Mariana YMERI Gentian VYSHKA

TERMINOLOGJIA E MJEKESISE - HUMBJE DHE KOMPESIME N PRKTHIM

N nj punim t botuar n serin e monografive t prkthyesve amerikan, n vitin 1998, ONeill shtron pyetjen: Kush mund t ishte prkthyes m i mir i materialeve mjeksore: gjuhtari q ka njohuri n mjeksi, apo profesionisti i mjeksis i trajnuar n gjuhsi? 1 ONeill mendon se, pr sa koh do t ket gjithmon e m shum prkthime mjeksore. t cilat do t mund t realizohen nga ata pak mjek profesionist q vazhdojn t prkthejn, duket fare e qart q prkthimi i materialeve mjeksore do tu mbetet n dor joprofesionistve mjeksor, d.m.th. prkthyesve me formim tjetr, kryesisht nga fushat e gjuhsis apo humanistiks. Prkthimi mjeksor, n fakt, sht dika q duhet br me saktsi milimetrike. Kjo bindje e prgjithshme e kritikve t fushs, buron nga fakti i pamohueshm q n qarkullim jan prkthime t dobta, shpesh t pakuptueshme, dhe pse jo edhe t gabuara. Kjo gj shpesh bhet shkas pr mosmarrveshje n diskutime edhe m t gjera sesa t specializuara, mjafton t kujtosh batutn e thjesht, spontane dhe njerzore q Kadareja shqipton me gojn e personazhit, i cili po prkthehej (N. Hrushov) te Dimri i madh: Prkthyesi, e di mir rusishten? Nga shekulli X deri n shekullin XVIII latinishtja mbeti gjuha e studimit n t gjitha universitetet e mdha europiane. Ajo aneksoi terminologjin mjeksore greke dhe arabe nprmjet transliterimit ose shtimit t para- dhe prapashtesave2. N prfundim t ksaj periudhe, ajo u zvendsua gjithandej nga gjuht vendse, e megjithat fjalori terminologjik mjeksor e ruajti me kryenesi brthamn e tij greko-latine, t ciln e mban t paprekur edhe sot e ksaj dite.
1

Pjesa e dyt e titullit sht marr nga libri i Umberto Eco-s, T thuash gati t njjtn gj, Tiran, Dituria,

2006, f. 100.
O'Neill M . Who makes a better medical translator: The medically knowledgeable linguist or the linguistically knowledgeable medical professional? A physicians perspective , American Translators Association Scholarly Monograph Series, X, 1998, fq. 69-80. 2 Crombie AC. Medieval and early modern science. Cambridge: Harvard University Press, 1967.

Shumkush beson se ai q zotron dy gjuh, mund t prkthej. Mjafton t perifrazosh ktu U. Eco-n q thot se prkthimi nuk sht thjesht kalim i informacionit nga njra gjuh n tjetrn, por n radh t par shtje kulturash3, dhe t shtojm q ve ksaj, sht fakt se prkthimi i materialeve mjeksore krkon domosdoshmrisht edhe zotrimin e nj gjuhe t tret, asaj t mjeksis. Dhe ktu nuk bhet fjal vetm pr at q quhet "leksik terminologjik trsor"4, por sidomos pr t ashtuquajturin "leksik terminologjik t nj fushe t veant t dijes" (n rastin ton mjeksia), ku do element i rrafshit t shprehjes i prgjigjet elementit prkats n rrafshin e prmbajtjes"5. Prkthimi i materialeve mjeksore, dhe pr me tepr i librave elitar, t ashtuquajtur libra referimi ose "Bibla" t mjeksis, nga anglishtja n shqipe, paraqet nj fush interesante dhe t pasur pr sa i prket prdorimit t termit, prkthimit t sakt t tij, por edhe prkthimit n prgjithsi. Problemet q hasen n kt fush, natyrisht jan t panumrta6. Si tham pothuajse q t gjitha gjuht europiane kan n terminologjin e tyre fjal me rrnj greko-latine, pra brthamn greko-latine, n terminologjin mjeksore. Kjo sht edhe arsyeja q n shkollat

