KIT GIO N THUN

C.S. Lewis
Nguyn Ngc Bch dch

MC LC
Li ni u
Quyn I ng v Sai, Manh mi v ngha V tr
1. Quy lut v bn cht con ngi
2. Mt s phn bc
3. Tnh thc tin ca quy lut
4. Ci ng sau quy lut
5. Chng ta c l do b cn rt
Quyn II Kit hu Tin g
1. Nhng nhn thc i nghch v Thng
2. S xm lng
3. Gii php gy sc
4. S sm hi hon ho
5. Mt kt lun thc t
Quyn III Hnh vi Kit hu
1. Ba thnh phn ca o c
2. Nhng nhn c chnh yu
3. o c x hi
4. o c hc v phn tm hc
5. o c tnh dc
6. Hn nhn Kit hu
7. Tha th
8. Ti trng
9. c bc i
10. c trng cy
11. c tin
12. c tin
Quyn IV Vt trn nhn cch
1. Sinh ra v to thnh
2. Ba ngi Thin Cha
3. Thi gian v vt thi gian

4. S lan truyn iu thin

5. Nhng ch lnh ch cng ci
6. Hai iu ghi nhn
7. Hy gi v
8. Kit gio kh khn hay d dng?
9. Ci gi phi tr
10. Con ngi tt hay con ngi mi
11. Con ngi mi

Li ni u
Ni dung cun sch ny trc tin c trnh by qua phng tin truyn
thanh, sau c xut bn thnh ba phn ring bit l Trng hp Kit gio
(1943), (*) Hnh vi Kit hu (1943), v Vt trn nhn cch (1945). Trong
phin bn in ti thm vo mt s chi tit so vi nhng g ti ni trc
micro, nhng phn cn li ti nguyn. Ti ngh rng mt bi ni chuyn
trn radio cn phi cng ging nh mt cuc ni chuyn thc s cng tt, khng
nn ging nh mt bi vn chnh lun c c ln. Do trong bi ni chuyn
ti dng tt c nhng cch ni tt v thnh ng thng dng m ti thng
dng khi ni chuyn. Trong bn in ti cng li lm nh vy, dng nhng cch
ni tt. Cn ch no trong bi ni ti lm r tm quan trng ca mt t bng
cch nhn mnh ging mnh th trong bn in ti dng ch in nghing.
---[*] Xut bn ti Anh quc di ta Nhng cu chuyn truyn thanh.
---Gi y ti c xu hng ngh rng y l mt sai lm mt sn phm lai to
khng mong mun gia ngh thut ni chuyn v ngh thut vit lch. Mt din
gi cn phi dng nhiu dng ging ni nhn mnh bi v phng tin ca
anh ta ph thuc vo phng php , nhng mt tc gi li phi dng ch in
nghing cho cng mt mc ch. Anh ta c nhng cch ring lm r nhng t
kha v phi dng n chng. Trong phin bn ny ti vit li nhng ch vit
tt v thay th hu ht nhng ch in nghing bng cch sp xp li cc cu ch
trong nhng ch in nghing xut hin, tuy nhin khng c s thay i, ti
mong vy, nhng ging iu ph thng hoc quen thuc m ti c dng
trc . Ti cng thm vo hoc b bt bt c ch no trong ch m ti
ngh ngy nay sau mi nm ti hiu chng hn trc, hoc ch no m ti
bit trc y b hiu lm.
Ngi c cn c cnh bo rng ti khng gip bt c ai cn ang lng l
gia hai gio phi Kit gio. Ti s khng ni bn nn tr thnh tn Anh
gio, Gio hi Gim l, Gio hi Trng lo, hay Cng gio La m. S chi t
ny l c l do (d trong danh sch ni trn ti sp xp theo th t bng ch
ci). Khng c s huyn b no v a v ca ti. Ti l mt ngi thng rt
thng thng thuc Gio hi Anh quc, khng c bit cao hay c bit thp,
cng khng c bit g c. Nhng trong sch ny ti khng c gng ci bin bt
c ai sang a v ca ti. Mc d t khi ti tr thnh Kit hu ti c ngh
rng s phc v tt nht, c th l duy nht m ti c th lm cho nhng ngi
khng tin quanh ti l gii thch v bo v nim tin vn tr nn ph bin
trong hu nh tt c mi Kit hu qua cc thi i. Ti c hn mt l do ngh
vy. Trc tin, nhng vn chia r nhng Kit hu vi nhau thng lin
quan n Thn hc cao cp hoc thm ch l lch s gio hi vn chng bao gi
x l c nu khng phi bi cc chuyn gia thc s.
3

Ti cn phi thot ra khi s ln su vo nhng vn nh vy, v ti cn phi

gip chnh mnh hn l c th gip ngi khc. K n, ti ngh chng ta
phi th nhn rng nhng tranh lun v nhng im cch bit chng c chiu
hng no gip em mt ngi bn ngoi vo cng ng Kit hu. Chng ta
cng vit v ni v chng, chng ta cng ngn cn anh ta gia nhp mt cng
ng Kit hu hn l li ko anh ta vo cng ng ca chng ta. S chia r ca
chng ta chng bao gi nn c em ra bn lun ngoi tr gia nhng ngi
vn tin rng c mt Thin Cha v rng Gisu Kit l Con Mt ca Ngi.
Cui cng, ti c n tng l nhiu tc gi tham gia su xa hn nhiu, su sc
hn nhiu vo vic gii quyt nhng vn gy tranh lun y so vi vic bo v
ci m Baxter (Richard Baxter (1615-1691), mc s, tc gi nhiu sch tu c
ND) gi l Kit gio n thun. Con ng ni ti ngh ti c th phc v tt
nht cng chnh l con ng dng nh hp nht. V ti c t nhin i v pha
. Nh ti bit, trn y l nhng ng c duy nht ca ti, v ti s rt vui
lng nu ngi ta khng rt ra nhng nhn nh khng thc t t s lng thinh
ca ti trc nhng vn gy tranh lun. V d, s lng thinh nh vy khng
c ngha l ti ng gia. Qu tht i lc ti c ng gia. C nhng cu hi
v nhng vn gia nhng ngi Kit hu m ti khng ngh rng ti c cu
tr li. C nhng cu hi m ti c th chng bao gi c th tr li. Nu ti a
chng ra, ngay c trong mt th gii tt hn, ti c th (ti ngh vy) s c tr
li theo kiu ging nh mt ngi cao trng hn ti nhiu hi v c tr
li: iu c ngha g i vi ngi? Ngi hy theo Ta m thi. Nhng cn
nhng cu hi khc m i vi chng ti chc chn ng v mt pha, v vn
khng ni g c. Bi ti khng vit l gii iu m ti gi l tn gio ca
ti, nhng l gii Kit gio n thun, ngha l nh n vn c v c lu
trc khi ti sinh ra, v d ti c thch hay khng thch.
C ngi rt ra kt lun t vic ti chng ni g nhiu v c M ng
trinh Maria hn nhng g lin quan n s khng nh s Ging sinh Thanh
khit ca Cha Gisu. Nhng l do ca ti chng r rng ri sao? Ni nhiu
hn th s lp tc a ti n nhng lnh vc gy tranh lun. V chng c vn
gy tranh lun no gia nhng ngi Kit hu li cn phi xt n mt cch
t nh nh vn . Nhng tn iu ca gio hi Cng gio La m i vi vn
c gi vng chng nhng vi s st sng thng thng vn gn lin vi
nim tin tn gio c bn, m cn (mt cch rt t nhin) vi s nhy cm c
bit v mang tnh tn sng m mt ngi n ng cm thy khi danh d ca m
h hay ca ngi yu h b th thch. Rt kh tc b khi h s nhn nh
rng bn c v l mt tn u cng hay mt k d gio. V ngc li, s tin
tng ca Gio hi Tin lnh i vi vn nh thc nhng tnh cm i su
n tn gc r ca mi tn gio n thn. i vi ngi Tin lnh dng nh s
phn bit gia ng Sng to v to vt (d thnh thin n mc no i na) b
lm nguy, dng nh a thn gio li ti xut hin. Do kh m tc b khi
h s nhn nh rng bn c v l mt ci g cn t hn mt k d gio mt
k tn th ngu tng, mt tn v o. Nu c bt c mt ch no c th
c da vo nh mt cun sch vit v Kit gio n thun nu c
4

bt c mt ch no lm cho ngi c vn cha tin con ca c N ng

trinh l Thin Cha cm thy chng c li ch g th chnh l ch ny.
Cng kh k l l bn c cng khng th kt lun c, t s im lng ca ti
v nhng vn gy tranh lun, rng ti coi chng l quan trng hay l khng
quan trng. Bi y cng li chnh l mt im gy tranh lun. Mt trong nhng
iu m nhng Kit hu khng ng vi nhau l s quan trng ca nhng bt
ng . Khi hai Kit hu thuc hai gio phi khc nhau bt u tranh ci,
thng s tranh ci cha lu th mt ngi hi ngi kia rng vn y c
thc s quan trng khng, v ngi kia tr li: Quan trng hay khng ? D
nhin n rt quan trng.
Ni ra tt c nhng chuyn ny l nhm mc ch lm r tnh cht ca cun sch
ti ang vit; khng bao gi nhm che du hay trn trnh trch nhim i vi
c Tin ca ti. V c Tin y, nh ni t u, chng c g l b mt. Nh
bc Toby (nhn vt trong tiu thuyt ca nh vn Anh Laurence Sterne, th k
XVIII ND) ni: Chng c vit trong sch Kinh nguyn Ph thng.
S nguy him thc s l ch ti c kh nng a ra vi tnh cch l Kit gio
ph thng bt c iu g c trng cho Gio hi Anh quc hoc (t hn na) c
trng cho chnh ti. Ti c trnh iu ny bng cch gi bn tho quyn II n
cho bn gio s (Anh gio, Gio hi Gim l, Gio hi Trng lo, Gio hi
Cng gio La m) v xin h gp . V gio s Gim l ngh rng ti cha ni y
v c Tin, cn v gio s Cng gio La m cho rng ti i qu xa v s
km quan trng ca cc l thuyt gii thch v mu nhim Ha gii. Ngoi ra
nhng ch khc nm ngi chng ti u thng nht kin. Ti khng gi
nhng quyn cn li kim tra v trong d c th cha nhng im khc
bit gia cc Kit hu, nhng im khc bit y l gia nhng c nhn hoc
trng phi ch khng phi gia cc gio phi.
Cho n nay, da trn s ph bnh v trn v s l th gi n cho ti, cun sch
ny d c khim khuyt v cc mt khc, t nht thnh cng trong vic trnh
by mt Kit gio ng thun, hoc ph bin, hoc ct li, hoc n thun. V
mt ny n c th phn no gip chm dt quan im cho rng nu chng ta b
qua nhng im gy tranh lun, chng ta s ch cn li mt mu s chung m h
v khng sinh kh. Mu s chung ny t ra l mt ci g khng ch r rt m
cn sc bn; c phn bit khi nhng nim tin khng Kit bi mt khong
cch ln m so vi n s chia r bn trong Kit gio chng h ng k.
Nu ti khng trc tip phc v c cho s nghip ti hp, c l ti cng
lm r c l do ti sao chng ta cn phi ti hp. ng nhin ti t gp s
th ch v thn hc (odium theologicum) t nhng thnh vin trung kin ca
nhng cng on khc vi cng on ca ti. S th ch nhiu hn n t
nhng ngi ga ranh gii bn trong hoc bn ngoi Anh gio, nhng ngi
khng chnh xc theo mt cng on no. Ti thy iu ny nng ti mt
5

cch kh hiu. Chnh l gia mt cng on, ni nhng thnh vin thc s ca
n ang sng, mi cng on li gn b mt thit vi mi cng on khc v
mt tinh thn, nu khng ni l v mt gio l. V iu ny gi nh rng ti
trung tm ca mi cng on c mt ci g , hoc mt ai , bt chp mi
phn ly ca nim tin, mi khc bit v tnh cm, mi k c v p ch ln nhau,
ni ln mt ting ni duy nht.
Th l v nhng lc b ca ti i vi gio l. Trong quyn III, ni v o
c, ti cng b qua mt vi iu trong im lng, nhng v l do khc. T khi
ti phc v vi tnh cch l lnh b binh trong chin tranh th gii ln th nht,
ti rt khng a nhng ngi vn ang c sng an ton v tin nghi, li
hay dy bo nhng ngi ang tuyn u. V th ti ngi ngn khng mun
ni nhiu v nhng cm d m ti khng gp phi. Ti cho rng ngi ta khng
b cm d bi tt c mi loi ti li. Thc t l s thi thc lm cho ngi ta c
mun nh bc khng c trong t cht ca ti, v chc chn l ti tr gi
cho iu ny ch ti thiu mt s thi thc tt p no cho thy ch no
mun nh bc vt gii hn hoc tr thnh xu xa. V th ti khng
thy mnh c quyn cho ra li khuyn v mc nh bc c php v
khng c php, nu c th ni vy, bi v ti khng dm nhn l mnh bit ci
gii hn . Ti cng khng ni g v kim sot sinh sn. Ti khng phi l ph
n, cng khng l n ng c gia nh, cng khng phi gio s. a v ti.
ti khng ngh rng mnh xc nh c r rng mc au n, nguy him v
tn tht m mnh khng phi chu; v ti cng khng c vai tr chn dt buc
ti phi lm vic .
Nhng phn bc su xa hn c th c nhn thy v c pht biu i
vi t Kit hu m ti dng ch ngi chp nhn gio l ph thng Kit gio.
Ngi ta hi: Anh l ai m dm ni ai l Kit hu, ai khng phi Kit hu?
hoc Chng l khng c ai khng tin nhng gio l y m vn c th thc s l
Kit hu, gn gi hn vi tinh thn ca Cha Kit so vi nhng ngi tin?
Phn bc ny v mt no rt ng, rt cm thng, rt tinh ty, rt t nh. N
c mi phm cht ngoi tr tnh hu ch. n gin l chng ta khng th s
dng ngn ng theo cch m nhng ngi phn bc ny i hi m khng gy
tai ha. Ti s c lm r iu ny bng cch k li lch s ca mt t khc, km
quan trng hn nhiu.
T ngi sang trng nguyn gc c ngha l mt ci g ng n; mt ngi
c gia huy v c t ai. Khi bn gi mt ngi no l ngi sang trng th
khng hn l bn khen ngi , nhng ch xc nhn mt thc t thi. Nu bn
ni anh ta khng phi l ngi sang trng, bn khng s nhc anh ta, m ch
cung cp thng tin thi. Khng phi l tri ngc khi ngi ta ni John l k ni
di v l ngi sang trng, cng nh ngy nay ta ni James l mt tn ngc
ng thi l c nhn. Nhng ri li c ngi ni mt cch rt ng, rt cm
thng, rt tinh ty, rt t nh, mt cch ni c rt nhiu tnh cht ngoi tr tnh
hu ch , nhng phi chng iu quan trng i vi mt ngi sang trng
6

