M u3 TM T T BI BO CO KHOA H C

S D NG PH N M M TON H C (CAS) CHO GI NG D Y V NGHIN C U KHOA H C

H v tn bo co vin: Nguy n H u Khnh H c v : Ti n s Ch c danh: Gi ng vin chnh n v cng tc: B mn Ton, Khoa Khoa h c T nhin Tm t t (Abstract) Bo co trnh by vi c s d ng Computer Algebra Systems - CAS (h i s my tnh), bao g m cc ph n m m ton h c nh Maple, Mathematica, ... h tr cho gi ng d y v nghin c u khoa h c. CAS c dng d y cc khi ni m kh, minh h a cc i t ng hnh h c, ki m tra cc ng th c ton h c... Gi ng d y k t h p v i CAS t o ra mi tr ng h c t p tng tc gi a th y - tr my tnh. CAS cn c ch c nng so n bi gi ng v cu h i tr c nghi m. Bo co cn khai thc cc ch c nng c bi t c a CAS cho nghin c u khoa h c. Ngoi ra, bo co cn trnh by kh nng trnh chi u v l p trnh c a CAS. I. Gi i thi u Phng php gi ng d y ton truy n th ng trong tr ng
nh ngha

i h c th ng theo cc trnh t :
Bi t p

nh l Ch ng minh V d

Phng php c s d ng qua nhi u nm v m i ng i xem y l phng php chu n m c d y ton. Phng php ny i km v i "b ng en - ph n tr ng" ho c "t p h c - vi t". H c theo phng php ny sinh vin m t r t nhi u th i gian rn luy n k nng tnh ton. Hi n nay, do s pht tri n c a khoa h c k thu t nh t l lnh v c cng ngh thng tin, cc mn ton b c i h c khng i h i nhi u k nng tnh ton n a m t p trung vo qu trnh khm ph n nh n ki n th c m i. S pht tri n ny lm thay i vai tr c a gio vin v phng php gi ng d y. ng th i, n cng lm thay i thi c a sinh vin trong qu trnh h c t p. H thch th v hng say h c ton v i phng php khm ph v sng t o. Th gi i chung quanh ta thay i qu nhanh. V v y, CAS c n ph i c s d ng c i ti n phng php gi ng d y. S d ng cc ph n m m h tr cho gi ng d y chng ta c th xy d ng phng php gi ng d y m i. Phng php ny theo cc trnh t nh sau:
Bi ton/v n Khm ph Gi thi t Ch ng minh nh l

S d ng CAS trong gi ng d y mang l i nhi u l i ch n i b t nh: - Ti t ki m th i gian v cng s c trong gi ng d y v h c t p. - Gip cho vi c gi ng d y v h c t p t t hn. T o ra mi tr ng tng tc gi a gio vin v sinh vin. Lm cho khng kh l p h c tr nn sinh ng. - Lm gi m sai st trong qu trnh tnh ton - Lm phong ph thm ngn hng bi t p cho sinh vin - T p trung sinh vin vo vi c khm ph v hi u su khi ni m hn l rn luy n k nng tnh ton. T lm cho kh nng t h c v nghin c u c a sinh vin t t hn. Ngoi ra, vi c s d ng thnh th o cc ph n m m ton h c gip cho vi c nghin c u khoa h c c thu n l i hn. 1

II. N i dung II.1 S d ng CAS trong gi ng d y Gio vin dng my tnh, my chi u, mn hnh v k t h p v i thuy t trnh th c hi n bi gi ng. Sinh vin nghe, nhn, th c hnh tnh ton v trao i tr c ti p v i gio vin. II.1.1 S d ng CAS minh h a cho cc i t ng hnh h c

S d ng ch c nng v hnh c a Maple v cc hnh m gio vin khng th v b ng tay ho c v t n nhi u th i gian. V hnh c th c hi n b i cc l nh:
> plot(f(x),x=a..b); > plot([x(t),y(t)],t=a..b); > plot3d(f(x,y),x=a..b,y=c..d);

(v ng cong d ng y = f(x)) (v ng cong c phng trnh tham s ) (v m t cong)

i) V cc ng cong ii) V v t th b t k trong khng gian iii) V t th trn xoay iv) L Moebius

ng xo n c Archimde

Giao c a n a m t c u v m g nn

L Moebius

II.1.2 S d ng CAS

gi ng d y cc khi ni m tr u t ng

Trong Ton cao c p c r t nhi u khi ni m tr u t ng lm cho gio vin g p nhi u kh khn khi gi i thi u cho sinh vin. Maple cung c p cc phng ti n h tr c l c cho gio vin gi ng d y cc khi ni m ny. II.2.1 Gi ng d y khi ni m gi i h n Minh h a dy s {xn = sin n} khng c gi i h n khi n . Ta plot 1000 i m (n, xn ) b ng l nh: > pointplot([seq([n,sin(n)],n=1..1000)],color=blue);

T php ta d

th ta th y dy s khng d n v m t gi i h n no c khi n cng l n. i u ny cho on dy s khng c gi i h n khi n .