N librin T thuash gati t njjtn gj, Tiran, Dituria, 2006, f. 171, Umberto Eco shkruan: "sht thn dhe tashm sht pranuar q prkthimi nuk sht thjesht nj kalim nga nj gjuh n tjetrn, por edhe nj kalim nga nj kultur n tjetrn, nga nj enciklopedi n tjetrn."
4

Agron Duro, Termi dhe fjala n gjuhn shqipe, Tiran, 2009, f.17. Po aty.

Mnyra m e mir dhe mbase m pezmatuesja pr t kuptuar se si mund t deformohet mendimi origjinal i nj autori, sht shqyrtimi i prkthimeve t veprs s Sigmund Freud-it n shqip, nga fillimi i viteve 1990, kur u hoq m n fund censura ndaj ktij autori. Prkthyer dhe shkurtuar vend e pa vend, m s shumti nga rusishtja apo italishtja dhe gati kurr nga origjinali, e po ashtu punuar nga prkthyes t cilt nuk patn kurr koh t msonin mjeksin, ca m pak psikiatrin dhe psikanalizn, Freud-i erdhi n shqipen e sotme prgjithsisht i cunguar, fragmentar dhe filozofikisht i bjerr. Nj shembull veanrisht i spikatur sht mnyra se si kan hyr n anglishte dy prej koncepteve m t rndsishme t galaktiks frojdiane. Freud-i e ndau jetn psikike (Seele) n t vetdijshme, t paravetdijshme dhe n t pavetdijshme. Pr t emrtuar kto koncepte, ai prdori fjalt e do fmije q ka si gjuh amtare gjermanishten. Kur fliste pr aspektet e vetdijshme t jets mendore dhe psikike, Freud-i prdori premrin vetor ich (un; anglisht I). Kur i referohej s pavetdijshmes, ai zgjodhi premrin es (ata si asnjans njjs kshtu e gjejm t prdorur te Gjon Buzuku, ndrsa n shqipen e sotme prdoret premri ajo i gjinis femrore: qe ajo q dgjuam?; anglisht it). Kta dy premra erdhn n anglishte si ego dhe si id, q t dyja kto huazime nga latinishtja, ka i ktheu t dyja kto koncepte kaq t rndsishme n dy shprehje pavetore dhe thjesht teknike. N fakt, asnj fjal nuk ka nuanca m intime dhe m personale brenda saj se sa un - uni (ich, apo anglisht I); prkundrazi sht fare e qart si pr lexuesin shqiptar ashtu si edhe pr lexuesit anglez (shih Bettelheim, Freud and Man's Soul: An Important ReInterpretation of Freudian Theory. Vintage Books, New York, 1984, fq. 3-5) q prkthimi i termit si ego bart brenda stigmn e egoizmit, t ciln Freud-i as q e kishte uar npr mend kur themeloi psikanalizn.

