1

1
PUSHTETITATIMOR
1

KAPITULLII
POLITIKATFISKALEDHEQEVERISJA
1.Progresivitetiitaksavedhezbatiminpraktik
2.Revolucionarizimiiadministratstatimore:Propozimetprgjithshmedhekndvshtrimipersonal
3.Taksatelarta=Rnieekonomike?
4.Tatimimbitardhuratpersonaledhereformimifiskal:Efektetnjetnevendittnj
politikeekonomikofiskalegjithprfshirse
5.ImplikimetqvijnprejdisashrbimevedheshitjevetprjashtuarangaTVSHja
6.Nsedotprivatizohejadministratatatimoredhedoganore
7.Skematesigurimeveshoqrore:Sitfunksionojmmir
8.Disafaktorqduhettkonturojnpolitiknfiskalenvazhdim...
9.Mundetprivatizimitaprmirsojsituatnnsigurime?
10.Lehtsittatimoreshqiptare19932003

KAPITULLIII
ADMINISTRIMIFISKALDHEPUBLIK
1.TVSHja,shkallzimetdhezgjerimiibazsssaj
2.Administratatatimoredhetatimpaguesitevegjl:Kushtproblemi?
3.Menaxhimiiriskutndoganadhemendimeprprmirsime
4. Si t forcojm sistemin e sigurimeve shoqrore sipas karakteristikave shqiptare? Sugjerime nga prvoja
amerikane
5.Regjimitatimordheadministratatatimore
6.Administratafiskale:Analizpandrprerjepublicitare
7.Prmirsimiishkmbimittinformacionitdheprvojaveadministrativoligjoreprqllimettatimore
8.AkarndsikufiriiqarkullimitprTVSHn?
9.Tatimimbipasurindheproblemeteadministrimit
10.Paralelemesarritjevetmbledhjesstatimitmbipasurinngapushtetiqendrordheaivendor

KAPITULLIIII
EKONOMIADHEFISKALITETI
1.Ekonomia,Politikatfiskale,Buxheti
2.Adotaminimizonteekonomininformaleuljaetaksave?
3.Kurqeveriambrontdrejtateindividvedheishrbenprogresitekonomik
4.Vlersimiitreguttpronavedhendrtesave:Adotbhetndonjher?
5.Tardhurafiskaleprshpenzimepublike:Analizrealeapovetmhesape?
6.Ndrtimetdhemimet
7.Projektettatimoredheefektetmbitregtin

KAPITULLIIV
SHTJETFISKALEDHESHOQRIA
1.ShpalljaenjAmnistieFiskale
2.AmnistitFiskale,tabuaporealitet?
3....dheLegalizimetdheAmnistiFiskale...
4.Taksaprpolitikasociale
5.TVSHja:Kushembartbarrnesaj?
6.Psefshehintardhuratetyrebiznesetshqiptare?
7.OrganizataJoFitimprurseapoOrganizataFitimprurse?
8.TrinomiAdministratfiskaleTatimpaguesQeveri
9.Klasaemenaxhervenadministratnpublike
10.Debitorttatimor

KAPITULLIV
SHTJETEKONOMIKOSHOQRORE
1.Kuishim,kujemidhepasksaj...?
2.Vleratehumburadhekrimiipandshkuar
3.Aegzistonsimundsikufizimiikorrupsionit?
4.Korrupsioni:Ndrmtkrkuaritprtudnuar
5.Njshoqriejoshurapoekorruptuar?!
6.DollarizimiapoEuroizimiiShqipris?
7.Karakterinjerzordherritjaekonomike
8.Difektiinjerzvetzgjuardhetregu
9.CilsiaeqeverisjesdherritjaekonomikenShqipri

KAPITULLIVI
PAMJENGABOTATATIMORE
1.Inspektoritatimor
2.OdisejaeArkaveRregjistrueseElektronike
3.Sitimbijetoshnjkontrollitatimor?
4.Nvendtnjintervistepr...
5.FestaeDitssLirisFiskale

3
KAPITULLII

POLITIKATFISKALEDHEQEVERISJA

1.PROGRESIVITETIITAKSAVEDHEZBATIMINPRAKTIK
Progresivitetiitaksave
Taksat jan nj kontribut i detyrueshm i do shtetasi karshi shtetit, por pa prfituar
drejtprdrejttmiramaterialeaposhrbimenkmbim.Mefjalttjera,tgjitheneduhet
t paguajm pjes nga t ardhurat apo fitimet tona dhe shteti duhet te na siguroje n
kembimsishtetasttijtmirapublikesi:mbrojtjendherendin,zbatimineligjit,ekologjine
dheambjentinepastr,ujin,energjin,siguriminkombtar,sistemineduhurshndetsor
dhe arsimor, kujdesin pr t vjetrit dhe t vegjlit e shum shrbime t tjera q shteti ka
ekskluzivitetintimenaxhojnprmjetqeverisjes.
Taksat konsiderohen si nj kontribut i detyrueshm pasi jan nj obligim i paevitueshm
karshibuxhetittshtetit,trashguarkshtungashekujt.Prndryshe,shtetimundtvern
veprim t drejtat e tij shtrnguese nprmjet gjykatave dhe policis. Nisur nga kjo mnyr
tmbledhuri,taksatmundtequhendhembledhjemedetyrim.
Ndersa, ne paguajme taksa nuk e dime me siguri se sa te mira materiale apo sherbime te
drejtperdrejta perfitojme si individe apo komunitet nga punet dhe sherbimet publike qe
kryenshteti.Pershumenetaksaveqenepaguajmenenjemuajtecaktuarp.sh.neshumen
10.000lekenuknandodh,qenekembimteasajshumedotemarrimpoatemuaj,nevleren
10.000 leke sherbim ne spitale, ne shkolla apo polici. Apo do te marrim diferencen midis
pageses se bere nga ne dhe sherbimit nga shteti, qe mund te kushtoje me pak, pasi nuk
ndodh nje perputhje e tille midis nevojave personale dhe shumes se paguar te taksave. Ne
paguajme taksen e caktuar, por nuk na thote asnje zyrtar, nese ajo do te shkoje per te
financuarnjeure,njerrugeaposhkolleapodoteperdoretpermbrojtjenevendit.
Shperndarja ne drejtimet me te frytshme te ketyre detyrimeve fiskale te mbledhura nga
qeveria dhe transparanca per te treguar shperndarjen deri ne zonat me te thella eshte ajo
qe e ben aktivitetin privat ekonomik me produktiv dhe krijon premisat per rritjen e
mireqeniessepopullsisedhetenivelitekonomiktezonavetendryshmetevendit.
Niveli ekonomik qe kane arritur vendet e zhvilluara nuk do te ishte i mundur pa
infrastrukturenqekanendertuar,mbrojtjenepronesdhenivelinarsimoredukativqeato
kane.Por,gjithmoneekanebazuarnemaredheniekorrektekontraktualetetaksapaguesve
meshtetin.Taksapaguesitbejnedetyrenetyredukepaguartaksatqeullogaritendheatai
marrinketoteardhuraqekanepaguarpershtetintekonkretizuaranegjithevendinduke
qenekorrektesecilinezbatiminedetyrimevedheperfitiminetedrejtave.
Ajantaksatpjesejetston?
Te gjithe duhet te paguajne taksat, qe percaktohen nga legjislacioni fiskal. Taksat q ne
paguajmndahennmnyratndryshme:

4
nisurngabazasecfaretaksohet(tatimimbifitimin,mbikonsumin);
nisur nga niveli i perfaqesimit te takses ne vend (takse nacionale, takse vendore apo
rajonale);
nisur nga niveli se cilen klase shoqerore taksojne me shume (taksa progresive apo
regresive). Pavaresisht nga keto ndarje, ne Europe menyra me e perhapur eshte
kategorizimiitaksavenedirektedheindirekte.
Taksadirektejaneatoqenepaguajmepersonalisht,apoqepunonjesitpaguajnengapagate
tyre.Ketotaksallogaritensinjedetyrimqeduhettepaguhenperpersoninqeillogariten,si
njeperqindjembiteardhuratapoasetetetijdhenukmundtejenedetyrimperasnjetjeter.
Kjo do te thote se cdo njeri duhet te paguaje ate takse, e cila i eshte llogaritur ta paguaje.
Shembujtekesajllojtaksejanetatimimbiteardhuratpersonaleapotatimineburimmbite
ardhurat,tatimmbifitiminapotatimmbiteardhuratetjeraneformangametendryshmet.
Tatimet mbi te ardhurat personale mbahen direkt nga paga. Ne gjithashtu paguajme tatim
mbipasurineneseshesimnjepasuritepatundshme.Apopaguajmetatimpercdoteardhur
terealizuaredhepsenukkryejmenjeveprimtariprivatetelicensuarneorganettatimore.
Taksaindirektejaneatoqenukpaguhenngapersoniqeperfitonteardhuren,poratojanete
pagueshme nga persona te tjere, qe blejne mallin apo sherbimin. Taksat indirekte e
zhvendosin barren fiskale te taksapaguesit e tjere nepermjet blerjes se sherbimeve dhe
mallrave me destinacion te pagueshmerise se tyre te fundit konsumatorin. Shembull tipik
per kete eshte TVSHja, akciza apo taksat doganore. Ne e paguajme TVSHne, si
konsumatore ne cmimin e mallit apo sherbimit qe blejme. Nje e gjashta e cmimit, qe ne
paguajmepermbanvlereneshtuar.Neepaguajmenerolinekonsumtoritedheakcizenkur
marrimkarburantapopijmenjepijeapocigare.
Gjithsesi, per te patur nje harmonizim sa me te mire midis taksave qe duhen paguar ne
raportmeteardhuratqeperfitohenduhetpaturparasysh,qeatotetrajtohennganjesistem
fiskal me objektiva dhe strategji sociale, ne favor te rritjes se mireqenies se taksapaguesve
tevegjeletemesem.Taksategjithekategoriveqeshkojnene teardhurateshtetitduhette
kenerolinekatalizatoritneprocesinezhvillimitekonomiktevendit.
Kushsistemfiskalnaprshtatet?
Njesistemfiskaleshteimirekurai:
eshte efient, qe do te thote qe taksat te kene sa me pak ndikim ne rritjen e cmimeve te
sherbimevedhemallrave,dukeperdorurburimetekonomikesame optimalishtqetejetee
mundur;
eshteibarabartepertegjithe,qedotethoteqetaksatduhetteshperndahennjesojperte
gjithashtresateshoqerisedukemosrenduarasnjetaksapagues;
eshte produktiv, qe do te thote qe taksat duhet te mbidhen ne menyren me optimale te
funksionit te tyre qe te sherbejne nepermjet shperndarjes qeverisese sa me mire per
taksapaguesit;
eshte i thjeshte ne te kuptuar dhe zbatim, qe do te thote se sa me te kuptueshme te jete
pertaksapaguesinajoqeduhettepaguajeaqmelehteeshtekostojaembledhjessetyre,si
peradministratenfiskaledhepertaksapaguesin;

5
eshteistabilizuar,qedotethotesesistemifiskalnukduhettendryshojeshumeshpesh,
per arsye se kompanite dhe taksapaguesit e tjere kane nevoje per ligje te qendrueshem ne
kohe,perteberellogaritedhevendimetetyreperaktivitetetqekryejne.
Por, ne praktike shpesh keto parime bien ne konflikte me njeri tjetrin per veantite qe
karakterizojnecdovenddhenukzbatohenteharmonizuarmenjeritjetrin.Disataksajane
metedrejtasetetjerat,disameefientedhedisatetjerametethjeshtanezbatim.Objektivi
i sistemi fiskal eshte te nderhyje sa me pak te jete e mundur ne vendimet ekonomike te
kompanive dhe taksapaguesve te tjere, krahasuar me vendimet qe ata do te kishin marre
nese taksat nuk do te ishin mbledhur te gjitha. Sa me pak ndikon nje takse ne vendimet e
ndermarrjesmbiprodhimin,aponevendiminekonsumatoreveper teblere,aqmeeficient
eshte sistemi fiskal. A mund te sigurohet kjo eficience ne praktiken e perditshme qe ne
jetojme?
Mendojseajomundtearrihetnepermjet:
zgjerimittebazessetatueshme;
heqjes se perjashtimeve tatimore dhe stimulim te tyre per taksapaguesit e biznesit te
vogel;
uljessenumrittshkallevetetaksimit;
Por far ndodh nga ndikimi i taksave n t ardhurat tona? A mund te sjelle mbaresi e
gjalleri ekonomike ulja e tatimeve duke prure si rrjedhoje me shume vende pune, paga me
telartadheperfitimemetemedhaperkonsumatoretethjeshte?
Kjo mund te ndodhe kur ne te njohim barren fiskale (tax burden), qe mbart cdonjeri prej
nesh.Shperndarjaekesajbarrenemenyretebarabartemeteardhurateshtenjepikekyce
neperhapjenenjeefektipozitivprejtaksave.
Nevetvete,barrafiskaleeshtesasiaelekeveqenepaguajmenebazeteteardhuraveqene
perfitojme, qofte duke qene qytetare te zakonshem pa aktivitete ekonomike, po ashtu dhe
duke qene pjesmarres apo drejtues te aktiviteteve ekonomike fitimprures. Per te matur
barren fiskale duhet te shikojme raportin ndermjet taksave te paguara me te ardhurat
personale. Por ne matjen e barres fiskale gjithsesi duhet te kemi parasysh se ku dhe si e
matim koeficientin e barres fiskale. Gjithashtu, per kete raport midis tatimeve dhe te
ardhuraveduhetparedhekrahasimiperecurineekonomikemidis zonavetendryshmeme
zhvillimeekonomikedhesocialetendryshme.

Zbatiminpraktiknprmjetbarazisntaksim
Shumeekonomisteegjykojnepaanshmerinedhendershmerineesistemitfiskalneatesesi
barrafiskaleshperndahetmidistaksapaguesvetegrupevetendryshmeshoqerore.
Nisurngakjo,kapitalisteterinjshqiptare(tepasurit)duhettepaguajnemeshumetaksase
te tjeret, pasi jane ne gjendje me te mire ekonomike se ata. Por sa me shume duhet te
paguajne?
Kjo perben nje diskutim te hapur. Kete diskutim ky shkrim, po e nis duke prezantuar nje
shembull per ta shpjeguar me pas, ashtu si analizat e ekonomisteve te vendeve me sistem
fiskaltengjashemmene.Leteshikojmeshembullinatehere.

6
Te ardhurat Shuma e % e takses Shuma e % e takses Shuma e % e takses
(000 leke) takses mbi te ardhurat takses mbi te ardhurat takses mbi te ardhurat
2,000 500 25 500 25 100 5
4,000 1,000 25 400 10 400 10
10,000 2,500 25 500 5 2,500 25
Taksa proporcionale Taksa regresive Taksa progresive

Nga sa shikohet verejme se ai qe ka te ardhurat me te medha paguan dhe me shume. Por,

kur ne shikojme te taksa proporcionale gjithe taksapaguesit paguajne te njejten perqindje,
pavaresishtngateardhuratetyre.Nerastinkurnequajmetaksenregresive,kjoshpjegohet
mefaktinsetepasuritvertetmundtepaguajneshumatemedhataksash,porfaktikishtata
paguajne perqindje te ulta ne raport me te ardhurat e tyre . Ne rastin kur ne e quajme
taksen progresive, e cilesojme keshtu pasi perqindja e takses se paguar eshte me e madhe
sipas te ardhurave te arritura dhe perpjestimisht ne shuma me te medha ne raport me te
ardhurat.
farmundtthemindonjkomentprShqiprin?
Bazuarnetreguesitndermjetviteve19962001,taksatkaneqenepergjithesishtprogresive,
per te gjithe taksapaguesit, pasi nisur nga krahasimi me shembullin me lart, taksat me te
medha jane paguar nga me te pasurit. Ne keto vite minimumi per te ardhurat personale
baze u rriten nga 10.000 leke ne 14.000 leke ne muaj, tatimi mbi fitimin u ul nga 30% ne
25%.
PormegjitherritjeneTVSHsenekufijafermaksimalessestandartiteuropian(ketovende
dallohenperbarretelartefiskale)nga12.5%ne20%,dheakcizave,nukmundtethuhetse
perbennjeproblemperprogresivitetinetaksavenevend.
Me e rendesishmja per sistemin fiskal shqiptar eshte zbatimi ne praktike i legjislacionit
fiskal, nepermjet forcimit te administrimit te taksave, qe eshte akoma ne nivele jo te
kenaqshme,krahasuarmevendetetjeraqezbatojnesistemetaksimitenjejtaaposhumete
ngjashme me ne. Po te nisemi nga pesha e barres fiskale qe ka shkuar si e ardhur ne
buxhetin e shtetit mbledhur nga taksapaguesit shqiptare krahasuar me prodhimin e
brendshem bruto(PBB) dheneseekrahasojmeketetregues makroekonomikmeteketyre
vendeve, bie ne sy pesha e ulet qe zene te ardhurat fiskale ne vendin tone, si do ta shohim
meposhte.
Shtetet
Te ardhurat
fiskale si % e
PBB-se*
Shkallet
standarte te
TVSH-se
Shkalla e
tatimit
mbi
Shkalla e
tatimit mbi te
ardhurat
Shqipria 21% 20 25 May-25
Rumania 24.10% 22 dhe 11 38 0 -45
Kroacia 43.70% 22 20 15-35
Polonia 32.50% 22 dhe 17 32 19-40
Bullgaria 27% 22 30 -
Turqia 19.70% 15 25 25-55
Greqia 21.90% 18 10, 15, 20, 0 -45
Italia 38% 20 37 19-46

*tedhenatjanepervitinfiskal2002

7
Megjithese shkallet e taksave ne disa vende ballkanike jane pak me lart se ne Shqiperi,
mund te verehet se administrimi i te ardhurave fiskale eshte me efektiv, sipas peshes qe
zene ne PBB. Shqiperia ka nje rritje te mbledhjes se te ardhurave tatimore nga viti ne vit.
Por, keto te ardhura akoma nuk kane ulur peshen e evazion te larte fiskal ne raport me
vendet analoge. Nga viti 1999 ku te ardhurat tatimore zinin 16% te PBBse se vendit ne
vlereabsolute29miliardlekepervitin2002atopatennjerritje52%aponevlereabsolute
56miliardleke.Duhettheksuarsepeshameemadheeteardhuravetatimoremblidhetnga
TVSHjadhekjodotevazhdojeterritetsindikimnePBBnee vendit.Nevitin2002,TVSH
ja kapi 7% te PBBse dhe me modernizimin dhe sofistikimin e praktikave te punes ne
administraten tatimore parashikohet te arrije ne 8% te PBBse per te ardhmen. Por, ne
vemendje te Drejtorise se Pergjitheshme te Tatimeve (DPT) ne mbledhjen e taksave duhet
tejetethellimiipunesneforcimineadministrimitperteardhuratpersonaledhetatiminne
burim, qe jane burime ende te pashfrytezuara as ne gjysmen e kapacitetit taksapagues te
tyre. Kjo mund te shihet dhe nga roli i tyre si % ne PBBne, ku te ardhurat nga tatimi mbi
biznesinevogelkapin0.4%tePBBseapoebarabartemeteardhuratqevijnengambledhja
etaksessesolidaritetit.
Gjithashtu dhe te ardhurat personale kapin 1% te PBBse apo nje peshe shumeshume te
vogel nga sa kapin ato ne vendet gjysem te zhvilluara dhe te zhvilluara (deri ne 40%). Me
rritjen e mbledhjes se tatimit mbi te ardhurat personale, duke u bere te krahasueshem me
vende si Kroacia, qe mbledhin nga kjo takse rreth 12% si pjese e PBBse se vendit, do te
mund te konsiderohej nje arritje e suksesshme e administrates fiskale, pasi do te perbente
njetreguesnerritjetestandartittekulturestatimpagueseteqytetarevenevendintonedhe
njendihmeperkonsolidiminebuxhetit.Kjoarritjedotendikontenekriteriziminepunesse
tatimoreve te mbeshtetej jo vetem mbi taksa qe praktikisht jane kthyer ne taksa mbytese
pertaksapaguesiterregullt,sitatimfitimipordhembiburimetetjera.Njekonceptimtjeter
po vendoset per TVSHne, e cila po behet perdite e me e prekshme dhe me e qarte per
publikun.Kjovjendhengastrukturadhecilesiaeadministratestatimoreperketellojtakse,
si dhe informatizimi pjesepjese i administrates fiskale. Cdo takse duhet te jete sa me
eficiente, kur rruga rruga e tatimpaguesit per ta paguar ate nuk vonohet, por kalon nga
llogaritja e detyrimit deri ne sportelet e bankes, pa patur mendime per nje konsultim dhe
keshilletemetejshmemekonsulenteqejaneperfituestedobesiveadministrative.Kjodo
te binte me shpejt te ardhurat ne buxhet dhe do te ulte koston e administrimit fiskal. Por
ama, vetem kur institucionet tatimore do te trajtoheshin prej te gjitheve si nje prone
kombetare, me pamje ligjore te konsoliduar dhe jo pr e ndrhyrjeve t shpeshta e pa
kritertpolitikanve.
Gusht2002

8
2. REVOLUCIONARIZIMI I ADMINISTRATS TATIMORE: PROPOZIME T PRGJITHSHME DHE
KNDVSHTRIMIPERSONAL
Disproporcionet strukturore ne prodhim dhe tregti dhe nje nevoje e menjehershme per
investime te vazhdueshme; normat e fitimit te larta mbi shume mallra konsumi dhe
sherbime; nje bilanc negativ i tregtise me jashte; borxhi publik ende i larte; papunesia e
konsiderueshmesinjeproblemipazgjidhurende;njestrukturimjoiploteikursimevedhe
investimeve tregojne ne pergjithesi per mungesen e nje ekuilibri ekonomik ne shume
segmenteteekonomiseshqiptare.Rritjaeqendrueshmeekonomikedheekuilibriekonomik
ne Shqiperi mund te arrihet vetem nese politika makroekonomike do te kete synim nga
njera ane kufizimin e furnizimit te parase ne qarkullim dhe nje rritje reale te nivelit te
interesave (te cilat pergjithesisht po tentohet te realizohen) dhe nga ana tjeter uljen e
barresfiskaleapo me mireshperndarjenebarabarteesaj;rritjeneqarkullimittekapitalit
ne vend, si dhe rritjen e eksportit te mallrave e sherbimeve. Te gjitha keto masa duhet te
udhehiqen nga nje politike qe reflekton te njerezit perkushtim dhe qellime te sinqerta
kombetarebrendasaj.
Faktikisht, disa vendime te suksesshme administrative, te tilla si politika monetare dhe
fiskale kane patur synim te ndikojne ne minimizimin e pasojave negative te ekuilibrit
ekonomik. Efekti negativ i politikave te taksimit varet nga madhesia dhe struktura e
shperndarjessebarresfiskaledheshkaktonfenomenetetillaekonomikesi:disproporcione
industrialemidisqytetevedhezonaveneprodhiminemallraveesherbimevedhekufizimte
shumes se investimeve te huaja duke nxitur njekohesisht dhe ekonomine informale ne
vend.
Eksperienca nderkombetare sugjeron se eshte e veshtire te inkurajohet rritje ekonomike
dhekrijimiinjeekuilibriekonomikpaliberaliziminrealekonomikefiskal.
Pareneketekuaderneekonomineetreguttelire,qepondertohetnevendintone,tatimet
dhetaksat,siinfluencuesedirekteneshperndarjeneteardhuravedheburimeveukerkohet
teluajnenjerolterendesishemnestabilizimineekonomise.Formatetaksimitdheshumae
barres fiskale ende skane nje efekt te drejtperdrejte mbi shumen dhe strukturen e
konsumitdhekursimeveteqytetareve,mbishumendhestruktureneinvestimevetehuajae
vendase,pordhembiprodhimindhetregtine.
Reformatatimoredheefektetrealetesaj
N dekadn e fundit shume vende te tjera kane qene te detyruara te nisin reforma fiskale.
Objektivi dominues per keto reforma fiskale ka qene minimizimi i disproporcioneve,
permiresimiiefektivitetitteadministratesdhestimulimiirritjesekonomike.Efektiqedote
kishin keto reforma per taksat mendohet te ishte neutraliteti dhe nderhyrja sa me pak ne
faktoretqeveprojnenetreg.
Reformatatimoreqeeshtepjeseereformesfiskaleduhettesynojegjithashtuneeleminimin
edisbalancimittebuxhetit,rishperndarjetedrejtetebarresfiskale,lehtesiminepraktikave
te vleresimit dhe mbledhjes se tatimeve dhe permiresimin e shperndarjes se te ardhurave.
Nevendintoneadministratatatimoreeshteorientuarperteecurpikerishtneketodrejtime
sipas objektivave n a) zgjerimin e bazes se taksapaguesve qe paguajne tatim mbi te
ardhurat personale dhe aplikim te perqindjeve nga me te ultat e vendeve te rajonit; b)
zgjerimin e bazes se tatimpaguesve qe paguajne tatimin mbi fitimin dhe aplikimi i
perqindjesndermeteultatevendeveperrethnesh;c)pershtatjeteligjitteTVSHsedukeu

9
nisur nga ndryshimet ne strukturen e te ardhurave tatimore; d) perfeksionimin e
administrates tatimore duke luftuar elementet negative te korrupsionit dhe paaftesise
administruesetepunonjesvetesaj.
Vecanerisht, per vitin e ri fiskal, reforma tatimore shqiptare duhet te perqendrohet ne
futjenerregullavetransparente dheeficientetevleresimitdhembledhjessetatimitmbite
ardhurat personale, TVSHse dhe tatimit mbi fitimin, duke u nisur nga fakti se keto tatime
gjenerojne ekuilibrime te shumta ekonomike si: rritje te aktiviteteve ekonomike qe nuk
regjistrohen dhe transaksioneve barter*, rritje evazionit fiskal, rrjedhje te kapitalit,
perdorimmasivtevalutavetehuaja,reduktimtedepozitavebankare.
Gjithsesi, mungesa e nje tradite te maredhenieve institucionale midis qeverise dhe
bizneseve dhe burimet e kufizuara administrative te autoriteteve tatimore si dhe trajtimi
financiar i ketyre burimeve si nje force qe duhet mirekuptuar dhe miretrajtuar ne
veshtiresite qe ndesh duhet te perbejne shqetesimin kryesor ne zbatimin e nje politike
revolucionarizuesenetatimeteqeverisjesaktualeshqiptare.
Mardhnietmesadministratstatimoredheadministratspublikenprgjithsi
Mostrajtimi i administrates tatimore si nje nder administratat me kyce ne gjithe
administraten publike do te rriste pjeserisht koston e zbatimit te operacioneve te saj
kryesore si dhe humbjen e nje pjese te te ardhurave te parashikuara per shkak te
mosruajtjes dot te kompaktesise perballe gjithe botes se biznesit (te ndershem apo jo), qe
ajokaperdetyretaadministroje.Nekuadrinezbatimittenjereformetatimorenjedrejtim
kuduhetluftuareshtethellimiiveprimeveteadministratesperrealiziminetransparences.
Kjo transparence eshte e lidhur me qellimet e administrates tatimore me rregulla te
percaktuara dhe te deklaruara qe ne fillim te zbatimit te praktikave nepermjet buletineve.
Shpalljapersecilendege enendegeteekonomisedhesecilenzonetevenditteobjektivave
tatimore per mbledhjen e te ardhurave do te ulte ne mase gjykimet personale subjektive
dhedoterristeformenepagesessetatimevevullnetarisht.Reformimitatimor,sinjeproces
ne vazhdimesi kerkon gjithashtu dhe nje rikonceptim te koordinimit te maredhenieve
ndermjet qendres dhe degeve tatimore ne kuptimin e kryerjes se puneve pregatitore dhe
reformimevenevetvete.
Nga ana tjeter, duhet punuar ne drejtim per nje periudhe pak vjecare, qe precedenti i
negociatave dhe marreveshjeve aktuale per administrimin e tatimeve duhet mbyllur.
Reformimi duhet te shtrihet dhe ne rritjen e autoritetit te argumentimeve qe ajo bie
perballemisionevetendryshmenderkombetaremonitoruese.Tashme,pasmbinjedekade
orientimesh dhe monitorimesh vjen nje kohe qe dhe keto misione duhet te japin nje
permbledhje te eksperimentit fiskal qe ato kryen ne vendet ishsocialiste. Pasi konstatimi
im eshte se keto keshilla nuk e kane patur shume ne vemendje barren teper te veshtire te
punes se administrates ne radhe te pare duke u perballur me mentalitetin antitatime te
taksapaguesveshqiptare,tepaktenqengakohaeotomaneve.
do iniciues i revolucionarizimit duhet ta kete parasysh mbi te gjitha se cdo reforme
tatimore kerkon nje pershtatje sa me shqiptare me rregullat e pergjithshme te kushteve
sociale dhe ekonomike te zonave te vendit. Megjithate, per te arritur suksesin duhet te
kihen parasysh dhe disa faktore te tille si: kerkesat e tatimpaguesve, vullneti i politikes,
pregatitjet serioze ne forme studimore paraprake te drafteve ligjore, hartimi i paketave

10

10
ligjorelargpamesedherezultative,momentiiduhuraposhpejtesiadhekembenguljaperte
vepruar.
Per qeverine duhet te kthehet prioritet, qe administrata tatimore te vihet ne qender te
reformesadministrative,pasieshtenjesegmentadministrativprejtecilitvetemeshtemare
dhenukeshtedhene.
28Shtator2003

11

11
3.TAKSATELARTA=RNIEEKONOMIKE?
Asnjenukemohonfaktinqeshumicaeqeverive,neesencenetyreperpiqenperzhvillimin
ekonomik te vendit duke mbrojtur te drejtat e qytetareve dhe prones si dhe sigurimin e
vendit.Por,shumicaestudimevebazuarneevidencatevendeveteindustrializuaratregojne
qe qeverite e ketyre vendeve kane rritur barren fiskale te taksapaguesve te tyre, deri ne
piken qe ato jane kthyer ne nje pengese serioze per zhvillimin ekonomik te vendit. Nisur
nga ky fakt, a munden taksat e larta, qe realizojne rritje te ardhurash per nje periudhe
qeverisje,tendihmojnenderkohenerritjeneekonomisedhegjithashtutejeneneraportte
drejtedhemerritjeneteardhuravepersonale?
Taksat funksionojne ne te njejten menyre si ne te kaluaren funksiononin detyrimet
doganore. Me te larta detyrimet ne dogane, me i ulet volumi i qarkullimit te mallrave. Ne
shekullinXIXnedisavendedetyrimetdoganoreishinaqtelartasamallratecaktuaraishin
shumetekufizuaradhendonjeheremungonin.Kurdetyrimetdoganoreuulen,ateheredhe
qarkullimi i tyre filloi te rritej. Parimisht e njejta logjike duhet te ndodhe dhe per tarifat e
tatimeve, per te njejten arsye te ndikimit te uljes se detyrimeve fiskale, me qellim qe te
nxiten sipermarrjet, te inkurajohet rritja ekonomike duke rritur punesimin dhe nivelin e
jetesessepopullsise.
farthotbotaprktproblem?
Dekadateterastudimeshkanetreguarsesametelartataksat,aqmeeuleteshteperqindja
erritjesekonomike,dukembajturkonstantfaktoretjotaksuesnebuxhet.
Taksatelartandikojnenekonkurencenekonomikedhefavorizojneatevendbrendarajonit,
qe natyrisht ka dhe barren fiskale me te ulet. Sipas autoriteteve tatimore, ne Franc rreth
25000taksapagues,shumengateciletspecialistedhenjereztetalentuarleneFrancencdo
vit per arsye taksash. Edhe evazioni fiskal eshte rreth 17% me i larte se cdo vend tjeter i
zhvilluar.Menjebarrefiskaleneraportin45.5%qeajokapnePBBnukkashumevendper
habi.
NiveleaktualeteperqindjessetaksimitnePBBndryshojnenga37.2%neAngliderine52%
neSuedieDanimarke.
TabelameposhteijepmekonkretishttreguesiteperqindjevetebarresfiskalenePBBnee
shtetevetendryshemtebotes.

12

12
Shtetet 1975 1985 1995 2003
Suedia 43,4 50,0 47,6 52,0
Danimarka 41,4 48,9 49,4 49,8
Finlanda 37,7 40,8 44,9 46,2
Belgjika 61,6 46,9 44,8 45,9
Franca 36,9 44,5 44,0 45,2
Austria 37,7 42,4 41,3 44,4
Norvegjia 39,9 43,3 41,5 43,6
Italia 26,2 34,5 41,2 42,7
Luksemburgu 38,8 47,7 41,9 41,5
Holanda 43,0 44,1 41,9 41,0
Hungaria - - 42,4 38,7
Republika eke - - 40,1 38,3
Polonia - - 39,8 37,9
Kanadaja 33,1 33,1 35,7 37,4
Anglia 35,4 37,5 35,2 37,2
Gjermania 36,0 38,1 38,2 37,0
Zelanda e Re 31,1 32,1 37,6 35,2
Zvicra 28,0 30,6 33,5 35,1
Portugalia 21,6 27,2 32,7 34,2
Spanja 19,5 28,8 32,8 34,2
Islanda 29,6 38,4 31,2 33,6
Irlanda 30,2 36,4 33,1 32,2
Greqia 25,5 29,0 31,7 33,7
Australia 27,6 29,2 29,4 29,9
Shtetet e Bashkuara 26,7 26,9 27,6 28,9
Turqia 16 15.4 22.6 28,7
J aponia 20,9 27,6 28,4 28,4
Korea 15,2 16,8 20,5 21,1
Meksika - 17,0 16,6 16,1
OECD
31.3 34.5 36.1 37,0
15 vendet e BE
34.3 39.8 40.1 41

Vitet e fundit, tatimi mbi fitimin (Corporate Income Tax) eshte ulur ne shume vende
europianesiDanimarka,Franca,Irlanda,Gjermania,PortugaliadhePolonia.
Shembujngavendetezhvilluara
Gjate viteve 18701970 ekonomia suedeze, e ngjashme ne ecurine e saj me ate te Japonise
pati nje rritje ekonomike me ritme mjaft te shpejta ne krahasim me gjithe ekonomine
boterore.Por,persaiperkettaksave,ndersapeshaqeatozininnetekaluarenishteevogel,
neditetesotmeeshterritur.Keshtundersanevitin1970teardhuratngataksatnePBBne
evenditplotesonin40%nevitin2003atoplotesojne52%tetyredheeshtesotivetmivend
i OECDse me nje ngarkese tarife taksimi bashke me sigurimet shoqerore per biznesin dhe
popullsine mbi 50% te te ardhurave te tyre. Ndikuar nga kjo politike e larte tarifash dhe
ngarkese fiskale qe nga viti krahasues 1970 rritja ekonomike e Suedise ka pesuar renie.
Duke folur nepermjet statistikave prodhimi i brendshem bruto per person ka pesuar renie
dukeuzhvendosurngapozicionii4t,tepozicionii18t.
Suediamenjesektorshumetemadhpublikdhemesistemtaksimitengarkuar,ndermete
ngarkuarit ne bote eshte ndoshta shembulli me i qarte i maredhenieve te ngushta direkte
dheraportitqeegzistonmidispresionitfiskaldherritjesekonomike.
Nje studim i bere ne vitin 2000 nga Asa Hansson profesor nga Univeristeti i Lundit, ne
Suedi perpiqet te tregoje lidhjen midis madhesise se sektorit publik ne vend dhe rritjes
ekonomiketetij.Sameimadhsektoripublikaqmeeuletrritjaekonomike.Sipasstudimit
teberengaDoktorHansson,1%meshumeePBBsengasektoripublikdotethote0.23%
meeuletrritjaekonomike.

13

13
StudimeteberangaZyraKombetareeKonkurencesdhemimeveneSuediteprezantuara
nevitin2001,tregojneqeniveliicmimeveatjeeshte20%meilartesemesatarjaenivelitte
cmimevetevendevetetjerateEuropes.Sipasketijinstitucionigjysmaekesajperqindjejete
lartevjenngataksat,pagatdhekursetekembimittemonedhesndersapjesatjeterndikohet
ngamungesaekonkurences.
Ph.D Richard Vedder, profesor i Ekonomiksit ne Universitetin e Ohios, ne SHBA nga
studimet krahasuese te ecurise ekonomike te bera midis shteteve amerikane me tatime te
larta me ato me tatime te ulta ne SHBA, tregon se per cdo 1% rritje te tatimeve ka patur
ndikim ne uljen e fuqise prodhuese me 2%. Studime te tjera tregojne se tatimet e larta
dekurajojne perfaqesuesit e biznesit ne raport edhe me zonat e ndryshme te vendosjes se
tyre. Ato zvogelojne mundesine e hyrjeve te investimeve te reja dhe rritin mundesine e
largimitteinvestimeveegzistueseapostanjacioninetyre.
Ne realitetin e perditshem verehet se vendet qe kane barre fiskale te larte kane dhe nivel
jetese te shtrenjte. Kostua e larte e banimit, e transportit dhe gjerave te tjera thelbesore i
lenefamiljetmempaklekenexhepatetyre.
KushshtpeshaebarrsfiskaleoptimalenPBB?
Duke shfrytezuar modelin ekonomik te njohur amerikan, mund te shikojme barren fiskale
optimalenePBB,qegarantonecjendrejtrritjesekonomike.Dukeperdorurtedhenatenje
periudhe50vjecare(19502000)kymodelparaqet:
Perqindja e taksimit qe do te kishte maksimalizuar rritjen ekonomike te SHBAse do te
kishte qene ajo e 21% te PBBse. Kjo perqindje taksimi do te kishte siguruar nje rritje
mesatare vjetore ekonomike prej 4.8 %. Gjithsesi, nisur nga te dhenat statistikore, ne vitin
1950taksatkapnin24.2%tePBBsedhevazhduanterritenmekalimineviteve.Sipasoje,
rritja ekonomike ishte 3.4% e krahasuar me mesataren e periudhes; Perqindja e munguar
prej1.4%erritjessemenduarekonomikeematurmerealizimineteardhuraveperperson
do te ishte $107,900 ne vend te $54,100 ne kohen e sotme. Kjo do te thote se mesatarisht
nje person bazuar mbi te dhenat mesatare te mesiperme do te kishte perfituar te ardhura
dy here me shume nga sa ka perfituar ne fakt. Apo thene ne shifra buxheti qeveritar, nese
tarifa e taksimit prej 21% do te kishte qene e ardhura ne PBB, gjate kesaj periudhe 50
vjecare do te ishin shtuar dhe 88 miliard dollare me teper shumes qe mblidhet aktualisht
prej175miliarddollare.Keshtupra,sameelartebarrafiskaleaqmeelarteeshtekostuane
ekonomi.Cdodollarishtuarngarritjaetaksimitkashkaktuarnjehumbjeprej3.44dollare
PBBse.
PoShqipria,aduhettaulbarrnfiskale?
Tatimetelartajanenjesojsikurtekonkurohetnenjegaremekembetelidhura.
Shkallttatimoretelarta,teorikishtdoteishinatoqedotendikonindirektneshmangjene
deklarimit te te ardhurave ne organet fiskale. Zyrtarisht, shkallt tatimore shqiptare jane
nder me te ultat me vendet perqark, por ato kan infomalitet me te ulet se te ne. Ne vitin
2003 mesatarisht do familje shqiptare kontribuoi me rreth 200 mij lek n vit pr
buxhetin e shtetit. Kjo peshe u perballua kryesisht nga aktivitetet ne zona urbane, sesa ato
rurale ku taksat nuk kane fituar asnje territor fiskal te konsiderueshem. Ndrkoh
krkohet gati trefishi i kontributit te mesiperm pr ndryshimin e ambientit ekonomiko
shoqerorkapitalistnevend.

14

14
Megjithese shkallet fiskale qe zbatohen ne Shqiperi jane nder me te ultat ne krahasim me
shtetet e rajonit, prapseprape te ardhurat fiskale ne PBBne e tyre, zene nje peshe me te
madhesetene.
Shtetet T ardhura fiskale Shkalla e Shkalla e Shkalla e T.A.P *
si % e PBB TVSH-se (%) T.Fitimit (%) (%)
Shqipria 21 20 25 5 deri 25
Italia 42.7 20 37 19 deri 46
Greqia 33.7 18 10,15,20,35,40 0 deri 45
Turqia 28.7 15 25 25 deri 55
Bullgaria 28 22 30 0
Polonia 37.9 17 dhe 22 32 19 deri 40
Rumania 25 11 dhe 22 38 0 deri 45
Kroacia 43.7 22 20 15 deri 35

*tatimimbitardhuratpersonale

Adotzvoglonteuljaetaksaveekonomininformale?
Une e konsideroj si te vshtir pr vendin ton t parashikonim efektin e ndikimit te t
ardhurat,nerastinkurstudimeteanalizatlidhurmematjene ekonomisinformalejante
mangta.Megjithse,ajodeklarohetnrastinmtmirte30%dhenerastinmnegativte
60% t PBBs, asnjehere nuk eshte bere nje studim me baza, per zonimin e ekonomis
informale. Perballja me problemin e mosraportimit te te ardhurave prej ekonomise
shqiptareeshtenjfenomenipergjithshemepidemikneShqiperi.Kjoepidemiinformaliteti
eshte e lidhur me te dy anet qe e mbajne te tendosur problemin ne fjale. Ka nj lidhje te
dukshme,nisurngapraktikatederisotshmemidismosraportimittegjitheteardhuravedhe
korruptimit te nepunesve publike, apo thene ndryshe nje inkriminim mbareshoqeror me
perjashtimetevogla.Biznesetqefshehinteardhuratoseaktivitetetkannevojetembrojne
fitimetdhepronatepaligjshmeqekanekrijuardhezgjidhjenegjejneosedukekorruptuar
nepunes te shtetit te niveleve te ndryshme ose gjejne mbrojtje nga organizata mafioze,
kriminale, antiqeveritare etj., qe ne dukje jan ne rregull me kerkesat ligjore te shtetit, por
brenda tyre ka organizime per reaksion kunder vendimeve e veprimeve te administrates
me te rendesishme te te ardhurave. Ky ambjent fiskal eshte ai qe duhet te nderhyjne te
gjithe per ta rregulluar, perpara se te kthehet perfundimisht ne nje kenete fiskale, pasi
eshte nga shkaqet kryesore qe pengon biznesin ne pergjithesi te rritet e ndertohet mbi
parimetbazekapitaliste:Pronendhepunen.
Nse marrim n konsiderat pr t vlersuar efektin e t ardhurave nga nj ndryshim n
uljen e shkalles se taksimit apo heqje te saj nga skema fiskale (p.sh akciza e karburanteve
pr nj sektor ekonomik t caktuar), shqetsimi duhet t prqndrohet n matjen e
shkalls,ntcilnkyndryshimitakssdotndikojnsasineekarburantittblerdhe
detyrimit fiskal q humbet bashk me t. Do t nevojitej nj diskutim dhe debat i zgjeruar,
prpjekjetetilla,qjovetmtmosdeformojnpolitikntatimorentrsi,pordhetjen
nxitsetezhvillimitekonomik
Me e rendesishmja per sistemin fiskal shqiptar eshte zbatimi ne praktike i legjislacionit
fiskal me korrektesi sipas hierarkise, nepermjet administrimit te taksave, duke mos
anashkaluar asnje gje nga ato cfare permbajne ligjet dhe gjithe aktet nenligjore per te
shperndarebarrenfiskalembitegjithedhenemenyreprogresive.Rritjaekontributitfiskal

15

15
nePBB,qembetetakomanenivelemeteultasevendetetjeraqeaplikojnesistemetaksimi
tenjejtaaposhumetengjashmemeneeshteajoqeduhetteprezantojedhebiznesi.Dhepas
forcimit te sistemit fiskal mbi baza dhe parime te shendosha mund te kerkohet dhe
perjashtime nga taksa te caktuara apo ulje te shkalleve tatimore. Nese nisemi nga parime
perfitimipersonalemeokelion,qemeshumeteperfitojmedhemepaktekontribuojmedo
te rrime gjithnje ne nje ambient fiskal te paqendrueshem, i cili ka te njejtat efekte qe vijne
prejtaksavetelarta.
30Qershor2004

16

16
4. TATIMI MBI T ARDHURAT PERSONALE DHE REFORMIMI FISKAL: EFEKTET N JETN E VENDIT T
NJPOLITIKEEKONOMIKOFISKALEGJITHPRFSHIRSE
Tatimi mbi t ardhurat personale (TAP) aplikohet mbi t ardhurat bruto te perfituara prej
rezidenteve kudo qe ndodhen pergjate nje viti fiskal. Gjithashtu, TAP aplikohet mbi te
ardhurat bruto te perfituara nga jorezidentet ne territorin e vendit tone pergjate nje viti
fiskal (nese ata rrine me shume se 6 muaj me ose pa nderprerje). Shume vende te tjera e
aplikojne TAP mbi te ardhurat Neto. E ardhura neto rezulton nga e ardhura bruto minus
shpenzimetenjohuraligjoretelidhurameindividin.Teardhurenbruto,apothenendryshe
burimetngakuindividimundtekrijojeteardhurajaneklasifikuarnekatergrupekryesore:
- Pagatdheshperblimet;
- Teardhuratngavetepunesimidheprofesionet;
- Teardhuratngainvestimet;
- Trashegimnite,dhuratatdheteardhuratetjera.
Kushndikohetngatatimimbitardhuratpersonale?
E ardhura personale eshte nje matese e pershtatshme e potencialit te konsumit dhe
kursimitpersonal.EfektimeirendesishemqerrjedhngaTAPeshtelidhjashumeengushte
ndermjet ketij potenciali me mundesine personale per te mbeshtetur dhe kontribuar ndaj
shtetit. Ne kete lidhje ndikon padiskutim baza e gjere e ketij grupi tatimpaguesish. Nese
qeveria synon ne permiresimin e mireqenies se individeve te vet nepermjet ndryshimit te
menyres se jeteses, zakoneve dhe traditave, ajo nuk mund ti beje keto ndryshime pa patur
parasysh ndjeshmerine e individeve nga ligji i tatimit mbi te ardhurat personale. Eshte ky
ligj, i cili nga njera ane duhet te jete kontribuesi me kryesor ne te ardhurat e qeverise dhe
nga ana tjeter duhet te jete dhe promotorri i depolarizimit te te ardhurave ne shoqerine
tone.
PervojanderkombetareperTAPtregonsenjepercaktimisakteidetyrimitdhenjematjee
kujdesshme e te ardhurave nga bizneset, profesionet dhe investimet personale eshte nje
problem me shume te panjohura, delikat dhe mjaft i rendesishem per TAP. Por,
administrata tatimore ka hasur veshtiresi ne vleresimin e te ardhurave prej bizneseve dhe
investimeve, pasi nje pjese e konsiderueshme e transaksioneve behen ne rruge ilegale ne
forme evazioni apo shmangje fiskale. Por pervec veshtiresive elemente si: kostua per
magazinat, amortizimet e aktiveve dhe raporti midis shpenzimeve te biznesit dhe atyre
personale duhet te luajne nje rol qendror ne matjen e kujdesshme dhe korrekte te te
ardhurave nga biznesi, profesionet dhe investimet. Bizneset individuale dhe bashkimet e
profesionistevejanezakonishtndermarrjetevoglaete mesmedhekysektorkarendesine
kryesore ne ekonomine moderne te tregut, nisur nga kontributi i fuqishem ne zhvillimet e
rejaekonomike,elasticitetineveprimitdherritjenekapacitetitperpunesimeterejasiefekt
social.
Neshqyrtimindhetrajtimintatimortesipermarrjevetetilla,administratatatimoreduhette
marrenekonsiderateshpenzimetdhehumbjetemundshmetetyre,nepotenjejtenmenyre
qeperpiqettezvogelojemundesitepershmangjendajtatimevedhekryerjesseevazionit.
Teorikisht, zbritja 100% e vleres se investimeve te kryera, qe eshte realizuar nga individi,
nga te ardhurat ekonomike te te njejtes periudhe (apo thene ndryshe zbatimi i nje sistemi

17

17
amortizimi ekonomik) ndihmon ne moskrijim te shtremberimeve te tipit dhe formes se
biznesit.Persakoheqe%eamortizimeve,sipasligjittetatimitmbiteardhuratdotejenejo
neperputhjemeinteresatekonomiketekohes,atodotejenendikuesedirektenevendimet
per investime, si vendase dhe te huaja. P.sh., nese do te mbajme % amortizimi te ulta ose
shume te ulta, kjo do te conte ne tendencen per te perdorur gjeresisht makineri, paisje e
teknologjiteperdoruradhedotijeptezhvillimmetemadhshitjesmeshumice,nevendte
prodhimit, bizneseve te vogla dhe sipermarrjeve qe perdorin teknologji te perdorur per te
prodhuarmallra.
Tatimi i te ardhurave mbi investimet e individeve eshte ceshtja me e rendesishme por dhe
meediskutueshmeneTAP.Tatimiiteardhuravengainvestimet eindivideveebenTAPte
ngjashem me tatimin mbi kapitalin. Ne shume vende ky lloj tatimi trajtohet vecmas, duke
patur parasysh efektin e tij ne shumen dhe strukturen e investimeve ne vend. Ne praktike
kytrajtimivecantevjenngafaktisetatimiiteardhuravengainvestimetkerkonnjetregte
zhvilluar sigurimesh, pronash te patundshme dhe kembimi valutor. Por gjithashtu duhet
dhe nje burse aksionesh dhe pjesmarrje masive ne kete treg aksionesh. Ne gjithe vendet
industrialiste,kutegjithapaletkanenjepjesemarrjetevazhdueshmenetregjetekuotuara,
vleresimi vjetor i fitimit nga investimet nuk eshte problem. Tatimi i ketyre te ardhurave i
lidhurmetregunekembimitvalutordheatetesigurimevekrijonnjeqarktembyllurmidis
teardhuraveqeveritaredheatyreprejtregutfinanciar.Kjodotandihmontedheshtetinte
rregullonte dhe te mbikqyrte tregjet financiare me mjaft eficence duke ushtruar presion
spekulimeveneketotregje.Dheketotregjenatyrshemdotepasqyroninmemirerealitetet
ekonomike. Ne praktiken shqiptare ka shume tipe tregjesh sigurimesh dhe instrumente
financiare,teciletnukkanenjecmimkorrekttregu.
Tatimimbitardhuratpersonaledhereformimifiskal
Ambjenti ekonomikoshoqeror, qe favorizon fenomene te regresivitetit fiskal egziston ne
vendet,qekaneteardhurateultaperfryme,kulturefiskaletepaket,moskoordinimteqarte
te ligjeve ekonomike me ato fiskale, nje ambient shoqeror rrethues informal dhe nje
patronazh politik me mentalitet antishtet. Efektet qe vijne nga keto faktore jane mjaft
negativesinejetenpolitike,poashtudheneateekonomikosocialetevenditdheembajne
shtetintedobetdukenashfaqurnjepasqyrimteciflosurteketijambjenti.
Per shmangjen e ketij realiteti ne shume vende kane aplikuar nje menyre tjeter te TAP.
Administratat tatimore lejojne tatimpaguesit te zbresin nga te ardhurat totale te tyre
shpenzimet e njohura te biznesit, kontributet e sigurimeve shoqerore, shpenzimet
mjekesore, interesat e paguara, taksat lokale, sigurimet e jetes, shpenzimet per femijet,
shpenzimet e jashtezakonshme (demet nga zjarret, permbytjet, grabitjet etj.), shpenzimet
perarsimimdheedukim,kontributetpermireberesidhendonjeshpenzimtjeter.Eardhura
Neto qe mbetet tatohet me perqindjen tatimore per kete lloj tatimi dhe derdhet ne buxhet
sipaskerkesaveligjore.Efektiiarriturnepermjetkesajpolitikefiskalekaarriturtendikoje
ne qendrimet personale dhe ka perhapur frymen e shperndarjes se barabarte te te
ardhuravedheshpenzimeveneshtresaegrupimetendryshmetepopullsise.
Jo se kjo menyre e TAP nuk krijon shtremberime, por qellimi i saj kryesor eshte zgjidhja e
problemevesocialenepermjetperjashtimeve.Porkjonukeshtemenyrameemire!

18

18
Neteardhmen,perteqenenjeTAPsameiqendrueshem,menjeperfeksionimnerritjeroli
ireformimit fiskalnetegjithahallkat dhefaktoretndikuesepercaktueste tijduhettejete
objektiviqendroripolitikesekonomiketeshtetittone.
Njereformimfiskalitilledotevarejngakerkesatetillasi:
- Ofertapublike.Duhettebehengjitheperpjekjetqetendryshojefilozofiaekonomike
dhe ambjenti ekonomik, ku oferta publike te ndihmoje ne zvogelimin e barres
fiskale dhe rregullimin e shpenzimeve publike (si ne shume dhe ne strukture). Ne
keteaspektduhetshfrytezuardhendihmanderkombetare.
- Vullneti politik. Nuk ka rruge tjeter per suksesin e reformimit fiskal nese lideret
politike me te fuqishem te vendit ( si ne parlament dhe ne qeveri) nuk do te jene
mbeshtetesitdheavokatetetij.Kjokatebejedhemekonsensusinqeduhettekene
lideret e politikes per reformimin fiskal si brenda qeverise dhe midis qeverise dhe
parlamentit, pasi nuk do te kishte efekt nese cdo fushate elektorale do te kishte
programepartiake,qeprekinthelbinepolitikavefiskale.
- Pregatitje serioze. Tatimet jane nje zone shume komplekse, nisur nga efektet
ekonomike e shoqerore qe sjellin. Keshtu qe, autoritetet tatimore duhet te kene
hartuar drafte paraprake te studiuar mire, qe ti detyrojne dhe politikanet ti
mbrojneatosipasprogramevetetyre.Pastajjanepraktikatebiznesitqepasqyrojne
sistemin fiskal ne realitet dhe shnderrojne privilegjet fiskale dhe perjashtimet qe
perfitojneneinvestimekapitaledhevleramonetare.Keshtu,roliiadministratesne
pregatitjen e mire te drafteve per reformimin fiskal do te conin ne fitime kapitale
apohumbje,qekanekostotetyrerespektivepolitike,ekonomikeeshoqerore.
- Publiciteti. Reformimi fiskal kerkon gjithashtu dhe nje mbeshtetje te madhe
publikuese epropaganduese.Qeveria duhettetregoje aftesite esajreklamueseper
te bindur individin per synimet e politikave fiskale te saj. Ne kete menyre do te
uleshin shpenzimet direkte dhe indirekte administrative dhe komunitetit i biznesit
qe eshte sqaruar ne vazhdimesi do ta kete me te qarte maredhenien e tij me
administraten dhe orientimin e pozicionimin ne jeten ekonomike te vendit.
Seminaret, konferencat, programet radiotelevizive dhe shperndarja e materialeve
edukuese e informuese do te ndihmonte ne bashkepunimin dhe realizimin sipas
objektivavetehapavereformuesnetatime.
- Momenti i duhur. Ndertimi i nje politike te reformimit tatimor duhet te gjeje dhe
kohen e vet kur duhet te jete gati te dale ne publik. Eshte e rendesishme per
reformiminfiskalqepropozimetneformepaketashfiskaletepasqrojnekerkesate
individit dhe te kene gjetur mbeshtetje politike te nevojshme per te patur suksesin
qeeshteplanifikuar.
Cdoreformimtatimorduhetteprezantojenemenyreteqartese cdoformetatimi,sidomos
tatimi mbi te ardhurat personale kerkon nje pershtatje te rregullave te pergjithshme te tij
mekushtetekonomikoshoqerorelokale.Keshtuqe,dhelegjislacionitatimorduhettejetesa
me i kompletuar ne percaktimet e tij, qe permbajne brenda tyre kompromiset ndermjet
grupimeve politike, ndermjet politikaneve dhe individeve (zgjedhesve), ndermjet teorise
dherealitetitekonomikeshoqeror.
26Tetor2003

19

19

5.IMPLIKIMETQVIJNPREJDISASHRBIMEVEDHESHITJEVETPRJASHTUARANGATVSHJA
Shitja me pakic e shrbimeve apo mallrave sht dhe stacioni i fundit i tyre n treg. do
shrbim apo mall bn rrugn e vet (t gjat apo t shkurter), duke nisur nga krijimi,
reklamimi, kohqndrimi, zhvendosjet e ndryshme nga nj vendqndrim n tjetrin, ruajta,
fushatatpromocionale,ekspozimi.Kjorrugebehetmenxitimprtkapurvendineparn
garen me destinacion perfundimtar, konsumin (shitja). T gjitha keto hallka qarkullimi,
neseperseritenezgjatennkohemegjithesejanenjvlereeshtuarnukibashkangjitendot
gjithnje cmimit perfundimtar, pasi ai sht fiksuar nga kerkesa konsumatore e tregut. Por,
un nuk dua qe t ndalem te vlera q rritet n secilen hallke deri n vendosjen e vleres
perfundimtare q sht cmimi q na thote shitesi me pakice, pasi gjithsecili e jeton
personalisht kt fakt. Ajo q me ngacmon mendimet eshte se megjithese TVSHja ndikon
pakoseaspaknrezultatinedisashitesveqkryejneaktivitetndisafushatsherbimeve
apo shitjeve t perjashtuara nga TVSHja, cmimet e tyre nuk ndikohen nga kjo. N kuptim
teorik,TVSHjashtnjvlerembigjithevleratetjeraqmbanmbivetemalliaposherbimi.
Perqindjaesaj,aqsahyndhedelngallogariteenjbiznesi,asmeshumeeasmepak,pasi
sht thjesht perqindja, q mbart malli apo sherbimi kur blihet dhe keshtu mbartet mbi t
njejtin mall ose sherbim, derisa perfundimisht nga shitesi i fundit, q sht ai me pakice
postohetnadresen:BuxhetiiShtetit.
Kurnjshoqeri(evogelapoemadheqoft),bnshitjetprjashtuarangaTVSHja,(shitje
pa perqindjen e TVSH) ndodh qe n fakt per blerjet q ben ajo nuk jan t prjashtuara te
gjitha, apo si quhen n gjuhen ligjore blerje me TVSH jo t zbritshme. Kjo, n disa raste
behetnjngaproblemetmetmedhaprkostonetyretbiznesit,sidomoskurperqindjet
e TVSHs i kalojne kufijte 12%15%, si ne vendin tone. Konkretisht, biznese dhe fusha
aktivitetittilla,qblejnemallraesherbimemengarkese(perqindjen20%)tTVSHsn
hyrje(blerje),pornukvendosindotpotnjejtenngarkese(perqindjen20%)tTVSHsn
dalje (shitje) pr sherbimet q ofrojne jane: Bankat, shoqerite e sherbimeve financiare,
sherbimet e tjera t perjashtuara n ligjin e TVSHs, shendetesia dhe arsimi, administrata
publike,organizatatjofitimpruresedheaktivitetesherbimime cmimetavantpercaktuara
etndikuarangashumefaktorettregut.Ttjerashembujjanedhesherbimeteushqimit
social, sherbimet e ruajtjes, sherbimet e grumbullimperpunimeve, sherbimet leasing (me
perhapjenrritjedyvitetefundit),transportinderkombetar,mediateshkruara,sherbimet
artistike, sportive, prodhimet pr eksport dhe t tjera q mund t ket nga praktika e
perditshme.Edheketoaktivitete,kanenjproblemnciklineqarkullimittsherbimevee
mallravettyrederiteshitesimepakiceosetekonsumatoriperfundimtar.Ato,ngatotalii
shpenzimeveqkanekryerperbiznesinetyreosemarrinshumepakmallraesherbimeme
TVSHtngarkuaroseaspak.Gjithashtu,shpenzimetenevojshmeqkryejnenshumezyra
t administrates publike, organizata jofitimprurese apo shites me pakice nuk kane TVSH.
Ketoaktivitete,pasikaneperseriturveprimeteperditshme,nfundtmuajit,ajoqndodh
me librat financiare, q i plotesojne pr ti deklaruar n administraten tatimore sht
fshehja e nj pjese te shitjeve t tyre me TVSH, q ato kryejne brenda ketij muaji, q
deklarojne ose dalja pr gjueti faturash justifikuese, por me TVSH, pr shpenzime
imagjinare.EgjithakjonukndodhvetemperfajtemospaisjesmemasennormaleteTVSH
se se zbritshme. Pjesa me e madhe nuk kane edukate fiskale. Strehe e tyre jan gjith ato
enteapoaktivitetetprjashtuarangashitjetmeTVSH,tpermenduramsipr.Blerjetq

20

20
kryejne kto aktivitete, t cilat jan lehtsuar nga ngarkesa e TVSHs n shitje, dhe kan
prfituarngazbatimetepolitikavekombtareeintegrueseeuropianetshtetit,shrbejnesi
nj kanal shkarkimi efektiv i nj pjese t ardhurash prej bizneseve t ndryshm (si t
regjistruarit dhe evazionistt) drejt ekonomis informale dhe nga ana tjetr i kthen
aktivitetet e prjashtuara n ushunjeza t sistemit t TVSHs, pasi behen me pa t drejte
kandidatprrimbursimtasajTVSHje,qnfaktiperketbuxhetittshtetit.Por,njgrup
tjeter perfitues t TVSHs pa t drejt, bhen dhe gjith aktivitetet q jane n sektorin e
biznesit t vogl, q megjithse kan xhiro t madhe, paraplqejn t mos zbatojn
legjislacionin fiskal dhe t plotesojne pjesen e fundit t ciklit t qarkullimit t mallit apo
sherbimitmeTVSHdukeubrkanalitjetershkarkuesikontrabandistveeevazionistve
drejtekonomisinformale.Kygrup,ilicensuarprtkryershitjemepakice,perbenpjesen
difektoze,qndrpretciklineqarkullimittmallitaposhrbimittngarkuarmeTVSH,t
cilinekamarrngaaktivitetetregjistruarnTVSHdheiondrejtkonsumatorittfundit.
AtaehanktngarkeseTVSHje,pasinukmbajneasnjeregjistrimthyrjeveqfutinn
ambjentetqperdorinprbiznes,dukefshehurkeshtudhegjurmet e mallitaposherbimit
q blejne pr tja shitur, (por tashme pa TVSH) konsumatorit n rolin e shitesit me pakice.
Kt TVSH q humb gjurmet q n momentin q hyn n kt pjese te ciklit te qarkullimit
(biznesi i vogel), ata nuk ja japin asaj pjese t buxhetit t shtetit, q do t perdorej pr t
ndrtuar kanalizimet e rrugt e reja n vendin ku banojn e punojn, pr t ndrtuar
shkolln me kushte moderne q ja krkojn shtetit, klinikat dhe spitalin q e duan me
kushte europiane, pr mbrojtjen e policise dhe zjarrefiksit, qe ja kerkojne shtetit ti kete
cilesore e t mirepajisura, per ruajtjen e kufijve te vendit, si ben ai fqinji n shtetin tjeter.
Por, gjithe keto kerkesa dhe sidomos kur ato nuk perfitohen nga shteti u kushtojne me
teper, dhe ne vend te tij individe te fuqishem perpiqen ti bejne disa nga keto detyra,
pikerisht me ato leke te vjedhura nga keta individe te inkriminuar per vepren qe kryejne,
pavaresisht se rrijne e jetojne ne mes tone. Implikimet q vijne pikerisht, nga leket e
mosderdhura,sikontributnga t ardhurat epunessgjithsecilit,vonojne perpjekjetq po
behenngashtetiprtblereqyteteriminprnEuropeneenderruar.
4Shkurt2004

21

21
6.NSEDOTPRIVATIZOHEJADMINISTRATATATIMOREDHEDOGANORE
Financatenjevendivarenngaadministratattatimoredhedoganore(AT&D).Nisurngakjo
mund t dukej i pavend diskutimi i privatizimit t disa funksioneve t ksaj administrate.
Por, disa vende kan eksperimentuar me privatizimin, pasi administratat fiskale t tyre u
konstatuan t ishin vatra t korrupsionit dhe paaftsis. Privatizimi prfaqsonte
mundsin pr t shptuar nga kjo, por dhe sfida e rreziqe. Nje nga sfidat sht kufizimi i
funksioneve q mund ti delegohen sektorit privat. Megjithat, nnkontraktimi me ente
private mund t konsiderohet thjesht si tranzicion drejt nj sistemi t zhvilluar fiskal, i
drejtuarngakontraktoretemdhenjqjanqeveriadhetatimpaguesit.
Disa aktivitete duken t paprshtatshme pr menaxhim privat, si rasti q themi, i
administratsfiskalenprgjithsi.Poatherpersevlendiskutimiprprivatiziminesaj?
N analizn e efektivitetit t nj reforme dhe veanrisht kur reforma e propozuar sht
privatizimi, donj duhet t shikoj kt efektivitet dhe nga kndvshtrimi social dhe jo
vetm nga kndvshtrimi i administrimit fiskal. Por, kostua e adminitrimit fiskal duhet
marr se sbn n konsiderat kur analizohet ky efektivitet. AT&D duhet t bj prpjekje
serioze pr t llogaritur koston reale t qeveris n prsosjen e nj funksioni. Rroga e nj
punonjsi fiskal nuk sht e vetmja shtje delikate. Prfitimet, kostot e sektorve
mbshtets, paisjet dhe hapsirat e zyrave etj., duhet t merren n konsiderat si shtje
pr prcaktimin e nj kosto t plot n rastin kur privatizimi i disa funksioneve hyn pr
diskutimdhezbatim.
Problemiky
NukprbntabuqprivatizimiiAT&Dshtnjproblemmjaftidiskutueshm,sepseaika
mjaft veanti nga pjesa tjetr e administrats publike. N shum raste AT&D sht e
mbingarkuar me personel t paaft. Standarte t ulta t kryerjes s puns dhe nj rrog e
ult e bjn korrupsionin t paevitueshm. Arsyet jan disa, por mund t prmendim ktu
atomtmprehtat.
Nivelet e pagave jan t lidhura me shkallt e pags s npunsit civil, t cilat jan t
limituara.NgaanatjetrnjarsyetjetrshtprdorimidheshfrytzimiiAT&Dsinjzon
epatronazhitpolitik.
Ndrrimet e shpeshta t drejtuesve t lart, gjithashtu dekurajojn profesionalizmin,
sidomosnsenvendetmeekonominzhvillimkatraditatkqianktdrejtim.
Niveli i prgjithshem i paaftsis shpesh sht pasqyr e qeverise si nj e tr. N rastin e
AT&D, problemi sht veanrisht serioz, pasi mundsit pr korrupsion jan t shumta
dhe veprimet e qeveris varen nga t ardhurat tatimore dhe doganore. Korrupsioni dhe
paaftsia n AT&D do t ndikojn dhe n humbjen e besueshmris s taksapaguesve pr
qeverin.
Zgjidhja do t ishte modernizimi i sistemit dhe nj profesionalizm m i madh n AT&D.
Idejakryesoreshttbrittpavarurtksajadministrate,mesisteminesajtpavarurt
pagave dhe standartet e funksionimit t prcaktuara mbi baza q kan treguar sukses n
administrata t ngjashme me njratjetrn. Ndoshta, kjo autonomi duhet t shkoj deri n
nivelinekopetencavedheintegritetittBanksQndroretnjvendi.

