationis
esscs,nunquid glorificavcrunt tc? Non es
irtus tcrraccontraeum.» Dc diejudiciiloquitur Propheta.
prloiiflcatus ab cis. « Elongasti omncs tcrminos tcr- QuidestlocusDomini?NonneipsedicitporJoremiam
. » id est, elongari permisisti omncs nationcs a prophctam: « Ccelum et terram ego impleo (Jerem.
te, ut pcrmanercnt in errore suo. xxxui)? » Locus Domini est miscricordia ct pietas.
« Dominc, in angustia requisierunt te » pro eo Quando ergo ipse dicitur ulcisci sc deinimicissuis,
quod est rcquirent. Et est sensus : Domino, percute id cst illorum malis hoc promcrontibus: tunc dici-
illos, ut vel in angustia positi requirant tc : quate- tur cxirc deloco suo. Non quod illc loco moveatur,
[uinolueruntterequireretcmporeprosperitatis, n quia ubique est. Dabitatorem terra; vocat superbos,
'irant tempore angustias ct persecutionis. « In ct terrcna sapicntcs.In dic judicii Dominus de loco
trihulationemurmuris doctrina tuaeis,»subauditur suo egredietur, id est miscricordiam non impendet
\c si dicerct Qui nolucrint doctrinam tuam
: reprobis,ut vindicet iniquitatem oorum contraeos.
ere tempore pacis,per tribulationem erudi cos :
" sanguinem suum, ct non ope-
El revelabit lcrra
t doctrina tua cis in recordatione. Ae sic per- riet ultra interfectos suos.»Duobus modis intclligi
cutc illos, ut prae limore non andiant ad te palam potesLIn dic judicii terra sanguinem suum, id est,
clamare : sed quasi sub murmure. sanguincm sanclorum martyrum revelabit qucm
« Concepimus pepcrimus sanctum, » Vox pro-
ct suscepit:et non tencbit amplius corpora interfecto-
arum inpersona sanctoiimi martyrum.Non [ic- rum suorum,idestsanctorummartyrum. Terra san-
:unt illi positi in agonc lilios carnis, sed S|>iii- guincm susce[)it,si<ul dicitDominusadCain :(( Male.
tum salutis ut iluminati ot inflammati a sancto Spi- dicta terra in opere tuo.quae suscepit sa»guinemfra-
ritu.quo amplius cruciarentur, ct amplius arderent tris tui de manu tua (Gen.iv).» Vel aliter : Terra, id

Patrol. CXVI. 27
843 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. 0P1>. 1»AKS 1. — COMMENT. BIBL. H\l

e&t,animao impiorum revelabuntsanguinem sancto- A gnabor contra tc propter boc?«Quis dabit mc spi-

rum martyrum in diejudicii quae fuderunt Lllum, et nas el veprem in praelio?» VoxDomini ad Jud
ultra non latebit scelua eorum.Omnibu8 enim homi- Quia dabit me, hoc est, quis me faciet durum,cru-
hibus parebit etcognitum erit in die illa, quora quia delem et asperum ? Vel quis docebit me esse tyran-
occiderit.
num,et insurgam in praeliumcontravos?Egomitia
GAPUT XXVII. et misericordissimus existens, vestra malitia mc

hoc est in die judicii, « visitabit excitante effieiar vobia durus. iGradiar Bupeream,
« In die illa, »

Dominus, Deus Pater « in gladio suo duro super

» succendam eam pariter,» vox Dei ad vineam dicit:
Leviathan » usque « ct occidet caecum qui in mari Supervineam istam pravam gradiar,et succendaia
est. » Quis est gladius iste, in quo judicabit Deus
cam, ac dcstruam.
« An potius tcncbo fortitudinem meam ? » Vox
patcr in dic jiulicii universum orbem? VerbumDei,
Dei Palris. ln quibusdam codicibus invenitur, te-
id estsapicntia Uci Patris,per quod ipse Pater om-
niafecit.DeistogladioApostolusdicit « Etgladium ncbit fortitudinem mcam
:
sed mcndacium ibi ha- :

bctur. Dubitativc vidctur loqui Deus Patcr isto in

spiritus, quod est Vcrbum Dci (Ephes. vi). » Istc
loco. Scd quomodo potest dubitarc, apud qucm
gladiusjustisct sanctis innocuus est,impiis autem
et peccatoribus et patri illorum diabolo, durus crit
omniajam facta sunt, et qui omnia cognoscit?
B More noslro loquilur.Fortiludo Dci Patris Filius cst,
indiejudicii.quando dicet:«Ite,malcdicti,in ignem
quia per ipsum fccit omnia (Joan. i), et per ipsum
aetemum(il/rt«/i.xxv). »Etaperte iste gladius secabit,
rcdemit genus humanum,pcr ipsum etiam decrevit
id est dividctin die illa justos ab injustis.Leviafhan
interpretatur additamentum eorum sive adversarius,
omnigenas gcntes judicarc. Dicit ergo: Permittam
incarnari fortitudincm meam,hocest filium meum
significat diabolum, qui scmper nilitur advcrsari
proredemptione totius gencris hominum.Anpolius
humano generi.Quarc appellatur Leviatban scrpens
vectisettortuosus?Quia in rectitudine stat semper tenebo Ulum ad me? Mittarn illumassumerecarncrn

anfractuosus, decipicns sua calliditate multos.Ipse exvirgine, qui sua incarnationc faciat pacem mihi.

appellatur caecus qui ct serpens et Leviathan.id est

Pacem faciat mihi, id est hominem quem cond'di
per ipsum, qui a pace mea recessit transgrediendo
diabolus. Ferunt enim, quia draco in aquis natat,
ut piscis, in terra repit, in aere volat.
legem meam,sua incarnatione et passione reconci-
« In die illa, » hoc est in dic judicii « vinea :
liabit mihi. Ipse namque, sicut dicit Apostolus,re-
meri cantabit ei. » Gui cantabit? Domino. Non ta- conciliavit nos Deo Patri (// Cor. v).
« Qui ingrediuntur impetu ad Jacob, florebit et
men canticum laetitiae, scd doloris et tristitise. Est
canticum laetitiae, et -est canticum tristitioe. Moses, gcrminabit Israel, et implebunt faciem orbis se-
» Vox prophetae. De apostolis Christi. Qui
Debbora, David et Salomon cantaverunt Domino C minc.
canticum laetitiac. Jercmias autem canticum tristi- suntjsti qui ingrcdiuntur ? Apostoli, dicit. Verba

tiae.Eodem modo cantabit in die judicii vinea meri, quae prophctae loquunturaSpiritusancto illuminati,

id est plebs israelitica, qu.ie Dominum et sanctum non possumus per omnia ad contextum orationis
convertere, tamen sensus ibit subtilissime inqui-
ejusinterfecit.Merum dicunt graeci purum.Et quare
rentibus. Scnsus istius versiculi talis est Apostoli
vocatur ista vinea mera? Quia saepe bibit Dominus
:

ex ea merum vinum.et saepe protulit botros et pal- Christi cum ingrcdiuntur, id est cum regressi fue-

mites jucundos,videlicet in prophetis et regibusjus- rint impetu ad Jacob, id est colenter vel cum velo-
Quando autcm hoc Isaias dixit, non erat jam citate, tunc florebit Israel fide, et germinabit ope-
tis.

mera,sed pro uvis labruscas profercbat.Vineameri, rationem,inillis dico qui praedicatione apostolorum

hoc est vinea plebis Israclitica; cantabit Domino ad Dominum conversi sunt. Ipsi etiam apostoli im-
in die judicii canticum tristitirc, quia damnabitur, plevcrunt faciem orbis semine praedicationis, sicut
eo quod factorcm et redemptorem nostrum crucis scriptum est. «In omnem terram exivit sonus eo-
patibulo suspcndit. Dc illis dico. qui postea non Quando impleverunt apostoli
rum (Psal. xvm). »

sunt conversi ad fidem. universum orbem sua praedicatione ? Quando au-

« Euntcs in mundum univer-
« Ego Dominus qui servo eam,repcnte propinabo n dientes a Domino :

ei. » Vox Domini. Ac si diccret aliis verbis Ego sum praedicateEvangelium (il/fl?'C.xvi), profecti sunt
:

qui modo ab hominibus advcrsis servo eam, re- praedicantes ubique Domino cooperante. »
pente, hoc est in die judicii, propinabo ei potum «Nunquid juxta plagam percutientis se percussit
aeternae damnationis, « nc forte visitetur contra eum,» id est populum Judaeorum? «Autsicut occi-
eam,» aliqua calamitas. « Nocte et die scrvo eam,» dit interfectos ejus, sic occisusest, » subauditur ab
id est in prosperis ct in adversis : sed illa semper eo?Vox prophctae loquens de Filio Dei.Et est scn-
econtra prona est ad labendum. sus : Nunquid sic percussit Filius Dei populum Ju-

«Indignatio non est mihi?» Vox Dei omnipoten- daeorum, quomodo ipsc percussus est ab eis? Aut
tis,et legendum cst sub inlcrrogatione.Ac si diceret sia intcrfccit cum, quomodo interfecit martyre9

aliis verbis:Nunquid nescio indignari,si provocatus ejus ? Minime. Illi immisericordes exstitcrunt erga
fueroatc? Tu scmper inique agis contra me, cum illum illudentes ci, ct flagellantcs et crucifigcntcs.

econtra bona tibi sempcr impendam, ct non indi- Ipse autem non eodem momento percussit illos ut
845 COMMENT. 1N ISAIAM. -
LIB. II. 846
merebantur.sed por quadraginta duorum annorum A oataest ab habitatoribua suis.Et quia suporius di-

ourricula, dilationem pcenitentiae concessit eis,qui- x i t Propheta, ibi pascetur vitulus, i « 1 ost in vinoa,
bua pceniteront mala qua patraverunt, occidendo servavit metaphoram cum dixit: Et dcvorabit«sum-
aium etdiscipulos ejus.Sed quid dicit de illis Pro- initalos ejus. »

pheta Domini,nolentibus convertiad pconitentiam? « In siccitate messis illius contcrcntur muliercs,

« In mensura contra mensuram. Cum abjecta venientes ct docentcs cam. » Metaphoricc loquitur
fuerit a te,judicabis eam plebem,» boo esl dicere : Propheta, per mcsscm vel vineam volens ostcndero
Qualia egerunt.talia recipient a Romanis. Kt ©ter- plebem Israeliticam. Muliercs appellat hic synago-
mim aupplicium in inferno modo patiuntur, et in gas divorsarum gentium yftgyptiorum, Philistino-
diejudicii augebiturillia pmna gehennce.Notandum rum Cffiterarumque. Quando autcm Jerusalem de-
quod dicit, cum abjecla fuerit a te, quando pceni- slructa esta Romanis,et omnis populus ojus prada
tentiam noluit agere dc suia iniquitatibus, ot apo- fuit gentibus synagoga) diversarum gentium qu;r in
^tolos ejus fugavit a se, nolons recipore pncdicatio- circuitu ejus crant,convenerunta<l illam,et contritao
nom illorum. « Meditatus est in spiritu suo duro sunt dolore ct luctu, non de Domini passione, scd
per diem restus,» vox prophetffi.Qui cst mctlilatus? de subvorsione tantas civitatis.Vel etiam Judaeorum
Deus omnipotens ipsc est meditatus,id cst ipseco- -n mulierum sapientesquaj dispcrsae erantperdivcrsas
B
gitavit et locutus ost perdiem sstus hoc cst tem- : regiones, qusque solitae erant venire ante illam ca-
tribulationis vel suse vel apostolorum, quando ptivilatom, et doccrc cos qualiter se praepararent
patiebatur ab eis. Quid redditurus osscteis? Videli- contra hostcs : cum
eam dirutam et ve-
audisscnt
vastatorem Romanorum missurus suporeos? nissent videre ignominiam suorum propinquorum,
« Idcirco super hoc dimittetur iniquitas domui contritae sunt ot attritac dolore nimio. Sicut enim
Jacobi:et omnisistc fructus ut auferatur pcccatum verecundum fuit illud quod Debbora ivitin bellum,
cjus,cum posuerit omnes lapides altarissicut lapi- ct hoc quod Orda mulior imminente captivitate
Vox prophotac. Polcrat
'•incris allisos.» u is a.1 i ri Chaldacorum tacentibus viris prophetavit, sic quo-
diccre:Quid commeruit iste populus.vel quid longe que turpe admodum fuit, quod mulieres ad docen-
post resurrectionem Domini,ut aliquis illorum sit dum illos veniebant imrcinente captivitate Romano-
oui Deus dimiscrit peccatum cjus,dans ei cor ut in rum.In siccitate ergo vastationis Jerusalem mulie-
eum crcderct?Ad hacc respondet Propheta. « Idcirco res quae solitae erant venire et docere eos, contritae
auper hoo,» id est proptcr hoc, « dimittetur domui sunt, videntes ignominiam suorum.«Non estenim
Jacob iniquitas ejus,et omnis fruclus» ojns malus: populus sapiens,propterea non miserebitur ei Deus
quia apostoli ox illorum prosapia originem dnxo- qui fecit eum. » Eccc hic demonstrat propheta,
runt. Haec a Domino promerucrunt, ut aliquis illo- C quaro mulieres conveniebant eos,videlicet ut doce-
rum salvaretur co, quod ipsi omnia altaria sua rent illos quia inscii erant, ideoque incurrerunt in
praulieatione per universum pene orbem deslruxe- damnalionem sui.
runt,et lapides illorum altarium in cincres redege- « Et erit in die illa,» hoc est in tempore captivi-