mjeksore njohja e latinishtes prbn nj nga fushat e studimit, n mnyr q profesionistt e ardhshm t kuptojn tekste mjeksore n gjuh t ndryshme. Ky ligjrim shkencor sht natyrisht pjes e sistemit t gjuhs dhe mund t klasifikohet n mnyra t ndryshme. Ky klasifikim sht gjithmon i vshtir, sepse kto gjuh (terminologjike) jan n zhvillim t vazhdueshm dhe pjesrisht prputhen me gjuhn e prditshme. Lotar Hoffmann paraqet dy mnyra t dallueshme t klasifikimit t gjuhve t prdorura pr qllime t veanta: nj ndarje vertikale dhe nj ndarje horizontale. Ndarja horizontale bhet n baz t fushave t ndryshme t dijes dhe sht e karakterizuar nga struktura e hapur, q do t thot se, pr shkak t evolucionit t shkencs, vazhdimisht lindin zona t reja. Sa i prket ndarjes vertikale, Hoffmann dallon sipas nivelit t abstraksionit, zhanrin e tekstit, folsit q prfshihen etj7. Ndrkaq, P. Lning8 propozon nj tipologji tjetr, n t cilin dallon katr nivele kryesore n prputhje me shkalln e specializimit t folsve q marrin pjes n komunikim, si edhe t qllimit t tekstit apo biseds: 1. Folsit q marrin pjes n komunikim: t dy specialist (mjek - mjek) Qllimit i mesazhit: primi i njohurive t specializuara, p.sh. n tekste shkencore: botime, raporte prmbledhse. 2. Folsit q marrin pjese n komunikim: specialist specialist i mesm (mjek student i mjeksis / personel shndetsor). Qllim i mesazhit: primi i njohurive baz, p.sh., n libra shkollor, doracak, monografi. 3. Folsit q marrin pjese n komunikim: specialist jospecialist (mjek - pacient) Qllim i mesazhit: udhzime praktike, p.sh., n sistemin arsimor, n libra dhe shkrime q synojn t japin disa njohuri popullarizuese. 4. Folsit q marrin pjese n komunikim: jospecialist jospecialist (gazetar lexues). Qllim i mesazhit: Problemet q ngjallin interes pr publikun e gjer n tekste popullore, artikuj n gazeta, revista me interes t prgjithshm dhe revistat e shndetit Tipologjia e Lning-ut sht shum e hollsishme dhe pr kt arsye shrben si korniz teorike pr hulumtime t gjera. Ne do t shohim disa probleme t teksteve shkencore t shkruara pr nj
7

Hoffmann, Lothar (1985): Kommunikationsmittel Fachsprache. Eine Einfhrung. Tbingen: Narr, cituar sipas "Translation of Medical Terms", t prmendur n kt artikull.
8

Petra Lning "Zur medizinischen Fachsprache. Stilistische Gliederung und Textanalysen". In: Muttersprache 91 (1981):, 83.

rreth lexuesish profesionist dhe joprofesionist. Ksisoj do t prqendrohemi vetm n nivelet 1 dhe 2. sht i njohur fakti q me krijimin e arsimit t lart mjeksor dhe me ngritjen e nj rrjeti spitalor n t gjith vendin, numri i botimeve nga fusha e kujdesit shndetsor, sht rritur jashtzakonisht shum. Kjo ka qen arsyeja edhe e vmendjes q i ka kushtuar Instituti i Gjuhsis dhe posarisht Sektori i terminologjis, hartimit t fjalorve terminologjik me synimin e kthjellt pr zgjidhjen e nj vargu problemesh t prpunimit, sistemimit, njsimit t ksaj terminologjie. Tashm jan botuar nj varg fjalorsh t till t punuar me komisione t prbashkta t prbra prej mjeksh specialist t fushs dhe gjuhtarsh terminolog: Fjalor latinisht-shqip i mjeksis (1975), Fjalor i termave t histologjis dhe t embriologjis: shqiplatinisht-frngjisht-rusisht (1986), Fjalor i termave t obstetriks dhe gjinekologjis: shqiplatinisht-anglisht-frngjisht-rusisht (1987), Fjalor i termave t stomatologjis: shqip-anglishtfrngjisht-italisht-rusisht (2003), Fjalor i termave t fiziologjis: shqip-anglisht-frngjishtitalisht-rusisht (2004), Udhzues bisedimesh mjeksore dhe fjalor shkurtimesh t fjalve mjeksore n gjuht: shqip-frngjisht-anglisht-italisht (2005) etj. T gjith kta jan kryesisht fjalor disagjuhsh, joshpjegues, dhe me nj synim t qart pr shqiprimin e termave dhe rregullimin sistemor t terminologjis s mjeksis. Edhe botimet shkencore t para viteve 90 karakterizohen nga prdorime t shumta termash shqip, kryesisht njfjalsh, me pak togfjalsha dhe pothuaj aspak terma gati fjali. Por far ndodh pas viteve 90? Dhe a ka qen prpjekja pr shqiprimin e termave n kt fush, sidomos pr at q Lning e quan niveli 1, e suksesshme? Pas viteve 90, n botimet shkencore mjeksore n vendin ton sht vn re nj prirje e fort, her-her mbizotruese, trysnia e anglicizimit t terminologjis. Dhe jo vetm n botime, por edhe n leksionet universitare: pr shkak t mungess s teksteve shqipe n disa lnd, do gj qe rekomandohet nga pedagogt pr tu lexuar nga studentt sht kryesisht n gjuhn angleze. Dhe, pa dyshim, q kjo rrethan po l gjurm n ligjrimin profesional t ksaj fushe. Kjo nuk sht nj dukuri e veant pr shqipen. Ndikimi i anglishtes n kt fush, n Shqipri, ndodhi m von9, pr shkak faktorsh gjeopolitik.
9

