1.

UVOD
Praktina primjena opih saznanja iz teorije saobraajnog toka ogleda se u vrednovanju postojee mree ili njenih pojedinih dijelova, sa stajalita udovoljavanja zahtjeva postignutog i oekivanog saobraaja, u cilju utvrivanja realnih potreba za poboljanjem postojee mree ili njenih pojedinih dijelova u dinamici vremena. Na osnovu ovog vrednovanja vri se identifikacija uskih grla u prostoru (na mrei) i vremenu, zatim identifikacija uzronika uskih grla, kao i planiranje i raspodjelu prometnih tokova, programiranje transportnih zadataka na mrei, upravljanje prometnim tokovima, programiranje odravanja mrei, poduzimanje odgovarajuih mjera u svrhu poveanja razine sigurnosti. Pod praktinom propusnom moi prometne dionice ceste podrazumijeva se maksimalan protok vozila kojeg dionica ceste na odsjeku sa najnepovoljnijim tehnikoeksploatacijskim karakteristikama i realnim karakteristikama prometnog toka u povoljnim atmosferskim uvjetima moe propustiti u jedinici vremena (jedan sat) u jednom smjeru, odnosno za dvosmijerne i trosmijerne ceste za dvosmjerni promet u oba smjera. Za oznaavanje pojma propusne moi prometne trake koristi se simbol C0, za pojam brzine pri osnovnoj propusnoj moi VC0 i za pojam gustoe pri osnovnom kapacitetu gCo.

2.TEORIJA MASOVNOG OPSLUIVANJA

ekanje koje nastaje kao rezultat nagomilavanja odreenih zahtjeva ,javlja se u mnogim saobraajnim problemima . Vozai ekaju pri ukljuivanju na autoput,pri pojavi uskih grla na auto putu pri skretanju lijevo na raskrsnicama isto tako i pjeaci ekaju na pjeakim prelazima . Sigurno je da moramo da teimo da dimenzioniemo takve kapacitete u saobraaju ,odnosno da tako reguliemo saobraaj da se ekanje odnosno vremenski gubitci uesnika u saobraaju svedu na najmanju moguu mjeru. S obzirom da je masovnost zajedniki imenitelj u mnogim problemima saobraajnog toka, teorija masovnog opsluivanja je veuma prikladna za modeliranje odreenih problema saobraajnog toka . Uz pomo teorije masovnog opsluivanja moemo odgovoriti na pitanje koliko je vozila ispred raskrsnice ili koliko je prosjeno ekanje pjeaka prilikom prelaenja preko pjeakih prelaza. Teorija masovnog opsluivanja primjenjuje se ve due vrijeme pri analizi karakteristika saobraajnog toka na putevima. Naprimjer mogue je izraunati broj vozila u redu pri stvaranju uskog grla . Ukoliko hoemo da se koristimo sa terminima koji su u upotrebi u teoriji masovnog opsluivanja,tada se pod pojmom usko grlo moze podrazumjevati kanal opsluge, dok vozila koja ekaju na red da prou uskim grlom predstavljaju klijente. Teorija masovnog opsluivanja se primjenjuje i pri opisivanju situacije pri preticanju vozila,naime vozila se u saobraajnom toku kreu eljenom brzinom ,sve dok ne naiu na vozilo koje se sporije kree iza kojeg se obrazuje kolona . Pri opisivanju ovakvih situacija pomou teorije masovnog opsluivanja pod vozilima koja se nalaze u koloni i ekaju da izvre preticanje moemo podrazumjevati klijente ,dok je vrijeme opsluge vrijeme trajanja preticanja .

3.KARAKTERISTIKE REDOVA PRI POSTOJANJU USKIH GRLA

Problem privremenih uskih grla (prelaz eljeznike pruge saobrajna nezgoda i dr) je analogan problemu obrazovanja reda pri jednom ciklusu rada semafora ,pri emu je duina trajanja blokade na putu ekvivalentna duini trajanja crvenog svijetla ,dok je vrijeme za koje nastane red po uklanjanju blokade na putu jednak vremenu koje protekne od momenta pojave zelenog svijetla na semaforu do momenta nestajanja reda ispred semafora . Jedan od najznaajnih radova koji su tretirali ovaj problem je rad May-a u kome su koristene sljedee oznake : q-srednja vrijednost protoka prije nailazka na usko grlo (voz/min) C-maksimalni protok odnosno kapacitet prije nailaska na usko grlo (voz/min) Qr-intenzitet toka kroz usko grlo za vrijeme trajanja blokade (voz/min) tr-vrijeme trajanja blokade (min) to-vrijeme potrebno za nastajanje reda po uklanjanju blokade (voz/min) tq-vrijeme potrebno od momenta nastajanja blokade do momenta nestajanja reda po uklanjanju blokade (tq=tr+to) Veliina (qr)uzima vrijednost nule kada je put kompletno blokiran ,kao to je to sluaj kod prelaza eljeznike pruge,odnosno uzima neku vrijednost (qr<q) u sluajevima kada je put djelimino blokiran nekim havarisanim vozilom.

