l Trafolar l Trafolar ve Seg.

Koruma_Haldun Bykdora onarm sresinin daha uzun olmas ayrca barann izole edilmesini gerektirmesi; arzalanmas halinde bara tadilatn da gerektirebilmesi, vb. nedenlerle, zel durumlar dnda tercih edilmezler.

B - GERLM TRAFOLARI:
TANIM: Gerilim Trafolar; "primer" dediimiz esas devre gerilimini, manyetik bir kuplaj ile, (genellikle) klterek "sekonder" dediimiz ikinci devreye aktarr ve bu devreye bal cihazlarn gerilime duyarl elemanlarnn enerjilenmesini salarlar. rnein, voltmetrelere, saya ve watmetrelerin gerilim devreleri, vb.
Bunun sonucunda; cihazlarn byk gerilimler ile zorlanmas nlenir.

ALIMA LKES: alma ilkeleri, akm trafolarna benzerdir. Primerde oluan manyetik ak ile, gcn sekonder devreye aktarlmasna ilikin aklamalar, gerilim trafolar iin de geerlidir. Manyetik devre (nve) kayplar ihmal edilerek, primer ve sekonder devre glerinin eitlii ilkesinin matematiksel ifadesi aadaki gibi olacaktr.
Is Ip
Vp
(1)

U (kV)

yk

ekil:13

Vp Ip = Vs Is ve

Vs

Ayrca amper sarm yasas uyarnca geerli olan;

Ip p = Is s ve

Is Ip

p s

(2)

Bants yazlabilir.

Vp Vs
Vp Vs

p s

(3) Bants elde edilir. (1) ve (2) Bantsnn sonucu olarak,

Oranna, Gerilim evirme Oran veya Gerilim Orandenir.

YAPISI:
17

l Trafolar ve Seg.Koruma_Haldun Bykdora Yapy oluturan elemanlar ve bunlarn boyutlandrlma esaslar; akm trafolar ile benzer olmalar nedeni ile; burada ayrca sz edilmeyecektir. Ancak, sarm saylar ile ilgili durumu farkldr. akm trafolarnn tersine, bu trafolarda primer sarg says, sekondere gre ok daha fazladr. Bu durum, yukardaki (3) nolu bantnn tetkikinden de grlecektir.
Biri Faz-Ntr ve dieri Faz-Faz gerilimler iin olmak zere, iki tip farkl formda gerilim trafosu retilmektedir. ekil: 14de bu gerilim trafolarnn yapsal blok emas gsterilmitir.
B

l Trafolar
A

(a)

(b)

ekil:14

EMATK GSTERL: Elektrik ema ve resimlerde, gerilim trafolar deiik ekillerde gsterilebilirler. Yanda bu gsterili ekillerine ait rnekler verilmitir. POLARTE: Bir gerilim trafosunun primer ve sekonderindeki polarite ular, primer sargya gerilimin giri veya k ynne gre, sekonder sargdaki gerilim ynnn belirlenmesi anlamna gelir. ekil:14te Primer polarite ucunun A ve sekonder polarite ucunun a olarak alnm olduu ve polarite olmayan b sekonder ucunun toprakland grlmektedir. Faz-Ntr arasna balanan gerilim trafolarnn, polarite olmayan primer ucu B de, (alma ilkesi gerei) topraklanr. KAREKTERSTK DEERLER: Aada sralanan bu karakteristik deerler, gerilim Trafosunun etiketinde belirtilmi olduklarndan, bu deerlere "Etiket Deerleri" demek de mmkndr.
1) Anma Gerilim Deerleri [Up ve Us] 2) Anma Gc [Nn] 3) Snf (Klas) [ Cl ] 4) Dayanma katsays [Uk] Bu deerlerin bir gerilim trafosunda neyi ifade ettikleri ve bu deerler iin kabul edilen standartlar aada aklanacaktr.

1) Anma Gerilim Deerleri: [Up ve Us]

18

l Trafolar l Trafolar ve Seg.Koruma_Haldun Bykdora Trafolarn imalatnda, balanacaklar ngrlen ebekenin faz aras standart gerilimleri, gerilim trafolarnn anma primer gerilimlerinin standardn oluturur. Dolays ile, primer anma gerilimleri, 34,5 kV, 15 kV, 10,5 kV veya 6,3 kV olacaktr. Bu deerler iin retilmi gerilim trafolarnn, bu deerlere yakn gerilim deerlerdeki ebekelere balanmas da mmkndr. rnein, 34,5 kV iin retilmi bir gerilim trafosunun, 33 kV , 31,5 kV veya 30 kV bir ebekeye de balanabilir. Ancak, sekonder gerilim de ayn oranda deiecektir. Talep halinde, var olan farkl ebeke gerilimlerine uygun gerilim trafolarnn retilmesi de mmkndr. rnein 30 kV, 33 kV veya 15,8 kV primer anma deerli trafolar retilebilir. Anma sekonder gerilim, faz arasna balanan gerilim trafolarnda 100 Volt olarak standardize edilmitir. Faz -Toprak arasna bal gerilim trafolar sekonder anma gerilimleri, iin ise standart deer 100 3 Volttur. Faz-Toprak arasna bal baz gerilim trafolarnda; izole ebekelerdeki toprak temasn alglayp sinyal vermesini salayan rezidel koruma rlelerini enerjilemek amac ile ikinci bir sarg bulunabilir. Bu sargnn anma deeri 100/3 V. olmaktadr. Bir gerilim trafosunun primer ve sekonder gerilim deerleri, genellikle Gerilim Oranlar formatnda belirtilir. 34,5 kV gerilim trafolar iin rnekler aadadr. Faz aras bal gerilim trafolarnda Faz ntr aras gerilim trafolarnda
34,5 0.1
34,5
0.1

