UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI I MJEKSIS

Lnda: Kimi Inorganike

Tema: Termodinamika

Prof. Dr. Azem Lajci

Punoi: Besarta Islami

Karakteristike e cdo reaksioni kimik eshte nderrimi i energjise e cila zakonisht shprehet ne forme te lirimit apo te absorbimit te nxehtesise.Keto ndryshime energjetike jane kushtezuar me ndryshimin e pererjes se sistemit.Substancat fillestare shendrrohen ne substance te reja(reaktantet-produkti I reaksionit). Ndrsyshimet energjetike te cilat ndodhin gjate reaksioneve kimike u nenstrohen ligjeve te termodinamikes,per carsye lemia e kimise e cila merret me ndryshime te tilla quhet termodinamike kimike. 1.Nocionet ne termodinamike Cdo sistem material definohet me madhesi te ndrshme.Keshtu ne kimi pervec perberjes kimike dhe perqendrimit,perdoren edhe koncepetet si temperature(T),presion(P) dhe vellim(V) i sistemeve.Te gjitha keto madhesi quhen funsksione te gjendjes.Qe te jepen karakteriskat e sistemit nga aspekti i termodinamikes kimike eshte e nevojshme te njohim edhe funskionet e gjendjes termodinamike sic jane:energjia e brendshme(U),entalpia(H),(S) dhe energjia e gibsit(G). Pervec ketyre funksioneve te gjendjes ne kimine termodinamike shfrytzohen edhe nocionet ,sistemi dhe mjedisi. Me nocionin sistem ne termodinamike kuptojme pjesen e shqyrtuar te materies e cila u eshte nennshtruar proceseve kimike dhe fizike (psh qeliza mund te jete sistem),ndersa cdo gje jasht sistemit paraqet mjedisin. Cdo substance kimike dhe cdo sistem kimik ne kushte te caktuara permban nje sasi te caktuar te energjise-energjine e brendshme (U), e cila eshte funkison i gjendjes se atij sistemi. Energjia e brenshme i perfshin te gjitha format e mundshme se energjise se atij sistemi. Nese permbajta e energjise se reaktanteve eshte me e madhe se permbajtja e energjise se produkteve te reaksionit ateher lirohet energjia kurse anasjelltas absorbohet energjia . Reaksionet gjate te cilave lirohet energjia quhen reaksione egzoterme d.m.th Q<0, ndersa reaksionet gjate te cilave absorbohet energjia reaksione endoterme d.m.th Q>0. Energjia qe lirohet ose absorbohet gjate reaksionit kimik eshte nxehtesia e reaksionit.

Nese reaksioni zhvillohet ne mjedis te mbyllur, ashtu qe sistemi nuk kryen kurrfar pune, ndryshimi i energjise se brendshme eshte i barabarte me nxehtesine e reaksionit: U=Q Mirpo, nese reaksioni zhvillote ne presion constant ateher per shkak te ndryshimit te vellimit sistemi kryen pune kunder presionit te rrethit, e cila eshte e barabart me : W = pV Ne kete reat ndryshimi i energjise se brendshme se sistemit eshte i barabarte me shumen e nxehtesise se liruar dhe puna e kryer (W<0) U=Q- pV Perkatesisht: U+pV= Q Ky ekuacion paraqet ligjin e pare ose parimin e pare te termodinamikes. Shma U+pV paraqet ndyshimin e nje funksioni te gjendjes te sistemit, i cili eshte i barabarte me nxehtesine e reaksionit ne presion konstant. Ky funksion quhet entalpi ose permbajtje e nxehtesise (H). H=Q Pra, ndryshimi i entalpise se sistemit eshte i barabarte me nxehtesine e reaksionit ne presion konstant. Ekuacionet kimike net e cilat paraqitet vlera e nxehtesise se reaksionit quhen ekuacione termodinamike. Ne baze te ligjit te pare te termodinamikes rrjedh:
a) Ndryshimi i entalpise se nje reaksioni kimik te caktuar eshte

proporcional me sasine e substances, e cila reagon dhe formohet ne reaksion. b) Ndryshyshimi i entapise se nje reaksioni eshte madhesi konstante por te reaksionet reverse me shenje te kundert.

