1. Podstawowe wasnoci fizyczne pynw.

1.1. Masa, gsto, cinienie.

Masa jest waciwoci pynu charakteryzujc jego ilo. W ukadzie SI jednostk podstawow masy jest l kg. Oprcz jednostki podstawowej uywa si jednostek krotnych: 1 g = 10-3 kg 1 Mg = 103 kg = 1t Gsto lub odwrotno objtoci waciwej ; w dowolnym punkcie pynu okrela zaleno 1 dm = = , dV bdca stosunkiem elementarnej masy pynu dm do objtoci dV w ktrej jest ona zawarta. Dla pynu nieciliwego: m = , V Jednostk gstoci w ukadzie SI jest l kg/m3. Gsto gazu wyznaczamy z rwnania stanu gazu (Clapeyrona): p = RT gdzie: p - cinienie, T - temperatura (w skali bezwzgldnej Kelwina), R - indywidualna staa gazowa;

Dla mieszaniny gazw staa gazowa wyraona jest zalenoci: m R + m 2 R2 + ... + m n Rn R= 1 1 m1 + m 2 + ... + m n gdzie mn - masa n-tego skadnika mieszaniny. Podstawow jednostk cinienia w ukadzie SI jest l N/m2 = 1 Pa. Oprcz jednostki podstawowej uywa si jednostek krotnych: l mN/m2 = 10-3 N/m2 l kN/m2 = 103 N/m2 l MN/m2 = 106 N/m2 Inne jednostki cinienia, nie nalece do ukadu SI: atmosfera techniczna l at = 98066,5 N/m2 atmosfera fizyczna l atm = 101325 N/m2 bar l bar = 103 mbar = 105 N/m2 milimetr supa wody l mm H2O = 9,80665 N/m2 = 10-4 at milimetr supa rtci l mmHg = 133,322 N/m2 tor 1 Tr = 1 mmHg = 133,322 N/m2

PRZYKADOWE ZADANIA Zadanie 1.1 (poz. bibl. [3], zad. 1.1.1, str. 16) Obliczy gsto nafty wiedzc, e masa 4.25 kg zajmuje objto 5 dm3.

Dane:
m = 4.25 kg V = 5 dm3 = 0.005 m3

Wyznaczy:

Rozwizanie: Korzystamy ze wzoru definicyjnego na gsto dla przypadku pynu nieciliwego: m 4.25 = = = 850 kg/m3 V 0.005
Zadanie 1.2 (poz. bibl. [3], zad. 1.1.2, str. 16) Obliczy gsto mieszaniny cieczy skadajcej si z 30% nafty (n = 0.79 Mg/m3) i 70% mazutu (m = 0.89 Mg/m3). Udziay procentowe traktowa jako udziay: a) masowe, b) objtociowe.

Dane:

Wyznaczy:

n=0.79 Mg/m3 = 790 kg/m3 m=0.89 Mg/m3 = 890 kg/m3

Rozwizanie:

Gsto pynu nieciliwego:

=
Przypadek a) Masa mieszaniny: objto mieszaniny: Wic:

m V

m = mn + mm ,
V = Vn + Vm = mn

mm

mn + mm mn mm +

Ale poniewa procentowe udziay s udziaami masowymi, wic:

mn = 0.3m, mm = 0.7m ,

std:

n m 0.3m + 0.7m = 0.3m 0.7m 0.3 m + 0.7 n + n m

790 890 = 857 kg/m3 0.3 890 + 0.7 790

6

Przypadek b) Masa mieszaniny:

m = m n + m m = n Vn + m Vm ,

objto mieszaniny:
V = Vn + Vm ,

wic:

=
Ale poniewa:

n Vn + m Vm
Vn + Vm

Vn = 0.3 V , Vm = 0.7V ,

wic:

n Vn + m Vm
Vn + Vm

= 0 .3 n + 0 .7 m

= 0.3 790 + 0.7 890 = 860 kg/m3

Zadanie 1.3 (poz. bibl. [3], zad. 1.1.3, str. 16) Obliczy gsto 1 dwutlenku wgla w temperaturze T1 = 773 K i przy cinieniu 101325 N/m2 (1 atm), jeeli przy tym samym cinieniu i w temperaturze T0 = 273 K gsto jego wynosi 0 = 1.98 kg/m3.