khng phi l gia huy v t ai, m l cch c x ca anh ta? Phi chng ngi
sang trng thc s l ngi c x nh mt ngi sang trng? Phi chng theo
ngha ny th Edward xng ng l ngi sang trng hn nhiu so vi John?
Ngi y c tt. Trng danh d, l php v can m tt nhin l tt hn nhiu
so vi vic s hu mt gia huy. Nhng hai khng ging nhau. T hn na,
khng phi ai cng ng nh vy. Gi mt ngi l ngi sang trng theo
ngha mi, ngha sng lc ny, tr nn khng cn l cung cp thng tin v anh
ta, m l ca ngi anh ta. Khng cng nhn anh ta l ngi sang trng tr thnh
mt cch s nhc anh ta. Khi mt t khng cn l thut ng m t m tr thnh
thut ng ca ngi, n khng cn cho bn bit thng tin v s vt na, n ch cho
bn bit quan im ca ngi ni v s vt y. (Mt ba n ngon ch c ngha
l mt ba n c cho l ngon.) Mt ngi sang trng, mt khi c tinh
ty ha v sng lc khi ngha th s, khch quan ban u, khng c ngha g
hn ngoi mt ngi c a chung. Do , ngi sang trng tr thnh mt t
v ch. Chng ta c ri nhiu thut ng c cng nhn, nn chng ta khng
cn cch dng t nh vy. Mt khc nu ai (chng hn trong mt cng trnh
nghin cu lch s) nh dng t theo ngha c, anh ta khng th lm vy m
khng gii thch thm. T ng b lm hng.
Gi y nu chng ta cho mi ngi bt u tinh ty ha v sng lc, hoc
nh h c th ni, lm su sc ngha ca t Kit hu, th t ny cng s
nhanh chng tr thnh mt t v ch. Trc ht, nhng Kit hu s khng bao
gi dng c t ny cho bt c ai. Chng ta khng c quyn ni ai, vi ngha
su sc nht, gn hn hay khng gn hn vi tinh thn ca Cha Kit. Chng ta
khng nhn ra c tm hn con ngi. Chng ta khng th phn xt, v thc ra
l khng c php phn xt.
S l ngo mn nu chng ta ni ngi no l, hoc khng l, Kit hu theo
ngha sng lc ny. V r rng l mt t m chng ta khng bao gi c th dng
l mt t chng c ch li g my. Cn i vi nhng ngi khng tin, chc hn
h s dng t mt cch thoi mi theo ngha sng lc. Trn mi ming h n
ch n gin l mt thut ng ca ngi. Khi gi ai l Kit hu h s c ni rng
h ngh l ngi tt. Nhng cch dng t ng nh vy s khng lm giu
ngn ng, v chng ta c t tt ri. Trong khi , t Kit hu s b lm
hng, khng cn dng c cho nhng mc ch hu ch m n c th c
dng.
Bi vy chng ta phi bm ly ngha nguyn thy, ngha hin nhin. Tn gi
Kit hu u tin c a ra Antioch (Acts xi. 26) ni v cc mn ,
nhng ngi nghe theo li rao ging ca cc tng . Khng c vn gii hn
ngha ca n dnh cho nhng ngi c li ch t s rao ging y n mc
no. Khng c vn m rng ngha ca n dnh cho nhng ngi gn
gi hn vi tinh thn ca c Kit, theo cch thc sng lc, tinh ty, ni tm
hn nhng mn khc. Vn khng phi l tnh thn hc hay tnh o c.
Vn l cch dng t sao cho chng ta u hiu. Khi mt ngi chp nhn
7

gio l Kit m li sng khng ng theo gio l y, s r rng khi ta ni anh ta

l mt Kit hu ti, hn l khi ta ni anh ta khng phi Kit hu.
Ti hy vng bn c s khng cho rng Kit gio n thun c a ra
thay cho nhng tn iu ca nhng cng on hin hu v nh mt ngi no
c th chp nhn n thay cho gio l Cng ng hay gio l Chnh thng Hy
lp hay bt c gio l no khc. N ging nh mt hnh lang t m ra cc
cnh ca i vo cc phng. Nu ti c th a bt k ai vo hnh lang ti th
ti lm ri. Nhng chnh l trong nhng cn phng, ch khng phi hnh
lang, mi c la m, gh ngi v ba n. Hnh lang l ni ch i, mt ni
la chn trong s nhng cnh ca khc nhau, ch khng phi ni . Nu
th theo ti cn phng t nht vn cn tt hn hnh lang. S tht l mt s ngi
c th phi ch hnh lang kh lu, cn nhng ngi khc th chn c ngay
cnh ca phi vo. Ti khng hiu ti sao li nh vy, nhng ti chc rng
Thin Cha khng bt ai phi ch i tr khi Ngi thy rng anh ta nn i.
Khi bn vo phng ri bn s thy s ch i lu bn ngoi em li t nhiu
iu tt cho bn hn l vo ngay. Nhng bn phi xem l ch i, ch khng
phi tm tr. Bn phi lun cu nguyn c soi sng, v tt nhin, ngay c
khi ang trong hnh lang, bn phi bt u c gng tun th nhng nguyn tc
chung ca c cn nh. V trn ht bn phi hi ca no l ng, ch khng phi
ca no p nht theo mu sc v bng hiu. Ni mt cch n gin, cu hi
khng bao gi nn l: Liu ti c thch loi nghi thc ny khng? m l
Nhng gio l ny c ng khng, c s thnh thin y khng? Liu lng
tm ti c a ti n vi n khng? Liu s chn ch ca ti trc khi g cnh
ca ny c phi l do lng kiu hnh ca ti, hay s thch ca ti, hay s ght b
ca ti i vi ngi gi ca khng? Khi bn vo phng ri, hy c x tt
vi nhng ngi chn ca khc v vi nhng ngi vn cn ngoi hnh
lang. Nu h ang phm sai lm, h cn cn li cu nguyn ca bn hn na,
cn nu h l k th ca bn, bn c lnh phi cu nguyn cho h. l mt
trong nhng nguyn tc chung cho c cn nh.

Quyn I ng v Sai, Manh mi v ngha V tr

1. Quy lut v bn cht con ngi
Ai cng tng nghe ngi khc tranh ci. C lc cuc tranh ci c v vui
nhn, c lc n ch c v kh chu; nhng d n c v th no, ti tin rng
chng ta c th hc c iu g rt quan trng khi lng nghe nhng iu
ngi ta tranh ci. Ngi ta ni nhng iu nh: Anh ngh sao nu ngi ta
cng lm vy vi anh? y l ch ti, ti n trc. mc hn, hn
chng lm hi g anh. Ti sao anh gy s trc? C i c li mi toi
lng nhau ch. Thi i, anh ha ri m. Ngi ta ni nhng iu hng
ngy, tr em cng nh ngi ln, c hc cng nh tht hc.
Nghe nhng li ni nh trn, iu lm ti ch l ngi ni khng ch cho rng
hnh vi ca ngi kia l kh chu. Anh ta cn vin ti mt chun mc hnh vi
no m anh ta mong ngi i din phi bit. V ngi i din him khi tr
li: Mc k ci chun mc ca anh. Hu nh lun lun ngi ny c chng t
rng nhng g anh ta lm khng i ngc li chun mc, hoc nu c th hn l
bi nguyn do c bit. Anh ta tm cch chng t rng c mt l do ring bit
no trong trng hp ny khin ngi n trc khng nn gi ch trc,
hoc tnh hnh vo thi im anh nhn s gip khc hn thi im phi p
n, hoc c s c bt ng xy ra lm cho anh khng th gi li ha.
Trong thc t dng nh i bn u c nhn thc v mt Quy lut hay Nguyn
tc no v s cng bng hoc cch hnh x ng n hoc o c, hoc bt
c g bn gi, m h thc s ng . V h ng . Nu khng, h nh
nhau nh loi vt ch khng tranh ci theo cch ca loi ngi. Tranh ci ngha
l c chng minh rng bn kia sai. V tranh ci s chng c ngha g nu hai
bn khng c s ng thun v ci g l ng, ci g l Sai; cng ht nh s
chng c ngha g nu ni mt cu th bng phm li nu ta khng ng
vi nhau v lut chi bng .
Quy lut ng Sai thng c gi l Quy lut T nhin. Ngy nay, khi chng
ta ni v nhng quy lut ca t nhin, chng ta thng ng nh lut hp
dn, nh lut di truyn, hoc cc nh lut ha hc. Khi cc nh t tng xa
kia gi Quy lut ng Sai l Quy lut T nhin, h mun ni n Quy lut v
Bn cht Con ngi. l, nu mi vt th u chu tc ng ca nh lut hp
dn v mi sinh vt u chu tc ng ca cc nh lut sinh hc, th con ngi
cng c quy lut ca n vi s khc bit ln lao ny, l trong khi mt vt th
khng th chn tun th hay khng tun th nh lut hp dn, th mt ngi c
th chn tun th Quy lut Bn cht Con ngi hay khng.
Ta c th din t cch khc. Mi ngi lun lun l i tng ca mt s quy
lut khc nhau, nhng trong s ch c mt quy lut l anh ta c th t do tun
th hay khng tun th. L mt vt th, anh ta l i tng ca quy lut hp dn
9

v khng th khng tun theo n; nu bn th anh ta trong khng gian m khng

c ci g nng , anh ta s khng c la chn no ngoi vic ri xung nh mt
hn . L mt sinh vt, anh ta l i tng ca nhiu quy lut sinh hc m anh
ta khng th bt tun, cng nh bt k sinh vt no. C ngha l, anh ta khng
th bt tun nhng quy lut m anh ta chia s vi nhng i tng khc; nhng
vi quy lut ring cho bn cht con ngi ca anh ta, quy lut m anh ta khng
chia s vi cc ng vt, thc vt v vt v tri, l quy lut m anh ta c th bt
tun nu mun.
Quy lut ny c gi l Quy lut T nhin bi v ngi ta ngh ai cng t bit
m khng cn phi dy. Tt nhin ngi ta khng mun ni rng lc ny hay lc
khc bn khng th gp mt ngi k cc khng bit quy lut , cng nh i
lc bn c th gp mt ngi b m mu hay khng bit nghe nhc. Nhng xt
c ging loi, ngi ta ngh rng tng ca con ngi v hnh vi ng n l
r rng i vi mi ngi. V ti tin iu l ng. Nu khng th mi iu
chng ta ni v chin tranh u v ngha l. S c ngha g khi ni k th l sai
nu nh ci ng khng l mt s tht m nhng ngi Quc x trong thm tm
h cng bit nh ta v cng phi thi hnh? Nu h khng c nim g v ci
ng m ta ni n, th mc du ta vn phi chin u chng h, ta khng th
ln n h v vic , ging nh ta khng th ln n h v mu tc ca h vy
thi.
Ti bit c ngi ni rng tng v Quy lut T nhin v hnh vi ng n
m ai cng bit l tng khng c c s, v nhng nn vn minh khc nhau
cc thi i khc nhau c nhng gi tr o c tht khc nhau.
Nhng iu khng ng. C nhng s khc nhau v gi tr o c, nhng
chng khng nhiu n mc to thnh mt s khc bit ton din. Nu ai
chu b cng so snh nhng gio hun o c ca, chng hn, c Hy lp,
Babylon, n , Trung Hoa, Hy Lp v La M, ngi y s ht sc ngc nhin
khi thy s ging nhau gia chng vi nhau v gia chng vi nhng gi tr o
c ca chng ta. Mt s chng c cho vic ny c ti a vo phn ph
lc ca mt cun sch khc c ta l S Chm dt Con ngi, cn gi y
lm r ti ch cn hi c gi s khc bit ton din v ngha ca o c l
g. Hy th ngh v mt t nc m ngi ta mn phc k b chy khi
chin trng, hoc ngi ta t ho v la gt tt c nhng ngi thn
yu nht ca mnh.
Bn cng c th th tng tng mt t nc m hai cng vi hai l nm.
Ngi ta c th khng ng vi nhau v vic bn phi rng ri vi ai vi ch
gia nh bn thi, hay vi ng bo ca bn, hay vi tt c mi ngi. Nhng
ngi ta lun ng vi nhau rng bn khng nn t li ch ring mnh ln
trc ht. S ch k cha bao gi c mn phc. Ngi ta c th khng ng
vi nhau v vic bn nn c mt hay l bn ngi v. Nhng ngi ta lun
ng vi nhau rng bn khng th ly bt c ai cng c.
10

Th nhng iu quan trng nht l y. u m bn gp mt ngi ni rng

anh ta khng tin vo ci ng ci Sai, th bn s gp anh ta quay li vi ch
mt ln khc. Anh ta c th khng gi li ha vi bn, nhng nu bn th
khng gi li vi anh ta th anh ta s lp tc phin trch bn l khng cng
bng. Mt quc gia c th ni rng cc hip c l khng quan trng, th ri
ngay sau h khng tun th v ni rng h ph v hip c ny v n bt
cng. Nhng nu hip c l khng quan trng, v nu khng c ci ng ci
Sai ni cch khc, khng c Quy lut T nhin, th ly g xc nh th no l
mt hip c cng bng hay bt cng? Phi chng h li ui v cho thy
rng d h ni g i na, h cng bit Quy lut T nhin nh bt c ai?
Vy l, dng nh chng ta buc phi tin vo ci ng v ci Sai. Ngi ta c
th i khi lm ln v chng, cng nh i khi ngi ta c th lm ton cng sai
vy; nhng chng khng phi l vn thch hay quan nim, ht nh bng cu
chng vy. Nu gi y chng ta ng chuyn ny ri, th ti xin i n
im k tip, l y. Chng ai trong chng ta thc s tun th Quy lut T nhin
c. Nu c ngoi l trong s bn c th cho ti xin li. Tt hn nhng ngi
thuc ngoi l ny nn c nhng sch khc, v nhng iu ti sp ni khng
lin quan n h. V by gi hy quay li vi nhng ngi bnh thng cn li:
Hy vng bn s khng hiu lm ti. Ti khng ging o, v c Tri bit, ti
khng lm ra v l ngi tt hn bt c ai. Ti ch lu mt thc t; thc t l
nm nay, thng ny, hoc ngay hm nay, chng ta khng thc hin c
hnh vi m chng ta mong ni ngi khc. C th chng ta c nhiu l do
bo cha. Ln m bn t ra bt cng n th vi my a tr l lc bn
ang qu mt mi. V lm n hi m m n v tin bc v m bn hu nh
qun mt ri xy ra l khi bn ang qu kh khn. V chuyn m bn ha vi
ng n b kia v khng c thc hin , l ra bn khng ha nu bn
bit trc mnh s bn rn gh gm n th no. Cn v li x s ca bn i
vi v (hay chng), ch (hay em) bn, nu ti bit n t bc ra sao, ti s khng
ngc nhin v ti l ci qui g kia ch? Ti cng ch ging ht bn.
Vy l ni, ti khng thnh cng lm trong vic tun th Quy lut T nhin,
v khi ngi ta nhc nh ti rng ti khng tun th chng, th tm tr ti lin
khi pht mt chui l do di nh cnh tay bn vy. Vn lc ny khng phi
l nhng l do ng hay sai. Vn l chng l mt chng c na cho thy
trong su xa chng ta tin vo Quy lut T nhin, d mun hay khng. Nu
chng ta khng tin vo cch hnh x ng n, sao chng ta li b nhiu cng
sc n th bo cha cho vic chng ta c x khng ng n? S tht l,
chng ta tin s ng n nhiu n ni chng ta cm thy p lc ca Nguyn
tc chng ta khng chu ni vic chng ta ph v n, v do chng ta phi
tm cch thoi thc trch nhim. Bi bn thy , ch nhng vic lm sai tri
chng ta mi cn c gii thch.

