HACI BEKTA VELNN YAAM FELSEFES, NAN VE RETS Ali Duran Gliek

ZET Bu almada, Hac Bekta Velinin yaam felsefesi, inan ve retisi ele alnmaktadr. Hac Bekta Veli retisinin onun yaad adaki rol ve gnmzdeki etkileri anlatlmaktadr. Hac Bekta Velinin sosyal, siyasal, ekonomik, etnik ve dinsel alanlardaki grleri belirtilmektedir. Ayrca yazya Hac BektaVeliden alnan sz ve iirler de eklenmitir. ASTRACT In this study, the life philosophy, belief and teaching of Hac Bekta Veli is taken up. The role of Hac Bekta Veli teaching in the area he lived, and its effects today are explained. The views of Hac Bekta Veli on social, political, economic, ethnic and religous areas are stated. Sayings and poems of Hac Bekta Veli are also added. Anahtar Kelimeler: Hac Bekta Veli, Bektailik, Alevilik. Key Words: Hac Bekta Veli, Bektashim, Alevism.

Hararet nrdadr, sacda deildir Keramet batadr, tacda deildir Her ne arar isen kendinde ara Kudste, Mekkede, Hacda deildir. Hac Bekta Veli Yolumuz, ilim, irfan ve insanlk sevgisi zerine kurulmutur diyen Hac Bekta Veli, retisinin temel ilkelerini ieren bu anlaml dizeleriyle sadece o dnemin deil, gnmzn insanna da nemli mesajlar veriyordu. Hac Bekta Velinin, 13. yzylda Anadoluda uyard bu era (bilim ), savunduu dnceler ve balatt yeniliki hareketler (reformlar), sadece Avrupadaki Hmanizm ve Rnesans hareketleri-ni deil, ayn zamanda 17. ve 18. yzylda gelien sivilleme harketle-rini de andryordu. Sen seni bilirsen yzn Hddr; sen seni bilmezsen, Hak senden cddr!... diyen Hac Bekta Veli, her eyi insanda arayan, Hakk kendi znde, kendi zn Hakkta bulan bir hakikat insan (Mrid-i Kmil); bilimi ve sanat kendisine rehber klan bir dnrd. Hac Bekta Veliye duyulan ilgi, gsterilen sevgi, ite onun, Alevi-Bektai retisinin temelini oluturan insan-Tanr-doa sevgisi ve varlk birlii ilkesine dayanan hmanist yaam felsefesi ve gizemci retisinden kaynaklansa gerektir.

