HPERSTATK SSTEMLER

Tanm: Btn kesit zorlarn ve bunlara bal olarak ekil deitirmelerin ve yer deitirmelerin hesab iin denge denklemlerinin yeterli olmad sistemlere Hiperstatik Sistemler denir. Hiperstatik Sistemlerin Hesab in: a) Denge denklemlerine b) kuvvet-ekil deitirme bantlarna = M .t + ds EI d ds =N t + ds EF V = T ds GF c) Geometrik uygunluk artlarna (sreklilik denklemleri) ihtiya vardr. D Etkiler (Sebepler): Bir sistemde i kuvvet, ekil deitirme ve/veya yer deitirme meydana getiren d etkiler (sebepler) unlardr: a) D Ykler b) Scaklk Deimesi b.1) Dzgn (t) b.2) Farkl (t) c) Rtre: Negatif dzgn scaklk deimesi olarak hesaba katlabilir. d) Mesnet kmesi: Mesnetlerin tanmna uymayan yer deitirmelerdir. u u v v v u, v: dorusal moment kmeleri : asal moment kmesi.(mesnet dnmesi) e)lkel Kusurlar (Yapm hatalar) f)ngerme kuvvetleri v.s. nemli Not: zostatik sistemlerde scaklk deimesi, rtre ve mesnet kmesinden dolay kesit zorlar olumad halde hiperstatik sistemlerde bu etkilerden dolay kesit zorlar meydana gelir.

rnek:

- mesnet kmesi -

Hiperstatik Sistemlerin Hesap Yntemleri 1- Kuvvet Yntemi (srekli kirilerde Clepeyron denklemleri) 2- Deplasman Yntemleri (Yer Deitirme Yntemleri) a)A Yntemi b)Cross Yntemi c)Sabit Noktalar Yntemi d)Koni Yntemi v.s. 3- Balang Deerleri Yntemi (Travers Yntemi) KUVVET YNTEM A) Tanmlar zostatik Esas Sistem: Bir hiperstatik sistemde kesimler yaplarak baz mesnet tepkileri ve/veya kesit zorlarnn kaldrlmas suretiyle elde edilen tayc ve izostatik sistemdir. Bir hiperstatik sistemden ok sayda izostatik esas sistem (i.e.s.) elde edilebilir. Hiperstatik Bilinmeyen: Hiperstatik sistemde yaplan kesimlerle kaldrlan kesit zorlar ve mesnet tepkileridir. Hiperstatiklik Derecesi: Hiperstatik sistemi izostatik hale getirebilmek iin yaplan kesimlerle kaldrlan mesnet tepkileri ve kesit zorlarnn saysdr. Hiperstatiklik derecesi bir hiperstatik sistemin btn mesnet tepkilerinin ve kesit zorlarnn hesaplanabilmesi iin denge denklemlerine ilave edilmesi gereken denklem saysn verir.

X1, X2: Hiperstatik bilinmeyen Hiperstatiklik derecesi: n=2 X1 X2 -hiperstatik sistem-izostatik esas sistem-

Bir hiperstatik sistemi izostatik hale getirirken; a) Yalnz mesnet tepkilerinin kaldrlmas yeterli ise bu sisteme dtan hiperstatik sistem denir. b) Yalnz kesit zorlarnn kaldrlmas gerekli ise bu sisteme iten hiperstatik sistem denir. c) Hem mesnet tepkilerinin hem de kesit zorlarnn kaldrlmas gerekiyorsa bu sisteme iten ve dtan hiperstatik sistem denir. UYGULAMALAR: 1) Hiperstatik sistem Mesnet tepkisi says : r = 7 Denge denklem says = 3 Hiperstatiklik derecesi : n = r-3 = 7-3 = 4o X4 X4 veya

X1 X2 i.e.s

X3 X4

X1

X2 i.e.s n=r-3-m m: ara mafsal says

X3

Not: a) Bir hiperstatik sistemden ok sayda (i.e.s) elde edilebilir. b) (i.e.s) elde ederken mesnet tepkilerinin yannda baz kesit zorlar da hiperstatik bilinmeyen olarak seilebilir. 2)

X X2 -hiperstatik sistem-i.e.s n=r-m-3 n=7-2-3=2. hiperstatik sistem X1 X2 X3

3)

Hiperstatik bilinmeyen X1, X2, X3 3. den iten hiperstatik n=r-3=3-3=0 (Dtan izostatik, iten hiperstatik)

-Hiperstatik sistem-

-i.e.s3

4)