11

Ch nhng hnh vi xu ca chng ta mi c gn cho nguyn nhn mt mi

hoc lo u hoc i bng; cn nhng hnh vi tt l ca chng ta. T ti mun
ch ra hai lun im. Th nht, con ngi trn khp tri t u c suy ngh
ng lu rng h phi c x theo mt ng hng no , v h khng th
thot khi ng hng . Th hai, trong thc t h khng c x theo ng
hng nh vy. H bit Quy lut T nhin; h vi phm Quy lut T nhin. Hai
s kin ny l nn tng ca tt c nhng t duy chnh xc v chng ta v v v
tr m chng ta ang sng.
2. Mt s phn bc
Nu chng c nn tng, tt hn ht l ti nn dng li y cng c nn tng
y trc khi tip tc. Mt s th t ti nhn c cho thy l nhiu ngi thy
kh hiu Quy lut T nhin hay Quy lut o c hay Quy lut Hnh vi ng
n ngha l g.
Chng hn, c ngi vit cho ti rng, C phi ci m ng gi l Quy lut o
c n cng ging nh mt bn nng by n ca chng ta v n cng pht
trin ging nh cc bn nng khc? Ti khng chi ci rng chng ta c mt
bn nng by n; nhng khng phi l ci ti mun ni. Chng ta u bit
cm gic do bn nng l th no nh tnh mu t, bn nng tnh dc, bn nng
sinh tn. Ngha l bn cm thy b thi thc hoc mong mun lm theo iu g
. V tt nhin, c lc bn cng cm thy b thi thc phi gip ngi khc:
v khng nghi ng g c, thi thc y chnh l do bn nng by n. Nhng b
thi thc phi gip ngi khc khng ging nh cm thy mnh phi gip d
mnh c mun hay khng. Gi d bn nghe thy ting ku cu ca mt ngi
ang gp nguy him.
C l bn s cm thy hai mong mun mt l mong mun gip (do bn
nng by n), hai l mong mun trnh xa nguy him (do bn nng sinh tn).
Nhng bn s cm thy bn trong mnh, ngoi hai mong mun ni trn, mt
mong mun th ba na mch bo bn nn lm theo thi thc gip v nn
nn thi thc trnh xa nguy him. Ci nhn nh gia hai bn nng, ci quyt
nh nn lm theo thi thc no, khng th l mt trong hai bn nng . Bn
cng c th ni rng bn nhc ch cho bn vo lc no phi nh nt ny ch
khng phi nt kia trn chic piano, bn nhc y khng phi l nt no trong c
hai nt trn bn phm. Quy lut o c ch cho ta giai iu phi n, cn
bn nng ta ch l nhc c.
y l mt cch khc thy Quy lut o c khng phi l bn nng. Nu c
xung t gia hai bn nng, v nu trong tm tr ta khng c g ngoi bn nng,
th bn nng mnh hn s thng. Nhng trong nhng lc m ta quan tm n
Quy lut o c, n thng mch bo ta phi theo bn nng yu hn ch
khng phi bn nng mnh hn. Bn c th mun an ton cho mnh nhiu hn l
mun cu ngi cht ui: nhng Quy lut o c vn i hi bn phi gip
12

ngi y. V phi chng n lun bo ta phi tng sc mnh cho bn nng ng?
Ti mun ni, ta thng thy trch nhim ca mnh l tng cng bn nng,
bng cch nh thc tr tng tng hoc khi dy lng xt thng, v.v., c
sc lm theo iu phi. Nhng r rng l chng ta khng lm theo bn nng
khi chng ta quyt nh lm cho mt bn nng no mnh hn bn nng kia.
Ci m nhc nh bn, Bn nng ca bn ang ng , hy nh thc n dy,
khng th l mt bn nng by n. Ci m yu cu bn phi nh nt nhc no
ln hn trn chic piano khng th l nt nhc .
Cn y l mt cch th ba na thy Quy lut o c c phi l bn nng
hay khng, l l ra chng ta c th xc nh thi thc no bn trong chng ta
l lun lun tt, lun lun ph hp vi nguyn tc hnh x ng n. Nhng
chng ta khng xc nh c. Khng c thi thc no m Quy lut o c
khng mch bo ta phi nn vo lc no , v khng c thi thc no m
Quy lut o c khng mch bo ta phi khuyn khch vo lc no . S l
lm ln nu ni rng mt s bn nng ca ta nh tnh mu t hay lng yu
nc chng hn l tt, cn mt s bn nng khc, nh bn nng tnh dc hay
bn nng chin u, l xu. iu chng ta mun ni l nhng tnh hung m bn
nng tnh dc hay bn nng sinh tn cn c nn xy ra thng xuyn hn
nhng tnh hung tng t i vi tnh mu t hay lng yu nc. Nhng c
nhng tnh hung m mt ngi chng cn phi khuyn khch nhng thi thc
tnh dc hoc mt ngi lnh cn phi khuyn khch bn nng chin u.
Cng c nhng trng hp m tnh yu ca ngi m i vi con mnh hoc
tnh yu ca ngi n ng i vi t quc phi c nn trnh hnh ng
bt cng i vi con ci ngi khc hay t quc ngi khc. Ni mt cch cht
ch, khng c thi thc no l xu hay tt. Chng ta hy ngh mt ln na v
chic n piano. N khng mang hai loi phm ng v sai ring bit. Mt
nt nhc c th ng lc ny v sai lc khc. Quy lut o c khng phi l
mt bn nng hay mt h thng bn nng: n l mt ci g to ra mt giai iu
no (m chng ta gi l l phi hay hnh vi ng n) bng cch ch huy
nhng bn nng.
Nhn tin, im ny c hiu qu thc t ln lao. iu nguy him nht m bn c
th lm l chn mt bn nng bt k no t trong bn cht ca bn v coi n l
iu bn phi lm bng mi gi. Khng bn nng no m khng bin ta thnh
qu d nu ta coi n nh s hng dn tuyt i. Bn c th ngh rng tnh yu
loi ngi nhn chung l tuyt i, nhng khng phi vy. Nu bn mc k l
phi, bn s thy mnh ph v cc hip c v lm gi chng c trong nhng c
gng v li ch ca nhn loi, v cui cng tr thnh mt k tn c v di tr.
Nhng ngi khc li vit cho ti rng, C phi ci m ng gi l Quy lut o
c n ch l mt giao c x hi, c truyn cho chng ta thng qua gio
dc? Ti ngh y c hiu lm. Nhng ngi hi cu coi nh ng nhin
l iu g m chng ta hc c cha m v thy gio ch l do con ngi sng
13

to. Nhng tt nhin khng phi vy. Chng ta u hc bng cu chng

trng. Mt a b ln ln mt hoang o s khng bit bng cu chng.
Nhng chc chn l iu khng dn ti kt lun l bng cu chng l mt
giao c x hi, mt ci g do con ngi to ra cho mnh v nu h mun, h
c th lm khc i.
Ti hon ton ng l chng ta hc c Quy lut o c t cha m v thy
c, t bn b v t sch v, ging nh chng ta hc nhng th khc. Nhng mt
s iu chng ta hc ch l giao c x hi v c th khc i chng ta gi l
tri khi i ng, nhng nu trc kia nguyn tc ny c lp ra khc i, th
ngy nay chng ta cng c th gi l phi v mt s iu khc, chng hn
ton hc, l s tht. Vn l Quy lut Bn cht Con ngi thuc v loi no.
C hai l do ni n thuc v cng loi vi ton hc. Mt l, nh ti ni
trong chng u, mc du c khc nhau gia nhng tng v o c qua
cc thi i v tng quc gia, nhng khc bit y khng qu ln khng ln
n nh hu ht ngi ta ngh v bn nhn ra c mt quy lut xuyn sut tt
c chng: trong khi nhng giao c, chng hn lut i ng hay trang phc,
c th khc nhau n bt k mc no. L do th hai l y.
Khi bn ngh v s khc bit gia o c ca cc dn tc, bn c ngh rng o
c ca dn tc ny tt hn o c ca dn tc kia khng? C thay i no
ci tin chng khng? Nu khng, th tt nhin l khng c ci tin o c. Ci
tin khng ch c ngha l thay i, m cn l thay i cho tt hn. Nu khng
c h thng tng o c no l ng hn hay tt hn h thng khc, th
chng c ngha g khi a chung o c vn minh hn o c man r, hay
o c Kit gio hn o c Quc x. Trong thc t, chng ta c tin rng mt
s o c l tt hn mt s khc. Chng ta c tin rng mt s trong nhng
ngi tm cch thay i nhng tng o c ca thi i h l nhng ngi
m chng ta gi l nh cch tn hay nh tin phong nhng ngi hiu o c
hn nhng lng ging ca h hiu. Tt thi.
Thi khc m bn ni h thng o c ny tt hn h thng o c kia, trn
thc t, bn ang so snh chng da trn mt chun mc, bn ni rng h thng
o c ny gn vi chun mc hn h thng o c kia. Nhng chun mc
o lng hai s vt l mt ci g khc vi c hai s vt. Trn thc t, bn
ang so snh c hai vi mt o c Tht, chp nhn rng c mt ci ng tht,
c lp vi suy ngh ca mi ngi, v rng c mt s tng ca ngi ta l
gn vi ci ng tht hn nhng tng khc. Hoc ta c th din t cch
ny. Nu nhng tng v o c ca bn ng hn, v nhng tng v o
c ca nhng ngi Quc x t ng hn, th phi c mt ci g mt o
c Tht nhn bit chng ng n mc no.
L do lm cho tng ca bn v New York c th ng hn hay t ng hn
tng ca ti l, bi New York l mt ni chn, hon ton tch bit khi iu
14

m bn hoc ti ngh. Nu mi khi chng ta ni New York vi ngha l

Thnh ph m ti tng tng trong tr, th lm sao m mt trong chng ta li
c tng ng hn c? S khng c vn ng sai g c. Cng vy, nu
Nguyn tc Hnh vi ng n m c ngha l bt c g mi quc gia chun y
th chng ngha l g khi ni rng mt quc gia chun y ng hn quc gia
khc; chng ngha g khi ni rng th gii thay i tt hn v o c hay
xu hn v o c.
Vy ti kt lun, rng mc du nhng khc bit trong tng ca ngi ta v
Hnh vi ng n thng lm ta nghi ng rng chng c mt quy lut t nhin
v hnh vi no c, nhng nhng s vic buc ta phi ngh v nhng khc bit y
tht ra chng minh iu ngc li. Cho ti ni li cui cng. Ti gp nhng
ngi cng iu ha nhng khc bit y, bi h khng phn bit gia khc bit
v o c vi khc bit v tin tng s vt. V d, mt ngi ni vi ti, Ba
trm nm trc Anh quc ngi ta x t nhng ph thy. C phi l ci
ng gi l Quy lut Bn cht Con ngi hay Quy lut Hnh vi ng n?
Nhng r rng l l do hin nay chng ta khng x t nhng ph thy l bi
chng ta khng tin c ph thy.
Nu chng ta tin nu chng ta thc s ngh rng c nhng ngi bn mnh
cho qu d v nhn c quyn nng t qu d v ang dng quyn nng
git hi ngi lng ging hoc ph php cho h ha in, hoc gy ra thi tit
xu; chc chn l chng ta s ng rng nu c ai ng b x t, th
chnh l nhng k xu xa ny. y khng h c khc bit v tng o c:
s khc bit ch n thun l v thc tin. C th l mt tin b ln lao v tri
thc khi khng cn tin c ph thy: nhng khng c tin b v o c no c
khi khng x t h v chng ta bit h khng h hin hu. Bn s khng gi mt
ngi no l nhn o khi h khng t by chut trong nh ch v h tin
rng trong nh khng c chut.
3. Tnh thc tin ca quy lut
Gi y ti s quay li iu m ti ni cui chng u, rng c hai iu k
l ni loi ngi. Mt l, h b thi thc bi tng v mt l li c x m h
phi tun theo, ci m bn c th gi l cng bng, l ng hong, l o c,
hoc l Quy lut T nhin. Hai l, trong thc t h khng tun theo. Mt s bn
s hi v sao ti ni ci l k l. i vi chng ta c th ci l t nhin
nht trn i. Chi ly hn, bn c th ngh rng ti qu kht khe vi loi ngi.
Sau cng, bn c th ni ci m ti gi l vi phm Quy lut ng Sai hoc Quy
lut T nhin, ch c ngha l loi ngi khng hon ho. Nhng sao ti li
mong mun loi ngi hon ho? S l mt cu tr li tt nu ci m ti ang c
gng lm l xc nh mc ln n chng ta v khng c x vi ngi khc
nh chng ta mun h c x vi mnh. Nhng u phi vic ti. Ti chng
lin quan n vic ln n; ti ch ang i tm s tht. V chnh t quan im v
s khng hon ho, hoc khng c nh mong mun, dn ti mt s h qu.
15

Hy xem mt hn hay mt ci cy, n l nh vy v chng ngha g khi

ni n phi khc i. D nhin bn c th ni hn ny l d dng nu bn
nh dng n lm hn non b, hoc cy kia khng tt v n khng cho bn
bng mt bn cn. Nhng tt c nhng g bn mun ni l ci cy hay hn
khng ph hp vi mc ch s dng ca bn. Bn khng ln n chng, tr khi
a vui. Bn thc s bit rng, vi t v thi tit , ci cy s khng th
khc vy c. Ci m chng ta gi l mt ci cy xu cng tun th quy lut
t nhin y ht nh mt ci cy tt thi.
By gi bn thy ci g ko theo khng? Ko theo l nhng g chng ta gi l
quy lut t nhin v d cch m thi tit tc ng ln cy ci tht ra c th
khng phi quy lut theo ngha cht ch, nhng ch l cch ni thi. Khi ta ni
mt hn ri lun tun theo quy lut hp dn, khng hon ton ging nh khi
ta ni rng quy lut ch c ngha l hn lun lun lm g. Ta khng thc s
ngh rng khi mt hn c th, n bng nh rng n phi tun lnh ri
xung t. Ta ch mun ni rng trong thc t hn ri. Ni cch khc, bn
khng th bit chc c ci g pha trn s kin, c quy lut no v iu phi xy
ra, m n tch bit khi s kin xy ra.
Quy lut t nhin, khi p dng cho ci cy hoc hn , c th ch c ngha l
ci g m Thin nhin lm trong thc t. Nhng khi bn quay li vi Quy lut
Bn cht Con ngi, hay Quy lut Hnh vi ng n, li l chuyn khc. Quy
lut y khng ni rng trong thc t, con ngi lm g; bi nh ti ni,
ngi ta thng khng tun th quy lut y t no, v chng c ai tun th hon
ton quy lut y. Quy lut hp dn cho bn bit hn s lm g nu bn th n
ra; nhng Quy lut T nhin cho bn bit con ngi nn v khng nn lm g.
Ni cch khc, khi ta ni n con ngi, th c iu g vt ln trn s kin
thc tin. Ta c s kin (ngi ta lm g) v ta cn c ci g khc na (ngi
ta nn lm g). Trong phn cn li ca v tr khng cn c g khc ngoi s
kin. Cc electron v cc phn t x s theo mt cch thc no , v s c mt
s h qu no , v th l ht chuyn. (*) Nhng con ngi th cng x s theo
mt cch thc no , nhng khng phi ht chuyn, bi bn lun bit rng l ra
h phi x s khc i.
---[*] Ti khng ngh th l ht chuyn, nh bn s thy sau y. Ti mun ni
rng theo nh l lun cho ti by gi th c th l ht chuyn.
---Vn n y tr nn c bit n ni cn phi gii thch n ni n chn.
Chng hn ta c th c gng lm r rng khi bn ni mt ngi khng nn lm
ci m anh ta lm, bn cng ging nh khi ni hn d dng; ngha l ci
m anh ta lm l khng ph hp vi bn. Nhng n gin l khng phi vy.
Mt ngi chim ch trong gc toa xe la v anh ta n trc, v mt ngi
16

