Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama

"Tasavvuf slm Dini"nin Arkeolojisidir"

Tasavvuf nedir, neyi hedefler?

slm dini dediimiz ey de onun mntesiplerinin zannettii gibi tek blok halinde sadece hukuki yaptrmlardan ibaret bir yap deildir. Hukuk taraf da vardr, ama i katlar, ruhan taraflar da vardr. Bunu bizim sufiler, eriat, tarikat, hakikat, marifet diye en az drt mertebe halinde ele almlardr. Kur"an Kerim"deki ayetlere baktmz zaman alt bin ksur ayette ahkm ieren ayetlerin yzde onlar civarnda olduunu grrz.

Kur"an"da daha ok hangi konu n plandadr?

Tefekkr ve dnce dnyas daha ndedir. Buradan yola ktmz zaman tasavvuf iin birok tarif yapmak mmkndr. "Tasavvuf bir din felsefesidir denilebilir, slm dininin arkeolojisidir, dinin hakikat ve marifet boyutudur, dinin bir eitim srecine tabi klnm programnn addr" denilebilir. ok muhtelif tarifler ve tanmlar gelitirilebilir. Gemite de yapld gnmzde de bunlar yaplabilir.

Peki, tasavvuf neye dayandrlr?

Mehur Cibril hadisine dayandrlr. Cibril"in Peygamber Efendimize bir gen adam suretinde gelerek sanki bilmiyormuasna ona baz sorular sormas yntemiyle yanndaki insanlara baz eyleri retmeye almasdr.

1 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Tasavvuf eitimi ihsan kavramndan m ilham alr?

Evet, ihsanla ilgili konularda daha sonra tasavvuf adn alacak bir disiplinin konusu olmutur.

Dini ilimler Asr Saadette Peygamberin hayatnda isimleriyle olumu deillerdir, malzemeleriyle olumulardr. Yani bir fkh mezhepleri yoktur Peygamberimizin zamannda. Ama hukuk umdeler esaslar ve muamelat yoktur anlamna gelmez.

Mutasavvflar Kendine sim Vermemitir

Tasavvuf kelimesinin lgat anlam nedir?

Tasavvefe kknden gelir. Suflanan suflanmak demektir. Suf yndr ynlenmi kimseye mutasavvf denir. Grlecei gibi tasavvufun aslnda ok teknik bir terim olmadn grrz. Yani felsefe akmlarnda ortaya kan isimler gibi olmadn gryoruz. Buradan aslnda tasavvufi hayat yaayanlarn isimlerle ok ilgilenmediini "yle bir ekol kurduk, ayr bir ekolz biz, ad da u olsun" diyerek byle bir isimlendirme yapmadn grmekteyiz. Buradan da u sonu kyor ki; mutasavvflar balangtan itibaren kendilerine isim vermemilerdir. simler daha ok sonradan baz aratrmaclar tarafndan verilmitir.

Tasavvuf ok ibadet etmeyi mi salk verir?

2 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Tasavvufta zht ve ibadet aralardan bir aratr, nemli bir rkndr ama tasavvuf zhtten ibaret deildir. Hatta zaman zaman sadece zhd esasl olmann dourduu skntlardan da bahsedilir. rfansz ve aksz zht, perdelerden bir perdedir. Niyazi Msri gibi byk abitler "Savmu salatu hac ile sanma zahit biter iin/ nsan kmil olmaya lazm olan irfan imi" demilerdir iirlerinde.

slm sadece namaz ve dier ibadetlerden ibaret mi sanlyor?

slm dininde phesiz namaz nemli ritellerden biridir ama sadece ondan ibaret deildir.

"slm dini nedir" diye tek bir cmleyle ocuklara soracak olsak gnmzde hibir ocuk "Allah"mzn nasl sevileceini Peygamberimizin nasl sevileceini reten bir okul" demez.

17. Yzyla Kadar Medreseler Hocalar Maneviyat Ehli idi

O zaman daha ziyade medrese ekol m belirliyor dinin erevesini?

Son zamanlarda bu hale gelmitir. Oysaki medresenin ierii de boaltlmtr. Ondan dolay da skntlar domutur. Seluklu, Osmanl zellikle Osmanl"nn on yedinci yzylna kadar medrese hocalar hepsi ehli tarik kimselerdir. Bir Mevlna, Molla Hdavendigard, bir medrese alimiydi, medresede ders veren hocayd. Bunlar unutmamak gerekiyor.

Tekkelerde manev ilimlerde mi okutulurdu?