12.-13. yzyln sava ve kargaa ortamnda, barn ve mazlumun simgesi olan bir gvercin donuyla Anadoluya gelen Hac Bekta Veli, sava yerine bar, dmanlk yerine dostluu, kin yerine sevgiyi ve hogry temel ilke edinen bir hmanist ve bu ekolle farkl dillerden, farkl kkenlerden ve kltrlerden gelen insanlar bir at altnda toplayan; ceylanla arslan (zayf ve gly) dost olarak kucaklayan bir halk nderiydi. Hi bir milleti ve insan ayplamaynz! diyen Hac Bekta Veli, bu evrensel dncelerden ve Anadolunun yaam gereinden (sosyal, siyasal, ekonomik, etnik ve dinsel yapsndan) yola karak, Alevi inan-cna mensup dier Anadolu ve Horasan erenleriyle, heterodoks Batn evrelerle; Gaziyan-i Rum (Anadolu Gazileri), Ahiyan- Rum (Anado-lu Ahileri), Abdalan- Rum (Anadolu Abdallar) ve Bacyan- Rum (Anadolu Baclar) gibi tekiltlarla birlikte Anadoluda yeni bir ekol gelitirdi. Uygarlklar hazinesi Anadolunun o zengin kltr mozaiini bozmadan, paralamadan farkl eleriyle, sevgi ve hogr temelinde biraraya getirdii ve tasavvufla birletirdii bu yeni oluum, Anadolu Aleviliiydi. Alevi retisinin aa ak olmas ve bu retiye mensup insanlarn byk ounlukla sekularist (ada), demokratik, laik ve sosyal hukuk devletinde yana olmalar, ite, ta 13. yzylda Anadoluda batdaki reformlar dzeyinden balatlan ve zamanla gelitirilen bu yeniliki hareketler sayesindedir. Bilimden gidilmeyen yolun sonu karanlktr; dnce karan-lna k tutanlara ne mutlu; kadnlar okutunuz; dinine diz-lerinle deil, kalbinle balan; okunacak en byk kitap insand. diyen Hac Bekta Veli, inanc hurafalerden arndran, onu akla, man-ta ve sevgi temeline dayandran, kadn ve erkek eitliini savunan ve o dnemde Hatun Ana nderliinden kurulan Anadolu Bac-lar tekiltna byk destek veren bir reformcu; halk kltrne ve eitimine nem veren; retimde ve leimde sosyal adalet ilkesini be-nimseyen; insann aln ak ve cesur dolamas iin her eyden nce adaletli olmas gerektiini savunan bir dnrd. 12.-13. yzylda Hac Bekta- Veli ve Yunus Emreyle Anadolu da gelien, yaygnlaan, dou ve bat kltrleri arasnda iyi bir anlama zeminini oluturan Alevi hmanizmas, sadece insan sevgisine deil ayn zamanda Tanr ve doa sevgisine de dayanyordu.
Hac Bekta Veli, sadece insana deil, ondan ayr grmedii ve onun bir paras sayd doadaki dier varlklara ve tabiat unsurlarna da ayn nemi veriyordu. Alevi inan ve retisinde lem-i Anasr denilen madd lemin drt temel unsuru (ar anasr) olan toprak, su, ate ve yele (havaya) kutsiyet derecesinde nem verilir. nsann cemlini (yzn) Hakkn cemli, gnln Hakkn evi bilen Hac Bekta Veli, sadece insanlarn deil, hayvanlarn bile incinmesine ve onlara ikence yaplmasna karyd. te, Hac Bekta Velyetnmesinden buna bir rnek: Bir gn, Hac Bekta Velinin dervii olan Kalacuk kads, yanna al-d birok muhiple birlikte Hz. Hnkr ziyaret etmeye giderler. ...Yolda, otlu, sazl bir alana geldiler. grdler ki orada bir blk kara canavar (domuz) yatmada. lerinden biri, stlerine vard, domuzlar ka-tlar, o adam, bir yavru yakalad. Birinde bir an varm, domuzun boynu-na takp salvermek istedi. Kad, gelin etmeyin, erenleri ziyarete gidiyo-ruz; bu, doru bir i deil. Hayvanlar, bunun sesini duyunca korkudan, kamadan kendilerini helk ederler dediyse de dinletemedi. Yavrunun boynuna an taktlar. O, brlerine yetieyim diye kotuka, an sesinden rken canavarlar kamaya koyuldular; adamlar da bunu g-rp gltler, yollarna revan oldular; vara vara Krehire geldiler. O sralarda Hnkr, Krehirine gitmiti. Ahi Evrenle Glpnarnda sohbet ediyordu. Bunlar da Hnkrn orada olduunu duyup geldiler, Hnkrn elini, ayan ptler. Hnkr, bunlara bakp dedi ki: O hay-vancklar, size ne yapt da o yavruyu tutup boynuna an takarak brakr-snz; ann sesini iiten hayvancklarn kimisi kaa kaa helk oldu, ki-misi de lm haline geldi. Hakka giden hak urum hakk iin hi bir yerde alnmz terlemedi, ancak o yavrucuun ardndan yetiip boynundan o an alncya dek alnmz terledi; ite o yavruya taktnz an. Hnkr, an gsterince hepsi de ard, elini ayan perek zr diledi-ler.Erenler sularn balad. Kadlktan dnp dervi olana da senden dedi dervilik kokusu gelmede. Dervi olann, hibir yaratlma ezi-yet etmemesi gerekir. (Buna benzer bir menkbe de Kayagusuz Abdal n, Abdal Musa ile bulumas ve ondan nasip almasyla ilgili anlatlr).