22

22
NjshembullprsapojuthemshtPeruja.SuperintendenciaNacionaldeAdministracion
Tributaria (SUNAT) u krijua n vitin 1988. Reformat e vrteta brenda saj u bene n vitin
1991. N kt vit n periudhn MarsShtator numri i punonjsve t ksaj administrate u
zvoglua nga 3000 n 800 punonjs. Ky zvoglim u realizua nprmjet testeve t aftsive
profesionale dhe dorheqjeve t punonjsve nga mosplotsimi i standarteve t vendosura.
Administrata, q mbeti zbatoi standarte t nivelit m t lart dhe paga konkuruese me
sektorinprivat.SUNATubnjvendpune,kutdiplomuaritmtkualifikuarkrkonint
punonin n t. Megjith, prvojen e pakt t punonjsve t rinj, t ardhurat fiskale si
prqindjeePBBsudyfishuanntreviteteparapasksajreformeinstitucionale.
Ky shembull i privatizimit n kuptimin e reformimit t funksionimit t AT&D rezultoi i
brpoaqmirsannjndrmarrjeprivate.

Ideprprivatizimin
Prgatitjaeformularveprtaksat.
Shqiperia si shum vende ka nj sistem zyrtar t formularve pr taksat, ku administrata
llogarit detyrimet pr do tatimpagues. Kjo krkon fuqi dhe burime t shumta njerzore.
Kontaktet e gjera midis tatimpaguesve dhe administrats tatimore hapin mundsi pr
korruptim. Si rrjedhoj, shum vende te tjera e kan zgjidhur nepermjet ngritjes se nj
sistemi t pregatitjes dhe pranimit t formularve t bazuar sipas deklarimit vullnetar t
tatimpaguesve, por t prpunuar nga agjent fiskal private. E mira e saj sht mbajtja e
prgjegjsiskontraktualetktyreagjentvekarshiadministrats.Ngaanatjeterpozitivja
eshte nj llogaritje m e sakt e tyre duke br dhe nj detyr shum t rndsishme n
edukimindheinformiminetatimpaguesve,njdetyrqkrkonburimetmdhanjerzore
dhe monetare pr qeverin. Por gjithashtu, pr administratn tatimore kjo do t thot se
duhettvendosenmshumburimenjerzorenkontrollinetatimpaguesve.
Pagesatetaksavenbanka
Punedhenesit e mbajne tatimin mbi t ardhurat nga pagat e punonjesve, apo pr tatimin
mbi dividentin nga dividentet etj. Synimi me i madh n kuadrin e privatizimit eshte
autorizimiibankaveprpraniminepagesessetaksavenpergjithesi.Kjogjeprtatimet
tillasiTVSHjaeshtebereqnhyrjetsaj.Prtatimetetjerasitatimimbifitiminapoaii
thjeshtuarmbifitimin,akcizat,etj.eshtelenetzbatohetnmenyrevullnetare.Por,nfakt
ka arsye pse bankat sherbejne me mir se agjente t tjere t kesaj fushe pr kt pike t
diskutimit.
Separi,sherbimipostareshtejoishpejtedhefunksional;
Se dyti, perdorimi i bankave perdoret si mundesi pr zgjerimin dhe funksionimin me t
mirttyre.
N morine e arsyeve pr favorizimin e bankave argumenti eshte n perdorimin e bankave
prtafruarklientele,qdotjeteobjektprzgjerimineklientelessetyrentardhmen,
nepermjetpersojessesherbimevettyre.
Magazinazhet,shrbimetparadoganore,shrbimetpradministratnetj.
Kto shrbime jan elemente tipike t funksioneve t administrates fiskale, q mund t
privatizohen.Nshumvende,shrbimetemagazinave,atoparadoganoredhetpunvet

23

23
zyrave mund t ken nevoj t jen t privatizuara, pasi nprmjet futjes n kt rrug
shpenzime t mdha operative pr administraten mund t kthehen n kursime t mdha.
Fushaediskutimiteshtemjaftegjerenktpikeprktshkrim.Vinipakimagjinatenn
kt drejtim dhe do t gjeni se sherbime t tilla nuk kane pse t jene shteterore, por t
nenkontraktuaradhetzbatueshmenganjesubjektprivat.
Roliiadministratsdoganoreshtikufizuarprsaiprketinspektimitdhekontrolleve.
Kontrolliitatimpaguesve
Funksioniikontrollitshtvetzemraeadministratsfiskaledhekuptohetqpranondhe
debat t gjer prsa i prket privatizimit t tij. Arsyeja pse nxitet nj diskutim i till pr
kontrollin e tatimpaguesve sht realiteti i administratave t vendeve n tranzicion .
Gjithashtu,afrimitetiikontaktitmidistatimpaguesvedhekontrollorvemerrogneultt
tyrekrijonkushtetenjambjentikorruptiv.
Nje element pr shmangjen e kesaj sht przgjedhja informatike e tatimpaguesve pr tu
kontrolluar. Gjithashtu dhe vendosja e shprblimeve dhe zbatimi korrekt i dhnies pr ata
informatorqshpiennzbulimevlerashevazioniste.Por,dhenrastinekontraktimitme
kontrollor privat, problemi i korrupsionit do t ngelej. Mbase korruptimi i audituesve
privat do t ishte jo aq sa i atyre t sektorit publik, por nuk do t prbnte zgjidhje t
diskutimit prsa koh nuk do t ishte nj shprndarje e barabart e barrs fiskale, me
transparencdheneutralitetfiskal.
Mbledhjaetardhurave
Shumadministratatatimorevuajnngamangsiaemosmbledhjes sdetyrimevepasiato
jan vendosur. Detyrimi ndjek zinxhirin administrativjuridik duke rritur koston e
mbledhjesdhenganjhermosarktiminfarettij.Dhengavjenkjo?
Ngapaaftsiadhekorruptimiipunonjsvetadministrats?!Apo,vjendhengamungesae
sistemevetdrejtadheefektivetsistemitfiskal?!
Prktoarsyedotishtemmirtgjendeshinrrugtqtojnterrnjteproblemit.Do
tishtemefektiveqpasvendosjessinteresavedhednimeve,tfuqizohejdhefunksioni
i administrats fiskale. Nuk do t ishte m mir ti kryente vet funksionet (e mbylljes s
bizneseve dhe ngurtsimit t prons s subjektit) e nj organi t pavarur t nj gjykate
fiskale(tatimore).Nrastin,kurkemitbjm,veanrishtmetatimpaguestmdhenjdhe
shumatmdhataksashprtumbledhur,methjeshtdhemekostomtultdotishte
kontraktimi me studio ligjore fiskale t njohura. Kt praktik e zbatojn shtete t tilla si
SHBA,Anglietj.
Nj form m e skajshme se kjo do t ishte shitja e borxhit t tatimpaguesve te persona
private. Administrata fiskale i merr lekt e borxhit direkt, ndrsa mbledhja e borxhit
zhvendoset si detyr e kontraktorit privat. Kt detyr nj pjes e privatve e kryejn m
mirseshtetipasinukpunojnmefunksionetdheorganizimineqeveris.Porkjodetyrdo
t bhet nse do t monitoronim kontraktorin privat, pr t penguar prdorimin e
menyravejoligjorengaanaetij.
Kontrolliibrendshm
Njengazonatmtveshtiraprteliminuarkorrupsionineshteaiqegzistonnradhete
atyre q kryejne detyren e kontrollit t brendshem. Megjithate, nese ajo merret persiper

24

24
nga nje grup i pavarur i nje kompanie private mund t jete shume efektiv pr t luftuar t
metat brenda sistemit. Nje kompani private kontrolloresh do t ket efektivitet prderisa
ajoshtpjesjashtesistemitdheepafamiljarizuarmepunonjesittatimore.
Nga sa mund t shihet ka mjaft funksione t administrats tatimore dhe doganore, ku
qeveria mund t ndrhyj pr ti privatizuar. Por, kjo do t bhet vetm pas analizs dhe
diagnostikimit, q i duhet br ktyre administratave nga specialist elite t fiskut dhe
ekonomis.
Nisurngaspecifikatedofunksionidheproblemetqaishfaq,njrishtmiqart.Futjae
koncepteve t menaxhimit t administrats fiskale, ashtu si veprohet n sektorin privat
duhettmerretnshqyrtimngadrejtuesitmtlartetadministratspublike.
Disaproblemenukmundtzgjidhenmeasnjllojprivatizimi(problemetligjore).Nraste
t tilla do t ishte shum m frytdhns krijimi i gjykatave fiskale, n kuadrin e reformave
ligjore. Por, qeveria duhet t kujtohet se nse nuk investon fuqishm dhe n kohn q
krkohet n ngritjen e nivelit t administrats, problemet do t jen nj pesh e madhe q
dotpengojkryerjenereformaventrsi.

25

25
7.SKEMATESIGURIMEVESHOQRORE:SITFUNKSIONOJNMMIR
Garantimiiburimevekapitaleprgjithprogrametembrojtjesshoqrore
Gjithe programet ne sistemin e mbrojtjes shoqerore duhet te jene te pershtatura ne
funksion te kerkesave baze te te siguruarve. Burimet e fondeve, gjithsesi variojne nga nje
programtetjetri.NeSHBA,p.sh.SigurimetePensionevejanetefinancuarangakontribuesit,
si punedhenes dhe punemarres, ndersa shume programe ndihme shoqerore (te tilla si
programet per te pastrehet dhe ndihmes ushqimore) jane te financuara nga qeveria
nepermjetteardhuravefiskale.
Pergjithesisht, mbrojtja sociale perfshin sigurimin shoqeror dhe ndihmen sociale. Sigurimi
shoqeroreshtebazaesistemittembrojtjessociale.Aiperfshinsiguriminepensionevedhe
kujdesin shendetesor. Nepermjet legjislacionit, gjithe punonjesit jane te detyruar te
paguajnesigurimeshoqeroredukegarantuarmeketekontributnevojatjetikebazepervete
dhe per pjestaret e familjes. Fondet kryesore per fondet e sigurimeve garantohen nga
kontributet, ndersa pjesen e mbetur e mbulon qeveria nepermjet financimit nga buxheti
fiskal.
Ndihma shoqerore eshte grupi i dyte i sistemit te mbrojtjes sociale. Ajo perfshin ndihmen
shoqeroreneformeasistence,ndihmenpernjerezitepaafteperpunedhepjestaretetyrete
familjesdhendihmensocialeperzonenrurale.Nevojaperndihmesocialevaretngasituata
dhevendbanimi.Ndihmasocialegrumbullonteardhurakryesishtngabuxhetifederaldheai
lokalnepermjetprogramevefiskaletembedhjesseteardhurave.
Per te siguruar fonde te ngjashme edhe te ne, qeveria duhet te specifikoje pergjegjesite ne
menyre te qarte per grupet e ndryshme te shoqerise shqiptare. Eshte e rendesishme per
qeverine qe te percaktoje burimet afatmesme dhe afatgjata te garantimit te fondeve te
mbrojtjes sociale, sipas tipeve te tyre. Per disa programe te ndihmes sociale, te tilla si
sigurimiipensioneveperfitimetduhettejeneneatenivelqe kaqenemasaekontributeve.
Njepersonmundteperfitojepensionmetelartedhekujdesshendetesormetemireneseai
ka paguar kontribute me te medha per kete tip te mbrojtjes sociale. Per te inkurajuar kete
menyretefunksionuariduhetteveprohetnepermjetnxitjevefiskaleperkontribuesit.Perte
vetepunesuarit kontributet duhet te jene shpenzime fiskale te zbritshme nga te ardhurat e
tatueshme.Formatetjeranxitjemundtefunksionojneakomamemirekurtestudiohendhe
prezantohen te detajuara gjithe mundesite e burimeve dhe menyrat e nxitjeve per ti bere
atopjeseteskemaveteprogramevetendihmessociale.
Krijimiinjsistemimbrojtjejeteminimum
Sistemi i mbrojtjes se jetes minimal merr kuptim ne sensin qe qeveria siguron ndihme
sociale per njerezit qe jane te varfer dhe ata qe nuk perfitojne nga skema e sigurimeve
shoqerorenemenyreqeatatemundteperballojnenevojatbazejetike.
Ne SHBA, qeveria nisur nga niveli i zhvillimit ekonomik dhe nevojat baze jetike percakton
kufirinzyrtartevarferise.Vecanerisht,qeveriavleresonnjebuxhetminimumiushqimorper
cdo tip familje dhe shumezojne buxhetin ushqimor me 3 per te gjetur kufirin zyrtar te
varferise. Ne vitin 1999, kufiri zyrtar i varferise ishte $ 7780 per cdo person te nje tipi
familje.

26

26
Njefamiljemeteardhurameteultasekufirizyrtarivarferisekonsiderohetevarfer.
Ne 2004 rreth 14% e amerikaneve jane konsideruar te varfer. Sigurimi i nje minimumi
ndihmesocialepernjerezitqejetojnenenkufirinzyrtartevarferiseeshtenjengapolitikat
me te rendesishme te mbrojtjes sociale. Ata qe jane percaktuar, nepermjet inspektimeve
dhe verifikimeve te dokumentacionit te jene nen kufirin zyrtar te varferise perfitojne
ndihmesociale.Ndihmatjaneteshumllojshmedukeperfshirendihmenepara,subvencion,
furnizime materiale, ndihme ne ushqime, ndihme shendetesore falas apo me cmime te
reduktuara, ndihme per te pastrehet, trajnime per specializime dhe ndihme per punesim.
P.sh. per te perfituar nga programi i ndihmes ushqimore, familjet duhet te mos kene me
shume se $ 2,000 gjendje monetare ne llogari bankare dhe nje te ardhur vjetore deri ne $
20,280. Nje familjeje i jepet nje kupon mujor per te marre ushqime ne nje sasi sa masa
maksimaleeperfitimitdukezbritur30%teteardhuranetotefamiljes.
NeShqiperimbrojtjasocialenukeshteezhvilluar.Mbulimiprejketijsherbimieshteendei
kufizuar. Me zhvillimin ekonomik ne kete fushe pritet te behet me shume. Ne kuptimin e
gjeretembrojtjesshoqeroreneketedrejtimmundteveprohetsimeposhte:
perfituesteprogrameveminimumtembrojtjessejetesjanenjerezitqenukperfitojnenga
sistemi i sigurimeve shoqerore. Ne rast fatkeqesish natyrore, sociale apo nga faktore te
tjere, kjo kategori njerezish jane komplet te ekspozuar dhe te pafuqishem per ti bere balle
pasojave.Mbetetpergjegjesieqeverisepertindihmuarketanjerez.
fondet per te perballuar ndihmat shoqerore pergjithesisht duhet te vijne nga buxheti i
pushtetit lokal. Ne disa raste kur pushteti lokal mund te perballet me veshtiresi fiskale,
qeveriaduhettebehetgarantuesjaeperballuesjaeketyrefondeve.
standarti i ndihmes per programet e mbrojtjes se jetes minimum duhet te vendosen ne
raportmesituatenaktualetecdoqarku.Ndihmaduhettejeteemjaftueshmepernjeperson
perteplotesuarnevojatminimalejetike.
formatendihmesduhettejeneteshumta.Atomundteperfshijnendihmeneleke,ushqim
tegatshem,veshje,apomaterialetetjeraqemundtendihmojneperrritjeteaktiviteteve.
KrijimiinjKomisioniprfondineMbrojtjesShoqrore
Ne SHBA ka agjensi me emrin Fondet e Kujdesit te Sigurimeve Shoqerore e drejtuar nga
BordiiFondeveteKujdesit.Kontributetesigurimeveshoqeroremblidhenngapunedhenesi
per vete dhe punemarresit dhe depozitohen ne Fondet e Kujdesit. Perfitimet paguhen
pikerishtngaketodepozita.BordiityremenaxhondheinvestonketofondeteAdministrata
eSigurimeveShoqerore.Cdodollarqenukshkonperperfitimekorentejepethuaqeverise,
e cila ne kembim u leshon bono thesari. Per bonot paguhet interes. Interesat e fituara, te
cilat nuk shkojne ne favor te perfitimeve investohen ne bono te tjera. Ne vitet e ardhshme,
kur sigurimet shoqerore nuk do te jene ne gjendje te perballojne volumin e pagesave te
perfitimevegjitheinteresatdhefitimetngashitjetebonovetethesaritdoteperdorenperte
paguarperfitimet.Investimetetilladoteprodhojnedhjetramiliardedollareteardhuranga
qindra miliarde dollaret qe jane ne fondet e kujdesit cdo vit. P.sh. ne vitin 2002 nje fondi i
kujdesit per pensionet perfitoi interesa ne vleren 35 miliard dollare dhe fondet e
grumbulluaraarrininvlerene470miliarddollare.
MendimiimthotesedheneShqiperidoteishtemiretengrihejnjeskemeorganizimietille.
Qellimidheobjektivikryesorikesajskemedotisherbentefunksionimitmetemiretesasise

27

27
se kontributeve ne favor te kontribuesve duke nxjerre perfitime nga perdorimi i tyre nen
skemenekontrolluarqeveritareteqarkullimittetyre.
Investimiifondevetekontributeveibazuarmbiparimetesigurise,krijimitteteardhurave
telartaperkoheteshkurtradheneinterestekontribuesvedoteishtepjesamekulminante
eskemesseorganizimit.
Pervecse,skemessesigurteteinvestimittekontributeveneblerjenebonovetethesaritato
mund te investohen dhe ne fusha te tjera me fitime te mira dhe te sigurta si: pasurite e
patundshmedheinvestimetinfrastrukturoretemedha.
Pertikthyerketoinvestimesameefektive,qeveriashqiptareduhettesigurojenjeambjent
sametemireperketoinvestimeduketrajnuarstafinqedotemerretmeketeskemeqeme
perparasetebehetfunksionale.
UnifikimiimenaxhimittprogramevetMbrojtjesShoqrore
Zemra e programeve te mbrojtjes shoqerore jane veprimet e qeverise ne mbrojtje te
shtetasve.Mbulimimeketoprogrameduhettejetegjithperfshiresdheigarantuar.Gjithsesi,
programetembrojtjesshoqerorekanenevojepernjekordinimteplanevedheprogrameve
tendryshemadministrues.
Ne Shqiperi, programi i mbrojtjes shoqerore eshte permbushur nga agjensite ne varesi te
Ministrise se Punes. Menaxhimi dhe administrimi i programeve te mbrojtjes shoqerore
eshte i fragmentuar midis personelitadministratesinstituteve te sigurimeve dhe
programeve te vecanta jashte skemes qeveritare. Ne teresine e tij, sistemi i mbrojtjes
shoqeroreeshteinefektivdhepazhvilluar.
Po te mbeshtetemi mbi pervojen amerikane ne mund te shikojme disa rekomandime qe
mundtegjejneperdorimdhepervendintone.
reformimiisistemittembrojtjesshoqerorenemenyregraduale
zgjeriminefushaveteperfitimeveprejskemessembrojtjesshoqerore
inkurajiminekrijimitnenjekoheteaferttesigurimeveprivate
krijiminenjesistemitembrojtjesshoqeroremedisashtresa
sigurimteburimevetefondevepersecilinngaprogramet
krijimineskemessefondevetekujdesit
unifikiminemenaxhimitteprogramevetembrojtjesshoqerore
Unemendojsenesesugjerimetnukjanenjeplanzbatimi,porthjeshtopinioneqenjevendi
zhvilluar sipas kushteve specifike te tij i aplikon me sukses programet e mbrojtjes
shoqerore.

28

28
8.DISAFAKTORQDUHETTKONTUROJNPOLITIKNFISKALENVAZHDIM...
Shpenzimet publike, deficitet buxhetore dhe gjithe borxhet e tjera u rriten me shpejt sesa
PBBja ne vendin tone per dekaden e fundit. Tatimet jane rritur bashke me rritjen e
shpenzimeve per gjithe kete periudhe. Nga ana tjeter administrimi fiskal ka patur
permiresimemereformimeteefektshmedhereduktimetedeficititneketovitetefundit.
ShpenzimetshoqeroretepergjithshmeishinekuivalentemeemesataressePBBsevitin
e kaluar. Reth e tyre llogaritet se ka shkuar per programet e pensioneve dhe shendetit
publik.Fakteshteseshpenzimetperpensionetjanerriturneshumicenevendevebazuarne
planetepensioneve.Nedisavendejanerriturshpenzimetperkujdesinshendetesordhene
disavendetetjeraeuropianesigurimiperpapunesidheperfitimeteasistenceskanepesuar
rritjeteqenesishme,dukereflektuarneketemenyrestrukturenepapunesisenerritje.

Nepergjithesi,efektiisektorevepublikeneperformancenekonomikeeshteiveshtirepertu
vleresuar.Nganjeraane,qeveriamundtialokojeburimetdheperformancenekonomikene
menyratetjerasesataksimidheshpenzimi.Ngaanatjeter,ngaqeveriapritetqenepermjet
shpenzimeve publike qe kryen te nxite performancen ekonomike te vendit. Ne vecanti,
investimet qe po behen ne infrastrukture mund te ndikojne ne faktore ekonomike qe
ndihmojnerritjeneprodhimtarisesesektoritprivat.
Megjithe ndryshimet me duket se duhet te konsiderohet e rendesishme perqendrimi ne
faktoretqeduhettekonturojnepolitikenfiskalepervitetnevazhdim.
Reformimifiskalshumplansh
Qe nga viti 1998, reformimi fiskal eshte futur si nje sfide ambicioze per te permiresuar
kapacitetet administruese ne Shqiperi. Qellimi i tyre per efektivizimin e administrates
fiskale nga viti ne vit ka kaluar neper rrugen e permiresimit administrativ e shoqeruar me
punen per rritjen e edukimit fiskal dhe qartesimit te procedurave te zbatimit te
funksioneve.
Neketovitekrahasefektitterritjesseperformancesseadministrimitkaneecurnefavorte
shtetasvedhenjevarglehtesirashfiskale,tetillasi:uljetdheeleminimetetarifavedoganore,
heqjet e disa tatimeve per sektore ekonomike dhe aktivitete sociale (heqja e TVSHse per
arsim jopublik, per tregtimin e barnave mjekesore, per paisjet dhe makinerite per
investime),zvogelimeteshkallestatimorepertatimfitimin(nga25%derinevitin2004,ne
23% per vitin 2005 dhe ne vitet ne vazhdim ne 20%), zvogelimet e shkalles tatimore per
tatimethjeshtuarmbifitimin(nga4%exhirosvjetoreuulne3%tatimtexhirosvjetore)si
dhelehtesiratjeterfiskaleperheqjeneakcizesperkarburantinperaktivitetinepeshkimit.
Ne vazhden e reformimit fiskal pervec lehtesirave per sektoret prioritare si arsimi dhe
shendetesia u pane dhe lehtesimet e funksionimit te skemes se rimbursimit tatimor per
aktivitetetqeijapinjeteekonomisesevendit,atoqeeksportojneprodhimevendasedheato
qe rieksportojne. Te dyja keto kategori biznesesh jane qendra e gravitetit te politikes se
rimbursimevedukeiberemekonkuruesenetregunrajonalenepermjetkreditimitdukeu
rimbursuar TVSHne e blerjeve qe kane paguar gjithe keto vite dhe duke mos blere me tej
meTVSHperfurnizimetqedotebejneneShqiperi,qengaviti2005enevazhdim.
Transparenca me tatimpaguesit eshte drejtimi tjeter i politikes reformuese fiskale per
qeverine.Kjotransparenceeshteedukshmeneveprimetbashkepunuesemebiznesinduke

29

29
lidhur marreveshje per ti prere rrugen evazionit fiskal per me tej si dhe duke mbyllur te
caratneadministratepermundesineekorrupsionitdukeabuzuarmedetyren.Emiratjeter
emadheetyrekaqenerritjaeteardhuravetatimoreneraportmetekaluaren.Faktetjane
pasqyra ku reflektohen te mirat e administrimit. Te ardhurat tatimore nga sektori i
ndertimitte banesaveneraportme vitetparanenshkrimitte marreveshjesmeShoqatene
Ndertuesvejane2heremeshume.Eshtefakt!
Nderkohe,duhetkuptuarseroliimarreveshjeveeshtenjefrytqedelmeshumemundime.
Organizimi dhe menaxhimi i situatave specifike dhe problematikes fiskale te sektorit te
ndertimeve te banesave ka qene nje proces i lodhshem. Dhe vazhdon ende me
problematikat e reja qe dalin nga koha. Por, roli i ketyre veprimeve transparente me
tatimpaguesit,pordhemepublikuneinteresuarnxitnemenyre tepadiskutueshmedebate
qe ndikojne ne kulturen fiskale me mungesa te ndjeshme. Ky ambjent fiskal i krijuar dhe
zhdukja e mjegulles informative te trasheguar nga zhvillimi historik dhe ekonomik i
vendit nuk eshte detyre vetem e administrates fiskale. Kontributin e munguar prej te
gjitheve nuk e zevendesojne dot gjithsesi puna e palodhur e punonjesve te administrates
fiskale.
Pervec fakteve te mesiperme te ardhura si rrjedhoje e ideimit te politikave me tendenca
pozitive per sistemin fiskal mund te themi se treguesi tjeter, ai i shperndarjes se barres
fiskale ne menyre te barabarte e progresive ne raport me te ardhurat qe perfiton gjithsecili,
mbetetendenjesfide.Madje,njelufteqeadministratafiskaleiduhettaprogramojepernje
periudhe te gjate. Beteja te tilla jane bere dhe vazhdojne te behen, por arritja e suksesit te
priturmundtekerkohet,pervecfiskalisteveedhegjitheatyre qeduanshtetindhevendine
tyreteecinerrugenezhvillimitekonomikdhemireqenies.
Disafaktorqduhettkonturojnpolitiknfiskale
Nje zhvillim i rendesishem i politikave fiskale duhet qe te jete rritja e rolit te tatimeve te
konsumit, vecanerisht TVSHja. Qe nga mesi i viteve 90 ne vend zbatohet TVSH. Qe kur ky
tatim u vendos synimi ishte te rritej perqindja e shkalles tatimore dhe te zgjerohej baza e
zbatimittetij.Zhvendosjaetatimevengateardhurattekonsumikaqenenjetjetersynimi
futjes se TVSHse, per te ndikuar ne progresivitetin e gjithe sistemit tatimor. Me kalimin e
vitevetepara,administrimiinjebazetegjeretatimpaguesishukonstatuasiiveshtiredhe
meefekteevezioniste.NeketemenyreurritpragupertehyrenesistemineTVSHsedhene
ketemenyrebazaezbatimiteshteneniveleteadministrueshme prejadministratesfiskale.
Te marra si nje e tere, keto ndryshime kane ulur shtremberimet dhe natyrisht kane
ndihmuar ne permiresimin e performances ekonomike. Natyrisht, mbajtja e vetem nje dy
shkallezimeve te TVSHse, me 0% dhe 20% ka dhene efektet e tij dhe ne investimin ne
kapitalenjerezore.

Politikat fiskale jane zhvilluar neper periudhat e destabilizimeve politike dhe si rrjedhoje
ndryshimeteherepashershmeneqeveridhezbatimiipolitikave nemenyrejokonseguente
ka cuar ne kufizimin e tendencave per rritje te shfrytezimit te kapaciteteve administrative
nemenyregradualedhehappashapi.Doteishtefaktorimeirendesishemkontribueslenia
jashtepatronazhitpolitiktemenaxhimitteadministratesfiskale.Kyangazhiminderhyrjes
seklasessepolitikanevemekonflikteinteresimepozicioninetyreperfaqesuesneorganin

30

30
ligjvenes apo ekzekutiv ku jane te punesuar eshte nje faktor qe e ka lene administrimin
vetemnekuaderteorikdheikanekufizuarrrethineveprimit.
Trajtimi tatimor i burimeve te ndryshme te financimit dhe tipet e investimit mbetet ende i
pabarabarte. Ne shume nga qytetet e medha tatimi mbi fitimin vazhdon te favorizoje
mungesenetatimitmbikapitalin,icilineShqiperikapaturnjeritemtemadhtehyrash.
Fitimet e ardhura nga perdorimi i makinerive dhe investimeve tekonologjike, per rastin e
vendit tone eshte i patatuar, pasi aktualisht sipas legjislacionit shqiptar, vlera e tyre shkon
vetemperrritjeshpenzimesh,nepermjetefektit teamortizimit tetyre.Reformimifiskalqe
pozbatoheteshte,pordheduhettejetepergjigjeerritjesekonomiketevendit.
Gjithashtu duhet kuptuar si nje pergjigje ndaj perceptimit te bazes se tatueshme, e cila ka
pesuarnjereagimnegativndajrritjessefunksionitadministruestatimor.Reflektimetmete
fuqishme kane ardhur ne drejtim te shmangieve tatimore dhe tendences per nje perhapje
shumeformeshe te evazionit duke filluar qe nga rastet e pastra te evazionit deri te
perpjekjet per te kryer evazion duke shperngulur veprimtarine ne zona ku administrimi
tatimor nuk ka arritur te standartizohet sipas parimeve funksionale. Reformimi fiskal ka
tentuar ne keto vite zvogelimin e perqindjeve te shkalleve tatimore egzistuese dhe
stabilizimineperqindjesseshkallevetatimorenefushenetatimitmbiteardhurat.Individet
shqiparetashmekanengriturnjemireqenie,ecilatashmeduhettekontribuojemepagimin
enjedetyrimiperrritjenemireqeniessevendit.
Eshtepertushenuarfaktiiinicimittedeklaratesintegraleperdeklarimineteardhurave,e
cila do te behet funksionale per mireqenien e buxhetit ne gjysmen e dyte te kesaj dekade.
Deri me sot individet e pasuruar dhe bizneset private e ndryshme, qe kane dhene
kontribute fiskale shume modeste, do te jene tashme baza e domosdoshme per tu tatuar
dhe nga ku qeveria do te perfitoje te ardhura tatimore nepermjet politikes fiskale
reformuese per te perfituar te ardhura tatimore ne forma qe vijne nga nivelet e ulta te
shkalles se taksimit dhe duke bere perpjekjet per legalizim te aseteve te luajtshme dhe te
paluajtshmeneprmjetnjeamnistietatimoreteardhme.

Ne pergjithesi, mundesi te tilla jane te kufizuara aktualisht, por koha po vjen ne deren e
ketyre grupeve te individeve te pasuruar ne keto 15 vite te nje ekonomie tregu ne
tranzicion.

31

31
9.MUNDETPRIVATIZIMITAPRMIRSOJSITUATNFINANCIARETSIGURIMEVESHOQRORE?
Sigurimetshoqeroreperballenvazhdimishtmeprobleminfinanciar,siafatmesem,poashtu
dhe afatgjate. Megjithese, kontributet e mbledhura tashme nga administrata tatimore
krijojne nje balancim te mire midis kontributeve dhe perfitimeve, kjo situate mund te
ndryshojenesedotekemipascaviteshlargiminngapunatenjemasenjerezish,nderkohe
qe gati 20% e popullsise me moshe mesatare ka kontribuar shume pak ne keto 15 vite ne
favor te sigurimeve shoqerore. Pas 10 vitesh, sigurimet shoqerore di tu duhet ndoshta te
paguajne me shume perfitime se sa do te mblidhen kontribute dhe nese vazhdon keshtu,
pasnjedhjetevjecaritjeterkysistemsigurimeshdotejeteperfundimishtiderrmuar,nisur
nga baza e kontribuesve aktualisht. Ende raporti kontribut / perfitues vazhdon te jete ne
nivelin1:1.
Ndoshta ne pergjigje te ketij shqetesimi, por dhe duke dashur qe orientimi i politikes per
sigurimeveshoqeroretejetekrahasorganizimevepararojetevendeveteperparuara,eshte
prezenteneshumedebatetekesajfusheidejaeprivatizimittesigurimeveshoqerore.Vete
privatizimi nuk i lehteson nga angazhimet, sigurimet shoqerore te sotshme per tu
permiresuardheperfeksionuarnepunenetyre.Privatizimi,ndoshtamundteketetekeqiat
evetaneprobleminfinanciar,porgjithsesiduhethedhurpertudiskutuarsinjeversionper
persosjeneskemessesigurimeveshoqeroreshqiptare.
Si sht lidhja kontribute-prfitime n skemn aktuale t Sigurimeve
Shoqrore?
Per tu pergjigjur kesaj do te deshiroja qe me pare te paraqisja nje pershkrim te
thjeshte te sigurimeve shoqerore, qe na ben te kuptojme me mire si problemin aktual,
po ashtu dhe efektet e privatizimit.
Karkteristika e pare e Sigurimeve Shoqerore ka te beje me aplikimin e saj si nje tatim
qe zbatohet mbi te ardhurat, qe jane paga dhe te ardhurat mujore deri ne kufirin
maksimal. Kjo shume natyrisht qe peson azhornim cdo vit me vendim te Keshillit te
Ministrave sipas treguesve te inflacionit dhe treguesve te tjere makroekonomike.
Karakteristika e dyte eshte pagesa e perfitimeve, per ndihma te vazhdueshme per
grupe shoqerore te varferish dhe per pensionistet e parakohshem, qe i kane nxjerre
me skema artificiale joekonomike ne pension, sistematikisht qe nga viti 1992 e ketej,
pa kritere dhe llogari te qarta se sa rendojne ne kurrizin e buxhetit te shtetit.
Perfitimet e cdo personi perfitues varen nga historia qe ai ka prezantuar apo baza mbi
te cilen i eshte llogaritur ne vite. Por, nga ana tjeter nuk ka nje lidhje te qarte
financiare midis pageses se sigurimeve nga nje individ me perfitimet qe duhet te
perfitoje po ai individ. Perfitimet qe mund te marri individi varen nga ligji ne kohen
kur ai duhet te marre perfitimet. Ai nuk eshte i lidhur me kontributet qe ka paguar
gjate gjithe jetes se tij dhe te cilat i jane mbajtur nga te ardhurat e tij personale.
Historikisht, individi paguan kontribute jo per te financuar perfitimet e tij, por per
dike qe nuk ka lidhje fare me te. Kjo eshte shume paradoksale, po ta krahasosh me
kursimet qe ai depoziton ne banke. Kur nje individ, depoziton nje pjese te te

32

32
ardhurave te tij, ne nje llogari kursimi, ai ka te drejten si i zoti i tyre tu marre dhe
interesin e grumbulluar.
Nese do te kishim nje lidhje midis kontributeve te paguara nga popullsia aktive ne
pune dhe perfitimit te marre nga pjesa pasive e popullsise, kjo do te ishte nje nder
hapat e pare drejt rruges se gjate te privatizimit te sigurimeve shoqerore. Ky fond i
grumbulluar nga njera ane grumbullon dhe nga ana tjeter edhe shperndan. Por
sigurimet tona shoqerore nuk e kane nje fond te tille, qe te paguajne kontribuesin me
shumen qe atij i takon si perfitim, por duke e patur si nje llogari qe ai e ka te
depozituar njesoj si ne nje llogari kursimi. Bilanci i ketij fondi do te ishte gjithnje
zero, pasi e njejta shume qe do te hynte do te llogaritej ne po te njejten kohe dhe per
te dale. Kjo do te bente te qarte idene se Sigurimet Shoqerore nuk jane kontribute ne
kuptimin standart. Ato duhet te jene gjendje per tu transferuar menjehere. Problemi i
vetem qe mund te ndodhe eshte ai qe thame me lart, qe pas disa vitesh kontributet e
mbledhura ne kete fond, sipas skemes aktuale do te jene te pamjaftueshem per te
paguar gjithe perfitimet e kerkuara dhe me kalimin e viteve kjo balance e prishur do
te jete prishur. Keshtu, nese perqindjet e kontributeve dhe perfitimet do te ecin ne
menyre konstante si ndodh aktualisht dhe nese mosha e popullsise perfituese do te
tejkaloje parashikimin ateher fondet e grumbulluara nuk do te jene te afta te paguajne
perfitimet e premtuara.
Nese do te deshironim te mbanim strukturen aktuale te sigurimeve, e cila nenkupton
mbledhje kontributesh dhe dhenie perfitimesh si deri me sot, atehere vete koha do te
kerkonte ose rritje te metejshme te perqindjeve te kontributeve ose ulje te
perfitimeve, gje qe asnjera nuk ka te beje me tendencat e paraqitura dhe deklarimet e
politikaneve. Mbetet te jete privatizimi zgjidhja.
Privatizimi
Privatizim do te thote qe personat qe jane ende ne pune mund te paguajne me pak
kontribute sigurimesh shoqerore dhe fondet e tjera te mbetura mund ti perdore per te
blere asete private si: bono thesari apo letra te tjera me vlere. Keto kontribute dhe te
ardhurat e shtuara do ti paguhen zoteruesit te bonove apo letres me vlere. Qekur
fondet e sigurimeve shoqerore u perdoren dhe ne llogarite private zoteruesit e tyre
kane mundur te perfitojne te ardhura me shume dhe nga kjo zgjidhje eshte menjanuar
dhe problemi i balancimit kontribute-perfitim. Ne fakt, privatizimi perkeqeson
aftesine paguese te fondit te sigurimeve, qekurse ky fond perfiton me pak te ardhura,
por duke vazhduar te paguaje te njejtat perfitime si me pare. Privatizimi atehere,
nisur nga kjo logjike mund te mos jete zgjidhja e permiresimit te aftesise paguese te
sigurimeve shoqerore, pasi nese reduktohet hyrja e fondeve, automatikisht eshte
zvogeluar dhe shuma ne dalje, apo perfitimet.
Pika e forte e privatizimit eshte se ai nuk ndikon ne premtimin e qeverise per
pagesen e perfitimeve qe ka premtuar. Pjesa interesante e privatizimit eshte te dime
se cbehet me ato fonde qe nepermjet idese se privatizimit mund te behen ne bono

33

33
thesari apo letra me vlere? Perfitimi i vetem prej idese se privatizimit eshte se keto
fonde qe jane paguar me pare si kontribute, tani mund te perdoren per te blere asete
me vlere. Por, per ata individe qe zoteronin asete te tilla dhe perpara privatizimit, kjo
ide nuk perben ndonje vlere te re per ta. Privatizimi eshte me efektiv per ata individe
qe kane qene me perpara te paafte per te zoteruar dhe blere letra me vlere apo bono
thesari.
Por, megjithate dhe une qe po shkruaj gjithsesi ngre pyetjen se ende se kuptoj se pse
privatizimi eshte nje pergjigje apo zgjidhje e mire ne raport me sistemin aktual te
sigurimeve shoqerore?

Pergjigjaepareeshteseplanetperprivatizimperfshijnecilesitetjeraqenatyrishtndikojne
te pjesa me delikate e sistemit, rritja e aftesise paguese apo rritja e perfitimeve per
kontribuesit. Disa plane, p.sh. perfshijne kontribute te reja per tu paguar per periudhen
tranzicionale te transformimit te sisitemit deri ne krijimin e skemave private per
kontribuesitqejanepjeseeskemesaktualetesigurimeve.Netenjejtenmenyre,disaplane
privatizimi synojne te permiresojne fondin e pagesave te sigurimeve shoqerore duke
zevendesuar ndonje karakteristike joefektive te sistemit (tatimi mbi te ardhurat nga
punesimi), me karakteristika me efektive (tatimet mbi konsumin). Modifikime te tilla te
siguromeve shoqerore jane te deshirueshme, por ato jane te pavarura nga privatizimi dhe
mundtibashkangjitensistemitegzistues.

Pergjigja e dyte per te perkrahur privatizimin eshte se ai krijon mundesine per rritjen e
kursimeve ne vend, duke krijuar keshtu nje grumbullim me te madh kapitali, rritjen e
prodhimit te brendshem, rritjen e pagave dhe ne kete menyre kontribute me shume.
Privatizimimundtenxitevendiminenjerezveperkursime,neseatakanenjelirshmerime
temadhemanovrimimebonotethesaritdheletratmevlere.

Kjoanalizeperpiqettetregojeseprivatizimiisigurimeveshoqerorekatebejemezgjedhjen
e shoqerise, pas debatesh te gjera e te hapura per te gjithe per te zgjedhur mes dy
mundesive. Ose te pranohet te vazhdohet me sisitemin egzistues te sigurimeve shoqerore
dhe te pranojme zbatueshmerine e tij deri ne shtrydhjen e ligjit ne kuptimin e
mireadministrimit te tij, por me mundesine e uljes se perfitimeve per te ardhmen. Ose
perndryshe, te zvogelojme kontributet e tanishme qe derdhen vetem per llogari te
sigurimeveshoqerore,memundesineeleniessezgjedhjessefonditshtesetepensionitdhe
eprfitimeve te tjera vete individit, qe ta zgjedhe sipas ofertave te tregut. Mundesi te trete
nukka.Privatizimi nuk dotethoteteveshnjeudhetim falasnerrugenegjatetejetesderi
nepension.

34

34
10.LEHTSITTATIMORESHQIPTARE19932003

1.Ecuriaetatimfitimit
Ndryshimet politike ekonomike dhe sociale qe ndodhen ne vendin tone ne fund te viteve
80 dhe fillim te viteve 90, krijuan nevojen e rishikimit total te politikave dhe praktikave
nefushen e buxhetit.Ne ketekuader,sipjeseerendesishme e buxhetitte shtetit,kerkohej
nje permbysje e madhe ne praktikat legjislative dhe administrimin praktik te te ardhurave
teketijbuxheti,kupjesenkryesoredotazininteardhuratngatatimetdhetaksat.
Parandryshimevetefillimitteviteve90,shqiptaretishinplotesishttebindurseataishini
vetmi vend ne bote pa tatime dhe taksa. Por natyrisht, ne paguanim tatime dhe taksa te
cilat kryesisht ishin fshehur ne cmimet e kontrolluara te mallrave dhe sherbimeve qe
furnizoheshin nga ndermarrjet shteterore. Dhe cdokush mund ta mendoje sa e veshtire
ishte riprezantimi pas nje periudhe 40 vjecare i nje sistemi te ri tatimor dhe krijimi i nje
aministrate tatimore eficiente. Sot mund te pohojme se kemi nje legjislacion tatimor
modern, te perafert me ate te vendeve te tjera te zhvilluara te rajonit dhe te hartuar me
asistencen e organizmave nderkombetare prestigjioze te njohur ne fushen e draftimit te
ligjevedhetehartimittepolitikavetatimore.
Neketekuader,edhetatimimbiteardhuratekorporatave(tatimi mbifitimin)ka evoluar
dhetashmeprezantohetmenjeLigjmoderntetaksimitdirekt, iciliperfshinsiteardhurat
eentitetevelegale(korporatave)ashtuedheteardhurateindivideve.

Ne kuadrin e legjislacionit per taksimin e te ardhurave direkte, jane parashikuar dhe kane
evoluar edhe praktikat e incentivave apo lehtesive tatimore, te cilat kane evoluar dhe jane
perdorurnevartesitekushtevekonkretetezhvillimitekonomikdhetenivelittebiznesitne
Shqiperi.
Fillimet e reformes ne fushen e tatimit mbi te ardhurat korporative
Konturimi i legjislacionit fiskal mbi te ardhurat dhe percaktimi i llojit, bazes se
taksueshme dhe tarifave tatimore i perkasin fundit te vitit 1991 dhe fillimit te vitit 1992.
Nisur nga mungesa e pervojes ne hartimin e legjislacionit fiskal i cili aplikohet ne
ekonomine e sipermarrjes se lire, ligji i hartuar ne kete periudhe pergjithesisht ishte i
thjeshtedhejoikomplikuar.
Njeperpjekjemeemireperhartiminenjepaketeteplotefiskaleubenefillimtevitit1993,
duke dhene ne menyre me te qarte konturet e nje legjislacioni tatimor bashkekohor. Ne
keteperiudhe,krahastatimevetetillasi;tatimimbiqarkullimin,akcizat,tatimimbifitimin
dhembibiznesinevogel,filloiimplementimiitatimitmbite ardhuratpersonale,kryesisht
ngapagat.
Ne kete kuader, u miratua Ligji nr. 7677, date 3.3.1993 Per tatimin mbi fitimin i cili
mbulontetegjithepersonatjuridike(entitetetlegale)
KarakteristikatkryesoreteketijLigjiishin:
1. Objekt i tatimit mbi fitimin sipas ketij Ligji ishin te gjithe personat juridike vendas, te
perbashketapotehuajtecilatzhvilloninveprimtariekonomikeneRepublikeneShqiperise.

35

35
2. Norma e tatimit mbi fitimin u caktua unike ne masen 30 perqind. Perjashtim benin ketu
sektoret e turizmit i cili taksohej 40 perqind, si dhe kompanite e kerkimit dhe nxjerrjes se
naftesnedet,normaetatimitmbifitiminetecilaveupercaktua50perqind.
3. Humbjet e pesuara ne nje vit fiskal lejoheshin te mbarteshin ne fitimin e tre viteve
pasardhese.
4. Personat juridike (entitetet legale) te cilat zhvillonin veprimtari ne sferen prodhuese te
ekonomise, ishin te perjashtuara nga tatimi mbi fitimin per kater vitet e para te
veprimtarise, me kusht qe kjo veprimtari te vazhdonte per nje afat mbi 10 vjet. Nese
veprimtaria e ketyre personave nderpritej para perfundimit te afatit 10 vjecar, ata ishin te
detyruartederdhninnebuxhettegjithelehtesinetatimoreteperfituarnekatervitetepara
teveprimtarise.
5.Personatjuridike(entitetetlegale)tezoteruaraplotesishtapopjeserishtngatehuajedhe
qe e ri investonin fitimin e tyre brenda shqiperise ne sferen prodhuese, fitonin te drejten
perterimbursuarderi60perqindtedetyrimittetyrembifitimin.
6. Tatimi mbi fitimin paguhej nga personat juridike me keste 3 mujore dhe rillogaritej ne
fundtevititfiskalsipastedhenavetebilancitkontabel.
KetoishinkarakteristikatdheincentivatbazeteLigjitPertatiminmbifitiminicilihyrine
fuqinemarstevitit1993dheuaplikuaderinedhjetortevitit1998.
Sikurse shihet, incentiva kryesore ne kete periudhe ishin pushimet tatimore, pra
perjashtimi per nje periudhe 4 vjecare nga pagimi i tatimit mbi fitimin per te gjithe
tatimpaguesitqezhvilloninveprimtarinesfereneprodhimit.
Theksojme se periudha 1993 deri 1996, per vete nivelin e zhvillimit ekonomik te vendit,
dhe nevojen per investime kryesisht nga investitore te huaj, u karakterizua nga tarifa
pergjithesishttenivelitmesatardheteulet,sidhengaincentivadheperjashtimemeqellim
stimulimineveprimtariveprodhuese,sikurseishin:
perjashtimingatatimimbifitiminper4viteteparateveprimtariveprodhuese.
zbritjengadetyrimimbifitiminkurfitimiriinvestohejneShqiperingaanae
investitorevetehuaj,
lejimiikrijimitteprovigjioneveperhumbjedherreziqeetj.
Ketomasandihmuanqemijerabizneseprodhuesetecilatfilluantelindinneketeperiudhe,
teperjashtoheshinngatatimimbifitiminperkaterviteteparateveprimtarise,dukekrijuar
keshtu mundesine per investime ne teknologji dhe infrastrukture. Perfitimet e shoqerive
ngamospagimiitatimtmbifitimineshteparaqiturnetabelennr.
Krahas efekteve pozitive qe paten keto masa ne zhvillimin ekonomik te vendit,
sigurimin e stabilitetit makroekonomik dhe fuqizimin e sipermarrjes se lire, nuk
mund te mos permendim edhe faktin se incentiva te tilla filluan te ktheheshin
gjithnjeemeshumenenjemjetteefektshempershmangiengadetyrimettatimore
dhe evazion fiskal. Keshtu mjaft shoqeri te krijuara ne vitet 19921993, pasi
perfituanlehtesitetatimoreperkaterviteteparateveprimtarise,filluanriciklimine
tyre duke krijuar entitete te reja legale me qellim perfitimin edhe per kater vite te

36

36
tjera te lehtesive tatimore dhe keshtu kjo formule mund te funksiononte
pambarimisht.
Nga ana tjeter, nevojat per investime dhe shpenzime te tjera buxhetore benin te
domosdoshmembledhjenemeshumeteardhuravetatimorenebuxhet,teardhura
qe nuk mund te siguroheshin duke ruajtur dhe zgjeruar incentivat fiskale te
konceptuaravetemneformenepushimevetatimore(taxholiday).Kerkohejgjetja
e mekanizmave te tjere per stimulimin e veprimtarive prodhuese dhe thithjen e
investimevetehuaja.
Modernizimi i tatimeve direkte ne Shqiperi
Gjate vitit 1998 u punua ne drejtim te modernizimit te tatimeve direkte si te atyre mbi te
ardhurateindivideve,ashtuedhetefitimitkorporativ.Kysynimurealizuamemiratiminne
dhjetor 1998 te Ligjit Per tatimin mbi te ardhurat i cili integronte ne nje ligj te vetem te
ardhurateindividitdheatotekompanive.Kyligjpermbantegjithashtukushtedheparime
tepanjohuramepare,porteaplikuaragjeresisht ngaadministratattatimorete vendevete
zhvilluara.MundtethemiseimplementimiiketijLigji,sebashkumeTatiminmbiVlerene
Shtuar, perbejne arritjet me te spikatura ne fushen e legjislacionit fiskal dhe te
administrimit tatimor. Keto ligje, duke mos permbajtur shume perjashtime dhe incentiva,
kane mbyllur mundesite per shmangie tatimore, duke krijuar njekohesisht terrenin e
pershtatshempernjekonkurencetendershmemidisbizneseve
Karakteristikat kryesore te Ligjit te ri Per tatimin mbi te ardhurat dhe qe lidhen me
pjesenefitimitkorporativjane:
1.JanedheneneLigjperkufizimeteqarta,tesaktadheklasike(praqeperdorenne
Legjislacionet e vendeve te OECDse) per nocione te tilla si : tatimpagues,
person,ortakeri,personatelidhur,selieperhershme,rezidentetj.
2. Eshte percaktuar burimi i mundshem i te ardhurave te tatueshme ne Republiken e
Shqiperise
3. Jane percaktuar subjektet qe jane objekt i tatimit mbi fitimin, duke perfshire personat
juridike te organizuar ne baze te Ligjit Per shooqerite tregtare, personat juridike te
organizuar ne baze te Kodit Civil, personat juridike te organizuar ne baze te cilitdo ligj
tjetertebrendshemapotehuajsidhepersonatfizikeqerealizojnexhiormbi8milionleke
nevit.
4. Tatimpaguesit rezident i nnshtrohen tatimit mbi fitimet e realizuara nga t gjitha
burimet, brnda dhe jasht territorit t Republiks s Shqipris, ndersa tatimpaguesit
jorezident i nnshtrohen tatimit mbi fitimet e realizuara nga t gjitha t ardhurat, me
burimnRepublikneShqipris.
5.Janeparashikuarnjesereperjashtimeshngatatimimbifitiminsimeposhte:
i) organeteqeverisjesqndroredhevendore;
ii) BankaeShqipris;

37

37
iii)personatjuridikqushtrojnvetmveprimtaritkarakteritfetar,humanitar,bamirs,
shkencor apo edukativ, pasuria apo fitimi i t cilve nuk prdoret pr prfitimin e
organizuesveapoantarvettyre;
iv)organizatatepunsapodhomatetregtis,industrisosebujqesis,pasuriaapofitimii
tcilavenukprdoretprprfitiminenjindividiapotnjantarittyre;
v) organizatat ndrkombtare, agjencit e bashkpunimit teknik dhe prfaqsit e tyre,
prjashtimingatatimetitcilaveparashikohetngamarrveshjetveanta;
vi)personateparashikuarnmarrveshjetndrkombtaretrartifikuarangaKuvendi.
6.Janepercaktuarneligjkategorite eshpenzimevetebiznesit,tecilatperefekt fiskal nuk
janetezbritshme(prajanetepanjohura).
7.Amortizimiiasetevetebiznesitukonceptuasinjeincentiveerendesishmedhemjetper
stimulimin e bizneseve. Kjo u arrit nepermjet caktimit te normave relativisht te larta te
amortizimitperkategoritetillasimakineriteeprodhimitdhesherbimitdheproduktethard
dhe software. Nje politike e tille u implementua me qellim krijimin e mundesive per
rinovimineshpejteteteknologjisesebizneseve.
Pra politikat e perjashtimeve tatimore per periudha kohe te caktuara, u zevendesuan
me amortizimin e pershpejtuar te aseteve te biznesit. Nje incentive e tille i jepte
mundesi bizneseve qe te rinovonin teknologjine e prodhimit pas nje periudhe 45
vjecare,dukeqenekonkuruesnetreg.

Normateamortizimitperkategoriteeaseteveupercaktuansimeposhte:
Kostot e blerjes ose ndrtimit, kostot e prmirsimit, rinovomit dhe rikonstruksionit t
ndrtesave, t konstruksioneve dhe makinerive e pajisjeve me afat t gjat shrbimi,
amortizohenvemas,nmnyrlineare,me5prqind;
Kostot e blerjes ose t ndrtimit dhe kostot e prmirsimit, t rinovimit dhe
rikonstruksionit,taktivevetpatrupzuara,amortizohenvemas,nmnyrlineare,me5
prqind;
Kompjutera, sisteme informacioni, produkte software dhe pajisje t ruajtjes s t
dhnaveme25prqind.
Tgjithaaktivetetjeratveprimtaris(perfshirekryesishtmakinerite)me20prqind.
8. U percaktuan ne Ligj kritere strikte per borxhet e keqia dhe qe lidhen me krijimin e
provigjioneveperrreziqe.
9. U vendosen rregulla ne drejtim te pjesemarrjeve qe perjashtohen nga fitimi (pra
vendosja e rregullave kur nje apo disa shoqeri zoterojne njera tjetren. Kufiri i kesaj
pjesemarrje u caktua 25 perqind me qellim shmangien e krijimit te te ashtuquajturave
investimeteportofolit
10. Shkalla tatimore u caktua 30 perqind. Ne amendimin qe ju be ketij Ligji ne dhjetor te
vitit2000,kjoshkalleuulne25perqindpertegjithabizneset.Njemaseetilleukonceptua
siincentivstimuluesdheundermuarnekuadrinelehtesimittebarresfiskaletebizneseve

38

38
nepergjithesi.Duhettheksuarsenormaetatimitmbifitiminprej25perqindkonsiderohet
sinivelmesatar.Tegjithavendeterajonitperrethneshkanenormapertatiminmbifitimin
korporativmetelarta,nderkoheqenevendetezhvilluarateBEse,kjonormevarion30
45perqind.Nderkohepervitin2005tatimimbifitiminube23%dhepergjithevitetetjera
teardhemdotejetevetem20%.
11. U fut ne Ligj koncepti i Transferimit te Cmimit per rastet kur jan vendosur
apokrijuarkushte,ndrmjetpersonavetlidhurnnjveprimtarinmarrdhniet
e tyre tregtare apo financiare, t cilat ndryshojn nga ato q mund t ekzistojn
ndrmjetdypersonavetpavarur.
Ne keto raste, organet tatimore mund t vendosin, q t ardhurat e nj apo m
shum prej ktyre personave t lidhur t perfshijn fitimin q ai ose ata mund t
kishinarritur,nsenukdotegzistoninktokushte.
12. U njoh e drejta e tatimpaguesit per kreditimin e tatimit t huaj. N qoft se
gjat periudhs tatimore nj rezident nxjerr nga burime jasht territorit t
Republiks s Shqipris fitime apo t ardhura, tatimi mbi t ardhurat personale
apo tatimi mbi fitimin, i pagueshm nga ai rezident, lidhur me kto t ardhura apo
fitimeduhettreduktohenmeatmasttatimittpagueshm mbikttardhur
ose fitim. Reduktimi i tatimit mbi t ardhurat personale ose tatimi mbi fitimin, i
dhn si me siper nuk duhet t kaloj tatimin e pagueshm mbi fitimin apo t
ardhurat nga burimi i huaj, n rast se kto t ardhura realizohen n Republikn e
Shqipris.
KetoishinkarakteristikatkryesoreteLigjitteriPertatiminmbiteardhuratdhe
qelidhenmetaksiminekorporatave.
Nje incentive e vecante ne formen e pushimeve tatimore eshte parashikuar nga
legjislacionipertatimpaguesit qezhvillojneveprimtarinefusheneturizmitdheqe
ne zbatim te Ligjit perkates kane fituar titullin Person i stimuluar Kjo kategori
tatimpaguesish:
- eshte e perjashtuar nga pagimi i tatimit mbi fitimin per 5 vitet e para mbas
fazessezhvillimit
- per 5 vitet vijues paguan 50 perqind te detyrimit te tatimit mbi fitimin, pra
12,5 perqind te fitimit neto (meqenese norma e tatimit ne fuqi eshte 25
perqind)
Ketoincentivajotevoglafiskaletedhenanefusheneturizmit,kaneperqellimthithjene
investimeveseriozeneketesektorjetikpervendintone.Janejotepakteoperatorettecilat
ekaneperfituarketestatusngaMinistriaeTurizmit,kanerealizuarinvestimejotevoglane
njesi akomoduese dhe realizojne te ardhura pa paguar tatim mbi fitimin per periudhen e
parashikuarneLigj.

39

39
Prjashtimetnlegjislacioninfiskal
Pervecincentivavedheperjashtimevengatatimimbifitiminteparashikuarapershoqerite,
legjislacioni shqiptar permban dhe nje sere perjashtimesh te tjera nga tatimet dhe taksat
direkteapotatimetindirekte,tecilatkaneper qellim favorizimi dhe stimulimin e
kategorive te caktuara te biznesit, konsumatoreve apo perdoruesve. Keto perjashtime jane
teparashikuaraneligjetspecifikedhepermbajne:
PerjashtimetneLigjinPerTatiminmbivlereneshtuar
1.Furnizimiitoksdheitruallitosedhniameqiraetyreshtnjfurnizimiprjashtuar,
prve rasteve t shfrytzimit pr parking a magazinim t mjeteve t transportit dhe
mjetevettjeralvizse.
2.Furnizimiindrtesaveshtnjfurnizimiprjashtuar.
3.Furnizimiishrbimevefinanciareshtfurnizimiprjashtuar.
Meshrbimefinanciarekuptohet:
a) dhnia, negocimi dhe marrja me huat, kredit, garantim kredish dhe do sigurim pr
parat, duke prfshir edhe administrimin e huave, kredive a garantim kredish prej
dhnsit;
b)transaksionetnlidhjemellogaritbankare,pagesat,transferimet,borxhet,eqet
dheinstrumentetenegociueshme,prvembledhjessborxhit;
c) transaksionet lidhur me monedhn, banknotn dhe paran q jan mjete t
ligjshmepages,prveartikujveteprdorurvetmprkoleksione;
) transaksionet lidhur me aksionet, kapitalet financiare, obligacionet dhe letra t
tjeramevler,prveshrbimeveprmbikqyrje;
d) administriminefondevetinvestimeve;
dh) transaksionet n lidhje me kontratat pr sigurimin e jets, duke prfshir
risigurimin;
e) transaksionet n lidhje me administrimin e fondeve t pensioneve dhe sigurimet e
detyrueshmeshndetsore.
4. Furnizimet e arit, banknotave a monedhave pr Bankn e Shqipris sht furnizim i
prjashtuar.
5. Furnizimi i pullave te posts pr prdorim pr shrbime postare ose pulla t ngjashme
shtfurnizimiprjashtuar.
6. Furnizimi i br nga nj organizat jofitimprurse kundrejt pagess s reduktuar sht
njfurnizimiprjashtuarnsesht:
a) furnizimmallrashashrbimeshprtrajtimmjeksorosedentar;
b) furnizimshrbimeshprmbrojtjenekujdesinndajfmijveosetmoshuarve;
c) furnizimshrbimesharsimore,kulturoreasportive;

40

40
) furnizim shrbimesh nga organizata fetare a filozofike me qllim mirqnien
shpirtrore.
7. Misionet diplomatike e konsullore, si dhe personeli i tyre mbi bazn e reciprocitetit, si
dheorganizatandrkombtare,mbibaznemarrveshjevendrkombtare.
8. Furnizimi i shrbimeve q kryhen nga kontraktort e nnkontraktort e
operacioneve hidrokarbure, t vrtetuar si t till nga Agjensia Kombtare e
Hidrokarbureve, lidhur me realizimin e fazave t krkimit dhe t zhvillimit t
operacionevehidrokarbure.
9. Furnizimi i barnave, i pajisjeve mjeksore dhe i ambalazheve e materialeve q
prdoren pr prodhimin dhe konfeksionimin e barnave, jan furnizime t
prjashtuara.
10. Shitja e gazetave dhe e revistave ditore e javore, si dhe shrbimi i
reklamaveqatopublikojnprpersonattjer.
11.Furnizimeteprjashtuaranimport
EshtfurnizimiprjashtuarngaTVSH:
a) Importimiprfundimtaritgjithamallraveprejnjpersonittatueshem,kurfurnizimi
ityrentgjitharrethanatbrendavenditshtfurnizimiprjashtuarngatatimimbivlern
eshtuar.
b) Importimiimallravetvendosuranregjimintranzit.
c) Importimiimallravetdeklaruaraprtqnnnregjiminelejimittprkohshmdhe
attprpunimitaktiv.
d) Importimiimallravedheshrbimeveqlidhenmerealiziminefazavetkrkimitdhet
zhvillimittoperacionevehidrokarbure,tkryerangakontraktortosennkontraktortq
punojn pr kto operacione. Kontraktort dhe nnkontraktort vrtetohen si t till nga
AgjenciaKombtareeHidrokarbureve.

PerjashtimetneLigjinPertatiminmbiteardhurat
Prjashtohenngatatimimbifitimin:
Organeteqeverisjesqndroredhevendore;
BankaeShqipris;
Personat juridik q ushtrojn vetm veprimtari t karakterit fetar, humanitar,
bamirs, shkencor apo edukativ, pasuria apo fitimi i t cilve nuk prdoret pr
prfitimineorganizuesveapoantarvettyre;
Organizatat e puns apo dhomat e tregtis, industris ose bujqesis, pasuria
apofitimiitcilavenukprdoretprprfitiminenjindividiapotnjantari
ttyre;

41

41
Organizatat ndrkombtare, agjencite bashkpunimitteknik dhe prfaqsit e
tyre,prjashtimingatatimetitcilaveparashikohetngamarrveshjetveanta;
Personat e parashikuar n marrveshjet ndrkombtare t rartifikuara nga
Kuvendi.
Perjashtohenngatatimiithjeshtuarmbifitimin
Subjektet qe zhvillojne veprimtari te karakterit ambulant ne fushen e tregtise dhe te
sherbimeve
Subjektetetransportitindividual
PerjashtimetnligjinPrtaksatnacionale
1.Prjashtohenngapagimiitaksaveportuale:
a)AnijetqtransportojnndihmahumanitarenRepublikneShqipris:
i.anijeteshrbimevedetarenporte;
ii. anijet luftarake, spitalore, kabllmbajtse, si dhe anijet baz dhe ato q u
shrbejnatyreprzonatekrkimitetshfrytzimittnaftsndet.
b)PranijetqprekinPortineDurrsit,taksatportualezbatohennmasn100pr
qind, kurse pr anijet q prekin portet e Vlors, Sarands, Shngjinit dhe pikn e
benzinsjellsitnVlor,taksatportualezbatohennmasn20prqindmtulta.
c) Pr anijet e personave fizik dhe juridik, t regjistruar n Republikn e
Shqipris,taksatportualezbatohen:
i)me50prqindzbritjepranijetmeflamurshqiptar;
ii)me20prqindzbritjepranijetmeflamurthuaj.
) Anijet me flamur shqiptar t personave fizik ose juridik, t regjistruar n
Republikn e Shqipris, q kryejn transport t brendshm detar dhe peshkim,
paguajn taksn e anijes nj her, n prekjen e par t do porti shqiptar dhe nuk
paguajnnhyrjetpasuese,gjatvititkalendarik.
2.Prjashtohenngapagimiitaksavekonsullore:
a)personatqjanpajisurmepasaportdiplomatikedheshrbimi;
b)personateorganizatavebamirsedhefilantropike;
c)punonjsiteKryqittKuqdhetLigsNdrkombtaretKryqittKuq;
)shtetasitehuajmekombsishqiptare;
d)shtetasitmedynnshtetsi,shqiptaredhethuaj;
dh)personatqshoqrojnmjetemendihmahumanitarenbaztmarrveshjeve
ose t drguara nga organizatat bamirse, institucionet e ndryshme, individ t
veant,oseqeveritehuaja;
e)rastetevdekjevetshtetasveshqiptarjashtshtetit;

42

42
) n rastet e krkuara nga autoritetet e larta zyrtare t huaja, nse garantohet parimi i
reciprocitetit.
3.Prjashtohenngapagimiitakssvjetorettonazhitpraks:
a) mjetet n pronsi t ambasadave dhe organizatave ndrkombtare, q gzojn statusin
diplomatik, t akredituara n Republikn e Shqipris, duke zbatuar parimin e
reciprocitetit;
b) automjetet n pronsi t personave fizik ose juridik, t cilt deklarojn brenda muajit
janar t vitit n vazhdim se nuk do t qarkullojn gjat ktij viti kalendarik dhe dorzojn
pran Drejtoris s Prgjithshme t Shrbimeve t Transportit Rrugor targn dhe lejen e
qarkullimittautomjetit.
4.Prjashtohenngataksaeqarkullimittautomjetevethuaja:
a)automjetetehuaja,qsjellinndihmahumanitarefalas;
b) mjetet q qarkullojn me lejekalimi pa pages t taksave rrugore, mbi bazn e
reciprocitetit;
c)mjeteteprfaqsivediplomatikeetshoqatavebamirse.
5. Prjashtohen nga pagimi i takss pr aparatet radiotelevizive t gjitha institucionet
shkollore dhe konviktet shtetrore t shkollave, si dhe institucionet shndetsore
shtetrore.
6. Prjashtohen nga pagimi i takss pr pajisjet me lejedrejtimi pr drejtim automjeti,
personeliimisionevediplomatiketakredituaranRepublikn eShqipris,dukezbatuar
pariminereciprocitetit.
7.Ngapagimiitakssprshrbimeteradiokomunikacioneveprjashtohen:
a)prfaqsitdiplomatiketakredituaranRepublikneShqipris;
b)organizatatbamirsedhefilantropiketregjistruaranvendinton;
8. Nga pagimi i takss s kalimit me avion t kufirit t Republiks s Shqipris
prjashtohen:
a) personat q jan t pajisur me pasaport diplomatike e shrbimi, si dhe antart e
delegacionevethuajapresidencialeeqeveritare;
b)personateorganizatavebamirseefilantropike;
c) punonjsit e Kryqit t Kuq, t Ligs Ndrkombtare t Kryqit t Kuq dhe misionaret e
NnTerezs;
) antart e familjeve t prfaqsuesve diplomatik, t akredituar n Republikn e
Shqipris,qjetojnbashkrisht;
d)antartepersonelittmisionitdiplomatik,takredituarnRepublikneShqipris,q
punojn n shrbimin administrativ dhe teknik t misionit, si dhe antart e familjeve t
tyre;
dh)personeliiavionitdhepersoneliishoqriveajrore,nbaztreciprocitetit;

43

43
e) fmijt e pajisur me gjysmbilet pr shtetasit shqiptar, q shkojn me shrbim jasht
shtetit,pagesadotprballohetngainstitucioniosendrmarrja,ecilaidrgonmeshrbim.
9.Prjashtohenngapagimiitaksssaktevedhetpulls:
a)veprimetzyrtare,qkrkohenngaautoritetetehuaja,nbazreciprociteti;
b)regjistrimiilindjevedheivdekjeve,sidheshnimetnregjistrategjendjescivile.
10. Prjashtohen nga pagimi i takss pr uljengritjen e avionve dhe qndrimin e
tyrenaeroport:
a)aviontqtransportojnndihmahumanitare,shtetroredheshoqritbamirse;
b) aviont q kryejn detyra teknike pr kalibrim pajisjesh lundruese, pr llogari t
DrejtorissAviacionitCivil,sidheaviontspitaloretkrkimshptimit;
c) aviont ushtarak, q nuk kryejn veprime tregtare (transport udhtarsh e ngarkim
shkarkimmallrash);
) aviont ushtarak, q vijn n Shqipri, n kuadr t drgimit t ndihmave humanitare
falasprvendinton;
d) aviont, q vijn pr t marr ose pr t sjell delegacione t larta shtetrore, t
kryesuarangaPresidentiiRepubliks,KryetariiKuvendit,Kryeministriosedelegacionet
lartaushtarake.
11.Prjashtohen nga pagimi i taksave t mbikalimeve ajrore n territorin e Republiks s
Shqiprisaviontushtarak.
PerjashtimetsipasLigjitPrakcizat
1.Organettatimorelejojntransanksionepapagimineakcizs,kurprovohetse:
a)mallrateakcizseksportohen;
b)mallrateakcizsjanvendosurnnregjiminepezullimitdoganor;
c)mallrateakcizsimportohenngaprfaqsitdiplomatike,takredituaranRepublikn
eShqipris;
) mallrat e akcizs importohen nga organizatat ndrkombtare, n kuadr t
marrveshjeve t ratifikuara n Kuvendin e Shqipris, n t cilat parashikohet
shprehimishtprjashtimingapagimiiakcizs;
d)mallrateakcizsjanvendosurnnregjiminepezullimittatimor.
2.Organettatimorebjnrimbursimineakcizsspaguar,kurprovohetse:
a) mallrateakcizsjansubjektinjprocesitmiratuar;
b) mallrateakcizseksportohen.
Ketoishinlehtesirattatimoretesistemitperperiudhen19932003.

