1

PUSHTETI TATIMOR
2

KAPITULLI I
POLITIKAT FISKALE DHE QEVERISJA
1. Qeveria kundër Mashtrimit Fiskal
2. Tatimet: A ka ardhur momenti i “dorës së forte”?
3. A mundet harmonizimi i tatimeve të ndihmojë zhvillimin ekonomik?
4. Drejt një ekonomie me taksa të ulta
5. Reformimi fiskal shumëplanësh
6. Pershtatshmeria fiskale, koha dhe integrimi
7. Tatimi mbi të ardhurat e individëve dhe mbi investimet
8. Mbrojtja shoqërore: Si mund të funksionojë më mirë?
9. Amnisti Fiskale, kur ?

KAPITULLI II
ADMINISTRIMI FISKAL DHE PUBLIK
1. TVSH‐ja: Sa e thjeshtë, e lirë për tu mbledhur
2. Paralele dhe analiza të mbledhjes së tatimit mbi pasurine nga pushteti qendror dhe ai vendor
3. Tre kolonat e skemës së sigurimeve dhe pensioneve
4. Vëmendje! Sistemi i menaxhimit të informacionit (SMI)në administratën publike
5. Dividenti: Problemet e administrimit të tij
6. Roli i tatimeve në këndvështrimin ë të drejtës së autorit
7. 13 taksat lokale dhe funksionimi i tyre
8. Përmirësimi i shkëmbimit të informacionit dhe përvojave administrativo‐ligjore për qëllime tatimore

KAPITULLI III
EKONOMIA DHE FISKALITETI
1. Sistemi aktual tatimor, neutraliteti i të ardhurave dhe Individi
2. Pasojat sociale nga ndryshimet në TVSH
3. Rreziqet nga ndryshimet në skemën e pensioneve
4. Efektet ekonomike nga pavarësia e gjyqësorit dhe Gjykata Fiskale
5. 4 “Stinët” e kostos së qeverisjes
6. Projektet tatimoire dhe efekte mbi tregtinë
7. Cmimet e apartamenteve dhe pronarët e truallit
8. Përmasat e qeverisë dhe performanca ekonomike

2
KAPITULLI IV
ÇËSHTJET FISKALE DHE SHOQËRIA
1. Si e menaxhojnë barrën fiskale taksapaguesit në Shqipëri?
2. Tre hipoteza per korrupsionin dhe tatimpaguesit
3. Tatimet dhe tatimpaguesit e vegjel: Ku qëndron problemi?
4. A e kuptojnë sipërmarrësit shqiptarë ekonominë?
5. Lufta e nisur ndaj korrupsionizmit
6. Multinacionalet ‐ Investimet e Huaja Direkte– Rrisqet
7. Matni temperaturën fiskale të biznesit tuaj
8. Leasing...në të vërtetë qeradhënie

KAPITULLI V
ÇËSHTJET EKONOMIKO ­ SHOQËRORE
1. Transformimet shqiptare në këndvështrimin perspektiv
2. Korrupsioni dhe tatimpaguesit e pandershëm
3. Pushteti i dollarit të “zi”
4. Dollari: A po e “lëndon” Euron?
5. Amerika: Mbledhëse e taksave europiane?
6. Piramidat financiare informatike
7. 5S‐të e punës dhe jetës së Japonezëve
8. Shqipëria ballkanike europiane
9. Mafia, Terrorizmi dhe Krimi i organizuar
10. PetroDollar apo Petro€uro?
11. Nafta: dhe sa kohë na mbetet?
12. Zilia e Europës

KAPITULLI VI
PAMJE NGA BOTA TATIMORE
1. Sistemi i tatimeve dhe taksave në Shqipëri
2. Tatimet dhe taksat vendore
3. Marrëveshjet e taksimit të dyfishtë.
4. Intervistë me një tatimor të rikthyer në administratë
5. Mashtrimet në TVSH
6. Historia e tatimeve

3
 KAPITULLI I

QEVERIA KUNDËR MASHTRIMIT FISKAL

Kur njerezit u bejne bisht taksave, ata minojne jo vetem stabilitetin e financave publike,
por dhe themelet e sistemit fiskal duke rritur barren fiskale per pjesen tjeter te
njerezve. Nisur nga objektivat per nje sistem tatimor te ndershem dhe modern, qe do
te thote inkurajim per fronte pune dhe kursime, qe do te thote me tej te ardhura me te
medha per shtetin per t’i perdorur per zgjidhjen e kerkesave te njerezve per sherbime.
Kjo ne radhe te pare do te thote lufte ndaj mashtrimit fiskal. Zgjedhjet e menyrave dhe
formave se ç’fare taton dhe si i taton qeveria bizneset jane sinjale te qarta rreth
aktiviteteve qe mendon t’i inkurajoje ose jo.
Vitet e fundit, qeveria ka miratuar plane strategjike per zgjidhjen e problemit
gangrenizues, bazuar ne vleresime te kujdesshme te natyres dhe madhesise se
mashtrimit dhe evazionit fiskal, vendosjes se objektivave te qarta per zgjidhjen e tij,
duke identifikuar masat operacionale te pershtatshme per keto objektiva dhe
monitorimit te shperndarjes se detyrave dhe rezultateve te arritura.
Elementet kriminale, përgjegjës per mashtrime dhe kontrabande si dhe ata qe
organizojne shitjet e tyre ne tregun e brendshem jane te perfshire ne vjedhjen e te
ardhurave qe nevojiten per sherbimet publike qe ben qeveria.
Megjithate, mashtrimet fiskale jane shkaterruese te ketyre politikave. Nuk ka dyshim
qe mashtrimet fiskale krijojne fitime te konsiderueshme qe perdoren per te ushqyer
krimin e organizuar dhe krijimin e rrjeteve te tjera kriminale ne kundervenie te
shtetit. Gjithashtu, shitja e mallrave te ndaluar ose kontrabande ndalon se
funksionuari konkurencen e ndershme ne treg duke deformuar ne pergjithesi
kerkesen dhe oferten dhe duke stimuluar ne fund te fundit perdorim te ketyre
mallrave, jashte skemave ligjore, ne dem te shendetit dhe interesit te shoqerise.
Nderkohe, ne luften ndaj kontrabandes dhe mashtrimit fiskal keto objektiva duhet te
jene te mbeshtetura ne praktika te suksesshme te meparshme apo te perdorura nga
fqinjet tane, si dhe ne strategji qe i kerkon vete koha e tanishme.

Mashtrimi fiskal me naftën

Pjesa me e madhe e mashtrimit fiskal te naftes vjen si nga kontigjenti i kontrabandes,
po ashtu dhe nga mosraportimi i gjithe shitjeve qe kryejne subjektet e regjistruar.
Nderkohe nje mashtrim me i fshehur eshte loja e piste midis cmimit dhe cilesise e ketij
malli. Shitja me cmim me te larte e nje cilesie me te ulet apo abuzimi me emrin e
markave te njohura boterore eshte nje mashtrim qe ka ne baze te tij personalitetin e
dhe emrin e biznesit dhe biznesmeneve. Humbja e perafert ne buxhetin e shtetit nga
mashtrimet fiskale ne nafte mund te llogariten ne rreth 2 miliard leke ne vit.
Shteti e njeh kete fenomen dhe ka ndermarre masat e tij. Megjithese kohet e fundit kur
cmimi mbareboteror i saj eshte rritur tek ne kjo shoqerohet me rritjen e

4
spekullimeve dhe cmimit te rritur, qe ecen ne perpjestim te drejte me normen e
fitimit qe eshte elementi me stabel ne bizneset tona, pavaresisht se c’fare ndodh.

Strategjia antimashtrim
Nje risi ne vendosjen e raporteve te drejta midis shtetit dhe biznesit ne praktiken
shqiptare do te ishte venia ne jete e strategjise per luftimin e organizuar te
kontabandes dhe mashtrimit ne mallrat e forta te akcizes (Cigaret, Alkoolet dhe Nafta).

Kete perpjekje une e shikoj te zberthyer ne gjashte komponente:

1. Matja e madhesise se problemit. Matja e aktivitetit te paligjshem eshte e veshtire,

por jo e pamundur. Ajo qe duhet bere eshte se mund te angazhohen agjensi
qeveritare ose organizma e shoqata studimore joqeveritare. Metodologjia e perdorur
do te mund te bazohej ne vleresimin e te ardhurave te humbura nga mashtrimi dhe
shmangia nepermjet “analizes se mashtrimit”. Pergjithesisht nje metodologji e tille
perfshin:
­ vleresimin e qarkullimit te tregut ne total;
­ minus shumen e taksave te paguara ne dogane dhe tatime;
­ minus shumen e blerjeve te bera peraferisht nga njerezit neper dutty free shop dhe
jashte vendit;
­ pjesa e mbetur eshte tregu i paligjshem me efektet e veta negative ne buxhet.
Me hollesishem per kete moment analize mund te shfrytezojme literaturen dhe
rastet praktike te vendeve te ngjashem me ne rreth temes per matjen indirekte te
mashtrimeve dhe shmangieve fiskale.
2. Analizimi i problemit. Problemi ne fjale ka nevoje te studiohet sipas natyres
ekonomike duke perdorur investigime dhe kontrolle inteligjente. Harmonizimi sa me
mire i strategjise me taktiken e perdorur eshte thelbi i luftes ndaj mashtrimit fiskal.
Duhet kuptuar dhe patur parasysh mire natyra e mashtrimit dhe tendenca e
zhvillimit te tij perpara se te ndermerret veprimi operacional ne pergjigje te
mashtrimit.
3. Veprimet operacionale. Keto veprime kane nje lidhje te ngushte me analizen e
natyren e mashtrimit. Nese nuk hartohen plane me detyra operacionale te qarta per
secilin pjesmarres, por dhe afate zbatimi konkrete; nese nuk bashkerendohen me
institucionet e tjera qeveritare dhe joqeveritare; nese nuk mbahet nje qendrim i
ashper ndaj atyre qe nuk zbatojne detyrat perkatese ne operacionin e ndermarre,
atehere do te rezultonin efekte negative si ne buxhet dhe ne opinionin publik.
4. Realizimi i te ardhurave. Nese nuk do te kryejme nje vleresim dhe matje te sakte te
madhesise se mashtrimit sipas zinxhirit te qarkullimit te mallrave kontrabande, nuk
do te arrihet dot te realizohen operacione te suksesshme per te ushtruar presionin
dhe mbi te gjitha te ardhurat e pritshme. Operacioni ndaj kesaj lufte duhet te ndahet
ne etapa dhe me targete te arritshem ne pjesen me derrmuese te tyre. Efekti
financiar i tij duhet te dale i qarte per cdo etape, persa i perket gjithashtu
transparences per opinonin publik.

5
5. Kontrolle te forta. Mashtruesit dhe kontrabandistet shpetojne pikerisht neper hallkat
e dobeta te zinxhirit te kontrolleve te keqorgaizuara dhe keqdrejtuara. Kontrollet qe
kryhen ne rastet qe themi duhet te jene te vecante, sa me konspirative dhe te
koordinuar. Kjo eshte pikerisht dhe cilesia kryesore e tyre. Ato duhet te dallohen nga
te tjeret pikerisht per nje organizim te ndryshem nga rutina, me detyra te qarta per
secilin pjestar, me burime informative te besueshem. Ne rastet e kontrolleve te forta
duhet te perdoren metodologji qe kundershtari nuk i ka provuar me pare dhe qe japin
efekte te pakundershtueshme. Nderkohe eshte kohezgjatja e tyre nje pike qe duhet
patur ne konsiderate nga organizatoret. Sa me i shpejte dhe rezultativ me befasine e
momenteve te para, aq me i pakundershtueshem do te jete nga kundershtari.
6. Monitorimi i detyrave dhe konkludimi. Detyrat e dhena duhet te monitorohen ne
momente dhe etapa te caktuara te zbatimit te tyre nga efektivat pjesemarrese. Nese
do te kishim mangesi ne kete aspekt, strategjia do te rezultonte e manget dhe do te
kishte efekt ne rezultatin e operacionit ndaj mashtrimeve fiskale. Kontrolli me
saktesi dhe matja e zbatimit te detyrave nga ana tjeter do te ndikonte ne cilesine e
punes te secilit pjestar te operacionit antimashtrim.

Efekti i luftës antimashtrim në biznes dhe në opinionin publik

Ne perpjekjet e administratoreve publike per te luftuar mashtrimin dhe shmangien
fiskale, nje rrezik eshte dhe prishja e balances se kontrolleve efektive per ruajtjen e
nivelit te te ardhurave si dhe dyshimi per garantim te rritjes se barres fiskale dhe
moslenies se hapesires normale per biznesin e ndershem. Ne fillim te viteve ‘90
mashtrimi dhe kontrabanda nisen ne menyre te paorganizuar, por nje dekade me pas
kalimi ilegalisht ne pikat kufitare dhe tregtimi informal i tyre eshte i mireorganizuar
dhe mbeshtetur mbi strategji dhe treg te organizuar dhe drejt konsolidimit
strukturor te tij. Nderkohe, masat e qeverive per te luftuar kete treg informal jane
mbeshtetur mbi deshira te mira dhe organizime qe nuk kane mundur dot t’i mbyllin
rruget e kontrabandes dhe informalitetit ne vend. Deri me sot lufta ndaj tyre ka patur
vetem mesazhe te nje show‐lufte me efekte te humbura ne kohe, njerez dhe kosto.
Lufta ndaj organizimit ekonomiko‐kriminal do te ishte po ashtu organizimi i nje
fronti publik, i perbere me nepunesa te specializuar nga pjestare te linjes nga cdo
dikaster dhe me logjistiken moderne si nje “kavaleri” qe duhet te hyje per fitoren
perfundimtare. Dhe mbi te gjitha me nje perkushtim te ndikuar vetem nga ndjenja e
sherbimit ndaj vendit dhe shtetit. Propaganda dhe fushatat mediatike te
vazhdueshme do te ishin ndihmesat me te mira ne luften e qeverise me boten e
krimit ekonomik. Kjo fushate duhet te perfshije gjithkend qe me autoritetin e tij
publik ndikon tek njerezit, qe nga figura publike politike e shoqerore deri te figura
letrare, artistike, sportive e shkencore. A nuk do t’a bente me te qarte dhe konkret edhe
rezultatin e ketij misioni kombetar kjo gje? Vleresimi i rezultatit final te
pritshem, qe mendohet te vije ne buxhet prej ketij misioni, do te sherbente si baze ne
percaktimin e kostos se tij dhe rritjen e pergjegjshmerise se pjesmarresve ne te.
Shpenzime konkrete per rezultate konkrete, apo jo? Nga ana tjeter, pervec rritjes se
te ardhurave ne buxhet dhe dhenies se mesazhit se krimi ekonomik do te luftohet me
konseguence, kjo lufte e panderprere do te sherbente ne vendosjen e tregut mbi baza

6
legale dhe konkurruese duke eleminuar rrezikun e krimit te organizuar, qe ne radhe te
pare armik kryesor te tij ka vete shtetin.

TATIMET: A KA ARDHUR MOMENTI I DORËS SË FORTË?

Qeveria mbledh tatime nëpërmjet një mekanizmi si vijon. Ajo vendos një grafik
tatimor i varur nga të ardhurat e raportuara, një grafik dënimesh i varur nga
vërtetësia e deklarimeve dhe mundësia e kontrollit varet nga raportimi në vijimësi i
tatimpaguesit.

Pak kohë përpara pagimit të tatimit, çdo tatimpagues e deklaron të ardhurën e tij dhe
e raporton (jo domosdoshmërisht deklaron të vërtetën), sipas rregullave fiskale në
zyrat tatimore. Qeveria nuk e di se sa është e ardhura reale e tatimpaguesit. Ajo
mund të kontrollojë një tatimpagues në mënyrë që të verifikojë raportimin e tij të të
ardhurave. Një kontroll përcakton gjithnjë vërtetësinë e deklarimit të tatimpaguesit
dhe ky proces ka një kosto të fiksuar.

Ekonomia shqiptare sot, me pak fjalë, përballet me një dilemë të madhe. Nga njëra anë,
ka mjaft arsye të forta (borxh i jashtëm dhe probleme të mprehta sociale) për të rritur
shpenzimet buxhetore. Nga ana tjetër, sipas një opinioni të përgjithshëm tarifat
tatimore duhet të ulen për arsye se është e pamundur të punohet ndershmërisht me
tarifat egzistuese. Megjithë reduktimin e ndjeshëm të tyre në dy vitet e fundit një
zgjidhje e mundshme e dilemës lidhet me faktin se një pjesë e madhe e ekonomisë
nuk paguan tatime aktualisht. Sipas vlerësimeve të Bankës Botërore dhe ekspertëve
të FMN‐së, të ardhurat tatimore aktuale janë afër gjysmës së nivelit që duhet ti
korespondojë një qëndrimi të ndershëm të tatimpaguesve.
Reduktimi i tarifave në vetvete nuk mund ti rritë të ardhurat. Ata që nuk kanë paguar
nuk paguajnë përsëri dhe ata që paguajnë do të paguajnë më pak. E vetmja mënyrë,
realisht që mund të zgjidhi dilemën është veprimi në të njëjtën kohë i optimizimit të
tarifave tatimore dhe strategjisë së kontrollit.

Informacionet jo të plota dhe të qarta midis qeverisë dhe tatimpaguesit çojnë në

detyrime të rëndësishme që ndikojnë në zgjedhjen e politikave tatimore. Këto mangësi
rriten duke patur parasysh që të ardhurat e individëve nuk arrihet të shqyrtohen. Ato
mund të verifikohet vetëm nëpërmjet një procesi kontrolli, që në vetvete ka kosto. Në
këtë kuadër, strateghia e qeverisë mund të përfshijë, përveç shkallëve tatimore edhe
një strategji kontrolli dhe nje skemë gjobash për mosdeklarim apo keqdeklarim të
ardhurash. Kjo skemë hap diskutime të forta lidhur me ndërveprimin midis shkallës
tatimore optimale‐strategjisë së kontrollit‐ vendosjes së detyrimeve e gjobave.

7
Nisur nga realiteti fiskal shqiptar, tatimpaguesit janë larg të qenit pa rrisk nga
çfarëdo lloj politike tatimore. Tatimi optimal në përgjithësi varet nga e ardhura e
tatimpaguesit dhe përcaktimi i politikës tatimore nuk është më një detyrë e
parëndësishme. Mjaft studiues deklarojnë se problemi i politikave shtërnguese
tatimore është njësoj si hartimi i kontratave në teori. Ato marrin në konsideratë
rriskun e fshehjes së të ardhurave nga tatimpaguesi dhe e prezantojnë si një problem
shqetësues të karakterit ekonomik dhe moral. Modelet e tyre lejojnë tatime arbitrate
dhe gjoba të planifikuara, objekt i politikës shtërnguese. Rezultatet e kësaj politike
tregojnë që mbajtja e një qëndrimi të tillë ka disavantazhe të tilla si: zbatimi i
politikës së gjobave vlen për të gjobitur një evador fiskal me një shumë të barabartë
sa e gjithë e ardhura e vetëdeklaruar e tij, që nuk korespondon me shumën e të
ardhurës që ai ka fshehur.

Këta studiues kanë provuar se mundësitë e kontrollit janë të përcaktuara nga pagesa
e detyrimeve tatimore në mënyrë vullnetare.

Por, të shikojmë problemin e optimizimit tatimor nën një politikë të zbatimit të

gjobave dhe masave shtërnguese. Zakonisht, evadorët tatimorë të identifikuar nga
tatimorët i ripaguajnë tatimet e papaguara dhe gjithashtu dhe gjobat bashkëlidhur
tyre. Në vende të ndryshme kjo gjobë është proporcionale me tatimin e papaguar, në
disa të tjerë është proporcionale me të ardhurën e fshehur. Me aq sa dimë nuk ka
rezultate për të vërtetuar optimalitetin e këtyre “kontratave” anti evazion, sipas
masës shtërnguese të ndërmarrë.
Megjithatë, përvojat më të suksesshme që kanë zbatuar politikat e forta të kontrollit
tatimor kanë qenë të tilla kur e kanë mbajtur realisht premtimin e tolerancës zero.

A MUNDET HARMONIZIMI I TATIMEVE TË NDIHMOJË ZHVILLIMIN EKONOMIK?

Zakonisht, argumenti me i perdorur ne favor te harmonizimit te tatimeve ne nje

shkalle te perbashket mund ta beje me eficente ekonomine dhe mund te ndikoje ne
rritjen e investimeve private nepermjet rritjes se kursimeve te tyre. Ne vleresimin e
ketij argumenti, gjithsesi krahasimet mund te jene te vlefshme nese behen midis
sistemit aktual tatimor me sistemin ideal tatimor.

Efiçenca dhe sistemi tatimor

Efiçenca apo inefiçenca ekonomike e nje sistemi tatimor mund te gjykohet nga
ndikimet mbi gjendjen ekonomike. Ne varesi te shkalles se deformimit te situates
ekonomike prej sistemit tatimor (pare ne raport me situaten ekonomike, qe do te ishte
ne mungese te tij) konsiderohet dhe inefiçienca ekonomike e tij. Ky deformim
eshte paralajmerues ne lidhje me alokimin efektiv te burimeve. Keshtu, po te
shikojme deformimin, tatimi mbi te ardhurat ndikon ne konsumin e njerezve si ne te
tashmen dhe per te ardhmen. Tatimi mbi te ardhurat, me ndikimin e tij ul mundesine
per te rritur kursimet e individit dhe ne kete menyre zvogelon mundesine per
konsum ne te ardhmen. Ne kete kendveshtrim, tatimi mbi konsumin eshte neutral

8
duke lene te lire zgjedhjen midis konsumit aktual dhe atij te ardhem. Nderkohe, ne
rastin e zbatimit te nje tatimi mbi konsumin do te ishte fakti se nese ai do te mbeshtetej
mbi tarifa te larta do te nxiste deformim ne politikat per punesimin.

Sipas legjislacionit aktual, tatimi mbi te ardhurat zbatohet ne perqindje mesatarisht

ende te larta mbi fitimin e shoqerive dhe te ardhurat nga punesimi, po te shihet ne
shtrirje lineare te aplikimit te tyre. Nese do te zevendesonim, si tatimin mbi te ardhurat
personale dhe tatimin mbi fitimin me nje tatim mbi konsumin do te kishim si rezultat
nje shtremberim te tregut te punes sipas sektoreve ekonomike te vendit dhe natyrisht
qe kjo do te ndikonte dhe ne te ardhmen e konsumit. Por, mund te kemi nje perfitim te
madh nese behet nje levizje graduale te perqindjeve te tarifave drejt uljes se tyre. Kjo
ulje graduale duhet te shoqerohet me nje reforme administrative qe i shkon per shtat
kesaj ulje te shkalleve tatimore. Ndoshta me e rendesishmja eshte dhe studimi i efektit
qe kane ne sjelljen e njerezve keto modele te prezantuara. Kjo te shtyn ne mendimin
se shume individe kane arsye te besojne se kursimet e tyre do te jene te varura nga
fakti i uljes apo ngritjes se perqindjeve te tarifave tatimore.

Si do të ndikohen sektorët ekonomikë dhe struktura e bizneseve?

Disa sektore, sidomos ata qe jane pjese e investimeve dhe rritjes me te madhe
ekonomike se te tjeret jane perfituesit me te medhenj te politikave reformuese me
tendence harmonizimin dhe uljen e perqindjes se tarifave tatimore. Nderkohe, sektoret
me rritje te vogel ekonomike jane te humbur. Propozimet per zhvendosje te bazes
tatimore nga nje baze tatimore mbeshtetur te konsumi ne ate te mbeshtetur te te
ardhurat, ne kushtet e rritjes se investimeve te biznesit, mund te ndikoje ne
menyra te ndryshme mbi shoqerite ne dallim nga ndikimet qe kane patur deri me
sot. Keto ndikime ndryshojne duke patur parasysh shkallen e rritjes ekonomike te tyre,
strukturen e kapitalit dhe strukturat e skemave te perfitimeve te punonjesve deri
me sot. Nderkohe, me ndryshimin e tarifave tatimore, apo uljen e tyre eshte e
nevojshme pikerisht nderhyrja e menjehershme ne sistemin aktual te sigurimeve
shoqerore ne Shqiperi. Kjo do te thote futjen menjehere te operatoreve private,
krijimin e fondeve te garantuara te pensioneve dhe investime te ketyre fondeve ne
letra me vlere e bono thesari apo dhe ne mbeshtetje te politikave te tjera financiare
te qeverise duke sherbyer edhe si skema per punesim me te madh te njerezve dhe rritje
te kapitaleve publike ne vend.
Natyrisht, qe sektoret ekonomike dhe shoqerite private mund te perballen me
veshtiresi te periudhes tranzicionale, ku disa “hallka” mund te keputen ne zinxhirin
ekonomik te tyre. Keto “hallka te keputura” do te ishte mire qe pas evidentimit te
tyre, te planifikohet edhe shmangia. Autoritetet e larta te finances duhet ta kuptojne
njehere e mire se nese kerkojne qe te ardhurat qe planifikohen per tu mbledhur
mbeshteten mbi udhezime e rregullore qe nuk i pershtaten organizimit dhe
strukturimit te biznesit, atehere do te shnderrohen ne mendjet e tatimpaguesve si
struktura publike aspak terheqese per ta dhe ky do te perbente nje problem.
Problemi i pare qe une dua te diskutoj ne vazhdim eshte pjesa e sherbimeve publike,
e cila vazhdon te jete jashte skemave te bazes per tu taksuar. Keshtu, shume

9
shpenzime qe individet dhe bizneset realizojne ne institucionet publike edhe sot nuk
mbeshteten mbi nje dokumentim per te justifikuar parate e harxhuara prej tyre.
Natyrisht, qe dhe keto sherbime nuk ka pse te mos jene pjese te bazes se taksueshme
dhe te jene hallka te keputura te sistemit tatimor.
Sistemi i vetedeklarimit te te ardhurave te shoqerive shqiptare mbeshtetet mbi te
ardhurat qe perfitojne sipas faturimeve qe bejne dhe nga to zbresin shpenzimet e
biznesit, qe konsiderohen te zbritshme per efekte fiskale. Ne kete skeme nuk
perfshihen ato qe quhen biznese te vogla. Sistemi i tatimit te thjeshtuar mbi fitimin nuk
zbatohet sipas kesaj skeme. Mirepo, duhet thene se kjo kategori biznesi ze gati
85 perqind te numrit te bizneseve mbi te cilat mbeshtetet sistemi tatimor. Dhe
nderkohe, kjo kategori eshte pjesa me tarifen me te ulet te tatimit te te ardhurave te
tyre, vetem 3%. Them e ulet, pasi ato ndihen komode ne kete pozicion gjithashtu
edhe duke u nisur nga realiteti se keto biznese nuk dokumentojne asnje veprim te
veprimtarise se tyre dhe nuk u kerkon njeri llogari per shpenzimet e medha per
ambjentet e sherbimit dhe tregtimit qe i kane deklaruar si biznese te vogla. Ende nuk
u kerkohet llogari per shpenzimet personale e familjare te tyre. Nderkohe, te
ardhurat qe deklarojne me bizneset e tyre te vogla nuk mbulojne as nje tremujor te
shpenzimeve te tyre.
E pra, nese biznesi i vogel nuk “pastrohet” nga kjo kategori e bizneseve dhe ne biznesin
e vogel te qendrojne ata qe me te vertete jane te vegjel, atehere ketu nuk kemi nje, por
disa hallka rrjesht te keputura te qarkullimit tatimor. Ne kete “ferre te vogel” fshihet
pjesa me e madhe e bazes qe duhet te paguaje TVSH dhe tatim fitimi, pasi realisht ata
kane pjesen me te madhe te kapitaleve qarkulluese te vendit. Pjesa e tregtareve te
medhenj, qe jane dhe pronaret e kapitaleve me te qenesishme te vendit kane krijuar
dhe “gropat e shkarkimit” per pjesen e tyre te majme te te ardhurave, te perfituar nga
skemat e evazionit, nga kontrabanda dhe shmangia fiskale. Kjo kategori i ka
shperndare ne shume njesi keto te ardhura e kapitale qarkulluese pikerisht neper
strukturat e biznesit te vogel. Nese gjithe keta biznesmene, qe vetem de jure jane te
vegjel, behen pjese e bazes se TVSH‐se, mund te themi se duhet te ulim taksat per
pjesen tjeter qe me te vertete nuk duhen te jene ne te njejtin trajtim tatimor me ta.
Por, dhe per kete kategori, qe specifikisht ne Shqiperi jane biznese te vogla familjare
apo me prodhime artizanale duhet menduar me tej per nje skeme tjeter te taksimit te
tyre, ate te taksimit te te ardhurave neto. Kjo ndoshta do te ishte ulja me e madhe e te
ardhurave te tyre dhe njekohesisht dhe nje trajtim ne menyre transparente te
bizneseve te vogla.

Nderkohe, nga lista e pandershmerise tatimore duhet te ikin dhe ato OJF, qe vetem
statusin juridik kane te tille. Me bizneset qe kane krijuar jane mirefilli Organizata
Fitimprurese duke devijuar nga statusi per te cilin jane krijuar. Keto hallka te
shkeputura te zinxhirit tatimor, prishin konkurencen e bizneseve te tjera qe paguajne
tatimet e tyre ne sektoret e arsimit, shendetesise e sherbimeve. E vetmja merite e
ketyre OJF‐ve eshte perfitimi nga te qenet te pandershem me shtetin dhe duke bere
ne menyre te hapur evazion tatimor.

Ndikimi mbi individët dhe bizneset

10
Ekonomia shqiptare nga viti ne vit eshte perqendruar apo si i thone ndryshe ka synuar
te perqendrohet ne disa grupe biznesi. Sektore te tille si: telekomunikacioni,
karburantet, cigaret, pijet, mallrat kryesore te konsumit, ndertimet, sherbimet
financiare dhe prodhime te tjera industriale jane tashme pjese e grupeve dhe
ortakerive te fuqishme ne kapitale dhe likujditete. Keto grupe per mendimin tim jane
pjesa me e re e oligarkise industriale dhe financiare te vendit tone. Krijimi i
pashmangshem i tyre, si pasoje e instalimit te kapitalizmit dhe ekonomise se tregut
krijon dhe premisen per vendosjen e sistemit te cmimeve fikse sipas hallkave te
qarkullimit te tyre. Secili grup biznesi produktin e tij e shet me nje cmim te fiksuar
sipas atij vete ne gjithe territorin qe mbulon. Duke qene se tendenca per ti konkuruar
ata ne keto mallra apo sherbime eshte prezente, nderkohe qe mund te kene qene pa
konkurente deri me sot do ti detyroje te mos ti rrisin dot cmimet, ashtu si kane qellimin
kryesor te tyre cmimet monopol. Duke mbajtur keto cmime te fiksuara, keto shoqeri
do ta ndjejne te nevojshme te ulin pagesat per punonjesit, pasi kerkojne te mbajne te
larte nivelin e fitimeve te tyre. Ne fakt shume biznese nuk do tu mbetet nje fitim i madh
si deri me perpara, nese nuk fiksojne edhe cmimet e tregut te punes, pagat e
punonjesve te tyre. Keshtu, qe ne kete moment duhet te nderhyje dhe harmonizimi i
shkalleve tatimore per te mbajtur nje nivel te taksimit te kategorive te ndryshme te
perfituesve te te ardhurave, por duke zbatuar parimin e taksimit progresiv.

Aplikimi i nje tatimi i harmonizuar do te prodhonte disa efekte tranzicionale mbi

qarkullimin monetar, te cilat mund te jene me te demshme per pronaret e aseteve,
per shkak se ata nuk perfitojne shume nga inflacioni. Nga ana tjeter TVSH‐ja do te
rendonte mbi ta pasi ne vetvete ajo eshte e karakterizuar si nje vlere fuqie punetore
plus nje shtese mbi vleren e kapitalit te krijuar para inflacionit, qe eshte fitimi.
Po marr nje shembull. Nje investitor blen nje godine per 1 miliard leke, duke marre nje
kredi ne masen 95% te vleres se godines. Nje vit me vone, cmimi i godines rritet
ne vleren e tregut prej 1.1 miliard leke. Investitori ka zbritur si shpenzim nga kjo
vlere 50 milione leke amortizim, qe ne fakt eshte vlera per te mirembajtur kete
godine. Pas dy vitesh ai vendos ta shesi dhe blen nje fabrike prodhimi qe ka me
shume interes ekonomik. Sipas ligjit egzistues ai perfiton nga shitja e godines nje
fitim para tatimit te barabarte me 200 milion leke, qe vjen si rezultat nga cmimi 1.1
miliard leke minus koston fillestare pa amortizimin (1 miliard leke minus 100 milion
leke amortizim te dy viteve). Duke perdorur logjiken e nje shkalle tatimore prej 20%,
atij i duhet te paguaje nje tatim ne vleren 40 milion leke. Nderkohe, ai paguan dhe
per kredine ne vazhdimesi plus dhe taksen e paguar dhe ne kete menyre ai ka nje
humbje te perkohshme ne likujditete. Ne fakt, pronari i asetit nuk ka humbur ne vlere
ne teresi, pasi ai ka nje prone te vleresuar.

Megjithate, une medoj se ndoshta pak inflacion, por i kontrolluar nga institucionet
monetare te vendit do te ishte menyra me e mire per ti zhvilluar me tej reformat
ekonomike. Nese cmimet do te rriteshin, individet do tu duhej te kishin me shume te
ardhura per te blere mallra e sherbime me cmime me te larta dhe keshtu, kerkesa
konsumatore ne vend nuk do te binte. Por, eshte e veshtire per institucionet

11
monetare te vendit te pranojne kete logjike, ndryshimin e cmimeve. Ato kane
pergjegjesine e mbajtjes se monedhes tone kombetare te stabilizuar. E keqja e kesaj
situate eshte se edhe qeveria preket ne politikat sociale te saj nese cmimet do te
rriteshin. Por, ne kete situate inflacioniste nese do te shihnim anen e mire do te ishte
se nivelet e mbledhjes se te ardhurave tatimore do te ishin ndoshta disa here me te
larta se me pare dhe ne kete menyre do te mund te financoheshin me efiçence dhe
politikat sociale ne shendetesi dhe arsim, si dhe investimet ne sektoret e programuar
te ekonomise.

DREJT NJË EKONOMIE ME TAKSA TË ULTA

Filozofia e qeverisjes kuptohet nga menyra sesi i takson shtetasit. Ajo, si monopoliste
e sherbimeve publike eshte e interesuar te zbatoje sa me mire dhe funksionin monopol
te mbledhjes se taksave, qe ne fund te fundit eshte garancia per rritjen e permiresimin
e sherbimeve publike aq te kerkuara nga ta. Nga ana tjeter, presioni i grupeve te
interesit dhe grupeve te tjera shoqerore e politike, qe monitorojne pikerisht zbatimin
e ketyre monopoleve kerkon veprime transparente per kontrollin e shpenzimeve
administrative.
Ndersa mjaft njerez duan taksa te ulta, ekonomia publike kerkon sa me shume te
ardhura per te krijuar ambientin ekonomiko‐financiar per vazhdimesine e rritjes
ekonomike te vendit.

Kostua e taksave
Taksat jane nje kosto. Qeverisja aktuale beson ne perfitimin ekonomik prej taksave te
ulta. Eshte e drejte qe njerezit te kursejne me shume nga ajo qe ata prodhojne. E
megjithate, per cdonjerin nga ne ato jane nje kosto qe e paguajme, sipas
personalitetit te gjithsecilit. Sa me e larte taksa, aq me e larte dhe kostua per tu paguar.
Kjo kosto e taksave ka nje efekt te trefishte mbi ekonomine, që do te thote:

 Ulje te efektivitetit te ekonomise, qekurse sektori publik karakterizohet nga nje

efektivitet i ulet, c’fare do te thote qe taksat e mbledhura nga sektori konkurues
privat shpenzohen ne sektorin publik me aktivitete me produktivitet te ulet, qe
do te thote ne vetvete nje produktivitet ekonomik i ulet.
 Ulje e interesit per te punuar, pasi nese njerezit ndihen te mbitaksuar atehere ata
natyrisht qe u duhet te ndryshojne qendrimin e tyre ne raport me krijimin e te
ardhurave dhe dekalrimin e tyre. Nese do te paguanin me pak taksa, kjo do ti
ndihmonte per te rritur nivelin e standartit te jeteses se tyre.
 Rritje te kostos se mbledhjes, meqenese administrata qe ka detyren per ti
mbledhur taksat eshte ne mjaft raste e pamotivuar dhe e keqmenaxhuar per te
shfrytezuar kohen, parate dhe burimet e tjera administrative me nje kosto sa me
te lire per qeverine.

12
Per keto arsye, ekonomite me taksa te ulta paraqesin nje tendence te fuqishme per te
persosur funksionet monopoliste te shtetit per nje qellim kryesor, qe eshte rritja
ekonomike e panderprere. Nje ekonomi qe ka taksa te ulta dhe shpenzime
administrative qeveritare te kufizuara do te thote ne vetvete me shume sherbime
publike dhe me teper njerez qe jane te prirur te konsumojne e te besojne te qeverisja,
qe ja u ka lejuar kete te mire.

Te ardhurat tatimore te vitit 1999 perfaqesojne gjysmen e te ardhurave tatimore

aktuale. Sistemi ishte i karakterizuar nga nje tatim fitimi ne nivel te larte, tatim mbi
te ardhurat personale i larte dhe nje TVSH qe ende eshte ne nivele te larta. Status Quo‐
ja e nje TVSH‐je ne nivele te tilla, pervec efektit te nje niveli te kenaqshem te te
ardhurave tatimore ka dhene nje ndikim negativ nga ana tjeter ne deformimin e
funksionit kryesor te saj, vetekontrollin. Nese shkalla standarte do te ishte ne nivelin
e shkalles optimale (TVSH 17%), si dhe zbatimi i skemes ne nje baze shume me te gjere
tatimpaguesish do ti jepte mundesi skemes se TVSH‐se te zbatohet akoma me
efektivisht, duke tentuar sa me pak perjashtime. Nese krahasojme statistika mbi te
ardhurat tatimore (bashke me kontributet) dhe doganore ne raport me PBB‐ne e
vendit (sot arrijne ne nivelin e 24%) dhe duke e krahasuar me vende si Kroacia, qe
tashme jane perpara nesh ne rrugen per ne BE, mund te themi se buxhetit i
mungojne cdo vit te ardhura fiskale afer 1 miliard dollare. Natyrisht keto jane
perllogaritje te cilat behen per qellime te prezantimit te nivelit te performances
asdministrative, por sido qe te jene llogaritjet nje konkluzion eshte i
padiskutueshem: sa me pak taksa te mbledhura, me pak leke per sherbime sociale e
publike. Treguesit e realizimit te te ardhurave kane ecur ne nje rruge te kenaqshme,
po te kemi parasysh nje tradite antitaksa dhe nje varferi mjaft e madhe e trasheguar
e individeve nga dekadat e shekullit te kaluar, mund te thuhet me plote gojen se pas
15 vitesh jane krijuar kushtet per nje taksim te gjithe individeve ne menyre te
bararbarte ne raport me te ardhurat qe perfitojne, apo zabtimin ne praktike te
taksimit progresiv.
Te ardhurat tatimore, qe mblidhen nga administrata deri me sot duhet thene se nuk
zbatohen mbi parimin e barazise, pasi shumica e popullsise jane te perjashtuara nga
kjo barre, kur nderkohe ata kerkojne sherbime publike ndoshta me shume se
tatimpaguesit qe jane mbartesit e kesaj barre.

Ndryshimet aktuale dhe objektivi i politikës së re fiskale

Me shume taksa te mbledhura, tarifa me te ulta per tatimpaguesit eshte pak a shume
slogani qe mund te perdoret per politikat e deklaruara dhe qe po behen gati per zbatim
nga qeveria. Perdorja e monopolit te taksimit, duket se po zbatohet ne kete rast ne
menyre me te drejtperdrejte ne favor te interesave te individeve. Ky monopol i
qeverise po shihet prej tyre, si nje e drejte qe do tu jape mundesi per te rritur kursimet
dhe standartin e jeteses se tyre, por duke ndikuar me pikatore ne rritjen e nivelit te te
ardhurave buxhetore.

Shqiperia ka nevoje ne menyre shume te prere per drejtim te ekonomise me taksa te

ulura. Por kjo nuk eshte zgjidhja komplete e ketij procesi revolucionarizues. Po ashtu,

13
ne menyre te prere eshte e nevojshme qe politika e uljes se taksave te shoqerohet me
modifikime te mekanizmit administrativ per efektivizimin e sistemimit. Ky mekanizem
duhet te funksionoje per kalimin gati automatik ne skemen e TVSH‐se te bizneseve qe
kryejne evazion duke u fshehur si biznese te vogla.
Nga ana tjeter, skema aktuale e taksimit te bizneseve te vogla mbi te ardhurat bruto
duke mos u njohur shpenzimet e tyre te biznesit ndikon qe nje pjese e ekonomise
private te behet automatikisht e nxitur per te fshehur pjese te aktivitetit te saj. Futja
e skemes se taksimit te te ardhurave neto, si te ardhura personale te tregtarit te
vogel do ta bente konfliktin e interesit mjaft prezent midis tregtarit te shumices dhe
atij te pakices, midis prodhuesit dhe konsumatorit te produktit, midis ndertuesit dhe
klientit te ndertimeve e keshtu me radhe. Nderkohe, kjo do te rriste deklarimin e
transaksioneve si pasoje e nxitjes per te deklaruar sa me shume shpenzime, per tu
taksuar sa me pak.
Ne perfundim mund te thuhet se, ulja e taksave nxit regjistrimet e bizneseve, qe deri
me sot jane te strukur ne informalitet dhe i kane derdhur parate qe duhet ti paguanin
shtetit ne “burimet” e korruptimit te punonjesve qe kane detyre funksionale
regjistrimin e ketyre bizneseve pa leje. Rritja e numrit te te taksuarve do te nxiste nje
pjesmarrje me te madhe te tyre ne krijimin e grupeve te interesit per te ushtruar
presionin normal ndaj qeverise ne nje demokraci, per sa kohe ata jane kontribuesit
aktive te buxhetit te shtetit.

REFORMIMI FISKAL SHUMËPLANËSH

Shpenzimet publike, deficitet buxhetore dhe gjithe borxhet e tjera u rriten me shpejt
sesa PBB‐ja ne vendin tone per dekaden e fundit. Bashke me rritjen e shpenzimeve per
gjithe kete periudhe jane rritur edhe tatimet. Nga ana tjeter administrimi fiskal ka
patur permiresime me reformime te efektshme dhe reduktime te deficitit ne keto vitet
e fundit.

Shpenzimet shoqerore te pergjithshme ishin ekuivalente me ¼ e mesatares se PBB‐

se vitin e kaluar. Reth ½ e tyre llogaritet se ka shkuar per programet e pensioneve
dhe shendetit publik. Shpenzimet per pensionet jane rritur ashtu si dhe ne Shqiperi
ne shumicen e vendeve bazuar ne planet e pensioneve. Ne disa vende kane pesuar
rritje te qenesishme shpenzimet per kujdesin shendetesor dhe ne disa vende te tjera
europiane sigurimi per papunesi dhe perfitimet e asistences, duke reflektuar ne kete
menyre strukturen e papunesise ne rritje.

Ne pergjithesi, efekti i sektoreve publike ne performancen ekonomike eshte i

veshtire per tu vleresuar. Nga njera ane, qeveria mund ti alokoje burimet dhe
performancen ekonomike ne te tjera menyra se taksimi dhe shpenzimi. Nga ana
tjeter, nga qeveria pritet qe nepermjet shpenzimeve publike qe kryen te nxite
performancen ekonomike te vendit. Ne vecanti, investimet qe po behen ne
infrastrukture mund te ndikojne ne faktore ekonomike qe ndihmojne rritjen e
prodhimtarise se sektorit privat.

14
Megjithe ndryshimet mbetet i rendesishem perqendrimi ne faktoret qe duhet te
konturojne politiken tatimore per vitet ne vazhdim.

Reformimi fiskal shumëplanësh

Reformimi fiskal eshte prezantuar si nje sfide ambicioze per te permiresuar
kapacitetet administruese ne Shqiperi. Qellimi per efektivizimin e administrates
fiskale nga viti ne vit ka kaluar neper rrugen e permiresimit administrativ e
shoqeruar me punen per rritjen e edukimit fiskal dhe qartesimit te procedurave te
zbatimit te funksioneve.

Ne keto vite krahas efektit te rritjes se performances se administrimit kane ecur ne

favor te shtetasve dhe nje varg lehtesirash fiskale, te tilla si: uljet dhe eleminimet e
tarifave doganore, heqjet e disa tatimeve per sektore ekonomike dhe aktivitete
sociale (heqja e TVSH‐se per arsim jopublik, per tregtimin e barnave mjekesore, per
paisjet dhe makinerite per investime), zvogelimet e shkalles tatimore per tatim
fitimin ( nga 25% deri ne vitin 2004, ne 23% per vitin 2005 dhe ne 20% per vitin
2006), zvogelimet e shkalles tatimore per tatim e thjeshtuar mbi fitimin ( nga 4% e
xhiros vjetore u ul ne 3% tatim te xhiros vjetore dhe ne 1.5% 6‐muajt e fundit) si dhe
lehtesira tjeter fiskale per heqjen e akcizes se karburantit per aktivitetin e peshkimit.
Ne vazhden e reformimit fiskal pervec lehtesirave per sektoret prioritare si arsimi
dhe shendetesia jane dhe lehtesimet e funksionimit te skemes se rimbursimit tatimor
per aktivitetet qe i japin jete ekonomise se vendit, ato qe eksportojne prodhime
vendase dhe ato qe rieksportojne. Te dyja keto kategori biznesesh jane qendra e
gravitetit te politikes se rimbursimeve duke i bere me konkuruese ne tregun rajonale
nepermjet “kreditimit” duke u rimbursuar TVSH‐ne e blerjeve qe kane paguar gjithe
keto vite dhe duke mos blere me tej me TVSH per furnizimet qe do te bejne ne Shqiperi,
qe nga viti 2005 e ne vazhdim.

Transparenca me tatimpaguesit eshte drejtimi tjeter i politikes reformuese fiskale per

qeverine. Kjo transparence eshte e dukshme ne veprimet bashkepunuese me
biznesin duke lidhur marreveshje per ti prere rrugen evazionit fiskal per me tej si
dhe duke mbyllur te carat ne administrate per mundesine e korrupsionit duke abuzuar
me detyren.

Marrëveshjet tatimore
E mira tjeter e madhe e tyre ka qene rritja e te ardhurave tatimore ne raport me te
kaluaren. Faktet jane pasqyra ku reflektohen te mirat e administrimit. Te ardhurat
tatimore nga sektori i ndertimit te banesave ne raport me vitet para nenshkrimit te
marreveshjes me Shoqaten e Ndertuesve jane rreth 2 here me teper. Eshte fakt!

Nderkohe, duhet kuptuar se roli i marreveshjeve me komunitetin e biznesit eshte nje

“fryt” qe del me shume mundime. Organizimi dhe menaxhimi i situatave specifike
dhe problematikes fiskale te sektorit te ndertimeve te banesave ka qene nje proces i
lodhshem. Dhe vazhdon ende me problematikat e reja qe dalin nga koha. Por, roli i
ketyre veprimeve transparente me tatimpaguesit, por dhe me publikun e interesuar

15
nxit ne menyre te padiskutueshme debate qe ndikojne ne kulturen fiskale me mungesa
te ndjeshme. Ky ambjent fiskal i krijuar dhe zhdukja e “mjegulles” informative te
trasheguar nga zhvillimi historik dhe ekonomik i vendit nuk eshte detyre vetem e
administrates fiskale. Kontributin e munguar prej te gjitheve nuk e zevendesojne dot
gjithsesi puna e palodhur e punonjesve te administrates fiskale.

Pervec fakteve te mesiperme te ardhura si rrjedhoje e ideimit te politikave me

tendenca pozitive per sistemin fiskal mund te themi se treguesi tjeter, ai i
shperndarjes se barres fiskale ne menyre te barabarte e progresive ne raport me te
ardhurat qe perfiton gjithsecili, mbetet ende nje sfide. Madje, nje lufte qe
administrata fiskale i duhet ta programoje per nje periudhe te gjate. Beteja te tilla
jane bere dhe vazhdojne te behen, por arritja e suksesit te pritur mund te kerkohet,
pervec fiskalisteve edhe gjithe atyre qe duan shtetin dhe vendin e tyre te eci ne
rrugen e zhvillimit ekonomik dhe mireqenies.

PËRSHTATSHMËRIA FISKALE, KOHA DHE INTEGRIMI

Erozioni i bazes tatimore mund te kete forme e shmagies ligjore apo te evazionit te
fshehur. Shembuj te shmangies jane te shumta dhe fillojne me individe qe perfitojne
te ardhura ne forma qe jane te perjashtuara nga tatimi mbi te ardhurat (perfitime
sigurimesh, perjashtime ligjore nga taksa e tatime te caktuara) fitimet nga kapitali qe
jane realizuar neper vite fiskale, te ata individe qe deklarojne te ardhurat e tyre nen
nivelin e tatueshem, apo aktivitete te ndrthurur apo integruar ne strukturat
organizative te kompanive te medha, me qellim perfitimet qe vijne nga qarkullimi i
transaksioneve mes njera‐tjetres duke shfrytezuar mangesite ne administrimin fiskal
ne kohe te tyre nga agjensia tatimore shteterore.

Tatimet mund te fshihen apo te mos paguhen ne rastet kur kemi te bejme me
evazion. Shembuj te tille jane, te ardhurat e paraportuara sa jane realisht apo quajtur
ndryshe nenraportimi i tyre duke sherbyer si nje baze me e vogel per llogaritjen e
tatimeve dhe si rrjedhoje me pak detyrime tatimore per te paguar. Shembull tjeter, per
tatimet se si mund te shmangen apo te fshihen edhe duke zhvendosur vendodhjen
e biznesit nga nje zone gjeografike ne nje tjeter. Motivet e shmangieve jane te qarta,
por ajo qe eshte e paqrate mbetet llogaritja e kostos ekonomike qe ajo i kushton
mireqenies se vendit dhe njerezve te tij. Shmangia ligjore mund te shkaktoje pasoja ne
menyren e organzimit te punes duke orientuar zgjedhje ineficiente organizative. Per
te shmangur shtremberimet qe mund te kene lindur ndermjet aktiviteteve ekonomike
ne raport me njera‐tjetren, nisur nga ritme zhvillimi te ndryshme te tyre dhe nga nje
ndryshim shume i madh i mireqenies se krijuar nga njeri sektor ekonomik ne tjetrin,
si pasoje e ndryshimit infrastrukturor te skemes se bizneseve, ndoshta do te mund te
funksiononte taksimi progresivisht i diferencuar i njerit sektor dhe nensektor
ekonomik nga tjetri. Per evazionin ky do te ishte nje “prodhim” qeveritar qe do ta
luftonte perhapjen e tij. Evazioni tenton te zbutet nga ky reduktim apo dhe diferencim
i harmonizuar taksave ne teresi, qe duhet te paguaje secili nga ne. Ky evazion nuk do
te kerkoje te rrije gjithnje i varur nga mundesia e te

16
qenurit i ndjekur dhe i denuar. Gjithashtu, ndergjegjesimi i individeve per rritjen e
mundesive te mosperfitojne prej sherbimeve publike( perfitime nga sigurimet
shoqerore e shendetesore, pensione etj) ne rast evazioni te vazhdueshem eshte nje
moment qe duhet kapur nga qeveria, si faktor per ta perdorur ne reformimin e
agjensive te saj te te ardhurave fiskale. Natyrisht, qe egzistenca e zonave te varfera dhe
me mungese te sherbimeve publike: si inffrastrukturore dhe sociale eshte ende nje
vater e mbartjes se elementeve evazioniste.Padyshim, qe erozioni i nje baze tatimore
implikon rritje kostoje qeveritare ne pergjithesi, si ne drejtim te rritjes se te ardhurave,
po ashtu dhe ne drejtim te kufizimit te furnizmit me sherbime publike zonat e
ndryshme te vendit. Nuk mund te themi se jemi afer ketij objektivi, per sa kohe mund
te jemi akoma larg te qenit te krahasueshem me tregeusit e mbledhjes se te ardhurave
ne raport me PBB‐ne te fundit te viteve ’80. Ndersa ne ato vite mblidheshin e ardhura
per cdo vit fiskal ne masen e rreth 46% ne raport me PBB‐ne, sot jemi akoma sa gjysma
e ketij raporti. Pikerisht, kjo mund te quhet nje kosto qe vjen nga erozioni tatimor.
Politikat dhe fjalet e referuara nga shume analiste i merr era dhe nuk ndikojne ne
arritjen e treguesve qe duhen per zhvillimin kapitalist te vendit, nese nuk kontribuon
cdo punonjes dhe menaxher publik qe e ka per detyre funksionale, por dhe cdo
punonjes qe lidhet indirekt me luften dhe goditjen e elementeve qe perbejne erozionin
fiskal.

Nje erozion i bazes se tatueshme qe ka perhapje te konsiderueshme dhe qe terheq

vemendjen eshte levizshmeria e bazes se tatueshme. Ndryshimet ne teknologji, te hyra
me ritme te medha dhe ne Shqiperi, sidomos ato qe kane lidhje me teknologjine e
telekomunikacionit dhe te perpunimit te lendeve te para, duke u ndjekur nga
liberalizimet e kostove fiskale per transaksionet financiare qe kane lidhje me to kane
shtuar mundesine e tendencave per shmangie nga tatimet. Funksionet e kryerjes se
biznesit qe kane hyre ne vendin tone nga jashte – brenda ne formen e kompanive
perfaqesuese te shumekombsheve apo dhe levizja e brendshme e tyre, ne formen e
perqendrimit te bizneseve vendase ne si struktura organizative te tipit holding kane
rritur mundesite e copezimit te bazes se tatueshme te tyre duke fshehur neper
boshlleqet e administrimit fiskal, pjesen e te ardhurave qe duhet ta kene te
prezantuar si baze e te ardhurave per tu tatuar. Taksimi ne vendin tone ka qene nje
faktor, qe deri me sot ka ndikuar ne rritjen e investimeve, pavaresisht se jo gjithe
studiuesit mund te mendojne ne kete drejtim. Por ato duhet te jene pjese e nje
informimi te vazhdueshem dhe transparent per publikun shqiptar, ne menyre qe
gjykimi i grupeve te shoqerise shqiptare te kete me shume informacion per ta
perpunuar dhe ne kete menyre te arrije e beje presionin e duhur ne varesi te interesave
te ndersjellta grupe shoqerore‐ parlament e qeveri.

Levizja dhe ndryshimi i vendndodhjes gjeografike te hartes se bizneseve shqiptare

eshte nje dukuri qe po ndikon ne synimet dhe perpjekjet e administrates per zgjerimin
e bazes se tatueshme. Ky zgjerim, ne te cilin pushteti tatimor ende nuk ka perfituar ne
rritjen ne permasa te medha te te ardhurave tatimore ka ndikuar ne tkurrje te
shfrytezimit te burimeve njerezore sipas levizshmerise se biznesit. Me fjale te tjera,
kjo do te thote qe organizimi strukturor i burimeve njerezore tatimore jane

17
te perqendruara me se shumti ne zonen metropolitane perreth Tiranes, nderkohe qe
harta e shtrirjes se bizneseve ka shkuar prane burimeve natyrore apo zonave me
burime njerezore tatimore te vakta apo te patrajnuara si duhet per kontrolle dhe
velresime tatimore potenciale. Menyra qe te pershtatej administrimi ne funksion te
levizshmerise aktuale, por dhe te ardhme te bizneseve do te ishte perqendrimi i
administrates mbi baza prefekturash dhe jo si deri me sot. Nderkohe, deget aktuale
te tatimeve, me nje baze te tatueshme te vogel do te mund te jene me funksionale per
administrimin e taksave te pushtetit lokal dhe tatimit per te ardhurat personale qe jane
te lidhura ngushtesht me kontributet e sigurimeve duke tentuar te ofrohen
sherbime me cilesore, qe vijne nga pervoja e fituar ne administraten tatimore e
ketyre punonjesve.

Kercenimi qe i ka ardhur bazes se tatueshme ka sjelle ne keto vite dhe shtremberime

te zbatimit te politikave administruese akoma me efektive se c’jane. Jo gjithe bazat e
tatueshme jane te levizshme njesoj dhe rasti i mostaksimit te disa prej ketyre bazave
te taueshme jane pjeset e shtremberuara te administrimit fiskal. Mosaplikimi i
tatimit te konsumit mbi transaksionet e instrumentave financiare kane bere te
“avulloje” nje pjese te te ardhurave tatimore, qe nuk kane sherbyer per fuqizimin e
sistemit bankar ne drejtim te funksionit te tij kryesor, kredidhenien ne nivelet e
kerkuara nga tregu dhe rritjen e fleksibilitetit te sistemit te kredidhenies.

Faktoret me te rendesishem qe sqarojne perqendrimin e tatimpaguesve me te

ardhura te larta ne zona te vecanta gjeografike jane infrastruktura e sistemuar dhe
nje sherbim publik cilesor i orientuar ne ndihme te ekonomise lokale dhe si rrjedhoje
dhe kombetare. Megjithese, taksat dhe tatimet jane mjeti qe ndikon ne kete
perqendrim nuk mund te themi se eshte faktori me i rendesishem.
Ne kete periudhe te rritjes ekonomike ne nje ambjent tranzicioni, rekomandimet e
bera nga monitoruesit e orgnizatave te huaja ka dhene ndihmesen e vete duke
ndihmuar qeveritaret qe te bejne zbatim te tyre ne nje menyre te koordinuar te tyre
dhe duke ngritur mbi kete bazament, sistemin e monitorimit te aplikimeve te ketyre
rekomandimeve.

Sfida per politikeberesit do te jete tu pergjigjen ketyre zhvillimeve per te siguruar qe

shpenzimet e nevojshme qeveritare mund te jene te garantuara dhe natyrisht duke
minimizuar deformimet e trasheguara te administrimit fiskal. Duke e pare ne
kendveshtrimin e tendences globaliste dhe kercenimit qe vjen nga kjo, nje pergjigje e
forte ndaj ketij zhvillimi te kohes do te jete perfshirja e administratave ne nje
bashkepunim me te madh dhe duke rritur shkembimin e informacionit, qe ka
munguar ne gjithe keto vite. Te vetmit qe kane fituar kane qene individet qe sot
ndihen te fuqishem dhe te pasur, ata qe kane humbur jane shtetet te cilet i kane
sherbimet e papermbushura me standartet qe kerkon koha dhe integrimi.

TATIMI MBI TË ARDHURAT E INDIVIDËVE DHE MBI INVESTIMET: EFEKTET E NJË POLITIKE
FISKALE GJITHPËRFSHIRËSE

18
Tatimi mbi të ardhurat personale (TAP) aplikohet mbi të ardhurat bruto te perfituara
prej rezidenteve kudo qe ndodhen pergjate nje viti fiskal. Gjithashtu, TAP aplikohet
mbi te ardhurat bruto te perfituara nga jorezidentet ne territorin e vendit tone
pergjate nje viti fiskal (nese ata rrine me shume se 6 muaj me ose pa nderprerje).
Shume vende te tjera e aplikojne TAP mbi te Ardhurat Neto, e cila rezulton nga e
ardhura bruto minus shpenzimet e njohura ligjore te lidhura me individin.

Kush ndikohet nga tatimi mbi të ardhurat personale?

E ardhura personale eshte matësja e pershtatshme e potencialit te konsumit dhe
kursimit personal per cdo shtetas. Efekti me i rendesishem qe rrjedh nga TAP eshte
lidhja e ngushte ndermjet ketij potenciali me mundesine personale per te mbeshtetur
dhe kontribuar ndaj shtetit. Ne kete lidhje ndikon padiskutim zgjerimi i bazes se
shtetasve qe marrin dhe rolin e tatimpaguesit. Nese qeveria synon te permiresoje
mireqenien e individeve te vet nepermjet ndryshimit te menyres se jeteses, zakoneve
dhe traditave, ajo nuk mund ti beje keto ndryshime pa patur parasysh ndjeshmerine
e individeve nga efekti i zbatimit te tatimit mbi te ardhurat personale. Eshte ky tatim,
i cili nga njera ane duhet te jete “kolona” me kryesore ne te ardhurat e qeverise dhe
nga ana tjeter duhet te jete dhe promotorri i depolarizimit te te ardhurave ne shoqerine
tone.

Pervoja nderkombetare per TAP‐in tregon se nje vendosje e sakte e detyrimit dhe nje
matje e kujdesshme e te ardhurave nga bizneset, profesionet dhe investimet
individuale eshte nje problem me shume te panjohura, delikat dhe mjaft i rendesishem
per TAP. Por, administrata tatimore ka hasur veshtiresi ne vleresimin e te ardhurave
prej bizneseve dhe investimeve, pasi nje pjese e konsiderueshme e transaksioneve
behen ne rruge ilegale ne forme evazioni apo shmangie fiskale.

