T.

C FIRAT NVERSTES MHENDSLK FAKLTES

TEMEL HABERLEME TEORS

HAZIRLAYAN: Cenk ZALIKAN DEV SORUMLUSU : Yrd.Do.Dr. Hasan H. BALIK

LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLM DALI

ELAZI, 2003

NDEKLER
1. GR 6 6 6 7 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 11 12 12 14 14 14 16 17 17 18 20 21 22 23 24 25 26 27 28 28 28 28 34 38 40 41

1.1. HABERLEME SSTEMLER 1.1.1. KONUMA : 1.1.2. KODLAMA : 1.1.3. GRLT : 1.1.4. BOZULMA : 1.2. HABERLEME 1.2.1. UZAKTAN HABERLEME 1.3. DZAYN KABULLER 1.3.1. UZAKLIK 1.3.2. G 1.3.3. MALYET 1.3.4. BANT GENL 1.3.5. HIZ 1.3.6. GVENLRLK 1.3.7. UYGUNLUK 1.3.8. DORULUK/ KALTE 2. SNYALLER VE MODLASYON GR BASEBAND SNYAL TRLER BASEBAND VE BAND GENL TERMNOLOJLER BASEBAND BAND GENL EVRM TELEFON (ANALOG) TELEGRAF (DJTAL) TELEVZYON (ANALOG) MODLASYONA DUYULAN HTYA MODLASYON TPLERNN SINIFLANDIRILMASI MODLASYON KULLANMANIN AVANTAJLARI GENEL ANALOG MODLASYON GENEL DJTAL MODLASYON ZET SONU

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.

GENLK MODLASYONU TEORS GR GENLK MODLASYON SINIFLARI TAM GENLK MODLASYONU TAIYICISI BASTIRILMI FT YAN BAND MODLASYONU (DSBSC) TEK YAN BAND MODLASYONU ZET SONU

KISALTMALAR CVSDM: Srekli Deiken Kaymal Delta() Modlasyonu CW: Srekli Dalga DAC: Dijital-Analog Converter (Dntrc) D/A: Dijital-Analog Converter (Dntrc) DPCM: Delta Pulse Kod Modlasyonu DSBSC: Taycs Bastrlm ift Yan Bant DSBWC: ift Yan Bantl Tayc d.s.p.: Dijital Sinyal leme FDM: Frekans Blmeli oklama (Multiplexing) FDMA: Frekans Blmeli oklu Eriim FET: Alan Etkili Transistr FM: Frekans Modlasyonu f.m.: Frekans Modle Edilmi (Sinyal) FSK: Frekans Kaydrmal Anahtarlama f.s.k.: Frekans Kaydrmal Anahtarlama (HFCYF)de r.f ye HF: Yksek Frekans (Radyo Yayn Band) HP: Yksek Geiren (Filtre) i.c.: Entegre Devre i.f.: Orta Frekans ISI: Uluslararas Sembol Giriim (Frekans) ITU: Uluslar aras Haberleme Birlii LF: Alak Frekans (Radyo Yayn Band) LP: Alak Geiren (Filtre) LPF: Alak Geiren (Filtre) L-R: Sa-Sol (Stereo) LSB: Alt Yan Bant M-..: M Seviyeli Sinyal (rnein M-QAM) M-ary: M Seviye (Sinyal) M-level: ok Seviyeli (Sinyal) M-PAM: ok Seviyeli Faz ve Genlik Modlasyonu M-PSK: ok Seviyeli Faz Kaydrmal Anahtarlama M-QAM: ok Seviyeli Quadrature Genlik Modlasyonu 3

OOK: On-Off (A-Kapa) Anahtarlama NBPM: Dar Bant Faz Modlasyonu NF: Nyquist Frekans NICAM: Yakn Ani Sktrlm Audio oklama NRZ: Sfr Dnsz NTSC: Ulusal Televizyon Standartlar Komitesi PAL: Alternatif Faz Hatt PAM: Faz ve Genlik Modlasyonu PAM: Darbe Genlik Modlasyonu PAM: Darbe Analog Modlasyonu PCM: Darbe Kod Modlasyonu PDH: Plesiochronous Dijital Hiyerarisi PDM: Darbe Genlik Modlasyonu PISO: Paralel Giri-Seri k PLL: Faz Kilitlemeli Dng PM: Faz Modlasyonu PM: Darbe Modlasyonu PM: Faz Modleli PPM: Darbe Konum Modlasyonu PSK: Faz Kaydrmal Anahtarlama P/S: Paralel Giri-Seri k PTM: Darbe Zaman Modlasyonu PWM: Darbe Genlik Modlasyonu QAM: Karesel (Quadrature)Genlik Modlasyonu QPSK: Karesel Faz Kaydrmal Anahtarlama r.f.: Radyo Frekans RTTY: Radyo Teletype Rx: Alc SDH: Senkron Dijital Hiyerari S/H: rnekleme ve Tutma SSB: Tek Yan band SSBSC: Tek Yan band Bastrlm Tayc TDM: Zaman Blmeli oullama SIPO: Seri Giri- Paralel k 4

S/N: Sinyal/Grlt (G) Oran (S/N)Q: Quantizasyon Sinyal/Grlt (G) Oran S/P: Seri Giri- Paralel k TDMA: Zaman Blmeli oklu Eriim TF: (Gerilim) Transfer Fonksiyonu Tx: Verici UHF: Ultra Yksek Frekans (Tv Yayn Band) URSI: Uluslar Aras Radyo Bilim rgt USB: st Yan band VCO: Gerilim Kontroll Osilatr VFCT: Ses Frekansl VHF: ok Yksek Frekans (Radyo Yayn Band) VSB: Artk Yan band VTF: Gerilim Transfer Fonksiyonu WBFM: Geni band Frekans Modlasyonu WBPM: Geni band Faz Modlasyonu WDM: Dalga Boyu Blmeli M: Delta Modlasyonu PCM: Delta Darbe Kod Modlasyonu 9-QPRS: 9 Seviyeli Karesel (Quadrature) Ksmi Cevap 16-QAM: 16 Seviyeli Karesel (Quadrature) Genlik Modlasyonu 64-QAM: 64 Seviyeli Karesel (Quadrature) Genlik Modlasyonu

1. GR
1.1. HABERLEME SSTEMLER
nsanlar hayvanlardan ayran en nemli zellik birbiriyle yksek seviyede kompleks ve hzl olarak iletiim kurmalardr. David Attenborough Life on earth tv serisinin son programna insan zorlamac haberlemeci adn vermitir ve bu elbette bir abartmadr. Hayvanlarda haberleme, davranlarnn nemli bir blmdr. Bu olmadan dmanlarna ve rakiplerine kar uyarlamazlard, srler gruplaamazlard, iftlemeler meydana gelemezdi. Bununla beraber ou iletiim tr igdsel seviyededir (rnein ku sesleri), gelimi memelilerin ses sinyallerinin snrl bir ksm, bile bu kategoriye girer. Zt ekilde insann hayatta kalmas ve stnl bireysellii tanmasna dayanr ve avlanrken birlikte almas; kompleks fikirlerini ve hareketlerini tartmadan hedeflenen konuya geelim. Bu metotlar insanlar konumay ve srekli hafzay mmkn klan byk kullanl harekete geirdiklerinde mmkn hale gelir. Bu tekniklerin hepsinin haberleme sistemlerinin kullanl olmalar iin sahip olmalar gereken 3 temel ksm vardr. Bu ksmlar ekil 1-1de gsterilmitir. 1.1.1.KONUMA : Bu insanlarn kulland en basit haberleme sistemidir, anlalmas en kolay paradan oluur. Verici ksm vardr-konuan insan dncelerini verici gibi alan kas hareketlerine dntrr ( ses telleri ve ses sistemi ), iletim ortamnda basn deiimlerine dntrr. Bu basn deiimleri hareketi ardndan elektriksel sinyallere ve sonunda dncelere dntrld alc ksma ulamak iin, yol alrlar. Bu nedenle dinleyici konumacnn mesajnn bir kopyasn beynine yerletirmitir ve bilgi tanmtr.
VERC U LETM ORTAMI ALICI U