Gjrat me sa duket filluan t ndryshojn thelbsisht n pjesn m t madhe t gjuhve t Europs, n shekullin XX, kur anglishtja u kthye n gjuhn baz t t gjitha krkimeve shkencore n fushn e mjeksis. Prej gati m shum se nj shekulli, terminologjia e anglishtes moderne ka filluar t deprtoj thell n fjalorin mjeksor, duke u huazuar edhe prej shum gjuhve t tjera. Pa diskutuar ktu problemet e nj situate t till, duhet t pohojm q prparsit krkimore-shkencore t prdorimit t nj gjuhe t prbashkt jan t pamohueshme: anglishtja e sotme, si

Fjalort e botuar nga Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis10 megjithse prfshijn nj numr t konsiderueshm termash, nuk e prballojn dot vrshimin e termave t rinj t mjeksis, veanrisht pr deg e teknika q kan marr zhvillim vitet e fundit n bot. Mjafton t ndjeksh ribotimet e disa librave referenc, nganjher edhe vetm pas nj viti, t cilat prmbajn gjithmon kapituj t rinj, q lidhen me aspekte t reja dhe t tjera t trajtimit t smundjeve, me teknologji t reja apo thjesht me medikamente t tjera. Kto krkojn studime t mtejshme, t kujdesshme dhe prpjekje t organizuara pr t'i br t njohura rezultatet e tyre edhe prmes literaturs n shqipe. Pr sa koh q gjithkush e kupton anglishten (bhet fjal pr njerz t shkolluar, dhe mjeku detyrimisht do ta ket studiuar kt gjuh), a ka logjik q ta prkthejm trsisht nj dokument, tekst apo traktat mjeksor? N nj diskutim lidhur me kt shtje, Simon Andriesen q n krye t hers ngre nj tjetr shtje, e cila ka t bj me ekonomin e prkthimit11. Por natyrisht pr nj varg arsyesh dhe shkaqesh t shumta dhe specifike ligjore sht i detyrueshm realizimi i prkthimeve mjeksore, mjafton t kujtojm udhzuesit dhe detyrimet shtetrore, t cilat e shtrngojn prodhuesin ti ofroj prdoruesit material n gjuhn amtare. Nga ana tjetr, prparimet n arsim kan kontribuar n lindjen e lexuesit joprofesionist, por ndrkaq t mirinformuar dhe mjaft t interesuar n shtjet e kujdesit shndetsor. Njerzit tashm jan t etur pr t msuar m shum pr trupin e tyre. Krahas ksaj, zhvillimi i shpejt i mjeteve t komunikimit ka kontribuar gjersisht n popullarizimin e smundjeve, shenjave dhe simptomave t tyre, q tani formojn nj pjes integrale n gjuhn e prditshme. M shum mbase se pr do gj tjetr, kujdesi shndetsor sht nj shqetsim i prhapur, dhe pacientt
barasvlers dhe valut e shkmbyeshme, ka mundsuar sinkronizimin dhe njtrajtsimin e studimit shkencor, duke universalizuar vlerat, kriteret, parametrat dhe metodologjin e krkimit mjeksor. 10 sht pa dyshim e nevojshme, n kt stad t zhvillimit t gjuhs standarde shqipe, t ket edhe nj planifikim terminologjik. Si institucioni kombtar i vetm me nj sektor t veant pr terminologjin, i prket ktij Instituti shkencor t formuloj politikat e ktij planifikimi terminologjik, edhe n prputhje me Guidn e miratuar nga Unesco, ku thuhet q para ktij planifikimi "duhet kryer nj vlersim gjithprfshirs i gjendjes s zhvillimit t gjuhve speciale, terminologjike, n bashksin gjuhsore, si edhe i ndikimit t ksaj gjuhe t specializuar ose t ndrveprimit me politika dhe strategji t tjera, si edhe e fundit, por jo nga rndsia, e sjelljeve t bashksin gjuhsore n prgjithsi ndaj gjuhs dhe terminologjis.... Pr m tepr, synimet e politiks terminologjike, si edhe mundsit e realizimit t tyre duhet t jen t qarta, n mnyr q t kryhet nj vlersim i plot i situats n kt fush dhe si rrjedhim t arrihen prfundime t vlefshme." Guidelines for Terminology Policies. Formulating and implementing terminology policy in language communities, UNESCO, 2006.
11