Ligji i Hessit Ne vitin 1840 Hessi e definoi ligjin empiric sipas se cilit nxehtesia e reaksionit kimik, nuk varet prej ecurise me te cilen reaksioni zhvillohet por vetem prej gjendjes fillestare dhe asaj perfundimtare te reaksionit. Ligji i Hessit eshte nje vertetim i ligjit te pare te termodinamikes sipas se cilit ne qofte se ndonje reaksion zhvilloht ne disa etapa, dryshimi i entalpsie se pergjithshme per kete reaksion do te ishte i barabarte me shumen e ndryshimeve te entalpise per qdo etape te reaksionit. Shembull kemi ndryshimin e entalpsise staandarde per formimin e monoksidit te karbonit : C + O2 = CO Prandaj reaksioni i djegjes se karbonit nuk mund te ndalet ne fazen CO,energjia e ktij reaksioni mund te llogaritet ne menyre indirekte duke e perfillur ligjin e Hessit: C + O2 = CO2 Ndersa: C + O2 = CO2 Me anen e ligjit te hessit eshte e mundur te caktohet edhe energjia e rrjetit kristalor (komponimet jonike ),energjia e lidhjes kimike ,entalpia e tretshmerise dhe e hidratimit si dhe ndryshimet te tjera qe paraqiten gjate ndryshimeve fizike dhe kimike.Lighi i hessit ka njeherit rendsi te madhe edhe per fiziologjine e te ushqyerit te njeriut.Ne baze te ktij ligji mund te llogaritet sasia e energjise te oksidimit te substancave ushqimore ne oragznizem,e ne kete menyre llogaritet edhe kaloriciteti apo vlera energjetike ne,apo ushqyshese e tyre.Keshtu psh..,me djegjen e drejtperdrejte te nje moli glukoze-sheqerit te rrushit (Mr=180) fitojme:

C6H12O6(Kristal)+6O2(gas) =6CO2+6H2(leng);.

Proceset spontane Ne natyre disa ndryshime zhvillohen ne menyre spontane, kurse disa vetem nen ndikimin e faktoreve te jashtem. Keshtu, ne qoftese dy trupa me temperature te ndryshme vihe ne lidhshmeri njeri me tjetrin, nxehtesia gjithmone do te kaloje prej trupit me temperature me te larte ne trupin me temperature me te ulet, derisa te nivelizohen temperaturat. Dy gazra ideale qe gjenden ne presion edentik, dhe ta ndara ne dy baloa, por te lidhur me kaniel, pas hapjes se kanjeles do te perzihen ne menyre sponatane.. Akulli shkrihet ne temperature 273K ose 0C Zinku tretet ne acid klorhidrik duke liruar hidrogjen. Zn+2HCl ZnCl2+H2 Te gjitha keto procese mund te vijojne ne menyre spontane ne 298K dhe ne presion atmosferik derisa proceset reverse ne kushte te njejta nuk jane spontane. Sipas ligjit te dyte te termodinamikes: Proceset qe jane spontane ne nje drejtim,ne kushte te njejta, nuk jane sponatane edhe ne drejtimin e kundert. Reaksionet sponatane mund te kryhen shume ngadale. Psh perzierja e hidrogjenit dhe e oksigjenitmund te qendroje ne kushte normale pa reaguar me vite, prandaj mund te mendojme gabimisht se reaksioni nuk eshte spontan.Ne qofte se perzierja inicohet me nje shkendi elektrike reaksioni behet i vrullshem duke shkaktuar eksplodim, dmth reaksioni eshte spontan. H2 +1/2 O2 H2O Qe te parashihet se a mund te vazhdoje ne menyre sponatane eshte e nevojshme te njohim dy fakte. Njeri prej ketyre eshte njohja e ndryshimeve nergjetike te sistemit qe tregohet me ndryshimin e entalpise dhe faktori i dyte eshte ndyshimi i renditjes se sistemit i cili tregohet si ndryshim i entropise. Entropia eshte funksion i gjendjes termodinamike dhe percakton masen e crregullimit e cila shenohet me S.

Entropia varet nga temperatura dhe presioni. Entropia e nje moli te ndonje substance ne presion standard quhet entropi molare standarde. Per ndryshim nga entalpia eshte e mundur te caktohet vlerat e entropise te qdo substance te paster ne cdo temperature.