beyni

ekil 1-1 Haberleme sisteminin temel birimleri

NOCE

KANAL

BLG RETC

ENCODER

Tx

Rx

DECODER

BLG KAYDEDC

ekil 1-2 Haberleme sistemlerinin blmleri Haberleme sistemlerinin dier baz durumlar rneklerle gsterilmitir. Bunlar aadadr; 1.1.2.KODLAMA : Konumacnn mesaj alcnn anlayabilecei bir dilde tanmtr. Eer o rnein swalli dilinde olsayd ok azmz mesaj anlayabilirdik ve bundan dolay az bir bilgi alna bilirdi. Morse kodu basit bir mhendislik rneidir. 1.1.3.GRLT : Orijinal mesaja eklenen, istenmeyen rasgele sinyaller dinleyicinin mesaj anlamasnda probleme neden olabilir. Bir partide kalabalk bir odada bir utan bir uca konumay deneyin anlayacaksnz. Grlt sistemin her ksmnda meydana gelebilir. Bu partide iletim kanalnda olutu, fakat verici tarafndan veya alc tarafndan retilebilir. 1.1.4.BOZULMA : Burada sinyal deimitir fakat hibir ey eklenmemitir. Bu deiim ok byk olabilir yle ki alc mesaj doru olarak eviremez. Byk bo bir alanda konumay deneyin. Baz ses frekanslar yanklanacaktr. Yank, zaman gecikmelerini ortaya koyan ve sinyalin ani spektrumunun ok bozulmasna, yle ki anlalmaz hale gelmesine neden olan zayflama oluacaktr. Bozulma genelde iletim kanalnda meydana gelir, bununla beraber baka yerlerde de oluabilir. (Yani eer konumac gl bir aksana sahipse) Bunun iin gsterilebilir. haberleme sistemlerinin daha genel hali ekil 1-2de bu ufak

1.2. HABERLEME
1.2.1.UZAKTAN HABERLEME ncelikle kendimizi insan sesiyle llebilen uzak mesafelerde bilgiyi gnderebileceimiz haberlemenin suni metotlarna younlatralm. Grltl partimizde el iaretleri ve dudak okumak basit dnerek bize yardmc olabilir. Ezberlenen ve yazlan mesajlarn tamas her zaman ie yaramtr ve yllarca bir mesajn tanabilecei en yksek hz drt nala giden atn hzyd. (Paul Revere, Ghent-to-Aix ve Pony Express gibi mehur hikayelerde olduu gibi) Hatta grltyle mesajlarn daha hzl iletildii bir yol daha vard. Yzyllarca bu metotlar gerekten ok basitti (yani armadann yaklam enlik atei haberlemesiydi). Yerlilerin duman sinyalleri bayraklar gibi bir basamak daha ilerideydi, fakat en gelimi teknikler helyoste ve semafordu. Gerek kelimeler tanabiliyordu, modern standartlara gre yava olduu halde. Uzun mesafelerde bilginin hzl olarak gnderilmesi ihtiyac ok fazlayd yle ki devletler nemli yollar zerinde dalarn zirvelerine byk aa semafor kuleleri ina etti. yi bilinen bir ngiliz rnei Napolyon savalar srasnda dert kuvvetleri komutanl Londradan Partsmounta kadar bir dizi semafor yaptnda olumutur. Onlarn siteleri hala telgraf tepeleri olarak adlandrlr ve Londra yaknlar Puthey Commonda bir tane vardr. 19.yy da elektriksel sinyallere kadar biz sinyalin tipine yakn herhangi bir yere bu yn bilgileriyle ulaabiliyorduk denilebilir. Btn bunlar mahmuzlayan, tren yollarnn geliimi oldu, bundan nce bir tren aa ve yukar giden ray olarak kullanlyordu. Onlar bunu yapmay, terminallerde elektro mekanik gstergelerin deiimiyle bir bakr tel iinde akan akm darbelerinin kullanld telgraf ile yaptlar. letim gerekten hzlyd fakat belirli bir zamanda bir harf yada rakam tanabiliyordu, hepsi yaplyordu fakat en ksa mesaj semaforun hzyd. Elbette uzun mesafeler kat edilebiliyordu ve uygun kodlama olaylar hzlandrd (yani mors). Oysa telefon, 1869da icat edildi, gerek hamleyi gstermektedir. Olaan st grnyor olmalyd. imdi millerce tedeki biriyle en kolay ve hzl ekilde konuabiliyorsunuz, eer telefonlardan birinin yanndaysanz.

Repeaterlar, dntrcler ve oullayclar kullanarak, uzun denizalt kablo balantlarnda dorua kan, kompleks telefon alar gelitirilmitir. Kablosuz haberleme hamleyi tamamlamtr. Hepsi 1895de hertzin rezonans devrelerinde elektrot aral kullanarak baz deneyler yapmasyla balamtr. O en ksa mikrodalga frekansn iletmitir. Birok aratrmac (yani Lange, Popov, Kelvin) haberlemeyi salayabilmek iin bu yeni elektromanyetik dalgalarn kullanmn gelitirmeye almtr, fakat baar ngiliz deniz kuvvetleri tarafndan desteklenen denizdeki filosuyla haberlemeye alan Marconinin olmutur. Marconi kablosuz telgraf irketini kurdu ve tam anlamyla ok alarak, 12 Aralk 1901de Atlantik okyanusu yaknlarnda ok uzun dalga boylarn sinyalletirebilen devasa bir elektrot vericisi gelitirdi. Bu gelimelerden sonra iki ana alana ayrld - yazlm ve donanm. Donanmdaki temel gelimeler ykseltelerin (ok uzun bir zaman iin vakum valflar sonra yar iletkenler) ortaya kmas, yksek frekanslarn kullanm, anten dizaynn kefedilmesi (ve propogasyon mekanizmalarnn anlalmas), fiber optik ve kablolar uydularn kullanmyla gelimitir. Yazlmdaki deimeler modlasyonun ve band genilii ve gc azaltmak, mesafe ve hz arttrmak iin kodlamann gelitirilmesiyle meydana gelmitir.

1.3. DZAYN KABULLER

Haberleme sistemlerinin blmleri ok basitti. Zorluklar, doru artlarda zel grevleri yapmak iin pratik sistemler yaparken ortaya kar. Bu nedenle baz kabuller yaplmaldr; 1) Uzaklk 2) G 3) Maliyet 4) Band genilii 5) Hz 6) Gvenilebilirlik 7) Uygunluk 8) Doruluk/Kalite

Baz detayl kabuller bu ekilde devam eder. 1.3.1.UZAKLIK Daha fazla bilgi iletmek zorundadr, zor olan mesaj bozulmam ekilde almaktr. Kablolu balantlar uzun mesafelerde repeaterlara gereksinim duyarlar, ama dk frekanslarda iyi sonu verirler. 9