II.2.2 Gi ng d y khi ni m ti p tuy n Xt m t ng cong (C), m t i m c nh M trn (C) v ct tuy n MN. Khi cho N ch y trn (C) d n v M m ct tuy n MN d n t i m t v tr t i h n MT th ng th ng MT c g i l ti p tuy n c a ng cong (C) t i M.

minh ho cho khi ni m ti p tuy n ta xt parabol (P): y = x 2 v ti p tuy n c a n t i i m M(1,1). Ta v th c a (P) trong cc tr ng h p ct tuy n qua M v (4,16), qua M v (3,9), qua M v (2,4) v v ti p tuy n v i (P) t i M. II.2.3 Gi ng d y khi ni m tch phn xc nh Tch phn xc nh c nh ngha thng qua bi ton tnh di n tch hnh thang cong. Khi gi ng d y ta v cc hnh v c a hnh thang cong cng v i cc hnh ch nh t x p x n. Sau tng d n s l ng hnh ch nh t ln v cho sinh vin khm ph r ng khi s l ng hnh ch nh t tng ln th d dng nh n th y t ng di n tch cc hnh ch nh t x p x v i di n tch c a hnh thang cong. III.2.4 Gi ng d y khi ni m t p qui Trong ton h c r i r c ta c khi ni m quy. C nhi u i t ng khng th nh ngha m t cch t ng minh m ph i nh ngha i t ng ny thng qua chnh n. K thu t nh ngha nh v y g i l quy. Khi ni m v t p quy r t kh gi i thch sinh vin hi u c. M t trong nh ng phng php h u hi u gip cho sinh vin c ci nhn tr c quan v t p quy l dng " phn d ng" (fractal). M t phn d ng n i ti ng l Bng tuy t Koch. II.2 Dng Maple so n cu h i tr c nghi m Hi n nay hnh th c ki m tra b ng tr c nghi m ang c s d ng ph bi n. C nhi u chng trnh h tr cho vi c so n cu h i tr c nghi m nh PowerPoint, Flash, Tuy nhin, so n tr c nghi m b ng Maple l hnh th c m t ng i ngh n. Chng trnh Maple c h tr giao di n thi t k cu h i tr c nghi m. i m m nh nh t ng quan tm l Maple h tr vi c tnh ton ho c v bi tr c nghi m. y l tnh u vi t m cc chng trnh khc khng c. II. 3 Dng Maple so n bi gi ng v ra bi t p Ngoi ch c nng tnh ton v ho , Maple cn c ch c nng so n th o vn b n nh Microsoft Word. Nh c tnh ny, ta c th dng Maple so n bi gi ng trn cc trang lm vi c c a Maple (sheet). so n th o b ng ti ng Vi t, ta dng m Vietware_X v i font 1 byte. Thu n l i l n nh t c a bi gi ng so n trn Maple l ta c th v a trnh by text l i v a c th tnh ton v v hnh tr c ti p trn bi gi ng. V i hnh th c trnh by ny bi gi ng tr nn r t sinh ng v trn bi gi ng c chi u trn mn hnh gio vin c th thao tc cc tnh ton, c th thay i cc tham s lm cho bi ton a d ng hn. V i cc hnh v trong bi gi ng, gio vin c th xoay hnh theo cc gc khc nhau sinh vin theo di. Ngoi ra, gio vin cn c th bi u di n hnh ng (animation) trn bi gi ng. Nh vo ch c nng tnh ton gio vin t o ra cc cu h i ho c thi m i t cc bi t p c b ng cch thay i cc s trong bi t p. Sau khi tnh ton gio vin s ch n cc s tho mn yu c u c a mnh i v i bi t p. T gio vin c th sng t o ra nhi u bi t p m i lm phong ph thm ngn hng c a mnh. th tr c ti p trong

M t bi gi ng v i Maple

II.4 Khai thc cc tnh nng Dng cc l nh:

c bi t c a CAS cho nghin c u

II.4.1 Tnh di n tch c a hnh ph ng

> leftsum(f(x),x=a..b,n); > rightsum(f(x),x=a..b,n); > middlesum(f(x),x=a..b,n);

II.4.2

i bi n trong tch phn b i Tnh Jacobian

II.4.3 H i quy v c l ng trong th ng k

Phng php bnh phng b nh t v v

ng th ng h i qui.

II.4.4 M ph ng Xt hai bi n ng u nhin

> X:= RandomVariable(Logistic(0,1)); > Y:= RandomVariable(Logistic(10,2));

Ta mu n xt m t bi n ng u nhin m i sao cho bi n ny l X v i xc su t 1/5 v Y v i xc su t 4/5.

> U:= RandomVariable(Bernoulli(1/5)); > Z:=U*X+(1-U)*Y;

Ta t o ra m t bi n ng u nhin m i t phn ph i xc su t ny
> W:= Sample(Z,10^6);

D i y l k t qu c a qu trnh m ph ng

III. K t lu n Vi c nghin c u "S d ng CAS trong qu trnh d y v h c ton" c a ti ny l m t gi i php p ng i m i phng php gi ng d y ton v p ng v i i h i o t o nhn l c m i c a x h i hi n nay. Tuy nhin, ta c n ch l khng nn qu l m d ng s d ng CAS trong d y h c m c n ph i k t h p n v i cc phng php gi ng d y khc nh m t n m c ch l lm tng kh nng hi u bi t c a sinh vin trong kho ng th i gian nhanh nh t cho php. Ti li u tham kh o [1] Abell M.L. and Braselton J.P., Mathematica by Example, Elsevier Academic Press, 2004. [2] Adam P., Smith K. and Vyborny R., Introduction to Mathematics with Maple, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd, 2004. [3] Heck A., Introduction to Maple, Springer-Verlag, New York, 1993. [4] Israel R.B., Calculus the MAPLE way, Addition-Wesley Publishers Limited, 1996. 4