3 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Evet, ilk Osmanl medresesi znik"te kurulmutur. Ba mderris ayn zamanda eyhlislamlk makamnn fonksiyonunu ifa eden kiiydi, Davut el Kayseri idi. Davut el Kayseri kim? eyhi Ekber bn-i Arab"nin Fsf el Hikem"ine erh yazm bir insandr. Fsfl Hikem gibi bir metin medresede okutulurdu znik medreselerinde. Baknz size tekke eyhlerini saymyorum. Ondan sonra gelen en byk lim Molla Fenari"dir. eyhlislamdr. Ayn zamanda Sadrettin Konevi"nin en zor kitab olan Miftahl Gayb zerine erh yazm bir insandr. Zeyniyye tarikatnn eyhlerindendir.

Medrese ve tekke ilimleri ayrdr diyemeyiz o halde?

Bunlarn hepsi 18. yzyldan sonra ortaya kan medresenin i mfredatndan manev ilimlerin kovulmasyla ortaya kan bir eylerdir. Oysaki medresenin aslnda kkeninde manev ilimler de vardr. Arapa, Farsa, Fkh alet ilimlerdir. Onlar okutulur, ondan sonra istikmalnnefs, nefs nasl kemale erdirilir? Bir medrese ehlinin de en nemli megalesi nefsini nasl kemale erdireceidir. Ama sonra bunlar, unutulur, kovulur medrese mfredatndan, o zaman alet ilimler baat ilimler haline gelir.

Gnmzde Sosyolojik Bir slm kt Ortaya

Tasavvuf insan eitirken neyi nceler?

Bir kere tasavvuf, kiinin eitimini esas alr. slm dinini bir kiisel geliim program haline getirme sanatdr. Gnmzde Mslmanlarn terminolojisinin fazla politize olmas ortaya sosyolojik bir slm kard. Tabi ki slm dininin sosyal, politik hibir gr yoktur demiyorum. Ancak ncelikleri bunlar deildir. Din her eyden nce bir ahs tekml dersidir. Fakat gnmzde maneviyat, manev tekml unutulmu. Sloganvari eylere sahip olanlar Mslman

4 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

olarak tanmlanmtr. yle bir Mslman gen profili kmtr ki ortaya, ok radikal sylemlere sahiptir, fakat ne ibadeti vardr, ne riyazeti vardr, ama slm onda politik bir teoridir.

zle elien bir ey var sanki...

slmiyet"in kkeninde ncelikle maneviyat esastr. Asaletnnefs der buna felsefeciler. Kiinin asaletini ele alr. Birey nceliklidir. Tasavvufun dinde ne ald ey insandr. nsan eitilmezse, insandaki hakikatler ortaya karlmazsa o toplum da kaliteli bir toplum haline gelmez. Buradan "nnallahe la yayyiru ma bigavmin hatta yayyiru ma bienfsihim" ayetine telmihte bulunur sufiler. Bu ayet der ki, "Siz kendinizi deitirmedike Allah sizi deitirmez. Demek ki, toplumsal deiimi Allah nce kiisel deiime balyor. Sen kendini dntrmemisin nasl daha toplumu dntreceksin? Tasavvuf teolojisi, kiinin nce kendini tanmasn ister.

Tasavvufi slm nedir?

Ben tek bir slm yorumu olduunu dnmyorum. Bir din peygamberine indirilir, bu indirilen ahkm her zaman o peygambere tabi kiiler tarafndan tarihi sre ierisinde yorumlanr, ilenir. Din odur aslnda. Din yorumlandktan sonra bizim nmze gelir. Bu gn biz bir Mslman olarak Cebrail (a.s) ile Hz. Muhammed (s.a.v) arasna giremedik. Orada tam neler olduunu bilemiyoruz. Biz bize yansd kadaryla bilebiliyoruz. Tarihi sre ierisinde Hanefilik, afilik v.s. gibi ekoller ve mezheplerce yorumlanarak gelmi Kur"an"a sahibiz biz. Hadisler de ayn ekilde bir takm limler tarafndan yorumlanarak gelmitir bize. Kkeni ilahdir, fakat insan eli de demitir demek sanyorum yanl olmaz.

Kimilerinin iddia ettii gibi topik bir slm yok yani...

5 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Mektepten gemi, yorumlanm slm var. Tasavvufi slm var, Selefi slm var, Vahhabi slm var, ii slm var, Snni slm var, El Kaide slm" var. Kabul etsen de etmesen de var.

Siz hangisini benimsiyorsunuz?