khc ln vo gc khi ti quay lng i v ly cp ti ca ti, u l khng

ph hp vi ti. Nhng ti ln n ngi th hai m khng ln n ngi th nht.
Ti khng tc gin ngoi tr c l trong khonh khc ti cha bnh tnh li
khi c ngi x ti ng v v ; ti tc gin khi c ngi c tnh x ti ng, k
c lc ti khng ng. Vy m ngi trc lm ti au cn ngi sau th khng.
i khi li hnh x m ti gi l xu khng phi l khng ph hp vi ti, m
cn ngc li.
Trong chin tranh, mi bn tham chin u c th thy mt tn phn bi bn
kia chin tuyn l c ch cho mnh. Nhng mc du h dng hn v tr tin hn,
h xem hn nh gii b. Vy nn ta khng th ni cch c x ng n ni
ngi khc l cch c ch cho ta. Cn vi cch c x ng n ni bn thn
chng ta, theo ti th kh r rng rng khng c ngha l cch c x c li.
Ti mun ni, bng lng nhn ba mi shilling trong khi c th i ba bng
Anh, lm bi thi nghim tc trong khi c th d dng quay cp, khng ng ti
c gi trong khi c c hi tha mn tnh dc vi c, li ni nguy him trong
khi c th lnh n ni an ton, gi li ha trong khi khng ai buc c mnh
phi gi, v ni s tht trong khi thm ch ngi ta s cho mnh l di.
Mt s ngi ni rng mc du hnh vi ng n khng c ngha l c li cho
mt ngi no vo mt lc no , nhng n vn c ngha l c li cho loi
ngi ni chung, v do chng c g huyn b y c. Loi ngi, d sao i
na, cng c t nhiu lng tri, v h thy khng th c an ninh v hnh phc
trong x hi nu mi ngi khng c x ng n, nn h c gng c x ng
hong.
Tt nhin, an ninh v hnh phc ch c th n vi nhng c nhn, tng lp v
quc gia lng thin v i x tt v cng bng vi nhau. y l mt trong
nhng s tht quan trng nht trn th gii. Nhng gii thch v sao chng ta
cm thy vic mnh lm l ng hay sai th n khng ng ch. Nu chng ti
hi: Ti sao ta phi c lng v tha? v bn tr li, V n c ch cho x hi th
chng ti li hi thm, Ti sao ta phi quan tm n ci c ch cho x hi nu
n khng c ch cho ta? v bn li phi p, V ta phi c lng v tha tc l
quay li im bt u. Bn ang ni ng, nhng bn khng i xa hn c
na. Nu mt ngi c hi v sao chi bng , s khng ng khi tr li,
ghi bn, bi v c gng ghi bn chnh l mn bng , ch khng phi l do
chi, v ri ngi ta rt c th phi ni bng l bng ng, nhng khng
cn phi ni.
Tng t, nu ai hi v sao phi c x ng n, s khng ng khi tr li,
lm li cho x hi, bi c gng lm li cho x hi tc l c lng v tha (v x
hi chnh l ngi khc), l mt trong nhng thnh phn ca c x ng n;
vy l tht ra ta ang ni c x ng n l c x ng n. Ta khng ni g
c hn th nu ta dng li ch pht biu Con ngi phi c lng v tha.
17

V l ch ti dng li. Con ngi phi c lng v tha, phi cng bng. Khng
phi con ngi c lng v tha, hoc h mun c lng v tha, nhng h phi c.
Quy lut o c, hay Quy lut T nhin, khng ch n thun l mt s kin
v cch c x ca loi ngi tng t nh quy lut hp dn l, hoc c th l,
mt s kin v cch c x ca cc vt th. Mt khc, n khng phi l mt
mong mun, bi ta khng th thot khi tng v n, v mi iu ta ni v
con ngi s thnh v ngha nu ta thot khi tng v n. V n khng phi
l mt pht biu ca ta v nhng g ta mun ngi khc lm v li ch ca ta; bi
v nhng c x ta gi l khng ng n hay khng cng bng khng hon ton
l nhng c x khng c li, m cn c th ngc li na.
Do , Nguyn tc ng Sai, hay Quy lut Bn cht Con ngi, hay bt c g
m bn gi, bng cch no phi c tht mt s tht sn c, khng phi
chng ta to ra. Nhng n khng phi mt s kin theo ngha thng thng,
ging nh hnh vi ca chng ta trong thc t l mt s kin. Dng nh chng
ta s phi tha nhn rng c nhiu hn mt thc tin; rng, trong trng hp c
bit ny, c ci g cao hn v vt qu nhng s kin thng thng v cch
hnh x ca con ngi, v ci hon ton c tht mt quy lut tht, m
chng ai trong chng ta to ra, nhng chng ta cm thy p lc ca n.
4. Ci ng sau quy lut
Ta hy tng kt nhng g bn cho n gi. Trong trng hp ca hn v
ci cy v nhng th tng t, ci m ta gi l Quy lut T nhin ch l mt
cch ni. Khi ta ni thin nhin c vn hnh theo nhng quy lut, iu ny c
th ch c ngha l thin nhin trn thc t vn hnh theo mt cch no .
Ci gi l quy lut c th khng phi l ci g c tht ci g trn v
vt qu nhng s kin thc tin m ta quan st c. Nhng trong trng hp
con ngi, ta thy khng phi vy. Quy lut Bn cht Con ngi, hay Quy lut
ng Sai, phi l mt ci g trn v vt qu nhng s kin thc tin v
hnh vi ca con ngi. Trong trng hp ny, bn cnh nhng s kin thc tin,
ta cn c mt ci g khc mt quy lut c tht m khng phi do ta to ra, mt
quy lut m ta bit l phi tun theo.
Gi y ti mun xem xt s vic ny mch bo ta iu g v v tr ta ang
sng. T khi con ngi bit suy ngh, h lun lun thc mc v tr ny l g
v v sao n c mt. V, mt cch rt s lc, c hai quan im c thnh
lp. u tin, c mt quan im c gi l quan im vt cht.
Nhng ngi theo quan im ny ngh rng vt cht v khng gian t tn ti, v
lun lun tn ti, khng ai bit ti sao; v vt cht, hnh x theo mt cch thc
xc nh no , t tn ti, do mt kiu bin c ngu nhin, sinh ra nhng sinh
vt nh chng ta, nhng sinh vt bit suy ngh. Do mt c hi c xc sut mt
trn mt ngn ln, c ci g va vo mt tri, lm cho n sinh ra cc hnh
tinh; ri bi mt c hi c xc sut mt trn mt ngn ln na, cc cht ha hc
18

cn thit cho s sng, v nhit thch hp cho s sng, xut hin trn mt
trong nhng hnh tinh , th l mt s vt cht trn hnh tinh tr thnh
vt sng; v ri, bi mt chui rt di nhng c hi, nhng vt sng pht trin
thnh chng ta ngy nay. Cn quan im kia l quan im tn gio. (*) Theo
quan im , ci ng sau v tr ging vi mt tr tu hn l bt c g khc
m chng ta bit.
---[*] Xem ghi ch cui chng ny.
---C ngha l, n c thc, v c mc ch, v c la chn. V cn c trn quan
im n to dng v tr, mt phn v nhng l do ta khng bit, nhng mt
phn, t hay nhiu, l to ra nhng to vt ging nh n Ti mun ni,
ging nh n ngha l c tr tu. Xin ng ngh rng mt trong hai quan im
trn c t lu v quan im cn li ang dn dn thay th n. Bt c u c
con ngi suy ngh th c hai quan im cng tn ti. Cn iu ny na. Bn
khng th tm xem quan im no ng bng cch da vo khoa hc theo ngha
thng thng. Khoa hc hot ng da trn thc nghim. N quan st hnh vi
ca s vt.
Mi pht biu khoa hc v lu di, d c v phc tp n my, thc s c ngha
chng hn nh, Ti hng knh thin vn vo khng gian phn , phn
lc 2 gi sng ngy 15 thng Ging v thy ci , ci , hoc, Ti cho mt t
cht ny vo bnh v un ln ti nhit , nhit , v n c hin tng
nh vy, nh vy. Xin ng ngh rng ti ni bt c g chng li khoa hc: Ti
ch ni cng vic ca n l g. V mt ngi cng hot ng khoa hc nhiu th
(ti tin vy) ngi y cng ng vi ti rng l cng vic ca khoa hc
mt cng vic rt c ch v cn thit. Nhng ti sao cc s kin li din ra nh
vy, v c hay khng mt ci g ng sau cc s vt khoa hc quan st c
mt ci g khc th khng phi vn ca khoa hc. Nu c Ci ng sau
th ci hoc chng ta s khng th bit c hoc ci c th t by t cho
chng ta bit bng cch no .
Pht biu rng c mt ci g nh vy, v pht biu rng khng c mt ci g
nh vy, u khng phi ca khoa hc. V nh khoa hc thc s him khi
pht biu kiu ny. Thng chnh l cc nh bo hay nh vn ni ting ly
mt vi mnh vn t ci bnh khoa hc cha chn trong sch gio khoa mi c
pht biu loi . D sao i na, y l vn ca l phi thng thng. Gi s
khoa hc tr nn hon chnh n ni n bit ht tt c mi vt trong v tr, th
phi chng nhng cu hi nh, Ti sao c v tr? Ti sao s vt din tin nh
vy? N c ngha g? s vn cn nguyn?

19

Vy l tnh th s kh tuyt vng nu khng c iu ny. C mt th, v ch c

mt m thi, trong v tr m ta bit nhiu hn nhng quan st bn ngoi. Th
duy nht l con ngi. Ta khng ch quan st con ngi, ta cn l con ngi.
Trong trng hp ny c th ni l ta c thng tin bn trong; ta trong s bit.
Nh , ta bit con ngi cm thy h chu tc ng ca mt quy lut o c
m h khng to ra, m h khng th b qua d mun hay khng, m h bit l
h phi tun th. Xin ch im ny. Bt c ai nghin cu con ngi t bn
ngoi nh cch ta nghin cu in hoc bp ci, khng bit ngn ng ca ta v
do khng c c thng tin bn trong ta, nhng ch n thun quan st hnh
ng ca ta, s khng bao gi c c mt chng c nh nht v vic ta c quy
lut o c. Lm th no c? Bi s quan st ca anh ta ch cho thy vic
chng ta lm, trong khi quy lut o c l v vic chng ta phi lm. Tng t,
nu c ci g trn hoc ng sau nhng s kin quan st c hn
hoc thi tit, chng ta s khng hy vng pht hin c bng cch quan st t
bn ngoi.
Nh vy l tnh hnh s nh sau. Ta mun bit c phi v tr tnh c tn ti nh
by gi m khng c nguyn do g, hay l c mt quyn nng no ng sau n
to ra n nh vy. Bi v quyn nng , nu c, s khng phi l mt trong
nhng s kin quan st c, m l mt thc ti to ra chng, nn khng c
quan st s kin no c th tm ra.
Ch c duy nht mt trng hp trong ta c th bit c c ci g hn th,
l trng hp ca ring ta. V trong trng hp ta thy c. Hoc xem xt
theo cch ngc li. Nu c mt quyn nng no nm ngoi v tr, n khng th
biu hin nh mt s kin bn trong v tr cng ging nh mt kin trc s
thit k cn nh khng th no l mt bc tng hay cu thang hay l si trong
cn nh c. Cch duy nht ta c th mong thy c n l bn trong ta, nh
mt nh hng hay mt mnh lnh buc ta phi c x theo mt l li no . V
chnh l ci m ta tm thy bn trong mnh. iu c cho ta nhn ra
cha?
Trong trng hp duy nht m bn c th mong c cu tr li, cu tr li l
C. Trong nhng trng hp khc, khi bn khng c cu tr li, bn bit v sao
mnh khng c. Gi s ai hi ti, v sao khi ti thy mt ngi mc ng
phc xanh i dc con ph v b cc phong b vo hp th ti cc cn nh, th ti
bit cc phong b c cha th t? Ti s tr li, V mi ln ng ta b phong
b vo hp th nh ti, ti u thy trong c th t. V nu ngi y phn
i, Nhng anh khng bao gi thy tt c cc th t m mi ngi nhn c.
Ti s ni, Tt nhin l khng, m ti cng s khng lm vy, v nhng phong
b khng gi cho ti.
Th l ti l gii nhng phong b ti khng c php m bng nhng phong
b ti c php m. Vn ta ang ni cng vy. Ci phong b duy nht ti
20

c php m l con ngi. Khi ti m n, c bit l con ngi c gi l

Ti, ti thy rng mnh khng t tn ti, rng ti b chi phi bi mt quy lut;
rng ai hoc ci g mun ti phi hnh x theo mt l li no . Tt
nhin, ti khng ngh rng nu ti chui vo ci cy hay hn c th ti cng
s thy y ht nh vy, cng nh ti khng ngh rng mi ngi trong ph cng
nhn c nhng l th ging nh ca ti.
Ti s thy rng, v d, hn phi tun theo quy lut hp dn trong khi ngi
gi th bo ti phi tun th quy lut bn cht con ngi ca ti, Ngi y bo
hn phi tun th quy lut bn cht ca n. Nhng ti s thy, c th ni,
mt ngi gi th trong c hai trng hp, mt Quyn nng ng sau cc s
kin, mt Ngi Ch o, mt Ngi Hng dn.
Xin ng ngh rng ti ang i qu nhanh. Ti vn cn xa hn mc mt trm
dm cch Thng ca thn hc Kit gio. Ti mi ti ch mt Ci g iu
khin v tr, v ci xut hin trong ti nh mt quy lut thc y ti lm iu
ng v khin ti thy trch nhim v khng thoi mi khi ti lm iu sai.
Ti ngh rng chng ta phi gi nh ci ging nh mt tr tu hn l bt c
g khc m chng ta bit bi tt c nhng g chng ta bit u l vt cht,
m chng ta kh tng tng vt cht li c th cung cp ch dn cho chng ta.
Nhng tt nhin l n khng nht thit phi rt ging mt tr tu, d n t ging
mt c nhn hn. Trong chng k tip chng ta s xem c th ni g hn v
vic ny. Nhng xin c mt li cnh bo. c rt nhiu li ng mt v
Thng trong mt trm nm tr li y. Ci khng phi ci ti s a ra.
Bn c th cho qua nhng th .
Lu rt ngn phn ny khi truyn thanh, ti ch nhc n hai quan im
vt cht v tn gio. Nhng y hn ti phi nhc n quan im gia,
c gi l Trit hc Sc sng, hay Tin ha Sng to, hay Tin ha t xut.
Nhng biu hin sng chi nht ca n n t nhng cng trnh ca Bernard
Shaw, nhng nhng biu hin su sc nht l t nhng cng trnh ca Bergson.
Nhng ngi c quan im ny cho rng nhng bin i nh, t s sng trn
hnh tinh tin ha t nhng dng th s nht cho n con ngi, khng
phi l ngu nhin m do s c gng hoc mun ca mt Sc sng.
Chng ta phi hi h rng Sc sng m h ni c phi l mt Tr tu hay
khng. Nu phi, th mt tr tu to ra s sng v a n ti ch hon ho
chnh l mt Thng , v nh vy quan im ca h chnh l quan im Tn
gio. Nu khng phi, th liu c ngha g khi ni mt ci g khng c tr tu
li c th c gng hay mun? Ti thy nh vy l nguy cho quan im ny.
Mt l do lm cho ngi ta thy quan im Tin ha Sng to l hp dn, l v
n cho ngi ta s d chu v tm l khi tin Thng , m khng km theo
nhng h qu khng d chu.