Por, pervec veshtiresive elemente si: kostua per magazinat, amortizimet e aktiveve dhe
raporti i qarte midis shpenzimeve te biznesit dhe atyre personale duhet te luajne nje
rol qendror ne matjen e kujdesshme dhe korrekte te te ardhurave nga biznesi,
profesionet dhe investimet. Bizneset individuale dhe bashkimet e profesionisteve
jane zakonisht ndermarrje te vogla e te mesme dhe ky sektor ka rendesine kryesore ne
ekonomine moderne te tregut, nisur nga kontributi i fuqishem ne zhvillimet e reja
ekonomike, elasticitetin e veprimit dhe rritjen e kapacitetit per punesime te reja si
efekt social.

Ne shqyrtimin dhe trajtimin tatimor te sipermarrjeve te tilla, administrata tatimore

duhet te marre ne konsiderate shpenzimet dhe humbjet e mundshme te tyre, ne po te
njejten menyre qe perpiqet te zvogeloje mundesite per shmang’je ndaj tatimeve dhe
kryerjes se evazionit.

Teorikisht, zbritja 100% e vleres se investimeve te kryera, qe eshte realizuar nga

individi, nga te ardhurat ekonomike te te njejtes periudhe (apo thene ndryshe
zbatimi i nje sistemi amortizimi ekonomik) ndihmon ne moskrijim te

19
shtremberimeve te tipit dhe formes se biznesit. Per sa kohe qe perqindja e
amortizimeve, sipas ligjit te tatimit mbi te ardhurat do te jene jo ne perputhje me
interesat ekonomike te kohes, ato do te jene ndikuese direkte ne vendimet per
investime, si vendase dhe te huaja. P.sh., nese do te mbajme perqindje amortizimi te
ulta do te orientonte tendencen per te perdorur gjeresisht makineri, paisje e teknologji
te perdorura dhe do t’i jepte zhvillim me te madh shitjes me shumice, ne vend te
prodhimit, bizneseve te vogla dhe sipermarrjeve qe perdorin teknologji te perdorur
per te prodhuar mallra.

Tatimi i të ardhurave mbi investimet

Ne gjithe vendet industrialiste, ku te gjitha palet kane nje pjesemarrje te
vazhdueshme ne tregjet e kuotuara, vleresimi vjetor i fitimit nga investimet nuk
eshte problem. Tatimi i ketyre te ardhurave i lidhur me tregun e kembimit valutor
dhe ate te sigurimeve krijon nje qark te mbyllur midis te ardhurave qeveritare dhe
atyre prej tregut financiar. Kjo do ta ndihmonte dhe shtetin te rregullonte dhe te
mbikqyrte tregjet financiare me mjaft eficence duke ushtruar presion spekulimeve
ne keto tregje. Dhe keto tregje natyrshem do te pasqyronin me mire realitetet
ekonomike. Ne praktiken shqiptare ka shume tipe tregjesh sigurimesh dhe
instrumente financiare, te cilet nuk kane nje cmim korrekt tregu.

Tatimi i te ardhurave mbi investimet e individeve eshte ceshtja me e rendesishme

por dhe me e diskutueshme ne TAP. Tatimi i te ardhurave nga investimet e
individeve e ben TAP te ngjashem me tatimin mbi kapitalin. Ne shume vende ky lloj
tatimi trajtohet vecmas, duke patur parasysh efektin e tij ne shumen dhe strukturen
e investimeve ne vend. Ne praktike ky trajtim i vecante vjen nga fakti se tatimi i te
ardhurave nga investimet kerkon nje treg te zhvilluar sigurimesh, pronash te
patundshme dhe kembimi valutor.
Por, gjithashtu duhet dhe nje burse aksionesh dhe pjesmarrje masive ne kete treg
aksionesh. Kjo burse duhet te mbeshtetet mbi disa “kolona”, te tilla si nje regjister
kombetar i gjithe shtetasve, nje kadaster fiskale e lidhur me vleresimin e pronave,
funksionimin sa me efektiv te sistemit bankar dhe kryerjen me cikel te plote te
reformimit fiskal, i cili lidhet me politikat fiskale ne nxitje te zhvillimit ekonomik te
vendit.

Tatimi mbi të ardhurat e individëve dhe reformimi fiskal

Ambjenti ekonomiko‐shoqeror, qe favorizon fenomene te regresivitetit fiskal
egziston ne vendet, qe kane te ardhura te ulta per fryme, kulture fiskale te paket,
moskoordinim te qarte te ligjeve ekonomike me ato fiskale, nje ambient shoqeror
rrethues informal dhe nje patronazh politik me mentalitet antishtet. Efektet qe vijne
nga keto faktore jane mjaft negative si ne jeten politike, po ashtu dhe ne ate
ekonomiko‐sociale te vendit dhe e mbajne shtetin te dobet duke na shfaqur nje
pasqyrim te ciflosur te ketij ambjenti.

20
Per shmangjen e ketij realiteti ne shume vende kane aplikuar nje menyre tjeter te TAP.
Administratat tatimore lejojne tatimpaguesit te zbresin nga te ardhurat totale te tyre
shpenzimet e njohura te biznesit, kontributet e sigurimeve shoqerore, shpenzimet
mjekesore, interesat e paguara, taksat lokale, sigurimet e jetes, shpenzimet per femijet,
shpenzimet e jashtezakonshme (demet nga zjarret, permbytjet, grabitjet etj.),
shpenzimet per arsimim dhe edukim, kontributet per mireberesi dhe ndonje shpenzim
tjeter. E ardhura Neto qe mbetet tatohet me perqindjen tatimore per kete lloj tatimi
dhe derdhet ne buxhet sipas kerkesave ligjore. Efekti i arritur nepermjet kesaj
politike fiskale ka arritur te ndikoje ne qendrimet personale dhe ka perhapur frymen
e shperndarjes se barabarte te te ardhurave dhe shpenzimeve ne shtresa e grupime te
ndryshme te popullsise.
Jo se kjo menyre e TAP nuk krijon shtremberime, por qellimi i saj kryesor eshte
zgjidhja e problemeve sociale nepermjet perjashtimeve. Por kjo nuk eshte menyra
me e mire!

Ne te ardhmen, per te qene nje TAP sa me i qendrueshem, me nje perfeksionim ne rritje

roli i reformimit fiskal ne te gjitha hallkat dhe faktoret ndikues e percaktues te tij duhet
te jete objektivi qendror i politikes ekonomike te shtetit tone.
Nje reformim fiskal i tille do te varej nga kerkesa te tilla si:
- Oferta publike. Duhet te behen gjithe perpjekjet qe te ndryshoje filozofia
ekonomike dhe ambjenti ekonomik, ku oferta publike te ndihmoje ne
zvogelimin e barres fiskale dhe rregullimin e shpenzimeve publike (si ne shume
dhe ne strukture). Ne kete aspekt duhet shfrytezuar dhe ndihma
nderkombetare.
- Vullneti politik. Nuk ka rruge tjeter per suksesin e reformimit fiskal nese
lideret politike me te fuqishem te vendit ( si ne parlament dhe ne qeveri) nuk
do te jene mbeshtetesit dhe avokatet e tij. Kjo ka te beje dhe me konsensusin
qe duhet te kene lideret e politikes per reformimin fiskal si brenda qeverise dhe
midis qeverise dhe parlamentit, pasi nuk do te kishte efekt nese cdo fushate
elektorale do te kishte programe partiake, qe prekin thelbin e politikave fiskale.
- Pregatitje serioze. Tatimet jane nje zone shume komplekse, nisur nga efektet
ekonomike e shoqerore qe sjellin. Keshtu qe, autoritetet tatimore duhet te
kene hartuar drafte paraprake te studiuar mire, qe t’i detyrojne dhe
politikanet t’i mbrojne ato sipas programeve te tyre. Pastaj jane praktikat e
biznesit qe pasqyrojne sistemin fiskal ne realitet dhe shnderrojne privilegjet
fiskale dhe perjashtimet qe perfitojne ne investime kapitale dhe vlera
monetare. Keshtu, roli i administrates ne pregatitjen e mire te drafteve per
reformimin fiskal do te conin ne fitime kapitale apo humbje, qe kane kostot e
tyre respektive politike, ekonomike e shoqerore.
- Publiciteti. Reformimi fiskal kerkon gjithashtu dhe nje mbeshtetje te madhe
publikuese e propaganduese. Qeveria duhet te tregoje aftesite e saj
reklamuese per te bindur individin per synimet e politikave fiskale te saj. Ne
kete menyre do te uleshin shpenzimet direkte dhe indirekte administrative
dhe komunitetit i biznesit qe eshte sqaruar ne vazhdimesi do t’a kete me te

21
 qarte maredhenien e tij me administraten dhe orientimin e pozicionimin ne
jeten ekonomike te vendit. Seminaret, konferencat, programet radio‐televizive
dhe shperndarja e materialeve edukuese e informuese do te ndihmonte ne
bashkepunimin dhe realizimin sipas objektivave te hapave reformues ne
tatime.
- Momenti i duhur. Ndertimi i nje politike te reformimit tatimor duhet te gjeje
dhe kohen e vet kur duhet te jete gati te dale ne publik. Eshte e rendesishme
per reformimin fiskal qe propozimet ne forme “paketash fiskale” te pasqrojne
kerkesat e individit dhe te kene gjetur mbeshtetje politike te nevojshme per te
patur suksesin qe eshte planifikuar.

Çdo reformim tatimor duhet te prezantoje ne menyre te qarte se cdo forme tatimi,
sidomos tatimi mbi te ardhurat personale kerkon nje pershtatje te rregullave te
pergjithshme te tij me kushtet ekonomiko‐shoqerore vendore. Keshtuqe, dhe
legjislacioni tatimor duhet te orientohet sipas nevojave te “klienteve” (tatimpaguesit)
per tu kompletuar ne percaktimet e tij, qe permbajne brenda tyre kompromiset
ndermjet grupimeve politike dhe atyre te interesit, ndermjet politikaneve dhe
individeve (votuessve), ndermjet teorise dhe praktikes e realitetit ekonomik e
shoqeror.

MBROJTJA SHOQËRORE: SI MUND TË FUNKSIONOJË MË MIRË?

Garantimi i burimeve kapitale për gjithë programet e mbrojtjes shoqërore

Gjithe programet ne sistemin e mbrojtjes shoqerore duhet te jene te pershtatura ne
funksion te kerkesave baze te te siguruarve. Burimet e fondeve, gjithsesi variojne nga
nje program te tjetri. Ne SHBA, p.sh. Sigurimet e Pensioneve jane te financuara nga
kontribuesit, si punedhenes dhe punemarres, ndersa shume programe ndihme
shoqerore (te tilla si programet per te pastrehet dhe ndihmes ushqimore) jane te
financuara nga qeveria nepermjet te ardhurave fiskale.
Pergjithesisht, mbrojtja sociale perfshin sigurimin shoqeror dhe ndihmen sociale.
Sigurimi shoqeror eshte baza e sistemit te mbrojtjes sociale. Ai perfshin sigurimin e
pensioneve dhe kujdesin shendetesor. Nepermjet legjislacionit, gjithe punonjesit jane
te detyruar te paguajne sigurime shoqerore duke garantuar me kete kontribut
nevojat jetike baze per vete dhe per pjestaret e familjes. Fondet kryesore per fondet e
sigurimeve garantohen nga kontributet, ndersa pjesen e mbetur e mbulon qeveria
nepermjet financimit nga buxheti fiskal.
Ndihma shoqerore eshte grupi i dyte i sistemit te mbrojtjes sociale. Ajo perfshin
ndihmen shoqerore ne forme asistence, ndihmen per njerezit e paafte per pune dhe
pjestaret e tyre te familjes dhe ndihmen sociale per zonen rurale. Nevoja per ndihme
sociale varet nga situata dhe vendbanimi. Ndihma sociale grumbullon te ardhura
kryesisht nga buxheti federal dhe ai lokal nepermjet programeve fiskale te mbedhjes
se te ardhurave.
Per te siguruar fonde te ngjashme edhe te ne, qeveria duhet te specifikoje
pergjegjesite ne menyre te qarte per grupet e ndryshme te shoqerise shqiptare. Eshte
e rendesishme per qeverine qe te percaktoje burimet afatmesme dhe afatgjata te

22
garantimit te fondeve te mbrojtjes sociale, sipas tipeve te tyre. Per disa programe te
ndihmes sociale, te tilla si sigurimi i pensioneve perfitimet duhet te jene ne ate nivel qe
ka qene masa e kontributeve. Nje person mund te perfitoje pension me te larte dhe
kujdes shendetesor me te mire nese ai ka paguar kontribute me te medha per kete
tip te mbrojtjes sociale. Per te inkurajuar kete menyre te funksionuari duhet te
veprohet nepermjet nxitjeve fiskale per kontribuesit. Per te vetepunesuarit
kontributet duhet te jene shpenzime fiskale te zbritshme nga te ardhurat e
tatueshme. Forma te tjera nxitje mund te funksionojne akoma me mire kur te
studiohen dhe prezantohen te detajuara gjithe mundesite e burimeve dhe menyrat e
nxitjeve per ti bere ato pjese te skemave te programeve te ndihmes sociale.

Krijimi i një sistemi mbrojtje jete minimum

Sistemi i mbrojtjes se jetes minimal merr kuptim ne sensin qe qeveria siguron
ndihme sociale per njerezit qe jane te varfer dhe ata qe nuk perfitojne nga skema e
sigurimeve shoqerore ne menyre qe ata te mund te perballojne nevojat baze jetike.
Ne SHBA, qeveria nisur nga niveli i zhvillimit ekonomik dhe nevojat baze jetike
percakton kufirin zyrtar te varferise. Vecanerisht, qeveria vlereson nje buxhet
minimumi ushqimor per cdo tip familje dhe shumezojne buxhetin ushqimor me 3 per
te gjetur kufirin zyrtar te varferise. Ne vitin 1999, kufiri zyrtar i varferise ishte $
7780 per cdo person te nje tipi familje.
Nje familje me te ardhura me te ulta se kufiri zyrtar i varferise konsiderohet e varfer.
Ne 2004 rreth 14% e amerikaneve jane konsideruar te varfer. Sigurimi i nje
minimumi ndihme sociale per njerezit qe jetojne nen kufirin zyrtar te varferise eshte
nje nga politikat me te rendesishme te mbrojtjes sociale. Ata qe jane percaktuar,
nepermjet inspektimeve dhe verifikimeve te dokumentacionit te jene nen kufirin
zyrtar te varferise perfitojne ndihme sociale. Ndihmat jane te shumllojshme duke
perfshire ndihme ne para, subvencion, furnizime materiale, ndihme ne ushqime,
ndihme shendetesore falas apo me cmime te reduktuara, ndihme per te pastrehet,
trajnime per specializime dhe ndihme per punesim. P.sh. per te perfituar nga
programi i ndihmes ushqimore, familjet duhet te mos kene me shume se $ 2000 gjendje
monetare ne llogari bankare dhe nje te ardhur vjetore deri ne $ 20280. Nje familjeje i
jepet nje kupon mujor per te marre ushqime ne nje sasi sa masa maksimale e
perfitimit duke zbritur 30% te te ardhura neto te familjes.

Ne Shqiperi mbrojtja sociale nuk eshte e zhvilluar. Mbulimi prej ketij sherbimi eshte
ende i kufizuar. Me zhvillimin ekonomik ne kete fushe pritet te behet me shume. Ne
kuptimin e gjere te mbrojtjes shoqerore ne kete drejtim mund te veprohet si me
poshte:
‐ perfitues te programeve minimum te mbrojtjes se jetes jane njerezit qe nuk
perfitojne nga sistemi i sigurimeve shoqerore. Ne rast fatkeqesish natyrore, sociale apo
nga faktore te tjere, kjo kategori njerezish jane komplet te ekspozuar dhe te
pafuqishem per ti bere balle pasojave. Mbetet pergjegjesi e qeverise per ti ndihmuar
keta njerez.

23
‐ fondet per te perballuar ndihmat shoqerore pergjithesisht duhet te vijne nga buxheti
i pushtetit lokal. Ne disa raste kur pushteti lokal mund te perballet me veshtiresi
fiskale, qeveria duhet te behet garantuesja e perballuesja e ketyre fondeve.
‐ standarti i ndihmes per programet e mbrojtjes se jetes minimum duhet te
vendosen ne raport me situaten aktuale te cdo qarku. Ndihma duhet te jete e
mjaftueshme per nje person per te plotesuar nevojat minimale jetike.
‐ format e ndihmes duhet te jene te shumta. Ato mund te perfshijne ndihme ne leke,
ushqim te gatshem, veshje, apo materiale te tjera qe mund te ndihmojne per rritje te
aktiviteteve.

Krijimi i një Komisioni për fondin e Mbrojtjes Shoqërore

Ne SHBA ka agjensi me emrin Fondet e Kujdesit te Sigurimeve Shoqerore e drejtuar
nga Bordi i Fondeve te Kujdesit. Kontributet e sigurimeve shoqerore mblidhen nga
punedhenesi per vete dhe punemarresit dhe depozitohen ne Fondet e Kujdesit.
Perfitimet paguhen pikerisht nga keto depozita. Bordi i tyre menaxhon dhe investon
keto fonde te Administrata e Sigurimeve Shoqerore. Cdo dollar qe nuk shkon per
perfitime korente jepet hua qeverise, e cila ne kembim u leshon bono thesari. Per bonot
paguhet interes. Interesat e fituara, te cilat nuk shkojne ne favor te perfitimeve
investohen ne bono te tjera. Ne vitet e ardhshme, kur sigurimet shoqerore nuk do te
jene ne gjendje te perballojne volumin e pagesave te perfitimeve gjithe interesat dhe
fitimet nga shitjet e bonove te thesarit do te perdoren per te paguar perfitimet.
Investime te tilla do te prodhojne dhjetra miliarde dollare te ardhura nga qindra
miliarde dollaret qe jane ne fondet e kujdesit cdo vit. P.sh. ne vitin 2002 nje fondi i
kujdesit per pensionet perfitoi interesa ne vleren 35 miliard dollare dhe fondet e
grumbulluara arrinin vleren e 470 miliard dollare.
Mendimi im thote se dhe ne Shqiperi do te ishte mire te ngrihej nje skeme organizimi
e tille. Qellimi dhe objektivi kryesor i kesaj skeme do ti sherbente funksionimit me te
mire te sasise se kontributeve ne favor te kontribuesve duke nxjerre perfitime nga
perdorimi i tyre nen skemen e kontrolluar qeveritare te qarkullimit te tyre.
Investimi i fondeve te kontributeve i bazuar mbi parimet e sigurise, krijimit te te
ardhurave te larta per kohe te shkurtra dhe ne interes te kontribuesve do te ishte pjesa
me kulminante e skemes se organizimit.
Pervecse, skemes se sigurte te investimit te kontributeve ne blerjen e bonove te
thesarit ato mund te investohen dhe ne fusha te tjera me fitime te mira dhe te sigurta
si: pasurite e patundshme dhe investimet infrastrukturore te medha.
Per ti kthyer keto investime sa me efektive, qeveria shqiptare duhet te siguroje nje
ambjent sa me te mire per keto investime duke trajnuar stafin qe do te merret me
kete skeme qe me perpara se te behet funksionale.

Unifikimi i menaxhimit të programeve të Mbrojtjes Shoqërore

Zemra e programeve te mbrojtjes shoqerore jane veprimet e qeverise ne mbrojtje te
shtetasve. Mbulimi me keto programe duhet te jete gjithperfshires dhe i garantuar.
Gjithsesi, programet e mbrojtjes shoqerore kane nevoje per nje kordinim te planeve
dhe programeve te ndryshem administrues.

24
Ne Shqiperi, programi i mbrojtjes shoqerore eshte permbushur nga agjensite ne varesi
te Ministrise se Punes. Menaxhimi dhe administrimi i programeve te mbrojtjes
shoqerore eshte i fragmentuar midis personelit‐administrates‐instituteve te
sigurimeve dhe programeve te vecanta jashte skemes qeveritare. Ne teresine e tij,
sistemi i mbrojtjes shoqerore eshte inefektiv dhe pazhvilluar.
Po te mbeshtetemi mbi pervojen amerikane ne mund te shikojme disa rekomandime
qe mund te gjejne perdorim dhe per vendin tone.
‐ reformimi i sistemit te mbrojtjes shoqerore ne menyre graduale
‐ zgjerimin e fushave te perfitimeve prej skemes se mbrojtjes shoqerore
‐ inkurajimin e krijimit ne nje kohe te afert te sigurimeve private
‐ krijimin e nje sistemi te mbrojtjes shoqerore me disa shtresa
‐ sigurim te burimeve te fondeve per secilin nga programet
‐ krijimin e skemes se fondeve te kujdesit
‐ unifikimin e menaxhimit te programeve te mbrojtjes shoqerore

Une mendoj se nese sugjerimet nuk jane nje plan zbatimi, por thjesht opinione qe nje
vend i zhvilluar sipas kushteve specifike te tij i aplikon me sukses programet e
mbrojtjes shoqerore.

AMNISTI FISKALE, KUR ?

Ç’farë është një Amnisti Fiskale (AF)?

AF jane gjeresisht te perdorura per rehabilitimin e mekatareve fiskale. Amnistia
nenkupton idene e faljes me mesazhin qe na percjell. Por, cfare fal ne fakt ajo?
Nje qeveri kur shpall amnisti nuk eshte se shfaq nje dobesi te saj ne vetvete. Amnistia
del e nevojshme te shpallet ne rastet kur evazioni fiskal, mosdeklarimi i te ardhurave
dhe mosderdhja vullnetare e detyrimeve fiskale eshte ne nivele te larta, apo kur
ekonomia e fshehur (informale) eshte e perhapur ne nje shkalle te larte. Amnistia
shpallet edhe kur bashkepunimi i tatimpaguesve me administraten eshte ne nivele te
ulta dhe korrupsioni ne eshte bere nje semundje kercenuese per shoqerine dhe
vendin. Nisur nga keto tregues, por dhe te tjere qe mund te njohe secili lind nje
nevoje e menjehershme qe ta orientohet ky evazion fiskal ne rrugen e formalizimit
dhe te taksimit nga qeveria. Te gjitha amnistite fiskale kane kusht themelor te tyre
pagimin prej taksapaguesve te gjithe detyrimeve te papaguara apo te dala nga
auditimet fiskale. Ne keto raste, detyrimet e papaguara lejohet te paguhen me tarifat
e kohes kur detyrimet fiskale kane lindur. Puna e administrates fiskale per t’i
ndergjegjesuar tatimpaguesit me detyrimet e tyre duhet te jete pararoja e shpalljes
se AF, duke mbushur boshllekun informativ qe mund te kete munguar. Sidomos kjo
vlen per ne Shqiperi, ku kultura fiskale eshte ende ne nivele te ulta, apo nje
trashegimni e munguar.

Kur shpallet AF?

Shpallja e AF nuk eshte nje deshire per te falur kundravajtesit fiskale dhe as lejim i
hyrjes se parave te pista ne superstraden e ekonomise formale. Ajo vjen ne radhe te

25
pare, pasi organizatoret e saj i njohin ne detaje te metat e trasheguara te sistemit
ekonomik dhe politiko‐shoqeror dhe mbi kete njohje kane parashikuar rezultatet e
pritshme nga shpallja e saj. Autoriteti vendimmarres nepermjet instrumenteve te tij
duhet te kqyre me verejtje mangesite e sistemit fiskal egzistues, shkallen e
bashkepunimit me tatimpaguesit ne pagimin e tatimeve ne menyre vullnetare,
cilesine e momentit te administrates fiskale. Nese keto tregues nuk jane egzaminuar
dot saktesisht, atehere AF mund te sjelle me shume efekte negative sesa pozitive.
Tatimpaguesit do te mendojne se problemet, qe ata kundershtojne per sistemin fiskal
nuk jane perfshire ne programin e AF. Si rrjedhoje, ata do te mbajne shpresen se do
te shpallet nje AF tjeter qe do t’i trajtoje ato.

Natyrshem po ngre disa pyetje, qe do tu pergjigjem me poshte. Ne c’fare rrethanash

specifike mund te shpallet AF? Per c’fare do t’i sherbeje vendit tone nje AF ? C’fare
efektesh do te kishte nga pikpamja sociale?

Zakonisht, vende te ndryshem i kane shpallur amnistite ne ate kohe kur kane
evidentuar se nje numer masiv qytetaresh jane ne rrugen e kundravajtjeve te
legjislacionit fiskal egzistues. Konkretisht, ato jane bere te nevojshme atehere kur
eshte verejtur se:
‐ evazioni fiskal eshte bere i pakontrollueshem;
‐ ekonomia e fshehur ecen ne perpjestime te larta;
‐ qarkullimi monetar kryesisht leviz ne kete ekonomi te fshehur;
‐ korrupsioni politik eshte bere i rrezikshem per ekonomine formale, duke u kthyer
ne
mbrojtje politike te kundravajtesve dhe evazionisteve fiskale;
‐ niveli i tarifave fiskale eshte i larte;
‐ sistemi fiskal konstatohet te mos jete neutral;
‐ kultura tatimore eshte ne nivele te ulta;
‐ burimet njerezore per auditim te aktiviteteve ekonomike jane joefektive dhe;
‐ strategjite e shpallura per realizimin e te ardhurave per vite me radhe nuk jane
arritur.
Natyrshem, qe ka dhe faktore te tjere, te cilet jane pjese e specifikave dhe zhvillimeve
ekonomiko‐shoqerore te cdo vendi.

Shqiperise, qe eshte e orientuar prej mese 15 vitesh nga ekonomia me prioritet

tregun e lire, AF do t’i sherbente si nje shkundje dhe pastrim i dekades halucinante
ekonomiko‐shoqerore qe ka kaluar. Pika fokusimi, ku AF mund te merrte ne
konsiderate do te ishin te ardhurat e rezidenteve dhe jorezidenteve nga vetepunesimet
apo perfitimet nga burime te fshehta te ardhurash te qarkulluara ne fushen e
investimeve :
‐ te paisjeve teknologjike;
‐ ndertimore e prodhuese;
‐ financiare .
Si ilustrime mund te permenden ndertimet e shumllojshme ne zonat rurale dhe
periferite e qyteteve e me gjere, apo shitblerjet e tokave dhe trojeve te ndryshme ne

26
tregun shqiptar. Per rastet e te ardhurave te individeve rezidente (shtetasve shqiptare)
te perfituara nga punesime jashte Shqiperise do te ishte nje moment tjeter ku AF mund
t’a fokusonte ne programin e saj. Evidentimi dhe venia perballe kerkesave te
legjislacionit ne kuadrin bashkepunues dhe harmonizues te gjithe ligjeve qe kane
te bejne me luften kunder qarkullimit te parase me burim te paidentifikuar do te ishte
hapi i pare ne rrugen drejt shpalljes se AF. Kur nje ligj fiskal dhe aktet nenligjore jane
mjaftueshmerisht te kundershtuar ne praktike ( nuk eshte zbatuar), “de facto” ai eshte
kthyer ne jolegjitim. Ne disa raste ligji dhe mund te modifikohet, por kur ai ka qene i
kundershtuar qe ne fillim per t’u zbatuar, shansi i tij i vetem i mbetet AF ( rast ilustrues
eshte ligji per akcizat ). Efektet e nje AF ne jeten ekonomike dhe sociale te vendit do te
ishin pozitive, me te ardhura shtese ne buxhet, kur te mund te plotesoheshin ne pikat
e programit te saj periudha qe ajo do te preke, mbi ke do te aplikohet dhe sa kohe do
te zgjase.

Përfitimet dhe humbjet që vijnë nga një AF.

a. Ç’farë përfitohet nga shpallja e një AF?
- Nje AF mbledh te ardhura per buxhetin e shtetit, duke sherbyer ne balancimin
e pjeses se shpenzimeve qe kane ngelur pa mbuluar dhe duke sherbyer ne
ngushtimin e deficitit buxhetor. Te ardhurat qe mbledh jane te shpejta dhe vijne
nga detyrime fiskale qe praktikisht nuk jane te mundshme te mblidhen apo
kerkojne nje kosto te larte administrative.
- AF inkurajojne derdhje vullnetare te asaj pjese njerezish, qe nuk kane pelqyer
apo kane qene te paidentifikuar nga administrata fiskale per te paguar taksat.
Ky eshte per ta momenti kur u hapet “porta” per te hyre ne zonen e ligjshme
te aktivitetit ekonomik, si nje mundesi e rralle dhe e paperseritshme ne te
ardhmen. Kjo nxitje behet efektive kur keta kundravajtes te kuptojne qarte
nepermjet fushates publicitare te bere me kete rast, se forca e ligjit per ta do
te jete e pameshirshme, ne rast se ata do te ngeleshin jashte “portes” se hapur
perkohesisht, per aq kohe sa do te zgjati AF.
- AF me shpalljen e saj jep edhe mesazhin se mund te jene bere gabime ne te
kaluaren politike e ekonomike te vendit, por tani eshte vendosur te behen
korigjime. Reformat fiskale qe zakonisht jane pjese e AF jane sinjale treguese
te kesaj rruge te nisur nga ana e qeverise. Kjo lidhet dhe me vete atmosferen
te permiresuar ne jeten politike e sociale ne vend. Qeveria ka fituar besimin e
tatimpaguesve, se jeta e tyre po shkon drejt barasvleresimit te qytetarise
europiane perendimore.
- Nje AF shpesh ndikon ne marrjen e funksioneve kontrolluese per te ardhmen.
Ajo me masat e rrepta ndeshkuese qe vendos, ndan nga njeri‐tjetri grupet e
tatimpaguesve qe jane pjese e ekonomise formale dhe informale. Ne menyre
figurative per nje “ushtri” qe dorezon armet pas thirrjes qe i behet, ajo
perfiton lehtesira. E kunderta dihet.
- AF eshte gjithashtu dhe nje faze finale permbyllese e tranzicionit politiko‐
ekonomik duke hyre tashme ne stilin e ri te menaxhimit te fondeve publike
nepermjet nje sistemi masash shternguese ligjore per gjithe kundravajtesit e
ligjit, me parimin e nje trajtimi fiskal neutral nga ana e qeverise te

27
 tatimpaguesve. Kjo shpie ne shperndarjen e barres fiskale ne menyre te
barabarte, si nje kontribut personal ne arken e shtetit ne kembim te te mirave
ne rritje qe i mirepresim te gjithe dhe i marrim si pjestare te “familjes” se re
shqiptare.

b. Por ç’farë humbim në një AF ?

‐ Problemi me i madh qendron ne faktin, se shpesh i bejne te ndihen te
pakenaqur tatimpaguesit e rregullt. Keta tatimpaguese kane mbajtur pjesen me te
rende te barres fiskale duke perfituar te mira materiale nga shteti po aq sa dhe
ata qe nuk e kane ndjere kete barre. Ne fakt ata jane pjesa qe duhet te ndihen me
te stimuluarit nga shteti, por ne fakt stimulimin e marrin kundravajtesit
nepermjet faljes qe jua jep AF.
‐ AF dhunon barazine, nje nder cilesite kryesore, qe duhet te kete nje sistem i
mire fiskal duke zbehur autoritetin e administrates fiskale si e paafte ne zbatimin
e ligjit qe ka detyre ta zbatoje.
‐ Ne rast te mosmarrjes se masave te forta shternguese per te ardhmen dhe
denimin pa meshire te cdo kundravajtesi, amnistia jep mesazhin e gabuar se AF
do te behen ne vazhdimesi ne te ardhmen duke luajtur dhe vene ne rrezik ne kete
menyre autoritetin e administrates fiskale dhe qeverise.

Ne cdo rast AF duhet te jete e hapur per te gjithe, pasi rritja e bazes se pjesemarresve
do te ishte nje shans i barabarte per te hyre ne rrugen e legalizimit te tyre ne
ekonomine formale. Dhenia e te drejtes qytetareve te saj, qe te deklaronin asetet e
paligjeruara ka qene me rendesi per rezultatin e amnistive ne Indi dhe Kolumbi.
Deklarimi i aseteve nxiti taksapaguesit ne keto vende te jene shume te interesuar.

Lufta ndaj evazionit fiskal si nje lufte e vazhdueshme, me masa konkrete duke u nisur
me shume nga analiza e shkaqeve qe e stimulojne ate sesa ne penalizimin e tij duhet
te jete nje pjese thelbesore e gjithe kuadrit te punes se qeverise si para dhe pas AF.
Lufta ndaj tij ka nisur. Kjo lufte mund te fitohet duke marre nje nga nje betejat duke
filluar me shperndarjen e pushtetit dhe barazpeshimin e tij duke krijuar
shumllojshmeri te institucioneve ne sferen politike, si tregues te nje demokracie te
konsoliduar, permiresimin e ligjeve dhe akteve nenligjore jofunksionale, rritjen e
pavaresise dhe aftesise se gjykatave, efektivitetin dhe bashkepunimin ndermjet
gjymtyreve qeverisese, permiresimin e punes statistikore, racionalizimin e
shpenzimeve publike, permiresimin e cilesise se sektorit publik, perpjekjet ne
inkurajimin e punesimit dhe masa te tjera qe jane pjese programative per zhvillimet
e vendit. Roli organizativ dhe menaxhues qe ka ndermarre qeveria, te perkrahura
dhe nga kasta e re politiko – financiare ne vend ka ndikuar jo aq sa duhet ne rritjen e
besueshmerise tek tatimpaguesit me mendimin se keto levizje europianizuese po
ndikojne ne gjallerimin e vendit dhe koncentrimin e investimeve vendase dhe nga
jashte ne kete dekade te dyte te demokracise shqiptare .
22 Shtator 2002

28
 KAPITULLI II

TVSH­JA: SA E THJESHTË, E LIRË PËR TU MBLEDHUR

Po, eshte e vertete! TVSH‐ja eshte e thjeshte, me kosto te lire ne mbledhje dhe nuk ka
kompleksitet ne funksionimin e saj. Ajo e paraqet strukturen e cmimit me nje
transparence te larte, gje qe inkurajon efektivitetin ekonomik.
Vlera e Shtuar ne vetvete nuk eshte gje tjeter vecse shuma e gjithe pagave, interesave
te paguar per kapitalin e vene ne pune, qerate e ndryshme te paguara per pronen e
shfrytezuar si dhe fitimi qe rezulton nga aktiviteti. Te kater keta elemente te
shperndare ne tatimpaguese ne menyre jouniforme perbejne ate qe quhet vlere e
shtuar dhe qe tatohet direkt, sipas ligjit per TVSH‐ne. Pervoja e shume vendeve ka
treguar ne vazhdimesi se ky lloj tatimi garanton me shume te ardhura tatimore ne
buxhetin e shtetit dhe ndikon me pak ne ciklin e aktiviteteve ekonomike.

29
Bizneset jane mbledhesit e TVSH‐se per llogari te administrates. Ata jane pergjegjesit
per paisjen me fatura nga furnitoret e tyre. Ata do te perfitojne nga ky veprim kredi
te TVSH‐se dhe kjo eshte goxha nxitje per te vazhduar te veprojne ne kete menyre. Pasi
ata duhet tu paguajne periodikisht autoriteteve tatimore diferencen midis TVSH‐ se se
shitjeve te tyre dhe TVSH‐se se mbledhur nga furnitoret e ndryshem, sipas faturave qe
ata kane mbledhur. Nese kjo diference eshte negative ata do te marrin nje rimbursim
(ne disa vende kjo gje kryhet automatikisht nepermjet llogarise bankare).

Kostua e administrimit të TVSH­së

Pershkrimi i thjeshte i konceptit te mbledhjes se TVSH, nga ana tjeter duhet te perfshije
dhe koston e tij te administrimit per mijera biznese qe operojne ne vend. Ne
vitin fiskal 2005 ne Shqiperi kjo kosto ishte 2%. Kjo do te thote se qeveria shpenzoi
afro 20 qindarka per cdo lek tatim te mbledhur. Persa i perket TVSH‐se, kostua e
administrimit te saj kushtoi per qeverine rreth 400 milion leke ( perfshihen
periudhat dhe punonjesit qe jane angazhuar me kete tatim). Kjo do te thote se te
mbledhesh 1 lek TVSH kushton per administraten 6 qindarka apo 2.02%. Nderkohe,
kjo kosto e mbeldhjes se TVSH‐se ne Belgjike eshte 1.09%, ne Norvegji 0.32% ne nje
mesatare qe shkon afersisht 0.6%. Ky tregues do te thote se TVSH‐ja ne fund te fundit
nuk ka nje kosto te larte per administraten, madje dhe ne raport me tatimet e tjera.

Por, c’fare eshte e mire per qeverine nuk eshte domosdoshmerisht e tille dhe per
tatimpaguesit. Kostua e mirekuptimit midis tatimpaguesve dhe administrates eshte
nje nder treguesit qe e provojne kete fakt. Kjo kosto, nga njeri vend ne tjetrin varion
midis 45 Euro – 230 Euro. Kostua e mirekuptimit eshte me larte ne vendet e vogla
dhe me e ulet ne vendet e medha, sidomos ato te zhvilluara ekonomikisht. Nderkohe,
ajo eshte e ndryshme dhe midis grupeve te biznesit dhe rendon me shume per bizneset
me qarkullim te vogel dhe me pak per ato te medha. Kjo kosto eshte mesatarisht 40
here me e larte per bizneset me qarkullim te vogel ne raport me industrialistet e
medhenj dhe tregtaret e prodhuesit e medhenj. Ne kete menyre eshte e
pashmangshme perjashtimi i biznesit te vogel nga pagesa e TVSH‐se. Por, ketu
flasim per ata qe jane realisht biznes i vogel, dhe jo pervoja shqiptare e te
ashtuquajturit biznes i vogel te ketyre viteve. Aktualisht ne vendin tone, 75% e
numrit te tatimpaguesve jane ne biznes te vogel. Nese nga numri total i tatimpaguesve,
qendrojne vetem nje sasi prej 50% biznese te vogla (rreth 28 mije ne raport me numrin
total), atehere kostua e mbledhjes se TVSH‐se ulet me 15% (shfrytezim me efektiv te
burimeve egzistuese), ndersa te ardhurat e saj mund te rriten deri ne 10% nga ky
kontigjent shtese prej 25% ne skemen e TVSH‐se. Eshte fakt, qe dhe ne vendin tone
vetem 10% e tatimpaguesve ne total paguajne 80% te tatimeve ne buxhetin e shtetit.
Ne Britanine e Madhe po keshtu, 10% e bizneseve paguajne 70% te tatimeve. Shembuj
te ngjashem ka ne cdo vend.

Megjithate, bizneset e vogla e paguajne TVSH‐ne ne rolin e konsumatorit, pasi gjithe

furnizimet kryesore te tyre presupozohet ti marrin me fatura me TVSH nga
tatimpaguese qe jane pjese e skemes se TVSH‐se. Shume nga ata do te kishin me
teper interes te regjistroheshin ne TVSH ne rastin e funksionimit te mire te skemes.

30
Ky eshte nje handikap per sistemin tatimor dhe zvogelon ne menyre te
konsiderueshme produktivitetin.
Ne rast se bizneset e vogla do te perfshiheshin ne ate mase qe thame me lart atehere
problemet qe mund te lindin per nivelin e perpunimit te raportimeve te kesaj
kategorie te biznesit do te behej per periudha 3‐mujore, po ashtu si behet aktualisht
ne vendin tone per deklarimet e sigurimeve shoqerore dhe te ardhurave nga
punesimi.

TVSH­ja dhe konflikti i interesit

Nje sistem ideal i TVSH‐se eshte ai qe bazohet vetem mbi nje shkalle, pa perjashtime
te asnje sektori ekonomik, ekonomikisht neutral dhe i aplikuar mbi te gjithe. Por, jeta
e perditshme nuk eshte ideale dhe mbi te gjitha eshte e populluar dhe nga politikanet
dhe interesat e tyre. Ne komunitetin e fushes fiskale ka nje hezitim per efektivitetin e
TVSH‐se ne lidhje me idene e diferencimit te shkalleve te TVSH‐se duke zgjeruar bazen
e tatueshme. Megjithese cdo ide e hedhur ka dhe argumentet e saj, ende ky moment i
rendesishem dhe me efekte eshte i padiskutuar si duhet ne grupet e interesit te
interesuar per te llogaritur rezultanten nga efektet pozitive dhe negative qe do te bjere
ky aplikim.

TVSH‐ja ne aplikimin e saj ka dy ndikime qe shkaktojne konflikt interesi: ajo rrit

cmimin e pergjithshem nepermjet aplikimit te tarifes se saj ne gjithe hallkat e
qarkullimit te mallit dhe sherbimit. Nga ana tjeter ajo sherben si nje nxites ne uljen e
konsumit. Nese ajo do te influencoje rritjen e cmimeve apo thene ndryshe inflacionin,
efekti i saj duhet te rregullohet duke indeksuar pagat dhe duke e lidhur kete
indeksim me Indeksin e Cmimeve te Konsumit. Po te veprohet keshtu rezultantja e
efektit te saj do te ishte zero.

Pavaresisht se nepermjet politikes se taksave cdo qeveri kerkon te zhvilloje edhe

politiken sociale, nuk eshte e thene se zgjidhja mund te vije vetem nga lehtesirat
fiskale. Nje shembull ne kete rast do te ishte domethenes.
Perjashtimi apo reduktimi i shkalles standarte te TVSH‐se per “mallrat e konsumit”
ngre shume pikepyetje, qe kur eshte prezantuar si nje opsion per tu zbatuar. Aq me
teper qe kerkesat e biznesit per perjashtime nga TVSH‐ja vijne ne rritje.
P.sh. nese ushqimet do te jene me TVSH te reduktuar a nuk do te ishte kjo nje
subvencion edhe per te pasurit? A nuk hane edhe ata ? Mbi te gjitha kush e percakton
se c’fare eshte ushqim dhe c’fare nuk eshte? A eshte kaviari ushqim? A jane produktet
per mbipeshen ushqime? Natyrisht qe po te vazhdojme me pyetje nuk eshte se do ta
gjejme pergjigjen kaq lehte.

Nese shkalla e TVSH‐se per keto produkte do te ulej, atehere do te kerkohej shtrirja e
aplikimit mbi produkte dhe sherbime te tjera, te cilet duhet te taksohen per te ruajtur
te njejtin nivel te ardhurash. Por disa sektore ekonomike jane te perjashtuar, sipas
nje praktike mbareboterore. Atehere, nje menyre tjeter per te “kompensuar” te varferit
per situaten e tyre te keqe ekonomike do te ishte transferimi direkt i fondeve te
buxhetit ne projekte sherbimesh publike. Apo nje forme subvencioni do te ishte

31
dhenia nga qeveria e “bonove” (voucher), te cilat ne shume vende te botes kane
gjetur zbatim ne perdorimin e tyre per te patur zbritje cmimesh per arsimim,
shendetesi, ushqime etj. Nje sistem qe ngjason ne permbajtje tashme zbatohet nga
Instituti i Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor ne lidhje me rimbursimin e nje shporte
ilacesh per qytetare, qe perfitojne sipas skemave te miratuara nga Ministria e Punes.
Thelbi i zbatimit te ketyre masave synon ne mosdeformimin e vendimarrjes se
bizneseve. Ndersa, tatimpaguesit te pakten do te kene mundesine e transparences se
sa fonde do te paguhen per kete kategori qytetaresh.

Ne nje sistem te TVSH‐se me disa shkalle eshte e lehte te behet deklarim fallco per
nje shkalle e reduktuar te mallrave apo sherbimeve me klientet qe ben biznes apo te
fallsifikoje hyrjet qe ben per biznesin e tij. Ne kete rast skema antievazion (krahasimi
i hyrjeve me daljet) mund te mos dallonte asnje gje te dyshimte. Natyrisht, qe keto do
te jene raste dhe jo fenomene, por veshtiresia ne administrim do te behet edhe me e
madhe se c’eshte aktualisht.

TVSH­ja lufton ekonominë joformale

Ekonomia joformale e ka nje kundershtar te deklaruar, TVSH‐ne. Per ta luftuar sa me
efektivisht gjithsesi duhet te dime se si eshte kundershtari. Ky krah ilegal i
ekonomise perbehet nga tre elemente:
1. Transaksionet e padeklaruara te mallrave dhe sherbimeve qe jane pjese e
sistemit ligjor;
2. Transaksionet e padeklaruara te mallrave dhe sherbimeve kontrabande;
3. Pastrimi i parave ne aktivitete ligjore.

Ne rastin e planifikimit te ndonje biznesi per evazion, per ti shpetuar pageses se TVSH‐
se mbi nje produkt apo sherbim i nevojitet bashkepunimi i disa klienteve,
furnizuesve dhe konsumatoreve. Nje skeme e tille evazioni eshte shume me rrezik.
Pikerisht, vendosja e TVSH‐se ne cdo faze dhe cikel prodhimi e qarkullimi e ben te
rrezikshem kete plan evazioni.

Ne gjithe sa shprehet me lart mendimi qendror eshte se aplikimi i nje mekanizmi te ri

te funksionimit kerkon te prezantohen sa me shume opinione me sens kritik, per te
konkluduar ne nje qellim final, qe permbush si objektivat buxhetore te qevrise, po
ashtu dhe kerkesat e qytetareve ne rolin e klientit te saj.

PARALELE DHE ANALIZA TË MBLEDHJES SË TATIMIT MBI PASURINË NGA PUSHTETI QENDROR DHE
AI VENDOR

Tatimi mbi pasurine perben tatimin mbi ndertesat dhe tatimin mbi token bujqesore.
Tatimi mbi token bujqesore eshte aplikuar deri ne Maj te vitit 1996 dhe me pas u
abrogua nga Parlamenti shqiptar me akt ligjor.
Ndersa tatimi mbi ndertesat eshte aplikuar gjate gjithe periudhes. Deri ne Maj te vitit
1998 tatimi mbi ndertesat ishte nje takse e ndare nacionale ndermjet pushtetit

32
qendror dhe atij lokal. Raportet e ndarjes se te ardhurave te realizuara nga ky tatim
ishin: 60 % kalonin ne buxhetin lokal dhe 40 % kalonin ne buxhetin qendror. Me
ligjin Nr.8344, date 13.05.1998 tatimi mbi pasurine u konsiderua tatim lokal dhe 100
% e te ardhurave te realizuara nga ky tatim kalojne ne buxhetin e organeve lokale. Nga
te dhenat e publikuara vihet re se te ardhurat e realizuara nga tatimi mbi
pasurine kur ishte takse nacionale ishin te konsiderueshme per buxhetin lokal
pavaresisht se vetem 60 % e tyre derdheshin ne buxhetin lokal.
Ndersa, me kalimin e tatimit mbi pasurine ne nje takse lokale ku ndryshoi edhe
institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe administrimin e tatimit mbi pasurine vihet
re se te ardhurat e realizuara nuk jane te konsiderueshme pavaresisht se 100 % e
tyre derdhen ne buxhetin e organeve lokale.

Arsyetime dhe argumenta per administrimin e tij

Masa e tatimit mbi ndertesat llogaritet ne leke per m² te siperfaqes se ndertimit. Me
poshte paraqitet masa e tatimit sipas llojit te nderteses.
NIVELET TREGUESE TË TAKSËS MBI NDËRTESAT

Bashkitë
Zona 1 Zona 2 Zona 3
Tiranë Vlorë
Durrës Fier
Sarandë
Kategoritë minimale Pogradec
të ndërtesave Korçë
Elbasan
Berat Të gjitha
Lushnjë bashkitë e tjera
Gjirokastër të vendit
Shkodër
Kavajë
Lezhë
Lekë/m2 në vit
I. Ndërtesa banimi
‐ ndërtuar para
15 10 5
1993‐shit
‐ ndërtuar gjatë dhe
30 12 6
pas 1993‐shit
II. Ndërtesa të tjera
‐ për tregti dhe
200 150 100
shërbime
50 30 20
‐ të tjera

Shënim 1: Nivelet treguese të taksës, dhënë në tabelë, janë të vlefshme për ndërtesat në zonat
urbane (bashkitë).
Shënim 2: Në zonat rurale (komunat), niveli tregues i taksës për çdo kategori minimale të ndërtesës
është sa një e dyta e nivelit tregues përkatës të kategorisë minimale të ndërtesës në bashkitë qendër
rrethi, në të cilat ndodhet komuna.

33
Siç vihet re, masa e tatimit per ndertesat per tregeti dhe sherbime te tjera, si dhe
ndertesat per veprimtari prodhuese eshte mjaft i madh ne krahasim me llojet e tjera te
ndertesave. Kjo ka ndikuar ne te ardhurat e realizuara nga tatimi mbi pasurine kur ky
tatim mblidhej nga Deget e Tatimeve ne rrethe. Duke qene se subjektet qe ushtronin
veprimtari “skanohen” nje here ne vit nga administrata tatimore behej me e lehte
mbledhja e ketyre detyrimeve te subjekteve te ndryshme, shumica e te cileve kishin ne
pronesi ndertesa per tregeti apo per veprimtari prodhuese.

Percaktimi i Ministrise se Pushtetit Lokal si institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe

administrimin e tatimit mbi pasurine nuk eshte ekonomik, pasi Ministria e Pushtetit
Lokal nuk ka struktura te ngitura ne nivel lokal. Por edhe nese do t’i ngreje, duke
qene larg problemeve dhe njohjes se duhur ne kete fushe ato nuk mund te jene
struktura efiçente.

Me poshte paraqiten te tjera arsye, te cilat influencojne negativisht punen e bashkive

dhe komunave ne mbledhjen e tatimit mbi pasurine.

Bashkite dhe komunat moren persiper pergjegjesine per mbledhjen dhe

administrimit e tatimit mbi pasurine. Pavaresisht deshires se mire te tyre per
ngritjen e strukturave te tatim‐taksave ne bashki dhe komune, kalimi i personelit te
Degeve te Tatimeve ne rreth, pergjegjes per mbledhjen e tatimit mbi pasurine nuk u be
asnjehere. Kjo ndikoi negativisht ne punen e bashkive dhe komunave pasi ishte i
veshtire mbulimi i kostove te nje strukture te re shtese nga te ardhurat te cilat nuk
ishin realizuar ende nga tatimi mbi pasurine.

Gjithashtu, bashkite dhe komunat u ndeshen edhe me mungesen e dokumentacionit

te nevojshem per evidentimin e taksapaguesve dhe te detyrimit te tyre. Zyra e
Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme ka pergjegjesine te paraqese ne bashki dhe
komuna listen e subjekteve shteterore dhe jo shteteror, fizik dhe juridik, vendas ose
te huaj qe kane ndertesa te regjistruara, ne te cilat tregohet siperfaqja e ndertimit
dhe destinacioni i perdorimit te nderteses. Fakti qe jane rregjistruar vetem 60 % e
ndertesave ne shkalle kombetare eshte nje argument tjeter i cili ndikon negativisht
ne punen e bashkive dhe komunave.

Mungesa e autoritetit liçensues te bashkive dhe komunave lidhur me subjekte te

ndryshme taksapagues te cilet deri dje ishin te detyruar te paguanin tatimin mbi
pasurine dhe shume detyrime te tjera nacionale per te marre lejen e ushtrimit te
profesionit, perben nje firo per te ardhurat lokale. Pavaresisht perpjekjeve per nje
raport bashkepunimi mes Zyrave te Tatimeve e Taksave vendore ne bashki dhe
komuna dhe Degeve te Tatimeve ne rreth, ne pergjithesi nuk eshte arritur ne nivel te
duhur institucionalizimi dhe rregullimi i raporteve te bashkepunimit.

Arsyet e permendura me lart jane shoqeruar edhe me mungesen e asistences se

nevojshme nga pushteti qendror lidhur me ngritjen e strukturave efiçente fiskale ne
nivel lokal si dhe mangesite ne trajnimin e administratave lokale fiskale ne drejtim te

34
menyrave dhe metodave te matjes se detyrimeve dhe mundesive te arketimeve nga
indikatoret ekonomike dhe sociale.

TRE KOLONAT E SKEMËS SË SIGURIMEVE DHE PENSIONEVE

Sistemet publike tradicionale te sigurimeve per pensionet kane qene dhe jane nje
element i perkryer i sigurise per te perfituar pensionet per moshat e vjetra. Po te
marresh ne konsiderate rreziqet nga inflacioni dhe investimet e fondeve te pensioneve
(per ata qe veprojne me fondet) pjesa e perfitimeve ne raport me kontributet e paguara
ne vite nga kontribuenti jane te krahasueshme. Problemi qendron ne mostrajtimin
njesoj te gjithe kontribuesve, pasi perfitimet nuk jane te lidhura ngushtesisht me
kontributet e paguara. Keshtu, disa perfitojne nivele me te larta perfitimesh ne raport
me kontributet e paguara prej tyre apo disa te tjere nivele me te ulta.

Mbeshtetesit e skemes se privatizimit te skemes se pensioneve e argumentojne

vendosmerine e tyre per te nderhyre ne skemen e sigurimeve me idene se zbutja e
varferise nuk mund te financohet me kontributet, pasi ato jane derdhje te punonjesve
nga te ardhurat mujore te tyre, megjithese dhe punedhenesi eshte kontribues dhe
pergjegjes per destinacionin e tyre ne buxhet. Kontributet qe shkojne per skemen e
pensioneve perfaqesojne kursimet e individeve(te hequra nga paga mujore),
pavaresisht nga fakti se ku ruhen apo perdoren keto investime. Punonjesit do te
donin natyrisht qe keto kursime te rriteshin ne vlere sa me shume te ishte e mundur,
pa asnje rrisk ne marrjen e tyre ne te ardhmen.
Privatizimi me nderhyrjen e investitoreve private premton te permbushe kete
funksion automatikisht, por ky premtim mund te permbushet duke perfshire edhe
reformimin e skemes aktuale te sigurimeve shteterore (publike). Pavaresisht, nese
zgjedhim skemen e bashkegzistences se skemes private me ate publike, apo duke
reformuar skemen publike dhe ne kete rast investitoret private do te kene nje rol te
dores se dyte, gjithsesi pika me e forte mbetet roli i qeverise ne shoqeri.
Mbeshtetesit e idese se privatizimit e vene theksin gjithashtu edhe ne perfitimet e
paprekshme qe do te kene individet nga keto kompani, duke qene se sensi i
pronesise private dhe pergjegjesia e individeve te zgjedhin lirshem eshte e lidhur me
mundesine e tyre per kursim. Ata besojne se qeveria ka nje program te sajin, i cili
asnjehere nuk le asnje punonjes te jete i rrezikuar nga nevojat baze te jeteses, duke
nderhyre me programet e shumta sociale te saj.
Mbeshtetesit e skemes se pensioneve publike e vene theksin te kostot e larta
administrative te pensioneve private, rrisqet qe vijne nga investimet e fondeve te
pensioneve dhe pamundesia e investitoreve private qe te garantojne perfituesit ne
lidhje me indeksimin e vleftes se kontributeve te tyre sipas normes se inflacionit. Por
ata kembengulin dhe ne te mirat sociale te kesaj skeme, te tilla si: rishperndarja e
ketyre te ardhurave nga kontribuesit tek perfituesit.

35
Megjithate, privatizimi i sistemit te pensioneve, krijimi i llogarive individuale mund
te garantoje qe gjithe kontribuesit apo pjesemarresit ne skemen e saj te trajtohen ne
te njejten menyre. Qeveria mund te shterngohet te krijoje programe sociale nga te
ardhurat e buxhetit sesa te perdoren te ardhurat nga kontributet qe ne pjesen me te
madhe mblidhen nga individe qe kane te ardhura ne nivele te ulta.

Tre kolonat e skemës së sigurimeve

Sistemet e sigurimeve shoqerore ne bote jane te mbeshtetura mbi tre kolona. Kolona
e pare perbehet nga jokontribuesit. Sistemi gjithsesi u garanton nje ndihme sociale ne
minimumin jetik per gjithe ata qe jane te moshuar me synimin per te shmangur
varferine. Kolona e dyte perbehet nga kontribuesit aktive dhe jep perfitime te medha
ne raport me sasine ekontributeve te paguara. Kolona e trete perbehet nga
kontribuesit, por qe paguajne vullnetarisht dhe qe duan nje perfitim shtese per
kohen kur te dalin ne pension.
Nga nje studim i bere ne disa nga vendet e Europes perendimore per krahasimin e te
ardhurave qe merr mesatarisht nje 65 vjecar me te ardhurat e nje 55 vjecari, ato
rezultojne te jene ne nivelin e 80% te te ardhurave. Ndersa, persa i perket periudhes
pas daljes ne pension perfitimet nga sigurimet per nje 65 vjecar ne raport me te
ardhurat e nje 55 vjecari qe eshte ende ne pune luhaten nga 30% e tyre ne Itali e
Angli deri ne 70% ne Suedi e Norvegji. Duke patur parasysh perfitimet nga keto
skema njerezit ne keto vende perpiqen te sistemojne situaten e pensioneve per te
ardhmen duke marre pjese me kontribute ne skemat private, duke kursyer apo duke
punuar me shume. Pensionet e skemave shteterore qe garantojne shuma te vogla
perfitimi per pensionistet mund te ofrojne alternativa me te medha per kontribuesit
duke u hapur rruge stimulimit te konkurences private.

Reformimi i kolonës së dytë

Pjesa me e madhe e debatit per reformimin e kolones se dyte eshte i kuadrit ideologjik,
ku nga njera ane kemi mbrojtesit e idese se privatizimit duke reduktuar rolin e shtetit
dhe mbrojtesit e idese se pensioneve publike duke reklamuar solidaritetin social dhe
idene e transferimit te te ardhurave nga nje grup shoqeror ne nje tjeter. Ne shume
vende ne zhvillim dhe ne shume vende te tjera te pazhvilluara kolona e dyte mbetet si
plani i financimit te sigurimeve me me perfitime ne raport me kontributet e
derdhura. Pensioni qe perfitohet bazohet mbi numrin e viteve te kontributeve dhe nje
moshe mesatare e caktuar e individit. Kjo eshte ne kundershtim me skemen qe
baziohet ne perfitimin e asaj shume qe ai ka derdhur minus perfitimet qe ka marre ne
vite, si pasoje e semundjeve e rasteve te tjera. Punonjesit dhe sindikatat e tyre kane
favorizuar histiorikisht planet per perfitime te percaktuara dhe ne mbeshtetje te
tyre do te jene dhe planet e fondeve private per perfitime ne te ardhmen. Keto
prezantime jane ende te paqarta, keshtu qe egziston gjithnje rreziku qe fondet e
premtuara te mos jene te afta te plotesojne ate qe premtohet.

Suedia, gjithsesi ka filluar te eci drejt kesaj rruge, te bazuar ne nje sistem kombetar. Ne
sistemin suedez, cdo punonjes ka nje llogari personale qe kreditohet me kontributet e
individit plus dhe interesat e rrjedhura nga llogaria dhe te te indeksuar

36
ne prag te pensionit sipas mesatares korente vjetore. Per perfituesit qe dalin aktualisht
ne pension perdoret skema aktuale e pensioneve. Sistemi i ri suedez. p.sh. vazhdon te
kreditoje punonjesit per vitet e universitetit, vitet e kujdesit per femijet dhe vitet e
papunesise, por pergjithesisht keto kreditohen nga te ardhurat e buxhetit, keshtu qe
pensionet e ketyre punonjesve nuk jane te ndikuara ne kete menyre.
Te njejten politike po zbaton dhe Italia. Nje politike e tille ka synim te forcoje akoma
me tej lidhjen midis kontributeve dhe perfitimeve. Ne nje plan perfitimesh te
percaktuar, si privat dhe publik, perfitimet ndryshojne nga nje perfitues te tjetri.
Pensionet private kane fonde te garantuara pothuajse gjithnje. Ato veprojne keshtu
pasi se pari kompanite private kane si kercenim te perhershem rrezikun e falimentimit
dhe egzistenca e nje fondi sigurie eshte garanci per paprekshmerine e pensioneve nga
kreditore te tjere. Nga ana tjeter, shpesh legjislacioni fiskal ka lehtesira tatimore per
fondet e pensioneve.
Kjo politike ndiqet per nxitjen e krijimit dhe konsolidimit te ketyre fondeve. Nderkaq,
keto argumente nuk mund te perdoren me te njejten logjike per pensionet publike,
pasi qeveria nuk paguan taksa dhe nuk falimenton. Perfitimet e shoqerise nga keto
fonde jane me te medha dhe te sigurta nese akumulimi ne nivel kombetar rritet duke
i dhene ekonomise nxitje per tu rritur dhe duke e bere me te lehte te ardhmen per
pensionistet. Kur nje vend me sistemin e pageses se pensionit menjehere kur
mbushet mosha per te perfituar pensione dhe zevendesohet me sistemin me shume
kolona, akumulimi i kapitaleve ne nivel kombetar rritet nese perfitimet hiqen ose
tatimet ulen. Vendosja e pjeses se kontributeve ne llogari individuale kursimi mund
te jete me shume e pranueshme politikisht, sesa te kete ndikim ne rritjen e kapitaleve
ne vend.

VËMENDJE! SISTEMI I MENAXHIMIT TË INFORMACIONIT (SMI)NË ADMINISTRATËN PUBLIKE

Sistemi i menaxhimit të informacionit mund të percaktohet si sistemi i informacionit

qe siguron raporte qe ndihmojne funksionet organizative të kontrollit dhe menaxhimit
të informacionit.

Megjithese fillimisht u zhvillua në vitet 1950‐1960 ai erdhi në qender të vemendjes

shume me vone. Në këtë diskutim qellimi është një kuptim me i thelluar i proceseve
menaxhuese të sistemit të kontrollit dhe monitorimit.