Energjia e Gibsit

Energjia e Gibsit eshte funskion termodinamik i gjendjes me qe rast ndryshimet e saj shfrytezohen si kriter per te cekur se a eshte ndonje reaksion kimik spontan apo jo. Emri kesaj madhesie i eshte dhene sipas autorit Gibbs i cili e zhvillore konceptin per energji te lire ne sistem, dhe shenohet me simbolin G. Sipas Gibsit, ergjia e lire e sistemit eshte e barabarte me energjine e cila mund te ndahet nga sistemi si pune e shfrytezuar ne crast ndryshimi i saj jepet me shprehjen: G = H-T x S Ne kete shprehje anetari i pare (H) paraqet energjine e nxehtesise te cilen sistemi e ka pranuar ose liruar ne presion konstant, kurse T x S paraqet energjine e cila ndahet ose hargjohet gjate rritjes ose zvogelimit te kaosit ne sistem. Pra G eshte energjia maksimale e cila eshte e lire per tu ndare nga sistemi, kur ai gjate presionit konstant kalon nga gjendja fillestare ne gjendjen perfundimtare ne temperaturen T. Ndryshimi i energjise se Gibssit na tregon se a egzistron mundesia qe reaksioni perkates te shfrytezohet per kryerjen e ndonje pune te dobishme. Pasi qe puna e shfrytezuar mund te fitohet ne llogari te ndonje reaksioni spontan vijues, d.m.th reaksionit i cili kryhet pa i sjelle energji sistemit, rrjedh ne kushte P, T = Const, reaksioni vijon spontanisht ne drejtim te zvogelimit te energjise se Gibbsit G < 0. E kunderta ne qofte se G > 0 reaksioni eshte spontan, ne crast nevojitet te hargjohet energji per vazhdimin e tij. Reaksionet biokomike kryhen afer vleres pH=7, kjo vlere ne energjetiken biokimike shenohet si pH-standarde. Ndryshimi i energjise standarde ne sisteme biokimike ne pH=7 shenohet si G. Por, ne kushte net e cilat kryhen shmica e reaksioneve kimike dhe biologjike dallohet prej kushteve standarde, sidomos ne perqendrimin e reaktanteve. Prej kendej si kriter i spontanitetit per ndonje reaksion eshte G e jo G standarde. Per reaksionin e pergjithshem: A+B=C+D

G e jo G jane ne lidhshmeri .

Reaksionet e bashkuara Shqyrtimi i energjise se lire eshte shume me rendesi ne hulumtimin e reaksioneve jo spontane qe deshirojme ti kryejme per qellime te caktuara, e sidomos te atyre qe realizohen ne natyre. Ndarja e bakrit nga Cu2S nuk mund te realizohet vetem ne kete reaksion: Cu2S 2 Cu + S I cili eshte spontan. Kete qellim e arrijme duke kombinuar keto reaksione me reaksionin: S + O2 SO2 I cili eshte spontan dhe ekzoterm. Keto dy reaksione jane te lidhura mes vetes nerpermjet intermedierit te perbashket- sulfurit. Sulfuri ne reaksionin e pare eshte product ne reaksionin e dyte reactant. Ndryshimi i energjise se lire dhe ndryshimi i entalpise per reaksionin ne teresi eshte i barabarte me shumen e ndryshimeve te tyre ne te dy reaksionet. Pasi qe ndryshimi per reaksionin e dyte eshte me i madhe se ndryshimi pozitiv i energjise s lire per reaksionin e pare , reaksioni ne teresi permban nje ndryshim te madh te energjise se lire standarde. Keto reaksione quhen reaksione te bashkuara. Si shembull i tille me rendesi biokimike mund te sherbeje sinteza e glukozes-6-fosfat e cila kryhet ne organizem. Glukoza + H3PO4 glukoza-6-fosfat + H2O Reaksioni eshte endergon, per crast nuk eshte spontan. Qe te realizohet ky reaksion, duhet te behet kombinimi i ketij reaksioni me nje reaksionin tjeter, i cili eshte spontan.

Shfrytezimi i energjise se lire ne organizmat e gjalle. Proceset metabolike te cilat kryhen ne qeliza i perfshijne reaksionet net e cilat absorbohet apo lirohet energjia. Per qelizen nxehtesia nuk eshte burim i rendesishem i energjise, sepse nxehtesia mund te kryeje pune vetem me ndryshimin e temperatures dhe presionit. Kur temperature ne qelize eshte konstante, qeliza e shfrytezon vetem per ruajtjen e temperatures optimale. Energjine te cilen e shfrytezon eshte energji e lire sepse vetem ajo mund te kryeje pune ne kushte te temperatures dhe presionit konstant. Energjine elire organizmi e shfrytezon per tri qellime kryesore: Per pune mekanike gjate kontraksionit te muskujve, Per transportim aktiv te molekulave dhe joneve Dhe per sintezat e makromolekualve. Burimi kryesor i erngjise eshte energjia e rrezeve te diellit. Por nje nr i vogel i organizmave ka aftesi qe drejtperrejt te shfrytezoje energjine e diellit. Shumica e tyre e shfrytezojne ne menyre indirekte, duke e akumuluar ne organizem. Menyra kryesore e shfrytezimit te energjise se diellit nga ana e organizmave te gjalle eshte fotosinteza, ne crast nga dioksidi i karbonit dhe uji formohen hidratet e karbonit duke e liruar oksigjenin: 6CO2 + 6H2OC6H12O6 + 6O2 Ne kete menyre bimet e shenderrojne energjine e diellit ne energjine kimike, e cila me ushqim percillet ne organizmin e shtazeve. Gjate zberthimit te ushqimit ne organizem (katabolizmi) lirohet energjia e lire, qe me se tepermi rrjedh nga oksidimi i hidrateve te karbonit dhe yndyrave.