Dane:
T1 = 773 K p1 = 101325 N/m2 T0 = 273 K 0 = 1.98 kg/m3

Wyznaczy:

Rozwizanie: Korzystamy z rwnania stanu gazu doskonaego: p = RT Gstoci w temperaturze T1 i T0 wynosz: p 0 = 0 RT0 Poniewa: wic:
p0 = p1 ,

1 =

p1 RT1

0 RT0 = 1 RT1
1 = 0T0
T1

Std:

1 =

1.98 273 = 0.699 kg/m3 773

7

Zadanie 1.4 (poz. bibl. [3], zad. 1.1.4, str. 16) Obliczy mas powietrza wypeniajcego zbiornik o objtoci V = 10 m3. Powietrze o temperaturze T = 293 K znajduje si pod cinieniem bezwzgldnym p = 500 kN/m2. Indywidualna staa gazowa dla powietrza R = 287 J/kgK.

Dane:
V = 10 m3 T = 293 K p = 500 kN/m2 = 500000 N/m2 R = 287 J/kgK

Wyznaczy:
m

Rozwizanie: p m = V = V RT
m=

500000 10 = 59.5 kg 287 293

Zadanie 1.5 (poz. bibl. [3], zad. 1.1.5, str. 16) Mieszanina gazw skada si z 0.4% wodoru (indywidualna staa gazowa R1 = 4121.73 J/ kgK), 2% metanu (R2 = 518.77 J/ kgK), 30% tlenku wgla (R3 = 296.95 J/ kgK), 7.6% dwutlenku wgla (R4 = 188.78 J/ kgK) i 60% azotu (R5 = 296.75 J/ kgK). Obliczy gsto mieszaniny w temperaturze T = 273 K i przy cinieniu p = 100 kN/m2. Procenty odnosz si do udziaw masowych.

Dane:
R1 = 4121.73 J/ kgK, R2 = 518.77 J/ kgK R3 = 296.95 J/ kgK R4 = 188.78 J/ kgK R5 = 296.75 J/ kgK T = 273 K p = 100 kN/m2 = 100000 N/m2

Wyznaczy:

Rozwizanie: p = RT Dla mieszaniny gazw sta gazow obliczamy ze wzoru:

R=
p mi

m R m
i i

Wic:

T mi Ri

p (m1 + m2 + m3 + m4 + m5 ) T (m1 R1 + m2 R2 + m3 R3 + m4 R4 + m5 R5 )

Poniewa procentowe udziay s udziaami masowymi, wic: m1 = 0.004 m, m2 = 0.02 m, m3 = 0.3 m, m4 = 0.076 m, m5 = 0.6 m, std:

p T (0.004 R1 + 0.02 R2 + 0.3 R3 + 0.076 R4 + 0.6 R5 )

100000 273 (0.004 4121.73 + 0.02 518.77 + 0.3 296.95 + 0.076 188.78 + 0.6 296.75)

= 1.2 kg/m3

1.2.

ciliwo i rozszerzalno pynw.