runt. Idooque dicitPropheta: «Cum posueris choros tatis Jcrusalem, « percutiet Dominus » omnem ter-
apostolorum omnes lapidesaltaris diabolo dedicatos ram Judaeorum, « ab alveo fluminis, » hoc est, ab
sicut cineros, auferetur pcccatum domui Jacob. » Euphrate flumine « usque ad torrentem ^Egypti, »
De illis dico qui baptizati sunt, et fldem sanctae id est usqueadNilum.Melius habeturin septuaginta
Trinitatis suscepcrunt, dequibusdicitLucas: « Quia intcrpretibus,qui dicunt ab Euphrate usque ad Ri-
crediderunt una die tria millia, altcra die quinque nocoruram. Est enim rivus non adeo magnus, qui
millia,ct deinceps multa millia (Act.n ct iv). « Non dividit terram repromissionis ct iEgyptum super
stabunt, » id est non pcrmanebunt, « Luci ct de- quem Rinocorura civitas sita est.Qui versus ita est
lubra: »ubicunque apostoli praedicaverunt. Dclubra intelligcndus quod a loco in quo inchoatur usque ad
sunttcmplaidolorum.Luci auteni nemora ubi erant eum locum ubi terminatur,a Romanissitdcpraedata'
:icatae aroe docmonum. omnis regio Judacorum. «Et vos congrcgabimini et
j) omnos filii Israel.» Vox
« Civitas munitadesolata crit. » Transit Propheta proplietoc ad illos qui post
ad subversionem Jerusalem qu;e fuit pcracta a Ro- ascensionem Domini praedicantibus apostolis ad Do-
lis.Civitatem munitam appellat Jerusalem, quffi minum conversi sunt,de quibus dicitur in Actibus
;idam fuit munita custodia angelorum et muris. aposlolorum (Act. n et iv), quod una die credide-
Speciosa » civitas, quae fuit temporibus David et runt tria millia,et caetera.Pro paucitate autem dicit,
monis, plena omni dignitate, « relinquetur unus unus. Comparatione enim illorum qui in
ct
(|uasi desertum, et dimittctur » a Deo. perfidia ct infidclitate remanserunt, pauci fuerunt
i»i pascetur vitulus, et ibi accubabit, et consu- illi numcro.
met summitatcs ejus. » Vitulum appcllat Titum et « Et erit in dic illa,»id est post ascensionem Do-
Romanorum exercitum, quem in psalmo David vo- mini,vel post subversionem urbis, « clangetur » ab
cavit aprum dicens « Vastavit eam aper de silva
: apostolis « in tuba inagna,» id est in doctrinaevan-
(. lxxix). » Sicuti vinca oxsiccatur, si palmites gelica, «convcnient» gcntiles ad fidem, «qui per-
cl
et propagines excisac fuerint : sic illa civitas cxsic- diti fuerant» pcr idololatriam«de terra Assyriorum,
847 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPI». PARS I. COMMENT. BIBL. MH
o\, qui ejeoti suntaDomino in tcrra $3gypti,et ado- A dines. Sicutturboconstringituragrandine, hoc i
|

rabunt Dominum in monte sancto Jerusalem,»hoc a tempcstate.et sicut ab irnpctu aquarum inundan-
cst in Ecclesia. Et modo est illud tempus. Ab ortii tiurn deourrentium per terram planam, omncs sti-
cnim solis usque ad occasum, laudatur nomen Do- l
> 1 1 1 .
i

• levis ponderis auferuntur. Sio ab impetu o\

mini [Malach, i). Hic notandum est, quia pcr i

tas multitudine Assyriorum deccm tribus devastaUeei
duas gehtes omnes intelligendffi sunt,quffi vonturae conculcatffl et in captivitatem ductae.
sunt ad fidem Ghristi. AssyriorAn « conculcabitur corona,i« Pedibus »

id estmultitudo « Ephraim.»Tant» pulcbritudinia

QAPUT XXVIII. et dignitatis erant illas decem tribus temporibna
« Vis coronae superbiae, ebriis Epbraim, et (lori David et Salomonis, ut corona ct flns pulchcrrimui
decidcnti,ct gloriae exsultationis ejus. » Superius lo- a Domino vocarentur. Illo autem temporc quando

cutus cst Pjopheta dc die judieii,et de destructidne Isaias ci hoc pr.'i:diccbat,omissam habcbat jam glo-
Hierusalem.ct fidc gcntium.Nunc vcro loquiturser- riam dignitatis sua:, adorando idola.
mo divimus contra dcccm tribusquas appellabantur « Et crit flos decidens, » hoc est pulchritudo et
Ephraim,vel ab Jcroboam filio Nabath, qui pcccarc decor « gloria^ ojus » usque «devorabit illud.wVox
fecit Israel, qui primus super illas deccm tribus n prophet». Vcrticom vallis pinguis appellat domum

constitutus cst rex vcl a Josuc filio Nun, qui Mosi

: Domini,qu33 sita crat super verticem vallis Gotbsc-
successitin regimen populi.Istffi enim doccm tribus mani,obhujusmodicausamquamsuperius diximus.
superbffi erant, confidcntcs in multitudine sua.Ma- Dat simililudincm Propheta.quahler dissipatae sunt
jores namqueetfortiorcs existebantduabustribubus ilke dcccm tribus. Sicut, inquit, si inventus fuerit

Juda et Bcnjamin, numcro ct potcntia. Et ideo vo- racemus ante maturitatem autumni, vel in aliqua
cantur corona supcrbiae,quia sicutcaputregis orna- arborc fructus ante asstatem, statim ut conspexerit
tur diademate, vel corona ex auro et gemmarum aliquis concupiscentia ductus devoratillum sicSen- :

varietate:itailliornabantrcgcmsuumcircumstantes nacheribetexercitus illius concupivitgloriamdecem

undiqueilli.Multitudo cnim populi gloria rcgiscst. tribuum, et omnia bona illorum abstulit.
Ebrii autem vocantur non ebrietate corporis, sed « In die illa erit Dominus exercituum corona glo-

idololatria,et errorc et cultu dacmonum.Flos siqui- riae, et sertum exsultationis residuo populi sui.

dem dccidens appellatur,quiacitodcciditpulchritu- Dies hic accipiendus est pro tempore. Quod est co-
doacgloriacxsultationiseorum acproptcrea audivit : rona et sertum. Sed dicunt aliqui coronam esse ex
asancto Spiritu : « Vae coronae superbiae Ephraim, auro et gcmmis, sertum autem ex floribus, quod
flori decidenti,etva; etiam gloriae exsultationisejus, solent pueri ferre super capita.Residuum populi sui
quia desolabitur et ad nihilum deducetur Qui erant C dicitduastribus quas non sunt ductasincaptivitatcm
: »

temporibus David ct Salomonis in vertice, hoc est ab Assyriis temporibusEzechiae.« Indie illa,»inquit,
in templo, quod erat constructum super vallem pin hoc est in illo tempore « cum ductae fuerint decem
guissinam Gethsemani. Gcthsemani enim est vallis tribus ab Assyriis in captivitatem : erit Dominus
pinguissima,ubi Dominus nocte comprehensus est: Judoe et Benjamin corona victoriae et munimentum
super quam
vallcm mons Sion sive Hierusalem con- protcctionis, ut liberet eos de manu Sennacherib.»
sistit.Gethsemani autem intcrpretatur vallis pin- « Et spiritus judicii sedenti super judicium,et forti-
guium si\Gpinyuedinum,])roptcr ubertatem frugum, tudo revertentibus de bello ad portam.» Ipse Domi-
quia fertilissima erat. Non autem idco dicitur qui nus erit spiritus judicii.Cui eritDominus spiritusju-
erant in vcrticc vallis Gcthsemani, quod ibi illi ha- dicii? Ezechiae regi sedenti super judicium.Ezechias
bitarent,neque enim in sortem illorum cesserat: sed rex filius Achaz,amabilis fuit Domino,quia populum
ideoquia temporibus DavidctSalomonis,quandoiIli Dominijuste docebatetjustejudicabat.Ideoquedicit
velin fcstivitatibus vel etiam jussu rcgis ad Hicrusa- propheta quod ipse Dominus erit ei spiritus judicii,
lem veniobant, ibi aliquantulum dcmorabantur,sed id ost inspirabit ei quomodo vel quemadmodum ju-
et conscensus illorum pcr illam vallcm crat,ibique dicet,quia ipse Ezechias super judicium sedct, hoc
soliti crant figcrc aliqui illorum causaludcndi tcnto- r\ cstjudicium aoquum et justum desiderat.EtipseDo-
ria sua,intcrim dum morabanturcum roge erranlcs minus erit fortitudo revertentibus de bello ad por-
a vino. Jeroboam rcx illorum miscuit ac propinavit tam. Non legimus ullo in loco, Ezechiam bellun
eis potionem amaram,quando confiavit duosvitulos, cgisse contra quamlibct gentem. Et quare dicitur :

et adoravcrunt cos dicenfcs « Isti sunt dii tui,

illi
Isracl,qui tceduxeruntdescrvitute /Egypti.» Ab illo
siquidem tempore crraverunt a vino,hoc est ab ido-
lolatria et errorc daemonum.
« Ecce validus et fortis Dominus » usquo.Et emis-
sarum super tcrram spatiosam, hnc est planam,
: Erit Dominus fortitudo revertentibus de bello? Hoc
sciendum est,quia illius belli memoratur quod coeli.
tusactumest,quando Dominus misitangelumsuum
etintcrfecit in castris Assyriorum centum octoginta
quinque millia (IV Rcg.xix). Judaei ergo cum vidis-
senttantam stragem hostium suorum sinesui peri
'

Vox prophetac est.Grandinem et aquas inundantes culo,ierunt ot collegerunt spolia,etrevcrsi suntcun

comparat exercitui Sennachcrib, turbinem vcnti ct jaetitia et cxsultatione ad portas Jerusalem.

e rram plcnam decem tribubus.Etdatduas similitu- « Vcrum hi quoquc pra; vino nescicrunt, ct pra
1
810 COMMENT. IN ISAIAM. — LIIL II. 850
ebrietatc crravorunt. » Propterea quia Juda et Ben- A rena et appetentes ccolestia. Juxta quod pnecepit
jamin cito praevaricati sunt legem Domini sicut et Dominua : « Vade, vende omnia quae possidcs, ct

aliffi decem tribus, quae procul ductae sunl in oap- sequere me (Matth. \). ••
Et amhulant do
illi talea
tivitatem, nec rccordati sunt bonorum Domini qui virtute in virtutem.donec videatur Deus deorum in
ipsosliberavit dc manibus inimicorum,loquiturcon- Sion (Psal. vm) : el manontes adhuc in carne pos-
tra eos propheta et dicit : Verum bi quoque, id esl sunl diccre cum Apostolo : « Nostra convorsatio in
Juda et Benjamin prae vino nescierunt, bocest prae ccelie esi (Philip. ui). » Lac sugil aliquis nostrum,
errore quo decepti sunt nescierunt Creatorem suum eiun dioil : « Pater noster qui es in coalis (Matth.
ac liberatorem, et prse ebrietate, hoc esl pro idolo- vi). » Solido cibo vescil ur iIIo,qui novit dicere sicuti
latria, erraverunt recedentes a Deo. « Sacerdos » dicendum est : « In principio erat Verbum (Joan.
iniquus « et propheta » falsus « nescierunl »Creato- 1), » et reliqua.
rem suum « prac ebrietate, » boc esl pro cwliu dae- «< Quia manda remanda,exspecta reexspecta,mo7
monum, quibus scrvicbant. « Et absorpti sunt a dicum ibi, modicum ibi. » Omnipotens Dcus cujus
vino,» id est ab crrore falso. « Erraverunt » sa misericordia omnia subsistunt, « qui non dcsiderat

mortem peccatoris,ged vult ut convertatur per pce-

dos ct propheta « in cbrietate,» hoc est in idolola-
Nescierunt videntem,»id est non considera- ™ nitentiam et vivat (Ezech. xvm), » pracdiccbat per
tria. «

vorunt quod Deus, qui omnia absconsa ponelrat prophclas suos captivitates, ot mala quaa passurus
suo intuitu, ccrnerct oorum cogitationes ct facta. erat illo populus a Nabuchodonosor vel aSennachc-
« Ignoraverunt judicium, » neseientes habcre dis- rib, ut piwtermittct errorem suum convcrtens se
cretionem inter justnm et impium,intersanctum et ad illum.Sed ille qui scmper durae ccrvicis exstitit,
profanum. irritans Dcum suis opcribus propterca quia captivi-
« Omnesmensae » illorum « repletae sunt vomitu tas statim ut eis annuntiahatur non vcniebat supcr
sordiumque, ita ut non essct ultra locus » in cis Do- illos : dicebant ad prophetam dcridendo : Manda
mino. Vomitum ct sordes posuit omni immundi-
remanda, id est praecipe quae facere dcbcamus, et
tia et spurcitia et sordibus. De hoc dicit Quia post-
minare nobis mala non vcniet enim supcr nos illo
: :

quam liborati sunt a in tcmpore malum. At contra Propheta Exspecta,

Domino de manibus inimico- :

rum, statim conversi sunt ad errorcm pristinum, et iterum reexspecta, et modicum ibi, saubaudis in

adorantes idola in lucis ct ncmoribus insupcr et su- illa exspectatione permane quia vcnicns vcnict su- :

per tecta, et omnes cibos quibua vescebantur, dae- per tc calamitas. Et quid si modo non venerit?Ve-
monibus consccrabant,statuentes mensas ante aras nict procul dubio quandoque. Illi vcro econtrario
illorum. Locus crgo non est inventus in <is Douii non se corrigebant <le suis facinoribus ct scclcribus,
no, quia repleta erant corda illorum odio et omni ^ sed ipsa verba prophelae sumebant ci dicentes :

iniquitate. Sicut ipse in Evangelio dicil Iegisdocto- « Manda remanda,exspecta reexspecta,modicumibi,

ri m Vulpes fovcas babent in cordcsuo,ct volucres

: modicum ibi. » Ac si dicerent aliis verbis Iterum :

cceli nidos. Filius autem hominis non habet, ubi pra cipe quid faciamus, et ul cxspectcmus captivi-
caput reclinet (Matth. vm). » tatem ac praestolemur modicum in illa exspectatio-
« Quem docebit scientia,ctquem intolligere faciet ne frequentius jube tu. Ante enim omnes morie-
auditum? Ablactatus a lacte,avulsus ab uberibus.» mur, ct transibimus <le hac vita ad aliam, quam
Vox prophetac. Ablactatus dicitur.quasi a Iacte abs- hoc veniat <[un<] praedicis.