21

Khi bn ang khe khon v tri p v bn khng mun tin rng v tr ch l

mt iu ma quay cung ca cc nguyn t, th qu l th v khi ngh n ci
Sc sng v i huyn b ny xut hin qua cc th k v mang bn trn mnh
n. Nu, mt khc, bn mun lm chuyn g khng c ngay thng lm, th
ci Sc sng ny, vn l mt sc mnh m qung, chng c o c hay tr tu,
s chng can thip nh v Thng phin toi m chng ta hc khi cn nh.
Sc sng l mt kiu Thng c thun ha. Bn c th dng n khi cn,
nhng n chng lm phin bn. C tt c nhng phc lc ca tn gio m chng
phi tr gi g. C phi Sc sng l thnh tu cao nht ca t tng duy ch
trn th gii?
5. Chng ta c l do b cn rt
Ti kt thc chng trc vi tng rng trong Quy lut o c, c ai
hoc ci g bn ngoi v tr vt cht ang nm c ta. V ti ngh ti ch
mt s bn s cm thy ry r. Bn thm ch c th ngh ti ang la bn rng
ti ang chm cht trang hong cho mt th trng c v trit hc nhng tht ra
l gng km tn gio. Bn c th cm thy bn sn sng lng nghe ti chng
no ti cn ni iu g mi; nhng nu t ra ch l tn gio, th trn th gii
ngi ta bn nhiu qu ri v bn chng th quay ngc kim ng h. Nu c
ai cm thy vy, th ti xin c ba iu ni vi ngi y.
Th nht, v chuyn quay ngc kim ng h. Liu bn c ngh ti a khi ti
ni rng bn rt c th quay ngc ng h, v rng nu ci ng h b sai th
iu chnh n li l vic lm rt c ngha? Nhng tt hn l ti nn b qua
chuyn ci ng h i. Ta u mun tin b. Nhng tin b c ngha l tin gn
hn n ch ta mun ti. V nu ta ang i sai hng, th cng i ti ta cng ri
xa hn khi ni . Nu bn ang i sai ng, th tin b c ngha l quay tr
li ng ng; v trong trng hp ngi quay li sm nht l ngi tin b
nht. Ta u thy r iu ny khi lm ton s hc.
Khi ti lm ton cng sai, th cng tha nhn sm v lm li t u sm, th
ti cng tin nhanh hn n p s. Chng c tin b no nu c cng u v t
chi tha nhn sai lm. V ti ngh nu nhn li tnh trng th gii ngy nay, bn
s thy kh r rng nhn loi ang mc phi mt sai lm ln. Chng ta ang i
sai ng. V nu vy, chng ta phi quay li. Quay li l cch nhanh nht
tin ln.
Th hai, chuyn ny cha chnh xc tr thnh gng km tn gio. Chng ta
cha i xa n ch mt Thng ca bt k tn gio no, ch ng ni l
Thng ca mt tn gio c th n gi l Kit gio. Chng ta ch mi ti ch
c ci g hoc ai ng sau Quy lut o c.
Ta khng ni g n Thnh kinh hoc cc Gio hi, ta ang xem xt Ai bng
suy ngh ca ring ta. V ti mun ni r rng ci m ta thy c bng suy
22

ngh ca ring ta lm cho ta b sc. Ta c hai chng c v Ai . Mt l v

tr m Ai to ra. Nu ta dng n nh mt manh mi, th ta phi kt lun
rng Ai qu l mt ngh s i ti (bi v v tr l mt cng trnh p ),
ng thi cng rt nhn tm v khng thn thin vi con ngi (bi v v tr l
mt chn rt nguy him v ng s). Chng c th hai l Quy lut o c m
Ai t vo tr tu ta. Chng c ny tt hn chng c kia, v n l thng tin
bn trong ta.
Bn thy nhiu v Thng trong Quy lut o c hn l trong v tr cng
ging nh bn hiu nhiu v mt ngi khi lng nghe ngi y ni hn l nhn
vo ngi nh ngi y xy. Cho nn t chng c th hai ta kt lun rng ci
Thc th ng sau v tr rt quan tm n hnh vi ng n cng bng, v tha,
can m, tin tng, trung thc v ng tin cy. Trong ngha ta s ng
vi Kit gio v mt s tn gio khc, rng Thng l tt. Nhng khoan i
qu nhanh y. Quy lut o c khng cho ta c s no ngh rng
Thng l tt theo ngha tt bng, du dng hay d cm thng. Khng c g
tt bng trong Quy lut o c. N cng rn nh st ngui. N buc ta lm
iu ngay thng m khng quan tm khi lm iu ngay thng th phi chu au
n, nguy him, kh khn th no. Nu Thng m ging nh Quy lut o
c, th Ngi chng du dng t no. ch ny th l v ch g khi ta ni mt
Thng tt l mt Thng sn sng tha th.
Ta ang i qu nhanh. Ch c mt Nhn cch mi c th tha th. V ta cha i
n ch mt Thng Nhn cch ch mi ni n mt sc mnh ng sau
Quy lut o c, v ging nh mt tr tu hn ging bt c g khc. Nhng n
vn c th rt khc mt Nhn cch. Nu n l tr tu thun ty khng c nhn
cch, th l v ngha khi yu cu n khoan dung hay tha th, cng ht nh yu
cu bng cu chng tha cho ta khi ta lm ton sai. Nu yu cu vy ta chc
chn s nhn c p ng sai. V cng v ch khi ni rng c mt Thng
kiu mt ci tt tuyt i khng c nhn cch ri ta khng thch Ngi
hoc chng cn quan tm n Ngi.
Ci phin toi l ch mt phn trong bn ng v pha Ngi v sn sng ng
vi s ln n ca Ngi i vi s tham lam, th on v s bc lt ca con
ngi. Bn c th mun Ngi cho mnh mt ngoi l, tha cho bn ln ny;
nhng trong thm tm bn bit nu ci quyn nng ng sau v tr ny khng
thc s ght nhng hnh vi nu trn, Ngi khng th l tt p c. Mt khc,
bn bit nu tht c mt s tt p tuyt i, n chc chn phi ght hu ht
nhng g chng ta lm.
Ci hon cnh ng s ca chng ta l vy . Nu v tr khng c iu
khin bi mt s tt p tuyt i, th mi c gng ca chng ta v lu di l v
vng. Nhng nu c n, th hm nay chng ta ang lm cho mnh tr thnh k
th ca ci tt tuyt i , m ngy mai th cng chng kh hn g, vy nn
chng ta li tr nn v vng. Khng c n ta khng th lm g. C n ta li
23

khng th lm g. Thng l ngun an i duy nht. Thng cng li l ni

kinh hong ti cao: ci ta cn nht v ci ta mun trnh nht. Ngi l ng minh
duy nht ca ta, m ta li lm cho mnh tr thnh k th ca Ngi. C ngi cho
rng i din vi s tt p tuyt i l vui lm. H nn ngh li.
H ch ang a vi tn gio. S tt p tuyt i l s an ton tuyt i hoc l
s nguy him tuyt i ty theo cch bn p ng vi n. V chng ta ang
p ng sai. By gi ti im th ba. Khi ti chn cch n vi ch ca mnh
theo ng vng, ti khng c gng tru gho bn bt c kiu g. Ti c l do
khc. L do l Kit gio s l v ngha nu bn khng i mt vi nhng loi
s kin m ti m t.
Kit gio ku gi sm hi v ha hn s tha th. V th n chng c g ni
(theo nh ti bit) vi nhng ngi khng ngh rng mnh lm g n ni
phi sm hi v nhng ngi khng cm thy mnh cn n s tha th. Ch khi
ta nhn thy rng c mt Quy lut o c, v mt quyn nng ng sau quy
lut, v ta vi phm quy lut v lm cho mnh tr thnh sai tri trc Quyn
nng y ch sau tt c nhng ci , khng sm hn t no, th Kit gio mi
bt u ln ting. Khi ta bit mnh au m, ta mi lng nghe bc s.
Khi bn thy tnh th tr nn gn nh tuyt vng, bn mi bt u hiu nhng g
Kit gio ni. N cung cp s l gii v sao ta lm vo tnh trng va ght li
va yu iu thin nh hin nay. N cung cp s l gii v sao Thng l ci
tr tu khng nhn cch ng sau Quy lut o c, cng l mt Nhn cch. N
cho ta bit nhng yu cu ca quy lut ny, m chng ta khng th p ng,
c p ng thay cho chng ta nh th no, chnh Thng tr thnh
ngi cu con ngi khi s ln n ca Thng ra sao. l mt cu
chuyn lu i m nu bn mun tm hiu bn ch cn tham vn nhng ngi c
thm quyn ni v n hn ti. Tt c nhng g ti lm l ku gi mi ngi
i din vi nhng s kin hiu nhng vn m Kit gio t nhn l c
th l gii. V l nhng vn rt khng khip. c g ti c th ni nh
nhng hn. Nhng ti phi ni ci ti ngh l s tht.
Tt nhin ti ng rng v lu di, Kit gio l mt nim an i tuyt vi.
Nhng n khng bt u nim an i; n bt u trong s v vng m ti
m t, v chng ch li g khi tm cch t ti nim an i m trc ht khng
tri qua s v vng kia. Trong tn gio, cng nh trong chin tranh, nim an i
l ci m ta khng th c c bng cch tm kim. Nu bn tm s tht, th sau
rt bn c th tm c nim an i: nu bn tm nim an i, bn s khng tm
thy nim an i hoc s tht ch c nhng li ng mt v t tng duy
ch, ri sau cng l tht vng. Hu ht chng ta vt qua c t tng duy
ch hi trc chin tranh i vi nn chnh tr quc t. n lc chng ta cn
phi lm nh vy i vi tn gio.

24

Quyn II Kit hu Tin g

1. Nhng nhn thc i nghch v Thng
Ngi ta yu cu ti ni bn bit Kit hu tin g, v ti s bt u ni vi bn
mt iu m Kit hu khng cn phi tin. Nu bn l Kit hu bn khng phi
tin rng tt c cc tn gio khc u n gin l sai c. Nu bn l ngi v thn
bn phi tin rng im chnh yu trong tt c cc tn gio trn i u l mt sai
lm ln lao. Nu bn l Kit hu, bn t do ngh rng tt c cc tn gio khc,
ngay c nhng tn gio c v k l nht, u cha t nht mt bng dng no
ca s tht.
Khi ti cn l ngi v thn, ti phi t thuyt phc rng hu ht loi ngi
lm v vn quan trng nht i vi h; khi ti tr thnh Kit hu ti c
t do t duy hn. Nhng, tt nhin l mt Kit hu s tin rng nhng ch khc
nhau gia Kit gio v cc tn gio khc th Kit gio ng cn nhng tn gio
kia sai. Ging nh trong s hc, ch c mt p s ng cho mt bi ton cng,
nhng p s cn li u sai: nhng c mt s p s gn ng hn mt s
khc.
S phn chia ln u tin ca nhn loi l chia thnh a s, tin mt Thng
hay nhiu thn thnh, v thiu s khng tin. Kit gio nm trong a s ny
cng vi c Hy Lp v La M, nhng ngi hoang d hin i, trit hc c Hy
Lp Stoic, ch ngha Platon, n gio, Hi gio, v.v. ngc li vi ch ngha
vt cht Ty u hin i.
By gi n s phn chia ln k tip. Nhng ngi tin Thng c chia
ra theo kiu Thng m h tin. C hai tng rt khc nhau. Mt l Ngi
vt qu thin c. Con ngi chng ta gi ci ny l thin, ci kia l c. Nhng
theo mt s ngi th ch l quan im ca loi ngi. H ni rng khi ta
hiu bit cng nhiu th ta cng khng mun gi ci ny ci kia l thin hay c,
v ta s thy cng mt s vt s l thin v mt ny v c v mt khc, v khng
th phn bit c. Do , h ngh rng ta cha tin n gn quan im thing
ling th s phn bit thin c bin mt.
Chng ta ni ung th l xu, h ni, v n git ngi; nhng chng ta cng c
th ni mt nh phu thut l xu, v ng y git ung th. Tt c ph thuc vo
quan im. tng th hai ngc li l Thng l tt hoc cng chnh v
bin, mt Thng c la chn, yu tnh yu v ght th ght, mun ta lm
iu ny v khng lm iu n. Quan im th nht v Thng vt qu
thin c c gi l ch ngha phim thn. N c tha nhn bi trit gia v
i ngi Ba T, Hagen v, nh ti hiu, n gio. Quan im cn li c
tha nhn bi Do Thi gio, Hi gio v Kit gio.

25

Cng vi s khc bit ln gia t tng phim thn v Kit gio, cn c mt s

khc bit na. Ngi phim thn tin rng Thng , c th ni vy, vn hnh
v tr nh bn vn hnh thn th mnh vy: rng v tr hu nh l Thng ,
vy nn nu n khng hin hu th Ngi cng khng hin hu, v bt c g bn
tm thy trong v tr u l mt phn ca Ngi. T tng Kit gio hon ton
khc. H ngh rng Thng sng to v tr ging nh mt ngi v tranh
hay son nhc vy.
Mt ha s v tranh khng phi l bc tranh, v ng y khng cht lc n b hy
hoi. Bn c th ni, ng y a rt nhiu bn thn mnh vo , nhng bn
ch mun ni v p v sc hp dn ca bc tranh l xut pht t ha s. Ti
nng ca ha s khng c mt trong bc tranh theo cng mt cch m n c mt
trong con ngi ng, hay thm ch trong bn tay ng. Bn thy s khc nhau
gia quan im phim thn v quan im Kit gio theo cng cch thc nh th.
Nu ta khng phn bit nghim tc gia thin v c, th rt d ni rng bt c g
ta thy trong th gii ny u l Thng . Nhng nu bn thy mt s iu rt
xu, v Thng th li rt tt, th bn khng th ni nh vy c.
Bn phi tin rng Thng tch bit khi th gii v rng mt s s vt ta thy
l i ngc li mun ca Ngi. Gp phi mt ung th, ngi phim thn c th
ni, Nu bn c th nhn n t quan im thing ling, bn c th thy n cng
l Thng . Ngi Kit hu tr li, ng ni chuyn v ngha.
Bi v Kit gio l mt tn gio u tranh. N ngh rng Thng lm ra th
gii rng khng gian v thi gian, nng v lnh, mu sc v mi v, v tt c
ng vt v cy c, l nhng th m Thng to ra t t tng ca Ngi
ging nh mt ngi to ra mt cu chuyn vy. Nhng n cng ngh rng trong
th gii Ngi to ra c rt nhiu nhng th sai lm m Ngi yu cu, v yu cu
ln ting, phi sa cha li.
Tt nhin, iu ny t ra mt cu hi rt ln. Nu mt Thng tt p to
ra th gii, sao th gii li c th xu xa? Trong nhiu nm ti khng chp
nhn cu tr li ca Kit gio v iu ny, v ti vn ngh D bn c ni g i
na, d l lun ca bn c sc so n my i na, th phi chng n gin hn
v d dng hn khi ni l th gii chng c to thnh bi mt quyn nng
thng minh? Phi chng cu tr li ca bn ch l mt c gng phc tp trnh
n s tht hin nhin? Nhng ri ci li ko ti vo mt hon cnh kh khn
khc.
L lun ca ti chng li Thng l v tr dng nh tht tn c v bt cng.
Nhng do u m ti c tng v tn c v bt cng? Ngi ta khng th ni
con ng ny cong queo khi ngi ta cha h bit n mt con ng thng.
Ti so vi ci g bit rng v tr ny bt cng? Nu ton th l xu xa v v
ngha th ti sao ti, c coi nh mt phn ca ton th, li c phn ng chng

