UNIVERZITET U BIHAU

TEHNIKI FAKULTET
BIHA

ZAVRNI DIPLOMSKI RAD

PONAANJE GRAEVINSKIH KONSTRUKCIJA POD EJSTVOM
ZEMLJOTRESA

ovi Armin

Biha, mart 2015.

Popis slika:
Slika 2.1. Pomjeranje tektonskih ploa-take dodira (sudaranja, smicanja, podvlaenja)
su izvorita seizmike energije

Slika 2.2. Sruena zgrada usljed izrazito male krutosti elemenata za popreno ukruenje
(Luzon, Filipini 1990.)
Slika 2.3. Zgrada sa fleksibilnim prizemljem ( Izmit, Turska 1999.)
Slika 2.4. Zgrada s mekanom srednjom etaom ( hotel Slavija, Crna Gora 1979)
Slika 2.5. Prikaz nesimetrine zgrade (Izmit, Turska)
Slika 2.6. Izgled ispalog zida od opeke (Sjeverna Italija, 2012.)
Slika 2.7. Prikaz sudara dvije susjedne zgrade,(Konya, Turska)
Slika 2.8. Prikaz pada glavnog nosaa usljed nedovoljne duine oslanjanja
Slika 3.1. Faze stvaranja torzije na jednom objektu sa nesimetrinom konstrukcijom
a) Djelovanje inercijalne sile i suprotstavljanje sile otpora
b) Ne poklapanje(ne podudaranje) ove dvije sile (take djelovanja) stvara
torziju (uvrtanje)
c)Deformisani objekat kao posljedica djelovanja torzije
Slika 3.2. Centar mase se moe premjestiti zavisno od raspodjele optereenja na
spratu
Slika 3.3. Primjer razarajueg efekta torzije[1]
Slika 3.4. Tlocrt jedne nesimetrine zgrade
Slika 4.1. Dinamiki modeli sistema sa jednim stepenom slobode
Slika 4.2. Dinamiki modeli sistema sa vie stepeni slobode
Slika 4.3: Prikaz veze izmeu potresanog dejstv,nosivosti i duktilnosti konstrukcije
Slika 4.4: Mehanizmi otkazivanja n-tero spratnog okvira
Slika 4.5: Model za proraun ekvivalentnom statikom metodom
Slika 4.7: Konstrukcija graevine tipa "izvan kategorije"

Slika 4.8: Spektar pseudo brzine za potres u Banjaluka od 13.08.1981.

Slika 4.9:. Vlastite vrijednosti analizirane konstrukcije

Slika 4.10. Maksimalne vrijednosti pomaka i bonih sila po katovima

Popis tabela:
Tabela 4.1. Pregled osnovnih svojstava razliitih metoda prorauna
Popis koritenih simbola:
F jzamjenjujua statika sila urazini katana visini h j

n pomak zadnje stropne konstrukcije ( kat n ) usljed horizontalnih sila

Hukupna visina zgrade iznad temelja [ m ]

EI fleksiona krutost zamjenjuju eg tap a [ KNm2 ]

C k modul posteljice za prevrtanje :Ck =4 E s ,dyn A

Es , dyndinami ki modul sti ljivosti tla [ KN /m2 ]

A povrina temelja [ m2 ]

I F moment inercije temelja za osu oko koje se razmatra prevrtanje [ m4 ]

W jstalni teret kata j , ukljuujui vjerovatno korisno optereenj e [ kg ]

h jvisina mase kata jiznad temelja .

Fukupna ekvivalentna ( seizmika ) sila od potresa

SADRAJ
1. UVOD .........................................................................................................................5
2. PRINCIPI PROJEKTOVANJA GRAEVINSKIH KONSTRUKCIJA
IZLOENIH POTRESU...............................................................................................6
2.1 Pojam potresa i oteenja graevina usljed potresa..................................................6
2.2 Osnovni principi projektovanja................................................................................11
2.3. Kriteriji za pravilnost konstrukcije u osnovi zgrade................................................14
3. TORZIONO DEJSTVO ZGRADA OD DEJSTVA POTRESA................................16
3.1. Poloaj centra krutosti.............................................................................................20
3.2. Raspodjela poprene sile.........................................................................................21
4. DINAMIKA ANALIZA..........................................................................................25
4.1 Osnovno o metodama prorauna i njihova usporedba.............................................33
4.2.

Metoda ekvivalentnog statikog optereenja......................................................34

4.3. Ekvivalentna seizmika sila.....................................................................................35

4.4. Proraun osnovnog perioda (frekvencije) oscilovanja............................................36
4.5. Grube procjene........................................................................................................36
4.6. Proraun metodom Rayleigh-a na zamjenjujuem tapu........................................38
4.7. Proraun na zamjenjujuem tapu uz popustljivost tla...........................................39
4.8. Proraun vlastitih perioda oscilovanja tanijim postupcima..................................39
4.9. Raspodjela ekvivalentne (zamjenjujue) sile po visini zgrade................................40
4.10. Primjer dinamike analize konstrukcije.................................................................41
5. ZAKLJUAK ............................................................................................................48
6. LITERATURA...........................................................................................................49

Saetak:
Ovaj rad saeti je prikaz postupka seizmike izolacije graevinskih konstrukcija,
argumentiran kratkim prikazom provedenih seizmikih analiza. Osim osnova na kojima
se zatita zasniva prikazan je i kratki dio numerikog postupka provedenog na primjeru
zgrade. Zatita graevina od potresa moe se zasnivati na unaprijed osiguranoj kontroli
ponaanja graevine za vrijeme dinamikog djelovanja kakvo je potres. U aseizmikom
projektovanju meutim zbog specifine prirode zemljotresnog inenjerstva tretman
konstrukcije i pouzdanost njenog ponaanja pri dejstvu zemljotresa namee se ne vie
kao rutinska nego kao vodea komponenta egzistencije projektnog rjeenja u naelu, a
time i projektnog procesa u cjelini.
Kljune rijei: potres, seizmika analiza.

Abstract:
In this paper procedure of the seismic isolation of structures with appropriate seismic
analyses are presented. In addition to the basis on which protection is based was a short
part of the numerical procedure, the example of the building . Protecting buildings from
earthquakes can be based on pre- secured control behavior of the building during
dynamic activity as it is an earthquake . The aseismic design but due to the specific
nature of the treatment earthquake engineering construction and reliability of its
behavior in earthquake imposes no more than routine such as the existence of the
leading component design solution , in principle , and thus the process of the project as
a whole.

Key words: earthquake, seismic analysis,

1. UVOD

Potres ili zemljotres je prirodna pojava koja, ovisno o jaini i karakteru njenog
ispoljavanja moe prouzrokovati katastrofalne posljedice za ljude, graevine i prirodu.
Mnogobrojna istraivanja

posebno u zadnjih 50-100 godina doprinjela su raznim

saznanjima o nastanku i svojstvima potresa, ali ih ovjek svojim umjeem ne moe

sprijeiti, niti sa sigurnou predvidjeti. Ipak, samo moe preventivno djelovati i
ublaiti eventualne posljedice, pogotovo u graevinskom pogledu. Utjecaj potresa na
oblikovanje graevina i njihovih konstrukcija je veoma znaajan. Struna znanja iz
podruja potresnog inenjerstva i dinamike konstrukcija su neophodna velikom broju
graevinskih inenjera i arhitekata. To su danas izuzetno iroke naune oblasti u ije
izuavanje su najneposrednije ukljueni graevinski inenjeri, prije svih konstrukteri, i
seizmolozi odnosno geofiziari. Savremena urbanizacija i sve vea koncentracija
naseljenosti u gradskim sreditima poveava vjerovatnost i razmjere teta, kako ljudskih
tako i materijalnih, koje neki potres moe da prouzroi. Ljudi mogu biti neposredno
ugroeni usljed ruenja zgrada u kojima ive i rade. Meutim ova razaranja mogu biti
znatno vea i mogu prouzroiti znatno vee posljedice po ovjeka i okolinu prilikom
oteenja specijalnih objekata, kao to su: nuklearne elektrane, postrojenja hemijske
industrije, visoke brane, cjevovodi za naftu i plin i sl. U mnogim djelovima svijeta ulau
se znatna sredstva u nauna istraivanja u ovoj oblasti, kao i u primjenu novih saznanja i
dostignua u svakodnevnoj graevinskoj praksi. Ovdje spadaju sistemi javljanja i
obavjetavanja o samoj pojavi potresa, kao i o moguim posljedinim pojavama.
Najtee i najbolnije posljedice su svakako gubitci ljudskih ivota, ali i razaranja svega
to je ovjek svojim radom stvorio. Nakon razornih potresa ekonomija pogoenog
regiona, a i cijele zemlje se nerijetko nae u takvim potekoama da oporavak nije
mogu bez uea ire meunarodne zajednice.