Hac Bekta Velinin, Hoca Ahmed Yesevi Derghnda eitim ve renimini tamamladktan sonra, Lokman Perendeden nasib ve emanetlerini alp, o dnemin sava ve kargaa ortamnda, gnmzde de barn simgesi olan gvercin donuyla Rum lkesine (Anadoluya) gelii olduka anlamldr. (Velyetnamede her ne kadar Hac Bekta Velinin Hoca Ahmed Yeseviden emanetlerini ald ve Hac Bekta Veli, onun adaym gibi gsterilmekte ise de, aslnda ikisinin yaam arasnda aa yukar bir asrlk fark vardr. Bu iliki, sadece manevi anlamda kurulan bir ilikidir. Bu anlamda Ahmed Yesevi, Hac Bekta Velinin manevi mrididir). (Konuyla ilgili geni bilgi iin Hac Bekta Veli Velyetnamesine bkz.) Hac Bekta Veli, barn ve mazlumun simgesi gvercin donuyla Anadoluya ayak basarken, yrtc ku doan ekline girip, onu av-lamak isteyen Hac Dorula yle seslenir: Ey Dorul! Er, erin stne byle gelmez! Siz bize zalim klnda geldiniz, biz size mazlum klnda. Eer gvercinden daha mazlum bir mahluk bulsaydk, onun eklinde gelirdik! (...) Evet, gvercin donunda, mazlum klnda Anadoluya gelen ve mazlumun, yoksul Anadolu halknn safnda yerini alan ve bir sre Amasyada Baba lyas ve Baba shakn yannda hizmet veren Hac Bekta Veli, daha sonra Sulucakarahyke, bugnk Hacbekta ile-sine yerleti. Anadolu insanlarnn yaam biimleri, inanlar ve kltrel deerleriyle yorulan, onlarn sentezinden oluan Anadolu Alevi-Bektai inancn ve yaam felsefesini burada yayd. Hac Bekta dergh, Alevi-Bektai inancnn bir merkezi olduu gibi, sosyoekonomik ve politik dayanmann da bir merkeziydi. Bir kltr merkezi olan bu derghta halk irad edecek, aydnlatacak ve halkn sorunlaryla ilgilenecek derviler, mritler, dedeler, dede-babalar yetitirildii gibi, Ahi kurumlaryla (meslek loncalaryla) bir-likte eitli meslek dallarnda eitim de veriliyordu. Hac Bekta Veli ile birlikte ayn dnce ve inan dorultusunda hizmet veren nl dnrlerden (mutasavvflardan) bazlar ise unlardr: Krehirde Ahi Evren Veli ve Muhlis Paann olu k Paay Veli, Amasyada Baba lyas ve Baba shak; Eskiehirde Yunus Emre, Aksaray/Ortaky/Taptuk kynde Taptuk Emre; Bilecikte eyh Edebali (Osman Gazinin mridi ve kaynpederi); Rumelide Sar Saltuk; stanbulda Karaca Ahmed Sultan; Tokatta Barak Baba, Antalya/Elmalda Abdal Musa Sultan; Akehirde Seyyid Mahmud Hayrani, ayrca (Hac Bektan) halifelerinden Ceml Seyyid, Saru smail, Kolu Ak Hacm Sultan, Pir Ebi Sultan, Gven Abdal gibi erenler ve Hatun Ana, Kutlu Melek (Kadnck Ana), Fatma Bac, Muhterem Hatun, Rabi Bac, Zeynepcik Ana, Ba Ak Ana, Cell Hatun gibi kadn nderler. (...) Velyetnmede, Emir Cem Sultan adnda, Sulucakarahykn gney tarafndan byk bir tekke kuran bir erden szedilir. Bu Er, bir gn Hac Bekta Veliyi ziyarete gider; niyazlar yaplr,

kurbanlar tlanp yenilir. Emir Cem Sultan, tekkesine dndkten sonra, dervi-leri, Hac Bekta Velinin nasl bir Er olduunu sorarlar. Emir Cem Sultan, u yant verir: Hnkr, yle bir denizdir ki, deme nesne onu bulandrmaz. Evet, deme nesnenin bulandramad, engin dncesiyle bir deryay andran Hac Bekta Veliyi btn ynleriyle, eksiksiz ve noksansz anlatmak, yazya dkmek kolay olmasa gerektir. Bizim burada sunmaya altmz, bu engin deryadan sadece bir damladr. (O) bir yoldatr ki Yitirmeye kimse onu: Karanlktr bilim zre gidilmeyen yolun sonu. Ne olursa olsun Yeri: Yreinin arlncadr kiinin deeri. Durup bekleme yznn gzellemesini Davran biraz, silkin: yi mi olsun karndaki, Sen iyi ol ilkin. Dnce karanlna k tutanlara ne mutlu. Yalnz bilgelerdir, hem ar olan, hem artc olan. Dnceyi, eylemi, sevgiyi siz, Tanrnn tad biliniz. Gnetir tokma Gkyz bir davul, Gmler gece gndz: Ara bul. Bir sz ki syler ite

Dalar, talar bara bara: Ne ararsan, kendinde ara. (Fazl Hsn Dalarca; Hac Bekta Veliden lkeler) Konuyu, insanlk bu nl dnrn (Hac Bekta Velinin), bugn de bize nemli mesajlar ileten u anlaml szleriyle (zdeyi ve iirleriyle) balayalm: Ellerin kbesi var, benim Kbem insandr. Okunacak en byk kitap insandr. Doruluk dost kapsdr. Doruluk kararghmzdr. Dosttan gayr dost aramak, fesd- muhabbet ve butlan- (hkmsz, bo) mrifettir. Komu hakk, Allah hakkdr.Komu hakkna dokunulmaz; emanete hyanet edilmez. Gze nur gnlden gelir.

nsann cemali, sznn gzelliidir; kemli, ilerinin doru-luundadr. Yani insann ziyneti (ss) ve gzellii, szlerinin iyi-liindedir; kemli de iinin drstlndedir. Hibir milleti ve insan ayplamaynz. Dini, dili, rengi ne olursa olsun, iyiler iyidir. limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr. Dnce karanlna k tutanlara ne mutlu.

Madde karanl, akl nuru ile; cehalet karanl, ilim nuru ile; nefis karanl, marifet nuru ile; gnl karanl ak nuru ile aydnlanr. Akl aya, ilim yldza, marifet gnee benzer. Kadnlar okutunuz. ncinsen de incitme. Dmannzn da insan olduunu unutmaynz. Kuvvetini zavallya deil, zalime kullan. Ara bul! Her ne arar isen kendinden ara. Dnceyi, eylemi, sevgiyi siz, Tanrnn tad biliniz.