trartus, qui solido cibo vescitur. Avulsus ab ubcri- « In loquela enim labii et lingua altcra loquetur
bus, repulsus, vel separatus. Dicit crgo Propheta, Dominus ad populum istum, cui dixit. » Vox pro-
loquens ad Judaeos : Quemexvobis docebit Dominus phctm. Quamam quo loque- cst illa loquela altera
BCientiam,ct qucm Taciet intelligere amlitum,id est, tur? Ilajc est comminatus fucrit capti-
ut slatim ut
ut qua3 audierit intelligat vcra cssc, et mente reti- vitatem,adducat illam super illos non dans jam lo- :

nens opure adimplcat. Ac si dicerct : Non doccbit cum poenilentiai.Et est scnsus : Proptcrcaquiades-
vos qui lac sugitis, id cst, pucrilitcr vivitis ct sine pcxistis vcrba prophelarum^ducentcsomniapro ni-

sensue?tis,opera infantium imitantes : se<l illos (pii hilo quae ab illis dicebantur, ct dixistis : Htec qua?
J)
jamsolidamentum habent,etqui nonjamlacte, fidei istiprOphetant,in futurum vcuiont ctnonoccupabit
sed solido cibo pascantur (Hebr. v). Sunt in sancta nos malum eccc ego loquor in altera loquela ad
:

i adhuc sugunt, hoc ost, levia pra>

<[ui lac vos.Et statiin ut dixero, veniet super vos tribulatio
implent, non valentes solidum cibum sume- et captivitas. Non praenuntiabo vobis amplius per
•l cst, fortia praecepta perficere.De quibus dicit prophetas meos, quid vohis mali venturumsit us- :

is Pctrus npostolns: «Quasi modogeniti infan- que irruat super vos ct capiamini.Dixi enimvobis:
tcs.lac concupiscite (IPetr.n).» Et, egregius praedica- < ll.-cc cst requies mea,reficite lassum.» Vox pro-

tor : « Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum phetae.Semetipsum dicil iniquitatibus illorumlassa-
dedi non cscam, usque ad » et caetera i<l : « Adhuc tum.Quando sumus dediti orationibus, jejuniis, vi-
enim carnales (/Cor.m).»Sunl etiam nonnulli
estis giliis, eleemosynis,caeterisque bonis operihus insis-
qui solidos cibos sunuint, id ost,<jui majora praece- timus : tunc reficimus Dominum,et rcquicsccre fa-
pta legis ct Evangelii adimplcnt,contemnentes tcr- cimus ciini iu nobismetipsis Quando vero avaritiae
851 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OIM\ IWHS I. — COMMENT. Iillil.. H.-.2

aliisque malis operibus insudamus, facimus eum A Bigniflcat,quaj Bemper speculum cordis et contem*
laboraro. Sicut ipsodioit |
mt oumdem prophetam : plationem menti ad Dcum erigit. Lapis autcm ap-
« Laborare me fecistis in veBtris iniquitatibus (Isa- pellatur Dominus Jesus,propter firmitatem et solidi-
ilv).» El illud : « Laboravi Bustinens. » « Et hoc est tatem.Omnis enim qui in illo fuerit fundatus,nulla
mcum desiderium,
subaudttur, ut » reflciatis me inundatione aut procella movetur.Sicut dicit apos-
vostris bonis opcribus. Requies enim mea est, in tolus Petrus Ad quem accedentes lapidem vivum,
: «

cordibuscJectorum sedereethabitare.« Anima enim ab hominibus quidem reprobatum,aDeoautem elec-

justi scdcs cst sapientiac (Sap. vn). » tum (/ Vclr ii). » Hic est lapis quem vidit Daniel
« Et crit cis vcrbum Domini, manda rcmanda » « prscisum de monte sine manibus,» id est,« de se-
usquc ad id quod dicitur « modicum ibi.» Loquitur mine Judaeorum absque virili coitu natum, qui im-
prophcta contra illos qui in derisioncm sumpserunt universam terram [Daniel. n). Hic est lapig plevit ><

verbum Domini,ct dicit Idoirco quia despcctui ha- : qui reprobatus estab sdiflcantibus (P$al.cx\u), pro-
buistis verba Domini ac prophctarum cjus,sumcntcs batus autem dicitura Deo Patre.Augularis vocatur,
hoc quod illi vobis pronuntiabant pro mendacio,in- quia sicut lapls angularis duos parietes continet :

supcr et in scurrilitatcm illud verlistis crit vobis ita et ille duos populos in semctipso conjunxit,ct cx
:

verbum Domini in ruinam et calamitalcm. Vcl duobus unam Ecclcsiam constituit,qui fccit utraque
B
etiam ad quos ierit, erit cis Verbum Domini « ut unum sicut dicit Apostolus « Pretiosus est, quia :

vadant in interitum sui, et cadant retrorsum » in- peccatum non fccit,neque dolus inventus est in orc
terfecti ab hostibus suis. ejus (Ephes.u) » ideoque est in fundarnentis Eccle- :

« Propter hoc auditc verbum Domini, viri illuso- siac fundatus. « Qui crediderit » subaudis in illum

res, qui dominamini supcr populum meum. » Vox lapidcm « non feslinet,» hoc est.cum viderit Filium
prophetae ex persona Domini, contra pontifices scri- incarnatum,non putct statim subsecuturum judicirn
basque et Pharisasos, ct principcs Judaeorum. lllu- illius socundum, sed praestoletur illud. Sicut dicit
sores appellantur, eo quod verba Prophetaa in de- Prophcta : « Si moram fecerit, exspecta eum, quia
risione sumpserunt, quando dicebant « manda re- vcnicns venict et non tardabit (Habac.il). »

manda, etc. » « Et ponam judicium in pondcre, hoc est, in

»

« Dixistis enim : Percussimus fcedus cum morte,» censiderationc « ct justitiam in mensura,» ut reddat
hoc cst cum diabolo « et cum infcrno, » hoc est, unicuique secundum opera sua. Vox Dci Patris do
cum pcenis inferni « fecimus pactum. » Quid est Filio. Et est sensus Cum misero Filium meum, :

fcedus,idipsum est et pactum. Pactum autcm dici- qui est lapis probatus, ad redimendum mihi meos
tur, quasi pacis auctum. Impiissimi Judaai non re- electos tunc : ponam cgo omnia in mensura,judicans
cordantes judiciorum et bonorum Domini, quibus C per illum omnigenas gentes examine justo. De hoc
illosomnibus gentibus pratulerat quondam et exal- judicio sibi dato dicit Filius « Pater non judicat :

taverat, dans eis terram omnibus terris fertiliorem, quemquam,sed omnejudicium dedit Filio(Joan.v).»
dicebant Nequicquam laboramus in lcge, obser-
: Per illum cnim omnia fecit et redemit, per illnm
vantes praecepta quae ibi continentur,quia descensuri etiam judicium suum implebit. « Et subvcrtet
sumus ad inferni claustra, sicut et omnes gentes. grando, » hoc cst, multitudo tormentorum « spem
Levius etiam et tolerabilius crit illis quam nobis, mendacii » ubi spem suam collocabant, « et aqua?
quia illi quotidie placant hostiis ct muneribus prin- inundabunt protectionem, » hoc est multitudo pce-
cipes inferni. Melius ergo nobis est ut convcrtamur narum ct tribulationum opprimet diabolum, a quo
ad ritum gentium, et statuamus pactum cum dia- illi se putabant protegi, et ipsos etiam qui dixe-
bolo et poenis inferni.offerentes eisthuraet hostias, runt Mendacio (hoc est
: diabolo) protecti erimus.
« flagellum » captivitatis ct tribulationis «
inundans « Et delebitur ioedus vestrum, quod pepigisti

cum transierit, non veniet super nos, quia posuimus cum morte, » hoc est cum diabolo « et pactum ve-
mendacium spem nostram,» id est, in diabolo ha- strum, » quod statuistis « cum pcenis inferni non
bemus spem « et mendacio, » hoc est, a diabolo crit stabile » diccntes levius vobis fore in inferno,
« prolecti sumus » pro eo quod est,protecti erimus n si secundum ritum gentium deemonia adoretis.Fla-

vel protegemur.Mendacium appcllatdiabolumjuxta gellum,sive captivitatis sive mortis,cum venerit vel

quod Dominus dicit (Joan. vm) Quia mendax est, a Sennacherib, vel a Nabuchodonosor conculcabit
: :

et pater ejus, id est, pater mendacii, veritatem vos et destruet.

sempcr refugiens. « Quoniam mane diluculo pertransibit in die et in
Dominus Ecce cgo rnittam in
« Idcirco haec dicit : Diluculum dicitur quasi dubia lux. Per
nocte. »
fundamentis Sion lapidcm.» Vox prophetae,ex pcr- manc ct dilueulum, continuum tempus intelligere
sona Dei Patris dcFilio Dei.Idcirco quia h.ec omnia debcmus. Per diem ct noctcm, continua pocna si-
fecistis qua) jam dicta sunt, poncnlcs mendacium gnatur. « Et tantummodo sola vexatio tribulatit uis
spem vestram, loquilur Dominus dicens « Eccc : dabit auditui vestro intellectum, » hoc est suppli-

cgo mittam in fundamentis Sion,» hoc est,in funda- cium.Et pocna cui subjacebitis, faciet vos intelligere
mcnLisEcclcsi.e« lapidcm. » Sion quae interpretatur vcra esse,quae prophets ex nomine meo locuti sunt.
speculum sive contemplatio sanctam Ecclesiam « Coangustatum cniui cst stratum, ita ut alter de-
853 COMMENT. 1N ISAIAM. — UR. II. 83-1

cidat : ct pallium brovo utrumque operire nou po- A tatis, ut celerius ducantur in depTEsdationem.« Gon-
to^t. » Vox Domini ad Uierusalem. Etest metapbo- Bummationem abbreviationem audivi a Domino
et

rice ductum a marito et conjuge, ad Deum el ad per universam terram. » [deo vobis ista unnuntio,
Hierusalem. Verbi gratia. Si aliquia dixerit uxori quoniam a Domino audivi abbreviationem vestrao
sikc conjux adultera, istud stratum angustum
:
oaptivitatis el calamitatis. Non enim elongabit ut

: non potest capere mc et illumcum quoviolas vos putatis, dicontes deridendo,exspecta,reexspeota,

Ulud. Et istud pallium breve est et angustum, nec seditio, sed repente veniet, ai oon fueritis convcrsi

valet operire me
adulterum. El eal Bensus
et : ,k1 pcBnitentiam.Quod autem supar universam
dioit

Bierusalem, si vis habere me oonjugem et proteoto- terram, vel specialiter dici potest de terra Judaeo-
rem, necease est ut pwetermittas deoa alienos qui :
runi, vol oliam generaliter ad diom judioii,(juando
tibi Bemper in ruinam et oalamitatem sunt.Non po- universus orbis a Domino visitabitur.
leris cnim utrumque adimplere, videlicel deosalie- « Auribus poroipilc ct audite voccm meam.»Vox
adorare, ct me proteotorem babere cum ama- :
propbetas ad soribas ot pharisaeos.
toribus adulterare et mibi plaoere. « « Nunquid
Nemo potcst
tota die, » boc ost omni tompore
duobus dominis servire (Matlh.vi). »
« arabit arans, » hoc est agricola, o ut scminct so-
«SicuteniminmontedivisionuinstalutDu.ninus,
R men 8uum? ))Ncra. Quioperabitur tunc proscindet,
ricut in valle quae cst in Sabaa irasoetur. » Vox hoc ost antequam tcmpus seminationis advoniat,
prophetao oontra Bierusalem. Subauditiones isto in
arabit illam terram una vioo vcl duabus, ut cum
loco necessaria} sunt. « Sicul in monlo diviaionum tempus seminandi venerit, preeparata sit; « et fa-
stotit Dominus,»dividcns Philistaeoa pugnante David
cict, » id cst circumfodiet humum suam rastro.Hoc
(l Paral. xiv) : sic stabit Dominus oontra vos, o
quod oarruca et vomere non potest scindi propter
Ju«ia et Bcnjamin. Rcgum bistoria narrat, quod angustationcm looi, ubi non potest earruca verti,
Philistaeis congregatis in uno globo, supcrvenit illis
illud ctiam tomporc sibi congruo oircumfodit fos-
David, ctDomino sibi opitulanto, divisit illosabal- sorio. « Nonne cum adaequaverit faciem ejus,» hoc
terutrum. Illi namque qui mortui remanserunt se- ost, cum aequalem reddiderit ct cmollicrit illam
junctisuntab illis qui pcr diversas sohtudines longe « seret, » hoc cst seminabit « gith et cyminum spar-
lateque dispersi sunt,pcrsequente illos David.Unde get? » Gith gonus ost leguminis, tantae magnitudi-
vocatus ost locus illo Baal Pharasiin (Jos. x). « Et
nis habens grana ut cyminum, sed nigra, et solet
Sabaa » iratus est contra
sicut in vallc quae cst in
poni in pano propter dulcoralionis saporem.
Chananaeos pugnantc Josuc advorsum eos, quando
« Et ponet triticum per ordincm, » saubauditur
ad jussum iUius omnia sidera in cacumine medii
n locorum suorum. Quia^ non omnia spatia
r terrae
spatio unius dici steterunt : sic « lrascctur » ti
aequanter convcmunt semi.nibus. « Lt viciam m
. . . .