Sistemet e kontrollit dhe menaxhimit të monitorimit

Një sistem i pergjithshem i sistemit të kontrollit dhe monitorimit mund të paraqitet

në forme grafike me mire kështu.

H rje y P oce i r s D lje

a

36
 Kontroll Krahasim Monitorim
Plane

Objektiva/
Standarte

Ky sistem i kontrollit dhe monitorimit konsiston ne kater elemente:

‐ Nje proces. Ne zemren e sistemit eshte nje tip procesi qe kthen hyrjet ne dalje. Le te
marrim shembullin e nje procesi trajnimi ne sektorin publik qe synon te aftesoje
punonjesit e rinj ne kuadrin e luftes ndaj evazionit. Ky projekt kthen hyrjen e parave
dhe te paisjeve e mjeteve didaktike per trajnimin ne sigurimin e rritjes se aftesive te
punonjesve te rinj per punen e re.

‐ Mekanizmi i monitorimit. Ky mekanizem mbledh se bashku informacionin rreth

daleve prej nje procesi. P.Sh. ai mund te mbledhe informacion rreth nje numri njerezish
te trajnuar dhe zjgerimin e njohurive te tyre nga procesi trajnimit.

‐ Mekanizmi i krahasimit. Ky mekanizem krahason informacionin e mbledhur rreth

performances me informacionin e mbledhur me pare, pragjet e vendosura, objektivat
etj.
Keto dy tipe informacionesh perfaqesojne nevojat per informacion te sistemit te
monitorimit dhe kontrollit. P.Sh. ky mekanizem mund te krahasonte informacionin
mbi cilesite e reja te fituara nga punonjesit e rinj me ato qe ishin vendosur si
objektiva. Kjo pjese e sistemit shpesh eshte quajtur “mekanizmi i vleresimit”.

‐ Mekanizmi i kontrollit. Ky mekanizem vepron duke u bazuar mbi konkluzionet e

mekanizmit te mesiperm dhe ndermerr zbatimin e veprimeve korigjuese. P.Sh. aty ku
cilesite e punonjesve jane konstatuar nen ato qe kane qene si objektiva, ndryshimet
ne metodologjine e kursit duhet te jene ne programin e trajnuesve.

Natyrisht, sistemi i siguron zbatuesve te tij mekanizmin me te cilin:

- arrijne te konstatojne nese jane arritur objektivat dhe

- realizojne objektivat duke zgjdhur problemin.

Duke pritur qe te ndodhin keto, duhen ndjekur keto hapa:

‐ daljet qe duhet te maten

37
‐ mekanizem monitorimi qe mat daljet

‐ mekanizem monitorimi qe prodhon informacion mbi daljet dhe ky informacion

duhet te jete i qarte, ne kohe, i lidhur me tematiken dhe i plote

‐ mekanizem krahasimi

‐ objektiva qe duhet te arrihen

‐ mekanizem kontrolli dhe zbatimi dhe

‐ nje mekanizem reagues gjithperfshires qe duhet te zbatohet ne nje kohe sa me

efektive dhe optimale per procesin.

Modeli i Sistemit te Menaxhimit te Informacionit (SMI)

Nje model me i sterholluar garfik i Sistemit te Menaxhimit te Informacionit (SMI)

mund te paraqitej keshtu:

Sistemi i Mbledhjes Te dhenat e

te te Dhenave Baze administrates

Sistemi Raporte qe
Menaxhimit kerkohen
Informacionit Online

Raporte Raporte
Periodike te shpejta

Veprime
Dalje

Natyrisht, njerez te ndryshem e kuptojne ne menyra te ndryshme Sistemin e

Menaxhimit te Informacionit. Megjithate, kjo gje nuk ka pse te sherbeje si argument
per diskutime rreth emrit dhe kuptimit te tij. Cdonjeri qe i gjen dicka te mire ne
menyren e funksionimit te ketij sistemi eshte nje gje e mire.

Megjithate, duke u nisur nga gjithe ato qe thashe me lart do te doja te

perqendrohesha ne mbyllje ne disa pika qe me duken thelbesore.

38
1. Monitorimi dhe kontrolli jane mekanizma qendrore. Fokusimi duhet te jete ne ate se
si perdoret informacioni i mbledhur dhe si kontrollohet me tej ai.

2. Raportimet jane gjithashtu ato qe jane produkti i shkruar i gjithe ketij procesi. Ato
nuk duhen nenvleftesuar asnjehere dhe jane gjurma e funksionimit te sistemit.

3. Ky sistem pavaresisht nga te dhenat e grumbulluara bazohet ne vendime te njeriut.

Si te tilla ato duhen strukturuar dhe te zbatohen te bazuara mbi afate e periudha te
percaktuara sipas objektivave te vendosura.
4. Shfrytezimi me efektiv i tyre do te ishte ai i bazuari mbi te dhena ne menyre
informatike dhe shfrytezimi i raporteve qe prodhon informatika si produkt. Vete
raportet jane matesi me i mire dhe i sakte per ecurine e nje sistemi.

DIVIDENTI: PROBLEMET E TATIMORËVE NË ADMINISTRIMIN E TIJ

Sipas, kerkesave te ligjit te tatimit mbi te ardhurat, nëqoftëse tatimpaguesit nuk e

depozitojne vendimin e organit vendim‐marrës, persa i perket destinacionit te fitimit
pas tatimit në protokollin e Deges Tatimore deri më 31 Korrik, atëhere i gjithë ky fitim,
pa përfshirë rezervat e domosdoshme ligjore konsiderohet divident për t’u
shpërndarë dhe do të tatohet me 10%.

Po ashtu, çdo zvogëlim kapitali, që nuk ka për qëllim mbulimin e humbjeve dhe që
nuk përbën kontribut në para të pronarëve konsiderohet dividend i tatueshëm. Në
këtë rast, tatimi duhet të mbahet në burim dhe derdhet nga shoqëria në favor të
Deges Tatimore perkatese brenda 30 ditëve nga data e marrjes së vendimit për
zvogëlimin e kapitalit.

Por, në të vërtetë ç’është dividenti dhe tatimi që zbatohet mbi ata që e përfitojne atë?

Dividenti eshte fitimi qe i mbetet pas taksimit dhe krijimit te rezervave ligjore te cdo
tatimpaguesi qe eshte objekt i tatimit mbi fitimin. Nje shoqeri paguan nga fitimi qe i
rezulton 23% te tij si tatim fitimi. Pasi ka zbritur nga fitimi 23% ben dhe nje zbritje
deri ne 10%, e cila eshte rezerva ligjore qe duhet te krijoje cdo shoqeri, por qe nuk ka
fuqi detyruese mbi te nese eshte plotesuar me pare kjo rezerve. Atehere, pjesa prej
67% eshte ai qe quhet divident. Nese ai do te shperndahet midis ortakeve (ose
ortakut te vetem) per nje pjese te tij apo do te shperndahet i gjithi atehere, te
ardhurave do tu zbritet nje 10% tatim mbi dividentin. Ky tatim do te mbahet ne
arken e shoqerise ne momentin e shperndarjes dhe do te derdhet ne llogarine e
organeve tatimore.Duke qene se:

o gjithe tatimpaguesit, qe jane subjekt i tatimit mbi fitimin, pas pagimit të tij,
brenda gjashtëmujorit të parë të çdo viti (brenda datës 30 Qershor) jane te
detyruar nga ligji i tatimit mbi te ardhurat të miratojnë rezultatet financiare të
vitit paraardhës.

39
 o gjithe tatimpaguesit, qe jane subjekt i tatimit mbi fitimin duhet të depozitojnë
pranë organeve tatimore, deri ne daten 31 Korrik, vendimin e organit
kompetent vendim‐marrës të shoqërisë, për përdorimin e fitimit pas tatimit të
vitit paraardhës. Në cdo rast te zakonshëm te miratimit per shperndarje te
dividentit, tatimi perkates duhet te derdhet nga shoqëria në favor të organeve
tatimore brenda datës 30 Gusht të periudhës tatimore në vazhdim.

Ne rastet e vizitave fiskale qe u kryhen shoqerive tregtare, tatimorët kanë objektiv te

konstatojnë nese:

- fitimi pas tatimit ka shkuar ne favor te kapitalit te shoqerise (ne kete rast duhet
ta justifikojne kete veprim juridik me vendim te gjykates per shtim kapitali)

- fitimi pas tatimit eshte ne zerin e aktiveve te shoqerise ne formen e aktiveve te

qendrueshme, aktiveve qarkulluese, e provuar nepermjet llogarise perkatese per
shtim aktivesh.

- fitimi pas tatimit eshte shperndare midis ortakeve te shoqerise (ose

aksionereve)dhe eshte llogaritur tatimi mbi fitimin e shperndare

Shuma fitimit te pashperndare per ushtrime te meparshme mund të gjendet në

postet e bilanceve te viteve te kaluara gjendet e pasqyruar.

Pas shqyrtimit me kujdes tatimorët kanë detyrë të krahasojnë shumën e fitimit te

pashperndare me situaten reale te vendndodhjes se tij fizikisht, sipas pasqyrimit ose
jo ne kontabilitetin e shoqerise.

Në varësi të konstatimit zbatohet pjesa perkatyese ë ligjit te tatimit mbi te ardhurat.

ROLI I TATIMEVE NË KËNDVËSHTRIMIN E TË DREJTAVE TË AUTORIT

Natyrisht, që tatimet kanë interes të përbashkët me gjithë të interesuarit për

mbojtjen e të drejtës së autorit, pasi nga periudha e kaluar është vërejtur se aty ku ka
mosrespektim të legjislacionit për të drejtën e autorit, ka gjithashtu edhe informalitet
dhe evazion tatimor.

Organet tatimore në kuadrin e luftës ndaj evazionit fiskale dhe zbatimit të detyrave
sipas këtij ligji kanë punuar për evidentimin dhe verifikimin në mënyrë të veçantë të
të dhënave për programet e transmetuara: si kostot e blerjes ose shuma e harxhuar
për programet origjinale, të dhëna për autorësinë e reklamave të transmetuara ose
veprimtari të tjera të nagjashme duke kërkuar të ardhurat përkatëse, sponsorizimet,
si dhe lista e financuesve apo dhuruesve me shumën përkatëse dhe çdo shpërblim
tjetër në favor të subjektit radioteleviziv publik ose privat.

40
Nga ky këndvështrim organet tatimore janë duke bërë një punë të kujdesshme në
njohjen e detajeve praktike të përdorimit të të drejtës së autorit dhe në analizimin e
masave organizative për parandalimin dhe goditjen e fenomenit të evazionit të
mundshëm.

Ku duhet ndërhyrë?
Megjithëse rastet e ndërhyrjes së inspektorëve tatimorë për respektimin e të
drejtave të autorit nuk kanë qenë të shumtë gjithsesi një punë që duhet përkrahur ka
qenë kontrolli te disa përdorues apo aktivitete informale, që kryenin pirateri ndaj
autorëve shqiptarë dhe të huaj.

Në ato raste të kryerjes së punëve të koordinuara brenda strukturës tatimore është

vërejtur se kanë çuar në evidentimin e evazionit tatimor, si dhe detyrimin për të
vepruar ligji edhe te përdoruesit informalë, që mbeten një sfidë e madhe edhe
aktualisht e për të ardhmen.

Natyrisht, rolin më të drejtpërdrejtë e ka patur policia tatimore, e cila ka patur mjaft

detyra funksionale në drejtim të evidentimit të kundravajtësve të të drejtës së
autorit, si dhe ekzekutimit të masave të vendosura nga institucionet e ngarkuara për
mbrojtjen dhe zhvillimin e të drejtave të autorit.

Ku shfaqet evazioni?
Nga studimi i rasteve të përdorimit të autorit dhe bashkalidhur dhe shfaqjes së
evazionit është parë se e drejta e autorit shfrytëzohet dhe përdoret në formate dhe
mënyra të ndryshme, në varësi të veprës artistike.
Kështu, një shfrytëzues i paligjshëm i një vepre muzikore (p.sh. opera) përveç të
ardhurave që përfiton duke e riprodhuar dhe shitur veprën muzikore si një e tërë
nxjerr të ardhura shtesë duke e copëtuar në pjesë dhe shitur edhe në këtë format. Duke
qenë se ky është një aktivitet informal sipas optikës së ligjit për mbrojtjen e veprës së
autorit, i tillë konsiderohet dhe është dhe për organet tatimore.

Të njëjtat probleme si rasti i mësipërm për organet tatimore janë dhe rastet e
përdorimit të autorësisë në vite, që ka konseguenca nën optikën e fiskalitetit, apo
tendenca aktuale e autorëve që kanë pak ose aspak njohuri fiskale lidhur me të
drejtat e detyrimet që kanë artistët dhe përdoruesit e veprave artistike për cdo rast
që përfitohen të ardhura nga tregtimi apo shkëmbimi i tyre në tregun e hapur.

Aktivitetet e vazhdueshme të këngëtarëve, orkestrantëve, kompozitorëve,

shkrimtarëve, valltarëve apo cdo shfaqje apo vepër që është subjekt i trajtimit nga
ligji për të drejtën e autorit përbën një rast për tu tatuar sipas legjislacionit fiskal.

Aktivitete të tilla organizohen masivisht në salla të mbyllura apo ambiente të hapura,

ku megjithëse organizatorët realizojnë të ardhura ato nuk deklarohen apo
konsiderohen si të ardhura të patatueshme brenda kuadrit të aktivitetit të OJF‐ve,
pavarësisht se aktiviteti i tyre është i përcaktuar në një kuadër të ngushtë dhe me

41
qëllim shërbimin pa pagesë ndajk një komuniteti antarësht që janë anëtarë të OJF‐së,
apo grupi aktivistësh që të ardhurat i përdorin për qëllime të brendshme të anëtarësisë
së OJF‐së.

Një problem tjetër që përbën kundravajtje është fshehja e të ardhurave nga

përdoruesit e të drejtës së autorit, veçanërisht pë të drejta transmetimi audio‐viziv.
Përdorues të tillë janë radio dhe TV që transmetojnë vepra te artistëve shqiptarë si:
këngë, melodi, teatro, filma, emisione artistikë, dokumentarë etj., që pavarësisht se
në cdo rast kanë autorësi ajo nuk respektohet e në jo pak raste mund të jetë dhe ne
kundershtim me legjislacionin fiskal.

Regjistrimi fiskal dhe detyrimet tatimore

Çdo veprimtari e regjistruar në organet tatimore zgjedh njërën nga dy kategoritë e
regjistrimit me certifikatë tatimore, nga organet tatimore:

- Regjistrimi si tatimpagues në biznesin e madh apo që i nënshtrohet skemës së

regjistrimit për TVSH‐në. Kjo kategori tatimpaguesish, pavarësisht nga forma
juridike që regjistrohen në regjistrin tregtar në Gjykatë (katër format juridike
të shoqërive tregtare që janë shoqëria kolektive, komandite, me përgjegjësi të
kufizuar apo anonime) duhet patjetër të provojnë te organet tatimore se kanë
një qarkullim mbi 8 milion lekë në vit.
- Kjo kategori tatimpaguesish paguajnë detyrimet si gjithë shoqëritë e tjera
fitimprurëse përvec përjashtimit nga TVSH‐ja për shërbime të caktuara.
Tatimet që ato janë të detyruara të paguajnë janë:
- Tatim fitimi në masën 20 % të fitimit vjetor;
- Nëse shoqëria shpërndan fitim paguan Tatim mbi dividentin në masën 10% të
shumës së mbetur pas pagesës së tatim fitimit;
- Tatim mbi të ardhurat personale për cdo pagë apo shpërblim që shoqëria u
jep punëmarrësve të saj. Ky tatim sipas tabelës që ndodhet në ligjin e tatimit
mbi të ardhurat është i shkallëzuar në 5 nivele pagesash dhe tatohet nga 1 –
20% plus një shumë fikse që varion sipas niveleve të pagës nga 1 – 200 000
lekë e më tepër.
- Për cdo punëmarrës të shoqërisë paguhen nga punëdhënësi kontribute të
sigurimeve shoqërore në total në masën 35.5% të pagës që deklarohet në
listëpagesat që depozitohen në degët e tatimeve.

Në këtë kategori tatimore janë të regjistruar si përdorues të të drejtës së autorit mbi

100 studio muzikore dhe përdorues të,të drejtës së autorit si trupa artistike
profesioniste etj.

Në këtë kategori nuk përfshihen përdoruesit e të drejtës së autorit, që janë të

regjistruar për të kryer aktivitete kryesore të tjera dhe shfrytëzojnë dhe të drejtën e
autorit në funksion të aktivitetit të tyre kryesor.

42
Regjistrimi si të vetëpunësuar apo me statusin tatimor të biznesit të vogël është
grupi më masiv i të regjistruarve që kryejnë veprimtari që kanë të bëjnë me përdorimin
e të drejtës së autorit.

Kjo kategori tatimpaguesish paguan taksat lokale, që janë në administrim të pushtetit

vendor, që maksimalisht arrijnë deri 1 200 Euro në vit duke paguar për cdo tremujor
një shumë që mund të arrijë deri në 300 Euro.

Përvec detyrimeve të mësipërme cdo i vetepunesuar paguan kontribut për sigurimet

shoqërore dhe shëndetësore në masën 35.5% të pagës që vetëdeklaron në organet
tatimore, për një pagë jo më të vogël se 14 000 lekë në muaj.

Në organet tatimore janë regjistruar si të vetëpunësuar në total mbi 290

tatimpaguesë që janë autorë apo përdorues të të drejtës së autorit në profesionin e
artistit.

Në këtë kategori nuk përfshihen përdoruesit e të drejtës së autorit, që janë të

regjistruar për të kryer aktivitete kryesore të tjera dhe shfrytëzojnë dhe të drejtën e
autorit në funksion të aktivitetit të tyre kryesor.

Kjo kategori e artistëve dhe përdoruesve të të drejtës së autorit është një grup i madh
në vendin tonë. Përgjithësisht edhe pse ato realizojnë të ardhura, ato janë pjesë e
aktiviteteve të organizuara nga OJF, të tilla si organizatatqë zhvillojnë aktivitete të
bukurisë shqiptare apo festave të ndryshme.

Në cdo rast ligji fiskal përcakton se kjo kategori e tatimpaguesve duhet ti nënshtrohet
pagesës së tatimit në burim të të ardhurave që përfitojnë nga përdorimi i të drejtës
së autorit në masën 10%.

Kështu, nëse një artist përfiton 100 lekë nga një e drejtë autorësie, organizatori apo
ai që jep të ardhurat, i cili mund të jetë një kompani tregtare apo shërbimi e regjistruar
në tatime i mban 1/10 e shumës dhe i derdh për llogari të degës së tatimeve në rrethin
ku ka rezidencën.

Në të njëjtën mënyrë veprohet dhe për aktivitete që organizohen nga institucione

publike qëndrore apo vendore.

Ky tip tatimi është i përhapur dhe mjaft rezultativ për buxhetet e administratave
tatimore të vendeve të zhvilluara.

Këndvështrimi tatimor për të ardhmen e të drejtës së autorit

Në drejtim të përmirësimit të veprimeve të organeve tatimore si dhe rritjs së
bashkëpunimit me Zyrën shqiptare për të drejtat e autorit pikat më kryesore
të bashkëpunimit lidhen me ata përdorues që:

43
- Prodhojnë, shesin, japin hua ose me qira videokaseta, audiokaseta ose çdo lloj
mbajtësi tjetër, që përmban fonograme ose videograme të veprave kinematografike
ose audiovizuale apo sekuenca të pamjeve të lëvizshme, të cilat nuk janë të pajisura me
pullën artistike të Zyrës Shqiptare për të Drejtat e Autorit, në përputhje me
dispozitat e këtij ligji, në bazë të një lejeje për ushtrimin e veprimtarisë tregtare;

- Kryejnë veprime si ndërmjetës ose si agjenci për administrimin kolektiv të të

drejtave të autorit ose të artistëve të tjerë, kur nuk janë i pajisur me licencë për
ushtrimin e kësaj veprimtarie nga MTKRS.

Natyrisht, në këtë drejtim do të punohet akoma më tepër në rrugë operative për

evidentimin dhe mënjanimin e elementëve korruptivë dhe pëunonjësve që i mbartin
ato duke kërkuar për këtë qëllim dhe ndihmën e gjithë të interesuarve për të vënë në
zbatim të plotë kapacitetin e ligjit pët mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe veprës së
tij.

Ndërkohë, rritja e bashkëpunimit në drejtimet e forcimit të korrespondencës, krijimit

të bazës së të dhënave dhe rritjen e numrit të përdoruesve të autorësisë dhe
autorëve në regjistrin kombëtar të tatimpaguesve duke e bashkëshoqëruar me
veprime më efektive në ambjentet ku operohet me autorësinë dhe pronësinë
artistike, si dhe goditjen pa kompromis të evazionit tatimor dhe korrupsionit që
pengon luftën ndaj tij.

Bashkërendimi i veprimeve me interes të përbashkët do të thotë që ajo që deri dje

nuk ka funksionuar duhet të kthehet sot e në të ardhmen një faktor në ndihmë të rritjes
së zbatimit të kërkesave të ligjit për mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe pronësisë
artistike.

Disa nga fushat me interes të dyanshëm për të ardhmen, mendoj se do të jenë:

- Kryerja e kontrolleve, sipas masës së rriskut të identifikuar tek përdoruesit e

pronësisë intelektuale prodhues, importues, shitës apo dhënës me qera të formateve
që mbartin veprat artistike dhe verifikimin për pajisjen e tyre me pullën e zyrës së
mbrojtjes së të drejtave të autorit, si dhe nëse këto subjekte kanë nënëshkruar
kontratat për zbatimin e të drejtave të autorit.
- Kontrolli dhe ndalimi i zhvillimit të spektakleve,shfaqjeve kinematografike etj., kur
nuk kanë lejen e autorëve të shoqërisë që autoritetet i kanë kaluar mbrojtjen e të
drejtave të tyre.
- Ngritja e disa pikave të reja të kontaktit për ta rritur nivelin e përgjegjësisë për
zbatimin e detyrimeve ligjore

Me rritjen e numrit të të regjistruarve në organet tatimore si përdorues të

drejtpërdrejtë të autorësisë së veprave artistike do të ndikonte pozitivisht në
përmirësimin e formalizimit të kësaj kategorie aktiviteti, si dhe do të ishte një

44
tregues i dukshëm i funksionimit të të drejtës së autorit, ligjit të ri, si dhe tregues i
suksesshëm i bashkëpunimit ndërinstitucional.

Vetëm nëse kemi kuptuar si duhet nga mangësitë dhe mosveprimet e së kaluarës, por
dhe nëse rritim kapacitetet profesionale dhe organizimin e punonjësve që do të
angazhohen në këtë sektor mjaft delikat dhe deri diku dhe abstrakt si natyrë
aktiviteti ekonomik atëherë do të mund të themi se kemi ecur një hap më tej në drejtim
të integrimit të administratave tona drejt standarteve të kërkuara për integrimin në
Bashkimin Europian.

13 TAKSAT LOKALE DHE FUNKSIONIMI I TYRE

Per vjeljen e administrimin e tatim taksave per organet e qeverisjes vendore si dhe per
funksionet dhe strukturat e administrates tatimore vendore bashkite dhe komunat
bazohen te:
♦ Kushtetuta e Republikes se Shqiperise
♦ Ligji nr.8652, date 31.07.2000 “Per organizimin dhe funksionimin e organeve te
qeverisjes vendore”
♦ Ligji nr.8560, date 22.12.1999”Per procedurat tatimore ne Republiken e
Shqiperise”
♦ Ligji nr.7805, i ndryshuar me ligjin nr.8344,date 13.05.1998 ”Per tatimin mbi
pasurine”
♦ Ligji nr.8435, date 28.12.1998 “Per sistemin e taksave ne Republiken e
Shqiperise”
♦ Aktet nenligjore ne zbatim te ligjeve te mesiperm
♦ Rregullore e brendshme e organizimit dhe funksionimit te organit vendor

Ne cdo bashki e komune jane ngritur si struktura ne vete deget ose zyrat e tatim
taksave lokale, te cilat kane keto funksione:
♦ Funksion planifikues
♦ Funksion administrues dhe i vjeljes se tatim taksave lokale
♦ Funksion kontrollues
♦ Funksion edukues
♦ Funksion trajnues

Deget ose zyrat e tatim taksave ne organet e qeverisjes vendore kryejne keto detyra
ne lidhje me vjeljen dhe administrimin e tatimit mbi pasurine, qe normalisht duhet te
zeje nje perqindje shume me te madhe ne te ardhurat e pushtetit vendor (tani per tani
nuk ka ndodhur kjo gje), si dhe te tatim taksave te tjera lokale.
Administrata tatimore vendore:
♦ Kerkon zyrtarisht nga zyrat e rregjistrimit te pasurise se paluajtshme ne rreth
listen e personave fizike a juridike, vendas e te huaj, qe kane ne pronesi ndertesa,
si dhe siperfaqet dhe destinacionin e perdorimit;

45
♦ Kerkon nga personat juridike, publike dhe institucionet shteterore te dhena per
ndertesat dhe siperfaqet e ndertimit qe ato kane ne administrim;
♦ Merr pjese ne perberje te komisionit te ngritur nga kryetari i bashkise per
evidentimin dhe azhornimin ne terren te ndertesave ne pronesi apo ne perdorim
te personave fizike e juridike, vendas dhe te huaj qe ndodhen ne territorin e
juridiksionit te bashkise, per te cilet nuk ka te dhena te dokumentuara
♦ Kerkon nga Dega e Tatimeve te Rrethit te dhena suplementare per subjektet qe
jane objekt i tatimit mbi ndertesat dhe taksat e tjera lokale
♦ Evidenton te gjithe subjektet qe i nenshtrohen taksave lokale
♦ Rregjistron te dhenat ne kompjuter per cdo subjekt si me siper
♦ Perllogarit masen e tatimit mbi pasurine dhe te taksave te tjera lokale dhe
ploteson akt detyrimin perkates ne tre kopje, nga te cilat nje ja dergon
tatimpaguesit, nje agjentit tatimor dhe nje ne dosjen perkatese
♦ Rakordon ne fund te cdo muaji me degen e llogarise se bashkise, degen e thesarit,
degen e tatim taksave te rrethit per detyrimet e subjekteve, arketimet e tyre dhe
vlerat e kaluara ne favor te bashkise.
♦ Kontrollon subjektet nepermjet informacioneve, vezhgimeve te drejtperdrejta ne
terren, nepermjet dokumentacionit
♦ Edukon publikun tatimpagues, qe ky i fundit te behet i pergjegjshem per zbatimin
me korrektesi te legjislacionit tatimor
Legjislacioni shqiptar percakton taksat lokale ne llojet dhe ne nivelet e percaktuara
ne ligjin nr.8435, date 28.12.1998 “Per sistemin e tatim taksave ne Republiken e
Shqiperise”. Taksat lokale te cilat percaktohen me ligj jane 13.

­Taksa e regjistrimit –nje here ne momentin e regjistrimit

­Taksa e pastrimit dhe e largimit te mbeturinave – eshte vjetore
­Taksa e fjetjes ne hotel te te huajve – çdo muaj pasardhes
­Taksa e 1 % te xhiros – çdo tremujor
­Taksa e reklames – vjetore, çdo fillim viti
­Taksa e tabeles – vjetore, çdo fillim viti
­Taksa per bageti te therrur ­ mujore
­Taksa per mbajtjen e qenve te luksit – vjetore, çdo fillim viti
­Taksa e regjistrimit per vendbanimin e ri – per çdo regjistrim
­Taksa e parkimit te automjeteve – ditore ose me prenotim
­Takse gjuetie dhe peshkimi amator – vjetore, çdo fillim viti
­Taksa per ndertime te reja – me marrjen e lejes se ndertimit
­Taksa vendore e biznesit te vogel‐dy here ne vit

Per taksat e mesiperme keshilli i bashkise apo komunes ka te drejte brenda mases se
takses se miratuar si me siper te beje ndryshime me masen +/‐ 30%, ne vartesi te
kushteve social‐ekonomike te popullsise, nivelit te bizneseve qe zhvillohen dhe te
nevojave per fonde te bashkise apo komunes.

46
PËRMIRËSIMI I SHKËMBIMIT TË INFORMACIONIT DHE PËRVOJAVE ADMINISTRATIVO­LIGJORE PËR
QËLLIME TATIMORE

Nje nga objektivat e ardhshme per administraten tatimore eshte venodsja e

standarteve te marrjes se informacionit bankar, direkt apo indirekt, per qellime
tatimore. Ne kete menyre autoritetet tatimore mund te shkarkojne pergjegjesite per
rritjen e te ardhurave tatimore ne angazhimin per nje shkembim efektiv te
informacionit me partneret e tyre bankare.

Masat për inkurajimin e formimit të standarteve

Per arritjen e ketij objektivi, duhet filluar me identifikimin e nje numri masash, qe
inkurajojne levizjet ne drejtim te formimit te standarteve. Keto masa ne menyre te
permbledhur do te ishin:

‐ Ndalimi i llogarive anonime

‐ Kerkese per institucionet financiare per te identifikuar dhe klasifikuar klientet e
tyre te zakoshem nga ata rastesore, si dhe per ata persona, te cilet kane hapur llogari
rrjedhese dhe kryejne transaksione ne vazhdimesi.
‐ Rishqyrtim i politikave dhe praktikave qe nuk lejojne autoritetet tatimore te kene
lirshmeri hyrje ne informacionet bankare, direkt apo indirekt, per qellime te
shkembimit te informacionit ne raste te tilla ku perfshihet maredhenie
nderkombetare, te cilat jane objekt per investigimin e evadoreve fiskale, duke
perfshire dhe rregullimet dhe pershtatjet e ligjit dhe akteve nenligjore.
‐ Ndermarrja e iniciativave te pershtatshme per te patur leje hyrje per verifikimin e
aftesise tatimpaguese dhe per qellime te tjera tatimore duke perfshire ndoshta dhe
nevojen e berjes se ndryshimeve te nevojshme ligjore.
‐ Permiresimin e kapaciteteve administrative dhe rritjen e aftesise perpunuese te
sistemit te informacionit.
‐ Hapja e diskutimit se si te zhvillohet vullnetarizmi sipas strategjise per
pajtueshmeri me fiskun, per te mundesuar dhe tatimpaguesit jo‐vulnerabel te
deklarojne te ardhurat qe ata kane fshehur ne te kaluaren duke perfituar nga statusi i
bankave ne ruajtjen e sekreteve bankare per klientet (projekt – amnistite).
‐ Inkurajimi per te permiresuar proceduren e lejehyrjes ne informacionet bankare
per cdo qellim te administrates tatimore.

Vende te zhvilluara dhe ne zhvillim, tashme i kane zbatuar nje sere kerkesash te tilla.
Keshtu, asnje vend anetar i OECD‐se* nuk lejon hapjen e llogarive anonime. Kerkesat
per identifikimin e klienteve jane praktika te perhapura ne cdo vend dhe kerkohen
ne menyre strikte nga autoritetet dhe institutet financiare e bankare ne keto vende.
Shembuj te tille gjen ne vende si Austria, Republika Çeke dhe Hungaria, te cilet kane
ndermarre disa masa per ndalimin e perdorimit te llogarive anonime.
Ndersa ne kerkesen per identifikimin e klienteve ne vende te ndryshme masat e marra
jane zbatuar ne nivele te ndryshme, sipas performances qeveritare qe ka cdo

47
vend ne pergjithesi ne zbatimin e kerkesave reformuese dhe integruese me
standartet europiane.

Disa vende, ne pergjithesi aplikojne parimin e “inkriminimit te dyfishte” per te siguruar

ndihmen e nevojshme ne hetimet mbi elementet dhe grupimet kriminale duke
perfshire ne kete kontekst dhe hetimet per krimet fiskale. Ky parim nuk eshte nje
pengese per shkembimin e informacionit, kur problematikat e krimeve fiskale jane
te njejta ne prezantimet dhe kerkesat per informacion te vendeve te rajonit dhe me
gjere. Por dhe nese keto problematika do te ishin te ndryshme, atehere ky parim do te
duhej te gjente menyra te tjera te peraferta te shkembimit te informacionit duke
gjetur zbatim ne nje baze me te gjere institucionesh, qe kane objektiv evidentimin dhe
luften ndaj kriminalitetit fiskal. P.sh. ka vende qe ne kuadrin e luftes per inkriminimin
e dyfishte perfshijne dhe mashtrimet fiskale. Megjithese, ky orientim nderhyn ne
standartin e termit “inkriminim i dyfishte”, gjithsesi qellimi i sherben objektivit
kryesor, luftes ndaj personave qe kane nje skede kriminale fiskale te dyshimte. Nen
parimin e informacionit sipas specialitetit, informacioni i siguruar mund te kerkohet
te perdoret vetem per qellime te hetimit kriminal. Kjo ne fakt ndikon ne nje perdorim
joefektiv te tij nga vendi qe merr informacionin duke mos e pershkallezuar
shfrytezimin e informacionit nga gjithe infrastruktura e administrates. I vetmi
justifikim do te ishte ruajtja e sekretit per qellime te sigurise kombetare apo
hetimore...Megjithate, ky dikutim mbetet nje sfide e hapur gjithsesi, per vende si
Shqiperia dhe vende te tjera ne zhvillim.

Efektivizimi i shkëmbimit të informacionit në kuadrin e Marrëveshjeve për

eleminimin e taksimeve të dyfishta
E mira e shkembimit dhe shfrytezimit te gjithe informacionit, qe merr nje vend do te
ishte nese ai do te perdorej dhe nga administrata tatimore per te nxjerre “ekstraktin
fiskal”, qe individi i inkriminuar apo mashtruesi fiskal i detyrohet buxhetit per te
pastruar skeden e tij fiskale. Kjo sherben dhe per institucionet e tjera te interesuar, si
prove e qarte e nje veprimi kriminal, me pasoja ndaj buxhetit te shtetit evazionin fiskal.
Ne kete drejtim ky veprim do te ishte ne ndihme te efektivizimit te metesjshem
edhe te paketes ligjore antimafia, te miratuar para disa muajsh ne parlamentin tone.

Informacioni nga vendet e tjera ne drejtim dhe ne interes te buxhetit te shtetit do te

sherbente ne favor te:
‐shfrytezimit te informacionit bankar, sipas hapesirave qe lejojne legjislacionet
respektive te ketyre vendeve. Ne kete kuader Marreveshjet e eleminimit te taksimit
te dyfishte, permbajne pika e vecanta per shkembimin e informacionit. Por, deri me
sot praktikimi i shkembimit te informacionit ka qene i paperfillshem. Kjo eshte nje fakt
i qenesishem, sidomos persa i perket mureve te informacionit ne kete kauder qe
kemi me vendet fqinje. Ka nje hendek te madh informacioni, jo vetem bankar por dhe
fiskal per administratat fiskale midis vendit tone dhe vendeve te tjera te rajonit dhe
me gjere. Marreveshjet e ketij lloji jane detyre e instancave me te larta te institucioneve
qeveritare per te kerkuar venien ne jete te ketyre pikave te
marrveshjeve. Ne keto marreveshje, te ndertuara sipas modelit standart te OECD‐se

48
sanksionohen detyrimet e organeve tatimore te vendeve qe lidhin marreveshjen, për të
shkëmbyer informacione të nevojshme për zbatimin e dispozitave të marrëveshjes. Në
shumë marrëveshje palët bien dakort të shkëmbejnë informacione edhe për persona qe
nuk cilesohen ne marreveshje. Ajo sanksionon detyrimin për përdorimin konfidencial
dhe ruajtjen e sekretit të këtyre informacioneve, njëlloj siç veprohet me informacionet e
brendshme, në përputhje me dispozitat e legjislacionit të brendshëm.
Nje rendesi te vecante, per efektivizimin e pikave te Marreveshjeve eshte dhe
mirekuptimi i konceptit te mashtrimit tatimor, njesoj per gjithe ata qe kerkohet
shkembimi i informacionit.

Nevoja e standartizimit të konceptit të mashtrimit fiskal për vendet e interesuara

Ne pergjithesi, vendet e zhvilluara perdorin te njejtat percaktime per krimet fiskale apo
mashtrimet fiskale. Ne percaktimet e ngjashme qe kane standartizuar vendet e OECD‐
se, mashtrimi fiskal perfshihet ne keto pika, gjithsesi pa u kufizuar vetem ne to, si me
poshte:
‐ Moszbatimi ligjor i dekarimit dhe pagimit te detyrimeve qe percakton legjislacioni
fiskal;
‐ Mosdhenia e informacionit te sakte dhe te plote ligjor, qe realizohet me ane te
deklarimeve periodike dhe qe perfaqeson gjithe transaksionet e te individeve,
pavaresisht nga burimet e ndryshme te te ardhurave;
‐ Organizimi i rezistencave dhe mashtrimeve te dnryshme duke i bere rezistence
autoriteteve fiskale ne mbledhjen e te ardhurave fiskale;

Ajo qe duhet kerkuar te behet nga instancat e larta qeveritare eshte negociimi ne krijimin
e barrierave te strukturuara ne forma te ngjashme organizative, nga te gjithe vendet qe
kane shprehur tashme interesin per zbatimin e parimit te “inkriminimit te dyfishte”. Kjo
do te ndikonte per lehtesimin ne shkembimin e informacioneve te ngjashme dhe
efektivizimin e tyre ne kohe optimale nga administratat qe do i perfitojne keto
informacione.

Nje gjykates apo prokuror i angazhuar zyrtarisht ne procedimet kriminale apo penale
fiskale per persona te inkriminuar dhe qe kane llogari bankare jashte vendit, ne kuadrin
e shkembimit te informacionit dhe ndihmes se ndersjellte midis vendeve mund te
kerkoje te paiset me informacionin qe qarkullon ne kushtet e sekretit dhe
konfidencialitetit sipas nje marreveshje te nenshkruar qe me pare. Ndjekja dhe zbatimi
i ekstraktit qe rezulton nga shkembimi i informacionit do te ndiqet me tej nga oficere te
policise gjyqesore, qe kane detyre zbulimin dhe luften e kriminalitetit fiskal.

Ne zbatim te marrveshjeve, midis shteteve antare te OECD‐se, ndermjet institucioneve

te tyre vendase te autorizuar dhe krijuar per zbatimin e kesaj skeme, sipas parimeve te
reciprocitetit kane krijuar urat e bashkepunimit qe te shkembejne dhe te kene mundesi
per te hyre ne te dhenat bankare, per huara, grante, garanci bankare dhe shkembime
monetare nderkombetare duke ndertuar skema funksionale bashkepunimi efikase qe
kane sherbyer ne shendoshjen e buxheteve te vendeve te tyre ne kete drejtim.

49
Shembuj nga vende të zhvilluara rreth praktikave ligjore për nxitjen e
vullnetarizmit të deklarimeve fiskale (Amnistitë Fiskale segmentare)
Ne shtator te vitit 2001, qeveria italiane miratoi vendimin per fillimin e programit
per riatdhesimin e kapitaleve jashte vendit si dhe te aseteve per individet rezidente
italiane.

Ky program me synim rritjen e te ardhurave tatimore kishte objektiv:

a. Riatdhesimin ne Itali te vlerave te aseteve qe ndodheshin jashte vendit dhe;
b. Deklarimin e ketyre aseteve, pa nevojen e riatdhesimit.

Sipas programit kerkohej prej individeve nje pagese e barabarte me 2.5% te vleres se
asetit te deklaruar (ne kembim te pageses prej 2.5%, shteti do ti jepte ne bono
thesari sa 12% e totalit te vleres se asetit te deklaruar). Individi duhej te plotesonte
gjithashtu, nje deklarate te vecante konfidenciale dhe ta dorezonte ne nje banke
italiane apo ndermjetese, duke legalizuar ne menyre perfundimtare per autoritetet
fiskale asetin individual. Megjithese, ky program nuk vazhdon ende dhe pati jete nga
Nentori 2001 deri ne Maj 2002, ai rezultoi me efekte disa miliardeshe per buxhetin
duke legalizuar ne kete menyre dhe shume asete te individeve dhe nxiti vullnetarizmin
ne deklarim nepermjet menyrave te qarta dhe praktike ligjore. Masa te ngjashme jane
ndermarre dhe per deklarime te individeve me aktivitet brenda vendit.

IRS‐ja amerikane (agjensia per mbledhjen e te ardhurave ne SH.B.A) shpalli ne Dhjetor

2002, se ajo kishte rishikuar dhe azhornuar nje praktike standarte qe ndihmon
agjensite hetimore ne percaktimin e rasteve per individe te caktuar, nese jane objekt
per ndjekje penale apo jo. Ne keto kritere per percaktimin e perzgjedhjes se rastit do
te ndikonin faktore te tille si: derdhja e detyrimeve tatimore sipas afateve ligjore,
zbulimi dhe deklarimi vullnetar i detyrimeve shtese per te paguar, si rrjedhoje e
mosraportmit te gjithe te ardhurave. Ne kete procedure vleresuese dhe perzgjedhese
sipas analizes se riskut, modernizimi i teknologjise ka dhene ndihmen me te
rendesishme ne rritjen e standarteve kualifikuese dhe ekzekutuese te veprimeve te
administrates. Shembuj te shumte ilustrojne standartet e reja, qe po ndihmojne ne
zhdukjen e çoroditjes per vleresimet e periudhave te volitshme te deklarimit
vullnetar te te ardhurave te paraportuara apo aseteve individuale. Masat ndeshkuese
te publikuara ne media apo internet kane shperndare mesazhe te qarta se kjo eshte
nje proces ne ndihme te individeve per deklarime vullnetare. Ashtu si dhe me pare,
praktika kerkon qe tatimpaguesi te kete nje besim te palekundur ne zbatimin korrekt
te marreveshjeve nga administrata. Keto praktika, gjithsesi nuk perfshijne ata
individe qe kane burime ilegale te te adhurave te tyre. Ata jane objekt i ndeshkimit
sipas gjithe akteve ligjore per personat e inkriminuar ku perfshihen dhe kriminelet
fiskale.

Ne Dhjetor 2002, Kancelari gjerman Gerhard Schroeder deklaroi planet per te tatuar
me 25% interesat bankare, ashtu si dhe planet per amnisti fiskale ne ndihme te
rezidenteve gjermane, qe do te deklaronin asetet jashte vendit. Ne qershor 2003,

50
qeveria propozoi nje draft ligjor i cili u ofronte tatimpaguesve nje “urë drejt pastërtise
tatimore”.
Oferta per te kaluar ne kete “ure” do te kishte disa kushte:
‐ tatimpaguesit duhet te deklaronin prej fillimit te vitit 2004, deri perpara fillimit te
vitit 2005 shumen totale te gjithe te ardhurave tatimore, qe mund te jene objekt i
tatimit. Keto te ardhura do te perfshinin nje periudhe deklarimi nga viti 1992 deri ne
vitin 2002.
‐ tatimpaguesit duhet te paguanin brenda 10 diteve pas deklarimit te bere, nje shume
te barabarte me 25% te shumes se deklaruar. Nese shuma e deklaruar do te ishte pas
mbarimit te afatit zyrtar si me siper, shuma e paguar do te ishte e barabarte me 35%
te te ardhurave te deklaruara.
Nese kjo e ardhur kishte te bente me nje forme te evazionit tatimor, shuma per tu
paguar do te ishte sa 60% e te ardhurave bruto te paraportuara dhe 60% te gjithe
shpenzimeve, te cilat jane zbritur si shpenzime te zbritshme nga te ardhurat e
tatueshme. Rregulla te ngjashme u vendosen dhe per raste evazioni ne TVSH dhe
tatimin mbi pasurine.

Per te ndihmuar funksionalitetin e ketyre parime ne te gjitha vendet, qe kane objektiva

te njejta jane organizuar dhe nje sere seminaresh dhe jane botuar materiale te
ndryshme, ne menyre qe shume vende te natyralizohen me idene e lejehyrjes dhe
shkembimit te informacioneve, ne funksion te qellimeve reciproke te administratave
te vendeve te tyre.
Keshtu, ne nje seminar te organizuar ne funksion te ketij qellimi nga OECD,
pjesmarresit e disa vendeve ballkanike dhe vendeve ish‐socialiste nga europa
qendrore e lindore deklaruan se sipas legjislacionit vendas, ata mund te marrin te
dhena nga bankat dhe mund te shkembejne informacion me nje shtet tjeter, me te cilin
kane lidhur marreveshje.

Ne Rusi, egziston nje raportim automatik i bankave per administraten tatimore rreth
transaksioneve te personave dhe individeve per vlefta transaksionesh me te medha
se US$ 10,000. Hapja e numrave te llogarise eshte i lirshem te kryhet nga cdokush,
por mbajtesi i llogarise duhet te prezantoje ne banke karten e identitetit dhe NIPT‐in
e tij. Nderkohe, Rusia mund te shkembeje informacion per te permbushur kerkesat e
nje pale tjeter, me te cilen ka bere marreveshje.
Por dhe ideja e nje amnistie fiskale per riatdhesimin e kapitaleve te investuara jashte
Rusise ka gjetur popullaritet te madh. Ne keto propozime jane perfshire dhe ministra
dhe presidenti, ne menyre qe te krijojne kushte te favorshme per kthimin e kapitalit.
Debati mbi kete teme ka vite qe behet ne Rusi, por deri me sot ka qene vetem ne
kuadrin hipotetik. Ky debat duket se ka marre rruge te mbare, qe pas nje raporti qe
lidhte rritjen e PBB‐se ne vend me riatdhesimin e kapitalit jashte vendit.

Ne zbatim te ketyre pervojave, dhe ne vendin tone jane miratuar ligje te tilla qe luftojne
ne menyre te organizuar elementet kriminale fiskale. Nga ana tjeter vendosja e kufijve
dhe masave shternguese per kryerje transaksionesh jashte kanaleve bankare, ka
ndikuar ne zyrtarizimin ne rritje te te ardhurave te individeve nga nje vit

51
ne tjetrin. Megjithate, raportimi i bankave, si automatik apo dhe me kerkese eshte ne
nivele te kufizuara dhe nuk eshte bere akoma nje faktor ndikues ne rritjen e te
ardhurave tatimore.

Persa i perket debatit te nje amnistie fiskale ai eshte mjaft i vaket dhe i paperkrahur ne
pergjithesi nga asnjera pale e politikes apo nga pjesa inteklektuale e shoqerise civile.
Ndoshta, vete shqoeria civile nuk eshte e gatshme apo e pergatitur te ndeze brenda saj
nje debat te tille. Ky debat, ka gjetur perkrahje per tu kthyer ne nje debat popullor,
vetem ne disa deklarata perkrahese te ish‐presidentit Meidani per zgjidhjen e
problemeve te shumta qe merr persiper kryerja e kesaj amnistie ne vendin tone.
Mendimi im eshte se koha me e pershtatshme do te ishin ndoshta 2‐3 vitet e ardhshme,
kur disa treguese makroekonomike do te jene te prezantuar ne menyre me te sakte.
Koha eshte i vetmi faktor mbeshtetes, qe ka aleat aktualisht debati fiskal ne vend...

52
 KAPITULLI III

SISTEMI AKTUAL TATIMOR, NEUTRALITETI I TË ARDHURAVE DHE INDIVIDI

Kompleksiteti dhe kostua e sistemit aktual tatimor eshte nje nga temat me te
preferuara per tu perdorur nga perkrahesit e reformave tatimore. Ne debatet midis
specialisteve dhe analisteve te rastit konsiderohet se nje nder faktoret ndikues per
kryerjen e evazionit tatimor eshte edhe kompleksiteti i sistemit tatimor. Por, sa e
vertete eshte kjo? Ndoshta ka dhe faktore te tjere? Le te shikojme disa fakte e
analiza...

Kostua e tatimpaguesve
Sistemi aktual pershkruhet nga individet si i paqarte dhe i pakuptueshem per ta. Nga
ky kendveshtrim, ata mendojne se u vijne gjobat dhe detyrimet e shumta, qe ata
detyrohen ti mbartin me mundime te medha. Ketyre individeve, qe perbejne
shumicen e bizneseve te regjistruara u kerkohet nga administrata tatimore te
mesojne volume te tera ligjesh, udhezimesh, rregulloresh dhe shkresash, te cilat u hane
nga koha qe ata e cmojne se u duhet per te nxjerre te ardhura. Dhe mbi te gjitha kete
kohe, atyre u duhet ta harxhojne per te llogaritur e paguar ato taksa e tatime, qe i
paguajne me shume pakenaqesi, megjithese kane detyrimin ligjor, si qytetare per ti
paguar.

Sipas nje studimi te bere nga studioja fiskale Al‐Tax, nje tatimpaguesi te biznesit te
vogel i duhet nje mesatare prej rreth 200 ore pune ne vit (25 dite pune) per te
plotesuar formularet e deklarimit dhe librat fiskale, qe kerkohen per dokumentimin
e transaksioneve te aktivitetit te tij. Kostua e kesaj kohe per keta tatimpaguese mund
te llogaritet ne nje mesatare prej 60 mije leke ne vit. Po te llogaritet kjo kohe per
gjithe tatimpaguesit e vegjel te regjistruar ne organet tatimore kjo kohe do te
rezultonte ne nje mesatare prej 9 milione ore pune ne vit (1.12 milione dite pune)
dhe me nje kosto te kohes se tyre prej 2.7 miliard leke apo rreth 22 milione Euro.
Nese flitet per kompleksitet ne sistemin aktual, ajo priret te rendoje me shume mbi
biznesin e vogel, pasi kjo kategori biznesi nuk arrin dot te perceptoje menyrat e
llogaritjes dhe rezultatin e detyrimeve qe duhet te paguaje. Nderkohe, bizneset e
medha qe kane gjendje financiare me te mire jane ne gjendje te punesojne eksperte per
ti shpetuar ketyre telasheve e praktikave dokumentare tatimore. Por, sido qe te jete dy
jane pyetjet me te rendesishme qe u kerkohet prej tatimpaguesve per ti dhene
pergjigje. Sa eshte barra tatimore ne sistemin aktual dhe mbi ke shtrihet me shume kjo
barre apo si eshte e shperndare ajo?

53
Cila është barra aktuale tatimore?
Shume nga ligjet aktuale tatimore jane ende te paqarta per qytetaret qe duhet ti
zbatojne. Ata shpesh ndihen te pasqaruar per detyrimet qe u takon ti paguajne. Mos
ndoshta ka shume ligje? Mos valle ato jane shume te gjata? Apo jane te hartuara ne
nje gjuhe te pakuptueshme per ta?
Fakt eshte se tatimpaguesit, shpesh ndihen te lodhur dhe nuk kane kohen e ndoshta
dhe edukimin e nevojshem per te kuptuar dhe mbajtur mend gjithe c’fare u duhet per
te qene korrekt me administraten. Me pak se 50% e bizneseve jane ne dijeni te gjithe
ndryshimeve dhe çeshtjeve tatimore. Me pak se 40% e tyre jane ne gjendje te
plotesojne dhe raportojne ne kohe korrekte detyrimet e tyre. Nderkohe barra fiskale
mesatare per nje biznes te vogel llogaritet te jete ne nje mesatare prej 160 mije leke ne
vit. Kjo barre fiskale per bizneset e medha eshte mesatarisht 5 milione leke ne vit. Dhe
per bizneset me te medha te vendit barra fiskale eshte mesatarisht 80 milione leke ne
vit. Natyrisht qe kjo shperndarje e barres fiskale provon se sistemi tatimor aktual eshte
progresiv. Ai taton me shume ate qe perfiton te ardhura me shume. Por, sigurisht qe
kjo shperndarje e barres fiskale midis individeve ka shume hapesira per tu sistemuar,
nisur nga shume kategori qe jane te perjashtuara ende.
Ne fakt, sistemi aktual eshte nje sistem me disa shkalle tatimore, te cilat tatojne ne
menyre mikse si konsumin dhe te ardhurat e individeve. Te pakten, me shume se
50% e individeve tatohen ne baze te te ardhurave qe ata i vetedeklarojne dhe tarifa e
zbatuar mbi ta eshte 5% deri 10% e te ardhurave te tyre. Nese pjesa me e madhe e
ketyre individeve do te futeshin nen nje sistem TVSH‐je, qe do te thote futja e nje
mekanizmi per te lehtesuar barren tatimore te me individeve me te ardhura te pakta
nepermjet sistemit te kreditimit per ta do te kishte prape nje barre te madhe, ajo
burokratike apo oret per te pergatitur dokumentet.

Po kostua administrative?
Administrata aktuale tatimore kryen me te vertete nje pune voluminoze dhe te
pakompensuar si duhet. Megjithe kohen qe harxhojne tatimpaguesit per
dokumentacionin ne nje pjese tjeter kohe ndihmohen falas nga punonjesit e tatimeve,
kohe e cila i redukton kostot e tatimpaguesve ne menyre te konsiderueshme. Fjala
eshte per ndihmen qe u jepet duke i ndihmuar ne sqarimin dhe ne konsulencen per
te plotesuar dhe korigjuar gabimet ne deklarimet e tyre.
Vete administrata tatimore nuk i kushton shtrenjte buxhetit, po te kemi parasysh
koston qe kane administrata tatimore ne vendet e zhvilluara. Ne keto vende per cdo
dollar te mbledhur kemi mesatarisht nje kosto administrative prej 20 centesh.
Nderkohe ne vendin tone, nga 66 miliarde leke te mbledhura nga administrata per vitin
2004 me nje buxhet shpenzimesh administrative prej 1.6 miliard leke na rezulton nje
kosto administrative prej vetem 20 qindarka per cdo lek tatime te mbledhura. Shumica
e kesaj kostoje shkon per pagat e shperblimet e tatimoreve dhe vetem 30% e saj per
qellime investimesh apo kosto te tjera operative. Ne kete mes nuk llogaritet kostua e
punes se tyre per edukimin e vazhdueshem fiskal te qytetareve, detyre qe ata e bejne
vullnetarisht. Kete detyre qe duhet ta beje cdonjeri ne shoqeri, i eshte lene vetem
tatimeve. Megjithate tatimpaguesit shqiptare nuk kane ndonje nivel te kenaqshem
te derdhjeve ne menyre vullnetare te tatimeve. Ky

54
konstatim mbeshtetet ne disa studime e deklarime te eksperteve fiskale vendas per
informalitetin dhe evazionin fiskal shqetesues per vendin.
Vetem nepermjet forcimit te punes te strukturave te saj, administrata tatimore mund
te reduktoje ate pjese te evazionit, qe jane transaksionet jashte sistemit tatimor. Kjo
varet nga fakti se sa pjese te ekonomise informale, apo sa pjese te evazionit dhe
aktiviteteve ilegale do te behen pjese integrale e tarifave tatimore.

Po propozimet për ulje tarifash tatimore?

Oferta per ulje te ketyre tarifave eshte nje perpjekje per te zgjeruar bazen e tatueshme,
me qellim perfshirjen ne te edhe te asaj kategorie qe jane evadoret e djeshem, te cilet
sot hyjne per here te pare ne sistemin tatimor. Nje politike e tille mund te reduktoje
numrin e atyre qe veprojne te fshehur dhe kjo do te ishte nje beteje e fituar ndaj
evazionit.
Por, kjo ulje e tarifave tatimore duhet te kete parasysh dhe baza mbi te cilen gjen
zbatim sistemi aktual. Ne kete sistem perfshihen si ato biznese qe jane baza e TVSH‐
se, po ashtu dhe pjesa e bizneseve qe jane te perjashtuar nga TVSH‐ja. Keshtu, ata qe
jane te perjashtuar nga TVSH‐ja nuk paguajne as TVSH dhe as tatim fitimi, ndersa
furnitoret e tyre po. Nderkohe, tatimpaguesit qe jane te regjistruar ne TVSH e paguajne
ate kur mallrat e tyre i shesin ne treg. Por, ne fakt ketu ndikon vete tarifa e TVSH‐se
prej 20% qe detyron tatimpaguesin e perjashtuar tu shmanget tatimeve. Per nje tregtar
pakice me nje norme fitimi deri 20%, perfitimi nga shmangia e tatimit eshte afersisht
sa 1% e vete fitimit. Kjo eshte arsyeja pse ata qe jane te perjashtuar nga skema e TVSH‐
se duhet te jene pjese integrale ne skemen e saj dhe te perdorin kreditimin e TVSH‐se
se faturave te blerjes, si pjese e nje sistemi kompleks qe ka nevoje per cdo mekanizem
te tij, qe te funksionoje ne rregull.

Efektet te të ardhurat
Pergjithesisht, propozimet e bera nga reformuesit e sistemit synojne realizim te
ardhurash neutrale. Por, asnjehere nuk eshte bere ndonje vleresim i studiuar, se cila
do te ishte shkalla tatimore me e pershtatshme per te arketuar te ardhurat e
mundshme optimale me kete nivel zhvillimi shoqeror dhe kete nivel kualifikimi dhe
edukate ne pune te administrates tone. Sipas mundesive qe na ofron sistemi aktual
tatimor, duke mare parasysh dhe perjashtimet tatimore (duke perfshire perjashtimet
nga tatimi mbi te ardhurat, TVSH‐ja, akciza) shkalla optimale tatimore do te ishte
15%, te pakten 5% me poshte se tatimi mbi fitimin dhe TVSH‐ja. Natyrisht, qe nje
shkalle e tille nuk eshte pjese e nje mendimi apriori, por duhet te perllogaritet dhe
provohet me se miri ne kushtet praktike te administrimit tatimor. E them kete pasi
kjo shkalle tatimore duhet te perfshije dhe bazen e atyre tatimpaguesve qe deri me
sot nuk deklarojne dhe paguajne. Keta jane gjithe individet qe ne nje menyre apo
tjetren perfitojne te ardhura dhe nuk i deklarojne dhe te paguajne detyrimin tatimor.
Duke patur parasysh kete, natyrisht dhe vete sistemi aktual i kontabilitetit duhet te
kete parasysh pershtatjen me kete shkalle te njejte tatimore, per te bere azhornimet
e nevojshme ne lidhje me shpenzimet e pazbritshme dhe me amortizimin e aktiveve.

55
Eshte e rendesishme te themi qe nje numer tatimesh bazohen mbi konsumin. Cdo
ndryshim i shkalles tatimore ka nje efekt te dukshem edhe ne shperndarjen e te
ardhurave sipas klasave shoqerore. Ne kete kuader edhe ky ndryshim qe permendem
me lart ka efekte te ndryshme ne shperndarjen e te ardhurave ne tipin e familjes
shqiptare dhe brezave te saj, po ashtu si dhe ndryshimi qe egziston sipas klasave
shoqerore.

Nese kemi parasysh te ardhurat sipas klasave shoqerore kjo ka te beje kryesisht me
tatimin mbi te ardhurat qe aplikohet mbi to. Po te bazohemi mbi shkallen tatimore prej
15% dhe ta perdorim ate ne raport me te ardhurat ne dispozicion si nje mase matese,
individet e varfer do te perjetonin nje ulje te te ardhurave nga 3% deri 5%, ndersa
individet e klases se mesme do te perjetonin nje ulje te te ardhurave ne nivelin
e 2% deri 4%. Nderkaq, klasat e pasura me te ardhura te medha do te perfitonin te
ardhura deri ne nivelin e 10%. Ky efekt do te ishte me i dukshem nese neutraliteti i te
ardhurave do te arrihej nepermjet perjashtimeve te vogla sesa duke aplikuar shkalle
ne perqindje te larta.
Nese kemi parasysh te ardhurat te shperndara sipas brezave te shoqerise, propozimi
per te zhvendosur barren tatimore nga tatimi mbi konsumin ne tatimin mbi te ardhurat
do ta kalonte kete barre ne fakt ne shtresat e ndryshme shoqerore. Shkalla tatimore e
perbashket prej 15% megjithese do te kishte nje baze te tatueshme bazuar mbi
konsumin, ajo gjithashtu do te jete dhe nje baze per tatimet mbi te ardhurat e
individeve. Barra tatimore do te zhvendoset me ngadale nga konsumi individual te
paga dhe kapitali. Duke qene se individet e pasuruar rishtazi zoterojne tashme
kapital, barra do te tentoje te zhvendoset mbi keta individe.

Zakonisht, individet ne moshe te re, te cilet fitojne te ardhura dhe krijojne kursime dhe kapital
me shpejt se te tjeret mund te kene perfitime relativisht me teper se te tjeret nga tatimet,
ndersa kapitalistet me te vjeter dhe klasa e mesme u duhet te mbajne nje barre me te madhe.
Megjithate, dhe individet e pasur nuk do te kene nje barre tatimore te larte, nese do te arrijne
te realizojne qarkullim te kapitalit te tyre ne shume sektore te ekonomise dhe mundesive qe
ofron shoqeria civile duke bere ne kete menyre nje zinxhir qarkullimi per te perfituar nga
mundesite ligjore per sa me shume lehtesira. Sa me teper mundesi te krijojne per te hyre
neper labirinthet e mundesive ligjore tatimore, aq me te lidhur ngushte do te behen me
mundesine per te perfituar te paret. Cdo brez individesh krijon mundesite e tij te perfitimit te
lehtesirave fiskale, te lidhura ngushte dhe me zhvillimin ekonomiko‐shoqeror te vendit.