Pyny charakteryzuj si ciliwoci i rozszerzalnoci. Jeeli w zamknitym naczyniu o objtoci V znajduje si pyn, to zmiana jego objtoci o dV spowoduje, przy zachowaniu staej temperatury, zmian cinienia o dp. Miar ciliwoci pynu jest wspczynnik ciliwoci definiowany jako: 1 dV = V dp lub, dla skoczonych przyrostw, 1 V1 V 2 = . V1 p 2 p1 Po przeksztaceniu otrzymamy: V 2 = V1 [1 ( p 2 p1 )] Miar rozszerzalnoci cieplnej pynw przy staym cinieniu jest wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej definiowany jako: 1 dV = V dT lub, dla skoczonych przyrostw 1 V 2 V1 = . V1 T2 T1 Po przeksztaceniu V 2 = V1 [1 + (T2 T1 )] . Dla gazw zmiany parametrw ujmuje rwnanie stanu gazu. Zmianom objtoci cieczy towarzysz zmiany gstoci okrelone odpowiednio wzorami:

2 =
2 =
Jednostki:

1 ( p2 p1 )
1 + (T2 T1 )

wspczynnik ciliwoci wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej

m2/N K-1

PRZYKADOWE ZADANIA Zadanie 1.6 (poz. bibl. [3], zad. 1.2.1, str. 17) Rop naftow poddano ciskaniu w grubociennym naczyniu cylindrycznym. Wyznaczy wspczynnik ciliwoci ropy naftowej, jeeli przy wzrocie cinienia w naczyniu od 0 do 2.5 MN/m2 tok zamykajcy naczynie przesun si o h = 1.8 mm. Pocztkowa wysoko supa ropy naftowej h = 1000 mm.

Dane: 9

Wyznaczy:

p = 2.5 MN/m2 = 2.5106 N/m2 h = 1.8 mm = 0.0018 m

h = 1000 mm = 1 m

Rozwizanie:

Wspczynnik ciliwoci:

=
Zmiana objtoci pynu wynosi:

1 V V p

V = h

D 2
4

Objto pocztkowa pynu: 4 h 0.0018 = = = 0.7210-9 m2/N h p 1 2.5 10 6

V = h

D 2

Std:

Zadanie 1.7 (poz. bibl. [3], zad. 1.2.2, str. 17) Do zbiornika cinieniowego o objtoci 50 dm3 wpompowano 50.5 dm3 alkoholu metylowego o temperaturze 288 K. Pomijajc odksztacenia zbiornika okreli przyrost cinienia w nim. Wspczynnik ciliwoci alkoholu metylowego wynosi 0.12210-8 m2/N.

Dane:
V1 = 50 dm3 = 0.05 m3 V2 = 50.5 dm3 = 0.0505 m3 T1 = 288 K = 0.12210-8 m2/N

Wyznaczy:

p = p2 - p1

Rozwizanie: Korzystamy ze wzoru na wspczynnik ciliwoci: 1 V1 V 2 = V1 p 2 p1 Std: V V2 p = p 2 p1 = 1 V1

p = p 2 p1 = 0.05 0.0505 = 8196721 N/m2 8197 kN/m2 8 0.05 0.122 10

Zadanie 1.8 (poz. bibl. [3], zad. 1.2.6, str. 18) Nieodksztacalny zbiornik cinieniowy o objtoci 0.10 m3 wypeniony cakowicie alkoholem metylowym podgrzano od temperatury 273 K do temperatury 323 K. Obliczy przyrost cinienia w zbiorniku. Do oblicze przyj = 0.12210-8 m2/N, = 1.1910-3 K-1.

Dane:
V1 = 0.10 m3 T1 = 273 K T2 = 323 K = 0.12210-8 m2/N

Wyznaczy:

10

 = 1.1910-3 K-1
Rozwizanie: Proces przemiany pynu w zbiorniku rozpatrujemy w dwch etapach: podgrzanie ze zmian objtoci i ciskanie do objtoci pocztkowej. Wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej wynosi: 1 V2 V1 = V1 T2 T1 Std po przeksztaceniu: V2 = V1[1 + (T2 T1 )] . Ale poniewa zbiornik cinieniowy jest nieodksztacalny, wic objto ciskamy do rozmiarw pocztkowych, co spowoduje przyrost cinienia w zbiorniku. Ze wzoru na wspczynnik ciliwoci: 1 V1 V2 = V1 p2 p1 wyznaczamy przyrost cinienia: V V2 p 2 p1 = 1 V1 Podstawiamy V2:
p2 p1 =
p 2 p1 =

(T2 T1 )

1.19 10 3 (323 273) 48.8 MN/m2 8 0.122 10

1.3.