Andriesen S. Medical translation: what is it, and what can the medical writer do to improve its quality?, AMWA Journal, Vol. 21, No. 4, 2006, fq. 157-159.

presin nga mjekt e tyre informacion gjithmon dhe m t hollsishm. Rritja e numrit t botimeve t teksteve shkencore popullarizuese sht nj aspekt tjetr n prhapjen e gjuhs mjeksore n shtresa q nuk lidhen drejtprdrejt, si profesionist, me kt fush. Megjithat, prdorimi i termave shkencor dhe i ligjrimit shkencor12 mund t prbj nj penges n t kuptuarit n mes mjekut dhe pacientit, dhe kjo sht arsyeja pse profesionistt paraplqejn t prdorin terma nga gjuha e prditshme, kur flasin me pacientt e tyre13. Anglishtja si lingua franca? Duket krejt qart q gjuha angleze ka marr stafetn n t gjith literaturn dhe krkimin shkencor. Aktualisht sht rregull q do artikull mjeksor, i cili nuk shkruhet n anglisht, do ta ket nj abstrakt ose prmbledhje n kt gjuh. Ca m tepr n mjaft specialitete mjeksore kan deprtuar koncepte dhe terma t anglishtes, n form huazimesh t pastra foljore, gati-gati t paprkthyeshme ose t paktn, t prkthyeshme keq e me vshtirsi. Po sjell vetm disa terma t cilt kan ardhur n gjuhn shqipe n botime t fundit prmes dy mnyrash: ose duke br transkriptimin e termit, pra Lichen simplex chronicus jepet edhe Liken simpleks kronik, ose lihet n formn e vet origjinale. Po kshtu, vetm t transkriptuar jan shembujt q vijojn Acidoza tubulare renale proksimale, Acidoza hipokalemike e tubulit renal distal, sindroma nefrotike idiopatike. Ka disa terma t tjer q lkunden midis prshtatjes s tyre n sistemin gjuhsor t shqipes, por q ruajn gjithsesi, n kllapa, ose prdorin njherazi edhe fjalt e huaja, hematuri intermitente ose t vazhdueshme. Ja disa shembuj t tjer, t marr nga manuale mjeksore t cilat u vihen n dispozicion studentve t mjeksis: Termi nefroz lipoide u shpik nga Munk
12