Dominus super Hierusalcm « ut faciat opus suum?»

finibus suis sparget, » quia in marginibus campo-
Potiusest interrogativelegendum.quamaHirmativc.
rum, in oircuitu messis seminatur vicia.
Dicit Propheta « Nunquid ideo irascetnr Dominus,
:

ut faciat opus suum ? » Non. « Alienum opus cjus ab

Et crudiet illum agricolam injudicio, »hocest
«

in discrotiono. Seilicct Deus suus docebit illum.quo

eo. » Quarc est alienum ? Quia opus Dei est misercri
et parcero, et omnibus subsidium suae misericordioe
lcmpore debeat arare ol proscindcre, et ubi semi-
impendere. Quando vero irritatus rnalis hominum narc triticum ct ubi milium, et quando. Media di-
opus crudclis stinctio ponenda est illo in loco, ubi dicitur Et
percutit illos ct ulciscitur se dc eis, :

hominis ot tyranni est illud quod agit : etidco alie-

erudiot illnm in judicio. Et suhjungondum, « Deus

num est ab eo quod operatur, ut operetur opus suus docebit illum. »Quis crudiot illum? Dcus suus.
9uum?Si igitur interrogative pronuntiandum est Subaudiendum ost cnim ibi Dcus, ut sit et erudiet
« Nunquid ideo irascctur contraimpios.ut operetur illum Dcus suus. Cum autcm venerit tompus collec-
tionis « nequc gith trilurubitur scrris, » hoc est
opus suum? » Minime. « Peregrinum cst cnim opus
quod operatur ab eo. » Nempe sicuti diximus,quando excutietur, « ncque super cyminum rota plaustri

vindiclam accipit ex suis contemptoribus, saevi ct £>

circumibit, scd in virga, » hoc cst, in flagcllo ct ba

cruenti hominis officium opcratur,Beatus Gregorius culo « excuticnlur. » Sunt quaedam regiones, in

aliter dicit : Ideo vcnit Dominus in mundum,ut fa- quibus pro penuria feni congregant triticum in
ceretopus suum, hoc est ut redimcret genus huma- unum locum, ct inducunt super plaustra cum rotis
numdepotestatediaboli,etmisoreretur ejus,sed alic- ferratis ol excutitur triticum ot stramina etiam in;

nurn fuit opus ejus ab eo,quia non conveniret Dei- paleas rediguntur, ut animalia melius ca sumant.
tati ut spueretur, flagellarctur, crucifigeretur. « Panis autom comminuoUir, » subauditur, rotis
« Et nunc nolite illudere,ne forte constringantur.» ferratis et plaustro. Panem appellat triticum, hor-
Uortatur Propheta illos qui verba illius in derisio- deum, et omne unde panis lit. « Verum non in per-
nem sumpserunt,dicentos : Manda, remanda.ct cae- petuum triturans » plaustrum trilurabit illum » •

iera quaj ibi dicuntur, quatenus conquiescantetde- panem, hoc est triticum, « neque vexabit cum, » id
sistant illudere, ne forte vinculis peccatorum suo- est,panem « rota plaustri, nec ungulis suis commi-
romconstricti,constringanturetiamvinculisoaptivi- nuet eum. » Quis non comminuet ipsum panem?
 srw HAYMONIS IIAUtHtSTAT. UPISC. OPP. PAIIS I. COMWENT. HIHL. 8«G
Plauslrum vcl roLa; jam excussus est. Ungulas po- A Et hoo Domino Deo exivit ul ita disponeret
a actus
suit pro summitato serrarum rotartim. bominum, et magnificaret justitiam suam.

« Et hoc » consilium « aDomiho Deo exercituum,» CAPUT XXIX.

et vult subauditur, ut sciret agricola quo tcmpore " Va3,Ariel,Ariel,civitas quam expugnavit David.»

sUlCaret tnrram, et qUo etiam seminare deberet. Plangentis affectu loquitur Detis omnipotem ttd
Ha?c juxla litteram diximus,qnomodo Deus agrico- Hierusalem.Tale quid et in ESrangelio egit, qunndo
lam nrudiat scmpcr uno eodemque tempore
ut non videns civitatem Devit super illam, dicena : « Quia
uniuscultura opcri ihsistat sed pravideal quid uno
: si cognovisses et lu (Luc.xix). « Non proptcrea vo-
vel quid alio tcmporc operetur. [terum vero repe- catur a Domino Bierusalem Ariel, quod aliqua
tenda est isla sentcntia a capite, et considerandum hoc nomen habuerit, sed propter Interpretatio
quid spiritualiter nnuclearc velit.« Auribus percipi- nominis. Arinl siquidem interpretatur leo Dei. Et
te.» Ad scribas et pharisajos loquitur Prophcta,quos Hierusalem Ino Dci idcirco appellatur, quia fortis-
superius illusorns appellavit. Nunquid tota die, hoc sima ct potentissima snmper exstitit. Narn tantie
estomni tempore,arabit arans ut scrat? Dcus omni- fortiludinis fuit antcquam caperctur a David, utilli
potcns,piusetmisericors,varicdisposuitomnogcnus r> Jcbusaci qui in ea rcsidebant deridendo dicnrnntad
hominum et affectus eorum. Ideoque comparatur David « Tanta est, inquiunt, civitas, ut a debili-
:

isto in loco agrioola3,qui per diversa tnmpora varin bus arcnaris, ct non permitteris intus introire nifci
exercetur,et ex tcrra quam incolit fructus dcsiderat caicos ct claudos antea expellas (/// Reg. v). »
Unde
recipere. Ut Deus omnipotens aliquando proscindit nxivit proverbium Ca3cus et claudus non introi-
:

terram, hoc est habitatores,pestilentiapnrcussam : bunt in templum. Postea autem quam capta est ab
aliquando miscretur et parcit, aliquando facit con- illo, multo magis per multa curricula annorum,

temptores suos migrarc in captivitatem, aliquando
de captivitate revocat. Et hoc ideo agit ut conver-
tantur ad pcenitentiam,etfructus bonaa operationis
ex cis recipiat. Non vult enim mortem peccatoris,
sed ut convertatur et vivat (Ezer.h.
per cyminum quod cxcutitur,omnes gentes
in virga
possumus intelligere,qua3 cognitionem Dei non per-
ceperunt, qua) in virga, hoc est in pcenis infnrni
excuticntur. Per triticum et hordeum unde panis fit,
Judreos qui cognitionem Dei perceperunt in lege,sed
forlitudine pugnatorum et ambitu murorum, in.su-
per nt multitudine divitiarum auctaet multiplicata
est.Maxime temporibus Salomonis, quando tem-
plum illud gloriosissimum a^dificatum est, ettanta
xvm). Pergit, et fuit copia argenti et auri in ea ut
lapidum.Ideoque
imminere, hoc est perpetuam dam-
prasdicit ci va3
nationem,quia omnis gloria illaet sublimitas aufe-
renda erat proptcr peccata illorum a Chaldais et
Romanis, sicut in subsequentibus videbimus.
" « Additus est annus ad annum,solemnitatcscvo-

noluerunt eam adimplere et ideo majora tormenta

: luta3 sunt. » Ideo dixit Va3 tibi, Ariel, quia hoc ei :

sufferent, quam illi qui necdum Deum cognovnrunt. fuUirum erat. Et loquitur de futuro quasi de pra3-
Vel aliter: per triticum et hordeum praelafos sanctae terito. Annus anno additus est, quia quando ducti
Ecclesiffi et principcs istius sa;culi, qui semetipsos sunt in captivitatem a Nabuchodonosor,non oflere-
custodire, et alios etiam ad gaudia supernce patrias bant sacrificia, quia deerat templum et solemnita- ;

revocare debent. Isti, dum se totis vribus terrenis
lucris implicant, et suo malo excmplo subjectos suos
a via veritatis dcviare faciunt, procul dubio nisi
pcenitentiam perfectam anteextremum judicii diem
egerint, tradendi sunt pconis inferni quiapotcntes
potenter tormenta patientur (Srtjo.vi).Percyminum
autem et gith populares et simpliccs quique intcl-
liguntur, qui fidem sanctac Trinitatis et
tes tabernacuiorum, et paschs evolutas sunt,hoc est
perierunt. Et sicut fuit primus annus captivitatis
usque his omnibus, sic fuit et subsequens,ideoque
additus dicitur esse annus ad annum. Dicit enim
: beatus Hicronymu^, quia hoc est mirum quod uno
eodemque tempore et civitas destructa,et tcmplum
succensum et populus ductus est in captivitatem,in
baptismum illo tnmpore quando Sedecias comprehensus est :

regenerationis male vivcndo corrumpunt, qui nisi sic etiam et in adventu Romanorum actum est.
lacrymis et pmnitentia abluti fuerint,tradendi sunt « Et circumvallabo Ariel, » hoc est Hierusalem
Q :

suppliciis gehennai.Verum non in pcrpetuum tritura- « et crit tristis et mcerens. »Circumdata hostili excr-
bitur panis,neque cyminum virga excutietur.In hoc citu Chaldffiorum : sicut Dominus etiam per Jcre-
lococonsolationemdatpcccatoribus.Miscricorsenim miam pradixit : Ecce ego congregabo veteres co-
Dominus creaturaa sua3 in die judicii miscrebitur : gnationes regnorum aquilonis, dicit Dominus, et po-

si in isto sasculo poonitentiam ante pra30ccupationcm nent sndes suas super portas Hierusalcm. Sic enim
mortis egerit. Multi namqun sunt in ignn purgatorio, factum est.Nam quando Sedecias et principes cum
qui pccnitentiam hic inchoavcrunt : sed surripiente eo per quoddam foramen muri fugerunt,et comprc-
mortis articulo non ad effectum pcrduxcrunt, qui hcnsi sunt ab cquitatu Nabuchodonosor in campis
Domino largiente in die judicii salvabuntur.Nbtan- Jericuntinis, principes Chaldasorum portasjam ob-
durn autcm quia non dc impiis dioimus,qui in ipsa tinentes, scdcs suas collocavcrant desupcr. « Et erit
impietate transierunt ab hac luce : scd de liis qni mihi quasi Ariel, et circumdabo quasi fcrani in cir-
post flagitia pcracta ad poonitnntiam convnrsi sunt. cuilu tuo.» Hoc ad tempus Romanorum pertinet.EI
857 COMMENT. 1N ISAIAM. — UH. II. 8fi8

eril mihi quasi Ariel, el circumdabo quasi feram. A. boo esl impetu magno,el quasi tempestas venerunt
Ac si diceret aliis verbia Cum veneril Vespasia- : super illos, a quorum multitudine terra videbatur
Dus et Titus constipati militc Ftomano, eria mihi moveri.Ipsi viderunl flammas ignis qua succende-
quasi ArieI:hoc cst nomen tantummodo pristinum runl templum etcivitatem,e1 omniaconsumpserunt
babi '

.
I omni dignitate et gloria privata eris, Bicul ardor ignis.
quibus temporibus priscis floruisti.Templum qui- «E1 Bomnium visionis nooturnaa multi-
erii sicul
dero habebisctsacerdotc ;quasitomporibus Salomo- tudo omnium gentium, qua dimicaverunt oontra
nis, sed nec templum tanti decoris, nec sacerdotes Ariel. »Apostropham facil Propheta ad Romanos,
tanta; dignitatis.Solummodonomen retinebisul Hie- qui Jerusalem destruxorunt.Cum enim.Domino per-
rusalem voceris, sed caeteris rebua prioribus care- mittente,civitatem cepissent,et templum omnesque
bis.Quod autem addit.el circumdabo quasi feram in divitiastaro thcsaurorum Dominiquametiampopuli,
eircuitu tuo, convenil ad illud,quod dicil in Evange- el ex eis locupletati essent, non dederunt Domino

lio ;
« Et ciroumdabunl te inimici tui vallo,»id esl gratias qui hoc eis concessit, sed gloriOcaveruht
munitionc vcl obsidione, « ut nequeas cffugerc dc deos8UOsquasiillorumvirtute protecti, ditati essent
manibus illorum (buc. xix). » copiis Judaeorum. Et idcirco loquitur conlra cos
Humiliaberis.acum haec venerint tibi,«de terra
« Propheta,quod oito transituri et morituri sunt,dans
B
loqueris, » non cudcstibus rebus. Ae si dicerel e.\ hoc tres similitudines. Sicut, inquit, somnium,

aliis verbis Qu« antc solita eras proferre prophe-

: hoc esl visio quae videtur, quando videt aliquisar-
tas, qui cum Domino loquebantur et de ccelestibus boresel montes ransire,statim ul cvigilavcrit,vacua
l

flisputabant,postquam venerint Romani,jam postea esl anima ejus : sic cito transibunt gentcs Romano-
desistes loqui aliud nisi terrena :«Et de liunio audie- rum quae dimicaverunt
contraHierusaIem,eoquod
tur eloquium tuum.»Per hoc voluit Dominus, dicit non egerunt gratias Deo qui dedit eis omnia bona
beatus Hieronymus,ostendere magos fulurosex illo Judaeorum, sed virtute numinum suorum putave-
populo,sicut posteamullos audivimus fuisse,ut fuit runt se hoc fecisse.
Simon magus.Fucrunt magi qui per nigromantiam, « Obstupescite, » o scribae ct Pharisaei,«et admi-
quffl dicitur mortuorum excitatio,animas ab inferis ramini, » miseriam veslram; « flucluate,» hoc cst,
ibant,et emittebant subtilissimas voces,praedi- titubate « et vacillate,» id est huc illucque vos ver-
centes hoc undc requirebantur a magis.Idem sunt tite.Iterum loquitur sermo divinus contra scribas et
el pylliones,qui ventriloqui appellantur, eo quod in » scd ado-
Pharisaeos. « Inebriamini ct non a vino,
ventre babeant diabolum.Nam sic fecit corporis,quohiam vehient
pythonissa lore cordis et contritione
quae erat in Endor,qu«s peccatu Saulis impulsaSa- super vos mala.« Movemini ct non ad ebrietatein,»
muelem ab inferis evocavit (/ Reg. xxvm). « El de C hoc est agite poenitentiam,ut possitis evadcrccala-
humo mussitabit eloquium tuum » idipsuin cst mitatis periculum :«quoniam miscuit Dominusvo-
:

guod supcrius dictum est. bis spiritum soporis, » hoc est alicnationcm mcn-
Et erit, » o Aricl, « multitudo ventilantium te, lis propter vestra innumerabilia scelera.
sicut pulvis tenuis, ct sicut favilla pertransiens. » « Claudet oculos vestros,» ul videntes diclalcgis
Multitudinem Romanorum quoe venit superllieru- ct prophetarum non intelligatis.«Prophetas vestros
stlem comparat pulveri tenuissimo ct favillae, non qui vident visiones operiet,» id cst abscondet a vo-
proptcr parvitatem et modicitatem sui,scd propte- bis, « ct principes vestros, » in quibus confiditis
rea quia innumcrabilis exstitit sieut pulvis terrae. « operiet,» id est tollet a vobis ct aufcrct. « Et erit
Et sicut multitudo favillae, quae dum pertransierit vobis visio omnium, » id est prophctia omnium li-

mota a vento, enumerari non potest. brorum « quasi signata, Et

» id est, sigillata sit. «

« Eritque repentc, confcstim« a Domino

» id cst cum dedoritlibrum qui apprehenderitillumscienti
cxercituum » illa caplivitas. « Et visitabitur Hieru- litteras, » id est scribae ct pharisrco, vel Icgisdoc-
n » vel a Domino dc ccelo, vel etiam illo pcr- toris, « dicct Signatus cst liber,»id est obscura cst,
:

mittentc tonitruo et commotionc magna. »Ro-

« in et difficilis rnihi cjus intelligentia.« Et cum iterum
mani pacem habuerc cum Juda;is, sed cito ac n dabitur ncscienti littcras,»id est vulgari populoqui
repente diruptum est pactum,quia Judaoi nolucrunt nunquam litteras didicit vel alicui gentili,«respon-
solvere tributa. Tunc vcro impcrator Romanorum dcbit: Ignoro litteras.»Quod non est solummodo de
misit duos principes suos Vespasianum et Titum.ut uno libro Psalmorum intelligendum, sieut quidam
rent civitatcm. Quod autcm dicitur, visitabitur scnserunt, sed dc omni Vetcri Tcstamento. Quod
in tonitruo ct flamma devoranti, duplicitor intelligi tunc impletum cst quando amiserunt sacerdotium
potest. Nam antcquam Romani ad civitatcm vcni- ct dignitatem, et civitas destructa est, cl tcmplum
rent, factasunt tonitrua coelitus et terraemotus, et cversum a principibus Romanorum"
voces etiam auditae sunt in aere,tempestates,etin- «EL ilixit Dorainus:Eo quod appropinquat,»sub-
super ignis dcvorans, id est fulgura percutientia audis, mihi, « populus iste ore suo, el labiia me
homines: utostendnreturnon soluni homines,verum autem eorum Ionge esl a mc. » Ap-
glorificat, cor
etiam omnia elemcnta contra illos csse commota. propinquare quidem videbatur populus Isracl Dco
Potest etiam referri ad Romanos, qui cum tonitruo, suo cum idola oon colebat,e1 glorificabat illum so-
ano HAYMONIS HALBER8TAT. EPISC. OIM>. PAIlS I. — COMMENT. IflHL. 800

ummodo
l,
labiis:scd corde elongabatur ab eo.quia A vertetur Libanus in Chermcl,ct Cbermel in saltum
itacolebat Deym Patrem,utin Kiliumejus non crede- reputabitur? » Modicum tempua
dixit cx eo quo

rel.Kt sicul, Dominus dicit in Kvangelio :Quinoncre- [saias isla prsdicabat,usquc ad Domini asoonsio-
dit in Filium,nec credit ei qui misit illum [Joan. iu). nem.Omniaenim tempora el saeculaaeternitati ornni-
Quomodo ergo potest a Deoelongari,quiubiqueest,e1 potentia Dei comparata, brevia et modica videntur
omnia Ccelum el terram ego
implet,sicut ipse dicit :
esse,quia Qnem babent.Dei autem a3ternitas,neque
impleo ? (Jerem. xxxiii). Sed quando bona operamur initio inchoatur,nequefineclauditur. Libanus mooj
implentes dileclionem Dei et proximi,tunc proxima- est in provincia Phcenicis,et interpretatur dealbalio.

miisDco ctipsc appropinquatnobis,quiatcmplumin Gbermel vero similitermonsestinconfinio regionu

uobis illi pra3paramus,et ipse habitaculum suum in Paleestinae et Phcenicis,adjacens civitati Tholomai-

nobis facit.Gum vero male agimus deservientes for- da3,et intcrprelatur scientia circumciuonis . Est au-
nicationis, adultcrio, vel aliis vitiis,elongatur ano- tem et alius in terra repromiesionis monaejusdem
bis Dcus, quia non babitat in corpore subdito pec- nominis, unde fuit Nabal Carmelites.Sed quod noa
catis (Sap. i; Matth. xv; Marc. vn), « Et limuerunt dicimus Garinclurn, Hebr.-ni dicunt Chermel.Dicit
mc,» colucrunt«mandato hominis,»id cst pro
id est beatus Hicronymus isto in loco Respondeant nobtf
:

mandato vel traditione scribarum ct Pharisasorum. nunc illi rjui myslcria divinarurn Scripturarurn no-
B
Scriba? et Pharisffii prcetermittentes prascepta legis, lunt rccipere,scd contenti sunt tantum superficie lit-

traditiones suas superponcbant mandatis Dci.Unde tcrali historialitcr omniarequircntcs. Quando mons
ct Dominus dicit eis :«Va3 votris,scribffi et Pbarisari, Libanus transivit in Chermel. ct iterum Cherrnelin
qui proBtermittitismandata Dei proptor traditiones Libanum? Deficiet enim sensus ct cogitatio illorum

vcstras:»qui dicitis:«Munus quodcunquc est ex me in hoc loco.Per Libanum namque qui interprctatur
tibi proderit. Et miseri Judffii potius scquebantur
» dealbatio, significantur gentiles : qui dealbati et

mandata illorum quam Dci. Idco « quia suamjus- mundati sunt pcr praedicationem apostolorum, et

titiam statuerunt (Rom. x),et justiti;c mea3 non sunt convcrsi sunt in Chermel, hoc cst in veram scien-
subjecti,ccce ego addam,ut admirationem faciam.» tiam circumcisionis, qua3 circumcisio vcrissimaest
Q1133 fuit illa admiratio? Ipsc exponit. regenerationis et recreationis. Per Chermel vero
« Peribit enim sapientia a sapientibus, » id est a qui interpretatur,ut dictum est,scienlia circumcisio-
scribis et Pharisasis. Non dixit, peribit sapicnlia ab nis, Judasiexprimuntur, qni carnaliter se circum-
omnibus hominibus, sed a scribis et Parisaeis, qui cidebant et non in mente, ideoque reputati sunt in
sibi sapientes esse videbantur cum essent stulti saltum hoc est in sylvam infructuosam. Gentiks
(/ Cor. m). Quam tunc Judaii perdiderunt, quando namque ante prredicationem apostolorum infructuosi
et terram datam,et civitatem ac tcmplum,om- C erant, quia licet facerent fructus, tamen amari et
sibi

nemque dignitatem, tcmporibus Romanorum ami- acidi erant. Post ascensionem autem Domini, cum

serunt. Judasi pradicationem apostolorum sprevissentet ve-

«Va3 qui profundi cstis corde ut a Domino abscon- nissent ad gentes, conversus est Libanus in Chcr-
datis consilium. » Gontra scribas ct Pharisajos ac mel,et Chermel in saltum, id est gentiles qui ante
principes Judaiorum loquitur Dominus.llli namque erant cauda,conversi sunt in caput,et Juda^i in cau-
foris per hypocrisim simulabant se sanetos et inno- dam reputati sunt,qui quondam fuerunt in caput.
centcs esse,cum in tcncbris,hoc est in nocte vel sub « Et erit in die illa, » hoc est in illo tempore, cum
conclavi, multa mala opera adimplerent. Diccbant pradicatio Evangelii ad gentes trensierit, « audienl
enim illi « Quis poterit cognoscere voluntatem et
:
surdi verba libri, » signati, « et de tenebris et cali

operationemnostram?» Sicdixitpatcrnoster Adam, ginc oculi ca3C0rum videbunt.» Gentilesqui Dei co-
quando fecit ex foliis ficus perizomata postquam gnitionem,antea non perceperant, et tenebris igno-
aperti sunt oculi ejus,gustando de ligno vetito,ab- rantiaj et caligine peccatorum pressi erant,habentes
sconditque se sub arbore scientiaj boni et mali,pu- oculos cordis obcajcatos in die illa, hoc est, Cum
:

tans sc non videri a Deo. Sic Gain quando dixit : conversus fuerit Libanus, id est Chermel, et Cher-
Ero vagus et profugus, ct a facie tna abscondar p mel in saltum reputatus, intelligent verba libri si-

(Gen. m de sapientibus et phi-

et iv). Similiter gnati, hoc est Vetus Testamentum et Novum,quoc

losophis istius ssculi, atque hasreticis est intelli- scribis et Pharisffiis signatum fuit, et videbunt my

gendum. arcana divinorum eloquiorum.

steria et

Pcrversa est ha3C vcstra cogitatio,quasi si lutum

« «Et addent mitesin Domino la3titiam,et paupera
dicat factori suo Non fecisti nic. »Sicut cnim lu-
:
homines in sancto Israel cxsultabunt.»Mites appel
tum,si possct loqui ct dicerct con tra factorcm suum, lantur apostoli, de quibus etiam Dominus in Evan-

non scis bene fingere, sic ct illorum verba sonant. gelio dicit :«Beati mites,quoniam ipsi possidebun'

Omnis cnim Creatori suo creatura cognita est, nec terrani (Matth.v). »Cum vidissent ergo apostoli mul

potest aliquid cogitare vcl faccrc.ut ipsc omnianon titudinem gentium ad fidcm Christi occurrere,magm
vidcat. Apud eum non cst nox, non sunt tcnebra, la^titia addita cst illis. Pauperes etiam apostoli di

sed omnia nuda ct apcrta sunt oculis ejus. cuntur.quoniam ipsi fucrunt pauperes spiritu.Pos
« Nonnc adhuc in modicoet brcvi temporc con- sumus voro ct nos gentilcs pauperes appellari.Nan
861 COMMENT. IN ISATAM. - LIB. NCr2

natros nostri pauperes exstiterunt, quia non habue- A cerunl Abrahain ignem.qui Lingua eorum
et Aran in

runt divitias spirituales, et pinguedine spei el dile- ur appellatur : eo quod nolleni colereillum. Mortuus
otionis expertes manserunt. Cum autem ebriati fue- esl autem ibi Aran ante Tharan patrem suum, el

rint aquis spiritualibus do fonte Salvatoris, exsul- Abraham ilhesus exivil ab eo (Gen. xi). Unde el dioit
tabunt iu sancto Israel. ei Dominus :« Bgo Deusqui eduxi te de urbeChal-

Quoniam defecit qui praevalebat, oonsummatus daeorum.» «Nonmodoconfundetur Jaoob,nonmodo

.•st illusor.» Aute adventum fledemptoris uostri din* vultus ejua erubescel : sed cum videril lilios buos
bolus prawalebat super omnes gentos, quia ipse eas opera manuum mearum in medio sui sanctificantes
suo dominio subjugalas habuit doneo venil fortior :
nomen meum.» Loquitur Dominus omnipotens per
illo Dominus Jesus qui universa ejus abstulit, siout [saiam prophetam, et dicil Non modo hoc, hoo est :

in Evangelio legitur :« cum autem fortior illo Buper istoin tempore, erubescel Jacob, verecunda- id est
venerit, uiiiversa arma ejus auferet, in quibus confi. bitur, et dolebii super iniquitates suas : sed cum
debat (Luc. xi).» Ideoenim prsvalebat.quia prinoeps filios suos, apostolos scilicet meos, opera manuum
ietius mundi erat.Sicut Dominus dixil :«Venit enim mearum, quos ego oreavi ot reparavi, et erudivi
princeps mundi bujus.et in me non habet quidquam scientia spirituali : in medio sui viderint sanctifican-

[Joan. xiv).» El :« Nunoprincepamundiejicieturfo- i> tesuomen meum. Postquam enim Dominus ac llo-
rns. - Ipse etiam appellatur illusor,qui omnegenus demptor humani generis« dcvictomortis imperiore-
hoininum illudebat, et seducebal ad crrorcm sui. surrexit et ascendit ad dexteram Dei Patris,»decimo
Succisi suntomnosqui vigilabant super iniquita- ascensionis suac die « misil Spiritum sanctum super
toin, qui poccare faciebant bominos in vorbo.» Ipsi apostolos in linguis igneis, ct cceperunt loqui ma-
qui succisi sunt : discipuli principis mundi intolli- gnaiia Dei (i4ct. n).» Audientes hocJudajiqui Domi-
dsmones
guntur, videUcet,qui vigilabant semper ad num morti tradiderant, crubuorunt dcpcccatis suis,
malum. Tunc illi succisi sunt qui peccare fecerunt quod Dominum ad Deum suum damnassent,et poeni-
homines in verbo, hoc est, Judaeos quando veneno tentia ducti dixerunt ad apostolos :« Quid facicmus,
iniquitatis illorum oorde obcajcato dixerunt Domino: viri fratres?» Et Petrus ad illos:«Pcenitentiam, in-
ln Beelzebub principed&moniorumejicisdaemonia quit,agite,etbaptizeturin nomineDominiJesu unus
(Lur. xi).»Et :«Cruci(igc,crucifige cum :» et alia hu- quisquevestrum.» Impletumque est illud quod hic
jusmodi. « Et arguentem in porta supplantabant.» dicitur :« Cuni vidcritis filios vestros apostolos meos
Quis esl istc qui in porta supplantabatur? Dominus effectos sanctificanlcs nomen meum, erubescctis dc
Jesus, vol etiam aliquis prophetarum qui in porta sceleribus vestris, et oonfundemini supcr vestris
annunliabat populo, quatcnus agens poenitentiam erroribus.»« Et sanctificabunt » apostoli Christi no
^nverteretur ad fidei operationem tamcn non sup- :
*- men « sanctum Jacob, et Deum Israel prajdicabunt.»
pluntabalur illc, quiajustuscx lidc vivcns immobi- Vox prophetaj, Sanctus Jacob in loco isto Christus
Hs permancbat (liom. i). « Et dcclinavcrunt frustra cst, qui de semine et propagine illiuscffloruit. Dcus
jnstum. In quibusdam oodicibua reperitur a justo,
») autem tsrael, Dominus Josus oum Patre ct Spiritu
soii beatusHieronymus" justum»exponitdicens ita: sancto intelligitur.
Quantum in ipsis dsemonibus fuit, declinare conati « Et disccnt in dic illa errantes spiritu intcllcctum
su.it juslum a justitia, scd frustra, quia fundatus etmussitatoresdiscentlegem.»Erranteaappeliantur
Brat. Possumus ctiam hoc referro ad scribas ct pba- Judaei, a falso errore seducti, qui idola
adoraverunt
3, qui scmpcr vigilabanl ad iniquitatem,et qui recedentes a Doo vero. Ipsi vocantur ct mussilato-
trc faciebant homines simplices in vcrbo,quan- res, quoniam semper murmuratorcs exstiterunt ct
do diccbant dc Domino Jcsu Christo, non cssc illum mussitatorcs, tam in ercmo quam etiam postquam
qui promissus crat in lege ct prophetis. Nam illi introducti sunt in tcrram omnibus meliorem.
eum conabantur supplantarc,quando consiliuin ini- CAPUT XXX.
bant qualitcr caperont cum
scvmonc (Matlh. xxn). in « V«, filii dcserlorcs, dicit Dominus. » Vae, sicuti