PASOJAT SOCIALE NGA NDRYSHIMET NË TVSH

Nga fundi i viteve ’60 TVSH‐ja është bërë taksa kryesore e konsumit në mbi 120
vende të industrializuara dhe në zhvillim. Futja e TVSH‐se në mesin e vitit 1996 edhe
në Shqiperi mund të konsiderohet si ngjarja me e rendesishme në evolucionin e
struktures tatimore shqiptare.

56
Megjithe arsyet specifike te cdo administrate në pershtatjten e TVSH‐se, të ardhurat
nga ajo janë të ndryshme nga njeri vend në tjetrin. Argumenti kryesor për këtë
ndryshueshmeri është se një TVSH e hartuar në mënyrën e duhur për kushtet e
zhvillimit ekonomik të vendit i rrit të ardhurat tatimore duke mbajtur një kosto
ekonomike dhe administrative të ulet në raport me koston për arketimin e të
ardhurave nga taksa të tjera mbi konsumin. Ne një nder studimet e FMN‐se mbi
efektin qe vjen nga aplikimi i perqindjes se shkalleve të TVSH‐se është verejtur se
mund të grumbullohen mesatarisht rreth 0.4 % të PBB‐se të ardhura tatimore për
cdo 1% shkalle tatimore. Në vendet e industrializuara pjesa e të ardhurave nga TVSH‐
ja kap 20% ‐ 40% të totalit të të ardhurave tatimore apo 5% ‐ 8% të PBB‐se. Ndersa në
vendet në zhvillim edhe pse ajo nuk është në këto nivele perqindje zë një peshe të
konsiderueshme të të ardhurave tatimore.
Një TVSH e pershtatur mbi kushtet specifike ekonomike kombetare siguron
gjithashtu një neutralitet në fushen e tregtise se jashtme nepermjet mostaksimit të
eksporteve dhe trajtimit të importeve mbi një mesatare te prodhimeve brenda
vendit.

Shtrirja e TVSH­se në “zonat e thella”

Ka një mendim të perbashket se një TVSH është bërë “e mirë” kur ajo mbulon një
numer sa me të gjere tatimpaguesish dhe aktivitetesh apo thene ndryshe eshte nje
piramide me baze sa me te gjere. Me thjesht, kjo do të thote që prodhuesit, shitesit
me shumice dhe shitesit me pakice duhet të jenë në pjesen derrmuese të tyre
aplikues të ligjit të TVSH‐se.

Duke hedhur nje veshtrim ne vendin tonë, zbatimi i TVSH‐se nisi kryesisht për
subjektet prodhuese te medhenj, si dhe importuesit dhe tregtuesit e mallrave me
shumice. Perpjekjet e metejshme të administrates tatimore u shtrine në zgjerimin e
bazes se subjekteve që duhet të regjistroheshin në TVSH nga permbushja e kriterit te
realizimit të xhiros mbi 8 milion leke (mbi 63,000 €uro) brenda një viti fiskal. Ky kriter
është i zbatueshem për cfaredo lloj aktiviteti që nga prodhuesit deri te shitjet me
pakice.

Disa vende të tjera që e kanë nisur me zbatimin e TVSH‐se si në rastin shqiptar e

kanë zgjeruar aplikimin e tij dhe në shitjet me pakice. Këto vende perfshijne
Argjentinen, Perune dhe vendet frankofone të Afrikes (që filluan me taksimin e tipit
francez mbi prodhimin). Në këto vende u verejt se aplikimi i TVSH‐se vetem tek
tatimpaguesit me aktivitete prodhuese po shtremberonte politiken e neutralitetit
tatimor dhe favorizonte aktivitete të tilla si: produktet e luksit dhe akcizes, importuesit
dhe furnizuesit e medhenj të sherbimeve të ndryshme. Kjo shkaktonte një
shperndarje të pabarabarte të barres fiskale dhe efekte regresive të TVSH‐se në lidhje
me konsumin. Si pasoje, krijoheshin dhe probleme të mprehta (kur prodhuesit shisnin
direkt të shitesit me pakice apo te konsumatoret perfundimtare ose krijonin kanalet
direkte te tyre të shperndarjes).
Në dallim nga zgjerimi i zbatimit të TVSH‐se, kur perfshihen dhe shitjet me pakice,
probleme si ato të mesipermet minimizohen. Neutraliteti fiton terren, pasi taksa në

57
këtë mënyrë zhvendoset sa me afer konsumatorit perfundimtar. Prodhuesit apo
shperndaresit nuk mund të jenë të percaktuar dhe vlerat e tatueshme janë gjithnje të
njejta me cmimet aktuale. Ne kete menyre nuk është shkalla në të cilen TVSH‐ja është
vendosur ajo që percakton numrin e tatimpaguesve, por masa e perjashtimit të
subjekteve te biznesit të vogel. Për me teper, ky perjashtim nuk është i kushtueshem
në kuptimin e të ardhurave të humbura, pasi bizneset e vogla të perjashtuara do të
vazhdojne të paguajne TVSH‐në për blerjet që kryejne.
Nese për shtrirjen e TVSH‐se deri te shitjet me pakice ka me shumë debatime
mendimesh dhe opinionesh te ndryshme, per zgjerimin e TVSH‐se në sektoret e
sherbimit publik ka pak mendime apo debat. Fakt eshte se shumë vende europiane
nuk i taksojne aktivitetet që kryejne organizmat e shtetit me mendimin se nuk ka
kuptim të ngarkohen me TVSH aktivitete të tilla (të perjashtuara nga pagesa e TVSH‐
se) kur kjo do të kerkoje vetem rritje fondesh, pra rritje të shpenzimeve buxhetore.
Por, praktika për ato vende që nuk i perjashtojne nga pagesa e TVSH‐se këto lloj
furnizimesh ka qene e shoqeruar me rritje të pergjegjesise dhe transparences se
veprimeve të organizmave shteterore.

Kohet e fundit në disa nga vendet europiane ka nisur një praktike e re e taksimit të
sektoreve të sherbimit publik. Një sektor, në te cilin po zbatohet një politike ndryshe
jane sherbimet postare, të cilat në fund të fundit futen në konkurencen e perditshme
si konsumatore te letres, gazetave apo periodiket e blere nga private apo kur kryejne
shperndarjet e postes me transportues që vijne po nga sektori privat. Aplikimi i
TVSH‐se në sektorin publik (i nderthurur me subvencione) ka avantazhin e
konfrontimit të politikëbërësve më drejtperdrejt me koston e nderhyrjes se shtetit.

Une vleresoj mendimin se nese TVSH‐ja nuk administrohet fuqishem mund të

degjeneroje në një takse që deformon sistemin tatimor, që frenon rritjen e
ekonomise dhe specializimin e sektoreve të saj duke u kthyer në një takse (peshe)
mbi xhiron e grumbulluar në zinxhirin e qarkullimit.

RREZIQET NGA NDRYSHIMET NË SKEMËN E PENSIONEVE

Punonjësit që janë kontribuesë aktivë, si te skemes se pensioneve publike edhe private

gjithsesi duhet te kene kujdes nga rreziqe qe mund tu kanosen perfitimeve nga
pensionet. Rreziqe te tilla mund te jene:
‐ Ndryshimet politike. Mundesia e ndryshimit te rregullave te lojes mund te sjellin
ndryshime ne nje menyre te tille ku perfitimet mund te behen me te vogla nga sa
ishin premtuar.
‐ Kontribute te pakta. Kjo mundesi egziston nga ngushtimi i bazes se kontribuesve
dhe pagesa ne nivele te ulta te kontributeve.
‐ Jetegjatesia e perfituesve eshte nje rrezik tjeter, kur perfituesim mund te jetoje duke
marre perfitime mbi nivelin e kontributeve apo mesatares se llogaritur per te perfituar.

58
‐ Inflacioni eshte nje tjeter rrezik duke prishur dhe cbalancuar gjithe fondin e
perfitimit te pensioneve.

Ndoshta ka dhe rreziqe te tjera, por une mendoj se sadoqofshin ato dhe sado te
paralajmeruar te jemi per rreziqet qe na kanosen asnje skeme pensionesh nuk i
shmang dot gjithe rreziqet qe mund te dalin. Megjithese skemat e pensioneve publike
mbulojne perfitimet e atyre qe jetojne (nje lloj tip sigurimi jete), ne rastet e pensioneve
per paaftesi dhe raste te tjera qe jane objekt per perfitime jane pjese e skemes se
pensioneve publike.

Nese merret nje vendim per te privatizuar pensionet duhet te merret parasysh qe
punonjesit duhet te jene te mbuluar me sigurim per jeten, paaftesine dhe ndihmen
sociale per papunesine. Mbrojtesit e skemes se pensioneve private thone se
pjesmarresit e saj do te perfitonin me shume nese kontributet e tyre do te
investoheshin ne bono thesari, obligacione shteterore apo letra te tjera me vlere, qe
jane ne qarkullim ne tregjet financiare. Nje argument qe ngrihet shpesh per
favorizimin e idese per privatizimin e pensioneve eshte dhe mendimi i zhvillimit te
tregjeve te kapitalit ne vendet ku ai eshte i dobet apo inegzistent.Por, investimi i fondit
te pensioneve ne keto vende me tregje te pastabilizuara do te sillte me shume pasiguri.
Per kete arsye, operatoret e kesaj fushe shpesh i kufizojne investimet e fondit te
pensioneve vetem ne bono thesari.

Ne Kili, ne vitin 1981 u reklamua nje eksperiment per privatizimin e skemes se

pensioneve dhe investimi i fondit te tyre u realizua vetem ne bono thesari afatshkurtra
dhe me pas nje pjese e mire e fondeve eshte kliente e fuqishme e bonove te thesarit
afatgjata. Ne Meksike, para disa kohesh u krijuan disa fonde private pensionesh qe u
investuan ne favor te uljes se borxhit te brendshem. Investimet nderkombetare jane te
ndaluara gjithsesi, si ne Meksike po ashtu dhe ne Kili. Por, a duhen orientuar kursimet
e individeve te nje vendi ne kete menyre? Megjithese, fondet private premtojne
perfitime te medha, pasi ato investojne fondet e pensioneve ne aksione ne bursa
financiare, rreziqet e falimentimit te tyre egzistojne. Gjithsesi, eshte e nevojshme qe
nga shuma totale e fondit te grumbulluar te zbriten dhe kostot administrative, te cilat
jane me te larta per skemat private sesa per ato publike. Ne Holande, shpenzimet
administrative vjetore jane te vbarabarta me 1% te shumes se kontributeve. Keto kosto
jane shume me ndryshe per vende te pazhvilluara apo ne zhvillim e siper.

Rreziqet politike
Llogarite individuale qe hapen nga individet sipas skemes se privatizimeve jane
pergjithesisht te mbrojtura nga rrisqet politike, por privatizimi nuk mundet ta
eleminoje fare kete rrisk. Qeverite ndonjehere vendosin taksa mbi fondet e pensioneve,
miratojne akte nenligjore qe ndikojne mbi vlerat e obligacioneve dhe bonove te
thesarit dhe rregullojne fondet ne ate menyre qe ato mund te mos jene gjithnje ne
interesin e kontribuesve. Ne sistemin aktual te sigurimeve nuk mendohet se ka
rrezik, pasi punonjesit e sotem mbeshtesin financiarisht nepermjet

59
kontributeve pensionistet me mirekuptimin e te ardhmes qe ata do te ripaguhen nga
punonjesit e te nesermes. Por, per punonjesit e sotem nuk ka asnje menyre
efektivisht per te bere marreveshje dhe te kontraktojne me brezat e ardhshem,
keshtu qe nje frike egziston. Frika behjet akoma me e forte nese raporti i atyre qe dalin
ne pension rritet mbi mesataren, si nga shkaqe ndryshimesh demografike, po ashtu
dhe nga politikat e nxitjes per pensione te parakoshme per moshat e mesme. Nga njera
ane, nje rritje ne numer te pensionisteve dhe punonjesve ne moshen prane pensionit
shkakton nje rritje te numrit te atyre qe mbrojne sistemin e pensioneve egzistues.
Nje rrezik tjeter politik mund te jete si pasoje e ndryshimit te rregullave te zbatimit
te skemes duke rritur shumen e kontributeve per te paguar te nje grupi ne favor te
nje grupi tjeter perfituesish. Kjo mund te ndodhe ne ato raste kur nuk ka rregulla te
percaktuara qarte per ndarjen e raportit kontribut‐perfitime. Ky rregull nuk do te thote
se shkalla e perfitimeve te punonjesve me te ardhura te pakta do te jete e njejte me te
punonjesve me te ardhura te lart. Punonejsit me te ardhura te pakta pergjithesisht nuk
jetojne shume vite dhe keshtu si kompensim pensionet qe perfitojne duhet te
zevedndesojne nej pjese te mire te kontributeve te pagura nga ta.

Sigurimet dhe inflacioni

Kur punonjesit dalin ne pension dhe fillojne te terheqin kursimet e grumbulluara, ata
kerkojne me shume se sa nje kthim normal te vleres se parave qe kane derdhur si
kontribute. Ata kerkojne gjithashtu garanci qe kontributet qe ata kane derdhur te
jene te mbrojtur nga zhvleftesimi si pasoje e inflacionit. Pensionet publike e
garantojne kete automatikisht, ndersa llogarite individuale te sigurimeve private
mund ta bejne kete vetem nese ato transformohen se pari ne pensione vjetore reale.
Nje pension vjetor eshte nje seri pagesash te bera ne intervale te rregullta qe vazhdojne
derisa ngjarja specifike ndodh. Kjo ngjarje specifike eshte p.sh. vdekja e
kontribuesit.
Nje shembull tjeter mund te qatesoje akoma me tej diskutimin. E zeme sikur, nje
punonjes qe del ne pension ne moshen 65 vjecare, me nje rroge prej 1.000.000 leke
ne vit ne vitin fundit dhe qe ka grumbulluar nje shume kontributesh prej 10.000.000
leke ne nje llogari private pensioni. Perpara daljes ne pension, ai ose kompania
private e sigurimeve i zhvendos fondet e tij ne investim afatshkurtra obligacionesh apo
dhe ne bono thesari. Supozojme se keto bono kane nje siguri te perfitimit te 1% ne vit
te shumes duke mbajtur konsideruar ne nivele konstante, si indeksin e cmimeve
te konsumit, po ashtu dhe inflacionin. Individi ne shembullin tone i perket grupit
shoqeror qe ka nje jetegjatesi rreth 20 vite mbi moshen 65 vjecare qe del ne pension.
Megjithate, kjo eshte nje mesatare jetegjatesie, pasi ner kete grup ka individe qe
jetojne 70 vite e ka te tjere qe kalojne 80, 90 e madje dhe 100 vite jete. Cdonjeri nga
keta individe jetegjate do ti duhet te perballet me rrezikun e kalimit te shumes se
kontributeve te derdhura prej tij ne vitet e punes. Nje individ mund ta kufizoje kete
rrezik duke zgjedhur nje nivel jetese me standart te ulet.
Punonjesi i shembullit tone, qe ka grumbulluar nje shume prej 10.000.000 lekesh
mund te bleje nga ofertat e skemes private nje pension vjetor te perjetshem, i cili eshte
i pagueshem ne fillim te cdo viti ne shumen 540.000 leke, duke zbritur vleren e

60
kostos se administrimit. Me inflacionin zero perqind, fuqia blerese e shumes se
pensionit vjetor mbetet konstante. Nese niveli i inflacionit do te ishte 4 perqind ne
vit, pagesa nominale do te behej 760.000 leke, por fuqia blerese do te binte. Ne vitin e
10‐te ajo do te arrinte ne nivelin 530.000 leke dhe ne vitet e ardhshme akoma me
poshte. Pensionisti eshte me mire me nje pension vjetor nominal sesa ti indeksohet
pensioni sipas normes vjetore te inflacionit per 10 vitet e para.
Por, nevoja per mbrojtje kunder inflacionit eshte nje mundesi qe duhet te zbatohet e
lidhur me shkallen e rritjes se prodhimit te brendshem. Nese do te kete rritje te
prodhimit te brendshem me te madh se rritja e indeksit te cmimeve, kjo do te
ndikonte ne rritjen e fuqise blerese per cdo perfitues te ardhurash, por per
pensionistet qe zakonisht perfitojne te ardhura te pakta kjo do te ishte akoma me
pozitive.
Blerjet e paketave te pensioneve vjetore perballn nje rrezik tjeter dhe kjo do te ishte
mundesia e nje situate te pazakonte ne tregun e vleres per asetet, normat e interesit.
Kjo do te mund te zgjidhej me pranimin e nje perqindje mesatare te perfitimit qe nuk
varet nga viti i daljes ne pension. Forma te tjera kombinimi e bashkepunimi mund te
gjenden dhe te zbatohen me sukses, duke reduktuar rreziqet qe ndeshen shpesh ne
zbatimin e skemave te pensioneve.

EFEKTET EKONOMIKE NGA PAVARËSIA E GJYQËSORIT DHE GJYKATA FISKALE

Nese gjykatesit do te jene te varur nga titullaret e institucioneve publike zbatimi i

ligjeve do te vazhdoje te jete i pamundur dhe ne vend te tij do te vazhdojme te kemi
ligjin e personave. Nje sistem gjyqesor i pavarur eshte kushti kryesor per realizimin e
skemes universale te zbatimit te ligjeve nga te gjithe dhe ne menyre te barabarte.
Por, faktor i nje rendesie mjaft te madhe mbetet, qe nder faktore te tjere dhe
pavaresia e gjyqesorit te ndihmoje per rritjen e zhvillimit ekonomik, sidomos per
traditen dhe kulturen aktuale ne vendin tone. Gjykates te pavarur jane jo vetem nje
faktor kyc per zbatimin e ligjit, por nga ana tjeter ata jane dhe nje themel ne sigurine
e ruajtjes se ligjshmerise se gjithe jetes ekonomiko‐shoqerore.

Vendimet e gjyqësorit janë shpesh vendime kolektive të tre apo më shumë

gjykatësve. Këto vendime zakonisht janë subjekt i apelimeve në shkalle me te larta.
Nese njera nga palet nuk gjen realizimin e kerkeses se saj ne shkallen e pare, ajo i
drejtohet nje shkalle me te larte, e cila ka kopetence per kthimin per rishqyrtim te
ceshtjes. Supozohet qe gjykatesit ne shkallet e larta jane shume me te kualifikuar dhe
objektive se ata ne shkallen e pare e gjykimit. I gjithe ky proces gjykimi duhet te
zbatohet nen kushtet e nje transparence te plote. Nese transparenca ne gjithe keto vite
do te kishte qene ne nivelet e saj normale cdo shtetas do te kishte mundesine te
krahasonte vendimin e dhene me ate c’fare ligji e quan te vlefshme. Por, nese kjo nuk
eshte bere atehere, kjo transparence duhej te gjente pasqyrim ne relacione
shpjeguese te lidhura me ceshtjet per gjykim. Te gjitha keto te gjithe ne nuk i kemi

61
ndjere apo konsatuar. Ne fakt, kjo do te ishte hapja e nje rruge te re per rritjen e
pavaresise se gjyqesorit.
Nese e konsiderojme pavaresine e gjyqesorit si nje kuptim per te realizuar zbatimin
sa me korrekt te ligjeve, atehere do te duhet qe gjykatesit te garantohen nga cdo
mundesi varesie dhe ndikimi, qe i ve perballe presionit, duke filluar nga konfliktet
partiake e duke vazhduar deri tek ato midis institucioneve qeveritare. Qellimi i
gjyqesorit duhet te mbetet zbatimi i ligjit dhe jo interesi i personave te tjere apo
imponimi i vullnetit te autoritetit te qeveritareve. Ky qellim duhet te kete lidhje me
faktorin e ruajtjes se integritetit te tyre per te mos patur pasoja qe kane si shkak
vendimet e dhena prej tyre (te pezullohen nga detyra, te paguhen me pak apo te
ngarkohen me gjykime te ceshtjeve te dores se dyte). Ajo qe kerkohet nga ta eshte
gjykimi i paleve me respekt, duke ndare argumentet e pershtatshme nga te
papershtatshmet dhe dhenien e vendimit ne nje kohe te arsyeshme ne lidhje me
nenet e ligjit. Por, asnjehere standarti i vendimeve te tyre nuk duhet te preket nga
preferencat personale apo nga simpatite dhe antipatite ndaj paleve ne gjykim duke
qene te pergjegjshem per ligjin qe zbatojne. Natyrisht qe ketu nuk flitet per gjykates
qe marrin vendime, te cilat nuk jane ne perputhje me misionin e tyre te shqyrtimit.
Liria e veprimit qe ka ne dispozicion gjyqesori eshte e lidhur me reformen
institucionale konkrete qe ben ndarjen e kopetencave midis segmenteve te sistemit
gjyqesor. Ky moment duhet te jete pjesa me e sinqerte e procesit ne kerkim te gjetjes
se balancave. Nese flasim per segmentin e gjyqesorit qe ka te beje me problemet
fiskale, atehere gjykimi shkon me tej se nje ceshtje civile e zakonshme. Pergjithesisht,
gjykatat fiskale zgjidhin kerkesen e paleve qe e kane te nevojshme justifikimin apo
sqarimin e nje sjellje te kaluar. Kjo zgjidhje kerkohet nga vendimet e gjyqtareve, qe
zakonisht jane gjyqtare te vetem. Ne kete kendveshtrim qendrimi i gjyqtarit eshte
boshti thelbesor per ceshtjet e kerkuara nga palet per tu zgjidhur.
Ky gjykim i veshtire ka momente, qe duhen mbajtur ne konsiderate, nder te cilat me
kryesorja do te ishte baza me e gjere e pregatitjes fiskale, per te qene ne korent te
situatave me te fresketa ligjore. Keshtu, ne nje gjykim per ceshtje qe kane te bejne me
problemet fiskale interpretimi juridik i problemit eshte pjesa e zakonshme e punes.
Nderkohe, nese nje ceshtje e tille gjykohet pa largpamesine ekonomike te situates
atehere do te thoshim se gjykimi ka deshtuar se qeni i drejte. Ne shume vende,
efektet ekonomike e nje gjykate fiskale jane ato qe diktojne gjithe logjiken e proceseve.
Natyrisht, qe kete logjike gjyqtaret e perdorin dhe per situata te tjera civile, por
problemi i konflikteve administrate‐tatimpagues eshte i nje natyre te vecante. Ne nje
kohe kur mashtrimi fiskal eshte nje semundje masive e te vepruarit nga sipermarresit
dhe kur korrupsioni eshte nje forme kolektive joshjeje nuk mund te thuhet se te
gjykosh sipas ligjeve e ke kryer misionin e gjyqtarit fiskal. Te gjykosh sipas ligjeve eshte
padiskutim qellimi kryesor, por c’fare mbetet te gjykosh kur ligji nuk zbatohet ne
menyre masive dhe aq me teper si mund te pritet te zbatohet drejt nga nje administrate
me problemet e saj te zhvillimit dhe permiresimit te cilesise dhe e pandihmuar nga
segmente te tjera te administrates publike ne ndihme te mbledhjes se tatimeve
me sa me shume informacion dhe objektivitet.
Ne kete kontekst do te ishte shume me mire qe mekanizmat ligjore per gjykaten fiskale
te fillonin te pershtateshin per ato “hallka te dobeta”, qe ndikojne ne rastet e

62
gjykimit te saj. Kjo do te thote se legjislacioni juridik, per raste te konflikteve fiskale
duke qene se nuk ka asnje tradite interpretimesh dhe ceshtjesh te trajtuara, duhet te
filloje ne krijimin e stafit te fiskalisteve me te pergatitur ne ndihme dhe bashkepunim
te ngushte ne fazat fillestare me gjykates te kualifikuar ne trajtimin e ketyre
ceshtjeve.
Marrja persiper e nje reforme te tille kerkon nje studim te hollesishem mbi efektet
ekonomike te saj. Gjykatesit e kesaj kategorie duhet te dine ne menyre te detajuar se
c’fare mbikosto do te kishte nese gjykimi do te ishte thjesht mbi bazat juridike te
studiuara nga literatura, kur konfliktet fiskale kane shume me teper nderthurje me
elemente te shumte dhe te komplikuar te te shkuares ekonomike. Gjykimi i ketyre
ceshtjeve, ne rastin kur individet nuk jane vene asnjehere ne menyre te barabarte
perpara ligjit per te deklaruar te ardhurat e perfituara ne gjithe keto vite do te ishte
nje gjykim qe nuk do te merrte ne konsiderate barazine e shtetasve para ligjit njesoj,
qe eshte boshti i nje gjyqesori ne cdo vend.

Pyetja qe une shtroj eshte kjo: A ka ndonje instrument qe ti beje gjykatesit te punojne
sipas kerkesave te drejtuesve te tyre?
Nese do te benim ndonje anketim me njerezit, per te dhene mendimin e tyre ne lidhje
me korruptimin e sistemit gjyqesor, rezultati me i mundshem do te ishte nje opinion
negativ. Por, nese do te benim nje anketim per te pare se sa eshte niveli i mitdhenies
nga biznesi per gjyqesorin, per te ndikuar ne vendimet gjyqesore ne lidhje me ta,
atehere opinionet do te ishin ne masen me te madhe pro idese se cdo firme kerkon te
korruptoje gjykatesit e ceshtjeve qe ato kane ne gjykim. Ky vleresim i opinionit
shpreh ate tregues te matshem nga qytetaret, qe ndihet nga vendimet qe gjykata jep ne
ceshtjet midis sipermarresve dhe administrates. Ka patur shume pak raste, ku gjykata
eshte thelluar ne verifikimin dhe vleresimni real te problemit duke mos e pare te
lidhur ngushte me momentin apo rastin, por te lidhur dhe me evazionin e perseritur,
por dhe me te ardhurat e padeklaruara qe vihen si garanci nga keta biznesmene per
fitimin e ceshtjes. Natyrisht, qe korrupsioni i gjyqtareve eshte rezultat i shkalles se
funksionimit te mekanizmave gjyqesore. Megjithese ka mungese te dhenash ne kete
drejtim supozohet se korrupsioni i gjyqesorit shenon nje nivel te larte, po te marresh
per baze mosfunksionimin e tij si duhet.
Nese thellohemi ne analizimin e ketyre treguesve, te cilet kane lidhje me njeri‐tjetrin
do te mund te gjenim dhe instrumentat, qe duhen perdorur per funksionimin e
gjykates fiskale. Problemet qe karakterizojne periudhat neper te cilat ka kaluar dhe
kalon vendi jone jane elementet qe nevojiten per ti bere sa me efektive keto
instrumenta ligjore.
Megjithate, praktika boterore ka provuar se mbi te gjitha nevojitet nje pavaresi reale
e gjyqesorit. Kjo pavaresi mund te nxite rritjen ekonomike nepermjet kanaleve te
ndryshme, nje nder te cilet eshte reduktimi i korrupsionit.
Nderkohe, krijimi dhe funksionimi i nje gjykate fiskale nuk duhet te jete thjesht nje
deshire dhe produkt i reformave te nxituara, por nje rrjedhoje logjike, qe duhet
ngritur mbi nje gjyqesor te pavarur dhe me standarte te qendrueshme te punes se tij.

63
4 “STINËT” E KOSTOS SË QEVERISJES

Prelud

Ka dy rrugë për individët të grumbullojnë mirëqenie dhe pasuri: ose të prodhojnë,

ose të grabitin. Qytetërimet më të zhvilluara kanë ecur përpara duke prodhuar apo
kryer shërbime dhe i kanë shkëmbyer ato me të ardhura. Kjo mënyrë e grumbullimit
të të ardhurave ndihmon si partneritetin e sipërmarrjen, po ashtu dhe mirëqenien e
shoqërisë. Por, ndonjëherë rregullat e ndonjë kohe i lejojnë njerëzit të ecin përpara
duke “grabitur” ç’farë kanë prodhuar të tjerët. Kjo mënyrë jo vetëm nuk gjeneron të
ardhura shtesë, por konsumon burimet dhe si rrjedhojë ul mirëqenien e shoqërisë.
Në botën moderne ka ndodhur të përdoret vetë qeveria për grabitje nga individët që
janë pjesë e saj. Sasia e burimeve që u jepen lobingjeve qeveritare, fushatave të
zgjedhjeve dhe favore të formave të ndryshme që bëhen nga zyrtarët e qeverisë janë
të lidhura direkt me lehtësimin që u bën qeverisja fitimeve personale (apo grupeve të
interesit) duke rritur shpenzimet e grupeve të tjerë. Akoma më tej, kur qeveria dështon
në dhënien e projekteve publike përfituesit të parë pa shkelur rregullat e vendosura,
njerëzit do të nxiten të harxhojnë më shumë kohë duke u përpjekur të organizohen
dhe lobizohen, sesa të rritin prodhimin e të mirave matëriale.
Qeverisja e mirë duket nëse është në funksion të rritjes ekonomike dhe mirëqenies
së individëve, kur ajo inkurajon prodhimin dhe çkurajon “grabitjen”. Akoma më e
qartë kjo duket, kur ajo qëndron më shumë si forcë neutrale duke mbrojtur të drejtat
e pronësisë dhe zbatimin e kontratave ligjore.

“Pranvera” Burimet qeveritare

Kostua e çdo produkti është ajo që duhet të jepet për t’u prodhuar. Qeveria nuk bën
përjashtim nga kjo. Por, sektori privat ka humbje përsa i përket burimeve që janë të
angazhuara me shërbimet dhe furnizimet e sektorit publik. Burimet që shkojnë per
ruajtje rendi, programe sociale, ushtri, shëndetësi, edukim ose ndonjë “produkt”
tjetër qeveritar, në fakt kanë përdorues të grupeve shoqërorë dhe sektorëve
ekonomikë të ndryshëm. Nëse këto burime nuk do të ishin të lidhura me “produktet”
qeveritare, atëherë do të ishin të lira për sektorin privat. Kostua e këtyre produkteve,
pavarësisht nëse burimi i financimit të tyre vjen nga taksat e mbledhura të vitit sjell
në vetvete rritje të borxhit apo hedhje të parasë së tepërt në qarkullim.
Po jap një shembull nga fusha fiskale. Mbledhja e tatimeve e taksave dhe detyrimi i
njerëzve për të zbatuar legjislacionin është një kosto burimesh njerëzore. Deklaratat
tatimore duhen përgatitur dhe monitoruar; ndërkohë ligjet fiskale duhen zbatuar.
Megjithatë, burimet e përdorura në këtë fushë nuk janë të majftueshme për asnjerin
nga sektorët, si atë privat, por dhe atë publik. Në SHBA, nga studimet e kryera
vërehet se për përgatitjen e plotësimin e formulareve për tatimet e taksat, shoqërive
dhe individëve u nevojiten për çdo vit fiskal rreth 5.5 miliard orë pune ose sa 2.7 milion
punonjës me orar të plotë. Ndërkohë, po e njëjta kohë i duhet dhe administratës
tatimore amerikane dhe madje pak më tepër për përpunim, selektim dhe më tej
administrim të tyre. Por, shumë mirë këtë punë tashmë kanë kohë që e bëjnë sistemet
e integruar informatikë. Kjo ka sjellë një shfrytëzim racional të kohës

64
së punës, rritje të efektivitetit të shërbimeve ndaj tatimpaguesve dhe zgjerim të
hapësirave kohore për studim të bazës së tatimpaguesve për një shpërndarje të
ngarkesës fiskale sa më progresive në raport me të ardhurat e përfituara prej
gjithsecilit shtetas. Dhe kjo u ideua po nga administrata publike duke ndërtuar strategji
kombëtare afatgjata dhe për gjithë segmentet administrative publike.
Nisur nga politikat tatimore aktuale, te ne nëse do të vazhdojmë të mbajmë një
ngarkesë fiskale të pashpërndarë drejt në të gjithë grupet e shoqërisë shqiptare
(pjesa e bujqësisë nuk jep asnjë kontribut për shërbimet publike që përfiton nga
qeveria) dhe mangësi në shfrytëzimin efektiv së burimeve të administratës do të
rezultojë me vazhdimësinë e deformimit të çmimeve të tregut. Si rrjedhojë, kjo
situatë do të bënte të painteresuar njerëzit dhe bizneset të bëjnë më shumë shkëmbime
nga frika se nuk do te kenë po të njëjtat përfitime, si kompensim. Aktiviteti i munguar
nga ky fakt është një kosto për ekonominë në tërësi. Nga ana tjetër, kjo do të sjellë dhe
largimin e individëve nga jeta formale ekonomike duke synuar të derdhin mundin e
tyre në aktivitete informale, që është një kosto apo peshë e shtuar për ekonominë
dhe qeverinë.
Ky është fakti pse kostot e blerjeve qeveritare peshojnë më shumë se fatura fiskale apo
niveli i shpenzimeve. Çelësin e burimeve më të mëdha për një buxhet të vogël si ky
joni, e gjejmë te mirëadministrimi dhe mirëorganizimi.

“Vera” Taksat dhe defiçiti buxhetor

Kur shpenzimet qeveritare kalojnë të ardhurat që mblidhen rezulton defiçiti
buxhetor. Për vitin 2003 ai ishte sa 10% e PBB‐së. Burimi i defiçitit nuk është aq i
kollajtë për t’u zbuluar. Kështu, parlamentarët pëlqejnë të shpenzojnë lekë për
programe qe kenaqin zgjedhesit e tyre. Nga ana tjeter ata nuk parapelqejne t’i taksojne
ata. Kjo per ta do te thote vendosje e nje kostoje te dukshme mbi votuesit. Defiçiti eshte
nje alternative drejt tatimeve aktuale. Ai shtyn koston e dukshme te qeverise ne nje te
ardhme.

Por, ç’farë efekti ka financimi i defiçitit për ekonominë? Argumentimet aktuale thone
se financimi i defiçitit jep efektin e shtyrjes se tij per te ardhmen duke mos renduar
keshtu vetem mbi qytetaret e sotem, por dhe per qytetaret e ardhshem. Megjithate,
duke vërejtur praktiken boterore per kete fenomen mund te thuhet se zhvendosja e
borxhit ne te ardhmen eshte i kushtezuar nga realitetet specifike. Nese brezi i sotem
arrin t’u lere pasardhese te tij, apo femijeve te sotem shume fabrika, makina, shtepi,
dije dhe shume asete te tjera prodhuese, atehere mund te themi se u kemi lene
brezave te ardhshem nje potencial prodhues qe konsiderohet i larte. Nga ana tjeter
nese do t’u lihen me pak nga keto asete dhe me shume bono qeveritare atehere dhe
potenciali prodhues do te zvogelohet. Keshtu, duke pare se si ndikon borxhi qeveritar
te brezi i ardhshem ne fakt arrijme te njohim efektin e tij mbi kapitalin e krijuar ne
vend. Per vendin tone ka shume pune per t’u bere ne kete pike, pasi duhet t’a nisim
se pari me inventarizimin e gjithe kapitalit te mbetur nga e kaluara dhe atij te krijuar
ne keto 15 vite demokraci tranzitore.

65
A do të mundte rritja e taksave të ulte defiçitin buxhetor? Apo thjesht a do të mundte
të rrinte në këto përqindje sa është pa u rritur mirëadministrimi? Studime të kryera
për këtë temë, nga fiskalistë në vende të tjera, prezantojnë se kjo gjë nuk do të ishte e
mundshme. Arsyeja gjendet te realiteti. Rritja e taksave mund të krijojë të ardhura
më të mëdha, por nga ana tjetër çon në rritjen e shpenzimeve. Një studim i bërë disa
vite më parë në SHBA, nga Kongresi, tregonte se për çdo US.dollar shtesë nga rritja e
të ardhurave tatimore, shpenzimet u rritën me 1.6 US.dollar, pra 0.6 US.dollarë
defiçit. Regani e trajtoi problemin taksa‐deficit ne mase te gjere në kohën kur ishte
president i SHBA. Ai pranoi të ulte taksat, nëse Kongresi do të ulte shpenzimet.
Taksat u ulën, por shpenzimet dështuan me zbatimin në praktikë dhe nuk u ulën?! Në
të njëjtin “kurth” ra dhe presidenti Bush ( babai i presidentit aktual) ne kohen kur ishte
ne krye te shtetit amerikan. Dhe realisht është e vështire të ndodhë e kundërta. Ai që
ka në dorë paratë do t’i shpenzojë ato që i janë dhënë, madje në mos kërkoftë dhe të
tjera.

Në vendin tonë nisur dhe nga të mësuarit nga gabimet e të tjerëve, por dhe nga këshillat
e partnerëve ndërkombëtarë është iniciuar nga qeveria politika e uljes së shpenzimeve
pa rritur taksat. Madje, viti që vjen do të hyjë me ulje si në asnjë vit më parë me ulje të
përqindjeve tatimore. Thjesht, detyra kryesore për dy agjensitë e të ardhurave në vend
mbetet rritja e nivelit të kapaciteve e burimeve të administrimit dhe rritja e shkallës
së zbatimit të ligjeve dhe rregullave njësoj për të gjithë. Megjithatë, këto llogari merren
në konsideratë kur bëhet analiza e meritave të programit qeveritar.

“Vjeshta” Varfëria dhe programet qeveritare për t’a luftuar

Kur u deklarua lufta ndaj varferisë në SHBA, në mesin e viteve ’60 u përhap një
mendim se varfëria mund të eleminohej, nëse qytetarët me më shumë të ardhura do
të ishin të gatshëm të derdhnin vetëm pak nga kursimet e tyre në drejtim të pjesës së
qytetarëve të pafatë të shoqërisë.
Programe të hartuara mbi këtë mentalitet që u perhap u zbatuan anembanë nëpërmjet
transferimit të fondeve me projekte qeveritare subvencionimi e ndihme
për zhdukjen e varfërisë. Pas disa dekadash lufte ndaj varfërisë të qeverisë
amerikane, por dhe të qeverive të vendeve më të industrializuara deklarojnë se
varfëria nuk është zhdukur ende.

Analiza ekonomike te bera nga studiuesit, theksojne se eshte e veshtire te

transferosh te ardhura nga nje grup që i jep te ardhurat, te një grup tjeter, që i pret
me etje këto të ardhura, ne menyre qe te permiresoje mireqenien e vet ne nje
perspektive aftagjate. Te ardhurat nuk jane si nje “shi magjik” qe bie nga qielli dhe
mund ta bejne te mrekullueshem vendin ku ato bien. Gjithashtu te ardhurat kombetare
nuk jane nje torte, te cilen qeveria mund ta prese ne pjese dhe t’ju a servire
njerezve anembane. Perkundrazi, te ardhurat jane nje gje qe njerezit e prodhojne dhe
fitojne. Ajo fitohet nga individe qe sigurojne te mira materiale dhe sherbime per
individe te tjere qe jane te gatshem te paguajne per to.

66
Persa i perket shperndarjes se te ardhurave, e rendesishme per qeverine eshte
vendosja e kritereve ne raport me aftesine përthithëse optimale të grupit ku
transferohen te ardhurat. Kjo shperndarje të ardhurash duhet përcaktuar në raport
me rentabilitetin e tyre, me kohen dhe me nevojat imediate dhe perspektive të
rajonit ku qeveria transferon të ardhura. Po perdor nje shembull per t’a konkretizuar
këtë mendim. Supozojme sikur qeveria vendos te jape nje shume te ardhurash prej
20 leke çdo njeriu, qe i duhet të rrije në radhe ne sportelet e bankes per të marre
secili pjesen e vet, prej ores 8 te mengjesit deri ne oren 4 mbasdite. Radhe e gjate do
te krijohej sa hap e mbyll syte me të marrë vesh njoftimin. Por sa e gjate do te ishte
radha dhe sa te gatshem do te jene njerezit te rrine gjithe diten ne radhe duke marre
nga koha e punes dhe aktivitetit te tyre? Nje personi, te cilit nje ore pune i kushton
me pak se 2 leke, ai e mendon se ja vlen te rrije 10 ore ne radhe per te fituar shumen
prej 20 leke. Te tjere, te cileve ora e punes u kushton me shume se 2 leke ne ore
mendojne se si mund te bejne ndryshe per t’a rritur vleren e tyre dhe te mos rrine duke
pritur. Nisur nga ky shembull, mund te themi se kur njerezit duan te bejne diçka duke
pritur per te plotesuar kriter pas kriteri per t’u kualifikuar, nje pjese e madhe e
energjive dhe potencialit te tyre humbet duke rendur pas plotesimit te kritereve.

Vendet qe kane aplikuar subvencione për të ndihmuar njerëzit në nevojë dhe për të
luftuar varfërinë dhe mjerimin, përveç ndonjë efekti të kufizuar pozitiv, efektet
dytesore qe rrjedhin nga ky fakt kane rezultuar me shume negative. Realitetet e ketyre
vendeve kane treguar se eshte shume veshtire te subvencionohen njerezit ne nevoje
ne periudha afatgjata. Pasi njerezit jane te prirur qe aty ku ata mund te perfitojne dicka
per te cilen nuk lodhen per ta prodhuar direkt, por e marrin ne forme subvencioni
nepermjet programeve te ndihmes, ata qendrojne pasive dhe nuk perpiqen per rritjen
e te ardhurave personale dhe persosjes se ambjentit ku jetojne. E pra, kjo nuk ka pse
te stimulohet me tej atehere. Subvencioni i projekteve te punes e zhvillimeve zonale
do te ishte “shiu magjik” per banoret e zonave te varfëra.

“Dimri” Zbatimi i rregullave kushtetuese ­ çelësi drejt zhvillimit ekonomik

Është marrëzi intelektuale e kohës tonë këndvështrimi se zgjedhjet në vetvete do të
krijojnë një ambjent stimulues drejt progresit ekonomik. Si historia dhe teoria
politike n’a tregojnë se ky këndvështrim është i rremë. Nëse qeverisja qëndron si nje
force pozitive ne favor te zbatimit te rregullave kushtetuese, rregullat e lojes politike
duhet te “luhen” te tilla, qe te vetesjellin interesat e votuesve, politikaneve dhe
zyrtareve ne harmoni me progresin ekonomik. Nese do te kishim shnderrimin dhe
largimin prej ketij funksioni te saj, atehere gjithshka do te ishte nje proçes se kush te
rrëmbente më shumë për vete duke krijuar dy lloj aktivitetesh kryesore: përçarjen
dhe grabitjen. Individët do të fillonin të harxhonin më shumë kohë dhe energji për të
marrë copat e “tortës” dhe më pak kohë për t’a prodhuar “tortën”. Si rrjedhojë,
produkti i brendshëm bruto do të bëhej realisht gjithnjë e më i ulët. Armiqësia,
mungesa e besimit, madje dhe urrejtja do të fillonin të rriteshin, duke nisur periudha
e një stanjacioni, apo ndryshe koha e parakrizës. Jeta në një ambjent të tillë, të
tejpolitizuar nuk është e kënaqshme për asnjë arsye, apo jo?!

67
Ç’farë kushtesh duhet të ketë një program dhe një vend demokratik për të
promovuar dhe zhvilluar progresin ekonomik dhe stabilitetin e vendit? Analistët e
vendeve te zhvilluara industriale nuk kanë qene te rezervuar te shprehen ne kete
drejtim me propozime qe ndihmojne direkt kete analize dhe une po i permend me
poshte.
‐ Asnje qeveri përgjithësisht nuk duhet të mbaje për shume kohe pronesi private, si
pjeserisht dhe teresisht me mendimin qe ta perdore per sherbime publike. Te
pakten, kur eshte e detyruar te eci ne kete rruge ajo duhet t’a realizoje me cmimet e
tregut dhe pa prekur asnje te drejte te shtetasve te vet qe ju garantohen me kushtetute.
Veprime qe nuk zbatohen ne kete menyre duke u justifikuar me pretekstin e
interesit publik perbejne nje dere te hapur per abuzime, qe duhet mbyllur sa me
shpejt.
‐ E drejta e njerezve per te blere dhe shitur legalisht mallra dhe sherbime nuk duhet
kufizuar apo dhe penguar nga qeverisja qendrore dhe lokale me pretekste te ligjit.
Liria e shkembimit eshte guri i themelit te progresit ekonomik. Kontrollet e çmimit,
kufizimet e liçensimeve me motive profesionale dhe territoriale si dhe pengesa te
ngjashme (nuk duhet keqkuptuar rasti i çertifikimit të aktivitetit me kriteret e
liçensimit) jane pengesa ne rrugen per zhvillimin ekonomik. Ndërkohë, vendosja e
autokufizimeve brenda segmentit te kopetencave te çdo zyrtari, vetë qeverinë do t’a
lehtesonte nga kostot e tepërta dhe do t’a ndihmonte në realizimin e targeteve për
zhvillimin ekonomik dhe limitimin e përzierjes së politikanëve në afera të atilla, qe jane
per t’u sherbyer interesave të një grupi të caktuar shoqëror. Krahasimin me realitetin
shqiptar mund t’a bëni vetë.
Në mbyllje unë do të thosha se...Sa më efektivisht dhe racionalisht në kohë t’i
zbatojmë këto pika të rëndësishme, më të suksesshem do të jemi drejt rritjes
ekonomike, mirëqenies dhe ecjes me kokën lart nëpër rrugët e botës.

PROJEKTET TATIMORE DHE EFEKTET MBI TREGTINË

Sistemi tatimor aktual me shkallezimet e tij per tatimin mbi te ardhurat, tatimin mbi
konsumin dhe sistemin e vecante te taksimit per te ardhurat nga punesimi dhe
kontributet e sigurimeve shoqerore dhe shendetesore ka hasur ne kete kohe shume
kritika. Thuhet se gjithe keto shkallezime e ndarje i kushtojne vendit ineficience
ekonomike, humbje kohe, frenim te nxitjes se tregtise dhe pengese ne rritjen e
administrimit te tyre.

Reformimet e propozuara kane dimensione te ndryshme duke filluar me

transformimin ne nje sistem me baze te gjere ne nje sistem qe synon drejt shkalleve
tatimore sa me te te harmonizuara midis tyre, ne favor te qarkullimit te brendshem
dhe konsumatorit shqiptar.
Ndryshimet e politikave tatimore jane ne cdo vend nje debat i vazhdueshem duke
marre parasysh jo vetem permiresimin e kapacitetit te administrimit fiskal, por edhe
tendencen per nje harmonizim te tatimeve baze te sistemit.

68
Tre tatimet kryesore te sistemit tatimor
Nje sistem tatimor mund te ndertohet duke shfrytezuar alternimin e tre tatimeve
kryesore: tatimit mbi te ardhurat, mbi pagen dhe mbi konsumin. Tatimet e bazuara
mbi te ardhurat dhe pagen jane te thjeshte dhe te lehte per tu kuptuar nga individet.
Me nje tatim mbi te ardhurat gjithperfshires, gjithe te ardhurat, si ato ne lidhje me
punen apo dhe kapitalin mund te permblidhen ne nje baze tatimore. Natyrisht, qe te
ardhurat nga punesimi perbejne nje baze me te vogel tatimore sesa te ardhurat nga
burime te tjera dhe mund te duhen tarifa tatimore me te larta qe te tatohen te njejtat
te ardhura si baze tatimore dhe per kategorite e tjera te te ardhurave.

Menyra me e thjeshte per te kuptuar thelbin e tatimeve mbi konsumin apo tatimeve
qe nuk rendojne vetem mbi biznesin (TVSH, akcize, taksa doganore) eshte ne radhe
te pare te kuptohet koncepti ekonomik i te ardhures. Ne kutpimin e gjere, e ardhura
eshte nje mates i burimeve te perfituara prej nje individi gjate nje periudhe te
caktuar.
Nje individ ka dy mundesi ne lidhje me te ardhurat e tij. Ai, ose mund ti konsumoje,
ose mund ti kurseje. Kjo lloj maredhenie do te thote se te ardhurat perfshijne
konsumin dhe kursimin. Kjo na ben te kuptojme se sa gjithperfshirese dhe sa
mbeshtetet mbi konsumin nje tatim qe duhet te aplikohet ne nivelin individual.
Ne sistemin e ardhshem aktual individi duhet te deklaroje te gjithe te ardhurat e tij
dhe llogaritjet per tatimin mbi keto te ardhura behet mbi te ardhurat bruto.
Nderkohe, ne nje sistem tatimor te hedhur per diskutim tjeter nje individ mund te
permblidhte gjithe te ardhurat por duke zbritur gjithe kursimet e tij neto apo duhet
te shtoje huate dhe borxhet e tij neto. Produkti fiskal sipas ketij sistemi eshte nje
tatim i bazuar mbi konsumin ne nivel individual.
Ne rastin e sistemit tone tatimi mbi konsumin mund te mblidhet ne cdo nivel te
qarkullimit te produkteve dhe sherbimeve ne formen e tatimit mbi vleren e shtuar,
por nese baza e tatimpaguesve eshte sa me e madhe e mundshme. Me TVSH‐ne,
tatimpaguesit perballin nje tatim mbi faturimet minus blerjet e materialeve, te
mirave per rishitje dhe kapitalin qe perdoret per biznes. Nje TVSH qe te jete realisht
nje tatim mbi konsumin gjithperfshirese duhet te ndaje ne menyren me racionale dhe
efikase te mundshme TVSH‐ne midis shoqerive dhe individeve.

Perspektiva ekonomike e vendit dhe individit

Kur analizojme efektet e ndryshimeve te politikes tatimore mbi bilancin tregtar eshte
e rendesishme te dallojme perspektiven ekonomike te vendit dhe perspektiven e
shoqerive tregtare dhe individeve te tij.
Nje vend kryen maredhenie tregtare pasi nepermjet kesaj tregtie mund te garantoje
gjithe te mirat materiale dhe sherbimet, qe kerkohen dhe u nevojiten njerezve, me
kerkesen kryesore qe ti perfitojne me nje kosto sa me te ulet sesa kostua qe do te
rezultonte nese do ti prodhonin apo realizonin vete sherbimet dhe mallrat.
Nje vend eksporton prodhimet apo sherbimet e tij si nje menyre e pageses per
importet e kryera. Nga ana tjeter, shoqerite dhe individet qe kryejne biznes kane si
qellim final te shesin gjithe produktet dhe sherbimet dhe te maksimalizojne fitimet.

69
Eksporti garanton menyren per ti permbushur keto qellime. Perceptimi i njerezve
lidhet me reflektimin e perspektives se bizneseve ne kete shkembim. Shume njerez
ne Shqiperi, tashme besojne, madje dhe e kane treguar se mund te prodhojne te mira
me nje kosto te krahasueshme apo dhe me poshte se sa te mirat e prodhuara jashte
kufijve te vendit. Kjo perkthehet se eksportet ne kete menyre mund te rriten dhe ashtu
si ne nje ene komunikuese kjo do te pasonte ne uljen e volumit te importeve. Kjo
kthese e shkembimeve tregtare do te permiresonte performancen e tregtise sone dhe
natyrisht do te zvogelonte deficitin tregtar. Megjithate, Shqiperia nuk mund manovroje
aq lehte ne kete treg global dhe te hyje ne keto tregje nderkombetare me kosto me te
ulet se te huajt per shume nga prodhimet shqiptare.
Eshte momenti, qe te permendin se nese biznesi shqiptar nuk do te perthithe sasi te
pranueshme te kapitalit te huaj, apo pa marre kredi dhe huara, atehere ekonomia
jone do te ngelej e mberthyer brenda “mureve” te kufizuara te kapitalit dhe kredive
te limituara te vendit. Qarkullimi i kapitalit dhe bilanci tregtar jane gjithnje imazhe
qe pasqyrojne njeri‐tjetrin: nje hyrje kapitali prodhon nje deficit tregtar, ndersa ne
dalje kapitali prodhon nje suficit tregtar.
Megjithese politikat qeveritare ne keto aspekte kane qene mjaft sensibile dhe jane
duke u hartuar politika qe jane ne funksion te uljes se kostos se produkteve shqiptare
ende efekti i tyre per permiresimin e deficitit tregtar eshte i pandjeshem.
Nje tregti e jashtme, qe funksionon sipas skemes dhe rregullave te OBT‐se, nisur nga
specifikat ekonomiko‐shoqerore te vendit per tatimet indirekte, te tilla si: TVSH apo
taksat doganore duhet qe te vazhdoje te ndiqet politika fiskale e pa ndryshuar, qe
konsiston ne zbritjen e ketyre tatimeve ne eksporte dhe vendosjen ne importe. Ne
kete menyre bilanci i tregtise se jashtme do te kishte shprese te balancohej. Megjithate,
bilanci i tregtise se jashtme eshte ne funksion te investimeve te kapitalit
te huaj me shume sesa te qarkullimit te mallrave dhe sherbimeve.

Efektet e politikës tatimore mbi tregtinë

Ndryshimet ne strukturen tatimore jane te ndjeshme ne influencen ndaj nivelit dhe
instrumentave te tregtise. Ndryshimet ne politiken tatimore, te cilat ndikojne ne
faktoret makroekonomike (p.sh. duke rritur sasine e depozitave ne banka, qe do te
shoqerohej nga nje ulje e normave te interesit ose duke i bere investimet ne Shqiperi
me terheqese per investitoret) mund te ndikojne gjithashtu edhe ne bilancin tregtar.
Nese normat e fitimit te kapitalit do te ishin me pak fitimprurese, te huajt qe kane
investuar ne vend do te ishin nder te paret qe do te modifikonin politikat e tyre
investuese. Ne keto rrethana, politika tatimore, qe pergjithesisht orientohet per te
nxitur rritjen ekonomike nepermjet zbatimit sa me te pershtatshem me kushtet
ekonomiko‐shoqerore te vendit mund te pritet te kete nje efekt pozitiv ne tregtine e
vendit. Ne fjale te tjera, tregtia ne kete rast do te reflektonte shumen e burimeve te
brendshme qe jepen ne kembim te nje sasie te caktuar te te mirave materiale. Nese
ky bilanc permiresohet, do te thote me pak burime te brendshme ne dispozicion, per
te njejten sasi te mirash materiale. Tatimet, jane ato qe duhet te mos e shtremberojne
kete ekuacion tregtar, pasi ne variantin e keq te tyre ato mund ta shtremberojne
alokimin e burimeve ne ekonomi. Nese, ky efekt rregullohet nepermjet politikes
tatimore, atehere alokimi i burimeve do te behej me eficient, qe do te thote rritje te

70
mireqenies ekonomike ne vend, nepermjet prodhimit te te mirave materiale me më
pak burime.

Perfundimisht, politika tatimore ndikon si mbi strukturen, po ashtu dhe ne

shperndarjen e tregtise. Kjo do te thote, se nese barra tatimore nuk shperndahet ne
menyre te barabarte ne raport me te ardhurat, atehere bizneset nuk do te ndihen te
barabarta ne treg dhe ne kete menyre edhe ato eksportueset do te jene te ndikuara
ndaj rriskut te renies se aktivitetit te tyre. Nga ana tjeter, ato biznese qe nuk mbajne
barren tatimore si analoget e tyre do te ndiheshin te privilegjuar dhe me agresive me
eksportet e tyre. Por, kjo ne vetvete do te thote nje zhvendosje te maredhenieve
import‐eksport mbi nje strukture irreale te bizneseve.

ÇMIMET E APARTAMENTEVE DHE PRONARËT E TRUALLIT…

Nga c’faredo kendveshtrimi sektori i ndertimit të banesave është një shembull

perfekt i konkrurences. Nëse do të ndiqte teorine do të kishim një sasi të madhe
produktesh (apartamente) dhe natyrisht me koston me të ulet të mundshme. Por
dukshem teoria dhe praktika perplasen keqas me njera‐tjetren në këtë rast.

Në pamje të pare, nuk ka asgje gabim me industrine e ndertimit. Në treg janë një
numer i konsiderueshem shoqerish, qe janë në konkurence të forte me njera‐tjetren.
Pengesat shteterore per të krijuar një shoqeri ndertimore janë minimale. Fuqia
punetore është një shembull klasik i larmise se ofertave. Shumllojshmeria e formave
nenkontraktore si brigada ndertimore apo grupe të vogla ndertimi kanë një
konkurence akoma e me te forte brenda tyre.

Ndertuesit dhe pronaret e truallit

Nisur nga sinjalet e kërkesave të tregut, ndertuesit janë teper efektive. Ata e
modifikojne shpejt dhe me shkathtesi situaten e tyre në varesi të rrethanave. Ata
prodhojne c’fare kerkojne klientet e tyre, por jo me cmimet qe ata do të paguanin per
të plotesuar kerkesat qe do të kishin.

Shkoni tek ndonje ndertues banesash në qender apo perreth saj dhe ju do të gjeni se
dyqanet me të mira dhe apartamentet me të gjera do ti kene pronaret e tokes.
Trashegimtare të hershem banesash te amortizuara ne maksimum si dhe
trashegimtare te vjeter tokash apo bleres të zgjuar në fillimin e viteve ’90 janë celesi
per perfitime nga kjo industri. Toka‐banke është aseti i tyre me i qendrueshem. Toka
është elementi i qendrueshem qe krijon bazen per rritjen e kapitalit të ndertuesit.
Deri me sot, kjo kategori nuk paguan detyrimet tatimore per pjesen qe perfiton ne
nje ndertim, megjithese ky perfitim arrin deri afer gjysmes se pallatit. Megjithese, kjo
eshte e trasheguar nga e kaluara dhe eshte lene “ne harrese” te administrimit fiskal,
duhet theksuar se koha duhet tu vendose mbi shpatulla pronareve te trojeve, barren
fiskale qe u perket.

71
Ndryshe eshte cenuar rende parimi me kryesor i sistemit fiskal: barazia e
tatimpaguesve.

PËRMASAT E QEVERISË DHE PERFORMANCA EKONOMIKE

Shpenzimet publike filluan të rriten qe kur filluan lufterat më të mëdha të njerezimit

dhe me këtë rast u perhapen dhe u prezantuan nga qeverite e kohes për publikun e
gjere edhe programet për shpenzime, si para dhe pas ketyre lufterave.
Pas shpalljes se ketyre programeve nga ekonomistet më në zë të kohes, skepticizmi
ka ardhur në rritje lidhur me faktin se c’fare bejne dhe mund të bejne qeverite për
lehtesimin e problemeve ekonomike dhe sociale të shtetasve të vet.

Madhesia e qeverisë dhe prodhimi i të mirave publike

Një nga pergjigjet me të shpejta dhe bindese për të treguar anet pozitive të treguesve
ekonomike dhe shoqerore në varesi të madhesise se qeverive do të ishte krahasimi
midis tyre. Nisur nga të dhenat e Bankes Boterore, grupet e shteteve në varesi të
madhesise se qeverive janë të grupuara në kater kolona.

Madhësia e Qeverisë*
Të porsa
E Madhe Mesatare E Vogël industrializ
uarit
Shpenzimet Publike në total
55.1 44.9 34.6 18.6
(% e PBB)
Konsumi 18.9 17.4 15.5 9.1
Investimet 2.4 2.0 2.2 2.7
Shpenzimet sipas Funksionit
Shëndetësi 6.6 5.9 5.2 1.8
Arsim 6.4 5.6 5.0 3.3
Efiçienca Administrative
Pikët (10= sh.mirë, 0= sh.keq)
Sistemi gjyqësor 9.3 8.6 10.0 8.3
Burokracia 8.1 7.8 9.0 8.9
Korrupsioni 8.2 8.2 8.1 7.2
Arsimimi
Shkalla e analfabetizmit 1.2 1.2 1.0 5.9
Regjistrimi në arsimin parauniversitar (në %) 96 100 92 85
Kushtet e jetesës
Jetëgjatësia (vite) 67 77 77 75
Vdekshmëria foshnjore ( per 1000 lindje) 6.7 7.1 6.4 8.6

* Qeveri e Madhe (Belgjika; Italia; Holanda; Norvegjia; Suedia )

Qeveri Mesatare (Austria; Kanadaja; Franca; Gjermania; Irlanda; Zelanda e Re; Spanja )
Qeveri e Vogël (Australia; Japonia; Zvicra; Britania e Medhe; SHBA )
Qeveri Mjaft e Vogël (Kili, Hong Kongu, Kina, Korea, Singapori )

72
Shpenzimet publike ne vendet me qeveri “te madhe” luhatet te 55% e PBB‐se, ndersa
ne vendet me qeveri “te vogel” keto shpenzime publike luhaten te 35% e PBB‐se, dhe
akoma me tej per vendet e porsa industrializuara ajo eshte rreth nivelit te 20% te PBB‐
se, qe ato prodhojne.

Por kriza aziatike per vendet e porsa industrializuara zbuloi difektin se shpenzimet
publike ne keto vende nuk mbuluan gjithe sektoret publike.

Gjithsesi, nga ndonje rast i shkeputur vendet me qeveri të vogla dallohen per efektivitet
me të larte të gjyqesorit dhe me me pak korrupsion në administrate. Korrupsioni është
i kufizuar në shumicen e vendeve të industrializuara. Megjithate, vendet e
industrializuara në vitet e fundit prezantojne shenja me të vogla të shfaqjes se
pengesave burokratike, por kanë me teper tregues të korrupsionit dhe mugeses se
eficiences se gjyqesorit.