26

li ton th mnh m n th? Ngi ta thy t khi ngi ta ri xung nc, v

ngi ta khng phi loi sng trong nc: mt con c s khng thy t.
D nhin ti c th b qua tng ca mnh v s cng bng, bng cch ni
rng n ch l tng ca ring ti. Nhng nu vy th l lun chng Thng
ca ti cng gy bi l lun ny ph thuc vo pht biu rng th gii l
bt cng, khng phi n gin l n khng tha mn yu cu v cng bng ca
ring ti. Nh vy trong c gng chng minh rng Thng khng tn ti
ni cch khc, ton b hin hu l v ngha ti thy mnh buc phi tha nhn
rng mt phn hin hu tc l tng ca ti v s cng bng l c ngha.
Do ch ngha v thn t ra l qu n gin. Nu ton b v tr l v ngha,
chng ta s chng bao gi thy c l n v ngha: y ht nh, nu khng c
nh sng trong v tr v do khng c to vt no c mt, th ta s khng bao
gi bit l v tr ti tm. Lc s ti tm s v ngha.
2. S xm lng
Nh vy , ch ngha v thn l qu n gin. V ti s cho bn bit mt quan
im khc cng qu n gin. Ti gi n l Kit gio pha long, quan im n
gin cho rng c mt Thin Cha tt lnh trn thin ng v mi th u n c
b qua mi hc thuyt gh gm v kh khn v ti li, a ngc, ma qu, v s
cu ri. C hai u l trit hc tr con.
Chng ch li g khi i hi mt tn gio n gin. Ni g th ni, s vt trn i
vn phc tp. Chng trng c v n gin, nhng tht ra khng phi. Ci bn ti
ang ngi lm vic y trng n gin: nhng khi mt nh khoa hc cho ta bit
n lm bng vt liu g mi iu v cc nguyn t v sng nh sng phn
chiu t vo mt ta v chng lm g vi cc neuron thn kinh th gic ca ta
v no b ta v tt nhin, bn thy ci ta gi l nhn thy mt ci bn a ta
ti nhng s huyn b v phc tp m ta kh lng i ti tn cng. Mt em b ni
rng sch kinh tr em trng n gin. Nu bn bng lng dng li , c
thi. Nhng nu khng v th gii hin i thng khng bng lng nu bn
mun i ti na v hi xem ci g xy ra th bn phi chun b cho nhng
iu kh khn. Nu chng ta yu cu ci g khc hn s n gin, th tht ngc
nghch khi ni ci khng n gin.
Rt thng, li suy ngh ngc nghch ny c tha nhn bi nhng ngi
khng ngc nghch nhng v tnh hay hu , mun xa b Kit gio. H a ra
mt phin bn Kit gio ph hp cho tr em ln su, ri tn cng vo phin bn
. Khi bn gii thch hc thuyt Kit gio nh ngi ln vn c hng dn,
th h than phin l bn lm cho h in u v ci qu phc tp v nu thc
s c mt Thin Cha th h chc chn Thin Cha phi to ra tn gio n
gin, bi v s n gin p bit bao, v.v. Bn phi phng h v h s thay
i nn tng l lun tng pht mt v ch lm bn hao hi tn sc m thi. Cng
27

cn lu rng tng v Thin Cha lm ra tn gio n gin: c nh l tn

gio l ci g Ngi to ra, ch khng phi pht biu ca Ngi vi chng ta v
mt s s kin khng th o ngc v bn cht ca Ngi.
Bn cnh s phc tp, thc tin, theo kinh nghim ca ti, thng l k l. N
khng gn gng, khng r rt, khng phi ci m ta d kin. Chng hn, khi ta
bit c l tri t v cc hnh tinh kia quay quanh mt tri, t nhin ta ngh
rng cc hnh tinh s c sp xp cch u nhau mt khong, hoc cc khong
cch tng dn, hoc c kch thc bng nhau, hoc c kch thc ln dn hay
nh dn khi cng xa mt tri. Trong thc t, ta thy chng c tit tu hay nguyn
do no (m ta c th nhn ra) v kch thc v khong cch gia cc hnh tinh;
v mt s chng c mt mt trng, mt hnh tinh th c bn mt trng, mt hnh
tinh khc li c hai mt trng, mt s chng c mt trng no, v mt hnh tinh
th li c mt vnh ai.
Thc tin tht ra l ci ta khng th on c. l mt trong nhng l do lm
ti tin Kit gio. l mt tn gio m ta khng th on c. Nu n m t
ci v tr m ta lun mong thy, th ti cho rng n c con ngi dng nn.
Nhng trong thc t n khng phi l ci g bt c ai c th dng nn. N c ci
bin ng k l m nhng s vt trong thc tin vn c. Cho nn ta hy cho qua
cc trit l tr em nhng cu tr li qu n gin. Vn khng n gin v
cu tr li cng s khng n gin.
Vn ch no? ch mt v tr cha nhiu th r rng l xu xa v v
ngha, nhng cng cha nhng to vt nh chng ta vn bit ci g l xu xa v
v ngha. Ch c hai quan im i mt vi tt c cc s kin. Mt l quan im
Kit gio cho rng y l mt th gii tt p i sai ng, nhng vn gi li
k c v con ng m n phi i. Quan im cn li c gi l ch ngha nh
nguyn. Ch ngha nh nguyn cho rng c hai quyn nng tng ng v c
lp ng sau mi s vt, mt ci l thin cn ci kia l c, v v tr l mt bi
chin trng trong chng khng ngng tranh u. C nhn ti ngh rng sau
Kit gio, ch ngha nh nguyn l nim tin nhn bn nht v c ngha nht.
Nhng n c mt k h.
Hai quyn nng, hoc hai th lc, hoc hai v thn thin v c c coi nh
hon ton c lp. C hai u hin hu t v cng. Khng v no to ra v no,
khng v no tt hn v no gi mnh l Thin Cha. Mi v u c cho
rng ngh v mnh tt cn ngh v v kia xu. Mt v th thch hn th v tn c,
v kia th thch yu thng v trc n, v mi v u bnh vc quan im ca
mnh. Vy th ta mun ni g khi ta gi mt v l Quyn nng Thin cn v kia l
Quyn nng c? Hoc l ta a chung v ny hn v kia ta nh thch bia hn
nc ngt hoc ta ang ni rng d hai v c ngh g i na, v ta c thch ai i
na, th tht ra mt trong hai v l sai, l lm ln, trong khi t xem mnh l tt.

28

Nu ta mun ni ta a chung v th nht hn, th ta phi thi khng ni n

thin c g na c. Bi v iu thin l iu ta phi la chn bt k ta thch ci g
vo lc no. Nu thin c ngha l theo pha m mnh a thch, chng v l do
g c, th thin khng ng c gi l thin. Cho nn ta phi ni rng mt trong
hai th lc l tt v ci cn li l xu.
Nhng ngay khi ta ni vy, ta ang thm vo v tr mt ci th ba ngoi hai
quyn nng trn: mt th quy lut hay chun mc v ci thin m quyn nng
th nht p ng, cn quyn nng th hai khng p ng. Nhng v c hai
quyn nng c xem xt bi chun mc ny, cho nn n hoc thc th g
to ra n l ng sau v vt ln trn hai quyn nng , v mi l Thin
Cha. Tht ra, tt c nhng g ta ni v thin v c chnh l v mt trong hai
l ng i vi v Thin Cha ti cao kia v ci cn li l sai i vi Ngi.
im ny c th c din t cch khc. Nu ch ngha nh nguyn l ng, th
th lc c phi a chung ci c do bn cht ca n. Nhng trong thc tin ta
cha tng thy ai yu ci xu ch v n xu. Ci gn nht ta c th tip cn n l
s tn c. Nhng trong i thc ngi ta tn c v mt trong hai l do sau hoc
l ngi ta mc chng kh dm, ngha l ngi ta mc phi mt s bin thi tnh
dc lm cho s tn c tr thnh nguyn nhn ca khoi lc i vi h, hoc l do
ngi ta hnh ng v mt mc ch khc tin bc, quyn lc hay s an ton.
Nhng khoi lc, tin bc, quyn lc v s an ton u l, trong chng mc,
iu tt. S xu xa nm ch t ti chng bng phng php sai, ng li
sai, hoc qu nhiu. Ti khng mun ni rng nhng ngi lm vy khng sai.
Ti mun ni rng s sai tri, khi bn xt k, t ra l s theo ui ci tt bng
ng li sai.
Bn c th lm iu tt ch v n tt: Bn khng th lm iu xu ch v n xu.
Bn c th c mt hnh ng thng ngi trong khi bn khng cm thy
thng ngi v trong khi hnh ng y khng lm bn d chu, ch v thng
ngi l iu tt; nhng chng ai lm iu tn c ch v tn c l xu m ch v
tn c l khoi lc hoc c ch cho ngi y. Ni cch khc, s xu xa khng th
thnh cng ngay khi n l xu theo cng mt cch m s tt lnh l tt. C th
ni, ci thin l ci thin, cn ci c ch l ci thin b h hng. V ci thin
phi tn ti trc , trc khi n b h hng. Ta gi kh dm l mt bin thi
tnh dc; nhng trc tin ta phi c khi nim v tnh dc bnh thng ri ta
mi ni n bin thi ca n c; v ta c th ch ra ci no l bin thi, v ta
c th gii thch s lch lc ca n da trn ci bnh thng, ch ta khng th
gii thch ci bnh thng da trn ci lch lc.
Tip theo, ci th lc c, c coi nh ngang hng vi th lc Thin, v yu
iu xu ging nh th lc Thin yu iu tt, ch l mt con ngo p. c th
l c, n phi c iu thin mong mun ri theo ui theo mt ng li sai:
trc ht n phi c nhng thi thc m nguyn thy l thin c th lm sai
lch i. Nhng nu n l c, n khng th c iu thin m mong mun hoc
29

iu thin tr thnh thi thc. C hai ci n phi ly t th lc Thin. V

nu vy, n khng c lp. N l thnh phn ca th gii Thin: n c to
thnh bi th lc Thin hoc mt th lc no khc bn trn c hai.
Hy ni n gin hn. c th l c, n phi tn ti v phi c tr tu v ch.
Nhng s tn ti, tr tu v ch t thn chng l thin. V th n phi ly
nhng th t th lc Thin: thm ch l c, n phi vay mn hay nh
cp t i phng. By gi bn c thy ti sao Kit gio lun ni rng ma qu
l thin thn h hng? khng ch l truyn k cho tr em. l nhn din
thc s rng ci c l mt vt k sinh, khng phi ci nguyn thy. Quyn nng
cho php ci c din ra l t ci thin. Tt c nhng th cho php ngi ta lm
c iu c, bn thn chng l thin cng quyt, nhanh tr, ngoi hnh p,
bn thn s tn ti. l l do ti sao ch ngha nh nguyn, vi ngha cht ch,
l khng ng.
Nhng ti sn sng tha nhn rng Kit gio (phn bit vi Kit gio pha long)
gn gi vi ch ngha nh nguyn hn ngi ta ngh. Mt trong nhng iu lm
ti ngc nhin khi ln u ti c Tn c mt cch nghim tc, l n ni nhiu
v mt quyn nng tm ti trong v tr mt quyn nng xu xa mnh m c
cho l ng sau ci cht, bnh tt v ti li. S khc nhau l ch Kit gio
ngh rng quyn nng tm ti c to ra bi Thin Cha, v lc u l thin,
sau tr thnh c. Kit gio ng vi ch ngha nh nguyn rng v tr l
mt chin trng, nhng n khng ng cuc chin l gia hai th lc c lp.
N ngh rng l mt cuc ni chin, mt cuc ni lon, v chng ta ang
sng trong phn v tr b chim bi phe ni lon.
Lnh th b chim th gii l vy . Kit gio l cu chuyn v v vua chn
chnh b nh th no, bn c th ni b trong gi trang, v ku gi tt
c chng ta tham gia mt phong tro khng chin ln lao. Khi bn n nh th,
bn ang lng nghe mt m v tuyn t ng i: l l do v sao k th tm
cch ngn cn ta n nh th. N lm iu bng cch kch ng tnh kiu
cng, s li nhc v lng t ho v tr tu ca chng ta. Ti bit c ngi s
hi, C phi ng mun vo thi i ny m cn nhc n con qu xa xa, c
mng c sng khng? , thi i ny phi ni g th ti khng chc, v ti
cng khng nhn mnh chuyn mng v sng. Nhng v nhng phng din
khc th cu tr li ca ti l ng vy. Ti khng t nhn l bit g v hnh
dng ca n. Nu c ai mun bit r hn v n ti s ni, ng lo. Nu bn
thc s mun, bn s bit. Vn l khi bn c thch hay khng thi.
3. Gii php gy sc
Vy Kit hu tin rng quyn nng tm ti t phong l ng hong ca th gii
ngy nay. Vy l ny sinh cc vn . Tnh hnh ny c theo Thin Cha hay
khng? Nu c, th Ngi l mt Thin Cha tht k l: cn nu khng, lm sao
c th c s tnh xy ra ngoi mun ca mt thc th quyn nng tuyt i?
30

Nhng ai tng c quyn lc u bit s tnh c th theo mun ca ta cch

ny v khng theo cch khc. Hon ton bnh thng khi mt b m ni vi con,
Khng phi ti no m cng phi lo n chuyn dn dp phng hc ca con
cho ngn np u. Con phi t lo dn dp ly. Ri mt bui ti b ln phng
con v thy gu bng ri bnh mc ri sch ng php nm la lit trn sn. Ci
ny b khng mun. B mong con mnh ngn np hn. Nhng mt khc chnh
b cho php con mnh khng ngn np. Chuyn ny xy ra thng bt c n
v qun i, nghip on hay trng hc no. Bn cho ngi ta t gic, th
ri mt na s ngi khng lm theo. Ci bn khng mun, nhng chnh bn
cho php n c th xy ra.
Tnh hnh trong v tr c th l vy. Thin Cha to ra nhng th c ch t do.
Ngha l cc to vt c th lm iu tt hay iu xu. C ngi ni h c th
tng tng c mt to vt t do m li khng c kh nng lm iu xu. Ti
th khng th. Nu t do lm tt c th cng lm xu c. V ch t do l
ci lm cho iu c c th thnh hin thc. Vy th ti sao Thin Cha li cho
to vt c ch t do? Bi v ch t do, mc du n lm cho iu c tr nn
kh thi, n cng l ci duy nht lm cho tnh yu, iu thin v nim vui kh thi
v xng ng. Mt th gii ngi my t ng nhng to vt hot ng nh
my s chng ng c to thnh. Hnh phc m Thin Cha thit lp cho
cc to vt cao cp l hnh phc bi t do, t nguyn kt hp vi Ngi v vi
nhau l nh cao ca tnh yu v phc lc m so vi hnh phc tuyt vi nht
ca tnh yu nam n trn tri t ny th cng nh sa so vi nc l. V th h
phi t do.
L d nhin Thin Cha bit ci g s xy ra nu h dng t do lm iu sai
tri: R rng Ngi thy ng lm. C l chng ta thin v khng ng vi
Ngi. Nhng c kh khn khi khng ng vi Thin Cha. Ngi l ngun gc
mi kh nng l lun ca ta: ta khng th ng hn Ngi ging nh dng sui
khng th cao hn ngun sui. Khi ta bin lun vi Ngi, ta ang bin lun vi
chnh ci quyn nng cung cp kh nng bin lun cho ta: n ging nh ca t
cnh cy ta ang ngi. Nu Thin Cha ngh rng tnh hnh tranh u trong v
tr l ci gi phi tr cho ch t do ngha l, to ra mt th gii sng ng
trong cc to vt c kh nng lm iu tt hay iu xu, v ci g thc s
quan trng c th xy ra, thay v mt th gii con ri ch vn ng khi Ngi ko
si dy th ta c th thy l n ng gi.
Mt khi ta hiu v ch t do, ta s thy k cc khi hi, nh c ngi hi
ti: Ti sao Thin Cha li lm ra mt th bng vt liu d h hng n th
ri n h hng? Vt liu cng tt hn thng minh hn, mnh m hn v t do
hn th to vt cng tt hn khi n lm iu tt, nhng cng xu hn khi n
lm iu xu. Con b khng th rt tt hay rt xu; con ch c th tt hn hoc
xu hn; a tr c th tt hn hoc xu hn na; ngi thng, hn na; thin
ti, hn na; thc th siu nhn, tt nht hoc xu nht.

