EKUILIBRI KIMIK

Mjaft reaksione kimike zhvillohen në mënyrë të kthyeshme. Një proces i

prapsueshëm (i kthyeshëm) arrin gjendjen e ekuilibrit, kur shpejtësia me të cilën
zhvillohet reaksioni i drejtë barazohet me shpejtësinë e zhvillimit të reaksionit të
zhdrejtë.
Supozojmë se si reaksioni i drejtë dhe
A2(g) + B2(g) ⇌ 2AB(g) i shdrejtë zhvillohen me një stad:

Shpejtësiad = kd [A2][B2]
[A2(g)], [B2(g)]
Shpejtësiazhd = kzhd [AB]2
[AB] Në ekuilibër:
te
Shpejtësiad = Shpejtësiazhd

kd [A2][B2] = kzhd [AB]2

K - konstantja e ekuilibrit, varet nga temperatura. 𝒌𝒅 [𝑨𝑩]𝟐
- përcaktohet nga eksperimenti. = =K
𝒌𝒛𝒉 𝑨𝟐 [𝑩𝟐 ]
- nuk varet nga përqendrimet fillestare të specieve
kimike.
N2O4(g) ⇌ 2NO2(g)

[𝑁𝑂2 ]2
Kc =
[𝑁2 𝑂4 ]
Në përgjithësi, për një reaksion të prapsueshëm:
aA + bB ⇌ cC + dD
në ekuilibër
[𝑪]𝒄 [𝑫]𝒅
Kc =
[𝑨]𝒂 [𝑩]𝒃
Me marrëveshje termat e përqendrimeve të substancave në të djathtë
(produktet) të ekuacionit kimik, shkruhen në numëruesin e shprehjes së
konstantes së ekuilibrit.

Në qoftë se reaksioni shkruhet në të kundërt: Shprehjet e K dhe K’, janë shprehje

matematike të ligjit të veprimit të
cC + dD ⇌ aA + bB masave, i cili tregon se për një
Shprehja e konstantes së ekuilibrit (K’) është: reaksion të kthyeshëm në ekuilibër
dhe në një temperaturë konstante,
[𝑨]𝒂 [𝑩]𝒃 𝟏 një raport i caktuar i reaktanteve
K’ = 𝒄 𝒅 shihet se K’ = dhe produkteve të reaksionit ka një
[𝑪] [𝑫] 𝑲 vlerë konstante (K). Në temperaturë
konstante, megjithëse vlerat e
Ligji i ekuilibrit kimik (K) vlen edhe për përqendrimeve të substancave
reaksionet e prapsueshme që zhvillohen mund të ndryshojnë, vlera e K
mbetet e pandryshuar.
me stade.
 KONSTANTET E EKUILIBRIT
Për reaksionin:
Për reaksionin:
H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g)
CO(g) + Cl2(g) ⇌ COCl2(g)
në temperaturën 425oC
[𝐻𝐼]2 në temperaturën 100oC
K= = 54.8
𝐻2 [𝐼2 ]
[𝐶𝑂𝐶𝑙2 ]
Për reaksionin: K= = 4.57x 109
𝐶𝑂 [𝐶𝑙2 ]
N2(g) + O2(g) ⇌ 2NO(g) (sinteza praktikisht është kryer)

në temperaturën 2000oC
[𝑁𝑂]2
K= = 4.08x 10-4 Madhësia e vlerës së konstantes
𝑁2 [𝑂2 ]
(në gjendjen e ekuilibrit së ekuilibrit jep të dhëna për
shumica e NO është gjendjen e ekuilibrit.
shpërbërë në N2 dhe N2)
Kur 10-3 < K < 103, reaksioni konsiderohet të përmbajë një sasi të
konsiderueshme si të reaktanteve, ashtu edhe të produkteve në
ekuilibër.
 EKUILIBRI HOMOGJEN DHE HETEROGJEN.
 Nëse të gjitha substancat ndodhen në të njëjtën fazë, ekuilibri është
homogjen.
 Ekuilibri midis substancave që ndodhen në dy ose më shumë faza, quhet
ekuilibër heterogjen.
Kur temperatura dhe trysnia janë konstante, përqendrimi i një substance të
pastër të ngurtë apo të lëngët është konstant. Në ekuilibrat heterogjene
përqendrimet e substancave të pastra të ngurta apo të lëngëta, përfshihen në
vlerën e (K) dhe nuk vendosen në shprehjen e konstantes së përqendrimit.