2. PRINCIPI PROJEKTOVANJA GRAEVINSKIH KONSTRUKCIJA

IZLOENIH POTRESU
2.1 Pojam potresa i oteenja graevina usljed potresa
Uzrok nastanka potresa se definie teorijom (hipotezom) takozvanih tektonskih ploa.
Osnovna ideja ove pretpostavke, je da je gornji sloj Zemlje-litosfera kompozit veeg
broja velikih tektonskih ploa, odnosno da je sastavljena od niza veih ili manjih
djelova litosfere. Smatra se da zemljinu koru ine deset velikih ploa debljine oko 80
km. One se oslanjaju na drugi sloj, vanjski omota Zemljinog jezgra, kojeg ine stijene
u skoro istopljenom stanju. Ovo omoguava ploama da se kreu u pravcu jedne prema
drugoj oko 50mm godinje. Pomjeranjem ploa stvara se mehanizam za proizvodnju
veine zemljotresa (tektonski zemljotresi) u svijetu. Tako se zemljotresi obino deavaju
na granicama tektonskih ploa pri njihovom pomjeranju jedna prema drugoj to je
prikazano slikom 2.1. Take dodira ovih ploa (engl. - tectonic faults) su izvorita
zemljotresa.

Slika 2.1. Pomjeranje tektonskih ploa-take dodira (sudaranja, smicanja, podvlaenja)

su izvorita seizmike energije

Svi zemljotresi se ne mogu objasniti teorijom tektonskih ploa jer su registrovani jaki
zemljotresi i u unutranjosti pojedinih ploa (Kina,SAD.) Jedno od objanjenja je da se
ti zemljotresi javljaju kao posljedica pritisaka na granicama ploa [1].
Za sigurnost neke graevine na seizmike utjecaje najvaniji su koncepcija
konstruktivnog sistema i kvalitetno izvoenje. Ovo vai i za nosive i za nenosive
elemente. Ma koliko bili detaljni, proraun i dimenzioniranje ne mogu zamijeniti
nedostatke u koncepciji i realizaciji nekog graevinskog objekta. Od njih najvie ovise
povoljan odgovor konstrukcije na potres i mogua oteenja. Poprena ukruenost ili
generalno stabiliziranje za horizontalne utjecaje su veoma vani za sigurnost graevina
izloenih potresu. U tu svrhu su potrebni vertikalni elementi dovoljne krutosti i
nosivosti. Dodatno za povoljan odgovor i racionalne dimenzije vertikalnih nosivih
elemenata potrebna je i njihova duktilnost. Najei vertikalni nosivi elementi za
horizontalno ukruene zgrade su: armiranobetonski i elini okviri, armiranobetonski
zidovi, kombinacije AB zidova i okvira, zidovi od opeke, kao i eline reetke u
vertikalnim ravnima. Ipak nije rijedak sluaj da se i u podrujima u kojima je
zabiljeena znaajna seizmika aktivnost mogu nai zgrade sa veoma slabim ili
nedovoljnim ukruenjem za horizontalne utjecaje od potresa. Posljedica moe biti
ruenje kompletne graevine, kao na slici 2.2.

Slika 2.2. Sruena zgrada usljed izrazito male krutosti elemenata za popreno ukruenje
(Luzon, Filipini 1990.)
Jedan od veuma estih uzroka tekih oteenja, pa i ruenja zgrada za vrijeme potresa
jeste fleksibilno ili mekano prizemlje. Nosivi elementi iz gornjih spratova su

jednostavno reducirani u prizemlju. Ovo sve je posljedica elje za veim i fleksibilnijim

prostorima u prizemlju zgrade , najee u komercijalne svrhe. Pri tome se zaboravlja
na horizontalne utjecaje, pogotovo na potres.

Slika 2.3. Zgrada sa fleksibilnim prizemljem ( Izmit, Turska 1999.)

Slino je i sa naglim smanjenjem krutosti na bilo kojem spratu posmatrano po visini
zgrade, to uzrokuje takozvanu mekanu etau. Ovo takoer treba izbjei.

Slika 2.4. Zgrada s mekanom srednjom etaom ( hotel Slavija, Crna Gora 1979)
Sljedee nepovljno projektno rjeenje je nesimetrian raspored vertikalnih nosivih
elemenata, posmatrano u tlocrtu zgrade. Veliki ekscentriciteti izmeu centra masa i
krutosti mogu dovesti do znaajnih torzionih deformacija cijele zgrade. Relativno kruto

jezgro, postavljeno ekscentrino, vjerovatno je glavni uzrok oiglednih tekih oteenja

tih graevina.

Slika 2.5. Prikaz nesimetrine zgrade (Izmit, Turska)

Takoer treba voditi rauna da ukupni tlocrt zgrade ima po mogunosti pravilnu formu,
najbolje kruna, kvadratna ili pravokutna sa malim relativnim odnosom izmeu due i
krae strane. U sluaju odstupanja povoljno je nepravilne i komplicirane forme zgrade
pomou dilatacionih razdjelnica fuga podijeliti na pravilne i jednostavnije oblike.
Ukoliko se zidovi izvode od opeke kao ispunom armiranobetonskih okvira usljed
horizontalnog optereenja moe doi do odvajanja mekih okvira i oteenja u
uglovima, a postoji i mogunost od klizanja zida od opeke po spojnici i pojave
nepovoljnih reznih sila na stubovima. Okvirni sistemi naknadno ispunjeni relativno
krutim zidovima od opeke su esti u nekim zemljama krajnjeg Jugoistoga Evrope, pa i
Bliskog Istoka. Ovdje je okvirni nosivi sistem koji bi trebao biti dimenzioniran i za
preuzimanje horizontalnih sila od potresa naknadno ispunjen opekom, to se evidentno
nije pokazalo dobro, kod potresa u tom regionu. Ovo ne treba mijeati sa zidovima od
opeke kao osnovnim nosivim sistemom za preuzimanje horizontalnog i vertikalnog
optereenja, a koji se nakon zidanja uokviruju vertikalnim i horizontalnim armirano
betonskim ukruenjima, ili kako ih mi zovemo serkai.

Slika 2.6. Izgled ispalog zida od opeke (Sjeverna Italija, 2012.)

U urbanim sredinama, pogotovo u centrima velikih gradova sve je manje prostora, pa se
zgrade esto ubacuju u preostale meuprostore, pri emu se ne ostavlja dovoljno
seizmike razdjelnice izmeu dva objekta. Slino se moe desiti i kod potpuno novih
nizova zgrada, ukoliko se zanemare mogui horizontalni utjecaji.

Slika 2.7. Prikaz sudara dvije susjedne zgrade,(Konya, Turska)

Kod montanih ili polumontanih konstrukcija osjetljiva mjesta su oslonci
prefabrikovanih nosaa, a najei uzrok oteenja su kratke duine oslanjanja, to
moe dovesti do pada nosaa, posebno kod jednostavnih uvjeta oslanjanja.

10

Slika 2.8. Prikaz pada glavnog nosaa usljed nedovoljne duine oslanjanja
Ovo je openito i jedan od glavnih nedostataka prefabrikovanih nosaa, odnosno
montanog naina graenja u poreenju sa monolitnom izvedbom.
2.2 Osnovni principi projektovanja
Kako bi proraun sloenog problema bio racionalan i ininjerski prihvatljiv uvedene su
neke pretpostavke koje znaajno skrauju i pojednostavljuju proraun. Proraun se
zasniva na sljedeim pretpostavkama:
1. materijal je homogen, izotropan i elastian pretpostavka o materijalnoj linearnosti,
2. pomeranja su mala - pretpostavka o geometrijskoj linearnosti,
3. deformacije su male - pretpostavka o geometrijskoj linearnosti,
4. Bernoulli-jevoj pretpostavci da se popreni presjeci tapa ne deformiu, kao i da u
toku deformacije ostaju ravni i okomiti na deformisanu osu tapa.
Posljedica pretpostavke 2 je da su jednaine u vezama izmeu deformacija i pomjeranja
linearne, posljedica pretpostavke 3 je da su uslovi ravnotee (veze izmeu vanjskih i
unutranjih sila) linearni i posljedica pretpostavke 1 je da su veze izmeu statikih i
deformacijskih veliina elementa (konstitutivne veze) linearne. Posljedica pretpostavke
4 je da transferzalne sile nemaju uticaja na klizanja, jer se uzima da je prosjeno
klizanje jednako nuli.