kV ,
3
3

kV

Faz ntr aras bal ve ift sekonderli gerilim trafolarnda

34,5 0.1

3
3

kV 0.1/3

34,5 kV iin rneklerdir.

Akm trafolarnn tersine, gerilim trafolarnda kullanlmayan sarglar kesinlikle ksa devre edilmemelidir. (Bo braklmaldr)

Anma Gc: [Nn]

19

l Trafolar l Trafolar ve Seg.Koruma_Haldun Bykdora Gerilim trafosunun sekonderinden ekilmesi ngrlen en byk g, o trafonun Anma Gcdr. retimler; standartlar uyarnca; 30 VA , 60 VA ve 90 VA deerlerinde yaplr. Sekondere balanacak gcn, o gerilim trafosunun anma gcn amamas gerekmektedir. Baka bir deyile, balanacak empedansn; anma gcnn, empedans karlnn altnda olmamas gerekir.

I = Us /Z genel formlnden de grlecei zere, Z kldke akm (I) bymektedir. Bu durum, anma akmna gre boyutlandrlm sarg kesitini zorlayacaktr. N = U.I bantsnda, I yerine yukardaki eitini yazarak, N= Us2 / Z bants ile gereinden kk deerde empedanslarn, gc de bytt grlmektedir.
Nvenin boyutlandrlmas, aktarlacak anma gcne gre yapldndan, gcn bymesi; kesit dnda; nvenin de zorlanmas anlamna gelir. Gerilim trafolarnda kullanlmayan sargnn ksa devre edilmemesi kuralnn gerekesi de bu bant ile aklanm olmaktadr. Ksa devre edilmesi Z=0 demektir.

3) Snf: (Klas) [ Cl ] Bir gerilim trafosunun snf (doruluk snf); primere uygulanan gerilim sonucu, sekonderde indklenen gerilimin, olmas gerekenden, % olarak, en fazla, ne kadar sapabileceini ifade eder. Bu sapma (+) veya (-) ynde olabilir.
rnein; doruluk Snf "1" olan bir gerilim trafosunun, sekonder anma geriliminin % 99'u ile % 101'i arasnda bir gerilim indklenir. Sekonder anma gerilimi 100 V. ise, sekonderden 100 x % 99 =99 V ile 100 x %101 = 101 V arasnda deien bir gerilim alnabilecektir. Gerilim trafolar, doruluk snf 05, 1 ve 3 olan kategoride retilmektedir. l devrelerinde; genellikle; doruluk snf 1 veya gerekiyorsa 0,5, koruma devrelerinde ise, doruluk snf 3 olan gerilim trafolar kullanlmaktadr. Doruluk snflar, primerden anma geriliminin uyguland ve sekonderine anma gcnn ekildii, durumlar iin tanmlanmtr. Farkl glerde, doruluk snf deerinde sapmalar olacaktr. 4) Dayanma katsays: [Uk] 20

l Trafolar l Trafolar ve Seg.Koruma_Haldun Bykdora Bu deer, (dierlerinde olduu gibi) gerilim trafolarnn genel karakteristik deerlerinden biri olmayp, sadece, izole ebekelerde, faz-ntr arasna balanan gerilim trafolar ile ilgili bir deeri ifade eder. zole ebekelerde bir fazn topraa temas durumunda, o faz gerilimi sfr olurken dier faz gerilimleri kat artar. Bu nedenle, 3 faz toprak arasna bal gerilim trafolarnn bu gerilime dayanmas gerekmektedir. Bu ebekelere balanacak gerilim trafolarnn dayanmalar gereken deeri belirleyen bu katsayya Dayanma Katsays denir ve deeri dr. 3

DEVREYE BALANTI: ekil:15de, Faz-Faz ve Faz-Ntr aras balanan gerilim trafolarnn OG ebekeye balantlar grlmektedir. Ayrca, sekonderde kprlenenerek topraklanacak terminaller ile, cihaz gerilim bobinlerine balanacak terminaller de belirtilmitir.
R S T
A

R S T
B

a b

l aletleri ve sair cihaz gerilim bobinlerine (a)

ekil:15

l aletleri ve sair cihaz gerilim bobinlerine (b)

21