Lepko pynw

Lepko jest charakterystyczn cech pynw wyraajc zdolno pynw do przenoszenia napre stycznych. Miar lepkoci jest warto wspczynnika lepkoci pynu. Wspczynnik lepkoci dynamicznej wie naprenia styczne z gradientem prdkoci: dU = dn Odnoszc wspczynnik lepkoci dynamicznej do gstoci pynu otrzymamy wspczynnik lepkoci kinematycznej:

=
Jednostki w ukadzie SI: wspczynnik lepkoci kinematycznej wspczynnik lepkoci dynamicznej
PRZYKADOWE ZADANIA

1 m2/s 1 Pas 1 kg/ms

Zadanie 1.9 (poz. bibl. [3], zad. 1.3.1, str. 18) Wspczynnik lepkoci dynamicznej nafty w temperaturze T2 = 323 K rwna si = 5.88410-3 Ns/m2. Wyznaczy lepko kinematyczn nafty, jeeli jej gsto w temperaturze T1 = 293 K jest 1 = 800 kg/m3, a wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej = 0.9610-3 K-1.

Dane:
T2 = 323 K

Wyznaczy:

11

 = 5.88410-3 Ns/m2
T1 = 293 K 1 = 800 kg/m3 = 0.9610-3 K-1

Rozwizanie:

2
1

Znajc wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej moemy wyliczy gsto 2:

2 =
Podstawiajc do wzoru powyej otrzymamy:

1 + (T2 T1 )

[1 + (T2 T1 )] 1

5.884 10 3 1 + 0.96 10 3 (323 293) = 7.5710-6 m2/s 800

Zadanie 1.10 (poz. bibl. [3], zad. 1.3.2, str. 19) Kinematyczny wspczynnik lepkoci nafty w temperaturze T2 = 283 K rwna si = 1210-6 m2/s. Wyznaczy lepko dynamiczn nafty znajc jej gsto w temperaturze T1 = 293 K (1 = 800 kg/m3). Wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej nafty przyj = 0.96 10-3 K-1.

Dane:
T2 = 283 K = 1210-6 m2/s T1 = 293 K 1 = 800 kg/m3

Wyznaczy:

Rozwizanie:

=
Std:

Zakadajc, e znamy gsto nafty 1 w temperaturze T1 i wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej , moemy wyznaczy gsto 2:

= 2

2 =
Ostatecznie otrzymamy:

1 + T2 T1 1

1 + T2 T1

12 10 6 800 1 + 0.96 10
3

(283 293)
12

= 0.9710-2 Ns/m2

Zadanie 1.11 (poz. bibl. [3], zad. 1.3.4, str. 19) Lepko dynamiczn gazu jako funkcj temperatury mona przedstawi w postaci zalenoci
T +C T = 0 0 T + C T0
32

0 oznacza tutaj lepko w temperaturze T0, C jest staym wspczynnikiem zalenym od rodzaju gazu. Wyznaczy warto staej C gazu, dla ktrego w temperaturze T0 = 273 K lepko 0 = 17.0910-5 Ns/m2, a w temperaturze T1 = 313 K lepko 1 = 19.0410-5 Ns/m2. Obliczy take lepko dynamiczn 2 tego gazu w temperaturze T2 = 353 K.
Dane:
T0 = 273 K 0 = 17.0910-5 Ns/m2 T1 = 313 K 1 = 19.0410-5 Ns/m2 T2 = 353 K

Wyznaczy:
C, 2

Rozwizanie:
T + C T1 1 = 0 0 T1 + C T0
32

Wyznaczamy sta C:
T 0T0 1 1T1 T 0 C= 32 T1 1 0 T 0
313 17.09 10 5 273 273 C=
32 32