Madhësia e qeverisë dhe rishpërndarja e të ardhurave

Është vene re se vendet me qeveri të medha shperndajne mbi 30% të PBB‐se per
subvencione e programe per politika sociale. Kjo është sa dyfishi i asaj qe shperndajne
vendet me qeveri te vogla. Pothuajse, një në çdo tre dollare të fituar në vendet me
qeveri të medha shperndahet nëpërmjet sektorit publik në formen e subvencioneve
dhe politikave në ndihme të eleminimit te varferise. Keto forma ndihme janë të
pranishme në shumicen e vendeve të industrializuara. Nderkohe në vendet me qeveri
të vogla vetem 6% e PBB‐se rishperndahet nëpërmjet sektorit publik.
Duke pare rishperndarjen e të ardhurave në 5 dekadat e fundit vihet re se
rishperndarja është bere me e barabarte me kalimin e viteve. Por në vendet me
qeveri të medha kjo dukuri është shfaqur me e theksuar se në vendet me qeveri të
vogla. Keto konkluzione janë vene re pas anketimeve të bera per të ardhurat qe
zoterojne njerezit në diszpozicion të tyre. Por nderkohe duhet thene se kjo
rishperndarje e të ardhurave publike ka qene me efektive në prekjen e shtresave në
nevoje në vendet me sektore publike të vegjel. Per qeverite e medha kjo
rishperndarje e të ardhurave ka humbur efektivitetin e saj gjate rruges deri të grupet
shoqerore të interesuara per to. Kjo ka çuar ekspertet në konkluzionin se shkurtimet
e shpenzimeve publike dhe taksave mund të ndikoje në një mase të gjere mbi qytetaret
e vendeve të industrializuara. Shperndarja e të ardhurave, gjithsesi nuk është e
percaktuar vetem nga taksat dhe politikat sociale. Rishperndarja e burimeve njerezore
midis grupeve shoqerore është pare gjithashtu si një katalizator, ndoshta me i
rendesishem se vete të ardhurat. Por nderkohe kjo rishperndarje e burimeve njerezore
është deklaruar se ndikimin me të madh tek ajo e ka politika e pagave dhe sigurimeve
shoqerore qe ben qeveria. Kështu, per vendet e industrializuara është quajtur e
pasuksesshme politika e mbajtjes se nivelit të pagave minimale të larta per punonjesit
e pakualifikuar, pasi vetvetiu kjo ka rezultuar me një rritje të nivelit të papunesise në
vend. Kjo kategori e burimeve njerezore duke perfituar nga skemat shoqerore per
papunesine, ka humbur interesin dhe nxitjen per të punuar duke

73
deformuar politikat qeveritare të ketyre vendeve. Papunesia në vendet me qeveri me
sektore publike të vegjel është rreth 7%. Nderkohe në vendet me sektore të gjere
publike ajo vjen në rritje nga 9% deri në 12%. Por është befasuese shkalla e papunesise
në vendet e porsa industrializuara me nivelin prej 3%. Është ky fakt tregues per t’u
marre si shembull per vendet e ngjashme me to, qe keto vende kanë ritme të larta të
efektivizimit ekonomik dhe një kosto qeveritare të ulet. Sherbimet publike të tyre
kryhen me kosto të vogel.

Përmasat e qeverisë dhe performanca ekonomike

Nje nga justifikimet kryesore per rritjen e shpenzimeve publike qysh nga kriza e viteve
’30 dhe publikimit te ideve te Kejnsit ka qene nevoja per politika stabilizimi te
drejtuara drejt rritjes ekonomike. Ideja per rritje të shpenzimeve publike në ndihme
të performances ekonomike ka qene në qender të programeve qeveritare per pjesen
me të madhe të vendeve të industrializuara. Nderkohe, transformimet ekonomiko‐
sociale në mjaft vende të tjera ne vitet qe vijuan deri ne fundin e shekullit XX ka prekur
këto raporte dhe i ka dhene një pamje tjeter mendimit per rritje të performances
qeveritare nëpërmjet rritjes se sektoreve publike dhe taksave qe ushqejne ato. Po ti
hedhim një sy tabeles se meposhtme mund të arrijme të shikojme me syrin e fakteve
se si variojne treguesit kryesore makroekonomike në varesi të madhesise se qeverive.

Madhësia e qeverisë dhe performanca ekonomike në vende të ndryshme në vitet

e fundit

Të porsa
Qeveri e Qeveri Qeveri e
industrializua
madhe mesatare vogël
ra
Rritja e PBB‐së 2% 2.6% 2.5% 6.2%
Të ardhurat për frymë ( në US.$) 18,280 17,290 20,440 16,670
Inflacioni 3.9% 3.7% 3.7% 15.3%
Borxhi publik ( në % të PBB) 79% 59.9% 53.3% 13.5%
Treguesi i Lirisë Ekonomike
6.6 7.2 7.6 7.5
(10 = mirë)
Madhësia e ekonomisë informale
16% 12% 10% 7%
(në % të PBB)
Burimi i informacionit: OECD Economic Outlook (të ndryshme); UN, Human Development Report (të
ndryshme)

Treguesi me efektiv per të pare performancen ekonomike të vendeve të ndryshme në

vitet e fundit ka qene treguesi i lirise ekonomike. Ky tregues paraqet një situate ku
vendet me qeveri të vogla dhe vendet e porsa industrializuara po renditen gjithnje e
më mire në këtë klasifikim. Tregues të tille prezantohen çdo vit per me shume se 150
vende të botes në baze të vezhgimit per: politikat ekonomike, madhesia e ekonomise
informale, politikat fiskale, inflacioni, gjendja e sistemit bankar, gjendja e sistemit
gjyqesor, situata e prones dhe respektimit te te drejtave etj. Duke vrejtur dhe

74
kryqezuar tregues të caktuar të mesiperm ekspertet e ekonomise percaktojne dhe
performancen e qeverise në raport me madhesine e saj. Vihet re një lidhje e dukshme
midis shpenzimeve të larta qeveritare dhe madhesise se ekonomise informale. Rreth
16% e ekonomive me qeveri të fryra veleresohet të jete informale duke perdorur
metodat e mesiperme. Kjo është e krehasueshme me rreth 10% qe ze ekonomia
informale në vendet me sektore publike të vegjel.

Tendencat për qeveri të vogla dhe reforma qeveritare

Nje numer i gjere studimesh ka ngritur problemin e performnces qeveritare dhe
reformes qe duhet te kaloje. Shume ekonomiste polemizojne rreth dilemes, se nese
do te ishte me mire te zgjerohej tregu i sherbimeve private apo publike?
Konkluzionet e ketyre debateve prezantojne ndryshime te dukshme te menyres se si
reformimet po kryhen nga qeveri te ndryshme. Nje numer vendesh kane prezantuar
reforma themelore fiskale dhe ekonomike duke zvogeluar rolin e madhesine e qeverise
ne ekonomi. Disa vende te tjera te industrializuara kane filluar dhe jane duke kryer
reforma institucionale duke shkurtuar sektoret publike dhe reduktuar deficitet fiskale.
Vendet e porsaindustrializuara dhe ato ne industrializim jane ne procesin e kryerjes se
reformave dhe po i vazhdojne ato me sukses. Privatizimi i ndermarrjeve publike,
reformat e sigurimeve shoqerore me skema te plota te fondeve te pensioneve jane
pjese e proceseve reformuese per keto vende.
Kjo tregon se secili vend mund te arrije tregues te performances ekonomiko‐
shoqerore te arsyeshem pa kaluar kufirin e 40% ‐ 50% te perthithjes se fondeve
publike.Vendet me qeveri te vogla apo dhe ato qe porsa jane industrializuar me
treguesit e tyre te shfrytezimit te fondeve publike ne nivele te ulta dhe rritje te
cilesise se sherbimeve publike te alternuara me ato private eshte nje shembull dhe
mesim qe nevojitet per vendet qe nuk i kane keto treguese. Gjithsesi, ekspertet e
politikave ekonomike nderkombetare mendojne se kufiri prej 30% i PBB‐se, si nivel i
shpenzimeve publike mund te jete nje prag per shume vende qe perpiqen te
shkurtojne shpenzimet publike. Megjithate, jane rrethanat e vendit ato qe ndikojne
ne vendimet per efektivizimin e sektorit publik ne nivel optimal me sa me pak fonde
publike dhe sipas preferencave te shprehura prej votuesve. Perdorimi i fondeve
buxhetore prej sektorit publik duhet pare sa rezultativ eshte nisur nga
kendveshtrimi, se si ato fonde do te menaxhoheshin po te ishin te administruara nga
sektori privat. Eshte kjo “nyja” qe duhet te zgjidhe nje qeveri ...

75
 KAPITULLI IV

SI E MENAXHOJNË BARRËN FISKALE TAKSAPAGUESIT NË SHQIPËRI ?

Një nga faktoret e të paturit sukses në biznesin e viteve ‘90 ka qene dhe vazhdon të jete
aftesia e sipermarresve shqiptare në menaxhimin e Detyrimeve Fiskale (DF =
detyrimet doganore, taksat lokale dhe nacionale, tatimet e ndryshme, sigurimet
shoqerore dhe shendetesore). Administrata tatimore ka kaluar ne keto vite në
trajektoren e vet të stabilizimit dhe aplikimit të funksioneve të saj te plota. Në këtë
rruge, prezantimi i saj me tatimpaguesit ka qene si te perballesh me një “miniere” te
mbushur me shkarkime te problemeve te gjithe tranzicionit ekonomiko‐politik të
vendit tone. Nxjerrja e “mineralit” të kerkuar (detyrimet fiskale) ka qene një detyre
mjaft e veshtire duke patur parasysh raportet e pabarabarta të perballjes se saj me
komunitetin e biznesit gjithnje ne rritje dhe një mbeshtetje te paket nga ambjenti
politik si ne potenciale njerezore po ashtu dhe ato teknologjike.
Duke verejtur realitetin e prekshem të mireqenies se taksapaguesve në raport me ate
c’fare shteti grumbullon nga kjo mireqenie (PBB) mendon se lidhjet e tij me keta
taksapagues (çdo shtetas shqiptar që krijon të ardhura) jane si ato me një bote tjeter,
të paegzaminuar ende !!!

Vetëm biznese të suksesshme?

Trajtimi i kesaj pike, niset nga fenomeni dhe nuk ka parasysh rastet perjashtuese. Nese
do të tentonim t’i pergjigjemi pyetjes, natyrshem do të mbeshteteshim në disa pika
kyçe që lidhen me rriskun dhe suksesin. Një nga keto pika jane detyrimet fiskale dhe
menaxhimi i ngarkeses se tyre. Në fakt, po të nisesh nga analiza e kategorive të

76
biznesit sipas fushave të ekonomise ku operojne shikon se menaxhimi i detyrimeve
fiskale (shmangja) është një fenomen që e aplikojne shumica e tatimpaguesve
shqiptare. Një konkluzion tjeter që arrin është zbatimi i legjislacionit fiskal nga
tatimpaguesit, jo sipas menyres progresive ashtu si është ndertuar sistemi fiskal në
vend, nepermjet menyres europiane të vetdeklarimit të bizneseve dhe të ardhurave
dhe pageses se tatimeve sipas fitimeve reale. Pra, nese në vendet fqinje ballkanike
dhe ne ato europiane perendimore sistemi fiskal është eficient bazuar mbi vullnetin e
shumices se shtetasve për të qene mbeshtetes të shtetit të tyre nepermjet kontributeve
fiskale, në vendin tone tatimpaguesit, te nisur nga arsyetime të ndryshme, por me te
shumtat subjektive, shtetin dhe detyrimet e tyre fiskale si shtetas i shikojne si diçka
që s’ka të beje direkt me boten e tyre, si haraçet qe u paguheshin nga halli te huajve qe
na kishin pushtuar .

Një nder format e menaxhimit të ngarkeses fiskale për tatimpaguesit është

mosraportimi i të ardhurave (xhiros) që ata realizojne. Në këtë grup të
mosdeklarimeve perfshihen:
- ata kontrabandiste që kalojne mallra pa paguar detyrimet doganore, apo dhe
sherbimet nepermjet lehtesirave teknologjike e rajonale të kohes;
- ata që kane të ardhura ilegale me shumice nga veprimtari të paligjshme si:
droga, prostitucioni, armet, trafikimi etj. dhe i qarkullojne parate e tyre me
kreditime në aktivitetet gjigande, si ndertim etj. duke shfrytezuar mangesine e
sistemit të kreditimit të sistemit bankar shqiptar;
- ata që trafikojne dokumentacion pa levizje reale malli apo sherbimi nga një
tatimpagues të tjetri (jane regjistruar në organet tatimore dhe shesin NIPT‐
in), pa patur aktivitet, apo duke fallsifikuar dokumentacion, të quajturat
ndryshe dhe firmat fantazem;

Një forme tjeter e menaxhimit që ata bejne është mosdeklarimi i gjithe aktiviteteve të
ndryshme, të cilet i fshehin nepermjet shkarkimeve të xhiros për tregun e lire
(tregjet e perqendruara si ato te Medreseja, Qyteti i Nxenesve etj. ne Tirane apo
tregjet e shumices ne rrethe) apo biznesin e vogel, që është në pergjithesi me i
parregullti në dokumentimin e të ardhurave të tyre.
Në këtë grup të mosdeklarimeve perfshihen:
- ata që kryejne aktivitete të mirefillta me qellime fitimi ne ambjente te
padeklaruara ne organet tatimore dhe jane kontigjent i drejtperdrejt i
kryerjes se krimit ekonomik;
- artistet, sportistet dhe organizuesit e aktiviteteve kulturore dhe sportive (OJQ,
shoqata te ndryshme, individe etj.) që megjithese perfitojne të ardhura, ato
nuk i deklarojne si të ardhura të tatueshme. Keto të ardhura nuk perjashtohen
nga deklarimi si nese realizohen brenda Shqiperise (çdo ambjent, qofte ky si
në festa familjare‐private, po ashtu dhe të organizuara nga institucione apo
organizata të vendosura në Shqiperi), por edhe nese mund të perfitohen
jashte saj (shitjet e sportisteve, aktivitetet artistike‐kulturore në ftesa të
ndryshme të bashkatdhetareve, etj.);

77
 - sherbimet dhe konsulencat e ndryshme të kryera jo vetem të çdo tipi, por dhe
nga çdo person që për sherbimin që kryen në Shqiperi, kujtdoqofte i merr në
kembim vlere monetare apo sherbim tjeter në kembim;
- gjithe perfituesit e të drejtes se autorit dhe që për këtë nuk paguajne asnje
detyrim qofte shoqatave perkatese, po ashtu dhe buxhetit të shtetit. Ajo që
nuk është krijim i shtetasit, por shfrytezohet prej tij në cfaredo forme
prezantimi është një shfrytezim i të drejtes se krijuesit që duhet paguar për
emrin që i ka vendosur asaj që shfrytezohet.

Raste të tilla, apo dhe te tjera në jeten e perditshme ka me shumice, ndersa pikat e
mesiperme kane kuptimin me shume të grupimeve të ketyre rasteve, që gjithsesi jane
objekt i trajtimit nga organet fiskale si krim në ekonomine e vendit.
Të paguash apo të mos paguash taksa nuk është dëshirë, por detyrim ligjor. Pagesa e
detyrimeve fiskale nuk eshte njesoj si pagesa e një malli apo sherbimi për nevojat e
jetes se perditshme. Pagimi i detyrimeve fiskale është kontribut direkt për shtetin
dhe është ekskluzivitet mbi cfaredo detyrim tjeter, që një sipermarres apo shtetas ka
vendosur me mendje të tij për ta paguar. Pagesa e taksave eshte një sherbim ndaj
atdheut ashtu si janë detyrat e tjera te shenjta, qe qytetaret i njohin me mire.

Mosmbledhja e detyrimeve në mënyrë progresive

Diferenca në efektivitetin e mbledhjes se detyrimeve sipas deges se ekonomise ka
lene për të deshiruar për një dekade ne administraten tatimore. Keshtu, nese e
shembullzojme kete per shoqerite që kryejne aktivitet në fushen e sherbimeve,
pergjithesisht shihet se ato mbartin ngarkese fiskale me te vogel se te tjerat.
Shperndarja e ngarkeses fiskale jo ne menyre progresive, vjen me se shumti nga
mospatja e informacionit per shume tregues te aktiviteteve te tyre, qe nevojiten per
një vleresim progresiv te ngarkeses fiskale. Nga një llogaritje e bërë për ngarkesen
midis sherbimeve dhe prodhuesve, për të njejten vlere qarkullimi ( 1 US$ = 105 leke)
një sipermarres në fushen e sherbimeve fiton afersisht 20 Cent (21 leke) me shume
se sipermarresi analog në fushen e prodhimeve. Shembuj të diferencave të ngarkeses
fiskale në varesi të fushes se aktivitetit ka për cdonjeren fushe aktiviteti. Megjithate,
trajtimi i tyre eshte veshtire te bëhet realisht sipas tipit te aktivitetit që kryejne, pasi
edhe pse mund të shtohet ngarkesa fiskale për një tip aktiviteti, madje dhe brenda
një dege ekonomie, fitimet neto të saj nuk ndikohen nga kjo. P.sh., ne fushen e
sherbimeve megjithese mund të kemi dy aktivitete sherbimesh, ku njeri kryen sherbim
familjar dhe tjetri në njesi, edhe nese vendosim të njejten ngarkese fiskale për vlere të
njejte të ardhurash, fitimi i tyre pas taksave nuk do të rezultonte njesoj, pasi marzhet
e fitimit te tyre nuk jane nejsoj.

Diference tjeter në efektivitetin e mbledhjes se të ardhurave është dhe mosmbajtja e

të njejtes ngarkese fiskale në varesi të zones ku operohet. Keshtu, p.sh. e njejta
ndermarrje transporti për njesi krahasimi të njejta mban ngarkese fiskale jo të njejte,
ne zona te ndryshme te vendit. Të tille fenomen nuk e ka vetem aktiviteti i
transportit, por dhe sherbimet apo prodhimi. Kjo ndoshta nuk ka të beje shume me
ngarkesen tatimore në vendin e duhur/gabuar dhe në kohen e duhur/gabuar.

78
Megjithe lehtesirat tatimore të bera për sektoret prodhues në vitet e para (në forme
ligjore) apo për ngarkesa fiskale me të ulta në deget rajonale në vitet e kaluara
(spontane) normat e fitimit në keto aktivitete apo dhe zona nuk kane rezultuar të
jene ndikuar nga keto lehtesira. Madje, lehtesirat tatimore jane keqperdorur nga
bizneset për të abuzuar me to jo për zhvillimin e fushes që kerkon të stimuloje
shtetit, por për të rritur fitimet personale të sipermarresve kundravajtes. Keshtu, të
quajturat “tax holiday” kanë sherbyer me shume si favore për rritje të fitimeve
personale dhe jo ne ndihme te zbutjes se jetes sociale. Me tej po perdor një shembull
aktual për lehtesirat fiskale. Qeveria dhe parlamenti miratuan perkatesisht
lehtesimin e aktiviteteve me arsimin publik dhe privat nga TVSH‐ja. Megjithese, ligji ka
hyre në fuqi asnje nga aktivitetet nuk ulen cmimet apo të rezultonin me permiresim të
cilesise në aktivitetin e tyre. Perkundrazi, kontributet që buxheti heq nga “goja” e vet,
për të stimuluar biznesin e sferes edukative, nuk rezultojne me kunderpergjigjen
e pritshme te uljes se cmimeve, sipas rezultateve që ka dhene në Europe kur është
aplikuar e njejta skeme veprimi nxites i politikes fiskale ne favor te komunitetit. E
njejta dukuri është dhe me barnat mjekesore, apo sherbimet financiare.

Zgjidhja që u ngelet organeve tatimore është rritja në cilesi e kontrolleve tatimore

dhe aplikimin e denimeve te pakomromise me evazionistet, të cilat duhet të jene mjetet
për vendosjen e disiplines fiskale tek ata që në pergjithesi jane një grup që shtetit nuk
i pergjigjen me bashkepunim, por me evasion karshi kerkesave të tij normale:
Mbledhjen e të ardhurave për t’ua kthyer te konvertuar ne sherbimet që kerkojne, por
me cmime të ulta. Ne fund te fundit pagesa e taksave eshte cmimi qe ne u ofrojme
partnereve europiane, per te blere qyteterimin e tyre. Epo, nese jeni dhe ju dakort,
qyteterim me çmim te ulet nuk n’a duhet, pasi dihet nga te gjithe c’fare cilesie do te
merrnim atehere.
15 Shkurt 2004

TRE HIPOTEZA PËR KORRUPSIONIN DHE TAKSAPAGUESIT

Nga studime te ndryshme eshte pare se ka nje lidhje midis korrupsionit dhe pagimit
te taksave ne menyre vullnetare, elementet e se ciles kundershtojne njeri‐tjetrin. Ne
keto studime verehet se per nje rritje prej 1 pike te nivelit te korrupsionit pjesa e
taksapaguesve qe reflektojne si pasoje e tij eshte pak me shume se 1.7 pike. Treguesi
i korrupsionit gjithashtu qendron i forte nese perfshijme ne te dhe pershtypjen qe
eshte krijuar te taksapaguesit nisur nga sjellja e punonjesve publike dhe sistemit
politik. Nese taksapaguesit shikojne se shume zyrtare publike jane te korruptuar dhe
shume taksapaguese te tjere u shmangen taksave, ata mund te mendojne se qeveria
nuk e meriton vullnetarizmin e tyre ne pagimin e taksave. Taksapaguesit mendojne
se rruga me e mire per ta do te ishte te vepronin ne oportunitet me rrethanat.
Nisur nga keto rezultate po prezantoj 3 hipoteza, te cilat diskutojne rreth
korrupsionit dhe taksapaguesve.

79
Hipoteza 1. Sa me i madh besimi i qytetareve per qeverine dhe sistemin ligjor, aq me e
madhe nxitja e tyre per te paguar taksat.

Pervec besimit per qeverine qe duhet te jete ne nivele te konsoliduara te

taksapaguesi, po ashtu dhe permbushja e detyrimeve te politikes ndaj premtimeve qe
i ben atij duhet te percoje efektin pozitiv mbi moralin e tij tatimor. Nese sistemi
politik funksionon mire dhe qytetaret jane te kenaqur me zyrtaret e tij, atehere
motivimi i tyre per pagimin e taksave do te rritet.

Taksapaguesit jane te ndjeshem rreth menyres sesi qeveria i perdor taksat qe ata
paguajne. Ne kete mes ka nje lloj maredhenie te tipit “hyrje‐dalje” midis asaj qe individi
paguan nepermjet taksave te tij dhe asaj c’fare ai merr si kompensim nga qeveria. Ne
kete menyre, qendrimi mirekuptues i taksapaguesve mund te ndikohet nga perfitimet
e marra prej qeverise ne formen e te mirave publike duke e krahasuar gjithmone te
mirat qe taksapaguesi merr me cmimin qe i duhet te paguaje per to. Keshtu,
taksapaguesit e perceptojne maredhenien e tyre me shtetin jo vetem si nje maredhenie
nga halli dhe te detyruar ti pergjigjen nga forca e ligjit, por edhe si nje moment
shkembimi te takses qe paguajne me mallra apo sherbime publike. Taksapaguesit jane
me te prirur te bashkepunojne me ligjin nese jane te bindur se ky shkembim midis
taksave te paguara dhe sherbimeve qeveritare te perfituara eshte kryer ne menyre te
barabarte.

Hipoteza 2. Sa me i madh besimi i qytetareve ndaj zyrtareve publike dhe sistemit

politik, aq me e madhe nxitja e tyre per te paguar taksat.

Transformimi i ekonomive socialiste ne ekonomi kapitaliste ishte nje nga arsyet e nje
bumi te tille te korrupsionit, i cili u rrit per shkak te mungeses se zbatimit te ligjit dhe
qeverisjes. Vendet me me shume korrupsion kane nje shkalle te larte te ekonomise
joformale. Studime te shumta kane zbuluar se korrupsioni ndikohet nga mungesa e
shpenzimeve te qeverise per trajnimin dhe kualifikimin e njerezve te saj. Nga ana
tjeter, mosrespektimi i te drejtave mbi pronesine bashke me korrupsionin kane nje
ndikim negativ mbi moralin tatimor te taksapaguesve.
Korrupsioni eshte bere tashme nje pjese integrale e ekonomise shqiptare dhe ka nje
pasoje negative mbi besimin e qytetareve ndaj shtetit dhe autoritetit te tij. Nga disa
studime te bera ne disa nga vendet tranzicionale me nivel te madh korrupsioni eshte
konstatuar se shkalla e korrupsionit ka qene me e larte se totali i shpenzimeve per
shkence, edukim, shendetesi, kulture dhe art. Ne disa nga sektoret industriale grupet
kriminale shpenzojne me shume se 50% te te ardhurave te tyre per te korruptuar
zyrtaret.
Korrupsioni zakonisht minon moralin tatimor te qytetareve duke shkaktuar deri
irritim te tyre ndaj shtetit ne momente te caktuara. Taksapaguesit ndihen te
tradhtuar kur perceptojne se ka nje korrupsion masiv dhe taksat e tyre nuk
shpenzohen si duhet nga qeveria. Nje burokraci e korruptuar nuk operon me
prodhuesin me eficient te te mires publike, por me ate qe ofron bakshishin me te madh.
Keshtu, korrupsioni pakeson mundesite e rritjes se sherbimeve dhe zgjat

80
tranzicionin duke rritur kostot e taksapaguesve me nje barre fiskale shtese.
Tendenca te tilla natyrisht qe kane ndikim te padiskutueshem ne moralin tatimor.

Hipoteza 3. Sa me i madh korrupsioni, aq me mosbesuese behen taksapaguesit duke u

ulur morali tatimor i tyre.
Nje menyre per te luftuar korrupsionin eshte hartimi i një mekanizmi, ku çdo pjese e
tij të jetë një skeme. Çdo pjese të tij duhet t’i korespondojë një mesazh i pritshem për
tu raportuar vullnetarisht nga tatimpaguesit.
Në kuadrin e nderthurjes se ligjit me rutinen zyrtare tatimore është e nevojshme
rregullimi i strategjise se kontrollit për çdo ndryshim të ligjeve tatimore dhe tarifave
fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin që duhet të marre në çdo kohë evazionisti fiskal,
që është me i interesuari që të perfitoje nga ndryshimi i ligjeve.

Autoritetet me te larta tatimore duhet ta bejne inspektorin t’i ktheje syte nga
shperblimi tatimor, si një “bakshish” që vjen jo nga toleranca e tyre ndaj evaizonit,
por si një çmim me i larte për punën e tij rezultative, për taksat që ai mbledh. Nëse
një forme e tillë perhapet, ajo jo vetem do t’i nxite inspektoret drejt të punuarit
ndershmerisht, por ndikon dhe tek tatimpaguesit e pandershem për të ulur evazionin
që bejne.
Ndoshta, nese inspektorit të mund te arrihej t’i jepej një perqindje e larte e gjobes që
ai vendos dhe mbledh do të ishte optimale për maksimizimin e të ardhurave
tatimore. Kjo do të ndihmonte për të kufizuar korrupsionin dhe te synohej mundesia
e arritjes së po atij niveli të ardhurash maksimale, por nderkohe me inspektore që do
të karakterizohen nga ndershmeria në punën e tyre.

TATIMET DHE TATIMPAGUESIT E VEGJËL: KU ËSHTË PROBLEMI?

Ka dy arsye pse duhen tatuar tatimpaguesit e vegjël (biznesi i vogël). Së pari ata
duhet të rritin kontributin e tyre në të ardhurat tatimore deri në nivelin e 10%‐15%
duke rritur numri i atyre qe duhet te tatohen ne kete grup. Ndersa së dyti, nëse do të
rritej niveli i mbledhjes së të ardhurave nga ky grup tatimpaguesish kjo do të ishte në
funksion të rritjes ekonomike të vendit.

Tatimpaguesit e vegjël: Thjeshtësia në të kuptuar dhe në zbatim

Perceptimi publik për këtë grup tatimpaguesish ka ndryshuar qe nga fillimi i viteve
’90 e deri me sot. Pas dekades se pare tranzicioniste, sektori i sherbimeve, tregtise
dhe i prodhimit filluan të zgjerohen dhe të prezantonin realisht një pjese në rritje të
Prodhimit të Brendshem Bruto (PBB). Ky zgjerim ka perfshire brenda tij dhe një
pjese të konsiderueshme të fuqise punetore dhe karakterizohet nga një perdorim
mjaft efektiv i kapitalit të vendit. Ndersa rritja e aktivitetit dhe zgjerimi i tyre po
shnderrohet ne një motorr ekonomik efektiv, shume analiste fiskale mendojne se
bashkepunimi i administrates tatimore me këtë grup tatimpaguesish eshte i dobet
dhe ne menyren me natyrale te komunikimit duhet të kete një rritje.

81
Qeveria ka nevoje, qe tatimet te realizohen pasi duhen kryer sherbimet publike qe ka
planifikuar. Megjithate, tatimet jo me shume per faj te tyre, konsiderohen ende ne
opinionin publik si organ konfiskimesh dhe marrje tatimesh me force sesa si nje
institucion ne sherbim te te mires se pergjithshme. Atehere, natyrshem per qeverine
nevojitet nje sistem fiskal qe te mund t’i tatoje qytetaret e vet nisur nga nje tipar
kryesor: thjeshtesine ne te kuptuar (transparencen) dhe nje zbatim te ndershem njesoj
mbi te gjithe (barazine). Thjeshtesi dhe rritje të bashkepunimit mes tyre.

Rritja e bashkepunimit për administraten duhet të konsistoje në rritjen e sherbimeve

qe duhen bere për keta tatimpagues dhe kjo nuk duhet të zbatohet vetem brenda
kornizave të administrates. Jo! Koha po therret në këtë sherbim pjesemarrjen e
agjenteve fiskale private, edhe vetem thjesht si nje fillim tjeter në mbartjen e barres ne
fushen e konsulences dhe ndihmes, si për plotesimin e dokumentacionit qe duhet të
prezantoje çdo tatimpagues në zyrat e administrates, po ashtu dhe ne drejtim te
edukimit fiskal te tyre.
E pra, atehere keta tatimpagues duhet të orientohen si te perfitojne nga lehtesirat
fiskale ligjore dhe minimizimin e burokracise administrative joligjore.
C’fare nuk kuptohet, por qe duhet nenvizuar eshte fakti se administrata tatimore nuk
duhet te perqendrohet vetem mbi disa tregues makro te biznesit te vogel, por
nepermjet infrastruktures se saj te pozicionohet ne ato kategori te biznesve ketij
grupi qe kane dhe sasine me te madhe te te ardhurave, natyrisht pa harruar te tjerat.
Konkluzionet e mia nuk jane te mbeshtetura vetem ne supozime te momentit, por
nisen nga vrojtime mbi sjelljen dhe qendrimin midis administrates dhe
tatimpaguesve te vegjel.

Tatime vizionare në shërbim të tatimpaguesve

Eshte interesante se gjithnje e me shume administrata tatimore perpiqet t’a kryeje
punen e saj duke punuar sipas linjes funksionale: regjistrim, pagese, vleresim,
kontroll, apelim, sanksione e denime.
Eksperte per politikat fiskale ne administraten tatimore qendrore tashme po merren
me thjeshtimin e procedurave te metejshme per biznesin e vogel. Megjithate, viti
fiskal 2005 mendohet se po shkon me ne fund drejt rruges me tipare te tilla. Megjithese
teorikisht ne shenjestren tatimore duhet te jene gjithe kategorite e bizneseve dhe
grupet e tatimpaguesve, ne praktike kjo nuk mund te gjeje dot zbatim te plote. Objektivi
per t’u shenjestruar nga tatimoret duhet te jene rrjedha e qarkullimit te te ardhurave,
qe perfundojne ne biznesin e vogel. Por ato kane nje burim dhe ky gjendet te
tatimpaguesit e medhenj. Per kete grup tatimpaguesish po mendohet qe ngarkesa
tatimore te jete nje “mantel” sipas mases se cdonjerit tip biznesi.
Nen kushtet aktuale, rruga e ndjekur per sistemin e nje takse vendore, te perfituar
nga pushteti lokal dhe aplikimi i shkallezimeve te perqindjeve ne raport me
aktivitetin duket si nje rruge qe tregon nje moment progresiviteti te shperndarjes se
ngarkeses fiskale dhe te nje unifikimi te praktikave ne trajtimin sa me te thjeshtuar
tatimor per ta.

82
Megjithate, administrata tatimore duhet qe te rrise teknikat e kalkulimeve te te
ardhurave te gjeneruara nga biznesi i vogel dhe orientimin e tendencave drejt nje
prezantimi dinjitoz te ketij grupi tatimpaguesish, vetem nepermjet kanaleve te
dokumentacionit.

A E KUPTOJNË SIPËRMARRËSIT SHQIPTARË EKONOMINË?

Natyrisht, qe disa nga sipermarresit me te medhenj shqiptare nuk jane pjesemarres

ne te gjitha kompanite me te fuqishme te vendit, por aty ku ata nuk marrin pjese jane
miqte e tyre. Keta sipermarres ndoshta jane njerezit më me influence ne ekonomine
e sotme shqiptare. Secili nga ne mund te permende figura te arrira sipermarresish te
suksesshem, te pasur. Ata jane njerezit qe praktikojne pa ndrojtje gjithe c’fare nje
ekonomist mund ti kete si njohuri teorike. Nga aktiviteti tregtar, ata jane zgjeruar te
prodhimi i nje malli te kerkuar, e me tej per tu bashkuar ne tregun e ndertimeve dhe
shtrirja e tyre vazhdon me tregun e sigurimeve dhe ate bankar. Gjithnje duke shikuar
me nje veshtrim ambicioz per shkrirje e bashkime biznesesh me synimin ambicioz
per te dale tashme ne “ujrat nderkombetare” te sipermarrjes. Ne pamje te pare, keta
njerez jane menaxhere dhe se dyti kapitaliste duke u perpjekur te balancojne brenda
qenies se tyre sa me mire te dy rolet.
Ne fakt, ideja per te shkruajtur mbi dicka te tille me erdhi nga nje debat i
mbremshem me nje mik, i cili eshte ekonomist i njohur. Ne biseden qe patem, ai
mendonte se keta sipermarres jane duke e vrare kapitalizmin qe ende eshte i
parritur si duhet ne vendin tone. Ideja e tij ishte se kapitalizmi shqiptar eshte i
kercenuar nga papergjegjshmerite e vetvetes, i keqkeshilluar ne shume raste apo nje
drejtim i organizuar ne rrjet nga sipermarresit dhe drejtoret ekzekutive, keshilltaret
e tyre juridike dhe fiskale, bankieret dhe gjithe bashkepuntoret e ngushte, te cilet me
orientimin qe po i japin sipermarrjes ne vend po “sabotojne” sistemin qe e krijuan
ata vete.

A është e vërtetë kjo?

Sipermarresit e medhenj mendojne se kapitalizmi radikal, qe ata po perpiqen te
zbatojne duke ndjekur rregullat e sistemit kapitalist nuk eshte nje kercenim per te,
por perkundrazi nje zhvillim natyral i fazave te ecurise te tij. Politikanet nuk e
kuptojne ekonomine dhe nderhyrjet e tyre “ligjore” nuk mund ti ndihmojne dot keto
zhvillime ekonomike te vendit. E vetmja shprese per nje orientim te drejte ne
“rrugen” kapitaliste do te ishte zbatimi i normave morale dhe etike per nje shoqeri
civile normale dhe marrja e pergjegjesive per mbarevajtjen e kesaj shoqerie. Me kete
mendim, te harmonizuar me karakteristikat kombetare keta sipermarres duhet te
kerkojne nga thellesia e tradites intelektuale shqiptare per te ashtuquajturin “shpirt
te solidaritetit” me qellim garantimin e mbrojtjen e kapitalizmit qe ata po ndertojne
ne vend. Kjo gje kerkon me pak oportunizem dhe me shume cilesi te secilit.
Per politikanet duhet shume me teper kohe per ta kuptuar kete dhe per rastin
shqiptar ndoshta do te duhet shume – shume kohe. Por, te pakten a po ecin

83
sipermarresit ne drejtimin e duhur per ta kuptuar ekonomine? Nese po, duhet te na e
tregojne kete me vepra, qe ta kuptojme.

Veset dhe shkurtpamësia

Shkurtpamesia eshte nje nga zakonet e keqia qe po karakterizon zhvillimin kapitalist
ne vend. Nese do te behej fjale vetem per nje pjese te sipermarresve do te
konsiderohej nje rastesi dhe shqetesimi do te largohej. Por, ne fakt fitimet reale te
padeklaruara nga pjesa derrmuese e sipermarresve, kontributet fiskale ne nivelet me
te ulta historike te ekonomise kapitaliste, maredhenie punedhenes‐punemarres te
ngjashme me fazat fillestare qe pershkruan Marksi ne librat e tij, por dhe investitore
qe kryejne investime pa prezantuar me perpara radiografine fiskale te tyre, te gjithe
keta tregues te bejne te reagosh dhe ti thuash vetes se ekonomia e tregut ne vendin
tone nuk po ecen ne rrugen e duhur. Kompanite e sipermarresve me te medhenj jane
kandidatet e pare per bursen shqiptare, por kjo mjegullnaje e sterzgjatur e deklarimit
te te ardhurave nuk na premton gje tjeter vecse te vazhdojme sakrifikimin e
metejshem te te ardhmes sone ekonomike, thjesht per faktin se mendimi per fuqizim
nuk ecen paralel me vizionin per nje vend te zhvilluar ekonomikisht. Bursa eshte
vendi ku “farketohen” idete afatgjata te kapitalizmit ne vend. Por, te thuash burse
duhet te kesh plotesuar me perpara kriteret qe ajo kerkon, si nje faltore e
kapitalizmit. Kjo do te thote se pjesemarresit e saj duhet te kene te drejten e hyrjes
ne po te njejten mundesi, qe ka nje individ, i cili i ka deklaruar me se pari gjithe
pasurite apo te ardhurat e perfituara. Kjo logjike na sugjeron disa ide.

Bursa shqiptare do te funksionoje vetem nese kompanite do te duan te pasqyrojne

gjithe titujt e pronesise qe zoterojne realisht si kapital te tyre. Cdo investitor duhet ta
provoje veten vetem nepermjet kalimit neper “korridoret” e kesaj burse. Tregu
shqiptar qe eshte ende i ngushte, por mund te ngushtohet akoma me shume me
shkurtpamesine dhe pangopesine per te fituar nepermjet spekullimeve dhe
perpjekjeve per fitime vetem nga levizje mekanike te cmimeve nderkombetare.
Ngritja e nje industrie dhe keqesimi i nje tjetre do te ndikonte ne reflektimin ne treg
te cmimeve qe nuk do te tregonin nje qarkullim te kapitalit ne menyre natyrale, nga
nje sektor ekonomik ne tjetrin.
Analistet ekonomike jane te pozicionuar ne gjithe kete proces ne krahun e gjykuesve
te dobet. Ata e kane kohen e tyre te zene se si te bien ne sy te sipermarresve per te
sistemuar ekonomite e tyre personale. Ne vend te kesaj, ata duhet tu tregojne
sipermarresve se ne shume raste ata nuk e luajne dot rolin e menaxherit dhe do te
ishte me mire te mbanin rolin e kapitalistit. Sipermarresit e dine vete kete gje dhe
nuk ka nevoje t’ua tregoje asnje keshilltar apo analist ate c’fare u thote instikti. Por,
ata i jane futur nje rruge qe mendojne se do t’ja dalin mbane ashtu si bene ne
momentet e para te zhvillimit te sipermarrjeve te tyre. Per deshtimet e tyre ja hedhin
fajin kohes dhe situatave politike ne vend, por ne fakt te gjitha keto jane thjesht
mangesi menaxheriale te tyre. Por, ne kete mes pikerisht analistet fiskale dhe
juridike kane nje pergjegjesi te madhe historike, qe nuk mund ta justifikojne dot. Pa
ata investitoret dhe sipermarresit e medhenj do te zhyten akoma me thelle ne

84
erresiren qe vete shkurtpamesia dhe aftesite menaxheriale te cojne, ashtu si ndodh
ne rastin e verberimit.

Koha e spekullimeve
Asnjeri nuk duket spekullant nga pamja e jashtme. Madje ndonje analist i ekonomise
mund ti mbroje ata, ne vend qe ti akuzoje duke vene ne dukje cilesine e sipermarrjes
qe po gjeneron sipralin e kapitalizmit ne vend. Nje spekullator qe nxjerr fitime
nepermjet rritjes jonormale te cmimeve dhe lojrave evazioniste me deklarimin e
fitimeve te tij mendon se eshte koha te fitoje sa me shume dhe kete mendim perpiqet
ta ktheje ne mentalitet ne te gjithe sipermarresit e tjere. Madje kete kerkon ta
reklamoje dhe nga analistet qe ai i mban prane. Mendimi i tij i vetem ne mengjes
eshte te shese me sa me shume fitime ate c’fare ka blere mbreme dhe riblerjen
perseri per te rishitur perseri, pa menduar me gjate se kaq. Nese, ka bere llogarite
sakte ai do te behet me me shume para dhe ansjelltas. Sigurisht, se nese ka arritur te
beje para gjithnje e me shume duke bere te humbase sipermarresi ne krah te tij, ai do
ti kete hequr mundesine konsumatorit per te marre mallra me cmime me te ulta.
Tashme, komanden e cmiemve e ben ai. Por, nje treg me spekullante aktive dhe te
suksesshem do te jete shume pak i dobishem per ekonomine dhe konsumatorin.
Ashtu si ka thene dhe Nicholas Kaldor, nje kritik i kapitalizmit spekullant,
“spekullatoret jane nje semundje kanceroze nese ata do te jene te suksesshem dhe te
demshem per ekonomine nese ata egzistojne, por nese ata nuk do te jene ky dem nuk
egziston me”.

Asnje nuk e vret dot kapitalizmin

Mund te kete opinione qe mendojne se galeria me personazhet e mesiperme, ku gjen
spekullatore, sipermarres e menaxhere te suksesshem dhe te deshtuar, kapitaliste,
investitore, analiste, oportuniste, rrufjane politike, keshilltare fiskale e juridike dhe
shume specie te tjera normale te rraces njerezore po perpiqen ta vrasin kapitalizmin.
Megjithate une mendoj se nuk do t’ja arrijne dot. Megjithese e kane demtuar
reputacionin e tij kjo nuk eshte ndonje humbje e madhe, pasi kapitalizmi ne
mentalitetin shqiptar nuk ka ne fakt ndonje imazh te pelqyeshem. Por, nisur nga kjo
kerkohet pikerisht nje shembull qe te percoje nje imazh te ndryshuar te tij, sesa te
vazhdoje te mbahet imazhi qe ka. Megjithate, kjo kerkon nje spastrim prej
personazheve te demshem per te. Cdo sistem pjell dhe elemente qe e demtojne ate.
Do te ishte mire nese gjithe sipermarresit e medhenj do te punonin per imazhin e ri
dhe te perpiqeshin ta mbanin sa me aktiv sistemin e krijuar prej tyre duke qene me
kopetente, por dhe shume me teper te pergjegjshem per rolin qe kane marre. Te
gjithe do ta uronim kete. E rendesishme eshte qe ata te kuptojne se sa me shume
pushtet te grumbullojne neper duar, aq me shume pergjegjesi te medha do tu bien
mbi supe. Dhe kete u duhet ta perballojne sipermarresit, qe deri dje ishin te vegjel
dhe sot jane bere te medhenj. Aq te medhenj sa nuk po “i nxë” me as tregu qe i krijoi...

LUFTA E NISUR NDAJ KORRUPSIONIZMIT

85
Nje pjese e opinionit do te thoshte se eshte e pamundur ta çrrënjosësh korrupsionin,
pasi ai është bere pjese e shoqerise sone. Disa të tjere do të thoshin se korrupsioni
është një fenomen global. Korrupsioni është si semundjet kronike p.sh. si diabeti. Ai
mund të kontrollohet, por nuk mund të zhduket.

Për mendimin tim pergjigje të tilla jane një forme e indiferentizmit për të mos marre
asnje pergjegjesi mbi vete. Por, dikush duhet të besoje dhe te mendimi ndryshe.
Dikush, mund të ketë një opinion kunder, e të thote me zë :
‐ Po! Është e mundur që korrupsioni të luftohet.
Të pakten ky besim vlen për te nisur luften kunder tij. Nese niset me të kunderten e
ketij besimi, atehere ne nuk kemi rrugezgjidhje, por vetem të nenshtrohemi të
jetojme bashke me të.

Pse duhet t’a luftojme korrupsionin?

Vërtet! Pse duhet t’a luftojme? C’fare te keqe na ben? Njerezit sot thone, se nese një
nepunes publik merr bakshish dhe te mbaron punen eshte i ndershem. Një nepunes
publik qe merr bakshish dhe nuk ta mbaron punen eshte i pandershem. Ndersa një
person qe nuk merr bakshish, por prapeseprape ta mbaron punen eshte budalla.
Korrupsioni, per keto mentalitete eshte kthyer ne një e drejte themeltare per cdo
nepunes publik, pasi konsiderohet si një e keqe e domosdoshme per një qeverisje “te
mire”. Por keto mentalitete kanë zene vend dhe ne sisteme te caktuara qeverisese qe
inkurajojne tolerimin e korrupsionit. Shembuj te tere janë ne perkrahje te tij. Keshtu,
vendet e azise juglindore, te quajtur tigrat ekonomike aziatike kanë patur rritje
ekonomike te fuqishme e megjithate ne renditjen e nivelit te korruptimit janë ne
vendet me shkalle te larte korrupsioni. Une them se dhe korrupsioni i ketyre
vendeve, por dhe shume te tjereve (korrupsioni eshte global) eshte një korrupsion “i
ndershem”. Pasi ne keto vende, per zgjidhjen e një problemi qe te dale, nese paguan
një bakshish, problemi zgjidhet. Ose shuma e bakshishit te kthehet mbrapsht.

Shembulli i 1­shit, një model për luftën antikorrupsion

Po te shikojme disa te dhena per korrupsionin, Shqiperia renditet ne vendin e 81‐te
ne 102 vende gjithsej, sipas te dhenave, marre nga Transparency International, një
organizate joqeveritare gjermane.
Kjo do te thote se 80 vende janë me pak te korruptuar se ne ( per t’u marre shembull
si ja bejne) dhe 21 vende janë me te korruptuar se ne. Eshte e natyrshme qe te kete
vende me te korruptuara se Shqiperia, por per ne kjo duhet te sherbeje si shtyse per te
ikur sa me larg nga vendet e fundit. Nga studime te Bankes Boterore thuhet, se sot,
nese një vend konsiderohet me korrupsion, efektet e investimeve te huaja bien ne
20% me pak. Dhe kjo ne vendin tone deri me sot eshte ndier, pa hyre ne shifra.

Lufta ndaj korrupsionit ka shembuj te shumte, por une po permend rastin e Kryetarit
te Bashkise se Nju Jorkut, Rudi Giulliani (Rudi Xhuliani). Kur filloi punen e tij, disa
vite me pare, ai nisi me konceptin se ndaj krimit duhej luftuar me zero tolerance. Ai ja
arriti t’a ulte ndjeshem nivelin e kriminalitetit ne qytetin e tij.

86
Ne kemi pare ne vitet ’90 ne Itali, luften ndaj Mafias dhe korrupsionit te drejtuar nga
gjykatesit me kodin “Duar te pastra”. Disa nga ata, per shkak te ashpersimit dhe
nderthurjes se korrupsionit me boten e eger kriminale me tradita mafioze humben dhe
jeten, por ama dhane një ndikim shume te fuqishem ne jeten italiane duke c’rrenjosur
madje dhe tradita shumeshekullore te Mafias italiane.
Pra, nuk eshte se zhdukja e korrupsionit nuk egziston si mundesi. Vlerat e një shoqerie
duhet te mbeshteten e forcohen fort ne traditat e vendit.

Po te ne, në Shqipëri ?
Ne kohen e sotme te hapjes se tregjeve, ku investimet e huaja synojne tregjet ne
gjenerim, si te ne, investitoret duan te jene te sigurt qe jo vetem kompanite ku ata
kanë investuar menaxhohen me efektivitet, por qe ato te mund te funksionojne ne një
shtet ‐ qeverises korporativ menaxherial, te pozicionuar ne një kuader veprimesh me
etiken e moralin tij. Kjo do te thote qe te kete me shume transparence ne veprimet qe
ndermarrjet i deklarojne shtetit dhe një kuader veprimesh menaxheriale te paisur
me etiken dhe moralin qe vlereson vendimet e gjithe segmenteve qe menaxhohen
prej tij.

Arsyeja pse korrupsioni qendron ne sistemin tone eshte me se shumti per shkak te
mungeses se transparences dhe kurajos. Transparenca do te ishte ajo qe do te perbente
hapin e madh drejt shoqerise me njerez te dalluar per vleren dhe ndershmerine e tyre,
pavaresisht se per kete çirren te gjithe. Kjo do te conte ne standartizimin e menyres
qeverisese shqiptare per një qeverisje, pa shkelur e anashkaluar zbatimin e ligjit. Kjo
transparence duhet te ndihmohet gjithashtu dhe nga kerkesa per një presion te forte
nga grupet e interesit ne vend, per izolimin e njerezve te korruptuar. Ndihma e tyre
konkrete do te ishte denoncimi direkt i njerezve te korruptuar, qe kanë mundur te
identifikojne. Nese ky material do ta konsideronin me vlere ai duhet prezantuar dhe ne
organet qe janë te ngritura per ta luftuar ate. Lufta ndaj korrupsionit behet ne front
te gjere, ku armiku eshte i dukshem (pjestaret e shtetit e sistemi gjyqesor) dhe i
padukshem (ajo pjese e politikaneve te korruptuar, por qe janë ne opozite).

Një nga aspektet me te mprehta te korrupsionit eshte ai qe i perket politikes dhe

sistemit te drejtesise. Lufta ndaj korrupsionit duhet pare si një lufte ndaj fenomenit
ne gjithe nivelet e qeverisjes. Perpjekja per te zbuluar politikanet dhe juristet e
korruptuar do te ishte me fakte konkrete dhe emra per ti paraqitur keta individe si e
keqja e shoqerise se sotme.
Luften antikorrupsion, politika (pjesa qe con perpara shtetin) duhet ta bashkoje se
bashku me luften per një ulje te varferise ne vend, luften ndaj evazionit fiskal, ndaj
ekonomise informale dhe arsimimin e kualifikimin sa me mire te administrates
publike dhe shtetasve. Korrupsioni i sotem eshte kthyer ne aktivitetin me fitimprures
dhe me rriskun me te ulet per te humbur dhe jeton mbi kurrizin tone 365 dite te vitit.
Lufta ndaj tij duhet te beje zgjimin e ndergjegjes popullore qe eshte hapi i pare ne luften
frontale ndaj korrupsionit, qe eshte lufta e shumices ndaj pakices. Cdo udhetim i gjate
fillon me hapin e pare, sado i vogel qe te jete.

87
MULTINACIONALET, INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE RRISQET

Eshte mendim i pergjithshem ai qe supozon se vellimi i investimeve te huaja direkte

(IHD) eshte tregues i gjendjes se aseteve te kontrolluara nga te huajt ne nje vend.
Nisur nga ky supozim keto te dhena jane nje mates i mire i shtrirjes se prodhimit
nderkombetar. Sipermarrjet e krijuara mbi investime te tilla quhen zakonisht filiale
te multinacionaleve apo filiale te huaja, te cilat portretizohen si nje kanalizim i
kapitaleve te lira nderkombetare edhe ne ekonomite e pazhvilluara qe kane mungesa
te gjithe tipeve te aseteve te nevojshme per zhvillimin e vendit te tyre.

Mbi kete kendveshtrim, si investimi fillestar i ketyre filaleve, po ashtu dhe vazhdimi i
metejshem i veprimtarise se tyre kane mundesite te jene te financuara nga burime te
huaja duke u cliruar nga pengesat e ndryshme fiskale ne vendet e tyre dhe duke
gjetur mundesine qe te shfrytezojne hapesirat rajonale, si ato te pas viteve ‘90 qe
kane gjetur dhe ne vendin tone.

Per te prezantuar matjen e volumit te investimeve te kompanive multinacionale ne

tregun financiar shqiptar une do te perdor te dhenat e publikuara prej raporteve te
misioneve te FMN‐se ne vendin tone dhe autoriteteve te Ministrise se Financave.
Atehere, po te shikojme se sa eshte investuar nga multinacionalet ne vendin tone per
5‐vjecarin e fundit rezulton se IHD jane mesatarisht ne nivelin e 114 milion dollareve
ne vit apo sa 2.7% e PBB‐se se vitit. Pjese e ketyre IHD jane dhe te ardhurat nga
privatizimet e quajtura strategjike, mesatarisht 23 milion dollare amerikane ne vit apo
sa 0.6% e Prodhimit te Brendshem Bruto (PBB). Pjesa e te ardhurave te krijuara si
pasoje e qarkullimit te investimeve te huaja ne vend eshte sa rreth 1/3 e te ardhurave
ne total te prezantuara ne bilance.

Sistemet financiare dhe IHD

Eshte e panevojshme te thuash, se shtrirja e investimeve te huaja ne nje vend mikprites
eshte e lidhur me levizshmerine e kurseve te kembimit valutore. Mund te them se
investitoret e huaj jane shume me fleksibel me luhatjet e kurseve te kembimit
dhe nisur nga kjo reagojne shpejt duke stimuluar investimet e tyre ne momentet qe
investitoret vendas nuk e kane marre ende vehten nga levizshmeria e kurseve valutore
dhe nuk jane ne gjendje te perballen me keto rrisqe ne nje kohe afatshkurter. Kjo
perkthehet per investitoret e medhenj si nje perfitim ne varesi te bazes se kostos se
mallit te tyre, shperndarjes se te ardhurave te gjeneruara nga investimet dhe politikes
se investimeve te bera ne vite.

Por, ne rastin e vendit tone ky faktor thuajse ka qene konstant duke qene nje faktor
ndihme per nxitjen e futjes se investimeve shtese. Madje edhe sikur te supozonim se
rrisku i luhatjeve te medha per investitoret do te ndikonin ne fitimet e tyre,
prapseprape pozicioni monopol qe kane ata ne tregun e vendit u jep mundesine e

88
rikuperimit nepermjet opsioneve te cmimit te projekteve investuese. Kjo ndoshta,
teorikisht mund te ndikoje ne nje ngadalesim te investimeve. Por, nga ana tjeter
investitoret jane ashtu si gjahtari i mire, ne pritje te kohes me te pershtatshme per te
ecur perpara me projektet e mbetura prapa.
Treguesit makroekonomike te qendrueshem ne vend dhe rritja ekonomike e
perseritur keto vitet e fundit ka pervijuar disa pista investimesh qe kane perfshire
brenda tyre si investitoret e huaj dhe ata te brendshem. Ky fluks i investimeve
kryesisht ne transferim teknologjie e investitorev te huaj drejt vendit tone dhe
investim i prodhuesve vendas ne prodhime aktuale ne sektoret e materialeve te
ndertimit, te lendeve te para per industri si dhe prodhimet agroindustriale.

Pervec rendesise se financimeve vendase ndikimi i investimeve te huaja rrit

mundesine e gjallerimit te sistemit financiar ne vendin tone. Ky efekt ka ardhur si ne
sektoret ekonomike ende me rrisk te larte, po ashtu dhe ne sektore te ekonomise ku
multinacionalet luajne nje rol monopolist superior mbi investitoret vendas. Ky rol
nuk eshte i lidhur vetem me politikat stimuluese ne vend, por dhe me politikat
globale monopoliste te sektoreve te caktuar duke u kthyer ne ndikues te kostos se
jeteses se vendeve ne zhvillim.

MATNI TEMPERATURËN FISKALE TË BIZNESIT TUAJ

Çeshtja kyce në analizen e raporteve financiare nuk është vetem gjetja e një pergjigje
dhe kaq. Kjo analize ju sherben mbi të gjitha për të gjetur temperaturen fiskale dhe të
marrim vesh gjithashtu se kur një biznes:
1. eshte fitimprures
2. ka mjaftueshem para per te paguar faturat
3. mundet te paguaje pagat dhe kontributet e punonjesve
4. mund te paguaje pjesen e tatimeve
5. po i perdor aktivet efektivisht
6. ka probleme teknologjie
7. eshte kandidat per t’u shitur apo falimentuar

Nëse ju monitoroni raportet financiare në menyre periodike, atehere do të jeni në një

situate mjaft të qarte mbi faktin se sa efektivisht e menaxhoni biznesin tuaj.
Huadhenesit gjithashu janë nder të interesuarit për të vleresuar rriskun duke
monitoruar një varg raportesh financiare. Mbajeni mend, se raportet janë treguesit
dhe vetem ju mund të thoni pastaj gjithe historine e biznesit. Raportet financiare janë
të vlefshme gjithashtu për të bere krahasime midis dy bizneseve të ngjashme sipas
sektorit ekonomik ku operojne. P.sh. krahasimi i raporteve mund të tregoje nëse një
biznes mban me shume inventar nga situate normale apo mbledh debitoret shume
ngadale nga sa duhet.

89
Kjo do të thote qe të dallosh qe me pare njollat e errta në situaten financiare të
bisnesit qe mund të kercenojne mbarevajtjen për të ardhmen.
Raportet financiare gjithsesi kanë ndarjen e tyre sipas faktorit qe duam të
identifikojme dhe sistemojme me pas.

Kush janë këto raporte?

Kategorite qe do te permend jane raportet financiare si me poshte:
1. Perfitimi: eshte realizuar nje fitim i mire nga biznesi ne raport me qarkullimin ?
2. Raportet e Kthimit: Krahasuar me aktivet dhe kapitalin e futur ne pune, a i ka
sjelle nje fitim te mire kjo biznesit ?
3. Likujditetet: ka biznesi para te mjeftueshme per te paguar gjithe faturat e tij ?
4. Perdorimi i Aktiveve ose Aktiviteti: si i ka perdorur biznesi aktivet e
qendrueshme dhe ato qarkulluese ?
5. Mekanizmi: a ka kompania shume borxhe apo eshte e financuar nga ortaket e
vet ?
6. Investitoret ose Aksioneret
Jo cdokush ka nevoje t’i perdore keto raporte. Perdoruesit e tyre qe jane te listuar ne
tabele nuk eshte e nevojshme qe cdonjeri te dije te gjitha, por me shume do te nisen
nga nevoja sipas asaj se c’fare kerkojne te nxjerrin duke i pare keto raporte.

Për cilat raporte financiare do të ishte i interesuar secili prej nesh?

Pergjigja per kete gjendet ne kete tabele.

Grupet e Interesuar Raporte për t’u parë

Investitorët Rikthim i kapitalit te vene ne pune

Fitime per aksion
Dividente per aksion
Te ardhurat nga dividentet
Interesat e mbuluar
Detyrimet

Huadhënësit Interesat e mbuluar

Raporti i pagueshmerise se dividenteve
Dividentet e mbuluar
Te ardhurat nga dividentet

Menaxherët Raporti i fitimeve

Raporti i qarkullimit te aktiveve
Raporti i qarkullimit te inventarit, debitoreve dhe kreditoreve

90
 Raporti i detyrimeve
Raporti i investimeve

Punonjësit Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Perfitimi
Treguesit e qarkullimit te parase
Raporti i investimeve

Furnitoret dhe kreditorë të Perfitimi

tjerë Likujditetet
Qarkullimi i kreditoreve
Menaxhimi i kapitalit te vene ne pune

Klientët Perfitimi
Likujditetet
Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Qeveria dhe agjensitë e saj Perfitimi

Likujditetet
Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Komuniteti i vendit Shumicen e gjithe raporteve financiare

Analistët financiarë Shumicen e gjithe raporteve financiare

Grupet ambientaliste Shpenzimet per ekemat antindotje

Shpenzimet per kerkime te bazuara mbi floren dhe faunen
Dhurime per organizata politike dhe humanitare

Kërkuesit Varet nga qellimi i kerkimeve te tyre

LEASING... NË TË VËRTETË QIRADHËNIE

Kur kemi maredhenie Leasing­u?