Yer yzndeki radyo balantlar deiik amalar iin farkl frekanslara ihtiya duyarlar. Line-of-signt balantlar iin mikrodalga, yeryznde uzun mesafeli ionosferik haberleme iin UHF, TV iin geni bant geniliinde UHF, yerel yaynlar iin orta dalga ve dahas Uydu balantlar ksa ve uzun mesafelerin her ikisinde de kullanlabilir, ama zayflama ve grltnn neden olduu problemlerle birlikte daha uzun yol uzunluuna sahiptirler. 1.3.2.G Gnderici ksmnda daha az gce ihtiya varsa verici montaj daha basit ve ucuz olur (fakat Rx daha karmak olmaktadr). Dier kabullerin elverdii lde, iletilen g minimumda tutulur. Marconinin mega wattlar dzeyindeki pik gc ile ilk uydulardaki ..wattlar dzeyindeki pik gcn kyaslayn. Bu faktrlerden bazlar unlardr; Yksek frekanslarda antenlerde yksek oranda radyasyon gc olumas; yaylan gcn ucuz alclar tarafndan kullanlmas iin byk olmas gerekebilir ( radyo yaynnda olduu gibi ). Sinyal kodlama, sinyalin doruluunu arttrr ve zayf sinyallerin grltden ayrtrlabilmesini salar ( yani boluk proplar ). Ynl antenler yaylan gcn daha etkin kullanlmasn salar ( yani mikrodalga balantlarnda ). oullama ayn gte daha fazla bilginin gnderilmesini salar. 1.3.3.MALYET Bu aka istenilen sistem performansn salayabilecek ekilde mmkn olduu kadar dk tutulmaldr. Uygulamalarda ekonomiklik neye dayanr ? rnein, trans Atlantik haberlemesi iin uydu yaynn yer montajna milyonlarca pound harcanmasna deebilir ( goonhilly ) fakat trkistandaki uydu yaynlarndan eitim tvsinin direkt yayn iin bir anak anten iin 100 ok fazla olabilir. Ordu gereksinimlerinde maliyet hemen hemen konunun dndadr ( nkleer mermilerin koruma sistemlerinde olduu gibi ). Halbuki CB radyo gibi moss (ktle) ticari sistemlerinde ana faktr haline gelir. Gelimi sistemlerdeki yaratcln ou ayn eyi daha ucuza yapmaya doru kaymaktadr ( rnek; fiber optikler mikrodalgalar )

10

1.3.4.BANT GENL letilen sinyal frekanslarnn en azndan kk bir ksmn iermemesi ile hibir bilgi elde edilemez ( bant genilii deimeyen tek bir tayc sinyali ile ok az bilgi sahibi olabiliriz, taycnn bu sinyalin zerinde olmas haricinde ). Fakat bant geniliinin arttrlmas gereksiz komplekslik ve artan maliyetleri de beraberinde getirir. Bireysel kanallarn daraltlmas ayn balant bant genilii zerinden daha fazla kanaln ayn anda tanabilmesi demektir. Bu nedenle nemli olan yeteneklilik bilginin kalitesini kabul edebilir seviyede tutarken kanal bant geniliini azaltmaya doru kaymaktadr. Genellikle ikisi arasnda bir uzlama bulunur. rnein, telefon kanalnda gereken bant genilii tek yan bant teknikleri kullanlarak balangta yarya indirilir ve yaplacak i iin yeterli olan kalm olur, yle ki sesler alglanabilir dzeydedir. Sonu telefonlar iin standart olan 4 kHz B/W ses frekans kanaldr. Dier yandan, gerek %100 doruluun gerektii yerlerde (birok veri iletim gereksinimlerinde olduu gibi) dijital teknikler kullanlmaldr. Bunlar dier modlasyon tekniklerinden farkl olarak daha byk bant genilikleri gerektirir fakat bu kabul edilebilir nk ok daha byk tayc frekanslar kullanlabilir. Bu u anda fiber optik iletime kaylmasnn tek nedenidir. 1.3.5.HIZ Gerek zamanl iletim ok yaygndr (rnein; telefonlar, tv). Eer bilgiyi daha yava gnderirseniz, bant geniliinden tasarruf edersiniz ama daha uzun zaman harcarsnz. Bu kabul edilebilir ve daha ucuzdur (teleprinterlar, facsmile) ve byle kullanlr. Dier taraftan bilginin daha hzl iletimi daha fazla bant genilii gerektirir fakat daha ksa srer. Bu gerekli olabilir (yksek hzl veri) ve hatta daha ucuz (eer BT kara hattnda kiralanmsa) ve kullanlmaktadr. Yine modlasyon ve kullanlan encoding yntemleri sistemden en iyi ekilde yararlanmak iin dizayn edilebilir zellikle dijital yntemler. 1.3.6.GVENLRLK Sinyalinizin bozulmu olarak alcya ulamas ne kadar nemlidir. Bu sorunun byk bir ksm yukarda incelenmitir ama burada ayrca zetlemeye deer. Akas tehizatn gvenilirlii bir faktrdr fakat burada 11

kastedilen bu deildir. alan bir sistemde sinyal kaybna neden olan faktrleri kastediyoruz. Bir telefon kanal, tam dorulukta almadan kabul edilebilir kaliteye sahip karmak olmayan bir sisteme rnektir. Dar bant genilikleri, dk frekanslar ve keskin oullama kullanlabilir. Dijital veri dalgalar (dijital data streons) aka daha fazla dorulua ihtiya duyarlar ve bunu salamak iin de daha byk geniliklere sahip olmak zorundadrlar. Fakat burada bile kodlama tekniklerinin kullanmyla gelien ok dk hata oranlar ortaya kabilir ( 1de 10-5 ). Bant genilii ve doruluk arasnda srekli bir dei toku olduu grnmektedir. 1.3.7.UYGUNLUK Bu teknik olarak en ok kstlama getiren kalabalk faktrlerin etrafn eviren, var olan eski sistemlerle yeni sistemlerin uyumu iin ihtiyatr. Renkli TV nin ortaya k iyi bilinen bir rnektir. Hem ayn bant geniliinin korunmas ve de var olan yine B/W setleriyle uyuma sahipti. u anda bu yine direkt uydu yaynlarnda ortaya kmaktadr. Daha eski bir rnek telefon sistemlerinin dijitalletirilmesiydi. Uygunluun dier ynleri ok zellikli alarn ( dijital olmalardr ) geliimi, daha byk ve kapsaml entegre devrelerin mmkn olan yerlerde kullanm ( belki modlasyon yntemlerinin sabitleyici detaylar ) daha kolay retim ve ucuz tamir ihtiyac ( modler dizayn ) ve dahas ile ortaya kmtr. 1.3.8.DORULUK/ KALTE Bu kabuller yukardaki dierlerinin ounun iinde aklanmtr. Genelde alnan bilgi sinyalinin daha doru olmas iin orijinal sinyalle karlatrlmas gerekir, bu da daha kompleks ve pahal haberleme sistemleri demektir. Bu nedenle ekonomi yaplabilir; nk sinyalin alcda gnderilme amacna cevap veren gereksinimlerden daha doru dntrlmesine gerekten gerek yoktur. Burada doruluk deikendir ve kalite terimiyle aklanmas daha iyi olur ve her gn telefon ederken yada radyo dinlerken duyduumuz eyin anlalabilir fakat mkemmel olmadn bilerek hesaba kattmz bir eydir. letilen sesin kabul edilebilirliinin kaliteye bal varsaymlar farkl amalar iin farkl olan sistem artlarnda nicel gereksinimlere nclk etmitir. 4khzlik standart telefon kanal band genilii zaten aklanmt, fakat steam radyosunda, HF haberlemesi 12

sayesinde daha da az,

3KHz olarak ele almak yeterlidir. Dier taraftan

minimum 15khz UHF radyo yaynlarnda mziin kabul edilebilir kalitede yeniden retimi iin gerekli grlmektedir. Tam tersi olarak dijital sinyaller ksmen daha fazla dorulua ihtiya duyarlar, nk tek bir kayp bit analog sinyalin kk bir parasnn kaybndan daha ciddi soruna neden olur, bu nedenle digital bilgi ok kesin doruluk gerekmedike sklkla kullanlmaz. (106da 1den daha iyi bit hata oranlar gerekir.)

13

2. SNYALLER ve MODLASYON
2.1. GR
Bu blmde drt temel amacmz vardr. 1) 2) 3) lk olarak ayrntl bir ekilde bilgiyi haberleme sisteminde gnderebilmek iin eitli baseband sinyaller hakknda bilgi vermek. kinci olarak baseband sinyalin iletilmesi iin ne kadar band genilii gereksinim duymasdr. nc olarak modlasyona neden ihtiya olduundan sz etmek ve basebantlarn yollanmasn salamak iin kullanlan modlasyon trlerinin herbirini gstermek ve anlatmak. 4) Drdnc olarak genel, temel iki grup modlasyon teknii snfna bakacaz.