44

44
KAPITULLIII

ADMINISTRIMIFISKALDHEPUBLIK

1. TVSHJA,SHKALLZIMETDHEZGJERIMIIBAZSSSAJ
Eshte rregull universal, qe te ardhurat nga TVSHja te varen nga baza e taksueshme dhe
shkallaetaksimittesaj.Bazaetaksueshme,eshtetashmeepercaktuarngatipiisistemitte
TVSHs s aplikuar qe nga 1996. Keto elemente jane percaktuar dhe ne ligj, i cili ka te
percaktuar dhe shkallen tatimore prej 20%, mbi shumicen derrmuese te mallrave dhe
sherbimeve,mefarepakperjashtime.
Studimeteshumtanevendetperrethemegjerekanetreguarseaplikimiivetemnjeshkalle
tatimore,mesampakperjashtimetatimoredhemenjebazesamtegjeretatimpaguesish
eshtemifavorshemsesaaplikimiidisashkallevetatimoredhememshumeperjashtime.
Aplikimiidisashkallevetatimore,ishprehurndryshesidiferencemidisshkallesmetelarte
me shkallen me te ulet, ka treguar se mund te kete nje efekt negativ ne realizimin e te
ardhurave nepermjet zvogelimit te bazes se tatueshme. Rastet e perjashtimeve kane
gjithashtunjeefektnegativnegjeresineebazessetatueshme.Pasiaitatimqeperjashtohet,
doteduhetterikuperohetnenjegruptjeteraktiviteteshpertearriturrealizimineduhurte
teardhurave.
M poshte, nisur nga ideja e bazes ku shtrihet TVSH dua te permend grupet qe perbejne
teorikishtketebaze.Neketogrupeperfshihen:
- gjithemallratdhesherbimet(M+SH);
- mallradhesherbimetecaktuara(M+SHC);
- vetemmallra(M);
- mallrakonsumidhemakineriepaisje(M+MK);
- mallrakonsumi,sherbimetecaktuaradhemakineriepaisje(M+SHC+MK)
Dy te tretat e vendeve qe aplikojne sistemin e TVSHse ne bote kane nje baze te gjere
taksimi,qedotethoteseperfshingrupineparedhetedyte. Nderkohendryshimetebazes
se taksimit nga nje vend ne tjetrin vijne me shume persa i perket zones se mbulimit te
sherbimeve. Ato vende qe praktikojne perjashtimin e sherbimeve nga baza e tatueshme
kaneverejturnjeefektnegativperrealizimineteardhurave.
Rastengaligjishqiptardhepraktikaezbatimit
Ligji shqiptar i TVSHse eshte i bazuar mbi konsumin, mbeshtetur ne parimin e
destinacionit dhe zbatohet nepermjet menyres se faturave te shitjeve me TVSH. Kjo do te
thoteqebazaetatueshmekonsistonneshitjenperfundimtaretemallravedhesherbimeve.
Meposhteunepojapdisarastekycetevleresimittepritshemperrealizimineteardhurave
ngaTVSHjadhepikakumundtefokusohemiperteanalizuar.

45

45
Rasti 1. PBB me cmimet aktuale eshte pika e nisjes se procedures se vleresimit. Kjo do te
thote se vlera e PBBse, e cila eshte e percaktuar si shume e vleres se shtuar ne te gjithe
sektoret e ekonomise, perfshin gjithe tatimet indirekte minus subvencionet. Por, ketu nuk
perfshihet vlera e shtuar nga ekonomia informale, megjithese sistemi i TVSHse tenton ne
rastfunksioniminormaltetijnetkurrjeteinformalitetit.
Rasti 2. Dergesat e mallrave dhe sherbimet jashte kufijve jane te perjashtuar nga TVSHja,
meideneekonsumittetyrejashtevendit,nebazeteparimittedestinacionitperfundimtar.
Duke qene se mbi eksportet aplikohet nje shkalle TVSHje 0%, kjo do te thote se tatimi i
paguar,nefazaparaardhesetezinxhiritteprodhimiteshtezbritur.Nerastineeksportuesit,
TVSHjaepaguarneketofazarimbursohetprejshtetit.Kyveprimshmangpikerishtnjenga
rreziqeteTVSHse,ateqequhettatimikaskade,dukemosrriturbazenetatueshme.
Rasti3.Nisurngaparimiidestinacionit,TVSHjatatonkonsuminnevendinkuaikryhet.Kjo
do te thote se vlera e importeve dhe shpenzimeve te tjera qe i bashkangjiten gjate
qarkullimitmallitaposherbimitperkonsumperfundimtarshtohennevlerenetatueshme.
Rasti 4. Ne rastin e sistemit tone te TVSHse, investimet jane perjashtuar nga tatimi.
Megjithate,perjashtimetnuklejohennerastineperdorimevepersonaleefamiljare,dukeu
shtuarvleraetyrenebazenetatueshme.
Rasti 5. Disa sherbime si: sistemi bankar, sherbime financiare, banesat, si dhe sherbimet e
administratesdheOJFve,janeteperjashtuarangaTVSHja.Nesedimeapomarrimvlerene
sherbimeve ne total dhe zbresim pikerisht sherbimet qe jane te perjashtuara, ne mund te
bejmemodifikimetevleresimitperfundimtartevleresseshtuar.
Rasti 6. Kur kemi sektore te perjashtuar nga TVSHja, si me lart dhe me metoden e
diferences qe perdorim per te llogaritur TVSHne, atehere rrezikon te ndodhe fenomeni i
quajturtaksimikaskade,derisavleraeshitjevepernesektoretetatueshemmeTVSHnuk
mundtezbritetsinjeblerjeetatueshme.Neketerast,perketasektoreteperjashtuarkemi
konsumperfundimtar,pordhenjenderprerjetezinxhiritqarkulluesteTVSHse.
Rasti 7. Me qellimin per te ulur koston e mbledhjes se te ardhurave nga TVSHja, nga nje
numer i madh biznesesh te vogla, ligji i TVSHse ka vendosur nje kufi te qarkullimit nen te
cilin nuk paguhet TVSH (8 milion leke). Ne fakt, fale ketij kufiri shume aktivitete kane
arriturtejeneteperjashtuar,pordukeqenese nukkemite dhenapershitjetdhe blerjete
ketij sektori qe eshte i perjashtuar do te perdorim logjiken si ne rastin 5. per sektoret e
perjashtuar. Keshtu, shitjet perfundimtare te nje sektori te perjashtuar, minus blerjet prej
nje sektori ndermjetes qe tatohet me TVSH, jane te barabarta me vleren e shtuar te
sektoreveteperjashtuarminusshitjetendermjetmenesektoretqetatohen.
Rasti 8. Nisur nga parimi i destinacionit perfundimtar, ne duhet te shtojme ne bazen e
tatueshme dhe shpenzimet e jorezidenteve brenda vendit dhe te zbresim shpenzimet e
rezidentevejashtetij.
Megjithese rastet e mesiperme trajtojne pika ku duhen studiuar nga propozuesit e
shkallezimit te TVSHse, nisur nga rritja e deficitit tregtar, qe tregon per nje rritje te
konsumitpersonaldheshpenzimeveqeveritare,nevetevetedotethoteseeshtenjerritjee
bazesseTVSHse.Por,sa?Si?Kush?Dhemeefektenebuxhet?
Letemathotekushedi.

46

46
Fakterrethasajcfarepodiskutojme
Analizen e efektit te nivelit te shkalles tatimore dhe gjeresise se bazes se tatueshme ne
mbledhjeneteardhuraveeshikojmedhenetabelenemeposhtme.
Nese krahasojme me kujdes midis vendeve me nje shkalle TVSHje dhe atyre me disa
shkalle, verehet nje lidhje e ngushte dhe efektive midis shkalles tatimore dhe te ardhurave
tetatueshme.Konkluzioninnxirrenivetedukekrahasuarshifratqenukduankomentenga
asnje.
TVSH si Shkalla standarte Baza e Shkall t tjera
% e PBB e TVSH-s (%) tatueshme* t TVSH-s (%)
Argjentina 0.8 16 M+SHC 25
Austria 6.1 20 M+SH 10, 32
Belgjika 7.2 19 M+SH 16, 17, 25, 33
Britani e Madhe 6 15 M+SH nj shkall
Bolivia 2.6 10 M+SH nj shkall
Danimarka 9.5 22 M+SH nj shkall
Finalanda 8.4 19.1 M+SHC+MK nj shkall
Franca 11.9 18.6 M+SH 2.1, 4, 5.5, 22
Greqi 8.9 18 M+SH 3, 8, 36
Gjermania 3.8 14 M+SH 7
Haiti 1.8 10 M+SH+MK nj shkall
Holland 8 18.5 M+SH 6
Hungari 9.1 25 M+SH 15
Indonezi 4.5 10 M+SHC nj shkall
Irlande 8.5 21 M+SH 2.2, 3.3, 12.5
Itali 5.8 19 M+SH 38
Izrael 9.8 15 M+SH nj shkall
Kili 8.8 16 M+SH nj shkall
Kolumbia 6.1 10 M+SHC 4, 6, 15, 20, 35
Kore 3.3 10 M+SH nj shkall
Luksemburg 6.8 12 M+SH 3.6
Marok 5.2 9 M+SH 7, 12, 14, 19, 30
Meksike 3.4 15 M+SH 6, 20
Nikaragua 2.3 10 M+SHC 6, 25
Nigeri 4.5 25 M+SH 15, 35
Norvegji 9.4 20 M+SHC nj shkall
Panama 1.1 5 M+SH nj shkall
Peru 2 16 M+SH nj shkall
Portugali 6.6 17 M+SH 8, 30
Spanj 4.6 12 M+SH 6, 33
Suedi 7.5 25 M+SH nj shkall
Shqipri 8.1 20 M+SHC nj shkall
Taivan 2.6 5 M+SH nj shkall
Tunizi 2.8 17 M+SH 6, 29
Uruguaj 7 22 M+SH 12
Zelande e Re 6.7 12.5 M+SH nj shkall
Shteti

*shihshpjegimetmposht
Ngasashohimshkallaetatimiteshtemesatarisht14.5%,qeiperketnjekontributiteTVSH
se ne PBB rreth 5%. Nese llogarisim ne shtetet me disa shkallezime, per 1% rritje shkalle
tatimorekemi0.35%rritjekontributineteardhuratdhe0.37% rritjekontributineshtetet
menjeshkalleTVSHje.
Leteshohimtabelendheverejmeseproduktivitetiiteardhuravendryshonnganjerivend
ne tjetrin. Produktiviteti me i ulet i te ardhurave eshte ne Argjentine, (0.05%) ku shkalla
standarte e tatimit ishte 16%. Produktiviteti me i larte i te ardhurave eshte ne
Izrael(0.65%), ku shkalla e vetme e tatimit eshte 15%. Ndryshimet midis dy vendeve vijne

47

47
nga nje grup faktoresh si: administrate me profesionale dhe efektive, baze me e gjere
tatimpaguesishneIzraeletj.
Nembyllje,mundtethemsevendosjaeshkallevetatimoretendryshmesjellsirrjedhojenje
barrefiskalejotebarabartedhesikonkluzionnukkemidhekushtetebarabartabiznesi.
4Korrik2004

48

48
2. ADMINISTRATATATIMOREDHETATIMPAGUESITEVEGJL:KUSHTPROBLEMI?
Ka dy arsye pse duhen tatuar tatimpaguesit e vegjl (biznesi i vogl). S pari ata duhet t
rritinkontributinetyrentardhurattatimorederin10%15%dukelevizurnganiveliqe
mblidhetderimesot.Ndersasdyti,nsedotrritejniveliimbledhjesstardhuravenga
kygruptatimpaguesishkjodotishtenfunksiontrritjesekonomiketvendit.
Tatimpaguesitevegjl:Thjeshtsiantkuptuardhenzbatim
Perceptimi publik pr kt grup tatimpaguesish ka ndryshuar qe nga fillimi i viteve 90 e
deri me sot. Pas dekades se pare tranzicioniste, sektori i sherbimeve, tregtise dhe i
prodhimit filluantzgjerohen dhetprezantoninrealishtnjpjesenrritjetProdhimit
t Brendshem Bruto (PBB). Ky zgjerim ka perfshire brenda tij dhe nj pjese t
konsiderueshme t fuqise punetore dhe karakterizohet nga nj perdorim mjaft efektiv i
kapitalit t vendit. Ndersa rritja e aktivitetit dhe zgjerimi i tyre po shnderrohet ne nj
motorrekonomikefektiv,shumeanalistefiskalemendojnesebashkepunimiiadministrates
tatimoremektgruptatimpaguesishduhettketenjrritje. Qeveriakanevojeqetatimet
te realizohen pasi duhen kryer sherbimet publike qe ka planifikuar. Megjithate, tatimet jo
meshumeperfajtetyre,konsiderohenendeneopinioninpubliksiorgankonfiskimeshdhe
marrje tatimesh me force sesa si nje institucion ne sherbim te te mires se pergjithshme.
Atehere,natyrshemperqeverinenevojitetnjesistemfiskalqe temundtitatojeqytetarete
vetnisurnganjetiparkryesor:thjeshtesinenetekuptuardhenezbatim.Thjeshtesidherritje
tbashkepunimitmestyre.
Rritja e bashkepunimit pr administraten duhet t konsistoje n rritjen e sherbimeve qe
duhenbereprketatatimpaguesdhekjonukduhettzbatohetvetembrendakornizavet
administrates.Jo!Kohapotherretnktsherbimpjesemarrjeneagjentevefiskaleprivate,
edhe vetem thjesht si nje fillim tjeter n mbartjen e barres ne fushen e konsulences dhe
ndihmes, si pr plotesimin e dokumentacionit qe duhet t prezantoje do tatimpagues n
zyrateadministrates,poashtudhenedrejtimteedukimitfiskaltetyre.
E pra, atehere keta tatimpagues duhet t orientohen si perfitojne nga lehtesirat fiskale
ligjoredheminimizimineburokraciseadministrativejoligjore.
Cfarenukkuptohet,porqeduhetnenvizuareshtefaktiseadministratatatimorenukduhet
te perqendrohet vetem mbi disa tregues makro te biznesit te vogel, por nepermjet
infrastruktures se saj te pozicionohet ne ato kategori te biznesve ketij grupi qe kane dhe
sasinemetemadheteteardhurave,natyrishtpaharruartetjerat.Konkluzionetemianuk
jane te mbeshtetura vetem ne supozime te momentit, por nisen nga vrojtime mbi sjelljen
dheqendriminmidisadministratesdhetatimpaguesvetevegjel.

Tatimevizionarenshrbimttatimpaguesve
Eshteinteresantesegjithnjeemeshumeadministratatatimore perpiqettakryejepunene
saj duke punuar sipas linjes funksionale: regjistrim, pagese, vleresim, kontroll, apelim,
sanksioneedenime.
Eksperte per politikat fiskale ne administraten qendrore tatimore tashme po merren me
thjeshtimin e procedurave te metejshme per biznesin e vogel. Megjithate, viti fiskal 2005
mendohet se po shkon me ne fund drejt rruges me tipare te tilla. Megjithese teorikisht ne

49

49
shenjestren tatimore duhet te jene gjithe kategorite e bizneseve dhe grupet e
tatimpaguesve, ne praktike kjo nuk mund te gjeje dot zbatim te plote. Objektivi per tu
shenjestruar nga tatimoret duhet te jene rrjedha e qarkullimit te te ardhurave, qe
perfundojne ne biznesin e vogel. Por ato kane nje burim dhe ky gjendet te tatimpaguesit e
medhenj. Per kete grup tatimpaguesish po mendohet qe ngarkesa tatimore te jete nje
mantelsipasmasessecdonjerittipbiznesi.
Nen kushtet aktuale, rruga e ndjekur per sistemin e nje takse vendore, te perfituar nga
pushtetilokaldheaplikimiishkallezimeveteperqindjeveneraportmeaktivitetinduketsi
nje rruge qe tregon nje moment progresiviteti te shperndarjes se ngarkeses fiskale dhe te
njeunifikimitepraktikavenetrajtiminsametethjeshtuartatimorperta.
Megjithate, administrata tatimore duhet qe te rrise teknikat e kalkulimeve te te ardhurave
te gjeneruara nga biznesi i vogel dhe orientimin e tendencave drejt nje prezantimi dinjitoz
teketijgrupitatimpaguesish,vetemnepermjetkanalevetedokumentacionit.

50

50
3. MENAXHIMIIRISKUTNDOGANADHEMENDIMEPRPRMIRSIME
Menaxhimi i riskut ka t bj me vlersimin e riskut ndaj veprimeve q kontrollohen nga
doganatdheqbhetdukeanalizuartgjithfaktortqndikojnnrisk.
N kontekstin e doganave, menaxhimi i riskut sht nj mnyr moderne efektive dhe
eficientepunedhendihmonnmnyrtndjeshmeadministrimindoganorprt:
Menaxhuar funksionet operacionale te doganave, prfshir kontrollin e mallrave
dhenjerzve;
Menaxhiminefunksionevejooperacionale,sip.sh.shrbimeteteknologjis;
Shprndarjenenivelittduhurtburimevenzonatmeriskmtlart;
Realiziminenjpunemtmirmempakosemetnjejtatburime.
Duke u bazuar ne shembujt e mallrave te importit, faktort q mund t ndikojn n
mungesnekorrektessnedeklariminemallravejan:
llojiimallit
llojiipaketimit
vendiiorigjinsngavijnmallrat
vendikunbehetngarkesa
cdovendnprtcilinkakaluarmalli
furnizuesiimallrave
marrdhnietmidisblersitdheshitsit
shkallaedoganimitqingarkohetmallit
cmimiideklaruarkrahasuarmecmiminemallittnjjtosetprafrt
historikuitardhuravetmparshmetimportuesve
historikuiagjentittcdoganimit
marrjaeinformacionitndihmsngaburimettjerajasht
marrjaeinformacionitndihmsngaburimetvendittimportit
Pasi jan prcaktuar faktort q duhet t mbahen parasysh, ju bashkangjitet pesha e
mallravedheprllogaritetrrezikuindonjgabimi.Dukekrahasuarrrezikuntvlersuart
ngarkess me ngarkesat te tjera, ngarkesws me rrezik m t lart i kushtohet m shum
vmendje. Shum ngarkesa me risk t ult mund t cdoganohen pa br nj kontroll t
detajuar.Njekontrolliherpashershmprngarkesatmerreziktultmundtbhetkoh
paskohe.

Menaxhimi i riskut gjithashtu do t aplikohet pr sigurin q krkohet pr t mbuluar

humbjetemundshmettardhuravep.sh.,primetosesigurimetprtmbuluarrrezikune
mallit gjat magazinimit ose gjat kontrollit tranzit. Niveli i sigurimit duhet t lidhet me

51

51
riskun aktual q i ngarkohet mundsis s humbjes n cdo koh dhe jo ngarkess totale t
mallitnmagazin,osengarkesssmallitntranzitncdokoh.
Menaxhimi i riskut bn t mundur q t perdoren burime t pakta pr t kontrolluar
ngarkesn me rreziqe m t mdha dhe pr rrjedhim puna e doganave sht m efektive
ngapikpamjaekostos.
Mendimeprprmirsiminedoganave
Duhet t pranojme q sistemi modern i doganave n Shqipri sht i ri dhe akoma n
zhvillim. Nga kjo pikpamje ngritja e sistemit t sotm nga niveli primitiv dhe pr nj
periudh relative t shkurtr koh sht nj merit e qeveris. Ndihma e qensishme e BE
dhe FMN n kt fush ka qen e dobishme dhe duhet t vazhdoj t jet asistuese pr ta
mbajturketprpjekjenlartsineduhur.
Pr t realizuar synimet pr inkurajimin e investimeve dhe t eksporteve, autoritetet
doganore duhet t pranojn nevojn emergjente pr refoma par nga kndvshtrimi i
investitorvedhetprshpejtojnzbatiminetyrennivelinoperacional.
Per doganat shqiptare del detyre rishikimi i procedurave te importit dhe eksportit tranzit
me tendence thjeshtimin e krkesave t dokumentacioneve pr prshpejtimin e procesit
dheuljenekostosssektoritprivat.
Persa i prket procedurave te eksportit, autoritetet doganore duhet t marre masa q ti
japprparsidoganimittmallravepreksportdhetmosekufizojktprocedurpr
njpjestvecanttkohs.
Njelehtesimteprocesittedoganimitdoteishtezbatimipraktikiidesesefutjessemetods
se menaxhimit t riskut pr t kontrolluar doganat bazuar n praktikat m t mira
ndrkombtare sipas parimeve dhe tipareve kryesore t ksaj metode. Me realizimin e nj
sistemi te till, atehere puna mund t prqndrohet m e detajuar n doganimet e
kategoristrriskuttlartdukeulurnmasetndjeshmevonesatprimportetdhedo
t rris eficencen pr administrimin cilesor te burimeve njerezore n dogana. Metoda e
menaxhimit t riskut do t krkoj prpjekje m rigoroze t kontrollit pas cdoganimit me
staf t przgjedhuar dhe t trajnuar. Prpunimi i parametrave pr kt qllim, do t
permiresonte dhe efektivizonte zbatimin e ASYCUDA (Sistemi i Automatizuar pr
MenaxhiminetDhnaveDoganore),njsistemikompjuterizuariprpunuarngaUNCTAD.
Futja e Sistemit t Menaxhimit t Riskut do t bj t mundur thjeshtimin e procesit t
tranzitit.Njmetodetilldotmundtzvendsojpraktiknaktualetprllogaritjest
detyrimitprpagesatprmallratmekontrolleperiodikedukendikuarnefunksiontrritjes
ttardhurave.
Ngaautoritetetdoganoremundteprcaktohenrregullatqartadhekritereprvlersimin
emimittefaturavemetendenceminimiziminearbitraritetitdhegjykimevetanshmen
marrjenevendimit.
Agjenti i cdoganimit duhet q gjithmon t dorzoj faturn q ju jepet atyre nga
importuesit edhe nese fatura shnon nj cmim m t ult se cmimi i referencs. Sipas
rregullave t OBTse, doganat duhet ta bjn praktik standarte pranimin e cmimit t
faturs prpara se t prdorin pr referenc cmimin e mallrave t njjta ose cmimin e
prshtatur t mallrave t ngjashme. Cmimet referenc nuk duhet t prdoren si cmime
minimale.Cmimetereferencsduhetteprditsohenrregullisht.Cmimete faturaveduhet

52

52
tdeklarohengjithmonsepsebesueshmriaecmimevetdeklaruarashtnjtreguesn
prpilimin e informacionit t nevojshm pr t menaxhuar riskun. Cmimet e deklaruara
mund t mos jen gjithmon t pranueshme, por doganieret duhet t ken detyra t qarta
prbesiminevlersueshmrise,dukekrkuarkurshtenevojshmeinformacionshtesn
prputhjemerregullateOBTse,sidhedukeprdorurmetodaalternativetvlersimit.
Nisur nga niveli i paknaqsis s prgjithshme lidhur me vlersimin aktual t dogans,
qeveria aktualisht po punon pr t siguruar shrbimin e kompanive ndrkombtare t
inspektimit. Nj sr vendesh n zhvillim po prdorin shrbimet e ktyre kompanive pr
klasifikimin, vlersimin, prllogaritjen e doganave pr importet t cilat shoqrohen me
kostodheprfitime.
Koht e fundit nj numr vendesh kan filluar t shqyrtojne mundsin e prdorimit t
kompanive ndkombtare t inspektimit n vendet importuese. Kjo metod pretendon t
ulkostonevalutsprvendetimportuesedhetlehtsojtransferimineteknologjispr
administrimin e doganave sepse kompania punon dhe ndrkoh treinon punonjsit e
doganavenvendetimportuese.

53

53
4. SI T FORCOJM SISTEMIN E SIGURIMEVE SHOQRORE SIPAS KARAKTERISTIKAVE SHQIPTARE?
DISASUGJERIMENGAPRVOJAAMERIKANE

Sistemiisigurimeveshoqeroreamerikaneeshtezhvilluargradualishtperdekadameradhe.
Megjithese politika u perzie neper kembet e sistemit ne kohen e reformimeve dhe u
harxhuan mjaft para per programe me radhe qe hartoheshin dhe nuk dilnin me suksesin e
pritur,sisteminukpatikonseguencaserioze.Kjondodhipasi
futjaetipevetendryshemteperfitimevedhepercaktimiipagesessetyreumbeshtetenfort
nesituatenekonomikeaktualeteSHBA.
Kur Ligji i Sigurimeve Shoqerore u miratua per here te pare ne vitin 1935 ai parashikonte
perfitimeperpunonjesitnepensionvetempervetenetyre.Nderkohemembi8ndryshimet
qe kaloi ligji neper vite te ndryshme, transformimi i perfitimeve arriti nga $22.60 ne $745
nevitetefundit.
Eshte e qarte qe sistemi i zhvilluar i sigurimeve shoqerore i Shteteve te Bashkuara ka
pesuartransformimepernjeperiudhetemadhekohe.
Nderkohe nese flasim per nje sistem te qendrueshem me skema funksionale mbrojtjeje te
sigurimeveshoqerorepervendintone,meperparaduhennjohurkarakteristikatshqiptare.
Politikeberesit duhet ta ngulitin ne mendje qe Shqiperia ne fushen e sigurimeve shoqerore
eshtedukemesuardhenukduhetmenduarsereformimiisigurimeveshoqerorenukdote
ndertohet nxitimthi. Por, nuk do te ishte e cuditshme nese do te pershtatnim praktika te
suksesshmesiajoeShteteveteBashkuara

Zgjerimidheprmirsimiindihmssocialedheprogrameveprrritjenekonomike
Ne SHBA ndihma shoqerore eshte nje nder programet e mbrojtjes shoqerore me te
fuqishem ne vend. Perfituesit e ketij programi jane te shumte dhe pagesat per ta jane
gjigande. Megjithese disa nga perfitimet gjate viteve edhe jane hequr per te balancuar
deficitetbuxhetore,nepergjithesimadhesiadheqellimiiprogrameveeshteruajtur.
Po te marrim nje shembull atehere shikojme se ne 95 pagesat per perfitimet ishin $372
miliard, kuptojme se programet ne kete shtet te stermadh mbulojne nje numer te gjere
perfituesishdhejaneteshtrenjtanevlerenqembulojne.
Ne Shqiperi, ndihma shoqerore eshte jo vetem nje pjese e rendesishme e programeve per
mbrojtje shoqerore, por gjithashtu eshte dhe nje instrument i politikave qeveritare per te
ndihmuarnjerezittekalojneveshtiresiteejetessetyreteperditshme.
Megjithate, nisur nga rasye te ndryshme zgjerimi dhe rritja e nivelit te ndihmes shoqerore
jane te kufizuara. Ne kuptim te kuadrit te pergjithshem, politikat, mjetet e perdorura dhe
programetezbatuarakanetingelluartenjerezitnenevojesijoteplotadhepapermbushura
sic jane prezantuar. Shume njerez te shtresave te varfra kane mbetur jashte ketyre
programeve.Edheataqekaneperfituarngaketondihmaniveli ipermbushjessenevojave
ka qene i ulet. Nisur nga konstatimet e derisotshme eshte e nevojshme menjehere te
permiresohetprogramiperndihmenshoqerore.

54

54
Se pari, shtrirja e programit per ndihme shoqerore duhet te shkoje gjithnje e me thelle
neper zonat e vendit. Megjithese, keto programe bazohen mbi nevojat me te ngutshme te
njerezve qeveria nepermjet rritjes se kapacitetit fiskal duhet te rrite rolin e saj ne keto
programe, pasi ndihma e derisotshme e siguruar nga burime te ndryshme ka qene e
papershtatshme.
Sedyti,bazaeprogramevetendihmesshoqeroreduhettezhvendosetngabiznesetdheOJF
te te shoqeria. Po te nisemi nga pervoja amerikane mund te verejme se programet e
ndihmes shoqerore jane me baze te gjere. Programe te tilla si: ndihme per nxjerrje ne
asisitence, ndihme per familjet me shume femije, per mungese ushqimesh, ndihme per
energjine te familjet e varfera dhe ndihma te tjera ne fushen shendetesore jane te
financuarangabuxhetikombetareapoaishteteror.
Firmatjanetetaksuaraperdisaprograme,pornukdetyrohenteofrojneprogramendihme
shoqerore per punonjesit e tyre. Ndaj dhe lenia e pergjegjesise se ketyre programeve ne
niveleshoqerishnukdoteketerealiziminesuksesshemteasajcfareprogramohet.Firmat
dhe individet paguajne taksa per te mbeshtetur programet qeveritare. Kjo eshte per ta
funksioni themelor per mbrojtjen sociale duke perhapur riskun e nje programi ne te gjithe
firmatdheindividet.
Se treti, ne vendin tone mund te reklamohen me shume me teper gjalleri programe per
punesimin, qofte dhe programe jo te bujshme. Pasi eshte nje pervoje mbareboterore qe na
tregon se programet e ndihmave shoqerore dhe asistenciale ne thelb nxitin dembelizmin
dhemungesenedeshirespertepunuar.Prandajdhelidhjaengushteeofertaveprejzyrave
te punes, me kerkesat per njerez qe duhet et zbatojne programet e pushtetit lokal dhe
qendror duhet te behet nje program qe te jape frytet e para dhe te mos ngelet ne leter. Ne
kete menyre dhe keta njerez qe kane qene te menjanuar behen pjese aktive dhe e gjalle e
rritjesekonomikedheprodhimitkombetar.
Sekaterti,eshteerendesishmetevazhdohetrritjaekualifikimittenjerezvenevojtaredhete
pambrojturdukeiberepjeseteintegruaranesipermarrjetshqiptaredukepergatiturnjerez
tetilleqeperballojnesifatekohesdheteardhmes.
InkurajimiizhvillimittSigurimeveShoqrorePrivate
Sigurimet shoqerore private jane nje fushe tjeter e rendesishme e sistemit te mbrojtjes
shoqerore. Egzistenca e tij eshte e nevojshme per te plotesuar sistemin e sigurimeve
shoqerore publike. Ne shtete te perparuara, si SHBA sektori privat financon nje pjese te
konsiderueshme te programeve te sigurimeve shoqerore. Pagesat e bera nga ky sektor
privatfinancojnedemtimetnepune,pensionet,ndihmashoqeroredheshpeshperdorenper
te blere ndihme mjekesore, sherbime arsimore apo kujdesje ambulatore. Ne kete menyre,
sigurimet shoqerore shteterore me ato private plotesojne njeratjetren. Sa me shume qe
zhvillohet sektori privat i sigurimeve aq me pak boshlleqe mbeten pa u plotesuar njerezve
nga perfitimet sociale. Nisur nga perqindja qe zene sigurimet private ne SHBA si pjese e
PBBse ato kane marre nje rritje te madhe. Ndersa ne vitet 70 ato zinin 8% te PBBse, ne
vitetefunditperzindjaqezenekaarriturne14%.Nuklevendperasnjedyshimopinionise
sigurimetshoqeroreprivatekaneluajturnjerolkryesornesisteminembrojtjesshoqerore
neSHBA.
Ne Shqiperi, ky sistem akoma nuk ka gjetur perhapje. Megjithate, financimi i ketyre
programeve nga sektori privat dhe zhvillimi i sistemit te sigurimeve shoqerore private

55

55
eshte padyshim nje politike afatshkurter e qeverise. Shqiperia ka kapitale potenciale mjaft
tunduese per te zhvilluar kete sektor dhe madje per ta bere me sukses qe ne fillim. Le te
marrimsiguriminejetes.Nevitetepara,persigurimtejetesasqebehejfjale.Tashmeaika
filluar te perhapet dhe me nje popullsi e cila rritet me ritme te shpejta dhe duke marre
parasyshdhetregunmbareshqiptarnerajonmeteardhuraperfrymenerritjedotethosha
seeshtenjetregmjaftpremtuesperfitimetekenaqshme.
Methelliminereformavedheprivatizimineekonomise,besimiinjerezvenegarancineper
siguringashtetibie.Deshiraetyrepertembrojturvetvetenbehetnjealternativeqesavjen
e rritet. Ne kete ambjent te krijuar nevoja per sigurime jete behet nje kerkese e
pakthyeshme.
Me hapjen e shoqerive te sigurimit per automjetet ka filluar nje konkurence dhe oreks per
rritje te tregut qe padyshim do te jete kerkese e natyrshme e ketyre kompanive shtrirja
drejttreguttesigurimeveprivateshoqerore.
Roli i qeverise do te ishte krijimi i infrastruktures ligjore dhe klimes politike te favorshme
nendihmetehapjesdheshtrirjessetreguttesigurimeveshoqeroreprivate.
Nga ana tjeter ajo te vazhdoje si ka filluar ne krijimin e institucioneve monitoruese dhe
menaxhuese me qellim garantimin e harmonizimit te treggjeve dhe ne sherbimte qellimit
kryesor,garantimittesherbimevetecilesiseselartedhetesigurtapernjerezit.
Krijimiinjsistemimbrojtjeshoqrore
Skemaembrojtjesshoqeroreperfshinshumatemedhafinanciaredhekashumepamundesi
tezbatoheteplotevetemngashteti.Madjedheshtetimeipasurnebote,SHBAnukmundta
mbarteivetembarrenfiskaleteskemavetembrojtjesshoqerore.
Nisur nga kjo veshtiresi qeveria e ketij vendi por dhe qeveri te vendeve te tjera te
perparuarajanemunduartashtrijneskemenedhembisektorinprivatdukeeinkurajuarte
jete pjese e skemes. Perhapja e sisitemit te sigurimeve shoqerore edhe mbi sektorin privat
benriskunmetevogeldheshperndanbarrenerendefiskale.
Megjithate, qeveria ka mbajtur disa pjese te sistemit te pacenuara, pasi kane te bejne me
politikat me te ngushta qeveritare. Ne SHBA, programet e sigurimeve shoqerore per
punonjesit e moshuar dhe sigurimi per paaftesite ne pune jane pergjegjesi e qeverise
federale. Sigurimi i shendetit dhe per papunesine jane ndare midis qeverise federale dhe
asaj lokale. Pjese te tjera te skemes se sigurimeve jane nxitur nepermjet infrastruktures
ligjore te shtrihen si politika te bizneseve private dhe te mbajne barren e tyre ne keta
sektore. Shtrirja e mbrojtjes shoqerore mbi disa pergjegjes ka sjelle plotesimin me mire te
nevojavetelokalitetevedhenjerezvenenevoje,pasiekanegjeturvetenmetembuluarme
sherbimecilesoredhemecmimetekenaqshmeperfinancatetyre.
EdheShqiperiasinjevendmesistemtecentralizuartesigurimeveshoqeroreduhettebeje
hapat finale nenxitjen e tregutprivatdukeberepjeseteskemessesigurimeveatasektore
qeskemaevendeveteperparuarizbatojneprejshumevitesh.
Megjithate, perhapja e skemes se sigurimeve ne vendin tone duhet te ndjeke nevojat e
identifikuara sipas zonave dhe vecantite gjeografike, ekonomike dhe demografike te tyre.
Nga ana tjeter kjo skeme duhet ti jape prioritet sektorit privat apo dhe pushtetit lokal per

56

56
ato sherbime te cilat nuk prekin integritetin e skemes si e tere dhe qe qeveria nuk i ka
permbushurderimesotsipasprogrameveqekabere.

Prcaktimiiprfitimeveprejsigurimeveshoqrorenisurnganevojatbaz
Pagesatqesigurimetshoqeroreubejnenjerezveqejanepjeseembulimitteskemesduhet
te bazohen ne nevojat baze te te siguruarve. Keto nevoja baze duhet te perkufizohen ne
menyre te hollesishme. Ato nuk duhet te perfshijne vetem nevojat biologjike, por dhe ato
sociale, kulturale dhe fetare. Megjithate, ato variojne nga nje zone ne tjetren, ne varesi te
faktoreve te ndryshem ekonomike dhe shoqerore. Nevojat baze te nje vendi, per tjetrin
mundtejenedickaepaarritshmepasinukekaatezhvillimekonomik.Ngaanafunksionale
ejeteses,nevojatbazetenjeritmundtejenedhepertjetrin.Pornesenevendinepareketo
nevoja jane te munguara ne vendin tjeter keto gjera kane te bejne me nje regres te
politikave te vendit, pasi shihen si gjera baze tashme te disponueshme nga qeveri te
meparshme dhe te konsoliduara si nevoja baze jetike. Kuptohet qe ky kendveshtrim eshte
metepershoqeror.
P.sh.nesenevendintonenjenjerijetonneqytet,paspuneskanevojetedaleteshikojenje
shfaaje,kinemaapoveprimtaritjeter,ndrkoheqeketonezonatruralenukjanenjemenyre
jeteseetyre.Dukeqeneseketonevojabazenukjanenjesojateherekuptohetqedheskemat
ezbatuaraperperfitimengasigurimetshoqerorenukdotejenenjesoj.
Nga ana tjeter perfitimet nga sigurimet shoqerore duhet te jene te lidhura shume ngushte
me nivelin e zhvillimit ekonomik. Nese perfitimet prej skemes se sigurimeve do te jene te
ulta atehere njerezit nuk do te mbajne mendjen te varen vetem nga perfitimet qe jep kjo
skeme, por do te shtyhen te kerkojne pune dhe perfitime me te medha nga skema te tjera
perteberenjejeteteshndetshme.Neseperfitimetdotejene telartaateherekjodotebeje
qedeshiraenjerezvepertepunuardotezbehet.Kjodukurindodhnevendetendryshmete
EuropesaponeKanada,kuperfitimetprejskemessesigurimevejanetemjaftueshmeperte
berenjejetetekenaqshmeepapretendimetemedha.
Nisurngakjo,duhettemesojmeqevendosjaenivelitteperfitimeveneteardhmentejetei
perputhurmiremenivelinezhvillimittevendit,pasiperpjekjapertaulurketeniveleshtee
pamundurngamomentiqeaitashmeeshtevendosur.

57

57
5. REGJIMITATIMORDHEADMINISTRATATATIMORE
Nderveprimi midis tatimit fitimit te thjeshtuar mbi fitimin (T.TH.F), tatimit mbi vleren e
shtuar (TVSH) dhe tatimit mbi fitimin (TF) i jep nje fushe veprimi te madhe evazionit
tatimor. Eshte e nevojshme te unifikohet sistemi tatimor sa me shpejt se te jete e mundur
dukeaplikuarnjeregjimtatimortebazuarneTFdheTVSHpergjitheshoqeritembikufirin
minimumteqarkullimit.
Sipermarresit e vegjel, te cilet perfaqesojne pjesen derrmuese te sipermarrjeve duhet te
trajtohenmenjeregjimtatimortethjeshte,siaiibazuarmbitaksiminexhirosnetotalose
njeshkalletatimoreepercaktuarmbixhironsiceshteperTVB dheTFTH.Sitreguesipare,
do te ishte me efektive nese kufiri duhet te vendoset midis 23 milion lek/vit (16.500
24.750), qe eshte ekuivalenti i xhiros se sipermarrjeve te vogla me 14 punonjes dhe ku
punaeshtehyrjakryesoreperbiznesin.
ZgjerimiprogresiviregjimitteTVSHdheTFpergjitheshoqeritemembi23milionlekkufi
xhirojenevitduhetteparashikohetmenjezvogelimprogresiv teshkallesseTF,gjithashtu
dhe me ndonje ulje te drejteperdrejte te % dhe/ose te futjes se zbritjeve te takses dhe
lejimeve.
Qeveria duhet te futet ne konsultime me perfaqesuesit e biznesit privat, vecanerisht me
sipermarresitevegjeldheteperpiqettelidheuljeneshkallesseTFmeobjektivinerritjene
derdhjevevullnetarengasektoriprivatdukeperfshireTFdheTVSH.
Nje ulje e drejtperdrejte e perqindjes se TF e krahasuar me kombinimin e matjeve te
ndryshme ka avantazhin e dergimit te sinjaleve te qarta per sektoin privat se kjo eshte e
lehtepertubere.
Hyrja e TVSH per gjithe shoqerite mund te kete efekte te dukshme, te tilla si rritje e
pergjithshme e cmimeve. Per kete arsye, ndryshimet e propozuara per regjimin tatimor
duhet te zbatohen gradualisht nese duam qe te jene efektive. Mbi te gjitha, qe kur te
ardhurat tatimore qe mblidhen nga TVB dhe TFTH jane nje pjese kyce e financimit te
qeverisjes lokale, cdo humbje e te ardhurave duhet te kompensohet nga burime te tjera.
Nivelemetelartatebashkepunimitatimorduhettejeneobjektivapertuarritur.
Eshte e nevojshme te monitorohen ne nje forme eksperimentale ndryshimet qe peson
regjimi tatimor, ndoshta duke perdorur nje sektor ekonomik studimor qe synojme, ne
menyre qe te sigurojme mbeshtetje prej sektorit privat dhe nje vleresim te efektit mbi
cmimetekonsumit.Sektoriindertimevemundtejetenjepikenisjeemire.Qellimiduhette
jete qe gradualisht te futet sistemi tatimor i unifikuar ne gjithe sektoret e tjere te
ekonomise.
Krijimiinje strukturete profilevestandartepertatimpaguesiteshoqerive,bazuar mbi nje
numerfaktoreshtekufizuardukedhenetreguesteelementevebazeqepercaktojnebazene
tatueshme (nga xhirua dhe kategoria e shoqerise, sektori, vendndodhja etj.) mund te
ndihmoje administraten tatimore per te patur objektiva me te mira per mbledhjen e te
ardhurave dhe kontrollin e aktiviteteve duke u perqendruar ne shoqerite qe paraqesin
kundershtime per tatimet qe nuk jane ne linje me profilet standarte qe thame me lart.
StrukturaeprofilevestandarteduhettezvogelojeasimetrineeinformacionitmidisDPTdhe
degevetetatimevedhenesemundtebehenpublike,mundteparaqeseshoqerimetregues
te parashikuar te detyrimeve qe duhet te kete per te paguar. Procesi i identifikimit te

58

58
profileve standarte per tatimpaguesit e shoqerive mund te ndertohet mbi modele qe
egzistojnenesektorinendertimitnebashkepunimmeSHNSH.
Me qellim stimulimin ne nje shkalle me te larte te bashkepunimit me tatimpaguesit, duhet
punuar ne rrugen e reklamimit te raporteve te mira qe jane krijuar me disa sektore te
biznesit. Perpjekje te tille duhet te egzistojne, p.sh. duke krijuar nje sistem periodik te
rimbursimitteTVSHse,mundesineekompensimittedetyrimevetepaguaratepermetipe
te tjere tatimesh qe tatimpaguesi duhet te paguaje duke perfshire TVSH dhe sigurimet
shoqeroredheshumelehtesiratetjeraperzbritjeelejime.
Duke u nisur nga evazioni tatimor i perhapur, futja e amnistise fiskale eshte e
diskutueshme. Nga njera ane, kjo amnisti duhet te sjelle te ardhura tatimore shtese, qe
duhetteperdorenpertekompensuarzbutjenepolitikavetatimore(p.shuljene%seTF).
Ngaanatjeter,hartimidhezbatimiisajthithnjemaseteamdheteburimeveadministrative
dhepervecsemundtejetepjeseenjestrategjietezgjeruar,ajoperfattekeqmundtekete
efektetesterzgjatura.
Eshteenevojshmetezhvillohetnjeinspektoriatefektiv,imbeshteturmeaftesipenalizuese
dukesynuarperlargiminngatreguteshoqeriveqejaneevazionistetepakorigjueshme.
Krijimi i nje linje telefonike te perhershme per raportimin prej sipermarresve dhe
konsumatoreve te shoqerive qe kryejne evazion mund te sherbeje per kufizimin e
konkurences se pandershme dhe izolimin e sipermarresve qe nuk ndjekin nje rruge te
ndershmeteberibiznesi.

Kontributetesigurimeveshoqerore
Sistemi i Kontributeve te sigurimeve shoqerore ne Shqiperi eshte i paqendrueshem. Nje
30%ipunetorevenesiprmarrjeteregjistruaravleresohette mungojenelistatetyredhe
si rrjedhoje nuk paguan kontribute. Edhe ata qe paguajne jane ne nivele minimale te
raportimit te pages dhe si rezultat kontributet e tyre jane ne nivele minimale, si per
kontributetedheperT.A.P.
Bazuar ne intervistat me biznesin, sipermarresit mbajne kete qendrim ne meyre qe te
ngelen konkurues ne treg, duke qene se dhe te tjeret keshtu veprojne. Nje tjeter asye
kryesore eshte se punonjesit kane pak besim ne aftesite e shtetit per tju dhene atyre nje
pensiondhekujdesinshendetesortenevojshemperta.
PervojaevendeveteOECDsugjeronqedomosdoshmeriameemadheeshtezvogelimii%te
kontributeve ne raport me nivelin e larte qe jane tani dhe ne te njeten kohe te kihet ne
qender te objektivave zgjerimi i bazes se kontribuesve nepermjet strategjive te asistuara
prejnderkombetareve.
Niveli i ulet i % se mbledhjes do te rritet vetem nese inspektoriati tatimor do te kete nje
nxitjepertabereketembinivelinetanishemqepozbatohetkjodetyre.
Ne te njejtin drejtim me rekomandimet e FMNse per kete pike, eshte e nevojshme te futet
nje kolone e trete e kontributeve (fonde private pensionesh) ne lidhje me parashikimin e
pensioneveneShqiperi.

59

59
Krahasimiivleresimitteaktiviteteveteregjistruarmetatimetembledhura
Synimieshtetepershkruhetnjeproceduretethjeshteqemundteperdoretgjeresishtduke
vleresuaraktivitetineregjistruarneorgenattatimore,iciliperbenvleresiminePBBse.
Meposhtejaneteprezantuaradyproceduravleresimi.
E para krahason te ardhurat aktuale nga tatim fitimi dhe tatimi i thjeshtuar mbi fitimin i
llogariturpersubjekteteregjistruara.
E dyta krahason TVSH e pritshme nga faturat e sipermarrjeve qe paguajne TVSH (bashke
meimportet)meTVSHaktuale.
Proceduraepar(1)
Vleraeshtuarneprodhiminkombetareshteebarabartemepagesatndajpunonjesve(paga,
shperblime dhe kontrbute te sigurimeve) + amortizimin e kapitaleve fikse + tatimet neto
dhesubvencionetmbiprodhimin+tepricatoperativeneto.
Proceduraedyt(2)
Vlera e shtuar nga bizneset e regjistruar ne TVSH ne vitin 2001 vleresohet te kete qene ne
84.6 miliard leke ( nga te cilat 59 miliard leke kane rezultuar nga sektore ku aktiviteti
informal ka qene prezent). Kjo perjashton vleren e shtuar te sektoreve jotregtare,
agrikulturen,peshkimindhesherbimetfinanciare.

60

60
6. ADMINISTRATAFISKALE:ANALIZPANDRPRERJEPUBLICITARE
Ne dytre vitet e shkuara, administrata tatimore ka ndermarre nje sere reformash
ambicioze, duke perfshire organizimin e punes nga funksionimi sipas tipit te tatimit (
TVSH,TF Akcize, Tatim mbi xhiron etj) ne organizimin mbi bazen funksionale (regjistrim
tatimpaguesish, vleresim i detyrimeve tatimore, mbledhje e tatimeve, kontroll, menaxhim
borxhesh tatimore) si dhe transferimi i pergjegjesise per mbledhjen e kontributeve te
sigurimeve shoqerore e shendetesore nga Institutet e Sigurimeve te Drejtoria e
Pergjithshme.
Aktualisht, administrate tatimore eshte ne nje moment kritik te zhvillimit te saj
institucional.Kyzhvillimikarrenjetetijqenefillimineviteve90dhesotneperballemime
njeadministrateqekasishtylleteorganizimittesajmodernizmintatimordheefektivizimin
efunksionevetesaj.
Kyimazhisajndodhetnemestenjeambjentiinformalteperhapursiepidemi,ndjekurnga
ekonomiaqeqarkulliminmelekenedoreekasisteminkryesorteqarkullimittesajsidhe
nga evazioniste te pakorigjueshem qe gjejne terren funksionimi ne nje mentalitet gati
mbarepopullorantitatime.
Ne keto rrethana kaq te disfavorshme, detyra e administrates tatimore eshte rritja e te
ardhurave te mbledhura per ti perafruar me performancen e treguesve te vendeve te
rajonit. Ne mblodhem vitin e kaluar gati 5 miliard US.Dollare me pak se Maqedonia, ne
raporterespektivetete ardhuravefiskalemePBBne.Kjodetyreerritjesdheefektivizimit
kuptohetqefillonmedoganatdheperfundonmeadministrimintatimortebrendshem.
farduhetprmirsuarprtardhmen?
Ne radhe te pare administrate tatimore ka nevoje per reformimin e statusit te saj. Duke u
bazuar mbi rritjen ekonomike te qendrueshme prej 6 perqind qe nga 2003, dyfishimi i te
ardhuravemesatareperfrymedhekonsolidimifiskalmundtethuashmebindjesekemite
bejme me nje performance positive qe ka sjelle tregues ne rritje te te ardhurave tatimore.
Nesenevitin1999kjoadministratembidhtevetem29miliardleketeardhuratatimore,ne
vitin2004ajoarrititembledhe66miliardleke,paperfshirekontributetesigurimeve.
Megjithate,kjoperformancenukeshtejustifikuarngatitullareteMinistrisesefinancaveme
perpjekjepertenxiturdhemotivuarketeadministrateqekambetureparagjykuar.Eshtei
natyrshemparagjykimipersakoheqeelementitabuzivdheshperdoruesmedetyrennuki
gjendetnjeemermenaxheriapodrejtuesiqeekaberemekatinemadh.Kyparagjykimka
mbeturinformalperderi sakritikohetnepergjithesidheperdhosetnjebreziterepioner
punonjesish. Nderkohe, menaxhimi ka mbetur ne nivele teorike prej Ministrise se
Financave. Ky dikaster nuk eshte i azhornuar me problemet e agjensive te cilat bien te
ardhurat ne buxhet e jo me te dije probleme me te hollesishme se kaq. Ky eshte aplikimi i
artittemenaxhimit.
Specifikateefektivizimittedrejtimitadministrativnevend
Por, megjithe permiresimet e zbatimit te funksioneve tatimore arsyet pse ka nje hendek
endetemadhkanetebejnemefaktetetillasi:
ka ende individe dhe biznese qe vazhdojne te punojne ne sektorin informal duke mos
ndikuarnerritjenenumritteindivideveqeduhettekontribuojnenetatime;

61

61
megjitheperpjekjetecaktuaraperformalizimineqarkullimitteparasenepermjetsistemit
banker,njepjeseemadheesajeshteneqarkullimtelireneduarteindivideve;
mungesa e deshires dhe vullnetit per te paguar tatimet qe i takojne cdo individi qe
detyrohet nga ligji, qe do te thote se kultura tatimore dhe edukata per te paguar eshte ne
kufijteekundershtimitmasiv.
Ketaqytetareduhentebehenpjeseeshtetitvetemdukedhenekontributinetyrefiskal.

SipasmisionevetendryshmenderkombetareneShqiperitashmeeshteinstaluarnjesistem
tatimor modern. Persa i perket politikave fiskale ne vendin tone nuk mund te thuhet se ka
diferenca te dukshme me orientimet dhe politikat e administrative tatimore te vendeve te
zhvilluara.Poashtudheshkallettatimorejanenekufijteepranueshemrajonale.Faktorper
tumarrenekonsideratengaautoritetetelartazyrtaretevenditngeletpermiresimimeteji
administrimittepunesdheorganizimimeefektiviburimevenjerezore.

Per te permiresuar efektivitetin e administrates tatimore dhe rritjen e bashkepunimit me

tatimpaguesit,nevojitetmenaxhimiiketijprocesiprejautoritetevetatimore.Kjodotebehet
dukendenjurmepranedhedukembikqyrurtreguesitemungesessebashkepunimit,duke
u shkuar ceshtjeve me tatimpaguesit deri ne nxitjen e tij per te vetedeklaruar, te paguaje
detyrimet qe nenshkruan dhe rruge te tjera me operative ne lufte ndaj shfaqjeve konkrete
teevazionit.
Nderkohe nevojitet nje sistem informatik ne ndihme te menaxhimit efektiv te
tatimpaguesve duke qene nje ndihme e madhe ne matjen e performances tatimore dhe
raportimin e saj dhe per perdorues te tjere qe kerkojne te njihen me treguesit e eksaj
performance. Pork y system nuk mund te jete nje pjese segmentare e vecuar e
administrates. Ne fakt, arritja dhe sfida e administrates shiqptare eshte pikerisht
informatizimidhevenianeeficienceetedhenavetesaj.Kjodoteminimizontemungesene
edukates se punes dhe mangesite ne shkallet menaxheriale te administrates. Nderkohe
abuzimimeinformacionindoteishteeleminuar.
Kjo ka te beje me mirekuptimin e punonjesve te informatikes per vleren e madhe qe ka
punaetyrenerealiziminedetyraveteperditshmeqekaadministratetatimore
Por, nderkohe momenti per revolucionarizim te punes se tyre te perditshme dhe qe nuk i
perket vetem administrates tatimore eshte alternative e dites. Nuk ka persosje te
administrimit te funksioneve, pa kaluar kete process secili ne veten e vet. Nderkohe, roli i
menaxhereve te mesem dhe te larte eshte kryesor dhe percaktues i drejtimit qe douhet te
marreprocesiimodernizimittemetejshemteadministratestatimore.
Shtator2005

62

62
7. PRMIRSIMI I SHKMBIMIT T INFORMACIONIT DHE PRVOJAVE ADMINISTRATIVOLIGJORE PR
QLLIMETTATIMORE
Nje nga objektivat e ardhshme per administraten tatimore eshte vendosja e standarteve te
marrjesseinformacionitbankar,direktapoindirekt,perqellimetatimore.Neketemenyre
autoritetettatimoremundteshkarkojnepergjegjesiteperrritjeneteardhuravetatimorene
angazhiminpernjeshkembimefektivteinformacionitmepartneretetyrebankare.
Masatprinkurajimineformimittstandarteve
Per arritjen e ketij objektivi, duhet filluar me identifikimin e nje numri masash, qe
inkurajojne levizjet ne drejtim te formimit te standarteve. Keto masa ne menyre te
permbledhurdoteishin:
Ndalimiillogariveanonime
Kerkese per institucionet financiare per te identifikuar dhe klasifikuar klientet e tyre te
zakoshemngaatarastesore,sidheperatapersona,teciletkanehapurllogarirrjedhesedhe
kryejnetransaksionenevazhdimesi.
Rishqyrtim i politikave dhe praktikave qe nuk lejojne autoritetet tatimore te kene
lirshmerihyrjeneinformacionetbankare,direktapoindirekt,perqellimeteshkembimitte
informacionitnerastetetillakuperfshihetmaredhenienderkombetare,tecilatjaneobjekt
perinvestigimineevadorevefiskale,dukeperfshiredherregullimetdhepershtatjeteligjit
dheaktevenenligjore.
Ndermarrjaeiniciativavetepershtatshmepertepaturlejehyrjeperverifikimineaftesise
tatimpaguesedheperqellimetetjeratatimoredukeperfshirendoshtadhenevojeneberjes
sendryshimevetenevojshmeligjore.
Permiresiminekapaciteteveadministrativedherritjeneaftesiseperpunuesetesistemitte
informacionit.
Hapja e diskutimit se si te zhvillohet vullnetarizmi sipas strategjise per pajtueshmeri me
fiskun, per te mundesuar dhe tatimpaguesit jovulnerabel te deklarojne te ardhurat qe ata
kane fshehur ne te kaluaren duke perfituar nga statusi i bankave ne ruajtjen e sekreteve
bankareperklientet(projektamnistite).
Inkurajimi per te permiresuar proceduren e lejehyrjes ne informacionet bankare per cdo
qellimteadministratestatimore.
Vende te zhvilluara dhe ne zhvillim, tashme i kane zbatuar nje sere kerkesash te tilla.
Keshtu, asnje vend antar i OECDse* nuk lejon hapjen e llogarive anonime. Kerkesat per
identifikimin e klienteve jane praktika te perhapura ne cdo vend dhe kerkohen ne menyre
strikte nga autoritetet dhe institutet financiare e bankare ne keto vende. Shembuj te tille
gjen ne vende si Austria, Republika eke dhe Hungaria, te cilet kane ndermarre disa masa
perndalimineperdorimittellogariveanonime.
Ndersanekerkesenperidentifikimineklientevenevendetendryshmemasatemarrajane
zbatuarneniveletendryshme,sipasperformancesqeveritareqekacdovendnepergjithesi
nezbatiminekerkesavereformuesedheintegruesemestandarteteuropiane.
Disa vende, ne pergjithesi aplikojne parimin e inkriminimit te dyfishte per te siguruar
ndihmenenevojshmenehetimetmbielementetdhegrupimetkriminaledukeperfshirene

63

63
kete kontekst dhe hetimet per krimet fiskale. Ky parim nuk eshte nje pengese per
shkembimin e informacionit, kur problematikat e krimeve fiskale jane te njejta ne
prezantimetdhekerkesatperinformaciontevendeveterajonit dhemegjere.Pordhenese
keto problematika do te ishin te ndryshme, atehere ky parim do te duhej te gjente menyra
te tjera te peraferta te shkembimit te informacionit duke gjetur zbatim ne nje baze me te
gjereinstitucionesh,qekaneobjektivevidentimindheluftenndajkriminalitetitfiskal.P.sh.
ka vende qe ne kuadrin e luftes per inkriminimin e dyfishte perfshijne dhe mashtrimet
fiskale. Megjithese, ky orientim nderhyn ne standartin e termit inkriminim i dyfishte,
gjithsesi qellimi i sherben objektivit kryesor, luftes ndaj personave qe kane nje skede
kriminalefiskaletedyshimte.Nenparimineinformacionitsipasspecialitetit,informacionii
siguruar mund te kerkohet te perdoret vetem per qellime te hetimit kriminal. Kjo ne fakt
ndikon ne nje perdorim joefektiv te tij nga vendi qe merr informacionin duke mos e
pershkallezuar shfrytezimin e informacionit nga gjithe infrastruktura e administrates. I
vetmi justifikim do te ishte ruajtja e sekretit per qellime te sigurise kombetare apo
hetimore...Megjithate, ky dikutim mbetet nje sfide e hapur gjithsesi, per vende si Shqiperia
dhevendetetjeranezhvillim.

Efektivizimi i shkmbimit t informacionit n kuadrin e Marrveshjeve pr

eleminiminetaksimevetdyfishta
E mira e shkembimit dhe shfrytezimit te gjithe informacionit, qe merr nje vend do te ishte
nese ai do te perdorej dhe nga administrata tatimore per te nxjerre ekstraktin fiskal, qe
individiiinkriminuarapomashtruesifiskalidetyrohetbuxhetitpertepastruarskedenetij
fiskale.Kjosherbendheperinstitucionetetjerateinteresuar,siproveeqarteenjeveprimi
kriminal,mepasojandajbuxhetitteshtetitevazioninfiskal.Neketedrejtimkyveprimdote
ishte ne ndihme te efektivizimit te metesjshem edhe te paketes ligjore antimafia, te
miratuarparadisamuajshneparlamentintone.
Informacioni nga vendet e tjera ne drejtim dhe ne interes te buxhetit te shtetit do te
sherbentenefavorte:
shfrytezimit te informacionit bankar, sipas hapesirave qe lejojne legjislacionet respektive
te ketyre vendeve. Ne kete kuader Marreveshjet e eleminimit te taksimit te dyfishte,
permbajne pika e vecanta per shkembimin e informacionit. Por, deri me sot praktikimi i
shkembimit te informacionit ka qene i paperfillshem. Kjo eshte nje fakt i qenesishem,
sidomos persa i perket mureve te informacionit ne kete kauder qe kemi me vendet fqinje.
Ka nje hendek te madh informacioni, jo vetem bankar por dhe fiskal per administratat
fiskale midis vendit tone dhe vendeve te tjera te rajonit dhe me gjere. Marreveshjet e ketij
llojijanedetyreeinstancave metelartateinstitucioneveqeveritarepertekerkuarvenien
ne jete te ketyre pikave te marrveshjeve. Ne keto marreveshje, te ndertuara sipas modelit
standart te OECDse sanksionohen detyrimet e organeve tatimore te vendeve qe lidhin
marreveshjen, pr t shkmbyer informacione t nevojshme pr zbatimin e dispozitave t
marrveshjes.Nshummarrveshjepaltbiendakorttshkmbejninformacioneedhepr
persona qe nuk cilesohen ne marreveshje. Ajo sanksionon detyrimin pr prdorimin
konfidencial dhe ruajtjen e sekretit t ktyre informacioneve, njlloj si veprohet me
informacionetebrendshme,nprputhjemedispozitatelegjislacionittbrendshm.

64

64
Nje rendesi te vecante, per efektivizimin e pikave te Marreveshjeve eshte dhe mirekuptimi i
konceptittemashtrimittatimor,njesojpergjitheataqekerkohetshkembimiiinformacionit.
Nevojaestandartizimittkonceptittmashtrimitfiskalprvendeteinteresuara
Ne pergjithesi, vendet e zhvilluara perdorin te njejtat percaktime per krimet fiskale apo
mashtrimet fiskale. Ne percaktimet e ngjashme qe kane standartizuar vendet e OECDse,
mashtrimifiskalperfshihetneketopika,gjithsesipaukufizuarvetemneto,simeposhte:
Moszbatimiligjoridekarimitdhepagimittedetyrimeveqepercaktonlegjislacionifiskal;
Mosdhenia e informacionit te sakte dhe te plote ligjor, qe realizohet me ane te deklarimeve
periodike dhe qe perfaqeson gjithe transaksionet e te individeve, pavaresisht nga burimet e
ndryshmeteteardhurave;
Organizimiirezistencavedhemashtrimevetednryshmedukei bererezistenceautoriteteve
fiskalenembledhjeneteardhuravefiskale;

Ajo qe duhet kerkuar te behet nga instancat e larta qeveritare eshte negociimi ne krijimin e
barrierave te strukturuara ne forma te ngjashme organizative, nga te gjithe vendet qe kane
shprehur tashme interesin per zbatimin e parimit te inkriminimit te dyfishte. Kjo do te
ndikonteperlehtesiminneshkembimineinformacionevetengjashmedheefektiviziminetyre
nekoheoptimalengaadministratatqedoiperfitojneketoinformacione.
Nje gjykates apo prokuror i angazhuar zyrtarisht ne procedimet kriminale apo penale fiskale
perpersonateinkriminuardheqekanellogaribankarejashtevendit,nekuadrineshkembimit
te informacionit dhe ndihmes se ndersjellte midis vendeve mund te kerkoje te paiset me
informacioninqeqarkullonnekushtetesekretitdhekonfidencialitetitsipasnjemarreveshjete
nenshkruar qe me pare. Ndjekja dhe zbatimi i ekstraktit qe rezulton nga shkembimi i
informacionitdotendiqetmetejngaoficeretepolicisegjyqesore,qekanedetyrezbulimindhe
luftenekriminalitetitfiskal.
Nezbatimtemarrveshjeve,midisshteteveantareteOECDse,ndermjetinstitucionevetetyre
vendaseteautorizuardhekrijuarperzbatiminekesajskeme,sipasparimevetereciprocitetit
kane krijuar urat e bashkepunimit qe te shkembejne dhe te kene mundesi per te hyre ne te
dhenatbankare,perhuara,grante,garancibankaredheshkembimemonetarenderkombetare
duke ndertuar skema funksionale bashkepunimi efikase qe kane sherbyer ne shendoshjen e
buxhetevetevendevetetyreneketedrejtim.