Leasing mund te egzistoje ne forma te ndryshme duke perfshire leasingun
operacional dhe leasingun financiar. Leasing operacional jane marreveshjet e
qeradhenies se thjeshte, ku qerramarresi i paguan nje qera periodike qeradhenesit, per
perdorimin periodik te nje prone apo sendi te vecante. Leasing financiar ne dallim
nga me lart eshte nje mekanizem financiar qe perdoret per pervetesimin e nje aktivi.
Ai eshte nje burim alternativ i kapitalit nepermjet kredise bankare, ku biznesi

91
merr nje aktiv (sidomos paisje) dhe jo leke ne dore, si dhe paguan per perdorimin e
aktivit per nje periudhe kohe.
International Finance Corporation (IFC) e percakton leasingun financiar si nje
marreveshje kontraktuale tre paleshe, ku qeradhenesi e lë peng nje aktiv te blere
nga ai te nje furnizues dhe qe ja jep nje qeramarresi kete aktiv ne kembim te pageses
qe merr nga ai per perdorimin e aktivit. Roli i tre pjesemarresve ne kete proces jane:
- Qeradhenesi, qe blen paisjen (aktivin) dhe e kthen ate per aktivitet
qeradhenieje;
- Qeramarresi, qe zgjedh dhe perdor paisjen per nevojat e tij;
- Furnizuesi, qe i shet paisjen qeradhenesit.
Qeramarresi i paguan keste te rregullta qeradhenesit per perdorimin e paisjes dhe
nje pagese perfundimtare per paisjen. Ne fund te marreveshjes se qerase, paisja
(aktivi) eshte paguar plotesisht dhe ka kaluar ne pronesi qeramarresit. Ne
marreveshjen e qerase, paisja sherben si kolaterale (paralele, shtese).
Ne keto marreveshje perfshihen nje numer i gjere aktivesh te tilla si: impiante
energjie

Momente të funksionimi të Leasing­ut sipas ligjit të TVSH­së

Tek kontratat e leasing dallimi qendron ne pagesen me keste te qeramarresit, nese
kostot e prodhimit plus kostot dytesore te qeradhenesit mbulohen teresisht
(amortizim i plote) apo pjeserisht (amortizim i pjesshem). Per TVSH‐ne ky dallim eshte
i parendesishem.
Ne nje kontrate leasing e mira ekonomike i llogaritet qeradhenesit.
Me te shumten e rasteve behet fjale per shoqeri te cilat blejne te mira ekonomike
(makina, aeroplane, makineri) dhe ia japin me qira klienteve te interesuar.
Ne keto raste qeradhenesi sjell nje furnizim sherbimi (dhenie me qira) ndaj
qeramarresit. Partneret bien zakonisht dakord per te paguar cdo muaj kestet e Leasing.
Furnizimi i mallit sillet ne kete menyre pjese‐ pjese.
Neqoftese do te ndryshohet renditja e te mirave ekonomike gjate kohes se veprimit
te kontrates, duhen ndryshuar edhe te gjitha llogaritjet sipas saj. Neqoftese perfituesi
i Leasing nderpret para kohe kontraten, atehere kostot e lindura nga kjo dhe kostot e
zevendesuara do te jene ne forme demshperblimi. Ne kete rast nuk duhet llogaritur
asnje TVSH. Pagesat shtese qe paguhen ne mbarim te kontrates se Leasing,
perkundrazi bazohen ne nje kembim sherbimesh dhe i nenshtrohen TVSH.
Te pagesa hyn gjithshka qe perdor perfituesi i sherbimit (maresi i Leasing) (tarife
baze, kest Leasing dhe shpenzime te tjera gjate lenies ne perdorim), por duke zbritur
TVSH.
Kestet e Leasing: Tatimi lind ne mbarim te kohes se paranjoftimit, per te cilen jane
per tu paguar kestet e Leasing.
Tarifa baze: Tarifa baze eshte pjese e kontrates se Leasing dhe paguhet zakonisht ne
fillim. Tatimi lind ketu me marrjen e paisjes.
Ne nje rast leasingu te te mirave ekonomike te paluajtshme duhet pasur parasysh
parimi i si nje e tere i aktivit te paluajtshem ne furnizimin qe kryhet. Kjo do te thote
se persa i takon renditjes se truallit dhe ndertesave duhet marre vendim njelloj sepse
ndertesa eshte pjese qenesore e truallit. Neqoftese trualli i duhet llogaritur marresit

92
te leasing, atehere atij i duhet llogaritur edhe ndertesa, pra behet fjale per nje furnizim.
Neqoftese trualli i duhet llogaritur dhenesit te Leasing atehere kjo gje ka vlere edhe per
ndertesen. Qeradhenesi i Leasing me lenien e nderteses sjell ne kete menyre nje
furnizim sherbimi.

Përvoja belge për kontratat e Leasing­ut

Në Belgjikë, kontratat e qerasë për likujdime të plota në lidhje me aktive të luajtshme
janë rregulluar me ligjin e vitit 1967. Për t’u konsideruar si maredhenie leasingu jane
vendosur disa kritere qe jane:

‐ leasing duhet te kete lidhje me prone te luajtshme, te cilen qeramarresi e perdor

ekskluzivisht per qellime biznesi;
‐ afati i qerase percaktohet me marreveshje dhe duhet te jete i barabarte me
kohezgjatjen e vleresuar te jetegjatesise se aktivit;
‐ qeraja duhet te fiksohet ne nje menyre te tille, qe vlera e aktivit zhvleresohet pas
periudhes se qerase te percaktuar ne marreveshje;
‐ qeramarresi ka mundesine te marre pronen e luajtshme te dhene me qera ne mbarim
te qerase per nje cmim te vendosur ne marreveshje. Ky cmim duhet te jete i barabarte
me vleren e mbetur te llogaritur te aktivit.

Ligji per kreditim e konsumatorit i dates 12 qershor 1991 jep nje percaktim per
leasingun.

Nje kontrate qeradhenie perdoruesi eshte percaktuar si nje kontrate kreditimi, ku

njera pale bie dakort t’i jape pales tjeter, te konsideruar si perdorues, te drejten per
te perdorur pronen e luajtshme dhe pala perdoruese eshte dakort te paguaje
periodikisht nje cmim te fiksuar dhe ku kontrata permban mundesi blerje te
shprehur qarte apo te nenkuptuar.

Ligji i mesiperm permban kufizime per te mbrojtur konsumatorin (perdoruesin) qe do

te marre nje te mire nepermjet menyres se leasingut. Ndermarrjet qe kane ne plan te
merren me nje aktivitet leasingu duhet te njihen nga Ministria e Ekonomise.

Autorizimi per kryerjen e leasingut ne Belgjike, dhene nga Ministria e Ekonomise

publikohet me pas ne Fletoren Zyrtare te Belgjikes.

Klasifikimi i marreveshjeve leasing

Marreveshjet e leasingut te cilat nuk kane kritere te nje qeradhenie si me siper, per
qellime ekonomike dhe ligjore, apo dhe ne rastin e qeradhenieve te thjeshta
(operacionale) apo blerje me qera, varen nga kushtet e marreveshjes.
Nje kontrate qeraje, per t’u konsideruar si e tille duhet qe mandati per pronesine
ligjore te aktivit te dhene me qera te mos jete transferuar te qeramarresi.

93
Nga pikpamja ligjore, per nje blerje me qera ose nje shitje me keste, transferimi i
pronesise, ashtu si palet mund te jene marre vesh, ndodh ne kohen kur marrveshja hyn
ne fuqi.

Kompanite e leasingut
Sipas dekretit ministerial te 23 shkurtit 1968, ndermarrjet e leasingut duhet te
krijohen sipas njeres prej tipit te shoqerive qe percakton ligji per shoqerite tregtare.
Filialet belge te kompanive te huaja te leasingut mund te regjistrohen sipas ligjit te
mesiperm.
Nuk ka ndonje forme ligjore egzistuese per kompanite e leasingut. Megjithate,
qeradhenesit jorezidente qe kane ne plan te japin nje aktiv me leasing duhet te
sigurojne ne parim nje leje apo miratim nga Ministria e Ekonomise. Kjo do te thote se
ato duhet te regjistrojne nje filial ne Belgjike.

KAPITULLI V

TRANSFORMIMET SHQIPTARE NË KËNDVËSHTRIMIN PERSPEKTIV

94
Ka nje mendim deri diku të perhapur, sidomos jashte kufijve të Shqiperise, se
socializmi ishte thjesht një devijim i perkohshem prej rruges natyrale dhe ky
tranzicion i tanishem është një rikthim tek tradita shqiptare. Pjeserisht mund të jete
e vertete, ndoshta persa i takon besimit fetar dhe një pjese të tradites kulturore.
Restaurimi i disa xhamive dhe kishave egzistuese në vend, p.sh. i Kishes në Kurbin, dhe
ndertimi i xhamive dhe kishave të reja është procesi i mbledhjes dhe riformimit të
tradites së letersise dhe artit kishtar, aq shume i zhvilluar që nga kohet e Rilindasve.
Por, besimi fetar dhe kultura jane perjashtime. Vetem në një shkalle të caktuar,
nderkaq ka ndodhur kthimi në traditen e kohes parasocialiste, persa i perket
transformimeve politike dhe ekonomike. Keto transformime jane me shume një
permbledhje e shkurtuar e gjithe historise ekonomiko‐politike shqiptare. Shqiperia
nuk ka patur ndonjehere histori demokracie. Në më të shumten e historise së saj, ajo
ka qene e pushtuar nga perandorite e huaja dhe qeverite që ajo ka ushqyer kane qene
vasale të ketyre perandorive. Perpjekjet e saj për tu bërë një komb‐shtet e një flamur
ende s’kane mbaruar dhe sot. Transformimet e para nisën që me perpjekjet e para të
Mbreterise së pare të shqiptareve të bashkuar të pakten në një shtet (megjithese
kemi historite me mbreter ilire, ato i përkasin jo një mbreterie të organizuar në
kuptimin universal të saj). Me tej keto transformime u bene shume me rrenjesore në
vitet e revolucionit socialist. Por, në kuptimin e fjales “revolucion” c’fare gjejme të
pasqyruar nga gjithe c’po perpiqem të them. A është Revolucioni realizimi i një cikli
të plote dhe kthim në piken nga ku u fillua? Po të marrim shembuj të historise
shikojme se në revolucionin francez, megjithese u bene ndryshime rrenjesore, pas
revolucionaret e pane veten në rikthimin në menyre simbolike prape te monarket,
shfaqur me titullin perandor në formen e Napoleonit duke u perpjekur me shume të
shperndanin pushtetin e centralizuar si në kohen e monarkeve sesa të benin
ndryshimet rrenjesore që mbarte mbi vete revolucioni që bene. Kolonite amerikane
bene lufte për t’u shkeputur nga britaniket dhe formuan një sistem ligjor qeverises,
që në fakt rrenjet e tij të thella ushqeheshin nga traditat dhe institucionalizmi
britanik. Po keshtu, revolucioni shqiptar pervec ndryshimeve rrenjesore që solli në
vend, centralizoi në vetevete pushtet ekonomik‐politik, që në shume reforma
fillestare ua hoqen me dhune fuqise cifligare drejtuese shumeshekullore në vend.
Pra, çdo revolucion (në vetvete jane të medhenj të gjithe kur kryhen) në një menyre
ose tjeter është rikthyer në piken e fillimit të historise kombetare, duke sjelle me
vete kuptohet, si kohen që kane mbartur bashke me reformat dhe antireformat po
ashtu dhe kostot njerezore brenda tyre. Une atehere shtroj pyetjen: Pse Shqiperia
dhe revolucioni qe u be në vitet 1990 duhet të ishte ndryshe?

Studiues dhe filozofe të revolucioneve të ndryshem që kane ndodhur në bote thone

se revolucioni që kryhet në një vend nuk mund ta ndryshoj dot menjehere
trajektoren shumeshekullore të historise kombetare, por kostua e dhunes së tij është
e pajustifikueshme dhe e patolerueshme. Parimi kryesor që duhet jete motoja e një
revolucioni është se ligjet dhe parimet jane universale, ndersa institucionet të
transferueshme. Vetem reformat e bazuara mbi rrenjet institucionale e ligjore që
jane trashegimni e konservuar e tradites historike të vendit mund të sjellin zhvillim
dhe zgjerim të rrenjeve të shtetit. Në Shqiperi, nderkohe nuk gjen dot një studiues

95
apo analist te kete studiuar me konseguence mbi transformimet revolucionare të
Shqiperise dhe shtrirjen e tyre. Asnjeri nuk ka pare asgje te mire që mund të
shpetohet/j nga gjithe periudha socialiste duke patur tendence shkaterrimin e komplet
institucioneve të saj, me idene e nisjes së institucioneve sipas ideve të pastudiuara te
Revolucionit Demokratik të 1990. Propozuesit perendimore të reformave të shpejta
(në fakt tek ne ky tip reformash u zhvilluan me shpejt se në asnje vend tjeter ish‐
socialist) kane qene gjithnje prane qeverive shqiptare të pasrevolucionit ’90, me
strategji për zhvillimin e vendit, por e kane bërë këtë në formen e një leksioni me
terma taktike, në kushtet laboratorike të tyre, që presupozon të ketë një treg
privat dhe pronesi private të vendosur në vend. Shqiperia dhe sot të dy keto kushte
themelore për ecjen perpara sipas kesaj skeme të perendimoreve nuk i ka. Nderkohe,
që asnjeri ose pak analiste mund të kene propozuar apo mbeshtetur zhvillimin gradual
të reformave, të ndertuar mbi bazamentet e tradites historike institucionale
shqiptare. Kritiket e reformave graduale në tranzicion jane të prirur të marrin
shabllon modelin social‐demokrat europian, por harrojne që modeli pararendes te ne
ishte pasqyre e një individi apo regjimi, që nuk na la të njejten trashegimni si e kishin
keto vende kur filluan reformat e tyre. Kur themi për Shqiperine ish‐socialiste si
regjimi me i izoluar dhe vendi me i varfer, krahasimin duhet ta gjejme vetem me veten
dhe reformat duhet t’i bejme me të maturat nga gjithe vendet e tjera. Pasi këtë 14‐
vjecar, me klasen drejtuese në Shqiperi ka ndodhur si ne historine e atij që vjen nga
fshati ne qytet dhe ngaqe syte e mendja e tij nuk kane pare e shijuar gjithe ato të
reja bashke (natyrisht që s’ka opinion të vetin për asgje nga ato që shikon),
çorientohet dhe fatin e tij e le në meshiren e rastesise. Ndoshta, kur mendohet të
behen reforma, që une e kuptoj me ndryshim të kursit drejt zhvillimit ekonomik në
pergjithesi, versionet që duhet të studiohen duhet të jene me shume se një dhe
mbi të gjitha tema të debateve kolektive intelektuale të vendit. Keto jane momentet,
kur intelektualet (të organizuar në forume ose individe) duhen gjetur dhe thirrur në
shume forma të prezantimit e ballafaqimit me ta. Është veshtire të gjesh institucione
apo praktike që mund të jete e perdorshme dhe efektive nga Perendimi në Shqiperi
pa kaluar në disa nga keto filtra të mendimit mbarekombetar. Une u perpoqa të
argumentoj për këtë pike se nese jemi me mendimin së historia nuk ndryshohet aq
shpejt sa pelqejme dhe së rrenjet me të forta jane mbi të gjitha vete tradita jone nuk
duhet të ndihemi në siklet të kthejme koken pas dhe “të shkojme e të marrim” me
të mirat e asaj që krijuam vetë nder dhjetevjecare. Por, tek ato që marrim duhet të
perpiqemi të gjejme pergjigjen e pyetjeve të sotme (kujtesa nuk kthehet pas me vite
por ndalon aty ku mendon se fshihet pergjigja).

Po prona private?
Pare në kuptimin e perspektives afatgjate a mund themi se politika pas viteve ’90 ka
qene me e qendrueshme? Shteti shqiptar u “ndertua” në vitin 1912, me shpalljen e
pavaresise, me disa cilesi dhe tipare që me shume karakterizoheshin nga nevoja për
mbijetese, sesa të zhvillohej dhe të perhapej në gjithe vendin qeverisja e tij.
Mbreteria, që pasoi me tej në qender të suksesit të saj pati suksesin nepermjet
autokracise. Autokracia i dha Mbretit zotesine për të bërë reformat e para në favor të

96
zhvillimit të vendit (me shume të karakterit emancipues, edukues e juridik) duke
perqendruar disa pasuri të vendit të lena në meshire të fatit dhe ndikuan në themelet
e një shteti për t’u radhitur si gjithe vendet fqinje, në prezantimin e formes se shtetit
të bazuar të oligarkia e vet. Kuptohet që qellimi kryesor i tij ishte grumbullimi i sa me
shume sherbimeve mbreterore në favor të elites se tij. Kjo elite ishte pergjithesisht
klasa ushtarako‐feudale shumeshekullore, që kishte trasheguar shumicen e prones
mbi token në baze të sherbimeve, me se shumti ushtarake, të kryera në favor të
perandorise osmane. Ky grup i vogel shoqeror se bashku me grupin e ndihmesve të
tyre perbenin shumicen e pronareve mbi token në vend, që duhet të kryenin sherbimet
mbreterore ndaj mbreterise se pare shqiptare. Nese ndonjeri, refuzonte të kryente
sherbimet ndaj mbretit, pronat e tij ishin të parat që shteti i konfiskonte, duke i
shperndare për besniket e tjere apo vasalet. Parimi i pronesise se kushtezuar mbi
pronen u ndie dhe mbi klasen e kapitalisteve industrialiste, e shprehur nga oborri
në politikat e koncensioneve të pasurive kombetare. Korporatat që vepronin në vend
lejoheshin të punonin jo mbi parimet universale të funksionimit të korporatave, por
mbi marreveshje ligjore individuale të dala në menyre të fshehte nga Mbreti. Keto
kane ndikuar në mentalitetin e biznesmenit shqiptar, se sidoqofte varet nga shteti.
Keto ishin sherbimet me të medha që i beheshin shtetit deri në kohen e epokes
socialiste, ku pronesia mbi token humbi si e drejte dhe keto pushtete i mblodhi shteti.
Është e kuptueshme, se pas gjithe ketyre periudhave historike, të deklarosh
demokracine dhe konkurencen e tregut të lire bazuar mbi pronen private nuk mund të
pritet sukses i plote i zbatueshmerise se tyre. Pasi, vete pushteti pas Revolucionit
Demokratik 1990, shume shpejt u terhoq në parimet e vjetra, se mireqenien e
shtetasve e ka në dore vetem shteti. Një elite e re (që mund t’i quajme “oligarkët”),
perqendroi biznese me radhe që thithnin ate pjese të gjalle të ekonomise se trasheguar
shteterore që “tretej” perdite. Kompani që merreshin për disa dhjetra milione leke, në
kohen e sotme vlejne në tregun e shitjeve në disa dhjetra milione dollare. Në kohen
kur lidershipi i vendit dobesohet, perpjekja e tyre është që në humbje e siper të
fitojne pronesi apo shperblime pikerisht nga keta oligarkë që kane perfituar nga ky
lidership. Edhe sot është pikerisht lidershipi, ai që jep drejtimin e rrjedhes. Perpjekjet
e oligarkeve për të futur hundet në jeten politike, mund të kene ndikuar në prishjen e
stabilitetit politik të vendit. Perqendrimi i tyre vetem në njerin krah politik është me
se shumti dhe shkak për prishje të pakteve të politikes, pasi prish balancimin e
nevojshem të drejtimit të vendit. Sot, Shqiperia është perseri në mes të turbullires, pasi
ka kaluar pak me shume se një dekade të depresionit ekonomik, me kaos, krim dhe
mungese të venies perballe ligjit të çdo kundravajtesi. Apeli i kohes për lidershipin
që luan rëndë me kundravajtesit e ligjit, mendoj se duhet ta gjeje veten pikerisht
në traditat e thella të popullit tone. Grupi i oligarkeve që duan të kontrollojne shtetin
nuk është grupi që interesohet për zbatimin e parimeve të të drejtes mbi pronen
private, rregullave të shtetit dhe fuqizimit të forcave goditese të tij. Ai grup kerkon të
hyje në politike me çdo forme për të forcuar pasurite që kane grumbulluar në
perandorive të tyre “të semura”.

Ngritja e kombit­shtet shqiptar të plotësuar

97
Për here të pare në histori Shqiperia, po i afrohet me shume se asnjehere idese se një
kombi shtet të perbashket të gjithe shqiptareve. Historikisht, shqiptaret kane qene të
organizuar në vilajete nen një qeverisje (por nen ombrellen dhe emblemen
perandorake), që në kohen e perandorise osmane, Nacionalizmi shqiptar megjithese
ka qene gjithnje për atdheun, ka qene me shume i percare si jashte kufijve po ashtu
dhe brenda nga të huajt dhe bindjet. Nacionalizmi është penguar të jete si një parti
me vete, por është perhapur me shume si një fare nga pak e kudo. Zhvillimet që
ndodhen vitet ’90 e me vone kane qene vitet e një nacionalizmi të orientuar për të
fituar kredo politike dhe jo për program strategjik të unifikuar për këtë ceshtje të të
gjitheve. Ceshtja e nacionalizmit, pervec kesaj nuk duhet pare thjesht si ripercaktim i
kufijve me fqinjet, por si një ceshtje e forcimit të shteteve shqiptare aty ku ato jane
ngritur. Gabimi fatal i fuqive të medha ndodhi pikerisht në një moment historik të
Shqiperise se pamekembur akoma me shtetin e saj foshnje. Do të duhen ndoshta të
kalojme disa momente historike, që e drejta të rikthehet prape sipas trajektores
historike që ka qene me pare. Por, detyra që mendoj i ka rene brezit të sotem është
fuqizimi i shteteve të tyre. Kjo behet vetem duke zbatuar rregullat që shteti ka
shpallur për të gjithe dhe duke i detyruar ata që keto rregulla nuk duan t’i zbatojne.
Duke u kthyer dhe njehere të besimi fetar doja të thoja se a ka rol ajo në këtë
diskutim? Fakt është që shume para jane harxhuar keto vite për restaurime dhe
ndertime të objekteve të besimit fetar. Shume misione e organizata veprojne në vend
për qellime dhe tematika fetare, që në fakt jane ajo pjese e jetes që Shqiperise i
mungonte që prej nderprerjes prej saj. Mijera të rinj, tashme e kane zevendesuar
etiken komuniste me mesimin e etikes fetare. Ndersa shume u jane perkushtuar
riteve fetare, shume të tjere jane mjaft të perkushtuar me problemet sociale në vend
duke u preokupuar për hallet reale të komunitetit të tyre. Nisur nga gjithe kjo levizje
e njerezve dhe ideve të tyre, besimi fetar po ben në vend një revolucion etiko‐
shpirteror gradual. Besimi fetar dhe kultura ndoshta mund të pasqyrojne dhe masin
me qarte se gjithkush tjeter transformimin shqiptar. Periudha kur kultura fillon e
lulezon, tregon shenjat e zhvillimit të një vendi.
Në mbyllje të kendveshtrimit tim do të doja të thoja se shkaqet e krizave që ndodhin
herepashere në vendin tone i kane rrenjet e tyre thelle në mosmarreveshjet historike
të të kaluares, të mbjelle nga keqdashesit e kombit tone si brenda vendit dhe te
fqinjet. Forcat antidemokratike, të të dy ekstremeve të kraheve të politikes do të
vazhdojne të perdorin varferine dhe pabarazine ekonomike, për të zbatuar objektivat
e tyre politike dhe rrezikimin e demokracise. Bashkepunimi i tyre me grupet e
organizuar të krimit dhe ndonje oligarku “të semure”, mosulja e nivelit të korruptimit
në administrate dhe nderhyrja e agjenturave te shteteve historikisht armike të
Shqiperise jane rreziku i sigurise se demokracise se vendit dhe zhvillimit ekonomik
euro‐atlantik.
Janar 2005

KORRUPSIONI DHE TATIMPAGUESIT E PANDERSHËM

98
Evazioni fiskal në fakt është një problem serioz, jo vetëm për vendet me zhvillim
ekonomik ende në tranzicion, por dhe për vendet që kanë një sistem fiskal të zhvilluar.
Edhe vende si SHBA, Japoni e Gjermani kane nje evazion fiskal qe vleresohet të
jetë në masën 20‐30%. Lufta ndaj evazionit fiskal, megjithese eshte një nga detyrat
paresore të punes se administrates tatimore duhet pare e nderlidhur me korrupsionin
e mundshem në radhet e mbare administrates publike, si një oferte qe behet nga
tatimpaguesit e pandershem (nuk raportojne të ardhurat), të cilet perpiqen të
krijojne nje imazh te shtremberuar të figures se administrates që perfshin te
korruptuarit.

Pse korruptohen inspektorët tatimorë?

Nga një anketim i bërë në Shqipëri kohët e fundit nga FIAS, 25% e kompanive të
pyetura pranojnë se paguajnë rryshfete. Nga studimet e shumta në lidhje me
korrupsionin në radhet e administrates fiskale në vende me zhvillim ekonomik dhe
në zona të ngjashme me Shqiperine është pare, se arsyeja më e madhe në fakt mbetet
paga e ulet e inspektoreve tatimorë. Po të shikojme pagen mesatare në administraten
tatimore shqiptare, ajo është midis €250 ‐ €300. Krahasuar me pagen mesatare të
nje punonjesi tatimor në vendet me sistem të zhvilluar tatimor ajo eshte 4 here me e
vogel. Kurse paga në administrata të vendeve të ngjashme me ne është rreth kufijve
të mesiperm pages. Nga debatet dhe analizat eshte verejtur se keto nivele pagash
kane ndikim në krijimin e hapësirave boshe në radhet e inspektoreve me integritet te
dobet profesional dhe moral, për pranimin e rryshfeteve nga tatimpaguesit ne kembim
te shuma të mëdha të te ardhurave qe i fshihen administrates tatimore. Megjithese, kjo
perben një hallke delikate, ku kërkohet nga qeveria ndërhyrje për të përmirësuar
situaten duke zbatuar nje politike ndryshe per nxitjen e motivimin e inspektoreve,
harresa per keta punonjes te shtetit deri me sot ka qene me dem per interesat e vendit.
Ketyre njerezve u duhet dhene nje shans i barabarte konkurence për të qenë të
ndershem me detyren, që në fakt moralisht e kanë marre përsipër duke i nxjerre
nga “hambari” i indiferentizmit dhe duke i motivuar per te zbuluar miliardat e
evazionit. Nuk mund te nisesh nje lufte ne nje terren ku tatimpaguesit me ofertat dhe
rryshfetet qe u japin disa individeve arrijne te fshihen dhe ti shpetojne detyrimit qe
kane per te paguar. Nje nder menyrat per te vleresuar punonjesit tatimore mund të
plotesohet duke i dhene inspektorit mundesine e shperblimit, për të ardhurat që ai
mund të mbledhi nga tatimpaguesit e pandershem apo ata që kanë kosto të larte të
mbledhjes së të ardhurave tatimore prej tyre. Një rruge e tillë, po të hartohet dhe
zbatohet me transparencen e duhur nuk do t’i zvogeloje të ardhurat e buxhetit, por do
te sjelle te ardhura qe do te krijojne standarte te tjera per vendin. Duke ulur masen e
korruptimit të inspektoreve, ajo do të çoje në reduktimin e tatimpaguesve që u
shmangen detyrimeve tatimore. Provojeni, ta beni ju drejtues qe i keni kopetence keto
vendime...

Një arsye tjetër e shfaqjes së korruptimit është rekrutimi në pune i individeve, që

jane te infiltruarit e biznesit ne administrate. Kjo kategori njerezish, që marrin emrin
menaxhere te tatimeve e perqendron fokusin e punes se administrates ne ceshtje qe

99
nuk i sherbejne qellimit tatimor. Ata jane ajo pjese e punonjesve qe edhe pse duhet te
bejne shqyrtimin dhe zberthimin e gjithë fenomeneve që ndodhin në aktivitetet
ekonomike në kompanite shqiptare shumeformeshe, veprojne te kunderten e asaj qe
kane detyre. Raportet e këtyre menaxhereve ngelen jashte realitetit ekonomik dhe
fiskal duke perbere nje barre per punen e kolegeve dhe duke mos percjelle asnje
efekt në orientimin e biznesit drejt vullnetarizmit per derdhjen e detyrimeve
tatimore.

Nje arsye tjeter une mendoj se eshte dhe jeta ekonomike shqiptare qe vazhdon me
kembengulje te mos tentoje te legalizoje te ardhurat e saj. Mania e krijimit te aseteve
dhe likujditeteve deri ne kufijte e etheve nuk i sherben idese per minimizimin natyral
te korrupsionit si dukuri. Ky bres biznesmenesh jane ata qe dhe u leverdis sipas
mendjes se tyre te joshin dhe shpenzojne pak para ne kembim te pjeses se madhe te
te ardhurave qe ata fshehin dhe nuk e deklarojne. Deri sa mungon dhe pergjegjesia
qytetare me e vogel per derdhje vullnetare te detyrimeve fiskale nuk mund te thuash
se fajin per evazionin e kane tatimoret. Eshte morali i shoqerise ai qe ndikon ne kete
drejtim dhe jo vetem puna e disa inspektoreve qe kane detyren qe te luftojne te
vetem drejt keshtjellave te evazionit. Nderkohe, nese zbatohet sa me shpejt deklarimi
i te ardhurave te cdo individi do te kishim nje zhvvendosje te proves se te ardhurave
nga inspektoret te tatimpaguesi. Nese sot eshte inspektori ai qe duhet te provoje se
sa jane te ardhurat reale te tatimpaguesit, neser duhet qe tatimpaguesi nepermjet
vetedeklarimit duhet ti provoje inspektorit te ardhurat e tij.

Administrata ka nevojë të beje dhe llogaritjen e mundshme të korruptimit të

inspektoreve, në mënyrë që të shmanget sa të mundet si fenomen. Njëra do të ishte
që të shikoheshin rezultatet e kontrollit me një fare shkallezimi të mundshem për
penalizimin e inspektoreve nëse pas rishikimit te aktit të inspektimit gjykohet se
inspektori e ka fshehur evazionin fiskal. Ndersa tjetra do të ishte shtrirja e
standarteve të kontrollit deri në atë mase sa evazioni nuk do të sillte përfitime dhe
po të korruptohej inspektori. Varet nga specifikat në praktiken tatimore se cilen
forme gjykimi të zgjedhim. P.sh. nëse gjoba për evazion është mjaft e larte apo rryshfeti
është prane kufirit që pranohet nga evadori fiskal, atehere forma e dyte duket si me e
preferueshme. Por nëse gjobat janë të vogla dhe rryshfeti është me prane minimumit
të pranueshem nga një inspektor atehere forma e pare behet prioritare.

Por, gjithsesi duhet theksuar se nga autoritetet me të larta tatimore në bashkepunim

me titullaret e finances dhe ekzekutivit shqiptar degjohet shpesh se janë hartuar
strategji dhe po punohet në zbatimin e programeve për ta luftuar evazionin fiskal të
bashkelidhur me korrupsionin. Por fenomenet tranzicioniste të një administrate
publike, mund të permiresohen dhe të jenë baza të një administrate dhe sistemi
tatimor të zhvilluar vetem nese kane shembuj menaxheresh te zote.

100
A mund të parandalohet ndopak ky korruptimi apo jo?!
Nese do merrnim si shembull versionin me inspektore të korruptuar, puna e
kontrollit tatimor mund t’a pershkruaja shkurtimisht kështu. Ndershmerisht ose jo,
tatimpaguesi i deklaron të ardhurat e tij periodikisht gjate vitit. Administrata
tatimore, ka caktuar inspektoret tatimore, të cilet sipas procedurave të percaktuara
ligjore ( Manual Kontrolli, urdhera, qarkore, programe) duhet të verifikojne këto
deklarime, sipas menyres se riskut dhe probabilitetit për perzgjedhjen e
tatimpaguesve për t’u kontrolluar. Këta tatimpagues që do te jenë shenjestra e
kontrolloreve mendohet të jenë dhe evazionistet e mundshem fiskale, nga ku ka
burime të ardhurash të padeklaruara. Nisur nga mundesia se keta kontrollore mund
të korruptohen nga ky kontigjent tatimpaguesish të pandershem, organizohen dhe
rikontrolle, të cilet në fakt janë kosto shtese për administraten tatimore.

Ketu është momenti që duhet të perdoren menyra për të menaxhuar sa me

efektivisht kontrollin tatimor me synim maksimizimin e të ardhurave tatimore duke
mos rritur me tej koston e mbledhjes se tyre. Një nga menyrat, që e zgjidhin këtë
problem është vendosja e penaliteteve dhe masave administrative për inspektoret që
automatikisht duke mos zbatuar detyrat jane ose te paafte, ose te korruptuar.
Megjithese, fytyra e te korruptuarit eshte zakonisht e njejte me ate te paaftit, te dy kane
probabilitete te bien ne rrjeten e kontrollit te brendshem tatimor.
Mënyra tjetër nuk e gjen zgjidhjen me marrjen e masave administrative (verejtje deri
në pushimin nga puna) pasi çështja në këtë rast komplikohet. Argumentimi i saj
mbeshtetet tek ideja, se ryshfetet me vlera të vogla të pranuar nga inspektorët varen
nga pjesa që zënë evazionistët në totalin e tatimpaguesve me të ardhura të mëdha. Sa
me shumë tatimpagues të tillë, aq me shumë do të rritet numri i inspektoreve që
marrin ryshfete të vogla. Pikerisht dhenia e shperblimeve në këtë kontekst, u jep
autoriteteve tatimore mundesine për të zhdukur edhe korrupsionin me një kosto të
ulet. P.sh. në situaten kur çdo tatimpagues i madh kontrollohet nga një inspektor,
dhënia e përqindjes sipas të ardhures tatimore që ai ka mbledhur mund të aplikohet
për keto kompani te medha. Pagesat e tyre fiskale përbëjnë bazë për përqindje të
lartë dhe për kontrollorin.

Shoqëritë e vogla apo dhe ato që paguajne taksat vendore të biznesit të vogël, përbëjnë
një grup tjetër që është shumë më i përhapur. Tatimpaguesit e ketij grupi i paguajne
taksat në baze të vlerësimit që ata i bëjnë vetë. Ata deklarojnë si të ardhur ate qe
mendojne se u leverdis per te paguar sa me pak detyrime fiskale, meqe dhe
dokumentacion nuk para kane deshire te mbajne dhe kontrollohen në mënyrë
rastësore, për shkak të numrit të madh që kanë në raport me numrin e kontrollorëve
dhe nenvleftesimit per rendesine qe ata kane, sipas paragjykimit nga menaxheret
tatimore.

Në vend të rryshfetit...
Problemi i stafit menaxherial te administrates tatimore është ai i hartimit të një
mekanizmi optimal, ku çdo pjese e tij të jetë një skeme. Çdo pjese të tij duhet t’i
korespondojë një mesazh i pritshem për tu raportuar vullnetarisht nga

101
tatimpaguesit. Ideja qendrore e ketij shkrimi është pikerisht se si t’i jepet nxitje
inspektoreve dhe të kontrollohet puna që ata bejne, në mënyrë që të realizohet
objektivi qendror, ai i maksimizimit të të ardhurave tatimore.

Në kuadrin e nderthurjes se ligjit me praktiken tatimore është e nevojshme

rregullimi i strategjise se kontrollit për çdo ndryshim të ligjeve tatimore dhe tarifave
fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin që duhet të marre në çdo kohë evazionisti fiskal,
që është me i interesuari që mundohet të perfitoje nga ndryshimi i ligjeve.

Autoritetet tatimore duhet ta bejne inspektorin t’i ktheje syte nga shperblimi tatimor,
si një “ryshfet” që vjen jo nga falja e gjobave, por si një çmim me i larte për punën e tij
rezultative, për taksat që ai mbledh. Nëse një forme e tillë perhapet, ajo jo vetem do
t’i nxite inspektoret drejt të punuarit ndershmerisht, por ndikon dhe tek tatimpaguesit
e pandershem për të ulur evazionin që bejne. Arsyeja është se ata do të
ndergjegjesohen nga sjelljet e kontrolloreve, që të shperblyer nga autoriteti i tyre
tatimor do të zgjedhin versionin e vjeljes se penaliteteve në vend të një ryshfeti të vogel
të dhene në kembim nga tatimpaguesi.
Prezenca e ketij fenomeni dhe masa e perhapjes se tij, natyrisht që çojne në reduktimin
e të ardhurave tatimore.
Dhe ndoshta madje, dhe sikur inspektorit të arrihej t’i jepej një perqindje e larte e
gjobes që ai vendos dhe mbledh do të ishte optimale për maksimizimin e të
ardhurave tatimore. Kjo do të ndihmonte për të kufizuar korrupsionin dhe te synohej
mundesia e arritjes së po atij niveli të ardhurash maksimale, por nderkohe me
inspektore që do të karakterizohen nga ndershmeria në punën e tyre.
21 Mars 2003

PUSHTETI I DOLLARIT TË “ZI”

Dua te bisedoj me ju lexuesa nepermjet nje kendveshtrimi te kohes mbi ate cfare po
ndodh lidhur me maredheniet midis Euros dhe Dollarit. Me e mira per ti kuptuar
ceshtjet e monetare eshte analizimi i tyre disa here dhe nga kendveshtrime te
ndryshme vezhgimi.

Une sipas kendit nga ku e shikoj kete ceshtje po e nis keshtu:

Mendoni sikur te ishit te mbytur ne borxhe, e megjithate cdo dite leshoni ceqe bankare
per para qe nuk i keni duke shpenzuar per nje vile te bukur e luksoze,
makine dhe jaht te modes se fundit, nje udhetim neper bote. Ne fakt ceqet tuaja nuk
do te vlenin asnje lek, por vazhdojne t’u lejojne te bleni gjera te reja pasi keto ceqe
nuk arrijne asnjehere ne banke!! Keni marrveshje me pronarin e nje malli qe e duan
te gjithe, p.sh. nafte dhe ai eshte i detyruar te pranoje vetem ceqet tuaj si pagese. Kjo
do te thote qe ata duhet t’i pranojne ceqet tuaj qe edhe ata vete te kene mundesi t’i
perdorin per te blere mallra e sherbime te tjera. Leshoni nje cek per te blere nje auto
dhe pronari i dyqanit kemben cekun tuaj me nafte. Shitesi i naftes e perdor kete cek

102
per te blere mallra ushqimore. Shitesi i mallrave ushqimore e perdor per te blere pije
e keshtu vazhdon qarkullimi i tij, pa u ndalur dhe pa u kthyer asnjehere ne banke.
Keni nje borxh ne librat e llogarise, por derisa ceku nuk arrin ne banke nuk duhet te
paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30 vite. Kane pranuar kerkesa nga
te gjithe, derisa borxhi eshte rritur dhe u eshte dashur te emetojne me shume dollare
(njekohesisht me shume ceqe ne qarkullim) per te vazhduar te mbajne bizneset ne
kembe. Kjo nuk ka pse t’ju habite nisur nga fakti qe SHBA jane fuqia me e madhe
ekonomike.

Nje dite shitesi i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret
mendojne se mund te jete nje ide e mire. Nese kjo ide gjen terren atehere ceqet e
kane humbur magjine e meparshme, pasi tani u duhet te kalojne nga sportelet e
bankes. Por ne banke nuk keni aq para gjendje sa per te mbuluar gjithe vlerat e
ceqeve dhe keshtu laku i borxheve shterngohet fort perreth qafes se borxhliut. Dollaret
e emetuar dhe ceqet e leshuar do te fillojne te cohen ne sportele per t’u zbardhur, duke
u humbur vleren qe ata kishin me pare.

Situata reale ekonomike e SHBA “noton” ne ujera te thella. Jane vendi me debitor ne
toke. Duhet te paguajne gati 12,000 US.Dollare per secilin nga 280 milione banoret e
vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale te Argjentines apo
ndonje vendi aziatik si Indonezia dhe krizat e tyre te thella.

Atëherë, me Euro apo me Dollar...?

Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne
Euro eshte shume me e rrezikshme per SHBA se gjithe armet e shkaterrimit ne mase
apo armet e tjera kimike, qe do te perdoreshin per terrorizem kunder tyre nga Sadami,
sic eshte thene ne media. Perpara pushtimit, Iraku kishte filluar te shiste nafte ne
Euro qe nga Nentori i vitit 2000. Ne ate kohe 1 Euro ishte baraz me 83 cent. Ne ate
kohe kjo u quajt nje akt i pazakonte provokimi politik, por ne te vertete ishte nje veprim
i zgjuar financiar. Ne vitin 2001, Euro fitonte rreth 25% mbi dollarin.

Pas vitit 2003 influenca amerikane e ka kthyer kete vend dhe ekonomine e
karburanteve ne perdorues te dollarit. Qeveria irakene e ngritur dhe mbeshtetur prej
amerikaneve i lejon SHBA‐se te infiltrohen ne prodhimet e OPEC‐ut dhe ne cmimet e
vendosura prej tij. Perderisa Iraku zoteron per nga rezervat e naftes vendin e dyte
ne bote dhe eshte ne gjendje qe me investime te prodhoje 7 milione fuci ne dite, atehere
Iraku eshte e mira e patundshme me e cmuar e kohes. SHBA mund te rritin prodhimin
e naftes ne Irak mbi nivelin qe vene kuotat e OPEC‐ut duke ulur dhe cmimin e saj
ne nivel boteror. Ato mund ta kuotojne kete nafte ne dollare dhe te garantojne vleren
e naftadollarit per shume vite duke anashkaluar problemin me Euron.
Irani gjithashtu ka prezantuar Euron si valuten me të mundshme per kontratat e
naftes. Edhe Venezuela, nje prodhues i rendesishem i naftes, eshte duke adoptuar
masa per te kaluar kuotimin ne Euro. Kjo tendence ka mundesi te perhapet dhe ne

103
vendet e OPEC‐ut. I vetmi kercenim per dollarin do te mbetej nese vendet e OPEC‐ut,
te gjitha bashke do ta kuotonin naften e tyre ne Euro.

Me zgjerimin e bashkimit Europian dhe me 10 vende te reja konsumi u rrit me rreth

33% me shume se SHBA. Nisur nga kjo, per te vendosur raporte bashkepunimi
reciprok me vendet e OPEC‐ut, europizanet mund te rritin presionet gjithnje e me
shume mbi to per te kryer transaksionet ne Euro. Zona europiane do te jete
konsumatori kryesor dhe me nje monedhe me te qendrueshme ne treg per vendet e
OPEC‐ut. Dhe kjo per keto vende mund te jete terheqese.

Por, kontrolli i SHBA‐se mbi naften irakene do ta zbehte cdo vendim te vendeve te
ndryshme nga sa thame me lart, pasi nuk do te kishin influence te mjaftueshme per te
ndikuar mbi pjesen tjeter te botes. Nese, do te humbte kontrolli mbi vendet
nafteprodhuese me te medha si sauditet dhe irakenet, atehere per dollarin do te kishte
probleme deri ne renien e tij. Vendet konsumuese te naftes do te
zevendesonin gradualisht dollaret qe kane neper banka me euro. Por, dhe nese
vendet e OPEC‐ut vendosin te kuotojne naften ne euro, humbja per dollarin
mendohet te arrije deri ne 40% per nje vit.
Ne driten e ketyre fakteve, ideja me e pare per europianet qe u vjen ne mend eshte se
ishte nafta ajo qe shtyu Bush dhe Cheney te nisen per ne Irak. A eshte e gabuar kjo,
kur familja Bush eshte nje familje trashegimtare e dinastise se naftes dhe Cheney, e
ka arritur pasurine personale qe zoteron pikerisht nga nafta?!
Shkurt 2004

DOLLARI: A PO E “LËNDON” EURON?

Te luftosh nje kundershtar nuk do te thote gjithmone, qe t’i tregosh atij forcen tende.
Kur ndeshen dy kundershtare te fuqishem dhe me pervoje shpesh perdorin forcen e
kundershtarit ne favor te tyre. Duket sikur strategjia amerikane ne kete beteje
monedhash nderkontinentale eshte pikerisht dhenia Euros ate qe kerkonte, nje rritje
e fuqizim te shpejte me qellim mbingopjen e sistemit monetar dhe kalimin ne kolaps.
Banka Qendrore Europiane (BQE) eshte garantuesja e stabilitetit te Euros duke
sherbyer si nje institucion drejtues dhe shnderrues i botes financiare dhe ekonomike
nga nje ambjent i dollarizuar ne nje ambjent te euroizuar. Por, kjo rruge eshte e gjate
dhe nga sa duket dhe mjaft e gjere. Krijimi dhe hedhja e Euros ne qarkullim kishte si
qellim kryesor te saj te siguronte nje shkalle shpetimi ne rast te shkaterrimit dhe
renies se sistemit te dollarit.

Bota e gjen veten ne nje rrethane ku SHBA absolutisht u duhet te kene nje Dollar me
te dobet per te mbijetuar. Nje Dollar me i dobet ka dy perfitime:
- zbutjen e deficitit monetar aktual shume te larte
- perkrahjen e eksporteve amerikane duke shpresuar qe te cojne drejt me
shume investimeve nga eksportuesit dhe rrjedhimisht te rritin dhe numrin e
punesimeve.

104
Administrata e presidentit amerikan George W. Bush e di mire, se synimi final i Euros
duke u nisur nga nevojat e saj eshte ulja e ritmit te investimeve te huaja dhe largimin
e investitotreve prej Dollarit duke i drejtuar ne tentimin drejt saj. Por ata e dine
gjitashtu qe nje Euro shume e forcuar do t’i “semurte” ekonomite europiane duke
krijuar crregullime ne “rrahjet e zemres” se tyre. Si rezultat, loja amerikane eshte te
lejoje Dollarin te dobesohet pak nga pak dhe me ritme me te pershpejtuara sesa kerkon
t’ja u imponojne ekonomite e brishta europiane.

Strategjia e kesaj administrate eshte ndertimi i nje dollari, ku me nje gur te vrase “3
zogj”
- rritjen e eksporteve amerikane dhe ne kete menyre rritjen e konkurences
ekonomike duke permiresuar ritmet e rritjes ne pergjithesi;
- ne te njejten kohe uljen e eksporteve europiane dhe konkurences duke e
drejtuar drejt stanjacionit ekonomik bashkimin europian;
- zhvendosjen e gjithe barres se deficitit ne kurriz te europianeve

Mendimi kryesor eshte se BQE do te perpiqet te maskoje nderhyrjet aktuale perpara

se ata te ulin normat e tyre te interesit.
Ne te njeten kohe, Kina dhe shtetet myslimane, po luajne nje loje tjeter se bashku.
Cdo here qe Dollari ulet, ato blejne metale te cmuara. Natyrisht qe individet
europiane nuk kane hyre ne kete radhe blerje, sic nuk kane hyre edhe amerikanet.

Atehere, kush po fiton?

A mos po fiton amerika duke lene litarin te terhiqet nga BQE ne menyre qe t’i lere qe
te behen sa me shume europiane qe e terheqin ate? Apo eshte BQE dhe pjesa tjeter e
botes duke u gajasur me fundmi qe ata po mbajne ne duart e tyre celesin per te
shperthyer ekonomine amerikane? Kush e di?!

Thenia gjermane qe kam lexuar diku "Wer im Glashaus sitzt, soll nicht mit Steinen
werfen." (Ai qe futet ne nje shtepi qelqi nuk duhet te hedhe gure brenda saj) me vjen
ne mend në këtë rast.

Sa me poshte ta lere monedhen e vet SHBA qe te bjere aq me shume do te jenë te nxitur

aziatiket te shkarkojne borxhet e tyre aksionere ne US.Dollare, nese ata shikojne se
asetet e tyre ne dollare zhvleresohen ne cdo momentqe kalon. Kjo nxitje e tyre do te
vije nje moment qe do te jete nje rruge pa kthim mbrapa.

Nuk ka rendesi se c’drejtim merr fati i luftes midis euros dhe dollarit, nese ju
vendosni te investoni ne pasuri te paluajtshme apo ne metale te cmuara. Kjo do t’ju
bente te ktheheshit ne spektatore. Kushdo prej monedhave fiton apo humbet ju do te
jeni (te pakten ekonomikisht) te sigurte nga baterdia e “fushe betejes” monetare.
Ndersa Euro rritet ne raport me Dollarin, natyrisht qe i jep atyre qe kane investuar
parate te ky i fundit nje mbeshtetje.

105
Pse?
Sepse levizja nderkombetare qe bazohet nga Dollari eshte bere nje ceshtje
domosdoshmerie jetike. Nese nuk do te kete me Euro, atehere shtytja e tyre do te jete
drejt Dollarit apo metaleve te cmuara. Nderkohe Euro do te mbetej thjesht si nje
kujtim i nje perpjekje per t’ju kundervene Dollarit dhe kaq.
Megjithate, mos harroni gjithsesi te investoni ne gjera me te sigurta se keto dy
monedha. Zotëroni pasuri …?

AMERIKA: MBLEDHËSE E TAKSAVE EUROPIANE?

Dy vite me pare, politikanet dhe zyrtaret e Komisionit Europian (KE) deklaruan se

synimi i tyre ishte qe ta kthenin Bashkimin Europian (BE) ne ekonomine qe do te
orientonte gjithe ekonomine boterore ne 2010. Kjo deri me sot duket e ngjashme me
vetem nje thenie. BE e sotme eshte e mbytur nga nje varg rregullash dhe ngarkesash
tatimore, qe nuk e lene te eci e liruar, drejt synimeve te deklaruara.

Nderkohe, Amerika fale politikave te nisura ne drejtim te uljes se taksave qe nga

administrata Regan dhe nga ana tjeter e orientuar nga politika te tregut te lire, ka
bere qe sot mesatarisht, te ardhurat per fryme te jene 50% me te larta se ne Europe.
Ritmet e rritjes ne dekaden e fundit kane qene 60% me te larta dhe shkalla e
papunesise 50% me e ulet. Politika fiskale eshte avantazhi me i madh amerikan.
Taksat konsumojne rreth 29% te prodhimit te brendshem. Kjo ne fakt eshte nje
shkalle e larte, por krahasuar me europianet qe shpenzojne 42% te prodhimit te
brendshem nuk duket kushedi c’fare.

Atehere, si e mendon Europa ta kaloje SHBA‐ne? Ndoshta me politiken e uljes se

taksave, njesoj si beri Amerika ne vitet ’80? Ndoshta...
Irlanda, tashme me uljet qe ka bere e ka pare vete se kjo i ka sjelle rritje te prosperitetit
ekonomik. Krahasuar me stilin e uljes se taksave te administrates
Regan, duke perfshire nje tatim mbi fitimin prej vetem 10%, Irlanda eshte kthyer ne
nje tiger te zones dhe tashme eshte vendi i dyte me i pasur i Europes. Fatkeqesisht,
politikanet europiane nuk kane ne planet e tyre politika te ngjashme fiskale. Ata
madje tentuan t’a “penalizonin” Irlanden per politiken e saj te zbutjes.

Por, nese europianet nuk zbatojne kete politike, atehere si mendojne ti realizojne
synimet e tyre per t’u bere lidershipi ekonomik boteror? Pergjigjen mund ta gjejme
vetem ne tentativat per te luftuar kunder politikes fiskale amerikane dhe ne kete
menyre te ngadalesojne ritmet e rritjes ekonomike. Pra, nje synim i tyre eshte jo qe ata
te perpiqen t’i ngjajne Amerikes, por ta bejne ate t’i ngjaje Europes.
Perpjekjet ne kete drejtim jane shfaqur si nepermjet kanaleve te veprimit te OBT‐se,
po ashtu dhe nepermjet presioneve direkte per vendosje taksash mbi prodhime dhe
sherbime qe rendojne mbi konsumatorin amerikan. Por, me e demshmja per
ekonomine amerikane eshte e quajtura “Direktiva tatimore mbi Kursimet”.

106
Kjo skeme pretendon t’u kerkoje institucioneve financiare amerikane te behen
mbledhesit e taksave per shtetet europiane. Bankat amerikane u kerkohet te thyejne
rregullin e fshehtesise se te dhenave te klienteve te tyre duke raportuar parate qe te
huajt kane investuar ne ekonomine amerikane.
Per vendet europiane, kjo e dhene konsiderohet si nje arme e forte informative ne
duart e administratave te tyre tatimore per taksimin e europianeve per te ardhurat e
fituara ne SHBA.
Por, ne fakt a mund te quhet kjo nje kerkese e drejte? Nese shqetesimi mund te jete i
ligjshem, rregullimi mund te kerkohet te ulja e shkalleve te taksimit per te mos lejuar
rrjedhjen e kapitalit dhe krahut te punes dhe jo ndryshe. Per Ameriken kjo eshte nje
humbje. Te huajt, llogaritet te kene investuar ne ekonomine amerikane rreth 9 trilion
dollare amerikane. Shumica e ketij kapitali eshte ne institucionet financiare dhe bankat
amerikane. Zbatimi i Direktives Europiane nga ana e amerikaneve do te thoshte te
hiqte dore nga thithja e nje pjese te mire te ketij kapitali duke u kthyer ne mbledhes te
tatimeve ne burim per llogari te BE‐se. Nderkohe, me më pak para ne qarkullim, per
familjet amerikane do te ishte e veshtire te siguronin kapitalet e lirshme si deri me sot
e te paguanin mallrat e kredituara e hipotekat. Vete biznesi amerikan do te humbte
kapitale, duke i bere me pak konkuruese prodhimet e veta dhe duke rezultuar nga
kjo shkurtime te vendeve te punes.

Faktikisht, Amerika gjithsesi asnjehere nuk i eshte nenshtruar politikave ofensive

europiane.
Ne kete drejtim, administrata e sotme e Bushit ka bere nje pune te kujdeshsme ne
drejtim te mbrojtjes nga keto sulme. Politikat e ndjekura nga kjo administrate kane
qene kundershtuese dhe me orientim shume te forte te ruajtjes se integritetit fiskal
te pacenuar.

PIRAMIDAT FINANCIARE INFORMATIKE

Jetojme ne nje kohe ekonomike, ku kompani te tilla gjigande si Microsoft, IBM, HP

jane pjese e nje cikli ekonomik gjithnje e me te madh. Por, le te hedhim nje sy se
c’fare po ndodh me to. Kjo eshte si te shikosh dhe anen tjeter te medaljes. Le te marrim
si shembull multinacionalen informatike Microsoft. Ajo eshte nje kompani
nderkombetare dhe me nje numer shume te madh punonjesish. E megjithate,
perandori te tilla informatike jane dhe piramida financiare qe kane per te shkaktuar
kriza mjaft te medha per gjithe ata qe jane perfshire ne to, nepermjet aksioneve qe
disponojne. Problemi kryesor sipas te dhenave te publikuara nepermjet bilanceve te
Microsoft tregojne se kjo kompani per vitet 95‐00 kaloi me humbje dhe vetem duke
bere “lojra” te llogarive kontabile dhe manipulime me pagat dhe kursimet e
punonjesve ka bere te mundur te prezantojne per mbare aksioneret e paditur, nje
situate me fitim. A nuk ishte e njejte situata dhe me gjigandin energjitik Elron, qe
falimetoi ? Fakti eshte se aksionet e kompanive informatike ashtu si dhe per gjithe
kompanite e tjera jane ne pronesi te publikut te gjere, te cilet megjithese nuk i dine
hollesite e “xhepave” te kompanive, ne rrugen e etheve per fitime te shpejta dhe te

107
medha kane investuar fitimet e punes dhe kursimet per pensionet e tyre ne keto
aksione. Nese 80% e ketyre vlerave eshte pjese e skemave piramidale, duke u maskuar
me modifikime te kontabilitetit dhe manipulime per te mbuluar humbjet, kjo do t’u
sillte ketyre njerezve qe marrin pjese ne to nje humbje te tille, qe do te shkaktonin
kriza me te forta se ajo e viteve ’30 ne SHBA.

Dy retrospektiva historike amerikane: Samuel Insull dhe Charles Keating

Dy situata te tjera pergjate shekullit te kaluar duke perdorur te njejtat teknika si keto
te kompanive informatike mund te pershkruhen dhe ato te Charles Keating, i cili ne
fillim e destabilizoi dhe me pas e permbysi sistemin e Huave dhe Kursimeve dhe ato
te Samuel Insull, i cili ishte presidenti i kompanise Edison Electric, me teknologjine
me te perparuar te viteve 1920. Deri ne vitet ’20, Samuel Insull konsiderohej si nje
hero, sa pa u njohur si shkaktari i krizes qe shkaktoi depresionin e madh ne 1930.
Fatkeqesisht, synimet e tij te mira per te ndihmuar njerezit nuk arriten dot te ruajne
integritetin financiar te kompanise se tij.
Shume besojne se falimentimi i burses ne 1929 shkaktoi Depresionin e Madh duke
treguar qarte se ai ne fakt erdhi si rrjedhoje e politikave qeveritare te keqia qe ishin
te mbeshtetura dhe te manipuluara nga sipermarres lidere si Insull apo Keating.

Nderkohe, sot teknologjia informatike eshte kthyer ne nje makine parash, pa qene e
tille. Dhe keto ndodhin ne nje kohe kur levizjet e shpejta te qarkullimit te kapitalit ne
kuadrin e globalizmit pervecse krijojne iluzione te prosperitetit per aksioneret,
sjellin dhe efekte shtypese per ekonomite e vendeve ne zhvillim. Ndersa, ky kapital
qarkullon me te shpejte, destinacioni perfundimtar i tij asnjehere nuk merret vesh
qarte se ku ndodhet.

Teknikat e piramides financiare te perdorura nga keto kopmani

­ Spekullime me aksionet e tyre jane nje metode sa e vjeter, aq dhe efektive per
kompani te tilla multinacionale dhe me shume aksionere qe hyjne e dalin. Vetem per
nje tremujor, te vitit te kaluar Microsoft shiti nje vlere prej kontratave te aksioneve
prej 600 milion dollare, duke u angazhuar perpara aksionereve per nje kujdes
administrimi me ndikimin e saj direkt ne vleren e aksioneve per te mos pesuar ulje.
Aksioneret kryesore te kompanise per vete te tyre nuk kishin pse te shqetesoheshin,
pasi ata ishin “guzhinieret” e librave te llogarise. Qarkullimi i likujditeteve ne kete
kompani eshte nje fakt financiar qe vjen nepermjet disa shifrave. 65% e parase nuk e
ka origjinen nga shitja e produkteve por nga perfitimet prej lehtesive tatimore te
nderthurura me ushtrimet e kryera ne burse, fondet e pensioneve te punonjesve dhe
shitjen e kontratave te aksioneve.

­ Puna per te fshehur shpenzime dhe zbukurimi publicitar i realitetit eshte nje
tjeter menyre e aplikuar prej kompanive te tilla. Oferta qe u bejne punonjesve te rinj
per tu paguar nepermjet opsioneve te aksioneve ne burse eshte nje perpjekje per te
mos paraqitur realisht ne librat e llogarise, shpenzimet qe ata u duhet te paguajne
realisht. Ne kete menyre rezultati i kompanise del i manipuluar dhe i jep aksionereve
nje imazh te nje kompanie me fitim, kur kjo nderkaq nuk eshte ne cdo publikim si

108
reale, pasi keto shpenzime dalin realisht nga llogaria e te gjitheve bashke dhe
ndikojne ne vleren e vertete te aksioneve qe kane ne kete kompani. Nderkohe
nepermjet publicitetit te bere prej shume personaliteteve te fushave te ndryshme te
jetes, qe kompania i perdor me mjaft mjeshteri i shtojne asaj imazhin dhe shkelqimin
qe ndoshta nuk e ka. Kjo pune publicitare e shkelqyer shoqerohet dhe me perpjekje
per kontroll te medias apo nese kjo nuk eshte e mundur per nje perpjekje per ta
perdorur ate si nje elelment sa me pak kundra kompanise. Ne kete drejtim kompani
te tilla behen dhe vete pjestare te botes se mediave qofte duke u bere aksionere ne
shoqerite mediatike po ashtu dhe duke krijuar vete botime qe hyjne ne treg me qellime
thjesht mbeshtetese te ketyre bizneseve.

­ Blerja e shitjeve te ardhshme nga kompani te ndryshme eshte nje tjeter menyre
per te perfituar dhe spekulluar ne treg prej kompanise. P.sh. Microsoft ka bere nje
investim prej $250 milion tek WebMD per nje sasi prej 11 perqind aksionesh dhe
nderkohe WebMD ben nje reklame prej $100 milion per MSN network. Ne te njejten
kohe, Microsoft ben marreveshje qe te financoje po te njejten shume per keshilla
mjekesore per njerez qe perdorin WebMD. Natyrisht, e gjithe kjo skeme funksionimi
prezantohet per publikun vetem nepermjet nje marreveshje ku ne fakt qarkullojne
vetem ceqe bankare dhe jo shumat reale te shkruara ne to. Ne fakt reklama e bere
mbi to eshte biznesi me i madh. Njerezit i shpenzojne dollaret e tyre duke blere
keshillat ndersa Microsoft blen aksione ne Madison Avenue.
Nderkohe, menyra e manipulimit me shpenzimet e bera per kosto blerje e perdorimesh
softwaresh dhe riqarkullimi i tyre bazuar thjesht ne forma marketimi te rinovuara ka
bere qe shpenzimet dhe pagesat qe behen per to te mos jete real.

­ Pastrimi i dollareve “te mbetur neper xhepa” ka qene dhe eshte nje nder
metodat me te mira per te vazhduar perfitime, sidomos ne hapjen e bizneseve ne forme
multinacionalesh apo te nderthurura me organizma te tjere jashte SHBA. Shumat e
parave qe jepen nga institucione te ndryshme ne skema ndihme dhe dhurimi jane
pikerisht shitje e produkteve te kompanive te tilla. Ndersa vendet ku u jepet asistence
dhe ndihme me kushte lehtesuese marrin pikerisht produktet, njerezve te ketyre
vendeve ju thuhet prej qeverive te tyre qe jane nderkohe dhe kontraktoret per keto
multinacionale, se borxhet e marra i sherbejne zhvillmit afatshkurter dhe interesat
bashke me principalet te kerkuara prej institucioneve huadhenese financiare boterore
do te shlyhen per periudha afatgjata. Fakt eshte se kjo teknologji duhet te futur ne
pershtatje me kushtet reale te cdo vendi dhe nga ana tjeter perfitimi me i madh per
cdo vend eshte krijimi i aseteve te qendrueshme te tilla qe do tu mbeten per ti
perdorur brezat e ardhshem. Kjo eshte nje ndihme e madhe per njerezit ne vend te
ndihmes se ofruar me asistenca qe ne shume raste jane jo te pershtatshme.