Btn dier yorumlara sayg duymakla birlikte ben tasavvufi yorumu benimsiyorum. Hocam paraladn imdi diyeceksin, hayr ben paralamadm, zaten var. Bir mahsur grmyorum, zenginliktir. Hepsine sayg duyuyorum.

eytan ile Aristo Mant Ayndr

Tasavvufi eitime dnersek?

Evet, burada nce insan tanmak vardr. Tasavvuf kiideki tekml gerekletirdikten sonra kiideki hakikatler aa kar. Ve hakikatler ahsidir Allah"n tannmas bile insann tannmasndan geer. "Kii kendini bildii zaman ancak Rabbini bilir". nk Allah insan mkemmel bir ekilde yaratm ve ona ruhundan flemitir. Allah" aramak iin uzaklara bir yere gitmeye gerek yoktur. Allah "Biz insana btn isimleri rettik" diyor. Dalar, talar, yani cisimler alemi emaneti yklenmek istedi, itinap ettiler, kapasiteleri yetmedi. Ancak insan bunu yklenebildi. Dolaysyla Allah o zaman "Ben insanla konuurum" dedi. Baknz, yeryznde Allah hibir zaman zat olarak konumamtr.

Siz "Allah" kimse soyut olarak aramasn" diyorsunuz...

6 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Evet, bunu hep sylyorum. Hi kimse bouna Allah" Allah olarak aramasn, bulamaz. nk yap msait deildir. Zatyla tecelli edecek olsa btn gezegen parampara olur. Hazreti Musa"ya Tur Da"nda "Bana tecelli et yarabbi" dediinde "Len terani" "Sen beni gremezsin, parampara olursun" demitir. Baz hocalar, ilahiyatlar yle bir Allah tanmlyorlar ki, sanki Allah bu haliyle bulunur, bilinir gibi. Yeryznde Allah her zaman insan zerinden konutu. Bu bir Nebi"dir, bir Veli"dir. Allah btn mesajn insan olarak anlatt. eytan eytan yapan Allah"a secde etmemesi deildir. eytan ateist deildir, yanl tanyor bizim ilahiyatlar. eytan Allah"n varln kabul ediyor. Onu eytan yapan insan kabul etmemesidir.

Adem"e secde etmemesi mi?

Oradaki Hazreti Adem deildir, insan kamildir, Hakikati Muhammediyye"nin kaynadr. eytan olmas, "Ben biliyorum, niin byle birisini yarattn" demesinden kaynaklanr. Bugn eytanlk yapmak nebileri, velileri, insan kmilleri kabul etmemekle zdetir. Bazlar der ki, "Ben insan kmili kabul etmiyorum, Allah" kabul ediyorum ya, yeter" eytan da ayn mantkla hareket eder. eytann mant ile Aristo mant ayndr. Yani kyas yapar. "Ben 104 kitab ezbere biliyorum, ben limim" der.

Trk insan niin slm"n tasavvufi yolunu ok benimsemitir?

Burada doal bir sre vardr. Sadece Trk insan iin sylemiyorum bunu. Acem dediimiz, (Acem, Arap olmayan herkes demektir.) Turan, ran, Pakistan, Afrika, Avrupa, Hindistan, Endonezya, v. d. Arapa bilmedikleri iin daha ok duygusal bazda yaayarak girerler slm"a.

Duygu da tasavvufun ilgi alanna giriyor tabi...

Elbette. Fkh kitaplarnda duygusal ba kuramazsnz, Fkh kitab ile slm"a girecekseniz, Arapanzn ok iyi olmas gerekir. Siz halksnz, kylsnz, iftisiniz, siz medrese ehli deilsiniz fkh okuyamazsnz hadis okuyamazsnz, o zaman siz dinle irtibatnz nasl kuracaksnz? Bir duygusal iliki olumas lazm ki, ba kurulabilsin. Bir bilge insan gelecek size ilahiler syleyecek kendi dilinizden, diyelim ki iftiyseniz ifti dilinden, kylyseniz kyl dilinden bylece siz yeni bir dil, dinde yeni bir dil oluturmaya balayacaksnz.

7 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Din halkn anlayaca hale mi geliyor?

Bakn, "Derman arardm derdime/ derdim bana derman imi/ burhan arardm aslma/ aslm bana burhan imi/ Ben tarada sanrdm /ol can iinde can imi" derken Niyaz Msri aslnda bir ayeti tercme ediyor, aslnda bir hadisi tercme ediyor. Bylece baknz tasavvuf bir ara blge olarak Arap"tan Arap olmayana geite ok gzel bir adaptasyon yapyor.

