Autonomia e autoritetit fiskal dhe transparenca publike

nga Eduart Gjokutaj

Arsyeja baz e krijimit t autonomis pr autoritetin fiskal t t ardhurave publike sht e lidhur ngusht me rritjen e nivelit t produktivitetit duke hequr pengesat pr menaxhimin efektiv, por duke qen objekt i llogaridhnies dhe transparencs publike. Nga njra an, autonomia shpreh nivelin n t cilin administratat e t ardhurave publike do t ishin t afta t punonin t pavarura nga varsia aktuale (organizim dhe buxhet t pavarur nga qeveria). Nga ana tjetr, nj riprcaktim i qart i rolit dhe prgjegjsive n nivele individuale dhe organizative, si dhe nj struktur q prkufizohet nga prgjegjsia, autoriteti pr vendimarrje dhe transparenca do t jen pika lidhse n vendimarrjen me qeverin qendrore sipas programit qeveriss dhe strategjive t administrimit fiskal. Pr do ide apo propozim t hedhur pr diskutim nevojitet t prmenden edhe pikat e forta dhe t dobta. N rastin e ides n fjal, arsyet kryesore mbshteten n argumentet se: Administrata fiskale qendrore sht e njohur dhe po prballet me problemet e saj t administrimit. Ky fakt sht tashm pjes e konkluzioneve n t ciln kan arritur ekspertt e Fondit Monetar dhe drejtuesit e administrats tatimore. Administrata fiskale qendrore ka hyr n nj proces modernizimi. Ky proces, n konsultim me ekspertt e Fondit Monetar ka filluar me miratimin e strategjive, mjeteve dhe taktikave pr t arritur objektivat strategjik. Administrata fiskale qendrore ka guxuar t njoh dhe prballet me rrisqet e saj. Tashm kjo administrat ka identifikuar rrisqet kryesore dhe ka prcaktuar edhe mjetet pr t arritur zgjidhjen e tyre. Administrata fiskale qendrore synon t prmbush nj model t ri administrimi nprmjet ndryshimit t modelit t vjetr. N nj konkluzion t prbashkt me asistencn e huaj sht vendosur t zbatohet modeli i administrimit sipas rriskut t prmbushjes vullnetare t ligjit nga tatimpaguesit. Ky model sht novator pr gjith vendet e Bashkimit Europian, dhe aq m tepr pr rajonin e Ballkanit. Administrata fiskale qendrore synon q nprmjet zhvillimit t modelit t ri t rrit edhe kapacitetet administrative t saj.

Por, bashkshoqruar me vizionin dhe programet operacionale pr t shkuar deri n prmbushje t tij ka edhe pika t dobta q lidhen edhe me arsyen e ketij shkrimi. Pika m e debatueshme sht pikrisht autonomia aktuale e administrats fiskale qendore. Aktualisht, pr administratn mbetet nj pik e dobt politika pr kapacitetet dhe alokimet e burimeve njerzore, sipas nevojave pr zbatim t modelit t ri. Prderisa, qeveria prcakton burimet aktuale sipas nj skeme t centralizuar, por q nuk sht e mirprshtatur me nevojat e modelit t ri t administrimit do t vijonte t sillte pasoja t lidhura me shprndarjen e tyre sipas nevojave, por edhe me mnyrn e trajtimit sipas arritjeve. Nse, prfshijm n kt pik edhe bashkimin e mundshm t administratave fiskale qendrore dhe lokale n t ardhmen e afrt (m t madhe n numr), ather ka akoma m tepr nevoj pr nj autoritet m t pavarur n inxhinierimin e administrats s re, pr t mos rikaluar n gabimet e mbivendosjeve t detyrave, uljes s motivimit pr detyrn dhe krijimit t problemeve sociale me largimin e t panevojshmve nga zbatimi i skems s re strukturore. Nj an tjetr e nevojshme pr tu trajtuar sht niveli i pagess s ksaj administrate. Nj nga cilsit e mira t disa administratave fiskale sht se pagat e punonjsve fiskal jan m t larta se shumica e punonjsve t tjer t administrats publike. Nj pik tjetr e dobt e vrejtur nga e kaluara sht problemi i mardhnieve dhe komunikimit midis institucioneve eprore-vartse, apo ndrdikasteriale. Kjo kultur sht e dobt, e pastandartizuar dhe problematike. Nj administrat fiskale joautonome, nga prvoja e derisotshme sht e varur n nj fije t dobt e gati pr tu kputur sa her nuk ka nj vullnet bashkpunimi apo koordinimi t veprimeve. Kusuret i vuan qeverisja dhe tatimpaguesit. N kt korniz administrimi aktual, por duke e par n vizionin e t ardhmes nevojitet q t diskutohet, si dhe m tej t provohet modeli m efektiv duke mbajtur parasysh se: Administrata fiskale nuk sht ilai universal pr gjith dhimbjet e qeverisjes. Ndjekja e modelit m efektiv sht nj investim q ka kosto fillestare, por jep efekte afatgjata n qeverisjen fiskale. Modeli, q tashm po synon t shtrihet n administrim sht przgjedhur me kujdes duke konsideruar strategjin m t prshtatshme dhe moderne pr vendin. Pavarsisht, se ideja e autonomis mund t gjej kundrshtime, mbetet pr tu mbajtur mend se modeli i administrimit nuk t on automatikisht drejt prmirsimit t efektivitetit dhe rritjes s vullnetarizmit t tatimpaguesve. Kjo ndodh nse iftoset me nj plan reformues t kapaciteteve t saj si dhe nj strategji komunikimi proaktive q fillon nga Kuvendi, qeveria, tatimpaguesit dhe shtrihet tek ekspertt e brendshm dhe t jashtm. Ajo q duhet sht nj mbshtetje politike e fort pr institucionin. Pasi mbshtetja politike t provoj veten se ka krijuar nj struktur me integritet duhet t filloj t promovoj vlerat e administrats, si nj

aset i qeverisjes dhe ardhmris europiane t vendit. Pas ksaj administrata fiskale sht platforma e suksesshme menaxheriale e qeverisjes nga ku do nisin t lanohen projektet e saj.