Yolumuz, ilim, irfan ve insanlk sevgisi zerine kurulmutur. Yreinin arlncadr kiinin deeri. yi mi olsun karndaki, sen iyi ol ilkin. Yalnz bilgelerdir, hem ar olan, hem artc olan. Marifet ehlinin ilk makam edeptir. Nefsine ar geleni kimseye tatbik etme. Nebiler, veliler insanla Allahn hediyesidir. Eline, diline, beline sahip ol. nsann olgunluu, davranlarnn doruluundandr. Delilsiz szle gyapta bulunma. Doru yola gidene veli, eri yolda gidene deli derler. Asl kr, nankrlktr. yilie kar ktlk, hayvanlktr.

nsanolunun en byk dmanlar yalanclk, nefsine dknlk, mal ve mevki hrs, gybet, edepsizlik, hyanet ve Hakk inkardr. Namahreme bakma, hatr ykma, baa kakma, dnya iin kayg ekme Dinine dizlerinle deil, kalbinle balan. Biz, dile ve sze deil, ze ve hale bakarz. Ayaa kalkacaksan, bari hizmet iin kalk. Ham piiremezsen, bri pimii ham etme. Mridlik alclk deil, vericiliktir. Bizim semahmz ilahi bir aktr. En byk keramet almaktr. almadan geinenler bizden deildir. znle, sznle, gznle iinde ol. Edep elbisenizi srtnzdan lnceye dek kartmaynz. Bizim meclisimizin taraf yoktur. Bilim, geree giden yollar aydnlatan ktr. limin sohbeti, cahilin ibadetinden daha faydaldr.

 limlere fikir lzmdr, dervilere zikir. Zira ki fikirsiz lim, seraptr; zikirsiz dervi yapraksz aatr. Fikirsiz lim, Nuhsuz gemidir; zikirsiz dervi, ruhsuz kalbidir. Fikirsiz lim, Tursuz Musadr ve zikirsiz dervi, nursuz kandil-dir. okunur. olma! Biz olduumuz gibiyiz ve yle de olacaz; iki lemde, bugn de, yarn da. Eer ilerlemek istiyorsan herkesin nne atlma. Merhem ve mum gibi ol, diken olma! Hi kimseden sana fenalk gelmesin istersen, fena zl, fena dnceli ve fena huylu Fenalardan sakn, temizlerle lfet (sohbet) et. nk lfet hem zehirdir, hem panzehirdir. Marifet gne (gnee), akl aya, ilim yldza benzer. Ve hem ay, gn doar, dolanr; ilim

Ol sz verme, l sznden dnme. Her tavlada boanan, bizim tavlada yer bula; bizim tavladan boanan, baka tavlada yer bulmaz ola. Gel ha gel, insan ol da yle gel. Drt ey, her eyin en yazdr: 1. Gnee kar yanan k; 2. Grmeyen gze kar gzel yz; 3. orak topraa kar gzel yamur; 4. Karn toka kar ho bir yemek, ahmaka kar hak sz. Be ey mutluluun delilidir: 1. Doru szllk; 2. Gzel ameller; 3. Olgunlama iin gsterilen aba; 4. Helalndan rzk arama; 5. Hl ehli dervilerle sohbet. ne yazk! inde kibir, dmanlk, cimrilik, kskanlk, fke, maskaralk gibi trl eytan ii olanlara

Bunlar dlarnda su ile ykansalar (abdest alsalar) hi temiz olurlar m? eytana mahsus bu eylerden biri bile iinde olan bir kimse, ne kadar ibadet ederse etsin, hepsi bouna olur. artamaz). Kendini temizlemeyen bakasn temizleyemez. (Kendisi ar olmadan, bakasn

nsanoluna kfirden de byk dman vardr: Birincisi hava v heves (nefsine dknlk), ikincisi dalalet ve kibir (sapknlk ve kendini beenmilik), ncs yalanclk ve kalleliktir. Ademde deil mi seb-l mesani, Ademde deil mi yet-l Krsi? Sen seni bilirsen yzn Hdadr; sen seni bilmezsen, Hak senden cdadr.

Sevgi muhabbeti kaynar yanan ocamzda Blbller evkle gelir, gl aar bamzda

Hrslar, kinler yok olur akla meydanmzda Arslanlar, ceylanlar dosttur kucamzda *** Erkek dii sorulmaz muhabbetin dilinde Hakkn yaratt her ey yerli yerinde Bizim nazarmzda kadn erkek fark yok Noksanlk, eksiklik senin grlerinde *** Ayar sohbetinin kkn kazmak isterim Gnlm yalnz dostun lisanna az yapmak isterim Dnya ve hiret gamn gnlden karmak isterim *** Dostumuzla beraber yanar kanarz Her nefeste ak ile yaradan anarz Erenler meydanna vahdet ile gir de gr Krk budakl amdanda krkmz bir yanarz. *** lim, irfan mrittir karanlklar koar nsanlar cehalet, gaflet bunaltp boar Gnllerde parlayan o saadet gnei ark ile garptan deil, gerek inantan doar Malm, mlkm, servetim hepsi evde kald Olum, kzm, akrabam getiim yolda kald Dostlarmdan birisi benden hi ayrlmad