11

Da bi se pravilno izvelo projektovanje seizmiki otpornih graevina mora se voditi

rauna o osnovnim principima projektovanja, a to su:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Konstruktivna jednostavnost;
Jednolikost, simetrija, statika neodreenost;
Nosivost i krutost u dva osnovna horizontalna pravca;
Torziona otpornost (nosivost) i krutost;
Postizanje aksijalno krutih dijafragmi u razinama spratova;
Adekvatno temeljenje

Konstruktivna jednostavnost se odlikuje jasnim i direktnim putevima, prenoenja

seizmikih sila. Time se postiu jednostavnije konstrukcije, ije modeliranje, analiza,
dimenzioniranje, oblikovanje i izvoenje imaju manje nepoznanica. To znai da se sa
veom pouzdanou moe predvidjeti seizmiki odgovor.
Jednolikost, posmatrana u tlocrtu zgrade, odlikuje se jednolikim i pravilnim rasporedom
nosivih elemenata, tako da je put prenosa inercijalnih sila od potresa kratak i
neposredan. Sile inercije koje nastaju u teitu masa bit e jednoliko rasporeene po
konstrukciji. Ukoliko je potrebno, jednolikost se moe postii podjelom cijele zgrade
pomou seizmikih razdjelnica na konstrukcijski neovisne dijelove. Jednolikost
konstrukcije, posmatrano po visini zgrade je isto tako vana jer se ele eliminirati
eventualna osjetljiva podruja u kojima bi moglo doi do koncentracije naprezanja ili
zahtjeva za velikom duktilnosti. Uzrok svemu ovome su nagle promjene u raspodjeli
nosivosti i krutosti po visini zgrade, to moe biti neposredan uzrok kolapsu
konstrukcije. Izmeu raspodjele masa s jedne strane i raspodjele krutosti s druge strane,
treba da postoji uska povezanost da bi se izbjegli vei ekscentriciteti. Pravilno
rasporeeni nosivi elementi omogavaju povoljniju raspodjelu seizmikih utjecaja i
ravnomjerniju disipaciju energije uneene potresom

po cjelokupnoj nosivoj

konstrukciji.
Zgrade trebaju biti tako projektovane da podnesu horizontalne seizmike utjecaje u bilo
kom pravcu. Da bi se to postiglo nosivi elementi trebaju biti tako rasporeeni da u dva
meusobno ortogonalna pravca postoji priblino ista nosivost i krutost. Odabranim
nosivim sistemom se mora ograniiti pojava veih pomaka koji mogu voditi do
nestabilnosti.
Osim poprene nosivosti i krutosti nosive konstrukcije zgrade moraju posjedovati i
dovoljnu torzionu nosivost i krutost. Torziono kretanje, odnosno uvijanje zgrade oko

12

vertikalne osovine treba ograniiti jer na neravnomjeran nain optereuje elemente

nosive konstrukcije. U tu svrhu najpovoljnije je glavne elemente za preuzimanje
utjecaja od potresa rasporediti to blie rubovima zgrade.
Stropne konstrukcije, ukljuujui i krov, imaju vanu ulogu u ukupnom seizmikom
odgovoru zgrade. One djeluju kao horizontalne diafragme koje predaju inercijalne sile
od potresa na vertikalne nosive elemente i istovremeno ih povezuju tako da djeluju kao
cjelina za horizontalne seizmike utjecaje. Znaaj stropnih konstrukcija kao
horizontalnih dijafragmi posebno je izraen u sluaju neravnomjernog rasporeda
vertikalnih nosivih elemenata sa razliitim oblicima horizontalnog deformiranja.
Stropne i krovne konstrukcije trebaju posjedovati veliku aksijalnu krutost i nosivost, za
uspjeno prenoenje sila na vertikalne nosive elemente, kao i za njihovo povezivanje u
cjelinu. Posebna panja treba biti posveena izduenim tlocrtima zgrada, velikim
otvorima u stropovima, te naglim promjenama krutosti ili poloaja vertikalnih nosivih
elemenata iznad i ispod promatrane spratne dijafragme. Otpornosti na seizmiko
djelovanje doprinose stropovi koji osiguravaju jednake pomake svih vertikalnih
ukruenja u razini jedne etae. Zbog toga treba prilikom projektiranja predvidjeti strop
odgovarajue krutosti i otpornosti na gravitacijske i inercijalne sile.
Velik doprinos otpornosti zgrade na seizmiko djelovanje imaju temelji. Potrebno je
zato zgrade odgovarajue temeljiti te osigurati vezu izmeu nosive nadgradnje i temelja,
kako bi se omoguilo njihovo zajedniko djelovanje kao cjeline u oba smjera.
Sloeni konstrukcijski sistemi, sastavljeni od okvira i zidova razliitih krutosti, potrebno
je temeljiti na trakama ili, kada se predvia gradnja podruma, na ravnoj ploi povezanoj
zidovima s gornjom ploom (sanduasti - uplji temelj).
Kada su stubovi konstrukcije oslonjeni na temelje samce, treba ih povezati podrumskom
ploom ili veznim gredama u oba smjera, a koje mogu posluiti i kao oslonac fasadnim
i pregradnim zidovima.

2.3. Kriteriji za pravilnost konstrukcije u osnovi zgrade

Osnovni kriteriji za pravilnost konstrukcije su:

13

1. Krutost za horizontalna optereenja i masa su simetrino raspodjeljeni u osnovi

zgrade u odnosu na dvije meusobno ortogonalne osovine.
2. Konfiguracija u osnovi je kompaktna, kontura tlocrta svakog sprata prestavljena je
poligonalnom konveksnom linijom. Manja odstupanja od pravilnog tlocrta sprata ne
ugroava regularnost u osnovi ukoliko ne umanjuju aksijalnu krutost stropne
konstrukcije i ukoliko povrina uvuenog dijela tlocrta, koji odstupa od konveksne
poligonalne obvojnice, ne iznosi vise od 5 % od ukupne povrine sprata.
3. Aksijalna krutost sprata je dovoljno velika u poreenju sa poprenom krutosti
nosivih elemenata, tako da deformacija sprata ima mali uticaj na raspodjelu sila
izmeu velikih nosivih elemenata. Posebnu panju treba posvetiti nepravilnim
tlocrtima zgrada, L,C,H,T ili X oblika. Krutost krajnih dijelova ovih tlocrta treba biti
usporediva sa sredinjim da bi mogla biti ispunjena pretpostavka o aksijalno krutim
dijafragmama.
4. Vitkost zgrade, posmatrano u tlocrtu,
Lmin

=Lmax / Lmin

Lmax

vea i manja tlocrtna vrijednost zgrade respektivno, mjerene u dva

ortogonalna pravca.
5. Na svakom nivou i za svaki analizirani pravac
e0

nije vea od 4, gdje su

i torzioni poluprenik r

ili

konstuktivni ekscentritet

moraju ispunjavati sljedea dva uslova:

e 0 x 0.30 r x

(2.1)

r x l s
Gdje su:
e 0 x - razmak izmeu centra krutosti i centra mase, mjereni du

okomit na analizirani pravac;

r x - kvadratni korijen kolinika torzione krutosti i poprene krutosti u

pravca koji je
y

pravcu;

l s poluprenik obrtanja sprata (kvadratni korijen kolinika polarnog momenta

inercije tlocrta sprata proraunatog u odnosu na centar mase sprata i povrine tlocrta
sprata).
6. Kod jednospratnih zgrada centar krutosti je definiran kao sredite poprene krutosti
svih primarnih elemenata za preuzimanje seizmiki uticaja. Torzioni poluprenik

je definiran kao kvadratni korijen iz kolinika globalne torzione krutosti, promatrano u

odnosu na centar poprene krutosti, i globalne poprene krutosti u promatranom pravcu