2.2. BASEBAND SNYAL TRLER

Burada biz yalnzca sinyalin elektriksel olduktan hemen sonraki durumunu dikkate alacaz. ou kez balangta elektriksel biimde deildir, ancak gerilime dntrmek iin baz formlardaki transducer (dntrc) lar kullanlr ( r : mikrofon, thermocouple ). Bu elektriksel biimdeki sinyaller ile orijinal bilgiyi gndermek iin baseband sinyal kullanlr. Baseband sinyal bir defa elde edildikten sonra her zaman genel olarak iki snfa ayrlr. 1) Analog Sinyaller Zaman iinde elektriksel sinyalin geni bir alanda srekli ve deiken olduu byklklerdir. ou kez elektriksel olmayan orijinal sinyal ile olann zamanda deiimi ayndr, ikisine de dolaysyla adlar analog sinyaldir. 2) Dijital Sinyaller Burada elektriksel sinyal her biri sabit genlikli, srekli olmayan, bir darbeden (digitten) dierine geite aniden deien darbelerden (digitlerden) oluur. Bunlar genellikle telepriter daki gibi kodlanm sinyallerdir. kili kodlamann en ok rastlanan tr ve yolu bir eit darbeden meydana gelmesidir ama bu darbeler genellikle ok seviyeli digitlerdir. ou kez sinyal balangta analog tur ve dijital e dntrlr ( ekil 2-1 ). 14 analogtur denebilir,

ekil 2-1 : Sinyal Snflar (a) (b) (c) (d) Analog (srekli) Anolog (ayrk) veya Dijital (binary) Binarynin fonksiyonel gsterimi M seviyeli dijital (4-Pam: M=4=22)

Bu iki snf arasnda yalnzca birka birbirinden farkl sinyal tr vardr ve bunlar ekil 2-2de gsterilmitir. Baz tr baseband band genilikleri trleri uygulamaya baldr fakat bazlar hemen hemen tanmlanmtr. Daha sonra band genilikleri baz standart blmlere ayrlmtr.

15

Sinyal Tr

Doas

Snf

Band Genilii 0-50 Hz 0-120 Hz 0-9.6 KHz 0-4 KHz 0-15 KHz 0-4.5 KHz 0-15 KHz 0-3 KHz 0-4 KHz 0-3 KHz 0-3 KHz 0-64 KHz 0-MHz 0-6.5MHz 0-5.5MHz 0-GHz

Mors Tele-Type Facsmile Telefon Audio Radyo Yayn

Darbeli Klavyeden Darbeli Srekli Kopya Ses Frekanslar Mzik AM(LF-HF) FM(VHF) Amatr CB Mobil HF Dijitalletirilmi Audio Data Hareketli Resim Darbeli

Dijital Dijital Dijital Analog Analog Analog Analog

Genel Modlasyon Tr ASK/(OOK) FSK/PSK FSK/PSK SSB/FDM FM AM FM SSB/NBFM NBFM AM/FM AM PSK ASK/PSK VSB VSB ASK

Radyo Radyo Radyo Haberlemesi PCM Telemetry Televizyon Radar

Analog Analog Analog Analog Analog Analog Analog Analog Dijital

ekil 2-2 : Baseband Sinyal Snflar

2.3. BASEBAND ve BAND GENL TERMNOLOJLER

Baseband terimi genel ve zel anlama sahiptir. Genellikle orijinal sinyalden sz edilirken kullanlr. zel anlamnda, baseband sinyal tarafndan igal edilen frekans bandn ifade eder. Gerek limitler zel anlamndaki ihtiya duyulan band genilii alanndan bamszdr.

ekil 2-3 : Band Genilii, Baseband ve Band Limitleri 16

Yalnzca band genilii teriminden sz ederken frekans limitleri olmadan igal ettii alan belirtilir. Bu terim basebandda sadece hangi frekansn kullanldna bal deildir ( r; AM radyo iin bant genilii 9KHz,tir ). Bu nedenle biz baseband sinyalle zel olarak ilgilendiimiz taktirde, baseband bant genilii terimini kullanrz. ekil 2-3de bu terimler rneklerle gsterilmitir. Bu iki birbirinden bamsz terim sk sk e anlaml gibi kullanlrlar fakat aralarnda nemli farklar vardr. rnek olarak ses frekans kanal 4 KHz band geniliine sahiptir fakat gerek bant telefon ebekesinin deiik ksmlarn igal edebilir, belki ok yksek ksmda, neredeyse MHz lerdedir. O sadece balang noktas olan baseband tr.

2.4. BASEBAND BAND GENL EVRM

Kar amal haberleme sistemleri tarafndan kullanlan birok baseband sinyal band genilii uluslar aras anlamalarla belirlenmi ve tahsis edilmitir. Bunlar URSI ( Union Radio Scientific International = uluslararas bilimsel radyo birlii ) tarafndan belirlenen anlamalardr, URSI tmyle iki komiteden oluur, CCITT ( Comite Consultatif International de Telegraphie et Telephonie = uluslararas komitesi ) ve CCIR ( Comite telgraf ve telefon danma International des Consultatif

Radiocommications = uluslararas radyo haberlemesi danma komitesi ). Sonuta band genilii seimi snrldr ( kardan karya kabul edilebilir bilgi gndermek iin ne kadar band genilii gereklidir ). Bu blmde baz baseband band geniliklerinin seimini elde etmeyi ele alacaz. 2.4.1.TELEFON (ANALOG) Burada band genilii terimi tartlabilir, ou kez zneldir. nsann iitmesi 20-20000 Hz arasnda salanr, fakat kiisel konuma yksek veya alak octav da olsun eer orta frekanslarda gnderilirse tam olarak anlalr ve ayt edilebilir. Tam snrlar lkeden lkeye deimesine ramen 3003400 KHz ( UK ) arasndadr fakat filtreleme ve oklama aletlerinin salkl almas iin ilave koruma bantlar ile birlikte uluslararas anlamalarla ( ekil 2-4) dnyada ses frekans kanal standard 0-4 KHz tir.

17

ekil 2-4 : Standart Ses Frekans (Telefon) Kanal 2.4.2.TELEGRAF (DJTAL) Burada kriter bir yere kadar kullancya baldr. Operatrler hzl yaza bilirler fakat sembol oranlar srekli deiir. Bu sorun tampon kuvvetlendiriciler kullanarak bilgi dnm salanmasyla birka standart baud oran ile standardize edilmesiyle zlr ( r; 50 veya 100 sembol / saniye ). Biz aada 50 baud dnmn kullanacaz fakat bilgi oran 66 kelime / dakika olarak belirtilmektedir. Bu durumda
T

1 t

ekil 2-5 : En Kt Durum Bit Aknts

ekil 2-6 : En Kt Duruma Ait Karesel Dalga Spektrumu

18

Baz uygun kabuller yapacak olursak, kodlamada ortalama karakter / kelime oran says 5 olarak ve sembol / karakter oran says 7,5 olarak kullanlr. Buna gre ayrntl kabullerimiz; dakikada 66 kelime kelimedeki karakter (1 boluk iin) 5+1=6 karakterdeki sembol (1,5 balatmak ve 1 bitirmek iin) 5 + 1,5 + 1 = 7,5 dakikadaki kelime says sabittir = 66 dakikadaki karakter = 66 6 dakikadaki sembol = 66 6 7,5 = 2970 saniyedeki sembol =

66 6 7,5 = 49,5 (50 baud) 60

Bu nedenle sembol uzunluu =

49,5 20 msn = T

Bu dnmde band geniliinin en kt halini hesaba katmak gereklidir. Bu en fazla deiimin olduu sinyaldir ve sembol aknts bir kere sfr ve bir kere bir olarak deiir, bu durum ekil 6.4bipolar ilerleyen biimde gsterilmitir. ekil 2-5teki sinyalin karesel pulse voltaj aknts periyodu 2Tdir ve bu iarete karlk gelen standart frekans spektrum u ekil 2-6te gsterilmitir, spektrumun ana frekans (f0), 1/2T veya sembol orann yarsdr.Burada problem kar tarafta tekrar baseband formunda sinyal elde etmek iin kta ne kadar spektruma ihtiya duyulduudur.Bu noktada kriter, ihtiya duyulan makul karesel biimde deien sembollerdir.Bu kriter gz nne alnarak ounlukla sadece harmoniin yollanmas yeterlidir. Bylece; Band genilii= 3*f0 = 3/2T = 3/(2*0.2msn) = 75 Hzdir. Fakat gerekte, haberleme kanalnn salkl almas iin koruyucu bantlar ve oklayclar nedeniyle (***?***84) band geniliinin arttrlmas gerekir, pratikte standart deer 120 Hzdir. Bu teleprinter kanal = 0-120 Hz.

