Professional Documents
Culture Documents
1
2
3
4
5
6
1
8
9
10
11
12
Wstp 9
Duchowo i gracja 13
Pojcie energii 27
Oddychanie 43
Wdziczne ciao: utrata gracji 60
Odczuwanie i uczucia 72
Seksualno i duchowo 89
Uziemienie: cznik z rzeczywistoci
Strukturalna dynamika ciaa 122
Twarz do wiata 144
Spokj umysu 159
Mio a wiara 168
Serdeczny umys 175
Objanienie wybranych terminw
185
104
Wstp
W ksice tej sprbuj odsoni duchowe oblicze zdrowia. Zobaczymy, e subiektywne poczucie zdrowia jest odczuwaniem ywotnoci i przyjemnoci z ciaa, uczuciem, ktre urasta niekiedy do
radoci. W takich wanie stanach odczuwamy pokrewiestwo ze.
wszystkimi ywymi istotami i dostrzegamy nasz czno ze wiatem. Natomiast bl izoluje i odcina nas od innych. Gdy jestemy
chorzy, zdrowie jest niweczone nie tylko przez odczuwane symptomy, ale take przez izolacj, jak nam one narzucaj.
Zobaczymy rwnie, e zdrowie przejawia si obiektywnie we
wdziku ruchw ciaa, w cielesnym blasku czy promieniowaniu
(czasami mwimy o kim, i promienieje zdrowiem") oraz w mikkoci i cieple ciaa. Cakowita nieobecno tych cech oznacza
mier lub mierteln chorob. Im nasze ciao miksze i plastyczniejsze, tym blisi jestemy zdrowia. W miar jak z wiekiem nasze
ciao usztywnia si, tym blisi jestemy mierci.
Aldous Huxley opisuje trzy postacie wdziku: gracj zwierzt,
wdzik ludzki oraz wdzik duchowy, czyli askJ (uyty tu angielski
termin grace" oznacza wdzik, gracj, ale take stan aski - przyp.
tum.). Tak wic wdzik duchowy czy si z uczuciem zadowolenia wyszego rzdu. Wdzik ludzki znajduje odbicie w zachowaniu
osoby wobec innych i mona go dokadniej okreli jako askawo czy urok osobisty. Gracj zwierzc znamy z obserwacji dzikich stworze na wolnoci. Lubi obserwowa wiewirki bawice
si wrd drzew. Niewielu ludziom udaje si chociaby przybli y do wdziku wiewirek i pewnoci ich ruchw. Take zwinny
1
Aldous Huxley, The Perennial Philosophy (New York: Harper
& Row, 1954), str. 89-91. Wydanie polskie: Filozofia wieczysta,
Wydawnictwo Pusty Obok, Warszawa 1989.
",
10
Wstp
Wstp
11
Za tradycj chrzecijask stoi judeogrecka wiara w wyszo rozumu nad ciaem. Gdy oddziela si umys od ciaa, duchowo staje
si zjawiskiem intelektualnym - wiar, a nie witaln si - podczas
gdy ciao staje si po prostu misem na szkielecie z koci lub,
jak widzi je wspczesna medycyna, laboratorium biochemicznym.
Pozbawione ducha ciao cechuje niski stopie ywotnoci i brak
wdziku. Jego ruchy s czsto mechniczne, gdy w duym stopniu
decyduje o nich umys czy wola. Gdy duch wstpuje w ciao, dry
ono z podniecenia, skacze z entuzjazmu niczym potok spadajcy
po zboczu gry, lub porusza si pynnie, jak rozlana po rwninie
gboka rzeka. ycie nie zawsze upywa gadko, lecz gdy kto caymi dniami zmuszony jest popycha swe ciao si woli, oznacza
to, e dynamika jego ciaa zostaa powanie zakcona, naraajc
go na choroby.
Prawdziwa gracja ciaa nie jest czym wyuczonym, lecz stanowi
cz naturalnego wyposaenia czowieka jako jednego z boskich
stworze. Jednak gdy raz zostanie utracona, mona j odzyska
jedynie przez przywrcenie ciau jego duchowoci. Aby to uczy-'
ni, naley zrozumie, dlaczego i w jaki sposb jego wdzik zosta utracony. Ale poniewa nie da si odzyska zagubionej rze czy, jeeli nie wiemy, co konkretnie zgubilimy, musimy zacz od
przestudiowania ciaa naturalnego - ciaa, w ktrym ruch, uczucie i myl stapiaj si w czynnoci pene wdziku. Bdziemy bada
ciao jako oddzielny, samopodtrzymujcy si system energetyczny,
ktry wspreaguje ze rodowiskiem i ktrego przetrwanie od ro dowiska zaley. Spojrzenie na ciao z perspektywy energetycznej
pozwoli nam zrozumie istot wdziku cielesnego i duchowoci
ciaa bez popadania w mistycyzm. Doprowadzi nas to do poznania
zwizku uczuciowoci z wdzikiem. Przy braku uczu ruchy staj
si mechaniczne, a myli zamieniaj si w abstrakcje. Czowiekowi
zaamanemu na duchu, ktrego dusza pena jest nienawici, moemy oczywicie prawi kazania o mioci, lecz trudno oczekiwa,
e odniesie to jaki skutek. Jeli natomiast uda si nam przywrci
mu ducha, mio bliniego zabynie w nim na nowo. Zbadamy
zatem niektre z zaburze, ktre ami ducha czowieka, pomniejszaj wdzik jego ciaa i podkopuj jego zdrowie. Zerodkowanie
uwagi na wdziku jako kryterium zdrowia, pozwoli nam zrozumie
wiele problemw emocjonalnych, jakie trapi istoty ludzkie, a take
rozwija wdzik, ktry sprzyja zdrowiu.
Duch i materia cz si w pojciu wdziku, a raczej aski. W teologii ask definiuje si jako wpyw boski, dziaajcy w sercu, aby
12
Wstp
Duchowo
i gracja
Duchowo ciaa
14
u podoa depresji i stanw schizoidalnych. Wynika on z
obnionej
ywotnoci ciaa, spadku jego ducha witalnego czy kondycji energetycznej. W istocie nie da si oddzieli zdrowia umysowego od
zdrowia fizycznego, bowiem prawdziwe zdrowie czy w sobie obydwa aspekty osobowoci. Mimo to medycyna nie dysponuje adnymi sprawdzonymi kryteriami fizycznymi dla obiektywnej oceny
zdrowia umysowego. Daje si ono mierzy tylko brakiem niepokojcych elementw osobowoci pacjenta i rodzajem zgaszanych
przez niego dolegliwoci.
Obiektywnie zdrowie umysowe objawia si ywotnoci ciaa,
ktr mona dostrzec w bystroci spojrzenia, kolorze i cieple skry,
spontanicznoci wyrazu, -oywieniu ciaa oraz elegancji ruchw.
Szczeglnie wane s oczy, bdce oknami duszy. W nich moemy
dostrzec ycie ducha, ktry tkwi w czowieku. W przypadkach, gdy
duch jest nieobecny, jak w schizofrenii, oczy s puste. W stanach
depresji oczy s smutne, a czsto maluje si w nich gboka rozpacz. W osobowoci z pogranicza tych stanw oczy bywaj matowe
i nieruchome, co wiadczy, e funkcja postrzegania - w sensie rozumienia tego, co si widzi - zostaa upoledzona. W wikszoci
przypadkw takie zmatowienie oczu daje si odnie do cikich
przey i przeraajcych sytuacji z dziecistwa. Poniewa oczy s
wane dla naszych stosunkw z innymi ludmi i otaczajcym wiatem, przeanalizuj ich funkcj dokadniej w rozdziale 9, zatytuowanym Twarz do wiata". Ludzie o ywych, byszczcych oczach
zwykle patrz sobie prosto w twarz, utrzymujc kontakt wzrokowy,
ktry jest czem uczuciowym z drug osob. ywy kolor i ciepo
skry s wynikiem obfitego dopywu krwi do zewntrfych warstw
cia.-..z serca dziaajcego pod wpywem boskiego" ducha. Duch
ten przejawia si take w ywoci ciaa i gracji ruchw. Mieli racj
Grecy twierdzc, i zdrowy duch moe istnie tylko w zdrowym
ciele.
W wietle powyszego wywodu mona zapyta, czy leczenie choroby umysowej bez zwracania uwagi na kondycj ciaa ma sens i rokuje powodzenie oraz czy mona leczy chorob ciaa, nie uwzgldniajc stanu duchowego pacjenta. Odpowied musi brzmie: tak
i nie. Gdy celem terapii jest wyeliminowanie uciliwego objawu,
wyczne skoncentrowanie si na ograniczonym fragmencie osoby,
u ktrej ten-objaw.wystpuje, jest sensowne i moe okaza si skuteczne. Prawie caa praktyka medyczna stosuje ten rodzaj leczenia.
Nie przywraca ono jednak peni zdrowia ani nie dziaa te na przyczyn lec u podtaa^rToramaTtorna czynniki osobowociowe
15
stanowice o skonnoci danej osoby do
zachorowania. Nie zawsze
oczywicie zachodzi konieczno wnikania w te
sprawy. Jeeli kto
Duchowo i gracja zamie ko lub gdy zainfekuje mu si rana, mona
oddziaywa
bezporednio na chore miejsce, aby przyspieszy gojenie. Mimo
ograniczonego podejcia do chorb medycyna Zachodu osigna
zadziwiajce rezultaty w ich leczeniu. Chocia jej stosunek do ciaa
jest mechanistyczny, to znajomo jego mechaniki, zarwno w zakresie strukturalnym, jak i biochemicznym, pozwolia lekarzom na
dokonywanie nieomal -cudw. Ten typ medycyny ma jednak wyrane ograniczenia, ktrych jej praktycy nie chc dostrzec. Wiele
z najpowszechniej wystpujcych chorb jest odpornych na takie
podejcie. Schorzenia dolnego odcinka krgosupa, ktremu czsto
towarzysz zaburzenia nerwu kulszowego, czsto atakuj mieszkacw krajw zachodnich, ale niewielu chirurgw ortopedw rozumie
ten problem i potrafi go skutecznie leczy. Innymi chorobami nie
poddajcymi si wiedzy lekarskiej s artretyzm i schorzenia reumatyczne. Znana jest te nieustpliwoe-raka. Przypomn, e s to
choroby caego organizmu i mona je zrozumie tylko poprzez caociowe spojrzenie na czowieka. Zrozumienie choroby nie zawsze
prowadzi do jej wyleczenia., lecz bez tego zrozurnjejia-oa^f>wno
nie uda si przywrci czowiekowi peni /Uiowia!
Kilka lat temu leczyem kobiet cierpic na ostre zaburzenia jelitowe. Bya ona uczulona na wiele produktw, wcznie z chlebem,
cukrem i misem. Spoycie ktregokolwiek z tych pokarmw wywoywao u niej skurcze odka i biegunki, ktre j wyczerpyway
i osabiay. Z koniecznoci musiaa przestrzega cisej diety. Mimo
wielkiej ostronoci nkay j ataki biegunki. Borykaa si z niedowag i niedoborem energii. Oczywicie zasigaa porady wielu
lekarzy, ktrych badania wykazyway, e jej jelita s zakaone pasoytami - zarwno ameb, jak_Lgrzybkiem. Lekarstwa, jakie jej
przepisywano, przynosiy jednak krtkotrwa ulg. Pasoyty wydaway si znika, by wkrtce pojawi si ponownie.
Jako terapeuta poznaem j dobrze. Nazwijmy j Ruth. Ruth bya
kobiet filigranow, cakiem przystojn, o adnej twarzy. Dwie cechy jednake powanie zakcay jej urod. Jej due oczy pene byy
strachu i bya take krtkowidzem. Doln szczk miaa niezwykle
napit i wysunit do-pFzedt. Nadawao to jej twarzy wyraz nieustpliwoci, jak gdyby mwia: Nie uda si wam mnie zniszczy".
Na tle przestrachu malujcego si w jej oczach, szczka wydawaa
si mwi: Nie bd si was baa". Ruth nie zdawaa sobie sprawy
z owego przestrachu.
16
Duchowo ciaa
Podczas analizy wypyny nastpujce informacje: Ruth bya jedynym dzieckiem ydowskich rodzicw, ktrzy wyemigrowali do
USA wkrtce po wojnie, jeszcze przed urodzeniem crki. Jak ustalilimy, kade z rodzicw miao problemy emocjonalne. Matka bya
kobiet przestraszon i pen obaw. Ojciec by chorowity, ale bardzo pracowity. Ruth scharakteryzowaa swe dziecistwo jako nieszczliwe. Czua, e matka bya do niej wrogo usposobiona i e
nazbyt obciaa j domowymi obowizkami, ktre nie pozostawiay jej czasu na zabaw. Bya te wobec niej krytyczna. Ruth nie
moga sobie przypomnie ciepa czy bliskiego kontaktu fizycznego
ze swoj matk. Wobec ojca natomiast zachowaa ciepe uczucia
i czua, e j kocha. Odsun si od niej jednak, gdy bya jeszcze
maa.
Duch Ruth zosta zamany, jednak jej ciao nie byo go cakiem
pozbawione. W jej ciele istniaa pustka wiadczca, e jej duch
jest saby. Nie bya agresywna. Z wielk trudnoci osigaa do bre samopoczucie. Jej oddech by pytki, a poziom energii niski.
Zdawaa sobie spraw, jak trudno przychodzi jej wycign rk
do innych, co przypisywaa swojej nieufnoci wobec ludzi. Jej problem z jelitami skojarzy mi si z t wanie nieufnoci, a take
z niezdolnoci do przyjmowania i wchaniania poywienia. Byo
to tak, jak gdyby na mleko swojej matki reagowaa jak na trucizn. Piersi karmiona bya krtko i mimo e nie moga sobie
przypomnie momentu odstawienia od piersi, ten wanie moment
uznaem za pierwszy powaniejszy uraz w jej yciu. Z pewnoci
wrogo matki bya trujca. Drugi powany uraz stanowia utrata
bliskiego kontaktu z ojcem, spowodowana w duej mierze zazdroci matki o jego mio do Ruth. Odsunicie si ojca uczynio j
bezbronn wobec wrogo nastawionej matki i dao jej poczucie, e
nikomu ju na niej nie zaley.
Mimo moich wysikw aby pomc Ruth, pozostawaa ona wobec mnie nieufna. Chocia po kadym seansie czua si bardziej
ywotna, poprawa ta bya nietrwaa. A wydarzya si rzecz zaskakujca. Ruth miaa przyjacik, ktra opowiedziaa jej o pewnej
kobiecie zajmujcej si uzdrawianiem w ramach religii Chstian
Science 1. Ruth odbya kilka wizyt u tej kobiety i ta opowiedziaa
jej o uzdrowicielskiej mocy wiary w Jezusa Chrystusa. Wyjania te
Ruth, e dusza jest niemiertelna i e chocia ciao moe umrze,
czowiek yje nadal w swej duszy. Podkrelia rwnie, e Ruth
1
Bliski psychologii, humanistyczny ruch duchowego rozwoju wywodzcy si z nowatorsko pojmowanego chrzecijastwa (red.)
Duchowo i gracja
17
utosamia si ze swoimi dolegliwociami. Mogaby jednak prze rwa t identyfikacj poprzez uwiadomienie sobie, e objawy choroby s czci jej ciaa, a nie duszy. Ruth rzeka wwczas do mnie:
Prosz sobie wyobrazi mnie, ydwk, wierzc w Jezusa Chrystusa'
Niezwyk spraw byo to, e dolegliwoci u Ruth cakowicie
ustpiy. Wygldaa i czua si dobrze. Nawet spoywanie pokarmw, na ktre bya uczulona, nie powodowao ju nieprzyjemnych
reakcji. Wygldao to na cud wiary, gdy wiara jest w stanie przynie efekty wygldajce na cuda. Wierze powic zatem jeden
z nastpnych rozdziaw. To cudowne wyzdrowienie Ruth daje si
jednak wytumaczy na innej paszczynie.
Wyjanienie opiera..sigJOfl trrie, ae rinlrg)jwnfci--i-patologiczny
stan jelit u Ruth stanowiy jej identyfikacj z matk, ktr Ruth
postrzegaa jako kobiet upoledzon i cierpic. Szczegln ce ch ludzkiej natury jest to, e tego typu utosamianie si jest zawsze skierowane na przeladowc. Ruth, jak widzielimy, czua si
gnbiona przez matk, baa si jej i nienawidzia. Rwnoczenie
bardzo jej wspczua-Laiiaa wobecnieT ogrdfflrte poczucie winy.
W podwiadomoci, tzn. w swoim duchu, bya z matk zwizana.
Musiaa wic cierpier-"
""
Dla ydwki przyjcie Chrystusa oznacza zerwanie z rodzin
i wasn przeszoci. Czynic to, Ruth uwolnia swego ducha od
patologicznych wizw z cierpieniem swojej matki, przynajmniej
na jaki czas, pokonujc tym samym chorob. W jzyku psychoterapii nazywamy to pr7f mf*m _PrjHm jest wanym krokiem do
przywrcenia zdrowia i uwolnienia ducha pacjenta, wymaga jednak utrwalenia. Po tym przeyciu Ruth bya bardziej zrelaksowana,
cho jej twarz pozostaa nadal napita, oczy przestraszone, a ramiona skurczone. Zator, ktry uwizi jej ducha, zaczyna pka,
ale Ruth wiedziaa, e musi jeszcze rozwiza kilka problemw
i pracowa ze swym ciaem, by odzyska gracj.
Inn pacjentk, ktra osigna przeom w terapii poprzez uwolnienie swego ducha, bya Barbara. Ta blisko szedziesicioletnia
kobieta od przeszo dziesiciu lat cierpiaa na cige ataki bie gunki. Spoycie cukru lub czegokolwiek sodkiego zwykle wywoywao atak. Czynnikiem dodatkowym by stres, poniewa ataki
zdarzay si czciej, gdy przebywaa poza domem lub miejscem
zamieszkania. Najwikszym rdem napi byo jednak dla niej
arugie maestwo, pene konfliktw. Mimo swych kopotw Barara niechtnie szukaa pomocy uwaajc, e sama powinna ra -
18
Duchowo ciaa
Duchowo i gracja
19
taiiiquan2, programu wicze nastawionych na wyrobienie w czowieku poczucia jednoci z kosmosem poprzez pynne i wdziczne
ruchy. Ta sama zasada funkcjonuje w medytacji, ktra zmierza do
wyciszenia umysu^jedftoski-po to,by mogja_ojm_o^czuswegp ducha^ wewnirznego i poczu sw czno z duchem uniwersalnym".
Pojcie rwnowagi i harmonii odnosi si rwnie do dwch wielkich si, ktre.ChicCT_cy^nazywaj yin i yang. Te dwie siy, jedna
wyraajca ziemi, a druga nieboypC5wniny si w jednostce rwno^
way, tak jak rwnowa""si"we wszechwiecie. ChorobHntTna
postrzega jakojrakj&wewftgi miray nimi^
Choroby Ruth i Barbary daj si zrozumie jako nierwnowaga
tych si. Dwie dziaajce tu siy mona utosamia z ego i ciaem,
myljjiczucieja, dobrem i zem, W obydwu przypadkach nierwTiowaga' uwidocznia si w donmijcjJL^oM^j^d^arn. Dla Ruth
sne p o y
prylUflJ-?!^
TJ^
20
Duchowo ciaa I
gracja
myli o.zdrowiu cielesnym w kategoriach sprawnoci, dobrej kondycji PO2walaj^cjjriu_pi2erjracowa cae ycie, tak jak o sprawnej
maszynie.' Fostaw t mona~d*ostrzec w wiczeniach fizycznych
jafcrnrw^ oddaje, takich jak podnoszenie ciarw czy trening na
specjalnych maszynach. Wschodnie wiczenia, takie jak joga czy taijiuan, odzwierciedlaj zainteresowanie ywotnoci ciaa - czyli
jego duchowoci.
Historia utraty gracji (w znaczeniu wdziku, ale take aski) powtarza si przy narodzinach kadej nowej osoby. Jak kady inny
ssak, niemowl ludzkie rodzi si w stanie zwierzcej, gracjK-mimo
e przez kilka nastpnych miesicy jego ruchy s nieporadne. Musi
bowiem wyrobi sobie dopiero koordynacj mini, ktra z czasem
pozwoli mu porusza si na tyle sprawnie, by zaspokoi swoje potrzeby. Nawet pena wdziku sarna zaraz po urodzeniu niezgrabnie
gramoli si, by po raz pierwszy stan na nogach. aden jednak
organizm zwierzcy nie musi robi wiadomych wysikw, by rozwija koordynacj, jest ona bowiem zaprogramowana genetycznie
i rozwija si^S3raa-w miar wzrastania ciaa.
Ju w pierwszych miesicach, ycifl-nitmowl wykonuje ruchy
naprawd pene wdziku. Najbardziej oczywistym przykadem jest
wysuwanie ust, by dosign matczynej piersi i possa j. W tym
ruchu, przypominajcym rozchylanie si patkw kwiatu pod wpywem promieni porannego soca, jest jaka mikko, sodycz
i pynno. Usta s tym obszarem ciaa niemowlcia, ktry doj rzewa najpierw; ich ssanie za jest mu niezbdne do ycia. Natomiast wielu dorosych, ktrych w yciu spotkaem i z ktrymi
pracowaem, nie potrafi wysuwa ust w sposb naturalny i peny.
U wielu wargi s cignite i twarde, a szczki napite, co nadaje
twarzy ponury wyraz. Niektrzy maj nawet trudnoci z szerokim
otwarciem ust. W zaledwie kilka miesicy po urodzeniu niemowl
potrafi wycign rk, by dotkn ciaa matki mikkim, delikatnym ruchem, ktry jest bardzo wdziczny.
Niemniej w trakcie dorastania dzieci wczeniej czy pniej trac
swj wdzik, trac ask, w miar jak zmuszone s poddawa si
zewntrznym oczekiwaniom, kosztem suchania swych wewntrznych impulsw. Gdy ich wasne impulsy kc si z nakazami rodzicw, dzieci ucz si szybko, e zachowanie takie jest ze. Jeeli
dziecko trwa w zym zachowaniu, zostaje samo zakwalifikowane
jako ze. Wjufiml .wszystkich przypadkach impulsy i zachowania
bardzo maych dzieci s niewinne,"a~dz!ecko jest po prostu wierne
swojej naturze. Typowym przykadem jest tu zachowanie dziecka
Duchowo i
21
rizjfickp ftj
u
z ut
mioci duchowo dziecka ulega zniszczeniu i traci ono gracj.
Utrata gracji jest zjawiskiem fizycznym.TJostrzegamy-to w sposobie, w jaki ludzie poruszaj si lub stoj. W ramach konsultacji
czsto widuj pacjentw cierpicych na powszechn dolegliwo,
22
Duchowo ciaa I
gracja
jak jest depresja. Jak pisaem w swej wczeniejszej pracy 3, depresja wpywa nie tylko na myli danej osoby, ale take na jej ruchy,
apetyt, oddychanie i wytwarzanie energii. Aby w peni zrozumie
t chorob, przygldam si ciau. Bardzo czsto dostrzegam osob
stojc w postawie grzecznego chopca lub dziewczynki i czekajc,
a jej si powie, co ma zrobi. Ta niewiadoma postawa staa si
czci ich osobowoci, wchodzc w struktur ich ciaa. Gdy uwiadamiam pacjentom znaczenie takiego sposobu stania, niezmiennie
potwierdzaj, e byli uwaani przez rodzicw za grzeczne dzieci.
Takie dobre" dzieci wyrastaj na wydajnych pracownikw, lecz
jeli nie nastpi radykalna zmiana w ich osobowoci, to nigdy nie
_osJ3gnJ>enej ywotnoci i wdziku.
CzstosiTn^wi^e4esliriy-uksztatowani przez nasze przeycia, lecz teraz chc to powiedzie jak najbardziej dosownie. Nasze ciaa odzwierciedlaj nasze przeycia. Dla zilustrowania tego
stwierdzenia opisz trzy przypadki z wasnej praktyki. Pierwszy dotyczy psychologa z Holandii, ktry by uczestnikiem seminarium,
jakie prowadziem wiele lat temu w Instytucie Esalen. Postpujc zgodnie z rutynow ju praktyk w terapii bioenergetycznej,
mam zwyczaj szuka w ciele danej-osobywskazwek, co do jej
przey. Ciao tego czowieica wykazywao niezwyke zaburzenie,
a mianowicie gbokie na sze cali wcicie czy wgbienie po lewej stronie ciaa. Nigdy przedtem takiego wgbienia nie widziaem i nie byem w stanie go sobie wytumaczy. Kiedy zapytaem
Holendra, w jakich okolicznociach ono wystpio, powiedzia, e
pojawio si jako niewielka wklso w lewym boku, gdy mia lat
jedenacie. W cigu trzech nastpnych lat wklso pogbia si,
osigajc stan, w jakim je zobaczyem. Holender nie zwraca si
z tym nigdy do lekarza, poniewa wgbienie nie utrudniao mu
normalnego funkcjonowania. Zapytaem go, czy wydarzyo si co
wanego w jego yciu, gdy mia jedenacie lat. Odpar, e jego
matka wysza wwczas powtrnie za m i e zosta on wysany
do szkoy z internatem. To stwierdzenie nie wywaro wraenia na
pozostaych osobach w grupie, ale dla mnie byo ono znaczce.