Allah iin yaptm iyilikler bende kald. *** Haktan emrolundu geldim cihana Gzm atm mail oldum ol burca rif oldum Hak kelmn syledim Elif kaddim dal yazmam ol burca Konaktan bezirgn ka gnce Ne gndzm gndz, ne gecem gece Bir bur vardr cmle burlardan yce Muhammed miraca kar ol burca Alnmza yazluptur yazlar Mrid olan mridini arzular Yer yznde yer kalmad gaziler Ar yznden bir yol gider ol burca Gkten uan Cebraildir, Huridir Bir gl vardr Muhammedin nurudur Bir kapusu ah- Merdan Alidir Elvan elvan nurlar kar ol burca Hac Bekta Veli, arayp bulmuam Erenler deminde bir pay almam Bir hakikat deryasna dalmam Her gnlden bir yol gider ol burca. *** Hikmet arar isen zne bir bak

Arapta, Acemde, Rumda arama Hakikat nurunun asl hakikat Aynada yansyan nurda arama zn bilenler zr silendir Turaplk rzay teslim edendir Gerek Abdal, Hakka hayran olandr Kibir ile gurur horda arama Aslolan gze nur gnlden gelir Sevgi muhabbette asuman erir Ebedi sevgiyi bu toprak verir Kudus, Arafatta, Turda arama Varlk ummannda gz ol da bak Vahdet ateinde benliini yak Ayaa kalkarsan hizmet iin kalk Zulmedenden olup zorda arama *** Hararet nrdadr, sacda deildir

Keramet batadr, tacda deildir

Her ne arar isen kendinde ara

Kudste, Mekkede, Hacda deildir

Sakin ol kimsenin gnln ykma

Gerek erenlerin izinden kma

Eer insan isen lmezsin korkma kurt yemez, ucda deildir.

Hac Bekta Veli

Hac Bekta Veliden Sonra Postniin Olarak Dergh Ynetiminde Bulunan ve Pir Makamn Temsil Eden elebilerin sim Listesi:
Ad Doum ve lm tarihi 1. Seyyid Ali Sultan 2. Resul Bali Sultan 3. Mrsel Bali 4. Balm Sultan (Bali elebi) 5. Kalander elebi 6. skender elebi 7. Yusuf Bali elebi 8. Bekta elebi 9. Resul Bali elebi 10. skender Mrsel elebi 11. Hasan elebi 12. Bekta elebi 13. Kasm elebi 14. Yusuf elebi 15. Elhac Zlfikar elebi 16. Hseyin elebi 17. Abdlkadir elebi 18. Elvan elebi 19. Murtaza Ali elebi 20. Elhac Feyzullah elebi 21. Bekta elebi 22. Abdlltif elebi 23. ehid Feyzullah elebi 24. Mehmed Hamdullah elebi 1310-1402 1361-1441 1384-1483 1473-1516 1476-1528 1512-1548 1516-1569 1544-1581 1546-1588 1551-1604 1563-1607 1566-1632 1578-1646 1582-1656 1605-1667 1609-1674 1628-1685 1640-? 1646-1730 1676-1759 1711-1761 1724-1803 1742-1824 1762-1827

25. Veliyettin elebi 26. Ali Cellettin elebi 27. Feyzullah elebi 28. Ahmed Cemalettin elebi 29. Veliyettin Hrrem elebi 30. Ali Celalettin Ulusoy 31. Feyzullah Ulusoy 32. Veliyettin Hrrem Ulusoy