Orta Asya, ran, Hindistan halklarna yapmtr bunu. Endonezya"nn Java Adas"ndaki kyl ne anlar Arapadan? Mslman olacaklar, hanereleri de msait deil. Fatiha"y okurken krk tane yanl kyor. Bir ayn harfini karamyor o zaman mslman olamayacak m? Bir ara blge transformatre ihtiya vard. Tasavvuf bu ara blgeyi ok iyi grmtr.

Tasavvuf dini sadece medresenin ura olmaktan kard m?

Evet, dini mesleklere adapte ederken de ok iyi bir fonksiyon ifa etmitir. Esnaf ve zanaatkr kesimine adapte etmitir slm dinini. Aksi takdirde sadece medreselilerin bir ura alan olacak. Siz olunuzu demirci esnafnn yanna veriyorsunuz. Diyorsunuz ki "Buna zanaat ret. Usta diyor ki, "Olum bak, bizim mesleimiz demircilik. u grdn ham demir ktlesi var ya, onu nce bir potada eritiriz, sonra bunu erittikten sonra, bak, mzrak ucu, piyasann metal olarak neye ihtiyac varsa, onu yaparz" diyor. nce raktr, yava yava kalfalamaya doru gider. Ustas bu arada sanat zahiren retir. Ondan sonra usta yava yava o ocuun kulana der ki, "Olum aferin, istediim gibi yapyorsun, sende istidat var, imdi sana baz eyler daha syleyeyim, bizim nefsimiz de tpk o ilk bataki ktk gibidir. Bu ktkten bir ey olur mu olmaz..."

Onun bir usta elinde ilenmesi mi lazm?

Elbette. Sonra usta der ki; "Biz de eer bir kmil insana denk gelirsek bizi alr, bizi kelime-i tevhit potasnda bizi eritir, vurulan esma darbeleri ile zerindeki, phtlar gider. Sonra cezbe atei ile eritilir, bu ancak cezbe ile mmkndr. lahi ak ancak insan nefsini eritebilir. Yoksa ktk olarak gelir, ktk olarak gideriz. Ondan sonra bizden, mzrak ucu, bak olur. Bunu da "Anladn m" diye sorar. Anlamsa, o zaman ustalk beratn verir. Ftvvet Tekilat"nda ed kuatlr. ed kuatma treni ayn zamanda sen eyh oldun anlamna gelir. Zahiren bir d meslek retilirken batnen de seyr slk retilir. Atlyeniz tekkedir.

8 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Nedir seyr sluk?

nsann kaynana doru yapaca yolculuk demektir. Dikey bir yolculuktur. nsann cisman bedeninden ruhan bedenine doru yapaca yolculuun addr. Bu yolculua bazen mira ad verilir. Mira ykselmek demektir. Mevcut halden daha st bir mertebeye ykselmek... Peygamber Efendimiz ve btn peygamberler miralarn gerekletirmitir. Mirac Peygamberimiz birka kere yapmtr. Bilineni bizim kutladmzdr. Ancak bizde yle bir yanl anlama da vardr. Peygamber miracn gerekletirdi ve artk o kap kapand. "Hayr, ben mira yaptm siz de mira yapn" demektir. rnein namaz mminin miracdr diye bir pratik yapma imkn da sunuluyor.

Dini ilimlerin zahiri taraflar ilmel yakindir o halde...

Aynen yledir. Allah yemez, imez, dourmaz, retirsin. Fakat ben bunu iimde hissetmiyorsam? "Oysaki ah damarndan daha yaknm" diyor Allah. Hissetmiyorsan, burada problem var demektir. Problemi dzeltmek lazmdr. k olunacak tek ey Hak Teala"dr. "Ben sana senden daha yaknm diyor. Nereye gidersen, ben seninleyim" diyor. Onun mlkndeyiz, baka bir yere gitmi deiliz. O zaman bunu hissetme derslerine ihtiyacmz var. "nk ben ruhumdan fledim" diyor. Beni dnyaya getiren ebeveynlerimi hissediyorum, "Anam, babam" diyorum da "Benim Allah"m" niye diyemiyorum. te tasavvuf, bize yakn olan Allah" tanttrma, hissettirme sanatdr.

Okulara "Sen Atmadn Allah Att" Srr retilirdi

Baka meslek youn tekkeler de var m?

9 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Olmaz m? Pehlivanlar Tekkesi vardr. eyh efendi gre tutar. Hi mrit eyh ile gre tutar m? Ama orada tutar. Salto nasl atlr, el ense nasl ekilir, bunu retirken bunlarn manevi spirtel karlklarn da retir. Nefisle nasl gre yaplr onu retir.

Bir metafordur tm bu etkinlikler yle mi?