Natychmiast pojem znaczenie tego wcicia: to tak jakby czyja
rka mocno go odepchna.
Drugi przypadek stanowi mody czowiek o tak szerokich ramionach, z jakimi nigdy przedtem si nie spotkaem. Gdy podczas
konsultacji zwrciem na to uwag, opowiedzia mi o swoim ojcu,
3
Duchowo i
23
24
Duchowo ciaa
si go po latach uaktywni poprzez terapi lub jakie silne przeycie. Dopki to nie nastpi, waciwy zesp mini - w tym wypadku
minie ust, szczk i garda - pozostaj w chronicznym napiciu.
O tym, e stanowi to czsty problem, wiadczy powszechno zesztywnienia szczk, ktre w cikiej postaci znane jest jako zesp
stawu skroniowo-szczkowego.
Ilekro w ciele wystpuje chroniczne napicie miniowe, naturalne odruchy s niewiadomie blokowane. Dobrym przykadem
jest tu przypadek mczyzny,-ktrego minie barkowe byy do
tego stopnia napite i skurczone, e nie by on w stanie unie rk
nad gow. Owo zablokowanie stanowio przypadek hamowania
impulsu podniesienia rki na rodzica. Gdy go zapytaem, czy by
kiedykolwiek w stanie rozzocjtsi-na swegaojca, odpar, e nigdy.
Myl, e mgby go uderzyTbya dla niego tak samo nie do przyjcia, jak dla jego ojca. Niemniej konsekwencj owego zahamowania
byo zniszczenie naturalnego wdziku ruchw ramion.
Kilka lat temu byem w Japonii wiadkiem, jak dziecko okoo
trzyletnie okadao piciami swoj mam. Wraenie zrobio na
mnie to, e matka nie uczynia niczego, aby je powstrzyma lub
aby mu w jakikolwiek sposb odda. Dowiedziaem si p niej,
e dopiero gdy dziecko ukoczy sze lat, uczy si je kontroli potrzebnej do wyrobienia umiejtnoci towarzyskich. Zanim dziecko
osignie ten wiek, uwaane jest za istot niewinn, niezdoln odrni to, co waciwe od rzeczy niewaciwych. U szecioletniego
dziecka ego jest na tyle rozwinite, e uczenie si jest czynnoci
wiadom, opart na chci, a nie na strachu. Na tym etapie dziecko
uwaane jest za dostatecznie dojrzae, by mogo wiadomie wzorowa si na zachowaniu swoich rodzicw. Kar za zaniedbywanie
uczenia si nie jest przemoc fizycznajub^agrzestanie okazywania
mioci, ale zawstydzanie dziecka. W tym wieku dziecko zaczyna
na og chodzi do szkoy. W naszej kulturze panuje silna tendencja do rozpoczynania tego procesu wczeniej*. Dzieci modsze
oczywicie take ucz si, ale ich nauka jest cakowicie spontaniczna. Narzucanie dziecku zbyt wielu regu i przepisw, zanim
osignie ten wiek, tylko ogranicza jego ywotno, spontaniczno
i wdzik.
Widoczna u Japoczykw i innych narodw Wschodu zdolno
patrzenia na dziecko jak na istot niewinn wywodzi si z gbo 5
Duchowo i gracja
25
j
ana|jyy ^^
-.
i ......
W kontekcie uwagi, z jak traktujemy ciao, powinno by wyranie podkrelone, e gdy mwi o analizie, to nie mam na myli
psychoanalizy. Nie odzyskuje si gaciLl^Mw, lec na kanapie
UD siedz
fl i
^
T
tego czowiekowi jest w ostatecznym rozrachunku zadaniem dla
|j
gaciLl^Mw, lec na
p
UD siedzc w fotelu i rozmawiajc o-swidrpTz^yaacrTTaka rozmowa jest potrzebna i poyteczna, ale *-hronir7nym napirintn mi
t
26
Duchowo ciaa
Pojcie energii
yg y j
y --------------------------------- y
wieraj bezporedni wpyw na ziemi i ycie na njfij. Wedug myli
chiskiej zdrowie rwnie zaley od rwnowagi midzy przeciwstawnymi energiami, tyyin iyaagi, reprezentujcymi energi_ziemii -nteba. Chiska praktyka leczenia- akupunktur rozpoznaje ustalone kanay, ktrymi przepywaj te energie. Poprzez nakuwanie
igami lub naciskanie wybranych punktw eMa mona pokierowa
przepywem energii w ciele w celu wyleczenia choroby i wzmocnienia zdrowia.
,
' ''
_______________________
Innym sposobem, stosowanym przez Chiczykw do mobilizacji
28
Duchowo ciaa
relaksadj", ktra wspomaga przepyw wewntrznej energii zwanej po crfskii^, a po jappslif!'. Rezerwuar tej. nergji znajduje
si, jak si wydaje, w dolnym rejonie brzucha."!. Do innych aspektw wschodniej m'yli-detyczCyt5n"przepywu energii ciaa nawi
w dalszych rozdziaach niniejszej ksiki.
Myl Zachodu postrzega energi w kategoriach mechanistycznych, jako co, co daje si zmierzy. Poniewa adnym dostpnym
instrumentem nie zdoano zmierzy tych rodzajw energii, ktre
na Wschodzie s przyjmowane za oczywiste, cisy umys zachodni
neguje istnienie owych energii. Niemniej jednak organizmy ywe
reaguj na poszczeglne aspekty energii ciaa w sposb, w jaki
maszyny reagowa nie potrafi. Na przykad podniecenie, jakie odc2T3wa~to5cTTaek, gdy spotyka si z ukochan, jest zjawiskiem energetycznym, ktrego nie zarejestrowa jeszcze aden instrument, Witalno promieniujca z osb zakochanych jest kolejnym przykadem zjawiska energetycznego, ktrego nie zarejestrowa jeszcze
aden-przyi^d: (Mimo e fotografia kirlianowska wykazaa istnienie aury lub powiaty wok czci ciaa, nikomu nie udao si do
tej pory uj tego zjawiska w kategoriach ilociowych).
Jeszcze zanim myl Wschodu zacza przenika do kultury zachodniej, co miao miejsce niedawno, niektrzy ludzie kwestionowali pogld, jakoby ciao byo tylko zoon maszyn biochemiczn,
oywion przez bliej nieokrelonego ducha i uszlachetnion przez
metafizyczn dusz. I tak w dziewitnastym stuleciu francuski pisarz i filozof HejBBttkjjOffiffiT nnstnlnwa istnienie siy czy energii witalnej, zwanej elan'viicu, ktra oywia ciao. Eksponenci witalizmu,
jak nazwano ten pogld, nie mogli zaakceptowa myli, e funkcjonowanie ywego organizmu daoby si w peni wytumaczy w kategoriach mechanicznych lub chemicznych. Jednak w miar rozwoju
metod i technik bada naukowych, ktre umoliwiy poznanie biochemicznej bazy prawie wszystkich czynnoci ciaa, zaczto patrze
na witalizm jak na pojcie nie poddajce si badaniom naukowym
1 nie majce odbicia w obiektywnej rzeczywistoci.
Wspczesna medycyna w dalszym cigu hoduje takiemu pogldowi. Gdy rozpoczem studia medyczne w wieku lat trzydziestu
szeciu, byem ju wczeniej studentem u Wilhelma Reicha i od
kilku lat terapeut. Chciaem pozna ciao i jego choroby, ale take
pragnem je zrozumie w kategoriach ludzkich. Mwic dokadniej, zastanawiaem si, jakie znaczenie dla zdrowia maj uczucia
2
Herman Kanz, The Martial Spirit (Woodstock, N.Y.: The Overlook Press, 1977), str. 42.
Pojcie energii
29
30
Poniewa tak zdefiniowana psychika jest pojciem witalistycz-riym, nauka nie moga jej zaakceptowac. Zostaa zatem relego wana do krlestwa metafizyki. Jednak wanie poprzez psychologi, w formie psychoanalizy^ zostaa otwarta droga do zrozumienia
ducha jako zjawiska energetycznego. Droga ta przywioda psychologw do terytorium seksualizmu, ignorowanego przez medycyn
tradycyjn. Freud stan przed problemem seksualizmu prbujc
zrozumie objawy histeryczne, chorob fizyczn, ktrej medycyna
jako nauka nie bya w stanie wytumaczy i dla ktrej brako - >
wao zadowalajcego wyjanienia psychologicznego, zanim Freu nie opublikowa swego klasycznego studium. Wykaza on, e histe
ria jest rezultatem przeniesienia na paszczyzn fizyczn konfliktu
psychicznego dotyczcego seksualizmu, a wywodzcego si z wczesnego traumatycznego przeycia seksualnego. Jednak ani Freud,
ani inni psychoanalitycy nie byli w stanie wyjani, w jaki sposb
Antyteza
Umys
Psychika
Ciao
Somatyka
Proces energetyczny
Jedno
Ryc. 2.1. Reich
ciao
jako
czone
na
przeciwstawne
powierzchni.
postrzega umys i
zjednopoziomie gbokim, lecz
bliej
32
Duchowo cia
Pojcie energii
33
34
Duchowo ciaW
energii
gentne jest to, co robi" 5. Czy nie jest bowiem rzecz inteligentr
otwieranie si na poywienie, mio i kontakty przyjemne, a cofa
nie si przed niebezpieczestwem lub blem? Proces ten nie je
jednak mechaniczny, gdy kady organizm stale sonduje i bada i
otoczenie. To siganie i cofanie si jest czci pulsujcej akt
noci wewntrz organizmu, obejmujcej take bicie serca, wzri
szenie i opadanie puc oraz perystaltyk przewodu pokarmowego
Wszystkie te czynnoci s rezultatem stanu pobudzenia w kade
komrce i w kadym narzdzie ciaa. Moemy wic zdefiniowa )
cie jako stan kontrolowanego wewntrznego pobudzenia, w ktryi
wytwarzana jest energia napdzajca wewntrzne procesy, podtr
mujce funkcje yciowe oraz zewntrzne dziaania dla utrzymar
lub zwikszenia pobudzenia organizmu.
Rozpoczynajc ycie, posiadamy duy potencja wraliwoci
pobudzanie, ktra zmiejsza si w miar, jak si starzejemy. Sd
e t utrat podatnoci na pobudzanie mona wyjani tym,
z wiekiem ciao staje si coraz bardziej ustrukturyzowane, a zatei
bardziej usztywnione. Nadchodzi w kocu czas, gdy starszy cze
wiek tak si utrwala w swoich nawykach, e jest niemal niezdolr
do poruszania si. Nie przypominam sobie, abym kiedykolwiek'
dzia starsz osob podskakujc z radoci tak, jak to robi dzie
Niemowlta maj najbardziej oywione (uduchowione) ciaa,
niewa bardziej ni ktokolwiek inny s wraliwe na otaczajcy jej
wiat oraz innych ludzi. Natomiast ludzie starsi s uduchowier
w sposb bardziej wiadomy, gdy w wikszym stopniu zdaj sobid
spraw, jak mocno s zespoleni z otaczajcym wiatem. W pojcia
duchowoci ciaa zawiera si mocny duch oraz silna wiadome
duchowego zadowolenia.
Proces nawizywania cznoci ze wiatem zewntrznym jest pre
cesem energetycznym. Aby przedstawi sposb, w jaki on zachoc
midzy dwoma osobami, wyobramy sobie dwa kamertony nastre
jone na t sam czstotliwo. Gdy znajduj si one blisko siebie
to uderzenie jednego z nich powoduje, e drugi rwnie zaczyni
drga. W podobny sposb mona wyjani czno midzy dwojl
giem gboko zakochanych ludzi. Obraz dwch serc, bijcych ja
jedno, moe by czym wicej ni tylko czyst metafor. Jak
kazalimy, nasze serca i ciaa s systemami pulsacyjnymi, ktrd
emituj fale - fale, ktre mog wpywa na inne serca i ciaa.
5
Pojcie
35
Bl = wycofanie pynw
i energii od powierzchni
"
Fale sabego
pobudzenia
\
przechodz przez
granic
\
= spokj
36
Duchowo cia
Pojcie energii
37
Podczas gdy ostry przypadek depresji jest atwy do rozpoznania, agodne przypadki czsto nie s w ogle zauwaane. Dana
osoba moe narzeka na zmczenie i przypisywa mu swoje zmniejszone podanie - jeszcze jeden objaw depresji. Ale jeeli po duszym odpoczynku nadal czuje si zmczona, to waciw diagnoz
jest depresja. Gdy pacjenci kontaktuj si ze sob poprzez tera pi, mona czsto usysze takie uwagi: Zdaj sobie teraz spraw,
e stan depresji towarzyszy mi przez wiksz cz ycia". Jak to
si stao, e jej nie zauwayli? Odpowied jest prosta: starali si
by zajci. Wielu moich pacjentw przyznaje, e ich aktywno jest
obron przed depresj; gdy zaczynaj czu si troch przygnbieni,
podejmuj nowe przedsiwzicie. Ciekawe zajcie moe posuy
do psychicznego i fizycznego pobudzenia danej osoby, tak e poziom jej energii wzronie. Jednak wczeniej czy pniej depresja
powrci.
Konkretnym urazem, ktry predysponuje osob ku depresji jest
utrata mioci 6. Niemowl, pozbawione bliskiego kontaktu z matk
lub osob zastpujc mu matk, moe wpa w stan depresji anaklitycznej i umrze. Bez wzgldu na wiek wszyscy potrzebujemy
cznoci z kim, kto nas kocha, aby podtrzyma podatno naszych
cia na pobudzanie. Starsi ludzie, ktrzy utracili ukochanego towarzysza lub towarzyszk, czsto trac ochot do ycia. Wikszo
dorosych ludzi potrafi wycign rk do wielu rnych osb, by
mie poczucie kontaktu, podczas gdy dzieci i ludzie starsi s ograniczeni w swej zdolnoci zadzierzgania wizw mioci. Niemniej
poczucie takiej cznoci jest im absolutnie niezbdne dla zachowania zdrowia.
Jeszcze przed narodzeniem dziecko jest blisko zwizane ze swoj
matk. W onie to poczenie jest fizycznie najcilejsze i najintymniejsze z moliwych. Gdy dziecko ju si urodzi, prbuje ono
odtworzy ciepo tamtego kontaktu przy piersi lub w ramionach
matki. Takie kontakty s dla niemowlcia niezmiernie wane. Pobudzajc jego ciao, stymuluj one jego funkcje oddechowe i tra I wienne. Przyjemna fizyczna blisko daje pozytywne skutki przez
I cae ycie, odnawiajc entuzjazm i si yciow jednostki.
Utrata bliskiego kontaktu bywa czsto dowiadczana jako zamane serce lub bolesny skurcz w piersi. Wszyscy, z wyjtkiem istot
Pen analiz przyczyn i sposobw leczenia depresji znajdzie czytelnik w mojej pracy: Alexander Lowen, Depression and the Body:
The Biological Basis of Faith and Reality (New York: Penguin,
38 Duchowo i
bardzo modych, potrafi otrzsn si po takiej stracie i odblokc
wa skurcz wewntrzny, opakujc ow strat. Proces opakiwa
niesie z sob zy i zawodzenie, co uwalnia napicie i przywr
ciau bardziej pynny stan. Gdy pulsowanie serca staje si znc
silne, fale pobudzenia docieraj do powierzchni ciaa i przenika
poza ni. Pobudzajc inne ciaa, fale te su ustanowieniu eneij
getycznej cznoci midzy nimi.
Mae dzieci, cierpice z powodu utraty mioci, nie mog niestel]
przyj do siebie, dopki nie zostanie nawizana nowa wi uc
ciowa. Uwolnienie napicia i rozlunienie, jakie przynosi pa
okae si nietrwae, o ile nie zostanie przywrcona czno z
chajc osob. Mae dziecko potrzebuje takiego kontaktu dla pc
trzymania siy pulsacji w swoim ciele. Najczciej bywa tak,
utrata mioci nie jest spowodowana mierci czy zniknicie
matki, ale jej niemonoci zaspokojenienia ustawicznej potrz
mioci u dziecka. Matka moga sama by dzieckiem pokrzywd
nym, ktre cierpiao z powodu utraty mioci swej wasnej matk
Zdrowy i energiczny ojciec moe by zdolny do reagowania na
trzeby dziecka, lecz nie jest on w stanie w pem zastpi mat
nawet jeli potrafi umierzy bl zamanego serca. W wiksz
przypadkw bl serca z powodu utraty mioci matki trwa u dziec
a do wieku dorosego, przejawiajc si jako chroniczny zac
w piersi utrudniajcy oddychanie. Poprzez zmniejszenie dop
tlenu do organizmu takie chroniczne napicie tumi pomie pr
miany materii i obnia produkcj energii u danej jednostki.
Nie jest moliwe, by taki czowiek podnis swj poziom ener
po prostu przez zwikszenie poboru poywienia oraz tlenu. Jeefi
ciao nie ma zapotrzebowania na dodatkow energi, to poywieni|
odoy si w postaci tuszczu, a nadmiar tlenu doprowadzi do sta
zwanego hiperwentylacj. Organizmy musz zachowa rwnowa
midzy naadowaniem a rozadowaniem, wytwarzaniem energii i j
zuyciem. Rwnowaga midzy naadowaniem a rozadowaniem je
kontrolowana przez zapotrzebowanie. Zwikszenia podstawowej!
poziomu energii u jednostki mona dokona jedynie dziki
wieniu ciaa poprzez wyraanie uczu. Brak ywotnoci jest zav
rezultatem tumienia uczu.
Jednym z zadziwiajcych skutkw obnionego poziomu
jest wzrost aktywnoci, bdcy zwykle prb pozyskania mie
Wikszo dzieci, ktre przeyy utrat mioci, uwaa, i ta
spowodowana bya tym, e nie potrafiy na mio zasuy. Wie
matek zaszczepia takie poczucie winy w dziecku ganic je za
\Pojcie energii
39
40 Duchowo cia
Rozadowanie
Powtrne naadowanie
-E
*Skurczony
Rozluniony
Pojcie energii
42
Duchowo cia
3
)ddychanie
PRAWO do bycia osob realizuje si od naszego pierwszego oddechu. Jak silnie odczuwamy
to prawo wida po tym, jak dobrze oddychamy. Gdybymy wszyscy oddychali w sposb rwnie naturalny jak zwierzta, poziom
naszej energii byby wysoki i rzadko
cierpielibymy na chroniczne
zmczenie czy depresj. Jednake wikszo
ludzi z krgu naszej
kultury oddycha pytko i ma skonno do
wstrzymywania oddechu. Co gorsza, nie s nawet wiadomi faktu, e maj problemy
z oddychaniem. Za to pdz przez ycie na zamanie karku, zatrzymujc si czasami, by sobie wzajemnie powiedzie, e ledwie
| zd zaczerpn powietrza".
Wikszo postulowanych dzi programw treningowych podkrela potrzeb gbokiego oddychania. wiczenia oddechowe s
od dawna integraln czci jogi. Jednake zalecane przez rne
szkoy wiczenia oddechowe, mimo swej wielkiej wartoci, nie zawieraj wyjanienia, dlaczego ludzie maj takie trudnoci z prawidowym, naturalnym oddychaniem. Problemem tym zajmiemy si
w niniejszym rozdziale. Musimy jednak najpierw zrozumie dynamik oddychania.
Jak wszyscy wiemy, oddychanie dostarcza tlenu koniecznego do
podtrzymania ognia metabolizmu. Niestety organizm nie przechowuje tlenu w jakichkolwiek znaczcych ilociach, wic gdy oddychanie ustanie na duej ni kilka minut, wwczas nastpuje mier.
(W przeciwiestwie do oddychania, bez wody mona przey kilka
ani, a bez jedzenia ponad miesic). Tymczasem oddychanie nie
jest po prostu czynnoci mechaniczn. Jest ono jednym z aspek-
44
Duchowo cM oddychanie
45
46 Duchowo i
Oddychanie
47
0 podog 1 . Bez wzgldu na metod, jak stosujemy, aby pogbi oddech, tak a poczujemy go na dnie miednicy, rezultat bdzie
taki e uaktywni si stumione uczucia smutku i seksualnoci.
Jeli potrafimy zaakceptowa te uczucia - a zwaszcza jeli potrafimy gboko si rozpaka - to cae ciao radonie si oywi. Byem
wiadkiem, jak dowiadczyo tego wielu pacjentw.
O tym, jak wielkie znaczenie ma wypenienie czy pustka brzucha,
przekonaem si w nastpujcych okolicznociach: suka rasy collie,
ktr mielimy z on kilka lat temu, urodzia czternacie szczenit. Ostatnie cztery urodziy si martwe, bo pord trwa dla nich za
dugo, lecz i tak dziesi szczenit to wicej, ni suka moe karmi
jednoczenie. Wkrtce zdalimy sobie spraw, e cae mleko trafia
do szczenit silniejszych i e sabsze niebawem zdechn. Wezwany
na pomoc weterynarz doradzi, abymy dopuszczali do piersi naj pierw sabsze szczenita, bo gdy one si nasyc, wwczas silniejsze
1 tak bd w stanie wyssa do pokarmu, by zaspokoi gd. Ale
jak mielimy rozpozna, ktre z caej dziesitki s silniejsze, a ktre
sabsze? Wpadlimy na pomys, by maca ich brzuszki. Te, ktrych
brzuszki byy w dotyku pene, wdroway do jednego koszyka, a te,
ktrych brzuszki przy dotkniciu wydaway si puste, kadlimy do
drugiego. Te ostatnie dawalimy suce do karmienia jako pierwsze.
Tym sposobem wszystkie z dziesiciu szczenit przeyy i wyrosy
na zdrowe psy.
W innym zaburzeniu oddychania klatka piersiowa jest sztywna
i stosunkowo mao ruchoma, a oddychanie przewanie przeponowe, z pewnym rozszerzeniem do jamy brzusznej. W schorzeniu tym klatka piersiowa jest nadmiernie rozdta, czasami do tego
stopnia, e przybiera ksztat beczkowaty. Beczkowaty wygld moe
si wydawa mski, ale powoduje skonno do rozedmy. Stae
nadmierne wypenianie klatki powietrzem rozciga i szarpie delikatn tkank pucn, w wyniku czego pobr tlenu do krwi jest
niewystarczajcy pomimo mczcych i bolesnych wysikw, by wcign jeszcze wicej powietrza. Nawet jeli takie rozdcie przybiera
agodniejsz form, stwarza ono zagroenie dla zdrowia, ponieif e ornwienie tych wicze i ilustracje do nich znajdzie czytelnik w ksice: Alexander Lowen i Leslie Lowen, The Way to Vibrant
nealth (New York: Harper & Row, 1977), str. 101 i dalsze. W litera urze polskiej wiczenia te bd przedstawione w ksice Jacka
antorskiego Organizm i orgazm, Jacek Santorski & Co. Agencja
Wydawnicza, Warszawa 1991.
48
Duchowo i
49
Oddychanie
Reich powici nastpne seanse terapeutyczne gbokiemu oddychaniu, poprosiwszy mnie uprzednio, abym mu powiedzia o swoich negatywnych mylach i uczuciach na jego temat. Miao to na
celu ujawnienie negatywnej transferencji, po to by j dostrzec,
przeanalizowa i wyeliminowa. Po wstpnej rozmowie kadem si
na tapczanie i oddychaem. Gdy jakie myli wydaway si wane,
dzieliem si nimi z Reichem. Jednak waniejsz rzecz byo to,
abym si podda naturalnemu oddychaniu. Gdy robiem wysiek,
by oddycha gboko, Reich mwi: Nie rb tego, pozwl tylko,
by si to dziao". Z pocztku mnie to mylio, poniewa staraem si
wypenia jego instrukcje jak najlepiej. Oczywicie nie wydarzyo
si nic dramatycznego. Poprzez wiadome oddychanie kontrolowaem, nie zdajc sobie z tego sprawy, wyzwalanie swoich uczu.