14

uzimajui u obzir sve primarne elemente za preuzimanje seizmikih utjecaja u tom

pravcu.
7. U viespratnim zgradama su mogue samo pribline definicije centra krutosti i
torzionog poluprenika. Pojednostavljena definicija u svrhu klasifikacije prema
regularnosti konstrukcije, posmatrano u tlocrtu, kao i za priblinu analizu torzionih
efekata mogua je ukoliko su zadovoljena slijedea dva uslova:
a) Svi nosivi sistemi za preuzimanje poprenog optereenja, kao to su jezgra, nosivi
zidovi ili okviri, vode se neprekinuto od temelja do vrha zgrade.
b) Deformisane forme pojedinih nosivih sistema uslijed horizontalnog optereenja mnogo
se ne razlikuju. Ovaj uvijet se moe smatrati ispunjenim u sluaju okvirnih sistema, ili
sistema sa zidovima, i nije zadovoljen kod mjeovitih sistema.
8. Ako su ispunjeni uslovi a) i b) koji su navedeni u taki 7. poloaj centra krutosti i
torzioni poluprenici na svim spratovima mogu biti raunati za sistem sila
proporcionalan pojednostavljenoj trokutnoj raspodjeli po visini zgrade, koji uzrokuje
jedinini pomak vrha pojedinih nosivih elemenata koji preuzimaju horizontalno
optereenje.
9. Kod okvirnih sistema sa vitkim zidovima sa prevashodno fleksionim deformacijama
veliine iz predhodno navedenog u taki 8. mogu se raunati preko momenta inercije
poprenog presjeka vertikalnih elemenata. Ukoliko je, osim fleksione deformacije
znaajna i smiua deformacija, ona moe biti uzeta u obzir koristei ekvivalentni
moment inercije poprenog presjeka.

3. TORZIONO DEJSTVO ZGRADA OD DEJSTVA POTRESA

Proraun i za simetrine i za nesimetrine objekte uzima u obzir torziju koja se u ovom
sluaju zove sluajna torzija (engl.- accidental torsion) i to zbog sporednih i sluajnih
razloga iz kojih ona nastaje. Jednostavno reeno, nedostatak balansa izmeu centra
mase i centra krutosti proizvodi torziju.

15

To nastaje zbog nesimetrinog pozicioniranja vertikalnih noseih elemenata (slika 3.1.)

ili pomjeranja centra mase zbog neravnomjerne raspodjele optereenja po spratovima
(slika 3.2.).

Slika 3.1. Faze stvaranja torzije na jednom objektu sa nesimetrinom konstrukcijom

a) Djelovanje inercijalne sile i suprotstavljanje sile otpora
b) Ne poklapanje(ne podudaranje) ove dvije sile (take djelovanja) stvara
torziju (uvrtanje)
c)Deformisani objekat kao posljedica djelovanja torzije

Slika 3.2. Centar mase se moe premjestiti zavisno od raspodjele optereenja na

spratu
Uopte uzev torzijom bie pogoeni najvie oni nosei elementi koji se nalaze dalje od
centra krutosti, kao centra rotacije poto e pomjeranja tih elemenata, kao posljedica
poveanja ugla rotacije(), biti vea.
Sluaj hotela Terminal u Guatemala City, Guatemali, koji je teko oteen u
zemljotresu magnitude 7.5 Richtera, 1976 godine, esto se uzima u literaturi kao tipian
primjer ruilakog efekta torzije[16]. Hotel Terminal je bio objekat od 6 spratova

16

- koga su inili proireni dio od 2 sprata (nii spratovi) i vii dio,etvorospratna kula.

Slika 3.3. Primjer razarajueg efekta torzije[1]

Projektni zahtjev za otvaranje prednjeg djela objekta (zahtjev za uklanjanje zida)iznad
drugog sprata, gdje se nalazio restoran, oslabio je krutost objekta u tom djelu i stvorio
torzioni debalans. Uslijed torzije koja je izazvana promjenom krutosti u prednjem djelu
objekta(uklonjen fasadni zid), Armiranobetonsko jezgro postavljeno na suprotnom kraju
od otvorenog zida restorana, stvorilo je ekscentricitet, odnosno torziju, kojoj nosei
elementi u prednjem djelu nisu mogli odoljeti. Ovim sluajem poveane presjene sile
na noseim stubovima oigledno nisu bile predviene proraunom, to se pokazalo
fatalnim za glavne nosee stubove objekta. Hotel Terminal je tipian primjer u kojoj
mjeri projektno rjeenje moe (negativno) uticati na seizmiko reagovanje
objekta.
Veliki broj viespratnih zgrada, pogotovo zgrada srednje visine je nesimetrian. Najei
uzroci nesimetrinosti su neravnomjerna raspodjela krutosti u osnovi zgrade (slika 3.3.)
odnosno nepravilni tlocrti objekta, ili rjee neravnomjerna raspodjela mase po
spratnim plohama. Prvi su uzroci geometrijske prirode i oni su svojstveni najveem
broju nesimetrinih viespratnica. S druge strane kod uobiajenih stambeno-poslovnih
zgrada rijetko se moe sresti nesimetrinost uzrokovana neravnomjernom raspodjelom
mase, bar ne u znaajnijoj mjeri. Mjera nesimetrinosti je ekscentricitet koji openito
predstavlja razmak izmeu centra krutosti i centra mase na posmatranom spratu, kao to
je prikazano i na slici 3.4.

17

Slika 3.4. Tlocrt jedne nesimetrine zgrade

Posljedica nesimetrinosti je pojava momenata torzije, odnosno torzioni odgovor
konstrukcije. Torzioni i popreni oblici oscilovanja neke nesimetrine konstrukcije su u
opem sluaju meusobno spregnuti ili zavisni. Kod nesimetrinih zgrada pomjeranje
spratne plohe se openito sastoji iz translacije i rotacije. Ovo je ilustrirano (viestruko
uveana razmjera za pomake) na slici 3.4. a treba voditi rauna da je odgovor
konstrukcije na potres dinamiki, tako da su i translacije i rotacije mogue u oba smjera
[H2, H6, H8]. U cilju ogranienja ukupnih maksimalnih pomaka f osim translatorne,
vana je i torziona krutost konstrukcije. Veoma je bitan pravilan raspored vertikalnih
nosivih elemenata, posmatrano u tlocrtu.
Openito, za nesimetrine zgrade je najbolje uraditi trodimenzionalni model i onda
provesti proraun. U tom sluaju se ne mora eksplicitno odreivati poloaj centra
krutosti. Ipak, u projektantskoj praksi je uobiajen proraun zgrade u dva meusobno
ortogonalna pravca (ovo doputaju i propisi), a rezultati se mogu i kombinirati.
I kod zgrada kod kojih prethodno opisani oblici nesimetrinosti ne postoje, a koje onda
svrstavamo u simetrine zgrade, ipak egzistira torzioni odgovor usljed tzv. sluajnog
ekscentriciteta. Ovaj ekscentricitet obuhvaa uticaje rotacione komponente kretanja tla,
posebno kod izduenih tlocrta graevina, zatim, odstupanje stvarnih karakteristika
materijala i dimenzija elemenata od onih predvienih proraunom, eventualne
specifinosti u tehnologiji graenja kao i neizvjesnost u povijesti optereenja
konstrukcije prije djelovanja potresa. Uticaj sluajnog ekscentriciteta treba uzeti u obzir
kod prorauna i nominalno simetrinih i nesimetrinih zgrada a veliina sluajnog
ekscentriciteta iznosi 5-10 % od posmatrane tlocrtne dimenzije zgrade (okomito na
smjer potresa) [E3, H6, R1].
Kod prorauna poloaja centara krutosti, ekscentriciteta i raspodjela seizmikih sila na

18

vertikalne

nosive

elementa

kod

nesimetrinih

zgrada

sa

konstantnom

ili

proporcionalnom raspodjelom krutosti po visini, pretpostavlja se da su aksijalne

deformacije stropnih konstrukcija u ravninama spratova zanemarljive, pa se
ekvivalentna seizmika sila na spratu raspodjeljuje prema krutosti vertikalnih elemenata
na savijanje usljed poprenog optereenja. Spratne visine su jednake (h=const), a svi
nosivi elementi su od istog materijala (E=const), tako da krutost zidova ovisi o
njihovim momentima inercije I. Horizontalne sile djeluju u dva meusobno ortogonalna
pravca.

Slika 3.5.