31

Quyn lc Tm ti sai lc nh th no? y, khng nghi ng g, ta ang hi

mt cu m loi ngi khng th tr li chc chn t no. Tuy vy, mt gi nh
hp l (v truyn thng) da trn kinh nghim ca chnh ta khi sai lc, c th
c a ra. Ngay khi ta c mt ci ti, th ta c mt kh nng t ci ti ln
trn ht mun l trung tm trn thc t mun l Thin Cha. l ti li ca
Satan: v l ti li n dy cho loi ngi. C ngi ngh rng s sa ng ca loi
ngi c lin quan n tnh dc, nhng khng phi. (Sng th k gi rng s
bin cht trong bn nng tnh dc xut hin sau s sa ng, v l hu qu, khng
phi nguyn nhn).
Satan a vo tm tr cc v t tin xa xa ca chng ta ci tng rng h
c th tr nn nh thn thnh c th t mnh hnh x c nh mnh l t hu
t lm ch mnh sng to ra mt th hnh phc cho ring mnh bn ngoi
Thin Cha, tch khi Thin Cha. V t n lc v vng y xut pht tt c
ci m ta gi l lch s nhn loi tin bc, i ngho, tham vng, chin tranh,
mi dm, giai cp, quc, n l cu chuyn di khng khip v con ngi c
tm kim mt ci g ngoi Thin Cha mang n hnh phc.
L do khin Satan khng bao gi thnh cng l nh vy. Thin Cha to thnh
ta: pht minh ra ta ging nh ngi k s pht minh ra ci my. Mt chic xe
hi c to ra chy bng xng, n khng th chy tt vi bt k th g khc.
M Thin Cha to ra con ngi sng bng Ngi. Chnh Ngi l nhin liu cho
tr tu ta s dng, hay chnh Ngi l thc phm nui sng tm hn ta. Khng c
ci g khc. V th s chng ra sao khi yu cu Thin Cha lm cho ta hnh phc
theo cch ca ta, chng bn tm g n tn gio. Thin Cha khng th ban cho
ta hnh phc v bnh an bn ngoi Ngi c, v ci khng tn ti. Khng c
ci g nh vy.
l mu cht ca lch s. Nhng nng lng gh gm c s dng nhng
nn vn minh c dng ln nhng thit ch c thnh lp, nhng mi ln
u c ci g khng n. Mt sai lm cht ngi no a nhng ngi tn
c v ch k ln ngi v ri trt di xung h su trong khn kh v tn li.
Trn thc t, ci my tan tnh. Dng nh n khi ng n c v chy c mt
on, ri sau n v tung. Ngi ta c chy n bng mt nhin liu sai lm.
l ci m Satan em li cho loi ngi chng ta.
Cn Thin Cha lm g? Trc ht Ngi li cho chng ta lng tm, s
cm nhn ng sai: v trong sut chiu di lch s c nhiu ngi c gng
(i lc rt gian nan) tun theo n. Chng c ai hon ton thnh cng. K n
Ngi gi cho loi ngi ci m ti gi l nhng gic m ti p: Ti mun ni
n nhng cu chuyn l k ri rc trong nhng tn gio k l v mt Thin
Cha cht i ri sng li, v qua ci cht ca Ngi lm sao ban s
sng mi cho con ngi. Th ba, Ngi chn mt dn tc v b ra vi th k
nht vo u h rng Ngi l mt Thin Cha nh th no rng Ngi ch c

32

mt v rng Ngi quan tm n hnh vi ng n. Dn tc l dn Do Thi, v

qu trnh nhi nht kia c ghi chp trong Cu c.
Ri n c sc thc s. Trong s nhng ngi Do Thi thnh lnh xut hin
mt ngi ni chuyn c nh ngi y l Thin Cha. Ngi y t nhn c
quyn tha th ti li. Ngi y ni rng mnh hng hu. Ngi y ni mnh s
n phn x th gii vo lc tn cng thi gian. No ta hy lm r. Trong s
nhng ngi phim thn, nh nhng ngi n gio, ai cng c th ni mnh
l mt phn ca Thng , hoc hp nht vi Thng : chuyn ny chng l
lng g. Th nhng ngi ny, v l ngi Do Thi, khng th ng nh vy.
Thin Cha trong ngn ng Do Thi c ngha l thc th bn ngoi th gii, to
ra th gii v tch bit vi bt c g khc. Khi bn nm c iu ri, th bn
s nhn thy rng ngi y c mt pht biu gy sc nht trn i, hn bt c
pht biu no ca loi ngi tng c.
Mt phn trong pht biu thng c cho qua khng v chng ta
nghe qu thng nn khng cn thy n thc s c ngha l g. Tr khi ngi
ni thc s l Thin Cha, cn nu khng th cu ni l va xc phm m va
hi hc. Ti mun nhc ti s tha th ti li: bt k ti li no. Ta hiu mt
ngi tha th ngi phm li vi mnh ra sao. Bn p ln chn ti v ti tha
th cho bn, ai nh cp tin ca ti v ti tha th cho ngi . Nhng ta
ngh sao v mt ngi chng b p chn, chng b nh cp m tuyn b tha
th ai v p chn ngi khc v v nh cp ca ngi khc? Mt s hy sinh
l bch, l nhn nh nh nhng nht m ta c th a ra v hnh vi . Vy
m chnh l iu Cha Gisu lm.
Ngi ni vi mi ngi rng ti ca h c tha, m khng bao gi tham
kho kin nhng ngi b ti y xc phm. Ngi chng ngn ngi c x
c nh Ngi l bn lin quan ch yu, l ngi b xc phm ch yu. iu ny
ch c ngha nu Ngi l v Thin Cha lm ra quy lut b vi phm v tnh
yu b tn thng trong mi ti li. Ni ca ming nhng ai khng phi Thin
Cha, nhng li ny th hin iu m ti ch c th nhn nh l ng nghch v
t cao cha tng c trong lch s.
Vy m (v y l iu k l ng lu ) ngay c k th ca Ngi, khi c
Phc m, cng khng c n tng g v s ng nghch v t cao. Nhng ngi
khng thnh kin li cng khng. Cha Kit ni rng Ngi hin lnh v khim
nhng v ta tin Ngi; khng rng nu Ngi ch l con ngi th hin
lnh v khim nhng l nhng tnh cht t ph hp nht m ta c th gn cho
mt s pht biu ca Ngi.
y ti mun ngn chn bt c ai a ra pht biu tht ngc nghch m ngi
ta thng a ra v Ngi: Ti sn sng tha nhn Gisu l ngi thy o c
v i, nhng ti khng chp nhn Ngi ni mnh l Thin Cha. Ta khng
c ni vy. Mt con ngi ch l con ngi m ni nhng iu Cha Gisu
33

ni, th khng phi ngi thy o c v i. l mt ngi in n mc

ta nh ni rng mnh l mt ci trng luc vy nu khng th l qu ca a
ngc. Bn phi la chn. Hoc ngi ny l Con Thin Cha: hoc l mt tn
in hay t hn na. Bn c th bt nht Ngi v in, ph nh v tiu dit
Ngi v l qu; hoc bn c th qu di chn Ngi v gi ngi l Thng
, l Thin Cha. Nhng ta ng c bt c nhn xt cao ngo no rng Ngi
l thy o c v i. Ngi khng ta lm vy. Ngi khng mun.
4. S sm hi hon ho
Vy l, chng ta i mt vi mt gii php kinh hong. Ngi m ta ang ni
hoc l ng nh ngi y ni, hoc l mt tn in, hoc cn t hn. Vi ti th
dng nh r rng l ngi y khng in, cng khng c: cho nn mc du c
v k l, khng khip hay bt kh thi, ti phi chp nhn rng Ngi l Thin
Cha. Thin Cha b ln th gii b chim ny di dng con ngi.
Vy th, mc ch l g? Ngi n lm g? , ging dy, d nhin;
nhng khi bn nhn vo Tn c hay bt k sch v Kit gio no, bn s thy
trong thng ni v mt ci khc v mt ci cht ca Ngi v s tr li
ca Ngi. R rng l Kit hu ngh rng mu cht ca cu chuyn l y. H
ngh rng Ngi n tri t chu au kh v cht.
Trc khi tr thnh Kit hu, ci lm cho ti b n tng nht l iu u tin
Kit hu phi tin l mt l thuyt v ngha ca ci cht ny. Theo l thuyt y
th Thin Cha mun trng pht con ngi v sai lc v i theo K phn bi
Ln lao, nhng ng Kit li tnh nguyn chu pht thay ta, do Thin Cha
tha th cho ta. By gi th ti tha nhn rng l thuyt ny khng cn c v
v o c v ng ngn nh n tng nh vy vi ti; nhng ci khng
phi iu ti mun ni. Ci ti mun ni sau y l l thuyt ny cng nh bt
k l thuyt no khc u khng phi l Kit gio.
Nim tin Kit hu chnh yu rng ci cht ca c Kit lm cho chng ta tr
nn cng chnh trc mt Thin Cha v cho chng ta mt l thuyt mi v
ngha ca s kin , li l vn khc. Rt nhiu l thuyt khc nhau tha
nhn ngha ca s kin . Tt c Kit hu u ng vi ngha ca s kin
. Ti s cho bn bit ti ngh g. Mi ngi c lng tri u bit khi ta mt v
i th mt ba n s l tt cho ta. Nhng l thuyt dinh dng hin i mi
th v cc vitamin v protein li l chuyn khc. Ngi ta n v cm
thy no t lu trc khi l thuyt dinh dng ra i: v nu mt ngy no l
thuyt dinh dng b bc b th ngi ta cng vn n nh vy thi. Nhng l
thuyt v ci cht ca c Kit khng phi l Kit gio: chng l nhng l gii
v ngha ca ci cht . Cc Kit hu s khng ng hon ton v tm quan
trng ca cc l thuyt .

34

Gio hi ca ti Gio hi Anh quc khng tha nhn l thuyt no trong s

l ng. Gio hi La M i xa hn mt t. Nhng ti tin h s ng rng
chnh bn thn s kin mi l quan trng hn mi l gii ca cc nh thn hc.
Ti ngh rng c th h ng vi nhau rng chng c l gii no thc s p
ng thc tin. Nhng nh ti ni trong Li ni u, ti ch l ngi thng,
v ch ny ta ang gp phi vc nc su. Ti ch c th ni vi bn nhng g
cn ni v vic c nhn ti nhn nhn vn ra sao.
Theo ti nhng l thuyt khng phi l ci yu cu bn phi chp nhn. Nhiu
bn hn c Jeans hoc Eddington. Khi h m t nguyn t hoc nhng th
tng t, ci h mun l cung cp mt s m t bn hnh thnh mt bc tranh
trong tm tr. Nhng h cnh bo bn rng bc tranh y khng phi ci m nh
khoa hc tin. Ci m nh khoa hc tin l mt cng thc ton hc. Bc tranh ch
gip ta hiu cng thc . N khng thc s ng ging nh cng thc ng;
h khng cho bn s vt tht m l mt ci t nhiu ging tht. H ch mun
gip bn, v nu thy h khng gip c th bn c b qua. S vt khng th
v li c, n ch c th biu th bng cng thc.
y ta cng hi cng thuyn. Ta tin rng ci cht ca c Kit ch l mt
im trong lch s, ti mt iu g tuyt i khng tng tng ni t bn
ngoi xut hin trn th gii ca ta. V nu ta cn khng th v li mt
nguyn t l ci m t th gii c to thnh, th tt nhin ta cng khng th
v li s kin y. Tht ra, nu ta thy mnh hiu c n hon ton, th n s cho
thy n khng nh ta tng ci khng quan nim c, ci khng th to
thnh, ci vt qu t nhin, ging vo t nhin nh st nh. Bn c th ni
nu ta khng hiu ci th liu n c ch g. Nhng cng d tr li. Ngi ta c
th n m khng cn bit chnh xc thc n nui dng mnh ra sao. Ngi ta c
th chp nhn ci m c Kit lm m khng bit v sao lm c; tht ra, ta
s khng bit c iu cho n khi ta chp nhn n.
Ngi ta bo chng ta rng c Kit phi cht v chng ta, rng ci cht ca
Ngi ra sch ti li chng ta, v bi cht i Ngi v hiu ha s cht.
l cng thc. l Kit gio. l ci phi tin. Mi l thuyt gii thch v
sao ci cht ca c Kit lm c vy, theo ti, u l th yu: ch l nhng
bn v, s , c th b qua nu khng cn thit, v thm ch khi cn thit cng
khng ln ln vi bn thn s kin. Bit vy ri, th mt s l thuyt cng
ng xem xt.
L thuyt m hu ht mi ngi nghe ni, l ci m ti cp trn y v
vic chng ta c tha th v c Kit tnh nguyn chu hnh pht thay
cho chng ta. b ngoi, l thuyt ny c v rt ng ngn. Nu Thin Cha
sn sng tha th cho ta, sao Ngi khng lm? V ti sao li trng pht mt ngi
v ti thay vo ? Ti chng thy hp l, nu ta nhn theo kha cnh php lut.
Mt khc, nu ta xem xt mt mn n, th c nhiu ngha l khi mt ngi c
nhiu ti sn tr n thay cho ngi khng c. Hoc nu ta xem chu trng pht
35