Pierwszy seans przekona mnie jednak, e podejcie Reicha byo
waciwe, wic chtnie kontynuowaem terapi starajc si, by moje
oddychanie stao si naturalne.
Przez pierwszy miesic terapii regularnie odczuwaem parestezj
(zaburzenia czucia), czyli objawy hiperwentylacji. Na doniach i rkach czuem mrowienie, a kilkakrotnie bolesne szczypanie. Zdarzyo si te kilka razy, e moje donie stay si zimne jak ld
i wystpi w nich kurcz chwytu. Wyglday wwczas jak szpony
ptaka i nie mogem poruszy palcami. Reich zapewni mnie, e te
objawy min, gdy mj oddech si wyrwna i rzeczywicie tak si
stao.
U wikszoci z nas wystpi objawy hiperwentylacji, jeeli zaczniemy gboko oddycha lec bez ruchu. Fizjologicznie da si
to wyjani tym, e tego rodzaju oddychanie nadmiernie obnia poziom CO2 we krwi, co powoduje tak wanie reakcj. Mona temu
zaradzi oddychajc do papierowej torby, gdy wtedy cz dwutlenku wgla zostanie powtrnie zaabsorbowana. W miar postpu
terapii przestaem odczuwa symptomy hiperwentylacji po gbszym i swobodniejszym oddychaniu. Zrozumiaem, e pojcie hiper 'jest relatywne w stosunku do poprzedniej gbokoci oddychania; innymi sowy, e symptomy hiperwentylacji pojawi si, jeeli
zaczniemy oddycha gbiej, ni jestemy przyzwyczajeni. Z chwil
gay organizm przyzwyczai si do gbszych oddechw, taka wentylacja ' przestaje by dowiadczana jako hiper".
ad C Sa.me.^Jawy mona rwnie wyjani tym, e oddychanie naowuje ciao energi. Jeeli ciao danej osoby przystosowane jest
bioenergetyki, red. M. Drabikowski, Laboratorium Psychoedukacji,
Warszawa 1988.
50
Duchowo i
\oddychanie
51
52
Duchowo i
Oddychanie
53
54 Duchowo i
55
\Oddychanie
kichniciem ciao zasysa powietrze z si odkurzacza. Czy dowiadczye kiedy tego?
56
Duchowo cm oddychanie
57
tywnoci. Gdy czowiek zajty jest jak fizyczn czynnoci wymagajc wysiku, oddycha zwykle ustami z powodu zwikszonego
zapotrzebowania na tlen. To samo odnosi si do silnych stanw
emocjonalnych, takich jak gniew, lk, smutek, pasja czy podanie. W podobnych sytuacjach zamknicie ust i oddychanie przez
nos jest sposobem na utrzymanie kontroli. Tak jak jest waciwy
czas i miejsce na opanowanie, tak samo jest czas i miejsce na zwolnienie wszelkich hamulcw. Sposb oddychania powinien zalee
od sytuacji, a nie od tego, jak dana osoba uwaa, e powinna si
zachowa. Ciao wie, jak odpowiednio zareagowa, i naley mu zaufa, e tak wanie postpi, jeeli tylko mu pozwolimy.
Gdy prowadz wykad, stwierdzam, e wan spraw jest mwi
wolno i zostawia sobie czas na oddychanie. Pozwala mi to odpry si i utrzyma koncentracj. Czsto jednak dostrzegam, e moi
suchacze nie oddychaj gboko. Mimo e s zainteresowani wykadem, suchaj z coraz mniejsz uwag. Gdy widz, e zaczynaj
opada na krzesach, robi przerw i prosz ich, aby przecignli
si i wzili kilka gbszych oddechw. To sprawia, e atwiej jest im
sucha wykadu, a mnie mwi. W podobnej sytuacji mog si te
znale czytelnicy, tak pochonici tym, co czytaj, e podwiadomie ograniczaj swe oddychanie. Z tego powodu chciabym teraz
przedstawi najwaniejsze wiczenie w oddychaniu, jakim dysponuje bioenergetyka.
WICZENIE 3.3
Jeeli czytajc t ksik siedzisz na krzele, przerwij, aby odetchn. Przechyl si do tyu, unie w gr ramiona i we kilka
gbokich oddechw.
58
Duchowo i
oddychanie
59
Jest to dogodny moment, aby zauway, e wdychanie jest sylonimem inspiracji [ac. spiro, spirare - oddycha] i natchnienia,
jowniki podaj, e inspirowa" to napeni kogo oywiajcym,
irzypieszajcym lub egzaltujcym wpywem, a taki wanie skutek
ma wdychanie tlenu. Potrafimy czasami tchn w czowieka ycie za
jomoc sztucznego oddychania cietod usta-usta, tak jak wedug
jrzekazu uczyni to Bg z pierwszym czowiekiem. Potrafi sobie
wnie wyobrazi, jak Bg, stworzywszy ju wiat, zatrzymuje si,
by porzdnie odetchn, jak kady uczciwy pracownik po wykonaniu zadania. Uczyniwszy tak, nie mam co do tego adnej wtpliwoci, dostrzeg, e jest to znaczce i suszne. Gdy oddychamy
gboko, atwo przychodzi nam odczu, jak suszny jest wiat, jak
sprawiedliwy i pikny. Jestemy natchnieni. Jakie to tragiczne, e
tak niewielu ludzi oddycha swobodnie i dobrze.
Wdziczne ciao:
utrata gracji
GRACJA jest naturalnym atrybutem wsz,
kich stworze, ktre yj w stanie niewinno
Utrata aski przez czowieka nastpia z
chwil, gdy zdoby wiec
znajomo dobrego i zego, tego, co
suszne i co niewaciw
Od
tej pory nie mg ju poda za instynktem
ani ufa swoi
uczuciom, pewny, e go nie zawiod. Przekonany przez wa,
stanie si podobny do boga, stwierdzi jednak, e zosta skazany u
prac, by zdobywa chleb w pocie czoa. Zakosztowawszy owoc
z drzewa wiedzy, czowiek sta si samowiadomy, a wic take
swym punkcie uczulony.
61
62 Duchowo i
63
64
kupi stoek i uywa go regularnie w domu dla rozlunienia i
prenia mini plecw. Gdy sobie nieco
Duchowo ciajfl
odpuci na poziomi
fizycznym, by take w stanie pozwoli odej swej
przyjaciek
Gdyby mu ustpia, ich zwizek mg si zakoczy tak samo j
jego maestwo, utrat jego zainteresowania.
Relacje Paula z kobietami przebiegay w wikszoci podob;
jak jego stosunki z matk. Bya ona kobiet potrzebujc
opad
cia i przywizaa do siebie syna w imi mioci. Na zewntrz
J
by czowiekiem niezalenym, ale jego duch nie by wolny. St;
odczuwa potrzeb udowadniania swojej wartoci - musia odnoi
sukcesy, osiga cele, przyjmowa wyzwania i wygrywa. By zaws:
aktywny. Nieznana mu bya zwyka przyjemno egzystencji.
Paul by osobowoci samowiadom, czu na swym punkcijj
a zatem yjc wedug wartoci ego, a nie wartoci ciaa. Wartoa
ego wi si z satysfakcj, jak si ma z osignicia celu. Wal
to ciaa to fizyczna przyjemno odczuwana z dowolnego dzia
ania wykonanego z gracj. Koncentrujc si na osigniciu celu
powicamy przyjemno wynikajc z denia do niego. Narcial
stwo, na przykad, jest takim wanie zajciem, jakie ludzie moglib
z powodzeniem podj dla samej frajdy beztroskiego szusowana
po zboczu. Tymczasem zbyt wielu narciarzy nastawia si na tecl
niczn doskonao. Bezustannie osdzaj siebie, oceniajc, jak ii
poszo. Mimo e w jedzie na nartach niczego si nie osiga, wi
znaczaj sobie cel: jedzi dzisiaj lepiej ni wczoraj. Jest spraw
oczywist, e aby doj do punktu, w ktrym zjedanie staje sl
atwe, trzeba zwraca uwag na to, jak si jedzi, poniewa na*
ciarstwo nie jest czynnoci naturaln. Jednak wspczesny iare
narciarij
:
stale poszukuje trasy zjazdowej godnej mistrza lub coraz to tr niu
niejszego stoku. Takim narciarzem by Paul.
Poprzez rozwijanie swych umiejtnoci w dowolnym
dziaania
nabieramy jeszcze wikszego wdziku, a przynajmniej tak to vm
glda z zewntrz. Zaawansowany narciarz wyglda wdzicznie sul
nc po stoku. Elegancko prezentuje si tancerka wykonujc kroa
wymylone przez choreografa. Nazbyt czsto nie ma jednak arn
nego zwizku midzy wdzikiem wyuczonej sztuki a naturalnyil
wdzikiem ciaa. Wiele razy, gdy obserwowaem tancerki i ta
cerzy baletowych idcych ulic, uderza mnie ich niezgrabny chii
Pozycja pita, postawa baletowa, w ktrej stopy s zwrcone na tm
wntrz, pozwala im wykonywa z gracj taneczne ruchy, jednakl
poprzez usztywnienie mini bioder i poladkw utrudnia im ow
stawianie wdzicznych krokw poza scen.
tat-
65
66 Duchowo cia
Kluczowym sowem jest tutaj napd. Ilekro jestemy
popdzan
tracimy swj wdzik i nasze ciao staje si maszyn. Odpowiedni
moment) by zacytowa biblijne napomnienie: Co warte jest zysk
nie wiata, jeeli utracimy dusz? Czowiek jest jedynym stwr
niem, ktre popdza siebie samego a do utraty zwizku z Bogier
yciem i natur.
Tak jak ja to widz, wanym czynnikiem w deniu do sukces
i wadzy jest tkwice w kadym z nas pragnienie, by by kochanyu
Cho sukces moe prowadzi do zdobycia powszechnego uznanfaj
nie przynosi on prawdziwej mioci. Aby by kochanym, trzeba std
si osob, ktr da si pokocha, tzn. samemu umie kocha. Na
ley by pokornym, umie wycign rk i otworzy serce, a takij
mie czue miejsca. Jednak czowiek kierujcy si swoj wasr
wol jest dumny. Po tym, jak zosta zraniony jako dziecko, gd
jeszcze by otwarty i wraliwy, postanowi nigdy wicej nie
pi takiego blu i upokorzenia. Bdzie nakazywa mio wykc
rzystujc swoj pozycj i si. Dowiedzie swojej wyszoci, a nie
bdzie paka i baga o mio. Intensywno jego pdu do suk
cesu jest wprost proporcjonalna do jego godu mioci, lecz
sukces w kocu przyczynia si tylko do udaremnienia realizacji
tego pragnienia.
W przeciwiestwie do umylnych ruchw wymuszonych prz
wol, ruchy wynikajce z ochoty s spontaniczne. U osoby zdrowd
ruchy spontaniczne nigdy nie s chaotyczne czy niewaciwe, chyb|
e byy wczeniej wyhamowane i dopiero teraz przeamuj blc
kad, by znale swj wyraz. Takie przeamywanie jest konieczni
aby spontaniczno moga sta si zasadniczym elementem zachc
wania danej osoby, lecz waciwym dla niego miejscem s seari
terapeutyczne, gdzie da si je zrozumie w relacji do przeszyc
wydarze.
Duch czowieka tskni do odzyskania swej naturalnej gracji,
uwolnienia si z wizw narzuconych przez ego, do tego, by od
czu swj udzia w strumieniu ducha uniwersalnego. Mimo e wold
nie jest w stanie podyktowa powrotu do gracji, zdarza si czaij
sami, e jednostka wyamuje si z programu narzuconego p^
ego i staje si spontaniczna w sposb naturalny. Przypominam sc
bie zwyczajne zdarzenie, ktre plastycznie unaocznio mi to zja
wisko. Graem w baseball i gdy stanem na bazie jako batsma
wiedziaem, e zdobd home run. Mj wiadomy umys nie kie
rowa mymi ruchami i nie zrobiem adnego wysiku, by uderzy^
pik celnie i mocno. Jednak przy pierwszym wrzucie wykonaec
67
68 Duchowo cia
wyrazi w sposb waciwy i skuteczny. U takich ludzi umys i
ciao
s ze sob poczone rwnie cile }ak yin iyang w krgu caoci".
S oni wiadomi siebie, ale nie przewraliwieni na swoim punkcie
Kady ruch angauje ca ich osob w sposb rwnomierny.
Z powyszego omwienia wynika jasno, e kluczem do gracji jest
zezwolenie ciau, aby si poruszao samo. Proces ten ulega jednak
zniszczeniu w dziecistwie, gdy rodzice nie ufaj zdolnoci ciaa dc
samoregulacji. Nawet w tak bahej sprawie jak jedzenie, niewielu
rodzicw pozwala dzieciom kierowa si wasnymi pragnieniami
i impulsami; ka im raczej je to, co wedug nich stanowi wa ciw diet. Prawd jest, e jeeli pozostawi si dzieciom decyzj
to mog si naje tzw. junk food, np. chrupkw czy sodyczy, lec
jeli dziecko nie ma powaniejszych problemw emocjonalnych, te
tendencja taka przemija. Bardziej szkodliwe ni pozwalanie dzie ciom od czasu do czasu na zjedzenie bezwartociowych smako ykw" jest zmuszanie ich, by jady to, czego nie chc. Czasami
rodzice postpuj w sposb skrajny, wysyajc dzieci do ka be~
kolacji dlatego, e nie chciay zje tego, co im podano. Znam te
przypadek, gdy dziecko byo zmuszane do zjedzenia tego, co zwymiotowao, co miao stanowi dla niego nauczk, e ma sucha
rodzicw i je, co mu ka. Nawet w czasach, gdy tyle si syszy o zym traktowaniu dzieci, takie okruciestwo wobec wasnego
dziecka ze strony rodzicw po prostu szokuje. Jest to sprzeczne
z nasz wiar i zasad, e stosunki midzy dziemi a rodz icar
winny by oparte na zaufaniu.
Wspczeni rodzice znajduj si pod tak wielk presj rnyc
zaj, e bywaj niecierpliwi wobec dzieci. W przeciwiestwie J
matki czy ojca, dziecko ma mnstwo czasu: czas na zabaw, c:
na beztrosk, czas na uciech. Dziecko nie jest jeszcze czci
dorosego wiata celw i de, a to potrafi wyprowadzi rodzi
cw z rwnowagi. Przesta si ociga - mwi - pospiesz si^
zrb to wreszcie". A tymczasem wywierajc na dziecko tak pre
sj, skutecznie zabijaj w nim spor cz przyjemnoci, jak mc
goby czerpa ze swych zaj i ruchw. Z chwil gdy wyrobienie
si" staje si spraw najwaniejsz, utracony zostaje wdzik. Jel
czowiek zainteresowany jest odzyskaniem czci utraconej gracji
musi zrozumie, jak krytyczn rol odgrywa czas. We wspc
snym wiecie czas to pienidz. Jedynie w dziecistwie i tylko
tych nielicznych dzieci, ktre nie s popdzane, stanowi on pi
jemno.
59
70 Duchowo cia
71
Odczuwanie i uczucia
5
Odczuwanie
i uczucia
** DUCHOWO ciaa, jak ju po wiedziaem, \
^z^Jr*^ j e st p 0 Cz uc i e m cznoci z uniwersum.
Uczucie J
nie jest myl czy przekonaniem; jest czym
wicej ni procesemB
umysowym, poniewa angauje ciao. Skada si z dwu elementw.
czynnoci ciaa i umysowego postrzegania tych czynnoci. Mona
je wic uwaa za si jednoczc umys i ciao, czc wiadomy
umys z czynnociami ciaa. Ciao nie moe samo przyczyni si
do powstania uczucia. Na przykad podczas snu ciao moe wy - !
konywa silne ruchy, lecz nie ma tu odczuwania, poniewa wia domy umys jest upiony. Mona jednak mie wiadomy i czujny
umys, a mimo to nie odczuwa niczego, jeeli w ciele nie wystpuj adne spontaniczne ruchy. Jeli pozwolimy, aby nasze rami
zwisao wzdu boku cakowicie bezwadnie przez kilka minut, to
utracimy w nim czucie. Moliwe jest take, e ciao bdzie aktywne,
a nie powstan adne uczucia. Dzieje si tak, jeli wystpi zerwanie
cznoci midzy organem postrzegajcym, czyli ego, a obiektem
postrzegania, czyli ciaem. Jest to zaburzenie typowe dla osobowoci narcystycznej.
Dopki czowiek yje, nie jest zupenie pozbawiony czucia, na- j
wet w stanie narcystycznym. Potrafi odczuwa ciepo, zimno, bl,
ucisk, itp. Nieobecne lub mocno ograniczone s w tego typu osobowoci uczucia, ktre nazywamy emocjami, a mianowicie lk, gniew,
smutek, mio, itd. Uczucia te powstaj ze spontanicznych ruchw
ciaa, reprezentujcych odruchy sigania do otoczenia lub wycofywania si przed nim. Odruch sigania odzwierciedla pragnienie
przyjemnoci i spenienia. Jeli czowiek jest wiadomy tego odru^^-
tffr
73
chu, prowadzi on do mioci. Odruch wycofywania si byby natomiast reakcj na odczuwanie lub oczekiwanie blu, dajc pocztek
uczuciu lku. Czowiek mgby te zareagowa uderzeniem, aby
oddali t grob, co zrodzioby uczucie gniewu. Dla wystpienia
uczucia nie jest jednak konieczne, aby odruch czy reakcja zostay
odegrane do koca. Gdy odruch dociera do powierzchni, powstaje
uczucie, bez wzgldu na to, czy akcja bdzie wykonana, czy nie.
Mona by rozgniewanym, a nie atakowa, przestraszonym, a nie
ucieka, lub smutnym, a nie paka, poniewa odruch zosta dostrzeony. Niektrzy ludzie mwi jednak o mioci nie odczuwajc impulsu, by sign z ciepem i tkliwoci po kontakt. W takim
wypadku mio jest myl, a nie uczuciem.
W dalszym cigu niniejszej dyskusji zajm si uczuciami i emocjami. Aby unikn pomieszania poj, trzeba zda sobie spraw,
e kada emocja jest uczuciem, lecz nie kade uczucie jest emocj.
Mio, gniew i lk s typowymi emocjami, nazywanymi rwnie
uczuciami. Doznawanie gorca, zimna, blu i dotyku, wraenia .
smakowe oraz wchowe s uczuciami, ale nie emocjami. Wyraz
emotion zawiera pierwiastek dziaania (motion - ruch - i przedrostek e - z, na zewntrz), ktry wyrnia ten rodzaj uczucia. Emocje s ponadto przeywane jako reakcje caego ciaa. Bl mog
odczuwa na przykad w dolnej czci plecw, ale gdy jestem rozgniewany, uczucie to nie jest umiejscowione czy ograniczone, bo
cay jestem gniewny. Jednake odruchy zwizane z poszczeglnymi
emocjami rni si midzy sob i maj oddmienne cieki ku ekspresji.
Funkcjonalne zrozumienie uczucia musi si opiera na procesach energetycznych ywego organizmu. Procesy te s dwojakiego
rodzaju: (1) uoglniona pulsacyjna aktywno w poszczeglnych
organach i w caym ciele, i (2) konkretne odruchy i reakcje, jakie
przed chwil opisalimy. Ruchy rozszerzania i kurczenia s widocznymi oznakami siy yciowej organizmu. Takie rytmiczne pulsowanie najatwiej dostrzec u prymitywnego stworzenia, jakim jest meduza. Kady, kto obserwowa te stworzenia, jest na pewno pod wraeniem ich zdolnoci poruszania si w wodzie jedynie za pomoc
rozszerzania si i kurczenia. U czowieka, najbardziej oczywist
znak tej siy ycia jest, jak widzielimy, wdychanie i wydychanie.
Podobny rytm wystpuje w ruchach perystaltycznych jelit i w biciu
se
rca. W rzeczywistoci oddychaj wszystkie ywe komrki. Pobiera
J tlen i wydzielaj dwutlenek wgla w procesie znanym jako
74
Duchowo ciaa
Odczuwanie i uczucia
75
Bodce
Ryc. 5.1. Reakcje organizmu na stymulacj
Diagramy na ryc. 5.1 i 5.2 redukuj te procesy do najprostszych
poj. Na ryc. 5.1 organizm przedstawiony jest jako kula, troch na
ksztat pojedynczej komrki. Jej rodek, odpowiadajcy jdru komrki, stanowi rdo energii dla wszelkich ruchw. Impuls, czyli
fala pobudzenia, porusza si od rodka ku obrzeom, gdzie nastpuje ekspresja. Rwnoczenie z zewntrz powierzchni komrki
atakuj bodce, prowokujc reakcje wewntrzne.
W organizmach wyszych ego posiada, obok funkcji percepcyjne
J, rwnie funkcj motoryczn. Poniewa minie szkieletowe
ciaa s kontrolowane przez nerwy biegnce od wiadomych orodkw mzgu, wszelkie wiadome czynnoci s kontrolowane przez
Odczuwanie i uczucia
76
Skra
Impuls
Minie
woli
Duchowo ciaa
podlegajce
Chroniczne
napicie
= zablokowanie
impulsu
Ryc.
5.2. Efekt
impulsu na
system
mini. Impuls uaktywnia minie, lecz moe zosta zablokowany przez
chroniczne napicie, ktre nie pozwoli mu dotrze do
powierzchni.
ego. System mini podlegajcych woli, przedstawiony na ryc. 5.2
jako cigi linii falistych, jest umiejscowiony blisko powierzchni ciaa
i stanowi naturaln oson. Kady impuls szukajcy ekspresji musi
zaangaowa ten system. Ego potrafi zatem pokierowa ekspresj
danego impulsu lub nawet j zablokowa poprzez skurcz odpowiednich mini, uniemoliwiajc im dziaanie. Zablokowany w ten
sposb impuls nie moe zrodzi uczucia, gdy nie jest w stanie dotrze do powierzchni, gdzie nastpuje percepcja.
W pewnych sytuacjach czowiek moe wiadomie blokowa ekspresj impulsu. Moe na przykad mie impuls uderzenia kogo,
kto zadaje mu bl, ale zdawszy sobie spraw, e agresor jest wikszy
i silniejszy, moe postpi rozsdnie i opanowa ten impuls. W takiej sytuacji jest jednak w peni wiadomy swego gniewu i napicia
spowodowanego powstrzymaniem swego agresywnego impulsu. Jeeli sytuacja ulegnie zmianie lub gdy on si od niej oddali, bdzie
mg uwolni napicie lub wyrazi swj gniew sownie czy te kopic lub uderzajc w jaki przedmiot. Sprawa wyglda inaczej, gdy
sytuacja si nie zmieni lub gdy on nie moe si z niej wycofa.
W tak sytuacj bez wyjcia moe uwika si dziecko. Moe ono
11
~^
78
Duchowo ciaa
chodziy przez cae ciao. Ograniczajc peni i gboko oddechu, chroniczne napicie mini obnia rwnie poziom energii
danej osoby, co zmniejsza ogln ywotno ciaa. W konsekwencji tumienie jednego uczucia zmniejsza odczuwanie w ogle. Gdy
wyhamowany jest gniew, zwykle sabnie rwnie odczuwanie mioci, smutku i strachu, chocia niekoniecznie w tym samym stopniu.
U wielu ludzi ciao jest rozdarte w ten sposb, e jedne uczucia atwiej ulegaj zablokowaniu ni inne. To wyjania, dlaczego niektrym mczyznom atwiej jest wyraa gniew, ni paka, a u wielu
kobiet jest na odwrt.
Emocje s bezporednim wyrazem ducha danej osoby. Si ducha jednostki da si zmierzy intensywnoci jej uczu, wielko jej
ducha - gbokoci uczu, a swobod ducha spokojem jej uczu.
Kiedy poruszamy si z uczuciem, ruch jest peen gracji, poniewa
jest rezultatem przepywu energii w ciele. Uczucia stanowi zatem
klucz do gracji i duchowoci ciaa.
Po tych oglnych rozwaaniach na temat uczu moemy zbada
bliej poszczeglne emocje: mio, gniew, lk, smutek i rado. Mio jest uczuciem ekspansywnym, powodujcym, e powierzchnia
ciaa jest silnie naadowana energi, w wyniku czego ciao nabiera
mikkoci, staje si ciepe i zarowione, a przyjemnie patrze.
Mio jest uczuciem ciepym, a ilo mioci, ktr czujemy lub wy^
raamy, jest wprost proporcjonalna do mikkoci i rozgrzania ciaa
- mwimy zatem o gorczce namitnoci. Odruchem w mioci jest
denie do kontaktu i bliskoci z kochan osob, w oczekiwaniu
przyjemnoci, jaka moe z tego wynikn1.