65

65
8. AKARNDSIKUFIRIIQARKULLIMITPRTVSHN?
Per tju pergjigjur kesaj pyetje le te shikojme efektin e TVSHse mbi agjentet ekonomike te
tregut. Cdo baze mbi te cilen mbeshtetet aplikimi i TVSHse mund ta prezantojme ne keto
kategori:
Konsumatoretfamiljareapofinale;
Konsumatoretendermjetemtesektorevejofitimpruresdhepublike;
Konsumatoretetjeretendermjetem;
Kapitaletbrutotesektoreve
Tetjere
NesedoteshikonimsesieshteeperhapurbazaeTVSHseneraportmetotalinnedisanga
vendeteuropianedotekishimtreguesitemeposhtem:
Shteti
Konsumatoret
familjare apo
finale
Konsumatoret e
ndermjetemte
sektoreve
Konsumatoret e
tjere te
ndermjetem
Kapitalet bruto te
sektoreve
Te tjere
Greqi 67% 8% 0% 19% 6%
Itali 74% 5% 12% 7% 2%
Gjermani 61% 9% 11% 16% 3%
Spanj 73% 5% 7% 9% 6%
Franc 64% 8% 11% 12% 5%
Belgjik 71% 5% 9% 10% 5%
Portugali 68% 9% 12% 7% 4%
Angli 68% 9% 15% 6% 3%
Austri 72% 8% 6% 12% 2%

Si mund te shikohet ne kete tabele, konsumatoret familjare apo finale, zene pjesen me te
madhetebazesseTVSHse.Kjodotethotesembi2/3egjithe transaksionevemeTVSHne
keto vende aplikohet shitjet nga bizneset e vogla me pakice, me ose pa TVSH, sipas
specifikavetevendit.
Pertushprehursesieshtekjoshperndarjeetransaksioneve me TVSH nevendintonenuk
mendoj se mund te them dot dicka, pasi nuk ka studime te tilla qe te fokusohen per te
trajtuarketoceshtje.
Megjithate,dukemenduarsestrukturaetransaksioneveteneeshteengjashmemevendet
fqinje mund te themi se dhe te ne mbizoteron konsumatori familjar ne peshen e
pergjithshmetebazesseTVSHse.

PsetketkufiprturegjistruarnTVSH?
Aferisht cdo vend ka vendosur nje kufi te qarkullimit poshte te cilit biznesve te vendit u
lejohettemosregjistrohensitatimpagueseteTVSHse.Biznesetmeqaqrkullimmbikufirin
e miratuar nga parlamenti mund te regjistrohen ne TVSH, vetem nese aktiviteti i tyre me
ndonjeligjtevecanteeshteiperjashtuarngakytatim.Njegrupivogelshtetesh,p.sh.Peruja
nuk kane fare kufi qarkullimi. Grupe te tjera vendesh per te patur nje baze sa me te gjere
biznesesh ku te mund te zbatoje funksionin e TVSHse kane vendosur kufij te ulet te
qarkullimit,sip.sh.Gjeorgjiakavendosurnjekufiqarkullimi1,500dollareamerikanenevit,

66

66
Rumania7,000dollareamerikanenevit.Nderkohe,njegrupvendeshtetjeraekavendosur
kufirin e qarkullimit te larte, si p.sh. Maroku ka vendosur nje kufi qarkullimi 200,000
dollare amerikane ne vit, Kamboxhia ka vendosur nje kufi qarkullimi 125,000 dollare
amerikane ne vit. Keto zgjedhje te kufirit te qarkullimit per bizneset jane bazuar ne
krahasiminmidisefektittevullnetarizmitdhekostosadministrativenerastineshtrirjesse
bazes se TVSHse ne numer tatimpaguesish ne krahasim me te ardhurat qe mund te
perfitohen nga nje baze TVSH me e gjere. Ne shume vende ne zhvillim, duke qene se
administratat tatimore konsiderohen si te papergatitura per te perballuar nje numer te
madh tatimpaguesish me qarkullim te vogel dhe pak TVSH te krijuar vendosja e kufirit te
qarkullimitilironatangakjopergjegjesi.
Ne parim, egzistenca e nje kufiri ka pak ndikim mbi biznesin, nese ata do ta shisnin mallin
dhe sherbimet e tyre ne biznese te regjistruara dhe te administruara nga tatimet. Tatimi
shtohet ne cdo shitje te mallit te nje bleres. I vetmi efekt eshte se bleresi nuk merr TVSH
kreditore per blerjet qe ben nga biznese qe nuk jane te regjistruara ne TVSH. Kjo pjese e
qarkullimit te mallit apo sherbimit perben nje rrezik per ate qe quhet efektin kaskade.
Bizneset e vogla (te paregjistruarit ne TVSH) shesin te bizneset e paregjistruara jane nje
tjetermomentidobetpershkeputjenehallkesseTVSHsenehapinefunditteqarkullimit
tesaj,qeeshtekonsumatorifinal.
Ne praktike, gjithsesi kufiri i qarkullimit deformon vendimarrjen e shume bizneseve. Nder ato
biznese qe demtohen nga kufiri jane bizneset e vogla, tregaret e artikujve te perzier. Nje arsye me
shume per te treguar deformimin eshte fakti per bizneset qe duhet te shesin me TVSH, ne masen
20% mbi cmimin e shitjes, perderisa ata kalojne kufirin e qarkullimit. Si rezultat, cmimi me gjithe
TVSH mbi cdo transaksion rrit automatikisht cmimin, menjehere pasi kalohet kufiri i qarkullimit
prej biznesit.
Kufiri mund te ndryshoje tipin e mallrave dhe produkteve te bizneseve me qarkullim me te vogel
se kufiri dhe mund te ndikoje ne vendimet e biznesit. Ne kete menyre bizneset e vogla jane te
favorizuara nga TVSH-ja ne disa raste, pasi as mbart koston e saj dhe as eshte e ngarkuar me
kosto administrative shtese per dokumentimin e aktivitetit te saj. Megjithate, ne shume sektore
kursimi nga mosvendosja e TVSH-se mund te jete nje komponent i rendesishem favorizues ne
koston e biznesit. Nga njera ane, bienset e paregjistruara jane ne disavantazh per shitjet qe ata
bejne te bizneset e regjistruar, pasi keta te fundit nuk perfitojne TVSH kreditore ne momentin e
blerjes, duke u krijuar nje moment te veshtire ne shitjen me TVSH te atij produkti. Disavantazhi
rritet nese keto blerje jane te konsiderueshme.
Vlera optimale e kufirit te qarkullimit mund te quhet ai kufi ku tatimi aplikohet mbi gjithe shitjet
dhe jo vetem mbi kufirin e qarkullimit te vendosur me ligj. Ndryshe, praktika e vednit tone ka
treguar se bizneset perpiqen te rrine ose pak me poshte kufirit te qarkullimit, ose paralel me te
duke fshehur te ardhurat e deklaruara. Kete fshehje ata arrijne ta realizojne duke shfrytezuar
mangesite e biznesit te vogel, qe jane mosperdorja e dokumentacionit per shitjet dhe blerjet, si
dhe administrimi jo i mire nga organet tatimore per kete kategori biznesi. Kjo menyre e
funksionimit te bizneseve ndihmon ate kategori qe shfrytezon dobesite e kohes dhe shtrihet e
zgjerohet ne njesi te vogla, duke prishur konkurencen e ndershme dhe duke kryer evazion nen
hunden e fiskut. Me fjale te tjera, nje biznes i regjistruar si biznes i vogel mund te regjistrohet ne
TVSH vetem nese te ardhurat e tij rriten ne menyre te tille, saqe ai nuk mund ti fshehe me dot.
Per te shembullzuar mund te marrim rastin e Kirgizstanit. Ne kete ish-republike sovjetike u
vendos TVSH vetem mbi produktet bujqesore. Aplikimi i TVSH-se ne kete sektor te ekonomise

67

67
pati nje ndikim ne vendimet e biznesit te bujqesise duke sjelle si rrjedhoje deklarime xhiroje
poshte kufirit te vendosur, megjithese ky kufi ishte relativisht i ulet ne krahasim me standartet
nderkombetare. Megjithese, me keshillen e Bankes Boterore u orientua bashkimi i fshatareve ne
kooperativa, me qellim qe te formonin nje njesi te perbashket, qe te ishte kandidate te kalonte
kufirin dhe te regjistrohej ne TVSH, pasi ato filluan te operojne me TVSH paten humbje te
ndjeshme. Humbja erdhi si rezultat i mosaplikimit te TVSH-se ne sektorin e perpunimit te
produkteve bujqesore. Shitja e tyre nga biznese te vogla pa TVSH apo biznese te paregjistruara
do te thoshte se TVSH-ja nuk kishte gjetur zbatimin e saj sipas skemes se funksionimit te saj.
Keshtu qe, TVSH u vendos mbi produktet agroindustriale. Si rrjedhoje, mekanizmi i funksionimit
te TVSH-se u vu ne funksionim, qe u reflektua me shtimin e prodhimit dhe madje eksportimin e
tij. Nga ana tjeter kjo ndikoi ne rritjen e numrit te te vetepunesuarve gjate vitit qe u vendos
TVSH-ja.

68

68
9. TATIMIMBIPASURINDHEPROBLEMETEADMINISTRIMITTTIJ
Pamjeepergjithshme
Tatimimbipasurinesipjeseetatimevedirekte,eshtenjenderelementetkryesore
tesistemittatimor.Kytatimzbatohetnetegjithavendetqeaplikojnesipermarrjen
e lire. Ai ze nje peshe jo te vogel ne strukturen e te ardhurave tatimore te tyre te
ketyre vendeve. Keshtu psh ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes ai ze mbi 10
perqind te te ardhurave nga tatimet dhe taksat, po aq sa ze edhe tatimi mbi
korporatat (tatimi mbi fitimin) Po keshtu edhe ne France, Angli dhe Japoni tatimi
mbipasurinezerreth9deri11perqindtestrukturesseteardhurave,nderkoheqe
mesatarjaevendeveteKomunitetitEuropianeshte5,6perqind, ndersamesatarjae
Grupitte7vendevemeteindustrializuaraeshte9perqind.Ndersanestrukturene
te ardhurave tatimore ne vendin tone, tatimi mbi pasurine ka zene mesatarisht jo
me shume se 2 perqind. Pra shihet se ne nivelin e te ardhurave qe vijne nga tatimi
mbi pasurine, krahas tarifave qe aplikon cdo vend, nje ndikim te ndjeshem jep
shkallaezhvillimittetij.Pranevendetmetepasura,rrjedhimishtedhemeindivide
me te pasur, tatimi mbi pasurine ze ne strukturen e te ardhurave nje peshe me te
madhesenestruktureneteardhuravetevendevenezhvillim,kupjesameemadhe
eteardhuravebuxhetorerekomandohettemerretneformenetatimeveindirekte.

TatimimbipasurineneShqiperi
Sikurse dihet, ndryshimet politike, ideologjike, ekonomike dhe strukturore qe
ndodhen ne Shqiperi ne fundin e viteve 80 dhe fillimin e viteve 90 kushtezuan
ndryshiminrrenjesortekonceptitteteardhuravetebuxhetit.Modelitteekonomise
se tregut te lire qe filloi te aplikohej ne fillim te viteve 90 duhej ti pershtatej nje
sistem tatimor i afte per te siguruar te ardhurat e buxhetit, me qellim krijimin e
mundesive per te realizuar shpenzime me karakter publik dhe per te mbajtur
administraten qendrore dhe ate locale. Ne kete kuader, ne fillim te vitit 1992 hyri
ne fuqi nje pakete fiskale jo e plote dhe e thjeshte. Ajo vendoste me Ligj disa lloje
tatimeshdhetaksashtenjohuraneekonomiteevendevetetjerajokomuniste.Per
vete stadin fillestar te ekonomise se sipermarrjes se lire, edhe tatimet qe filluan te
implementohen ne ate kohe ishin te kufizuar ne numur dhe te thjeshte ne
permbajtje. Keshtu filloi te aplikohej tatimi mbi qarkullimin, akcizat, tatimi mbi
fitimin dhe ai mbi biznesin e vogel, nderkohe qe nuk zbatoheshin tatimi mbi te
ardhurat personale dhe tatimi mbi pasurine te cilet zakonisht jane nder me te
rendesishmitnestruktureneteardhuravetatimore.

Ne vitet e mepasme, dhe ne vazhdim te reformes ekonomike dhe strukturore,

paketafiskaleupermiresuavazhdimishtsinedrejtimtezgjerimitdhepermiresimit
te bazes se tatueshme, ashtu edhe ne drejtim te tarifave. Ne kuader te ketyre
permiresimeve,nevitin1994umiratuaLigjiPertatiminmbipasurineqellimiite

69

69
cilitishtevendosjaenjedetyrimitatimormbitegjithetatimpaguesitsiperentitetet
legale, ashtu edhe per personat fizike natyrale per pasurine e patundshme qe ata
dispononin, duke perfshire ndertesat dhe token bujqesore. Ky tatim u ideua si
detyrim me karakter nacional, llogaritej dhe administrohej nga administrata
qendrorefiskaledhederdhejnebuxhetinqendrorteshtetit.

Tatimimbindertesat
Tatimi mbi ndertesat u vendos te aplikohej mbi te gjitha siperfaqet e ndertimit,
pavaresisht nga destinacioni i tyre. Pagues te tatimit mbi ndertesat do te ishin
pronaretetyreqofshinentitetelegaleapoindivide.Nevartesiedhetedestinacionit
te ndertesave u parashikuan edhe tarifat tatimore, perkatesisht per veprimtarite
ekonomike, ndertesat e banimit dhe ato me karakter administrative dhe social
kulturor. Lidhur me tarifat e ndertesave qe I sherbenin veprimtarise ekonomike,
keto tarifa ishin me te larta per ndertesat, destinacioni I te cilave ishte veprimtaria
ekonomike.Brendaketijgrupiuvendosentarifatendryshmeperllojetendryshme
veprimtarish, duke aplikuar tarifa me te larta per veprimtarite thjesht tregtare,
tarifa mesatare per veprimtarite prodhuese dhe tarifa me te uleta per veprimtarite
artizanale.Negrupinebanesaveuparashikuantarifatediferencuaraperbanesatne
bashkepronesi, banesat individuale. Gjithashtu pati diferenca ne tarifa edhe persa I
perketvendndodhjessetyre,neqytet,aponefshat.Tarifatmeteultauparashikuan
per ndertesat me karakter administrativ dhe socialkulturor, per vete faktin se ne
pjesen me te madhe ky detyrim do te perballohej nga vete shteti, si dhe me
arsyetiminseperdorimiityrenepergjithesinuksiguronteteardhura.

Tatimimbitokenbujqesore
Kytatimuvendosmbipronaretetokesbujqesore,dukeukonceptuarsidetyrimper
siperfaqe toke qe zoteronte cdo fermer. Me normal do te ishte qe te tatohej
prodhimi i realizuar, apo te ardhurat qe siguroheshin prej tij, por duke patur
parasysh pamundesine e identifikimit te prodhimit sipas struktures dhe te te
ardhuraveterealizuarangacdofermer,uzgjodhrrugameethjeshtepertaksimine
tokesbujqesore.Nisurngapjelloriadhevendndodhjaesaj,neligjuparashikuan10
klase te tokes bujqesore, duke vendosur ne te njejten kohe edhe tarifa tatimore te
diferencuara te cilat ishin me te ulta per tokat ne zonat malore dhe kodrinore dhe
metelartapertokatnezonatfushore,mepjelloridhemeafertregjeveteshitjesse
prodhimeve.

Problemeteadministrimittetatimitmbipasurine.
Implementimi i tatimit mbi pasurine ne vitin 1994 parashikonte te sillte ne buxhet
mbi 3 miliard leke te ardhura ne vit, perkatesisht 1,5 miliard leke nga tatimi mbi

70

70
ndertesatdhe1,5miliardlekengatatimimbitokenbujqesore.Perarritjeneketyre
objektivave nevoitej ndertimi I infrastructures se nevojshme per administrimin,
mbledhjen dhe kontrollin e tij. Ketij qellimi I sherbeu rekrutimi ne administraten
tatimore I specialisteve te fushes se ndertimit dhe te bujqesise. Meakte ligjore dhe
nenligjore u institucionalizua bashkepunimi, bashkerendimi dhe shkembimi I
informacionit me institucionet e tjera qe dispononin te dhenat e nevojshme dhe
konkretisht:

Pertatiminmbindertesat
U bashkepunua me Entin e Banesave per identifikimin e te gjithe individeve qe
zoteronin banesa te llojit bashkepronesi. Sigurimi I te dhenave te tilla ishte I lehte
pervetefaktinsekyEntIdispononteatongaprocesiIprivatizimittetyreqeukrye
ne vitet 19921993. U kerkua nga pushteti lokal sigurimi I te dhenave per banesat
individuale,pertecilatEntinukkishtetedhena.Banesatindividualeishintipikene
zonatrurale,kunjepuneemadheduhejtebehejngakomunatmeqellimhartimine
listavemetedhenatekerkuara.Tedhenatmbisiperfaqetendertesaveperqellime
biznesi u siguruan duke kontaktuar me vete tatimpaguesit si ata te biznesit te
madh,ashtuedheatatebiznesittevogel.Pokeshtuusiguruanedhetedhenatmbi
siperfaqet e enteve social kulturore dhe te institucioneve te ndryshme. Ne mjaft
DegeTatimeshukrijuanregjistratesaktemesiperfaqetendertesaveqedispononte
cdotatimpagues.Pokeshtunemjaftrrethekishteregjistrimeteplotapersiperfaqet
ebanesavetendertesavenebashkepronesi,emrinepronaritdhedetyrimintatimor
tetij.

Pertatiminmbitokenbujqesore
Te dhenat per siperfaqen e tokes se cdo fermeri, klasen e saj dhe vendndodhjen u
siguruannepermjetbashkepunimitmezyratekadastresnepushtetinlocalsidhene
bashkepunimmeadministratenekomunave.Neketeprocesndihmoiedhefaktise
ishte realizuar ne pjesen me te madhe te vendit ndarja e tokes dhe njekohesisht
kishtefilluaredheshperndarjadheregjistrimiiaktevetepronesise.Mbiketebaze,
ne nje pjese te madhe te rretheve, Deget e Tatimeve krijuan nje baze te sakte te
dhenash, te cilat perfshinin identifikimin e cdo fermeri, siperfaqen e tokes qe
realizonte,klasenesaj,tarifenetatimitdhetatiminqeduhejtepaguantecdovit.

Arketimiitatimitmbipasurine
Megjithese u ideua qe te sillte rreth 3 miliard leke te ardhura tatimore cdo vit ne
buxhet, tatimi mbi pasurine nuk arriti te administrohej ne nivelet e nevojshme per
te siguruar mbledhjen e te ardhurave. Rezultate me te keqia jane arritur ne
arketimin e tatimit mbi token, ku te ardhurat e arketuara ne vitet 1994 dhe 1995

71

71
kaneqenesimbolike,perkatesisht60dhe89milionleke.Permeteper,nepjesenme
temadheterrethevenukuarketuaasnjelekngakytatim.Shkaqetenjedeshtimite
tillelidhenmepsikologjineefermereveterinjteciletendenukishintepergatitur
per te paguar detyrime tatimore ne favor te shtetit, sado te vogla qe ishin ato, me
pengesatendryshmeqeukrijuandhepropagandenqeuzhvilluakunderketijtatimi
ne ate kohe nga segmente te caktuara te politikes dhe te shoqerise, me
mosshperndarjen e plote te tokes dhe mos marrjen ne aktit te pronesise nga nje
pjese e madhe e fermereve, me gjendjen e dobet ekonomike te fermereve ne disa
zona te vendit. Si factor te deshtimit te tatimit mbi token bujqesore mund te
permendimedheimplementiminetijparakohe,prakaliminedhe tedisavitevene
menyre qe te forcohej fermeri shqiptar dhe ta pranonte detyrimin duhej te
paguante ne shtet. Nje arsye serioze e deshtimit te ketij tatimi mund te jete edhe
fakti se ai u ideua si tatim nacional. Neqoftese do te ishte ideuar si tatim lokal dhe
me mbledhjen dhe e tij do te merrej administrata locale e komunave, rezutatet
mund te ishin me te mira. Njekohesisht duhej qe te ardhurat e arketuara te ishin
ekskluzivisht ne dispozicion te pushtetit lokal. Si rezultat i mosfunksionimit te
skemes se parashikuar dhe mosmbledhjes se detyrimit perkates, ne vitin 1996 u
shfuqizuatatimimbitokenbujqesoresipjeseetatimitmbipasurine.

Ndersa lidhur me tatimin e pasurise mbi ndertesat, rezultatet nga viti 1994 deri
1997kaneqenemetemira.Keshtugjateketyrevitevejanearketuarnebuxhet1,3
miliard leke. Pjesa me e madhe e arketimeve eshte realizuar nga pronaret e
ndertesavemekarakterekonomik,dhekryesishtngasiperfaqetqeshfrytezoheshin
per aktivitete prodhuese. Njekohesisht detyrimi eshte vjele pergjithesisht ne mase
te plote edhe nga tatimpaguesit e biznesit te vogel qe zoterojne vende biznesi per
tregti dhe sherbime. Por gjate gjithe periudhes qe ky tatim administrohej nga
administrataqendrorenukuarrittearketohejdetyrimiiindivideveperbanesatne
bashkepronesidheatoindividuale,ngatecilatduhettevintepjesameemadheete
ardhurave.Kjoperdisaarsye:

Se pari, tatimi mbi ndertesat e individeve u ideua te mblidhej nepermjet zyrave te

shitjes se ndermarrjeve elektrike, te cilat do te luanin rolin e agjentit. Por ky
institucionpergjithesishtnuktregoigadishmeripermbledhjeneketyredetyrimeve.

Se dyti, nuk u sigurua ne cdo rreth nje informacion i sakte dhe i plote, me qellim
ndertimin e nje baze te dhenash e cila duhej te identifikonte cdo tatimpagues te
tatimit mbi pasurine. Nuk u siguruan te dhena kryesisht per pronaret e banesave
individuale,teciletperbeninshumicenepronareveteshtepivetebanimit.

72

72
Setreti,mosperfshirjanefillimepushtetitlocalsiperfituesnete ardhuratqesiguroheshin
nga ky tatim, nuk krijoi interes per te ndihmuar procesin e identifikimit te tatimpaguesve
dukeangazhuarstrukturatperkateseteketijpushteti.

Kalimiiadministrimittetatimitmbipasurinestrukturavetepushtetitlokal.
Ne vendet e tjera taksat mbi pasurine pergjithesisht konsiderohen si te ardhura jo
nacionale. Duke perfaqesuar detyrimin qe paguhet nga cdo individ, ato zakonisht
administrohen dhe perdoren nga komuniteti apo rajoni ku banon ai individ, ne
kundershtimngallojetetjeratetatimevedirektesitatimikorporativicilizakonisht
kakarakternacional.Dukepaturparasyshketoparime,edhenevendintonenevitin
1998 u ndermuar hapi i pare ligjor nepermjet te cilit 60 perqind e tatimit te
pasurisembindertesattembledhurikaloipushtetitlokal.Qellimiinjendryshimite
tille ishte per ti siguruar pushtetit local mjetet e domosdoshme per realizimin e
funksioneve te tij dhe per krijimin e mundesive per investime ne komunitet.
Megjithate,hapiindermarrenukishteiplotedhekishtekarakterteperkohshem.
Joshumekohemepas,administrimi,mbledhjadheperdorimiitatimitmbipasurine
per ndertesat i kaloi totalisht pushtetit lokal. Ketij kalimi i sherbyen edhe nje sere
aktesh nenligjore te cilat kerkonin te transferonin te gjithe bazen e te dhenave nga
institucionetendryshmeqeidispononinsiorganettatimore,zyrateregjistrimitte
pasurivetepaluajtshmeetj,pushtetitlocal.Fakteshtesekykalimdhesigurimiite
dhenavebazeperidentifikimineplotetetatimpaguesvedhetedetyrimitpersejcilin
prej tyre, jo vetem qe nuk u realizua plotesisht, por edhe pjeserisht u realizua me
shumevonese.Perketearsye,sidhetefaktittjeterqeadministrataepushtetitlokal
nukishteekonsoliduarneatemasesatemerrtepersiperpermbushjeneshpejtete
nje misioni te tille, edhe pas marrjes nen administrim dhe perdorim te tatimit mbi
pasurine, te ardhurat jo vetem qe nuk u rriten, por u ulen. Pra administrata lokale
pomblidhtemepakteardhuraseatotembledhurangaadministrataqendroregjate
viteve19941996.

Disangaarsyetenjesituatetetillemundtepermblidhen:
Se pari, sikurse theksuam niveli i administrates tatimore locale nuk ishte ne
parametrat qe kerkonte administrimi i ketij tatimi. Ne mjaft njesi te pushtetit lokal
stafi qe merrej me mbledhjen e tatimeve kishte nevoja te medha per trajnim dhe
njohje me procedurat e mbledhjes, administrimit dhe kontrollit te tatimeve.
Gjithashtukishtemungesanepersoneledhesirezultatimoosrealizimittekalimitte
strukturave perkatese nga administrata tatimore qendrore sipas percaktimit te
VendimitteKeshillitteMinistrave.
Se dyti nuk u krijua nje database e sakte ne menyre qe detyrimi te ishte i
identifikueshempercdotatimpagues,qofteedheneformetepainformatizuar,duke
perdorurregjistratperkates.

73

73
Se treti, nga pushteti lokal dhe stafi qe merrej me tatimet dhe taksat nuk u
perpunuan aktet e nevojshme nenligjore te domosdoshem per mirefunksionimin e
administrates,dukeperfshireudhezimet,rregulloret,manualet epunes,manualete
kontrollitdheteveprimittecdopunonjesidhekontrolloritaksash.
Se katerti, vete pushteti lokal, drejtuesit e tij, duke i siguruar mjetet per
administraten locale nepermjet buxhetit qendror, nuk kane pasur nxitjen e
mjaftueshmepersiguriminegrumbullimitteketijtatimi.
Se pesti, agjentet tatimore te ngarkuar me vjeljen e ketij tatimi nga nje pjese e
rendesishme e tatimpaguesve (banesat private dhe ne bashkepronesi) nuk kane
pasur impenjimin me te vogel per te realizuar detyrimin ligjor te arketimit te ketij
tatimi.

Hapatqeduhettendermerrenperrritjeneteardhuravengatatimimbindertesat
Permiresimi i administrimit dhe mbledhjes se tatimit mbi ndertesat perben
domosdoshmeriperdisaarsye:
Se pari, nisur nga fakti se nga ky tatim me tarifat aktuale duhet te mblidhen rreth
1,51,8 miliard leke te ardhura. Nje shume e tille te ardhurash do te ndikonte
ndjeshemnerritjeneinvestimeveperrruge,uje,kanalizimeendricimnefavorne
komunitetitlokal.
Se dyti, ne kushtet e zvogelimit te grantit te financuar nga Qeveria qendrore,
pushtetit lokal do ti duhet ti siguroje vete mjetet per funksionim, dhe ne kete
kuader,tatimimbipasurineeshteelementikryesorisigurimitteteardhurave.
Ne keto kushte, jane te domosdoshme permiresime te menjehershme qe duhet te
behen si per permiresimin e kuadrit legjislativ, ashtu edhe per permiresime te
dukshmeadministrative.Mekonkretishtduhettepunohetper:
Grumbullimin e menjehershem te dokumentacionit nga institucionet qe i
disponojneato,meqellimkrijiminenjeregjistribazepronesie.
Permiresimiiproceduraveteregjistrimittetedhenavepercdotatimpagues,duke
perfshiresiperfaqendhedetyrimin.
Permiresimeligjorenedrejtimterishikimittetarifavetetatimitsipasstrukturesse
ndertesave,dukeberendryshimetperkateseneqofteseeshteenevojshme.
Fuqizimi i menjehershem i sektoreve qe merren me tatimin mbi pasurine, duke
perfshirerekrutiminepunonjesvetekualifikuardhemepervoje.
Trajnimiivazhdueshemiadministratestatimorelokale,meqellimngritjenenivelit
profesionaltetyre.
Perpunimidhepergatitjaemanualevetepunessekesajadministrate,nemenyreqe
temodernizohenprocedurateadministrimitteketijtatimi.

74

74
Studimi i menyrave me te mira te mundshme per mbledhjen e ketij tatimi, duke
studiuar dhe percaktuar agjentet me te mundshem tatimore, te cilet mund dhe
duhet ta mbledhin kete tatim. Njekohesisht studimi i mundesive per mbledhjen e
ketijtatimipernjepjesetetatimpaguesve,direktngaadministratatatimorelokale.
Permiresime ne stimulimin e punonjesve lokale qe merren me administrimin dhe
mbledhjenetaksavelokale.
Gusht2004

75

75
10. PARALELE PR ADMINISTRIMIN E TATIMIT MBI PASURIN NGA PUSHTETI QENDROR DHE AI
VENDOR
Tatimimbipasurineperbentatiminmbindertesatdhetatiminmbitokenbujqesore.Tatimi
mbi token bujqesore eshte aplikuar deri ne Maj te vitit 1996 dhe me pas u abrogua nga
parlamentimeaktligjor.Ndersatatimimbindertesateshteaplikuargjategjitheperiudhes.
Deri ne Maj te vitit 1998 tatimi mbi ndertesat ishte nje takse e ndare nacionale ndermjet
pushtetit qendror dhe atij lokal. Raportet e ndarjes se te ardhurave te realizuara nga ky
tatimishin:60%kaloninnebuxhetinlokaldhe40%kaloninnebuxhetinqendror.Meligjin
Nr.8344, date 13.05.1998 tatimi mbi pasurine u konsiderua tatim lokal dhe 100 % e te
ardhuraveterealizuarangakytatimkalojnenebuxhetineorganevelokale.

Ngatedhenatepublikuaravihetreseteardhuraterealizuarangatatimimbipasurinekur
ishtetaksenacionaleishintekonsiderueshmeperbuxhetinlokalpavaresishtsevetem60%
etyrederdheshinnebuxhetinlokal.Ndersa,mekaliminetatimitmbipasurinenenjetakse
lokale ku ndryshoi edhe institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe administrimin e tatimit
mbipasurinevihetreseteardhuraterealizuaranukjanetekonsiderueshmepavaresishtse
100%etyrederdhennebuxhetineorganevelokale.

Shkaqetdheargumentatprmosplotsiminefunksionit
Masa e tatimit mbi ndertesat llogaritet ne leke per m2 te siperfaqes se ndertimit. Me siper
neparaqitemmasenetatimitsipasllojittenderteses.

Sivihetre,masaetatimitperndertesatpertregetidhesherbimetetjera,sidhendertesat
per veprimtari prodhuese eshte mjaft i madh ne krahasim me llojet e tjera te ndertesave.
Kjo ka ndikuar ne te ardhurat e realizuara nga tatimi mbi pasurine kur ky tatim mblidhej
nga Deget e Tatimeve ne rreth, pasi e kishin me te lehte mbledhjen e ketyre detyrimeve
duke patur autoritetin liensues te subjekteve te ndryshme, shumica e te cileve kishin ne
pronesindertesapertregetiapoperveprimtariprodhuese.

Percaktimi i Ministrise se Pushtetit Lokal si institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe

administriminetatimitmbipasurinenukeshtellogjik,pasiMinistriaePushtetitLokalnuk
kastrukturatengituranenivellokaldhenesedotingreje,dukeqenelargproblemevedhe
njohjesseduhurneketefusheatonukmundtejenestrukturaefiente.
Me poshte po bazhdojme me te tjera arsye, te cilat influencojne negativisht punen e
bashkivedhekomunavenembledhjenetatimitmbipasurine.

Bashkite dhe komunat moren persiper pergjegjesine per mbledhjen dhe administrimit e
tatimit mbi pasurine. Pavaresisht deshires se mire te tyre per ngritjen e strukturave te
tatimtaksave ne bashki dhe komune, kalimi i personelit te Degeve te Tatimeve ne rreth,
pergjegjespermbledhjenetatimitmbipasurinenukubeasnjehere.Kjondikoinegativisht

76

76
nepunenebashkivedhekomunavepasiishteiveshtirembulimi ikostovetenjestrukture
tereshtesengateardhurattecilatnukishinrealizuarendengatatimimbipasurine.

Gjithashtu, bashkite dhe komunat u ndeshen edhe me mungesen e dokumentacionit te

nevojshem per evidentimin e taksapaguesve dhe te detyrimit te tyre. Zyra e Regjistrimit te
Pasurive te Paluajtshme ka pergjegjesine te paraqese ne bashki dhe komuna listen e
subjekteve shteterore dhe jo shteteror, fizik dhe juridik, vendas ose te huaj qe kane
ndertesa te regjistruara, ne te cilat tregohet siperfaqja e ndertimit dhe destinacioni i
perdorimit te nderteses. Fakti qe jane rregjistruar vetem 60 % e ndertesave ne shkalle
kombetare eshte nje argument tjeter i cili ndikon negativisht ne punen e bashkive dhe
komunave.

Mungesaeautoritetitliensuestebashkivedhekomunavelidhurmesubjektetendryshme
taksapaguesteciletderidjeishintedetyruartepaguanintatiminmbipasurinedheshume
detyrimetetjeranacionalepertemarrelejeneushtrimitteprofesionit,perbennjefiroper
teardhuratlokale.

Pavaresisht perpjekjeve per nje raport bashkepunimi mes Zyrave te Tatimeve e Taksave
vendore ne bashki dhe komuna dhe Degeve te Tatimeve ne rreth, ne pergjithesi nuk eshte
arriturnenivelteduhurinstitucionalizimidherregullimiiraportevetebashkepunimit.

Arsyetepermenduramelartjaneshoqeruaredhememungeseneasistencessenevojshme
nga pushteti qendror lidhur me ngritjen e strukturave efiente fiskale ne nivel lokal si dhe
mangesite ne trajnimin e administratave lokale fiskale ne drejtim te menyrave dhe
metodavetematjessedetyrimevedhemundesivetearketimevengaindikatoretekonomike
dhesociale.
Tetor2004

77

77
KAPITULLIIII

EKONOMIADHEFISKALITETI

1. EKONOMIA,POLITIKATFISKALE,BUXHETI
Shqiperia,sigjitheekonomiteetjeranetranzicionliberalizoiekonomineesajdheinkurajoi
rritjen e sektorit privat ne dekaden paraardhese. Me gjithe arritjet ne reformat e saj dhe
rritjenekonomikeqekapaturvitpasviti,Shqiperiambetetnjengavendetmetevarferane
Europe?! Shkaktare te kesaj situate jane faktore ekonomikopolitike, si: pergjegjshmeria e
klasespolitikeshqiptareaktuale,qendrimiindiferentishtresesintelektualedheakademike,
kultura demokratike e manget ne vend, ekonomia thellesisht e centralizuar dhe e
prapambetur e trasheguar, ndikimet e vendeve rajonale e me gjere per destabilizim
ekonomikopolitik, aftesia e dobet e administrates publike per zbatimin konseguent te
ligjeve.Nderkohe,perteparetemperaturenekonomiketevenditmundteshikojmecfare
prezantojnetreguesitmakroekonomike.

Disatreguestegjendjesekonomike
Ne vitin 2002, bazuar ne te dhenat zyrtare, PBBja* u rrit me 4.7%, dicka me ulet se vitin
parardhes 2001 (6.5%), por gjithsesi ne nje rritje te pranueshme si nje ecje perpara e
ekonomise. Megjithate, rritja ekonomike eshte e ngadalte dhe per vitin ne te cilin jemi ka
rene nen nivelin e raportuar per te njejten periudhe te vitit te kaluar. Arsyet kryesore per
kete ngadalesim kane qene problemet e vazhdueshme ne sektorin energjitik, rritje te
pasigurta te sektorit agroindustrial, gjendja e papermiresuar e administrates fiskale dhe
politkavetezbatuarangaajo,deshtimetneprivatizimetstrategjikesidhenjendikimduhet
thenesekadhesituatanepergjithesinekrizeeekonomiserajonaleemegjere.Sirrjedhoje
ekesaj gjendjeekonomikenjendikimkapatur dhenepapunesine erreth16%tenjerezve
te afte per pune. Ne kete situate ekonomike, megjithese PBB per fryme arriti ne nivelin
1400 1500 , ajo eshte me e ulta ne Europe dhe mbetet akoma nje sfide e forte,
perderisa nuk permiresohen treguesit makroekonomike ne nivelet qe pranon ekonomia e
tregut. Ekonomia shqiptare, qe eshte ne nje levizje te pavarur pa nje orientim te qarte te
degeve te saj, ne pjesen me te madhe orientohet nga tregtia dhe sherbimet. Te dhenat
tregojnesedeficitetebilancevetregtaremevendetetjerajaneneniveline9%tePBBse.
BEeshtevendikryesormemeshumese90%temaredhenieveteimportitdhemeshumese
80% te eksportit. Por, duhet thene se importi karakterizohet ne pjesen me te madhe nga
mallratekonsumittegjeredheeksportinegameneproduktevetradicionaletevendittone,
qe tregojne nje orientim ne dem te ekonomise tone.Megjithese privatizimi i Ndermarrjeve
te Vogla e te Mesme (NVM) eshte kompletuar, rreth 70 ndermarrje te medha nuk kane
kaluar akoma kete proces. Menaxhimi i dobet dhe mangesia e disiplinimit te pagesave ka
cuar ne krijim te stoqeve te medha, bllokim te tyre dhe detyrime tatimore te papaguara.
Nisur nga keta tregues, privatizimi i sukseshem i tyre eshte mjaft i diskutueshem dhe
ingranimi ne tregun vendas i veshtire. Megjithe programet e FMNse dhe institucioneve te

78

78
tjera vendase e nderkombetare per nxitjen ekonomike, ato nuk kane patur ndryshim te
situatessetyreekonomike.Kjovecorieshtevetempervendintone,pasivendetfqinjekane
bere te mundur aftesimin ekonomik apo dhe ngjalljen pas fazave te para tranzicioniste,
madjedhepadegjuaraqshumesaidegjojmeneketakeshilltareqemegjithevitetekaluara
neneksperimentimnukpogjejnedotformuleneduhurperekonominetone.

Politikafiskaledheteardhuratbuxhetore.
Politikat fiskale te ndjekura nga qeveria shqiptare kane konsistuar ne kthimin e fiskut ne
elementinkryesorperardhmerineezhvillimitekonomik,dukeperdorurfunksioninbazete
tij,siburimpershpenzimetpubliketedalaprejbuxhetit.Ngaanalizatesituatesfinanciare
duhet thene se te ardhurat fiskale jane elementi me i qendrueshem ne sistemin fiskal. Nga
viti1996derinevitin2002,taksatetatimetembledhuraurritenmeshumese5%ePBB
se. Nga rreth 400 milion Euro ne vitin 1996 ato shkuan ne rreth 925 milion Euro ne vitin
2002.

ReformaneTVSHnevitin1996dhereformaneadministratendoganorendihmuannekete
rritje te te ardhurave fiskale. Megjithe rritjen e tyre neper vite ne raport me perqindjen qe
ato zene ne PBBne e vendit jane ne nivelet me te ulta, te krahasuara me vendet ne rajon
dhe me ato te vendeve te tjera ne tranzicion te Europes lindore. Ne teresine e tyre, te
ardhurat e buxhetit te shtetit bazohen kryesisht nga te ardhurat tatimore dhe nje pjese
tjeterngaatojotatimore.
Netotalinetyreteardhuratbuxhetorengataksatkapinkete vitrreth20%tePBBse,por
akomambetenmeteultasevendet,qejaneaspiranteperanetaresimneBE.Peshakryesore
sidhemeparembahetprejTVSHse (32% eteardhurave),endjekurngateardhurat nga
doganat(9%eteardhurave)dhemetejngateardhuratngaakcizat(8%eteardhurave).Po
ashtudhengakontributetesigurimeveshoqeroreeshendetesore(17%eteardhurave)dhe
ne vazhdim nga te ardhurat prej tatim fitimit, prej taksave nacionale, prej te ardhurave
personale.Procesiidecentralizimitfiskalkasjellesirrjedhojenjepavaresimetemadheper
buxhetetepushtetitlokalprejteardhuraveprejtaksesvendoreetatimittethjeshtuarmbi
fitiminnebiznesinevogeldhezenepeshenkryesoreneteardhuratetyre.Kjodotekrijoje
njemireadministrimmetesuksesshemtebiznesevetevogla,nisurnganjeshkallenjohjee
tyre me e larte dhe nje forme komunikimi me transparente, qe do te vendoset midis
pushtetitdhebiznesitlokal.
Ne totalin e te ardhurave te buxhetit nje ze tjeter jane dhe te ardhurat jotatimore, qe jane
transferimetefitimitngaBankaeShqiperisedheteardhuratetjerasifondekunderparti.
Megjitherritjenetereketyrekontribuesvenebuxhet,teardhuratfiskalengasakemithene
dhemelartmbetenteulta,dukepenguarpermiresimineshoqerisedhejetessevendit.
Nje nder pengesat kryesore ne rritjen e te ardhurave fiskale eshte ekzistenca e nje
ekonomie informale masive ne kufijte e 60% 65% te PBBse se vendit dhe nje treg pune
ndermemasivetperinformalitetinevetnerajoninkujetojmeqeeshtenenivelete30%te
fuqise punetore te afte per pune. Keto fenomene qe ndodhin ne Shqiperi kane corientuar
dhe deformuar gjithe ekonomine e vendit, si dhe jane burim i riciklimit te ekonomise

79

79
paralele apo ekonomise informale, qe supozohet te jete (ne mungese te ndonje studimi !!!)
sagjysmaeteardhuravebuxhetoretevendit.
Nje pengese tjeter eshte dhe mospasja e nje administrate te mire fiskale, qe do te thote
mungese te barazise se mbartjes se barres fiskale, mungese transparence, mungese
administrimi profesional te mbledhjes se te ardhurave, korrupsion me perpjestime te
medha ne radhet e administrates dhe mungese e pavaresise karshi presioneve te politikes.
Madje do te thosha se kjo klase politike e perdor kete administrate te jete dhe sot jashte
funksioneve kryesore te saj, mireadministrimin e te ardhurave. Megjithese, kuadri ligjor
eshte pjese e legjislacionit me te konsoliduar te vendeve te zhvilluara, reformimi i
administrates fiskale dhe krijimi i nje autoriteti fiskal serioz dhe dinjitoz ne syte e
tatimpaguesve mungon. Organettatimore nukkanautoritetinenevojshemprtzbatuar
barazinndajsubjektevetatimoredhenukekzistojneendemekanizmaqtsigurojnkt
baraziprtatimpaguesit eregjistruar.Ndrkohnumriiindivideveapogrupimevetetyre,
qushtrojnveprimtariekonomiketparegjistruarmbetetakomailart.Megjithsesht
evshtirtvleresohetnshifra,faktiqnmasmediapasqyrohenaksionetesukesshme
t policis tatimore dhe sekuestrime t pasuris s kompanive jan evidenca t faktit q
mekanizmat e qndrueshm t kontrollit nuk jan t zhvilluara. Nga ana tjetr, pagimi n
paradhnie i tatim fitimit nga ana e kompanive, duket nj procedur q shpesh rezulton
diskriminuese. Vet subjektet ankohen se pagimi i detyrimeve tatimore bazohet m tepr
nplaninetardhuravetbuxhetitdhejontreguesitrealtfitimprurjessaktivitetitqe
ato deklarojne. Rimbursimi i TVSHse vazhdon t mbetet nj problem kronik duke i vn
aktivitetet e subjekteve n vshtirsi likuiditeti dhe sidomos kjo rendon mbi buxhetet e
subjekteve qe kryejne aktivitete prodhuese dhe eksporti. Mbetet nje detyre e veshtire per
tu permbushur prej qeverise qe gjithe vrejtjet e botes se biznesit te jene pjese e
programeve te saj duke qene se financat e saj bazohen pikerisht prej gjallerimit te jetes ne
ketekomunitetqepokonfirmohetperditesikontribuesikryesorigjallerimitteekonomise
se vendit. Madje ky komunitet ndihet jo i mbrojtur nga shteti, qe ai e paguan te kryeje
funksionetetijkryesore.
Baraziaesubjektevenpagiminedetyrimevenukshtrespektuar,kritikuarkjosefundmi
dhengaSherbimiKeshillimoriInvestimeveteHuaja(FIAS).Mediakadhnmjaftshembuj
t firmave, madje t mirnjohura, t cilat vazhdojn prej vitesh t raportojn bilance me
humbje,dukeshmangurneketemenyrepagiminedetyrimevefiskale.Sistemiiauditimitt
bilanceve kontabl ka vazhduar t mbetet ne vazhdimesi abuziv, duke kompromentuar
aftesine administrative te autoriteteve tatimore. Nga ana tjetr, prgjegjsia e ekspertve
kontabln certifikimin ebilancevetfirmaveshtjashte funksionevedhedetyrimevete
tyre ligjore.N trsi, klima e bashkpunimit midis institucioneve tatimore e doganore dhe
biznesitvazhdontmbetetmosbesuese.Nganjraan,subjektetankohenqpengohennga
autoritetet fiskalenprmjetproceduravesubjektive,arbitraredhediskriminuese,ngaana
tjetr, shum subjekte vazhdojn t kryejn aktivitet ekonomik jasht sistemit fiskal apo
mashtrojne.
Megjithese, sistemi fiskal me reformat qe ka deklaruar dhe po ndermerr ka si objektiva te
saj nje autonomi administrimi me te madhe, thjeshtesimin dhe transparence ne
maredheniet me taimpaguesit, vleresime tatimore dhe kontrolle profesionale te
administrates si dhe zhvillim dhe modernizim te teknologjise qe perdoret deri me sot ato
janenekuaderdemagogjik.

80

80

Buxhetiishtetittevitit2003
Te ardhura te llogaritura ne buxhetin e shtetit te vitit 2003 jane 145.1 miliard leke, kur
nderkoheshpenzimetjanellogariturtejene192.7miliardleke dukekrijuarnjedeficitprej
47.6 miliard leke vetem per kete vit. Te ardhurat e buxhetit te shtetit sipas grupeve
kryesorejane:
- Te ardhura tatimore ..........................................115.2 miliard leke (ku taksa e rruges Durres
Kukesze3miliardleke)
- Teardhurajotatimore.........................................21.8miliardleke
- Teardhuratebuxhetitvendor..............................8.1miliardleke
Neketekuader:
- buxheti qendror ka 137 miliard leke te ardhura dhe 184.7 miliard leke shpenzime,
ndersa
- buxheti i pavarur i pushtetit vendor ka 14.3 miliard leke te ardhura (6.3 miliard leke
jane te ardhura te marra si grant i pakushtezuar nga buxheti qendror dhe 14.3 miliard leke
shpenzime).
Teardhuratepritshmengaprivatizimetpertefinancuardeficitinbuxhetorjane1.1miliard
leke.
Vshtrimiprgjithshmnecurineshpenzimeveqeveritare
Nivelet e ulta t t ardhurave buxhetore dhe rritjet e ndjeshme e borxhit publik, kan
ushtruar presione pr modifikime fiskale, duke ndikuar n reduktimin e vazhdueshm t
shpenzimeve qeveritare. Ashtu si dhe t ardhurat buxhetore, shpenzimet qndrojn nn
nivelin mesatar t ekonomive n tranzicion. Kjo diktoi reduktim t shpenzimeve n gjith
kategorit,kuivetmizirriturmbetetpagimiiinteresave,prshkaktnormavetlartat
interesavebankare.
Nga pikpamja e menaxhimit m efektiv dhe strategjik t shpenzimeve qeveritare, duke
filluarngaviti2001filloitaplikohetProgramiAfatmesmBuxhetore(PAB).Kydokument
shrben si nj orientim i rndsishm n ruajtjen e disiplins fiskale, dhenies se prioritetit
t shpenzimeve publike duke i lidhur ato m mir me politikat qeveritare dhe duke
inkurajuarnjefiencmtmadheteknikenprdorimineburimevefinanciare.
Shpenzimetsipasdrejtimevekryesorenebuxhetinevitit2003jane:

- Shpenzimekorrente..........................................137.8miliardleke;
- Shpenzimetkapitale...........................................49.1miliardleke;
- RezervateKeshillitteMinistrave........................2miliardleke
- Kontingjenca*.....................................................3.8miliardleke.

81

81
Nderkoheshpenzimetpercdoministridheinstitucionjanetepercaktuaranekufijtelimite
te tyre, te ndare ne fonde te kushtezuara* dhe te pakushtezuara*. Numri maksimal i
punonjesvebuxhetoreeshte110.000punonjes.Pagaminimaletashmeevendoursefundmi
mevendimteKeshillitteMinistravedotejetenekufirine10.000lekenemuaj.

Keshtu, nese nuk duam ritme ngadalta te rritjes ekonomike dhe nje buxhet sa me te
konsoliduar ne treguesit e tij duhet te shikojme gjithnje e me shume ne ndryshimin e
politikave fiskale qeveritare, te cilat do te sjellin dhe zgjidhjen. Ne vend te korigjimit te
nivelit te taksave dhe shtyrjes se problemeve dhe paaftesive administrativemenaxhuese
nga nje qeveri ne tjetren, procesi me natyral do te ishte hartimi i politikave qe kane efekte
afatshkurtra, por qe injorojne pasojat afatgjata. Natyrisht, kete nuk mund ta shikoje
politikamiopeqekakrijuarnjeklimeantikapitaldheantikursimetenjerezveteketijvendi.
Nje politike e tille con ne uljen e investimeve vendase, duke mbartur me vete rrezikun e
mungeses se kapitaleve private, uljen e ritmeve ekonomike dhe dobesimin e kapitalizmit
shqiptarnevetvete.

*FondeteKushtezuaraPerfshihenshpenzimetperinvestimengafinancimetehuajadheshpenzimetngateardhurat,qeme
ligj apo akte nenligjore u perkasin ministrive apo institucioneve buxhetore. Keto fonde perdoren brenda vitit buxhetor (me
perjashtimtefinancimevetehuaja).
* Fonde te Pakushtezuara jane transfertat qe Buxheti i Shtetit i transferon pushtetit vendor, qe perdoren nga fondet per
perballimineveprimtarivedhetefunksioneveqepercaktohenneaktetligjoredhenenligjore
*PBBProdhimiBrendshemBruto
*Kontingjencafondperruajtjedeficiti,pershlyerjetedetyrimevetevjetratend/jeveperenergjine,perzgjedhjet
lokaledheperkrijimineAgjensiseseGarantimitteDepozitave
Shtator2003

82

82
2. ADOTAMINIMIZONTEEKONOMININFORMALEULJAETAKSAVE?

Nj nga debatet m t rndsishm t politiks tatimore n vend, q un mendoj se do t

jetdherisiaefushatssardhshmetzgjedhjevepolitikedotketnqendrttijpyetje
tetillasi:Kushdotejenemasatkonkreteperluftenndajekonomisjoformaledhenzonat
eerrtatekonomisshqiptare?Adotkenefektndryshimet(uljetetaksave)npolitikat
qeveritare pr rritjen e iniciativave pr pun dhe investime, pr rritjen e rrogave dhe t
fitimeve?

Nse prgjigja do t ishte po, ather sht e natyrshme t mendosh se ndryshimi i nj

politikekrkonnjtjetr,qtjetgatiprtazvendsuarparardhsen.Dhenrastinton,
kusyniminukshtuljaetardhurave,porrritjaetyreduhetqpolitikaeuljessetaksave
tzvendsohetmepolitiknezgjerimittbazsstatimpaguesvedukeefuturproblemin
fiskal n nj ekuacion. Politikant, prgjithsisht jan n favor t uljes s taksave.
Megjithate, kjo vecori sht m e dallueshme tek politikani abuzivist dhe naiv. Por nse
propozimettillazenevendmeideneqetendryshohetvetmnjaneekuacionitfiskalpa
ndryshuaranntjetr,atehererezultatidotthoshtedefiitbuxhetor.

Kshtu, nse duam t vlersojme efektin te t ardhurat prej nj ndryshimi n uljen e nje
taksep.shnakciznekarburanteveprnjsektorekonomiktcaktuar,shqetsimiduhet
t prqndrohet n matjen e shkalls n t ciln ky ndryshim do t ndikoj n rritjen e
sasise se karburantit t bler dhe bashk me t edhe detyrimit fiskal q humbet. Prpjekja
pr nj zvendesim t saj me nj ndryshim tjetr, q jo vetm t mos deformoj politikn
tatimore n trsi, por dhe t jet nxitese e zhvillimit ekonomik duhet t prbnte nj
diskutim dhe debat t zgjeruar, te iniciuar nga politika dhe perfituesit ekonomike dhe te
zhvilluar nga specialistet fiskale dhe ekonomistet e angazhuar me keto probleme. Dhe m
pas institucione t tjera si Ministria e Ekonomis, Ministria e Integrimit etj. duhet te jene
mbeshtetes te idese qe gjen popullaritet. Ndrkoh, autoritetet tatimore do t ishin ata q
do t mbanin qndrimin kritik duke u nisur nga mosprekja e targeteve te te ardhurave
tatimore.
Synimi i ktyre vlersimeve dinamike do t ishte p.sh. se si do t ndikonin t ardhurat q
mund t humbin n buxhet, n nj vit nga ulja e akcizs (rreth 400 milione lek), tek
punesimi,rritjae PBBs dhenseka efekttendonjngaketa faktoreduhetllogariturdhe
shumaqnevojitetprrikuperimin,mekostosamtultaprkonsumatorin.
Fatkeqsisht, vetem nj taks n Shqipri sht e lart dhe nuk i shrben optimizimit t t
ardhuravefiskale.Ajosht:
Kontributiisigurimeveshoqrore.Taksapaguesitshqiptarjanetreguarmjafttendjeshm
prejviteshndajtarifesslarttsaj.Dukeqenseajobazohetmbitardhuratpersonalet
individit,ajojovetmndikonnfreniminezgjerimittbazsskontribuesveprktlloj
takse, por dhe detyrojn rrugn e informalizimit t ktyre t ardhurave q duhet ti vijn
buxhetit. Kontribuesit e transformojn t ardhurn e tyre reale n forma t shumllojshme
informalizimidhendikojndhenmosrealiziminetatimitmbitardhuratpersonale.

83

83

Por, un tani po shtroj pyetjen q sht dhe titulli i shkrimit: A do t zvoglonte ulja e
taksaveekonomindhetardhuratinformale?
Un them po, por do t ishte shum e vshtir pr vendin ton t parashikonim efektin e
uljestetardhurat.Matjaeekonomisinformaleshtevshtir.Megjithse,ajomendohet
t varioj n rastin m t mir te 30% dhe ne rastin m negativ te 60% te PBBs, askush
nukedisesangakjopjeseekonomisinformaleprfshinngagrupiievazionistvefiskal.
Pasi shume trafikante droge, prostitucioni e t ngjashm me ta nuk paguajn taksa dhe
ndikimingauljaetaksavenukdotndihet.Gjithsesi,uljae taksavedotrristederdhjene
detyrimevefiskale,nmnyrvullnetarennjmasakomamtlartsederimsot.

Gjatdekadssfundit,dofamiljeshqiptarekakontribuarmeshumpaklekngabuxheti
i saj pr llogari t buxhetit te shtetit shqiptar. Keshtu, ne 2003 mesatarisht do familje
shqiptare kontribuoi me rreth 200 mij lek n vit pr buxhetin e shtetit. Kuptohet, qe kjo
peshe ishte m e rnd pr qytetet, sesa fshatet. Ndrkoh krkohet 2 here m shum se
kontributi fiskal aktual q jep do familje, ne menyre qe te flasim pr ndryshimin e
ambientit ekonomikoshoqeror kapitalist ne vend dhe arritjen e synimit per ne BE. Nisur
nga rritja ekonomike n vitet e fundit dhe nga qndrueshmeria gjithmon e m e madhe e
sistemit fiskal dhe politikave t tij n favor t nj administrate si analogt e vendeve t
zhvilluarakapitalistenShqipridotketrritjeekonomikemektoritmetqndrueshme
t viteve q lam pas. Shqiptart mund t reagojn m mir ndaj politikave fiskale duke
bratondryshimeqvrtetstimulojntreguesitmakroekonomik.
Kjollogjiktbnpakoptimistprtardhmenerezervaveeburimevettardhuravepr
sisteminfiskalprtardhmeneafrtdhetlargt.
31Janar2004

84

84
3. KURQEVERIAMBRONTDREJTATEINDIVIDVEDHEISHRBENPROGRESITEKONOMIK
Pr qeverine ka vetem dy menyra pr t shfaqur fytyren sociale dhe promovimin e
zhvillimit ekonomik q i ka n qender t programit t saj. E para duhet tu garantoje
njerezve mbrojtjen e jetes, lirise dhe prones (gjithnje nese kjo prone sht fituar pa
mashtrime, vjedhje apo grabitje) dhe e dyta tu jape njerezve nj grup t perzgjedhur
sherbimesh e t mirash q kane karakteristika t vecanta e nuk mund t sigurohen dot
nepermjetsektoritprivat.

Funksioniipare,qshtaiirenditdhesiguriseshtmenjrendesiekonomikeprjeten
e vendit. Nese perdoret si duhet nga qeveria ai garanton funksionimin e drejte t
maredhenievemidisqytetareve,pronessetyredhedetyrimevendajshtetit,tndertuarasi
nj trinom q ka n themel besimin se shteti, sado q mund t tregohet i ashper dhe
ndonjehere jologjik sht i drejte. Por, nese ky funksion perdoret n forma t zbutura dhe
mesubjektivizma,fillojneproblemet,qmepasshperthejneenukpermbahendotme.Nese
t drejtat mbi pronen private nuk jane t qartesuara dhe jane burime konfliktesh, do t
sherbejneqnjgrupshtetasishtkundervihetndajnjtjetri.Atadotsulentmarrinate
qnukshtetyrjadhedotshfrytezojneeuzurpojneburime ekonomikepapaguarasgje
pr to. Keshtu, q natyrshem funksioni mbrojtes i qeverise do t kerkohej pr ta vene n
vendktbalancimtperdorimittburimevepapaguarprtodhedukeshkelurtdrejtat
etjetrit.

Funksioni i dyte do apo nuk do qeveria sht nj detyre e saj, pasi sherbime t tilla si:
sigurimikombetar,projektetsocialeapoprogrametmasivekushteveshtiretkufizohet
perfitimi prej tyre vetem pr ata q paguajne. Pr bizneset private sht jashtezakonisht e
veshtiretprodhojneetregtojnetmirapublike.Prprojektettillagjigandesindertimii
njprojektikunderpermbytjesedhepsemundtperfitojecdonjeriprejsaj,shumepakdo
t kishin kapitale e vullnetin pr t paguar. Cdonjeri mendon le t paguaje tjetri para meje
me mire se une. Keshtu, q detyra e qeverise sht t beje ate qe asnjeri nuk e ben, t
paguajepratosherbimeqkushtojne,pornukkanebleresdirektttyreoseshtshumee
veshtirerealizimiisaj.Por,qeveriabenshumetmirapublikeapoprojekteqirealizon.Si
mundtamarrimveshneseprojektiqeveritarshtvertetproduktiv?Njerezitpergjithesisht
besojne se kur mbeshtetja e nj projekti gjen nj shumice votuesish atehere e ben ate
produktiv. Por, kjo gjithsesi ka lidhje me koston e perfitimit prej tij. Keshtu, nese projekti i
njrrugekombetare kushton 100 milionlekedheprejtijdot perfitohen 130milionleke,
ateheremundtthuhetseaishtproduktiv.Kurperfitimikalonkostonetij,kjokuptohet.
Duke qene se shperndarja e kostos se tij sht shperndare njesoj vetem pr nj grup
individesh, q jane dhe kontribuente fiskale t vazhdueshem, atehere grupi tjeter i
individeve q jetojne n informalitet apo nuk jane kontribuente do t ishin perfitues me
shumesegrupiipare.Por,nesekjoshperndarjeekostosdotbehejsipasasajqindividet
e do grupi do t perfitojne realisht prej t mires publike atehere t gjithe do t ishin t
fituardukeumbeshteturtveprimiproduktiviqeverise.

85

85
Sifunksiononekuacioni:DetyrimeFiskale(DF)=(SHP)SherbimePublike?
Njerezit kane nj tendence q t kerkojne zgjidhjen te qeveria pr do problem t tyre qe
nuk e zgjidhin dot. Degjon rendom nga njerezit ne jeten e perditshme pyetje te tilla si: Po
qeveria ku eshte? Cben ajo kur ne na shkelen te drejtat? E ka fajin qeveria? Ky
kendveshtrim i tyre sht jo i sakte. Qeveria nuk sht nj organizem q duhet t veproje
gjithmone n favor t interesit publik. Qeveria sht thjesht nj menyre e organizimit
shoqeror, nj proces institucional gjate se ciles individet n menyre kolektive bejne
zgjedhjet e zhvillojne aktivitetet e tyre. Por, ama nuk do t thote se me zgjedhjen q eshte
br pr shumicen e zyrtareve do tu shikojme vetem politika q do t pjellin progres
ekonomik dhe mireqenie. N fakt, ne jemi t prirur t presim vetem politika produktive,
pasijaneshumicapolitikedheekzekutive,tcilesikemibesuar.Por,aekaneprodhuarkt
produktivitetprdokaterviteqkanerealizuarprogramete tyreelektoraletshpallura.
Shume njerez e barazojne demokracine me ekonomine e tregut. Kjo sht e vertete per
shume vende t europes perendimore q kane ekonomi tregu t zhvilluar dhe gjithashtu
dhe nj demokraci me institucione q besohen prej individeve. Por sht e pavertete pr
shume vende t tjera q megjithese kane nj ekonomi t zhvilluar tregu nuk kane
demokraci. Raste ka si n Azi dhe n Amerike Jugore. N t vertete ka ndryshim midis
politikes demokratike dhe ekonomise se tregut. N rast se taksat e vendosura nga qeveria
jane t tilla q perdoren me qartesi pr garantim t mirash, atehere ekuacioni detyrim i
individit=sherbimpublikshtarritur.Pornesepushtetiprtaksimtindivideveilejon
qeverise t siguroje t ardhura nga individet pa deshiren e tyre dhe pa jua kthyer me
sherbimepublike,ateherebaraziadetyrimiindividit=sherbimpublikshtprishurnga
ana e djathte. Por, ama nj paralelizem i ngjashem nuk e gjen n tregun privat. Nj privat
mund t vendose cmime t larta per mallrat apo sherbimet e tij, por nuk detyron asnje t
blejemeforce.Ndersa,zyrtaretqeveritareaposhpenzimetetyreqejanetfinancuaranga
taksat e individeve, nuk e gjen dot lehte garancine q populli do t marre sherbim me
kostonqaikafinancuarnepermjettaksave.

86

86
4. VLERSIMI I TREGUT T NDRTESAVE DHE QERAVE PR QLLIME FISKALE: KUR DO T BHET
NSHQIPRI?
Pr vleresimin e tatimit mbi pronat dhe ndertesat natyrisht q sht e nevojshme t behet
me par nj pershkrim i gjithe pronave qe jan objekt pr tu taksuar. Kjo baze te dhenash
qe mund ta quajme dhe Kadastr Fiskale apo harten me shkalle te madhe mund te
ndihmojenesiguriminegjithepronaveteperfshiranenjebazetedhenash.Kjoeshtemee
lehtetearrihetnenjezoneurbanesesanenjezonerurale.Identifikimiitatimpaguesvenuk
eshteidomosdoshemgjateketijprocesi,poreshtethelbesornekohenembledhjesseketij
tatimi.
Grumbullimi i informacionit te tregut mbi shitblerjet e pronave dhe perpunimi i tij ne nje
baze te dhenash duhet te behet nje norme ne punen e administrates tatimore dhe te
freskohet me te dhena ne menyre periodike. Ne shume vende te dhenat keto regjistrohen
per periudha disa vjecare, perpara se te aplikohet tatimi pasi ai do te sherbeje si moment
per te vleresuar transaksionin ne te ardhmen. Ne shume vende cmimet e shitjes te
regjistruar prej paleve nuk jane reale, pasi cmimet regjistrohen me vlere me te ulet sesa
realitetipertishpetuartatimitperkates.Nerastetetillaadministrataperpiqettemarrene
konsiderate nje informacion qe zevendeson ate qe dekalrohet me cmime joreale te tregut,
duke shfrytezuar keshtu informacionin e eksperteve vleresues, agjenteve te pronave te
paluajteshme etj. Ne kete drejtim partneret europiane kane nje pervoje, qe mund te jete
shume e perdorshme per vleresimin e pronave dhe nga specialistet perkates ne vend. Ne
fakt,pervojenatamundtamarrindhengapunaevetespecialistevetaneperparaviteve90
dukeihequrvetempluhurinekohes...
Jakushjanehapateprocesittevleresimit,teperdorurprejshumicessevendeveeuropiane.

Identifikimi (numri toks)

Vendndodhja
Prshkrimi i toks (siprfaqja, sip. e prdorur)
Prshkrimi ndrtimit (siprfaqja, mosha, matrialet
e prdorura, cilsia)
Emri tatimpaguesit (jo i domosdoshm)
mimet e shitjes
mimi i qeras
Kostua e ndrtimit
Vlersimi Analizat e tregut
- Modeli i vlersimit
- Llogaritja e vlers s prons
- Rishikimi i vlersimit
Mardhniet me Vleresimi qe i dergohet tatimpaguesit
- Apelimet
Informacioni i grumbulluar
nga tregu i pasurive t
paluajtshme
Prshkrimi baz i pronave
(kadastra fiskale)

Vleresimiitreguttqerave
Qeratejannjtreguestjeterirendesishemrrethvleravetetregutdheinformacionetrreth
qeravezakonishtgrumbullohendheperdorensipjeseeprocesittevleresimit.Informacioni
perqeratezakonishtmblidhetdukeuderguarnganjemodularformatsiqeradhenesitdhe
qeramarresit per ta plotesuar dhe dorezuar te autoritetet tatimore te rrethit ku eshte
vendndodhja. Informacioni per qerate behet akoma me i rendesishem nese ai perdoret si

87

87
bazepervleresiminetatimitmbipronesine.Aieshtegjithashtuinevojshemsiedheneedhe
per vleresimin e vleres kapitale te prones, vecanerisht ne rastet e pronesive tregtare e
industriale.Analizaetregutsynonqetepercaktojesesisiperfaqja,vendndodhja,madhesia
dhe cilesia e nderteses por dhe faktore te tjere ndikojne mbi cmimet e shitjes dhe qerase.
Cmimetendryshmeaplikohenpertokadhendertesanevaresitevendndodhjesdhecilesise
sepronesqeduhetvleresuar.Cmimeteshitjessengastravepermeterkatrorteploetsuara
ne harten e fiskut mund te jete e nevojshme ne percaktimin e ndikimit te vleres se
vendndodhjes.