Huic vero sensui congruit utrumque, « et declinave- superius jam diximus, interitum perditionis et mor-
runt frustra justum,»vcl a justo. Frustra conali Q tis significat. Dcsortores namque Judsei nuncupan-
sunt scriboe et Parisaai declinare juslum,quia non tur, qui dcroliqucrunt logcm Domini ct transgressi
pracvaluerunt. Vcl ctiam quando dixerunt « Non sunt pactum ojus.Nuncprajciditlsaiasspiritu sancto
:

habemus regcm nisi Cajsarcm (Joan. x), » frustra obriatus bistoriam quaa tomporibus Jeremiaj adim-
doclinavcrunt a justo, hoc cst, stulto, egerunt rece- pleta*est, quando Nabuchodonosor rex Cbaldajorum
dcntes a vita, ct cligentcs mortem. Postquam idem venit in Hiorusalem, et duxil Sedeciam orbatum ocu-
fecit, quia prsevalebat diabolus, ei sucoisi sunt tam lis fiUorumque morte, ct omnem populum terrse
daunones ministri illius quam scribaj et Pharisaji, pene captivavit, reliquis qui remanserunt praefecit
tddiderunt rnites lsetitiam et pauperes spiritu, Godoliam quieratde semine regio. Venit antem Is-
:

f ultaverunt in Domino. mael etalii viri uequam cum eo,e1 interfecerunl Go-
. Propter hasc dieit Dominus ad domum Jacob doliam,invidiaducti contra eum.Tunc nimio limorc
qui redemit Abraham. Quomodo redemit Dominus
• perterril omnesqui remanserunt, venerunt ad Jcro-
i

Abraham? Legimus inhistoriis: QuiaChaldaji proje- ini.iui dixeruntque ei : Ora pro nobis ad Dominum
M\ IIAYIY10NIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. COMMKNT. BIBL. 864

Deum, et dio quid agere debeamus. Sciebanl enim A Onus vero jumentorum Austri ideo dicitur, qula al
([ni;i pro interfectioneGodoliaequem proposuoral illis augtralem plagara babitabanl ipsae tribus.a In terrii
Nabuchodonosor, mala passuri erant. Decimo autem tribulationis et angustiae. » Terra tribulationis «I
die postquam illi Jeremiam consuluerunt, factus ci I angustiae, latitudo illius eremi appellatur, per quana
sermaDomini ad illum dicens:« Dic rcliquis qui rc- Johannan, filiui Careae, aliique duces reliquiaruoii
manserunt Manetc in loco isto, et protegam vos,
: trani du erunt in /Egyptum ipsas reliquias contn
eritque vobis bene. » Cumque Jeremiaa haec verba prajceptum Domini.Vel ipsa terra in quiaducti sunl)
eis retulisset, Non manebimus bic,
dixerunt illi : « afflicti miseriis multis. Quod autem dicit« leaena ot
sed ad /Egyptum fugicmus, ne forte moriamuristo leo.» Per leaenam rusalem est intelligenda et pdj
lli'

in Ioco interfecti ;i Ghalda3is.»« Ut faceretis consi- pulusejus. Et per leonem Johannan aliique princfi
lium, cL non ex me el ordiremini telam, et non per
: pe . Permanet in metaphora curn dicit « ex cis, »
spiritum meum. » Consilium cl tehuii ordili sunl subaudis jumentis, id est, cx lesena et leone nata eai

absque voluntate Domini, quando dixerunt Melius : « vipera, et regulus volans, » hoc est cifo transiensj

est utfugiamus in /Egyptum cL ibi salvemur, quam Quis audivit hujuscemodi rcm, ut cx leaBna et h-one
hic intcrficiamur a Chaldaeis. orircLurvipcra et rcgulus. Juxta hislorium enim non
« Qui ambulatis ut descendatis in yEgyptum, ct os n sunt firma ratione tcnenda. Diximus namquc pcr
meum non interrogastis.» Cum dicit qui ambulatis, leaenam ct leoncm significari Hicrusalcm ct princi-
loquitur de fuLuro quasi dc praesenti. ab Isaia Nam pes ejus, servantcs metaphoram. Per viperam et re-
qui hoc proadixit usque ad Jcrcmiam eujiis tompori- guluin filiosillorum intelligi, qui quasi exvenenatis
bus adimpletum est, centum quinquaginta anni fue- parcnLibus procrcati virulenti remanserunt, et cito
runt. « Os mcum, » inijuit, hoc csL Jcrcmiam. Pro- transicrunt sicut et patrcs corum. De istis dicit Do-
photae namque os Domini appellantur, quia per illo- minus in Evangelio : « Generatio viperarum (Natth.
rum ora omnipotensDeus mystcriorum arcana prae- xn).Et gcncratio mala.»Et Moscs :«Gcneratio prava
dicit Unde solent prophetos ita dicere :« Os cnim
: atirne pcrversa (Dcut xxxn).» « Portantes. super hu-
Domini locutum est. » meros jumentorum divitias suas.» Ipsi patres cum
« Et erit vobis fortiLudo Pharaonis in confusio- suis filiis portavcrunt divitias suas et thesauros suog
nem.» Pharao nomcn digniLaLis cst apud /Egyptios : super jumentaet super comelos, fugientes ad popu-
sicut apud Romanos ut Augusti et Caesares appcl- lum jEgyptiorum qui eis non profuit quia vcniente :

larentur. Illc cnim Pharao cujus temporibus isti Nabuchodonosor, sicut jam dictumest, paritercum
confugcrunt in /Egyptum, alio nomine Vafro voci- iEgyptiis in quibus confidebant, fame, captivitate",
tabatur, sicut et Pharao Nechao. gladio pererc. iEgyptus enim frustra et inane pro-
« Ierant cnim principes Lui iu Taphnis et nuntii C misit auxilium prastare illis, quoniam et ipsi simi-
tui usquc ad Anes [Thanes] pervenerunt.» IsLc vcr- litcr capLi sunt a Chaldaeis. « Ideo » subaudis quia
siculosironiceestlcgcndus.Ac si diceret: Recessisti « jEgyptus frusLra auxiliabatur ei : clamavi superbia
ideo a me ut ircs in Taphnis, quid tibi profuit? tantum cst,» subaudis in ^Egypto et in potentia re-
Taphnis civitas cst regalis jEgypti, in qua magi gni, et non fortitudo belli. « Quiesce, » id est bic
contra Mosen signa feccrunt. Ancs ctiam civitas est mane in terra tua. Vox Dei omnipotentis ad reli-

in finibus yEgyptiorum. quias. Et hoc quod temporibus Jeremia? impletum

«Omnesconfusisuntsuqcr populoquieisprodesse est, tcmpore Isaias pradicitur.
non potuit. « Dicit bcatus Ilieronymus, quia quando « Nunc ingressus scribe eis super buxum.» Loqui-
illi ierunt in Mgyptum ad civitatem Taphnis speran- tur Dominus ad Jeremiam Jeremia,cum ingres- :

tes protegi a fortitudine Pharaonis, ivit pariter cum sus fueris in iEgyptum cum cis, scribe diligenterin
eis Jeremias. Accipiensque magnos lapides compor- buxo et in libro hoc quod eis pradixi, un nonirent
tavit illos supcr portam civitaLis, cL dixit :« Haec dicit in yEgyptum, sed manerent in loco isto. Et quare
Dominus Ecce ego adducam Nabuchodonosor ser-
: praccipio tibi scribere istud? Ut cognoscant omne3
vum meum, etponet sedcm suam super hos lapides, qui legcrent ea me illis bona pcrmisisse,et illos con-
et comprchendcL vos parilcr cum omnibus Egyptiis j) tra mc mala egisse.« Et erit » illis scriptura « in te-
in quibus confisi estis, et peribitis famc, eaptivitate stimonlum in die novissimo, » id est in tempore
dura, et gladio : co quod noluistis audirc vocem hujus consummationis cum vencrit Nabuchodono-
mcam. ut habitaretis in tcrra vestra.» sor super ^Egyptum, et comprehendcrit tam Mgy-
« Onus jumcntorum Auslri. » Post docem oncra ptios quam illos qui ad eorum auxilium confuge-
divcrsarum gentium, undecimo loco onus reliqua- rant, « cL usque in aetcrnum memoriale erit omni-
rum duarum tribuum ponitur, id csL Lribus Judse ct bus» lcgentibus sive audieriLibus.
Berijaririn quae rcmanserunL ducLo Sedecia et prin-
: « Populus cnim ad iracundiam provocans est, et

cipibus populi in Babylonem. Qui ideojumenta ob filiimendaces.Judaicuspopulusnonsolumineremo,

sUi insenslbilitatem appellantur, quia QagellumDei aDomino,semperad ira-
scd ctiam in terra sibi data
sibi instans non declinaverunt per poenitentiam. cundiam Dominum provocarc paratus fuit. Mendax
Undc in psalmo Icgitur: Ilomo cuin in honorc cssct, cuim fuit, quando dixit « Omnia quae locutus est :

comparatus est jumeritis insipientibus (Psal. xlviii). Dominus, faciemus [Exod. xxiv). » Et statim conver-
865 COMMENT. IX 1SA1AM. ur. ii. Klili

sns ad idololatriam, focit sihi vitulum aureum el A ad oquos » Egyptiorum « fugiemus.Idi quia hajc
eum qui ei fuil in ruinam.Isti etiara Domi-
adoravit Lis, certe - fugictis.scd velocioreserunt)>Chal-
numad iracundiam provocavcrunl etmcndaccscxsti- dffii ii ijni persoqunntur vos » quorum manusoffu-
terunt :quando venientcsdixcruntJcremiae: «Cadai gero non poterilis. •• Mille bomines •> Egyptiorum
oratio nostra apud te, et ora pro nobis Dominum in quibus confiditisfugienl afacieunius » Chaldaoi
Deum tuiim, ut dicat nobis quid agere debeamus d quinque milliaex vobis fugient « q facio quinque»

Uerem. xui).»Cum enim sermo Domini factus fuisset Cbaldasorum «doncc relinquamini quasi malus in
:

decirao dic ad Jcreraiam dicens,dic reliquia q*ui re- vcrtice montis. » El cst sensus Sicul posl naufra- :

manserunt,maneto hic et beno vobis erit Domi- :illi gium malus navis, cum positus fueril in vertioemon-
num ad iracundiam provocaverunt dicentes Non : tis, vcl auper collem,in signum cst. fractsa navis:

manebimus hic, sed in /Egyptum fugiemus. sicqui remanseritex vobis insignumeritimmanis-

« Quidiount videntibus, « iil est prophetis Jcre- simao vastalionis templi et civitatis.
miffi, et Baruch, et 01da« nolite » nobis «videre •> • Propterea exspectat Dominus, ut misereatur ve-
prospera. Videntes appellantur prophets eo quod slri. Ac si diceret: Quio ista supra dietavenient
n

futura prsvideant. Dicebant enim illi prophelis: super vos «niai egeritis pcenitontiam.»ExspectatDo-
Nolite nobis annuntiaro verbum Domini, quia non .. rainus adhuc propterhoo, ul misereatur vcstri, «et
audiemus illud.Quod autem dicil « et aspicientibus, ideo exaltabitur,» id esl in misericordia sua magnus
bolite aspicere nobis ea quaerccta sunt, »idestquae dignoscetur, qui Deus, id est Christus judicii Do-
Dominus jubet ut bicstemus,idipsumest. « Loqui- minus, « quoniam Pater nonjudicatnisi perFilium
mini nobis,» o Jeremiaet Barucb ot Olda, « placen- (Joan. v) :» Beati omnes qui exspectanteum,» in
••

: i. acilicet utearaus in /Egyplum.et operoadimple- spe scilicet futurae gloriae.