Ludzie, ktrzy wycigaj rk w sytuacji, gdy mog z duym
prawdopodobiestwem przewidzie, e spotka ich zawd, bywaj
okrelani mianem masochistw. Masochizm wydaje si by zaprzeczeniem powyszej definicji mioci, ale mona to zrozumie, jeeli uznamy, e wikszo ludzi cierpi w pewnym stopniu na ambiwalencj uczu - odczuwajc mio i nienawi do tej samej
osoby. Taka ambiwalencja wywodzi si czsto z konfliktowych relacji w dziecistwie, bo gdy uczucia dziecka zostaj zranione przez
rodzica, jego mio do niego zostaje zmieszana z gniewem i nienawici. Cho przez cae swe ycie taka osoba zachowa mio,
bd jej rwnie towarzyszyy nienawi i gniew, chocia mog
by tumione. Tumienie, usuwajc w cie wspomnienia konfliktu
1
Zob. Alexander Lowen, Love, Sex, and Your Heart (New York:
Macmillan, 1988). (Mio, seks i serce, Pusty Obok, Warszawa
1990).
1
Odczuwanie i uczucia
79
80
Duchowo ciaa
a ktrego dnia wybucha przeciwko komu niewinnemu i bezbronnemu. Przesanie zawarte w tym gniewie jest jasne: Dlaczego ty
[dziecko] miaby by wolnym duchem, gdy ja zostaem zamany?"
To zazdro rodzica o niezaleno dziecka prowadzi do wybuchu
gniewu.
Pojcie zamanego ducha" nie jest metafor czy terminem ukutym przez psychologw. Oddaje ono raczej fizyczn rzeczywisto
w ciele jednostki. Jestem przekonany, e kada osoba, ktrej duch
zosta zamany, nosi w sobie stumion wcieko zamknit w napiciu mini grnej czci plecw i barkw. Napicie to moemy
dostrzec jako zaamanie naturalnej linii plecw, jako przesadn wypuko tu poniej barkw albo te w dolnej czci plecw, jako
lordoz lub spaszczenie naturalnego wygicia ldwiowego 2. Spaszczenie tego odcinka krgosupa wypycha miednic do przodu, zabijajc jakiekolwiek uczucie pewnoci siebie u danej osoby. Pozycja
taka jest odpowiednikiem podwinitego ogona u psa. Zwracajc
uwag pacjentom na ten stan mwi czasami: Wyglda to tak, jak
gdyby dosta mocnego kopniaka w siedzenie". Jednym z urazw
powodujcych ten stan s mocne lub czste klapsy. Nadmierne
wygicie grnej lub dolnej czci plecw stanowi zaamanie wyprostowanej postawy bdcej oznak wolnego ducha. Chroniczne
napicie mini plecw utrudnia przepyw pobudzenia wzdu krgosupa, ktry to przepyw daje silne poczucie, e jest si wolnym
duchem. Efekt jest taki, e duch jednostki zostaje zamany, i dopki znajduje si w tym stanie, jednostka nosi bdzie w sobie
morderczy gniew, bez wzgldu na to, czy bdzie wiadoma owego
faktu, czy nie. Zanim wcieko nie znajdzie ujcia, duch pozostanie zamany. Danie upustu gniewowi moe ducha uzdrowi, skoro
tylko dana osoba zrozumie, e ma on swj pocztek w utracie
gracji.
Jednake wyadowanie gniewu, aby si odegra, na osobach,
ktre nie przyczyniy si do zamania ducha jednostki, tzn. na osobach modszych, sabszych lub zalenych, nie daje pozytywnego
skutku, poniewa nikt nie moe czu si dobrze z takim zachowaniem. Wpdza ono w poczucie winy i zwiksza napicie. Waciwym kontekstem dla uwolnienia zoci jest terapia, gdzie mona
straci panowanie nad sob, gdy kontrol utrzymuje terapeuta.
2
Odczuwanie i uczucia
81
82
Duchowo ciaa
Odczuwanie i uczucia
83
e wywodzi si ona z jego przey w dziecistwie i jest z nimi powizana. Pacjenci pytaj: Jak dugo musz paka, zanim uwolni
si od mego smutku? Wydaje si, e pacz ju bardzo dugo".
Odpowiadam, e sprawa nie polega na tym, jak dugo si pacze,
ale na tym, by zapaka wystarczajco gboko, aby dotrze do
dna studni, do samych trzewi. Gdy konwulsyjna fala kania dotrze
do dna miednicy, otwiera si klapa pozwalajc jednostce wyj na
soce. T klap jest aparat genitaliw, poprzez ktry nastpuje
odrodzenie wraz z orgazmem.
Obok omwionych emocji - mioci, gniewu i strachu - istniej
rwnie uoglnione stany uczu, ktrych nie da si zakwalifikowa
jako emocje. Jednym z takich stanw odczuwania jest upokorzenie, ktre, podobnie jak emocje, moe by stumione i jednostka
nie jest wwczas go wiadoma. Niemniej jednak bdzie si on czsto wyraa w ciele jako skon i pochylenie gowy. Stan przeciwny,
jakim jest uczucie dumy, wyraa si wysoko uniesion gow.
Pojedynczy przypadek upokorzenia nie spowoduje utrwalenia si
postawy jednostki w strukturze ciaa. Wiele kobiet jest jednake
poddawanych, jako dzieci, cigym upokorzeniom za wszelkie przejawy seksualizmu. Brutalno seksualna w kadej formie jest dla
dziecka niezwykle upokarzajcym przeyciem, a bicie po poladkach uwaam za pewn form naduycia seksualnego, bo atak skierowany jest na stref erotyczn. Szczerze mwic, kade brutalne
potraktowanie dziaa upokarzajco na ducha jednostki, poniewa
daje jej odczu, i jest ona podporzdkowana wadzy innej osoby.
Jednostka upokarzana nie potrafi utrzyma gowy w pozycji uniesionej, ktra, jak zauwaylimy, jest oznak wolnego i niezalenego ducha. Skon lub pochylenie gowy jest take oznak wstydu
zwizanego z seksualn natur ciaa. Poniewa seksualizmu nie
da si zanegowa, uczucie upokorzenia zwizane z seksualizmem
byoby cigle obecne, co kadego mogoby doprowadzi do szalestwa. Kobiety obcione w ten sposb tumi upokorzenie poprzez
chroniczne napinanie mini, ktre pochylaj gow. Te cignite
minie staj si z czasem wzem na poczeniu torsu i karku, powszechnie znanym jako wdowi garb". Podobne ciganie rzadko
mona dostrzec u mczyzn, gdy u nich silne uczucie upokorzenia przybiera form krtkiej szyi. W przeciwiestwie do kobiet,
mczyni rzadziej bywaj upokarzani z powodu zachowa seksuan
' ych, a ci, ktrzy bywaj upokarzani przez swoje matki, wyado^j to na swoich onach.
84
Duchowo ciaa
Innym stanem uczuciowym, odnoszcym si do niniejszej dyskusji, jest poczucie winy. Jest ono dziwnym uczuciem, poniewa nie
wyraa si w ciele w jaki szczeglny sposb. Jest to co, co nazwabym emocj osdzajc 3. Wie si z poczuciem, e zrobilimy co
zego. Cigle oceniamy czyje zachowanie jako waciwe lub niewaciwe, zgodne lub niezgodne z prawem. Mona by winnym
pogwacenia dowolnej z przyjtych zasad postpowania, lecz wielu
ludzi popeniajcych przestpstwa nie czuje si winnymi, podczas
gdy poczucie winy gnbi wielu takich, ktrzy nie maj pojcia, i
pogwacili jak zasad postpowania. Jest zatem oczywiste, e poczucie winy musi mie gbsz podstaw; ma si uczucie, e co
z nami samymi jest nie w porzdku. Mona do pewnego stopnia
zrozumie to tak zwane uczucie rozwaajc nastpujc kwesti:
zawsze pytam swoich pacjentw, czy czuj si winni, gdy chodzi
o ich seksualizm, a zwaszcza o wczesn masturbacj. Wielu pacjentw przyznaje, e onanizowali si, gdy byli dziemi, na og
z poczuciem winy. Niektrzy jednak nie odczuwali adnej winy
zwizanej z t czynnoci, mimo e rodzice mwili, e nie naley
tego robi. Jak to wyrazia pewna kobieta: Jakesz mogoby to by
ze czy niewaciwe, skoro daje tyle frajdy?" Jednak gdyby z jakiego powodu, np. strachu lub wstydu, nie sprawiao to takiej przyjemnoci, wwczas mogoby powodowa poczucie winy.
Uwaam, e wina jest zwizana z oglnym uczuciem w ciele.
Gdy kto jest z siebie zadowolony, to nie moe czu si winny
czegokolwiek. Rozumujc identycznie, jeli kto nie ma w ciele
adnych uczu, to rwnie nie moe czu si winnym. Czowiek
czuje si dobrze, gdy ycie czy duch przepywa przez jego ciao
w sposb peny i swobodny. Gdy tak nie jest, a to z powodu wikszych napi w ciele, ktre ograniczaj lub ami ducha jednostki,
bdzie si ona czua le albo te nie pozwoli sobie na odczuwanie
czegokolwiek. W pierwszym przypadku bdzie wiadoma pewnej
winy. To uczucie winy bdzie zwizane z tumieniem seksualizmu
lub gniewu. Stwierdziem, e pacjenci, ktrzy czuj si winni wobec rodzica, trac poczucie winy, gdy tylko ich gniew skierowany
przeciwko rodzicowi zostanie wyraony w sposb peny w trakcie
terapii.
Odczuwanie jest yciem ciaa, tak samo jak mylenie jest yciem umysu. Gdy pacjent potrafi odczu swoje napicie nie jako
jaki tajemniczy bl, lecz jako obron przed pewnymi impulsami
3
Zob. Alexander Lowen, Pleasure: A Creative Appruach to Life
(New York: Penguin, 1975), str. 187-193.
Odczuwanie i uczucia
85
czy uczuciami, zmobilizuje swoj energi, by rozadowa owo napicie i pozwoli sobie na odpowiednie wyraenie uczucia. To zadanie nie jest jednak atwe. Zrozumienie i odczucie, jak bardzo
zostalimy zranieni, moe by rdem ogromnego blu. Jednak
jedynym sposobem, by sta si wolnym, jest odczu swoje napicia
i odnale ich zwizek ze stumionymi uczuciami strachu, gniewu
i smutku. W wielu wypadkach uwiadomienie sobie tego prowadzi
do spontanicznego wyraenia uczucia i wynikajcego std rozadowania napicia. Wielu pacjentw powiedziao mi, e w bolesnych
sytuacjach wypowiedzieli si zupenie spontanicznie, z korzyci dla
ich zwizku z blisk osob, a take dla szacunku wobec siebie.
Swoje uczucia tumimy z obawy, e gdy raz si odezw, moglibymy sobie z nimi pniej nie poradzi. Obawa ta wywodzi si
jednak z dowiadcze w dziecistwie. Obecnie jako ludzie doroli
nie jestemy ju ani bezradni, ani zaleni, lecz dojrzalsi, jeli chodzi o zrozumienie ycia. Niektrzy z nas potrzebuj jednak opar cia u terapeuty, by ujawni swoje najgbsze uczucia. Stumionygniew, na przykad, moe by tak kracowy, e a mordeczy, jednostka trzyma go wic pod pokrywk, nie zdajc sobie sprawy,
e stumiony gniew jest jak dynamit, gotowy w kadej chwili wybuchn, ranic niewinne osoby postronne. wiadomo wasnego
gniewu daje pewien stopie kontroli nad nim, a zatem i troch
bezpieczestwa. Wielu pacjentw boi si rwnie swojego smutku,
poniewa jest on bliski rozpaczy. Jednake stumiony pacz jest niszczc si, ktra rujnuje nasze narzdy wewntrzne, a zwaszcza
jelita. Ludzie cierpicy na t czy inn form zapalenia jelita grubego wedug mnie pacz wewntrznie, gdy boj si paka na
zewntrz4.
Jeeli mamy odzyska swoj gracj i zdrowie, musimy czu kad
cz swego ciaa. Jak widzielimy, wielu ludzi ma obszary ciaa,
ktrych nie dowiadcza w peni. Wszyscy na przykad wiemy, e
mamy plecy, ale niewielu z nas wyczuwa tkwice w nich napicie
lub wie, czy s one spryste, czy sztywne. Czsto musz demonstrowa pacjentom, e mona lee na stoku bioenegetycznym nie
odczuwajc przy tym blu, poniewa plecy s - lub powinny by
"-elastyczne. Plecy pozbawione czucia nie mog spenia wszystkich funkcji ywych, elastycznych plecw. Na przykad umiejtno
Poparcia jakiego stanowiska lub wycofania si z niego, gdy jest
. Alexander Lowen, A Psychosomatic Illness", Bioenergetic
is 2 (1986), str. 1-11. Zob. Nowiny Psychologiczne nr 5-6,
Duchowo ciaa
86
Odczuwanie i uczucia
87
Ryc. 5.3. Rysunki ujawniajce uczucia wobec ciaa. Posta z zaznaczonymi oddzielnymi czciami ciaa wskazuje na uczucie braku jednoci ciaa i brak poczucia
wasnego ja", podczas gdy posta przedstawiona za pomoc kresek wskazuje na brak czucia, poczucie e si
nie ma ciaa.
Czy czujesz, e twoje stopy dotykaj ziemi, gdy stoisz lub chodzisz? Czy normalnie czujesz swoje stopy?
88
Duchowo ciaa
z kolei rysuj schematycznie, prost kresk, postacie jakby z patyczkw, co wskazuje na niemal zupeny brak odczuwania ciaa. Nie
znaczy to oczywicie, e tacy ludzie s odporni na ukucie szpilki,
lecz e nie s w stanie skojarzy z ciaem takich uczu, jak smutek,
rado czy strach.
Nie omwilimy tutaj jednego rodzaju uczu, a mianowicie uczu
seksualnych. Zajmiemy si nimi w nastpnym rozdziale, aby okreli ich rol w gracji i duchowoci ciaa.
6
Seksualno
i duchowo
JAK ju wspomniano w poprzednich rozdziaach, wielu ludzi uwaa, e seksualno i duchowo stanowi przeciwiestwo. Wyznaj oni
pogld, e duchowo
jest
zjawiskiem zachodzcym w gowie, podczas
gdy seksualno"
zlokalizowana jest w dolnych rejonach ciaa.
Pogld ten przeczy
rzeczywistoci, gdy istota ludzka w kadej swej komrce jest zrnicowana pciowo. U mczyzny kada komrka zawiera dwa chromosomy Y, w przeciwiestwie do komrek ciaa kobiety, ktre
posiadaj po jednym chromosomie X i Y. W podobny sposb duchowo jest funkcj caego ciaa. W oderwaniu od seksualnoci
duchowo staje si abstrakcj, a seksualno oderwana od duchowoci jest tylko aktem fizycznym. Rozdzia taki spowodowany
jest izolacj serca, gdy zrywa ono czno midzy dwoma kracami ciaa. Gdy uczucie mioci przenika z serca do gowy, czowiek odczuwa czno z uniwersum i tym, co powszechne. Gdy
wypenia ldwia i nogi, czuje on si zczony z ziemi i tym, co
szczeglne. Przesuwajc si w gr, nasz duch nabiera cech yang,
a przemieszczajc si w d, cech yin. Podstawowa zasada bioenergetyki stwierdza, e przepyw pobudzenia w d i w gr ciaa ma
charakter pulsacyjny, co oznacza, e nie jest w stanie przemieci
si w jednym kierunku dalej ni w drugim. W kategoriach uczu
nie moemy by bardziej duchowi ni seksualni.
Gdy nasz duch angauje si w peni w jaki akt, to akt ten nabiera charakteru duchowego dziki transcendencji naszego
ja",
transcendencja ta daje si odczu najywiej w akcie pciowym,
jeli prowadzi on do zespolenia si dwojga ludzi w tacu ycia.
Gdy
90
Duchowo ciaa
Seksualno i duchowo
91
92
Duchowo ciaa
Seksualno i duchowo
93
94
Duchowo ciaa
to do relacji midzy nimi wymiar dorosoci, wprowadzajc uczucia seksualne skupiajce si na narzdach rozrodczych. Uczucia
te frapuj, przeraaj i odpychaj dziecko, ktre nie jest w stanie
si wycofa, gdy jest od rodzica zalene i potrzebuje jego aprobaty i wsparcia. Nie moe te tych uczu odwzajemni z obawy
przed faktycznym kazirodztwem. Na og bywa tak, e kada seksualna reakcja ze strony dziecka naraa je na potpienie i upokorzenie. Mimo wasnego udziau rodzice wini dzieci za ich reagowanie w sposb seksualny, co w sposb oczywisty jest projekcj
wasnego poczucia winy na potomstwo. W samoobronie dzieci wyczaj swe uczucia seksualne, co pozwala im zachowa mio do
rodzicw. Dziki temu mio zostaje oddzielona od podania seksualnego.
Podobnie jak stumienie kadej innej emocji, wyczenie uczu
seksualnych uzyskuje si poprzez chroniczne napicie mini, co
zapobiega docieraniu uczucia podniecenia do ldwi lub uniemoliwia miednicy swobodne poruszanie si, jeli troch podniecenia
tam przeniknie. Problem ten dobrze wida na przykadzie Anny.
Gdy zobaczyem j po raz pierwszy, bya atrakcyjn kobiet tu po
czterdziestce, niezamn, lecz zawsze zaangaowan w seksualny
zwizek z jakim mczyzn. Nie bya przygnbiona, lecz wyczuwaa, e nie najlepiej umie zorganizowa sobie ycie. Aby zrozumie Ann, naleao spojrze uwanie na jej ciao, gdy odzwierciedlao histori jej ycia. Obie poowy jej ciaa wyglday tak,
jakby nie naleay do tej samej osoby. Dolna poowa bya pena
i cika, lecz prawie nie promieniowaa yciem i uczuciem. Grna
poowa natomiast bya wska i charakteryzowaa si adniejsz tonacj skry oraz wiksz ywotnoci. Anna miaa pene i ksztatne
piersi, co dodawao jej kobiecoci, a jej oczy byy due, o agodnym
ujmujcym spojrzeniu, co podobao si mczyznom. Bya w stosunku do nich uwodzicielska, ale nie rozpustna. Angaowaa si
seksualnie z rnymi mczyznami, lecz mimo pozornego ciepa,
jakim ich darzya, aden z tych, z ktrymi si zwizaa, nie chcia
jej polubi.
Dysfunkcja zachodzca midzy dwoma poowami ciaa Anny
wskazywaa na rozszczepienie osobowoci. Jedna cz jej dziaaa w sposb niezaleny i kompetentny; na przykad radzia sobie
bardzo dobrze pod wzgldem materialnym. T cech utosamiaem z grn poow jej ciaa. Druga strona jej osobowoci czya
si z pasywn, stosunkowo mao ywotn, doln poow jej ciaa.
Mimo e Anna prowadzia aktywne ycie seksualne, jej uczucia se-
Seksualno i duchowo
95
96
Seksualno i duchowo
97
Duchowo ciaa
wania. Wiedziaa, e podnieca go seksualnie, w sposb, w jaki nie
udawao si to jej matce. Cho kontrolowa on swoje zachowanie,
gnbio go jednak poczucie winy z powodu swych uczu; win t
przerzuca na Ann, pitnujc jako nieprzyzwoity kady przejaw
jej uczu seksualnych. Gdy chciaa chodzi z chopcami w swoim
wieku, nazwa j ladacznic. Zwraca baczn uwag na jej sposb
ubierania si i mia pretensje o to, e si maluje. Nie waha si
jednak przed zalecaniem si do innych kobiet lub robieniem niezupenie przyzwoitych uwag w domu. Rezultat by taki, e Anna
postrzegaa wasn seksualno jako co nieprzyzwoitego, uczucie,
ktre umiejscowio si w dolnej poowie jej ciaa. Nie miaa innego
wyboru, jak tylko odci si od swej seksualnoci, uznajc rwnoczenie, e tego yczy sobie jej ojciec. Do czasu gdy staa si osob
doros, nawyk ukrywania uczu seksualnych tak si u niej utrwali,
e czsto tracia wszelk nadziej, e uda jej si znale mczyzn,
ktrego mogaby w peni pokocha.
Moim zadaniem jako prowadzcego terapi byo pomc jej w ponownym oywieniu dolnej poowy ciaa. Nie byo to zadaniem atwym, zwaywszy na to, e odczuwanie byo w niej wyczone przez
wiele lat. Do problemu tego naleao podej od strony psychologicznej i fizycznej. Na paszczynie psychologicznej, Anna musiaa
pozna, jaka jest naprawd i zrozumie, na jakim tle tak si staa.
Od strony fizycznej, musiaa uaktywni doln poow ciaa, po to by
mc j odczuwa. Specjalne wiczenia pogbiy jej oddychanie, co
pozwolio jej odczu smutek zamknity w brzuchu, smutek, od ktrego poprzednio skutecznie si izolowaa. Rwnoczenie zacza
paka, lecz dopiero z czasem pozwolia, by jej pacz sta si gboki. Uczuciem, z ktrego wyzwoleniem miaa wielkie trudnoci,
by gniew, gwnie dlatego, e by on skierowany przeciwko ojcu,
ktry j wykorzystywa, lecz ktrego kochaa i od ktrego czua si
zalena. Nie potrafia skierowa swego gniewu przeciwko innym
mczyznom, ktrzy rwnie j wykorzystywali, poniewa czua, e
im na to pozwolia. Stanowio to kluczowy problem w jej terapii,
poniewa nie mona byo pomc Annie odzyska swe uczucia seksualne inaczej, jak sprawiajc, by poczua si osob majc swoje
prawa oraz umiejc je chroni i wymaga ich respektowania.
W miar postpw w terapii Anna coraz silniej odczuwaa, e
bya obiektem pewnego naduycia seksualnego ze strony swego
ojca, a take i brata. Sam fakt, e zdaa sobie spraw, i mogo si
to zdarzy, przeama zator w jej osobowoci. Teraz mona byo
uruchomi jej morderczy gniew. Dyszc ciko i tukc rakiet te-
98
Duchowo ciaa
si ono przedwczesnym wytryskiem nasienia, gdy sztywno miednicy ogranicza jej zdolno do wchonicia adunku podniecenia,
zanim zdoa on obj cae ciao. W skrajnych przypadkach moe
to rwnie wpywa na potencj erekcyjn.
Oznak osoby prawdziwie seksualnej jest wdzik. Wdzik nie
oznacza umiejtnoci koysania biodrami, wykonywania taca brzucha czy skakania z trampoliny, lecz charakteryzuje ciao, ktre jest
mikkie, w ktrym zachodzi przepyw pobudzenia oraz uczucia ywotnoci i ktre doznaje przyjemnoci z moliwoci poruszania si.
Osoba seksualna nie krci biodrami podczas chodzenia; natomiast
jej miednica porusza si swobodnie, pync z caym ciaem. Gdy
osoba chodzi w ten sposb, czuje dotknicie ziemi przy kadym
kroku, a fala pobudzenia pynca od palcw stp skoordynowana
jest z fal oddechu, ktra, jak widzielimy wczeniej, powoduje, e
miednica porusza si z kadym oddechem. Ten sposb chodzenia
obserwuje si czciej u ludzi mieszkajcych w krajach sabo rozwinitych, ktrzy nie s tak zdominowani przez swoje ego jak ludzie
Zachodu. My, mieszkacy wiata, zachodniego jestemy by moe
bardziej wyrafinowani seksualnie, lecz tamci ludzie s bardziej ywi
pod tym wzgldem.
Ciao wolne od napomnie superego - bd grzeczna, suchaj
ojca i matki, nie podno rki na rodzicw - jest ciaem wolnym
od napi. Staym, cho nigdy nie wypowiedzianym napomnieniem
w naszej kulturze jest wymaganie, by dzieci kontroloway swoje
uczucia. Znajduje ono wyraz w popularnym powiedzeniu: Nie tra
gowy i nie daj si ponie emocjom". Pewna doza samokontroli
jest rzecz pozytywn, lecz gdy kontrola staje si podwiadoma, jest
utrzymywana poprzez chroniczne napicie mini, a wwczas mija
si z celem. By nie by goosownym, to wanie napicie zwizane z obaw, e stracimy gow, jest odpowiedzialne za artre tyzm szyjnego odcinka krgosupa i za napiciowe ble gowy. Podobne napicie u nasady krgosupa, w miejscu gdzie czy si on
z sacrum, stanowi przyczyn wikszoci dolegliwoci wystpujcych
w dole plecw. To chroniczne napicie, zazbiajce si z napiciem
mini, takich jak uadriceps femoris czcy miednic z nogami,
unieruchamia miednic tak, e nie jest ona w stanie porusza si
spontanicznie.