19

2.4.3.TELEVZYON (ANALOG) UK ( United Kingdom ) standard tv sinyalinde, gnderilecek olan k younluu bilgisi iin ne kadar baseband band geniliine ihtiya duyulur. Teleprintera benzer ekilde muhakeme yaplr.Sinyal dzenlenirken, kiisel faktrlere baklarak karar verilir.Daha sonra sembol uzunluu hesaplanr ve buna gre band genilii elde edilir.Buradaki kiisel faktrler daha karmaktr.Drt tane faktr vardr: 1. 2. 3. 4. Ayrntl resim elde etmek iin ereve bana 625 satr kullanlmas yeterlidir.(USA iin 525) Yatay ve dey olarak znrlk ayndr ve karesel kk sabit younluktaki alanlardan oluur ( resim bileenleri veya pixeller ). Resimde en iyi grnmn salanmas dikdrtgensel ereve kullanlr ve yeterli olan gr oran 3:4tr. Ekrandaki titreimi nlemek iin bilinmesi gereken zellik gzn grme gcnn ar kald uygun resim yenileme oran olan saniyede 25 erevedir (Japonya ve kuzey Amerikada bu oran 30dur). Bu kriter ekil 6.6da gsterilmitir. Hemen ardndan band genilii hesab yaplr: Her bir satr 625x4/3= 833 pixel ierir. Her bir sahne 625x625x4/3= 520 Kpixel ierir. Her bir sahnenin taranmas 1/25=40ms srer. Her pixelin taranmas 40ms/520Kpixel=76,8ns srer Buna gre pixel uzunluu(tp)=76,8nsdir. Biz daha nce olduu gibi en kt durumu yani pixel younluu deiim miktarnn en ok sklkla gerekletii zaman kabullenelim. Bu kabuln gerekletii zaman bellidir ve siyah-beyaz deiimden olutuu ekil 2-7dan grlmektedir.

20

ekil 2-7 : UK TV Ekrannda Ekran izgileri ve Pixeller Bu kabul sonucunda k younluu kare dalgadan oluur ve kare dalga voltaj sinyali 2tp veya 153ns periyodunu salamaktadr. Bu nedenle kare dalga f0=1/153ns=6.54MHzlik ana frekansa sahiptir.Kabul edilebilir pixel younluu iin f0 ana frekansnn yollanmas yeterlidir, dier harmoniklere gereksinim duyulmaz.Her ne kadar sadece ana harmonii gndermemiz yeterli olsa da VSB modlasyonu ve ses sinyali iin kanalda daha fazla band geniliine ihtiya vardr.Sonuta gerek frekans aral iin ayrlan UK Tv band genilii= 8.0MHztir. (USA da 6.5tir.) Dier sinyaller iin baseband band genilikleri benzer yollarla kiisel ve teknik kstlamalar gz nnde tutularak ekil 6.1deki gibi hesaplanabilir.

2.5. MODLASYONA DUYULAN HTYA

Genellikle baseband sinyal verici tarafndan deitirilmeden iletilemez.Baz istisnai dahili telefon veya ayn hatta bulunan teletype yazma makineleri gibi basit sistemler olabilir. Fakat ok geni haberleme sistemleri iin yaps gerei ok pahal yada gerekletirilmesi imkanszdr.rnek olarak genel telefon sisteminde her bir konuma iin bir tel balantsna ihtiya duyulacakt, radyo linki iinde ok byk ve devasal gl antenler gerekecekti bu durumda parazitlerden kanmak iin engebesiz bir arazide tek bir istasyonun altrmas gerekir.zm baseband sinyali deitirerek olduka uzak mesafelere iletimini mmkn 21

klmak, hzl, verimli ve ekonomik haberleme iin iki farkl snf altnda metotlar olumutur, bu balklar; 1) Frekans dntrme Baseband tanmasyla olur. 2) Dijitalletirme sinyalin tmn daha yksek

metot kullanlr.ki

frekans

blgesine

rnekleme yoluyla baseband sinyal dijital formda binary say sistemi kullanarak deitirilir. Her ikisinde de modlasyon yaplmasna ramen bant genilii aralnn baseband frekans blgesindeki ikinci sinyale modle olmu sinyal ad verilir. (?)86 Oxford ngilizce szlkteki modlasyon tanm, dalgann genlik veya frekansn deitirerek farkl frekanslar iin dzenlenmesidir. Bu frekans dnm metodu iin uygun bir tanmlamadr fakat dijitalletirilmi iin deildir. Belki biz byle teknik olmayan bir yaam tmyle tarihin sonuna kadar kabul edebiliriz(?).

2.6. MODLASYON TPLERNN SINIFLANDIRILMASI

Bu kitapta btn modlasyon metotlarn tanmlamak iin sonraki ksmda iki kategoriden bahsedeceiz.ilk olarak bizim ihtiya duyduumuz her bir kategorinin tanm; 1) Frekans dntrme Baseband sinyali, dzenli yerleecek ekilde yksek frekans blgesine, yksek frekansl tayc ile tanr. 2) rnekleme Baseband dalga biimi gerilimi, ksa periyotlardan ve dzgn zaman aralklarndan oluan ancak deeri hakknda karar kodlu ve kodsuz olmas sayesinde verilerek salanr. Bu sinyal her ne kadar ok deiik formda olursa olsun nemli olan baseband sinyalin doasdr. Bu kategorilerden yararlanarak oluan zel modlasyon tipleri ilikilendirilirken teknikler kullanlr, ekil 2-8de gsterilmitir. Sonuta rneklenmi formdaki tm metotlar imdiden kendilerine ek olarak frekans dntrme metotlar ve anahtarlama metotlarn ikilik sinyaller olarak anlatacaz. Btn anlaml ksaltmalar ekil 2-8deki gibi snflandrlmtr:

22

AM: Genlik Modlasyonu PM: Faz Modlasyonu FM: Frekans Modlasyonu ASK: Genlik Kaydrmal Anahtarlama PSK: Faz Kaydrmal Anahtarlama FSK: Frekans Kaydrmal Anahtarlama PAM: Darbe Genlik Modlasyonu PDM: Darbe Genlik Modlasyonu PPM: Darbe Konum Modlasyonu PWM: Darbe Genlik Modlasyonu M: Delta Modlasyonu PCM: Darbe Kod Modlasyonu APCM: Uyabilen Delta Darbe Kod Modlasyonu QAM: Karesel (Quadrature) Genlik Modlasyonu M-..: M Seviyeli Sinyal (rnein M-QAM)
Btn Modlasyonlar

Frekans Dnm Analog Binary Quantizesiz

rnekleme Quantizeli

Kodlanm

AM

FM

PM

ASK

FSK

PSK M-PSK

PAM M-PAM

PDM

PPM

M PCM

PCM

M-QAM

ekil 2-8 : Modlasyon metotlar aile aac

2.7. MODLASYON KULLANMANIN AVANTAJLARI

Baseband sinyali modle etmenin temel nedenleri vardr. Modlasyonun sahip olduu baz zellikleri daha nce bahsetmitik fakat bir daha zet halinde bakalm. 23