1772-1828 1808-1871 1810-1878 1862-1921 1868-1940 1922-1990 1920-1994 1942-

Ahmet Rifat Ve Georg Jacoba Gre Pirevi Postniinliinde Bulunan elebilerin sim Listesi: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Sultan- rifin, Gavs-l Vsilin, Pir-i Erkn, Tarikat- Hac Bekta Kaddes- Srr- hu el celi vefat sene 738 (1337) Es-seyyid, es-eyh Hdr Lale Sultan ibn dris Nurullah, markede Es-seyyid, es-eyh Resul Bali Sultan, ibni Hdr Lale Nurullah, markede Es-seyyid, es-eyh Yusuf Bali Sultan, ibn-i Resul Bali Sultan, markede Es-seyyid, es-eyh Mrsel Baba Sultan Nurullah-u, markede Sultan el bedel sahib-l Brhan, srr- Yezdan es-seyyid, es-eyh Balm Sul-tan ibn-i Mrsel Baba, vefat sene 922 (1516) Es-seyyid, es-eyh Kani Kalender Efendi Nurullahi, markede Es-seyyid, es-eyh skender Efendi Es-seyyid, es-eyh Mahmud Efendi Es-seyyid, es-eyh Zehirnu Yusuf Bali Efendi Es-seyyid, es-eyh Bekta Efendi Es-seyyid, es-eyh Resul Efendi Es-seyyid, es-eyh Mrsel Bali Efendi Es-seyyid, es-eyh Bekta Efendi Es-seyyid, es-eyh Hasan Efendi Es-seyyid, es-eyh Kasm Efendi Es-seyyid, es-eyh Yusuf Efendi Es-seyyid, es-eyh Elhac Zlfikr Efendi Es-seyyid, es-eyh Hseyin Efendi Es-seyyid, es-eyh Abdlkdir Efendi, Es-seyyid, es-eyh Elvan Efendi 1143 (1729/30) Es-seyyid, es-eyh Murtaza Ali Efendi 1144 (1730/31) Es-seyyid, es-eyh Elhac Feyzullah Efendi; Nurdibal Tekkesi ah Kulu Sultan civarnda medfundur. Es-seyyid, es-eyh Bekta Efendi ibn-i Feyzullah Efendi, 1175 (1761/2) Es-seyyid, es-eyh Abdulltif Efendi ibn-i Feyzullah Efendi, 1177 (1763/4) Es-seyyid, es-eyh ehid Feyzullah Efendi ibn-i Bekta Efendi, 1218 (1803) Es-seyyid, es-eyh Muhammed Hamdullah Efendi ibn-i ehid Feyzullah Efendi 1240 (1824/5) Es-seyyid, es-eyh Veliyyettin ibn-i ehid Feyzullah Efendi 1243 (1827/8) Es-seyyid, es-eyh Ali Celalleddin Efendi ibn-i Veliyeddin Efendi Hlen Dergh Hz. Pirde Seccadeniin olarak bulunan Muhammed Feyzullah Efendi ibni es-seyyid Veliyeddin Efendi 1288 (1871/2).

(Bu liste, H. 1293, M. 1876da hazrlanmtr).

Babaganlar kolundan Hac Bekta Dergh (Pirevi) Postniinliinde bulunan Dedebaba ve Mcerred Babalarn listesi:
Ad, Unvan ve Doum Yeri Sersem Ali Dedeaba Postniinlikte Kald Yllar 1551-1569 19 Elhac Ahmet Ali Dede Dimetokal Ak Abdullah Baba Dimetokal Kara Halil Baba Dimetokal ElhacVahdeti Dedebaba Elhac Seyyid Mustafa Dedebaba Birecikli Seyyid brahim Aghi Dedebaba Urfal Esseyyid Halil brahim Dedebaba Serezli Hac Hasan Dedebaba Krml Hanzade Mehmet Dimetokal Seyyid Kara Ali Dedebaba Sinoplu Seyyid Hasan Dedebaba Horasanl Hac Mehmet Nuri Dedebaba Kalackl Seyyid Halil Hakii Dedebaba Sivasl Mehmet Nebi Dedebaba Merzifonlu Hac brahim Dedebaba Vidinli Seyyid Hac Mahmut Dedebaba Sofyal Saati Ali Dedebaba orumlu Seyyid Hasan Dedebaba Yanbolulu Elhac Ali Turabi Dedebaba Selanikli Hac Hasan Dedebaba Konyal Perian Hafz Ali Dedebaba Elhac Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Malatyal Hac Mehmet Dedebaba Hac Feyzullah Dedebaba Salih Niyazi Dedebaba 1569-1569 1569-1596 1596-1628 1628-1649 1649-1675 1675-1689 1689-1714 1714-1736 1736-1759 1759-1783 1783-1790 1790-1799 1799-1813 1813-1834 1834-1835 1835-1846 1846-1848 1848-1849 1849-1868 1868-1874 1874-1879 1879-1907 ? -1897? 1 27 33 22 26 15 26 22 24 25 7 9 15 21 1 12 2 1 19 6 5 28 ? 7 28 Postniinlik Sresi

1897-1904 1913-1941

Ali Naci Baykal Dedebaba Salih Bedreddin Noyan Dedebaba Haydar Ercan Dedebaba

1942-1960 1960-1997 1997- ......

18 37

Ahmed Rifat ve Georg Jacoba Gre Pirevi Postniinliinde Bulunan Dedebaba ve Mcerred Babalarn Listesi:
Ad, Unvan ve Doum Yeri
Postniinlie Getikleri yl Postn. Sresi 19 27 33 22 26 15 26 22 24 25 07 09 15 21 01 12 02 01 19 2 Vefat Hicr (Mild) 977 (1569) 1005(1596) 1038 (1628) 1060 (1649) 1086 (1675) 1101 (1689) 1127 (1714) 1149 (1736) 1173 (1759) 1198 (1783) 1205 (1790) 1214 (1799) 1229 (1813) 1250 (1834) 1251 (1835) 1263 (1846) 1265 (1848) 1266 (1849) 1285 (1868) 1296 (1874) -