Unieruchomiona miednica jest odchylona albo do tyu, albo do
przodu (zob. ryc. 6.1A-C). W normalnym stanie (ryc. 6.1A) miednica porusza si swobodnie do przodu i do tyu wraz z naturalnyni
ruchem ciaa i w harmonii z falami oddechowymi. Gdy fala schodzi
Seksualno i duchowo
100
Duchowo ciaa
Seksualno i duchowo
101
ruchy seksualne, a ci, ktrzy utrzymuj sw miednic w pozycji cofnitej, maj tendencj do ograniczania ruchw.
Oto proste wiczenie, ktre pomoe ci ustali, w jakiej pozycji
utrzymujesz swoj miednic.
WICZENIE 6.1
Sta przed lustrem tak, aby widzia swoje plecy, gdy odwrcisz
gow. Czy twoje plecy wygldaj na wyprostowane, czy gowa jest
uniesiona, czy miednica jest cofnita? Teraz ustaw stopy rwnolegle do siebie w odlegoci ok. 15 cm; nastpnie wypchnij miednic
cakiem do przodu. Czy dostrzegasz, jak twoje plecy zaokrglaj si
lub zginaj, sprawiajc, e stajesz si niszy? Cofnij powoli miednic. Czy widzisz, jak twoje plecy si prostuj? Jakie uczucia kojarz
ci si z kad pozycj? Ktra z nich jest twoj zwyk poz?
Stojc tak, ugnij lekko kolana i postaraj si, by twoja miednica
zwisaa luno, tak aby mona byo ni porusza jak doni na prze-"
gubi. Oddychaj gboko i swobodnie, starajc si wyczu, jak fala
oddechowa dochodzi do gbi miednicy. Czy wyczuwasz jaki ruch
w tej strukturze? Jakie to uczucie? Czy wyczuwasz jaki niepokj
w tym ruchu? Z powodw wymienionych powyej nie wystpuje on
u wikszoci ludzi.
102
Duchowo ciaa
Czstym rezultatem takiego przyuczania s zaburzenia w oddawaniu stolca. Jeeli rodzice reaguj na nie stosowaniem lewatywy lub
czopkw, inwazja i pogwacenie ciaa dziecka powiksza tylko problem. Miaem dwie pacjentki, ktre byy przyuczane do nocnika,
zanim osigny wiek dziewiciu miesicy, co narazio je na niemal
zupen utrat czucia w miednicy i jej dnie.
Odbyt jest otoczony podwjnym zestawem mini zwierajcych.
Zwieracz wewntrzny, ktry nie podlega wiadomej kontroli, pozostaje zamknity do momentu, gdy zbierze si ka i wypeni odbytnic. Do tej chwili zwieracz zewntrzny pozostaje otwarty i rozluniony. Gdy odbytnica si zapeni i osoba odczuwa potrzeb wyprnienia, zwieracz wewntrzny si rozlunia, podczas gdy zwieracz zewntrzny zwiera si mocno do momentu, gdy osoba bdzie
moga si waciwie wyprni. Znaczy to, e gdy nie wystpuje potrzeba wyprnienia, mona sobie spokojnie pozwoli na utrzymywanie dna miednicy w stanie rozlunionym. Wielu ludzi obawia si
jednak, e niekontrolowane wyadowanie seksualne moe doprowadzi do zabrudzenia kaem. W niektrych przypadkach obawa
ta zamienia si w uoglniony niepokj, e wyleci dno", jak gdyby
za chwil mia si zdarzy wypadek lub katastrofa.
W rzeczywistoci wszelkie obawy i strach oddziauj na dno
miednicy. Nagy strach powoduje ostry skurcz. Stumiony strach
natomiast wywouje chroniczne napicie. Napicia tego nie odczujemy jednak, gdy nie jestemy wiadomi swego strachu.
Abymy mogli rozluni dno miednicy, musimy sobie najpierw
uwiadomi, do jakiego stopnia je napinamy. W uwiadomieniu
sobie napicia miedniczego moe by pomocne ponisze wiczenie.
WICZENIE 6.2
Sta na stopach ustawionych rwnolegle w odstpie ok. 20 cm,
z kolanami lekko ugitymi i z ciaem podanym do przodu. Rozlunij si i pu" miednic naturalnie, jak to opisano w poprzednim
wiczeniu. Robic gboki wdech brzuchem, postaraj si wywrze
parcie na dno miednicy. Rwnoczenie sprbuj otworzy zwieracz
odbytu, jak gdyby chcia wypuci gazy. (Nic si nie wydostanie,
o ile niczego nie wstrzymywae. Przeprowadzam to wiczenie na
0
swoich zajciach grupowych od wielu lat i nikomu nie przydarzy'
si nic wstydliwego.)
Seksualno i duchowo
103
Uziemienie*: cznik
z rzeczywistoci
JAKO odczuwania seksualnego jednostki
zaley od iloci energii czy te pobudzenia w jej
ciele, bowiem obnienie poziomu energii
oznacza spadek uczu.
Odczuwanie zaley rwnie od stopnia
wdziku, ktry pozwala adunkowi energetycznemu w ciele na peny i
swobodny przepyw.
Wreszcie zaley te od tego, jak dobrze jednostka jest uziemiona,
tzn. poczona energetycznie z podoem. Jeeli jaki system energetyczny (na przykad obwd elektryczny) jest nie uziemiony, istnieje ryzyko, e wyjtkowo silny adunek przeciy i spali system.
W podobny sposb jednostki nie uziemione ryzykuj, e zostan
pokonane przez silne uczucia, seksualne czy innego rodzaju. Aby
tego unikn, zmuszone s hamowa wszelkie uczucia, bo przeraa
je myl, i mogyby zosta przez nie pokonane. W przeciwiestwie
do nich, jednostka uziemiona potrafi wytrzyma silne pobudzenie,
ktre dowiadczy jako rado i transcendencj.
My, istoty ludzkie, jestemy jak drzewa, zakorzenione jednym
kocem w ziemi, a drugim sigajce ku niebiosom. Gbia siga nia zaley od siy naszego systemu zakorzeniajcego. Wyrwanemu
drzewu obumieraj licie, a u czowieka, ktremu odcito korzenie,
duchowo staje si martw abstrakcj.
Niektrzy przytocz argument, e ludzie nie maj takich korzeni
jak drzewa. Jednake jako stworzenia ziemskie, jestemy poczeni
* W oryginale grounding, pojcie tumaczone dotd w literaturze polskiej jako ugruntowanie. Po rozwaeniu konotacji obydwu
terminw zdecydowalimy w tej ksice tumaczy grounding jako
uziemienie (red.).
105
z ziemi poprzez nogi i stopy. Jeli to poczenie jest ywe, mwimy, e dana osoba jest uziemiona. Tego samego terminu uywa
si dla okrelenia poczenia przewodnika elektrycznego z ziemi
dla ochrony obwodu elektrycznego przed przecieniem. W bioenergetyce uywamy tej nazwy, by okreli czno jednostki ludzkiej z ziemi, z jej fundamentaln rzeczywistoci. Gdy mwimy,
e dana osoba jest dobrze uziemiona lub e stoi mocno na ziemi,
oznacza to, e wie ona, kim jest i na czym stoi. By uziemionym
- znaczy mie czno z podstawowymi realiami ycia: z ciaem,
z seksualnoci, a take z ludmi, z ktrymi obcujemy. Jestemy
poczeni z tymi realiami w takim samym stopniu jak z ziemi.
Wan spraw przy diagnozie osobowoci jednostki jest dostrzeenie sposobu, w jaki ona stoi, i ustalenie, jak mocno jest poczona
z ziemi. Jest to normalne postpowanie w analizie bioenergetycznej. Osoba majca poczucie siy i bezpieczestwa przyjmuje w sposb naturalny postaw wyprostowan. Jeeli si boi, ma tendencj
do kulenia si. Gdy jest smutna czy przygnbiona, jej ciao garbi
si i robi oklape. Gdy natomiast jednostka prbuje zanegowa
lub zrekompensowa swe wewntrzne poczucie niepewnoci, staje
wwczas nienaturalnie sztywno, w postawie subisty.
Obok wymiaru psychologicznego, sposb, w jaki czowiek stoi,
jest rwnie znaczcy w sensie socjologicznym. Gdy mwimy, e
jaka osoba ma pozycj w spoecznoci, mamy na myli to, e jest
ona uznawana jako kto wany. Oczekujemy od krla, e bdzie
sta po krlewsku, a od sugi, e przyjmie postaw pokorn, za
od wojownika, e bdzie sta na lekko sprystych nogach, uka zujc sw gotowo do dziaania. Wiemy, e osoba z charakterem
bdzie obstawa przy swoich przekonaniach bez wzgldu na okolicznoci.
Wiemy te, e niektrzy doroli, mimo przeytych lat, nie potrafi stan na wasnych nogach. Chodzi o to, e ludzie tacy zale od
innych, na ktrych mog si oprze. Brak czucia w nogach sprawia,
e ich kontakt z ziemi jest czysto mechaniczny. St ma nogi, na
ktrych si opiera, lecz nigdy nie powiedzielibymy o nim, e jest
uziemiony. Oczywicie, w przeciwiestwie do przedmiotw martwych, ludzie zawsze do pewnego stopnia maj czucie w nogach.
Jednak dla niektrych czucie to nie jest na tyle silne, by docierao
do ich wiadomoci, o ile nie koncentruj uwagi na swym ciele. Nie
wystarczy po prostu wiedzie, e nasze stopy dotykaj ziemi. Konieczny jest proces energetyczny, w ktrym fala pobudzenia pynie
w d przez ciao do ng i stp. Odczucie uziemienia ma miej sce wwczas, gdy fala pobudzenia dociera a do ziemi, zmienia
106
Duchowo ciaa
107
Podstawowe poczucie bezpieczestwa u jednostki jest zdeterminowane przez jej wczesn relacj z matk. Dowiadczenia pozytywne - czua opieka, oparcie, tkliwo, aprobata - pozostawiaj
ciao dziecka w stanie mikkim, naturalnym i wdzicznym. Dziecko
dowiadcza swego ciaa jako rda radoci i przyjemnoci, wic
utosamia si z nim i odczuwa czno ze sw zwierzc natur.
Takie dziecko wyronie na osob dobrze osadzon w rzeczywistoci, obdarzon silnym poczuciem wewntrznego bezpieczestwa.
I przeciwnie, gdy dziecko odczuwa brak mioci i oparcia ze strony
matki, jego ciao robi si sztywne. Usztywnienie jest naturaln reakcj zarwno na fizyczne zimno, jak i na chd emocjonalny. Jakakolwiek ozibo ze strony matki osabia u dziecka poczucie
bezpieczestwa poprzez zerwanie cznoci z jego pierwotn rzeczywistoci. Matka jest nasz osobist ziemi, tak samo jak ziemia
jest nasz uniwersaln matk. Kada niepewno, jak dziecko odczuwa w stosunkach z matk, znajdzie odbicie w strukturze jego
ciaa. Dziecko bdzie podwiadomie napinao przepon, wstrzymywao oddech i unosio barki ze strachu. Jeli niepewno odoy si
w strukturze jego ciaa, to wpadnie ono w bdne koo, gdy bdzie
odczuwao brak pewnoci jeszcze dugo po tym, jak przestanie by
zalene od swej matki.
Problem braku bezpieczestwa jest nierozwizalny, jeeli czowiek pozostaje niewiadomy swego braku uziemienia. Moe wierzy, e jest bezpieczny, bo posiada pienidze, pozycj i rodzin,
lecz jeeli nie jest uziemiony, bdzie cierpia na brak wewntrznego
poczucia bezpieczestwa.
Najbardziej widocznym objawem braku uziemienia jest tendencja do stania z zablokowanymi kolanami, w pozycji, ktra usztywnia nogi i osabia w nich czucie. Taki sposb stania uniemoliwia
rwnie spenianie przez kolana funkcji amortyzatorw dla ciaa.
Podobnie jak amortyzatory w samochodzie, kolana uginaj si, gdy
ciao jest przecione, pozwalajc na przeniesienie stresu poprzez
nogi do ziemi (zob. ryc. 7.1A i 7.1B). Jak wida na ryc. 7.1, zablokowane kolana powoduj, e cinienie stresu przejmowane jest
przez doln parti plecw. Wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy,
e psychiczne stresy powoduj w ciele takie same naprenia jak
siy fizyczne. Gdy blokujemy kolana, aby znie te przecienia, naraamy dolne partie krgosupa na powane uszkodzenia.
Stanie na lekko ugitych kolanach moe by niewygodne, jeeli
nie jestemy do tego przyzwyczajeni. Gdy minie si zmcz, zamiast blokowa kolana, lepiej jest usi i pozwoli im odpocz.
Zablokowanie kolan moe usun bl, ale tylko dziki temu, e
108
Duchowo ciaa
Zwikszony stres
Kolana
rozlunione
Stres na
doln
cz plecw
Kolana
,1 ugite
Kolana
zablokowane
109
110
Duchowo ciaa
111
wyda dziwny. Jeli tak, to musisz zda sobie spraw, e pod presj
wspczesnego ycia utracie naturaln gracj swego ciaa.
Na pocztku chod powoli, aby wzmocni czucie w nogach i stopach. Gdy ju bdziesz mia dobre wyczucie ziemi, moesz zmienia
rytm krokw zalenie od nastroju.
Czy w wyniku tego wiczenia czujesz, e masz lepszy kontakt ze
swym ciaem? Czy rzadziej bywasz pogrony w mylach podczas
chodzenia? Czy czujesz si luniej i swobodniej?
Zwracanie uwagi na sposb, w jaki chodzimy, jest tylko pierwszym krokiem do odzyskania gracji. Musimy rwnie uelastycz ni nogi i pozwoli, by w wikszym stopniu rozwino si w nich
czucie i wraliwo. Nastpne wiczenie polecam swym pacjentom
wykonywa regularnie, zarwno podczas sesji terapeutycznych, jak
i w domu. Nazwaem je podstawowym wiczeniem uziemiajcym
i zostao ono po raz pierwszy opisane w mojej ksice zawierajcej
wiczenia bioenergetyczne, The Way to Yibrant Health.^. Poniewa
jest wane, przytaczam je tutaj ponownie.
WICZENIE 7.3
Stojc ze stopami ustawionymi rwnolegle w odlegoci ok. 45
cm, pochyl si do przodu i dotknij podogi koniuszkami palcw obu
rk, uginajc kolana na tyle, na ile jest to konieczne. Oprzyj ciar
ciaa na poduszkach stp, a nie na doniach czy pitach. Dotykajc
podogi palcami rk powoli wyprostuj kolana, lecz nie blokuj ich.
Pozosta w tej pozycji przez okoo dwadziecia pi cykli oddechu,
oddychajc swobodnie i gboko. Prawdopodobnie zauwaysz, e
twoje nogi zaczynaj drga, co oznacza, e zaczynaj przepywa
przez nie fale pobudzenia.
Jeeli drgania nie wystpi, oznacza to, e nogi s zbyt napite.
W takim wypadku moemy sprowokowa drgania, powoli zginajc
i prostujc nogi. Ruchy te musz by jednak minimalne - ich zadaniem jest tylko rozlunienie kolan. wiczenie powinno by wykonywane przez co najmniej dwadzieci pi cykli oddechu lub dopki
nie wystpi drgania ng. Moesz take zauway, e twj oddech
stanie si gbszy i bardziej spontaniczny.
112
Duchowo ciaa
Gdy powrcisz do pozycji stojcej, miej kolana lekko ugite,
stopy ustawione rwnolegle i ciar ciaa podany do przodu. Twoje
nogi mog dalej dre, co bdzie oznak ycia. Czy masz teraz wicej czucia w nogach? Czy czujesz si bardziej rozluniony?
113
niezdolno do utrzymania pozycji kucznej bez oparcia
spowodowana jest ogromnym napiciem, jakie wikszo ludzi ma w swych
udach, poladkach i dolnym odcinku plecw. wiczenie w kucaniu
zaleca si zwaszcza ludziom majcym takie problemy.
WICZENIE 7.4
Stopy powinny by ustawione rwnolegle, w odlegoci okoo
dwudziestu centymetrw. Sprbuj ukucn i utrzyma t pozycj
nie uywajc adnej podpory. Gdyby jednak pewne oparcie byo
konieczne, zap si jakiego solidnego mebla przed sob. Poprawna
pozycja kuczna wymaga, by obie pity dotykay podoa, a ciar
ciaa spoczywa na przedniej czci stp.
Jeeli potrzebujesz oparcia, innym sposobem wykonania tego
wiczenia jest uycie zwinitego rcznika, ktry wkadamy pod
pity przed ukucniciem. Waek powinien by na tyle gruby, by
zapewni ci utrzymanie tej pozycji. Ta podprka nie powinna by
wygodna, bo cel wiczenia, jakim jest rozcignicie skurczonych
mini ng, nie zostaby speniony. Osignicie tego celu mona
przybliy, koyszc si na stopach i przenoszc ciar ciaa w przd
i w ty.
Jeli kucanie zacznie sprawia ci bl, opadnij na kolana, wysu
stopy w ty i usid na pitach. To moe rwnie okaza si bolesne, jeli przeguby ng i stopy s napite. Jeeli tak jest, ukucnij
ponownie, aby rozluni kostki. Naprzemienne kucanie i siadanie na
pitach przyspiesza proces odpuszczania".
Trzeba w tym miejscu przypomnie, e wdziczny ruch rozpoczyna si od stp i od ziemi. Po zakoczeniu opisanych powyej
wicze uziemiajcych mona wyraniej odczu dziaanie tej zasady, wykonujc wiczenie nastpne, ktre naladuje jedn z najczstszych czynnoci, jakie codziennie wykonujemy, a mianowicie
wstawanie z krzesa.
WICZENIE 7.5
Usid na krzele o prostym oparciu, opierajc obie stopy o podog. Podniesiesz si z tej siedzcej pozycji odpychajc si od podogi, a nie przez uniesienie si z krzesa. Aby to uczyni, przenie
114
Duchowo ciaa
Oprcz rozlunionych mini, dla uzyskania penego i swobodnego przepywu pobudzenia w ciele niezbdna jest waciwa geometria ciaa. Takie ustawienie zaczyna si od stp, ktrych podbicie dziaa jak resor niwelujcy wstrzsy podczas chodzenia. Jeli czowiek jest dobrze uziemiony, przy kadym stawianym kroku
jego podbicie ulegnie lekkiemu spaszczeniu przy przenoszeniu ciaru na drug stop. Jest oczywiste, e osoba nie moe by dobrze
uziemiona, jeli jej stopy s tak wysoko sklepione, e nie maj
penego kontaktu z ziemi lub jeli jej podbicia utraciy sw elastyczno i zapady si. Paskostopie powoduje utrat sprystoci
kroku. Zapadnite podbicia oznaczaj, e stopy s niedoadowane
energetycznie i przecione napiciem. Tendencj do paskosto pia maj ludzie otyli, a take wszyscy, ktrzy zmagaj si z wielkim obcieniem emocjonalnym lub fizycznym. Natomiast wysokie
podbicia spotykamy u osb o ptasich nogach. Ludzie tacy, zwykle
wychowywani przez nieprzystpne lub nieprzyjazne matki, czuj si
zmuszeni do utrzymywania si nad ziemi.
Samo ustawienie stp jest rwnie wane dla waciwej geometrii. W naszym krgu kulturowym rzadko widuje si ludzi, ktrzy
stoj lub chodz ze stopami skierowanymi do przodu. Wikszo
ludzi chodzi majc stopy zwrcone w wikszym lub mniejszym stopniu na zewntrz. Takie uoenie powoduje, e ciar ciaa przenosi
si na pity, a fala uciskowa na boczne, zewntrzne strony ng.
W poczeniu z paskostopiem, takie ustawienie moe spowodowa powane uszkodzenie ciaa, jak opisa to w licie do mnie jeden
z moich przyjaci lekarzy. Dalej cierpi na nadwag, a moje stopy
i kolana ponosz skutki dugich lat napicia i zakconej geometrii. Boczne powierzchnie chrzstek w moich stawach kolanowych
wytary si a do koci i nie mog pozostawa dugo na nogach.
Zapytaem ortopedy, jak mogo doj do tego stanu, a on wyra-
115
zi przypuszczenie, e moje spaszczone stopy od wczesnego dziecistwa przerzucay wikszo napi przenoszonych przez stawy
kolanowe na stron zewntrzn, ktra teraz si zuya, a jest to
stan, ktremu nie da si zaradzi. Jestem wic, jak zawsze, ociay w ruchach". Tym smutnym nastpstwom mona byo zapobiec
za pomoc wicze. Kady z nas powinien si nauczy sta ze stopami umieszczonymi rwnolegle w odlegoci 20 cm oraz z kolanami lekko ugitymi i ustawionymi w jednej linii ze rodkiem kadej ze stp. Jeeli cierpimy rwnie na paskostopie, powinnimy
przenosi ciar na krawdzie stp, utrzymujc kolana w opisanej
pozycji. Nogi mog zacz dre, co wskazuje, e uwalniane jest
napicie.
Stanie lub chodzenie ze stopami zwr conymi na zewntrz
w ksztacie litery V moe by take skutkiem chronicznych napi w miniach poladkowych. W wikszoci wypadkw napicie
to powstaje w wyniku wczesnego treningu czystoci, co powoduje
pupocisk" i chd w jodek. Ponisze wiczenie pokazuje efekt
dziaania tego napicia na ciao.
WICZENIE 7.6
Przyjmij pozycj stojc, ustawiajc stopy idealnie rwnolegle
w odlegoci ok. 20 cm. Kolana winny by lekko ugite, a ciar
ciaa przeniesiony do przodu. Przy do do dna miednicy, poniej odbytu. Teraz zestaw pity razem, by tworzyy liter V. Czy
czujesz, jak twoje poladki napinaj si i zwieraj?
Pochod teraz troch ze stopami w pozycji V i zwr uwag,
jak mao wdziczne staj si twoje ruchy. Nastpnie zrb par krokw stawiajc stopy rwnolegle. Czy wyczuwasz znaczc rnic
w swoich ruchach? Obserwuj, jak chodz inni ludzie. Czy dostrzegasz rnic midzy tymi, ktrzy stawiaj stopy rwnolegle, a tymi,
ktrzy skrcaj je na zewntrz?
116
Duchowo ciaa
Te wiczenia bioenergetyczne s niewtpliwie cenne, gdy pomagaj ludziom wyczuwa, jak mocno ich stopy s osadzone na
ziemi, jednak do osignicia znaczcych zmian w odczuwaniu i zachowaniu konieczna jest ciga wiadomo ciaa. Wane jest zatem, abymy byli wiadomi naszych ng i stp bez wzgldu na to,
czy chodzimy, stoimy, czy siedzimy. Podczas siedzenia powinnimy rwnie by wiadomi tej czci ciaa, ktra jest w kontakcie
z krzesem. Wikszo ludzi zapada si w krzeso, tak e rodek
cikoci ciaa pada na sacrum i coccyx, a nie na wyrostki kulszowe.
Taka pozycja moe si wydawa wygodna i sprzyjajca rozlunieniu, a tymczasem odzwierciedla ona pewien stopie zamknicia
w sobie, podobnie jak to ma miejsce u dziecka, ktre zwija si
w kbek w jakim kcie, by si ukry i schroni przed wiatem.
W takiej pozycji brak jest prawdziwego poczucia bezpieczestwa,
gdy osoba siedzca w ten sposb nie jest przygotowana, by stawi
czoo rzeczywistoci dorosego ycia. By siedzie w pozycji uziemionej, musimy czu, jak poladki dotykaj siedziska krzesa. To
powoduje, e plecy pozostaj wyprostowane, a gowa skierowana
jest do przodu.
Terapeuta czsto siada twarz w twarz z pacjentem, by przedyskutowa z nim jego problemy i uczucia. Stwierdziem, e te
rozmowy s bardziej bezporednie i owocne, gdy pacjent i ja siedzimy w pozycji uziemionej. Kontakt midzy nami jest uatwiony,
gdy kade z nas patrzy drugiemu prosto w oczy. Owo poczucie
kontaktu wizualnego i poprzez ziemi wzbogaca terapi o element
duchowy. Poprzez zredukowanie niepokoju i zwikszenie poczucia bezpieczestwa, odnosi ono pozytywny skutek w kadej sytu-
117
118
Duchowo ciaa
Ugnij teraz mocniej kolana i ponownie przenie nacisk na przednie czci stp. Tym razem nie pozwl, aby pity oderway si
119
podogi. Czy odbita od podoa sia przesuna si w gr, wyprostowujc twoje kolana?