Greimas jep nj prcaktim t till t ligjrimit shkencor: nga nj an, sht nj ligjrat q ka nj kuptim, sepse dallohet nga t tjert ndaj t cilve mban nj raport kritik, nga ana tjetr, ka kuptim vetm kur sht pjes e nj intertekstualiteti shkencor, e nj trsie komunikimesh q e prligjin. Shih m gjer: A. J. Greimas, Des accidentes dans les sciences dites humaines, Versus, 12/1, f. 1-31.
13

Nj komunikim i till, mund t ket disa shfaqje, p.sh., mjeku zakonisht prdor termin diabet apo apendicit dhe n prgjithsi pacienti e kupton q bhet fjal pr at q ai e quan smundja e sheqerit ", ose n rastin e dyt q sht i krcnuar nga nj ndrhyrje kirurgjikale, por mjeku mund t shkoj m tej dhe t prdor termin diabet mellitus, dhe pacienti t mendoj q ka dika m shum sesa kishte menduar! Por kur mjeku i thot pacientit q ka nj katarakt, me siguri q hera e par do t ishte shokuese, derisa mjeku t'i shpjegoj q bhet fjal pr at q nga populli quhet perde e syrit. E njjta gj ndodh p.sh., n gjermanishte ku mjeku prdor zakonisht termin Diabetes, ndrsa pacientit do t'i plqente t prdorte fjaln Zuckerkrankheit ('smundja e sheqerit'). Termi 'smundja e sheqerit jep nj ide mjaft t prgjithshme t smundjes dhe nnvizon vetm nj aspekt t gjith ksaj situate patologjike.

n vitin 1913, pr t prshkruar pacientt me edem, proteinuri t rnd, hipoproteinanemi dhe hiperlipidemi, tek t cilt mikroskopia renale tregonte glomerul normale dhe pikza lipide n qelizat tubulare; N fibrozn cistike mutacionet e gjenit rregullues t proteins transmembranore t fibrozs cistike, q kodon nj kanal t jashtm q sekreton Cl, japin humbje t mdha kutane t Cl n mnyr t vazhdueshme; Glomerulonefriti akut ose nefropatia e IgA-ve gjithashtu mund t shfaq dhembje t ndryshueshme t mesit, veanrisht gjat atakve t hematuris mikroskopike; Likenifikimi shfaqet n dermatitin atopik, dermatitin ekzematoz, psoriaz, lichen simplex chronicus dhe mikozn fungoide. Le t mendojm p.sh. pr terma t tjer si komplianca, kaq e prdorur n farmakologji ose terapi, sa her q duam t prshkruajm mnyrn se si pacienti respekton kshillat apo merr medikamentin e prshkruar; apo pr spin-echo, nj term i fiziks q ilustron nj koncept t rezonancs magnetike. Me sa duket, sht e logjikshme q kta terma t anglishtes t mbeten si jan, jo vetm pr arsye t prkthimit t vshtir, por edhe sepse n formn e tyre origjinale, ata jan m t kuptueshm dhe orientues pr specialistin e fushs. Ve ksaj, sa her q bhet prpjekje pr shqiprim, prballesh n fakt me nj prkthim t termit: pra, sht m e prshtatshme t thuash skolioz apo deformim i shtylls kurrizore, t thuash spina bifida
apo shtyll kurrizore e paformuar mir?