X3 X4 X5 X1 X2 2 Dtan 3 ten -i.e.shiperstatik sistem (5 hiperstatik sistem) X1

X3 X4 X5 X2

-i.e.s-

5)

veya

X1

X1 -i.e.s.n = r + - 2d n = 4 + 11 2 * 7 = 1 hiperstatik sistem

: ubuk says d: dm noktas says

-i.e.s-

B) KUVVET YNTEMNN PRENSB Kuvvet yntemi iki temel prensibe dayanmaktadr. 1) Hiperstatik sistemde d etkilerden meydana gelen, kesit zorlar ekil deitirme ve yer deitirmeler i.e.s. de: a) D etkilerden b) Hiperstatik bilinmeyenlerden oluan i kuvvet, ekil deitirme ve yer deitirmelerin toplamna eittir. Bu prensibe SPERPOZSYON prensibi denir. 2) Hiperstatik bilinmeyenler, bu bilinmeyenler dorultusundaki geometrik uygunluk

artlarndan yararlanlarak elde edilirler. Bu geometrik uygunluk artlarn ifade eden denklemlere SREKLLK DENKLEMLER (Geometrik Uygunluk artlar) denir.

Uygulama: Pi Pi Bilinmeyenler : X1, X2 Denklemler : A=0, BX=0 A B X1 A -i.e.s-

X2

-2 Dtan hiperstatik sistem Pi 10 X1=1 11

12

X2=1 20 X=0 durumu Kesit zorlar: M0,N0,T0 21 X1=1 durumu Kesit zorlar: M1,N1,T1 Sreklilik Denklemleri 22 X2=1 durumu Kesit zorlar: M2,N2,T2 X1 , X2 elde edilir

A=10+11X1+12X2=0 BX=20+21X1+22X2=0
M = M0 + M1X1 + M2X2 N = N0 + N1X1 + N2X2 T = T0 + T1X1 + T2X2 10, 20, 11, 12, 21, 22 bilinmeyenleri bulunur.

Sperpozisyon Denklemleri yer deitirmeleri virtel i teoremi yntemi ile hesaplanarak

sreklilik denklemlerinde yerine konur. Bu denklemler zlerek X1, X2 hiperstatik Sonra sperpozisyon denklemleri yardmyla hiperstatik sistemin kesit zorlar elde edilir ve diyagramlar izilir. C) BRM YKLEMELER X=0 Yklemesi: zostatik Esas sisteme yalnz d ykler etkitilir. Bu durumda meydana gelen kesit zorlar diyagramlar M0, N0, T0 ile gsterilir. Xi=1 Yklemesi: zostatik esas sisteme yalnz Xi hiperstatik bilinmeyeninin birim deeri etkitilir. Meydana gelen kesit zorlar diyagramlar Mi, Ni, Ti ile gsterilir. Bir hiperstatik sistemin hesabnda hiperstatiklik derecesi kadar Xi=1 yklemesi yaplr. ( i=1,2...n ) 5

D) SPERPOZSYON DENKLEMLER Hiperstatik sistemde d etkilerden meydana gelen byklkler (kesit zorlar, mesnet tepkileri, yer deitirmeler v.s.) izostatik esas sistemde d etkilerden ve hiperstatik bilinmeyenlerden meydana gelen byklklerin toplamna eittir.

M = M0 + M1X1 + M2X2+.+ MnXn N = N0 + N1X1 + N2X2 +.+ NnXn T = T0 + T1X1 + T2X2 +.+ Tn+Xn R = R0 + R1X1 + R2X2 +.+ Rn+Xn

Sperpozisyon Denklemleri
Mesnet Tepkisi Sperpozisyon Denklemi

E) GEOMETRK UYGUNLUK ARTLARI (Sreklilik Denklemleri) Hiperstatik sistemin kesim yaplan noktalarndaki geometrik uygunluk artlarn ifade eden denklemlere sreklilik denklemleri denir. Bir hiperstatik sistemde hiperstatiklik derecesi kadar sreklilik denklemi yazlabilir. Sreklilik denklemlerinin yazlabilmesi iin virtel i ynteminden yararlanlr.

(i) sayl sreklilik denkleminin elde edilmesi: KABUL: Sisteme d etki olarak yalnz d yklerin etkidii kabul edilecektir. (Scaklk deimesi ve mesnet kmeleri yok.)