bimus. « Videte nobis errores, » id est sinite nos « Populus enim Sion babitabil in Jerusalem,»Vox
errare. prophetaa.Judaei referunthoc ad illud tompusquando
« Auferte a meviam, » hoc cst permittite ut re- posl septuaginta annos captivitatis,aJesu sacerdotc
cedat a nobis rectiludo,«etdeclinateame semitac qo et Zorobabel reducti sunt in llierusalem, et
nl est, tollite a me veritatem. « Cesset a facie, •• id Qebant bona qua2 ante habuerant. Sed mclius est ut
cst a prssentia « noslra sanctus Israel : •
cujus mo- rcferatur ad Ecclesiam electorum. Sion (quaj intcr-
nita saspe nuntiatis dicentes : Haec dicit Dominus. pretatur speculatio) significat sanctam Ecclesiam,
« Propterea » quia rcprobastis Deum dicentes quffi in terra corpore posita, mentc contemplatur
•t a facic nostra sanetus Israel.« Haec dicitDo- Dominum, dicens cum Apostolo: Mea convcrsatio
minus: Pro co quod reprobastis verbum hoc utha- in ocelisest (PAi7ip.ni). Hierusalem autem(qua) in-
calumniam,« C terpretatur visio pacis) signiQcatcoelestembeatitudi-
bitaretis in terra vestra,et sperastisin
hoc est in deocptionem et innixi estis supcreo,» nem, in qua hi qui sunt modo in Sion,hoc est cor-
:

hoc cst spcra posuistis « in tumultu, » id est in su- pori Ecclesiaj sociati,post Qnitoshujus vita; laborcs
perbia /Egypti. laetabuntur sempcr cumDco,sequcnics Agnum quo-
« Propterca erit vobis iniquitas haec, » id cst cumquc icrit.« Plorans neque plorabis.» Licet enim
transgressio peccati « sicut irruptio, »id est obmis- lugeant filii Ecclesiee quandiu in exsiliohujus pcre-
u< « cadens. » Et est scnsus. Sicut murus sublimis grinationis et Berumnosaa vitaa degent, propterpec-
easu rucns post longam intermissioncm durerepa- catasuaet aliorum, vel quia differuntur a regno,
ratur.ct sicutsi vas fictilc ponitus sit comminutum, sicutDominus dicit: « Mundus gaudebit,vos autem
non remanct ex co pars in qua aut ignis autaqua contristabimini (Joan. xvi) : » tamen leetantur corde
tolli contercmini vos a Chaldaeis, ct
possit : sic cito ob remunerationem quas est in spe.Cum antcm fini-
non remancbunt cx vobis qui apti sint ad aiiquod tumhabuerint cursum hujusaerumnae^tristitia illo-
is. niin vertetur in gaudium,quoniam auferetDominua
'juia hoc dicit sanctus Isracl : Si rcvcrtamini» qmnemlacrymam ab oculis eorum (Apoc. n). « Mise-
ub iniquitate ut agatis pconitcntiam « ct quiescatis >• ransmiserebiturtui.»Hisverbismultitudomisericor-
in loco isto, « salvi eritis » a malo. Hortatur sermo n diaeChristi ostenditur, et dicit hoc Propheta propter
divinuslongeantopopulum reliquiarumquamveniat confirmationem sermonis.QuotidieenimDeusomni-
eiscalamitaa ad poenitentiam, ut resipiscat ab om- potens miseretur electorum suorum, quando ab
nibus aceleribus suiset quiescat in terra sua,u1 pos- aerumnis hujus vitaeeosliberat, e1 ad gaudia patriae
dvari, versa ira Domini ad misericordiam.Dixi coelestia pervenire facit. Sed plenius post diem ju-
a « in silcntio » quiescite hic,«et in spc » dicii baec miseratio Get,cum receptis corporibus iri
protectionis, crit fortitudo, » id cst defensio « ve- corpore el anima remunerabuntur in saecula saecu-
Btra. »Ac si diceret aliis verbis : Habete fiduciam el lorum. ••
Ad vocem clamoris tui, » id ost, precum
spem firmam in me, ct liberabo vos non in super- tuarum,c statim ut audierit,» hocest ul susceperit
bia iEgyptiorum, sed in fortitudine misericordiae votatua: « respondebit tilii » obtinuisse veniam.
i, «et noluistis »audireme,id esl obedire verbis Loquitur Propbeta ad populum in Qde Christi ma- :

s, ponentos Qduciam in umbra /Egypti. nentem. o popule Christiane, cum clamaveris ad

« Et dixistis, nequaquam » hic manebimus :<•. i I Deum statim cxaudiot to,ot dicet :Eccc adsum.Mul-
807 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAHS I. - COMMENT. BIBL. 86l

legimus clamasse ad Dominum.et ta- A etego n vertar ad vos (Zach. i), et reyertimin^ad
tos credentes
men non statim exauditos esse.Oravitbeatus Paulus me in toto corde vestro:»ut hisadmonitionibusflexi
anteriora petamus. « Haec estvia, - i'l est, fidei re-
mI. auferetur ab eo spiritus Satana (II Cor. xii),
ctitudoquae est Christua ambulate in ea. »Voi
sed tamen nonobtinuit.Etquarehoc? Ne magnitu-
<•

Christiad credentes, hortans illos ul proficiant de

dine revclatipnem extolleretur.Ideo etiamsolet dif-

ferri nostra postulatio, ut praemium amplrus pro virtute in virtutem. Haec est via,id est^Christusqui

perseverantia capiamus. dixit in Evangclio:« Ego Bum viaetveritas ctvita.»

Et dabitvobis Dominuspanem arctnm el aquam

«
Quid esl ambularcin via,nisiChristum imitari?Ipse
namque dixit: « Si vis perfectus esse, vade, vende
brevem. DicuntHebraei, quia quando egressi sunt
•>

de captivitate, panemarctum etaquam brevem.hoc omniaquae habes, etsequere me (IfottA. m]

est inopiam cibi et potus, habuerunt, volentes hoc qui milii ministrat me Bequatur,ide8tmcimitetur.

referre ad se. beatus Hieronymus potius

Sed dicit «Nequead dexteram neque ad sinistramdecline-
tis. » Quomodo potest aliquis ad dexteram decli-
referendum esse ad populum, in unitate fidei con-
grcgatum. Pcr pancm ergoetaquamintolligitur isto nare? Nunquid perdexteram ambulat, non gra-
si

in loco doctrina evangclica quae arcta cst ad com- dilur recte? Salomon namque dixit: « Viasquae a
Dominus (Prov. rv).»Sed ipscaho
paralionem legis. Quid enim arctius, quam in duo- R dextris sunt novit
in loco ostendit: quid sit dcclinare ad dexteram,
bus mandatis lcgem ct prophetasconsistcre?Domi
nus dicit in Evangelio « Diliges Dominum Deum :
cum dicit. multum sapiens, neque sis mul-
Ne sis

tuumcxtoto corde tuo, ct proximum tnum sicut tumjustus. (Ecclcs. vi). Omnia enim cum mcnsura
tcipsum ((Mattk. xxn). » Et addidit: In his duobus bona sunt.Ad dcxtcramergodeclinat,qui ultrasan-
mandatis tota lex pendet etprophet.-c (Ibid.). Scien- ctam rcligiosorum conversationcm praetendit sancti-
dumpraetereaquiasanctaScripturaaliquandonobis tatem. Sic itaque dcbet unusquisque justus appa-

estpanis, aliquando aqua.Illis cnim in locis panis rere, ut de illo vcraciter possit diei, quod de Za-

est, ubi profunda ct occulta suntmysteriaquaenon charia ct Elisabcth dictum est (Luc.i): « Erant au-
facile anobis intelliguntur,sed quasimandendoglu- tem justi ambo antc Deum, inccdcntcs in omnibus
tiuntur, ut est illud : « In principio erat Verbum mandatis Domini, sine querela,»hoc estsine repre-
(Joan. i). » Aquavero est, cum facile capitur, sicut hensione. Ad sinistram autem dechnare est de :

est superficies litteralis,vel aperta mystcria, ut est bono deviaread malum. Nihilcrgo meliusest,quam
illud Patcr noster qui es in ccelis. »
: « regia via gradiendum. « Et contaminabis laminas
« Et non faciet avolare ateultra doctorem tuum.» sculptilium argenti tui. » Loquitur sermo divinus
Doctornoster Christus cst, qui nos docct intrinse gentibus adfidcm venientibus,quae idololatrine dedi-
in volulabro vitiorum. popule
cus (Gr^.).Nisi Dominuscorillustraveritaudientis, C tae erant, jacentes
in vanum laborat lingua docentis. Non faciet ergo Christiane, cum venerint apostoli mei preedicantes

avolare, hoc est rccederc a te Deus Tatcr, o popule rcgni verbum,contaminabis tu, hoc est contamina-

Christiane, ultra doctorem tuum, qui propter pec- tamprojicies omnem,scilicetidololatriam,tam scul-
non abstrahit filium ab ea pcr com- ptile quam conflatile ex euro vel argento, cum ve-
catum Ecclesiee
munem conscnsum utriusque personae Deitatis,sed stibus, id estcum omnibus ornamcntisinlocumim-
mundum,etdispergesminutatimsicutimmunditiam
docet pcr internam inspirationem: quod plenius
implebitur, quando erit Dcus omnia in omnibus menstruatee mulieris. « Egredere et dicesei. » Vox
Dci omnipotentis. Isaia vel Jeremia egredere, ct
(I Cor. xv), et cum illo sine fine regnabunt. « Et
erunt oculi tui, » hoc est oculi mentis Lufe « viden- dic populo Christiano.

tes praeceptorem tuum, » ipsum Jesum Christum.

Et dabitur pluvia semini tuo.ubicumque semi-
«

Modo Ecclesia per mentis contemplationem videt naveris in tcrra. » Propheta loqUitur de gentibus.
PluviamappellatgratiamsanctiSpiritus.Semenvero
Deum in spe, tunc autcm videbit in idipsum.
verbum doctrinae. Ac si diceret aliis verbis Ec-
audient vocem posL tergum mo-
:
(i Et aures tuae
Quando omnipotens Deus primum homi- clesia de gentibus congregata, dabitur gratia ccele-
nentis. »
ubicumque,idestinquamcun-
nem con diditaquo omnesoriginemducimus, san- D stis doctrinae tuae, ut
ctum justumque corpore et anima, in faciem ejus quc gentem prcedicationem tuam infuderis, ernittet
locutus estdicens:« Crescite et multiplicamini, et fructum bon;e operationis. «Et panis frugum terrae
Cum autem peccasset erit ubcrrimus ct pinguis. » Panis noster Christus
replete terram (Gen. i, ui) »

gustando dc cibo sibi interdicto, quasi dorsum est qui dicit: « Ego sum panis vivu s (Joan. xi). »

Christo opposuit : quia propeter peccatum suum a Christus ergo, qui fructificatur in cordibus electorum

primo statu dignitalis ruisse sc novit, et jam non in pcr fidem et dilectionem, uberrimus est, quia per

facie, Dominum dicentem:

sed post tergumaudivit
quadripartitumorbem doctrina illiuscoruscat.etin
« Maledicta terra in opere tuo. » In cujus casu nos nominc ejuS Ecclesiae sunt fundat33,quce uberrimos
omnes retro ivimus, quia peccator ct transgressor fructus bonorum opcrum proferunt.Ipse etiam pa-
nis.id estChristus pingnisest,quiacordaelectorum
mandatorum Doi,peccalores et transgrcssores filios
suorum gratia et pinguedine Spiritus sanctirelicit.
genuit; Sed diciturnobis aChristo: « Pccnitentiam
agite (Mattli. iv): «etiterum: « Convcrtimini adme « Pascelur inposscssionetua,» opopuleGhristiane,
Hbi) COMMKNT. IN iSAIAM l.lli. II. 870

in die iUo agnus spatiose. Possessio Ghristianorum A '"" examine cum fuerinl omnes reprobi una oum
EScclesia est, ubi pascitur agnus,id esl quilibet mitis diabolo in inferno conolusi Dominus
: sustollel bg

doctrina divinorum eloquiorum. Quod autem dicit Jesus pariter cum corpore buo (quod Bunl omnos
« in dic illo. » A<1 hoc pertinei quod Buperius dixit, electi) in ccelum, el tunc mutuabit sibi lunasplen-
quando populns gontilis idola el simulacra confre- dorem Bolis, et sol aeptempliciter clarius luccbit
git.«Tauri tui et pulli asinorum luorum commixtum quam modo sicut lux seplem dierum, hoc est,
:

migma comedent sicul in area,ut ventilatum est.a multipliciter,rccipietquelumenel splendorem quem

Bcimus quia lauri gregibus ducatum prsstant, el amisil peccante primo homine. Dicit enim bealus
ideo non incongrue perillosdesignanturapostoli,el Isidorus in libro crcaturarum. Quod neque sol.nc-
proelati sancts Ecclesise qui ci ducatum prtebent, que Iiiua ail occasum ventura sint postea : sed in
qualiter vcl per quaa ambulare debeat.In Evangelin hoc loco quo creata sunt sine finc manebunt.Juxta
legimus (Muttli.xxi), quia tendens Dominus Hiero- illuc Habacuc m
:«Sol et luna steterunt in hubita-
golymam,in oomitatusuohabuitasinam et pullum. •ulo buo, " pro eo quod est stabunt. Et quare hoc
Bt per asinam intelligimus populum Judaicum,per Ne claritate solis sive lunae illi qui apud inferos crunt

pullum autem gentilem qui dissolutus et lascivus perfruantur. Do hoc etiam statu, dicit propheta
exstitit sequendo idola.Ideoque non inconvenienter .. quidam:«Non occidet libi ultrasol tuus(/n/ra,Lx):»
D Quod autem
isto in loco per pullos lilii illorum intelliguntur,in dicit, « in die qua alligaverit Dominus
unilato Bdei copulali. Migma ost hordeum pariter vulnus populi sui :»populum sujim appellat omnes
cum palea.Per paleas superficies litteralis intelligi- elcctos a primo homine usque ad novissimum ju-
tnr.Hordeum autem intelligentiam interioremsigni- stuin qui nasciturus esl in die judicii.Vulnus et pla-
Bcat.Tauri ergo ot pulli,hoc est prslati et subjecti gam appellal mortalitatem etruinam quam peccante

ia sanota Ecclesiacoadunati,migma comedunt,quia primo parente attraximus, quando perdidimus ima-

ea quae spiritualiter intelligcnda sunt Bpiritualiter gincm et siinilitudinem Dci. Ad inmginem quippe
intelligunt, ot qua? historialiter historiali sensu ca- Dei factus est homo,quia sanctus et justus creutus

piunt. Quae vero utrique sensui conveniunt,utrum- esl Gen.i) : quam imaginem praecipit nobisDomi-
que mente capiunt, sicut in arca, hoc est in Scrip- nus tenere,cum dicit :« Sancti cstole,
quiusanctus
tura continctur. et ego sum (Lcvit. xi). » Similitudincm verohubuit,