Simundtbhetvlersimi?
Kurbazaetaksueshmeeshtevleraetregutteproneseshteerendeishmetepercaktohetme
shumekujdessiduhetvleresuarkjovlere.Eshtepraktikeezakonshmepervendetetjeraqe
cmimi duhet vendosur duke rene dakort nje bleres dhe nje shites te mireinformuar per
pronen ne kohen e vleresimit. Ne disa vende, vlera perfshin token dhe ndertesen, por
zakonisht makinerite dhe paisjet e jane te perjashtuara. Per to dalin ligje dhe udhezime te
vecantaqetrajtojnerastet.
Modelet e vleresimit jane rezultat i analizave te tregut. Ato mund te jene modele
matematikore ose mund te jene tabela vleresimi per meter katror per tipe te ndryshme te
tokave dhe ndertesave. Kur modelet e vleresimit te jene krijuar, vlera e taksueshme e cdo
prone mund te llogaritet menjehere. Vleresuesi atehere ka nevoje te rishikoje vleren e
taksueshme te llogaritur per ta krahasuar nese keto llogaritje pasqyrojne drejt vleren e
tregutapokanevojeperkorigjim.Kyprocesbehetakomameirendesishemperpronatjote
zakonshme,sipronesiteemedhaosepronesitenezonateveanta.

MetodabazprVlersimin
Ne rastin e vleresimit per tatimin e pronesise, per shkak te numrit stermadh te pronave
eshte i nevojshem nje vleresim i tyre njekohesisht. Metoda te vleresimit masiv duhen
perdorurperto.Kjolindnganevojapernjevleresimmekosto sametevogelneraportme
kostonqemundtabejepronarinesektorinprivat.
Edhe ne rastin e vleresimit individual dhe ne rastin e vleresimit masiv perpjekjet jane te
orientuaranetredrejtime.
Menyraekrahasimittecmimevete tregutdirektngashitjet qebehenne te.Nesekjonuk
mundtebehetpershkaktemungesesseinformacionitpercmimeteshitjes,atehereeshtee
njohurmenyraevleresimitngateardhurat.
Kjo menyre perfshin brenda saj si te ardhurat aktuale dhe ato te vleresuara qe rrjedhin
nga prona, zakonisht ne formen e qeradhenies dhe duke perdorur dhe nje faktor
kapitalizimi per te arritur te vlera e kapitalit realisht. Faktori i kapitalizimit nxirret nga
egzaminimiipronaveqemeparejanedhenemeqeradhemepasjaneshiturdhedukebere
njeanalizetecmimeveteshitjestekrahasuarameqeraneemarre.
Ne rastin kur asnjera nga te dyja menyrat nuk eshte e pershtatshme per te vleresuar,
menyrae kostosmundteperdoretatykuvleraepronesrezultonngakostuae vleresuar e
ndertesave. Per kete menyre, kostua e ndertesave sigurohet nga kosto te njohura te

88

88
ndertesave per cdo zone, nga kostot statistikore ose nga eksperte ne vleresimin e
ndertesaveapondryshetedikurshmit,tequajturitkostoist.

Informatizimiiprocesittvlersimit
Fazafillestareeinformatizimiteshteajoeregjistrimittetedhenavebazetepershkrimitte
prones,tellogaritjessevleresseprones,dheteprintimitteformularitpertuplotesuarnga
i detyruari per te paguar tatimin mbi pronen. Faza e dyte do te ishte te regjistroheshin
cmimet e shitjes ne nje baze te dhenash informatike. Kur keto dy faza te kene perfunduar
ateher i vjen radha nje faze te trete qe ka te beje me kombinimin e dy proceseve dhe
informatizimineanalizavetetregutdhemodelitvleresues.Eshtepraktikeezakonshmeper
te perdorur analiza te shumta dhe duke u kthyer mbrapsht me qellim qe te nxirret nje
modelvleresimiisakte.Informatizimiiketyremodeleveulnemenyretedukshmekostone
procesit te vleresimit. Gjithashtu, informatizimi e ben procesin mjaft transparent dhe me
pakteinfluencuarngamaredhenietinspektortatimpagues.

Periodicitetiivlersimit
Kurtatimimbiproneneshtevleresuardukeubazuarmbivlerenetreguttepronaveeshtee
rendesishme, qe gjithe rivleresimet e pronave te kryhen mbi intervale te rregullta kohore.
Duke u nisur nga problematikat qe mund te lindin midis dy periudhave te rivleresimit (te
lidhura me inflacionin, mosvleresimin e drejte nga administrata ne rastet kur vlera e
pronave rritet shume me shpejt se mallra te tjera te tregut etj.) atehere lind nevoja qe
periudha e rivleresimit duhet percaktuar ne ligj. Per vendet me treg pergjithesisht te
stabilizuar eshte rregull qe ky rivleresim i vleres se tregut te pronave te behet cdo 4 5
vite,pornevendeqeprocesieshteiinformatizuarbehetdhemeshpeshsekaq.
Ne disa shtete te SHBA, ky rivleresim behet i pervitshem. Ne vende te tjera si Danimarka,
Holanda, Belgjika ky vleresim eshte bere qe 20 vite perpara dhe nuk ka levizur deri 5 vite
me pare. Dhe vende te tjera si Gjermania, Britania e Madhe dhe Holanda kane vite pa bere
njerivleresimtepronavedhendertesave.

Prgjegjsiaprvlersimin
Ne Europe, zakonisht administrata qendrore kryen vleresimin, megjithese tatimi mbi
pronesine dhe ndertesat eshte nje takse lokale e mbledhur nga qeverisja vendore. Keshtu
ndodh ne Britanine e Madhe, Gjermani, France dhe Danimarke. Ne Holande, vleresimin e
benbashkia.NeSHBA,qeverisjalokaleosekontetjanepergjegjesepervleresimin.
Ne disa vende, vleresuesit qe merren me tatimin mbi pronesine jane te kualifikuar si
vleresuespronash,kukyvleresimkaqeneelementikryesorilendevemesiomoretetijdhe
janediplomuarneketespecialitet.Perketeagjensiaqeimerrikonsiderondhesielementet
epadiskutueshemneketefushedukeicertifikuarsitetille.
Nevendetetjera,punonjesitqemerrenmeketedetyrenukkanespecializimtevecanteose
eshumtakanekryerkurseteshkurtratrajnimiperketeqellim.

89

89
Zakonisht, aty ku qeverisjet vendore jane pergjegjese per vleresimet e pronave, pajtohen
specialistengakompaniprivatepertekryerrivleresimin.

90

90
5. TARDHURAFISKALEPRSHPENZIMEPUBLIKE:ANALIZREALEAPOVETMHESAPE?

Ka vite q pr qeverisjen e vendit problemi i erozionit t t ardhurave fiskale sht lidhur

ngushtesishtmeevazioninfiskal.Strategjitndryshmejanpropozuardhevenenzbatim
pr tu marre me problemin n fjale, duke perfshire ne vitet e fundit dhe zvogelimin e
perqindjeveteshkallevetatimore,menjqellimmtmadh,zvogelimineevazionit.

Nderkohe, qeveria shqiptare po perballet nga njera ane me dilemen e rritjes se

shpenzimeve buxhetore dhe nga ana tjeter me presionin pr uljen e perqindjeve t
shkalleve tatimore. Persa i perket uljes se perqindjeve t shkalleve tatimore, opinioni qe
kemi degjuar dhe debatuar deri me sot e kerkon me ngulm duke pretenduar se me keto
perqindjeqezbatohennukmundtnxisinpunenendershme.Njpjeseezgjidhjessekesaj
dileme gjendet tek ajo qe konsiderohet nga studiues dhe analiste si ekonomia qe nuk
paguan taksa, apo ekonomia e fshehte. Sipas t dhenave me t fundit t prezantuara sht
konstatuar se t ardhurat tatimore pr vitin qe jemi jan kontribut i vetem 60% 70% t
shqiptareve.Pornfakt,uljaeperqindjevetshkallevetatimore,nvetvetenukdotrrise
t ardhurat tatimore. Ata qe nuk paguajne do t vazhdojne t mos paguajne dhe ata qe
paguajnedotpaguajnemepaksirrjedhojeeuljesseperqindjeve.

Problemiioptimizimittmbledhjesstatimeve
Njrrugrealeprtzgjidhurktdilemdotishteqentnjejtenkohetoptimizohen
perqindjet e shkallve tatimore e kombinuar me strategjine e vleresimit dhe kontrollit
tatimor.Nsedotishtemundesiaqetatimpaguesitdheqeveriatadininshperndarjenet
ardhurave qe nga fillimi i periudhes fiskale, atehere tatimpaguesit perpara se t paguanin
taksatdot deklaronintardhurat etyredhedo tadergonin raportiminnagjensine et
ardhurave ku jan t regjistruar. Problemi i optimizimit t mbledhjes s t ardhurave
tatimore pr qeverine qndron mbi faktin qe n kontekstin kapitaltaksapagues t gjeje
dhe zbatoje nj strategji qe mbledh n maksimum t ardhurat neto tatimore duke mos
prekurbarazinemidistaksapaguesve.shtdetyraetatimoreve tpercaktojnetardhurat
reale duke u prezantuar dhe me mjetet shternguese qe ua jep ligji, gjobat qe mund ti
perdorinndisamenyra:
gjobaqevendosenproporcionalishtmetatiminezbuluarsitpapaguar;
gjoba neto (pa detyrimin e zbuluar) qe vendosen proporcionalisht me t ardhuren e
fshehurtzbuluar;
gjobaqekufizohenderinnivelinetardhuresminimaletsektoritkukryhetaktiviteti;
gjobaqevendosenproporcionalishtmetardhurenefshehurtzbuluar;

Dherezultatetngakjodotvinin,pasiefektiityreparesordoteishteterheqjaevemendjes
ndaj asaj qe administrata ja kerkon biznesit, formalizimin e te ardhurave. Shuma e
koeficientit t denimeve percakton mundesine e kryerjes se nj kontrolli dhe nivelin e
kufiritttardhurave.

91

91

sht gjithnje optimale pr t vendosur nj shume tatimi duke patur parasysh tipet e
denimeve me lart. Nse t ardhurat e tatimpaguesit kan mosperputhje t vogla me
realitetin ku ai jeton dhe vepron (krahasimi behet me t dhena nga thesari, doganat,
evazioni, rregullshmeria me shtetin etj.), atehere zbulimi tatimor ketu do t ishte i
paefektshem pr qellimin kryesor optimalizimin. Por nse t ardhurat qe ka deklaruar nj
tatimpaguesjanmeshumepikepyetjedhetpambuluarankrahasimmevlereneaseteve
te biznesit dhe jeteses se tij, por edhe duke u nisur nga pikat e vezhgimit e vleresimit t
tatimpaguesit si me siper, atehere strategjia e proves se evazionit nga kontrolloret do t
ishteefektivedhenndihmetqellimitkryesor.
Menyra me normaleshtrregullii zbritjes,apothene ndryshemenyra ezhveshjes set
ardhurave n raport me shpenzimet e nevojshme qe duhet t kryeje tatimpaguesi pr
biznesin dhe jeten e tij familjare. Por n nj kontroll nuk sht e thene t zbatohen
rigorozisht denimet e mesiperme apo t zbatuara n grup. N disa vende nse t ardhurat
qembetenpastatimevejanmetultaserealitetiishpenzimeveqeduhettkryejerealisht
tatimpaguesiatehereainukkatdrejtekreditimingabankatdhekonsiderohetsinjbiznes
npragtproceduravetfalimentimit.

Porrugtjetraka?
Pakvemendjeikushtohetngaekonomistetefinancespublikeshtjessarritjesteshkalles
optimaletzbatimittligjittatimor.Pordheataqeflasinprtnukflasinmetnjejtinton.
Studimet teorike t vendeve t zhvilluara ekonomike prezantojne se ulja e shkalleve
tatimoreijepzhvillimmetmadhekonomikvendit.Porkjoshtshumeelidhurmeetapat
qe kalon ekonomia e secilit vend. Pr ekonomin shqiptare dhe raportet e saj me
administraten askush (p.sh. konsulente aktive te biznesit qe kerkon ulje tarifash) nuk
prezantonndonjestudimmetreguesrealemakrodhemikroprtnathenesesahumbet
buxheti nga ulja e kerkuar e barres fiskale dhe sa fiton ajo pjese qe realisht nuk jep
kontributin qe i takon n kt buxhet. Askush nga ata qe mbrojne me force interesat e
ngushtimit t t ardhurave t buxhetit nuk i hyn diskutimit se si t ushtrohet presioni mbi
agjensite qeveritare qe shpenzojne te ardhurat publike, qe keto t perdoren sa me
efektivishtdhemekostoefektivesamtulettpunveeshrbimevepublike.Jo!

Studimi i ketyre konsulenteve sht i orientuar vetem n keshillime te tipit ardhje pas
interesiteqejfittebiznesmenve.Kjoeshtenjellojmekonsulenceneperditshmeqebejnete
bizneset ku jan t punesuar. Nuk e di se kush i keshillon me raste bizneset, se cfare
menyra te ndjekin pr t fshehur t ardhurat, duke i prezantuar administrates nje baze te
uletllpgaritjepertishumezuarmetejdhemeperqindjeteultaqeprezantojnepercdovit.
Ndryshe,nukkasishpjegohetqeevazionisavjenepersosetnformatetijtparaqitjes.Ai
nuk sht me nj evazion i rruges, por i bazuar mbi strategji t sterholluara dhe t
menduaramekujdes,dukeupershtaturmestrategjiteeluftesantievazionteadministrates.
Ketokeshillaikushtojnemundimetmedhaadministratestatimoreprtizbuluarbiznesit
t ardhurat e fshehura. Ky evazion i ketyre bizneseve e ka orientimin pikerisht n keta
keshilltare,qebejneparttimedhepunenekonsulentittevazionit.

92

92

Pr sa i perket administrimit t t ardhurave, detyra me primare sht rritja e shkalles se

zbatimit t ligjit duke forcuar masat pr t dalluar kontribuesin e rregullt dhe qe kerkon
realisht maredhenie partneriteti me administraten, nga biznesi qe hyn n maredhenie
partneritetivetemprtperfituarprrritjenefitimevepersonale.Kabiznese,qemegjithe
praktika t vazhdueshme kontrolli disa vjecare te aktiviteteve te tyre vazhdojne t jene
evadore t pakorigjueshem. E cfare dallimi ka krimi ekonomik i tyre me ate qe kryen
aktivitete te ndaluara dhe me rrezik per shoqerine? Te dy kategorite nxjerrin te ardhura
informale,pavaresishtsenjerakategorikonsiderohetperteardhuratqefitonsikrimdirekt
qe duhet ndeshkuar ne cdo forme paraqitje, dhe tjetra nje e keqe me e vogel e shoqerise.
Ndoshta,veteadministratapublikenukduhetttregohettolerantedheepandjeshmendaj
ketyrerastevedukendikuarmeforcenesajnheqjenetdrejtesseaktivitetit.

Ngaanatjeter,npuneneperditshmettatimevenevojaprnjbashkerendimmehallkat
etjeratadministratespublikekaardhursinjthirrjeeshtetitprkrijiminefrontitprt
mbijetuar duke krijuar antitrupat pr t luftuar viruset e kohes. Nuk mundet organi
tatimor, t luftoje i vetem dhe i papajisur sa duhet me teknologji t arrije t beje luften qe
pretendohet. Kjo lufte sht e gjithe administrates, pavaresisht se rrjeshti i pare i frontit u
kaqelluartatimoreve.

93

93
6. NDRTIMETDHEMIMET
Do t ishte nj perfitim i madh social nse ndertuesit shqiptare do t nxirrnin nga duart e
tyre nj sasi t kenaqshme shtepish. Nse cmimi i tyre nga viti n vit do t behej me
terheqes per klientet, ndoshta nj pjese e histories se re ndertimore do t ishte ndryshe.
Por, deri tani asnje nga keto nuk ka ndodhur n boten reale t ndertuesve shqiptare. Dhe
cfarekeminvendtkesaj?

njbaladendertimoremecilesiratfrikshme
numerimangetpallateshtndertuarapertmbushurboshllekunprej35heremeshume
ngasashtnevoja
- n dallim nga shume prodhime t tjera t vendit, kostua e tij per njesi
(apartamentet) jan gjithnje n rritje duke tentuar drejt cmimeve akoma me t larta.
N pamje t pare, nuk ka asgje gabim me industrine e ndertimit. N treg jan nj
numer i konsiderueshem shoqerish, qe jan n konkurence t forte me njera-tjetren.
Pengesat administrative per t krijuar nj shoqeri ndertimore jan minimale. Fuqia
punetore sht nj shembull klasik i larmise dhe shumllojshmeria e formave
nenkontraktore si brigade ndertimore apo grupe t vegjel pune ka nj konkurence
akoma e me tye forte brenda saj.
Nga cfaredo kendveshtrimi sektori i ndertimit t banesave sht nj shembull
perfekt i konkrurences. Nse do t ndiqte teorine do t kishim nj sasi t madhe
produktesh (apartamente) dhe natyrisht me koston me t ulet t mundshme. Por
dukshem teoria dhe praktika perplasen keqas me njera-tjetren n kt rast.

Pra,farnukshkon?
Nfakt,dukeparesinjaletetregut,shtepindertuesitjanteperefektive.Ataemodifikojne
shpejt dhe me shkathtesi situaten e tyre n varesi nga ndryshimet e rrethanave. Ata
prodhojne cfare kerkojne klientet e tyre, por jo me cmimet qe ata do t paguanin per t
plotesuar kerkesat qe do t kishin. Industria e ndertimit n Shqiperi nuk ka qene gjithnje
kaqepapershtatshme.Gjateviteve70nvendpatinjbumndertimeshbanesash.Vitet80
gjitashtu paten nj rritje t numrit t ndertimeve. T pakten statistikat jan t gatshme ta
provojnektsituatendertimeshqevazhdoiderinfillimtviteve90.Njtriumfisektorit
t banesave t kesaj kohe mund t quhet shitja mjaft lire atyre qe deri n ato vite ishin
qiramarres. Megjithese ata qe kishin vite n to e kishin zvogeluar kt vlere deri n
minimumnprmjetpagesesseqerasedisavjecare.
Faktoret,tciletndikuannktkostondertimoredheshitjenmecmimetultanfillimt
viteve90dotishinnderttjera:
- kostuaelireematerialevetperdorura;
- kostoelireetokes(pervecvleresseinfrastrukturesbaze)mbitcilenndertohej;

94

94
- shpenzimeplotesueseshumetvogla;
- planifikimndertimeshshumeikontrolluar;
- kostodhebarrierashteteroreshumetpaperfillshme;
- mungesaekorrupsionitdhe
- fuqiapunetoreelireqeperdorejnketondertime.
Megjithese, keto ndertime sipas specialisteve t ndertimit kan mangesite e kohes qe u
ndertuan, ato i qendruan dhe po i qendrojne testeve t kohes me se miri. Ato provuan nj
gje me se miri; qe jan ndertuar t forta dhe rezistente. Dhe jan akoma terheqese per
bleresit,dukendikuarncmimetetreguttbanesave.Pomendertimeterejacfarendodh?

Shkoni tek ndonje ndertues banesash n qender apo perreth saj dhe ju do t gjeni se
dyqanet me t mira dhe apartamentet me t gjera do ti kene pronaret e tokes.
Trashegimtare t hershem banesash e tokash apo bleres t zgjuar n fillimin e viteve 90
jan celesi per perfitime nga kjo industri. Tokabanke sht aseti i tyre me i qendrueshem.
Megjithese, sektori ndertimor pershkruhet si nj industri fitimprurese n keto kohe, me
cmimet e tokave qe po rriten dhe mosveprimet n ciklin ndertimor nga shteti ben qe
cmimetebanesavetrriten.
Tokashtelementiiqendrueshemqekrijonbazenperrritjenekapitalittndertuesit.

95

95
7. PROJEKTETTATIMOREDHEEFEKTETMBITREGTIN
Sistemi tatimor aktual me shkallezimet e tij per tatimin mbi te ardhurat, tatimin mbi
konsumindhesisteminevecantetetaksimitperteardhuratngapunesimidhekontributet
e sigurimeve shoqerore dhe shendetesore ka hasur ne kete kohe shume kritika. Thuhet se
gjithe keto shkallezime e ndarje i kushtojne vendit ineficience ekonomike, humbje kohe,
frenimtenxitjessetregtisedhepengesenerritjeneadministrimittetyre.

Reformimet e propozuara kane dimensione te ndryshme duke filluar me transformimin ne

nje sistem me baze te gjere ne nje sistem qe synon drejt shkalleve tatimore sa me te te
harmonizuaramidistyre,nefavorteqarkullimittebrendshemdhekonsumatoritshqiptar.
Ndryshimet e politikave tatimore jane ne cdo vend nje debat i vazhdueshem duke marre
parasysh jo vetem permiresimin e kapacitetit te administrimit fiskal, por edhe tendencen
pernjeharmonizimtetatimevebazetesistemit.

Tretatimetkryesoretesistemittatimor
Njesistemtatimormundtendertohetdukeshfrytezuaralterniminetretatimevekryesore:
tatimit mbi te ardhurat, mbi pagen dhe mbi konsumin. Tatimet e bazuara mbi te ardhurat
dhe pagen jane te thjeshte dhe te lehte per tu kuptuar nga individet. Me nje tatim mbi te
ardhurat gjithperfshires, gjithe te ardhurat, si ato ne lidhje me punen apo dhe kapitalin
mundtepermblidhennenjebazetatimore.Natyrisht,qeteardhuratngapunesimiperbejne
njebazemetevogeltatimoresesateardhuratngaburimetetjeradhemundteduhentarifa
tatimoremetelartaqetetatohentenjejtatteardhurasibazetatimoredheperkategoritee
tjerateteardhurave.

Menyrameethjeshtepertekuptuarthelbinetatimevembikonsuminapotatimeveqenuk
rendojne vetem mbi biznesin (TVSH, akcize, taksa doganore) eshte ne radhe te pare te
kuptohetkonceptiekonomikiteardhures.Nekutpiminegjere,eardhuraeshtenjematesi
burimeveteperfituaraprejnjeindividigjatenjeperiudhetecaktuar.
Nje individ ka dy mundesi ne lidhje me te ardhurat e tij. Ai, ose mund ti konsumoje, ose
mund ti kurseje. Kjo lloj maredhenie do te thote se te ardhurat perfshijne konsumin dhe
kursimin. Kjo na ben te kuptojme se sa gjithperfshirese dhe sa mbeshtetet mbi konsumin
njetatimqeduhetteaplikohetnenivelinindividual.
Ne sistemin e ardhshem aktual individi duhet te deklaroje te gjithe te ardhurat e tij dhe
llogaritjet per tatimin mbi keto te ardhura behet mbi te ardhurat bruto. Nderkohe, ne nje
sistem tatimor te hedhur per diskutim tjeter nje individ mund te permblidhte gjithe te
ardhuratpordukezbriturgjithekursimetetijnetoapoduhetteshtojehuatedheborxhete
tij neto. Produkti fiskal sipas ketij sistemi eshte nje tatim i bazuar mbi konsumin ne nivel
individual.
Nerastinesistemittonetatimimbikonsuminmundtemblidhetnecdonivelteqarkullimit
te produkteve dhe sherbimeve ne formen e tatimit mbi vleren e shtuar, por nese baza e
tatimpaguesveeshtesameemadheemundshme.MeTVSHne,tatimpaguesitperballinnje

96

96
tatim mbi faturimet minus blerjet e materialeve, te mirave per rishitje dhe kapitalin qe
perdoret per biznes. Nje TVSH qe te jete realisht nje tatim mbi konsumin gjithperfshirese
duhettendajenemenyrenmeracionaledheefikasetemundshmeTVSHnemidisshoqerive
dheindivideve.

Perspektivaekonomikeevenditdheindividit
Kur analizojme efektet e ndryshimeve te politikes tatimore mbi bilancin tregtar eshte e
rendesishme te dallojme perspektiven ekonomike te vendit dhe perspektiven e shoqerive
tregtaredheindividevetetij.
Nje vend kryen maredhenie tregtare pasi nepermjet kesaj tregtie mund te garantoje gjithe
te mirat materiale dhe sherbimet, qe kerkohen dhe u nevojiten njerezve, me kerkesen
kryesoreqetiperfitojnemenjekostosameteuletsesakostuaqedoterezultontenesedo
tiprodhoninaporealizoninvetesherbimetdhemallrat.
Nje vend eksporton prodhimet apo sherbimet e tij si nje menyre e pageses per importet e
kryera. Nga ana tjeter, shoqerite dhe individet qe kryejne biznes kane si qellim final te
shesin gjithe produktet dhe sherbimet dhe te maksimalizojne fitimet. Eksporti garanton
menyren per ti permbushur keto qellime. Perceptimi i njerezve lidhet me reflektimin e
perspektives se bizneseve ne kete shkembim. Shume njerez ne Shqiperi, tashme besojne,
madjedheekanetreguarsemundteprodhojnetemiramenjekostotekrahasueshmeapo
dhe me poshte se sa te mirat e prodhuara jashte kufijve te vendit. Kjo perkthehet se
eksportet ne kete menyre mund te rriten dhe ashtu si ne nje ene komunikuese kjo do te
pasonte ne uljen e volumit te importeve. Kjo kthese e shkembimeve tregtare do te
permiresonteperformancenetregtisesonedhenatyrishtdotezvogelontedeficitintregtar.
Megjithate,Shqiperianukmundmanovrojeaqlehteneketetreg globaldhetehyjeneketo
tregjenderkombetaremekostometeuletsetehuajtpershumengaprodhimetshqiptare.
Eshte momenti, qe te permendin se nese biznesi shqiptar nuk do te perthithe sasi te
pranueshmetekapitalittehuaj,apopamarrekredidhehuara,atehereekonomiajonedote
ngelej e mberthyer brenda mureve te kufizuara te kapitalit dhe kredive te limituara te
vendit. Qarkullimi i kapitalit dhe bilanci tregtar jane gjithnje imazhe qe pasqyrojne njeri
tjetrin: nje hyrje kapitali prodhon nje deficit tregtar, ndersa ne dalje kapitali prodhon nje
suficittregtar.
Megjithese politikat qeveritare ne keto aspekte kane qene mjaft sensibile dhe jane duke u
hartuarpolitikaqejanenefunksionteuljessekostosseprodukteveshqiptareendeefektii
tyreperpermiresiminedeficitittregtareshteipandjeshem.
Nje tregti e jashtme, qe funksionon sipas skemes dhe rregullave te OBTse, nisur nga
specifikatekonomikoshoqeroretevenditpertatimetindirekte,tetillasi:TVSHapotaksat
doganore duhet qe te vazhdoje te ndiqet politika fiskale e pa ndryshuar, qe konsiston ne
zbritjen e ketyre tatimeve ne eksporte dhe vendosjen ne importe. Ne kete menyre bilanci i
tregtise se jashtme do te kishte shprese te balancohej. Megjithate, bilanci i tregtise se
jashtme eshte ne funksion te investimeve te kapitalit te huaj me shume sesa te qarkullimit
temallravedhesherbimeve.

97

97
Efektetepolitikstatimorembitregtin
Ndryshimet ne strukturen tatimore jane te ndjeshme ne influencen ndaj nivelit dhe
instrumentave te tregtise. Ndryshimet ne politiken tatimore, te cilat ndikojne ne faktoret
makroekonomike (p.sh. duke rritur sasine e depozitave ne banka, qe do te shoqerohej nga
nje ulje e normave te interesit ose duke i bere investimet ne Shqiperi me terheqese per
investitoret)mundtendikojnegjithashtuedhenebilancintregtar.
Nesenormatefitimittekapitalitdoteishinmepakfitimprurese,tehuajtqekaneinvestuar
ne vend do te ishin nder te paret qe do te modifikonin politikat e tyre investuese. Ne keto
rrethana, politika tatimore, qe pergjithesisht orientohet per te nxitur rritjen ekonomike
nepermjet zbatimit sa me te pershtatshem me kushtet ekonomikoshoqerore te vendit
mundtepritetteketenjeefektpozitivnetregtineevendit. Nefjaletetjera,tregtianekete
rastdotereflektonteshumeneburimevetebrendshmeqejepen nekembimtenjesasiete
caktuar te te mirave materiale. Nese ky bilanc permiresohet, do te thote me pak burime te
brendshme ne dispozicion, per te njejten sasi te mirash materiale. Tatimet, jane ato qe
duhet te mos e shtremberojne kete ekuacion tregtar, pasi ne variantin e keq te tyre ato
mund ta shtremberojne alokimin e burimeve ne ekonomi. Nese, ky efekt rregullohet
nepermjet politikes tatimore, atehere alokimi i burimeve do te behej me eficient, qe do te
thote rritje te mireqenies ekonomike ne vend, nepermjet prodhimit te te mirave materiale
mempakburime.

Perfundimisht,politikatatimorendikonsi mbistrukturen,po ashtudheneshperndarjen e

tregtise.Kjodotethote,senesebarratatimorenukshperndahetnemenyretebarabartene
raport me te ardhurat, atehere bizneset nuk do te ndihen te barabarta ne treg dhe ne kete
menyre edhe ato eksportueset do te jene te ndikuara ndaj rriskut te renies se aktivitetit te
tyre. Nga ana tjeter, ato biznese qe nuk mbajne barren tatimore si analoget e tyre do te
ndiheshin te privilegjuar dhe me agresive me eksportet e tyre. Por, kjo ne vetvete do te
thote nje zhvendosje te maredhenieve importeksport mbi nje strukture irreale te
bizneseve.

98

98
KAPITULLIIV

ESHTJETFISKALEDHESHOQERIA

1. SHPALLJAENJAMNISTIEFISKALE
SateperhapurajaneAmnistiteFiskale?
Qeverinembarebotenikanetrajtuaramnistitefiskale(AF)sipjeseteprogramevefiskale.
Ato jane aplikuar si ne vendet ne zhvillim dhe ne ato te zhvilluara me shperndarje nga
Europa(Austri,Belgjike,Itali,France,Finlande,Greqi,Portugalietj),neAzi(Indi,Pakistan),
ne Ameriken Latine (Argjnetine, Kili, Peru, Meksike, Panama, Bolivi, Kili etj), ne shtetet e
Paqesorit(Filipine,Australi)sidheneSHBA.AFqejaneshpallurneketovendekaneqenesi
vetemnjehereshenedisavendetecaktuaradheteperserituranerastetevendevetetjera.
AF ne te gjitha rastet e shpalljes se tyre u japin mundesine individeve dhe biznesit qe te
paguajne tatimet e periudhave te meparshme te papaguara, apo legalizim te aseteve te
ndryshmetepadeklaruara.

Shpalljaenjeamnistiefiskale
Kurmundtedeklarohejzbatimiinjeamnistifiskale?
Perpara se te ndermerret nje vendim perfundimtar per shpalljen e nje AF, autoriteti
vendimmarresduhettebejenjevleresimtesituatesfiskalene vend,dukeparemeverejtje
temetatesistemitfiskalegzistues,shkallenebashkepunimitmetatimpaguesitnepagimine
tatimevenemenyrevullnetare,cilesineemomentitteadministratesfiskaledhendryshimin
e pritshem ne kete drejtim. Ne vecanti ne marrjen e vendimit nga ana e qeverise duhet
percaktuar saktesisht se cfare problemesh ka sistemi fiskal ne gjendjen e tij aktuale. Nese
keto probleme nuk jane egzaminuar saktesisht aty ku ato ndodhen, atehere AF mund te
sjelle me shume efekte negative sesa te mirat qe priten nga ajo. Tatimpaguesit do ta
shikojne se keto probleme ne sistemin fiskal nuk jane diktuar dhe sistemuar dhe si
rrjedhojedotembajneshpresensenjetjeterAFdotemerretmeto.
Programet e AF ndryshojne nga njeratjetra, ne varesi te qellimit qe ato duan te arrijne.
Nderndryshimetqedallojneatodoteishin:
E drejta per te marre pjese. Programi i AF duhet te specifikoje , se cilet individe
dhe tatimpagues kane te drejte te marrin pjese ne te. Megjithate si praktike
standarte lejohet cdonjeri qe ka tatime te papaguara, asete te padeklaruara, apo
dhe korigjime te shumave te tyre per aq kohe sa aftesia paguese e tyre per keto
taksatepapaguarajanetepanjohuraperadministratenfiskale.Tujapeshtedrejte
qytetarevetedeklarojneasetetepadeklaruara,kaqenemerendesiperrezultatine
AF ne Indi dhe Kolumbi. Deklarimi i aseteve mund te nxite taksapaguesin te jete
shume i interesuar, duke e pare se ai nuk i ka te legalizuara nga administrata
fiskale dhe publike. Nga ana tjeter nese nje AF nuk shpallet ne kohen e duhur,

99

99
taksapaguesit nga pikpamja strategjike mund tu shmagen deklarimeve dhe
pagesavetetaksaveperto.Persaitakonpjesemarrjessetaksapaguesvemeborxhe
teevidentuaramekohengaadministratangapraktikatezbatimitdisaAFilejojne
ketegrupkundravajtesishtdhedisatetjerajo.Duhettheksuarsevendimetmbite
drejten e pjesemarrjes kane efekte te rendesishme mbi vleresimin e te ardhurave
fiskaleqedotearrijekjoAF.
Cfare mbulon?. AF duhet te specifikoje se cilat tatime jane pjese e saj. Disa
amnistiidrejtohennjegrupitecaktuartatimeshsi:tatimitmbifitimin,tatiminmbi
te ardhurat personale, tatimit mbi pasurine etj. Kjo behet gjithmone ne varesi te
karakteristikavetesistemitfiskaltevenditkuajozbatohet.Disashteteneshpalljen
eAFtevitevetefunditsyniminmetemadhekanepaturneafrimindheterheqjen
e kapitalit te qytetareve te saj qe e kane ate te transferuar ilegalisht ne bankat
jashte vendit. Keto tip AF kane ulur gjithe tarifat fiskale per te ardhurat e
periudhave te meparshme te paraportuara ne autoritetet fiskale e publike dhe te
perdorura per qellime investimi si personale dhe biznesi (blerje tokash, paisje
teknologjike,ndertimecivile,investimenefushafinanciare)
Nxitjaqebienjeamnisti.Amnistidotethotefalje.NisurngakjonjeAFduhette
percaktojeqeparashpalljessesajsesaeshteshumaefalur,cfaredotethotetaksa
te papaguara, interesat dhe penalitetet qe do te jene objekt i faljes nga
administrata fiskale. Eshte aksiome universale per cdo AF qe te heqe dore apo te
ulecdogjobeadministrativepertaksatepapaguara.Por,tegjithaketoAFkanepo
ashtu kerkese te tyre pagimin e gjithe detyrimeve te papaguara apo te dala nga
auditimet fiskale pa asnje ekuivok. Detyrimet e papaguara ne keto raste lejohet te
paguhenmetarifatekoheskurdetyrimetfiskalekanelindur.Gjithashtu,llogaritja
e interesave per keto detyrime eshte variabel. Ne SHBA p.sh. nuk falen interesat.
Nevendetetjeraedhefalenedhejo.Nerastemirekuptimimeautoritetinfiskaldhe
per shuma te medha detyrimesh te papaguara mund te vendosen dhe kriteret e
pagesave me keste, ku llogaritja e interesit eshte e diskutueshme. Por, a jep
mesazhin nje AF per nje forcim te masave shternguese ndaj shkelesve per
detyrimetneteardhmen?Nefakt,panjeangazhimteqartedhetebesueshemte
reformesadministrative,AFmundtesherbejesinjesinjalidobesimittepunesqe
benqeveriaperpersosjeneadministrimitfiskal.NesedotezbatoheshindyAFme
programe identike ne rrethana te ndryshme te politikave ekonomike mund te
nxisin nivele pjesemarrje dhe te ardhura shume te ndryshme. Nje kundravajtes
fiskalqekashpetuarngadetyrimetmundtemospreferojetejetepjeseeAF,nese
informacioni qe percohet te ai nga publikimi i amnistise ne teresine e saj, te mos
kuptojesekyshansqeijepetnukdotileremevendperteabuzuarneteardhmen
kur kjo amnisti te kete perfunduar. Ketu nderhyn direkt autoriteti i zbatimit me
korrektesi nga ana e qeverise te vendimeve te saj, apo thene ndryshe
besueshmeriaesajteqytetaret,gjeqeduhetteketelenegjurmeteata.
Kohezgjatja. Nje AF mund te shpallet si nje mundesi vetem njehereshe, per nje
periudhe kohe me zgjatje nga 2 muaj dhe deri me shume se nje vit. Per cdo AF
akordohet dhe nje buxhet nga ana e qeverise. Publiciteti i bere per kete amnisti
duhet te jete mjaft transparent per kundravajtesit dhe tatimpaguesit e rregullt
duke bere te qarte se kjo mundesi eshte e vetmja per te deklaruar dhe paguar

100

100
detyrimet e papaguara per ata qe jane debitore dhe legalizim te aseteve per
individet e ndryshem. Ka gjithsesi dhe raste te amnistive te perhershme ne
sistemet fiskale te disa vendeve, qe lejon te paguhen detyrimet nepermjet
stimulimit te efektit amnisti. SHBAja aplikoi nje amnisti te tille per vitet 1919
1952, persa i perkiste tatimit mbi te ardhurat personale. Por, kete e kane dhe
shtetetetjeratezhvilluarasiKanadaja,Gjermani,Hollanda,Norvegjia,Suedia.

KushjaneperfitimetdhekostoteAF?
A funksionojne amnistite fiskale? A ka perfitime qeveria qe i shpall apo me shume ka
humbje? Ne fakt cdo qeveri mund te jepte pergjigjet e veta te vecanta, por e perbashketa
eshtesenjeAFkaperfitimekurshpalletsepseajo:
Kanjeefektterritjesseteardhuravetemenjehershem;
Ulkostonadministrativetembledhjessetyre;
Kalon tashme nga nje imazh i nje politike te bute fiskale ne ate qe ligji do te jete
shumeiashpermecilindokundravajtes;
Permireson sjelljen e taksapaguesve pas amnistise per nje derdhje te detyrimeve
nisur nga pasojat qe vijne nga mosderdhja e mosdeklarimi e shoqeruar kjo dhe me
njemonitorimtepanderpreredheprofesionalteautoritetitfiskal;
Permiresonqendriminetatimpaguesvendajdetyrimevetetyrekarshishtetit,nese
AF eshte krah mbeshtetes i perpjekjeve per nje reforme te sistemit fiskal me
tendencepermiresiminemasaveshternguese,vendosjepenaliteteshdheinteresash
te arsyetuara katerciperisht ne ligj, duke qene te paanshme dhe shoqeruar ne
vazhdimesimenjeedukimsipasimazhitteriqemerrautoritetifiskal.
PornjeAFkadhedisavantazheapokostotqembartmbivetepasi:
Atomundtezvogelojnederdhjetqevijnengatatimpaguesiterregullt,qendihente
tradhetuarngakjopolitikefiskale,ngaecilaatanukperfitojne;
Nedisarastesjellteardhurametepaktangagjithemotivimipershpalljenesaj;
Motivon kundravajtesit dhe qytetaret per pritjen e ndonje amnistie te ardhshme,
per aq kohe sa ato shpallen te parakohshme duke u dhene atyre te kuptojne se
qeverianukkaqeneeaftetembledhedetyrimetqekapercaktuarligjiaktual,sinje
dobesiadministrative.

EksperiencatAFnvendetndryshme

Kolumbia.Amnistiaevitit1987neKolumbi,ulejonteindividevemeasetetemeparshme
te paraportuara apo te raportuara me teper te korigjonin raportimet e tyre, pa patur si
rrjedhojepenalizime.Perteqeneteligjeruarngashteti,ketaindivideduhettedeklaroninte
ardhura, te pakten po ate shume sa te ardhurat e raportuara te periudhes se meparshme
duke mos patur kufizim pjesemarresish ne te. Qeveria ndryshoi gjithashtu disa tipare te

101

101
sistemit fiskal si: uljen e tarifes se tatimit mbi te ardhurat personale, eleminoi tatimin e
dyfuishte mbi dividentet, dhe rrit tarifat e tatimit ne burim mbi te ardhurat personale.
Gjithashtu, qeveria keto ndryshime i shoqeroi dhe me rritje te dukshme te masve
shternguese dhe penaliteteve. Kjo AF mblodhi 100 milion dollare apo sa 0.3% e GDPse se
venditpervitin1987.
Argjentina. Qeveria argjentinase, gjithashtu shpalli nje AF ne vitin 1987, me qellim qe te
stimulonteriatdhesiminekapitalitqekishtedalejashtevenditilegalisht.AFperjashtoinga
taksat e papaguara gjithe te ardhurat e periudhave te meparshme te paraportuara dhe te
perdorura per qellime investimi. Ajo ishte e hapur ne pjesemarrje si per investitoret
rezidente dhe jorezidente. Vecanti e kesaj amnistie ishte se per cdo dollar te mbetur pas
larjes se gjithe kerkesave debitore, investitori duhet te kontribuonte nje dollar shtese ne
fondet e reja dhe keto para te mbledhura do te perdoreshin per rritjen e paisjeve
teknologjikeindustriale,ndertimetereja.Qeveriapremtoiqe pertegjithekundravajtesite
taksave nuk do te kishte penalizime. Kjo AF pergjithesisht nuk i realizoi te ardhurat e
parashikuara dhe eshte konsideruar nga specilaistet fiskale si nje deshtim. Individet i
konsideruan kushtet e vena nga qeveria si nje barre shume e rende per ta. Argjentina ka
kaluar nje sere AF dhe ajo e vitit 1987 ishte gjithsesi e pashoqeruar me rritje te masave
shternguese nga qeveria apo ndryshime ne sistemin fiskal egzistues. Mesim i qarte nga kjo
AF eshte se shpallja e nje AF e pashoqeruar me asnje ndryshim struktural ne sistem dhe
rritje te masave shternguese eshte me drejtim ne krahun e deshtimit duke mos arritur
objektivat kryesore dhe dhenien e nje efekti negativ per ardhmerine e autoritetit fiskal te
taksapaguesit.
Irlanda.NeJanar1988,qeveriairlandezeparaqitinjeAFqe lejontetatimpaguesitper10
muaj rrjesht te paguanin detyrimet e tatimit mbi te ardhurat pa paguar penalizime dhe
interesa. Ne te njejten kohe, qeveria rriti numrin e kontrolloreve tatimore dhe filloi te
publikonte ne gazeten kombetare emrat e kundravajtesve tatimore. Qeveria, gjithashtu
prezantoinjesistemfiskalteri,icilidotehyntenefuqinefundteAF,merritjeinteresash
dhetarifatepenalitetevederinekallezimepenale.Teadhuratqepriteshintemblidheshinu
llogariten ne 50 milione dollare, por ne fakt u mblodhen 750 milion dollare. Ky sukses u
takondisafaktoreve:
Qeveriairlandezenuk kishteshpallurasnjeamnistimeperparadheqeveriaedeklaroise
kjodoteishteeparadheefunditmundesiperkundravajtesitpertufalur;
Rritja e masave shternguese pas amnistise ndihmoi fuqishem ne suksesin e programit,
vecanerishtnelidhjememungesenekontrollevedhepenaliteteveperparaamnistise.
Franca.AFevitit1986neFranceuprojektuaqetemblidhteparateedalailegalishtjashte
vendit.Perketeqellim,qeverianemenyretedukshmeulitarifenetatimitperriatdhesimte
kapitalit.KjoAFvintepasnjetjeteramnistisevitit1982,ecilaishtehartuargjithashtuper
te terhequr kapitalin e mbajtur jashte vendit. Programi nuk shoqerohej me masa
shternguese apo rritje te penalizimeve per kundravajtesit. Shuma e sakte e mbledhur nga
kjoamnistinukudeklarua,porbesohetteketeqeneevogel.

102

102
Disakonkluzionedhemendime
AF,zakonishtbienshumatevoglashteseneteardhurat.
TeardhuratnganjeAF(perjashtuarrasteterralla)kaneqene pergjithesishtteultadhene
cdorastteardhuratetyrejanetembivleresuarapasiatojaneteardhuratembledhuranga
debitore te evidentuar dhe do te mblidheshin gjithsesi. Shume nga te ardhurat e amnistive
vijnengaindividemeshumadetyrimeshrelativishttevogla.Kundravajtesitmetefuqishem
zakonishtnukmarrinpjesenenjeAFmetarifatelartataksimi.
Individetmarrinpjeseneseamnistiteshoqerohenmerritjetemasaveshternguese
Evidenca empirike tregojne qe programet e AF me efektive ne mbeldhjen e te ardhurave
janeatoqeulintarifatetaksimit,heqjenepenaliteteve.Individetnukdotemarrinpjesene
amnisti per aq kohe sa atyre tu behet e qarte se pas kesaj amnistie do te merren masa te
rrepta ndeshkuese . Nese ambjenti fiskal per nje kundravajtes vazhdon te jete i njejte pa
ndryshime te dukshme, interesi i tij do te ishte mospjesemarrja dhe pse AF eshte shpallur
dukeiberellogariteevetaseileverdismemiretevazhdoje sikundravajtes.Individidote
marrepjesevetemateherekuraibesonqekontrolletdheshumategjobavedoterritendhe
dotemerenmasatefortandajevazionitshumeformesh.
Individetduhettebesojnesekjoeshteevetmjamundesiperta
Qe AF te kete sukses, individet duhet ta besojne se qeveria ju jep te vetmen mundesi ne
jeten e tyre per tu legalizuar apo paguar detyrimet e papaguara. AF nuk duhet perdorur si
mjet i mbledhjes se te ardhurave emergjence. Kjo do te shtoje moskuptimin e saj nga
qytetaret.Gjithashtudoteleshojedhemesazhetemungesesse seriozitetitdheqartesisese
programit. Individet, nepermjet publicitetit duan te shikojne dhe te vleresojne se cilat jane
pasojatneseatanukmarrinpjeseneketeamnisti,sinjemundesiqeujepetvetemnjehere.
Me e pakta eshte qe kjo amnisti duhet te jete pjese e ndryshimeve ne sistemin fiskal dhe
riorganizimin e administrates tatimore. Kur rritja e masave shternguese riorganizimi i
administrates tatimore dhe permiresim te sistemit fiskal jane te shoqeruar dhe me nje
rritje te numrit te kontrolloreve, nje buxhet te caktuar per kete amnisti, nje fushate
publicitare me sllogane te qarte atehere AF kthehet ne nje mjet efektiv per ta kaluar
tranzicionin ne nje rregjim fiskal te forte dhe te ashper ndaj kundravajtesve. Nje AF e tille
krijonavantazhetsinerasteteamnistivetesukseshme.Portegjithaketoduhettebehenne
kuadrin e nje kredibiliteti te qeverise ne syte e individeve ashtu si dhe kafilluar tashme te
ndihet dukshem ne Shqiperi dhe gjithashtu dhe nje partneritet te ngritur mbi baza
transparencedhepanashmerie.

103

103
2. AMNISTITFISKALE,TABUAPOREALITET?

Ne shtator te vitit 2001, qeveria italiane miratoi vendimin per fillimin e programit per
riatdhesiminekapitalevejashtevenditsidheteaseteveperindividetrezidenteitaliane.

Kyprogrammesynimrritjeneteardhuravetatimorekishteobjektiv:
a. RiatdhesiminneItalitevleraveteaseteveqendodheshinjashtevenditdhe;
b. Deklarimineketyreaseteve,panevojeneriatdhesimit.

Sipasprogramitkerkohejprejindividevenjepageseebarabarteme2.5%tevleresseasetit
te deklaruar (ne kembim te pageses prej 2.5%, shteti do ti jepte ne bono thesari sa 12% e
totalittevleresseasetittedeklaruar).Individiduhejteplotesontegjithashtu,njedeklarate
te vecante konfidenciale dhe ta dorezonte ne nje banke italiane apo ndermjetese, duke
legalizuarnemenyreperfundimtareperautoritetetfiskaleasetinindividual.Megjithese,ky
programnukvazhdonendedhepatijetengaNentori2001derineMaj2002,airezultoime
efekte disa miliardeshe per buxhetin duke legalizuar ne kete menyre dhe shume asete te
individevedhenxitivullnetarizminnedeklarimnepermjetmenyraveteqartadhepraktike
ligjore. Masa te ngjashme jane ndermarre dhe per deklarime te individeve me aktivitet
brendavendit.

IRSja amerikane (agjensia per mbledhjen e te ardhurave ne SH.B.A) shpalli ne Dhjetor

2002, se ajo kishte rishikuar dhe azhornuar nje praktike standarte qe ndihmon agjensite
hetimore ne percaktimin e rasteve per individe te caktuar, nese jane objekt per ndjekje
penale apo jo. Ne keto kritere per percaktimin e perzgjedhjes se rastit do te ndikonin
faktoretetillesi:derdhjaedetyrimevetatimoresipasafateveligjore,zbulimidhedeklarimi
vullnetar i detyrimeve shtese per te paguar, si rrjedhoje e mosraportmit te gjithe te
ardhurave. Ne kete procedure vleresuese dhe perzgjedhese sipas analizes se riskut,
modernizimi i teknologjise ka dhene ndihmen me te rendesishme ne rritjen e standarteve
kualifikuese dhe egzekutuese te veprimeve te administrates. Shembuj te shumte ilustrojne
standartetereja,qepondihmojnenezhdukjeneoroditjespervleresimeteperiudhavete
volitshme te deklarimit vullnetar te te ardhurave te paraportuara apo aseteve individuale.
Masat ndeshkuese te publikuara ne media apo internet kane shperndare mesazhe te qarta
se kjo eshte nje proces ne ndihme te individeve per deklarime vullnetare. Ashtu si dhe me
pare,praktikakerkonqetatimpaguesiteketenjebesimtepalekundurnezbatiminkorrekt
te marreveshjeve nga administrata. Keto praktika, gjithsesi nuk perfshijne ata individe qe
kane burime ilegale te te adhurave te tyre. Ata jane objekt i ndeshkimit sipas gjithe akteve
ligjoreperpersonateinkriminuarkuperfshihendhekrimineletfiskale.

Ne Dhjetor 2002, Kancelari gjerman Gerhard Schroeder deklaroi planet per te tatuar me
25% interesat bankare, ashtu si dhe planet per amnisti fiskale ne ndihme te rezidenteve

104

104
gjermane, qe do te deklaronin asetet jashte vendit. Ne qershor 2003, qeveria propozoi nje
draftligjoriciliuofrontetatimpaguesvenjeurdrejtpastrtisetatimore.
Ofertapertekaluarneketeuredotekishtedisakushte:
tatimpaguesit duhet te deklaronin prej fillimit te vitit 2004, deri perpara fillimit te vitit
2005shumentotaletegjitheteardhuravetatimore,qemundtejeneobjektitatimit.Ketote
ardhuradoteperfshininnjeperiudhedeklarimingaviti1992derinevitin2002.
tatimpaguesit duhet te paguanin brenda 10 diteve pas deklarimit te bere, nje shume te
barabarte me 25% te shumes se deklaruar. Nese shuma e deklaruar do te ishte pas
mbarimit te afatit zyrtar si me siper, shuma e paguar do te ishte e barabarte me 35% te te
ardhuravetedeklaruara.
Nesekjoeardhurkishtetebentemenjeformeteevazionittatimor,shumapertupaguardo
te ishte sa 60% e te ardhurave bruto te paraportuara dhe 60% te gjithe shpenzimeve, te
cilat jane zbritur si shpenzime te zbritshme nga te ardhurat e tatueshme. Rregulla te
ngjashmeuvendosendheperrasteevazionineTVSHdhetatiminmbipasurine.

Per te ndihmuar funksionalitetin e ketyre parime ne te gjitha vendet, qe kane objektiva te

njejta jane organizuar dhe nje sere seminaresh dhe jane botuar materiale te ndryshme, ne
menyre qe shume vende te natyralizohen me idene e lejehyrjes dhe shkembimit te
informacioneve,nefunksionteqellimevereciproketeadministratavetevendevetetyre.
Keshtu, ne nje seminar te organizuar ne funksion te ketij qellimi nga OECD, pjesmarresit e
disa vendeve ballkanike dhe vendeve ishsocialiste nga europa qendrore e lindore
deklaruansesipaslegjislacionitvendas,atamundtemarrintedhenangabankatdhemund
teshkembejneinformacionmenjeshtettjeter,metecilinkanelidhurmarreveshje.

Ne Rusi, egziston nje raportim automatik i bankave per administraten tatimore rreth
transaksionevetepersonavedheindividevepervleftatransaksioneshmetemedhase US$
10,000. Hapja e numrave te llogarise eshte i lirshem te kryhet nga cdokush, por mbajtesi i
llogariseduhetteprezantojenebankekarteneidentitetitdheNIPTinetij.Nderkohe,Rusia
mundteshkembejeinformacionpertepermbushurkerkesatenjepaletjeter,metecilenka
beremarreveshje.
PordheidejaenjeamnistiefiskaleperriatdhesiminekapitaleveteinvestuarajashteRusise
ka gjetur popullaritet te madh. Ne keto propozime jane perfshire dhe ministra dhe
presidenti,nemenyreqetekrijojnekushtetefavorshmeperkthiminekapitalit.Debatimbi
ketetemekaviteqebehetneRusi,porderimesotkaqenevetemnekuadrinhipotetik.Ky
debat duket se ka marre rruge te mbare, qe pas nje raporti qe lidhte rritjen e PBBse** ne
vendmeriatdhesiminekapitalitjashtevendit.

Nezbatimteketyrepervojave,dhenevendintonejanemiratuarligjetetillaqeluftojnene
menyre te organizuar elementet kriminale fiskale. Nga ana tjeter vendosja e kufijve dhe
masave shternguese per kryerje transaksionesh jashte kanaleve bankare, ka ndikuar ne
zyrtarizimin ne rritje te te ardhurave te individeve nga nje vit ne tjetrin. Megjithate,

105

105
raportimiibankave,siautomatikapodhemekerkeseeshteneniveletekufizuaradhenuk
eshtebereakomanjefaktorndikuesnerritjeneteardhuravetatimore.

Persa i perket debatit te nje amnistie fiskale ai eshte mjaft i vaket dhe i paperkrahur ne
pergjithesi nga asnjera pale e politikes apo nga pjesa inteklektuale e shoqerise civile.
Ndoshta, vete shqoeria civile nuk eshte e gatshme apo e pergatitur te ndeze brenda saj nje
debat te tille. Ky debat, ka gjetur perkrahje per tu kthyer ne nje debat popullor, vetem ne
disadeklarataperkraheseteishpresidentitMeidaniperzgjidhjeneproblemeveteshumta
qe merr persiper kryerja e kesaj amnistie ne vendin tone. Mendimi im eshte se koha me e
pershtatshmedoteishinndoshta23viteteardhshme,kurdisatreguesemakroekonomike
dotejeneteprezantuarnemenyremetesakte.Kohaeshteivetmifaktormbeshtetes,qeka
aleataktualishtdebatifiskalnevend...

*OECDOrganizataperZhvillimdheBashkepunimEkonomik
**PBBProdhimiiBrendshemBruto

106

106
3. ...DHELEGALIZIMETDHEAMNISTIFISKALE...
Qeveritvendevetndryshmeikantrajtuaramnistitefiskale(AF)sipjesetprogrameve
fiskale.
Kto programe kan specifikuar, se cilet individe private dhe tatimpagues kane patur te
drejtetemarrinpjesentdhecilattatimejanpjeseetyre.Kjobehetgjithmonenvaresi
tkarakteristikavetproblemeveekonomikosocialetvendit kuajozbatohet..Perparase
t marri vendimin pr shpalljen e AF, qeveria duhet t bj nj vleresim studimor t
situates fiskale n vend duke vleresuar shkallen e bashkepunimit me tatimpaguesit n
pagimin e tatimeve n menyre vullnetare deri me sot, cilesine e administrates fiskale dhe
aftesite menaxhuese t saj pr realizimin e ketij misioni. Pr do AF akordohet dhe nj
buxhetngaanaeqeverise.Dheniaetdrejtesqytetarevetdeklarojneelegalizojneasetete
padeklaruara, ka qen i suksesshem n rezultatin e AF n Indi dhe Kolumbi. Deklarimi i
asetevemundtnxitetaksapaguesintjetshumeiinteresuar,dukeepareseainukikat
legalizuarangaadministratafiskaledhepublike.

N raste mirekuptimi me autoritetin fiskal dhe pr shuma t medha detyrimesh t

papaguaramundtevendosendhekriteretepagesavemekeste.Por,kujdes!Pavarsishtnga
programet, nse do t shpalleshin dy AF me kushte t ndryshme t politikave ekonomike,
ato mund t nxisnin nivele t ndryshme pjesemarrje dhe t ardhura q nuk justifikojne
misionin e ndermarre. Nje kundravajtes fiskal qe ka shpetuar nga detyrimet mund te mos
preferojetejetepjeseeAF,neseinformacioniqeaimerrngapublikimiiamnistise,temosi
lere t kuptoje se ky shans qe i jepet nuk do ti lere me vend te abuzoje dhe ne te ardhmen
kur kjo amnisti te kete perfunduar. Ketu ka ndikim direkt zbatimi me korrektesi nga ana e
qeverisetevendimevetesaj,apothenendryshebesueshmeriaesajteqytetaret.
Synimimeimadhshtndeklarimindheterheqjenekapitalitteqytetareve,qekanat
truajturjashtebankaveapotinvestuarnsektorinendertimeve,qnatyrishtjanpjese
e tregut informal t padeklaruar si e ardhur. Nese detyrimet do t llogariten me tarifa
fiskale me t ulta nga ato standarte, pr t ardhurat e periudhave t meparshme, t
paraportuara n autoritetet fiskale e publike dhe t perdorura pr qellime investimi si
personale dhe biznesi (blerje tokash, ndertime civile, investime ne fusha financiare) AF e
shpallurdotjetvarkaeshpetimitprnjnumertmadhqytetareshqjandukeecur
akomanrrugenekundravajtjevetelegjislacionitfiskalqshtaktualisht.
AF del e nevojshme t shpallet n periudhen kur evazioni fiskal, mosdeklarimi i t
ardhurave dhe mosderdhja vullnetare e detyrimeve fiskale sht n nivele t
konsiderueshme. Kur ekonomia e fshehur (informale) sht e perhapur n nj shkalle t
larte, kur bashkepunimi i tatimpaguesve me administraten eshte ne nivele te ulta dhe kur
korrupsioni ne jeten e vendit eshte bere nje semundje kercenuese, pavarsisht nga
angazhimiiqeveriseAFduhetmenduarsivalvolashkarkuese.

Aministite Fiskale mund t shpallen si mundesi q vjen vetem nj here n jet, pr nj

periudhe kohezgjatje nga 2 muaj deri n me shume se nj vit. Publiciteti i br pr kt
amnisti duhet t jet mjaft transparent duke e br t qarte se kjo mundesi sht e vetmja
prtdeklaruardhepaguardetyrimetepapaguaraperataqejanedebitoredhelegalizimte

107

107
aseteve per individet e ndryshem. Pra sht momenti pr gjithsecilin pr t marre
CertifikatenpersonaletPastertiseFiskale.

KumundtefokusohetnjeAmnistiFiskaleemundshme?
Pika fokusimi, ku AF mund te marre n konsiderate do t ishin t ardhurat e rezidenteve
dhe jorezidenteve nga vetepunesimet apo perfitimet nga burime te fshehta te ardhurash,
(pavarsisht nse jan me origjine shqiptare apo t huaja), t qarkulluara ne fushen e
investimeve:
tpaisjeveteknologjike;
ndertimoreeprodhuese;
financiare.
VendetmetnxehteprzbatimineAFsemundtepermendenndertimeteshumllojshme
ne zonat rurale dhe periferite e qyteteve me t medha pa leje, apo shitblerjet e tokave dhe
trojevetndryshmentregunshqiptar.

N kuadrin e harmonizimit t zbatimit t ligjeve, evidentimi dhe venia perballe

kerkesave t legjislacionit q ka orientim luften kunder ekonomise informale dhe
rrjedhojavetsajqjangjithashtuinformale(sirastiindertimevetpaligjshme)
dotishtehapiiparenrrugendrejtAF.

AF me shpalljen e saj mund t jape mesazhin se mund t jen br gabime n t kaluaren

politikeeekonomiketvendit,portanishtvendosurtbehenkorigjime.Reformatfiskale
qzakonishtjanpjeseeAFjansinjaletreguesetkesajrrugetnisurngaanaeqeverise.
Kjo lidhet dhe me vete atmosferen t permiresuar n jeten politike e sociale n vend.
Qeveria pasi ka fituar besimin e qytetarevepartnere, me aktin e shpalljes se amnistise
fiskaleprlegaliziminendertimevepalejedhepertetjeralegalizimeutregonatyresejeta
etyrepohyntashmedrejtlegalizimittetyresiqytetareeuropianeperendimore.
Shtator2004

108

108
4. TAKSATPRPOLITIKASOCIALE
RealitetiisotemnevendeteEuropesPerendimoredhevendetetjeratezhvilluara,kubarra
fiskale eshte e larte dhe e shperndare me barazisht per te gjithe popullsine, shikojme se
jetohetmegjithatememireseneishvendetsocialiste.Poteshihenmesyrinenjearsyetimi
te shendoshe real, te dy sistemet fiskale qe aplikojne keto vende jane te afert dhe zbatojne
politika fiskale me te njejtin synim: te ardhura me te medha, per politika sociale sa me
cilesore.Megjithate,atykukataksatelartakaniveljetesetelarte.Poraeshtevetemkjo?

Qytetaret europiano perendimore e veriore dhe ata te vendeve industriale te zhvilluara

jetojnenestandartetelartajetesejopsepaguajnetaksatelarta.Atagezojneketemireqenie
sepsekanejetuardhepunuarnenjeekonomimeorientimtregunprejnjeperiudhemjaftte
gjate, mireqenie dhe zhvillimi ekonomikoshoqeror. Ne kohen kur vendet e tyre paten
zhvillimin ekonomik me ritme te larta, taksat e tyre ishin shume me te ulta se sa jane sot
dhemeteultangasajanesotdukeuaplikuarneShqiperidhevendetishsocialiste.Neketo
vendebarraetaksaveurritgradualishtdhenatyrshemmekaliminedekadave,kunga16%
qeishtemesatarishtkjobarrenevitin1940,soteshtene37%.Ketovendekaqtezhvilluar
sot, thjesht po vjelin te mirat e mbjellura ne ekonomite kapitaliste te tyre te djeshme,
ateherekurendeShqiperiadhevendetengjashmemetenukenjihnin(apoenjihninvetem
fillimin)dhesekishinnisurrrugenqetecontetekjoekonomi.

Aduhenzbatuarpervojateketyrevendeve?
Nese vendet ne tranzicion, do te ndjekin keshillat dhe pervojat e organizmave
nderkombetare dhe vendeve te zhvilluar, pa i kaluar me perpara ne filtrin e vendit ku ato
zbatohendhedotevazhdojneterritintaksatapodhetikomplikojnesistemettatimore,ata
do ta arrijne me shume mundim nivelin ekonomik te vendeve te zhvilluara, ne mos do te
paguajne koston e perkeqesimit te nivelit ekonomik te vendit te tyre. Por, nje gje e
rendesishme, qe nuk duhet anashkaluar eshte se, politikanet dhe zyrtaret qeveritare, qe
percaktojnetarifatetaksimitkanefrikengataksateulta.Atamendojneseuljaetaksavei
vendosvendetetyrenestatistikatezonaveteerreta,qemundtekenendikimenegativene
maredhenietpolitikeekonomi.StudimeteshumtateberangainstitucionemeemersiThe
Heritage Foundation, Freedom House dhe Fraser Institute shprehin qartesisht se sa me
shume liri fiskale dhe taksa te ulta ka nje vend, aq me i fuqishem behet ai. Mireqenia e
popullsisemetaksatelartajanenekontradiktemenjeratjetren.

Mshum,mmir!Por,joprtaksat.
NgatedhenatenxjerraperteardhuratfiskaleneShqiperipervitin2003,atozenenetotal
rreth 23% te PBBse se vendit. Kjo do te thote qe nje tatimpaguesi shqiptar i duhet te
punoje 84 dite ne vit per te paguar detyrimet fiskale dhe financiare te tij. Megjithese, kjo
pjeseeteardhuraveqepaguhetpershtetineshteematshme,shumepaknganeedineme
te vertete se sa leke shkojne nga xhepat tane faktikisht ne shtet, ne rolin e konsumatorit.
Arsyejaeshteethjeshte.

109

109
NeShqiperisistemitatimoreshteindertuarsineshumicenevendevetetjere,nemenyrete
tille,kunjerezitnukipaguajneveteshumicenetaksave.Keteebejneshoqeritekuatajane
te punesuar apo agjentet qe mbledhin taksat per llogari te administrates tatimore. Ata i
llogaritindhembajnetatiminmbiteardhuratepunonjesveeindividevedheipaguajneato
ne buxhet. Ata mbledhin dhe derdhin ne kete menyre TVSHne. Ndersa tatimet e tjera si
tatimimbifitimin,akciza,tatimimbixhiron,barraetecilavembartetngasupeteqytetareve
te zakonshem, ne finishin e qarkullimit te tyre ne pergjithesi jane te padukshme dhe te
fshehura ne cmimet e mallrave dhe sherbimeve. Ne te njejten menyre kontributet e
sigurimeveshoqerorejanetendaramidispunemarresitdhepunedhenesitdhepaguhennga
kyifundit.Biznesmenetesotemevendosinpjesenetyretesigurimeveshoqerorembipo
ata punonjes duke i paguar me paga me te ulta apo mbi bleresit duke ngritur cmimet e
mallrave dhe sherbimeve. Biznesmenet i paguajne taksat direkt nga xhepi i tyre vetem ne
rastseatafalimentojne.
Megjithese taksapaguesit nuk e dine shumen e sakte te lekeve qe paguajne per taksa,
pothuajse te gjithe jane ne mendimin qe niveli i taksave eshte i larte. Por, po te pyesesh
specialistet fiskale, do te degjosh pergjigjen se ato jane ne nivele te ulta si shume vende te
tjeraanaloge.Poatehere,pseshihetnemenyratendryshmekytreguesirendesishem?
Ndersanjepjeseepopullsisepaguantaksa,pjesatjeterjetonngaato.
Nderkohe,kurtaksapaguesitkrahasojnenivelinetaksaveneShqiperimevendetetjera,ata
marrinparasyshndryshiminneshumeneteardhuraveqeataperfitojnepaskonsumit,apo
atoqeatyreumbetensikursime.