19.04 10 5 313
32

313 19.04 10 5 17.09 10 5 273

= 119.5

Znajc sta C wyliczamy 2:

T + C T2 2 = 0 0 T2 + C T0
32

2 = 17.09 10

273 + 119.5 353 353 + 119.5 273

32

= 20.8710-5 Ns/m2

ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIZANIA Zadanie 1.12 (poz. bibl. [5], zad. 1.1.1, str. 9) Pi litrw ropy naftowej way G = 41.69 N. Obliczy gsto ropy naftowej. Odpowied: = 850 kg/m3

13

Zadanie 1.13 (poz. bibl. [5], zad. 1.1.2, str. 9) Woda jest cisza 1.3 raza od nafty. Obliczy gsto nafty w temperaturze T = 277 K (4oC). Odpowied: n = 769.2 kg/m3 Zadanie 1.14 (poz. bibl. [5], zad. 1.1.5, str. 10) Wiedzc e staa gazowa powietrza wynosi R = 287.04 J/kgK obliczy objto waciw i gsto powietrza w temperaturze 288 K (15 oC) i cinieniu p = 101.325 kPa. Odpowied: = 0.816 m3/kg, = 1.225 kg/m3 Zadanie 1.15 (poz. bibl. [5], zad. 1.1.6, str. 10) Obliczy ciar G powietrza zawarty w objtoci V = 10 m3 przy cinieniu p = 490332.5 Pa i w temperaturze 293 K (20 oC). Odpowied: G = 572 N Zadanie 1.16 (poz. bibl. [3], zad. 1.2.3, str. 17) Kulisty zbiornik cinieniowy o rednicy d = 1 m wypeniono alkoholem metylowym o temperaturze 288 K. Obliczy objto alkoholu, ktrym naley dodatkowo wypeni zbiornik aby cinienie wzgldne wzroso w nim do 10 MN/m2. Odpowied: V = 0.0064 m3 Zadanie 1.17 (poz. bibl. [5], zad. 1.3.2, str. 13) W autoklawie o objtoci V0 = 5010-3 m3 (50 litrw) znajduje si 50.510-3 m3 eteru. Obliczy, przy pominiciu odksztace autoklawu, przyrost w nim cinienia p, jeli wspczynnik ciliwoci objtociowej eteru w temperaturze T = 293 K wynosi = 19.4510-10 m2/N. Odpowied: p = 5.14106 Pa Zadanie 1.18 (poz. bibl. [5], zad. 1.3.3, str. 13) Autoklaw, ktrego cz cylindryczna ma rednic d = 1 m i dugo l = 2 m posiada dno i pokryw w ksztacie pkuli. Obliczy objto wody V, jak moemy dodatkowo wypeni zbiornik by wzroso w nim cinienie o p = 89.0665106 Pa, jeli wspczynnik ciliwoci objtociowej wody wynosi: = 4.210-10 m2/N. Odksztacenie autoklawu pomin. Odpowied: V = 0.089 m3 Zadanie 1.19 (poz. bibl. [3], zad. 1.2.5, str. 17) Wyznaczy wzgldn zmian gstoci gliceryny odpowiadajc zmianie temperatur od 293 K do 323 K. Do oblicze przyj = 0.5910-3 K-1. Odpowied: /1 = 0.0174 Zadanie 1.20 (poz. bibl. [3], zad. 1.3.1, str. 18) Dynamiczny wspczynnik lepkoci nafty w temperaturze T2 = 283 K wynosi = 0.9710-2 kg/ms. Wyznaczy kinematyczny wspczynnik lepkoci w tej temperaturze, jeli gsto nafty w temperaturze T1 = 293 K wynosi 1 = 800 kg/m3 a wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej wynosi = 0.9610-3 K-1. Odpowied: = 1210-6 m2/s

14