Powtrz powyszy manewr po raz trzeci, majc kolana
ugite
i trzymajc pity na ziemi. Tym razem pochyl si do przodu
i rozlunij miednic. Czy czujesz, jak miednica wysuwa si do
przodu?
Zauwayem, e wikszo ludzi ma z tym wiczeniem trudnoci, poniewa nie potrafi nacisn palcami stp o ziemi bez napinania ng. Jeeli jestemy uziemieni, wiczenie to wykonuje si
atwo. Oto inne wiczenie majce na celu ten sam skutek, a mianowicie odczucie, e miednica moe porusza si od dou raczej
ni od gry. To wiczenie jest rwnie trudne, ale przy pewnej
praktyce moemy uwolni doln cz ciaa do tego stopnia, e
staje si czym znacznie wicej ni tylko mechaniczn podwod.
Gdy miednica porusza si swobodnie, czowiek czuje si podniesiony na duchu, peen gracji i odprony.
WICZENIE 7.9
Sta na stopach ustawionych rwnolegle w odlegoci ok. 30 cm.
Kolana powinny by lekko ugite, a donie umieszczone na kolanach. Celem wiczenia jest koysanie miednic z boku na bok za
pomoc tylko ng i stp. Grna cz ciaa powinna by rozluniona i nieaktywna.
Przenie nacisk na przd prawej stopy, wyprostuj prawe kolano
i pozwl, by miednica zakoysaa si w prawo. Osigniesz to skrcajc minie prawej nogi. Nastpnie przenie ciar ciaa na lew
stop, nacinij na ni, po czym lekko wyprostuj lewe kolano. Powiniene poczu, e miednica przesuwa si w lewo. Teraz przenie
ciar na praw nog i powtrz manewr, starajc si spowodowa,
by miednica przesuna si w prawo bez udziau grnej czci ciaa.
Kontynuuj wiczenie, przenoszc na przemian ciar z jednej stopy
na drug okoo piciu razy.
Wikszo ludzi potrafi porusza miednic poprzez skrcanie grnej czci ciaa, ale poniewa ruch ten nie czy si z ziemi, jest po-
120
Duchowo ciaa
Powysze wiczenie podobne jest do podstawowego kroku w tradycyjnym hawajskim tacu hula. W wykonaniu Hawajek i Hawajczykw taniec ten wyglda wdzicznie i wydaje si atwy. Jednak
wikszo ludzi Zachodu taczc go wyglda bardzo niezgrabnie,
poniewa ich ciaa s zbyt usztywnione, a ponadto nie maj oni wyczucia, jak mogliby si porusza od ziemi. Ruchy miednicy, ktre
nie s uziemione, mog wyglda seksownie i wydawa si podniecajce, lecz jest to seksualno oderwana od uczucia. Gdy ruchy te
s uziemione, nabieraj cech duchowych, co wyjania ich stosowanie w rytuaach pradawnych religii.
Mona si zastanawia, jak zasada uziemienia odnosi si do aktu
pciowego, gdy dwoje ludzi ley jedno na drugim w ku. Jeeli
mczyzna jest na grze, moe si uziemi wciskajc stopy w desk
na kocu ka lub w cian. Gdy ma ugite kolara, jego miednica
bdzie si porusza w sposb naturalny. Jeli w nogach ka brak
jest deski lub ciany, moe on wcisn palce stp w materac, tak
by ruch miednicy rozpoczyna si od stp. Jeeli kobieta jest na
dole, moe si uziemi wciskajc stopy w materac lub oplatajc
nogami partnera, tak e jego ciao staje si jej gruntem. (Part nerzy mog oczywicie odwrci pozycje.) Stosowanie tej zasady
do ruchw seksualnych podczas stosunku moe przynie znaczn
rnic w jakoci i intensywnoci odczuwania. Zwiksza si podniecenie, gdy caa dolna cz ciaa, a nie tylko aparat rozrodczy,
zostaje zaangaowana w akt pciowy. Poniewa miednica porusza
si swobodniej, czucie w tym rejonie staje si silniejsze. Gdy w trakcie aktu pciowego jestemy uziemieni, atwiej poddajemy si orgastycznemu wyzwoleniu.
Z czysto medycznego punktu widzenia uziemienie ma nieocenion warto. Wywiera bezporedni, dobroczynny wpyw na wysokie cinienie krwi. W poczeniu z gbszym oddychaniem, wiczenia uziemiajce wyranie obniaj cinienie ttnicze i mog mie
rwnie pewien wpyw na obnienie cinienia ylnego. Obnienie
cinienia nie bdzie oczywicie trwae, o ile dana osoba nie wprowadzi istotnych zmian w swym stosunku do ziemi, na ktrej stoi,
swego ciaa, swej seksualnoci, a take do swych relacji z innymi.
W terapii bioenergetycznej dy si do tego, by zmiana taka przejawiaa si w wygldzie fizycznym pacjenta. Gdy terapia jest sku-
121
teczna, jego stopy faktycznie powikszaj si, podczas gdy jego nogi
robi si miksze, miednica ulega rozlunieniu, oddech staje si
gbszy, a ramiona opadaj. Skoro tylko osoba staje si uziemiona,
nie stara si ju utrzymywa w grze, lecz pozwala, by podtrzymywaa j ziemia. Zstpiwszy na ziemi stwierdza, e jej cinienie
krwi rwnie opada. Jednake osignicie tego rodzaju zmiany wymaga powicenia si ciau i przyjcia takiego stylu ycia, w ktrym
szanuje si ciao i uznaje jego potrzeby.
Niestety nasza kultura oddala si od ciaa jako rda uczucia i duchowoci. Obecne programy wiczenia sprawnoci fizycznej nie s nastawione na wzmocnienie wraliwoci ciaa, lecz na
eksploatowanie go, jak gdyby byo maszyn. Produkuj one w rezultacie ludzi, ktrzy nadaj si tylko do startu w wycigu ycia.
Przypuszczam, e jeli dotarcie na szczyt stanowi dla kogo cel
ycia, to wspczesne programy rozwoju sprawnociowego mog
mu w tym pomc. Jeeli jednak naszym celem jest rado z peni
ycia, podniecenie wynikajce z tego, e czujemy si czci pulsujcego wszechwiata, oraz gbokie zadowolenie, e si jest osob
zarwno wdziczn, jak i pen aski, to musimy zwrci si gdzie
indziej.
Kiedy byem modym czowiekiem, trzymanie si ziemi" uwaano za cnot. Dawno ju nie syszaem, by kto uywa tego okrelenia. Czyby umiejtno stania mocno na ziemi stracia na znaczeniu? Sdz, e istotnie stracia. Do wspczesnego czowieka
lepiej pasuje okrelenie, e lata wysoko i szybko". Trudno jest
zwolni tempo, gdy wiat pdzi koo nas. Trudno jest by uziemionym, gdy sama kultura jest nie ugruntowana, gdy zaprzecza ona
rzeczywistoci i propaguje iluzj, e sukces stanowi wyszy stan istnienia, a ludzie, ktrym si powiodo, yj bogatszym i bardziej
spenionym yciem. Prawdziwe wartoci w yciu s mimo wszystko
wartociami przyziemnymi": zdrowie, wdzik, zadowolenie, przyjemno i mio. Wartoci te realizujemy tylko wtedy, gdy stoimy
mocno na wasnych nogach.
123
8
Interakcja - zwizek
Strukturalna
dynamika ciaa
Energia yin
Ryc. 8.1. Reichowskie pojcie superimpozycji
wiruj wok siebie w twrczym dziaaniu1. Proces ten zosta przedstawiony w formie diagramu na ryc. 8.1.
W trakcie ewolucji poziom energii niektrych organizmw bardzo si podnis, z takim skutkiem, e u wyszych zwierzt adunek "
na obydwu kocach ciaa sta si dostatecznie silny, by stworzy
dwa orodki. Orodek grny sta si mzgiem, dolny za uka dem pciowym i reprodukcyjnym. Centralnym ogniskiem aktywnoci stao si serce, a pompowana przez nie w obydwu kierunkach krew czy energetycznie przeciwlege koce ciaa z centrum
(zob. ryc. 8.2). W przypadku drzewa poczenie to dokonuje si poprzez przepyw sokw w gr i w d. Jak zauwaylimy w rozdziale
drugim, przemieszczanie si pynu jest zwizane z odpowiadajcym
mu przepywem energii oraz od niego zaley; przybiera on form
fal pobudzenia, ktre przebiegaj przez organizm. W ciele czo wieka owe fale pobudzenia stanowi si, ktra utrzymuje je w pozycji wyprostowanej. Na og fale te s silniejsze podczas okresw
aktywnoci w porze dziennej ni podczas nocnych okresw spoczynku.
Podstawow zasad bioenergetyki jest regua, e naadowanie
energi nie moe przewysza wyadowanej energii. Mimo e
mona zje wicej, ni potrzeba do produkcji energii w danym
przedziale czasu, to nadwyka zostanie zmagazynowana w postaci
tuszczu, gotowego do przerbki na energi, gdy zajdzie taka potrzeba. Podobnie, gdy czowiek znajdzie si w sytuacji bez wyjcia,
na przykad podczas klski godu, moe wydatkowa wicej energii,
1
124
Duchowo ciaa
Orodek grny = gowa
= mzg, umys
i funkcje mylowe
Orodek rodkowy
=
serce, puca oraz
narzdy trawienne
Ryc. 8.2. Orodki energii w ciele.
et ^tu lit
m Ze
y enei
aStpi
mierd
rozszerzania
charakt
eryzuje
STSe Wa,"ie' ^n
procS
UW dacznia sie w
m
zewnd k ntaktU czowieka
z samym^obT N a teTte an'e ^T^
Iytm dzienn
Jestem
bardziej otwarci
ew
^^
yy
wewntrz w novyJZ
- Zaden z V^ d"la> 3 bardzieJ zwrceni do
S in
od drugiego , obvd5 P \
tych stanw nie j est lepszy
g ego obydwa s niezbdne dla dobrego zdrowia Tkwienie
125
w ktrymkolwiek z nich jest patologi, gdy ycie zaley od pulsacji, od zdolnoci do wychodzenia na zewntrz lub wycofywania si
w zalenoci od sytuacji.
Ryc. 8.3A przedstawia podstawow pulsacj rozszerzania si
i kurczenia w organizmie jednokomrkowym. Aby odnie t
zasad do ciaa czowieka, wyobracie sobie osob stojc
z rozpostartymi ramionami na szeroko rozstawionych nogach.
Ryc. 8.3B pokazuje podobiestwo ciaa do szecioramiennej gwiazdy, gdzie gowa, rce, nogi i genitalia stanowi jej sze wierzchokw. Na t figur mona naoy dwa koncentryczne okrgi,
z ktrych jeden jest styczny ze wszystkimi punktami zewntrznymi,
a drugi ze wszystkimi punktami wewntrznymi. Kady z szeciu
punktw zewntrznych reprezentuje waniejsze punkty kontaktu ze
wiatem. Okrg zewntrzny mona utosami z powierzchni ciaa,
podczas gdy okrg wewntrzny mgby odpowiada rdzeniowi,
z ktrego wychodz impulsy. W ludzkim organizmie kady wikszy impuls naadowuje w rwnym stopniu wszystkie sze punktw
i podobnie kady skurcz wycofuje t sam ilo energii ze wszystkich szeciu punktw. U ludzi otwartych i energicznych punkty
owe s naadowane w wikszym stopniu ni u ludzi zamknitych
w sobie i przygnbionych.
Jak pokazano na ryc. 8.4, istnieje bezporedni zwizek midzy
naadowaniem oczu i stp, poniewa znajduj si one na przeciwlegych biegunach ciaa. Zwizek ten najatwiej jest zrozumie
w kategoriach podunej pulsacji w ciele i przepywu pobudzenia
w gr i w d. Struktura ciaa wszystkich wyszych organizmw
oparta jest na strukturze robaka, rurki wewntrz rurki, i skada
si z segmentw, czyli metamerw. Rurka wewntrzna skada si
z ukadu oddechowego i pokarmowego. Rurka zewntrzna funkcjonuje jako system mini szkieletowych, podlegych woli. Robak
porusza si, gdy fale pobudzenia przechodz przez jego ciao, powodujc rozszerzanie si i kurczenie kolejnych segmentw. Ruch
poywienia przez wewntrzn rurk ciaa robaka przebiega wedug tego samego wzoru. Podobna zasada ma zastosowanie w ciele
czowieka, z t rnic, e struktura jego ciaa jest bardziej zoona i zrnicowana. W trakcie ewolucji rne segmenty zczyy
si z sob, by utworzy trzy gwne segmenty - gow, klatk piersiow i miednic - i dwa pomniejsze segmenty: szyj i tali. Fuzja pozwolia tym segmentom wyksztaci wysoce wyspecjalizowane
struktury, ktre w mniejszym stopniu wystpuj u niszych krgowcw, a w wikszym u ssakw. Podstawowa struktura segmentalna
126
Duchowo ciaa
127
Gowa
Rami i rka
Rami i rka
Stopy
Ryc. 8.4. Przepyw pobudzenia wzdu ciaa.
Noga i stopa
Noga i stopa
Genitalia
Ryc. 8.3. Procesy rozszerzania i kurczenia zachodzce w ciele.
(A) Podstawowa pulsacja w organizmie jednokomrkowym.
(B) Podstawowa pulsacja w ciele czowieka.
128
Duchowo ciaa
stanowi gwnie przejcia od jednego gwnego odcinka do drugiego. Prowadz przez nie nerwy i naczynia krwionone, podobnie
jak przewody oddechowe i pokarmowe. Na ryc. 8.5 zilustrowane
s te rne segmenty ciaa. Poczenia midzy nimi umoliwiaj
zginanie i skrcanie. Zasig moliwego ruchu midzy segmentami
zaley od dugoci czcych je czci.
Gowa
Szyja
Odcinek piersiowy
( ---- Talia
Odcinek brzucha i miednicy
129
130
Duchowo ciaa
131
132
Duchowo ciaa
wiadomo, integralno zostaje rozbita na skutek zakcenia fali
pobudzenia, ktra pynie po powierzchni. W zalenoci od intensywnoci tych zakce moe wystpi przerwa w trzech rnych
wzorach zachowa, z ktrych kady zwizany jest z jednym z gwnych segmentw. Ilustruje to poniszy przypadek.
Kilka lat temu zwrci si do mnie po porad mczyzna okoo
pidziesicioletni, ktrego nazw Roger. Roger narzeka, e czuje
si przygnbiony, poniewa traci kontrol nad swym yciem. By
wiadom, e za duo pije, le si odywia i zaniedbuje swoje ciao.
Niewiele te brakowao, by odesza od niego ona. Niektre ze
swych problemw kad na karb swych czstych podry subo wych. Najczciej wstpowa wwczas do baru lub dyskoteki, spotyka tam kobiet i na og spdza z ni potem noc. Roger nie mia
trudnoci z podrywaniem kobiet, gdy by mczyzn przystojnym
i urokliwym, czowiekiem sukcesu. Jednak jego stosunki z on
ulegay pogorszeniu, podejrzewa wic, e odkrya jego sekrety,
zwaszcza e ich wspycie pciowe ustao. Roger powiedzia, e
jego ona jest kobiet przystojn, lecz przestaa go pociga. Nie
chcia jednak zakoczy zwizku, poniewa mieli troje dzieci, do
ktrych by przywizany.
Spostrzegem, e Roger ma bystry i logiczny umys, co niewtpliwie tumaczyo jego sukces. Jednak gdy mwi, jego gos by
niemal wyprany z uczucia, a oczy na og zimne i ciemne. Wyda waoby si, e w peni panuje nad sob, lecz przeczyo temu jego
zachowanie. Zdaem sobie spraw, e Roger potrafi zachowa kontrol, dopki baz jego dziaania pozostaje gowa. Podczas pierwszych miesicy terapii Roger okazywa bardzo niewiele emocji, gdy
opowiada o swoim przeszym lub obecnym yciu. Byo w nim jednak co ujmujcego. Czasami spoglda na mnie i umiecha si.
Wwczas jego oczy rozpromieniay si i przez chwil wyglda jak
jasnookie niewinne dziecko. Gdy to wiato blako, oczy Rogera ponownie staway si mroczne. Czasami rozwietlay si znowu, gdy
mwi o swoich uczuciach do matki i do innych kobiet, i sprawia
wraenie, jakby ogarniao go dziwne podniecenie. Uznawa fakt,
e kobiety go fascynuj, i przyzna, e podczas trwania maestwa
by zwizany z kilkoma innymi kobietami oprcz ony.
Aby pomc Rogerowi, musiaem najpierw zrozumie, kim jest,
lecz nie byo to atwe. W dzie by chodnym, logicznym inynierem
i wietnym biznesmenem. Noc zmienia si w satyra. W rzadkich
chwilach stawa si niewinnym dzieckiem o promiennych oczach.
To ta strona jego osobowoci bya odpowier' ialna za inwencj,
133
134
Duchowo ciaa
goci i chodzi na przyjcia. Jego ojciec by zapracowanym biz nesmenem, ktry czsto wraca pno z biura. Rodzice rzadko si
kcili, niemniej Roger wyczuwa, e ich poycie nie jest szczliwe.
Czu si blisko zwizany z matk, lecz wiedzia, e jej zainteresowanie nim nie jest stabilne. Gdy ojca nie byo w domu, chciaa, by syn
dotrzymywa jej towarzystwa, narzekajc czasami na niewraliwo
ojca na jej potrzeby. Ale kiedy w kalendarzu bya jaka impreza
towarzyska, wtedy go ignorowaa. Roger mia kilka przyjemnych
wspomnie z gry w pik ze swoim ojcem i wsplnych wypraw na
ryby. Mimo e rzadko si zdarzao, by ojciec go uderzy lub ukara,
Roger zdawa sobie spraw, e jest on czowiekiem skonnym do
gniewu. W trakcie terapii uwiadomi sobie, e -jako dziecko ba
si go.
Dotychczas w tej historii znajdujemy niewiele, co mogoby wyjani tak powane zaburzenie osobowoci Rogera. Mamy tu jed nak zaledwie wzmianki na temat prawdziwych stosunkw Rogera
z matk. Gdy kobieta nie znajdzie spenienia w maestwie, prawdopodobnie zwrci si ku synowi w poszukiwaniu bliskiego kon taktu i tkliwoci, ktrych nie otrzymuje od ma. Roger by dla niej
powiernikiem w wielu sprawach. Jednak kiedy tylko miaa okazj
pj z wizyt lub spotka si z innym mczyzn, odwracaa si
od niego. Podobny zawd sprawiaa mu co wieczr, gdy zamy kaa drzwi do sypialni, ktr dzielia z jego ojcem. Gdy zwrciem
uwag Rogera na ten fakt, zda sobie spraw , e wwczas czu
si zdradzony. Czuem si zobligowany do szczegowego zbada nia tej czci historii Rogera, poniewa byo dla mnie jasne, e
Roger traktuje kobiety tak, jak matka traktowaa jego. Potrafi by
uroczy i zayty w sposb powierzchowny, lecz nie potrafi odda si
w peni adnej kobiecie. By wobec nich seksualnie uwodzicielski,
tak jak matka zachowywaa si wobec niego. U podstaw takiego
zachowania kry si silny gniew, bdcy przeniesieniem zoci, jak
czu do matki. Ten wanie gniew zmusi Rogera do odcicia uczu
serdecznych od uczu seksualnych. Taki rozdzia odzwierciedli si
w braku poczenia midzy jego klatk piersiow a miednic.
Niestety Roger musia rwnie odci si od swych uczu mioci
do ojca. Jako dziecko zosta schwytany w trjkt Edypa. Faworyzowany przez matk, naraony zosta na zazdro i wrogo ojca,
ktry by mczyzn silniejszym ni on. Roger stwierdzi podczas
konsultacji, e jako dziecko nie mia wiadomoci, i boi si ojca.
Jednak z czasem stao si jasne, e stumi w sobie ten strach,
podobnie jak tumi swj gniew skierowany przeciw matce za jej
135
136
Duchowo ciaa
nie byo to atwe, poniewa mia wobec mnie nastawienie ambiwalentne. Potrzebowa ojcowskiego oparcia i mioci, ale zarazem
mia wobec swego ojca poczucie wyszoci. Uznawa mj autorytet
jako terapeuty bioenergetyka i wsppracowa w pracy nad ciaem
w zakresie oddychania, uziemienia i wyraania uczucia. Zawsze
jednak pozostawa pod kontrol swego umysu, dlatego te nie by
w stanie podda si w peni ani mnie, ani terapii, ani te sobie
i swojej namitnoci.
Roger rwnie ba si mnie, chocia nie fizycznie, gdy by ode
mnie modszy i silniejszy. Jednake wyczuwa, a do pewnego stopnia wierzy, e podobnie jak jego ojciec, mam nad nim wadz wynikajc z faktu, e potrzebowa mojej pomocy. Potrzeba pomocy
sprawia, e czu si ulegy, co zwaywszy na jego edypaln sytuacj z dziecistwa, wywoywao u niego podwiadomy strach przed
kastracj. Gniew skierowany przeciwko mnie zwiksza z drugiej
strony ryzyko, e mgbym go porzuci i zakoczy terapi. Po trzebowa take mojej mioci, tak jak w przeszoci potrzebowa
mioci ojca, stara si wic zrobi na mnie wraenie pracujc nad
swym ciaem przez wykonywanie wicze bioenergetycznych. Skuteczno wicze ograniczay jednak jego ambiwalentne uczucia.
Z jednej strony, wiczenia sprawiay, e czu si lepiej, lecz z drugiej, nie by w stanie w peni im si odda, gdy potrzeba wywarcia
na mnie wraenia denerwowaa go. Sytuacja bya wic beznadziejna
i po kilku latach wysikw wydawao si, e terapia skazana jest na
niepowodzenie.
Tymczasem wanie w takim punkcie terapia ma prawdziw
szans si powie. Jeli kto pogodzi si z niepowodzeniem, nie
ma nic do stracenia. Mona zatem pozosta wiernym sobie. W tym
momencie Roger by wic w stanie wyrazi caty swj gniew wobec
mnie i swego ojca. Robi to uderzajc piciami w tapczan i powtarzajc, jak bardzo denerwuje go moja postawa wyszoci. Gniew
szybko przenis si na ojca, za to, e nie stan przy nim, by udzieli mu oparcia zaatwiajc otwarcie i po msku spraw konfliktw
w swych stosunkach z on. Sowa, ktrych uy, brzmiay: Nie jeste mczyzn". Znaczyo to, e jego ojcu brakowao charakteru.
By te wcieky na matk za zdrad jego mioci i brak uczciwej
postawy. Wyzwolenie tego gniewu odbywao si przez pewien czas,
w trakcie ktrego Roger nabra poczucia integralnoci umoliwiajcego mu odblokowanie mioci.
Terapia Rogera zaja kilka lat, lecz nie narzeka, e trwa ona
zbyt dugo, gdy wyczuwa, e postpuje ona we waciwym kie -
137
138
Duchowo ciaa
tkwi w naturze ludzkiej. Czyni on czowieka podatnym na chorob,
lecz z drugiej strony bywa rdem jego kreatywnoci i podstaw
wiadomej duchowoci. Rezultat tego konfliktu w yciu kadej jednostki zaley od jego ostroci, a take od tego, jak gboko siga
podzia. Istotny wpyw ma rwnie to, jak spoeczestwo, w ktrym
jednostka yje, radzi sobie z wasnym rozziewem midzy kultur
a natur. Rozszczepienie w spoeczestwie, przeniesione na ob szar rodziny, staje si wojn - midzy mem a on, rodzicami
a dziemi. W tej sytuacji dziecko czsto bywa rozerwane na dwie
czci.
Jak wspomnielimy w rozdziale pitym, gdy konflikt nie jest zbyt
ostry, a wystpujce w nim strony zbyt silne, dziecko moe zachowa pewn integralno poprzez usztywnienie ciaa. Sztywno dotyka zwykle szyi i talii. W wikszoci przypadkw nie jest to usztywnienie na tyle ostre, by stao si problemem medycznym, chocia
moe spowodowa dolegliwoci, ktre z czasem bd wymagay interwencji medycznej. Utrata gitkoci szyi moe doprowadzi do
stanw artretycznych w krgach, powodujcych bl przy obraca niu gow. Podobne napicie w talii dotknie krgw ldwiowych,
czsto dajc w efekcie ble ldwiowo-krzyowe, podranienie nerww kulszowych, a take wypadanie i pkanie dyskw. Wane jest,
by dostrzec, e ta sztywno jest postaw obronn. Jednostka mwi
w jzyku ciaa: Nie, nie uda ci si mnie zama ani rozszczepi".