Odgovor

nesimetrine

zgrade

Centar

krutosti

3.5.oznaen
ravnini

(na

sa

slici

CK) je ona taka u

sprata

kroz

koju

treba

proi rezultanta vanjskog horizontalnog optereenja (u ovom sluaju ekvivalentna

seizmika sila), a da ne doe do rotacije sprata. Centar ukupne mase sprata (oznaeno sa
CM) se moe kod veine zgrada dovoljno tano pretpostaviti u teitu tlocrtne povrine
sprata. Razmak izmeu centra mase i krutosti predstavlja ekscentricitet. Svaki zid i na
tlocrtu ima svoje momente inercije

l xi

l yi

Prema slici 3.5. usljed ekscentriciteta ukupni moment torzije je:

19

M T =F x y CK + F y x CK

(3.1)

Slika 3.6.
Skica za
proraun
poloaja centra krutosti
gdje treba napomenuti da se u praksi djelovanje seizmikih sila u dva ortogonalna
pravca posmatra odvojeno, a time i odgovarajui momenti torzije.
3.1. Poloaj centra krutosti
Prema definiciji centra krutosti, ako vanjska sila prolazi kroz njega, stropna
konstrukcija se kree samo translatorno u pravcu sile. Ona se raspodjeljuje na zidove
prema njihovim krutostima na savijanje, a s obzirom na ranije uvedene pretpostavke, to
znai prema njihovim momentima inercije. Zbir svih poprenih sila

Qi

, na

pojedinim zidovima jednak je apliciranoj vanjskoj horizontalnoj sili. Shodno jednoj od

osnovnih teorema statike, prema kojoj je moment rezultante oko take jednak momentu
komponenti oko te iste take, slijede koordinate centra krutosti

x CK

y CK

I xi x i
x CK =

I xi

(3.2)

I yi y i
y CK =

I yi

(3.3)

20

Izrazi

i I xi

I yi
i

predstavljaju translacionu krutost zgrade u smjerovima

x respektivno.
Poto smo na slici 3.6. ishodite osnovnog koordinatnog sistema postavili u centar
masa, dobivene koordinate centra krutosti

x CK

y CK

predstavljaju ujedno i

odgovarajue ekscentricitete ex i ey. Novi koordinatni sistem ije je ishodite u centru

krutosti formiraju koordinatne ose

x i

y .

3.2. Raspodjela poprene sile

Kod neke nesimetrine zgrade pripadajue poprene sile na pojedinim vertikalnim
nosivim elementima su posljedica translacije usljed vanjske horizontalne sile i
posljedica rotacije usljed ekscentriciteta vanjske horizontalne sile u odnosu na centar
krutosti, odnosno momenta torzije. Kolika je veliina pripadajue poprene sile na
nekom zidu (slika 3.6.) ovisi o njihovom ueu u ukupnoj translacionoj i torzionoj
krutosti zgrade. Poprena sila na jednom zidu se sastoji od komponente koja nastaje
kao reakcija na tenju vanjskog optereenja da translaciono pomjeri zgradu i druge
komponente koja je reakcija na torziono naprezanje, odnosno rotaciju zgrade oko
vertikalne osi koja prolazi kroz centar krutosti. Poprene sile na pojedinim vertikalnim
elementima dobivaju se iz uvjeta ravnotee. Kada vanjsku horizontalnu silu
premjestimo u centar krutosti dobivamo i moment torzije koji je jednak proizvodu
aplicirane vanjske sile i ekscentriciteta. Vanjske horizontalne sile Fx i Fy se
raspodjeljuju prema krutosti pojedinih zidova, odnosno u skladu sa uvedenim
pretpostavkama prema njihovim momentima inercije:

Qxi =F x

I yi

yi

(3.4)

Q yi =F y

I xi

xi

(3.5)

21

Torzioni moment uzrokuje rotaciju aksijalno krute stropne konstrukcije oko centra
krutosti. Jednostavno reeno, rotaciji se suprostavljaju svi zidovi, na slici 3.6. i oni
poloeni u pravcu x, kao i oni poloeni u pravcu y. Prema oznakama i usvojenim
pozitivnim smjerovima sila na slici 3.6. vrijedi:
M T =Q x1 y 1Qx 2 y 2+Q y1 x 1Q y2 x 2 +

Qxi y i+ Q yi x i
i

(3.6)

Horizontalni pomaci pojedinih zidova usljed torzije su proporcionalni njihovim

rastojanjima, posmatrano u tlocrtu, od centra krutosti,

x i

y i

Stoga su i poprene sile od torzije na pojedinim zidovima proporcionalne momentima

inercije i rastojanjima zidova od centra krutosti:
Qxi =k I yi yi

(3.7)

Q yi =k I xi x i

(3.8)

Ovdje je k proizvoljna konstanta proporcionalnosti. Uvrtavajui prethodne izraze u

novu jednadbu dobivamo izraz za moment torzije:
2

M T =k I y 1 y 1+ k I y 2 y 2+ +k I x1 x 1 +k I x 2 x2 +

k ( I yi y i + I xi x i )
2

Izraz

( I yi y 2i +I xi x 2i )
i

(3.9)

naziva se i torziona krutost zgrade.

Mogu se izdvojiti dijelovi momenta torzije koji pripadaju na pojedine zidove:

22

M Txi=M T

I yi y i

( I yi y 2i + I xi x 2i )

(3.10)

I xi x2i

M Tyi =M T

( I yi y2i + I xi xi2)

(3.11)

Uzimajui u obzir
Qxi =M Txi / y i

Q yi =M Tyi / xi

(3.12)

dobiva se pripadajua poprena sila na pojedinim zidovima usljed momenta torzije:

Qxi =M T

I yi y i

( I yi y 2i + I xi x2i )

(3.13)

Q yi =M T

I xi x i

( I yi y 2i + I xi x2i )

(3.14)

Ukupne poprene sile na jednom zidu usljed ekscentrinog djelovanja vanjskih

horizontalnih sila iznose (pozitivni smjerovi prema slici 3.6.):

Qxi =F x

I yi

I yi

M T

Q yi =F y

I xi

I xi
i

I yi y i

( I yi y 2i + I xi x2i )

(3.15)

+MT

I xi x i

( I yi y 2i + I xi x 2i )

(3.16)

Nakon prorauna pripadajuih poprenih sila za pojedine zidove, mogu se

proraunati presjene sile, momenti savijanja i transverzalne sile, za svaki zid
posebno posmatrajui ga kao vertikalnu konzolu. Kod jednostavnih pravouglih

23

poprenih presjeka zidova, kao to je na slici 3.6. mogu se kod prorauna ukupnih
translacionih i torzionih krutosti zanemariti momenti inercije oko "slabijih" osovina,
jer oni nemaju utjecaja na potrebnu tanost rezultata. Takoer se mogu iskljuiti i iz
raspodjele poprenih sila na pojedine zidove. Sloenije tlocrtne forme zidova, kao
to su U-presjek ili zatvoreni trapezni presjek, mogu posjedovati i znaajniju
"vlastitu" torzionu krutost. Gornje formule, koje zanemaruju torzionu krutost samog
presjeka, mogu se i u tom sluaju primjeniti, ali se onda pripadajue poprene sile
odnose na centar smicanja posmatranog sloenog presjeka zida, koji se prethodno
mora odrediti. Prethodne formule su izvedene za vertikalni sistem sastavljen od
zidova i ne mogu se direktno primjeniti za okvirne sisteme. Priblini postupci,
takoer uz pretpostavku aksijalno krutih tavanica, mogu se nai, recimo, u [P3].
Izvedene formule za proraun poloaja centra krutosti vae za proporcionalnu
raspodjelu krutosti po visini zgrade U tom sluaju centri krutosti lee na jednoj
vertikalnoj osi. Meutim, ve kod manjih odstupanja od proporcionalne krutosti po
visini zgrade, poloaji centara krutosti na spratovima se mijenjaju i ak mogu leati
sa obje strane centra masa, dakako na razliitim spratovima [H11, H12]. Poseban
sluaj su zgrade sa mjeovitim vertikalnim nosivim sistemom koji ine zidovi i
okviri. Zbog razliitih odgovora zidova i okvira na istovjetno horizontalno
optereenje centri krutosti na spratovima imaju razliite poloaje bez obzira na
konstantnu krutost zidova i okvira po visini zgrade [H10, H11, H12, T1].
Ekscentriciteti o kojima smo govorili nazivaju se i statiki ekscentriciteti jer njihov
poloaj ovisi o elastinim i geometrijskim svojstvima nosive konstrukcije, a ne i o
njihovoj nosivosti [T1, T2, H13].