Pi

Xi=1 Hiperstatik Sistem (Virtel ekil deitirme durumu) Kesit Zorlar: M, N, T i.e.s. de Xi = 1 yklemesi (Ykleme durumu) Mi, Ni, Ti

M = ds EI
ekil deitirmeler

ds N = ds EF v T = ds GF /
6

* Virtel i teoremine gre: i kuvvetlerin ii = d kuvvetlerin ekil deitirme ii

ds V ds + N i ds + Ti ds = 0 ( i = 1, 2, n ) ds ds ds

Bu denklemi daha ak yazarsak:

M N T ds + N i ds + Ti ds = 0 ( i = 1, 2, n ) EI EF GF /

KAPALI SREKLLK DENKLEM ( K.S.D.) (Kontrol iin kullanlr.) M, N, T nin sperpozisyon denklemlerindeki ifadeleri yerine konarak denklem yeniden dzenlenirse:

M 0 + M 1 X 1 + ... + M n X n N + N 1 X 1 + ... + N n X n T + T1 X 1 + ... + Tn X n ds + N i 0 ds + Ti 0 ds = 0 EI EF GF /

Bunu dzenli yazarsak:

Mi

M0 M M M ds + X 1 M i 1 ds + X 2 M i 2 ds + ... + X n M i n ds + ... EI EI EI EI N0 Nn N1 N2 N i EF ds + X 1 N i EF ds + X 2 N i EF ds + ... + X n N i EF ds + ... T0 Tn T2 T1 Ti GF / ds + X 1 Ti GF / ds + X 2 Ti GF / ds + ... + X n Ti GF / ds = 0

K.S.D (Kapal Sreklilik Denklemleri)

i0

i1

i2

in
( i = 1, 2, n ) i=1 i=2 . . . i=n

i 0 + i1 X 1 + i 2 X 2 + ... + in X n = 0

11 X 1 + 12 X 2 + ... + 1n X n + 10 = 0 21 X 1 + 22 X 2 + ... + 2 n X n + 20 = 0
. . . . . . . . .

(Ak Sreklilik Denklemleri)

n1 X 1 + n 2 X 2 + ... + nn X n + n 0 = 0

n bilinmeyenli sisteme ait Ak Sreklilik Denklemi (Hesaplarda kullanlr.) rnek:

11 X 1 + 12 X 2 + 13 X 3 + 10 = 0 21 X 1 + 22 X 2 + 23 X 3 + 20 = 0 31 X 1 + 32 X 2 + 33 X 3 + 30 = 0

30 Hiperstatik bir sistemde;

olarak yazlr.

Sreklilik denklemlerindeki katsay ve sabitler:

ik
yer sebep

yklemesinden dolay Xi hiperstatik bilinmeyenin uygulama noktasnda ve dorultusundaki yer deitirmesidir. Bunlara denklem takmnn katsaylar ad verilir.

ik = (i.e.s) de (Xk=1)

ik = M i M k

ds ds ds + Ni Nk + TiTk GF / EF EI

Betti kartlk teoremleri gereince:

ik = ki
Bu zellie gre n. dereceden hiperstatik bir sistemde hesaplanmas gereken katsaylarn says: n2 yerine n(n+1)/2 olmaldr.

10 : zostatik esas sistemde d yklerden (X=0 yklemesinden) dolay Xi hiperstatik

bilinmeyenin uygulama noktasnda ve dorultusundaki yer deitirmesidir. Bunlara denklem takmnn sabitleri veya yk sabitleri denir.

i0 = M i M 0

ds ds ds + Ni N0 + TiT0 GF / EF EI

n. dereceden hiperstatik bir sistemde tayin edilmesi gereken yk sabitlerinin says (n) dir. ZEL HALLER: Uzama ve Kayma ekil deitirmelerinin Terk edilmesi Hali:

ik = M i M k

ds EI

i0 = M i M 0

ds EI

Kafes Sistemlerde: * M T =0

Si

Sadece ubuk eksenel kuvveti vardr. ubuk boyunca sabittir. Dolaysyla kesitte sabit olur.

ik =

Si S k l EF

i0 =

Si S0 l EF

l : ubuk boyu

UYGULAMA:

30 Hiperstatik bir sistemde; 11 X 1 + 12 X 2 + 13 X 3 + 10 = 0 21 X 1 + 22 X 2 + 23 X 3 + 20 = 0 31 X 1 + 32 X 2 + 33 X 3 + 30 = 0

Katsaylar:

11 12 = 21 13 = 31 22 23 = 32 33

Sabitler: 3x(3+1)/2=6 6 tane

10 20 30

3 tane

HESAPTA ZLENEN YOL: Hiperstatiklik derecesi belirlenerek, 1) Bir (i.e.s.) seilir ve hiperstatik bilinmeyenler gsterilir. 2) X=0 yklemesi (i.e.s.) ye yaplarak ( yani (i.e.s.) ye yalnz d ykler etkitilerek ) M0, N0, T0 diyagramlar izilir. Uzama ve kayma ekil deitirmeleri terk ediliyorsa sadece M0 diyagramnn izilmesi yeterlidir. 3) Xi=1 yklemeleri (i.e.s.) ye yaplarak M, Ni, Ti diyagramlar izilir. Uzama ve kayma ekil deitirmeleri terk ediliyorsa sadece Mi diyagramnn izilmesi yeterlidir. Bu ilemler i=1, 2, , n iin (n) kere tekrarlanr. 4) Denklem takmnn ik katsaylar ve i 0 yk sabitleri hesaplanr. Bunlarn hesab iin arpm tablolarndan yararlanlabilir. Uygulamada paydadaki EI terimlerinden kurtulmak iin denklem takmnn btn terimleri EIc katsays ile arplarak ik ve i 0 yerine EIc ik = M i M k

Ic I ds ve EIc i 0 = M i M 0 c ds I I

hesaplanr. Buradaki Ic herhangi bir atalet momentidir ve genellikle ubuklarn atalet momentlerinin en kk ortak kat (EKOK) olarak seilir. 5) Sreklilik denklem takm saysal olarak kurulur ve zlerek X1, X2, Xn hiperstatik bilinmeyenleri hesaplanr.

6) Hiperstatik sistemin kesit zorlar diyagramlar izilir. Bunun iin iki yoldan yararlanlr. a) Sperpozisyon denklemleri ile M = M 0 + M 1 X 1 + M 2 X 2 + ... + M n X n N = N 0 + N 1 X 1 + N 2 X 2 + ... + N n X n T = T0 + T1 X 1 + T2 X 2 + ... + Tn X n b) D yklerle birlikte hiperstatik bilinmeyenlerin hesaplanan deerleri (i.e.s.) ye yklenerek kesit zorlar diyagramlar izilir. 7) Sonular kontrol edilir. Bunun iin Kapal Sreklilik Denklemlerinden yararlanlr. Hiperstatik sisteme ait kesir zorlar diyagramlarnn kapal sreklilik denkleminin % 0,5 ~ %1,0 rlatif hata ile salamas gerekir.

M M EI + N N EF + T T GF
i i i

ds

ds

ds
/

=0

(K.S.D.)

Bu kontroln ( i = 1, 2, n ) iin (n) kere yaplmaldr. Uzama ve kayma ekil deitirmeleri terk ediliyorsa sadece:

M M EI
i

ds

=0

(K.S.D.) ile kontrol yaplr. (+) ve (-) terimlerinin cebrik toplam

Rlatif Hata =

(+) ve (-) terimlerinin mutlak deerleri ortalamas

RNEK: 2t C 3m A 4m 2I

2 t/m 4I D I B 4m [1]

M, N, T diyagramlarnn izimi. (uzama ve kayma ekil deitirmeleri terk edilecektir.)

[]= [4]

Ic I

X1

[2]=

Ic I

(i.e.s.)

X2

I c = 4I
10

2 t/m

M
2t 1.25 t 4/2 (i.e.s.)

= 0 A * 8 + 2 * 3 2 * 4 * 2 = 0 A = 1.25t

= 0 B * 8 + 2 * 3 + 2 * 4 * 6 = 0 B = 6.75t

6.75 t

5m
+ 11

qL2 =4 8 (i.e.s.) ( M 0 ) [tm]

+ 0,50 X 1 = 1tm + + (i.e.s.) ( M 1 ) [tm] 0.125 3 3

1 0.125

1t

(i.e.s.) ( M 2 ) [tm]

X 2 = 1t

EI c 11 = M 1

Ic 1 1 ds = * 5 * (2 * 12 + 0.5 * 1 + 0.5 * 1 + 2 * 0.5 2 ) * [2] + ... + * 4 * 0.5 2 * [1] = 6.17 6 3 I

1 1 EI c 12 = * 5 * 3 * (2 * 0.5 + 1) * [2] * 4 * 0.5 * 3 * [1] = 13.00 6 2

11

1 1 EI c 22 = * 5 * 32 * [2] + 4 * 32 * [1] + * 3 * 32 * [4] = 102.00 3 3 1 1 1 EI c 10 = * 5 * 11 * (1 + 2 * 0.5) * [2] + * 4 * 11 * 0.5 * [1] + * 4 * 4 * 0.5 * [1] = 46.67 6 3 3 1 1 2 EI c 20 = * 5 * 3 * 11 * [2] * 4 * 3 * 11 * [1] * 4 * 3 * 4 * [1] = 208.00 3 2 3

6,17 X 1 13.00 X 2 + 46.67 = 0 A = 0 11 X 1 + 12 X 2 + 10 = 0 B = 0 12 X 1 + 22 X 2 + 20 = 0 13.00 X 1 + 102.00 X 2 208.00 = 0

X 1 = 4.47 X 2 = 1.47

2t C

2 t/m D

A 0.53 1.81 0.91 4.47 (i.e.s.)