Niestety, sztywno przychodzi dopiero po tym, jak dziecko ju
w pewnym stopniu dowiadczyo amania i rozszczepiania. Sztywno dziaa jak szyna, ktra zapobiega, by niewielkie pknicie nie
przerodzio si w zamanie.
Jednake integralno, kompletno, ktr zapewnia usztywnienie, oparta jest na unieruchomieniu, a nie na przepywie, na woli
raczej ni na uczuciu. Sztywno jest wic w efekcie stwierdzeniem
negacji, a nie afirmacji. Mwi ona: Nie ustpi, nie zmikn, nie
poddam si". Pocztkowo skierowana jest przeciwko wymaganiom
lub grobom ze strony spoeczestwa czy rodzicw, lecz gdy tylko
odoy si w strukturze ciaa, staje si oporem przeciw yciu. Ograniczajc przepyw pobudzenia w ciele, zakca pulsacj i ogranicza
oddychanie, co obnia poziom energii. Skoro jednak suy funkcji
przetrwania, ludzie czsto uwaaj j raczej za zalet ni obcienie. Dotyczy to zwaszcza tych przypadkw, gdy osoba niewiadoma
jest swej sztywnoci, dopki nie spowoduje ona blu.
Poniewa ego sprawuje kontrol nad miniami woluntarnymi,
sztywno jest wyrazem woli. Jej owiadczenie Nie chc" mogoby
139
rwnie brzmie Chc, zrobi". Nie poddam si" mogoby rwnie dobrze zosta wyraone przez Pokonam, zwyci". Ludzie
usztywnieni maj siln wol, lecz nie jest to oznak zdrowia. Wola
pozwala czowiekowi osiga, lecz nie pozwala mu si cieszy tym,
co osign, poniewa to drugie zaley od umiejtnoci poddawania
si. Wola sama w sobie nie jest niezdrowa lub neurotyczna. W sytuacjach zagroenia moe ratowa ycie, jak to na pocztku ma miejsce u osb usztywnionych. Aspektu neurotycznego nabiera wwczas, gdy wchodzi w struktur ciaa do tego stopnia, e czowiek
nie jest w stanie jej odrzuci, by podda si swemu sercu lub namitnociom seksualnym. Mimo pozorw integralnoci, jakie daje
sztywno, jednostka cierpi na rozszczepienie midzy gow a ciaem, midzy myleniem a odczuwaniem.
W sumie mamy tu do czynienia z czynnikiem ilociowym. Kada
jednostka ludzka w naszej kulturze cierpi w jakim stopniu na rozszczepienie. Gdy rozdwik ten nie jest gboki, towarzyszy mu
usztywnienie. Ostre rozszczepienie prowadzi do widocznego rozamu midzy gwnymi segmentami ciaa. W tym samym stopniu, -
w jakim jednostka ulega rozszczepieniu, jest ona take ograbiana
z gracji i pozbawiona duchowego dowiadczania identyfikacji z uniwersum. Tak samo bowiem jak wola oddziela gow od ciaa, oddziela ona rwnie jednostk od spoecznoci blinich.
Z drugiej strony, to oddzielenie pozwala rozkwitn indywidualnoci. Czowiek moe by kim wanie dlatego, e posiada wol.
Posiadanie woli i bycie upartym to jednak dwie rne rzeczy. Sztywnienie w sytuacji kryzysowej jest czym zupenie innym ni bycie
sztywnym przez cay czas. Cenimy jednak sztywno w naszej kulturze, poniewa daje ona si napdow. Mwic oglnie, jestemy
ludmi z napdem. Uwaamy, e to wielka sprawa co osign,
odnie sukces, kogo pokona lub co przezwyciy, i nie zdajemy sobie sprawy, e nie ma w yciu nic do przezwycienia poza
strachem przed samym yciem. Im bardziej si boimy, tym bardziej
stajemy si sztywni.
Oto wiczenie, ktre jest testem na sztywno, poprzez mierze nie gitkoci szyi i talii.
WICZENIE 8.1
Sta w wyjciowej pozycji opisanej w poprzednich rozdziaach.
Obejrzyj si przez lewe rami, odwracajc gow maksymalnie
w lewo. Utrzymaj t pozycj przez kilka oddechw i staraj
si
140
Duchowo ciaa
wyczu napicie w miniach biegncych od podstawy czaszki do
barkw. Przekr gow w prawo i obejrzyj si przez prawe rami,
oddychajc gboko kilka razy.
Jest to wiczenie, ktre wykonuj co rano pi do dziesiciu razy.
Naley ono do mojego programu osobistej sprawnoci.
Aby zmierzy gitko talii, podnie ramiona z ugitymi okciami
na wysoko barkw i rozpostrzyj je. Teraz skr ciao maksymalnie w lewo i utrzymaj t pozycj przez kilka oddechw. Nastpnie
skr ciao w prawo i utrzymaj pozycj przez kilka oddechw. Czy
czujesz, ile masz napicia w miniach plecw i talii? Czy wykonujc to wiczenie jeste w stanie wciga powietrze doln czci
brzucha? Czy stoisz we waciwej pozycji (stopy rwnolege, kolana
lekko ugite, ciar ciaa przeniesiony do przodu)?
141
142
Duchowo ciaa
143
gniewu, lecz nie jest to jego celem. Sam cios jest wyrazem gniewu.
Zwolni napicie plecw, jeeli bdzie wykonywany waciwie, a wiczenie powtarzane przez duszy czas.
Sam wykonaem to wiczenie wiele razy, by pomc sobie wyzwoli gniew, jaki utrzymuj w swoich plecach. Od dawna byem
wiadom, e moje plecy s uniesione, zaokrglone i zacinite. Pewnego razu wyjaniem masaycie, pracujcemu wanie nad moimi
plecami, powd tego napicia, ktry okreliem jako wstrzymywany
gniew. Wwczas spontanicznie powiedziaem: Nie musz ju duej by gniewny". Kiedy wypowiedziaem to stwierdzenie, poczuem, jak co w moich plecach opada. Poczuem si bardziej wyprostowany i swobodniejszy, jak gdyby kto zdj ze mnie ciar.
Zrzuciem z siebie troch sztywnoci i kontroli, ktra ograniczaa
moje ycie.
Aby odrzuci kontrol, musimy pozwoli, by gowa poddaa si
ciau. Jake trudno przychodzi to wikszoci ludzi w uprzemysowionym wiecie! Zbyt wielu z nas mieszka w swojej gowie zamiast w ciele. To, jak powstrzyma bezustann aktywno naszego
wiadomego umysu, bdzie tematem jednego z najbliszych rozdziaw. Przedtem musimy jednak zrozumie niektre z funkcji
zwizanych z gow, t czci naszego ciaa, ktr zwracamy ku
wiatu.
wiata
145
9
Twarz
do wiata
TWARZ, skadajca si z ust, nosa, ocz.
^*r i uszu, jest t czci ciaa, ktra jest najbardzk
wystawiona na wiat zewntrzny. Uywana do
sygnalizowania uczm
i
postaw, jest najbardziej ekspresywn czci
ciaa. Praktycznie
spenia funkcj nadajnika przekazujcego wiatu to, co aktualni,
czujemy, chyba e decydujemy si ukry swoje uczucia. Ale naw
wwczas dowiadczone oko szybko odkryje jej nieszczery wyraLudzie, ktrzy usiuj sprawia wraenie szczliwych, nigdy tac
nie s. Najczciej osoba o szczliwej twarzy usiuje ukry uczi.
cie smutku. Znaem ludzi, ktrzy zaznali harmonii i przyjemno
w yciu, lecz nie uwaali si za wyjtkowo szczliwych ani te n
mieli przyklejonego do twarzy umiechu.
Miaem raz pacjenta, ktry uwaa si za czowieka szczliwe
L
Twarz do
147
na-
P
za
3'e jeStemytakze
widziani
PodobSe jak
CZy S rwnie
"yposaone w okiennice
dy zam k
ft
V
^y Pwieki,
wwczas nie X
Wiatem
"*y,
ale
take nioerny
bari
^ wewn ^ trzne *>***>> co
nam ukry sK
pozwala
SS
'T'
pj
KSS
'wic
byem
'
m ^TtworTy/S r%\ **
postanowie "noi
ze ^ C p d jeg
Z WM^
Iiem si na?nTmJ z
dwo ma kci uka m^o ob ^ 1'
> ^^^ e kki u ci sk
Sa Wz Dawida
wyraz, ktry rnSna bv o^ r"^ JC8 i d"
i ty
n a j e g o m k o n t r o . ^ "ieC
^ ^h
"'lecz mJ
Ku memu S" wienm s^f' WTJg OCZaCh
P^*
jego umiech,
byS in
teligentne sp e G? u ' ^
" "
przybraa popSn iwS-/ ,fI J e. dostrze gei"' JegP twarz
prawda. Nie tem in7el ' Jf ^by Chaa Powiedzje: To niegbokim ozi
mie nawiza sm V Lzno ^M Y ' ^mmeJ
"'jakim
P u waaem e ni
pomc. Powi Sf m " e
, g d' k o^l ePotrafi
mu
gi e ne r
terapeuty, kt^y e s t rff
"^
^^
kaem si zDWldem
^*\*, 8 odmwi takiej probie. SpotyW trakcie f e r a IIPegularnie
co tydzie
przez cztery lata.
a W id
C P St y ?ednak
^1 ^ -
"^y
S
dz aaem na Dawida
Jego matka
Pow
iedziaa mi, e
^
'
'
J Sta
m dz
wiadkiem Utm
6tTSv
T " SZkWi' jaki przey b^dac
k
za-
148
Duchowo ciaa
Twarz do wiata
149
150
Duchowo ciaa
Laurens van der Post,y4 Story Like the Wind (New York: William
Morrow, 1972), str. 44.
Twarz do wiata
151
matek. Jeeli matka jest przygnbiona, jej smutne, puste oczy zawisn jak chmura nad dzieckiem. Jeeli ma ona jakkolwiek skonno do umysowych aberacji, jej spojrzenie podkopie bezpieczestwo dziecka i jego poczucie rzeczywistoci. W takim wypadku jego
wzrok moe pozosta nienaruszony, ale oczy stan si puste, poniewa energia zostanie odprowadzona z powierzchni ciaa.
W obliczu blu kurczymy si psychicznie i fizycznie. Nie chcemy
oglda bolesnych i nieprzyjemnych scen, ani blu na twarzach
ludzi. Jeeli tego typu niech staje si chroniczna i nieuwiado miona, moe zakci funkcjonowanie oka. Dosownie, myopia,
czyli krtkowzroczno, jest niezdolnoci widzenia poza wasny
nos. Oko krtkowzroczne jest okiem przestraszonym, lecz krtkowidz rzadko ten strach odczuwa. Jego strach datuje si jednak od
dziecistwa - i jest to strach przed zobaczeniem spojrzenia penego
nienawici i gniewu w oczach rodzica. Szczeglnie destruktywny
dla dziecka jest widok skierowanego przeciwko niemu wrogiego
spojrzenia matki. W mgnieniu oka ciao dziecka kurczy si ze strachu, ono za zaciska oczy, by nie dopuci do siebie widoku twarzy
matki. Z czasem chroniczne mruenie oczu wrasta w struktur jego
ciaa. Mruenie to jest prb zanegowania prawdziwoci owego widoku wrogoci. Zwajc pole widzenia, eliminuje ono zagroenie.
Gdy jednak wrogo matki trwa nadal, taka postawa obronna ulega
zaamaniu i oczy dziecka robi si szerokie ze strachu. Krtkowzroczno czsto pojawia si tu przed osigniciem dojrzaoci
pciowej i mj pogld jest taki, e czsto mona j skojarzy z niepokojem na tle seksualnym. Zwizek krtkowzrocznoci z seksualnoci potwierdzaj przeycia pewnej pacjentki, ktra zgosia, e
ilekro fala pobudzenia docieraa do genitaliw, jej wzrok natychmiast si poprawia. Po przepywie fali pobudzenia w d nastpuje
przepyw pobudzenia o takiej samej sile w gr ku oczom, i wtedy
wanie oczy mej pacjentki rozluniay si i oywiay.
Zadaniem terapeutycznym jest przywrcenie czucia w oczach.
Oznacza to, e trzeba sprawi, by osoba krtkowzroczna wyczua
strach w swoich oczach, a osoba, ktrej oczy s puste czy bez
wyrazu, nawizaa kontakt wzrokowy z oczami drugiej osoby, na
przykad terapeuty. Swoich pacjentw zachcam, aby patrzyli mi
w oczy; w wikszoci wypadkw zbliam swoj twarz do ich twarzy, tak jak zrobiem to z Dawidem. Dziki temu mog oni zaj rze w moje oczy, tak samo jak ja patrz w ich oczy. Wikszo
osb mwi mi, e moje oczy s jasne, a wielu dostrzega w nich
smutek, z ktrego istnienia zdaj sobie spraw. Pracujc nad oso -
152
Duchowo ciaa
Twarz do wiata
153
154
Duchowo ciaa
Twarz do wiata
155
156
Duchowo ciaa
i Nie!" jak najgoniej, dla zaznaczenia swojej woli. Im mocniej zostanie ona wyraona, tym silniejsze bdzie wywoane w ten sposb
poczucie wasnego ja".
Odruch gryzienia jest ostatnim aspektem napicia mini podbrdka, ktry wymaga omwienia. Podczas ssania niemowlta czsto zaciskaj dzisa na piersi matki, by skuteczniej wciga po karm. Zby s rwnie naszym pierwszym narzdziem obrony
i ataku. Niemowl potrafi ugry, zanim zdoa uderzy. Przez cae
dziecistwo niektre dzieci gryz, wyraajc w ten sposb gniew.
Mj wasny syn, gdy mia cztery lata, ugryz naszego psa rasy afgaskiej, by nie da mu si zepchn ze swej drogi. Dla wikszoci
rodzicw uderzenie jest bardziej do przyjcia ni gryzienie, ktre
wielu z nich postrzega jako irraq'onalne i przeraajco zwierzce.
Gryzienie piersi stwarza szczeglne problemy. Wystpuje czsto
w momencie, gdy matka prbuje wycofa pier, zanim dziecko
skoczyo ssa. W takiej sytuacji ugryzienie bywa bolesne, lecz jeli
matka zareaguje gniewem, dziecko moe si przestraszy. Bdzie
wwczas tumio odruch gryzienia napinajc minie szczk. Je stem skonny twierdzi, e kada z osb cierpicych na zesp stawu
skroniowo-uchwowego lub na usztywnienie mini podbrdka tumia odruch gryzienia. Wyzwalanie tych odruchw uwalnia napi cie i rozlunia szczki. Tumienie ich osabia zby i powoduje inne
problemy z uzbieniem.
Wiele lat temu zajmowaem si pacjentk, ktrej czsto nio
si, e gdy prbowaa co ugry, zby kruszyy jej si w ustach.
Gdy j poznaem, cierpiaa na ostr chorob okostnej, w wyniku
ktrej obruszao jej si ju kilka zbw. Bya pod opiek dentysty,
lecz widziaem, e powinna doprowadza wicej energii do zbw
i twarzy. Opowiedziaa mi histori, ktr usyszaa od swojej matki.
Bya to smutna historia, ktra wyjania jej sen.
Pacjentka opowiedziaa, e gdy bya niemowlciem, jej matka
bawia si z ni w nastpujc zabaw: dawaa dziecku sw pier,
lecz gdy dziecko sigao po ni ustami, zabieraa j. Matk bawi
widok twarzy dziecka wykrzywiajcej si w podkwk, gdy zaczynao paka. W tym momencie ponownie dawaa dziecku pier, po
to by j znowu cofn. W kocu dziewczynka dostawaa pier, lecz
ta zabawa pozostawia w niej silny uraz. Naturalny odruch jej ust,
by siga, uchwyci i trzyma pier, skojarzy si u niej z niepewnoci i niepokojem. Jednym z naturalnych odruchw bya ch ugry-
Twarz do wiata
157
158
Duchowo ciaa
10
Spokj umysu
NA paszczynie fizycznej konflikt midzy ego
a ciaem przynosi utrat gracji. Ten sam konflikt
pozbawia rwnie jednostk spokoju umysu. U wikszoci ludzi,
gdy nie pi, umys jest cay czas aktywny i jedna myl goni drug,
czsto bez jakiegokolwiek dostrzegalnego
porzdku. Tok myli, czy
strumie wiadomoci", uwaany jest na og
za
cech pozytywn.
Czsto jednak przybiera przesadne proporcje;
jednostka jest pochonita myleniem o sobie i swoich problemach, wic separuje si
w pewnym stopniu od swego otoczenia. Stae zajmowanie si tym,
co si dzieje w umyle, utrudnia uczuciowy kontakt z innymi ludmi
i ze rodowiskiem, osabia zmys duchowy i obnia zdolno kochania, gdy mio, podobnie jak duchowo, zaley od umiejtnoci
sigania poza granice siebie. Zaabsorbowanie mylami nie tylko
upoledza zdolno przekraczania swego ja", lecz take ogranicza
moliwo utosamiania si jednostki ze swym prawdziwym ja",
ktrym jest stan odczuwania swego ciaa. Niemoliwa jest prawdziwa gracja bez spokoju umysu.
U paru jednostek o niezwykej inteligencji taka umysowa hiperaktywno moe zrodzi byskotliwe teorie naukowe. Istnieje
jednak sporo przykadw twrczych natchnie, ktre przyszy nagle, gdy jednostka wcale nie staraa si myle. U osoby przecitnej
owa ciga aktywno umysowa obraca si wok problemw osobistych, ktre zazwyczaj nie maj adnych logicznych rozwiza.
Wikszo problemw wynika z konfliktu midzy odczuwaniem
a myleniem, midzy tym, co kto chce zrobi, a tym, co uwaa, e
powinien robi. Gdybymy zawierzyli swoim odczuciom i wedug
160
Duchowo ciaa
Spokj umysu
161
162
Duchowo ciaa
Spokj umysu
163
uwolni, dopki same uczucia nie zostan sprowadzone do wiadomoci i wyraone. Proces ten wymaga pomocy terapeuty, ktry
przeszed ju przez wasne pieko, odkrywajc jego niebezpieczestwa i znajdujc z nich wyjcie.
Wikszo yjcych wspczenie ludzi jest zawieszona midzy
niebem a piekem, skd mog czasami zaglda do obydwu. Przeywamy wzloty, lecz nazbyt czsto obawiamy si upadkw. Jedynym sposobem wyjcia z tej niebezpiecznej sytuacji jest zrobi to,
co uczyni Dante. Poprzez eksploracj swojego osobistego pieka,
przez zejcie do gbin swego istnienia ze wiatem wiadomoci,
pieko zostanie obalone, gdy moe ono istnie tylko w ciemnoci.
Podobnie jest ze stumionymi uczuciami: gdy tylko zostan sprowadzone do wiadomoci i zaakceptowane, nie mog nas ju duej
drczy.
Na roboczym seminarium bioenergetycznym jedna z moich pacjentek staa przed grup uczestnikw i wykrzykiwaa swoj nienawi do matki za to, e nie pozwalaa jej by osob i e sama nre"
potrafia by osob. Matka Jane nigdy nie wyraaa adnych uczu
i nie pozwalaa rwnie swojej crce ich wyraa. Bya kobiet uleg, ktra wkadaa na twarz umiech i udawaa, e wszystko jest
tak, jak by powinno. Ojciec Jane by nieinteligentnym, chamskim
i zamknitym w sobie indywiduum, odnoszcym si ze wstrtem
do wszystkich kobiet, nie wyczajc crki. Jane, ktra bya atrakcyjn kobiet o troch lalkowatej urodzie, zgosia si na terapi
narzekajc, e jej ciao jest odrtwiae i pozbawione czucia od stp
do gw. Mimo e nie miaa adnych zaburze organicznych, nigdy
nie zaznaa jakichkolwiek uczu seksualnych. Jej jedynym pragnieniem byo, aby kto okaza jej troch dobroci. Stykaa si jednak
z mczyznami, ktrzy j wykorzystywali, i pracowaa dla pracodawcw, ktrzy j eksploatowali. Miaa wszelkie moliwe powody,
by odczuwa gniew.
W trakcie dugiej terapii Jane powoli oywia si. Jej ciao odzyskao czucie, zacza odbiera siebie bardziej jako osob i nauczya
si upomina o swoje. W tym czasie, gdy wystpia na seminarium,
nie odzyskaa jednak jeszcze swojej seksualnoci, mimo e odczuwaa, jak gboko zostaa zraniona i jakim smutkiem napawao j
to, e tak wiele utracia z ycia. Gdy wykrzykiwaa swoj nienawi
przed grup, jej twarz bya wykrzywiona, oczy zrobiy si mae i potrzsaa przy tym zacinitymi piciami. Wygldaa demonicznie.
Odnosio si wraenie, jak gdyby w jej wybuchu zostay spuszczone
164
Duchowo ciaa
Spokj umysu
165
166
Duchowo ciaa
167
Spokj umysu
nie poniewa ma on charakter wahadowy, fala pynie tak daleko
Z, ak nrzedtem pyna w d. Wysza wiadomo czy si
Mio a wiara
11
Mio
a wiara
169
dziaa w sposb zadajcy kam tej deklaracji. W rozdziale pierwszym omwiem przypadek Ruth, ktra w zadziwiajcy sposb wysza z powanej choroby, gdy uwierzya w niemiertelno duszy
i lecznicz moc Christian Science. Jej ozdrowienie nie okazao si
w peni trwae, moemy wic sdzi, e jej wiara zachwiaa si lub
osaba. To jednak nie wiara j uzdrowia, lecz przypyw ducha w reakcji na wiar. Moemy rwnie powiedzie, e t skuteczn si
jest natenie uczucia stojcego za wiar. Uczuciem tym moe by
mio lub zawierzenie, bo s to pozytywne i potne impulsy towarzyszce silnej fali lub stanowi pobudzenia. Mio jest skuteczn
si uzdrawiajc bez wzgldu na to, kogo kochamy. Moc uzdrawiajc ma sam akt kochania. Rwnie nie tre systemu religijnego
okrela si wiary. Sia tkwi w charakterze samej wiary.
Jeeli mio jest cielesnym uczuciem, a wiara cielesnym nastawieniem, mona powiedzie, e zwierz zdolne jest odczuwa mio i posiada wiar. Postaw, ktra charakteryzuje jego wiar, jest
podwiadoma akceptacja, e wiat, w ktrym yje, jest dobrze urzdzony. Przemawia za tym fakt, e zwierz i jego rodowisko pasuj
do siebie niemal tak, jak gdyby byli dla siebie stworzeni. Tygrys
znajduje zwierzta, na ktre moe polowa, bbr ma wod, a wiewirka drzewo rodzce orzechy. Mwimy, e zwierz jest dostosowane do rodowiska, co oznacza, e moe na nie liczy i bezpiecznie zakada, e nie zostanie przez nie zdradzone. Majc poczucie
bezpieczestwa zwierz czuje si swobodnie w swym naturalnym
otoczeniu. Nie utracio aski.
Taka bya kondycja czowieka we wczesnym okresie jego istnienia, zanim uzyska samowiadomo. W owym czasie jego wiara
w natur i ycie bya okrelona biologicznie przez peny i swobodny
przepyw pobudzenia w jego ciele. Przynalea; stanowi cz naturalnego porzdku i byo to waciwe. Mamy rwnie sowo Boga
na to, e tak byo w istocie, poniewa czytamy w Biblii, e po stworzeniu wiata Bg przyjrza mu si i by zadowolony. W tamtych
czasach wiat czowieka okrelano jako Rajski Ogrd. Jednak po
tym, jak czowiek zjad owoc z drzewa wiadomoci, zosta wypdzony z Rajskiego Ogrodu i zmuszony by pracowa na swe poywienie w pocie czoa. Zosta oraczem ziemi i aktem tym oderwa
si od natury.