24

4. DINAMIKA ANALIZA
Kao polazna teorijska osnova pri razmatranju uticaja zemljotresa uzima se dinamika
analiza prinudnih vibracija to nastaju usljed pomjeranja oslonaca konstrukcije, a koje
se pri zemljotresima ispoljava u vidu kretanja temeljnog tla na kojem je konstrukcija
fundirana.
Kao to je i inae poznato, dinamika konstrukcija je dio teorije konstrukcija posveen
metodama prorauna konstrukcija u odnosu na odgovarajue dinamike uticaje ili
dinamika optereenja.
Dinamiki proraun sastoji se, u pravilu, od prorauna unutranjih sila i pomjeranja
izazvanih dinamikim uticajima poznatog karaktera i veliine, kao i/ili od provjere
sistema odreene konstrukcije na rezonansu pri periodiki promjenljivim optereenjima
datih frekvencija.
Dinamikim optereenjima nazivaju se sva ona optereenja usljed kojih masa
konstrukcije dobija ubrzanja odnosno usljed kojih nastaju inercijalne sile. Ovakva
optereenja izazivaju u konstrukciji napone, deformacije i pomjeranja koja se sa
vremenom mijenjaju.
Dinamika optereenja se mogu podijeliti u nekoliko kategorija, i to:
1. Nepokretna periodina optereenja. Ako se neko periodino optereenje mijenja
po zakonu sinusa ili cosinusa, onda se takvo optereenje naziva vibraciono ili
harmonijsko;
2. Pokretno optereenje, stalnog ili promjenljivog intenziteta;
3. Kratkotrajno optereenje (impuls);
4. Optereenje udarom, za koje je karakteristina nagla promjena brzine udarnog
tijela u kratkom vremenskom intervalu (eki, makara i sl.);
5. Seizmiko optereenje predstavlja stihijsko optereenje, koje ine udari i
vibracije izazvani usljed dejstva zemljotresa ;
6. Optereenje usljed eksplozivnog talasa (blast load), koje se manifestuje kao
izuzetno jako udarno dejstvo (na primjer, usljed bombe i dr.).
25

Slika 4.1. Dinamiki modeli sistema sa jednim stepenom slobode

Moe se rei da glavnu tekou pri seizmikim proraunima i seizmikoj analizi
predstavlja odreivanje odgovarajue istorije pomjeranja tla, inae, kada je vremenska
istorija odnosno vremenski tok pomjeranja oslonaca poznat, utvrivanje stanja napona i
deformacija u konstrukciji sprovodi se uobiajenim metodama dinamike konstrukcija.
Kao to je ve reeno, kretanje tla pri zemljotresu obino se izraava preko tri
komponente translatornog kretanja, pa se i ponaanje sistema analizira superpozicijom
uticaja tih komponenata. Standardni postupak se obino svodi na razmatranje jedne
komponente. Meutim, u optem sluaju, oslonac moe biti izloen i dodatnom dejstvu
od rotacije. Ovaj uticaj je veoma teko izmjeriti, pa se za njegovu analizu moraju uvijek
utvrditi odreene hipoteze koje su u vezi sa priblinim karakterom toga kretanja.
Sljedea osnovna pretpostavka jeste da je za sve take temelja kretanje tla identino.
Ako se zanemari obrtno kretanje temelja, onda je ovakva pretpostavka ekvivalentna
pretpostavci da se temeljno tlo (ili stijena) usvaja kao kruto. Ovakva pretpostavka se
uglavnom moe smatrati prihvatljivom s obzirom na okolnost da se dimenzije objekata
mogu uzeti relativno malim u odnosu na talasnu duinu kretanja naponskih / seizmikih
talasa kroz Zemljinu koru. I najzad, pored navedenog, bit e potrebno da se uzme u
obzir i skupa objekat i temeljno tlo, posmatrajui sistem tlo-temelji- konstrukcija kao
jedan konstruktivni kontinuum. Ovo je posebno znaajno kod slabijeg i popustljivog tla,
gdje vibracije objekata i same izazivaju znaajna pomjeranja u tlu. Naime, pri takvim
okolnostima se stvarna pomjeranja tla ispod objekata mogu znaajno razlikovati u
odnosu na pomjeranje slobodnog terena.
Inae, osnovni zadatak analize u dinamici konstrukcija jeste ocjena vremenske
zavisnosti pomjeranja razmatrane konstrukcije pri datom vremenski promjenljivom

26

optereenju, koje je u sluaju zemljotresa izraeno preko korespondentnog pomjeranja

tla.

Slika 4.2. Dinamiki modeli sistema sa vie stepeni slobode

Za povoljan odgovor neke zgrade na uticaj potresa je odluujue njeno pravilno
konstruktivno oblikovanje [B1, B7, B10, C3, F1, H1, K6, L3, M10, N3, P3, P4, P6, U1]
To se odnosi, kako na oblikovanje cjelokupne graevine, posmatrano u tlocrtu i po
visini, tako i na oblikovanje pojedinih nosivih elemenata. Greke poinjene u globalnoj
koncepciji nosive konstrukcije zgrade se ne mogu popraviti proraunskim analizama,
ma koliko one bile detaljne. Stoga je ve u idejnoj fazi projekta potrebno pravilno
postaviti konstrukciju.
Osnovne stvari o kojima treba voditi rauna su ispravno postavljanje dilatacionih
razdjelnica i definiranje konstruktivnog sistema za preuzimanje horizontalnog i
vertikalnog optereenja od najvieg sprata do temelja. Osnovni problem koji treba
rijeiti je preuzimanje horizontalnih sila od potresa. Uobiajene graevine su
prvenstveno oblikovane za preuzimanje i dalje prenoenje vertikalnog tereta i uglavnom
posjeduju dovoljnu rezervu za dodatna naprezanja usljed vertikalnih seizmikih sila.
Preuzimanje horizontalnih seizmikih sila se vri preko nosive vertikalne kostrukcije.
Nenosivim elementima, kao to su pregradni zidovi, dijelovi fasade i zidani parapeti, te
stepenita, sputeni stropovi i instalacije, ne dodjeljuje se funkcija nosivosti. Neki od
njih su relativno krue, a neki fleksibilnije povezani sa nosivom konstrukcijom. I
nenosivi elementi slijede odgovor nosivog sistema, tako da prva oteenja nastaju
upravo na pregradnim zidovima i slinim elementima.
Kod projektovanja nosivog sistema za utjecaje potresa posebno su znaajne sljedee
27

osobine konstrukcije:

krutost

nosivost

duktilnost.
Svaka od osobina je vana za postizanje odreenih ciljeva. Krutost nosive konstrukcije
(za horizontalne sile) je znaajna za ogranienje horizontalnih pomaka spratova.
Izvjesna krutost je potrebna da bi se izbjegla oteenja nenosivih elemenata koja mogu
nastati pri eim potresima slabijeg intenziteta to je vea nosivost konstruktivnih
elemenata, kasnije e doi do formiranja plastinih zglobova na najnapregnutijim
mjestima na konstrukciji. Nosivost bi trebala biti tolika da za uestale potrese manje
jaine odgovor konstrukcije ostane uglavnom u linearno-elastinom podruju. Ovim se
umanjuje i mogunost oteenja na nosivoj konstrukciji.
Duktilnost konstrukcije je vana za izbjegavanje naglog ruenja graevine usljed
djelovanja najjaih potresa koji se oekuju na nekom podruju.
Vea duktilnost znai i veu sposobnost deformiranja u nelinearnom podruju
odgovora. Ova osobina konstrukcije dolazi do izraaja kod jakih kretanja tla, kada se
nelinearne deformacije i oteenja ne mogu izbjei.
Znaaj duktilnosti za egzistenciju konstrukcije pri seizmikom djelovanju prikazan je
slici 4.3. gdje se vidi da pri slabijim potresima nosivost konstrukcije je vea od
potrebne te se duktilitet konstrukcije ne aktivira.
U sluaju jaih potresa sama nosivost nije dovoljna pa se aktivira duktilitet (crtkani
poloaj konstrukcije), koji omoguava egzistenciju konstrukcije sve dok horizontalna
pomjeranja ne porastu toliko velika da usljed efekta teorije II reda , doe do ruenja
sistema konstrukcije.

28

Slika 4.3: Prikaz veze izmeu potresanog dejstv,nosivosti i duktilnosti konstrukcije

Mogui mehanizmi otkazivanja jedne n-terospratne okvirne konstrukcije prikazani su na
slici 4.4.