1) Frekans Dntrme ile Meydana Gelen Avantajlar a) Frekans Blmeli oklamann kullanlmas(FDM):FDM birok sinyalin ayn anda, ayn haberleme kanaln kullanlarak gnderilmesini mmkn klar.Bu alet kullanmnda ekonomiklik salar ve kompleks sistemlerin tasarmn kolaylatrr. b) Doru iletim frekansnn kullanlmas en iyi iletim koulunu salar:Bu zellik radyo linklerinde antenlerde hzl ve verimli almay arttrmada etkilidir.Atmosferden iyonosfere geite en iyi frekans seimine ihtiya duyulur. 2) rnekleme ile Gelen Avantajlar c) Zaman Blmeli oklamann(TDM) Kullanlmas:Bu bir ok sinyalin ayn anda, ayn haberleme hatt boyunca, zamanda birbirine geitirilerek gnderilmesini mmkn klar. d) Benzer olarak ekonomik ve dizayn avantajlarn salar. 3) Kodlama ile Gelen Avantajlar e) letimin gvenilirlii artar.Grlt tahribatn azaltr.Baseband sinyali yeniden oluturduumuzda orijinal sinyale ok yakndr, kabul edilebilir. f) Sinyal ileme standart lojik ve bilgisayar tekniklerinin kullanlmasyla daha kolaylar.Modern telefon sistemlerinde Genellikle modlasyonsuz elektrik ve elektronik hemen dizayn kolaylatrr ve sistemlerinin olduu kompleks sistemlerin daha ekonomik ve gvenilir retilmesini salar. haberleme hemen dnlmesinin imkansz

sylenebilir. Bu bir ok sistemin ok nemli bir parasdr. Uygulamaya bal olarak hatasz metotlar kullanlr ve metotlarn ayrnts vardr, sonraki az miktardaki ksma bakn. Fakat biz ilk olarak aadaki ksm ele alalm.

2.8. GENEL ANALOG MODLASYON

Analog modlasyonda srekli deien analog baseband in bir ksm tayc sinyale dnr yle ki, baseband, taycdan tam olarak elde edilebilerek gndermek suretiyle sisteme iletilir. Tayc sinyalin frekans hangi e bilmek (temsi etmek, sonucu olmak,olarak tanmlamak, anlatmak aamak) genellikle diine gre

24

Baseband sinyali modle etmek iin bu ksmdan biriyle deimesi gerekir.Baseband sinyal bu bykln hangisinden deiiyorsa; genlik, frekans veya faz yalnz ondan sz edilir.Her biri bir snf analog modlasyona yol aar : EC nin deiimi
C (fC) nin deiimi
C nin deiimi
lave olarak taycy ekilde yediden yazarsak: VC = EC cos(C) Bu formda toplam faz as (C) nin her iki FM ve PM de farkl yolla deitii grlr. Bu yzden onlar birbirine yakn trdedir ve ou kez a modlasyonu snfnda birliktedirler.Bylece tane srekli analog modlasyona sahip oluruz: Analog = Genlik + A Sonunda, taycnn denklemi bir ok kitapta sins formuna gre yazlr VC= EC sin (C t + C) Bu kafanz kartrmasn. Burada sadece eit formda kullanlmtr fakat fazlar, balanglar /2 kadar farkldr cos()=sin(+/2). Kosins formuna benzetmek matematiksel olarak kolaydr.

Genlik modlasyonu
Frekans modlasyonu
Faz modlasyonu eer genel snflardan meydana gelecek

2.9. GENEL DJTAL MODLASYON

Bu teknikte ska rastlanan zellik, analog basebandtan dzenli aralklarla ksa paralarn rneklenmesi-gnderilmesi ilemdir.Analog modlasyon mant, taycsz olmaz ve baseband ou formda tek olarak dntrlemez ayrca birde baseband kalntlar olmas doaldr ki bu etkiler baseband da meydana gelir.Bir dier dncede rneklenen sinyali (Analog baseband n dndaki bitler birer birer paraya blnr),tayc 25

gibi hareket eder,bunu gzlemleyeceiz. rneklemenin bu hareketindeki ilk analiz kitabn 15. blmnde dijital ksmndadr.

2.10.
formuna ihtiya duyar.

ZET

Onlar bant genilii ve modlasyon kullanmak gayesiyle,bir ok dalga Baseband, haberleme sisteminin orijinal bilgi sinyalidir. Frekans bandn igal eden baseband bant genilii genelde 0 Hz den balayarak ve birinci ekilden alnt yaplarak,B Hz e kadar.En ok karlalanlar : Telefon kanal Hi fi mzik VHF TV USAda TV UKda 4 KHz 15 KHz 6.5 KHz 8 MHz

Modlasyon, iletimi kolaylatrmak iin baseband sinyalde baz deiikliklere neden olur. Modlasyonun iki temel snflandrmas vardr: Frekans Dnm rnekleme ve Kodlama AM, FM, PM, vb. PAM, PCM, vb.

Her iki grubun zelliklerini tayan nc bir snflandrma vardr: Binary (veya Anahtarlamal) modulasyon ASK, FSK, PSK, vb. (Anlamlarn tamam iin Blm 2.6nn sonuna baknz). Analog modlasyonlardan frekans dnmlerinin kullanlma sebebi aada grld gibi tayc sinyali bileenlerine ayrmaktr: (?89 - 90)

Dijital modlasyon, analog sinyallerin binary olarak rneklenmesi ve kodlamasyla meydana gelir. Anahtarlamal modlasyonlar, dijital sinyaller sonradan modle edilir frekans vastasyla dntrme kullanlr bir veya yukar(90?). 26 dier analog metot

2.11.
modlasyon snflar ayrntl

SONU
bir erevede gsterilmitir onlara

Bu blmde ayrntl bir erevede kullanlan sinyalleri, amalarn ve katlanabiliriz(90?). imdi biz uzun ilemler ile modlasyon metotlarnn ayrntlarna bakmaya balayacaz. Bir sonraki blme genlik modlasyonu ile balayalm.

27

3. GENLK MODLASYONU TEORS

3.1. GR
Genlik modle edilmi sinyalde, taycnn genliinin etkilenerek hzl olarak deimesiyle baseband bilginin iletimi salanr. Bu tamada gerekte bilgiyi kapsayan ekstra frekans bileenleri (yan bantlar)dr. Gte ve band geniliinde ekonomiklik iin baz frekans bileenleri kaldrlabilir. Bu nedenle AM sinyal baka formlarda gsterilir hangi do not show onlarn AM doal as ak(92?).

3.2. GENLK MODLASYON SINIFLARI

snftr; 1. Tam genlik modlasyonu (AM) 2. ift yan band bastrlm taycl (DSBSC) 3. Tek yan band (SSB) snfta da analizin tesinde, onlarn dalga formu ve....(92?).

3.3. TAM GENLK MODLASYONU

Bu modlasyon snf ilk kullanlandr bir ok eski zamanlarda genel yaynlama 1920de ve gelitirmek (birka, ayr, tek) isim in yol zaman(92?). ou kez basit bir ekilde genlik modlasyonu denmesi dorudur fakat baz zamanlarda zarf modlasyonu veya ift yan band taycl genlik modlasyonu olarak adlandrlr (DSBWC). Ayrca tam AM terimi, ou kez maksimum genlik modlasyonu kastedildii zaman kullanlr. Her ne ekilde isimlendirilirse isimlendirilsin, tek frekansl taycnn genliinin byklnn, baseband sinyale gre deiim orann salanmasyla elde edilir. lk olarak basit durumda baseband sinyal deiimini sinsoidal kabul edelim. O halde her ikisini de gsterebiliriz; Tayc Baseband kitaplarda ](92?) VC = EC cos (C t) VM = EM cos (Mt) bu ekilde