CaCO3(ng) ⇌ CaO(ng) + CO2(g)

Për një temperaturë të caktuar:

K = [CO2(g)]
 Konstantja e ekuilibrit (K):
 Me marrëveshje termat e përqendrimeve të substancave
në të djathtë (produktet) të ekuacionit kimik, shkruhen
në numëruesin e shprehjes së konstantes së ekuilibrit.
 Konstantja e ekuilibrit, varet nga temperatura.
 Përcaktohet nga eksperimenti.
 Nuk varet nga përqendrimet fillestare të specieve kimike.
 Madhësia e vlerës së konstantes së ekuilibrit jep të dhëna për
gjendjen e ekuilibrit.
 Në ekuilibrat heterogjene përqendrimet e substancave
të pastra të ngurta apo të lëngëta, nuk vendosen në shprehjen
e konstantes së ekuilibrit.
 Shembull:
Në temperaturën 500 K, 1.0 mol ONCl(g) është futur në një enë me vëllim
1.0 L. Në ekuilibër 9 % e ONCl(g) është shpërbërë:
2ONCl(g) ⇌ 2NO(g) + Cl2(g)
Të njehsohet vlera e K për këtë ekuilibër në 500 K.

Shembull:
Për reaksionin:
H2(g) + CO2(g) ⇌ H2O(g) + CO(g)
K është 0.771 në 750oC. Në qoftë se në 750oC përziejmë në një enë me vëllim
1.0 L 0.010 mole H2(g) dhe 0.010 mole CO2(g), sa janë përqendrimet e
substancave në ekuilibër?
 HERËSI (KUOTIENTI) I REAKSIONIT.
Kur reaktantet dhe produktet e një reaksioni të dhënë kimik përzihen, është e
rëndësishme të dihet, nëse përzierja është në ekuilibër apo jo dhe në cilin drejtim
zhvillohet reaksioni, që sistemi të arrijë ekuilibrin.
Në qoftë se përqendrimi fillestar i reaktanteve ose produkteve është zero, reaksioni
do të zhvillohet në drejtimin, që çon në prodhimin e substancave përqendrimi i të
cilave është zero.
Në qoftë se përqendrimi fillestar i reaktanteve ose produkteve nuk është zero, për të
parë gjendjen e sistemit, duhet të njehsohet herësi (kuotienti) i reaksionit (Q).
Q - kuotienti i reaksionit fitohet nga ligji i veprimit të masave duke vendosur
përqendrimet fillestare të substancave.
Shembull:
Në një enë me vëllim 50.0 L vendosen 1.00 mol N2, 3 mol H2 dhe 0.500 mol
NH3. Në ç’drejtim zhvillohet reaksioni kur përzierja e reaksionit arrin
ekuilibrin në 400 °C? (Kc = 0.500)
N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)
 Konstantja e ekuilibrit e shprehur me anën e
trysnive.
Trysnia pjesore e një gazi është masë e përqendrimit të tij, prandaj konstantet e
ekuilibrit ku marrin pjesë gaze, mund të shkruhen me termat e trysnive pjesore të
gazeve që marrin pjesë në reaksion.
CaCO3(ng) ⇌ CaO(ng) + CO2(g) Kp = 𝑝𝐶𝑂2
(𝑝𝑁𝐻3 )2
N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) Kp =
(𝑝𝑁2 )(𝑝𝐻2 )3

Për ekuilibrin e mëposhtëm homogjen në fazë të gaztë:

aA (g)+ bB (g) ⇌ cC (g)+ dD (g)

(𝑝𝐶 )𝑐 (𝑝𝐷 )𝑑
konstantja e ekuilibrit sipas trysnive pjesore jepet: Kp =
(𝑝𝐴 )𝑎 (𝑝𝐵 )𝑏

Duke supozuar se të gjitha gazet i binden ligjit të gazit ideal:

𝒏 𝒏
PV = nRT, p = RT por jep përqendrimin molar të gazit (CM),
𝑽 𝑽
simbolikisht paraqitet [CM]
 [𝐶]𝑐 (𝑅𝑇)𝑐 [𝐷]𝑑 (𝑅𝑇)𝑑 [𝐶]𝑐 [𝐷]𝑑
Kp = = (RT)(c+d) - (a+b)
[𝐴]𝑎 (𝑅𝑇)𝑎 [𝐵]𝑏 (𝑅𝑇)𝑏 [𝐴]𝑎 [𝐵]𝑏

c + d numuri i moleve të gazeve djathtas

a + b numuri i moleve të gazeve majtas

Δn = (c+d) – (a+b) Kp = Kc(RT)Δn

Δn = 1 Kp =Kc(RT)

Δn = -1 𝑲𝒄
Kp =
(𝑹𝑻)

Δn = 0 Kp =Kc(RT)0 Kp = Kc

Shembull:
Për ekuilibrin: FeO(ng) + CO(g) ⇌ Fe(ng) + CO2(g)

Kp në temperaturën 1000 °C është 0.403. Në qoftë se në një enë ka fillimisht

CO në trysni 1.00 atm dhe një tepricë FeO(ng), sa janë trysnitë e CO(g) dhe
CO2(g) kur arrihet ekuilibri?
 PARIMI LE SHATELIE
Nëse një sistemi në ekuilibër i ndryshohen kushtet eksperimentale
(përqendrimi, temperatura apo trysnia), sistemi në ekuilibër reagon ndaj
ndryshimit, në mënyrë të tillë, që të vendosë një gjendje të re ekuilibri.

1. Ndryshimi i përqendrimit të substancave ( duke shtuar ose larguar

reaktante apo produkte).
Nëse në një sistem në ekuilibër shtohet substancë, sistemi reagon në mënyrë
të tillë, që ta zvogëlojë sasinë e substancës duke vendosur një gjendje të re
ekuilibri dhe nëse largohet substancë, sistemi reagon në mënyrë të tillë, që ta
rrisë sasinë e substancës.

H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g)

Largimi i produkteve, ndonjëherë e çon reaksionin deri në fund
(largimi i CO2(g) ).
CaCO3(ng) ⇌ CaO(ng) + CO2(g)
2. Ndryshimi i trysnisë (kur marrin pjesë substanca të gazta), ose ndryshimi
i vëllimit.
Në temperaturë konstante, zvogëlimi i vëllimit të një përzierje gazesh në
ekuilibër, bën që reaksioni të zhvillohet në drejtimin e rritjes së vëllimit, pra
uljes së trysnisë, ose uljes së numurit të moleve të substancave të gazta.

2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g)

(Djathtas)

Në rastet kur Δn = 0, trysnia nuk ndikon në pozicionin e ekuilibrit.

H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g)

Por për ekuilibrin: H2(g) + I2(ng) ⇌ 2HI(g) Δn = 1

 3. Ndryshimi i temperaturës.
Në qoftë se kemi të bëjmë me një proces endotermik dhe rrisim temperaturën e
një sistemi në ekuilibër, sistemi do të reagojë në mënyrë të tillë që të ulë
temperaturën, në drejtim të harxhimit të reaktanteve (djathtas) dhe e kundërta kur
ulim temperaturën.
Në qoftë se kemi të bëjmë me një proces egzotermik dhe ulim temperaturën e një
sistemi në ekuilibër, sistemi do të reagojë në mënyrë të tillë që të rrisë
temperaturën, në drejtim të harxhimit të reaktanteve (djathtas) dhe e kundërta kur
rrisim temperaturën.

(Endotermik) Q + CO2(g) + H2(g) ⇌ CO(g) + H2O(g) (ΔH = + 41.1 kJ)

N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) + Q (Egzotermik) (ΔH = - 92.4 kJ)
K, ndryshon me ndryshimin e temperaturës, prandaj nëse me rritjen e temperaturës,
rritet vlera e K, procesi është endotermik (ΔH > 0).
Nëse me uljen e temperaturës, rritet vlera e K, procesi është egzotermik (ΔH < 0)
4. Prania e katalizatorit, nuk ndikon në pozicionin e ekuilibrit. Ai ndikon njëlloj
në të dy reaksionet dhe roli i tij është ulja e energjisë të aktivizimit (Ea).