Slika br.1

4.VREMENSKI GUBITCI NA PUTEVIMA

Problem ekanja na dvosmjernim putevima sa po jednom saobraajnom trakom u svakom smijeru ,od posebnog je interesa za ljude koji se bave teorijom saobraajnog toka . U neometanom saobraajnom toku svako vozilo se kree eljenom brzinom. Preticanje sporijih vozila u toku moe se izvriti bez ikakvog ekanja ukoliko je to mogue s obzirom na rastojanje izmeu vozila koja dolaze iz suprotnog smijera. Ukoliko iz razloga bezbjednosti nije mogue momentalno izvrenje preticanja sporijeg vozila,bra vozila su prinuena da smanje brzinu ,da voze u redu iza sporijeg vozila i da ekaju pogodniju priliku da izvre preticanje . Izgubljeno vrijeme vozila iz toka koje eli da se kree eljenom brzinom je problem pri ijem razmatranju je Tanner i oformio svoj model,da bi se rijeio uoen problem imamo sljedee predpostavke: -Grupa od N vozila u toku koje zeli da se kree eljenom brzinom prestiglo je jedno vozilo ,vozilo koje je izvrilo preticanje moze se nalaziti po zavretku preticanja jedino izmeu dviju grupa vozila i ne moe se ubaciti u sljedeu grupu vozila ili prijei zadnjem vozilu iz sljedee grupe.

4.1.Preticanje na dvosmijernim putevima

Za pruanje ocjene o uslovima koji vladaju u saobraaju na putevima ,posebno na putevima sa dvije protone trake za dvosmjerni saobraaj,znaajno mijesto imaju pitanja u vezi mogunosti izvrenja bezbijednog preticanja . Preticanje na dvosmijernim putevima voza moe da vri samo ako time ne ometa normalno kretanje vozila koja dolaze iz suprotnog smijera ,i ako na putu ima dovoljno prostora za izvoenje tih radnji.

Slika br.2
1

Bonjak, I., Badanjak, D.:Prometni tokovi. Fakultet prometnih znanosti, Zagreb, 2005 4

5.POLAZNI USLOVI ZA PRETICANJE

Polazni uslovi su : -Duina posmatranog odsijeka na kome postoji dovoljna preglednost preticnja za izvrenje

-Ukupna duina puta preticanja kojeg prelazi vozilo za vrijeme trajanja preticanja -Potrebno rastojanje slijeenja u susretnom toku za izvrenje bezbijednog preticanja -Ukupna duina puta kojeg prelazi preticano vozilo

5.1.Aktivna i pasivna preticanja pri kretanju grupe vozila

Preticanje unutar organizovane grupe vozila obino nije doputeno. Ali pri kretanju grupe moe ne naii na pojedinano vozilo koje se kree brzinom manjom od brzine grupe ,tada e sva vozila iz grupe biti prisiljena da pretiu takvo vozilo. Preticanje ovakve prirode naziva se pasivno preticanje ,kada pojedinano vozilo u pokretu sustigne i pretie organizovanu grupu vozila tada dolazi do aktivnog preticanja . I pri aktivnom i pri pasivnom preticanju dolazi do poremeaja saobraajnog stanja grupe ,koje se u oba sluaja ogleda u poveanju gustine grupe . Pri aktivnom preticanju dolazi do poveanja brzine grupe zbog vozila koje pretie koje je bre od grupe vozila . Pri pasivnom preticanju brzina se smanjuje zbog preticanja vozila koje je sporije od grupe vozila

Slika br.3
2

Teorija saobradajnog toka Ljubia Kuzovid Vuk Bogdanovic Beograd 2004

6.OPTE O VJEROVATNOI PRETICANJA U POSMATRANOM SMIJERU

Polazni principi po ovom pitanju su : Potreba za preticanjem proporcionalna je protoku posmatranog smijera tj.proporcionalna je pojavi minimalnih rastojanja slijeenja vozila. Mogunost preticanja zavisi od postojanja prihvatljivog intervala slijeenja suprotnog smijera dovoljnog za izvrenje bezbijednog preticanaj . Pojava minimalnih rastojanja slijeenja u funkci ji je veliina sastava toka. Minimalno bezbijedno rastojanje slijeenja u strunoj literaturi se naziva i dinamiki gabarit vozila ili virtualno rastojanje. Preticanje se vri u sluaju zajednikog istovremenog nastajanja sljedeih situacija : -Kaka rastojanje izmeu jednog vozila koje ide ispred brzinom V1i drugogo vozila koje ide iza brzinom V>V1 u toku postane jednako ili manje od minimalnog bezbijednog rastojanja slijeenja. -Kada u toku suprotnog smijera postoji interval slijeenja,koji je dovoljan za izvrenje bezbijednog preticanja u toku