Kesinlikle hayatn tm metafordur. Medreseye gitsen retmezler sana bunu. Ama gitsen bir pehlivanlar tekkesine, hem pehlivan karsn orada, hem de maneviyat ehli karsn. Okular semtine gidersin, ok meydan semtine adn veren yer. Orada sana ok talimi yaptrlr. Grnrde sana ok sporu yaptrlyordur, fakat znde "vema remayte iz rameyte velakinnallahe rama" retiliyordur. Yani "Attn zaman sen atmadn Allah att" ayetinin srlar aklanr kulana.

lim duyguyu ldryor mu?

Hadis ilmini okuyanlarn Ak Muhammediyye"ye gelerek bir sanat icra etmeleri vaki deildir. iirleri yoktur. Onun iin kuruturlar. Ama bu hadisleri tekkeye getirdiin zaman "Anam babam sana feda olsun Ya resullallah" sz ilahilere girmi ekillerini grrsn. Peygamber methiyelerinin iirlerde yer aldn grrsnz. Tasavvuf baz problemleriyle birlikte gnmze kadar, slm dinini temsilde en nemli yntemdir. Bu hakk kendisine vermek zorundayz.

Hl ilmi ile kl ilmine bir rnek verir misiniz?

Hl ilmi kiinin varolusal hlidir. Ontolojik hlidir. Kl ilmi ise onunu laftaki halidir. Her kal ilmi sizde olmayabilir. Siz ok iyi bir tp doktoru olabilirsiniz. Ancak ayn oranda ok ileri bir sahtekar da olabilirsiniz. Zani, hrsz da olabilirsiniz. nk doktorluk sizde bir hl ilmi deildir, kl ilmidir. yi bir insan olsanz daha iyi olur, fakat doktor olmak iin art deildir. Hl ilmi asla yle deildir. Ancak sizden aa kabilir. inizden aa kabilir. Sizin haliniz ne ise sizden aa kabilir. Ondan dolay tasavvuf, hl ilimidir. Hl"i dzgn olandan kar. Hl"i yamuk olandan kl kar. Ayeti kerimede "lime tegulune m l tefalun" "Yapmadnz eyleri niin syleyip durursunuz" deniyor. Yapmakta olduun eyleri syle.

10 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Tasavvufi Eitim nsan mrn Yedier Yaa Gre Dzenler

Tasavvufun eitim sreci nasldr, rnein ya baremi nedir?

Farkl anlaylar vardr. Fakat yedili ya esasna gre eitim vardr. nsan mrn yedier yla blerek bir eitim plan yaparlar. nk her yedi senede bir insan deiir. nsan vcudu yeri senede bir kendini deitirir. Manev ilimler madd ilimlerden zordur. Madd ilimlerde zeknz ve fiziksel zellikleriniz yerindeyse rahatlkla ilerleyebilirsiniz. Ancak manev ilimler zel yetenek ister, incelik ister. Bunlar balangta hemen herkeste olmayabilir. Kaba saba bir ortamdan gelen insann ince zevkleri anlamas balangta beklenemeyebilir. Bir insan tasavvuf dman ise zellikle baz hocalar, kendi zel hayatlarnda da ne kadar grgsz olduklarn grrsnz.

Bir paralellik vardr arasnda yani...

Zevk-i Selim sahibi olup ince eylerden holanp, gzeli seven insandan tasavvuf kart pek kmaz. Yaa dnersek, krktan sonra daha ok ortaya ktna dair bir genel yaklam vardr. Elbette erken yata girenler de vardr. Fakat krktan sonra artk bir sr yaam ve hazr hale gelmitir. Artk hava atmalar filan kalmaz. Elliden sonra ise bedeni engeller kar ortaya. Artk Allah biraz burunlar srtmeye balar. "Ben ne yaklym, gzelim" de desen, genleme almalar yapsan da baz sinyaller gelmeye balar. Fiziksel kabiliyetlerde biraz gerilemeye balaynca o zaman ruh n plana kabiliyor. yi kmil bir insana da denk gelirse, krk krkbeten sonra elliden sonra eitimi daha dzgn olabiliyor. Bir de hayat var. Kii yemitir imitir, sevmitir, sevilmitir, felein emberinden gemitir. Bunlar da tasavvuf yolunu aabilir.

Deerli hocam verdiiniz bilgilerden dolay ok teekkr ederiz.

11 / 12

 Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluu Eitim Kltr ve Yardmlama D

Sizin ahsnzda okuyucularnza ben teekkr ederim.

Konuan: brahim YARI-Somuncu Baba Dergisi

12 / 12