Slika 4.4: Mehanizmi otkazivanja n-tero spratnog okvira

Na slici 4.4.(a) prikazana je elastina deformacija n-terospratnog okvira na granici
poputanja (formiranja prvog plastinog zgloba). Globalni pomak vrha okvira definiran
je sljedeom jednadbom:
y - globalni pomak vrha okvira y n y
(4.1)
n - broj spratova y
- elastina komponenta meuspratnog djelovanja (Interstorey drift).
29

Slika 4.4.(b) prikazuje povoljan mehanizam formiranja plastinih zglobova prije

otkazivanja konstrukcije, koji se postie kapacitativnim projektovanjem prema pravilu
slabe grede jaki stubovi. Na taj se nain postie poeljan mehanizam loma
konstrukcije, takozvani bono-gredni mehanizam.
U ovakvom se sluaju plastini zglobovi ranije formiraju u horizontalnim elementima
(gredama) te na taj nain njihova nosivost bude iscrpljena prije dostizanja granine
nosivosti vertikalnih elemenata (stubova). Navedeno je povoljno iz razloga to je u
potresu uoeno da se grede nee uruiti ak i onda kada su teko oteene u podrujima
formiranja plastinih zglobova, ali se zato nosivost konstrukcije ubrzano smanjuje ako
se plastifikacija dogodi u nekom od poprenih presjeka stubova.
p p
U sluaju nepovoljnog mehanizam formiranja plastinih zglobova prije
otkazivanja konstrukcije, koji je prikazana na slici 4.4.(c), globalna plastina
komponenta pomaka vrha konstrukcija jednaka je plastinoj komponenti meuspratnog
pomaka etae na kojoj je dolo do formiranja plastinih zglobova:
(4.2)
Takva konstrukcija nije u stanju postii da se plastini zglobovi ranije formiraju u
gredama, ve plastini zglobovi najprije nastupaju u stubovima. Najee se ta
plastifikacija dogaa u stubovima samo jedne etae, nazvane mekom etaom te se u
tom sluaju nosivost konstrukcije ubrzano smanjuje. Rezultat toga je globalno
uruavanje itave konstrukcije uslijed gubitka stabilnosti otkazivanjem meke etae.
Krutost, nosivost i duktilnost imaju razliito relativno znaenje prema tome kakve su
mogue posljedice djelovanja potresa i kakva se zatita od potresa eli postii. Ukoliko
se eli smanjiti vjerojatnost pojave oteenja na nenosivim elementima potrebno je
poveati krutost nosive konstrukcije. Za reduciranje oteenja nosivog sistema vana je
nosivost pojedinih konstruktivnih elemenata od kojih je on izgraen. Kombinacija
duktilnosti i nosivosti odreuje odgovor nosive konstrukcije za najjae potrese, gdje
treba sprijeiti ruenje zgrade.
Metode prorauna obuhvataju iroki spektar od jednostavnih i racionalnih inenjerskih
postupaka do, teoretski posmatrano, komplikovanih i detaljnih numerikih analiza.
30

Izbor odgovarajue metode za proraun ovisi o razliitim faktorima: stepenu obrade

projekta, idejni ili izvedbeni, znaaj posmatrane graevine za jednu drutvenu
zajednicu, eventualna opasnost po ljude i okolinu koja moe nastati oteenjima ili
ruenjem neke graevine itd.
Standardi kojima se regulie projektovanje i izvoenje graevina visokogradnje u
seizmikim podrujima propisuju dva naina prorauna:
a) metod ekvivalentnog statikog optereenja
b) metod dinamike analize.
Kod graevina ije je funkcionisanje neophodno u uvjetima neposredno nakon potresa
obavezna je samo metoda dinamike analize.
U sluajevima kompliciranih statikih sistema u kojima je propisana dinamika analiza
konstrukcije radi se analiza pomou raunara i gotovih programskih paketa kao to su
EAVEK,TABS,ROBOT MILLENNIUM za elastinu ili programi za neelastinu analizu
poput DRAIN 2D, DRAIN-TABS.
Svaka metoda ima svoju namjenu, ali ne treba smetnuti sa uma da proraun ne smije
biti sam sebi svrha. On je samo sredstvo da se stigne do racionalnog projektnog
rjeenja neke graevine, ili da se postignu ciljevi nekog naunog istraivanja.
Proraunski model je idealizirana slika stvarne graevine, precizinije njenog nosivog
sistema. Formiranje proraunskog modela je vezano uz uvoenje odreenih
pretpostavki koje trebaju voditi racionalnijem modelu i proraunu konstrukcije. Ovo je
posebno vano kod prorauna graevina na utjecaj potresa, jer se ukupno gledano radi
o dinamikom problemu. Osim uobiajenog statikog modeliranja krutosti nosivih
elemenata dodatna panja se posveuje raspodjeli mase cijele graevine i nainu
predstavljanja priguenja. U matematikoj formulaciji problem se od statikih linearnih
jednadbi ravnotee uslonjava na sistem diferencijalnih jednadbi.
Dinamika analiza linearnih sistema sa N stepeni slobode zasniva se na metodi
razvijanja po vlastitim oblicima ili analizi po tonovima odnosno modalnoj analizi.
Ova metoda se primjenjuje ako je vremenska zavisnost poremeajnih sila svih masa
ista ili relativno iste.
Rjeenje problema se tad svodi na rjeavanje matrine diferencijalne jednadbe iz
dinamike konstrukcija gdje se osim uobiajene matrice krutosti

moraju formirati
31

i matrice mase

i priguenja C :

[ M ] {u }+ [ C ] { u } + [ K ] { u }= { P ( t ) }

(4.3)

Jednaina (4.3) se moe napisati i u kraem obliku :

M u +C u + K u=P ( t )

(4.4)

Matrica masa M je dijagonalna dok je matrica krutosti K puna matrica, to znai da je

analizirani sistem statiki spregnut , dok dinamiki nije spregnut.
Modalna analiza s punom matricom masa se moe raditi pomou programa Robot
Millennium kada je statiki sistem spregnut i statiki i dinamiki.
U tom sluaju se rjeenje svih diferencijalnih jednadbi koje ine matrinu
diferencijalnu jednadbu (4.4) trai istovremeno.
Vektori
vektor

u , u , u

predstavljaju ubrzanje,brzinu i pomjeranjesvakog sprata, dok

P (t ) predstavlja optereenje.

U sluaju kada na desnoj strani jednaine (4.4) dinamiko optereenje

zamjenimo kretanjem tla predstavljeno preko ubrzanja tla

u g

P (t )

slijedi:

M u +C u + K u=M I u g (4.5)
Prethodne matrine jednadbe su ovdje navedene samo za ilustraciju sloenosti
zadatka. Oigledno je neophodan racionalan proraunski model da bi se u razumnom
vremenu dolo do upotrebljivih rezulatata. Prije svega, u modelu neke nosive
konstrukcije se biraju samo elementi koji imaju znaajnu krutost kao i sposobnost
duktilnog ponaanja, to, naravno, ovisi o vrsti nosivog sistema.
Razlike su u pristupu za duktilnije konstrukcije kao to su okviri ili armiranobetonski
zidovi i za relativno krte nosive sisteme sastavljene od zidova od opeke.

32

Prva pretpostavka je da su mase koncentrirane u visinama spratova. One obuhvaaju

svu pripadajuu masu na jednoj stropnoj konstrukciji i pola mase zidova i stubova ispod
i iznad promatranog sprata. Ovdje se uzima u obzir i dio pokretnog ili korisnog
optereenja koji se moe nai na pojedinom spratu. Obino se uzima djelovanje pola
pokretnog optereenja koje je inae bilo aplicirano kod dimenzioniranja konstrukcije na
vertikalno optereenje.
U ukupnoj masi najvei udio ima vlastita teina stropne konstrukcije sa slojevima poda,
tako da se eventualnim (ne)prikljuenjem pripadajuih masa vertikalnih elemenata ne
pravi velika greka. Osim toga ukupna masa jednog sprata se moe koncentrirati u
centru masa tog sprata. Kod veine zgrada se sa dovoljnom tanou centar masa sprata
moe pretpostaviti u teitu spratne plohe. Kod okvirnih konstrukcija mase se mogu
koncentrirati u vorovima okvira, ali i ukupnu masu jednog sprata moe se
skoncentrirati u teitu masa tako da ostaje samo jedna masa za svaki sprat zgrade. S
obzirom na relativno pouzdane podatke o dimenzijama graevine i vrsti materijala,
veliine masa se mogu precizno odrediti. Takoer, u sluaju koncentriranja jedne mase
za cijeli sprat mora se proraunati i rotacioni moment inercije mase.
4.1. Osnovno o metodama prorauna i njihova usporedba
U proraunima graevina na djelovanje potresa uglavnom se primijenjuju tri
proraunska postupka (metode):

ekvivalentna statika analiza

spektralna analiza

direktna dinamika analiza ili dinamika analiza u vremenu.