1.47

6.19

4.41 + + 4 4.36 M max = 5.18tm 4.47 (M) [tm] 0.91 1.81 6,19 1.47 -

M = M 0 + M1 X1 + M 2 X 2 M AC = 0 + 1 * (4.47) + 0 = 4.47tm M CD = 11 + 0.5 * (4.47) + (3) * 1.47 = 4.36tm

1.77

+ (T) [t] 1.47 -

0.67 -

- 6.19

(N) [t]

12

K.S.D. ile kontrol K.S.D. :

MM i

Ic ? ds = 0 I

( i=1,2 )

Ic 1 ds = * 5 * (4.47 * 1 * 2 + 4.36 * 1 4.47 * 0.5 + 4.36 * 0.5 * 2) * [2] I 6 1 1 + * 4 * 0.5 * (2 * 4.36 4.41) * [1] + * 4 * 0.5 * 4 * [1] = 20.11 20.10 = 0.01 Mutlak Hata 6 3

MM

Rlatif Hata =

0.01 1 20.11 + 20.10 2

= %0.05

Ic 1 1 ds = * 5 * 3 * (4.47 + 2 * 4.36) * [2] * 4 * 3 * (4.36 4.41) * [1] I 6 2 2 1 * 4 * 3 * 4 * [1] + * 3 * 3 * 4.41 * [4] = 101.73 101.76 = 0.03 3 3

MM

Rlatif Hata =

0.03 1 101.73 + 101.76 2

= %0.03

ZOSTATK ESAS SSTEM SELMES (i.e.s.): Hiperstatik sistemlerin kuvvet metoduyla hesabnda (i.e.s.) seerken u noktalara dikkat edilmelidir: 1- Seilen sistem tayc olmal, OYNAK OLMAMALIDIR. Oynak sistem seilmesi halinde btn hesaplar anlamsz ve yanl olur. 2- Dtan hiperstatik sistemlerde mesnet tepkileri ve /veya kesir zorlar hiperstatik bilinmeyen olarak seilebilir. 3- ten hiperstatik sistemlerde mutlaka iten hiperstatiklik derecesi kadar kesit zorlar kaldrlarak (i.e.s.) elde edilmelidir. ten ve dtan hiperstatik sistemlerde ise en azndan iten hiperstatiklik derecesi kadar kesit zoru kaldrlmaldr. 4- Kesit zorlarnn hiperstatik bilinmeyen olarak seilmesi halinden birim yklemeler birbirine zt ynde ve eit deerli bir ift kuvvet veya bir ift momenttir.

13

X1
X2
X3

X1

X3

5- Gerek X = 0 yklemesinden, gerekse X i = 1 yklemesinden oluan M 0 ve M i diyagramlarn izerken u noktalara dikkat edilmeli: a) Kolay izilebilmeli b) Sistem zerinde fazla dallanmamal c) Ordinatlar birbirinden mutlak deerce ok farkl olmamal (Yuvarlama hatalarn azaltmak) Bunlar salamak iin : a) i.e.s.sitem konsol kiri,basit kiri, basit ereve veya bunlarn birlemesinden oluan bir sistem olmaldr. b) Seilen i.e.s.min aklklar byk olmamaldr. Hiperstatik sistem

Y (i.e.s.)

Y DEL

x1

x2

x3

c)Genel olarak byk konsollardan kanlmaldr. Y DEL

x1
x1 x2

x2

x3

UYGUN

14

d) .e. sistem mafsall sistem ve gerber kirii gibi hesab nispeten uzun olan bir sistem olmamaldr.

(Hiperstatik sistem) RNEKLER : UYGULAMA 1:

(i.e.sistem) UYGUN

Bu sistemin 3 mafsall hesab nisbeten zundur.

x1
OYNAK

x2

1)

UYGUN DEL

x1

x2

M1

M2

M0

UYGUN DEL

15

x1
2)

x2

M1

M2

M0

UYGULAMA : 2

1)

OYNAK 2)

OYNAK 3)

UYGUN DEL 16

4)

UYGUN DEL 5)

UYGUN DEL

6)

UYGUN (i.e.s) 7)

UYGUN (i.e.s) UYGULAMA : 3

(Hiperstatik Sistem)

OYNAK

UYGUN DEL

17

UYGULAMA 4 :

x1

x2
(Hiperstatik Sistem) UYGUN (i.e.s.)

x3

18