Barrafiskaledhepolitikatelektorale
Eshte i pajustifikuar mendimi qe barra fiskale eshte e lehte per tu shperndare
ndershmerisht.Sirregull,kjobarrebieshumeerendembinjerezitezakonshem.Nefundte
fundit jane konsumatoret, bleresit e perditshem qe paguajne taksat nepermjet cmimit te
mallrave dhe sherbimeve. Nje barre e rende fiskale i varferon ata dhe zvogelon numrin e
plotesimittenevojavetetyre.Asfavorizimetetaksavepergrupetecaktuarashoqeroredhe
as perpjekjet per te shperndare kete barre ne menyre te barabarte nuk do te mund ta
permiresoninsituatenetyre.Politikatsocialeteberanenemrindheideneefavorizimitnga
taksat jane joefektive ne kuptimin e tyre social. Gjithashtu, kjo forme ndihmese
shtremberon mentalitetin e sistemit fiskal. Ajo gjithashtu komplikon administraten fiskale
dheebenatemeteshtrenjte.Nisurngaketo,duketepavendpoteperdorimsisteminfiskal
ne ndjekjen dhe arritjen e objektivave sociale, si po perpiqet te shpallet objektivi kryesor
eleminatorevetekonkurimitpolitikperperiudhen20052009.Nefakt,taksameteultadhe
jo shtim i metejshem i tyre, te zbatuara me thjeshtesi dhe qartesi per taksapaguesit do te
ishin celesi per te permiresuar kushtet sociale te shqiptareve. Ato ndikojne ne rritjen e
stabilitetitshoqerordheparandalimineproblemevesociale.Njesistemfiskalneutraldhei
kuptueshem deri ne detaje te tij mund te siguroje te ardhurat e duhura per ti shperndare
dhedukereduktuarnetenjejtenkohenevojaperfondepublike.Permeteper,transparence
fiskale me e madhe dhe nje ekonomi me e hapur per te marre pjese shumica do ta beje
Shqiperinemeterheqesedhethitheseteinvestimevegjallerueseteambjentitkujetojme.
Mars2005

110

110
5. TVSHJA:KUSHEMBARTBARRNESAJ?

Sistemi i TVSHse qe egziston ne shume vende europiane dhe me gjere zakonisht

konsideronqenjebleresipavarurimallraveosesherbimevepaguannjetatimmbivlerene
shtuarnecdoblerjetemallraveaposherbimeve(TVSHezbritshme)dhengarkonmetatim
te vleres se shtuar ne cdo shitje te mallrave ose sherbimeve ( TVSH e mbledhshme) gjithe
klientetqevijneteblejnengaai.Mepasbleresiipavarurtransferonnellogarineetatimeve
apo merr prej tyre vetem diferencen midis TVSHse shitjeve dhe TVSHse blerjeve per nje
periudhe mujore. Si rrjedhim, shuma totale e TVSHse eshte e paguar nga bleresi i fundit
(konsumatori)neformeneblerjessemallraveosesherbimevemepakicedheperkonsum.
Shumae TVSHsetransferohettekorganettatimorengapersonat eregjistruarneTVSHqe
kryejneketoshitjetekklientetetyre.Mefjaletetjera,qarkullimiimallitembartTVSHne,
sinenjezinxhirqarkullues,kucdohallkeetijperfaqesonnjebiznesmendhehallkaefundit
e ketij zinxhiri eshte konsumatori apo qytetari qe blen per te konsumuar, i cili blen dhe
gjithevlerateshtuaraneaqhallka(biznesmene)qekakaluarkymall.

DukuriteTVSHs
NeditetesotmeTVSHjambetetformameefavorshmeemultiqarkullimittepergjithshem
te mallrave dhe sherbimeve. Per te qene e tille, TVSHse i duhet te kete nje baze te gjere
tatimpaguesish,meteardhurateqendrueshme.Ajonestruktureneteardhuraveeshtenje
mekanizemithjeshteivleresimitdhembledhjesseteardhurave.Eshtekeshtupasispari,
konsumi ne vetvete eshte nje proces i vazhdueshem dhe i rendesishem per egzistencen e
popullsise dhe s dyti, konsumi ndryshon me pak sesa shuma e te ardhurave, nese do te
kishim ndryshime negative te gjendjes ekonomike. Ndryshimet ne strukturen e konsumit
nisurngatradita,moda,zakonetdhearsyetetjeratengjashmekanendikimetefortanete
ardhurattatimore,sepsepothuajsegjithefurnizimetjanetetatueshme.TVSHjazbatuarsi
nevendintone,pordhenevendetetjera(kaparimedhezbatueshmeritenjejte):
- lidhngushtesishtteardhurattatimoremevendinkueshtekrijuarvleraeshtuar;
- ebenketetatimpervecseneutralperkonsuminaktual,pordhenevazhdimesi(per
kursimedheinvestime)teketemepakefektenegative(nekrahasimmellojetetjera
tetatimeve)dhendikimmbiakumuliminekapitalitdherritjenekonomike;
- realizon mbledhje te te ardhurave me kosto relativisht te ulet ( rreth 2% te te
ardhuravetatimore)dhe;
- delegonfunksionetekontrollitdhebashkepunimitdirekttetatimpaguesi.

Shume lidere politikane, industrialiste te fuqishem, por dhe keshilltare fiskale thone se
TVSHja pengon rritjen e fuqise punetore. Kjo gje mund te jete e vertete vetem kur
qarkullimidhefurnizimipervazhdimineprocesitteriqarkullimiteshteingadalte.
NeveteveteTVSHjateorikishtkarakterizohetngaparimiineutralitetit.NeutralitetiiTVSH
se eshte i dyanshem. Nga njera ane ka neutralitet te brendshem dhe nga ana tjeter
neutralitettejashtem.Neutralitetiibrendshemeshtetreformesh:1)ligjor,2)konkurues,3)

111

111
ekonomik. Neutraliteti ligjor arrihet nese ne cdo hallke qarkullimi shuma e tatimit
perfaqesonnjepjesetecaktuartecmimitmepakice.Dukeqene seTVSHjaeshtetatimmbi
shpenzimet personale duhet qe gjithashtu te mbarte perpjestime te drejta midis barres
fiskale dhe shumes se shpenzuar nga tatimpaguesi per blerje mallrash dhe sherbimesh.
Shuma e tatimit te paguar nga tatimpaguesi duhet te jete ne perpjestim te drejte me
madhesineebazessetaksueshme.Dhenekrahasimineshpenzimevepersonalemeshumen
e TVSHse eshte e nevojshme te dihet saktesisht me pare shuma e TVSHse se pagueshme
dhe raporti midis cmimit me pakice dhe TVSHse se pagueshme. Ne te vertete, shuma e
TVSHse duhet te jete njesoj ne rastet e mallrave identike dhe sduhet te kete dallim midis
cmimeveteblerjessemallraveesherbimevevendasemeatoteimportit.

Neutraliteti i jashtem i TVSHse do te thote qe shuma e tatimit mbi importet nuk duhet te
kaloje shumen e tatimit te vleres se shtuar mbi te njejtat mallra e sherbime vendase dhe
rimbursimiiTVSHseprejautoritetevetatimorepereksportuesitduhettekorespondojeme
shumenaktualeetatimittepaguartekautoritetettatimore.
Per te siguruar neutralitetin e brendshem dhe te jashtem te TVSHse jane te nevojshem si
stabilitetimakroekonomikedhedisastandartetellogaritjes.

PengesatzbatimittdrejttTVSHs
Pengesat mund te vijne nga moslejimi i shumave te TVSHse se blerjeve, te cilat nuk mund
te zbriten, apo thene me qarte per TVSHne e atyre mallrave, te cilat megjithese shiten me
TVSH nuk lejohet kreditimi i tyre. Dihet se, aftesia paguese e TVSHse bazohet mbi shitjet
me TVSH minus shpenzimet perkatese te biznesit. Ajo qe mbetet eshte kostua e punes,
norma e fitimit dhe vlera e mallrave qe blihen me TVSH jo te zbritshme apo qe blihen nga
biznesi i vogel qe nuk shet me TVSH. Ne kete rast, ka diskriminim te shpenzimeve te
biznesittekrahasuarameshpenzimettotaletetyredhesirrjedhojeeshtesistemiiTVSHse,
i cili i orienton tatimpaguesit te ndryshojne kohematjen dhe strukturen e shpenzimeve te
biznesittetyre.
Shtremberim tjeter eshte dhe kur tatimpaguesit jane me gjendje kreditore te TVSHse per
periudhameshumesegjashtemujoredhenukkaneshanseterimbursohenngaautoritetet
perTVSHneetyre,sidomosperatosegmentetebiznesitprodhuesdheeksportues,qekete
ebazojnembipretendimeteqartaligjore.

Ndersa shume ekonomiste e pranojne qe tatimet indirekte nuk reduktojne varferine dhe
nuk ndikojne ne rishperndrajen e te ardhurave, shume vende operojne ne praktikat e tyre
mesistemteTVSHsemedyameshumeshkallezime.
Kohetefunditedhenevendintone,ekonomistedhefiskalistepranebiznesitpretendojnese
aplikimi i sistemit te TVSHse i shkallezuar do te permiresoje natyren regresive te saj, ne
kuptiminepjesesseTVSHseperteardhurapersonaleperfryme.Neseaplikohendyoseme
shume shkalle tatimore, do te kishim te benim me shkallen standarte qe eshte aktualisht
mbi te gjitha mallrat e sherbimet dhe me ate te reduktuaren qe propozohet. Shkalla e
reduktuar kerkohet te vendoset vetem per mallra te konsumit te gjere si p.sh: ushqimet

112

112
(pervec pijeve alkoolike), karburantit per segmente te caktuara te biznesit dhe per
popullsine per ngrohje e ndricim, ujit te pijshem, transportit publik . Teorikisht, aplikimi i
shkalles se reduktuar per keto mallra e sherbime nuk influencon ne neutralitetin fiskal
kushedi sa, pasi keto mallra e sherbime nuk konkurojne me te tjerat dhe kerkesa per to
eshtejoelastike.Megjithate,shkallezimiireduktuariTVSHseqekerkohetteaplikohetmbi
mallrat dhe sherbimet baze presupozohet se do te ule barren fiskale per gjithe grupet e
popullsisepavaresishtngateardhuratetyre.Por,nesedotekishimreduktimteTVSHsedo
tekishimtarifatetatimitmbiteardhuratpersonalemetelartangaatoqejanesot.Por,nga
ana tjeter kostua e mbledhjes se ketyre te ardhurave rritet dhe behet me e komplikuar ne
llogaritje,aqmeteperneketeambjentkaqtejoshurpasevazionitfiskal.

Ajo qe e cenon neutralitetin e TVSHse eshte perjashtimi nga TVSHja i shitjeve me pakice
pasifitimikufineketecikelteqarkullimitvaretjovetemngacilesiteemallitaposherbimit
por dhe nga shitesi. Perjashtimet vetem zvogelojne relativisht shumen e tatimit per tu
paguar. Pra, nga njera ane perjashtimi i popullsise se varfer nga TVSHja duhet te bazohet
mbi kritere sasiore dhe cilesore, qe mbartin deri diku arbitraritet mbi vete. Nga ana tjeter
keto falje mund te kreditohen me mire ndoshta nepermjet sistemit te te ardhurave
personale(perketedoteflasnenjeshkrimtjeter),icilifokusohetmbigrupetecaktuarate
popullsisedhemundtejetenjezgjidhjemeendershmeeproblemittembartjessebarresse
TVSHse.
20Shtator2003

113

113
6. PSEIFSHEHINTARDHURATETYREBIZNESETSHQIPTARE?

Mbi 1/3 e produktit t brendshem n vend pr do vit, n dekaden e fundit ka kaluar i

paraportuar n shtet. Kjo pjese e paraportuar, e quajtur ekonomi informale ka penguar
zhvilliminekonomiktvenditnshumemenyra.Spari,biznesetqoperojnenmenyret
fshehtengaorganeteshtetitnukmundtmarrindotmbeshtetjenetijdhengelengjithnjee
me teper n informalitet. S dyti, zhvillimi i bizneseve n fshehtesi sjell rregullime, pr
shkaktnevojesqkaneprmbrojtjeembeshtetjengaindividetekorruptuarekriminale,
pr tju shmangur detyrimeve dhe denimeve t shtetit. S treti, keto t ardhura t
paraportuara duke mos shkuar n t ardhurat e buxhetit t shtetit, krijojne boshlleqe n
rishperndarjen e t ardhurave duke perfituar ndoshta me pa t drejte dhe pjestare t
shoqeriseqishmangenasaj.

Pseifshehintardhuratetyrebiznesetshqiptare?
Unepopergjigjemmedisapyetjeretorike,qemundtecajnesadopakerresirenekesajbote
ekonomiketequajturnedisaraste,enendheshmeapogri.Pse,ifshihenshtetit,atehere...?
Sepse tarifat tatimore jane t larta dhe sipermarresit shqiptare nuk i perballojne dot ato
kurdherregullateshtetitkeqzbatohenaponukvenecdokundravajtestipergjigjetligjit?
Sepse ndoshta gjithe veshtiresite tranzitore t ketyre viteve i heqin n kurriz vetem
aktivitetet q veprojne n forme vetdeklaruese, por nen nj mbikqyrje t nepunesve
publike,qshtmeshumenjqendrimsigjuetarimepren?
Sepsendoshtaekspozimiitardhuravettyredotishtenjekspozimndajgangstereve
t rendomte, q qarkullojne neper qytetet e vendit dhe mbjellin panik e frike te
biznesmenetshqiptaremegjobatetyre?
Sepsekanjkonkurencetpandershme,qerritkostonebizneseveteregjistruardhenuk
shihet t jene denuar si duhet ata q zhvillojne aktivitete t paregjistruara dhe q jane nj
kercenimdirektibizneseve,qshtetikambeshteturbuxhetinetijmbitanegjitheketovite
dhendoshtakjokashkaktuarmosbesimteshteti?
Apo sepse kjo eshte dhe nj mentalitet ne traditen e biznesit te vendit tone qe asnjehere
nuk ka patur nj administrate shteterore plotesisht te veten, por qe ka zanafillen e vet ne
periudhatefeudalizmittehershem,kutagratebanoreveshkoninnefavorteadministrates
osmanedhefeudaleveshqiptarepertaksatlokale?

Mendimiim,pasparashtrimittegjitheketyreopsioneveeshtesetegjithaatondikojne.Pak
aposhume,ndoshtajometenjejtenforcendikuese,porsipaszonavedhebanorevenevend
atokanndikiminetyrendajqytetareveperqendriminqeatambajneneraportmeshtetin.

Problemiimosraportimitteteardhuraveeshtenjfenomenipergjithshemepidemik,perte
gjithakategoriteebizneseve.Informalitetinukeshteilidhurvetemmeatoaktiviteteqenuk
regjistrohen fare ne organet shteterore, por dhe me mosdeklarimin e gjithe te ardhurave

114

114
prejbizneseveteregjistruara.Kjoepidemiinformalitetiqendronnetedyanetqeembajne
te tendosur problemin ne fjale. Keshtu, nisur nga praktika e derisotshme ka nj lidhje te
dukshmemidismosraportimittegjitheteardhuravedhekorruptimittenepunesvepublike.
Bizneset qe fshehin te ardhurat ose aktivitetet kan nevoje te mbrohen dhe zgjidhjen e
gjejne ose duke korruptuar nepunes te shtetit te niveleve te ndryshme ose duke kerkuar
mbrojtje nga organizata mafioze e kriminale, qe ne dukje jan ne rregull me kerkesat
ligjore te shtetit, por nen ombrellen e tyre biznesore jan fshehur si kerpudha gjithe rrjeti
informal,qembangjalleketeaktivitettetyre.Shumllojshmeriaeinformalitetiteshtedetyre
emenjehershmeeorganeveqeveritare,qemerrendirektdheindirektpertebashkevepruar
si nj vullnet i perbashket, me te njejtin hap dhe objektiv. Veprimet e shkeputura te tyre
vetem sa demtojne pjese te informalitetit, por nuk kan goditur objektivin kryesor, qe
tregonseinformalitetinukmundteluftohetdotmeketomenyra.Kyobjektivkatregueste
tij rritjen e te ardhurave ne buxhet, kuptohet pa renduar me shume barren fiskale te atyre
qetashmeembajne,pormeshperndarjetesajmbipjeseninformale,qeegzistonsirezident
mbipasuritepatundshmetepaidentifikuaradhetepanjohuraperzyrateshtetit.

Kushnadetyrontfshehimtardhurat?
Faktoret, qe nj biznes zgjedh te rri ne hije, i paregjistruar jan te lidhura si me perfitimet
qerrjedhinngateqenitiparegjistruar,poashtudhemekostotperteqendruariregjistruar
perballegjithemorisesekerkesaveteadministratespublike.
Tarifattatimoretelarta,teorikishtdoteishinatoqedote ndikonindirektneshmangjen e
deklarimit te te ardhurave ne organet fiskale. Zyrtarisht, tarifat tatimore shqiptare jane te
ngjashmemevendetperqark,porqekaninfomalitetmeteuletsetene.Mundtethuhetme
ze te larte se nuk qendron si argument per te detyruar informalizimin e ekonomise si
tendence. Nuk ka nevoje te permenden tabela krahasuese per mosbesuesit, pasi ato jan
bereprezenteneshumeshkrimeeprezantimepunimeshtekolegevetendryshem.Vendper
teberemodifikime(portemirestudiuaraparaprakisht)dotekishtenetarifatesigurimeve
shoqerore,qemundteshkallezohenneraportmeteardhuratpersonale,pasingavetefakti
i numrit aktual te kontribuesve ka treguar se mbledhja e te ardhurave nga kontributet e
sigurimeveshoqeroreeshendetesorearrihetmekostotelarteadministrimi.Shumebiznese
teregjistruarakanteardhuratemedhadhepajtojnenepunfuqiteshumtapunetore,qei
fshehin duke informalizuar keshtu nj nga kolonat e sistemit kapitalist: punen. Persa i
perket, kapitaleve mbetet nj tjeter problem madhor gjithashtu, te cilin shteti, ka
pergjegjesinetastudiojedhemetejtaamnistojedukelegalizuarmjaftaseteinformale.Por,
kjo eshte nj teme m vete, qe une do te perpiqem ta shpreh mendimin tim ne nj shkrim
tjeter duke mos dashur te devijoj dialogun, te cilen kam deshire ta diskutoj me ty qe po e
lexonketeshkrimdhetetjere.

Problemiikorruptimittepunonjesvepublike,permuaperbennxitjetemadhe,qebizneset
informalizojne te ardhurat e tyre. Niveli i korruptimit ne nj forme apo tjetren percakton
dhe procesin me dy ane: niveli i fshehjes se te ardhurave te bizneseve eshte i lidhur me
ngarkesen fiskale e administrative, qe u vendosin atyre nepunesit publike. Ne fakt, fshehja
krijon tundimin e korruptimit, me shume se e anasjellta. Ndryshimi i ketij problemi me dy
anetetijdotemundtefillontetezgjidhejvetemnesemenjvullnetteperbashketpolitiko

115

115
qytetar ndihmojme, qe planifikimet e buxhetit per arketim te te ardhurave tatimore te
realizohen ne optimumin e tyre. Kjo do te thote me shkoqur, se cdo rritje vjetore e
objektivaveteadministratavefiskaledotethotengushtimiterritoritinformaldhedobesim
iketijpushtetitedyteparalelmeshtetin,qenatyrishtbenluftenetijshumformshmeperte
luftuarobjektivatekundershtarittetij,shtetitdhegjymtyrevetetij.

Krijimi i aktiviteteve dhe te ardhurave evazioniste nga grupime kriminale apo mafioze,
brenda grupit te ekonomise formale jan nj dukuri qe ka zene vendin e saj ne jeten
shqiptare. Keto grupime, pervecse kerkojne strehe per qarkullim dhe pastrim te parave te
tyre ne aktivitete qe jan te legalizuar nga shteti, nuk jan kontribues tek ai, por vetem
thjesht e perdorin kete ligjerim per te mos rene ne sy. Ky grup qe tendence te tyre kan
informalitetinjandhearmiqte metemedhenj teshtetit.Atonukleneasnjeformee rruge
pa perdorur per dobesim te gjithe pjeseve te shtetit. Ne kete lufte te tyre antishtet, ata
ndihmohen nga gjendja e veshtire e vendit pas ndryshimeve rrenjesore ekonomikosociale
ne vendin tone ashtu si dhe vende te tjera ishsocialiste; gjejne aleanca me administratore
publiketegjithenivelevezyrtare,qemototetyrekanpasuriminpersonal,menjkarakter
personaldhefarefisnorshumetemjegulltdhejaninformatoretmetezellshemteinfiltruar
neadministratepikerishtperkryerjenekesajdetyre.Nendihmeteketyregrupimeveeshte
dhemungesaekurajoscivilepertudistancuardheevidentuarngaindividetetille,qejan
ndryshkukorrozivishtetit.Nesenukiluftondotejeteshtetiqedotendryshketperditee
me shume, ashtu si industria qe e pesoi vertet fizikisht kete dekade ne kurriz te saj
indiferencenshteteroreeintelektuale.

Shuma e te ardhurave te fshehura ka nj lidhje me koston e mbajtjes fshehur te tyre.

Biznesetefshehurazakonishtoperojnenenombrellenebizneseveqerealizojneqarkullime
ne vlera te medha mallrash e sherbimesh, si: ndertimi, mediat, prodhimet e modes,
sherbimet e konsulencave, agjensive e qarkullime te tjera ku shumat jan marramendese
dhe forma e matjes se tyre eshte e veshtire nga organet fiskale. Ato kan nevoje per nj
biznes te ligjeruar qe te mbeshtetin veprime te aktiviteteve te tyre qe domosdoshmerisht
dalin te zbuluara. Te tilla veprime jan maredheniet kontraktuale, importeksportet e te
miravedhelendevetepara,zgjerimiityre,huabankaretepamundurapertuperfituaretj.
Kostuaeqendrimitneinformalitet,gjithsesiileketofirmanehijepasiaktivitetiityreshit
bleres vetekufizohet ne maredhenie me partnere konfidente dhe kosto te rritura per te
ruajtur ilegalitetin e tyre. Megjithate, ato gjithsesi nisur nga cektesia e veprimeve te
administrateskaninteresametemedhamomentaleterrinenegjendjenqejan.Luftandaj
tyrejovetemluftoninformalitetin,porluftongjithashtudheterreninkukagjeturstrehenj
pjeseegangsterizmitpolitikokriminalnevend.

Mentalitetiantitaksadotethoshasenukeshteipaqenesishemnevendetballkanike,kuben
pjese dhe vendi jone. Ky mentalitet nuk eshte uniform, por gjurme te tij gjen ne cdo vend.
Administratat e ketyre vendeve kan qene te sunduara per shume vite nga pushtime e
bashkime vendesh jonatyrshem. Gjithashtu dhe administrimi i tyre per me shume se 5
dekada nga ekonomia e centralizuar ka ndikuar ne formimin e nj mentaliteti te nj shteti

116

116
pa taksa. Ne shume luftra te popujve ballkanike, lufta ndaj ketyre administratave ka qene
pjeseeluftraveperliriteketyrevendeve.

Nevendintoneadministratatshteterore,pershekujmeradhekanqenetedrejtuaraprejte
huajve. Dhe sistemet fiskale te tyre kan ndjekur nj politike te mbledhjes se taksave te
banoreve me dhune dhe ne sherbim te qellimeve te tyre. Prej vendasve keto taksa qe u
mirreshin shiheshin si financime jo per zhvillimin e Shqiperise, por per mbajtjen e
administratave te ketyre vendeve ne radhe te pare (qe shiheshin jo ne ndihme te popullit)
dheqellimevetetjeraperandorake.Meketotaksatembledhura atastimuloninnjpolitike
feudaliste ne vend shume shtypesve ndaj taksapaguesve shqiptare me format e
shumllojshmetetaksimit,pairishperndareteardhuratqemblidhesinnefavortetyredhe
nekundershtimmeaspiratatetyre.Keshtu,qeadministratakaqenemeshumeehuajdhee
pabesueshmenementalitetineshumicesseshqiptareve,sesamikedhenesherbimtetyre.
Problemiimentalitetitantitaksa,nefakteshtenjproblempolitikosocial,qekerkonkohen
e tij te zgjidhet. Eleminimi i ketij faktori do te vije, kur politika dhe oligarkia financiare ne
krijim e konsolidim do te parashtrojne te tatimpaguesit qellimin e perbashket qe eshte ne
favorteinteresavetezhvillimittekombitshqiptar.

Regresapoprogresnrrugneformalizimittekonomis?
Niveliiregresitapoprogresitnedrejtimteformalizimittebiznesevenukeshteetheneqete
jene te lidhura ngushtesisht me shumen e te ardhurave, qe fshehin bizneset. Megjithate,
masa e nivelit te korruptimit te administrates mendoj qe eshte e lidhur ne perpjestim te
drejtemenivelineaktivitetitekonomiktefshehur.Pasi,biznesetqefshehinteardhuratdhe
aktivitetet e tyre, nese duan te reduktojne pagesat per bakshishe u duhet te rritin pagesen
per shtetin ose e anasjellta. Perndryshe, ekuacioni Aktivitet i fshehur + bakshishe =
Formalizimitardhurave+pagesetaksash,doteprishet.
Progresi ne rrugen e formalizimit te ekonomise se vendit tone eshte nj objektiv, qe
pavaresishtsekanjrrugetegjatepertekaluarduhettendahetneetapadheobjektivate
realizueshempadiskutueshmerisht.
Nenjefareformepermbledhese,mendimiimdoteishteqepavaresishtsesasuksesemund
te jene arritur, detyra me paresore e administrates publike do te ishte konsolidimi i
maredhenievetesinqeritetitepartneritetitjoskematikmegrupinetaksapaguesveqejan
kontribuesnemenyrevullnetareperbuxhetineshtetit.Stimulimiiketijgrupidukeevecuar
dhestimuluarneraportmetetjereteshtenjmesazhiorientimitprogesivteadministrates
dhe ruajtjes se kesaj pjese te shendoshe te kohes, duke mos e perzier me pjesen tjeter qe
vetemnjollosgjithshkatemiredhememoralteqendrueshem.
Perpjekja per formalizimin e jetes ekonomike te vendit do te ishte mire te shoqerohej me
nj politike fiskale e punenxitese, te koordinuar nga dikastere qe ndoshta funksion te pare
duhettekeneintegrimineqyteteveezonaveshqiptarebrendatenjejtespolitikeekonomike
dhe pastaj integrimin e vendit ne BE. Ideja integruese e Shqiperise ne BE duhet te gjeje
paralelemerrefenjenpergjetjeneqypave,qebabaiuthadjemveseikishtefshehurnear...
Ne formalizimin e ekonomise dhe rritjes se maredhenieve, qe une i shikoj te shkeputura
(thenenemenyrefigurativesinjpememerrenjezbuluar)derimesotmidisadministrates

117

117
publike dhe nevojave e detyrimeve te shtetasve do te ishte politika promovuese e
pjestareveteintegruarneadministratenpublike,qedallohenperperkushtim,produktivitet
pragmatist, qe jan trashegimtare te denje te pjeses progresive historike te vendit,qe kan
aspirata te qarta te lidhura me permiresimin e vendit ku punojne dhe qe jan vertet
menaxhereteshquarneshoqerinecivilekupunojnedhejanpersonalitetemeintegritette
konsoliduarqenukkantendencetejenekamikazetebindurtepolitikaneveqejanngeles
me stazh ne provimin e vazhdueshem qe koha u ka bere dhe jan mberthyer te rrota e
historisemethonj,megjitheseajoikaflakurtejnerrotulliminesajtepandalur.

118

118
7. ORGANIZATAJOFITIMPRURSEAPOORGANIZATAFITIMPRURSE?

Shume nga OJFt n mos pjesa derrmuese e tyre jan krijuar ne historikun e OJFve nga
sipermarresit.Nvitin1864,JeanHenriDunant,pasbetejessepergjakshmeteSolferinos,
themeloi Kryqin e Kuq. Ishte po Dunant qe bashkethemeloi Shoqaten Boterore te
Kristianeve te Rinj. Per gjithe punen dhe dedikimin ndaj ceshtjeve per humanizmin fitoi te
parin mim Nobel per Paqen ne vitin 1901. Ne vitet e mepasem Michael Brown dhe Alan
Khazei themeluan City Year, nje program qe promovonte sherbimin publik te pjesa e te
rinjve amerikane. Shume njerez te tjere, shumica e tyre sipermarres te suksesshem kane
hapur shoqata dhe organizata jofitimprurese ne mbare boten. Edhe ne Shqiperi, pas viteve
90uhapenshumeeshumeshoqataeorganizatajofitimprurese.Ketuduatendalemdhete
bejanjepyetje,qepasqyronshqetesiminnerealitetinaktualshqiptar:
PsenjesipermarresapoindividhapnjeOrganizateJoFitimpruresene vendqetehape nje
aktivitet fitimprures? Aq me teper ne nje situate strtranzitore si kjo qe po kalon vendi.
Burimet e financimit te nje OJFje sipas ligjit ne fuqi Per OJFte jane te ardhurat nga
kuotizacionikurkatetilla,fonde,grantedhedonacioneteofruarangasubjektetprivatedhe
publike si dhe te ardhurat nga veprimtaria ekonomike dhe pasurite ne pronesi te OJFse.
Por,fondedhesubvencionemundtemarredhenjeshoqeritregtareapobiznesmen.Nefakt
ndryshimi midis OJFse dhe shoqerise tregtare te krijuar per qellime fitimi (OF) gjendet
vetemtefaktise siperdorendheadministrohenketoteardhura.Kjokatebejemefaktinqe
njeOJFjeilejohetperdorimiiteardhuravevetemperpermbushjeneqellimitdheobjektit
te veprimtarise per te cilen ajo eshte themeluar apo dhe per mbirembajtje te pasurise se
OJFse. Anetaret e saj, si te thjeshte dhe ata te bordit nuk mund te perfitojne asnje forme
shperndarjeteardhurash,pervecpagaveqemarrinsipasfunksionitdhesherbimeveperte
cilinatajanetepunesuarneorganizate,tesanksionuarnekontratenepunesimit.

CikliijetessenjeOJFje
Nje OJF pasi regjistrohet ne gjykate eshte nje person juridik, qe do te thote se eshte
pergjegjesendajtetreteveperdetyrimetdhedemeteshkaktuaragjateveprimtarisesesaj.
Kjodotethotemeqarteseatokanenjefushetekufizuarteveprimtarisesetyre,pervetem
cfareulejonstatutiityre.
Qellimi dhe fusha e veprimtarise se OJF eshte thelbesor per te percaktuar dhe kornizen e
zotesisejuridikedhezotesisepertevepruartesaj.
Qellimi i OJF eshte ne thelb nje percaktim i qellimit dhe fushes ideologjikofilozofiko
humanitare, ndersa fusha e veprimtarise shpreh paramendimin e organizates per
veprimtarine qe do te ndermarre per te realizuar qellimin kryesor te saj. Cdo veprim i
organizates qe kalon fushat e percaktuara ne statut konsiderohet i paligjshem dhe si i tille
nuk ka me te beje me OJF. Nderkohe dhe pasuria e OJF perdoret vetem ne funksion te
qellimit kryesor te saj si dhe per aktivitetet ekonomike ndihmese, te cilat bejne te mundur
ngaanaekonomikerealizimineqellimitkryesor.Cdomenyretjetereperdorimittepasurise
seOJFeshteepaligjshme.
Duhet te kemi parasysh se ne pergjithesi ne jeten shqiptare funksionojne dy grupe
organizatash:OrganizatatqeperfitojnefondengaOJFtetjera dhedonatoredheOrganizata

119

119
qe krijojne te ardhura nga veprimtari ekonomike te krijuara si struktura brenda organikes
setyre.
A eshte e mundur qe nje person juridik apo thjesht person qe nuk eshte krijuar per te
siguruarfitimeteushtrojeaktivitetekonomikdheateherekur fitimiirealizuarperdoretne
funksiontenjeveprimtarieshoqerorehumanitare?
LigjiPerOJFunjehatyretedrejtenpertezhvilluarveprimtariekonomike,por...
veprimtaria ekonomike duhet te jete ne plan te dyte ne raport me gjithe veprimtarine e
shoqates,nekuptiminenjeaktivitetindihmesteqellimitkryesortesaj;
fitimet apo pasurite e tyre duhet te perdoren vetem per realizimin e qellimeve qe
shkruhennestatutineorganizates;
atonukmundtushperndahenanetareveteorganizates;
atonukmundteperdorenperndonjeqellimtjeterngaaiqeshkruhetnestatut;
Por kush quhet Veprimtari Ekonomike? Veprimtari Ekonomike do te quhej cdo veprimtari
aktive tregtare ose biznesi, e cila kryhet ne vazhdimesi dhe ne menyre te rregullt.
Megjithese mund te kete OJF qe mund te kryejne dhe veprimtari ekonomike pasive
(qeradhenie,teardhurangadepozitatetj.)atodotetrajtohennjesojsiindividetqeedhepse
nukjaneteregjistruar netatimekryejneveprimtariekonomike pasiveteketijlloji.Por,ne
cdo rast ata nuk perjashtohen nga tatimi mbi te ardhurat personale apo ne burim per te
ardhuratqeperfitojne.
Megjithate,nerastinehapjesseaktiviteteveekonomikeduhet paturparasyshqeajotejete
gjithnjenepajtimmeobjektineorganizates.
Veprimtariaekonomikeduhettejetedeklaruarnestatutineorganizates
Veprimtariaekonomikenukduhettejetegjitheaktivitetiapopjesameemadheeaktivitetit
qekryennjeOJF.
Ne rastin e fitimit te dale nga veprimtaria ekonomike e OJF duhet pare dhe kontrolluar
nepermjet dokumentacionit qe disponon OJF se a shkon ky fitim per realizimin e qellimit
dheobjektitpercfareeshtekrijuarkjoorganizate.
Ne rast se nje nga kriteret e mesiperme eshte ndryshe ne praktike atehere eshte prishur
integriteti qe e perjashton aktivitetin ekonomik nga qenia e nje subjekti si gjithe te tjeret
sipasligjitPershoqeritetregtare
Keshtu, p.sh nese nje OJF eshte krijuar me objekt te veprimtarise se saj ne fushen e
ndihmesesneedukim,atehereshkollaqemundteketehapurkjo OJF(qeduhetteishtene
statutinesaj),duhettejetenjeaktivitetjokryesorperOJF dhepasbilancitmbiteardhurat
dhe shpenzimet ngelet te kontrollohet se a kane shkuar ne favor te qellimit kryesor apo
kane rritur pasurine e aseteve te OJFse apo stafit te saj? Nese asnjera nuk eshte bere a
mundtaquajmemeaktivitetinshkollornjeaktivitetimbrojturngastatutiiOJF?...
Madje ligji i jep te drejten nje OJFje dhe pjesemarrjen ne nje tender duke i dhene shanse
njesojsinjeshoqerietregtare.
OJFilejohetteshperblejeanetareteorganevedrejtuese,por

120

120
- ajoduhetteketeaftesipagueseperkete;
- kur ata angazhohen fizikisht ne mbledhje e impenjime te shpeshta dhe me
kohezgjatje,d.m.thqeketapersonahanengakohaetyrenesherbimteshoqates.
Gjithsesi, keto momente kane te bejne me shume dhe me moralin dhe kredibilitetin qe
duhettejapinOJFtenepublik.
Por,sindodhnerastinefalimentimittenjeOJFje?
Ndodh qe nje OJF nisur nga aktiviteti ekonomik te falimetoje, qe do te thote vendosje e saj
ne kushtet e paaftesise per te paguar detyrimet e marra persiper. Ne keto kushte eshte e
natyrshme qe ajo ka gjasat qe te shperndahet dhe mbi te te zbatohen procedurat e
falimentimitmelikujdatore.

Maredhenietmeadministratentatimore?
OJF do te konsiderohet si funksionale per administraten tatimore per sa kohe OJF eshte e
mbeshtetur ne harmonine e tre elementeve baze, ku mungesa e njerit prish gjithe
strukturenjuridikeqembannekembeOJF.Ketotreelementejane:
- Egzistencaestrukturessepersonitjuridik;
- Egzistencaemjetevepasuroreperushtrimineveprimtarise;
- Egzistencaepersonitjuridikqejepetngagjykatashqiptare.

Organizatat JoFitimprurese, fondacionet, njesite e zbatimit te projekteve, etj., qe ushtrojne

veprimtari te karakterit fetar, humanitar, bamires, shkencor ose edukativ, pavaresisht nga
fakti se veprimtaria e tyre mund te mos jete ekonomike e fitimprurese sipas legjislacionit
tatimor i nenshtrohen detyrimit per tu regjistruar ne organet tatimore dhe per tu pajisur
meertifikatetatimoredukeparaqiturneorganettatimore,pervecvendimittegjykatesper
regjistrimin e tyre, statutin dhe te dhena te tjera kontakti. Organet tatimore mbajne nje
regjister te vecante per evidentimin e ketyre personave, duke i vleresuar ata, per efekte
fiskale,sitatimpaguespasive.
Nderkohe, OJF dhe gjithe organizimet sipas ligjit per OJF, te cilet krahas veprimtarise me
karakterfetar,humanitar,bamires,shkencoroseedukativ,kryejneedheveprimtaritetjera,
me karakter ekonomik, jane te detyruar te regjistrojne vecmas keto aktivitete ne organet
tatimore, njelloj si cdo tatimpagues tjeter, qe ushtron veprimtari ekonomike, ne perputhje
mekerkesateligjitteproceduravetatimore.

Ne momentin qe OJFte jane te detyruara te regjistrohen sipas ligjit te procedurave

tatimore(konsiderohentatimpaguessipasNenit1,ligjittetatimitmbiteardhurat)atojane
te detyruara dhe te zbatojne legjislacionin fiskal aktual persa i takon deklarimit te te
ardhurave(donacione,subvencioneapoaktiviteteekonomike)dheshpenzimeveneformat
enjohuraligjore,sipasligjittetatimitmbiteardhurat,Neni29,paragrafi1.

121

121
Pra, ligji eshte i qarte. Kush del jashte kornizes se tij, ka prishur tablone ekonomike te
vendit duke shtremberuar perberesit e tjere te kesaj tabloje. Pra, eshte prekur rregulli
universaliqeniestebarabarteparaligjit.
Praatehere,memireOJFapoOF?
Varetngatransparencadherezultatetkontrollifiskal.Nefundtefundittegjithesynojmete
keminjeertifikatePastertieFiskale.
Tetor2004

122

122
8. TRINOMIADMINISTRATFISKALETATIMPAGUESQEVERI
Administratatatimoresinjenderadministratatmekycekerkon dhenjetrajtimtevecante
ne gjithe administraten publike. Trajtimi ndryshe nga ana e qeverise vetem rrit koston e
zbatimit te funksioneve te saj, si dhe humb nje pjese te te ardhurave te parashikuara per
shkak te mosruajtjes dot te kompaktesise perballe botes se biznesit (te ndershem apo jo),
qe ajo ka per detyre ta administroje. Ne kuadrin e zbatimit te nje trajtimi ndryshe te
administrates tatimore duhet luftuar per realizimin e perhapjes se transparences ne
veprimetesaj.Kjotransparencefillonmeqellimeteadministratestatimore merregullate
percaktuara dhe te deklaruara qe ne fillim te zbatimit te praktikave nepermjet percuesve
mediatike. Shpallja e objektivave tatimore per secilen dege e nendege te ekonomise si dhe
per secilen zone te vendit per mbledhjen e te ardhurave do te ulte ne mase gjykimet
personaletetatimpaguesvedhedoterristeformenepagesessetatimevevullnetarisht.
Reformimi tatimor kerkon nje rikonceptim te koordinimit te maredhenieve ndermjet
qeverise,degevetatimoredhetatimpaguesvenekuptiminekryerjessepunevepregatitore
dhe ripozicionimeve te vazhdueshme. Kjo reforme duhet te shtrihet dhe ne rritjen e
autoritetit administrativ te saj si dhe argumentimeve qe ajo bie perballe misioneve te
ndryshme nderkombetare monitorues. Tashme, pas mbi nje dekade orientimesh dhe
monitorimesh vjen nje kohe qe dhe keto misione duhet te prezantojne nje permbledhje te
eksperimentit fiskal qe ato kryen ne vendet ishsocialiste. Eshte qeveria shqiptare, bashke
meadministratentatimore,qekambajturbarrenteperteveshtiretereformimitneradhete
pare te mentalitetit antitakse ne vendin tone. Por, nese do te zbatoheshin orientimet sipas
formulavenderkombetare,tepamodifikuaranepolitikafiskaleautentike,qekaneorientuar
nje barre fiskale jo mbytese, atehere Shqiperia nuk do te kishte ecuri ne segmente te
caktuarateekonomise,sickadhemangesiqedihen.
Suksesi do te vije nese kerkesat e tatimpaguesve, vullneti i politikes, pregatitja serioze ne
formestudimoreeksperimentaletedrafteveligjorengafisku,hidhennetregnemomentin
e duhur, me veprime te zhdervjellta dhe kembengulje menaxheriale. Duhet te kthehet
prioritet per qeverine, qe administrata tatimore te vihet ne qender te reformes, pasi eshte
njesegmentadministrativqeprejsajvetemeshtemarredhenukeshtedhene.doiniciuesi
revolucionarizimit fiskal duhet ta kete parasysh mbi te gjitha se cdo reforme tatimore
kerkon nje pershtatje sa me shqiptare me rregullat e pergjithshme te kushteve sociale dhe
ekonomiketezonavetevendit.

AdministratafiskaledheTatimpaguesit
Nderkonkluzionetearriturangalobingjetindustrialeeshtesetarifattatimoreteulurajane
memireseatotengritura.Ketotarifateaplikuaraneketemenyredotisherbeninmemire
rishperndarjes se te ardhurave, qe eshte detyre e shtetit duke vendosur nje sistem fiskal
progresivnepraktike.Mentalitetiimbarturngaekaluaraeshteseshtetiduhettegarantoje
sameshumesherbime.Por,atonukjanetemunduraqeterealizohenpakontributinfiskal
tegjithsecilitnebuxhetineshtetit.Nndryshimineketijmentalitetidotesherbentedhenje
riorientim i politikes fiskale per te ardhurat personale. Per te ulur rregullimet me tatimin
mbi te ardhurat personale, reforma per kete pike duhet te percaktoje se shuma vjetore e
mireqenies personale ne cdo forme te arritjes se saj dhe ne cdo forme te shfaqjes se kesaj
mireqenie(qofshinaktiveteluajtshmeapotepaluajtshme)dotejetepjeseetatimittetyre.

123

123
Perteardhuratfiskaletebuxhetitteshtetit,tatimimbiteardhuratpersonaleduhettebehet
me i rendesishmi pas TVSHse, nisur nga perhapja e madhe e formave te krijimit te te
ardhuravepersonalesidhemosaplikimittetatimevenebazete gjerederimesotmbiketo
teardhura.
Te ardhurat personale jane nje matje e sakte e kapacitetit personal per te konsumuar dhe
kursyer. Tatimi mbi keto te ardhura personale synon rritjen e te ardhurave fiskale per
shtetin dhe shperndarje te barres fiskale me efekte depolarizuese ne shoqerine shqiptare.
Megjithese,matjaepotencialitrealteteardhuravepersonaleeshtenjedetyreeveshtireper
turealizuarneketedrejtimmundtegjendenpikastandarteperngushtiminemundesivete
fshehjes se tij. Gjendja e mallrave, amortizimet e ligjshme dhe perpjestimet midis biznesit
dhe shpenzimeve te konsumit personal zakonisht luajne nje rol paresor ne matjen e
kujdesshmeteteardhuravepersonale.
Por, nisur dhe nga te ardhurat tatimore nga TVSHja vlen te thuhet se dhe ne kete drejtim
duhet nje kendveshtrim i ndryshem i administrimit te tyre. Nisur nga lidhja e ngushte qe
kanellojetetatimevemenjeritjetrinduhetpareedheterheqjadheshtytjaqekaneatomes
tyre. Kjo eshte ngushtesisht e lidhur gjithashtu dhe me vendin dhe kohen e kryerjes se te
ardhuravetatimore.Ndjekjaeketyreteardhuravenekoheneduhurkuratokrijohendote
conte ne mbledhje te tyre me kosto relativisht te ulet dhe delegimin e funksioneve te
bashkepunimitdhevetekontrollitdirekttetatimpaguesi.

124

124
9. KLASAEMENAXHERVENADMINISTRATNPUBLIKE
Zyrtareteadministratespublikenukkanereputaciontemireteqytetaret.Atatipizohenme
individin,qeshikoninteresatetijte ngushta,tecilatnuk konvergojne meinteresate gjera
teshoqerise.Neambjentetendryshmedegjonbisedatenjerezveperpasivitetin,mangesite
ne sherbimin ndaj tyre, apo per mangesite e disiplines dhe etikes ne pune. Supozohet, se
mungesa e nxitjes monetare nuk i ben te interesuar zyrteret e shtetit ta realizojne ashtu si
kerkohetpunenetyrenesherbimteqytetareve.
Megjithate, kur disa qytetare u pyeten rreth pervojave personale qe ata kane patur me
perfaqesuesit e administrates paten nje qendrim objektiv duke mos i perzier gjithe
nenpunesitpublikenesteriotipinezyrtarit.
Por, krahasuar me sherbimet e punonjesve te administrates private, qytetaret te thone se
dallimieshtemjaftidukshem.Nesektorinprivat,punonjesitpaguhensipasnjemarreveshje
direkteperpunenqeduhettekryejnedhekontributiipunessetyreeshteimatshemnecdo
kohe.
Nderkohe, administrata publike eshte nje organizate e madhe. Le ta konsiderojme si nje
kompani sherbimesh, qe i rekruton punonjesit qe nevojiten nepermjet ofertes se pages.
Pasi keta individe jane marre ne pune, nje sektor kaq i madh e ka mjaft te veshtire te
verifikoje ne vijimesi sesa vlejne per qellimet, per te cilat ata u punesuan. Punonjesit
pranojne te punesohen ne administraten publike duke u nisur nga nevojat baze te jeteses
dukemenduarsetreguprivatnukbenperta.
Por,kushimenaxhonketapunonjesterinj?Poatametevjetrit?Simatetdhekontrollohet
pergjegjshmeriaetyrenezbatiminedetyravedherespektinperklienteteadministratesqe
jane qytetaret e zakonshem. Megjithese, pergjigjet e pyetjeve gjenden ne Departamentin e
Administrates Publike, aty ku pershkruhen procedurat per rekrutimin ne pune,
prapseprape filtrave te komisioneve te testimit u kalojne shume individe qe nuk
permbushin kriterinkryesorperteprezantuaradministratenpublike:kriterineqytetarise
setyre.

Sitaprmirsojmcilsinemenaxhimitteadministratspublike?
Unethemsejavlenteshikojmeelementinmeteperfolurdheteprekshem:pagen.
Paga mesatare n administraten shqiptare sht midis 250 350 Euro. Nese shikojme
jashteShqiperiseedhepagaepunonjesitpubliknadministratatvendeveishsocialistete
kesaj dekade te fundit sht rreth kufijve t pages n Shqiperi. Por, ndersa pagat jane te
ngjashme,shpenzimetapokostua ejetesesjanemendryshimete dukshme.Neketovende,
me te kaluar te ngjashme me ne, nepunesit kane nje mbeshtetje sociale te forte nga
administrata e tyre per shume shpenzime te jetes se perditshme. Megjithese, ndihma apo
perkrahjasocialeperpunonjesiteadministratesnukperbensekretinerritjessecilesisese
punes, mund te thuash se eshte nje pike e forte stimuluese per te forcuar lidhjet e
menaxhereve me stafet e tyre duke kerkuar secili karshi njeritjetrit rritjen me tej te
detyrimevedhetedrejtave.

125

125
Nese qeveria, ne rolin e keshillit drejtues te organizates publike nuk arrin dot te ofroje
sherbimecilesoredhemecmimeneuljeperqytetaret,cilidoteishtekendveshtrimipernje
zgjidhjeqendihmonforcimineklasesmenaxherialedhekonsolidiminesaj?
Shkurtim i numrit te punonjesve publike dhe rritje te cilesise me punonjesit e
perzgjedhur,qepresupozohettejenemetetekualifikuaritdhemetepergjegjshmit?
Apo privatizim i sherbimeve publike me problematike duke vendosur cmime te
kontrolluarangashteti,pordukerriturcilesineesherbimevetetyre?
Rritje e pagave te punonjesve te sektorit publik mbi nivelin e perballimit te kostos se
jeteses?

Letidiskutojme...
Nese do te benim shkurtime ne sektorin publik, problemet do te rriteshin, pasi ajo
pjese e administrates do te kthehej ne perfituese (pa kontribuar) e sherbimeve
sociale dhe kjo do te ishte nje barre me shume per buxhetin e shtetit. Nga qeveria
eshte prezantuar si nje program me etapa, por qe akoma nuk dihet, se sa eshte
numri optimal, qe mendohet per te ruajtur cilesine e sherbimeve te kerkuara prej
qytetareve.
Nese do te privatizonim disa prej sektoreve te sherbimeve publike, problemi do te
ishteingjashemmerastinepare.Kushdotenajeptegaranci secilesiaesherbimit
te ofruar nga tregu privat do te shoqerohej nga nje cmim social, pra me cmime qe
nukdoterendoninkostoneqytetareve.Nderkohe,tendencaenjeprivatizimieshte
pikerisht rritja e cmimeve per te perballuar kostot e medha qe u duhen per te
mbuluarshpenzimeteprivatizimit,siatotenjohuradheatotepanjohura.
Mbetet rritja e pages, qe konsiderohet gati nga te gjithe menaxheret publike, si
zgjidhjameemire.Por,perqeverinekjodotethotemeshumeshpenzimeoperative
dhe me pak shpenzime direkte per sherbime publike. Ne pamje te pare, per vete
qeverine ky eshte nje konflik interesi. Nderkohe, qe kjo bie ndesh me programet
politikoekonomike te cdo qeverie. Me pak sherbime publike do te thote me pak
elektorat, i cili e mat punen e qeverise me cfare ai perfiton prej saj si ne forme
direkte (pensione, asistenca sociale, e perfitime te tjera sociale), por dhe indirekte
(rrugetereja,shkollatereja,meshumesherbimemjekesore,njeforcepolicieqetu
sherbejedhetimbroje).
Por,akaecurneraporttedrejterritjaepagavetepunonjesvetesektoritpublikme
rritjen e kontributit te tyre? Veshtire ta thuash dhe shume me e veshtire per ta
besuar.
Kushmundtjetnxitjaeefektivitetitadministrativ,ather...?
Ndoshta,njekorelacioningushtemidispagesdhecilesisesesherbimeve...?
Kjoeshtenyjameepazgjidhshmedheperadministratatetjera.

126

126
Zgjidhjaekesajnyjejeperadministratentonedoteishterealishtrritjaemotivuare
pagave per pjesen e menaxhereve te administrates, apo thene ndryshe drejtuesit e
nivelit te mesem. Thelbi i punes se administrates qendron te menaxheret e saj. Nje
trajtimmotivuesdhemeetapatransparentedotesilltepremisatpernjekonsolidim
dhepermiresimtestilittemenaxhimitteadministratespublike.
Ku do te gjenden te tille menaxhere, qe kete trajtim ndaj tyre ta justifikonin me
rritjeneperformancessetyre?
Per administraten tone ka ardhur koha qe te kete klasen e menaxhereve te saj te
konsoliduar. Keta menaxhere do te jene berthama e administrates dhe duhet te
kene nje imunitet qe nuk mund tu preket nga asnje nderhyrje tjeter pervec
percaktimeve te statusit te nepunesit publik. Ata do te jene klasa menaxheriale e
mesme e vendit, qe eshte dhe pjesa me e rendesishme per cdo vend per te ecur
perpara.Vleratetyreduhettejenepjeseetraditesdheduhettesherbejnesiasetet
menaxheriale qe do te zevendesohen sipas normes se amortizimit qe aplikojne
dheadministratapublikesivendetmodel:Suedi,NorvegjiapoJaponi.Neseatadote
perzgjidhen me kujdesin qe tregohet ne kete drejtim nga sektori privat, atehere ky
dotejeteshansiqeijapimqytetarevepertiofruaratosherbimeqeatapresinprej
shtetit.Produktiipunesseketyremenaxherevedotendikojeqefjaleteshtresesse
politikanevevegjetaretepesojnezhvleftesimmoralmasiv.

Nukkanevojeperstrategjiteshumtapertedrejtuarnjeadministratetevogel.Nuk
jane te nevojshem njerezit e konsideruar si shume te rendesishem. Pesha e cdo
individi duket nga produkti qe ai nxjerr ne shoqerine ku jeton. Nga lidershipi i
administrates publike kerkohet vetem nje riorganizim i burimeve njerezore dhe
motivimin sipas meritave ne menyre te hapur, qe bazohen mbi nje kriter:
produktivitetinegjithsecilitsipasdetyresqekamarrepersiper.Parametrareferues
e krahasues duhet ti kerkojme te tradita e shteteve burokratike. Ne kemi nevoje ti
kthejmeshtetitateqeakomanukeka:respektinpervetenetijdheqytetaret.

127

127
10. DEBITORTTATIMORDHEMASATSHTRNGUESE
Aeshteaktualendedebatilidhurmeprekjenellogarivelikujduesetetatimpaguesve
ngaanaeadministratestatimore?
Nfakt,mepareduhetsqaruarsebehetfjalevetemperprekjenemjetevemonetare
tesubjekteveqezhvillojneveprimtariekonomikedhejoperdepozitatekursimitte
popullates,apollogaritebankareqemundtezoterojneindividet.

Nkuptiminformal,prekjaemjetevemonetareqesubjektetdisponojnenellogarite
e tyre likujduese krijon pershtypjen e nje mase arbitrare. Por ne fakt legjislacioni
fiskal ka percaktuar fare qarte se ne cilat raste dhe per cfare arsyesh organet
tatimorekanetedrejtetekerkojnengaBankattransferimineshumavetecaktuara
ngallogariaesubjektitklientityre,nellogarineeteardhuravetebuxhetitteshtetit.
Kerkesa e administrates tatimore per te terhequr mjete monetare nga llogarite e
tatimpaguesve bazohet mbi nje detyrim tatimor qe duhet te kishte paguar
tatimpaguesi, detyrim i cili eshte i materializuar ne aktin e vleresimit tatimor, nje
dokumentzyrtaridetyrueshempertupaguar.

Kerkesa per te prekur llogarine likujduese te tatimpaguesve ne masen e detyrimit

tatimortepapaguar,nukeshtenjemaseeshkeputurdheqeilihetspontanitetitapo
deshires se individeve per tu zbatuar. Kjo mase eshte pjese e zinxhirit te
proceduravetembledhjesmeforcetedetyrimevetatimore.

Legjislacioni tatimor i cdo vendi permban dy elemente per sigurimin e te

ardhurave:
vetdeklarimindhepagiminnemenyrevullnetaretedetyrimevetatimore
mbledhjen me force te detyrimeve per rastet kur ato nuk jane paguar
vullnetarisht.

Nekuadrinembledhjesmeforcetedetyrimeve,legjislacionikaparashikuarnjesere
masash qe fillojne me masat me te buta, dhe qe ashpersohen ne menyre graduale,
derinemasaekstreme.Kjoprocedureembledhjesmefocetedetyrimevefillonme
kerkesenperterheqjenngallogariaesubjektittenjeshumeparashtebarabartame
detyrimin e papaguar, dhe vazhdon me tej me sekuestimin e pasurise se tundshme
dhe te patundshme, mbylljen e veprimtarise, denoncimin per ndjekje penale,
bllokiminetransferiminepasurivedhekerkesenperfalimentiminetatimpaguesit.

128

128
Kerkesa per bllokimin e llogarise likujduese eshte masa me e bute qe mund te
merret ndaj nje mospaguesi tatimesh. Nese realizohet shlyerja e borxhit tatimor
nepermjetkesajmase,tatimpaguesilirohetngamarrjaemasavetemetejshme.

Ne gjithe kete proces, Bankat e nivelit te dyte, te cilat mbajne llogarite e

tatimpaguesvesiklientetetyrekanedetyriminligjorperbllokimindhetransferimin
e shumave te kerkuara. Nisur edhe nga presioni qe mund te ushtrojne
tatimpaguesit,shpeshatokerkojneqekyelementimasaveshtrenuese,prabllokimi
i llogarise likujduese te mos zbatohet, pra te shfuqizohet. Nje propozim i tille vjen
me arsyetimin se kjo mase po ndikon ne largimin e klienteve nga bankat dhe ne
kryerjenetransaksioneveCash.Kyarsyetimnukeshteisakteperdisaarsye:

spari,numriitatimpaguesveteciletnukshlyejnenemenyrevullnetaredetyrimet
tatimore,perteciletkerkohetmarrjaemasaveshtrengueseeshteshumeivogelne
krahasimmemasenemadhetetatimpaguesveteregjistruar.

s dyti, moszbatimi i nje mase te tille do te bente qe per detyrime te papaguara,

tatimpaguesitevuantemasameteashprasimbyljeneveprimtarise,sekuestrimine
mjetevedheobjektevetepunesetj.

streti,kjomasedoteperbentenjenxitjepersubjektetepriruraperevazionfiskal
dhefshehjeteteardhurave.

Megjithate,nepraktikekapasurdeformimedhezbatimejokorrektetelegjislacionit
fiskal,civildheatijbankar.Ketodeformimedhepraktikategabuarajanekonstatuar
jovetemnepuneneadministratestatimore,porndonjehereedheatetebankave.

Nga administrata tatimore kerkohet qe cdo pretendim per bllokimin e llogarise

likujduesetesubjektitdhetransferimineshumavetecaktuaranebuxhet,tabazoje
detyrimisht mbi nje akt vleresimi te detyrimit tatimor, i cili nuk eshte paguar ne
menyre vullnetare. Nderkohe vitet e kaluara ne punen e organeve tatimore jane
vrejturpraktikajokonformligjit,nepermjetkerkesaveperbllokiminellogarivete
shume tatimpaguesve pa pasur me pare nje vleresim te sakte dhe te papaguar te
detyrimit.Perketopraktikakaneqeneedheverejtjetdhekundershtimetkrysorete
bankave, tatimpaguesve dhe disa institucioneve te tjera monitoruese. Por sot,
praktika te tilla jane menjanuar, cka ka ndikuar ne permiresimin e klimes se
bashkepunimitmidisadministratestatimore,tatimpaguesvedhebankave.

129

129

Nga ana tjeter, ligji detyron bankat e nivelit te dyte qe te deklarojne prane organit
tatimor numrin e llogarise bankare te klienteve te tyre. Ky informacion i krijon
mundesi administrates tatimore qe ne rastete tatimpaguesve kundravajtes, temos
kerkojne bllokim llogarish nga te gjitha bankat, por ti drejtohen vetem bankes
perkatese ku ky tatimpagues ka llogarine, duke eliminuar ne kete menyre
shkembimin e kote te kerkesave dhe letrave me nje numer te madh bankash.
Fatkeqesisht, jo te gjitha bankat kane dhene dhe japin rregullisht kete informacion
tekerkuarligjor.

Si konkluzion, mund te themi se ajo qe mbetet ne kete problem eshte zbatimi

korrekt i legjislacionit aktual civil, fiskal dhe bankar, si nga administrata tatimore,
poashtuedhengabankatapotatimpaguesit.

130

130
KAPITULLIV

ESHTJETEKONOMIKOSHOQERORE

1. KUISHIM,KUJEMIDHEPASKTAJ...?
Politikat ekonomike t zbatuara n vendin tone n vitet 6070 me objektivin e
industrializimit dinamik t vendit bene te mundur, q qendra e zona t tra te vendit me
orientim historik agroblegtoral t shnderroheshin n Zona Industriale. Ky transformim i
ketyrezonavenqendraindustrialenefaktpatinjeefekttemadhneristrukturiminejetes
socialetnjerezveteketyrezonave.Strukturaeaktivitetevezonale,kulturaepunes,format
e zakonet e konsumit, si dhe kushtet e jeteses se atyre individeve, q tashme ishin bere
punetoreindustrialeukembyenmetmeparshmet.Aspiratatpr arsimimindhekarrieren
etyredhetfemijevegjithashtundryshuanrrenjesisht.
Direktiva socialiste per transformimin e zonave bujqesoreblegtorale ne zona industriale
kishtedisakarakteristikateperbashketa.
- Zhvillimi industrial filloi n fillim t viteve 60 dhe 70. Megjithese kjo periudhe e
zhvillimit industrial nuk zgjati me shume se dy dekada, popullsia fshatare e ketyre
zonave hyri ne rrugen e transformimit pr tu bere popullsi urbane, e organizuar
perreth qendrave industriale. Megjithate, nj pjese e mire e kesaj fuqie punetore
leviztemidiszonesruraledheasajurbane.
- Infrastrukturat industriale u ngriten n zona bujqesore blegtorale, pergjithesisht
t pazhvilluara, si ne infrastrukture, po ashtu dhe ne nivelin profesional te
banoreve;
- Planet 5vjecare te ekonomise socialiste perfshinin n fuqine punetore dhe grate.
Shkollatprofesionaledhekursetendryshmequhapenperbeninedukiminkryesor
pr kt fuqi punetore t pakualifikuar, por te konsiderueshme ne numer, e cila vit
pas viti e asimiloi profesionin q kryente duke u shnderruar n nj fuqi punetore
industrialepotenciale,meprofiletndryshmespecializimi.
- Planifikimet 5vjecare q ndertonin qendrat industriale kishin qellim n vetvete q
vepratindustrialetthithninfuqineeafteprpune(siateegzistueseashtudheate
qkrijohejere)tgjithezonesdukeikthyernqendratipikerajonaletvenditme
gjitherrjetinesherbimeveadministrativeecivileprjeteseurbane.
Keto qendra industriale te reja hasenveshtiresin mesin e viteve 80 kurfilluan t
konsumonin rezervat e krijuara dhe po shtoheshin veshtiresite pr sigurimin ne
vazhdimesi per lende t para, teknologji dhe personel te kualifikuar. Keto dukuri
filluantperbeninproblemeqeporriteshinnvijimesi.
Pasfunditteviteve80kymodelsocialistijetesesdhepunaindustrialepushoiseegzistuari
dhe bashke me te gjithe klasa e punetoreve industriale. Jetesa ishte e perkeqesuar me
shume akoma dhe zonat industriale ishin bere nje barre e sistemit ekonomik. Klasa

131

131
punetore, q kishte prodhuar brezin e dyte t saj ishte e detyruar t kerkonte burime t
tjerapunesimidheteardhurash,cfaredotthotenjrrugetjeterperzhvilliminesaj.

Cfarndodhinvitet90?
Ndryshimi i regjimit, pruri ndryshimin e politikes, q krijoi institucionet dhe demokracine
me shume parti. Ky proces u krye shpejt dhe relativisht qet bashke me nderrimin e
menyres se rishperndarjes te shtetit socialist. Euforik prej ndryshimit t sistemit
ideologjikpolitik,pushtetmbajtesitelitare,ashtusipjesameemadheepopullsiseseketyre
zonave,besuansekrizatqmbartembivetesistemiiridotishinproblemeteperkohshme
dhe se sistemi i prones private q do t vendosej, privatizimet, instalimi i institucioneve te
tregut, investimet e huaja do t kunderbalanconin pjesen problematike q pengon
zhvillimin.
Porvetem,pakngagjitheketoqebesonimurealizuansiduhetpasviteve90.
Ishte iluzion besimi se problemet serioze t papunesise q u krijuan do t ndryshonin
shpejt. Ishte iluzion besimi se renia ekonomike do t arrihej te ndalohej dhe me pas te
vazhdonterritjaekonomikekaqkollajqnvitetepara.Pritjaprinvestimethuajaprt
dheneefektepozitiveekonomisesevenditpergjithesishtishinzhgenjyese.
Gjithashtu ishte dhe mbetet ende problem restaurimi i plote i sistemit te prones private,
ashtu si dhe procesi i zhurmshem i privatizimit te prones publike. Perpjekja per te krijuar
nj strukture shoqeroreekonomike, si ajo e Europes Perendimore, me nj klase t mesme
tperhapurdhetfuqishmeekonomikishtmbetinjeproduktipapjekursiduhet.
Pavaresisht nga kushtet gjeografike, klimaterike, historike, ekonomike e kulturore t
banoreve t zonave t dikurshme industriale mund t themi se ata mbarten t njejtat
karakteristikadhepasshnderrimittetyre.
- Numertmadhtatyreqkanengelurpapunedheniveliuletpunesimi.
- Numeripaketinjerezvemearsimindhekualifikimtpershtatshemprkohen.
- Niveliulettardhurashprfamilje.
- Atmosfereezymteepergjithshmeeshoqeruarmepasiguri,mungesevizioniprt
ardhmendhedorezimdrejtvarferise.
Papunesia e perhapur dhe problemet e njerezve t terhequr nga puna kane cuar drejt
procesittvarferimittperditshemttyre,qpothellohetnganjvitntjetrin.Nfillimt
viteve 90 ndarja e tokave dhe blegtorise shenoi tretjen e fermave dhe kooperativave.
Punimiitokavebehejosemendonjengamakineritetrasheguara,portvjetraosekthimi
ne kafshet e punes. Kimikatet dhe teknologjite e reja beheshin t shtrenjta perdite e me
shume.Pokeshtu,zhvillimiiblegtorisenukgjentedotvendin esajntreguneritkrijuar,
duke sherbyer me shume veshtiresi pr nevoja personale lokale. Tokat e ndara ishin t
pamjaftueshmeprriprodhimtzgjeruar,qtshnderroninprodhimetnfaktorprecjen
e tregut agroblegtoral. Pjesa tjeter, q ishte fuqia punetore industriale n masen me t
madhe udetyruantlininfabrikatdheuzinatjoefektivedhetfilloninsipermarrjet etyre.
Ntnjejtenkohesipermarrjetprivate,qfilluanthapeshinfilluantthithninnjpjeset
atyre ish punonjesve, q ishin me t kualifikuar, apo dhe punonjesit e rinj. Pjesa tjeter q

132

132
mbeti ashtu si beri dhe fuqia punetore fshatare shkuan t punonin ilegalisht n vendet
fqinje.
Potniseshngazhvillimetqkanendodhurntregunepunesdhepjesemarresitnete,me
shumedallonpaqartesi dhehumbje shprese,sidomosprmoshenemesmetpunonjesve,
qprivatizimetdhezhvillimetteknologjikeikanelenemeofertapunediskriminuese.
Por, problemi tjeter mjaft shqetesues sht i lidhur me rastet e punesimi me paga t uleta
apo t padeklaruara n administraten e sigurimeve shoqerore. Kjo politike qe ndiqet ndaj
punemarresveshqiptarekasjelleuljengradualetfuqiseblerese.
Po t shikosh, ne do dite q kalon, kupton se gjithe keto zona industriale po vazhdojne
jetenetyrenperiferineezonavetezhvilluaraekonomike.