Sersem Ali Baba Ak Abdullah Baba Kara Halil Baba Dimetokal Vahdeti Baba Dimetokal Seyyid Mustafa Baba Birecikli Seyyid brahim Aghi Baba Urfal Seyyid Halil brahim Baba Serezli Seyyid Hasan Dedebaba Krml Hanzade Mehmet Klhan Baba Dimetokal Seyyid Kara Ali Baba Sinoplu Seyyid Hasan Baba Horasanl Mehmet Nuri Baba Kalackl Seyyid Halil Haki Baba Sivasl Nebi Baba Merzifonlu brahim Baba Vidinli Seyyid Mahmut Baba Sofyal Saati Ali Baba orumlu Seyyid Hasan Baba Yanbolulu Elhac Ali Turabi Baba Selanikli Hac Hasan Dedebaba Konyal Perian Hafz Ali Baba

958 (1551) 977 (1569) 1005 (1596) 1038 (1628) 1060 (1649) 1086 (1675) 1101 (1689) 1127 (1714) 1149 (1736) 1173 (1759) 1198 (1783) 1205 (1790) 1214 (1799) 1229 (1813) 1250 (1834) 1251 (1835) 1263 (1846) 1265 (1848) 1266 (1849) 1285 (1868) 1288 (1870)

KAYNAKLAR
AHMET RFAT; Mirt l-mek-sid ran hakikatler,) stanbul 1293 (1876). fi dafl-mefsid (fesatlklar ortadan kald-

AHMET REFK; Osmanl Devrinde Rfzilik ve Bektailik, stanbul 1932.

IKPAAOLU TARH (Tevrih-i l-i Osman): Haz.: H. Nihal Atsz, Ankara 1985. ATALAY, Besim; Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1341 (1924) 2. Bask, stanbul 1991, s. 28.
BIRGE, J. Kingsley; The Tarikat), London 1937. Bektashi Order of Dervishes, (Dervilerin Bektai

BRUINESSEN, Martin van; Haj Bektash, Sultan Sahak, rious Avatars of a Running Wall, Turcica, tome XXI-XXIII, Paris 1991. CAHEN, Claude; Baba shak, Turcica, Tome I, Paris 1969. Baba lyas, Hac Bekta

Shah

Mina

Sahib

and

et

Quelques

Autres,

in:

CAFEROLU, A.; Krehir Vilyetinin bugnk etnik teeklne dair Notlar, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, cild: 2, stanbul 1948, s.79 vd. CEMALTTN ELEB; Mdafaa, 1. Bask 1915; 2. Bask, haz.: Haydar Ulusoy 1992; 3. Bask, haz.. Nejat Birdoan, st. 1994. Cumhuriyet Gazetesi Pazar Eki, stanbul 11 Austos 1985. FAROQHI, Suraiya; Der Bektaschi-Orden in Anatolien, vom spten fnfzehnten Jahrhudert bis 1826), Wiener Zeitschirft fr die Kunde des Morgenlandes (WZKMS), Sonderband II, Wien 1981. GIESE, Friedrich., TSCHUDI; Bektash mad., Enzyklopaedi des slm, Band 1, (A-D), Leiden 1913, S.720-721. GIESE, Fredrich ; Die Altosmanische Chronik des kpaazade, Leipzig 1929. GLEK, Ali Duran; Der Weg der Aleviten (Bektaschiten) Kln 1994; Alevi-Bektai Yolu, stanbul 1993. GLEK, Ali Duran-Benninghaus Almanca-Trke, Kln 1996. Rdiger; 99 Bektaschi-Witze/Bektai Fkras,

GZEL, Abdurrahman; Ali in der Bektaschi Dichtung (Bektai iirinde Ali),

Wien 1972. GZEL, Abdurrahman; Kaygusuz Abdaln Mensur Eserleri, Ankara 1983. GZEL, Abdurrahman; Hac Bekta Velnin Hayat, www.hbektas.gazi.edu.tr

HACI BEKTA VEL; Makaalt; haz.: Mehmet Yaman, stanbul 1985. HACI BEKTA VEL; Maklat; haz.: Esat Coan, sad. Hseyin zbay, Ankara 1990. HACI BEKTA VEL; Makalat; haz.: Aziz Yaln, stanbul 1993. HACI BEKTA VEL; Vilyetnme (Menakb- Hnkr Hac Bekta- Veli, Abdlbki Glpnarl, stanbul 1958. haz.:

HACI BEKTA VEL; Vilyetnme (Menakb- Hnkr Hac Bekta- Veli, haz.: Esat Korkmaz, stanbul 1995. Hac Bekta Veli, Bildirilier/Denemeler/Akoturum, Yaynlar: 1, Ankara 1977. Hacbekta Turizm Dernei

HASLUCK, F.W.; Christianity and Islam under The Sultans, Oxford 1929.
HUART, Clement; Les Dervisches Bektachis (Bektai Dervileri), RMM, IX, Paris 1909. JACOB, Georg; Beitrge zur Bibliothek, Bd. 9), Berlin 1908. Kenntnis des Derwisch-Ordens der Bektaschis (Trk.

JACOB,

Georg; Die Bektaschijje in ihrem Verhltnis gen (Abhandlungen der Kgl. Bayr. Akademie der 2 4), Mnchen 1909. Neuere Literatur ber den kaynakalar)OLZ (Orientalistische

zu verwandten Erscheinunwiss., philos.-philol. Kl., Bd.