[ Not : u siz birde bulun VM yazln VM(t)ve m(t)nin farkl

28

imdi ECyi VMe

gre deitirelim fakat VAM hibir zaman negatif

olmaz nk VM modlasyon araclyla klavuzluk etmesi art vardr. Bu yntem EC yerine EC + EM cos (Mt) koyularak, EM EC nin doruluu kabul edildiinde modle edilecek sinyal yazlacak olursa; VAM = [ EC +EM cos(WMt) ] cos(WCt) VAM = EC [1+(EM/ EC) cos(WM t) ] cos(WCt) VAM = EC [1+M cos(WMt) ] cos(WCt) Me modlasyon faktr denir ve deeri 0 ve 1 arasnda olmaldr ( yukarda EC negatife gitmesine engel olma art koulmutur ). M herhangi bir tam AM sistemi iin kullanlan ok nemli karakteristiktir. O sk sk quoted yzde oran kadar ( rnek %60 modlasyonla, M = 0.6 demek istenmitir ) (93?) ve baka kitaplarda MA, M veya yatay kM gibi yazlabilir. Baz insanlar kullanrlar tam AM bunun anlam M=%100 yolu iin ancak ve not any seviye zarf modlasyonu vardr(93?). Yukardakinin denklemi; M=EM / EC [ Fakat dikkat edilmelidir ki bu tanm M gibi esas l yznden kullanlr(93?). ki genlik onlar nokta Bylece modle edilmi sinyal; VAM = EC [1+M cos(WMt) ] cos(WCt) Oluan bu dalga formu ekil 3-1de iki M deeri iin gsterilmitir. Zarf modlasyonu olarak adlandrlan bu yntem fikrinin bu ekilde nasl kolayca grldne bakn. Bununla birlikte, ekilde grlen dalga formlar gereki deildir. nk peaklerin olduu yerleri modlasyon taycs takip eder. Bu dalga formlar tayc ve biim ok temiz tanmland iin dzgn bir zarf ierisindedir. zellikle cm olduu durumda tayc peaklari birbirlerine ok yakndr. ekil 3-2den peak-to-peak voltajlar A ve B arasndaki mesafe llerek m deeri dorudan bu dalga formu zerinden lle bilinir. Bu aadan anlalabilinir:
1 (E C + E M ) 1 (E C E M ) EM 2 m= = 2 = 1 1 EC (E C + E M ) + (E C E M ) 2 2 1 1 A B 4 4 1 1 A+ B 4 4

modlasyon ve not at the giri

terminalleri of the modulator veya nerde olursa olsun.]

29

m = 0.3

c = 16 m Modlasyon Zarflar

m=1

ekil 3-1 : Tam AM dalga formlar

30

ekil 3-2 : Modlasyon Faktr Oran Bu yzden

m= Em A B = Ec A + B

Belli ki bu modle olmu tayc sinyal frekans deildir. Onlarn speaktrum formu aadaki zmlemede elde edilmitir :

V AM = EC (1 + M cos( M t )) cos( C t ) V AM = EC cos( C t ) + EC M cos( M t ) cos( C t )

V AM = EC cos( C t ) +
veya

1 EC M [cos( C M )t + cos( C + M )t ] 2

V AM = EC cos( C t ) +

EC M E M cos( C M )t + C cos( C + M )t 2 2

31

Vam

Ec baseband LSB USB Baseband sinyal iin W

B Vam

fc-B

fc

fc+B

Ec Em M*Ec/2 LSB fm M*Ec/2 USB

Tek sinsoid iin

fc-fm fc fc+fm
ekil 3-3 : Tam AM Speaktrumu

imdi, modle olmam orijinal taycya iki tane yeni frekans bileeni ekleyelim, ilk modle olmu frekans fC den fM kadar daha byktr ve dieri ayn miktarda daha kktr. Bunlar st ve alt yan band frekanslardr, (fC + fM ) ve (fC - fM ), her birinin genlii ECden M/2 orannda daha azdr. Birbirine yakn konumdaki baseband sinyal ve tam olmayan sinsoidal sinyal iin band frekanslar ekil 3-3te birlikte gsterilmitir. Her iki durum iin baseband gsterimi uygundur fakat is not, of alan, blm of the modle edilmi speaktrum (95?). Alttaki speaktrum pratikte daha ok yer alr, nk gerek basebantlar, geni frekans ve sk sk kapsar srekli band frekans formu yaklar sfrdan baz frekans limitlerine, B Hz (95?). Her bir frekans band sahip olduu aa ve yukar yan frekans ifti ile gsterilir. Sonuta yan bantlar,VMin ayn speaktral forma sahip olduu zaman st (USB), VMin ters ayna grnt formuna sahip olduu zaman alt (LSB) olarak gsterilir. Fakat dikkat edilmelidir ki ikinci speaktrum tipinde geni bir alan kullanlmasna ramen baz dzensizlikler vardr. nk u anda baseband 32 spektral

younluu yaylm nedeniyle yatay eksen volt/Hztir(V*f-1). Tek tayc frekans sabit yatay eksende sadece volt ile iaretlenmitir. Ancak modle edilmi sinyal iki farkl yatay kademe stnde ayn ekilde edilmitir. Bylece bu spektrumun gerekten melez olduu zaman yaplmas gereken sadece kullanlr for what it is, yardmc diagrammatic yol, illustrating what happens (95?). Kullanlmaz quantitatively, rnek olarak st spektrumda yan frekanslar ak bir ekilde gsterilebilir cannot have genlik greather than EC/2, but this cannot be done with the lower one (95?). Biz st tek frekans alann gvende tuturak kullandmzda daha kk g bulundurur ve baseband bilgi sinyalini tar. Bunu sonulandrrsak : Tayc gc = ( EC / 2 )2 = EC2 / 2 Yan Frekans Gc = ( M*EC / 2*2 )2 = (M*EC)2 / 4 Tayc gc /Yan Frekans Gc = (EC2 / 2)/((M*EC)2 /4)=2/ M22 Bylece tayc gnderilen gcn en az 2/3 ierir ve bilgi tamaz. Bu nedenle it can be dispensed with ( blm 3-4e bak ). Ayrca M oran formu modle olmu spektrumda ( ekil 3-2deki dalga formunda ki gibi ) sadece yan band genliinin , tayc genliine orandr (tek sinusoid baseband iin kullanlr). Bu; Yan Band Genlii/Tayc Genlii= (M*EC / 2) / EC = M / 2dir. Pratikte bu spektrum analyser kullanlarak logaritmik genlik (dB) lei ile dB farklarnn oran olarak llr. Fark (dB) = 20*log10 (oran) = 20*log10 (2/M) M = 2 / 20*log10 -1(Fark/20) [rnek olarak, 6 dB in karl M=2/20*log10 -1(0.3)=1dir.] Tam AM sinyali iletmek iin ihtiya duyulan band genilii spektrum formuna baklarak anlalabilir. Bu 2BHz ve bu baseband n iki katdr. Bu; B / W = 2B Again this is using more of ones resources than is necessary because VM occurs independently in each yan band, so only really needs to transmitted to send the information (96?). Bu band geniliini yar yarya azaltacaktr.

33

Tam AM sinyal, tek sinusoid baseband ile ekil 3-4 quasi-duraan fazr kullanarak ak bir ekilde tanmlanmtr.

USB

MEC/2

WM Tayc B/2 (min) EC -WM MEC/2 A/2 (max)

LSB

ekil 3-4 : Tam AM in Fazr Gsterimi Taycya ait duraan fazr gsteriminde, genlii sabit EC ve faz sfrdr. Bu durumda yan frekanslarn kk fazrleri ECnin yannda sralanm ve u noktalar ayn hzdadr. Ancak zt ynldr ve -WM,WM ile gsterilir. Her biri
1 M E C uzunluundadr ve ECye gre zt fazdadr. 2

Her hangi bir andaki gerek sinyalin genlii bu fazrn toplamdr. Bu durumda daha nce ekil 3-2de gsterilen maksimum ve minimum genliklere karlk gelen
B A ve noktalar gze arpar. Bu fazr diyagram 2 2

12. blmdeki NBFMin fazr diyagramna benzemektedir.