Kuishim,kujemidhepasksaj...?

Kuishim...
Zonatindustrialefilluandhegrumbulluankapitaltemjaftueshemperzhvillimekonomikn
vitet60.Ndersa,kapitaliihuajmberritinvendshumemevone,madjeedheneraportme
ishvendet socialiste. Megjithate, nese nisemi nga ritmet e zhvillimit dhe akumulimit t
kapitaleve, periudhen e industrializimit socialist mund ta quajme t jashtezakonshme,
ndersa periudhat si para dhe pas tij mund ti quajme t zakonshme. Nga ana tjeter, kjo
periudhe industrializimi e jashtezakonshme u be e mundur prej aftesise organizuese dhe
efektivizimit t potencialit njerezor deri n sakrifica skajore. Ishte ky potencial q krijoi
kapitalet e para, q filluan t rriteshin e forcoheshin duke krijuar premisat pr rritje
ekonomike n periudhat e ardhshme. Pr here t pare n zonat q u kthyen n industriale
njerezit u bene t afte t hynin n maredheniet e bazuara n t mirat dhe leket, ndersa
pagatishinmetvoglaseatotvendeveperendimorekapitaliste.Kjomenyreereejeteses
krijoi zhvillime t reja t kerkeses dhe ofertes, por gjithashtu dhe rruge t reja pr ti
permbushur ato, megjithese permbushja e tyre kishte kufizimet e sistemit. Por, tendencat
pr rritjen e konsumit q u vune re n fillim t viteve 80 (frigorifer, TV, lavatrice etj.)
krijuan nj drejtim t ri nga me pare. Kahu i ketij drejtimi t ri ishte aspirata pr rritjen e
konsumit individual dhe familjar dhe nj tendence e bashkesise drejt shoqerise se
konsumit.

...kujemi...
Asndryshimetpolitikedheekonomikenukikanedheneenderritjeneduhurkesajshoqerie
konsumi t nisur. Pergjithesisht, ish zonat industriale gjate gjithe kesaj periudhe jane
shoqeruarngakrizatesterzgjatura,papunesia,humbjaebesimitnsisteminegzistuesdhe
paqartesia pr t ardhmen. Shume nga popullsia e ketyre zonave humben t ardhurat
kryesoreqperfitoninngapunesimiindustrialdheudetyruantktheheshintekekonomia
ndihmese,ajoagroblegtorale,apoemigrimiimundimshemdhemekosto.Por,edheperata
q vazhduan t ishin te punesuar n sektorin industrial privat dhe shteteror, paga nga kjo
punnukperbenmeburiminkryesor.Nesepagaetyrenukkombinohetmetardhuranga
burimettjeraatehereajonukshtmenjburimimjaftueshemprmbajtjenestandartit

133

133
t nivelit t jeteses familjare. Ne keto ishzona industriale nuk gjen dot nj forme te paster
teekonomisesetregut,perarsyesenukkaakomangjashmeriteekonomivetezhvilluara.

...pasktaj...?
Po, sa do te mund te vazhdojne keshtu? Zgjidhjen per te ardhmen e tyre, banoret e
ishzonave industriale duhet te perpiqen ta gjejne ne shfrytezimin e burimeve
natyrore qe i rrethojne. Keshtu, zonat e thella malore mund te pershtasin
infrastrukturenetyreruraleperkushtetenjturizmimalor,pergjueti,sporteujore
apo lloje te tjera aktivitetesh krijuese e argetuese. Shembuj per keto forma
aktiviteteshgjendenneshumevendetezhvilluaraapovendeballkanikemerelievte
ngjashem.
Megjithe zgjidhjet apo pershtatjet qe mund te ndodhin detyrat e shtetit per keto zona nuk
quhen te mbaruara. Mbeshtetja per keto zona, qe procesi i urbanizimit i kapi ne zhvillim e
siper duhet te vazhdoje ne aspektin e edukimit dhe arsimimit te brezit te ri. Perpjekjet
duhen te shtohen ne rritjen e nivelit te edukimit sipas kerkesave dhe shanseve qe kerkon
kohaere.Perbrezineriteketyrezonaveduhenprogrametevecanta,tecilattekeneqellim
qe pervec edukimit te jene dhe mbeshtetje e familjeve te tyre me programe integruese qe
ndihmojnezhvilliminzonal.
Menyratpergjetjeneburimeveperpunesimdotesherbeninperrihyrjennepunte
njerezve qe kan kohe pa pun si dhe kontigjenteve te reja qe krijohen. Keto zona
duhettekrijojnelidhjezinxhirmezonatetjeraperrethdhemeatotezhvilluarane
vendperturiintegruarneekonomineetregutdherifitiminevleraveqembartin.

134

134
2. VLERATEHUMBURADHEKRIMIIPANDSHKUAR
Para 14 vitesh, motua kryesore e klases drejtuese te porsakrijuar politiko-ekonomike ishte
futja e vendit ne rrugen e reformimeve demokratike per ta nxjerre nga kriza n jetn
politike, ekonomike dhe sociale. Pas 6 vitesh qeverisje prej demokrateve dhe mbi 7 vite
qeverisje prej socialisteve mendoj se betejat q duhet t rifitojm nuk jane vetem ato qe u
thane mbi nevojn pr ritme m t larta zhvillimi t qndrueshm ekonomik dhe social,
pr standarte dhe institucione q garantojn parimet e shtetit t s drejts dhe i shrbejn
m mir shtetasve dhe pr nj prshpejtim t procesit t integrimit evropian.
- J o! Me pare duhet te rigjejme dhe rifitojme vlera e humbura ne keto vite apitje pa
fund...Ato vlera qe duhet vetem ti conim me tej e jo ti humbnim duke i flakur.

Interesi nderkombetar per Shqiperine ishte i madh menjehere pas renies se rregjimit pas
vitit 1991, por fakt ishte se pergjithesisht cfare ndodhi qe nje menyre kaotike te vepruari
e jetuari. Ne ishim jo te pergatitur dhe ajo qe donim me shume ishte te shijonim lirite e
botes globale. Fillimisht vershuan dallget e refugjateve dhe vetem tani ndoshta eshte koha
qe ata po ndjehen te afte te integrohen. Megjithe tranzicionin e sterzgjatur, ai ishte dhe
shkolla q Nano e Berisha, por dhe politikane te tjere te rendesishem te shkolles politike
te kuptojne se cfare duhet dhe nuk duhet te bejne me per te perfunduar reformat e
pashmangshme, te lodhshme dhe dukshem te vonuara. Por, mungesa e normalitetit n
marrdhniet mazhoranc-opozit, tashme pas gjithe ketyre viteve eshte nje plage e
gangrenizuar ne trupin e shtetit dhe ne vend qe te jete nje shans q te shfrytzohet n
dobi t gjith shtetasve, pavarsisht nga preferencat politike, prkatsia fetare apo
krahinore ajo gjeneron vetem gangrenizim te metejshem te jetes se vendit. Sepse politika
konfliktuale ka qene nje nga faktoret, qe jo vetem ska ndaluar por ndoshta ka nxitur dhe
largimin e qindra mijera njerezve nga atdheu, gje qe verehet me brenge e trishtim
sidomos sot pas 14 vitesh shume te dhimbshme. Largimi i trurit te kombit ishte i
natyrshem. Ai shkoi ne kerkim te nje jete me te mire dhe te nje shoqerie ku aftesiste per
te konkuruar nuk pengohen dhe nuk shkojne dem per shkak te nje politike dhe
institucioneve jofunksionale. Por, cfare u zhbe mezi po ribehet perseri...

Vendi gjendet prball nevojs gjithnj n rritje pr t ndrtuar infrastruktura t reja dhe
moderne. Informaliteti, qe u rrit ne fillim te viteve 90 bashke me ekonomine e brishte
private dhe mbi rrenojat e asaj shteterore, ne kohen e sotme eshte dukuri qe po perhapet
me fuqishem n politike. Ndrkaq t ardhurat fiskale mbeten ende rreth 2 her m te ulta
se pjesa tjeter e vendeve t Evrops. Kjo do te thote se shuma t mdha fondesh
humbasin ne eterin informal, nese llogaritim se do 1% prmirsimi jane rreth 50 milion
dollar n vit m shum arktime n buxhetin e shtetit. Evazioni fiskal dhe tregu joformal
vazhdojn t pengojn zbatimin e politikave te zhvillimit kombetar. Vlerat fiskale kane
hapesira t mdha t pashfrytzuara, t cilat krkojn nj revolucion t vrtet fiskal,
duke rritur t ardhurat kryesisht nprmjet rritjes s bazs s tatimeve dhe duke ulur
perqindjet e taksave, sic dhe ka vepruar ne fakt qeveria keto dy-tre vitet e fundit. Rifitimi

135

135
i vlerave te humbura bhet i domosdoshem po t mbahet parasysh dhe ulja drastike e t
ardhurave doganore nga zbatimi i marrveshjeve t tregtise s lir dhe te kontributeve
nga mungesa e vizionit per me larg. Bankat dhe siprmarresit ende i ndiejn vshtirsite
ne procesin e kreditimit te ekonomis, por ata vazhdojn t prballen ende me pengesa
burokratike dhe administrative t panevojshme. Investimet e huaja po mbeten ndjeshm
nn kapacitetet thithse t ekonomis dhe burimeve tona kombtare.

Po prodhimi bujqesor dhe blegtoral, aq me peshe akoma ne PBB-ne e vendit a do te
mund te veje ne nivelet e meparshme dhe madje ti kaloje ato? Bujqsia ende nuk po
integrohet n tregjet e prodhimit dhe konsumit nisur ndoshta dhe nga numri i madh i
ekonomive familjare, qe po pengon futjen e teknologjive moderne n fshat. Mungesa e
perspektivs s qart i ka detyruar shum fermer t braktisin zonat rurale dhe t
vrshojn n mnyr kaotike drejt qendrave urbane. Prodhimi bujqsor ende nuk po
kaprcen karakterin e nevojave te veta. Shkak pr sterzgjatjen e ktij fenomeni jan
problemet e pronsis ende t pa zgjidhura prfundimisht, numri shum i madh i
ekonomive individuale, mungesa e nj infrastrukture moderne tregu kombtar dhe rajonal
pr thithjen e teprics s produkteve, fuqia puntore e pakualifikuar si dhe mungesa e
theksuar e partneritetit mes fermerve dhe sistemit bankar.

Pr shkak t ndryshimit t strukturs s ekonomis dhe futjes masive t teknologjis edhe
n familjet tona, konsumi i energjis sht rritur ndjeshm. Amortizimi dhe investimet e
pamjaftueshme si dhe mungesa e matjes s sakt t energjis s konsumuar n nivel t
sistemit kombtar dhe prdoruesve individual vajti mbi nje dekade qe krijon probleme
pr abuzime dhe diskriminim t konsumatorve.
Megjithese qeveria ka hartuar dhe zbatuar plane masash afatshkurtr, afatmesem dhe
afatgjat pr shmangien e prsritjes s krizave n sistemin energjetik, si dhe ka bere
perpjekje serioze per vnien n efienc t burimeve alternative t energjis, furnizimi i
rregullt me energji pr t gjith konsumatort nuk eshte akoma nje garanci per ta.

Vendi ka ende nevoja t mdha pr shtimin dhe modernizimin e infrastrukturave n nivel
kombtar dhe lokal. Lehtsimi i lvizjes s lir t mallrave, te kapitaleve dhe njerzve ne
vend te nxitjes s zhvillimit m harmonik t zonave t ndryshme t vendit, te uljes se
nevojs pr migrim dhe emigrim spontan dhe prshpejtimit te integrimit te ekonomis
son n tregjet rajonale e globale vuan ende nga spontanitei, informaliteti dhe mungesa e
organizimit.

Goditjet e kerkuara nga qytetaret e ketij vendi, ato goditje te paralizuara per shkak te
politikes se konfliktit dhe te kontrabandisteve politike, qe per interesa te ulta kane
penguar perparimin e integrimin e atdheut ne Europen moderne, megjithese jane ndier
keq me goditjet e herepashershme vazhdojne te perbejne nje zone ku krimi konsiderohet i

136

136
pandeshkuar. Arsyeja qe u arrit te bllokoheshin skafistet ne det ishte se u prene rrenjet e
pastrimit te parave ne toke, si infrastrukturat e riprodhimit te parave ne hotele, motele, ne
restorante, bare, ne distrubutore benzine, servise apo licensa tregtare, ku pjese nga to
mbetur te paprera i japin aty ketu ende gjalleri krimit ne politiken dhe ne shoqerine
shqiptare.Lufta kunder evazionit fiskal, lufta per te mbledhur sipas ligjit te gjitha
detyrimet fiskale te sipermarresve eshte ajo nga e cila priten me shume rezultate ne luften
ndaj karakterit informal apo te fshehur te ekonomise kombetare. Vetem atehere do te jete
gjithnje edhe me e kufizuar mundesia e parave te pista, qe te vazhdojne te ushqejne edhe
politiken e piste edhe veprimtarite kriminale.

Megjithe luften e shtetit dhe ndryshimeve strukturore sipas parimit Drejtsi e organizuar
kundr krimit t orgaizuar, ku dhe u krijuan pr her t par struktura t posame pr t
luftuar krimin e organizuar, veanrisht krijimi i task forcave operacionale q sigurojn
prqndrimin e koordinimit t operacioneve antikrim brenda funksioneve ligjore
ekzekutive t policis s shtetit dhe hetimore t prokuroris, krimi nuk ka pushuar se qeni
nje strukture qe i ben ende karshillek shtetit. Megjithe se jane ndrmarr nj numr i
madh operacionesh t suksesshme policore, apo eshte punuar pr pastrimin e rradhve t
policis s shtetit nga elementt e korruptuar e bashkpunetor t krimit, duke vn
prpara drejtsis ose larguar nga puna funksionar t t gjitha niveleve, policia mbetet
nje vlere e humbur ne vite dhe larg te qenit ne zbatim te parimit Te sherbeje dhe te
mbroje.

Shprpjestimi midis legjislacionit dhe zbatimit t tij ka nxjerr si nevoje paresore
thellimin dhe prshpejtimin e reforms n fushn e drejtsis, krahas me at t
administrats publike. Cdo iniciative politike, qeverisse, siprmarrse apo sociale vuan
ende nga kapacitetet zbatuese ne nivele te ulta t akteve ligjore dhe nnligjore q
garantojn barazin e shanseve, konkurencn e ndershme.
Gjykatat tona nuk kane besimin e qytetareve n veprimtarin e tyre pr dhnien e
drejtsis. Te gjithe e vlersojn se kjo mungese kredibiliteti vjen kryesisht pr shkak t
korrupsionit, mungeses s profesionalizmit dhe t aksionit t pamjaftueshm pr reform.
Deri kur do t tolerohet q shqiptart t enden n dyert e gjykatave pr t krkuar t
drejtat e ligjshme, qe burojne prej references kushtetuese dhe megjithate pas shum
strmundimesh shtetasit e ketij vendi detyrohen rendom ti blejn ato me para, me
ryshfete apo duke vuajtur pasojat e vendimeve joprofesionale. Shfaqjet e korrupsionit n
sistemin gjyqesor, t cilat jan t dukshme nuk mund t justifikohen as me rrogat e
pamjaftueshme dhe aq me pak me precedentin e mentalitetit abuziv te pandshkuar n
vite. Nse sistemi i drejtesise vazhdon t bashkjetoj me korrupsionin, politizimin,
solidaritetin me pushtetin e paras informale, nse reformat dhe institucionet bllokohen
nga paaftsia, interesat private e deri mentalitetet e mykura, shanset per nje integrim te
shpejte jane te cenuara keqas.

137

137
A mund t rifitojm far kemi humbur?
Pasi kane kaluar 14 vite tranzicion nuk mund t vazhdohet te vleresohen efektet nga
pasojat e mbylljes s ndrmarrjeve shteterore pas vitit 1990. Shteti duhet t bj detyrn e
tij dhe nuk ka justifikime me gjendjen aktuale te maredhenieve te tregut. 14 vitet qe kemi
kaluar jan mese t mjaftueshme pr t ristrukturuar tregun dhe pr t prshtatur forcat e
puns me krkesat e reja t tregut. Politikat e punsimit duhet t lehtsojn rritjen e
ekonomis, duke vendosur lidhje funksionale midis tyre. Kto politika duhet t jen
politika brenda tregut dhe jo kundr tij. Shteti duhet t luftoj pr do vend pune, n
rradh t par, t sektorit privat jo thjesht pr t shtuar vendet e puns, por per ti dhene
frymemarrjen e vertete sektorit qe i takon ti jape zhvillim vendit tone. Ritmet aktuale t
punsimit me ndrmjetsimin e zyrave t puns tregojn qart se ato kane dshtuar me
emrin si zyra te punsimit, duke u kthyer thjesht n mbajtse evidencash punsimi.
Nderkohe, nje shtet q nuk ka t inventarizuar shtetasit eshte i deshtuar n hartimin e
politikave t sukseshme integruese dhe zhvilluese te vendit. Edhe keto zgjedhje do te
behen jo mbi lista qe do te bazohen ne nje inventar te plote te shtetasve, pra pa nje
regjister qndror civil duke vonuar dhe paisjen e shtetasve me dokumenta t standarteve
europiane. Prfundimi i ketyre dy detyrave mjaft te rendesishme, (njesoj si nje biznes qe
duhet te kete inventarin e aseteve te tij per te punuar dhe vepruar ligjerisht) ne fakt eshte
vlera qe duhet rifituar per nje politik m adekuate sociale, per menaxhim m te mir te
territorit, si dhe arritje e nj standarti pr lvizjen e lir.

Nderkohe per qeverine lufta ndaj kalimeve t paligjshm t kufijve, qoft edhe raste
sporadike si ai i 9 J anarit 2004 apo dhe mbylljen e kanaleve t trafikut t drogave jane
sfidat qe ajo po perpiqet ti perballoje dhe ti ktheje qytetareve garancine dhe
kredibilitetin e humbur te emrit shqiptar.
Por, goditja ndaj krimit t organizuar eshte e akoma me e domosdoshme si prgjigje ndaj
sofistikimit te tij duke perfshire ne gjirin e tij dhe perfaqesues te caktuar te klases
politike, qe shpesh here merr viruse te rrezikshme per ardhmerine e vendit.

Nse drejtesia do te beje rolin e antivirusit qe e ka detyre funksionale te saj, pra gjyqtaret
dhe prokuroret, por dhe stafi i burgjeve do t veprojn me profesionalizm dhe
prkushtim, n mnyr t veant ndaj krimit t organizuar dhe trafiqeve besoj se do te
kemi me pak polic t vrar, dhe nj drejtsi sociale m t qndrueshme, me m pak
vetgjyqsi primitive dhe pr pasoj nj shoqri m europiane.

Ka ardhur perfundimisht koha qe te rikthehen edhe ne administrate dhe ne gjithe vendin vlerat e
humbura shqiptare, pa bere me eksperimente me njerez te korruptuar dhe qe skane asgje te
perbashket me vendin ku rrijne. Kjo kategori perfituesish ne kurriz te pjeses se perkushtuar te
administrates nuk disponojne ndjenja patriotike.Ata kane mungese respekti ndaj Shqiperise,
ndjejne neveri per ti sherbyer popullit te tyre dhe nuk e konsiderojne nder dhe privilegj postin, qe
ata mbajne dhe jo instrument per te vjedhur popullin. Eshte shume e rendesishme qe ky shtet dhe

138

138
administrata e tij duhet drejtohet prej njerezve te ndershem te cilet me perkushtim duhet t
punojne per ti rikthyer dinjitetin e humbur Shqiperise.
Tetor2004

139

139
3. AEGZISTONSIMUNDSIKUFIZIMIIKORRUPSIONIT?
Ksaj pyetje mund ti pergjigjeni ne shume menyra. Shumica ne kete vend do te thoshin se
eshteepamundurtarrnjosshkorrupsionin,pasiaishtpjeseeshoqerisesone.Disat
tjere do t thoshin se korrupsioni sht nj fenomen global. Pra, keshtu, h! sht e
pamundur t behet kjo gje! Ndoshta, korrupsioni sht si semundjet, si p.sh. semundja e
diabetit.Ajomundtkontrollohet,pornukmundtzhduket.

Prmendimintimpergjigjettillajanemeshumenjopinionipamenduaraponjmenyre
eindiferentizmitprt mosmarreasnjepergjegjesimbivete. Por,dikushduhettgjendet
mbikttokeqtbesojedhemendiminndryshe.Dikush,mundtketnjopinionkunder,
etthotemez:
Po!shtemundurqkorrupsionitzhduket.Tpaktenkybesimnvetvetevlenprte
nisur luften kunder tij. Nese niset me t kunderten e ketij besimi, atehere ne nuk kemi
rrugezgjidhje,porvetemtnenshtrohemitjetojmebashkemet.

Poteshikojmedisatedhenaperkorrupsionin,Shqiperiarenditetnevendine81tene102
vende gjithsej, sipas te dhenave te vitit 2002, marre nga Transparency International, nj
organizategjermane.
Kjo do te thote se 80 vende jan me pak te korruptuar se ne ( per tu marre shembull si ja
bejne)dhe21vendejanmetekorruptuarsene.Eshteenatyrshmeqeteketevendemete
korruptuara se Shqiperia, por per ne kjo duhet te sherbeje si shtyse per te ikur sa me larg
nga vendet e fundit. Nga studime te Bankes Boterore thuhet, se sot, nese nj vend
konsiderohetmekorrupsion,efekteteinvestimevetehuajabienne20%mepak.Dhekjone
vendintonederimesoteshtendier,pahyreneshifra.

Shembullii1shit,njmodelprluftnantikorrupsion
Luftandajkorrupsionitkashembujteshumte,porunepopermendneketeshkrimrastine
KryetaritteBashkiseseNjuJorkut,RudiGiulliani(RudiXhuliani).Kurfilloipunenetij,disa
vitemepare,ainisimekonceptinsendajkrimitduhejluftuarmezerotolerance.Aijaarriti
ta ulte ndjeshem nivelin e kriminalitetit ne qytetin e tij. Ne kemi pare ne vitet 90 ne Itali,
luften ndaj Mafias dhe korrupsionit te drejtuar nga gjykatesit me kodin Duar te pastra.
Disa nga ata, per shkak te ashpersimit dhe nderthurjes se korrupsionit me boten e eger
kriminale me tradita mafioze humben dhe jeten, por ama dhane nj ndikim shume
domethenesnejetenitalianedukecrrenjosurmadjedhetraditashumeshekulloreteMafias
italiane. Pra, nuk eshte se zhdukja e korrupsionit nuk egziston si mundesi. Vlerat e nj
shoqerie duhet te mbeshteten fort ne traditat e vendit. Nese duhet te arrijme objektivin,
duhet qe fatdrejtuesit e vendit tone te kene vizionin e kurajon e duhur per ate qe do te
arrijme.Njvizionipaqartetembanvetemmeenderrimedheaktivizimiiforcavemekete
vizion eshte gje e kote. Por, nese vizioni i duhur do te mbeshtetej nga veprimet aktive te
pakompromentuarangaasnjevullnetnegativ,atydotegjeniedhesuksesin,drejtesinedhe
mireqenien.

140

140
Pse duhet ta luftojme korrupsionin? Vrtet! Pse duhet ta luftojme? Cfare te keqe na ben?
Njerezit sot thone, se nese nj nepunes publik merr bakshish dhe te mbaron punen eshte i
ndershem. Nj nepunes publik qe merr bakshish dhe nuk ta mbaron punen eshte i
pandershem.Ndersanjpersonqenukmerrbakshish,porprapeseprapetambaronpunen
eshtebudalla.Korrupsioni,perketomentaliteteeshtekthyernenjedrejtethemeltareper
cdo nepunes publik, pasi konsiderohet si nj e keqe e domosdoshme per nj qeverisje te
mire. Por keto mentalitete kan zene vend dhe ne sisteme te caktuara qeverisese qe
inkurajojnetoleriminekorrupsionit.Shembujteterejanneperkrahjetetij.Keshtu,vendet
e azise juglindore, te quajtur tigrat ekonomike aziatike kan patur rritje ekonomike te
fuqishme e megjithate ne renditjen e nivelit te korruptimit jan ne vendet me shkalle te
lartekorrupsioni.Unethemsedhekorrupsioniiketyrevendeve,pordheshumetetjereve
(korrupsioni eshte global) eshte nj korrupsion i ndershem. Pasi ne keto vende, per
zgjidhjenenjproblemiqetedale,nesepaguannjbakshish,problemizgjidhet.Oseshuma
ebakshishittekthehetmbrapsht.
Po te ne, n Shqiperi. Ne pervojen e vendit tone ne kemi patur pervoja te formave te
ndryshmeteqeverisjessevenditdhenetashmekemipershtaturnjdemokraciqegaranton
nj qeverisje te popullit, nga populli, per popullin. Ne 82 vite te egzistences tone si shtet i
pavarur,ku13vitejanepassistemittekaluarkemimberriturnenjpiketeperbashketper
te gjithe. Nuk mund te shkosh dot ne asnje zyre apo administrate publike, qe te perfitosh
sherbimin,qepretendohetseshtetiegarantonnekembimtetaksavetepaguaraperte.Por,
sherbiminnukeperfitondotnepraktikenesenukjepnjbakshishapopamospermendur
rekomandimengapersonatenjohur.
Nekohenesotmetehapjessetregjeve,kuinvestimetehuajasynojnetregjetnegjenerim,si
te ne, investitoret duan te jene te sigurt qe jo vetem kompanite ku ata kan investuar
menaxhohen me efektivitet, por qe ato te mund te funksionojne ne nj shtet qeverises
korporativmenaxherial,tepozicionuarnenjkuaderveprimeshmeetikenemoralintij.Kjo
do te thote qe te kemi me shume transparence ne veprimet qe ndermarrjet i deklarojne
shtetitdhenjkuaderveprimeshmenaxherialetepaisurmeetikendhemoralinqevlereson
vendimetegjithesegmenteveqemenaxhohenprejtij.
Njngaaspektetmetemprehtatekorrupsioniteshteaiqeiperketpolitikesdhesistemitte
drejtesise. Lufta ndaj korrupsionit duhet pare si nj lufte ndaj gjithe niveleve te shtetit.
Perpjekja per te zbuluar politikane apo juriste te korruptuar do te ishte me fakte konkrete
dhe emra per ti paraqitur keta individe si e keqja e shoqerise se sotme. Njerzit duan
shembuj qe jane te gjalle dhe te turperuar. Keta individe jane ne grupet e atyre qe kan
tregues te dukshem te nivelit jetik te pajustifikueshem me asnje te dhene formale te
deklaruarprejtyre.

Arsyejapsekorrupsionilulezonnesistemintoneeshtemeseshumtipershkaktemungeses
setransparencesdhekurajos.Transparencadoteishteajoqedoteperbentehapinemadh
drejtshoqerisemenjereztedalluarpervlerendhendershmerineetyre,pavaresishtseper
kete irren te gjithe. Kjo do te conte ne standartizimin e menyres qeverisese shqiptare per
njzbatim,pashkelureanashkaluarzbatimineligjit.Kjotransparenceduhettendihmohet
gjithashtu dhe nga kerkesa per nj presion te forte nga grupet shoqerore ne vend, per
izolimin e njerezve te korruptuar. Ndihma e tyre konkrete do te ishte botimi i listave me

141

141
njereztekorruptuar,qekanmundurteidentifikojne.Neseky materialdotakonsideronin
mevlereaiduhetprezantuardheneorganetqejantengrituraperketeqellim.Luftandaj
korrupsionit behet ne front te gjere, ku armiku eshte i dukshem ( pjestaret e shtetit e
sistemi gjyqesor) dhe i padukshem (ajo pjese e politikaneve te korruptuar, por qe jan ne
opozite).
Luftenantikorrupsion,politika(pjesaqeconperparashtetin)duhettabashkojesebashku
me luften per nj ulje te varferise ne vend, luften ndaj evazionit fiskal, ndaj ekonomise
informaledhearsimimin ekualifikiminsame mirete administratespublikedheshtetasve.
Korrupsioni i sotem eshte kthyer ne aktivitetin me fitimprures dhe me rriskun me te ulet
pertehumbur.
Korrupsionijetonmene365ditetevitit,portepaktennesenjjaveteketijvitidotakemi
javen e luftes ndaj tij, ne do te kemi bere te mundur fillimin e procesit te ndryshimit ne
mendjen e njerezve qe korrupsioni duhet te luftohet dhe eleminohet. Zgjimi i ndergjegjes
popullore do te jete hapi i pare ne luften frontale ndaj korrupsionit, qe eshte lufta e te
gjitheve.Njudhetimigjatefillonmehapinepare,sadoivogelqetejete.
1Shkurt2004

142

142
4. KORRUPSIONI:NDRMTKRKUARITPRTUDNUAR
Gjate viteve t nj tranzicioni dramatik, korrupsioni n Shqiperi sht br nj pjes e
pashmangshmeejetssvendit.Pershkaktketijkorrupsioni,shtetishtakomaidobet
n arritjen e permbushjes se objektivave t tij karshi nevojave t qytetareve. Korrupsioni
po behet nje e keqe e vazhdueshme qe ushqehet me varferi dhe n kthim sjell po prape
varferi.Prtluftuarkorrupsionin,duhetluftuarqtndrtohetnjjetharmonikemidis
interesit publik me at privat, qe njerezit tane t kuptojne qe demokracia dhe interesi
publikshkojnebashkedhembrojneinteresateindividitdhenasnjemenyrenukilendojn
ato.

CfarindodhikorrupsionitkurhyrinShqipri?
Ndryshimiisistemevesollifuqishemhapjeneshpirtittindividualizmit.Shqiptartkaluan
nga nj kolektivizim skajor n nj individualizem t dhunshem. N vitet e para, pas
tranzicionitfillestarqytetaretfilluantavrisninshtetinmeveprimetetyre.Njantagonizem
transformohejnnjantagonizemtjeterdukeukthyerdalengadalennjtokeproduktive
perkorrupsionin.Fatkeqesisht,liriapertvepruarkundershtetitukuptuasinjlubrifikant
qeekamevetezhvillimiidemokracisenfazatfillestarettij.Porkjovazhdoidhevazhdon
ende!! Ndryshe, nuk ka si shpjegohet kur njerezit e vendit tone rane pre e skemave
piramidaleme1.7miliarddollaretfuturpertfituarnfirmatpiramidaleapothenen
terma t GDP kjo do t thoshte per ato vite sa 64% e gjithe prodhimit kombetar bruto t
1996. Vetem me mentalitetin e braktisjes se interesit publik dhe korrupsionit qe u ushqye
nga kjo mund t kuptohet pse zyrtaret e qeverise lane per vite me radhe pa i vene fre nj
iniciative katastrofike e gatigati jonjerezore, te paprecedent n historine e financave t
asnjevendinmbareboten.Dhenjnderorganizmatmetfuqishemtfinancaveboterore,
Banka Boterore ishte paralajmeruesja e nj uragani financiar qe mbuloi vendin n vitin
1997.

Kushjanformatmtmprehtatshfaqjesskorrupsionittene?
Shqiperia nuk ben perjashtim nga vendet e tjera t rajonit, persa i perket maskes dhe
mjeteve qe perdor korrupsioni. Perpjekjet, nganjehere t individeve dhe grupeve t
biznesit, si t huaj dhe vendas kan qene t suksesshme t ndikojne n favor t tyre n
formulime ligjesh dhe vendimesh dhe keto jan konsideruar n fakt si precedente t
rrezikshem. T tilla shembuj mund t gjeni n doreheqjet apo perfoljet e perditshme t
kalses politike, qe pas pak kohesh shoqerohen nga konkretizime monopolesh apo krijime
favoreshpertperfituarpjesengafondetpublikenmenyrajoterregulltatperfitimit.

Nderkohe,disatreguesmakroekonomikeujapinmeshumeforcedyshimevetenjerezve,po
tekrahasojmevlerateeksportevemeimportetnvend,kuimportetjanrreth4heremet
larta se eksportet. Pershtypja e krijuar duke analizuar kete fakt sht se ky defiit vjen,
pervese nga mungesa e projekteve ne mbeshtetje t prodhimit vendas, por dhe nga
bakshishetemajmeqenjerezitnqeverimarrinngakompaniapoindividethuaj.

143

143
Nga ana tjeter, disa raste t privatizimeve t vonuara t aseteve t fuqishme t vendit, dhe
njrritjeeborxhevetkeqiaekanberekreditimineekonomisengasistemibankermet
veshtire se sht. Keto fakte forcojne me shume opinionin qe nese preken disa segmente
t niveleve qeveritare, korrupsioni ka qene i afte t deformoje politikat e zhvillimit dhe t
shkaktojedeshtiminedisaprejobjektivavemakroekonomike.

Korrupsioni n nivelet qeveritare bashkegziston me korrupsionin n administrate n

nivelemetulta,sidyanetenjmonedhe.Kushtetenjvarferietperhapurdheekstreme
jan toka e pershtatshme per rritjen e korrupsionit. Kjo varferi shperndan korrupsion n
nivelet me poshte elites se vendimarresve. Nderkaq per nivelet e zyrtareve t keqpaguar
administrativepraktikaemarrjedheniessebakshisheveshikohetsinjdrejteeligjeruar,
sinjnevojepertplotesuartardhuratepakta.Kurseperqytetaretezakonshempalidhje
politike e qeveritare kjo dukuri sherben si nj mjet per t siguruar t mira materiale.
Mendimi me i perhapur n vendin tone sht se dukuria e mitmarrjes apo praktikat
korruptive jan nj mundesi e qytetareve per t zgjidhur problemet e perditshme. Ky
korrupsionpernjerezitshtnjesojsinjmjegulleperditshmeeperhapurgjithandej.Duke
qene mjaft i perhapur, korrupsioni prish moralin e shoqerise n t gjitha nivelet. N kt
mjegull korruptive jetojne se bashku polici me keqberesin, mjeku me pacientin, gjykatesi
me t pandehurin. Kjo forme e korrupsionit, qe ndodh n katin e pare t ndrtess
shoqrore dhe nxitet nga rrogat e ulta t sektorit publik, rezulton me rishperndarje te t
ardhurave. Nprmjet korrupsionit administrativ politikat per zhvillimin e vendit mundet
vetemtedeformohen,nndryshimngakorrupsioninniveletlarta,qeshkaktondemet
medhaetpallogaritshme.

Kuduhettshtrihenperpjekjeteluftesantikorrupsion?
Duketsikurkorrupsionishtfuturennjqarkevazhdonkshtupastopuar.Ateherdiku
duhettktnjhallketdobeteiduhetthyer.Kuduhettfillojneperpjekjetpertathyer
hallken e korrupsionit n vend, atehere? far perpjekjesh duhen br, morale apo
ekonomike? Duhet t rriten rrogat e punonjsve t sektorit publik apo t dnohen rnd
rastet e shfaqjes se korrupsionit? Aleanca e gjithe faktoreve qe luajne nj rol n jeten tone
dotishtenjfillimimbare.Nktaleanceuneperfshijsistemingjyqesor,shoqerinecivile
dhe median qe do t ishin hapat e pare t hedhur bashke drejt ketij armiku t popullit, sic
mund ta quaj korrupsionin. Pasi ai vetem varferi e shkaterrim mbjell pas vetes.
Fatmiresisht,procesiiorganizimittforcaveantikorrupsiontashmekanfilluar,megjithese
koalicioniantikorrupsionshtlargakomatqenitifortepertnumeruarviktimatluftes
setij.
Ana pozitive e kesaj lufte sht se pak nga pak po krijohet kuadri ligjor i kompletuar, qe
ploteson mangesite qe nxiten nga korrupsioni dhe natyrisht ato aftesojne perceptimin e
dokumentuartkorrupsionitatykuaishfaqetsifantazmeetkundertessetij.Kjoduhett
jete nj nga premisat kryesore qe aktivizon drejtesine dhe organet e tjera t pavarura t
venditnstrategjineantikorrupsion.

144

144
Moskavallkarakterteorikluftaantikorrupsion?
Pervecprogresit,duketseluftaantikorrupsionkamarrenjekarakterteorik.Legjislacioni
n luften antikorrupsion sht miratuar dhe institucionet e nevojshme per ta luftuar at
jan ngritur , por e gjitha kjo me shume ngjason me nj parade t forcave antikorrupsion
sesa me nj lufte t plote e t fuqishme ndaj antikorrupsion. Masa konkrete duhen
ndermarre, rezultate t prekshme duhet t arrihen dhe instrumente t tjere duhen krijuar
per t monitoruar progresin e arritur n kt lufte. Megjithate kjo lufte nse nuk perhapet
npr gjithe sektoret e administrates publike duke filluar me e ashper n maje dhe duke u
koordinuar dhe me luften e gjere qe behet dhe n rajonin ballkanik e mesdhetar kjo lufte
nuk do t marre dimensioned e saj t vertetea dhe Shqiperia do t vazhdoje t mbetet nj
pike ku do t futen trafikante t shumte e t panjohur dhe korrupsion qe ata bien me vete
dotjetenjarmikqebenrezistencenetij.

Mosharroni:Luftaantikorrupsionnukmundtkryhetpapjesmarrjeneqytetarve
Pobehetgjithnjeemeeqartesekjoluftendajkorrupsionitnukmundtkryhetmesukses
nse ntnukmarrinpjeseqytetaret.Pjesemarrjaetyresirregullduhet bereduke marre
pjese n shoqatat e organizatat qe krijohen per kt qellim, por jo me nj shenjester qe
drejtohetngakryetareteshoqatavetndihmuarngapolitika.Qytetaretedhensenukjan
t organizuar npr shoqata jan syri me i forte per t monitoruar jo vetem cfare t tjeret
bejnepordhepertdenoncuaraktetkorruptivensisteminedrejtesiseaponsegmented
e ngritura per t luftuar korrupsionin. Roli i organizatave qeveritare n drejtimin dhe
orientimineluftesndajkorrupsionitderimesotkaqeneivaketdukeuangazhuarvetemn
importimin eliteratures sehuajdheprezantimin esajnprseminareaponganjehere dhe
nprmjet prezantimeve jo shume t goditura t kandidaturave qe marrin rolin e
ndergjegjesuesit t qytetareve per kt lufte. Fakt sht qe korrupsioni duhet luftuar pa u
tremburdhepaatokompromisetevoglanfavortinteresitprivat.
Dukeemarrenkonsideraterolinemasmedias,kyrolnukduhetquajturimbaruarvetem
dukeqenenjinstrumentperrritjenendergjegjesimittnjerezve,pordhenjpikeeforte
mbeshtetese e shigjetave antikorruptive t njerezve qe leshohen kunder korrupsionit.
Deritaniatojanlargketijmisioni.Perpjekjejanbere,poratojantshkeputuradhenuk
shihensinjdetyre,pormeshumesinjpjeseeprogramittnjditeaponjjave.Duhetta
pranoj qe fjala korrupsion dhe domosdoshmeria e luftes ndaj tij jan shume t hasura n
masmedia,sidomosketodyvitetefundit.Porvetemkaq.Asnjeangazhimprofessionalnuk
sht ndermarre kunder tij. Shume shkrime per korrupsionin nuk japin zgjidhje per t
shpetuarngaai,porvetemkonstatime.Mjegullaantikorrupsioneperhapurngadisamedia,
kasherbyermadjedhepertaorientuaropinioninpublikdheekanorientuarndrejtimin
egabuar,nderkoheqekorrupsionirealkavazhduartkryhetipashqetesuar.Rritjaenumri
t vete titujve t gazetave, dhe TV n vetvete nuk jan nj tregues i suksesit t luftes ndaj
korrupsionit,pasinisurngafaktoreekonomikeatodotishin tndikuaratperhapninate
qenukshtninteresinepublikutpertdegjuar,perkorrupsionin.Megjithate,perpjekjet
jan bere n favor t luftes antikorrupsion dhe media pergjithesisht sht eprpjekur t
rrjeshtohet n fronti e gjere public t kesaj lufte, duke qene dhe pasqyra e shoqerise civile
shqiptare.

145

145
Megjithate,njerezitjantlodhurngapritjaperreagimineshtetitaposistemitgjyqesor.Si
rezultatdhebashkepunimiityremeorganetengrituraperktpunekandeshtuar.Rritja
e transparences dhe forcimi i praktikave antikorruptive n t gjithe strukturat e shtetit
duke perfshire pa u vonuar asnje sekonde dhe shoqerine civile do t ishte nj lufte qe e
mbeshtetur dhe nga media do t marshonte drejt fitores. Zbatimi i strategjive
antikorrupsion ngelet nj problem qe akoma endet npr sirtaret e zyrtareve t shtetit qe
pengojneqekyzbatimtbehetproneedhepermediatdheopinioninpublik.

Korrupsioni:Ndrmtkrkuaritprtudnuar
Nditetesotmenevojapertluftuarkorrupsioninnukkamedyshimqeperbennjobligim
per shumicen e njerezve, si n administrate, po ashtu dhe n shoqerine civile. Por vetem,
kuptimet, rruget dhe strategjite jan t diskutueshme. Megjithate, perve dmit q
korrupsioni bie dhe faktit qe opozita ndaj ketij armiku sht rritur, perseri ai ka mbetur i
padukshem dhe i paprekshem. T gjithe flasinpert,porasnjerinukika pare fytyrendhe
trupin. Antikorrupsioni ende ka mbetur me shume nj fjale sesa nj veprim. Por kjo nuk
perben nj arsye per t qene pesimiste. Nj udhetim i gjat fillon me hapat e par, sado t
vegjlqtjen.

146

146
5. NJSHOQRIEJOSHURAPOEKORRUPTUAR?!
farshtnjshoqriekorruptuar?
Dikush mund t thote se jam jashte sezonit, pasi dita kur mund t flitej per korrupsionin
eshte n daten 9 Dhjetor. Perkujtimoren e beme dhe kshtu mos na merzit me deri vitin
tjetermundtthotedikushtjeter.Uneduatflasperseri,megjithesejumundtmendoni
ateqendieni.Dhedotndalemteshoqeriaqejetojme,teshoqeriacivileapoteshoqeria
joneqenukeshtesharjensemundtaquajtjoshurngaparaja.
Nj shoqeri e joshur apo e korruptuar, ky sht dyzimi?! Po sikur t pershkruanim nj
shoqeri t joshur e t deformuar nga fitimet dhe parate, nga ideja per tu bere pronare
shpejteshpejtetj.hamendesirasiketoqemundtlindinnmendjeneindividit,qeisht
beremendjavetemparadheparadhepara
Nj shoqeri e joshur nga paraja sht ajo, ku popullsia n mas ka humbur sensin e saj
moral. Kjo shoqeri nuk ben gje tjeter vecse ecen drejt mekatit. Nj shoqeri qe shkel me
kembe vetveten. Nj shoqeri qe ben sikur se ve re imoralitetin dhe nuk denon masivisht
aktet imorale t individeve. Pra sht nj humbje e vlerave morale, e vetdijes morale, e
sensitmoral.Kjonukeshtedheaqeveshtiretedallohet,pasimundtadegjoshneopinionet
e njerezve kur flasin per eshtje morali, ne ato cfare pelqejne dhe nuk pelqejne, cfare
zgjedhinpertuargetuar.Idegjontekbejnehumordhemendojnesebanalitetetqetethone
janeperteqeshur.Ishikontemodaqezgjedhindheshpenzimiikohessetyre,qeeshtenje
shpenzimiokeluarEshtejetaimedhemundtebejnecfareteduan.

Po,jemitkorruptuar,pornukmundtbjmgjkundrtij?
Unemendojsejanevetemtreelementeteshoqerise,qemundtashkulinkorrupsionin.Ata
jane:Babai,NnadheMsuesi.Kjoqethemnukeshtenjeidealizimapohamendjevetemsa
perteshprehurdicka.Ndoshtamundtejetedhekeshtu,porunemendojsevetemketatre
elementeteshoqerisejaneataqekanendikiminmetefortenekarakterinefidanitfemije,
qe me pas ky te rritet si nje peme e drejte. Sa me te forta te jene ndikimet e ketyre tre
elementeve,aqmepakndikimetetjeradotehyjnenemendjenefemijesdheaqmepakdo
tekeminjeteardhme,qemundtendikohetnganjebrezqemundtevazhdojetebazohette
korruptimi. Ne vend vazhdojne here pas here diskutimet mbi korrupsionin dhe psete per
takuptuar dheluftuar ate.Porpsenukehedhimvemendjen sesikane berevende qe kete
problemekaneprobleminmetevogelnderproblemetetyre.Shembujtetillejanetegjalla
nevendesi:Finlanda,Danimarka,Suedia,ZelandaeRe.Poakanendonjecelestenaejapin
dhene?
Unethemsepo.
Pavaresi institucionale, transparence dhe pergjegjesi te funksionimit te institucioneve kyc.
Nuk eshte aq e nevojshme te permend ketu se cfare kuadri ligjor duhet dhe si duhet te
behet ndonje ndryshim i vogel ligjor i nevojshem. Eshte me shume veprimi praktik. Eshte
meshumeerendesishmeqeketosynimeeobjektivatevihennejete.Patolerancadhefrike
se mos digjen njerezit qe duhet te drejtojne. Pa patur frike se prishet reputacioni. Pa u
druajtursebotanuknadomeketekorrupsion.

147

147
Eshte momenti qe e shumprfolura meritokraci te behet funksionale dhe te mos lere
antagonistenesaj,kleptokracine,tizerevendin.Kjomeritokracikanevojetepjellenjerez,
qetiketesiimazhetesajterinj,pergjallerimineshoqerisedhelargimineapatisembytese
teparase.
9Janar2005

148

148
6. DOLLARIZIMIAPOEUROIZIMIISHQIPRIS?
Perhapja jozyrtare e dollarizimit dhe euroizimit ka ardhur si rrjedhoje e preferences q
kaneindividetdhebiznesetshqiptareprperdoriminenjeresprejvalutaveprkryerjene
transaksionetaktivitetitttyreaporuajtjetsajsirezervemonetareprtardhmen,pr
t mbuluar sherbime t ndryshme brenda vendit. Kt dollarizim dhe euroizim, q
zevendeson lekzimin, ata q e mbrojne, thone se ka t mira pasi eleminon tendencen
inflacioniste n ekonomine tone akoma t brishte, duke shmangur bilancin negativ t
pagesave, zvogelimin e luhatjeve te nivelit te interesave dhe si rrjedhoje stimulon rritjen
ekonomike. Nderkohe, kundershtaret e vene theksin tek humbja e pavaresise s politikes
monetare.Kushdoqofteopinionimetendencenmepozitive,fakt shtqperhapjaeeuros
dhe dollarit n transaksionet e ndryshme t kembimit sht tashme fenomen. Fakt sht
gjithashtu,qqarkullimijozyrtarivalutesshuajmbetetendeipanjohurprne,sipersai
perketshumesqqarkullon,poashtudheinformacionit,secilatjanezonatqepoperhapet
sinjeravaluteashtudhetjetra.

Kur,defactodollarizimidheeuroizimikanegjeturperhapjetgjere,mendojsekjokasjelle
edhezevendesimindhekufizimineofertesprmonedhentonevendasedhekandikuarn
politiken ekontrollittautoriteteve monetaret vendittone. Kyzevendesimkapasojane
politikenfiskalepasilehtesonpjesmarrjeneaktiviteteveneekonomineinformaledukebere
zhvendosjen e aktiviteteve ekonomike drejt ekonomise se padeklaruar ne administraten
tatimore. Gjithashtu transaksionet ne valute te huaj dobesojne mundesite e qeverise per
komandimineburimeverealeqeegzistojnedhendikojnenethelliminedeficititbuxhetor.
Studiuesamerikanekaneperllogariturse4060%edollaritamerikangjendetjashteSHBA.
Nderkohevleresimetzyrtareamerikaneperllogaritinpervitin2001se50%e580miliarde
dollaritamerikanneqarkullimeshtejashteSHBA.Nderkohestudiuestetjereperllogaritnin
te njejtat perqindje qarkullimi jashte kufijve te vendeve me te zhvilluar ekonomike
europianeperparasetefutejEuroneqarkullim.

Cilaeshteetashmjadheeardhmja?
Cfaremundtethemipervendetishsocialiste,eaqmeteperperatovendeqetashmebejne
pjese ne familjen e perbashket europiane? Me futjen e tyre ne BE, ajo qe pritet eshte qe te
pershtatin futjen zyrtare te Euros ne qarkullimin monetar te vendeve te tyre. Kjo do te
ndodhesameshpejtatotepermbushinpesekriteretetraktatitteMaastrichtpertufutur
neBashkiminMonetarEuropian(BME).Keshtu,ekiadheSlloveniaqetashmejanepjesee
BE perllogaritin se 65% e parase se tyre ne qarkullim mbahet ne formen e valutes se huaj.
Polonia mban 20% dhe Hungaria e Estonia me pak se 15%. Nderkohe vendet qe jane ne
pritje per te hyre respektivisht, Bullgaria dhe Rumania e kane kete raport 54% dhe 43%.
Megjithatesipasstudiuesvetetregjevemonetare nderkombetare,verehet sesamelargte
jenemundesitepertehyreneBE,aqmetepermbahetparaneqarkullimnevalutetehuaj.
Kjo sipas tyre lidhet me tre faktore qe jane borxhet ne valute, rrisku i interesave te
borxhevetemarradhepafuqiaembajtjesteqendrueshemtekursevetekembimit.
Per vendet qe nuk jane futur ende, por jane ne listen e pritjes jane duke filluar te
permbushinketokriteredhefutjanenndikimineEuroseshtee pashmangshme.Portanile

149

149
temarrimnjevendsiShqiperiaapodhevendetetjeraqederi mesotjanepjeseerrjetitte
dollarizimit dhe ku dollarizimi eshte nje fenomen gati i pakthyeshem, sidomos per shkak
te raportit perfitim/kosto i lidhur me valuten e jashtme dhe qe rritet ne menyre te
ndjeshme ne menyre realtive me numrin e perdoruesve te monedhes vendase. E njejta gje
ndodh dhe me euron ne vendet qe jane bere pjese e rrjetit te euroizimit. Megjithate me
duketrealistetethemqekostuakufiezhvendosjesnganjevalutenetjetreneshtemeeulet
sekostuakufiezhvendosjesngavalutaehuajtemonedhavendase.Nisurngakjovendetqe
kaneqenepjeserishtapomeshumesekaq,zoneedollaritjanemeteprirurteshkojnedrejt
eurossesadrejtmonedhesvendase.

KembimtelekevenedollareaponeEuro?
Qe kur ne do te arrijme te dallojme midis perfitimeve te njeres zone nga tjetra dhe lidhjen
midistyreqeqendronsidykembeurashdhenemesshtrihetlekujone,ateheredotemund
tejemitezotetedimekurduhettekalojmembite.Vendetqekaneborxhetejashtmedote
ishtemeemiratezgjidhnintemosjetoninnennjezoneplotesishttedollarizuar.Shumanga
parate ne Cash qe vijne nga burime te paligjshme nga shume ane e te futura ne banka
burojne me shume nga asete te krijuar ne keto vite paligjshmerie sesa nga transaksione
biznesiteligjshem.
Ne fakt, dollarizimi i ekonomise ka te mirat e veta pasi mbi te gjitha garanton nje norme
inflacioni te ulet e si rrjedhoje norma interesi te ulta. Nga ana tjeter ky ambjent ekonomik
nuk stimulon politika monetare te deformuara. Nje ane tjeter e mire e kesaj eknomie te
dollarizuar eshte dhe stimulimi i zhvillimit te kapitalit te brendshem te vendit dhe nje
politike monetare ne pergjithesi qe eshte e disiplinuar. Por, nga ana tjeter ndikimi negativ
vjen pas ketyre te mirave si ana tjeter e medaljes. Kjo e kufizon vendin ne zhvillimin e
politikavemonetaretepavaruranisurngahumbjaerezervavetevalutes.
Por dhe euroizimi si nje proces ne vetevete krijon stabilitet dhe mundesi per reforma, por
nukmundtezevendesojedollariziminnereformatekonomiketendermarra.
Megjithate,duhettheneseBankaeShqiperisejovetemekakontrolluarnetekaluarenkete
situate por dhe disiplinimin e politikes monetare ne vend duke ruajtur tregues te
performancesneniveleqekaneqenepremisaperecurineekonomike.Nesenekrahasojme
nivelet maksimale dhe minimale te normave te interesit mund te shikojme se ato jane ne
renie. Kjo nuk eshte vetem pasoje e dollarizimit, por dhe zbatimi me sukses i politikave
bankare. Megjithate interesat jane nje faktor i lidhur fort me funksionimin e plote te
sistemitligjor.

Neseikthehemipyetjessememiredollareapoeurounedotethoshaseeuroizimikapatur
nje efekt ne rritjen e stabilitetit dhe parashikueshmerine e biznesit. Por, euroizimi nuk
mundtendikojenerritjenekonomikedukeqenezevendesuesperreformatekonomike.

150

150
7. KARAKTERINJERZORDHERRITJAEKONOMIKE
Mijeravitetejetesnjerezoredheasnjehereracanjerezorenukkapaturtenjejtinkarakter.
Megjithate,atakanejetuarnezonatendryshme,besimetendryshme,ushqimetendryshme
dhepasurinatyroretendryshme.
Nisurngaketafaktoreedhemireqeniaekonomikekandryshuarnganjezonegjeografikene
tjetren. Por dhe shperndarja e mirqenies ne historine njerezore ka qene shume e
corganizuardheasnjeherenukeshtezbatuarparimiibarazise.
Poteprezantojmetedhenangashtetimeifuqishemnebote,SHBAfenomeniishperndarjes
jo te barabarte te PBBse eshte mese i perhapur. Mbi 30 milion njerez jane nen nivelin
zyrtar te varferise. Megjithese per nivelin tone ekonomik kjo nuk eshte e kuptueshme, per
SHBAnenjefamiljeme4personakuseciliprejtyreperfitonteardhuravjetorememepak
se18mijedollarekonsiderohetnennivelinzyrtartevarferise.
Ne fakt sipas disa studimeve te bera se fundmi, verehet se PBBja dhe karakteri njerezor
janetendervarurdhekategorizuarnemenyretekushtezuarmenjeritjetrin.

Keshtu:
70%enjerzvetbotsprgjithsishtjanpopullsiamasive
Ataperdorinvetem 0.05%tekapacitetittetrurittetyre.Mendimetetyre shkojnederine
plotesiminedeshiravedhenevojavefizike.
Pergjithesishtjaneteshendetshemdhepunojneshume,pornenurdhratetetjereve pa u
dalluarperperpjekjemetemedhasekaq.
Ata jane te sinqerte dhe urrejne genjeshtren dhe pandershmerine. Por, nuk interesohen
permbarevajtjenetetjereveparavetessetyre.

20%epjesstjetrtnjerzvenbotjanshtresaemesit
Ataperdorinvetem0.15%tekapacitetittetrurittetyre.Disaprejtyreqekanenjeedukim
me te zhvilluar dhe trung familjar te emancipuar mund te kalojne pak me tej kete kufi.
Pervecsepunesdhejetessetyredisamendojnedheperkombin.
Kygrupnjerezishjaneteperpiktenepunenetyredheemendojnemenaxhiminekohesse
punes si menaxhim te jetes se tyre. Dhe kjo kategori nuk para ndermerr jete me rreziqe.
Nese puna e tyre eshte me rrisk atehere ky eshte fati, por nderkaq perpiqen te mos
ndermarrininiciativaterrezikshmeqeurrezikojnefinancat.Deshiratdhe ambicietjanete
kufizuara deri ne nivelin e promovimeve ne punen ku jane dhe bonuset ne periudha te
ndryshmetevitit.
Megjithese shumica e tyre jane te shendetshem jeten e kane te mbushur me tension dhe
pertaminimizuarketeperpiqentemerrenmepuneravullnetare,humanitare.

151

151
4%epjesstjetrjannjerzitekqinj
Ata perdorin 1% te kapacitetit te trurit te tyre, por ne drejtime te mbrapshta. Nuk bejne
asnje praktike per rritjen e kapacitetit mendor. Ata mendojne vetem se si te shkaterrojne
botendhetepermbushinqellimeteambicietetyreperpushtet,seksdhepara.
Pergjithesisht jane te semure. Nese gjejne mundesi shumica e tyre e kane obsesion
perdhunimindhedhunen.
Ky grup njerezish jane egoiste dhe sulmojne vazhdimisht te tjeret per te arritur qellimin.
Por, jo per qellime te mira. Ata nuk duan njeri. Ata nuk besojne asnje fe, por per hipokrizi
mundteshfaqensibesimtare.

1%epjesstjetrjanpjesaedemonitnjerzor
Ataperdorin2%tekapacitetittetrurittetyre,pornedrejtimetembrapshta.Por,dallimi
me kategorine tjeter eshte se perpqen tu tregojne atyre qe mbledhin perreth se kjo eshte
per te ndertuar te ardhme me te mire. Ky grup ka vecori oratorine dhe zotesine per te
bindur masat e tjera. Per te kenaqur ambiciet e tyre, egoizmin dhe deshirat si Hitleri jane
shumeteegermenjegruptecaktuarduketreguarnderkoheshumeperzemersidhetrajtim
tendjekesvetetyre.
Shendetiityreeshteimire.Pergjithesishtjanekarakterperdhunuesi,porkureshtenevoja
dhemundtablejnemecdocmimateqedeshirojne.
Ata nuk besojne te besimi me zemer, por jane hipokrite para masave duke bere te
kunderten. Nje pjese e madhe e qenies se tyre kenaqet te sjelle fatkeqesi te tjereve duke u
ndjereteplotesuar.Jetaetyrepolitikemundtejetevetemvendosjaediktaturesdheaspak
demokracia.
Kanenjekaraktergenjeshtaridhemashtruesi.

3%enjerzvenbotjanajkaesiprmarrjesdhetrunguiPBBs
Mendja e tyre e zhvilluar mund te shfrytezoje kapacitetin e trurit 4 %deri 6 %. Drejtimi i
mendimeve te tyre eshte per zhvillimin dhe rritjen e mireqenies ekonomike. Jane mjaft
racionalenemendimedhekaneaftesiorganizativepertimenaxhuarnjerezitperqellimete
tyre.
Shendetiityreeshteimire.Jantekenaqurdhemenjejete seksualetevaket.Kujdesinme
te madh e kane per karrieren. Megjithate jane grupi qe e kerkon me shume dashurine dhe
duantejenetedashuruar.
Atakanevizionnejetenetyredhejanekembengulesperrealiziminetyredukerriskuar.
Ata duan te mesojne te rejat rreth objektivave te tyre dhe gjithmone jane ne kerkim.
Perpiqen te eleminojne dobesite e tyre. Ky grup eshte grupi qe nuk i pranon dhe nuk
pajtohet me deshtimet. Ata e kane te qarte objektivin e tyre dhe hartojne plane per ta
arritursipasplanifikimit.
Ata japin preferencat e tyre qe ne fillim. E kane merak kohen dhe kujdesen mos ta
shperdorojne. Dine me shume se cshprehen dhe mendojne me shume se flasin. Nuk i

152

152
humbasinmundesiteqeujepen.Punenetyreeorganizojneneekipdheduantavazhdojne
keshtu.
90% e ketij grupi beson ne fe dhe mundohet ta ndjeke ate. Nderkohe 10% nuk besojne
fare, megjithese jane spiritualiste dhe nuk jane kunder fese si besim. Pergjithesisht jane te
kthjelletmetetjeretdheacarohenvetemnesedikushtperpiqettushkaterrojeobjektivine
tyre.

2% e njerzve n bot i jan dedikuar besimit, puns shoqerore, shkrimeve,

filozofis,shkencs
Kygrupmundteshfrytezojederine8%tekapacitetittemendjessetyre.Bejneperpjekje
nevazhdimesipertarriturketeshfrytezimkapaciteti.
Jane te shendetshem dhe bejne nje jete normale seksuale. Kujdesi i tyre me i madh eshte
per te miren e njerezimit. Por veten e tyre e vene gjithmone ne plan te dyte, para qellimit
metemadhnjerezimit.Perpiqentebejnegjithshkanefunksiontebotesqeirrethon.
Jane pergjithesisht spiritualiste, por te ndare ne grupe. Bejne nje jete me shume kufizime
tejetespersonaledukeumunduarnepunenetyre,porkanenjekthjelltesitehabitshmene
problemetepunes.
Ky grup eshte kategoria me e besueshme ne bote dhe megjithese disa prej tyre kalojne
periudha tranzicionale te karakterit jane njerezit me humane qe mund te ndeshen. Ata
mundtejenemendryshimetekarakteritperperiudhatecaktuara.
Potekerkoshnecdovendgjenkategoritetillasimesiper.Por,nediteteesotmedallimime
i madh midis karaktereve njerezore eshte i lidhur ngushtesisht me rritjen ekonomike dhe
mireqenien.
Po te shikosh SHBA dhe Europen ato e kane bazuar mireqenien e tyre te burimet natyrore
dhe sipermarrja e lire. Ndryshe nuk mund te shpjegohen miliardere te tille si: Bill Gates,
HenryFord,ThomasEdisonsidheshkencetareeshpikestetjereqendryshuanteknologjite
dheboten.
Kina gjithashtu ka treguar qarte vizionin e karakterit te saj se ajo preferon shkencen dhe
teknologjine. Ajo gjyesem shekulli me pare ka qene e pazhvilluar. Ne diete e sotme ajo
preferon te zhvilloje teknologjine duke ulur kostot dhe duke nxitur sipermarrjen e lire ne
menyrevizionare.
Japonia gjithashtu u zhvillua si nje komb nepermjet shkences, teknologjise dhe punes se
ndershmedhetemundimshme.
Izraeli u zhvillua duke u marre me agrikulturen, por karakteri njerezor i ketij vendi eshte
futurdhenerrugeneshkencesdheteknologjiseprejshumekohesh.
Dhe vendet arabike, megjithese jane vende pa uje dhe shkretetira te pafund nisur nga
planifikimi dhe orientimi i njerezve drejt teknologjise dhe punes se ndershme i ka
transformuarketovendedukeizhvilluardherriturekonomikisht.
Pra, ku egziston karakteri i duhur vizionar, puna dhe teknologjia aty dhe zhvillimi nuk
vonontevije.

153

153
Biblathoteseshkakuivarferiseeshtepertaciadhedembelizmi.Punadheplanifikimidukeu
nderthururmenjeratjetrenetransformojnetevarferinnetepasursimemagji.

154

154
8. DIFEKTIINJERZVETZGJUARDHETREGU

I vetmi difekt i njerezve te zgjuar eshte toleranca e tyre, qe ata lejojne te drejtohen nga
njerezmeinferioresevetjaetyre(Platoni).
Eshte fakt, qe njerezit ndryshojne nga njeritjetri lidhur me aftesite e tyre krijuese,
preferencat,mundesite,cilesiteevecanta,gadishmerineperteperballuarrreziqedhepsejo
dhe nga fati. Keto ndryshime influencojne dhe mbi te ardhurat e tyre, pasi ato ndikojne ne
vleren e mallrave dhe sherbimeve qe nje individ eshte ne gjendje ose i gatshem tja ofroje
tjetrit. Ndersa merremi me ndryshimet midis njerezve, ajo qe dua te shprehem lidhet me
ndryshueshmerineeteardhuravenganjeriindividtetjetri.E ardhuraeindividitnukeshte
gje tjeter, pervecse kompensimi qe ai merr ne kembim te sherbimeve dhe mallrave qe ju
furnizontetjereve. Individetqe fitojneshumate medhate ardhurashjaneataqeuofrojne
tetjerevegjerashumetevlefshmeqeindihmojnenekomodiziminejetessetyre.Nesedote
ishtendryshe,njerezitnukdoteishinte gatshempertepaguarperofertatetyre.Edheju,
nese doni te fitoni te ardhura te medha, duhet te mendoni se si te jeni gjithnje te gatshem
pertendihmuartetjeret.Pordherastiikunderteshteivertete.
Kjo lidhje midis ndihmes ndaj te tjereve dhe perfitimit te te ardhurave eshte nxitja e
brendshmeenjerezvetesuksesshemtebehensameprofesionistedhetemprehintalentet
qekane.Dhenefaktatavleresohennejetengatetjeret.
Keshtu, studenti meson e meson duke kaluar ore te tera mbi libra per tu bere doktor,
inxhinier, ekonomist. Te tjere individe bejne kurse dhe trajnime te ndryshme per te
perfeksionuaraftesiteetyre.Nderkohetetjereguxojneteinvestojnedhenisinnjebiznes.
Dhepseibejnenjerezitketogjera?
Padyshim,qenemarrjeneketyrevendimevendikohenngashumefaktore.Nedisarasteata
meidealistetnxitenngamendimipertepermiresuarbotenqeirrethon.Pormegjithatedhe
njerezitqenisenngamotiviperterriturteardhuratetyrenxitjenmetefuqishmeekanese
si te jene me te afte per te rritur cilesite e tyre qe te jene me te vlefshem per te tjeret.
Megjithate, njerezit qe fitojne te ardhura te medha, e kane zakon qe te permiresojne
mireqenieneshumicessenjerezve.Biznesmenetmetepasurteboteskanefituarshumate
medha te ardhurash, sepse kane nxjerre ne treg produkte qe kane permiresuar jeten dhe
cilesine e miliona njerezve. Shembuj nga jeta e perditshme per kete kategori pasanikesh
kammendiminsedinimeshumice.