Mendojm se ky sht nj problem me t cilin duhet t prballen gjuhtart q prej vitesh hartojn fjalor terminologjik: a jan dhe sa jan t vlefshm kta fjalor, pra mbasi nj fjalor i till hartohet, cilat jan prvojat praktike t zbatimit ose moszbatimit t tyre, apo kta fjalor mbeten si propozime pa jehon? Mos vall duhet t ndryshoj dika n konceptin themelor t ktyre fjalorve, q ka t bj sipas nesh: a) me ruajtjen e disa termave themelor n format e tyre origjinale (latinisht ose anglisht), duke kryer transkriptimet e prshtatshme, por pa mtuar (jemi gjithnj n nivelin 1, t parashtruar m lart) t japim terma shqip, t cilt ose jan po aq t panjohura pr specialistt dhe n disa raste t pasuksesshm, edhe pr shkak t mbartjes s disa kuptimeve, prve atij terminologjik14; b) me propozimin e sakt pr terma sidomos togfjalsh; c) me hartimin e fjalorve shpjegues, m shum sesa t fjalorve shumgjuhsh pa shpjegime dhe ) me verifikimin e praktikave15, pra t ususit, q shpesh vendos.

14

P.sh.., far mund t thuhet pr termin shqip t cilit i korrespondon : lupus eritematoz sistemik? Ne propozojm q termi t mbetet ky, vini re q praktika ka br disa transkriptime t vlefshme pr ta futur n sistemin ton gjuhsor.

Kjo prballje me kundondodhjen e termave anglisht ka qen nj problem jo i vogl pr Institutin e Gjuhsis. P.sh., nj komision i formuar nga specialist terminolog dhe specialist t fiziologjis, kan hartuar nj fjalor t termave t fiziologjis pesgjuhsh (shqip-anglishtfrngjisht-italisht-rusisht) n vitin 2004. Sigurisht q Departamenti i terminologjis i Institutit t Gjuhsis dhe Letrsis ka nj prvoj tejet t gjer n prpilimin dhe botimin e fjalorve t ksaj natyre ose thjesht dygjuhsh; por botimi i fjalorve mjeksor mbetet prapseprap nj sfid16. Grupi hartues i Fjalorit t termave t fiziologjis (Tiran, 2004) pohon n parathnien e ktij fjalori se prpjekje u bn pr t futur n fjalor terma kryesisht shqip 17 si baraspesh (pr ekuilibr); shprhapje (pr difuzion); trysni (pr presion); tejim (pr transmetim); shpeshtsi (pr frekuenc); tregues (pr indeks) etj. (Fjalor i termave t fiziologjis, 2004). Por kta terma jan po aq t nevojshm edhe pr fusha t tjera t shkencs, si fizika, matematika etj. Ktu bhet fjal pr terma si ata t prmendur m lart, pr fusha t tilla si f.v., gjenetika, e cila sht tashm njeh nj hop n zhvillimin e saj. Pra, ne duam t vm n dukje tri situata t rndsishme n komunikimin e nivelit t par, specialist-specialist18: Rastin kur vetm termi me zanafill nga greqishtja ose nga latinishtja sht i prshtatshm; rastin kur shfaqen t dy termat, termi shqip i ndjekur nga termi i huaj n kllapa, dhe m n fund rastin kur edhe vetm termi shqip mund t jet i mundshm dhe i prshtatshm. Po e krahasojm kt prdorim me gjermanishten, q njihet si nj gjuh ku bhen prpjekje pr gjermanizim termash.

15

"Politika terminologjike dhe realizimi i saj do t dshtoj, nse qndrimi i publikut sht mosprfills ose, edhe m keq, i pafavorshm ndaj ksaj politike." Guidelines for Terminology Policies. Formulating and implementing terminology policy in language communities, UNESCO, 2006. 16 Gjat meditimit rishtazi mbi kt sfid, m s pari na vjen ndr mend puna titanike e K. Qiriazatit, R.Andonit dhe Gj. Mings gjat hartimit t Fjalorit latinisht-shqip t mjeksis, nj produkt ky pothuaj i paprsritshm dhe gjithsesi i pazvendsueshm pr terminologun e mjeksis. 17 Megjithat, si pohohet n vijim jan ln n fjalor nj varg termash t huaj, t cilt kan ngulitje t madhe n terminologjin e fushs s mjeksis n prgjithsi dhe t fiziologjis n veanti [...] si konfigurim (i zemrs), konstitucion (trashgimor), akomodim (i syrit), debit (gjaku) etj. (ibid, fq. 6-7).
18

Shih edhe Katrin Herget, Teresa Alegre, t cilat n studimin e tyre "Translation of Medical Terms" n: Translation Journal, e kan br kt vlersim situatash, duke pasur parasysh gjuhn portugeze.