khng theo ngha chu hnh pht m theo ngha thng thng ca chu n b
hoc phi tr n th tt nhin nh ta bit, khi ngi ta lm vo cnh n nn, th
vic cu ngi ta ra khi s ph thuc vo mt ngi bn tt.
Cnh n nn m con ngi lm vo l g? Con ngi t a mnh ln,
hnh x c nh n ch thuc v mnh. Ni cch khc, con ngi sa ng khng
phi ch l mt to vt khng hon ho cn phi c ci thin: hn l mt k
ni lon cn phi bung v kh. Bung v kh, u hng, xin li, tha nhn rng
ta i sai ng v sn sng lm li t u l con ng duy nht thot
cnh n nn. Qu trnh quy phc ny s tr li ht lng ny l ci Kit gio
gi l sm hi. Sm hi khng d dng cht no.
N kh khn hn nhiu ch khng phi ch l t h mnh. N c ngha l t b
tt c s t kiu v bng bnh m ta hun tp qua hng ngn nm. N c
ngha l git cht i mt phn trong ta, tri qua mt ci cht. Tht ra, phi l
ngi tt mi sm hi c. Th l y ta thy iu mu cht. Ch ngi xu
xa mi cn sm hi: ch ngi tt mi sm hi mt cch hon ton. Ta cng ti
t th ta cng cn phi sm hi v li cng kh c th sm hi. Con ngi duy
nht c th sm hi mt cch hon ho phi l mt con ngi hon ho nhng
ngi y khng cn sm hi.
Xin nh rng s sm hi ny, s quy phc dng mnh cho nhc hnh v mt ci
cht ny, khng phi l ci Thin Cha yu cu ta trc khi ngi a ta v li
v tha th cho ta nu Ngi mun: ch l m t vic quay li vi Ngi phi
nh th no. Nu ta xin Thin Cha a ta v li m khng c sm hi, tc l ta
ang xin quay v m khng c quay v. Khng th vy c. Cho nn ta phi
tri qua sm hi. Nhng s xu xa lm cho ta n nc phi cn sm hi, nay
li lm cho ta khng th sm hi. Nu Thin Cha gip ta, ta c th lm c
khng? c ch, nhng ta mun g khi i Thin Cha phi gip ta? Ta mun
Thin Cha a vo trong ta mt phn ca Ngi, c th ni vy. Ngi cho ta
mn mt t tr tu ca Ngi v ta suy ngh: Ngi cho ta mn mt t tnh yu
ca Ngi v ta yu thng nhau.
Khi bn dy em b tp vit, bn cm tay em khi em vit: tc l em vit c l
do bn vit c. Ta yu thng v suy ngh l v Thin Cha yu thng v
suy ngh qua ta v cm tay ta. Nu ta m khng sa ng th mi vic m xui.
Nhng nay ta li cn Thin Cha gip lm mt vic m t thn Ngi, do bn
cht, khng bao gi lm quy phc, chu au kh, chu nhc hnh, chu cht.
Chng c g trong bn cht Thin Cha c lin quan n nhng th . Cho nn
con ng ta ang cn Thin Cha dn dt l mt con ng m, do bn cht,
Ngi khng bao gi i. Thin Cha ch c th cho ci Ngi c: ci ny th
khng.
Nhng gi s Thin Cha tr thnh ngi gi s bn cht ngi ca ta vn c
th chu au kh v chu cht, c th kt hp vi bn cht Thin Cha trong mt
36

con ngi th con ngi y c th gip ta. Ngi c th quy phc, chu au
kh, chu cht v l con ngi; v Ngi c th lm iu mt cch hon ho
v Ngi l Thin Cha. Bn v ti c th lm vic ny nu Thin Cha lm
trong ta; nhng Thin Cha ch c th lm nu Ngi tr thnh con ngi. N lc
ca chng ta trong ci cht ny s ch thnh cng nu con ngi chng ta chia s
ci cht ca Thin Cha, cng nh suy ngh ca chng ta thnh cng v n l
mt git nc trong i dng tr tu ca Ngi: nhng ta khng th chia s ci
cht ca Thin Cha nu Ngi khng cht; v Ngi khng th cht tr khi Ngi
l con ngi. Chnh trong ngha ny m Ngi tr n thay cho chng ta, v
gnh chu thay chng ta nhng g Ngi chng cn phi gnh chu.
Ti c nghe c ngi than phin rng nu Cha Gisu va l Thin Cha va l
ngi, th s au kh v ci cht ca ngi chng cn gi tr trong mt h, v
iu d dng bit bao i vi Ngi. Ngi khc (rt ng) ph phn s v
n v v ngha ca nhn xt trn; cn ti th b chong vng v s hiu lm m
n gy ra. D nhin theo ngha no th h ng. H thm ch cn gim nh
na l ng khc. S quy phc hon ho, s chu ng hon ho, ci cht hon
ho khng ch d dng i vi Cha Gisu v Ngi l Thin Cha, m cn
thnh tu c nh Ngi l Thin Cha. Nhng phi chng c l do g
khng chp nhn?
Ngi thy s d to ra c ch vit ni em b l v thy l ngi ln v bit
cch vit ra sao. iu ny d nhin l d i vi thy, v th thy mi gip c
em b. Nu em b khng chu hc ni thy v ci ny d qu i vi ngi ln
v mong hc ni mt em b khc bit vit (v v th khng c li th bt
cng), em s kh m tin b c. Nu ti ang b ui di dng nc, mt
ngi t mt chn trn b c th a tay ra cu ti. Ti c nn la ln (trong khi
th hn hn) Khng, khng cng bng! Anh c li th! Anh cn mt chn trn
b? Li th c gi l bt cng nu bn mun chnh l l do v sao anh
ta c th c ch cho ti. Bn s tm ai gip mnh nu bn khng tm ngi
mnh hn mnh?
l ci nhn ca ring ti i vi ci m Kit hu gi l s Cu ri. Nhng
xin hy nh ch l mt bc tranh na m thi. ng lm vi bn thn s
kin: v nu n khng gip g c, c b qua.
5. Mt kt lun thc t
S quy phc hon ho v s chu ng hon ho c thc hin bi c
Kit. Hon ho bi Ngi l Thin Cha. Quy phc v chu ng bi Ngi l
ngi. Nim tin Kit hu l nu ta chia s c s quy phc v s chu ng
ca c Kit, ta s chia s c s chin thng ci cht ca Ngi v tm c
i sng mi sau khi cht v t tr thnh to vt hon ho v hnh phc.
iu ny c nhiu ng hn so vi c gng ca ta lm theo li Ngi dy.
Ngi ta thng hi bao gi th bc k tip ca s tin ha tr thnh ci g
37

 cao trng hn con ngi xy ra. Nhng theo quan im Kit hu, n
xy ra ri. Trong c Kit, mt loi ngi mi xut hin: v i sng mi
bt u t Ngi s c truyn cho ta.
iu ny sao c th lm c? Xin hy nh cch m ta nhn c i sng
c, thng thng. Ta nhn c t cha m, t t tin, m ta khng c bit
v bng mt qu trnh k l, gm c khoi lc, au n v nguy him. Mt qu
trnh m ta khng th bit c. Hu ht chng ta khi cn th u b ra
nhiu nm tm bit: v mt s tr em, khi mi c ngi ta k cho nghe,
khng tin v ti khng chc l c th trch cc em , v qu tht n rt k l.
Gi y chnh v Thin Cha sp xp qu trnh , cng l v Thin Cha
sp xp cho s sng mi s sng c Kit c lan truyn. Chng ta cng
phi d kin l iu cng k l. Ngi khng hi kin ta khi Ngi sng
to tnh dc: Ngi cng khng hi kin ta khi Ngi sng to s sng
mi.
C ba cch lan truyn s sng c Kit n chng ta: php ra, c tin, v
mt hnh ng huyn b m cc Kit hu khc nhau gi bng nhng tn khc
nhau Thnh th, Thnh l, Tic ly. t nht l ba phng php thng thng.
Ti khng ni l s khng c trng hp c bit trong n c lan truyn
m thiu mt hoc nhiu hn ba cch nu trn. Ti khng c thi gian i vo
cc trng hp c bit, v ti cng khng hiu bit. Nu trong vi pht bn
mun ch cho ngi ta i n Edinburg, bn s ch ngi y i xe la: ngoi ra
ngi y cn c th i bng thuyn, bng my bay, nhng bn s t khi ni. V
ti cng khng ni trong ba cch , cch no l chnh yu. Mt ngi bn ti
thuc gio hi Gim l s mun ti ni nhiu v c tin v t hn (theo t l) v
hai cch cn li. Nhng ti s khng i su vo vn . Tht ra, bt c ai
mun ging cho bn nghe v hc thuyt Kit gio s ni bn p dng c ba cch,
v nh vy l cho mc ch hin nay ca ta.
T ti khng hiu ti sao nhng cch c th l phng tin trao truyn s
sng mi. Nhng nu khng bit trc, ti s khng bao gi thy mi lin h
gia mt s khoi lc th cht vi s xut hin ca mt con ngi mi trn th
gii. Ta phi n nhn thc tin nh n vn c: khng bn n vic n l ra phi
nh th no hoc ta l ra phi mun n nh th no. Nhng mc du ti khng
th hiu ti sao, ti c th ni bn nghe ti sao ti tin. Ti gii thch ti sao ti
phi tin Cha Gisu l Thin Cha. V dng nh r rng l vn lch s
khi Ngi dy cc mn rng s sng mi s c trao truyn qua cch thc
.
Ni cch khc, ti tin thm quyn ca Ngi. Xin ng s v t thm quyn.
Tin nhng g do thm quyn ch c ngha l tin nhng g t ngi m bn ngh
l ng tin. Chn mi chn phn trm nhng g bn tin l bn tin do thm
quyn. Ti tin c mt ni nh th New York. Ti cha thy ni . Ti khng
th l lun chng minh rng c mt ni nh th. Ti tin vy v c ngi ng tin
38

cy ni vi ti. Ngi bnh thng tin c thi dng h, nguyn t, s tin

ha, v s tun hon mu bi v cc nh khoa hc ni vy.
Mi pht biu v lch s trn th gii u c tin do thm quyn. Chng ai
trong chng ta tng chng kin cuc chinh phc Norman hoc chin thng
Armada. Chng ai chng minh c bng l lun ging nh chng minh mt
bi ton. Ta tin bi v nhng ngi chng kin li ghi chp, k li cho ta
nghe: ngha l, bi thm quyn. Ai khng tha nhn thm quyn v nhng vic
khc ging nh mt s ngi lm vy v tn gio, c th phi chp nhn chng
bit g trong i.
Xin ng ngh ti t ra php ra, c tin, v Thnh th nh nhng th thay cho
n lc ca ring bn theo bc c Kit. S sng t nhin ca bn c trao
truyn t cha m; ci khng c ngha l n s gi nguyn nh vy nu bn
khng lm g c cho n. Bn c th mt n do l l, hoc bn c th tng kh n
i bng cch t st. Bn phi nui dng v chm sc n: nhng hy lun nh
rng bn khng to ra n, bn ch duy tr s sng m bn nhn c t ai .
Cng vy, mt Kit hu c th nh mt s sng c Kit c trao truyn,
v ngi y phi gng sc gn gi n. Nhng ngay c ngi Kit hu tt nht
xa nay cng khng lm vic bng sc ring ngi y ch dng nui v
bo v mt s sng m t ngi y khng th c c. V iu ny c mt s
h qu.
Chng no s sng t nhin cn trong thn xc ta, n s lm nhiu vic sa
cha thn xc. Nu thn xc b thng tch th n mt mc no n s
cha lnh, cn mt thn xc cht th khng lm vy c. Mt thn xc sng
khng phi l mt thn xc khng bao gi b tn thng, nhng l mt thn xc
trong gii hn no c th t cha lnh. Cng vy, mt Kit hu khng phi l
ngi khng bao gi lm li, nhng l mt ngi c th sm hi, t nng mnh
ln v lm li t u mi khi vp ng bi s sng c Kit trong ngi y,
lun sa cha ngi y, gip ngi y c kh nng (trong gii hn no ) lp
li ci cht t nguyn m c Kit thc hin.
l l do v sao ngi Kit hu khng ging nhng ngi c gng lm iu
thin khc. H hy vng, bng cch lm iu thin, lm hi lng Thin Cha nu
c mt Thin Cha; hoc nu h ngh khng c Thin Cha t nht h hy
vng nhn c s tn ng t nhng ngi tt. Nhng ngi Kit hu tin rng
bt k iu thin no anh ta lm u n t s sng c Kit trong anh ta. Anh
ta khng ngh Thin Cha yu ta v ta tt, nhng Thin Cha s lm ta nn tt v
Ngi yu ta; ging nh mi nh khng thu ht nh nng v n sng, nhng n
tr nn sng v nh nng chiu trn n.
V xin ti lm r rng khi Kit hu ni n s sng c Kit trong h,
khng n gin l h ch ni n tm hn hay o c. Khi h ni trong c
Kit hoc c Kit trong h, y khng n thun l cch ni rng h ang
39

ngh v c Kit hoc ang theo bc Ngi. H ngh rng c Kit thc s
ang hot ng thng qua h; rng ton th nhng ngi Kit hu l mt c cu
vt l qua c Kit hnh ng rng chng ta l vy.
Ta l ngn tay v c bp, l nhng t bo ca c th Ngi. C l iu gip
l gii vi chuyn. N l gii v sao s sng mi ny c lan truyn khng ch
bi nhng hnh ng tm hn nh c tin, nhng cn l hnh ng th cht nh
php ra v Thnh th. N khng ch l s lan ta ca mt tng; n ging
nh mt s tin ha mt s kin sinh hc hoc siu sinh hc. Chng ch li g
khi t ra thing ling hn Thin Cha. Thin Cha khng bao gi mun con
ngi hon ton thing ling. l l do v sao Ngi dng nhng th vt cht
nh bnh v ru a s sng mi vo trong chng ta. Ta c th ngh iu
kh th thin v bt tnh. Ngi th khng: Ngi sng to s n ung. Ngi thch
vt cht. Ngi sng to chng.
Cn mt chuyn na thng lm ti bi ri. Phi chng tht bt cng khng
khip khi s sng mi ny ch gii hn trong nhng ngi nghe ni v c
Kit v tin ni Ngi? Nhng s tht l Thin Cha khng cho ta bit v
d nh ca Ngi cho nhng ngi khc ra sao. Ta bit rng khng ai c th
c cu ri m khng qua c Kit; ta bit rng ch nhng k bit Ngi mi
c cu ri qua Ngi. Nhng trong khi , nu ta lo cho nhng ngi bn
ngoi, th iu v l nht m ta c th lm l bn thn ta c bn ngoi. Kit
hu l thn th c Kit, l c cu thng qua Ngi hnh ng. Gia nhp
vo thn th l gia tng kh nng hnh ng ca Ngi. Nu bn mun gip
nhng ngi bn ngoi, bn hy sp nhp t bo nh b ca bn vo thn th
c Kit l ng duy nht c th gip h. Ct ngn tay ca mt ngi s ch
lm ngi y gim kh nng lm vic.
Cn y l mt phn bc na. Ti sao Thin Cha n th gian b chim ng
ny di hnh thc gi dng, v lp nn mt th t chc b mt nh th
lc tm ti? Ti sao Ngi khng n trong quyn nng m chim li n? C phi
Ngi khng sc mnh? Phi, Kit hu c ngh rng Thin Cha s n trong
quyn nng; chng ta ch khng bit chng no thi. Nhng ta c th bit v sao
Ngi chm tr. Ngi mun cho ta c hi gia nhp pha ca Ngi mt cch t
do. Ti khng ngh bn v ti quan tm nhiu n mt ngi Php i cho
n lc qun i ng minh tin vo nc c ri mi tuyn b anh ta thuc
phe ng minh. Thin Cha s chim li. Nhng ti khng bit nhng ngi i
hi Thin Cha can thip mt cch cng khai v trc tip vo th gii s ngh
sao khi Ngi thc s n. Khi iu xy ra, s l ngy tn th.
Khi mt tc gi i ln sn khu th l lc h mn. Thin Cha s ti chim
th gian, phi ri: nhng liu c ngha l g khi ni ta v pha Ngi, khi bn
thy ton v tr tan chy nh mt gic m v mt ci g ci cha tng c
trong tm tr bn xy n nghin nt n; ci g tuyt vi bit bao i vi
mt s ngi v khng khip bit bao i vi mt s khc m chng ta chng h
40

c la chn? Bi ln ny Thin Cha khng h gi dng; ci g bao trm ton

din n ni n em n yu thng khng g cng ni hoc khip s khng g
cng ni cho mi to vt.
Lc s l qu tr m chn la. Chng li ch g khi ni rng bn chn
cch yn lng ch i bi tnh th lc trc khng cho php bn ng ln.
khng phi l lc chn la: l lc ta pht hin rng thc s ta chn
bn no, d trc ta c nhn ra hay khng. Chnh hm nay, chnh by gi l
c hi cho ta chn la. Thin Cha s ly li c hi . N s khng cn mi
cho ta. Hoc ta phi chn, hoc ta phi b qua n.

41