JYNSKY,

Herbert; ilgili yeni 1926, s. 554-559.

Bektaschi-Orden (Bektai tarikatyla Literaturzeitung) , Nr. 8, Leipzig

KPRL, Fuad; Trk edebiyatnda lk Mutasavvflar, 1. Basm, Istanbul 1919, 5. Basm, Ankara 1984. KPRL, Fuad; Msrda Bektailik, Trkiyat Mecmuas, Cilt VI, stanbul 1939, s. 13-31. KPRL, Fuad; Bekta mad. slm Ansiklopedisi, 2. Cilt, stanbul 1979, s. 463-464.

KREISER, Klaus; Bektai-Miszellen XXIII, Paris 1991.

(Bektai

Makaleleri)

Turcica,

tome

XXI-

MLKOFF, Irne; Le Probleme Kzlba (Kzlba Problemi) Turcica, VI, Paris 1975, s. 49-57. MLKOFF, Irne ; LOrdre des Bektai aprees 1826, in: Turcica, t. XV, Louvain u.a., s. 155-178 NOYAN, Bedri: Bektailik Alevilik Nedir?, Ankara 1985. OCAK, Ahmet Yaar; Bektai Menkbnmelerinde Tenash (Rincarnation Mtempshychose) nanc, II. Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Gelenek Grenek ve nanlar, Ankara 1982, s. 397- 408.

OYTAN, M. Tevfik; Bektailiin yz, Cilt: 1, 6. Bask, st. 1970. ZER, Arif; Hatibolu ve Bahrl-Hakyik, Hac Bekta Veli, Bildirilier/ Denemeler/Akoturum, 1977: 56-65. SARIASLAN, mit; Hac Bekta Aydnl, Ankara 1992. The Dervish Lodge; edited by: Raymond Lifchez, University of California Press, Oxford 1992. TSCHUDI, Rudolf; Bektash Leiden 1913, s. 720-721. mad. Enzyklopdei des Islam, Band (cild) 1,

TSCHUDI, Rudolf; Das Vilajetnme des Hadschim Sultan, Berlin 1914. ULUSOY, A. Celalettin; Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi Bektai Yolu), Hacbekta 1980.
DPNOTLAR Bu makale, ksaltlm ekliyle Ali Duran Gliekin yaymlanmakta olan Evrensel Boyutuyla AlevilikBektailik-Kzlbalk yaptndan alnmtr. A. D. Gliekin Alevi-Bektai Fkra, Nkte ve Hiciv Antolojisi, Der Weg der Alewiten-Bektaschiten, 99 Bektaschi-Witze, ah smail ile Glzar, Asuman ile Zeycan adl yaptlar, Anadolu Etnografyas tarafndan yaymland. Adres: Ethnographi Anatolica Verlag, Postfach 90 03 40, 51113 Kln Tel+Fax: 02203/369082 e-Mail: Ethnographia_Anatolica@web.de

kpaaolu Tarihi, haz.: ATSIZ, H. N. 1985: 195-196; GIESE, F. 1929. Vilyetnme, Mankb- Hnkr Hac Bekt- Veli, GLPINARLI, 1958:53-54. Bu menkbede Alanya beyinin olu Gaybi Beg (Kaygusuz Abdal) ava karken nne bir ahu (geyik) kar, Gaybi geyie ok atar, geyik koltuuna saplanan okla kaar, Gaybi de ardna der... Dalar, vadiler nihayet bir sahraya inerler, yaral geyik bir asithane kapsndan ieri girer, Gaybi de arkasndan dergha girer, der-vilere geyii sorar... Derghn mridi Abdal Musa Gaybiye: O oku grnce tanr msn? diye sorar. Gaybi: Tanrm sultanm! diye yant verince, Abdal Musa: Bak imdi, gr okunu. der ve koltuuna saplanan oku kartp Gaybinin nne koyar. Meer geyik ekline giren Abdal Musa imi. Pimanlk duyup kendisinde zr dileyen ve derghna alnmasn isteyen Gaybiye Abdal Musa yle der: Derghmzda, itizar ehline lutf u ihsn kaps her zaman aktr. Biz gedik suundan, bir daha byle etmeyesin, her grdn cana ok atmaya-sn... (Geni bilgi iin bk. GZEL, A. 1983: 8 vd.). Vilyetnme, Mankb- Hnkr Hac Bekt- Veli, GLPINARLI, 1958:14-19. Seb-l mesani: Yedi yetten meydana gelmi ve Kurann ilk suresi olan Ftiha suresi. Ayet-l krs: Kurann el-Bakara suresinin 256. yeti.
Cemalettin ELEB,1915; ULUSOY, Veliyettin Hrrem.

AHMET RFAT, 1876: 182-183; JACOB, G. 1908: 23-24. AHMET RFAT, 1876:187/8; NOYAN, B.1987: 45 vd. AHMET RFAT, 1876: 187/8; JACOB, G. 1908: 26-27.