­ Përdorja e fondeve të pensioneve në investime aksionesh eshte nje tjeter efekt

piramidal. Ajo qe nuk kuptojne dot punonjesit e multinacionales IBM eshte pikerisht
fakti qe perfitimet nga fondet e pensioneve jane rrjedhoje e manipulimeve te bera
prej Microsoft. Kjo kompani po i perfshin keto fonde ne skemat e veta piramidale

109
duke bere nje mbivleresim te rezultatit te saj, apo thene me qarte duke terhequr nje
perqindje te madhe te investimeve ne S&P 500 dhe duke e veshtiresuar konkurencen
per kompani te tilla si IBM. Shume nga investimet e reja te Microsoft vijne duke i
marre hua nga fondet e pensioneve duke u lidhur me skema te fuqishme te
mbledhjes se ketyre fondeve si: Fidelity, State Street, Barclays and Janus.

­ Përdorja e gogolit te inflacionit dhe llogaritareve si armiq ne pergjithesi per

aksionet e njerezve mbetet nje forme tjeter qe perdoret here pas here prej
kompanise per te luajtur me fitimet reale te aksionereve. Shumica e inflacionit eshte
ne SHBA ne fushen e sherbimeve dhe sendet e luksit. Nderkohe monopolet jane ne
gjendje me skemen e organizimit te tyre te ruajne cmimet ne nivelet aktuale. Por
atyre nuk u lejohet te luajne me termin e inflacionit duke krijuar iluzione per të tek
njerezit ‐ aksionere. Nderkohe, manipulimet qe mund te vijne ne opinionin e njerezve
prej perdorjes se ketyre iluzioneve ne librat e llogarise prej llogaritareve eshte nje rrisk
qe mbetet i pranishem. Ky ndoshta eshte rrisku me i madh dhe eshte ai qe shkaktoi
Depresionin e Madh. Ne fakt Roosevelt donte qe profesionin e llogaritarit ta bente
kombetar, ne kuptimin e punesimit per llogari te qeverise te gjithe auditoreve nisur
nga mungesa e besimit qe ai e humbi qe prej kesaj krize te madhe.

SHQIPËRIA BALLKANIKE EUROPIANE

Ka kaluar më shumë se një dekadë e gjysem që nga rënia e Murit të Berlinit... Ka kaluar
goxha kohe tashme nga fillimi i transformimeve në jetën ekonomiko‐politike të ish‐
vendeve socialiste. Pasi “meteori” kapitalist ra ne zonen ish‐socialiste te botes ambjenti
politiko‐ekonomik papritur pati nevoje per nje sistem te ri, qe ti pershtatej ketij
ndryshimi.

Krijimi i shteteve të rinj shkatërroi hartën e vjetër politike europiane dhe në vend te
saj u krijua nje harte e re ekonomike dhe politike. Shtetet e rinj, te cilet linden te
dobet nga ky ndryshim ishin burimi i vazhdueshem i shqetesimeve ekonomike ë
sociale per vitet qe kaluam, por ndoshta dhe shume vite te tjere qe do te vijne.
Ne vecanti shtetet e Ballkanit kane trasheguar semundjet e prapambetjeve social‐
ekonomike te regjimeve nga vijne. Varferia eshte “semundja” me epidemike qe ato
kane dhe jo vetem nuk eshte sheruar dot nga “vaksinat” e ndihmave te vendeve te
zhvilluara, por ne disa vende “u semurën” akoma me keq. Hapja e ketyre vendeve
ndaj botes i molepsi ato me “semundje” infektive te rrezikshme per sistemin e dobet te
tyre, te tilla si: korrupsioni masiv, inefiçenca administrative, krimi i organizuar dhe nje
moral social i çoroditur. Ato përballen me sfiden per ndryshime thelbesore te
politikave te ruajtjes se sovranitetit kombetar, te reformimit te jetes politike dhe
ekonomike, por me themele te hedhura ne ekonomine e kaluar.
Duke mos patur sigurine e nje baze te forte ekonomike ato nuk jane ne gjendje tu
pergjigjen shume tendencave komplekse te globalizmit dhe ndikimeve qe vijne prej
gjeopolitikes, se vendeve te zhvilluara dhe me interesa afatgjata ne rajonin e
Ballkanit.

110
Politikat e shteteve te dobta te Ballkanit jane shpesh vazhdimesi e debateve
historike, por te dala jashte kohe. Ato rikthehen tashme pas çngurtesimit te tyre pas
5 dekadash egzistence ne forme te fshehur duke e dobesuar imunitetin ballkanik.
Kjo “lengate” e sterzgjatur e shteteve ballkanike vjen si pasoje e:
- luftrave civile dhe dhunes brenda vendit;
- destabilitetit te zgjatur social, ekonomik e politik
- ngjalljeve te debateve te etnicitetit;
- integritetit moral te dobet te politikaneve te rinj.

Shume shtete kane nisur rindertimet e institucioneve dhe ekonomive te vendeve te

tyre, sipas orientimeve te reja globaliste. Por disa prej tyre nuk ka qene te zote te
rindertojne institucione efektive dhe te afta per te paraprire problemet politike e
sociale, qe historia ka sjelle ne skene. Ato kane qene te mire vetem per te krijuar
probleme e turbullira sociale, nderkohe qe ekonomia ka ecur ne rruge kaotike.
Shtetet ballkanike, megjithese menduan se e hodhen tej autoritarizmin dhe nderhyrjen
e 1‐shit politik, ende prapa pluralizmit politik kane te fshehur dobesite e
pushtetit te ripersonalizuar ne individet e rinj lidere te post‐socializmit. Cdo pozite
qe eshte ne pushtet ndjek me cfaredo menyre kundershtaret politike, si ben gjahtari
me prene, duke riskuar ne kete menyre ne radikalizimin e forcave shoqerore qe jane
ne vend.

Nje politike e tille perpiqet te molepse me semundjen e saj te joshjes dhe korruptimit
te moralit kolektiv dhe individual cdokend qe nuk e ka molepsur dot ndryshe. Ky
perqendrim i gjithe pushteteve dhe monopoleve oligarkike krijon premisa per te
provokuar ndryshime te ketyre ekuilibreve te vendosura mbi baza jo te drejta.
Shtetet e dobta po grumbullojne nje bllok problemesh per te ardhmen. Duke qene se
ato jane bere strehe e qete per trafikantet dhe terroristet; duke qene se nuk kane
mundesi per te rindertuar sigurine e tyre kombetare; duke qene pre e spiunazheve te
shteteve te tjera ato jane kthyer ne nje ambjent te papershtatshem per konkurencen
politiko‐ekonomike te rajonit. Nderkohe, Ballkani qendror e jugor vazhdon te mbetet
prej vitesh nje ambjent i vrazhde, gri dhe jomikprites i perzier neper luftra dhe
acarime nderetnike.

...për një Shqipëri ballkanike europiane me zhvillim ekonomik të garantuar.

Ne Shqiperi egziston realisht nje bote bipolare politike, madje dhe financiare. Ajo eshte
me prezente ne zonat ku secila force politike eshte ne krye te pushtetit lokal. Keto zona
kane gjithe karakteristikat e nje bipolarizimi. Mungon nje qender e trete pushteti apo
disa qendra te tjera. Ne keto zona te bipolarizimit mungojne kushtet baze per
stabilitet dhe zhvillim: ato perbehen nga pushtete lokale pergjithesisht te dobta dhe
politikane lokale militante dhe te paafte per organizim dhe rindertim te zhvillimit
ekonomik zonal. Gjithashtu, ne to mungon zbatueshmeria standarte e ligjit dhe
rregullave njesoj dhe per te gjithe. Ndikimi politik i jep ngjyrim gjithe jetes sociale
dhe ekonomike te zones. Megjithe perpjekjet me hope per nje rikompozim te

111
ndryshem te tablose ekonomiko‐politike, ajo ka mbetur e ngurte, duke dhene nje
imazh te zymte dhe pa perspektive konkrete e vizionare zhvillimi.

Eshte e lehte dhe per me te panjohurin me jeten e vendit per keto 15 vite. Ato i gjen
te renia e fuqise punetore dhe hyrja e paket e kapitaleve ne vend ne raport me keta
tregues qofte dhe me shtetin fqinj ish‐socialist.

Ekonomikisht, zhvillimi i Shqiperise pas momenteve te Krizes se Madhe te vitit ’97,

ka fituar nje ritem ecje konstant. Drejtuesit e kohes se sotme kane dhene mesazhin e
qarte te shkeputjes prej eres se para viteve ’97 duke propaganduar eren e reformave
demokratike dhe ne interes te zhvillimit ekonomik kombetar me moton: per nje
Shqiperi te ardhme me zhvillim ekonomik te garantuar. Por, duhet pranuar se persa i
perket te ardhurave per fryme, ne radhitemi ende ne nivelet e vendeve qe
konsiderohen, si te pazhvilluara. Megjithese, shteti ka patur monopolin e mobilizimit
te fuqise se lire punonjese per pune ky burim pergjithesisht nuk eshte perdorur. Por
dhe grupi i kerkesave sociale te popullsise per shperndarje burimesh qeveritare
(pensione, arsim, shendetesi) eshte tretur neper vite si kripa ne uje.

Politikisht, shteti e ka dhene kontributin e tij ne jeten shoqerore dhe politike nepermjet
disa nderhyrjeve fragmentare per te ekuilibruar jeten politike te aktoreve historike.
Duke qene se deri ne vitet ‘97 ndodhen largime te personelit profesional dhe
burokratik nga institucionet, me ndryshimin e lidershipit politik u kalua per disa vite
me rehabilitim te institucioneve per ti sjelle ne nivelin e pranueshem per te qene ne
funksion pune. Nderkohe vitet me pas qe pasuan nuk u shoqeruan me sherbimin e
duhur dhe mbeshtetjen politike per venien ne eficencen e nevojshme te tyre. Afersisht,
pas gjithe ketyre viteve te reformave institucionale problemet qe ato kane patur nuk
kane ndryshuar, por vetem jane konvertuar apo zhvendosur ne periudha duke
mbartur mbi vete dhe problemet e reja qe lind koha. Atehere, c’fare eshte ndertuar
ne keto vite mbi vlerat institucionale te trasheguara nga e kaluara?

Vizioni për të ardhmen?

Lufta ndaj fenomeneve difektoze te vjetra duke mos anashkaluar ato te reja do te
sherbeje per forcimin e rolit dhe imazhit te shtetit ne syte e shoqerise. Trafikantet,
krimi i organizuar, korrupsioni ne gjithe nivelet dhe rrisku per te ardhura te munguara
nga mentaliteti per te bere evazion jane prej vitesh elemente mjaft te rrezikshem qe
po pengojne rritjen e vlerave institucionale te shtetit demokratik. Keto rreziqe
bashkohen dhe me plage sociale te hershme te shoqerise shqiptare si: gjakmarrja,
mungesa e kultures demokratike dhe tendenca per t’ju shmangur detryimeve
shoqerore.
Lufta ndaj secilit fenomen, koordinimi i veprimeve prej segmenteve qeveritare, si
dhe ndihma e gjithe pjeses intelektuale te vendit, qe eshte detyre patriotike do te
ishte fronti per cdonjerin nga ne per te nxitur ecjen drejt zhvillimit te konsoliduar
ekonomik te vendit me vizionet pan europiane.

112
Ne kundershtim te botes bipolare, rritja e ndikimit te gjithsecilit ne vendimet me te
rendesishme te jetes se vendit duke vepruar me voten dhe fjalen e tij, njesoj si te
vendoste e te interesohej per fatin e njerezve te tij te afert do te thote nje hap me tej ne
formimin e nje bote pa pole “akullnajore” te perjetshem. Keto pole do te kishin me pak
ndikim ne klimen politiko‐ekonomike te vendit tone, si dhe ne vendet e tjera te
Balkanit. Ambjenti pas kesaj do te behet me pak i zymte. Nderkohe, ridimensionimi i
kerkesave tona ndaj Perendimit per te luajtur nje rol konstruktiv per te ardhmen duhet
bere me te drejten qe na jep te qenit europiane te hershem. Bota europiane
perendimore ende vazhdon, here ne menyre te ndergjegjshme e here te
pandergjegjshme te ndihmoje mbajtjen e bipolarizimit te jetes se vendeve te
Ballkanit.

MAFIA, KRIMI I ORGANIZUAR DHE PASOJAT EKONOMIKE PREJ TYRE

Çdo element apo grup elementesh që kercenon Shtetin duhet trajtuar si armik i
Shtetit. Kuptimi klasik i mafies, e organizuar mbi baza familjesh, me grupe të vogla
është rinovuar në ditet tona. Mafia e dikurshme apo organizatat kriminale si cdo
grupim politiko‐ekonomik u detyruan te pershtaten me kohen e re. Megjithate parimi
i funksionimit eshte i pandryshuar: tentakulat e perhapura te këtij “oktapodi” gjigand
perpiqen te fshihen duke aktivizuar pikerisht “tentakulat‐filiale” per kete qellim.
Këto filiale të administruara, drejtperdrejt apo nepermjet personave te pajtuar ne pune
nga kokat mafioze kane krijuar dhe sistemin e tyre pushtetit.
Synimi kryesor i ketyre pushteteve kriminale eshte lufta ndaj Shtetit duke tentuar ne
cenimin e legjitimitetit ekskluziv te tij, që ja ka dhene vota popullore për të mbrojtur
rendin dhe sigurine, per te taksuar dhe sherbyer me taksat e mbledhura per keta
votues, si dhe per te zbatuar ligjet e vendosura nga perfaqesuesit e popullit. Lufta që
mafiozet i bejne funksioneve të shtetit eshte e pashmangshme, pasi ata nuk
bashkejetojne dot me nje Shtet qe funksionon mbi parimet qe thame. Sidoqofte,
klanet mafioze te bashkuara ne nje qellim duke perdorur krimin e organizuar dhe
elemente te inkriminuar te shtetit ka dhene efektet e veta ne keto vitet e fundit në
tronditjen e sigurise së vendit dhe pengimin e progresit te vendit. Per arritjen e
synimeve, mafiozet e sotem perdorin cdo mjet dhe menyre si: korruptimin e
politikaneve, administratoreve publike, punonjesve të policise dhe sistemit gjyqesor
për të mbyllur “syte” per biznese të tyre mafioz‐kriminal.
Nje objektiv tjeter i ketyre grupeve eshte perdorimi i fitimeve te paligjshme per ta
shfrytezuar administraten publike qendrore dhe lokale, që t’i lejoje të perdorin
burimet kombetare. Procesi i infiltrimit të tyre në pasurite kombetare ndikon në
“semurjen” e Shtetit duke i dobesuar “sistemin imunitar” te mbrojtjes se vetvetes,
pasi tashme i janë hequr mjetet për tu fuqizuar dhe forcuar. Mafia (per disa elemente
qe perfshihen bashke me elementet e krimit te organizuar) aktualisht nuk jane më
një organizim që vetem po ndikojne ne prishjen e rendit publik. Ato me krimin që e
mbajne gjalle janë bere një problem politiko‐ekonomik duke shfrytezuar pergjigjen

113
ende te dobet që u ka dhene Shteti me dy “gjymtyret” e tij godites: policine dhe gjykatat.

Pasojat politiko­ekonomike nga veprimtaria e krimit të organizuar

Krimi i organizuar në vetvete është një fenomen, që bazat ekonomike të tij i ka tek
ekonomia informale, tek evazionistet fiskale, te kontrabanda, tek ata që kerkojne te
pastrojne parate e fituara nepermjet trafikut të droges dhe qenieve njerezore në
bizneset e licensuara në mënyrë ligjore.
Parate që krijohen nga krimi i organizuar perdoren here pas here per te krijuar lidhje
me elementet mafiozo‐kriminale, pasi dhe ky grup është në lufte të vazhdueshme me
Shtetin. Parate që burojne nga evazioni fiskal dhe prej atyre që punojne në tregun
informal janë zona ku krimi i organizuar ndihet i qete dhe nuk shihet si një e keqe.
Madje në momente të caktuara, kur Shteti ashperson luften ndaj ketyre fenomeneve,
kriminelet e organizuar kunderpergjigjen me vendosje gjobash dhe goditje të
biznesit të ligjshem. Vete krimi i organizuar hap biznese, që bazohen ne financimet mbi
mashtrimin dhe dhunen. Madje, ai ashtu si dhe cdo organizate tjeter antishtet infiltron
njerezit e tij ne administraten publike apo dhe inkriminon drejtperdrejt drejtues te
kesaj administrate. Kështu, skemat piramidale (apo si quhen në gjuhen ekonomike
boterore Skemat Ponzi) ishin dhe janë biznes i krimit të organizuar me efekte ne
çorientimin e Shtetit në luften kundër tij dhe krijimin e situatave kaotike jashte
kontrollit të Shtetit.

Shteti dhe lufta e tij

Shteti shqiptar ish‐socialist ishte mjaft i ashper ndaj ketyre fenomeneve (pasoje e
politikes izolacioniste) duke e lënë këtë fenomen pa terren veprimi apo infiltrimi.
Klasat drejtuese që linden ne periudhen e demokracise se brishte, të pamesuara apo
dhe moskokecarese ndaj eksperiences se luftes ndaj krimit të organizuar, menduan
se Shteti kishte shumë te ngutshme garantimin e të drejtave të njeriut, duke
mosvleresuar rrezikun e krijimit të krimit të organizuar vendas në bashkepunim me
mafian dhe terrorizmin e jashtem, qe ne fund te fundit lufton pikerisht vlerat
demokratike. Me akuzat ndaj Shtetit qe krijuan apo perfaqesonin sipas rotacionit
politik, klasat drejtuese e treguan veten si të papergjegjshme, primitive dhe të paafta
perballe armikut të tyre.
Gjykimet e bujshme apo maksigjykimet e bizneseve kriminale nuk kanë arritur ti
prishin dot rrjetin e mafies dhe krimit te organizuar, që veprojne në vend.
Perkundrazi, sa here që Shteti ka ndermarre iniciativa në lufte kundër saj ajo është
kunderpergjigjur në mënyrë të pameshirshme me veprime terroriste duke goditur
stabilitetin politiko‐ekonomik të vendit tonë por dhe të vendeve fqinje.
Megjithate, Shteti me iniciativat që po ndermerr po tregon se është akoma i gjalle dhe
në gjendje të luaje rolin e tij thelbesor si mbrojtes i shoqerise në një demokraci. Lufta
e deritanishme ndaj krimit të organizuar, do të behej e frytshme nëse perpjekjet dhe
sakrificat e jetes se perditshme të shumë punonjesve të Shtetit të vleresoheshin si një
potencial për të ardhmen. Ndersa hierarkia e orgnizatave antishtet ecen sipas meritave
kriminale, administrata duhet qe ne menyre te padiskutueshme te mbaje te

114
lidhur pas vetes elementin qe eshte i evidentuar si luftetar i “homologut” te tij kriminal
ne sektorin perkates. Pra, krimi i organizuar do të shkaterrohet, nëse klasat drejtuese
të politikes shqiptare do të marrin pergjegjesine politike, si të veprimeve dhe të
mosveprimeve të tyre. Kështu ata permbushin detyren e tyre, te pakten si njerëz me të
njejtat detyra si cdo shtetas per Shtetin e vet.

5S­TË E PUNËS DHE JETËS SË JAPONEZËVE

Shpesh mahnitemi me faktin se sa e qendrueshme është filozofia e punes dhe jetes

Japoneze. Ajo na jep filozofine globale aq qarte ashtu si e ka në metodologjine e saj. Një
nga keto metodologji është 5S, 5 hapat, 5 rregullat baze të miremenaxhimit dhe
disiplines. Quhet keshtu pasi të pese parimet e saj nisin me S në japonisht dhe
shkruhen:

Seiri Seiso Seiton Seiketsu Shitsuke

Të perkthyera, ato jane:

Sistemimi­ luaji nga vendi i punes gjithe ato që nuk të duhen për prodhimin e radhes
Vendosja e rregullit‐ vendosi me rregull gjithe gjerat e tua, keshtu mund t’i gjesh
kollaj. Ato që perdoren shpesh vendosen prane vendit të punes.
Funksionaliteti‐ kij mendjen që çdo gje të jete e paster, funksionale dhe e gatshme për
t’u perdorur
Standartizimi‐ menyra që ju perdorni për të mbajtur fort tre parimet e siperme
Qëndrueshmeria‐ t’ju behet zakon për zbatimin e procedurave të veprimit korrekt.

Po c’fare na duhet ne shqiptareve metoda e 5S, kur dihet distanca gjeografike dhe
ekonomike e Shqiperise nga Japonia? Si mund të influencoje ajo kulturimin e ambjentit
të punes “duke e bërë metoden e 5S një zakon”? Kushdo që nis një pervoje të re, i ka
keto mendime.

Filozofia e 5S fokusohet mbi organizimin e vendit të punes ne menyre efektive dhe

zbatimin e procedurave të standartizuara. 5S thjeshteson ambjentin e punes tone,
zvogelon shperdorimet dhe aktivitetet pa‐vlere, duke permiresuar nderkohe
efektivitetin dhe sigurine. Teoria e prodhimtarise së 5S, mund të futet në shtepi,
shkolla, zyra, fabrika, spitale, vende pune etj. Nuk ka kufizime, se ku dhe kur mund të
zbatohet. Ajo mund të nise me canten tuaj, kuleten ose sirtarin pa shume mundime.
Propozimet dhe sugjerimet konstruktive do të plotesohen me venien në jete te
parimeve te saj, gje që do të permiresoje standartet e varura nga faktoret e punes dhe
jetes tuaj.
Ne shikojme gjithe ato ndodhi gjate dites, por në të vertete ne “shikojme” ose
“njohim” vetem ato gjera, që ne i kemi pare me perpara (perjetuar), ose c’fare fitojme

115
duke germuar te vetja jone (mendja). Më të shumten e kohes punetori e ben punen e
tij pa e patur mendjen realisht aty. Sado efektiv që të jete ai, 50% apo 70%, kjo
pasqyrohet në gjithe prodhimet e tij, pa asnje deshire të ndergjegjshme për t’u
permiresuar. Edhe në Shqiperi, kur një punetor vjen në pune, ideja e tij është të
mbaroje detyren e asaj dite. Kjo detyre nuk e le të shikoje me tej se kaq, si tek ndotjet,
harxhimet ose crregullimet perreth tij, por qellimi i vetem i tij është të mbaroje ate
detyre që i kane caktuar. Por, pas asaj që shikon tek kompani te suksesshme si
Toyota Company, Honda, Mitsubishi dhe në vende të tjera pune, kur metoda e 5S‐ve
ngulet thelle në mendje, punetori arrin vertet te shikoje parregullsite e jashtme,
nepermjet lenteve të 5S vendosur në syte e mendjes së tij.
Një eksperience e kendshme për tu perhapur ne bizneset shqiptare është puna e
kenaqshme në grup. Në një ekip të rregullt, 1+1=2, por në ekipin me të mire 1+1=3.
Gjithsesi, në biznes ashtu si në sport, është e mundur që 1+1=1 ose me pak se 1, nese
lojtaret jane duke u perpjekur të pengojne dhe t’i vene shkopinj nen rrota njeri‐
tjetrit. Kjo është pse shume firma japoneze, po punojne fort të promovojne cilesine e
pjesmarrjes në aktivitete që perfshin cdokend në një pune në ekip. Por ne Shqiperine
e sotme kjo nuk është një gje e lehte për tu bërë.

Stili japonez i menaxhimit te biznesit

Një tjeter ceshtje interesante per t’u shprehur dhe ndare me ju, eshte stili japonez i
menaxhimit të biznesit nepermjet kontrollit ne cdo hap te cilesise dhe menaxhimit te
saj në shume industri. Ka një element njerezor të perzier në keto mjete, c’fare i ben
ato të suksesshme. Kur zbatohen në një vend me kushte të keqija makroekonomike
mund të jene ndoshta dhe një deshtim. Duhet të kuptohet se, elementi njerezor luan
rolin kryesor në suksesin e zbatimit të ketyre praktikave. Njerezit kane energji të
pashtershme (fuqia e mendjes), por jane në gjendje të transformojne vetem një pjese
të vogel të tyre në energji kinetike (veprimet). Kjo shpjegohet me aftesine
transformuese të vogel, e cila varet nga ndergjegja e tyre (besimi) potecialet e tyre dhe
efektiviteti i aftesive të të menduarit, të cilat jane të zhvilluara, bazuar në
arsimimin e pervojen e tyre. Aftesia transformuese mund të perkufizohet si një aftesi
për të kthyer mendimet në të ardhura. Produktiviteti i një punonjesi apo menaxheri
varet në deshiren e tij ashtu si dhe në aftesite transformuese.

Edhe pse gjithe punonjesit e kompanise jane të inspiruar në të njejten shkalle,

persosmeria do të varet nga aftesia transformuese e secilit. Mjetet e menaxhimit
cilesor japonez në dallim nga pervoja e deritanishme, ashtu si 5S dhe Kaizen
funksionojne bazuar mbi parime, të cilet do të permiresojne aftesine transformuese
te çdo individi, që i praktikon.

PETRODOLLAR APO PETROEURO?!

Dua te bisedoj me ju, nepermjet dritares se kohes mbi ate cfare po ndodh lidhur me
krizen e naftes dhe maredheniet midis Euros dhe Dollarit. Me e mira per ti kuptuar

116
ceshtjet e tipit monetare eshte analizimi i tyre disa here dhe nga kendveshtrime te
ndryshme vezhgimi. Une sipas kendit nga ku e shikoj kete ceshtje po e nis keshtu:

Mendoni sikur te ishit te mbytur ne borxhe, e megjithate cdo dite leshoni ceqe bankare
per para qe nuk i keni duke shpenzuar per nje vile te bukur e luksoze, makine
dhe jaht te modes se fundit, nje udhetim turistik ne Sardenje. Ne fakt ceqet tuaja nuk
do te vlenin asnje lek, por vazhdojne t’u lejojne te bleni gjera te reja pasi keto ceqe nuk
arrijne asnjehere ne banke!!

Ju keni marreveshje me pronarin e nje malli qe e duan te gjithe, p.sh. nafte dhe ai
eshte i detyruar te pranoje vetem ceqet tuaj si pagese. Kjo do te thote qe disa pronare
mallrash e sherbimesh duhet t’i pranojne ceqet tuaj qe edhe ata vete te kene mundesi
t’i perdorin per te blere mallra e sherbime te tjera. Leshoni nje cek per te blere nje auto
dhe pronari i dyqanit kemben cekun tuaj me nafte. Shitesi i naftes e perdor kete cek
per te blere mallra ushqimore. Shitesi i mallrave ushqimore e perdor per te blere pije
e keshtu vazhdon qarkullimi i tij, pa u ndalur dhe pa u kthyer asnjehere ne banke.
Keni nje borxh ne librat e llogarise, por derisa ceku nuk arrin ne banke nuk duhet te
paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30 vite. Kane pranuar kerkesa nga
te gjithe, derisa borxhi eshte rritur dhe u eshte dashur te emetojne me shume dollare
(njekohesisht me shume ceqe ne qarkullim) per te vazhduar te mbajne bizneset ne
kembe. Kjo nuk ka pse t’ju habite nisur nga fakti qe SHBA jane fuqia e madhe
ekonomike.

Nje dite shitesi i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret
mendojne se mund te jete nje ide e mire. Nese kjo ide gjen terren atehere ceqet e
kane humbur magjine e meparshme, pasi tani u duhet te kalojne nga sportelet e
bankes. Por ne banke nuk keni para gjendje sa per te mbuluar gjithe vlerat e ceqeve
dhe keshtu laku i borxheve shterngohet fort perreth qafes se borxhliut. Dollaret e
emetuar dhe ceqet e leshuar do te fillojne te cohen ne sportele per t’u zbardhur, duke
u humbur vleren qe ata kishin me pare.

Situata reale ekonomike e SHBA “noton” ne ujera te thella. Jane vendi me debitor ne
toke. Duhet te paguajne gati 12,000 US.Dollare per secilin nga 280 milione banoret e
vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale te Argjentines apo
ndonje vendi aziatik si Indonezia dhe krizat e tyre te thella.

Atehere, me euro apo me dollar...?

Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne
Euro eshte shume me e rrezikshme per SHBA se gjithe armet e shkaterrimit ne mase
apo armet e tjera kimike, qe do te perdoreshin per terrorizem kunder tyre nga Sadami,
sic eshte thene ne media.

Perpara pushtimit, Iraku kishte filluar te shiste nafte ne Euro qe nga Nentori i vitit
2000. Ne ate kohe 1 Euro ishte baraz me 83 cent dhe kjo u quajt nje akt i pazakonte

117
provokimi politik, por ne te vertete ishte nje veprim i zgjuar financiar. Ne vitin 2001,
Euro fitoi ne kuotim rreth 25% mbi dollarin.

Pushtimi i Irakut po e kthen kete vend dhe ekonomine e karburanteve ne perdorues te

dollarit. Qeveria irakene e ngritur dhe mbeshtetur prej amerikaneve po u lejon SHBA‐
se te infiltrohen ne prodhimet e OPEC‐ut dhe ne cmimet e vendosura prej tij. Perderisa
Iraku mban per nga rezervat e naftes vendin e dyte ne bote dhe eshte ne gjendje qe
me investime te mevonshme te prodhoje 7 milione fuci ne dite, atehere Iraku eshte e
mira e patundshme me e cmuar e kohes. SHBA mund te rritin prodhimin e naftes
ne Irak mbi nivelin qe vene kuotat e OPEC‐ut duke ulur dhe cmimin e saj ne nivel
boteror. Ato mund ta kuotojne kete nafte ne dollare dhe te garantojne vleren e
naftdollarit per shume vite duke anashkaluar problemin me Euron.

Irani gjithashtu ka dhene shenja se do ta pershtase Euron ne valuten e mundshme

per kontratat e naftes. Edhe Venezuela, nje prodhues i rendesishem i naftes, ka
ndermend te adoptoje masa per te kaluar kuotimin ne Euro. Kjo tendence ka
mundesi te perhapet dhe ne vendet e OPEC‐ut. I vetmi kercenim per dollarin do te
mbetej nese vendet e OPEC‐ut, te gjitha bashke do ta kuotonin naften e tyre ne Euro.
Me zgjerimin e bashkimit Europian dhe me 10 vende te reja konsumi u rrit me rreth
33% me shume se SHBA.

Nisur nga kjo, per te vendosur raporte bashkepunimi reciprok me vendet e OPEC‐ut,
europianet mund te rritin presionet gjithnje e me shume mbi to per te kryer
transaksionet ne Euro. Zona europiane do te jete konsumatori kryesor dhe me nje
monedhe me te qendrueshme ne treg per vendet e OPEC‐ut. Dhe kjo per keto vende
mund te jete terheqese.

Por, kontrolli i SHBA‐se mbi naften irakene do ta zbehte cdo vendim te vendeve te
ndryshme nga sa thame me lart, pasi nuk do te kishin influence te mjaftueshme per te
ndikuar mbi pjesen tjeter te botes. Nese, do te humbte kontrolli mbi vendet
nafteprodhuese me te medha si sauditet dhe irakenet, atehere per dollarin do te kishte
probleme deri ne renien e tij. Vendet konsumuese te naftes do te
zevendesonin gradualisht dollaret qe kane neper banka me euro. Por, dhe nese
vendet e OPEC‐ut vendosin te kuotojne naften ne euro, humbja per dollarin
mendohet te arrije deri ne 40% per nje vit.

Ne driten e ketyre fakteve, ideja me e pare per europianet qe u vjen ne mend eshte se
ishte nafta ajo qe shtyu Bush dhe Cheney te nisen per ne Irak. A eshte e gabuar kjo,
kur familja Bush eshte nje familje trashegimtare e dinastise se naftes dhe Cheney, e
ka arritur pasurine personale qe zoteron pikerisht nga nafta?! A mos jane po ata qe
duan te vazhdojne luften ne gjirin persik dhe ne vendin qe quhet Iran…

Allahu apo Zoti na ndihmofte

118
NAFTA: DHE SA KOHË NA MBETET?

Ne bote, te gjithe e dime se rezervat me te medha te naftes gjenden ne zonen e

Lindjes se Mesme. Por, nderkohe po te nisemi nga faktet dhe vende te tjera te botes
nuk jane mbrapa. Ne tabelen më poshtë paraqiten me te detajuara vendet me rezervat
me te medha, prodhuesit me te medhenj si dhe kompanite me te medha nisur nga
rezervat qe posedojne si dhe prodhimi qe nxjerrin ne treg.

Rezervat e naftës, prodhimi dhe konsumi në botë sot

Rezervat Prodhimi Konsumi

(në milionë fuçi) (në milionë fuçi/ditë) (në milionë fuçi/ditë)

Arabia Saudite: 261,750 Arabia Saudite: 8.528 SH. B. A: 19.993

Kanadaja*: 180,000 SH. B. A: 8.091 Japonia: 5.423
Iraku: 112,500 Rusia: 7.014 Kina: 4.854
Emiratet Bashkuara Arabe (EBA): 97,800 Irani: 3.775 Gjermania: 2.814
Kuvajti: 96,500 Meksika: 3.560 Rusia: 2.531
Irani: 89,700 Norvegjia: 3.408 Korea e Jugut: 2.126
Venezuela: 77,685 Kina: 3.297 Brazili: 2.123
Rusia: 48,573 Venezuela: 3.137 Kanadaja: 2.048
Libia: 29,500 Kanadaja: 2.749 Franca: 2.040
Meksika: 26,941 E. B. A: 2.550 India: 2.011
Nigeria: 24,000 Britania e Madhe: Meksika: 1.932
Kina: 24,000 2.540 Italia: 1.881
SH. B. A: 22,045 Iraku: 2.377 Britania e Madhe: 1.699
Katari: 15,207 Nigeria: 2.223 Spanja: 1.465
Norvegjia: 9,947 Kuvajti: 1.838 Arabia Saudite: 1.415
Algjeria: 9,200 Brazili: 1.589 Irani: 1.109
Brazili: 8,465 Algjeria: 1.486 Indonezia: 1.063
Omani: 5,506 Libia: 1.427 Hollanda: .881
Kazakistani: 5,417 Indonezia: 1.384 Australia*: .879
Angola: 5,412 Omani: .964 Taivani: .846
Indonezia: 5,000 Argjentina: 825

BOTA: 1,032,132 BOTA: 75.226 BOTA: 75.988

* zbulimet e 2003 dhe 2004 kane rritur ndjeshem

rezervat e naftes si per Kanadanë, po ashtu dhe per
Australinë. Te dyja bashke mendohet te kene rezerva
naftes me shume sesa Iraku apo ne nivele te
krahasueshme me Arabinë Saudite.

Nderkohe, e gjithe kjo sasi nafte perpunohet dhe prodhohet per tu hedhur ne treg.
Pikerisht, per kete flet tabela, në të cilën prezantohen kompanitë qe bejne

119
perpunimin e kesaj nafte ne mbare boten. Ne anen tjeter, keto kompani kane krijuar
dhe zonat e tyre te rezervave te naftes.

Kompanitë më të mëdha të naftës janë renditur më poshtë:

Renditur sipas prodhimit Renditur sipas rezervave
(fuçi në ditë) (milionë fuçi në ditë)

1. Exxon Mobil (SH.B.A) 2,542 1. Lukoil (RUS) 17,360

2. Royal Dutch Shell (B.M/HOLL.) 2,220 2. Yukos (RUS) 17,281
3. Chevron Texaco (SH.B.A) 1,959 3. Gazprom (RUS) 14,902
4. British Petroleum Amoco (B.M) 1,931 4. Exxon Mobil (SH.B.A) 12,312
5. Yukos (RUS) 1,507 5. Royal Dutch Shell (B.M/HOLL.) 9,469
6. Total Fina Elf (FRA) 1,454 6. Chevron Texaco (SH.B.A) 8,710
7. Lukoil (RUS) 1,200 7. British Petroleum Amoco (B.M) 8,376
8. ConocoPhillips (SH.B.A) 1,019 8. Tyumen (RUS) 7,300
9. Surgutneftegas (RUS) 884 9. Total Fina Elf (FRA) 6,961
10. ENI (ITA) 857 10. Surgutneftegas (RUS) 6,642

Shtetet qe eksportojne me shume nafte ne bote i shikojme ne tabelen 3., ku mund te

verehet se jane keto zona ku dhe stabiliteti politik apo makroekonomik,
pergjithesisht eshte i paqendrueshem.

Shtetet eksportuese më të mëdha të naftës

(milionë fuçi në ditë)
1. Arabia Saudite: 7.40
2. Rusia: 4.76
3. Norvegjia: 3.22
4. Irani: 2.74
5. Venezuela: 2.60
6. Emiratet e Bashkuara Arabe: 2.09
7. Nigeria: 2.00
8. Iraku: 2.00
9. Kuvajti: 1.80
10. Meksika: 1.65
11. Libia: 1.24
12. Algjeria: 1.24

Duke pare keto te dhena ( rezervat e naftes vleresohen ne 800 miliard fuci dhe konsumi
boteror i naftes 27.4 miliard fuci ne vit) duket sikur botes kjo sasi i mjafton dhe per 27
vite te tjere apo ndryshe mund te thuhet se ora ka filluar te punoje mbrapsht duke
filluar nga 10.000, qe mendohet se jane ditet e fundit. Kjo sasi perllogaritet per kete
periudhe nese konsumi nuk peson rritje. Nese konsumi rritet edhe me 1% me shume
(2.74 miliard fuci) atehere shkurtohet te pakten me nga 1 vit fundi i rezervave. Ne fakt
ajo qe duhet marre parasysh ne kete rast eshte statistika. Per keto 20 vitet e fundit
konsumi mesatar ka qene 4.5 fuci per person ne vit.

Shpresa ngelet e fundit

120
Sipas vleresimeve te gjeologeve, ata mendojne se ne bote jane ende te fshehura dhe
te pazbuluara ende edhe 3 trilion fuci apo tre here me shume rezerva nga sa ne dime
aktualisht sot. Shpresa tjeter eshte ulja e konsumit duke gjetur dhe burime te tjera
alternative energjie. Per kete po perpiqen gjithandej ne bote, por me shume jane te
interesuara dhe konsumatoret me te medhenj, vendet e G7, qe konsumojne 48% te
konsumit te pergjithshem boteror (shih grafikun).

Konsumatorët më të mëdhenj

3%
3%
3% 2% 3%
35%
9%

3%
8%
4% 4% 3% 20%

SHBA Te tjere Spanja

Rusia Korea e Jugut Kina
Kanada Japonia Itali
India France Arabia Saudite
Angli

ZILIA E EUROPËS

Politikanet e Europes Perendimore i ka ngacmuar vazhdimisht suksesi ekonomik dhe

mireqenia ne rritje e vendeve nordike (Finlanda, Suedia, Danimarka dhe Norvegjia).
Ajo qe i ngacmon me shume dhe e rrit interesin e tyre per te mesuar se si fqinjet
nordike europiane i mbajne te gjalla ekonomite e tyre, kur dihet se pjesa tjeter e
kontinentit mezi arrijne te te kene nje zhvillim te vogel.
Vendet nordike jane renditur midis 6 vendeve me konkururese ekonomike nga Forumi
Ekonomik Boteror dhe kane nje pikavarazh me te larte ne krahasim me cdo vend tjeter
te botes ne lidhje me standartet e jeteses, edukimin dhe sherbimin shendetesor.

Si arrijne ta mbajne kete ritem atehere?

Kjo pyetje eshte shtruar nga gjithe vendet europiane dhe pergjigjet jane te
shumllojshme. Ato nisin qe me reduktimin e barrierave tregtare dhe te punesimit
dhe hapjen e Europes ne nje orientim me te gjere ne tregun boteror. Por nga ana
tjeter Europa has pengesa te medha mentaliteti, te cilat jane nje peshe me shume ne
vendimet qe merr BE.
Ekonomistet thone se vendet nordike kane nje baze te fuqishme ekonomike pasi
kaluan nje periudhe rimekembje dhe rindertimi te ekonomise ne vitet ’80‐’90 duke
krijuar premisa per rritjen e konkurences se ekonomive te tyre ne europe dhe bote.
Industrite joentabile u analizauan dhe ne rastet qe studimet i konsideronin si
jofitimprurese “u shkeputen” nga ekonomia e vendit. Nderkohe, kerkimet dhe
studimet u forcuan per gjetjen dhe zbatimin e teknologjive me te perparuara. Sektori

121
i sherbimeve publike u permiresua me futjen e mekanizmave te rinj dhe skemat e
perfitimeve per pensionet dhe papunesine u rishqyrtuan per nje orientim mb i baza
sa me personale te perfitimit nga individet. Sot, papunesia eshte me e
menaxhueshme duke shfrytezuar me efektivisht te dhena dhe tregues ekonomike
rajonale. Prodhimtaria eshte nje nga keto tregues qe sherben per matjen e rendimentit
te punonjesve dhe per keto vende verhete te eci me shpejt se mesatarja e Europes.
Zilia e europianeve per vendet nordike buron pasi ata nuk kane perfitime kaq bujare
per te papunet, nje sherbim shendetesor dhe arsimor falas per femijet dhe nje
ekonomi dhe financa qe rriten e forcohen pervit.
Sherbimet sociale, natyrisht qe kane nje kosto. Taksat ne vendet nordike prekin 50%
te PBB‐se se vendit, kur ne vendet e tjera europiane ky tyregues eshte rreth 35% e
PBB‐se. Por, ne vendet nordike gadishmeria e njerezve per te paguar kete nivel taksash
lifdhet pikerisht me nivelin esherbimeve qe kane arritur te perfitojne. Tashme atje
eshte krijuar balanca aq shume e deshiruar per cdo qeveri. Modeli i qeverise dhe
sektorit te sherbimeve te nje vendi nordik eshte e kunderta e qeverive europiane me
qeveri te vogla dhe sektore private te medhenj te sherbimeve.
Modeli nordik perfaqeson me se miri pergjigjet per mirefunksionimin dhe reagimin
ndaj ndryshimeve qe bie koha. Por, politikat nuk jane ato qe bien suksesin, pasi
modeli nordik eshte mbi te gjitha i mbeshtetur ne bashkepunimin midis
punemarresve dhe punedhenesve.
Natyrisht, ka skepticizem qe e lidhin bilancin pozitiv te ketyre vendeve dhe kohes se
mire qe po punon per keto vende. Kerkesa e vendeve te ndryshme per produkte nga
vendet nordike eshte mjaft e fuqishme, sidomos per: naften nga Norvedgjia, celikun
nga Suedia dhe fruta e leter nga Finlanda. Erfitime te tjera qe vijne nga kjo zone e
Europes jane teknologjia dhe paisje mjaft precize nga komani te tilla si: Nokia e
Finlandes dhe Ericcson i Suedise.
Marcus Storch, drejtuesi i fondacionit Nobel dhe ish – drejtuesi i kompanise
prodhimeve kimike suedeze AGA thote se kemi nje varg gjerash fatlume qe
kombinohen dhe bejne qe punet te ecin perpara, por kjo nuk mund te vazhdoje
pambarim. Sistemi tatimor ne Suedi, i cili u rishqyrtua ne vitin 1990 eshte nje barre e
madhe per kompanite duke stimuluar nje largim te industrive jashte vendit. Fakte qe
e mbeshtesin kete ide jane kompani te tilla si: Ikea, Tetra Pak dhe Skype, te cilat tashme
kane ikur si rezidente nga Suedia, vetem per arsye tatimore. Arsyetime te tilla
vlejne dhe per vendet e tjera nordike, te cilat kane nje sistem te ngarkuar fiskal dhe nje
rritje te spenzimeve per kualifikim dhe rritje te mireqenies se familjeve te punonjesve.
Perpjekjet ne drejtim te lehtesimit te barres kane filluar. Pas ndryshimeve ne kodin
tatimor te vitit 1990, ne vitet qe kane ardhur po studiohet mundesia e lehtesimit te
tatimit mbi te ardhurat, duke pare dhe mundesite e harmonizimit te shkalleve
tatimore me ato te pjeses tjeter te Europes.
Ndryshimet, po studiohen ne segmentet me te prekshme te taksimit, ate te
kontributeve sociale dhe tatimit mbi te ardhurat personale. Ne kete kuader dhe vete
drejtuesit e kompanive po perpiqen qe te mbledhin opinione sa me te shumta ne
favor te ndryshimeve qe kerkohen.

122
Dan Rydberg, nje menaxher i nje fabrike po ecen pikerisht ne kete rruge. Cdo te enjte,
stafi takohet per te vendosur se sa ore do te punojne per javen e ardhshme. Kur ka
nje problem furnizmi apo urdherash te dhena me vonese, ata punojne me pak se 40 ore
ne jave. Ne rastet normale punonjesit punojne dhe jashte orarit ligjor duke mos
pretenduar per pagese te jashtezakonshme.
Nisur nga ky shembull, kuptohet qarte se vendet nordike jane me te pregatitur per te
perballuar ndryshimet qe vijne nga zhvillimet e kohes dhe kushteve specifike te
secilit. Pak nga pak, njerezit kane filluar te kuptojne se shteti do tu garantoje atyre
nje siguri per jeten dhe nuk do te lihen ne meshiren e fatit. Punonjesit kane nje mundesi
me te gjere te pjesemarrjes ne vendimet per ekonomine dhe politikat sociale, pasi
per shekuj me radhe vendimet me te rendesishme jane marre nga nivelet me te
uleta te qeverisjes dhe ne kete menyre punonjesit jane ndier shume te perfshire ne
keto vendimarrje.
Per vendet e tjera te Europes, kjo menyre e vendimarrjes dhe komunikimit midis
qeverise dhe puinonjesve eshte nje tradite qe egziston pak ose fare.
Eshte e veshtire qe kjo tradite te zevendesohet lehtesisht ne vendet europiane.
KAPITULLI VI

SISTEMI I TATIMEVE DHE TAKSAVE NE SHQIPERI

Ndryshimet politiko ‐ ekonomike dhe ato sociale qe ndodhen ne vendin tone ne fillim
te viteve ‘90, krijuan nevojen e rishikimit total te politikave dhe praktikave te
buxhetit. Ne kete kuader, si pjese e rendesishme e buxhetit te shtetit, kerkohej nje
reformë e madhe ne praktikat legjislative dhe administrimin praktik te te ardhurave te
ketij buxheti, ku pjesen kryesore do ta zinin te ardhurat nga tatimet dhe taksat.

Sistemi fiskal para viteve ‘90

Para ndryshimeve te fillimit te viteve ‘90, shqiptaret ishin plotesisht te bindur se ata
ishin i vetmi vend ne bote pa tatime dhe taksa. Por kjo nuk ishte realisht kështu. Ne
paguanim tatime dhe taksa te cilat kryesisht ishin të “fshehura” ne cmimet e
kontrolluara te mallrave dhe sherbimeve qe furnizoheshin nga ndermarrjet shteterore.
Çdokush mund ta mendoje sa e veshtire ishte riprezantimi pas nje periudhe 40 vjecare
i nje sistemi te ri tatimor dhe krijimi i nje administrate tatimore eficiente. Por, tani pas
rreth gjashtëmbëdhjetë vjetesh, mund te pohojme se kemi ndertuar nje legjislacion
tatimor modern, te perafert me ate te vendeve te tjera te zhvilluara te rajonit dhe te
hartuar me asistencen e organizmave nderkombetare prestigjioze te njohur ne
fushen e draftimit te ligjeve dhe te hartimit te politikave tatimore.

Fillimet e reformes fiskale pas viteve ‘90

Konturimi i legjislacionit fiskal dhe percaktimi i llojit, bazes se taksueshme dhe
tarifave tatimore i perkasin fundvitit 1991 dhe fillimivitit 1992. Nisur nga mungesa e

123
pervojes ne hartimin e legjislacionit fiskal, i cili do të aplikohej ne ekonomine e
sipermarrjes se lire, ligjet e hartuara ne kete periudhe pergjithesisht ishin te thjeshte
dhe jo te kompletuar. Nje tendencë me e mire per hartimin e nje pakete te plote
fiskale u duk ne fillimvitin 1993, duke dhene ne menyre me te qarte konturet e nje
legjislacioni tatimor bashkekohor. Ne kete periudhe, krahas tatimeve te tilla si: tatimi
mbi qarkullimin, akcizat, tatimi mbi fitimin dhe mbi biznesin e vogel, filloi
implementimi i tatimit mbi te ardhurat personale, kryesisht tatimit mbi pagat.

Periudha 1992 ‐ 1996, per vete nivelin e zhvillimit ekonomik te vendit, dhe nevojen
per investime kryesisht nga investitore te huaj, u karakterizua nga tarifa pergjithesisht
te nivelit mesatar dhe te ulet, si dhe nga incentiva dhe perjashtime fiskale me qellim
stimulimin e ekonomisë në tërësi dhe veprimtarive prodhuese dhe eksportuese në
veçanti. Ketij qellimi i sherbyen masa te tilla si perjashtimi nga tatimi mbi fitimin per
4 vitet e para te veprimtarive prodhuese, zbritje nga detyrimi mbi fitimin nëse fitimi
riinvestohej ne Shqiperi nga ana e investitoreve te huaj, menjanimi i efektit kaskade
ne aplikimin e tatimit mbi qarkullimin, mostaksimi i nje sere te ardhurash personale si
të ardhurat nga interesat, nga dividentet etj.

Krahas efekteve pozitive qe paten keto masa ne zhvillimin ekonomik te vendit,

sigurimin e stabilitetit makroekonomik dhe fuqizimin e sipermarrjes se lire, nuk
mund te mos permendim edhe faktin se incentiva te tilla filluan te ktheheshin
gjithnje e me shume ne nje instrument te rrezikshëm per shmangie nga detyrimet
tatimore dhe evazion fiskal. Nga ana tjeter, nevojat per investime dhe shpenzime te
tjera buxhetore e benin te domosdoshme mbledhjen e sa me shume te ardhurave
tatimore ne buxhet, te ardhura qe nuk mund te siguroheshin duke ruajtur dhe
zgjeruar incentivat fiskale.

Fillimi i modernizimit të sistemit tatimor shqiptar

Kthesa e rëndësishme në fillimin e modernizimit të legjislacionit dhe te sistemit
tatimor shqiptar kane filluar mbas vitit 1995 dhe ne vazhdim. Perpjekjet u
perqendruan se pari ne hartimin e ligjit dhe pergatitjen e infrastruktures per
implementimin e Tatimit mbi Vleren e Shtuar, e cila si forma kryesore e tatimeve
indirekte do te zevendesonte tatimin mbi qarkullimin. Hyrja ne fuqi e ketij ligji ne 6
mujorin e dyte te vitit 1996 u shoqerua ne ate periudhe, por me teper gjate viteve ne
vazhdim me rritjen e te ardhurave tatimore indirekte nga TVSH‐ja krahasuar me
tatimin mbi qarkullimin, si dhe me permiresime te dukshme ne fushen e administrimit
duke perfshire perpunimin e informatizuar te deklaratave dhe te vleresimeve
tatimore.

Procesi i modernizimit te sistemit tatimor shqiptar i filluar me TVSH‐ne, duhej te

shoqerohej edhe me modernizimin e llojeve te tjera te te ardhurave tatimore dhe
kryesisht te atyre direkte. Mbas vitit 1997, filloi nje pune e madhe per konturimin e
nje legjislacioni tatimor modern dhe bashkekohor. Puna filloi me miratimin e Ligjit
“Per tatimin mbi biznesin e vogel” ne mars 1998. Qellimi i ndryshimeve ne menyren
e taksimit te kesaj kategorie tatimpaguesish ishte thjeshtezimi i metejshem i

124
procedurave te llogaritjes, te kontrollit dhe pageses se tatimit mbi biznesin e vogel. Nje
mase e tille merrej me qellim lehtesimin e ketij biznesi te madh ne numur nga
procedurat e renduara dhe burokratike te administrates shteterore, duke u dhene
tatimpaguesve te vegjel nje frymemarrje me te madhe.

Me pas u punua ne drejtim te modernizimit te llojeve te tjera te tatimeve direkte si te

atyre mbi te ardhurat e individeve, ashtu edhe te fitimit të shoqërive tregtare. Ky synim
u realizua me miratimin ne dhjetor 1998 te Ligjit “Per tatimin mbi te ardhurat”
i cili integronte ne nje ligj te vetem te ardhurat e individit dhe ato te kompanive.
Ky ligj permbante gjithashtu kushte dhe parime te panjohura me pare, por te aplikuara
gjeresisht nga administratat tatimore te vendeve te zhvilluara. Mund te themi se
implementimi i ketij ligji, se bashku me Tatimin mbi Vleren e Shtuar, perbejne arritjet
me te dukshme ne fushen e legjislacionit fiskal dhe te administrimit tatimor. Keto
ligje, duke mos permbajtur shume perjashtime dhe incentiva kane mbyllur
mundesite per shmangie tatimore, duke krijuar njekohesisht terrenin e pershtatshem
per nje konkurence te ndershme midis bizneseve

Jo me pak te rendesishme jane ndryshimet e bera ne fushen e akcizave, duke hartuar

nje ligj, i cili nepermjet nivelit te unifikuar te tarifave te parashikuara per prodhimin
e vendit dhe ate te importit, plotesoi nje nder kushtet kryesore te vendit tone per
antaresim ne Organizaten Boterore te Tregtise.

Procesi i modernizimit te legjislacionit tatimor shqiptar vazhdoi me miratimin ne

dhjetor 1999 te Ligjit “Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise”, i cili me
klauzolat qe permban, ka sanksionuar ne menyre te qarte te drejtat dhe detyrat e
administrates tatimore dhe tatimpaguesve, duke pershkruar ne te njejten kohe te
gjitha parimet baze te organizimit dhe funksionimit te hallkave qe perbejne sistemin
tatimor shqiptar.

Rritja ekonomike, investimet dhe efekti qe jep sistemi i taksave mbi to

Rezultatet e arritura gjate viteve 1998‐2006 ne fushen e mbledhjes se te ardhurave
tatimore, na japin te drejte ta konsiderojme pergjithesisht te plotesuar procesin e
modernizimit te legjislacionit tatimor shqiptar. Per kete arsye, perpjekjet e Ministrise
se Financave jane perqendruar me teper ne modernizimin e administrates tatimore
dhe permiresimin e procedurave te deklarimit, mbledhjes, kontrollit dhe
administrimit tatimor. Njekohesisht i eshte kushtuar rendesi punes per edukimin e
tatimpaguesve, rritjen e frymes se bashkepunimit me tatimpaguesit, duke i
konsideruar ata jo si kundershtare, por si partnere.

Njekohesisht, duke patur parasysh impaktin e politikave fiskale, sidomos te tarifave

mbi investimet dhe zhvillimin, gjate këtij harku kohor u punua per hartimin e disa
ndryshimeve ligjore me efekte mbi investimet e huaja dhe kryesisht te sferes
prodhuese. Ketij qellimi i sherbyen hartimi i ndryshimeve dhe miratimi i paketave
fiskale, të cilat permbanin për cdo vit ndryshime te rendesishme ne drejtim te nxitjes

125
se investimeve dhe lehtësimit të barrës fiskale. Nder ndryshimet me te rendesishme
mund te permendim:
- uljen e normes se tatimit mbi fitimin nga 30 ne 25 perqind, më tej në 23 dhenë
fund në 20 përqind, pa harruar propozimin ë vitit 2007 për taksën e sheshtë prej 10
përqind, për tre tatime kryesore;
- zbatimin e sistemit te “pageses se shtyre” per importimin e makinerive dhe
paisjeve për investime, qe e shprehur ne menyre te qarte do te thote perjashtim i
tyre nga TVSH‐ja ne import, ulja e afatit te rimbursimit te TVSH‐se per eksportuesit
nga gjashte ne nje muaj;
- ulja e tarifes doganore per importin e makinerive nga 5 ne 2 perqind;
- ulja e tarifes mesatare doganore nga 18 ne 15 perqind;
- ulja e akcizes per cigaret e kategorise se trete (qe ne fakt do te thote ulje e akcizes
per cigaret qe kryesisht prodhohen ne vend);
- ulja e denimeve administrative per rastet e shkeljeve nga 5 ne 1 fishin e shkeljes
se kryer dhe nje sere ndryshimesh te tjera me pak te rendesishme te prezantuara
nepermjet kesaj pakete.

Me ndryshimet dhe uljen e tarifave tatimore te kryera ne fundin e vitit te kaluar,

Shqiperia nuk mund te konsiderohet si vend me tarifa te larta dhe barre te madhe
fiskale mbi investimet, cka e bën mjaft të krahasueshëm dhe atraktive në raport me me
vende te tjera te rajonit dhe te Europes.

Duke krahasuar te dhenat e Shqiperise me ato te vendeve perafersisht te ngjashme te

rajonit si Bullgaria dhe Rumania, rezulton se tarifat tatimore si te tatimeve direkte,
ashtu edhe te atyre indirekte ne vendin tone jane me te uleta.

Nga ana tjeter, barra fiskale ne Shqiperi (raporti i te ardhurave nga taksat me GDP‐
ne) eshte nder me te uletat. Ky tregues, per vendet e OECD‐se eshte mbi 38 perqind,
nderkohe qe per vende te vecanta eshte: Polonia 41‐43 perqind, Hungaria 39‐41
perqind, Cekia 40‐41 perqind. Ndersa ne vendin tone, ky tregues ka variuar nga 18,7
perqind ne vitin 1993, 15,3 perqind ne vitin 1996 dhe rreth 23,2 perqind ne vitin
2006.

TATIMET DHE TAKSAT VENDORE: HISTORIK I SHKURTER

Në kuadrin e reformës së ndërmarrë për përmirësimin e sistemit të qeverisjes vendore

në Shqipëri, Strategjia per Decentralizimin dhe Autonomi Lokale e nentorit
1999, si dhe Ligji per Organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor percaktuan
elementet kryesore te sistemit te taksave dhe tarifave vendore ne te cilat u përfshinë:
‐ Lista e taksave vendore
‐ Autoriteti i qarqeve, bashkive dhe komunave per taksat e tyre vendore
‐ Klasifikimi i llojeve te tarifave vendore

126
‐ Autoriteti i qarqeve, bashkive dhe komunave per tarifat vendore

1. Taksa vendore mbi biznesin e vogël u klasifikua si e ardhur e bashkive dhe

komunave dhe u ideua te vilej ne formen e nje kuote fikse vjetore per cdo
vendndodhje ku nje person zhvillon biznes. Subjekt i kesaj takse eshte cdo person qe
kryen biznes ne territorin e Republikes se Shqiperise ne cdo periudhe te vitit dhe qe
nuk i neneshtrohet tatimit mbi vleren e shtuar. Pra e thene ndryshe, subjekt i takses
vendore mbi biznesin e vogel jane te gjithe tatimpaguesit te cilet i nenshtroheshin
tatimit mbi biznesin e vogel.

Nje mase e tille u ndermor në kuadrin e decentralizimit të qeverisjes vendore, me

synim rritjen e interesit të organeve të qeverisjes vendore për evidentimin,
rregjistrimin dhe pagimin e detyrimeve tatimore nga të gjithë personat qe ushtrojnë
aktivitete biznesi në territorin e çdo njësie të qeverisjes vendore. Dispozitat e ligjit te
ri alokojnë totalisht në buxhetet lokale te bashkive dhe komunave të ardhurat që
vilen nga kjo takse.

Mbas studimit ne teresi te veprimtarive te cilat kategorizohen si biznes i vogel dhe

në sajë të interesit që do të kenë organet e qeverisjes vendore për vjeljen e këtij
tatimi, si dhe në sajë të bashkëpunimit të administratës tatimore me bashkitë dhe
komunat për evidentimin, regjistrimin, kontrollin dhe vjeljen e tatimit, numuri i
tatimpaguesve të regjistruar (sidomos në zonat rurale) dhe për pasojë edhe të
ardhurat nga ky tatim do të rriten ndjeshëm krahasuar me vitet e kaluara kur
pushteti vendor nuk ishte i perfshire ne procese te tilla.

Për thjeshtësi në administrim, si për tatimpaguesit ashtu edhe për administratën

tatimore, taksa lokale mbi bisnesin e vogël do të jetë një tatim me kuota fikse. Në
tabelën perkatese qe eshte pjese e Ligjit, jepet masa e kuotave bazë të tatimit sipas llojit
të bisnesit, duke i klasifikuar rrethet në tre kategori, bazuar kryesisht (ashtu si dhe në
ligjin ekzistues) në nivelin e zhvillimit ekonomik të tyre. Por, në ndryshim nga ligji “Për
tatimin mbi bisnesin e vogël”, Ligji i ri “Per taksen vendore mbi biznesin e vogel” i jep
të drejtë organeve të qeverisjes vendore të rrisin ose të ulin masën e kuotave bazë të
tatimit deri në 30%, ndryshim ky që duhet të zbatohet uniformisht për të gjitha
kategoritë e bisnesit.

Sipas ligjit te ri, çdo vendndodhje e bisnesit duhet të tatohet në vehte, dhe kur këto
vende bisnesi bien nën juridiksionin e organeve lokale të ndryshme, tatimpaguesi
duhet t’i regjistrojë ato veçmas në organin tatimor respektiv përgjegjës për sejcilën
vendndodhje. Ky tatim bazohet në parimin e tatimit territorial të vendndodhjes së
bisnesit, që do të thotë se, pamvarësisht nga rezidenca e tatimpaguesit, tatimi
derdhet në buxhetin e bashkisë ose komunës ku ndodhet vendi i ushtrimit të
bisnesit.