Biznesetmefitim.Synimidrejtaktiviteteveqrritinpasurin
Nethelbfitimieshtenjeshperblimperbiznesmeninqeprodhon aposherbennjetemireqe
konsumatoretevleresojnemeshtrenjteseburimetqeshpenzohenpertaprodhuarate.
Ndersa,humbjetperkundrazijanenjedenimqeuvendosetbiznesevetepasuksesshmeqe
tejkalojnecmiminqekonsumatorieshteigatshemtepaguajeperprodhimetetyre.P.sh.nje
prodhuesbirreprodhonnemuajnjesasiprej1.000shishebirredhekostuamujorenetotal
perprodhiminekesajbirreeshte150.000leke.Neseaidotashesiketesasiteprodhuarme
155 leke per cdo shishe, atehere ky veprim i ka krijuar pasuri. Fitimi prej 5 lekesh eshte
shperblimi per prodhuesin, se i ka rritur vleren e birres deri ne nivelin qe bleresit jane te

155

155
gatshem per tja blere. Por, nese birra nuk mund te shitet me shume se 145 leke, atehere
prodhuesidoterezultojemenjehumbjeprej5lekesh.

Fakt eshte se jetojme ne nje bote ku teknologjia ecen shpejt. Po ashtu edhe shijet e
konsumatorit. Nderkohe, kjo bote eshte e mbingarkuar me reklama, por gjithashtu dhe me
mangesi ne informacionin per prodhimin dhe cilesine qe ata kerkojne. Vete biznesmenet
nuk jane te qarte se cfare vendimi te marrin per te ardhmen e biznesit te tyre duke mos
qene te sigurte si per cmimet ne treg, po ashtu dhe per kostot e prodhimeve te tyre.
Vendimetetyrebazohenmeshumeneshpresendhebesiminsepo ecinnerrugeneduhur.
Ata e dine mire se struktura e shperblimdenimit funksionon me se miri. Per ata qe do te
mund te prodhojne efektivisht dhe do te kene paguar korrektesisht produktet dhe
sherbimet, per te cilat kerkesa e ardhme do te jete shume urgjente do te shperblehen me
fitime. Nderkaq, per ata qe do te jene joefektive ne grumbullimin e burimeve dhe
perdorimin e tyre ne fusha ku kerkesa nuk duket shpresedhenese do te penalizohen me
humbje.
Ashtu si ndodh me bizneset mendoj se ndodh dhe me shtetet. Ky eshte nje funksion i
rendesishem.Shtetetqedeshtojnenezbatimineketijfunksionineformeneshperblimitdo
tekenetepaktensidenimkrizadhestanjacioneekonomike.

Doraepadukshmeetregut
Dora e padukshme e tregut vepron aq automatikisht, sa shume njerez as arrijne ta
imagjinojnedot.Radhetegjatapermallrakonsumidheshitjetnendoretemallravetetjere,
qenjerezitimbajnemendngaekonomiaecentralizuartashmejanepothuajsetepanjohura
perqytetareterinjteekonomisesetregut.Doraepadukshmeetregutkasjellerregullin,
harmonine dhe shumllojshmerine e mallrave dhe sherbimeve, pavaresisht nga te metat e
cilesiseqeegzistojneendesipasojeemungesessenjetregutekonsoliduardhemetradite
pervendintone.
do individ eshte ne kerkim te vazhdueshem te gjetjes se menyrave per te aktivizuar
kapitalin qe ai disponon. Ai kete e ben per ti sherbyer interesit te tij dhe jo se do te
ndihmojeshoqerine.Sipermarresishkontetregtojenetregpertenxjerrefitiminetij.Por
ai nuk e di se kur ndeshet me cmimet e tregut eshte njesoj sikur drejtohet nga nje dore e
padukshmeqevendoslidhjenmidistij,tregutdhekonsumatorit.
Asnje autoritet qeveritar nuk eshte e nevojshme tu thote bizneseve se cfare dhe si ta
prodhojne. Kete pune e bejne mjaft mire cmimet e tregut. Nese marrim rastin e bizneseve
ne prodhim, ne ndertim, ne sherbime apo tregti, nese cmimet e ketyre aktiviteteve
vleresohen me larte se kostua e tyre nga konsumatoret, atehere vete sipermarresit, ne
kerkimtefitimitpersonaldotesigurojneketomallraesherbimetekerkuara.Dhekjodote
thote se edhe sikur te duan, autoritetet nuk e ndjekin dot morine e kombinimeve dhe
levizjet e biznesmeneve per te ulur sa me shume koston e mallrave dhe sherbimeve qe ju
kerkohen dhe vleresohen nga konsumatori. Mbajtja e nje kostoje te ulet dhe sigurimi i nje
fitimi per te vazhduar me tej eshte dhe motorri kryesor i vazhdimesise se prodhimit.
Nderkohe,ataqekanekostometelarte,peraktivitetetengjashmejanetedestinuartedalin
ngaskenaetregutkukanehyre.

156

156

Mosprfilljaeefektevedytsoredhepasojatngagabimeteekonomisstregut
Kur mjeku na rekomandon nje ilac per te kuruar nje semundje, gjithnje nuk duhet harruar
ta pyesim per efektet anesore te tij, pasi duke i ditur mund te parandalojme dhe pasoja te
padeshirueshme. Kjo do te vlente edhe ne rastet e kurave ekonomike qe rekomandojne
politikanet dhe i zbatojne zyrtaret qeveritare, qe ndersa perpiqen te kurojne segmente
ekonomike te semura apo industri te vecanta duhet te japin sqarime dhe per efektet
anesore te tyre per komunitetin. Eshte i jutifikuar mendimi qe per te ndihmuar industri te
vecanta apo zona e grupe njerezish me pare duhet marre ne konsiderate efekti i kesaj
ndihme mbi komunitetin qe perbehet nga tatimpaguese dhe konsumatore. Por, ne fakt
grupeteindivideve,industrialistet,grupetepresionitdheperkrahesitetyrejanegjithnjene
levizjeqeteshtyjnepolitiken qeveritaretefavorizojeata,pavaresishtsecfarepasojashdo
te kene grupet e tjera nga kjo. Ata nisen nga ideja per tu mbeshtetur vetem te perfitimet e
momentit dhe qe jane lehtesisht te dukshme per ta, nderkohe qe kostot mund te jene te
fshehuradhedotezbulohenneteardhmen.
Po marr si shembull rastin e cmimeve te apartamenteve. Nese do te propozohej qe te
zbatohejpolitikaekontrollitqeveritartecmimeveteapartamentevedoterezultontemenje
efekt ne reduktimin e cmimeve dhe do te stimulonte nje treg me cmime me te favorshme
per shtresat e varfra dhe te mesme. Ne kete rast, nje qeveri vizionare duhet te shikoje dhe
efektindytesorteketijpropozimiapoteardhmenetij.Cmimeteultateapartamentevedo
te ulnin te ardhurat qe jane te nevojshme per ndertuesit per te fituar dhe kursyer per
investime te ardhshme dhe nxitje te sektorit ndertimor. Ndoshta ndertuesit e sotem do te
detyroheshintepranonincmimete ulta,porkjonukdoteishtenjegjeqedotendiqejnga
ndertuesit e ardhshem. Shume nga ata do te ndiqnin rrugen e investimit te parave per te
fituar ne nje biznes tjeter fitimprures. Nderkohe, qe biznesi i shtepive do te binte. Keto
efektedytesorenukdoteishintedukshmenemomentinepare.Pornenjemomenttedyte,
kontrolli ndaj cmimeve te apartamenteve do te komandonte nje pjese te mire te
mireqenies se ketyre komuniteteve duke ulur oferten per shitje apartamentesh te
shoqeruar me ndertesa te amortizuara dhe efekte shkaterrimtare per ata qe investuan ne
kete sektor. Ne nje fare menyre, kontrolli ndaj cmimeve do te mund te quhej nje teknike
efienteperteshkaterruarnjeqytet,pandihmenebombardimeve.

Nese marrim nje shembull tjeter qe ka te beje me kufizimet per hyrjen e investitoreve te
huajnesektorinenergjitik.Numriitevetepunesuarveapodhepunemarresvenesektorine
perkates eshte i shperndare. Po per efektet dytesore apo anesore cfare mund te thuhet?
Kufizimi i hyrjes se investitoreve te rinj do te thote rritje cmimesh per konsumatoret. Si
rrjedhoje do te kemi rritje te cmimeve, ose ruajtjen e tyre ne nivele te larta. Shume
konsumatore do te kufizojne nje pjese te konsumit te tyre per ushqime, konfeksione,
pushimeeargetimedhendoshtadheshumegjeratetjeratejetesseperditshme.

Ketokufizimeneshpenzimedotethotesedoteulinnepergjithesikonsuminapotheneme
fjale te tjera prodhimin e brendshem duke sjelle si pasoje dhe papunesi ne sektoret qe
behen jorentabel. Natyrisht qe kjo do te sjelle pasoja anesore dhe per te huajt apo
investitoreterendesishem.Dukeqeneseatadotekonstatojne sedotekenepakperfitime

157

157
ngakybiznes,natyrishtdotubjeredheinteresipernedhedotebjeredhefuqiainvestuese
etyre.
Natyrisht, qe per rrjedhojat per punesimin nuk ka shume nevoje ta komentojme. Nga
kufizimi i hyrjes se tyre ne tregun tone do te kemi me pak vende pune. Nese ky sektor ka
nivel te larte te punesimit atehere kjo do te ishte nje e keqe edhe me e madhe. Por e keqja
me e madhe do te ishte humbja e padukshme e vendeve te punes nga reduktimi i
biznesevetetjera,qerezultojnejorentabel,sipasojeeefektevezinxhir.

158

158
9. CILSIAEQEVERISJESDHERRITJAEKONOMIKENSHQIPRI
Ajo q vlen pr argumentimin e ides s titullit sht prezantimi i rndsis dhe
prgjegjshmris s qeverisjes n favor t rritjes ekonomike t Shqipris. Qeverisja ka t
bjpikrishtmeprdoriminepushtetittfituarngazgjedhjetelektoraleprmenaxhimin
e ambjentit institucional, q do t ndikonte n kt mnyr n akumulimin e elementve
ndikues t rritjes s ekonomis. Megjithse elementt mund t jen t shumt, ato q m
dukentveantprktdebatimjanzbatimiiligjitbarabartprcdoindividdhecilsiae
administrats publike. Ndrsa mund ta kemi m t qart kuptimin e elementit t par, pr
cilsin e qeverisjes mund t shprehemi se lidhet q nga momenti i t qenit administrat
efektivenheqjenepengesaveprbiznesindheinvestimet,dukevijuarmenpuns,tcilt
nuk abuzojn me kopetencat ligjore q kan pr zbatim n favor t shtetasve dhe duke e
mbyllurmeshmangienefenomenittkorruptimitdheprishjesskushtevetnjllojtapr
shtetasit.

Qeverisjadherritjaekonomike
N gjith kto vite pas shembjes s sistemit politik socialist jan prezantuar nga qeverit
mjaftprojekteprtnxiturrritjenekonomike,pornrealitetvetmpakngaktoprpjekje
kan ndikuar drejt ktij qllimi kombtar. Nse kthehemi n retrospektivn politiko
ekonomiketktyre16 vitevenuk mundt veoshasnjngaaspirantt evetdeklaruarsi
reformator t ekonomis, q t mos ken prdorur instrumentat politik dhe ekzekutiv
prtprfituarpersonalishtdhengrupmshumngafarkankontribuar.
Nserealitetidotishtendryshe,athernukdotkishimedhepas16viteve:
nj Prodhim i Brendshm Bruto (PBB) dhe t ardhura pr frym m t ulta, se disa shtete
mepopullsidheburimenatyroreeklimateriketngjashmemevendinton.Prktqllim,
shikonitabelnmetreguesitkrahasues.
$.US
SIPRFAQJA RRITJA T ARDHURA
(km) EKONOMIKE PR FRYM
Shqipria
3,400,000 28.748 5.50% 8,700,000,000 2.55
Armenia
3,809,230 29.8 8.00% 5,200,000,000 1.6
Bosnja
4,100,000 51.129 5.00% 9,900,000,000 2.439
Lituania
3,462,600 65.2 6.20% 10,500,000,000 3.032
Kosta Rika
4,300,000 51.1 5.90% 20,700,000,000 4.82
Zelanda e Re
4,060,000 268.68 3.80% 96,800,000,000 23.8
Singapori
4,200,700 647.5 2.20% 120,000,000,000 28.5
Irlanda
4,100,000 70.28 5.40% 132,020,000,000 32.2
Norvegjia
4,700,000 324.22 1.00% 181,800,000,000 38.6
SHTETI* POPULLSIA
PRODHIMI I
BRENDSHM
BRUTO

*tdhnatstatistikorejantvitit2006

institucione,memungesanmenaxher(drejtor,kryetardheprgjegjsa)afatgjatdhe
tkualifikuarsipasparametravebashkkohormenaxherial;

159

159
mangsi n dnimin e kundravajtsve t ligjit, trajtimin e pabarabart t shtetasve pr t
njjtin ligj, si dhe mosdhnien e prparsis n burimet natyrore dhe ekonomike atyre
individvemekualitetesiprmarrsedheintegritetmoraltspikatur;
Zbatimiiligjit,barabartprtgjithshttreguesimirndsishmicilsissqeverisjes
nfavortrritjesekonomike.Nseqeverisjadotkishtetrealizuarnjetneprditshme
ktelementthelbsor,ambjentidotishtendryshedheprinvestimet.Prnjinvestitor,
vendas apo i huaj, sensi i siguris, q duhet tja garantoj qeverisja me institucionet e saj
shtdritajeshileprtvazhduarmeplanetdhestrategjitinvestuese.

sht e vrtet se kapitali nuk ka atdhe, por kjo sdo t thot se ai mund t vendoset n
fardodheu.
Ngagjithvendetishsocialiste,qkaluanntranzicionineekonomisstregut,vetmpak
prej tyre (Sllovenija, Kroacia, Polonia, ekia, Hungaria, Rumania) i forcuan pozitat
ekonomike dhe sociale. Arsyeja pse kto vende tranzicionale u zhvilluan m shpejt se t
tjertshtibazuarntnjjtinprocestngjashm:stabiliziminekonomik,liberalizimine
tregut dhe privatizime strategjike dhe transparente n favor t ekonomis kombtare.
Boshllkuinstitucional,postsocialistumbushshpejtmerregullaterejatinstitucionevet
sistemittri,dukemosilnvendkaositdheoroditjesinstitucionaledheekonomike.

Ndrkoh, tranzicioni n vendin ton mbarti me vete terapi shocku, t cilat i dhan fuqi
grupeve t caktuara n shoqrin shqiptare. Aftsia e tyre organizative u mbshtet mbi
institucionet q egzistonin sipas periudhave, me defiencat e vazhdueshme, mungesn e
legjitimitetitdheautoritetitdhenivelinedobttzbatimittfunksioneveqkishindetyrim
ekskluziv. I gjith ky handikap institucional u la rrug t lir npunsve dhe individve t
lidhur pas tyre drejt objektivit pr t rrmbyer sa m shum t mundnin, e emfatizuar si
kapje e shtetit. Tranzicioni konfirmoi q secila ngjyr politike q merrte pushtetin
konturonte rreth vetes edhe formatin e kufijve insitucional q duhet ti kishte si domen
duke u prpjekur pr t prfshir sa m shum prkrahs brenda tij. Kjo krijoi
krahinarizmatinstitucional.

Por,letkthehemiteargumentiiqeverisjesdherritjesekonomike.
sht mjaft e qart lidhja midis qeverisjes dhe rritjes s PBBs. Nse kto dy tregues nuk
shkojnprparanprpjestimtdrejtmenjritjetrin,athernukmundtthemisekemi
njqeverisjetmir.Kurthemirritjeekonomike,eardhurnganjqeverisjeemirkuptimi
isajdelnnjperiudhafatgjatkohore.
Nse shikojm ecurin ekonomike t shteteve t msiprme, ndryshimet q u ndodhn
mund t shpjegohen prve t tjerave dhe me kohn e kryerjes s reformave. Por, kryerje
reformashnukdotthotqdoqeverisjeeradhstdeklarohetprreformadhenukidel
asnjherkohaprtiprfunduarato.Npraktiknshqiptaredociklrotacionipolitikenis
ngafillimimereformateveta.Nktoshtete,reformatufilluannganjrangjyrpolitike
dhe u vazhduan nga tjetra, pa pretenduar ekskluzivitet dhe publicitet pr kt detyrim
ligjor,moraldhepatriotik.

160

160

Zbatimiiligjitdherritjaekonomike
Zbatimi i ligjit prqndrohet n rolin e sistemit gjyqsor me cilsit e tij t dyfishta. Nga
njraan,mbidogjshtmbrojtjaetdrejtavedhelirivekushtetuesetshtetasvedukei
trajtuar ata t barabart prpara ligjit. Nga ana tjetr sht e domosdoshme mbikqyrja e
ekzekutivitmeinstitucionetetij.
Nse gjyqsori nuk mbron t drejtat e prons, nse nuk merr masa shtrnguese pr
zbatimin e kontratave midis palve, si dhe nuk jep verdiktin e drejt pr mosmarrveshjet
civile,athermotivimiprinvestimedhendryshimedotjetivogldhengakjoprfiton
klasa parazite e prfituesve prej lehtsirave t tranzicionit. Kt efekt sistemi gjyqsor e
jep dhe kur prezantohet si nj institucion i korruptuar apo i varur politikisht, duke mos
kryerdotfunksioninetijkryesor,trajtiminebarabarttshtetasveprtnjjtinligj.
Efekti nga gjith kto dobsi institucionale sjell si rrjedhoj realitetin q ne jetojm sot;
korrupsion masiv, reforma t vakta dhe rritje ekonomike e vogl. Nse shtetasit nuk
besojndhenukerespektojnnjsojligjindotsjellnjniveltultinvestimesh.

Cilsiaeadministratspublikedherritjaekonomike
N kuptimin e cilsis s administrats publike apo shrbimit civil kndvshtrimi m
objektivdotishteaiqdotmbantenkonsideratnivelin eshkallsskorrupsionitn
administrat, zbatimin me drejtsi t ligjeve dhe rritjen ekonomike t vendit. Treguesi i
korrupsionit dihet se ka nj efekt negativ mbi rritjen ekonomike. Vende me korrupsion t
prhapur kan nj tendenc rnieje t rritjes ekonomike. Faktor ndikues t mundshm,
nprmjet t cilve korrupsioni ka ndikuar n rnien ekonomike jan investimet e
brendshmedhethuajamtpakta,shnjestrimiishpenzimevetqeverisnprojektem
pakefektive,qmundsojnfenomeninemitmarrjes,prauljeneefektivitetittinvestimeve
publike.
Edhe n rast se korrupsioni bashkegziston me rritjen ekonomike, korrupsioni rrit koston
dhedeformimineprdorimittburimevepublike.Treguesitillmundtshikohetnrastin
e tendencs s mungess s stimulimit t talenteve n administrat duke i orientuar ato
drejttendencaveprfituese,ckanfundtfunditshtndmtrritjesekonomike.
Sipas statistikave t studimeve t kryera nga studiues t Banks Botrore, vrehet se pr
cdo2pikrritjetindeksittkorrupsionitkanjrniegatime0.5%trritjesekonomike
vjetorenvend.

Spjegimiidytlidhetmeperceptiminngainvestitortprzbatiminmedrejtsitligjit.Nse
zbatimi i ligjit perceptohet nga promotort e ekonomis (investitort, pa dallim) se ka
dshtuar,atheraishtpengesmemadhesesakorrupsioni.Qkursekohashtpara,
investitort do t ishin t gatshm t paguanin pr shmangien e cdo vonese n hyrjen n
treg apo veprime t ndryshme biznesi. Nga ana tjetr,egzistenca e rregullave dhe
procedurave q investitori i mundshm do ti duhet t kaloj prmes tyre i jep zyrtarit nj
monopolzyretcilnmundtaprdoriprtmohuarlshimineautorizimeveapotvonoj
zbatimin ektyreproceduravedherregullave.Prvojakatreguarse numriimadhiditve

161

161
prkryerjeneproceduraveprhapjenenjaktivitetishti lidhurmenjkorrupsion m
tmadh.
Nga ky monopol pushteti buron dhe mundsia kryesore pr t prdorur pushtetin pr t
krkuar rryshfet. I gjith ky proces mund t demotivoj prpjekjet e fillimit t aktiviteteve
dhe mund ta nxitin aktivitetin drejt ekonomis jozyrtare. Megjith prpjekjet e qeverive
shqiptare pr zbatim t masave administrative pr lehtsimin e barrierave pr ekonomin
private,kyzbatimnterrenkambeturendeprtupar.

Konkluzione
Esht veanrisht e rndsishme pr t sjell diskutimin mbi cilsin e qeverisjes
drejtprdrejtnnjdebatkombtarmbirritjenekonomiketShqipris.
Nsenvend:
nuk ka mekanizma efektive t kontrollit t puns s zyrtarve t lart t qeveris
dhepunonjsvemestatusinenpunsitcivil;
egzistonnjniveliulttzbatimittligjit,lirijoeplotemedias,mosrespektimit
drejtavepolitikedhelirivekushtetuesetindividve;
politizimi dhe korrupsioni jan t prhapura masivisht n shrbimin civil dhe
gjyqsordhe;
pengesatburokratikejantshumta
ather kjo tregon q shteti po i prdor pushtetet e tij negativisht dhe nuk po ndihmon n
krijimineambjentittfortinstitucional.

Qkurse mjaft nga kto element nuk kan qen t qndrueshm n gjith kto vite
tranzicionipolitikoekonomik,tpaktnrrugaprhyrjenepritshmenBEduhettjetnj
faktor i rndsishm q t ndihmoj n prurjen e ndryshimeve pozitive n cilsin e
qeverisjes. Natyrisht politika ekonomike nuk sht e parndsishme, por ka prioritete, ku
ndrtciltmirndsishmishtzbatimiiligjit.
Prfundimisht, pyetja kryesore q m del sht se si mund t bhen m produktiv
qeverisjadheinstitucionet?

162

162
KAPITULLIVI

ASPEKTENGABOTATATIMORE
1. INSPEKTORITATIMOR
Zoti Inspektor eshte rreth te pesedhjetave, i martuar dhe ka tre femije. Ai ka mbaruar
fakultetin ekonomik. Puna e tij e meparshme perreth 6 vite ka qene ne nje biznes privat.
Tani prej disa vitesh eshte nje inspektor tatimesh i administrates tatimore. Ne raport me
punen e meparshme private, e cila e mbante te lidhur ne te njejtin vend, te qenurit
inspektor kerkon levizje dhe kontakte ne terren per te gjetur njerezit e biznesit qe te
paguajnetatimet.
QengaeHenaederiteShtunen,punenefillonneoren8.oodheembaronrrethores16.oo.
Nganjehere e mbaron dhe me vone se kaq, pasi ngarkesa eshte me e madhe se zakonisht.
Per te mbledhur tatimet duhet te levize perdite neper rruget e qytetit, pavaresisht nga
kushtet e motit dhe largesia nga vendi i punes. Mjetet e qarkullimit jane ato normalet: te
levizurit ne kembe, ne biciklete apo dhe me ndonje automjet. Objekti i punes eshte
inspektimi neper njesite e bizneseve dhe percaktimi i detyrimeve tatimore dhe me pas
mbledhja e tyre. Ketij rituali te perditshem nuk i shpetojne as dyqanet, as punishtet, as
zyrat, as ndertuesit, as automjetet dhe as cepat e fjetur te qytetit. Kudo duhet te shkel
kemba e z. Inspektor tatimor. Pasi cdo dite e re eshte nje dite me te papritura neper
territore te reja dhe te pashkelura me pare prej tij. Ndonjehere, duhet te qendroje ne zyre
pertestudiuardosjetebiznesevedhetitherraseataperintervistarrethbiznesittetyreme
syniminemodifikimitdhepercaktimitsametesaktetedetyrimittatimor.Nekrahtetijrri
z.Inspektor iridukedegjuar mete shumtenekohesneheshtjemetevjetrinnedetyre.E
ndjen se i duhet ende te mesoje per menyrat e vleresimit e kontrollit te tatimpaguesit. Por
dhe percaktimi dhe komunikimi i detyrimit i duket i veshtire. Intervista nganjehere dhe
acarohet,pornefaktngaketomomentevaretdhefatiimetejshemimasessedetyrimit,qe
duhettepaguajebiznesmenipershtetin.Z.Inspektorhedhnganjehereshikiminngakolegu
iri,siperteshprehurdhepergjegjesineedyfishteqeaikambishpatulla.
Fakt eshte se shume biznesmene parapelqejne te bejne evazion. Nuk eshte se nuk kane
rruge tjeter. Thjesht kjo eshte rruga qe kane zgjedhur dhe kjo rruge, me besoni eshte nje
rrugeembushurplot.Z.Inspektoriduhettapastrojerrugendhetualeretelireatyreqe
vertet u takon radha per te kaluar. Por nuk eshte e lehte. Jo, o njerez! Aspak e lehte! Ata
fshihen neper disa shkurre, per ti shpetuar kontrollit te z. Inspektor. Pavaresisht se keto
shkurrenukfshehindotveten evetato arrijnetistrehojne keta evadore.Atyreherepas
here u duhet dhe shteti qe z. Inspektor perfaqeson. Por, me perpara duhet te kalojne nga
zyraez.Inspektor.Pasiatakanenevojepernjeparaqitjefiskaletepaster.Dheeshteshtetii
z. Inspektor qe ka ekskluzivitetin per te deklaruar se sa te paster jane fiskalisht shtetasit e
tij dhe me pas ata mund te perfitojne dhe sherbime prej tij. Ne rastet kur z. Inspektor
refuzon ta jape kete certifikate te pastertise fiskale, pasi tatimet nuk jane paguar, biznesi

163

163
behet arrogant dhe fajeson per kete zyrat e z. Inspektor si te papergjegjshme dhe te
korruptuara.
Ndoshta biznesmeni ka gjetur dhe ndonje z. Inspektor (te ri a te vjeter), qe ja ka shitur
kostumin e nepunesit dhe mendon se te tille veshje kane gjithe z. Inspektore. Por, jo.
Shumica nuk e shesin, pasi kane fituar nga nje vit ne tjetrin imunitetin e veshtire te titullit
Z.InspektordhendonjekamarredhetitullineZ.specialist.Dhekjotashmeeshteaureolae
tyre. Eshte e dukshme prej raporteve te mira qe shkruan dhe rezultateve te arketimeve qe
aisjell.
Ai tashme con ne buxhet te ardhura me teper se me pare, pasi ka arritur qe te ule dhe
kostonearketimittetyre,qevijnepashumemundimenearkeneshtetit.Por,ainukkupton
se si vleresimi ndaj punes se tij nuk ecen ne te njejtin drejtim. Ne gjithe keto vite pune ai
nukkamarreasnjepromovimaporritjerrogetedallueshme.Apotepaktentekishtekushte
punenormale:njekarrikedhenjetavoline.Tekishtedhepaisjetekohesperllogaritjesame
teshpejtedhetesaktetetatimeveqeduhettepaguajebiznesmeniqenukimungojneketo
vogelsira. Ne fakt ai shpreson pak se mund te ngjitet ne pozicione me te larta, meqenese
punonshumedhekapaturrezultate,pogjithashtudhestudionshume.Pavaresishtngakjo,
ai do te ndihej shume me teper i kenaqur nese puna e tij do te vleresohej nga ata qe ka
eprore.Por,jo.Kohaeardhmeperteeshteenjejtemetetashmen.Asnjeshprese...
Kurnjerezitflasinpernivelinepagaveteadministrateskueshtez.Inspektor,aivetemrrie
degjon. Ai merr te njejten page si gjithe pjesa tjeter e administrates. Madje ai nuk e ka dhe
statusin e tyre. Ai inatoset kur ndonje e ngaterron me ate inspektorin qe ka shitur
kostumin e lire te tatimorit. Megjithate, ai e njeh veten dhe ne heshtje shpreson se kete
radhe eproret do te kujtohen per te. Ne fakt kur nje koleg u kthye nga nje sherbim jashte
shtetit tregonte se ne punen e tyre, tatimoret e shteteteve fqinj perfitojne shperblime te
vecanta dhe lehtesira te tjera, si banesa me cmime te reduktuara, dyqane vetem per ta,
sherbimeshendetesore,shkollimeperfemijet,puneperfamiljaret,madje dhepushimeper
familjet dhe shume mundesira te tjera. Nderkohe, z. Inspektor qe rrezikon dhe veten e tij
nukperfitonasgjetjetervecpagessetij.Ndihetipakompesuarperlodhjendhemundimine
tij.Ainukedisekuduhettikerkojetedrejtatetijpernjepagemetelartedhekushtepune
si koleget e tij ne shtetet e tjera. Ai do te ndihej mire nese do ta kuptonin se sa e
rendesishmeeshtepunaetijnerritjeneteardhuraveteshtetit.
Ne pergjithesi ai eshte i kenaqur me punen. Ajo i jep atij mundesine e komunikimit me
shumenjerez,dhevecanerishtmekategorineenjerezveqebejnebiznesdhejanepjesame
aktiveeshoqerisekuaijeton.Disangaatanjerezkamundesiqeedheinjeh,pasipunajaka
krijuarketemundesi.Nganjeheredheikadetyruartepaguajne tatimepaibindurdotderi
nefundseatoutakoninpertipaguar.Disangaatajanedheevadoretepakorigjueshemdhe
janeperpjekurtijapinndonjebakshishpertazbuturqendriminetij.
Aiquhetz.Inspektortatimor.
Nukeshtenjenjeriizakonshem.Siaikemivetem1500ekzemplarenegjithevendin.Janete
rralledheperketedheduhenruajturmekujdesngashtetisinjepasurikombetareellojitte
vecante. Jane asetet e gjalla te ketij vendi dhe nuk duhen lene ne meshire te fatit duke i

164

164
amortizuarmoralisht.Kujdesuni,juqeikenineruajtjeketaekzemplareemosushfajesoni,
kurllojiityretejenenezhdukjeesiper.
9Tetor2004

165

165
2. ODISEJAEARKAVERREGJISTRUESEELEKTRONIKE
Arkatregjistrueseelektronike(ARE)nevendintoneepatenfilliminnevitin1994.Bizneset
neatekoheishintedetyruartevendosninarkatregjistruesedhekjobehejnganjeshoqeri
italianeecilakishtefituartenderinperketeqellim.Kjoformeimponimiprejadministrates
kundershtua ashper nga bizneset e kohes si lidhur me problemin e cmimit te arkave
regjistrueseteimportuarangaIVAElektronik,poashtudhecilesiaetyre.

Sipas sistemit te ndertuar ne ate kohe, arka regjistruese duhej te ishte mekanizmi qe
kontrollontemarredhenietkonsumatorshtetsubjekt.
Nderkohe legjislacioni tatimor parashikon edhe mjete te tjera te evidentimit te te
ardhuravengabiznesi,si:
fatura tatimore, sipas modelit te miratuar prej Ministrit te Financave e cila
pergjithesishtleshohetngasubjektetkonformkerkesaveteligjit.
kuponi tatimor, i cili ne mungese te arkes regjistruese perdoret nga
subjektetperevidentimineshitjeve.
Per hir te se vertetes duhet thene se procesi asnjehere pati suksesin e parashikuar nga
ideatoret. Nuk u arrit dot asnjehere, qe te dhenat e arkave regjistruese te sherbenin si
treguesi i vetem dhe i vertete i qarkullimit te realizuar nga subjekti. Nderkohe, viti 1997 e
nderpreuperfundimishtpunenenisur.
Ne vitin 2000 filloi ridiskutimi i perdorimit te arkave regjistruese dhe rivenia ne pune e
tyre. Por me pare duhej te percaktohej forma qe do te zbatohej. A do te rivihej ne pune
sistemiivjeter,kuarkattefurnizoheshinvetemngashoqeriaitalianeIVAElektronik,apo
doaplikoheshinformatetjerateliberalizuaraperarkatregjistruese?

Mbasi u miratua V.K.M Nr. 243, date 20.4.2001 Per detyrimin e leshimit te kuponave
tatimore nepermjet arkave regjistruese, procesi i arkave regjistruese hyri ne rrugen e
liberalizimit.Tatimpaguesiishteiliretegjentevetearkenregjistruesesidhetamirembante
ate. Detyrimi i vetem tij ishte qe te regjistronte ne kete arke te gjitha shitjet e tij, duke
sherbyersinjendermjeteteregjistrimitteqarkullimitterealizuardhejosimjetiivetemi
kontrollitdhelidhjesshtettatimpagues.

Kjo gjithsesi ne gjithe keto vite nuk ka stepur punen e palodhur te administrates
tatimore. Perpjekjeve te vazhdueshme per kontrollin e ecurise se ketij procesi i
kundervihejgjitheopinioniantifiskaldhenedisarastembeshtetejdukshemnekete
luftedhengapolitikaekeqorientuar.
Vetem ne Tirane jane te shperndara ne njesite e ndryshme te sherbimit dhe
tregtimitrreth4700arkaregjistruese.Porkjonukkagarancisedetyrimettatimore
paguhen ne baze te xhiros reale qe regjistrohen ne arkat regjistruese duke e
kenaqur administraten deri me sot vetem me maredhenien konsumator biznes.

166

166
Por kjo nuk e garanton administraten per partneritet dhe ndershmeri nga pala e
biznesitlidhurmenjeregjistrimdhedeklarimrealteteardhuraveterealizuaraprej
tyre.
Ne rrethet e tjera te vendit arkat regjistruese gjate kontrolleve dhe vizitave fiskale
qejanerealizuarperfunksioniminearkaveregjistruesengaadministratatatimore,
nga bizneset, te cilet kane arke regjistruese, por nuk i perdorin ato ne menyre te
vazhdueshme,apodheataqenukkanefarearkeankohenperveshtiresi.

Kushjanproblemet?
Gjithepunaeberengastrukturateadministratestatimoreeshtekundershtuarnga
tatimpaguesit masivisht ne momentin e instalimit dhe persa i perket perdorimit te
arkave regjistruese. Megjithe masat penalizuese per mosperdorim apo
mosdisponim te arkes regjistruese, perseri biznesi ka preferuar te mos e perdorte
arken.

Shpesh sistemin e regjistrimit nepermjet kases nga administrata eshte mjaftuar

vetem ne instalimin e nje arke te thjeshte te tipit makine llogaritese por me
memorje fiskale. E verteta eshte qe pervec kesaj kjo pune duhej te shoqerohej ne
vazhdimesi me nje propagande dhe reklamim ne vazhdimesi. Edukata fiskale ne
ketedrejtimeshteevaket.Biznesidhekonsumatorinukjaneteorientuarneatepse
duhettejenepjeseeprocesitteperdorimittearkaveregjistruese.

Kostuaelarteeaplikimittenjesistemikontrollindajmemoriesfiskaledhekontrollittecdo
arkekaqenedheakomaeshteproblempotecialperketepikemjaftterendesishmetepunes
seadministrates;

Pamundesia e gjetjes se sherbimit te mirembajtjes dhe riinstalimit te arkave

regjistruese, me e theksuar kjo ne qytetet jashte Tiranes, pasi edhe Qendra e
Informatizimit Financiar nuk funksionon me dhe nuk ofron sherbim per
mirembajtjenearkaveregjistruese.

Pamundesia e gjetjes se arkave regjistruese ka qene problem ne fillimet e procesit,

por dhe ne vitet e fundit numri i shoqerive qe kane importuar produkte te tilla ka
qeneikufizuar(1derine2).Edheshoqeriteparasetiimportojnearkatregjistruese
kerkojne siguri qe do ta shesin mallin, pasi vlera qe investojne eshte relativisht e
konsiderueshme dhe nese arkat ngelen stok, bllokohet veprimtaria e tyre e
orientuarneketedrejtim.

167

167
Siveprojnvendetetjeramearkatregjistruese?
Praktikat e vendeve Europiane jane te pershtatura pergjithesisht sipas nivelit
ekonomik, kulturor dhe shoqeror persa i perket ketij procesi. Disa vende (Europa
Perendimore) nuk e detyrojne me ligj tatimpaguesin ta mbaje dhe perdore arke
regjistruese. Ajo ka gjetur perhapje ne keto vende pasi perdoret nga vete
tatimpaguesi (pronari i biznesit) per te kontrolluar te punesuarit e vet lidhur me
evidentimin e qarkullimit te realizuar, dhe si nje mjet per transparence sa me te
madhe te tatimpaguesve ndaj organeve tatimore. Disa vende (Europa Lindore) e
detyrojne tatimpaguesin me ligj, qe te perdore arken regjistruese. Por specifikat e
ketyrevendevebejneateqemeduketmevendtapermend.
Nedisavendeblerjaearkaveregjistrueseeshteelire.Prakuptohetseatonukkane
efektprioritarperadministratensibazeellogaritjessedetyrimevetatimore.
Ne disa te tjera perdoret sistemi i autorizimit te subjekteve qe do te merren me
prodhimin,importimindhesherbiminemirembajtjessetyre.Ne keterastkrijohen
autoritete te cilat percaktojne kriteret qe duhet te kene arkat dhe me pas, mbi
bazenekriterevevleresojnekerkesatdhelicensojnesubjektet.Letemarrimrastin
e Turqise. Atje ka nje autoritet miks, i perbere nga Ministria e Financave, Komiteti
Shteteror i Standarteve dhe Katedra Universitare e Elektronikes. Te tre keto ente
shqyrtojneaspektetevecantateshoqeriveqeduantehyjnene ketetregdhebejne
miratimin perkates. Me pas shoqeria e licensuar mban pergjegjesi per kontrollin e
tipitteregjistratoritqedohedhenetregdhemosceniminememorjesfiskaleecila
eshteevulosurdhekontrolluarngashoqeria.

Ather,siibhet?
Nese do te vazhdohet te operohet me sistemin aktual te liberalizuar, sipas te cilit
blerja, instalimi, fiskalizimi dhe mirembajtja e arkave regjistruese jane lene te lira
do te thote se arkat regjistruese nuk do te konsiderohen si elementi kryesor dhe i
vetem i percaktimit te detyrimeve te subjekteve. Ne kete rast ato do te kene me
teperfunksiontransparencesubjektkonsumatordheadministratatatimoredote
perdoredetyrimishtedhemetodatetjeraperpercaktiminedetyrimit.
Po te vazhdohet ne kete drejtim nuk ka nevoje per ndryshime ligjore dhe
administratanukkapergjegjesineelicensimitdheautorizimittefirmave,sidhenuk
detyrohettimbikqyriato.
Nefaktkjodotesilltesirrjedhojeqearkaregjistruesetengeletsinjendermjetete
evidentimit te qarkullimit. Memorja fiskale dhe regjistrimet ne te i nenshtrohen
vetem kontrollit spontan te punonjesve te tatimeve. Arkat qe importohen nga
kushdo,pavaresishtsemundtedeklarohenprejbizneseve,seiplotesojnekriterete
vendosura nga administrata, mundesine me te madhe e kane te jene prodhime te
cilesiseseuletdhetebleranevendeteeuropeslindoreapoperendimoremecmime

168

168
te ulta. Nderkohe adminsitrata tatimore duhet qe te kryeje vazhdimisht kontrolle
me specialiste te kesaj fushe. Keto kontrolle duhet te karakterizohen nga masa te
rreptaperkundravajtesitdhejoimazhetefaljesdhetolerimitmemotonskemite
bejme. E gjithe periudha e ardhme kerkon nje fushate te fuqishme sensibilizuese,
nemenyreqegjithkushtakuptojeseshtetiekamarreseriozishtdhesubjektiprivat
qenukeinstalondheperdorarkenregjistruesemundtehumbaseshumeketeradhe
dukeshkuarderinembylljenebiznesittetij.Shtetinukfal!

Nese do te kerkojme te kontrollojme memorjen e arkes regjistruese, apo te

sistemeve integrale dhe softwareve qe perdorin bizneset, duhet te vendosim
sistemin e licensimit te shoqerive, te cilat do te lejohen te merren me importimin,
tregtimin dhe mirembajtjen earkave regjistruese. Ato do te jenenjekohesishtedhe
pergjegjeseperkontrollindheintegritetinememorjesfiskale.
Por nese miratohet ky model duhet menduar mire se do te lihet importim i lire qe
mund te kryhet nga cdo firme apo importimi i arkave regjistrese, shitja dhe
mirembajtja e tyre do te behet nga subjektet qe autorizohen nga Ministria e
FinancavedheEntetetjeraShteteroretespecializuara?
Evertetaeshtesenesecilenngadypjesetekesajdilemearrihetprejadministrates
tesigurohetkontrollmeiploteimemorjessearkesregjistruesedukeikonsideruar
te dhenat e regjistrimeve me te besueshme. Autoritetet tatimore ne kete rast do te
kene te bejne me dy apo tre subjekte qe operojne ne fushen e importimit dhe
mirembajtjesdhejomeshumesubjekteqenuknjihenapokrijohenperteabuzuar.
Dhenia e te drejtes se autorizimit krijon besimin tek subjektet e autorizuara se ky
proesnukdoteketemenderprerje.Nderkohetatimetkanemundesitashmeqete
marrininformacioninenevojshemnepermjetbashkepunimitmeketosubjekte.
Duke pare te dy anet e problemit te dokumentimit te aktivitetit, duhet te merret nga
autoriteti perkates vendimi per zjidhjen me te mire. Por mendoj se nuk ka kohe per tu
menduargjate.Punetemiranukbehenvetemavashavash.

169

169
3. 11KSHILLAPRTIMBIJETUARKONTROLLITTATIMOR

1. Ne nje kontroll, ju duhet ta bindni Degen e tatimeve qe ju i keni raportuar gjithe te

ardhurattuajadhegjendjetellogarivebankaredhetearkes,sidhegjitheshpenzimettuaja.
2.Moselinikontrollorintekontrollojenezyrentuajaponeshtepi.Nevendtekesajshkoni
jutezyraetij.
3. Mos i jepni kontrollorit informacion me shume se sa keni te regjistruar dhe deklaruar
dhemosflisnishumegjatekohessekontrollit,tepaktenmeshumeseceshteenevojshme.
Nese keni dicka per te fshehur, mos i jepni prova kontrollorit, por dhe mos e genjeni
gjithashtu.
4.Moselinikontrollinpamikpritje.Huqetekontrolloritjanenedisfavorintuaj.
5.Tatimetmundtukontrollojnedeklarimettuajaderipara5viteshmepare,keshtuqecdo
fshehje apo mashtrim i bere nga ju eshte ne shenjestren e tyre. Mos i bini kontrollorit
dokumente,qeiperkasinperiudhesjashteasajqekontrollohet apoqenukjukerkohetnga
kontrolli.
6. Nese kontrolli nuk po shkon mire, kerko nje pushim te beni konsultimet perkatese me
ekspertintuajqembulonproblemetfinanciaredhetatimore.
7.Kerkoteflaseshmepergjegjesinekontrollorit,nesemendonisekontrolloriposilletne
menyretepandershmedhetepergjegjshmemeju.
8. Lexoni broshurat dhe publikimet e bera nga administrata tatimore ne vazhdimesi gjate
gjithevitit.Kerkoniatypjesenqeflitetpertedrejtattuaja.Nerastsenukikuptoniatocfare
lexoni atehere kerkoni te keshilloheni nga nje profesionist apo dhe nga zyrat e
maredhenievemepublikunnedegenetatimeve.
9. Diskutoni me kontrollorin ceshtjet qe kane dale si problematike dhe shkelje te bera nga
ju, por mos negocioni me te per shumat e tatimeve qe ai i ka zbuluar si shkelje. Nese gjate
kontrollit zbulohen fshehje te ardhurash te padeklaruara, atehere mos u perpiqni te
negocionidirektvetemekontrollorin.
10. Kur merrni raportin e kontrollit, thirreni kontrollorin nese nuk kuptoni apo nuk jeni
dakort me ndonje fjali. Takohuni me te ose me pergjegjesat e tij, per te pare nese mund te
arrini ndonje kompromis apo te shmangni keqkuptime dhe keqinterpretime qe mund te
keneshpetuarpaukorigjuarngakontrollori.
11.Nesenukeprqnonidotaterezultatkontrolli,atehermundtaapelonibrenda1muajine
DrejtorineePergjitshmeteTatimeve.

170

170
4. NVENDTNJINTERVISTEPR...
Nuk eshte se kjo interviste nuk mund te kishte emra konkrete, por ndoshta ndihem me i
lirshem duke e zhvilluar ne kete menyre. Pa u zgjatur me tej po kaloj ne pyetjet e
Intervistes:
Une: Si ndikon sistemi aktual tatimor ne vendimin e biznesit per te rritur investimet dhe
kapitalet?
Ai: Sistemi aktual fiskal eshte i prirur ne favor te investimeve dhe krijimit te kapitaleve,
pavaresisht nga ecuria e investimeve dhe krijimit te aseteve ne kompani te ndryshme. Nje
ndihme e madhe ne kete dsrejtim ka qene direkt politika stimuluese per te mos tatuar si
investimetebiznesmeneveqeimarrinatongaimportidhegjithashtuedhemosvendosjae
tatimit mbi kapitalet. Megjithate ne kete drejtim ecuria e investimeve nuk varet vetem nga
politika fiskale favorizuese ne kete drejtim. Nje rol te madhe merr dhe niveli i
infarstruktures ne ndihme te investimeve, stabiliteti politik dhe zgjidhja me themel e
problemevetepronesisenepergjithesi.Administratatatimorekaqenenderkohepergjithe
ketovitemetepernjemikesheebizneseve.
Une: Tashme kete vit, sic e dime u vendosen disa kritere kohore per vendimin per
destinacioninefitimittepashperndare.Amendonisekjodotendikojenefrikenebiznesit
pernjetatimmeshume?
Ai:Paketafiskaleqehyrinefuqinevitin2005kanjenumertemadhendryshimesh,tecilat
kanenethelbtetyreperafrimineproceduravetatimoresameaferrealitetittezhvillimeve
tebiznesitneperputhjemekerkesatebuxhetitdhemeparimetthemeloreteadministrates
tatimore. Nga njera ane kerkesat e plotesimit te buxhetit te shtetit jane prioritetet me
natyraleperradheneveprimeveteadministratestatimoredhengaanatjetertegjithaketo
procedura te saj duhen bere duke ruajtur barazueshmerine ne taksimin e qytetareve,
neutralitetin ne veprimet tatimore ndaj cdo tatimpaguesi dhe duke i bere transparente
veprimet e saj. Persa i perket ceshtjes se planit te dividentit, nese kompanite rezidente
shqiptare i paguajne dividente ortakeve te tyre, ata do te paguajne vetem 1/10 e ketij
dividentiqekaneperfituar,pasikyeshtenjetatimqerendonjobiznesinnevacanti,porcdo
individ perfitues, njesoj si do te tatohej dhe nje individ qe fut leket e tij ne nje loje fati dhe
fiton te ardhura nga ky veprim. Nese kompanite vendosin ti mbajne leket e mbetura pasi
kane paguar tatimin mbi fitimin, e vetmja gje qe u kerkohet eshte qe kete shume lekesh ta
ligjerojne duke marre nje vendim dhe duke depozituar ne gjykate kete vendim te tyre. Kjo
dotendihmojeperlegal;izimteatyrelekeve,tecilatataderimesotikaneteinvestuaraapo
jane pjese egzistente e kapitaleve te shoqerise. Ne kete menyre ata kane rritur veleren e
aksioneve te shoqerise se tyre, por te ligjeruar nga vendimi i gjykates qe kane tashme ne
dore.
Une:Por,cilieshteqellimiiverteteiketyrendryshimeve?
Ai: Ne brendine e tyre, keto ndryshime mbartin nxites te forte per rritjen ekonomike. Nga
njera ane eshte nxitja e eksporteve duke stimuluar ata faktore qe e bejne kete sektor

171

171
prioritar te objektivave te zhvillimit ekonomik te vazhdoje te forcohet me tej. Nga ana
tjeter, duke reduktuar tarifat tatimore per biznesin e vogel dhe tatimin mbi fitimin i japin
me teper lirshmeri frymemarrjes se biznesit te vogel dhe te mesem, per te qene me te lire
ndaj nevojave te poipullsise per mallra e sherbime dhe nga ana tjeter per te nxitur
transparancen e veprimeve te tyre ne deklarimet e aktivitetit per administraten tatimore.
Keshtu,pagesaetatimeveqeitakojnerealishtcdobiznesmeni behetnjemundesimereale
per te vendosur se cfare duhet te deklaroje dhe paguaje secili prej tyre. Hapin e pare te
partneritetitteqeveriseduhettashoqerojehapitjeteribiznesitpertjupergjigjurritmitte
bashkepunmitmeadministraten.
Une: Cfare treguesish konkrete mund te prezantoni per te treguar neutralitetin e
administratesnefavortenxitjesseinvestimevedhekrijimittekapitaleve?
Ai: Disa vite me pare tatimi mbi fitimin ishte ne masen 30% dhe nderkohe, pas studimeve
dhe iniciatives se qeverise per stimulim te investimeve dhe rritjes se kapitaleve ne vend u
vendosqeketejetutjetezbreseme7%dhetejeteneshkallen23%tefitimevetebiznesit.
Natyrisht, qe puna ne kete drejtim vazhdon ne kuadrin e harmonizimit te tarifave dhe
shkalleve ta taksimit duke synuar ne aplikimin e shkalleve unike. Megjithate, vete rritja
ekonomikeeshtenjetreguessebiznesinukeshteimbyturmetaksa,pasinetekundertnuk
do te ishte kjo rritje. Nderkohe, mostaksimi i makinerive dhe paisjeve per investime ne
pikat e doganave eshte nje tjeter ndihme e madhe e shoqeruar kjo dhe me vendime
lehtesuese te tjera per eksportuesit duke ndjekur nje politike rimbursimi ne nivele te
ngjashmemeatoteadministratavebashkekohore.Dhenesedheketojudukensindryshime
te vogla, une do tju thosha se nuk eshte keshtu. Cdo vit, ndryshimet qe vijne nepermjet
paketave fiskale jane nje hap me tej per te ndihmuar biznesin dhe nje gur me shume ne
shpatullat e administrates per te rikuperuar keto veprime me rritjen e nivelit te
administrimittetatimeve.Me besoni seeshtengapunetmeteveshtirane kete vend.Nese
nukbesonitentonitaprovoniosepyesnitenjohurittuajqepunojnenetatime.
Une:Por,abehenvleresimeperefektetqeperfitojneqytetaretngaketopolitika?
Ai:Studimetqebehenperteanalizuarefektetkryhenprejshumeinstitucioneve.Ketojane
si agjensite qeveritare te te ardhurave, po ashut dhe shume organizata ne ndihme dhe per
sherbimin ndaj biznesit. Nga keto vleresime ne shikojme efektet ne vendimet per rritjen e
pagave mbi nivelet normale te ecurise se tyre, rritjen e kpitalit ne vend, i cili shfaqet me
investimet private te shumllojshme. Natyrisht, me e dukshme eshte sfera ndertimore, e
sidomosajoebanesaveprivate,pornukkambeturprapadhesferaeprodhimitdhekrijimit
tesistemittemagazinazhitteprodukteve.Ketozhvillimendodhinperditedheperparasyve
tane.Kykapital,qemegjitheseendenukeshteilegalizuarigjithi,rritprodhimindhepagat
dhengaanatjetereshtenjemundesikonsumimeemadhepertegjithene.
Une:Mundtashpjegonipaklidhjenmidisprodhimitdhepagavemetelarta?
Ai:Mendonivetesikurkenihapurnjeaktivitet.Sameshumekapitaltekeninebiznesintuaj,
meshumemakineriepaisjedoteblenidherrjedhimishtdotekeniprodhimmetemadh,i
cili do te realizohet nga nje numer me i madh punetoresh se me pare. Dhe nese keta

172

172
punonjes do te jene me produktive dhe duke qene se tregu i punes nga ana tjeter behet
gjithnjeemekonkurues,atadotemarrinpagametelartanisurdukeqeneselidhjaetyre
me prodhimin forcohet akoma me shume. Keto paga me te larta jane nje mundesi per nje
rritje te konsumit dhe si rrjedhoje nje rritje te prodhimit te brendshem (PBB). Eshte
pikerisht, ky moment ku politikat fiskale kane pjesen e tyre per te stimuluar apo frenuar
ketezhvillimnevaresiteasajsesadhesiitaksojne,siindividet,poashtudhekompanite.
Une: Nje nga diskutimet me te medha te reformes tatimore eshte nese barra fiskale
ndikohet me shume nga faktoret e tregut ne raport me kush jane ata qe e ndjejne me fort
kete barre? Keshtu, nese ne pamje te pare duket se tatimi mbi dividentin paguhet nga
investitoret,nderkohebarraevertetemundtepaguhetngasektoretetjereteekonomise.A
kenindonjeidesembikebienetevertetebarraetatimitmbidividentin?
Ai:Tatimiedhemenje10%ifitimitpastatimit,nerastsekyshpendahetndikonpadyshim
mbi kapitalin. Dhe jo vetem mbi kapitalin e shoqerise, por ka nje lidhje edhe me pagat po
ashtu. Nje rruge optimale, ndoshta suprizuese per vendin tone do te ishte mosaplikimi i
tatimitmbikapitalin.Natyrisht,nderataqedotandjenindoteishindhepunetoret.Ethem
kete, pasi nese e kthejme dhe njehere vemendjen te shembulli per rastin e ekonomise me
shumekapitale,atytheksuamsekjodotethoshtepagametelartadhenefundtefunditata
doterrisninkonsumindukenxiturakomametejrritjenekonomike.
Une: Kritiket e reformes administrative dhe masave qeveritare e vene theksin mbi
kompleksitetin dhe shtimin e taksave mbi biznesin dhe qytetaret. Qekurse keto masa u
prezantuan, ata kane gjetur shume pika dhe hallka te dobta. Njerezit nderkohe ndihen me
komode tu shmangen pagimit ta tatimeve, megjithe ndryshimet e bera dhe megjithe
propaganden per derdhjen e detyrimeve te gjithsecilit ne favor te rritjes se sherbimeve
publike.Mundtebenindonjekomentperkete?
Ai:Kjoeshteaktualisht,njenderceshtjetmeteveshtiradhe qeadministratatatimorepyet
veten perdite dhe qe perpiqet per ta zgjidhur. Ligjet egzistuese, te cilat synojne ne
mbeldhjen e te ardhurave aty ku ato krijohen nuk mendoj se krijojne probleme aq te
veshtira per individet dhe kompanite, saqe u detyron ata te shmangen. Nga ana tjeter, une
nuk mendoj se legjislacioni fiskal eshte bere i komlikuar dhe ka ne themel te tij shtimin e
peshes fiskale mbi qytetaret. Fakti me i besueshem do te ishte, nese do te pyesnim nje
numerbizneseshtekategorivetendryshmedhe paskomentevete tyredotedilnimnenje
konkluzionqenukprovonpertaksatelartadhebarretemadhefiskale.Keshtu,njebiznesi
vogel paguan minimalisht gjate nje viti ushtrimi biznesi 200.000 leke tatime e taksa, dhe
maksimalisht deri ne 350.000 leke tatime e taksa. Por, nderkohe ne keto biznese nuk
perfshihen as ato qe jane aktivitete ambulante dhe as ato qe jane ne fushen e transportit.
Kjo shume tatimesh e kontributesh te paguara pergjate vitit perfaqeson nje shume mujore
qevarionnga16.00030.000lekenemuajdetyrimetatimore.Nesedotallogarisnimkete
shumedetyrimeshpernjefamiljeprej4personash,ateherekydetyrimeshteiperafertme
pagen e nje punonjesi mesatar. Nderkohe, qe biznesi i vogel ne procein e riprodhimit te
vetvetesnevendintoneeriprodhonmeshumese34hereketeshumebrendanjemuaji.

173

173
Une: Shume qytetare akuzojne politikanet se kane nje vizion afatshkurter dhe nuk
mendojnerealishtsesitemarrinvendimeqekanekarakterafatgjate.Cfaremendonijuper
lidhjenmidisreformestatimoredhelirisetoneekonomike?
Ai:Unenukjampolitikan.Por,ekamvenereketenefjalimetetyre.Unemendojsenjerezit
eketijvendijaneshumemevizionareseshumengapolitikanetdukeuhapurherepashere
atyre dritaret e politikeberjes afatgjate. Lidhja midis reformes tatimore dhe lirise
ekonomikeeshteerendesishme.Njerezitpakngapakpobesojnenesisteminfiskaldhevete
qeveriaeshteevarurngatransparencadhemirekuptimiiveprimevetesajprejqytetareve.
Nderkohenjerezitnukmundtendihmohenngafjalimeteberashkeleshko,perperfitimete
grupeve ne kurriz te pjestareve te tjere qe jane tatimpaguese te rregullt. Nese ky besim
minohet nga perpjekje antishtet dhe me karaktere aspak ne favor te rritjes ekonomike te
venditdhemirqeniessepergjithshmeateherekjodoteishtenjeproblemqenefaktminon
themeletepartneritetitqeveriqytetar.

174

174
5. FESTAEDITSSLIRISFISKALE

Rrugaezhvillimitnjerezoreshtehistoriaefitoresselirisesenjeriut.
Sklleveritnukkishinliri.Punaetyrevazhdonte365ditetevititdheliriaefitimetepunesse
tyreuperkisteskllavopronareve.Nefeudalizembujkroberitvertetfituannjeliritekufizuar,
por ishin te ngarkuar me shume pune te detyruara per llogari te feudaleve te tyre. Ata
paguaninnjeseredetyrimeshper feudalindhepjesentjeter qe mbetejperkishen.Nefund
teMesjetesatalejoheshintashmetepunoninpertegezuarfrytetepunespervetenetyre4
muajtevitit.Mezhvilliminetregtisedheliriaetyreporritejdukeukthyerpakngapakne
kontribuesdetyrimeshkarshifeudalevenepermjetdheniessefrutevetepunessetyrenete
miramaterialedhenenatyre.Mekaliminekohesdhekjomenyredetyrimiushnderruane
forme monetare duke u bere nje hap tjeter i madh drejt lirise se tyre dhe largimit nga
vasalitetiitrasheguar ngashekujt.Nekuptimine ngushte,ata poliroheshinnga kufizimii
kohesqeatakishinnedizpozicionpertekrijuartemiramateriale.Nekuptiminegjerenga
perfitimiipunessetyretekembyeshmenepara,ataposiguronindhegarantoninlirine.Nje
lirikjo,perteplotesuarnevojatdhedeshiratetyre.
Kufizimi i lirise u be nje hallke akoma me e dobet, sapo maredheniet njerezore moren nje
zhvillimtjetermelindjenekapitalizmit.Liriaqefituannjerezitfilloitestimulojeprogresin,
madhesiaetecilitishteneraporttedrejtemehapatdrejtlirise.
Kur ne fund te shekullit XIXte, shtetet filluan te marrin nje numer gjithnje e ne rritje te
funksionevetetyre,liriaenjeriutpokonfigurohejqartesisht.
Studiuesit filluan te marrin ne konsiderate tashme vleresimin e lirise se kohes se njeriut.
Pas analizash, studimesh dhe ballafaqimesh te ideve ata arriten te ideja finale. Ata
perllogaritensesakoheshpenzoninnjerezitnevitpertepunuarpershtetinkapitalistdhe
deri kur fillonte koha tjeter e vitit, ku te ardhurat e punes se tyre nuk shkonin me per
buxhetineshtetit,porperveteatadhefamiljetetyre.

Nesebujkrobimesjetarekishteteqartesakoheiduhejtepunonteperbuxhetinefeudalit
dhe mbretit, po ashtu dhe njerezit e diteve te sotme duhet ta dine se sa dite te vitit ata
djersitenperteplotesuarkerkesatqekabuxhetiishtetit.Ditaepare,kurnjerezitfillojnete
shijojne fitimin e punes se tyre eshte per ta nje feste e madhe qe ja vlen te festohet. Kjo
eshteDitaeLiriseFiskalesetyre.Kjoeshteditamemadheelirisesenjeriutdhevleravete
tij,njevlereefituarmeshumemundimenepershekuj.

SiellogaritimsekurekemiDitneLirisFiskale?
Te paret qe u moren me kete pune kane qene specialistet e Institutit Fraser (Frezr) ne
Kanada.Nevitin1977,kyInstitutfilloitemerrejmemetodologjineellogaritjessekohesqe
shpenzoninnjerezitngapunaetyrepertepaguardetyrimetpershtetin.
Dita e Lirise Fiskale u llogarit se rezultonte nga krahasimi i te ardhurave fiskale te
grumbulluara nga shteti per nje vit fiskal me te ardhuren kombetare bruto (AKB)*. Te
ardhuratfiskaleperfshijnetegjithellojetetaksavedhetatimevetembledhura.Ketotaksae

175

175
tatime jane: tatimi mbi te ardhurat, tatimi dhe taksat mbi pasurite e luajtshme dhe te
paluajtshme, tatimet indirekte, kontributet e sigurimeve shoqerore e shendetesore, taksat
nacionale dhe lokale dhe tarifa te tjera sherbimesh publike. Kjo metodologji nuk perfshin
gjobatembledhura,interesatdhedividentetefituarngashteti,teardhuratngaprivatizimet
dheteardhuratetjerajofiskale.
TotaliigjitheketyreteardhuravefiskalellogaritetsinjeperqindjendajAKBse.Rezultatii
dale(x%)shumezohetmenumrineditevetevitit(365).Numriidaleeshtenumriiditeve
qetecojnedrejtDitesseLiriseFiskaledukefilluarnumeriminngadata1Janar.
* AKB apo (Gross National Income GNI) eshte masa e te ardhurave qe vijne ne Shqiperi nga prodhimet brenda
dhe kudo ne bote, apo ajo qe me pare quhej Prodhimi Kombetar Bruto (PKB) apo (Gross National ProductGNP)
gjitheketoshpjegimedotejepennefundtelibrit

DitaeLirisFiskalenprbot.
Sipas te dhenave te revistes IMPULSE, taksapaguesit e Singaporit ndalojne se paguari per
shtetinngateardhuratepunessetyreqeme3Mars.NeSpanjedheneZvicerkjoditevjen
respektivisht ne datat 4 dhe 5 Maj. Italianet, francezet dhe gjermanet mesatarisht duhet te
punojne deri ne fillim te Qershorit per ta festuar kete dite. Ndersa taksapaguesit ne SHBA
dheJaponipushojnesepunuariperllogariteshtetitpakmevone,derinemesteQershorit.
Nderkohe me te ngarkuarit ngelen njerezit ne vendet nordike si Suedia e Danimarka.
NjerezitneketovendeduhettepresinfillimineGushtitpertegezuarperveteteardhurate
punessetyre.BazuarnetedhenateInstitutitAdamSmith,njerezitneBritanineeMadhee
festojne diten e lirise fiskale ne fund te Majit. Per Shqiperine njerezve kjo dite u bie ta
festojne ne fund te Marsit. Duhet thene se perpjekja e gjithe njerezve eshte qe ta afrojne
keteditesameshume.Sameelartebarrafiskale,aqmevonevjenkjodite.

Krahasimetjanpavend
Nese krahasojme Diten e Lirise Fiskale te Shqiperise me vendet e tjera te zhvilluara, te
krijohetmenjeherepershtypjaseneegezojmeketediteshumemeheretseata.Por,aeshte
keshtu,apojo?Ngasaneshikojmedhejetojme,unethemseShqiperiaeshteendelargnga
ajo bote fiskale dhe ditet e saj. Nuk eshte ndonje cudi te thuash qe per disa njerez Dita e
Lirise Fiskale vjen qe ne fillim te Janarit, nderkohe qe biznesmenet e tjere apo ata
taksapaguesqenukjanetesukseshemneaktivitetetetyreuduhettedjersitinderinevere
endoshtadhepakmetejpertashijuarketekenaqesiteheqjessegunestebarresfiskale.
Dukeuperqendruarmetejneketemendimduhettegjykojmenethellesi,pordhenegjeresi
tebotestonetatimoresesiduhetbereqekjoditetevijeperafersishtnjesojpertegjithe.Ky
mendim te con te rruga e perpjekjeve brenda vete botes tone fiskale. Kjo bote duhet te
luftoje semundjet e brendshme te saj si: korrupsionin shumeformesh, mosbashkepunimin
harmonik te gjithe hallkave te shtetit me harmonizimin e gjithe strukturave fiskale.
Gjithashtu investimi ne kualifikimin e punonjesve tatimore dhe partneriteti i sinqerte me
tatimpaguesitjanerekomandimepertuvleresuar.Mjaftshoqeri,pordhepersonarezidente
dhe jorezidente, nuk i deklarojne dhe regjistrojne fare transaksione te tera te veprimtarise
setyreosepaguajneryshfeteperteulurmasenebarresfiskaleqeekanedetyre.Njepjesee
shoqerive jane perfituese te perjashtimeve fiskale te ligjeruara per krijimin e lehtesirave

176

176
dhefyrmemarrjeteaktivitetevetetyre,porrastetnukmungojneqeatojanetekeqzbatuara
ngaatopordhetemireshfrytezuaraperteulurbarrenetyrefiskale.
Nje pjese tjeter e biznesit ne vendin tone, ne kushtet e ekonomise informale e shmangin
barrenfiskalenepermjetdritarevenedukjeformalesi:tregjeteorganizuarateshumices,
ekspozitat e sterzgjatura me dite e ndoshta jave te tera ku masiviteti i qarkullimit te
njerezve eshte i madh, organizimet e basteve, ku qarkullohet sasi e madhe monetare,
organizimetetjeraambulantetekembimitmonetar,teardhurateartisteve,sportistevedhe
gjithespecialistevesipasfushaveqepunojne.Por kadheaktivitetetetjeratengjashme,qe
krijojneteardhuradheqehumbasinmenjeheresakrijohenduke mospaturasnjepeshene
mbartjen e barres fiskale. Per ta mbajtur gjithe barren fiskale qe duhet te ishte e
shperndare,ajongeletnefaktvetemmbisupete65.000subjektevetatimpaguesqejanete
identifikuar dhe regjistruar. Duhet thene se puna e organeve drejtuese tatimore per
zgjeriminebazessetatimpaguesvekaecurmeritmepremtuesepervitin2007metendence
per ta rritur kete numer ne fund te vitit ne 70.000 subjekte tatimpagues, duke vendosur
peshenfiskalekeshtu,edhembiataqemundohentishmangenasaj.Mbitegjithataksatdhe
tatimet duhet te jene te shperndara ne menyre te barabarte per pjesen me te madhe te
njerezve.