3.4. TAIYICISI BASTIRILMI FT YAN BAND MODLASYONU (DSBSC)

Tam AM hakknda kurallara uygun biimde dnrsek, dnmn basit olduu gibi ok basit modle edilir. Fakat sahip olduu iki dezavantajdan bahsedilir; g ve band geniliinin her ikisi de israf edilir. Bilgi iermeyen taycy gndermek iin g harcanr. Her yan band doruluu kabul edilir birbirinden bamsz ayn bilgiyi tar. Problemin ilk ksm sadece kenar bantlar gnderilerek giderilir. Bunu yapmann bir yolu tam AM sinyal formunda taycy kaldrmaktr. Bu durum yol gsterir ki, alla gelen ekilde bu tr modlasyon taycs 34

bastrlm ift yan band veya ksaca DSBSC olarak isimlendirilir. Pratikte genellikle daha ok direk olarak tayc ve baseband sinyalin arpm yoluyla elde edilir. Bu VDSBSC = V AM VC Ayn zamanda; VDSBSC = VM VC VDSBSC = E M cos M t EC cos C t
V DSBSC = 1 E M EC [cos( C M )t + cos( C + M )t ] 2

En basit ekilde yazdmzda; VDSBSC = E D cos( C M )t + E D cos( C + M )t

VDSBSC

Spektrum: Baseband 0-B Hz fc-B

Ec LSB USB

B VDSBSC

fc

fc+B

Spektrum: Tek fM

ED Em LSB fm fc-fm

Ec

ED

USB fc fc+fm f

ekil 3-5 : DSBSC Spektrumu

35

ekil 3-6 : DSBSC Tek Sinsoid Baseband iin Dalga Formu ED sadece EM ve EC genlik faktrleriyle orantldr ve boyutu voltaj deil voltaj karedir ( genellikle yanl anlalr ). Bu ift yan band spektrum karakteristii yukarda ekil 3-5in alt tarafn verir. Tek sinsoid baseband sinyal iin dzgn dalga formu karakteristii ekil 3-6da gsterilmitir. Bu dalga formu sadece tayc sinyal ile anlk sabit genlikli baseband voltaj iindir. Sfr geiinde geciktirme zaman sabittir fakat piklerin ykseklii ve pozisyonu deiir. nk anlk sinyal genlii baseband voltajdr. Bylece modle edilmi sinyal zarf iinde uygun pozitif ve negatif baseband dalga formundadr. Bunun bir etkiside deien baseband iaretinin, sinyalin sfr geiinde ani 180o faz deiimidir. Bu dalga formunun dmlerinde meydana gelir ve ekil 3-6 ve ekil 3-7 de rneklerle gsterilmitir. Dier bir yol blobby dalga formu karakteristii ekil 3-6da iki sinyalin birletiinde st ste gelen frekans-yan bantlar gsterilmitir. Ayrca ekil 3-7 tam AM dalga formunu sinyalin sfr ksmn M=1 olduu durum iin kapsar. DSBSC dm ok benzer grnr fakat iki nemli fark vardr. 1)DSBSC iin band snrlar her M/2de grlmesine ramen tam AM iin sadece her Mde grlr. 2)DSBSC iin zarf dmleri gerekten aprazdr fakat tam AMde asimtota deer.

36

ekil 3-7 : Dmlerde Faz Deiimi Sinsoidal olmayan baseband iin spektrum ve dalga formu tam AMde daha karktr ve ok benzer. ekil 3-5te daha nce gsterilen spektrumun dalga formunu imdi ekil 3-8de gsterelim. DSBSC sinyal formundaki spektrumda band genilii tamamen ayn ekilde tam AMdeki gibidir. Bu B

= 2 f max

Bildik bu modlasyon metodu, subcarrier modlasyonu olarak L-R sinyal iin VHF FM radyoda kullanlr. 37

3.5. TEK YAN BAND MODLASYONU

Genlik modlasyonunda son basitletirme sadece bir yan bandn gsterilmesidir. Bu mmkndr nk tm bilgi sinyalini kapsar ( EM ve fM ) bu sayede daha az g ve yar yarya band genilii harcanr.
VM

Baseband Dalga Formu

DSBSC

DSBSC Dalga Formu ve Zarf

ekil 3-8 : DSBSC modlasyonu iin genel dalga formu ve spektrumu

USB ES ES LSB

fC

fC+fM

fc-fM

fC

ekil 3-9 : SSB Spektrumu (Holdsworth ve Martinden Sonra, 1991) SSByi elde etmenin en basit yolu DSBSCyi elde ettikten sonra filtrelerle birini yok etmektir. Bu ayrlan dier yan bandlada

38

SSB sinyal

retimi mmkndr . Her iki alt veya st band SSB sinyali

gsterir. Dolaysyla; ES * cos(C-M)t alt yan band (LSB) ES * cos(C+M)t st yan band (USB) DSBSC iin ES, EC ve EM ile orantldr. Bu spektrum oran ekil 3-9da gsterilmitir. Konu ile ilgili dalga ekilleri ekil 3-10da verilmitir ve ilk bakta kk deerlikli olan anlaml grnmektedir, dikkatli bakldnda stteki modle olamam taycdr. On close inspection, in a suitable experimental set-up, it is possible to see that the frequancy varies by very small amounts(100?) ( r: fM deiir; bu nedenle fC + fM veya fC - fM olur, fC fM olduundan fazla deildir. ) Baseband voltaj(VM) deiiminin sinyal genlik deiimiyle orantl olduunu grmek daha kolaydr.

ekil 3-10 : SSB Dalga Formu : st band iin baseband deimez; alt band iin basebanda genlik ve frekans deiimi olur. (Holdsworth ve Martinden Sonra, 1991) Band genilii yarya inmektedir; B = f MAX Baseband band genilii SSB bir ok uygulamada kullanlmaktadr. One we use nearly every day occurs in our telephone system where sinyaller are LSB modlasyomu on to suppressed subcarrriers to enable many to be sent down the same haberelme kanal in FDM(101?). Bilinen dier bir uygulama radyo haberlemesidir. Burada SSB kullanarak deerli bir rn olan band genilii korunur. 39

3.6. ZET
tane genlik modlasyonu tipi vardr; 1) Tam AM 2) Bastrlm Taycl ift Yan Band (DSBSC) 3) Tek Yan Band (SSB) Tam AM VAM = EC [1+(EM/ EC) cos(WM t) ] cos(WCt)

V AM = EC cos( C t ) +

EC M E M cos( C M )t + C cos( C + M )t 2 2

M modlasyon faktr; M=EM / EC Modlasyon noktas ( M 1 ) iin; M =

A B A+ B

dalga ekli zerinde ( ekil 3-2ye baknz ) M = 2xYan Band Genlii / Tayc Genlii Spektrumda (ekil 3-3ye baknz ) M = 2 / log-1( genlik oran dB / 20 ) B

= 2 f max = 2 B

B baseband band geniliidir. DSBSC VDSBSC = E D cos( C M )t + E D cos( C + M )t Dalga ekli modlasyon zarfnn sfr geilerinde 180o ters fazl bir tayc karakteristiine sahiptir ( ekil 3-6 ve ekil 3-7 ). B SSB VSSB = E S cos( C M )t veya VSSB = E S cos( C + M )t B

= 2 f max = 2 B

= f max = B

Sabit vektr gsterimi iin ekil 3-4e baknz.Gerek basebandlarn etkisi iin ekil 3-3e baknz.

40

3.7. SONU
Bu genlik modlasyon metotlarnn ikisi yaygn olarak kullanlmaktadr; radyo yayn iin tam AM, radyo haberlemesi ve telefon iin SSB. Dinamik blgede ve grlt baklnda ciddi problemleri vardr. Bu sorunlar dzeltmek iin tamamen farkl bir modlasyon metoduna yneliriz. FM ileride anlatlacaktr fakat nce genlik modlatrleri ve demodlatrlerini inceleyeceiz.

41

TEEKKR Bu projede her trl maddi manevi desteini esirgemeyen ok

deerli hocamz Sayn Yrd. Do. Dr. Hasan H. BALIK a teekkr ederim. Benim her zaman yanmda olduklarna inandm aileme , arkadalarma sonsuz teekkrler.

42