6.1.Potrebe za preticanjem
Potreba za preticanjem proizilazi iz tenje vozaa da bre dostigne cilj putovanja,odnosno da odri eljenu brzinu koju pruju uslovi puta i vozila. Kretanjem veom brzinom dolazi do pojave pribliavanja autobobilu koje ide ispred na veliinu minimalnog bezbijednog rastojanja ,usljed ega nastaje potreba za preticanjem. Vjerovatnoa mogunosti preticanja zavisna je od situacije u susretnom toku. Situacija moe nastati i u onim sluajevima kada potrebe za preticanjem u

posmaranom toku nema.

Slika br.4
6

7.KRETANJE ORGANIZOVANE GRUPE VOZILA

Organizovana grupa vozila ima fiksnog lidera,definisan redoslijed vozila u nizu planiranje brzine kretanja i rastojanja izmeu vozila. Obino se javlja pri realizaci tranzitnog saobraaja vojnog kolonskog saobraaja konkretnih transportnih zadataka itd. U kretanju organizovane grupe vozila najee je zabranjeno preticanje .

7.1.Kretanje grupe vozila

Osnovni parametri za grupu vozila u pokretu su: -broj vozila u grupi -duina grupe -vremenska dubina grupe -brzina grupe -gustina -protok koji ostvaruje grupa

7.2.Kapacitet dvosmijernih cesta za dvosmijerni saobraaj

Za razliku od autocesta i jednosmjernih cesta, kod kojih se saobraajni tokovi jednog smjera realiziraju iskljuivo u na kolovozu odgovarajueg smjera, kod dvosmijernih cesta za dvosmjerni saobraaj, uslijed pretjecanja, saobraajni tokovi jednog smjera povremeno koriste i saobraajnu traku namijenjenu suprotnom smjeru. Kako su kod dvotsmijernih cesta za dvosmjerni saobraaj trake za oba smjera vonje na jednom kolovozu, to su tehniko-eksploatacijske karakteristike traka za oba smjera u principu identine. Meutim, promatrano sa gledita uvjeta saobraaja na potezima u uzdunom nagibu, uvjeti kretanja su razliiti po smjerovima vonje. Nasuprot dvosmijernim cestama, kada su u pitanju dionice autocesta, njihove tehniko-eksploatacijske karakteristike kolovoza po smjerovima mogu se meusobno bitnije razlikovati ak i u pogledu duljine.

8.ZAKLJUAK
Teorija masovnog opsluivanja se primjenjuje i pri opisivanju situacije pri preticanju vozila,naime vozila se u saobraajnom toku kreu eljenom brzinom ,sve dok ne naiu na vozilo koje se sporije kree iza kojeg se obrazuje kolona . Potreba za preticanjem proizilazi iz tenje vozaa da bre dostigne cilj putovanja,odnosno da odri eljenu brzinu koju pruju uslovi puta i vozila Imamo puno sluajajeva da prilikom nepropisnog preticanja doe do saobraajne nesree i direktnih sudara sa smrtno stradalim licima. Ova teorija se primjenjuje se ve due vrijeme pri analizi karakteristika saobraajnog toka na putevima. Problem ekanja na dvosmjernim putevima sa po jednom saobraajnom trakom u svakom smijeru ,od posebnog je interesa za ljude koji se bave teorijom saobraajnog toka.

9.LITERATURA
Kostid, S.: Tehnike bezbijednosti i kontrole saobraaja, FTN Novi Sad, Novi Sad, 2002 Teorija saobradajnog toka Ljubia Kuzovid Vuk Bogdanovic Beograd 2004
Bonjak, I., Badanjak, D.:Prometni tokovi. Fakultet prometnih znanosti, Zagreb, 2005.

http://www.google.ba/search?rlz=1C1DVCJ_enBA420BA420&sourceid=chrome&ie=UTF8&q=saobracajni+tokovi http://www.scribd.com/doc/13134881/t-2-Regulisanje-Saobracajnih-Tokova http://www.scribd.com/doc/23525021/Seminarski-Teorija-Saobra%C4%87ajnih-Tokova02 .