«< Et erunt super omncm montcm excelsum ct quia immortalis conditus est. Ilec vulnus et hanc
Buper collem rivi aquarum currentium,in die inter- plugam in dicjudicii Dominusin clcclis suis suna-
fectionis multorum, cum ceciderint turres. » Haec bit, quando faciet cos immortulesctincorruptibiles

verba a<l diem judicii pertinere videntur.Per mon- corpore, ct immutabiles in unima.
te8etcollesintelligunt'ursancti,propter altitudinem C « Ecce nomcn Dominivenit de longinquo,»idest
virtutum : vel expositores divinorum cloquiorum, Filius Palris Deus verus Jcsus Christus in nominc Pa-
sicutAugustinus, llicronymus ct reliqui. Rivi cur- tris vcnit, quiu Dcus vcrax est sicut Paler. Unuin

rentiumsunt doclrna spirituulis Evangelii.Dics vero quippc nomen cst Putris ct Filii ct Spiritus suncti,
interfecloinis, dics judicii intelligitur. Per turrcs juxtu quod ipsc Apostolus dicit :« Itc,docctc omncs
iliabolus et omnos superbi et potentcs istius saiculi. gentea(Matth. xxvni).»Non dicit non nominibus,sed
In dieergo judicii,quando omncs irnpii peribunt,e1 in nomine uno quod cst Deus : qui lieet trinitas sit

nterficientur gladio verbi omnes reprobi,

Dci ct in personis, unitas tamen est in Deitutc. Eccc, in-
•eciderint ipsi d;emones,qui muniunt modosuos ut quit, Filius Dei verus venit dc longinquo, hoc cst
.urres, pcr collcs et montes rivi discurrent,quia et longo post tcmpore veniot ad dumnnndum reprobos,
Kma opcra sanctorum apparobunt, qu.-c per obser- etremuncrundum elcctos.Unde et subditur « Ar- :

.antiam mandutorum Dei implcvcrunt, et pcnc por dons furor cjus et gravis ud portundum • reprobis.
imnes gentcs doctrina Evungelii quoe modo in illis Nunquid Deus irasci potest?Ergo ne mulubilis est?
lon lucet, appropinquante die judicii, Ilelia ot Absit hoc a cordibus elcctorum.Tunc cnim omnipo-
inoch pracdicantibus, clarebit. tens furere dicitur, morc nostro loquente Scriptura,
Eterit lux lunoe sicut lux solis,ct lux solis scp- n quando ultioncm ct vindictum aceipit de inimicis
empliciter sicut lux septem dierum, in diequaal- suis.Non in die judicii gravis et importabilis appa-
igaverit Dominus,
hoc est, sanaverit,«vulnus po-
» rebit reprobisjustis autem blandusct pius.«Labia
>uli sui, et percussuras plagae ejus sanaverit.aPost ejus,»hoc cst,Filii Dei« repleta erunt indignatione »
lifin judicii crit istud,cum fucrit coclum novum et ouin dicet reprobis :« Esurivi,et non dcdistis mihi
erra nova.quod a Propheta prsedicitur implendum. manducarc(.V«W//. xxv).» Lingua cjus quasi ignis «

'innia enim qua; Dcus omnipotens per spatium sex devorans, » erit cum dicet lte,maledicti, in ignem :

iierum operatus est, propter hominem facta sunl : jcternum. Sententia enim illa gladius acutus erit,
n cujus lapsu omnia elementa detrimcntum susti- quiu intorlioiot omnes iniquos cum auctore suo
merunt. Nam tcrra antea spinas ct tribulos non diabolo, sicut Apostolus dieil : « Et gladius spiri-
iroferebat. Aer istc non tant;e crassitudinis crat,sed tus, <|iiik1 est verbum Dei (Epket. vi). »

mrus.Sic s<il et luna ct sidcru dctrimentum sui lu- • Spiritus ojus viiut torrens inundans.»Sicut im-
ninis sustinuerunt.Indicautem judicii detcrminato petus aquarum inunduntium cum pervenerit « us-
«71 HAYMONIS IIAI.IiF.ltSTAT. I.IMSC. OPP. PAltS I. COMMENT. BIBL. 872

que ;nl medium collinhominis vel animantis,8uffo- A gentium dasmonia, Dominus autem coclos fecit : ei
cat illuii] : sic spiritus Filii Dei, boc est judicium simulacra gentium argentum el aurum(P<a/.xi
illiu8,omnea impios perdet, et Buffocabit in die ju- non est spiritus onim in orc ipsorum. Erit, inquit,
dicii « in iiiliiliini,» id est,ut nihil sint.« Et frenum frenum canticum Do-
errorii ,hoc est,idololatria,in
crroris,» iil O3t,idololatria3«quod erat in maxillis, » i/iini, et illum Bicut laudaverunt filii
laudabitis
hoc esL,in laude vel operatione « populorum » per- Isracl transito mari ve\ Bicul laudabant quando
:

det et oonfringct.Frenum appellat hic diabolum,qui muncra el decimas suas ad lemplum cum Ixtitia
qUasi siih freno,hoc est sub suodominio universas cordis defcrcbant.
genles habebat quando Christus pro rcdemptione
: «El aii'lii;nn faciet Dominus gloriam vocis suae,et
gencris huinani carnem nostrae fragilitalis acccpit,, terrorem bracbii sui ostendet. » Iterum revertitur
et sua morte simpla duplam nostram dextruxil .Vo- Propheta ad impios,loquens de die judicii.Auditain
caturautemdiabolusistoin loco frenum populorum, facietin diejudicii Dominuspatergloriam vocis bucv
non quod ipse regeret illos ad salutem animarum : Vo.v Dei Patri.s et brachium filius ejus est, qui pe*
scd sicut equum irifrenatum qua parte vull scssor illurn cuncta.operatusestctperillum redemit mun-
deflcctil ct deducit sic diabplus omne genus huma-
: duni,ct judicabit universum orbem in aequitate, In
num sub sua potestate habens redactum,deduceba1 j) dic enim judieii non apparebit persona Dci Patris
ad suam volunLatem pcrpctrandamctad pornicicm reprobis,sed Filii:ut ipsequi primo adventu bumilis
illorum.In die autem judicii peribit istud frenum, apparuit,appareat terribilis ad perdendos ornnesirn-
quia claudetur igni perpeluo cruciandus. pioscum patre ipsorum diabolo, ct judicet illosju-
«Canticum critvohis sicut vox sanctiflcatffi solem- stc a qnihus judicatus est injuste. Gloria crgo I"ilii

nitatis, et laetifia cordis.» Hactenus de pcena repro- Dci erit ultio et vindicta qua damnahit iniquos,ip-
borum,nunc vero dc gloria clcctorum loquitur.Sicut samque gloriam auditam facietDeus Pateromnibus
filii Isracl liberandi pcr potentiam Domini a servi- virtutihus crelorum, ct omnihus electis suis,ef ter-
tutc /Egyptiacaad vesperum comcdcrunt agnum ce- rorem cjus ostendct cum dixerit >Itc,maledicti,in
lebrantes solemnitatem paschae(E#0d. i),et transilo igneni ;rLcrnum(il/r/«/t.xxv).»Vel ctiam gloriam vo-
mari Ruhro mane cum vidissent Pharaonem et cis suac,hoc est, Filii sui audirc laeiet, quia ad vo-
/Egyptios submcrsos, cuntaverunt Domino canti- ccm omnes resurgent.Sicut ipse dixit :«Veniet
Filii

cum,dicentcs cum nimia helitia cordis:«Cantemus hora, quando omnes qui in monumentis sunt, au-
Domino,gloriosc cnim magnificatus est (Exod.xv).» dient voccm Filii he\(Joan. v).» « In comminatione
Sic sancti in die judicii transito mari,quod signifi- furoris et flammae ignis devorantis. » Cum oslen-
catmundum hunc, cum viderint Pharaonem, hoc deritDeus Pater reprobris terroremFiliisui,minabi-
estdiabolum, traditum aeternao damnationi pariter C tur illis.« Vox Filii Dci in comminatione furoris,ct
cumomnibus sequacibusillius,qui significantur per comminatione flamma3 ignis devorantis.»Sententia
/Egyptios,cum magna exsultatione ct laetitia cordis enim judicis vorabit illos, « et allidet in turhine,
cantabunt Domino laudcs. « Sicut qui pergit cum hoc est, tempestate, « et in lapide grandinis,» hoc
tihia ad montem Domini. » Permanet Propheta in est trihulatione.
comparationelaudis illorum.Dominus praecepit filiis « A vocc enim Domini pavebit Assur, virga pcr-
Isracl ut cum ingressi cseent terram rcpromissio- cussus. » Si Assyrius solus pavebit in die judicii,
nis, cx omnibus frugibus et honis sibi a Deo datis quid facient omnes reprobi? Per Assyriumdebemus
dccimas ferrent ad domum Domini (Levit. xxvn; intelligere diabolum omnesque satcllites illius, et
Nurri. xvin Deut. xu). Et sicut illi tempore illo
; quos ipse falso errore scduxit, qui eum imitati
cum ferrent suas decimas ad Jerusalem adoraturi sunt.Virgam appellat sententiam judicis terribi-
in templo Domini cumtibia,hoc cst cum gaudio et lcm. Quod autcm addit :

laetitia ferebanteas, laudantes Deum qui eis hona « Et erit transitu virgaa fundatus, » hoc est,per-
terrae dabat sic sancti,cum ingrcssi fucrint in die
: secutio sententiae Domini,aperte manifestat quiailla
judicii in ccelcstem patriam, qUae signiflcat terram dura et aspcra sententiasemper maneLit super illos.
repromissionis, gaudehunt et exsultabunt, ferentes t\ Nonenim relevahiteam Dominuspostquam dederifi
dccimas in manibus,hoc csL.bona opera, laudantes sicut Origencs dicit,sed in aeternum faciet eam re-
Greatorem suum,cujus auxilioimplevcrunt,pcr qu;e r|uicsccrc super illos.«In tympanis et citharis et in
ad aeternam patriam perVenerunt. Haec juxta san- bellis praecipuis expugnabit eos.»Ac si dicerct aliis
ctum Hieronymum. Beatus tamcn Gregorius aliter verbis:In laetitia omnium sanctorum suorum,etin
dicit, referenshoc ad tempora apostolorum et prae- praecipua gloria expugnabit omnes reprobos cum
sentiam,quando per illorum praedicationem idolare- principe illorum,tradens cos igni perpetuo crucian-
liquerunt gentes,idololaLria cessavit ab orc illorum. dss, qui sc ct sancfos suos pcrsecuti sunt.
Frcnum appcllatidololatriam,et cultum d.cmonum. (i Praeparata cstcnim ab hcri, » hoc est,a pra?te-
Nam patres nostri qui antca dicebant Jovi vel Mer- rito tempore, ab initio mundi, in praesentia Dei a
curio:Tues Dcus meus,ettu megenuisti: illo freno, rege omnipotentc « tophet, » id est, vallis pro-
hoc est, idololatria derelicta ct perdita cantaverunt funda gehenna impiis, « ct dilatata. Nutrimcnta
Domino,et nos modocantamus «Quoniam omncs dii : ejus, » id est gehennae « ignis et ligna multa,> hoc
N73 COMMENT. IN ISAIAM. LIB. II. 874
cst, omnes peccatores, « Elatus Domini, » id esl A auxilium, Bimulque omnes consumentur, » ct
gpiritus Domini « sicut torrens sulpburis succen- Bgyptii el Judoei qui in eis habebant Ptduoiam.
dcns cain, subaudis gebennam. Sulphur lerra
» Quia b«c dioit Dominus ad tne. Looutue ost
putorem emanans, et ardorem generans. Haec om- superius de rsliquiis qusB ieruntin (Egyptum, con-
nia erunt impiis in infcrno. Erit ibi ignis inoxtin- fidentes in fortitudine Pharaonis: nunoveroloquitur
guibilis, et fetor et putor intolcrabilis, el crucia- di' illis qui duoti Bunl in Babylonem cum Sedecia
bontur incomprehensibili cruciatu. rege Juda el principibus ejus; sed posl septuaginta
XXXI. CAPUT annoBj Domino miserante,reversi sunt in Hierusalem
.< V;c qui doscendunt
/Egyptum ad auxilium, in suli Jesu Bacerdote magno, ei Zorobabel, etEsdra,

in equis <Egyptiorum. » Hactenus de gloria electo- aliisque principibus.EI promittit eis bona,dansduas
niin, el pcena reproborum locutus esl nunc vero : similitudines quomodo a Domino illic protocti sunt,
iterum ad reliquias quae romanseruni in
rtitur ii dioit: « Quomodo si rugiat leo ei catulus leonis

terra Juda, ducto Scdecia et omnibus pcincipibus sunt prsdam suam: »et cffitera. Sicul leoesuriens,
iu Bobylonem,de quibusjam superius multa dixit. si cernal gregem ovium curril et apprehandit arie-
Bed hoc distat intcr iilud <
| u- >d superius dixit, et tom ; oum occurrerit oi multitudo pastorum, non
Utud quod modo loquitur. Qula illic premonuit il- terretur a vooe illorum, confidens virtute virium
II
Ios,no irent in .Egyptum.sed manerent in terraJu- suanini; et sicul aves, ut defendant fcetus suos, vo-
da, ct boiio ois essct : hic vero qui contra volun- litant super nidos;et sive hominem scu scrpenlem
tatem proeceptorum Domini ierunt, habentes magis vidorint avosquo alias aecedere ad pullos suos, pu-
fiduciam in quam
Domino, minatur eis
/Egypto in gnantrostro ungibus.oblilus imbocillitalis sua?,
et
mala ct dicit : « Vao qui descendunl in
/Egyptum, ct si aliud non possunt dolorem pectoris congcmi-
Bperantes in cquis iEgyptorum et quadrigis, et Do- naut garrula vocc ;
« sic descendet Dominua cxcr-
ininum non requisicrunt, » quando dixeruntad llio- cituum, ul praelietur super montem Sion et super
remiam « Cadat oratio noatra in conspectu tuo,
: collem ejus, ot protogot illam protegens et liberans,
et ora pro nobis Dominum quid agere debeamus.