Powstanie rolnictwa nie doprowadzio do zupenego zerwania
z natur ani do utraty wiary. Wprowadzio jednak nowy etap w stosunku czowieka do wiata. Przesta by jednym ze stworze ziemi,
oywianych yciowym duchem, ktry naleao szanowa; sta si in-
170
Duchowo ciaa
Mio a wiara
171
172
Duchowo ciaa
Nie mona si zamkn przed yciem, a mimo to y. Dlatego
dopki pozostajemy przy yciu, mamy jak wiar w ycie i w uniwersum, ktre jest rdem ycia. Tylko w mierci wyst puje zupeny brak wiary. Z tego samego powodu nie mona si zupenie
zamkn na mio, gdy wwczas nasze serce ostygoby i przestao
bi. Niestety wielu ludzi zamkno si czciowo na ycie i mio,
gdy byli zdradzeni w dziecistwie, co zmusio ich do zacinicia
ciaa, obniajc poziom ich energii i zmniejszajc ich wiar. Wyksztacili wic chroniczne napicie mini, ktre mona porwna
do zbroi w tym sensie, e o ile te napicia maj za zadanie ochroni
jednostk przed dalszym zranieniem, czyni to jednak, zamykajc
j w na wp sztywnej skorupie. Jednostka jest tylko czciowo
otwarta na ycie i nieufna wobec kadego dziaania zmierzajcego
do przeniknicia jej osony i dotarcia do serca. Ale to wanie w
system obronny podkopuje jej zdrowie i czyni j podatn na cho rob.
Jeeli swobodny dopyw pobudzenia do powierzchni ciaa jest
objawem pozytywnym, to chroniczne napicie, ktre blokuje lub
dusi ten przepyw, jest zjawiskiem negatywnym. Jeeli otwarto
jest pozytywnym nastawieniem do ycia, to zamknicie si w jakimkolwiek stopniu jest postaw przeciw yciu. Mikko jest cech towarzyszc yciu i mioci, natomiast chroniczna sztywno
jest cech zwizan ze mierci i nienawici. Nienawi czyni czowieka zimnym i twardym, podobnie jak mier. Podczas gdy te negatywne cechy maj bezporedni zwizek z urazami, jakich dana
osoba doznaa w dziecistwie, u ludzi dorosych utrzymywane s
przez strach przed odpuszczeniem sobie", poddaniem si ciau,
zrezygnowaniem z kontroli.
Umys ludzki nie ustaje w poszukiwaniu bezpieczestwa. Naj wikszym zagroeniem dla bezpieczestwa czowieka jest natura wasna natura czowieka i pena zaskocze gra si natury w jego
otoczeniu. Poniewa czowiekowi nigdy nie udaje si w peni poskromi przyrody, prowadzi z ni cig walk. Te zmagania czo wieka z natur, ktrych odzwierciedleniem jest walka midzy ego
a ciaem, okradaj czowieka ze spokoju umysu, ktry jest mu
potrzebny, by mg zazna radoci, jak niesie ycie. Jedynie mae
dzieci i dzikie zwierzta znaj t rado, ktr Dostojewsici okreli
jako dar od Boga. Ta wewntrzna walka jest bardziej intensywna
u jednostek neurotycznych ni u zdrowych osb. Czsto zreszt
przybiera ona posta walki o wadz, sukces, szacunek dla samego
siebie lub mio.
Mio a wiara
173
Ludziom gboko religijnym udaje si unikn tej walki
dziki
wierze w Boga. Jeeli osoba wierzy, e jej ycie jest w rku Boga
i cokolwiek si dzieje, jest wypenieniem woli boej, wwczas nie
musi si zmaga. Moe nie by szczliwa, lecz porzucajc myl,
e potrafi sprawowa kontrol nad yciem i natur, przynajmniej
zazna troch spokoju umysu. Wraz z zaniechaniem sprawowania
kontroli przez ego, osoba moe podda si radosnemu przepywowi
ycia i uczucia w ciele. Dla narodu, ktrego kultura oparta jest na
potdze umysu, religia wymagajca poddania ego dziaa jako antidotum na narcyzm tkwicy w kulturze.
Religie wschodnie nie posiadaj antropomorficznego boga,
wszechwiedzcego i wszechmocnego. Spokj umysu wie si na
Wschodzie z zaakceptowaniem idei losu. Mimo dziaa jednostki
nie uwaa si, e ycie spoczywa w jej wasnych rkach. Skoro jest
si bezsilnym wobec losu, walka jest bezcelowa.
Bez wzgldu na to, czy poddamy si woli Boga, czy te losowi,
zaprzestajemy walki o to, by zmieni warunki ycia. Koliduje to
ze wspczesn wiar w postp. Poczyniono oczywicie wielki krok
naprzd stwarzajc kolejnym grupom ludnoci wiata wiksze moliwoci indywidualnego wyrazu i wyszego poziomu dostatku materialnego. Jednak tym ulepszeniom nie towarzyszy wikszy spokj
umysu. Wrcz przeciwnie, ludzie s obecnie bardziej niespokojni,
bardziej przygnbieni i bardziej niepewni ni kiedykolwiek przedtem. Moe to brzmie jak sprzeczno, lecz pokonujc natur podcilimy wasne korzenie. Mimo e postp jest pomocny, musimy
uzna, e kierunek, jaki obiera, prowadzi zawsze w gr, dalej od
ziemi. W krajach sabo rozwinitych, ludzie odpoczywaj kucajc.
W naszej kulturze nikt nie kuca i niewielu ludzi odpoczywa. Zamiast tego, zaniechalimy chodzenia na rzecz jazdy samochodem
i jeszcze bardziej dystansujemy si od ziemi latajc samolotami.
Gdy udajemy si w kosmos, opuszczamy ziemi zupenie.
Zintegrowan osobowo buduje si od ziemi w gr, tak jak buduje si dom kadc najpierw fundamenty. Nie da si znale bezpieczestwa w jakimkolwiek procesie mylowym oddzielonym od
swoich korzeni w uczuciach ciaa. Wynikaoby wic z tego, e adna
myl nie jest dobra dla czowieka, jeeli nie czuje si z ni dobrze
jego ciao. Niedawno przeyem co, co potwierdzio ten pogld.
Obudziem si pewnego ranka z najsodszym uczuciem w caym
ciele, jakiego nigdy przedtem nie zaznaem. Wwczas przez mzg
przemkna mi taka myl: Jeeli jeste wierny sobie, nie boisz si
mierci". Wiedziaem, e to myl prawdziwa, gdy mocno odczu-
174
Duchowo ciaa
waem jej suszno. Przypomniaem sobie, e poprzedniego wie czoru obejrzaem film Pluton. Nie pamitaem, czy mi si ni, lecz
wyczuem, e to on zainspirowa t myl. W filmie tym onierze
amerykascy zabijaj nie tylko Wietnamczykw, ale take siebie
nawzajem, prbujc zanegowa swj strach przed mierci. Uzna nie i zaakceptowanie tego strachu zwolnioby jego ucisk i uczynio
ich bardziej ludzkimi. Wielu ludzi stano twarz w twarz ze mierci bez lku, poniewa waniejsze dla nich byo pozosta szczerym
wobec samych siebie, ni y w kamstwie. By wiernym sobie, to
pozna i zaakceptowa wszystkie swoje uczucia.
Opisaem problem gnbicy wspczesn jednostk jako nar cyzm 1 . Osoba narcystyczna nie ufa swoim uczuciom, nie moe
siebie zaakceptowa, poniewa czuje, e osoba, ktr jest, nie dorwnuje tej, ktr by powinna. My, mieszkacy wsp czesnego
wiata, zaangaowani jestemy w bezowocne starania, by sta si
kim innym i przewyszy natur. Niezdolni ufa sobie, nie potrafimy te ufa innym. Bez zaufania i wiary w siebie, nie potrafimy
ufa naturze. W kocu, tak jak w Wietnamie, zniszczymy innych,
a potem siebie.
Czarnym charakterem w tym scenariuszu zawsze pozostaje ego,
ze sw potrzeb sprawowania kontroli'nad yciem. Oczywicie ego
jest take si twrcz, lecz moe by destruktywne, jeeli nie zo stanie uziemione, zakorzenione w ciele, wzmocnione wiar w ciao
i natur. Bez tej wiary zmuszeni jestemy kontrolowa i trzyma na
wodzy swoje naturalne reakcje, a czynic to, wytwarzamy w mi niach tak wybuchowe napicia, e boimy si utraci kontrol.
Osoba, ktra posiada wiar, nie wytwarza wybuchowych napi wymagajcych tumienia z powodu ich niszczcego potencjau, a za tem nie obawia si utraty kontroli. Wierzc w ycie, moe pozwoli
na swobodny przepyw swych naturalnych impulsw, modyfikujc
je tylko na tyle, by zapewni waciwy ich wyraz, co omwimy w nastpnym rozdziale. Wwczas utrata kontroli, jaka ma miejsce w orgazmie pciowym, w tacach Sufi, czy w praktyce zen, doprowadza
do radoci i spenienia - do poczucia duchowoci ciaa.
12
Serdeczny
umys
176
Duchowo ciaa
podczas swej praktyki analizuj zachowanie pacjentw, niezmiennie stwierdzam, e zostao ono zdeterminowane przez przeycia
z okresu dziecistwa, z ktrych wikszo bya poza ich kontrol.
adne dziecko nie wybiera utraty aski ani te nie traci swej nie winnoci z powodu bdnej oceny sytuacji. Prowadzone jest natomiast od stanu, gdzie niewiedza jest szczliwoci, do spoecznej
wiadomoci. Po drodze rodzice i nauczyciele ucz je, co jest akceptowalne, a co nie. Jeeli te zasady zachowania s w zgodzie
z praktyk spoeczn, a nie s wprowadzane w ycie arbitralnie
i brutalnie, to nie naruszaj osobowoci dziecka. Poniewa istoty
ludzkie s stworzeniami spoecznymi, wikszo z nich woli y
i postpowa wedug tych zasad, nawet jeli pocigaj one za sob
utrat wolnoci.
Kada religia stawia sobie za cel pomoc czowiekowi w pogo dzeniu si z tym, e borykanie si z cierpieniem jest nieuniknione.
W religiach monoteistycznych proponowanym rozwizaniem jest
zoenie swego losu w rce Boga, przez rezygnacj ze swego egotyzmu i wiary we wasn moc. Religie orientalne rwnie zalecaj
rezygnacj z egotyzmu i wadzy. W hinduizmie i buddyzmie celem
jest poczenie indywidualnego ja" z jani uniwersaln poprzez
denie do utosamienia si z Bramanem lub Budd. W filozofii
chiskiej celem jest uchwycenie rwnowagi midzy dwiema potnymi siami natury, yin i yang. We wszystkich religiach kluczowym
elementem jest pokora.
O ile nie zamykamy si w sobie przed wiatem, droga dobrych
uczynkw, cnotliwego ycia i moralnego postpowania jest jedynym
sposobem osignicia spokoju umysu i prawdziwie duchowego ycia. Dla okrelenia postawy obejmujcej te wartoci uywaem konsekwentnie terminu graciousness' - askawo. W niniejszym rozdziale zamierzam uwypukli ide, e istnieje biologiczna podstawa
dla tej drogi. Uwaam bowiem, i osoba bdca w naturalny spo sb askawa - gracious - jest rwnie naturalnie wdziczna, pena
gracji - graceful.
Na poziomie zwierzcym ycie przeywane jest z podwiadom
konsekwencj. Podwiadoma uczciwo oznacza, e zwierz dziaa
zgodnie z tym, co odczuwa jako waciwe lub przyjemne. W po dobny sposb yj i funkcjonuj rwnie mae dzieci. Jednak wraz
1
Wyraz ten, zbudowany na temacie grace - aska, wdzik - czy
w sobie dobro, uprzejmo, serdeczno, ale take wyszukan elegancj i urok. W brytyjskim hymnie przymiotnik gracious okrela
krlow: Godsave ourgracious Queen... fprzyp. tum.]
Serdeczny umys
177
z rozwojem ego i poznawaniem dobrych i zych zachowa spoecznych, jak je postrzegaj rodzice, nie da si duej polega na
podwiadomych, wypywajcych z organizmu zasadach jako wzorcach postpowania. Jako istoty spoeczne nie moemy robi wszystkiego, na co mielibymy ochot. Nawet w niektrych spoecznociach zwierzcych mode s uczone kodeksu zachowa, ktry
rzdzi stosunkami wewntrz grupy w celu zredukowania konfliktw i zachcenia do wsppracy. Z tego samego powodu o wiele
bardziej zoone spoeczestwa ludzkie maj potrzeb bardziej rozwinitych norm. Podwiadoma integralno i konsekwencja musi
zosta uzupeniona integralnoci wiadom, czyli zasadami. Jednake zasady, jakie czowiek przyjmie, by go prowadziy przez ycie,
nie mog kolidowa z podwiadom integralnoci jego ciaa, gdy
wpakowaoby go to w nie lada kopoty.
Osoba askawa jest czowiekiem z zasadami, ktry w swym postpowaniu nie kieruje si wzgldami doranymi. Kieruje si natomiast kodeksem postpowania wynikajcym z wewntrznego poczucia tego, co dobre i co ze. Jego kodeks moe zawiera przykazania moralne ustalone przez jego spoeczno, jeli tylko s
one zgodne z jego wasnym poczuciem przyzwoitoci. Na przykad
wikszo ludzi uwaa za suszne takie przykazania z kodeksu mojeszowego, jak: nie cudzo, nie bdziesz dawa faszywego wiadectwa przeciwko bliniemu swemu, czy czcij ojca swego i matk
swoj. Podobnie zasada, by mwi prawd, jest cakowicie zgodna
z osobistym poczuciem integralnoci. Mj mistrz, Wilhelm Reich,
powiedzia mi pewnego razu: Lowen, jeeli nie moesz powiedzie prawdy, nie mw nic". Gdy postanawiamy nie odnosi korzyci z nieuczciwoci, mimo e oszustwo by si opacio, dokonujemy
wiadomego wyboru. Wybieramy prawd, poniewa wzmacnia to
integracj ego i ciaa, wiadomego umysu i podwiadomych odruchw.
Osoba bez zasad funkcjonuje w kategoriach swoich biecych
pragnie i bezporednich potrzeb. Ten typ dziaania jest charakterystyczny dla jednostek neurotycznych, ktre myl wycznie w kategoriach wasnej osoby. Jest on rwnie charakterystyczn cech
zachowania infantylnego. W przeciwiestwie do maych dzieci, doroli posiadaj zdolno odkadania na pniej przyjemnoci. Gdy
dziecko jest godne, chce natychmiast co zje. Moe wic wzi
do jedzenia cokolwiek, co jest pod rk. Natomiast osoba dorosa potrafi znosi gd do chwili, gdy posiek i sposb jego podania speni jej oczekiwania. Wikszej przyjemnoci doznaje zatem
178
Duchowo ciaa
Serdeczny umys
179
180
Duchowo ciaa
Serdeczny umys
181
182
Duchowo ciaa
tylko wszechwiedzcy; jest take wszechobecny. Jest w nas wszystkich. Mistycy wielu rnych religii napisali, e Bg yje w ludzkim
sercu3. Gdy czujemy w sercu mio, wwczas jestemy w komunii
z Bogiem. Gdy okazujemy t mio, czsto udaje nam si poczy
ze swym blinim. Wdziczny umiech potrafi podnie drug osob
na duchu jak promie soca. askawy czyn moe pobudzi ducha
i otworzy dusz na pikno ycia. Osoba wdziczna i askawa akceptuje innych nie z poczucia obowizku, lecz z mioci. Co nie
oznacza, e nigdy nie wybucha gniewem; jednake jej gniew jest
jak gniew Boga, bezporedni i krtkotrway. Po takiej burzy, niebo
jest czyste i jasne, a soce wieci wesoo.
Dusza to imi, jakie nadajemy systemowi energetycznemu, ktry
oywia kady organizm. Gdy jestemy nienawistni, nasze serce si
zaciska, a dusza kurczy. Gdy jestemy askawi, serce si rozsze rza, a dusza wzbiera. Promienno askawego umiechu pochodzi
z serca wypenionego dobrym uczuciem. Ciepo osoby askawej wynika z jej wielkiej pasji ycia i braku sztywnoci. Nie da si by
rwnoczenie askawym i pdzi do jakiego celu Osoba askawa
jest na tyle cierpliwa, e potrafi nawiza szczer : ciep czno
ze wszystkimi, z ktrymi si styka.
Osoba askawa mu rwnie poczucie, e podlega czemu wikszemu i potniejszemu ni ona sama. Mam tu oczywicie na myli
Boga oraz wiar, jak omwilimy w rozdziale jedenastym. Bez takiej siy, c byoby w stanie powcign egotyzm i chciwo czowieka, ktre sprawiaj, i patrzy on na ziemi i jej mieszkacw jak
na rzeczy do wykorzystania dla osobistych pragnie i satysfakcji?
Ulegajc swej chciwoci czowiek niszczy ziemi, od ktrej zaley
jego istnienie. Wszyscy dobrze znamy problem zanieczyszczenia
powietrza, gleby i wd, wraz z utrat lasw i wymieraniem li cznych gatunkw dzikich stworze. Tej niszczycielskiej dziaalnoci
towarzyszy zaamanie wartoci moralnych i odpowiednie pogorszenie zdrowia i ywotnoci ludzi. Depresja staa si zjawiskiem en demicznym, a wielu ludzi odczuo potrzeb zwrcenia si w stron
takich czy innych rodkw, by jako wytrwa.
W wiecie zachodnim ycie ulego znacznej sekularyzacji. Sprawy
wite poddawano uproszczeniom, a stay si zbiorem przeko na i symboli. W dalszym cigu wywieraj one znaczny wpyw na
3
Zob. Alexander Lowen, Love, Sex, and your Heart (New York:
Macmillan, 1988), str. 3-4, 208. Wydanie polskie: Mio, seks
i serce, Jacek Santorski & Co. Agencja Wydawnicza, Warszawa
1990.
Serdeczny umys
183
184
Duchowo ciaa
Objanienie
wybranych terminw
Agresja. A. Lowen traktuje agresj, za Reichem, jako naturalny
i wrodzony impuls do ruchu na zewntrz, siganie oraz przyswajanie (np. ssanie piersi matki, gryzienie pokarmw), realizujcy
si poprzez ciao. Gniew i destrukcja pojawia si dopiero w odpowiedzi na ograniczenie wolnoci spontanicznego wyraania siebie
i sigania ku otoczeniu.
Analiza bioenergetyczna - trwajca przynajmniej kilka lat regularna psychoterapia obejmujca prac z ciaem" i studia nad
ujawniajcymi si w trakcie wicze bioenergetycznych i w kontakcie terapeutycznym stereotypw charakterologicznych pa cjenta.
Bioenergetyka - zapocztkowany na kanwie odkry Wilhelma
Reicha przez Alexandra Lowena i Johna Pierrakosa kierunek
psychoterapii obejmujcy umys, ciao i procesy energetyczne
czowieka. Bioenergetyka Lowena nie ma nic wsplnego z bioenergoterapi - dziedzin radiestezji i psychotroniki.
Blok - ograniczenie hipotetycznego przepywu energii w ciele, na
og w postaci napicia lub zwiotczenia grupy mini. W bioenergetyce rozpatruje si wydatek energetyczny zwizany z utrzymywaniem bloku. Blokowi energetyczno-miniowemu odpowiada
blok w wiadomoci - tumienie lub wypieranie impulsw albo
uczu.
Charakter - przejawiajcy si w schematach zachowania, sylwetce
(tzw. pancerz" lub zbroja charakteru"), stereotypach mylenia
i przeywania rezultat przystosowania do dowiadcze emocjonalnych wczesnego dziecistwa. Dla uproszczenia diagnozy stereotypw charakterologicznych powstao kilka ich typologii za-
186
pocztkowanych przez Wilhelma Reicha. W bioenergetyce rozpatruje si typy: schizoidalny", oralny", psychopatyczny", masochistyczny" i sztywny".
Depresja - poczucie przygnbienia i apatii, ktremu towarzyszy
stan przeduajcego si zahamowania i rozregulowania procesw yciowych oraz podstawowych dla funcjonowania emocjonalnego i dla ycia w ogle czynnoci: odywiania, snu, ruchu, seksualnoci. Wedug Lowena u podoa depresji le zwykle tumiona
zo i rozpacz zwizana z utrat obiektu mioci.
Ego - wiadomy aspekt osobowoci speniajcy funkcj integrowania w dziaaniu impulsw i reakcji emocjonalnych z obrazem
wiata i wasnej osoby. U osb dobrze funkcjonujcych ego jest
zespolone i peni konstruktywnie funkcje sterujce wobec jani
(ja", self), czyli gboko zakorzenionego w organizmie, niezrnicowanego poczucia siebie. Zaburzenie funkcji ego przejawia si
osabieniem lub przerostem funkcji kontrolnych i sterujcych, antagonizmem lub rozszczepieniem ego od jani i rzeczywistoci zewntrznej.
Emocja - A. Lowen zarwno w etymologii sowa emotion" jak
i w badaniach desygnatw tego pojcia akcentuje rol ruchu
w powstawaniu i dowiadczaniu emocji. Tam, gdzie nie ma ruchu,
nie ma emocji i nie ma ycia - pisze twrca bioenergetyki.
Empatia - wczuwanie si w drug osob nie tylko poprzez wyobraanie sobie jej stanu, ale i odczuwanie w ciele rezonansu na
jej dowiadczenia.
Energia. A. Lowen uywa w swoich najnowszych pracach pojcia
energia" jako raczej hipotetycznego konstruktu wyjaniajcego
wielo rnorodnych zjawisk toczcych si rwnoczenie w czowieku i jego interakcji z otoczeniem. W tym sensie oddali si
od Reicha i niektrych jego kontynuatorw bardziej zdecydowanie opowiadajcych si za istnieniem uniwersalnej formy energii,
nazywajc j orgone energy".
Gestalt - kierunek psychoterapii zapocztkowany przez Friderica
Perlsa nastawiony na rozwj wiadomoci, twrczo integrujcej
dane pynce z organizmu i ze rodowiska. Sowo Gestalt" oznacza figur (na tle) oraz cao.
Granice - metafora, przy pomocy ktrej prbuje si odda sposb okrelenia wasnej tosamoci i ustosunkowania do tosamoci innych osb. Granice mona sobie wyobrazi jako otaczajce
osoby niewidzialne bony o zrnicowanej przepuszczalnoci dla
187
188
Narcyzm - zaburzenie osobowoci charakteryzujce si nadmiernym zaangaowaniem si w obraz wasnej osoby kosztem gbszych potrzeb i uczu.
Orgazm. W odrnieniu od potocznego rozumienia, w ktrym
orgazm kojarzy si z poczuciem rozadowania i przyjemnoci
w okolicach genitaliw podczas miosnego szczytowania (lub masturbacji), Lowen przyjmuje za Reichem, e jestemy w tym kontekcie zdolni do caociowej, spontanicznej reakcji wyadowania
energetycznego, odpuszczenia kontroli i roztopienia granic ja",
i to nie tylko w akcie seksualnym, ale na przykad w tacu, religijnej ekstazie, a take w trakcie obejmujcej ciao sesji psychoterapii. Odblokowanie odruchu orgazmu" i przywrcenia organizmowi moliwoci spontanicznego pulsowania to moliwe rezultaty bioenergetycznej psychoterapii.
Pancerz - opancerzenie, zbroja charakteru - przejawiajcy si
na poziomie systemu miniowego wzorzec napicia i powstrzymywania reakcji emocjonalno-ruchowych, pierwotnie sucy
dziecku jako ochrona przed dowiadczaniem nadmiaru lku
i blu zwizanego z zagroeniem i niezaspokajaniem podstawowych potrzeb w odpowiedni sposb, czyli z mioci i uszanowaniem granic oraz we waciwym momencie. Pancerz staje si
czci struktury charakteru.
Pozycje stresowe - stosowane w bioenergetyce najczciej statyczne
wiczenia wprowadzajce niektre grupy napitych mini w stan
szczeglnego rozcignicia, na innych, natomiast, zbyt zwiotczaych, wymuszajce intensywn prac. Trafnie dobrana bioenergetyczna pozycja stresowa uatwia uwolnienie przepywu zablokowanych impulsw i emocji.
Praca z ciaem - body work - zajmowanie si ciaem jako przejawem naszej emocjonalnej i osobistej egzystencji poprzez jego obserwacj (analiz), wiczenia, rne formy masau, fizyczne eksperymenty, pogbienie oddychania. Praca z ciaem w tym sensie
rni si tym od sportu czy nawet jogi, e wszelkie dziaanie fizyczne jest nierozerwalnie zwizane z odczuciami i psychologicznym znaczeniem interakcji midzy pacjentem i terapeut.
Projekcja - przypisywanie swoich, zwykle nieuwiadamianych,
uczu, intencji i pogldw osobom (obiektom) zewntrznym.
Psychoanaliza. Odkrycie przez Freuda niewiadomoci zrewolucjonizowao psychoterapi i psychoanaliza stanowi nieustannie wiodcy jej kierunek. Jednoczenie takie indywidualnoci jak
189