Ne ligjin e ri jane ruajtur procedurat e thjeshta te llogaritjes dhe pageses se ketij tatimi,
me qellim minimizimin e procedurave burokratike te cilave duhet tu

127
neneshtrohen tatimpaguesit e vegjel. Po keshtu eshte parashikuar nje sistem i
thjeshte i mbajtjes se te dhenave dhe i evidentimit te qarkullimit te realizuar, te cilat
lejojne llogaritjen e sinqerte te detyrimit si nga vete tatimpaguesit, ashtu dhe nga
ana e administrates tatimore.
Pra siç shihet, ligji i ri nuk ka ndryshime thelbësore krahasuar me ligjin ekzistues “Për
tatimin mbi bisnesin e vogël Por, siç u theksua që në fillim, synimi i tij ka qenë të rrisë
interesin dhe autoritetin e organeve të qeverisjes vendore për përmbushjen e
detyrimeve tatimore nga subjektet që ushtrojnë veprimtari në territorin e tyre, dhe të
kalojë tërësisht në buxhetet lokale të ardhurat e vjelura nga ky tatim.

2. Ne ligjin mbi sistemin e taksave vendore u perfshine taksa mbi ndertesat dhe
mbi token bujqesore, si dhe nje sere taksash te tjera te cilat sipas legjislacionit te kaluar
kane qene pjese e Ligjit “Per sistemin e taksave ne Republiken e Shqiperise”

‐ taksa mbi ndërtesat aplikohet mbi te gjitha kategorite e ndertimeve, pra si per
ato qe sherbejne per banim, ashtu edhe per ato qe sherbejne per veprimtari apo
qellime te tjera. Kjo takse eshte kategorizuar sipas nje ndarje zonale dhe eshte e
diferencuar jo vetem sipas zonave, por edhe sipas destinacionit te perdorimit dhe
vitit te ndertimit. Niveli i takses eshte caktuar me i larte per zonen 1 (Tirane, Durres)
ne krahasim me dy zonat e tjera. Po keshtu ka diference ne tarife sipas destinacionit,
ku ndertesat e biznesit kane tariga me te karta se ato qe sherbejne per banim.
Gjithashtu brenda grupit te ndertesave per banim, ato te ndertuara pas vitit 1993 kane
tarife me te larte ne krahasim me ato te ndertuara para vitit 1993.

‐ taksa mbi tokën bujqësore mbeshtetet ne siperfaqen e tokes bujqesore ne hektar

ne pronesi te taksapaguesit. Po keshtu edhe per kete takse eshte bere klasifikimi i
rretheve, klasiikimi i tokes ne 10 klasa, si dhe eshte percaktuar vlera e takses ne leke
per hektar ne vit per cdo rreth dhe kategori toke. Ne fakt, per taksen mbi token
bujqesore pushtetit vendor i jane lene ne ligj kompetenca te gjera te cilat synojne
krijimin e fleksibilitetit per ndryshime dhe mundesive per arketimin e kesaj takse e
cila ka deshtuar gjate periudhes 1994‐1995.

Si per taksen mbi ndertesat, po ashtu edhe per taksen mbi token bujqesore, keshilli
bashkiak apo ai komunal kane te drejte ta rrisin apo ta ulin nivelin e saj ne kufirin 30
perqind.

Krahas takses mbi ndertesat dhe takses mbi token bujqesore, pushteti vendor
mbledh dhe administron edhe nje sere taksash te tjera me karakter lokal si:
‐ taksa e fjetjes ne hotel,
‐ taksa e ndikimit ne infrastrukture per ndertimet e reja
‐ taksa mbi kalimin e se drejtes se pronesise per pasurite e paluajtshme
‐ taksa e regjistrimit te pervitshem te automjeteve
‐ taksa per zenien e hapesirave publike

128
‐ taksa e tabeles
‐ taksa te perkohshme
Nga ky grup taksash, taksa e regjistrimit te pervitshem te automjeteve dhe taksa mbi
kalimin e se drejtes se pronesise para miratimit te ketij ligji kane qene taksa me
karakter nacional dhe administroheshin nga buxheti qendror. Kalimi i tyre ne
dispozicion te pushtetit vendor jo vetem do te krijoje mundesi per rritjen e te
ardhurave dhe forcimin e buxhetit te ketij pushteti me mbi 1 miliarde leke, por do te
krijoje mundesi per investime ne infrastrukture, sinjalistike rrugore dhe fusha te
tjera.

Si konkluzion mund te themi se tashme proceset e decentralizimit fiskal jo vetem

kane filluar, por edhe jane materializuar me te ardhura konkrete te cilat do te fuqizojne
dhe shendoshin financat vendore. Eshte detyre e pushteteve vendore te punojne per
miremenaxhimin e te ardhurave qe administrojne duke perfshire rekrutimin e stafit te
kualifikuar, hartimin e procedurave dhe akteve nenligjore per administrimin e tyre si
dhe per rritjen e efikasitetit ne mbledhjen e te ardhurave.

MARRËVESHJET PËR SHMAGIEN E TAKSIMIT TË DYFISHTË DHE PARANDALIMIN

E EVAZIONIT FISKAL

Historik i shkurtër mbi marrëveshjet tatimore

Marrëveshjet tatimore kanë ekzistuar që para luftës së parë botërore. Përpjekje për
harmonizimin e principeve e krijimin e modeleve kanë filluar që në Lidhjen e
Kombeve. Në 1928 janë diskutuar disa modele; Në 1943 Modeli i Meksikës; më 1946
modeli i Londrës; Me krijimin e OECD‐së puna për zhvillimin e modeleve të
marrëveshjeve tatimore u përqëndrua aty. Në 1956 u paraqit një studim për tatimet
e dyfishta ndërkombëtare. Më 1963 doli projekt‐modeli i OECD‐së; në 1977 është
miratuar si model duke u përsosur me modelet e 1992, ‘94, ’95, ’96, ’97, 2000 dhe
2002. Gjithashtu vlen të përmendet manuali i OKB‐së 1979, modeli i OKB 1980, i
azhornuar me modelin e 2001, që edhe keto përgjithsisht bazohen në modelet e
OECD‐së.

Taksimi i dyfishtë ndërkombëtar dhe nevoja për përfundimin e marrëveshjeve

për shmangjen e tij.
Sistemet tatimore që aplikohen në vende të ndryshme kanë të përbashkëta por edhe
shumë ndryshime midis tyre. Por, megjithë veçoritë që mund të kenë, sistemet
tatimore përgjithsisht mbështeten në disa parime bazë, që janë krijuar me kohë dhe janë
përsosur vazhdimisht nga zhvillimet botërore në teorinë dhe praktikat qindra
vjeçare tatimore. Në funksion të qëllimit të kësaj teme dy nga parimet më të rëndësishme
ku janë mbështetur legjislacionet tatimore në shumicën e vendeve të botës janë:

129
  Parimi i rezidencës. Termi "rezident", që në kuptimin e përgjithshëm përdoret
si "banor i përhershëm", në gjuhën tatimore përdoret për të treguar individët apo
shoqëritë (personat juridikë) që në bazë të kritereve të përcaktuara në
legjislacionin e një shteti, konsiderohen subjekte tatimore të atij shteti, me
përgjegjësi të plotë tatimore në atë shtet. Pra në kuptimin fiskal rezidenca e një
tatimpaguesi lidhet me “vendbanimin e përhershëm për efekt tatimi” prandaj në
disa vende për të shprehur rezidencën tatimore përdoret termi “vendbanim
fiskal”. Përcaktimi i residencës tatimore (vendbanimit fiskal) të tatimpaguesve në
legjislacionet tatimore në përgjithsi bazohet në kriteret e mëposhtëme:

i) Për personat juridikë (shoqëritë) :

- vendi ku ndodhet selia qendrore apo vendi i drejtimit (menaxhimit) efektiv të
shoqërisë, pra shteti në territorin e të cilit ndodhet administrata qendrore e
shoqërisë, ku zakonisht mblidhet dhe merr vendimet e bisnesit bordi drejtues i
shoqërisë;
- vendi i themelimit apo inkorporimit të shoqërisë, pra vendi në bazë të
legjislacionit të të cilit shoqëria (kompania, korporata) është themeluar dhe
regjistruar për të ushtruar aktivitetin si person juridik, etj.

ii) Për individët:

- vendi ku individi ka një banesë të përherëshme në dispozicion të tij;
- vendi ku ka interesat jetike (ku ka interesat personale dhe ekonomike);
- vendi ku ai qëndron fizikisht në pjesën më të madhe të vitit (më shumë se 183
ditë);
- vendi nënështetas i të cilit është tatimpaguesi, etj.

Në bazë të këtyre kritereve përcaktohet shteti ku ndodhet "vendbanimi fiskal" apo

"rezidenca" e shoqërisë apo e individit për pasojë edhe detyrimi i plotë për të paguar
tatimet në atë shtet.

Në Ligjin tonë një individ konsiderohet resident tatimor Shqiptar nëse ka një
vendbanim të qëndrueshëm në territorin e Republikës së Shqipërisë ose kur qëndron
në Republikën e Shqipërisë për një periudhë që në total i kalon 183 ditë gjatë një viti
kalendarik, ndërsa një person juridik konsiderohet resident Shqiptar kur ka selinë e
vet të përherëshme (qendrore) në Republikën e Shqipërisë.

Në bazë të këtij parimi rezidentët tatohen për të ardhurat e realizuara në shkallë

botërore. Në Ligjin Shqiptar “Për tatimin mbi të Ardhurat” ky parim mishërohet në
Nenin 7, paragrafi 1 për individët, dhe në Nenin 17, paragrafi 1 për personat juridikë.

 Parimi i burimit. Sipas këtij parimi të ardhurat apo fitimet e krijuara

(realizuara) në një shtet, duhet të tatohen në këtë shtet pavarësisht nëse
subjekti (individi ose shoqëria) janë ose jo rezidentë të këtij shteti. Po kështu, në
bazë të parimit të burimit, pasuritë e ndodhura në një shtet (tokë, ndërtesa, etj.)
duhet të tatohen në këtë shtet, pamvarësisht nëse pronari i tyre është ose jo

130
 rezident i këtij shteti. Pra parimi i burimit i jep përparësi vendit ku "prodhohen",
krijohen të ardhurat ose ku janë vendosur pasuritë, pamvarësisht se këto të
ardhura mund të përfitohen ose këto pasuri mund të zotërohen nga individë ose
shoqëri të huaja, pra "jo rezidente" të atij vendi. Sipas këtij parimi jo rezidentët
tatohen mbi baza burimore pra vetëm për të ardhurat e realizuara në atë vend.
Në Ligjin Shqiptar për Tatimin mbi të Ardhurat ky parim mishërohet në Nenin 7
paragrafi 2 për individët dhe në Nenin 17 paragrafi 2 për personat juridikë.

Në këto kushte individët apo shoqëritë rezidente të një shteti, që ushtrojnë aktivitete
dhe realizojnë të ardhura në një shtet tjetër, për këto të ardhura tatohen dy herë: një
herë në vendin e rezidencës së tatimpaguesit (individit apo shoqërisë) dhe një herë
në vendin e burimit të të ardhurave. (Shëmbuj për individë dhe shoqëri).

Siç shihet, "tatim të dyfishtë" kemi kur e njëjta e ardhur, në duart e të njëjtit person,
tatohet dy herë: një herë në vendin ku realizohen të ardhurat dhe një herë në vendin
ku ka rezidencën tatimpaguesi. Tatimi i dyfishtë mund të krijohet edhe kur të dy
shtetet pretendojnë që, në bazë të kritereve të legjislacioneve të brendshme (që
mund të jenë të ndryshme), një individ apo një shoqëri konsiderohet rezidente në të
dy shtetet (residencë e dyfishtë) dhe i nënështrohet detyrimit të plotë tatimor në të
dy shtetet.

Tatimet e dyfishta bëhen pengesë për lëvizjen e individëve, shoqërive, kapitaleve dhe
investimeve nga një shtet tek tjetri. Duke patur aktivitet në dy ose më shumë shtete,
individët apo shoqëritë (multinacionalet) qëndrojnë nën juridiksionin e
legjislacioneve tatimore të disa vendeve, gjë që e komplikon dhe vështirëson
mbledhjen e tatimeve në sejcilin shtet. Në të tilla raste mund të lindin tatime të
dyfishta, por edhe evazion fiskal gjë që e bën të domosdoshme përfundimin e
marrëveshjeve tatimore.

Marrëveshjet tatimore shmangin barrierat tatimore ndaj zhvillimeve bisnesore

ndërkombëtare. Nëpërmjet dispozitave që krijojë për palët kontraktuese eleminohet
tatimi i dyfishtë, i krijohet investitorëve të huaj siguri në trajtimin tatimor,
parandalohet evazioni fiskal, parandalohet diskriminimi tatimor, ofrohen mënyra për
bashkëpunim dhe zgjidhje të konflikteve që mund të krijohen midis organeve tatimore
të vendeve të ndryshme në trajtimin tatimor të transaksioneve ndërkombëtare, etj.

Të ardhurat që janë objekt i marrëveshjeve

Marrëveshjet tatimore e eleminojnë tatimin e dyfishtë duke përcaktuar se cili nga
shtetet kontraktuese ka të drejtë të tatojë të ardhura apo kapitale të caktuara, apo e
ndajnë të drejtën tatimore mes të dy shteteve, por pa e rënduar tatimpaguesin me tatim
të dyfishtë. Të ardhurat që janë objekt trajtimi nga Marrëveshjet janë:

- Transporti Ndërkombëtar
E drejta e tatimit të fitimeve të realizuara nga veprimtaria e anijeve dhe avjonëve në
trafikun ndërkombëtar i takon shtetit kontraktues ku ndodhet vendi i drejtimit

131
efektiv të sipërmarrjes (ku ndodhen zyrat qendrore të sipërmarrjes). Pra në rastin e
transportit ndërkombëtar e drejta tatimore i jepet vetëm njerit shtet (ku ka
menaxhimin efektiv, ku është rezidente kompania) pamvarësisht nga ekzistenca e një
selie të përherëshme në shtetin tjetër. Pra në bazë të këtij paragrafi kompanitë e
huaja ajrore, p.sh. Olimpiku, Turkish Airlines, MALEV për fitimet nga operimi i
avjonëve në aktivitetin e transportit ndërkombëtar me Shqipërinë tatohen
respektivisht në Itali, Greqi, Turqi dhe Hungari pamvarësisht nëse kanë degë (seli të
përherëshme) në Shqipëri. Ndërsa Albanian Airlines, Albatros, Belle Air (që janë
sipërmarrje që menaxhohen në Shqipëri – kompani rezidente Shqiptare) tatohen në
Shqipëri pamvarësisht se mund të kenë degë në Itali, Greqi, Turqi, etj.

Vështirësi në interpretim shpesh krijohen nga aktivitete të tjera që lidhen me

transportin ndërkombëtar. Kështu shitja e biletave edhe për kompani të tjera (për linja
të kombinuara), aktivitete reklame që lidhen me transportin ajror, shërbime tranziti
(hoteleri restorant brenda çmimit të biletës), transportimi i pasagjerëve për në
aeroport, transportimi i mallrave në depo, etj., konsiderohen aktivitete ndihmëse që
janë pjesë apo lidhen direkt me transportin ndërkombëtar dhe trajtohen në bazë të
dispozitave të paragrafit 1. Por nëse një shoqëri ajrore apo detare operon një
hotel apo një restorant në një port, aeroport apo në qytet, që pjesërisht mund t’i
shërbejë edhe transportit ndërkombëtar (pasagjerëve apo stafit të avjonëve e anijeve),
ky bisnes nuk mund të konsiderohet pjesë e transportit ndërkombëtar dhe nuk
mbulohet nga dispozitat e paragrafit 1, por nga nenet 5 dhe 7 (pra një seli e
përherëshme e kompanisë së huaj fitimet e së cilës tatohen në vendin ku ndodhet kjo
seli (pra në shëmbullin tonë ku ndodhet hoteli ose restoranti) dhe jo në vendin ku ka
zyrat qendrore shoqëria ajrore apo detare (siç veprohet me të ardhurat nga
transporti ajror apo detar).

- Sipërmarrjet e lidhura
Administrata tatimore e njerit shtet kontraktues ka të drejtë të ndryshojë (ri‐
karakterizojë) llogaritë e një sipërmarrje për efekt të llogaritjes së detyrimit tatimor,
për transaksionet me palët e lidhura kur vlera e këtyre transaksioneve nuk përputhet
me vlerat e tregut (pra transaksionet nuk janë të bazuara në parimin “arm’s length”
dhe përmbajnë “transferim çmimi”). Metodat e ri‐karakterizimit bazohen kryesisht
në parimin “arm’s length” dhe janë: metoda e çmimeve të krahasuara mes palëve të
pavarura, metoda kosto plus, metoda çmimi i rishitjes minus, etj. Duhet patur parasysh
që korrektimet mund të lidhen me të gjitha llojet e transaksioneve për furnizim
mallrash e shërbimesh, por edhe me pagesa të interesave, honorareve të paguara për
të drejtën e autorit, për të drejtën e përdorimit të patentave, pagesave për shërbime
teknike, etj.

Rikarakterizimi i transaksioneve mund të krijojë tatim të dyfishtë ekonomik, pra e

njëjta pjesë e ardhurave në duart e dy personave (mëmës dhe filialit apo dy filialeve
të zotëruara nga i njeti person) tatohet dy herë: një herë në vendin ku u bë rregullimi
(rikarakterizimi) dhe një herë në vendin tjetër ku ajo e ardhur ka qenë tatuar në
përputhje me vlerën e transaksioneve para rregullimit. Marrëveshja obligon shtetin

132
tjetër të bëjë rregullimin korrespondues ose siç quhet shpesh rregullimin sekondar
(nëse ai është dakort me të ardhurat e ri‐karakterizuara të personit të lidhur në shtetin
e përmendur në fillim). P.sh. le të supozojmë se administrata jonë tatimore, bën
rikarakterizim të fitimeve të një filiali Shqiptar për transaksione që ai ka me
kompaninë mëmë në shtetin X dhe në bazë të llogaritjeve të bazuara në parimin “arm’s
length” i rrit fitimet e filialit me 100.000 $ dhe i taton ato me 20%. Por, nga ana
tjetër fitimet e kompanisë mëmë në shtetin X janë llogaritur me vlerat e
transaksioneve të deklaruara nga kompania (para ri‐karakterizimit në Shqipëri) dhe
shuma prej 100.000 $ ka qenë e përfshirë në të ardhurat e mëmës. Në këto kushte,
Marrëveshja obligon shtetin X të bëjë rregullimin korrespondues, pra uljen e fitimit
të mëmës për 100.000 $ në mënyrë që këto të ardhura të mos tatohen dy herë.
Sigurisht, kjo mund të krijojë probleme pasi administrata tatimore e shtetit X mund
të mos bjerë dakort nivelin e fitimit të korrektuar nga administrata tatimore shqiptare.
Në këtë rast administratat tatimore bashkëpunojnë nëpërmjet proçedurave të
mirëkuptimit reciprok dhe shkëmbimit të informacionit për ta zgjidhur këtë problem.

- Dividentët
Dividenti është shpërndarja e fitimit nga shoqëritë aksionere të çfarëdo forme, tek
personat që i zotërojnë aksionet (individë apo persona juridikë). E drejta për tatimin
e dividentëve nuk i takon ekskluzivisht asnjërit shtet kontraktues. Pra, as vendit të
rezidencës (ku është rezident individi ose personi juridik që i përfiton dividentët), por
as vendit të burimit ku krijohen dividentët, pra ku është rezidente kompania që bën
shpërndarjen e dividentëve. E drejta tatimore në këtë rast ndahet midis të dy
shteteve kontraktuese.

Dividentët që paguhen nga një kompani rezidente e njërit shtet kontraktues një
rezidenti të shtetit tjetër kontraktues do të tatohen në shtetin tjetër, pra në shtetin ku
është rezident përfituesi i dividentëve.

Kur një kompani jorezidente (p.sh. Greke) shpërndan dividentë që lidhen edhe me
fitime të realizuara në Shqipëri, këto dividentë nuk mund të tatohen në Shqipëri,
përveçse kur ato i paguhen personave rezidentë shqiptarë, ose kur kompania greke
ka një seli të përherëshme në Shqipëri dhe dividentët e paguar i atribuohen asaj selie
të përherëshme.

- Interesat
Tatimi i interesave bëhet në vendin ku është rezident përfituesi i interesave, por kjo e
drejtë nuk është ekskluzive. Interesat konsiderohen me burim në Shqipëri kur pagues
është një kompani shqiptare, megjithatë, nëse një kompani e huaj (p.sh. italiane)
paguan intersa për një hua të përdorur për bisnesin e një selie të përherëshme që
kompania italiane ka në Shqipëri dhe interesat krijohen nga kjo seli e përhershme,
atëhere burimi i interesave është vendi ku ndodhet selia e përherëshme, pra në këtë rast
është Shqipëria.

133
Përkufizimi i termit “interesa” me “divident” është i vlefshëm për efekt të zbatimit të
Marrëveshjes, për të shmangur diferencat që ekzistojnë midis legjislacioneve të
brendshme në karakterizimin e të ardhurave të ndryshme si dividentë. Ajo që ka
rëndësi është dallimi i dividentit (që merr pjesë në rriskun e bisnesit me të drejtën e
pjesmarrjes në fitimet e kompanisë) nga kërkesat e borxhit, nga interesi (që ka nivel
fiks të ardhure të rënë dakort paraprakisht, pamvarësisht nga rezultati i kompanisë).
Ky ndryshim ka rëndësi jo vetëm për trajtimin e ndryshëm tatimor që mund të kenë
dividentët me interesat, por sidomos për faktin se interesi është shpenzim i lejuar
për efekt tatimi, kurse dividenti jo.

- Honoraret apo të ardhurat nga përdorimi i të drejtës së autorit

Honoraret ose të ardhurat nga e drejta e autorit, që janë të ardhurat nga dhënia e të
drejtës së përdorimit të “pasurisë intelektuale” apo pasurive të pa trupëzuara
industriale, si: liçensa, patenta, etj., të drejtën e tatimit të honorareve e ka vendi ku
është rezident përfituesi i tyre, por kjo e drejtë nuk është ekskluzive.

- Fitimet nga kapitali

Fitimet nga shitja e pasurive të paluajtshme, duke mbuluar edhe fitimet nga shitja e
pasurive të paluejtëshme dhe aseteve të bisnesit, tatohen në vendin e burimit (ku
ndodhen pasuritë e paluajtshme)

Fitimet nga shitja e pasurisë së luajtshme që bëjnë pjesë në pasuritë biznesore të një
selie të përherëshme që një sipërmarrje e njërit shtet kontraktues ka në shtetin
tjetër, apo pasurisë së luajtshme që një individ i njerit shtet ka në shtetin tjetër,
tatohen në shtetin ku ndodhet selia e përherëshme.

- Shërbimet personale të pavarura

Të ardhurat nga aktivitetet profesionale të pavarura të avokatëve, inxhinjerëve,
petagogëve, mjekëve, dentistëve, arkitektëve, etj. tatohen në vendin e rezidencës,
përveç rastit kur individi ka një bazë fikse në vendin e burimit. Në një rast të tillë të
ardhurat që i atribuohen bazës fikse tatohen në vendin e burimit.

- Shërbimet personale të varura

Të ardhurat nga punësimi tatohen në vendin e burimit, ku ushtrohet puna.
E drejta tatimore i lihet vendit të rezidencës, por vetëm nëse plotësohen tre kushtet
(prezencë më të ulët se 183 ditë; punëdhënësi nuk është rezident i vendit të burimit;
pagesa nuk bëhet nga një seli e përherëshme e punëdhënësit në vendin e burimit).

- Shpërblimet e drejtuesve të kompanive

E drejta tatimore i takon ekskluzivisht vendit të rezidencës së kompanisë.

- Artistët dhe Sportistët

E drejta tatimore i takon vendit të burimit. Aplikohet jo vetëm ndaj individit direkt,
por edhe ndaj personave juridikë të kontrolluar nga artisti (rent a star company).

134
Eleminimi i tatimit të dyfishtë
- Metoda e përjashtimit: Sipas parimit të përjashtimit Shteti i rezidencës nuk taton të
ardhurat të cilat në bazë të dispozitave të Marrëveshjes tatohen në shtetin e burimit.
Parimi i përjashtimit përmban në vetvete dy metoda: a) “përjashtim të plotë” të
ardhurat që mund të tatohen në shtetin e burimit nuk përfshihen fare në bazën
tatimore në shtetin e rezidencës, dhe b) “përjashtimi progresiv”: të ardhurat që mund
të tatohen në vendin e burimit nuk tatohen në shtetin e rezidencës, por ky i fundit
mban të drejtën t’i marrë në konsideratë ato të ardhura kur përcakton tarifën
(progresive) të tatimit për pjesën e mbetur të të ardhurave.

- Metoda e kreditimit: Në bazë të parimit të kreditimit, shteti i rezidencës llogarit

tatimin në bazë të të ardhurave globale të tatimpaguesit përfshirë të ardhurat nga
shteti i burimit, të cilat sipas Marrëveshjes mund të jenë tatuar në Shtetin tjetër, dhe
më pas lejon kreditimin (reduktimin) e tatimit të paguar në vendin e burimit. Parimi
i kreditimit gjithashtu përmban dy metoda: a) “kreditim i plotë” kur shteti i
rezidencës lejon kreditimin e shumës totale të tatimit që mund të jetë paguar në
shtetin tjetër, dhe b) “kreditim i zakonshëm” kur shteti i rezidencës lejon kreditimin
e tatimit të paguar në shtetin tjetër deri në masën e tatimit të vet për të ardhurat e
realizuara në shtetin tjetër.

INTERVISTË ME NJË TATIMOR TË RIKTHYER NË ADMINISTRATË

Intervistuesi: Si ndiheni tashme qe jeni rikthyer ne sektorin publik?

Tatimori: Ndihem sikur te jem kthyer ne shtepi. Une jam ne thelb nje njeri qe i perkas
shtetit. Mua me duket mjaft natyral ky kthim apo si te thuash nga sektori privat ne
ate publik.

Intervistuesi: Sa kohe keni qe punoni ne sektorin privat?

Tatimori: Tre vite

Intervistuesi: C’fare ju duket se ka ndryshuar me shume?

Tatimori: Te qenit ne sektorin privat nuk eshte ndonje eksperience qe gjithmone te

pelqen ta perseritesh. E gjithe kjo varet nga kushtet qe te rrethojne dhe sa i
permbush nevojat e tua fizike, shpirterore dhe morale puna qe ben.

Intervistuesi: C’fare mendoni ne kohen e lire?

Tatimori: Oh, shume gjera. Nje nder gjerat qe jam duke vazhduar ta beje dhe aktualisht
eshte perpjekja per tu ngritur profesionalisht duke lexuar disa materiale

135
me shume interes nga pervoja e administrates tatimore ceke. Nderkohe, une jam i
angazhuar edhe ne nje kurs per standartet e kontabilitetit, materialet e te cilit i
vazhdoj ti perpunoj edhe ne kohen e lire. Natyrisht, si gjithe njerezit e tjere une
shikoj dhe reflektoj dhe mbi ngjarjet qe me ndodhin perdite ne jeten time dhe ate te
rrethit tim shoqeror e familjar.

Intervistuesi: Megjithese folem perkohen tuaj te lire nuk folem per momentet e
gezueshme qe keni?

Tatimori: Eshte nje lehtesim gjithsesi te kalosh kohen e mundshme me familjen dhe
miqte. Kjo kohe ne kete periudhen e fundit nuk ka qene aq sa une kam deshire, por
me pelqen qe te mendoj se kjo situate do te ndryshoje, pasi une besoj se dita nese
organizohet siduhet mund te shfrytezohet ne shume drejtime dhe preferenca te
njeriut. Gjithsesi, momentalisht kam patur momente gezimi me familjen time vetem ne
fundjava.

Intervistuesi: A mund te na thoni se gjate eksaj kohe qe keni qene ne sektorin privat, a
jeni ndjere krenar per punen tuaj dhe kontributin qe keni dhene?

Tatimori: Une mendoj se jane shume gjera per te cilat duhet te ndihem mire me veten
time. Pike se pari jane arritjet e mia ne punen qe kam bere. Megjithese per rezultatet
duhet te lasin te tjeret gjithsesi kam bere nje pune qe mendoj se ka patur pak
kundershtime aty ku une e kam prezantuar. Pastaj,zakonisht une e kam zakon qe gjerat
ti dikutoj dhe me shoket e mi te afert si ata te punes dhe te tjere. Mendoj se duke i
disktuar ne kete forme vendimet behen me te pjekura dhe kam me pak mudnesi te
gaboj. Natyrisht, qe vendimet i marr ne fund vete.
Nga ana tjeter, ndihma qe u kam dhene te rinjve qe sa jane diplomuar ka qene dhe
per mua nje eprvoje e kenaqshme. Njekohesisht dhe ndjen kenaqesi qe meson njerez
te tjere, por nga ana tjeter ndihesh si pjestar i asaj moshe, te cilen thelle ne veten
time tashme e kam futur te kapitulli i nostalgjise. Ne anen tjeter, persa i perket punes
se re dhe te vjeter njekohesisht, asaj ne administraten tatimore me duket vetja se di
me shume se para kohes kur une kam qene. Une besoj se puna e inspektorit tatimor
ka evoluar dhe kete e kuptova kur u ktheva. Tashme e kuptoj kete rol si me te fuqizuar
dhe jo si nje kontrollor, por nje punonjes qe ka mision te jete ne sherbim te publikut.

Intervistuesi: Jam dakort. Por a keni ndonje brenge nga koha kur ju I perkisnit sektorit
privat?

Tatimori: Une nuk kam brenga. Te pakten persa i takon punes. Une kam kaluar
shume mire ne kohen qe kam punuar ne sektorin privat.

Intervistuesi: C’fare mendimi keni per misionin e ri relativisht qe ka administrate

tatimore ne lidhje me sigurimet shoqerore?

136
Tatimori: Po. Mendoj se eshte nje nder misionet me te veshtira dhe ndoshta deri tani
ka qene si nje detyre e pare jo me vmendjen e duhur. Pasi vertet mendoj se kjo fushe
eshte nje pjese nga e cila administrata duhet ti jape kohe te mjaftueshme. Ne kete
kuader puna e saj duhet te bazohet ne sa me shume kontrolle per te rritur
ndergjegjesimin te njerezit per pagesen e kontributeve.

Intervistuesi: C’fare doni te thoni me kete?

Tatimori: Pikerisht, tani menyra se si operon sistemi i sigurimeve shoqerore eshte i

mbeshtetur direkt mbi pagesen e kontributeve, te cilat “sjnderrohen” menjehere ne
perfitime per pensione dhe perfitime e tjera. Ndermjet kontributeve dhe perfitimeve
jane politikat qeveritare qe duhet te bejne rregullatorin e qeverise me shtetasin e vet.
C’fare mendoj une se duhet bere aktualisht eshte dhenia sa me pare e mundesive
reale per krijimin e tregut privat, i cili duhet te jete nje kolone shtese dhe nje
kontributor me i rregullt ne skemen e sigurimeve shoqerore.

Intervistuesi: Natyrisht, qe kjo eshte e vertete...

Tatimori: Madje une mendoj se sa me shume sektore private te fuqizuar te kemi aq

me e lehte eshte dhe fusha e bashkepunimit me administraten tatimore. Veshtiresia
me e madhe ne nje kontroll apo komunikim aktualisht eshte krijimi i nje klime
mirekuptimi dhe bashkebisedimi me sipermarresit private. Deri me sot kjo klime ka
qene e ndertuar mbi baza eprsonale dhe jo nje sistem i ngritur dhe i detyrueshem per
tu zbatuar pa diskutim ngate gjithe. Le te marrim nje shembull. Ne ato sektore ku
kemi dhe operatore private te huaj dhe perfaqesues te kompanive me emer, por
njekohesisht kemi dhe operatore private te cilet jane akoma ne nivele anonimati
ndryshimi midis operatorit te pare dhe atij te dyte eshte shume i dukshem. Ndersa
operatori i pare eshte serioz ne pasqyrimin e transaksioneve dhe derdhjen e
detyrimeve, operatori i dyte eshte mjaft i veshtire per tu quajtur bashkepunues me
ne. Krahasime te tjera mund te gjeni dhe vete.

Intervistuesi: C’fare mendoni ne lidhje me deklarimet per uljen e taksave dhe pune e
veshtire qe rrite per ju tatimoret, ne momentin kur ju duhet te luftoni akoma me fort
evazionin fiskal?

Tatimori: Persa i takon deklarimeve ato kane lidhje me politikanet dhe menyrat qe ata
zgjedhin te prezantojne veten dhe partine. Nderkohe, une si gjithe shoket e mi jemi
ne zbatim te asaj qe miratohet ne ligj dhe atyre qe shkruhen ne udhezimet qe na
dergohen nga Drejtoria e Pergjithshme. Lufta ndaj evazionit fiskal ka qene nje detyre
qe eshte zbatuar qe ne momentin qe u krijua administrata tatimore. Por me duhet te
them se permasat e kesaj lufte si dhe fronti i saj jane rritur ne permasa gjigande ne
keto vite qe une kam munguar. Nderkohe, arritja e objektivave te mbledhjes se te
ardhurave eshte ne fakt nje beeje e fituar per cdo vit nga administrata ku une punoj
ndaj evazionit fiskal, qe eshte i perhapur gjithandej. Por, une kerkoj qe te terheq dhe
vemendjen e gjithe atyre qe jane pjestare te administrates, por dhe gjithe njerezve qe

137
ne kete lufte detyrimi qendron per te gjithe te marrin pjese sipas asaj qe kane mundesi.
Nuk mundet vetem “ushtria” tatimore te luftoje dhe te fitoje e vetme.

Intervistuesi: C’fare dini ju rreth asaj qe quhet korrupsion apo ne gjuhen zyrtare
mitmarrje?

Tatimori: Une nuk di me shume nga sa dini ju, dine shoket e mi apo perflet secili sapo
ulet e rri me nje shok apo mik te vetin. Korrupsioni, ne sistemin e sotem eshte i
perhapur njesoj si ajri qe ne thithim. Megjithese ky ajer eshte ”i ndotur” me
korrupsionin qe ne e thithim te gjithe une do te thoja se e rendesishmja eshte mos
kaloje mbi normat e lejuara te shqoerise dhe te mos behet i rrezikshem per “shendetin”
e saj. Nese do te kerkonim nje shoqeri pa korrupsion kjo do te ishte nje ambjen ideal.
Megjithate, mundesia per te korruptuar dhe per tu korruptuar eshte nje variant qe
cdo individ e realizon sipas kultures dhe perfitimit te tij personal. Nuk me rezulton se
ndonje mund e mburret se nuk eshte i prekur nga kjo semundje edhe pse mund ta kete
bere “vaksinen” kunder tij.
E rendesishmja ne fund te fundit eshte qe te mos ngaterrohen dhe te perdoren e te
diskutohen gjithe rastet qe degjojme si korrupsion. Edhe ai ka shenjat dhe permasat
e tij relative ne raport me demin e tij ndaj shoqerise dhe qytetareve.

Intervistuesi: Kohet e fundit kemi degjuar ne media te thuhet per informatizimin e

tatimeve. Ç’fare duhet kuptuar me kete dhe si e mendoni ju ndihmen e saj ne punen
tuaj?

Tatimori: Ne fakt informatizimi ne tatime mund te quhet i kryer nese sot do te kishim
nje proces te informatizuar te te gjitha tatimeve qe paguajne tatimpaguesit, si dhe nje
pasqyrim te gjithe veprimeve neprmjet sistemit si dhe shume situata te tjera te cilat
keto te fundit perdoren prej shume vitesh nga inspektoret tatimore. Nderkohe,
informatizmi do te ishte edhe ai qe duhet te kishte ne funksion administrata tatimore
per tu lidhur online me administraten doganore si dhe gjithe pjeset e tjera te
administrates publike. Kjo ende nuk egziston si infrastrukture. Nderkohe dhe sistemi
informatik qe funksionon aktualisht eshte me mangesite qe rrejdhion nga
mosfunksionimi normal i tij per shkak te mangesive ne marrjen dhe hedhjen e
informacionit, menyres se venies ne dispozicion. Nderkohe ka mjaft punonjes qe
ende kane nevoje te persosin njohurite ne nivel perdoruesi, gje qe eshte e
papranueshme me detyren qe ata kane. Megjithate, administrata tatimore mund te
quhet si perdoruesja me optimale e te dhenave informatike ne gjithe administraten
publike, nisur nga masiviteti i dokumentacionit qe ajo perdor.

Intervistuesi: Ndersa po flisje per inspektoret mendja me shkoi te kushtet e tyre te

punes dhe motivimi i gjithe kesaj administrat. Si ndiheni ju, aq me teper duke mbajtur
pervoja ne kohe te ndryshme ne kete administrate?

Tatimori: Ne tatime, sipas meje jane duke punuar njerezit me te perkushtuar ne gjithe
administraten publike. Por nderkohe, me ta nuk eshte marre asnjehere si

138
duhet asnje qeveri. Ndersa nga njera ane ju kerkohet te bejne zbulime te parave te
fshehura ne vlera te tilla si p.sh. 40 milion leke shperblehen per kete me nje page qe
mezi arrin bashke me shperblimet ne vleren 40 mije leke. Nuk e di se si mund te
quhet ky nje motivim realisht per inspektorin. Ky motivim ne kohe te meparshme ka
qene deri diku me realist ne raport me pagat qe perfitonin punonjesit e tjere te
sistemit publik. Ne vitet 95‐99 paga e nje tatimori konsiderohej si nje page e
kenaqshme ne piramiden e pagave buxhetore, nderkohe qe keto paga qe nga ajo kohe
nuk jane ripare nga asnje deri me sot me vemendjen qe duhen pare struktura te
rendesishme si jane midis disa te tjerave dhe tatimet. Mendoj se arsyeja e vetme ka
qene paragjykimi i administrates dhe duke njesuar elementet vertet te papergjegjshem
dhe me precedente kundravajtjesh me gjithe punonjesit. Nderkohe edhe presioni i vete
administrates per tu marre me shume me te nga ana e titullareve te qeverise ka qene i
ulet. Nderkohe une shikoj plot shoke te mij, te cilet jane transferuar nga rrethet ku
kane punuar ketu ne kryeqytet qe jane ne kushte prane minimumit te nevojave baze
te jeteses. Nuk mund te quhet nje punonjes i motivuar, kur ai jeton ne nje apartament
me qera sa 2/3 e rroges se tij, me gruan ne shume raste ose pa pune, ose ne punera
te lodhshme dhe me femije per tu kujdesur. Ne asnje rast titullari nuk duhet te
ndihet i qete pa mos i pare dhe keto probleme familjare te punonjesve te tij. Nderkohe,
persa i eprket cilesise se tyre ne pune kjo eshte nje politike me vetem, qe duhet te jete
ne vemendjen dhe pergjegjshmerine e strukturave te burimeve njerezore.

Intervistuesi: Si do te reagonit ndaj kritikuesve te punes se tatimoreve, pasi sic degjojme

puna e tyre quhet abuzive dhe joprofesionale. C’mendoni rreth kesaj teme?

Tatimori: Kritikat i kam degjuar dhe natyrisht qe nuk ndihem mire. Ne radhe te pare
nuk me duket per asnje rast e drejte kur keto kritika behen ne pergjithesi, per
probleme te eprgjithshme dhe duke mos folur as per pergjegjes konkrete dhe as per
mangesi konkrete. Une mendoj se kjo vjen si nga mosnjohja e problemeve prej atyre
qe shkruajne, pasi nje pjese e mire ose jane ata qe nuk kane profesionalizmin e
nevojshem per trajtim te ketyre problemeve, por nga ana tjeter dhe kur trajtohen
duket qe burimi i informacionit ka qene jo i qarte dhe konkluzionet jane pa adrese.
Ne keto raste ashtu si postieri ta kthen mbrapsht letren pa adrese, edhe une mendoj se
i takon administrates tatimroe t’ja u ktheje mbrapsht keto sajime dhe genjeshtra te
rrezikshme. Nderkohe, si ne cdo institucion me punonjes do te kete nivele dhe kategori
te ndryshme te profesionalizmit. Natyrisht, qe procesi i rritjes se profesionalizmit nuk
eshte mbyllur. Ai eprsoset bashke me persosjen e shoqerise dhe administrates publike
ne pergjithesi. Sa per abuzimet, une ju thashe dhe me lart se per disa “dru te
shtrember” nuk ka pse te prishet gjithe imazhi i administrates tatimore. Nuk mund te
quhet abuzim kur kerkon nga qytetari te te paguaje tatimin qe ai nuk pelqen ta paguaje.
Nuk quhet abuzim nese ai fsheh te ardhurat duke kryer ne kete menyre krim ekonomik
dhe tatimori detyrohet te kerkoje ate qe ai ka detyre. Nderkohe, quhet abuzim nese
kur tatimori te kerkon tatimin t’ja futesh ne xhepin e tij duke te “garantuar” se nuk
ka per te e gjetru asnje e keqe sa kohe te jete ai. Quhet abuzim kur tatimori te kerkon
nje favor ne kembim te detyres qe ai ka dhe duke mos

139
e mbaruara detyren e tij. Abuzim quhet dhe kur nje polic tatimor duke mos qene i
pergjegjshem se ai nuk duhet te lere asnje individ qe kryen veprimtari pa leje dhe ai
te le duke prishur keshtu konkurencen midis nje biznesmeni dhe nje tjetri. Raste mund
te kete, por nuk mund te gjykosh edhe ata qe nuk jane te perfshire fare ne keto
abuzime, por thjesht kane fatin e keq te te qenit te paragjykuar apo kane fatin e keq
se punojne ne nje ndermarrje me keta individe. Thjesht fati i keq dhe ne kete rast une
do te thosha se eshte njesoj si ajo fjala e urte “ me mire syri, se nami”.

Intervistuesi: Ju faleminderit per biseden e hapur dhe interesante.

Tatimori: Ju faleminderit juve. Do te kerkoja qe ashtu si ju erdhet tek une, po ashtu te

venin dhe gazetare te tjere tek shoket e mij, pasi te gjithe ne tatimoret kemi nevoje te
bisedojme me njerezit, qe te kuptohemi sa me mire me njeri‐tjetrin.

MASHTRIMET NË TVSH

Sipas ligjit “Për TVSH‐në”, nje tatimpagues mund te mbarte TVSH‐ne e blerjeve qe
nuk e ka perdorur nga njera periudhe tatimore ne tjetren. Nese shuma e TVSH‐se se
pagueshme sipas faturave te shitjes eshte e vogel, shuma e TVSH‐se se blerjes mbetet
e pashfrytezuar dhe do te krijoje fryrje te gjendjes se TVSH‐se te tatimpaguesit apo
ndryshe krijim te TVSH‐se kreditore.
Ne fund te 3‐mujorit, tatimpaguesi do te kete nje TVSH kreditore te fryre, e cila lidhet
me blerjet me TVSH, qe kane qene te medha ne raport me shitjet me TVSH, qe ka
kryer tatimpaguesi.
Ai duhet te plotesoje formularin tip per te deklaruar kete stok te TVSH‐se (krediti)
duke e justifikuar perpara organeve tatimore me detaje historikun e krijimit te ketij
stoku.

Me poshte jane prezantuar disa raste te perpjekjeve te tatimpaguesve per te mashtruar

me situaten debitore‐kreditore te TVSH‐se.

Mashtrimi me xhiron

Ky mashtrim ndodh per gjithe ata tatimpagues qe fshehin qarkullimin e tyre mujor te
aktivitetit duke mos deklaruar xhiron reale. Ky mashtrim ndodh ne mase te
tatimpaguesit qe kryejne transaksione me leke ne dore. Nje perhapje te ketij tip
mashtrimi ka dhe me ato shoqeri qe jane te regjistruara ne TVSH, por kryejne
transaksione me leke ne dore me kategorine e biznesit te vogel, duke fshehur ne kete
menyre vleren e transaksioni nga te dy krahet.

Fryrja e TVSH­së kreditore

140
Kjo eshte nje forme ne te cilen tatimpaguesi kerkon te gjeje sa me shume fatura
blerje me TVSH duke perdorur fatura fallso qe pasqyrojne blerje inegzistente te
plotesuara vetem si vlera faturimi. Ne rastin kur tatimpaguesi kerkon ti rimbursohet
shuma e TVSH‐se kreditore me plotesimin e periudhes 3‐mujore kjo menyre
fallsifikimi e TVSH‐se mund te gjendet duke bere kryqezimin e faturave qe dyshohen
se jane te fallsifikuara.

Eksport i TVSH­së apo eksporti i mashtrimit

Tatimpaguesi aplikon tarifen 0 perqind per eksporte inegzistente dhe kerkon TVSH‐
ne per blerjet me TVSH te kryera per keto eksporte, nderkohe qe keto te mira qe ai
ka kryer furnizime i perdor per qellime private dhe jo ne favor te aktivitetit. Mallrat e
konsumit dhe ato te luksit jane pjesa me e madhe qe perfshihet ne skemen mashtruese.
Ky mashtrim zbulohet vetem nepermjet inspektimeve per verifikim te dokumenteve
nga ka lindur kerkesa per rimbursim.

Mashtrimi i quajtur “karuzel”(me poshte “mashtrimi karuzel”)

Vecanerisht, ky mashtrim perfshin abuzimin ne lidhje me perjashtimet nga skema e

TVSH‐se. Per vitin e kaluar jane zbuluar mbi 90 raste te ketij tip mashtrimi duke
sjelle nje humbje te ardhurash prej 200 milion leke. Nese kontrolli ndaj ketij
fenomeni nuk rritet, atehere tendenca per rritjen e permasave te ketij mashtrimi,
sidomos per rastet e tatimpaguesve te vegjel do te rritet.

Mashtrimi karuzel ka te beje me kryerjen e transaksioneve te blerje‐shitjeve te

perseritura midis tatimpaguesve qe ndryshojne statusin e tyre ne periudha te shkurtra
kohore. Ky shkembim transaksionesh do te thote qe TVSH‐ja nuk paguhet nga shitesi
(i cili zhduket), nderkohe qe bleresi e dekalron si TVSH kreditore per blerjen e kryer.
Zakonisht, nje zinxhir i gjere dhe kompleks transaksionesh ne rrethe te ndryshme
perdoret per te mbuluar kete fenomen qe ndodh. Mashtrimi karuzel perdoret shpesh
nga organizata te krimit ekonomik dhe eshte nje humbje e njeshme per buxhetin.

Mashtrimi karuzel perfshin levizjen e vazhdueshme te te mirave midis

tatimpaguesve te regjistruar te rretheve te ndryshme te vendit, duke i sjelle buxhetit
te shtetit humbje te ardhurash tatimore te shumfishta.
Mashtruesit e zbatojne kete skeme duke futur shoqeri te ndryshme ne zinxhirin e
furnizimeve per ta bere te evshtire evidentimin e tyre dke shfrytezuar natyrisht dhe
dobesi te administrimit tatimor. Mallrat qe jane kontigjent i kesaj skeme mashtrimi
jane mallrat me vlere te larte dhe kosto transporti te ulet (mallra informatike,
komunikacioni). Keto mallra mund te rrine ne nje vend, por transaksionet japin idene
e blerje‐shitjeve te vazhdueshme.

Nje pervoje per kete skeme mashtrimi e gjejme nga praktika e tregut europian.

141
Mashtrimi do te kryhet ne nje nga vendet europiane. Midis vendeve te BE‐se nuk
zbatohet TVSH dhe telefonat celulare jane ideale per trafikimi, pasi ka kerkese te
larte per ta dhe jane lehtesisht te transportueshem.
Mashtruesit perdorin nje shoqeri qe importon telefona (pa TVSH) dhe pastaj i shesin
ato ne tregun e brendshem me TVSH dhe me pas zhduken duke perfituar ne kete
menyre TVSH‐ne, e cila eshte humbje per te ardhurat. Keto transaksione ndodh qe te
jene zinxhir duke perfituar ne kete menyre dhe TVSH‐ne kreditore, ne disa prej
hallkave te zinxhirit te qarkullimit.

Ky ishte nje shembull qe tregon per sofistikim te mashtrimit me TVSH‐ne, por

mashtrimet karuzel mund te ndodhin me cdo lloj malli. Ne kete zinxhir
transaksionesh ka tatimpaguese qe zhduken ashke me parate e TVSH‐se. Pastaj ata
kthehen, per tu futur perseri ne radhen e zinxhirit te qarkullimit me nje tatimpagues
tjeter qe do te zhduket pas ca kohesh. Ne mjaft raste, malli nuk leviz fare nga
magazina ku eshte gjendje. Tatimpaguese te tille quhen “godites”, pasi ata e godasin
TVSH‐ne.

Lidhje me vendin tone.

Shqiperia nuk perballet me kete tip mashtrimi aktualisht, pasi ajo zbaton parimin e
TVSH‐se per mallrat e blera nga BE‐ja apo cdo vend tjeter i botes. Ne rastin e
importit, mallrat ngarkohen me TVSH ne momentin e hyrjes ne piken e kalimit
kufitar, ku ka sherbim doganor dhe ne rastin e eksportit, mallrat ngarkohen me 0
perqind TVSH sipas ligjit ne fuqi.

Mosdeklarimet apo ndërprerja e deklarimeve

Ne rastin e zhdukjes se tatimpaguesit apo mashtrimit te pervetesimit, tatimpaguesi

regjistrohet si tatimpagues i TVSH‐se duke aplikuar TVSH‐ne ne shitjet e tij, por
zhduket duke mos derguar asnje deklarate apo e nderpret dekalrimin duke mos
paguar asnje lek TVSH per buxhetin. Keta mashtruese shfrytezojne dobesite
administrative.

Kjo skeme mashtrimi eshte nje levizje sistematike e krimit tatimor ne sistemin e TVSH‐
se, e cila eshte konstatuar ne disa rrethe te vendit. Ne thelb, mashtruesit perfitojne
TVSH nga mallrat e blera, duke rritur sasine dhe vlerat e fatures mbi normat e
rregullta te nevojave te biznesit duke u perpjekur qe ne kontrollin e mundshem te
korruptojne dhe thyejne integritetin e kontrollorit per te mos e prezantuar kete si
mahstrim te tatimpaguesit. Perfituesit e TVSH‐se e shesin mallin apo sherbimin e tyre
me nje cmim tregu dhe me tej zhduken pa paguar TVSH‐ne duke mos deklaruar
asnje periudhe. Ky lloj mashtrimi zbatohet per periudha 3‐6 mujore mashtrimi duke u
mbyllur me zhdukjen e mashtruesve.

Mashtrimi klonues

142
Ky mashtrim kryhet duke perdorur NIPT‐in e tatimpaguesve te njohur. Personi qe
kryen nje mashtrim te tille, pa qene i regjistruar vete perdor NIPT‐in e dikujt tjeter,
qe eshte i regjistruar ne organet tatimore. Personi zhduket pa deklaruar asnjehere,
pasi eshte e natyrshme qe ai s’ka se ku te deklaroje sa kohe eshte i paregjistruar dhe
vjedh NIPT‐in e tatimpguesit. Bleresi i pafajshem i mallit apo sherbimit e dekalron si
TVSH kreditore vleren qe i perket blerjes se bere te mashtruesi, e cila eshte objekt i
zbulimit si mashtrim ne te ardhmen kur kjo kontrollohet nga inspektoret. Nderkohe
dhe tatimpaguesit qe i eshte vjedhur NIPT‐i dhe jane leshuar fatura tatimore
perballet me mungesen e deklarimeve te tyre ne administraten tatimore dhe behet
objekt i detyrimeve dhe denimeve per te paguar sipas ligjit te TVSH‐se.

Sistemi i informacionit te TVSH‐se duhet te kete nje mekanizem te pershtatur pikerisht

per te monitoruar regjistrimet e reja, vecanerisht ato qe permenden me poshte:
- Nga pervoja ne pune, punonjesit e degeve te tatimeve duhet ta dine problemin
sipaszonave dhe mallrave te caktuara qe behen pjese e kesaj skeme.
- Personat mashtruese qe do te marrin vesh se keto mallra dhe zona po
monitorohen nga administrata dhe do te heqin dore nga zbatimi i skemes ne
zonat dhe mallrat e zbuluara, qe tashme jane aktivitete me risk dhe do te
bejne perpjekje ne zona te tjera. Sistemi i informacionit te TVSH‐se duhet te jape
alarmin kur dekalrimet e aktiviteteve te periudhes se kaluar jane te
ndryshme nga deklarimet e ketyre aktiviteteve per regjistrimet e reja.( ketu
duhen futur zonat e meparshme te ketij mashtrimi dhe aktivitetet tip).
- Sistemi duhet te kryqezoje aktivitete, ne te cilat TVSH‐ja e blerjes eshte
dekalruar me e madhe se TVSH‐ja e shitjes per disa periudha me radhe.
- Programi informatik duhet te beje kryqezimin e TVSH se paguar me TVSH‐ne
e blerjeve per aktivitetet e monitoruara.
- Sistemi duhet te kete nje mekanizem alarmi te pershtatur per te evidentuar
nderprejren e deklarimeve, deklarimet e regjistrimeve te reja qe jane
jonormale (shitje te medha ne muajt e pare te aktivitetit)
- Nga eksperienca, punonjesit duhet te dine qe nje mashtrim i caktuar eshte
zakonisht i kufizuar ne nje zone te vecuar apo ne nje aktivitet apo mall a
sherbim te vecante. Akonisht, funksinimi i ske4mes se mashtrimit zbatohet ne
zonen ngjutur apo ne zona te tjera nese ky mashtrim ka funksionuar. Keshtu qe,
anormalitetet ne cdo proces te funksioneve te administrates (regjistrim, pagese
e deklarim) duhet te shikohen me syrin e identifkimit te parregullsive apo
devijimeve nga normaliteti.

Dega e Tatimeve duhet te kete kujdes ne regjistrimin e nje tatimpaguesi ne TVSH, duke
verifikuar dhe kerkuar per gjithe te dhenat e disponueshme (historike dhe aktuale)
pasi ky eshte momenti me thelbesor i maredhenieve administrate – tatimpagues.
Tatimpaguesi duhet te jete shume mire i njohur nga administrata per pasojat qe ka ne
rast mashtrimi apo devijimi nga statusi i tij natyral.

143
HISTORIA E TATIMEVE

Per aq kohe sa do te egzistojne qeveri, atyre u duhet te nxjerrin menyra te ndryshme

per te financuar aktivitetet e tyre. Metodat e financimit publik kane ndryshuar mjaft
nga nje kohe ne tjetren

Tatimet në lashtësi
Fjala “taksoj” rrjedh nga fjala latine “taxare”, qe do te thote “të rritësh”.
Ne civilizimet e lashta te asirianeve, egjiptianeve dhe babilonasve, e drejta mbi
pronen vetjake nuk egzistonte. Mbreti apo Faraoni ishte zoteruesi i vetem i gjithckaje
ne territorin e tij, duke perfshire dhe njerezit. Keshtu, ne vend te taksimit te individeve
per mbeshtetjen e pushtetit mbreteror, mbreti thjesht i detyronte njerezit te punonin
per te. Mbreterit e lashte siguronin te ardhura ne formen e ushqimeve dhe metaleve
te cmuar.

Nese keto te ardhura nuk mjaftonin, atehere mbreti pregatiste ushtrine per pushtime
ne vendet fqinje dhe konfiskonte pronat e tyre. Njerezve qe mposhteshin u kerkohej
t’i paguanin tribute pushtuesit, si shenje e nenshtrimit ndaj pushtetit te tij. Nese
mbreterit ishin te dobet dhe nuk mund te pushtonin mbreteri te tjera, atehere ata ua
shtonin barren e detyrimeve akoma me shume njerezve te mbreterise se tyre. Ne ato
mbreteri qe nuk egzistone paraja, mbreterit taksonin bujqit duke u kerkuar nje pjese
te korrjeve te tyre.

Taksimi per koke (njeri) ishte nje burim i madhe te ardhurash ne Egjiptin e lashte. Po
keshtu, me vone qeveria e grekerve te lashte e mbeshteste financimin e saj ne te drejtat
mbi pronesine e minierave te argjendit, tributeve nga vendet qe kishte pushtuar, pak
taksa doganore dhe kontribute vullnetare prej qytetareve per investime. Ajo kishte
vendosur takse per cdo koke skllavi dhe te huaji.
Ne periudhat e hershme te republikes romake gjithe qytetaret romake paguanin
takse per koke. Megjithate, fitoret ushtarake te romaneve sollen kaq shume tribute sa
qeveria perjashtoi qytetaret e saj nga kjo takse deri ne shekullin II‐te. Nje shekull me
vone, perandori Augustus futi taksen mbi token dhe trashegimnine. Perandoret e
mevonshem i rriten si perqindjet e taksave dhe numrin e mallrave qe taksoheshin duke
perfshire dhe miellin dhe kripen.

Tatimet nga Mesjeta deri më sot

Gjate Mesjetes, qe nga shekulli V deri ne shekullin XV, numri dhe niveli i taksave
varionte nga shteti ne shtet. Europianet i nenshtroheshin formave te ndryshme te
taksimit duke perfshire taksen mbi token, taksen per koke, taksen mbi
trashegimnine, tarifat per perdorimin e urave, rrugeve e porteve si dhe kuotizacionet
e gjobat e perziera sipas shteteve.

Shume njerez i paguanin taksat ne para ose prodhime direkt feudalit te feudit, qe
ishte pronari i tokes ku jetonin bujqit. Ne sistemin feudal qe mbizoteroi ne Europe
duke filluar nga shekulli XI, mbreterit, fisniket dhe perfaqesuesit fetare ishin

144
mbledhesit e taksave. Mbreterit nxirrnin te ardhura nga tokat e tyre, detyrimet nga
importi dhe eksporti si dhe te ardhura nga detyrime dhe sherbime te ndryshme, qe
benin vasalet e tyre. Per pjesen me te madhe te vendeve, fisniket dhe perfaqesuesit e
fese ishin te perjashtuar nga taksat mbreterore, keshtu qe barra e tyre rendonte akoma
me shume ne kurriz te fshatareve dhe zejtareve.

Kur Mbreti Xhon i Anglise u perpoq te rriste te ardhurat e tij, nepermjet nje sere
taksash te renda qe nxorri, fisniket feudale refuzuan t’ia paguanin. Ne vitin 1215 ata
e detyruan mbretin te firmoste Magna Cart, nje dokument ne te cilin ai binte dakort
te mblidhte ato lloj taksash qe do te kishin dhe “miratimin e perbashket” te baroneve
te tij, duke kufizuar ne kete menyre pushtetin e mbretit. Kisha katolike romane ishte
nje grumbulluese gjigande taksash e mesjetes. Nje nga burimet e saj me te medha ishin
te ardhurat e kishes te quajtura “e dhjete e kishes” *. Kjo ishte nje pagese e
detyrueshme sa 1/10 e prodhimeve bujqesore dhe blegtorale per person. Kisha
mblidhte gjithashtu dhe kuota, gjoba, tarifa dhe sipas nivelit hierarkik shumica e tyre
merrej nga papati i Romes. Me rritjen e numrit te popullsise dhe lindjen e qyteteve pasi
ato u rriten si qendra zejtare e tregtare, u kthyen ne qendra per mbledhjen e te
ardhurave ne formen e takses mbi pronen apo ne ndonje mall te caktuar dhe si takse
shitje. Prej shekullit XVIII, Anglia filloi te vendoste taksa te ndryshme mbi
transaksionet. Taksat mbi importet moren nje rendesi te madhe ne te ardhurat e saj,
po ashtu si dhe taksa mbi mallra te caktuara si: sheqer, mish, cokollate, alkool, kafe,
qirinj dhe sapun. Me kalimin e kohes, njerezit filluan te shprehnin pakenaqesi
gjithnje e me shume ne forma kundershtimi per sistemin egzistues te financave
publike. Si rrjedhoje, sistemet tatimore nuk arrinin te realizonin te ardhura te medha
sipas kerkesave te klases drejtuese. Perfundimisht, lideret politike dhe ekonomike
filluan te vinin ne jete nje politike ndryshe duke ulur perqindjet e taksave dhe tarifat.
Ne fund te shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX, shqetesimi per aplikimin e nje
sistemi fiskal qe te realizonte te ardhura pa prishur barazine e kontributit te gjithsecilit
coi ne lindjen e tatimit mbi te ardhurat. Ne vitin 1799, Anglia nxorri te parin akt ligjor
per aplikimin e tatimit mbi te ardhurat, me qellim financimin e luftrave kunder
Napoleonit. Qeveria e hoqi kete tatim vetem kur perfundoi lufta, ne
1815, por e vendosi prape ate ne vitin 1842.

Tatimi i pare mbi te ardhurat progresiv ishte ai i vendosur ne Prusi ne vitin 1853, i
cili rriti me shume barren tatimore mbi njerezit me te ardhura me te larta. Vendet e
tjera e futen kete tatim ne dekadat e mevonshme, duke perfshire Angline ne vitin
1907, SHBA ne vitin 1913 dhe Francen ne 1917. Megjithese tatimet sillnin ne fillimet
e tyre pak te ardhura ne buxhet, sot ato luajne nje rol kryesor ne te gjithe boten.
* tithe ne anglisht

145
146