Prdorimi i termave me zanafill latine ose greke

Termi n shqip

Termi n anglisht (kryesisht Termi n gjermanisht nga latinishtja ose gr.) Acne Allergy Apathy Asthma Bronchitis Diphteria Edema Embolus Lipoma
Carcinoma (karkinos, gr.) Hemangioma Symptom

Akne Alergji Apati Astm Bronkit Difteri Edem Emboli Lipom Karcinom
Hemangiom Simptom

Akne Allergie Apathie Asthma Bronchitis Diphterie dem Embolie Lipom

Karzinome Hmangiom Symptom

Tromboz
Demenc Gjinekomasti

Thrombose
Dementia Gynecomasty

Thrombose
Demenz Gynkomastie

Prdorimi i paraplqyer i termave me burim latin ose grek pr shkak t saktsis shkencore Termi i prdorur n Edhe termi i gjuhn shqipe nga specialistt angina pektoris Diabet mellit dhimbja e kraharorit ose e gjoksit smundje e sheqerit Diabetes Zuckerkrankheit Angina pectoris Herzenge shqipruar Termi i prdorur nga specialistt n gjermanishte Edhe termi i gjermanizuar

skolioz ekzofori leucemi takikardi epilepsi Chorea Huntington febre tifoide hepatit tuberkuloz pertussis

deformim i shtylls kurrizore

Skoliose Exophorie Leukmie Tachykardie Epilepsie Chorea Huntington Typhus Hepathitis Pertussis

Seitverbiegung der Wirbelsule Schielen nach auen bzw. innen Blutkrebs Herzrasen, Herzjagen Fallsucht Veitstanz Fleckfieber Gelbsucht Schwindsucht Keuchhusten

smundje e gjakut rrahje t rregullta zemre smundje e toks ethe t tifos verdhz kolla e mir

smundje e mushkrive Tuberkulose

Prdorimi i paraplqyer i termave me burim latin ose grek pr t mnjanuar ngjyrime t mundshme negative Termi i prdorur n gjuhn shqipe nga specialistt adipozitet anoreksi bulimi dhjamosje Munges oreksi Edhe termi i shqipruar Termi i prdorur nga specialistt n gjermanisht Adipositas Anorexie Bulimie Fettsucht Magersucht Ess- und Brechsucht Edhe termi i gjermanizuar

Disfunksion erektil Impotenc (prap jemi n mjedisin latin, por i prhapur dhe i njohur si

erektile Dysfunktion Impotenz

term edhe n popull) flatulenc Prani e gazrave Flatulenz Blhsucht

Kjo dilem dhe marrveshje me vetveten m s pari ka t bj me gjetjen pikrisht t nj baraspeshe ndrmjet huazimeve t pashmangshme dhe termave t shqipes. N t vrtet, prdorimi pionier i nj termi shkencor t shqipes gjat dgjimit t par mund t provokoj ndjesin e kndshme t nj gjetjeje t fjetur por kurr t verbalizuar m par; megjithat deri n futjen e tij n fjalorin e gjuhs s prditshme, sht nj rrug e gjat. Procesi pak a shum shkon sipas nj skeme t pohuar nga autori i fjalorit ndoshta m t famshm t anglishtes s sotme, Noah Webster: Gjuha nuk sht nj konstrukt abstrakt i njerzve t shkolluar apo i hartuesve t fjalorve; ajo sht dika q buron prej puns, nevojs, lidhjeve, gzimeve e ndjesive njerzore, shijeve t brezave t tr; ajo ka nj baz t gjer dhe t thell, t afrt me vet tokn.