Povijesno gledano metoda ekvivalentnog statikog optereenja je svakako najstariji
postupak prorauna neke konstrukcije na djelovanje potresa. Ideja da se utjecaj kretanja
tla na neku graevinu zamjeni horizontalnim (poprenim) optereenjem, raspodjeljenim
po visini konstrukcije, prisutna je ve u prvim pokuajima definiranja utjecaja potresa
na zgrade.
Metoda spektralne analize i direktna dinamika metoda proizilaze iz teorije dinamike
konstrukcija. Za njihovu upotrebu neophodna je primjena raznih numerikih postupaka,
direktno vezanih za rjeavanje velikih sistema jednadbi. Zbog toga ove metode ulaze u
33

upotrebu uporedno sa razvojem raunarske tehnike i ire se primijenjuju u posljednjih

25 - 30 godina.
Kod metode ekvivalentnog statikog optereenja provodi se samo lineamo-elastina
analiza, gdje se kao zamjenjujue optereenje za utjecaj potresa primjenjuju statike
sile, recimo, kod zgrada u nivoima katova. Njihova raspodjela po visini promatranog
objekta obino odgovara prvoj vlastitoj formi slobodnih oscilacija.
Veliina zamjenjujuih sila predstavlja odredjeni procentualni dio vlastite teine i dijela
pokretnog optereenja, a uz pomo umnoka nekoliko bezdimenzionalnih koeficijenata
uzimaju se u obzir vanost objekta, seizmika zona, utjecaj tla, osnovna dinamika
svojstva te karakteristike materijala nosivog sistema.
Metoda spektralne analize predstavlja dinamiki proraun uz pretpostavku linearnoelastinog ponaanja materijala. Analiziraju se oscilacije konstrukcije za svaku vlastitu
formu zasebno, a onda se kombiniraju rezultati pojedinih vlastitih formi da bi se dobio
mjerodavni odgovor.
Metod direktne dinamike analize podrazumjeva dinamiki proraun uz pretpostavku
nelinearnog rada materijala. Rijetko se radi linearno-elastina dinamika analiza.
U odabranom vremenskom intervalu integrira se sistem diferencijalnih jednadbi
kretanja konstrukcije. Ovom metodom se mogu za pretpostavljeno vrijeme trajanja
potresa pratiti promjene relevantnih veliina koje opisuju stanje posmatrane
konstrukcije, kao to su pomaci ili presjene sile.
Utjecaj potresa je opisan akcelerogramom potresa.
Tabela 4.1. Pregled osnovnih svojstava razliitih metoda prorauna
Spektralna
Metoda prorauna
Ekvivalentna
Dinamika analiza
analiza
statika analiza
u vremenu
Vrsta prorauna

statiki linearni

dinamiki linearni

Svrha prorauna

dimenzioniranje

dimenz. i dokazi

dinamiki
nelinearni
dokazi

Utroak
vremena
Opis potresa

mali

srednji

veliki

spektar ubrzanja

spektar ubrzanja

vrem. tok ubrzanja

34

4.2. Metoda ekvivalentnog statikog optereenja

Osnovana ideja ove metode je da se uticaj potresa predstavi djelovanjem horizontalnih
statikih sila u visinama spratova. Pretpostavlja se da zgrada izloena potresu odgovara
dominantno u prvoj vlastitoj formi.
Postupak formiranja jednostavnog modela zgrade za proraun metodom ekvivalentnog
statikog optereenja predoen je na slici 4.5.

Slika 4.5: Model za proraun ekvivalentnom statikom metodom

Cijela zgrada je predstavljena zamjenjujuim konzolnim tapom. Mase se koncentriraju
u visinama katova, a obzirom da se zanemaruje utjecaj viih formi (oblika) oscilovanja
slijedi jednostavan model iji deformirani oblik usljed horizontalnih sila odgovara prvoj
vlastitoj formi (slika 4.5.). Proraunava se ukupna zamjenjujua (ekvivalentna) statika
sila koja se po visini zgrade rasporeuje tako da deformaciona linija tapa od
ekvivalentnog

horizontalnog

optereenja

priblino

odgovara

osnovnoj

formi

oscilovanja. Veliina ukupne zamjenjujue horizontalne sile, koja se obino oznaava

kao seizmika sila, izraena je kao procentualni dio ukupne teine zgrade.
4.3. Ekvivalentna seizmika sila
Ekvivalentna (zamjenjujua) seizmika sila je ukupna horizontalna statika sila koja
djeluje u dnu konstrukcije na spoju sa temeljima i proraunava se openito prema:
F=M S a

(4.6)

35

gdje je:
F - ukupna ekvivalentna seizmika sila
M - ukupna masa koja odgovara stalnom optereenju i vjerojatnom dijelu pokretnog
(korisnog) optereenja iznad temelja
S a - spektralno ubrzanje .
Vjerojatni dio pokretnog (korisnog) optereenja za koje se pretpostavlja da se moe
nalaziti na konstrukciji u trenutku djelovanja potresa iznosi 30-100% ukupnog
pokretnog tereta (

( =0.31.0 ) . U praksi se kod prorauna ukupne mase najee

uzima 50% od pokretnog optereenja koje je aplicirano kod dimenzioniranja

konstrukcije za uticaj vertikalnog tereta. Veliina spektralnog ubrzanja je vrijednost iz
odgovarajueg projektnog spektra odgovora koja odgovara osnovnom periodu
(frekvenciji) oscilovanja.
4.4. Proraun osnovnog perioda (frekvencije) oscilovanja
Iz prethodnih razmatranja je oito da je za proraun ekvivalentne statike sile
neophodno poznavati osnovni period ili frekvenciju oscilovanja. Osnovni period
oscilovanja se moe izraunati relativno preciznim numerikim postupcima dinamike
konstrukcija [C4, C6, C8, B11, B13, N3], ali se moe i jednostavno procijeniti na
osnovu empirijskih formula. Iz iskustva je poznat red veliine osnovnog perioda
(frekvencije) oscilovanja kod uobiajenih zgrada. Da li izbarati precizniji numeriki
proraun ili se zadovoljiti brzim procjenama perioda oscilovanja ovisi o nekoliko
aspekata:

Faza projekta, za prvu orjentaciju su dovoljne grube procjene, a u kasnijoj

razradi projekta se mogu primjeniti tanije metode.

Frekventno podruje spektra ubrzanja u kojem se nalazi osnovna frekvencija

(period) promatrane konstrukcije. Primjer, ukoliko je osnovni period u tzv.
podruju "platoa" projektnog spektra T 0.1 0.5 ( 0.7 )

(sekundi), gdje su

veliine spektralnog ubrzanja priblino konstantne, velika preciznost u

proraunu osnovnog perioda oscilovanja nema veliki znaaj.
36

Nesigurnost kod modela za proraun. Moraju se imati na umu mogua

odstupanja zbog usvojenih pretpostavki.

4.5. Grube procjene

U strunoj literaturi se moe nai veliki broj empirijskih izraza za proraun osnovnih
dinamikih svojstava zgrada [B1, C10, H1, P3, P4, P6]. Oni su meusobno slini, a
ovdje se navode samo neki izrazi. Najjednostavnije formule za procjenu veliine
osnovnog perioda ili frekvencije oscilovanja glase:

T1=

f 1=

n
[ s ] (4.7)
10

10
[ Hz ] ( 4.8 )
n

Ovdje je n broj spratova zgrade. Prethodna formula (4.7) daje veoma grubu procjenu
osnovnog perioda oscilovanja, ali moe dobro posluiti za orjentaciju, pogotovo kod
zgrada srednje visine i nosivih sistema sastavljenih od okvira.
Postoje takoer empirijski izrazi koji obuhvaaju i utjecaj tla, kao i vrstu konstrukcije.
Tako se za zgrade sa nosivim sistemom koji ine okviri preporuuje:

T1=

n
[s]
12 C S

f 1 =C s

12
[ Hz ]
n

(4.9)

(4.10)

Za zgrade kod kojih seizmike sile preuzimaju armiranobetonski zidovi, kruta jezgra ili
reetke u vertikalnim ravninama preporuuje se:

37

H
[s]
13 C s I

(4.11)

I
f 1 =13C s [ Hz ]
H

(4.12)

T1=

gdje je:
T 1 osnovni period oscilovanja
f 1 osnovna frekvencija oscilovanja
nbroj spratova zgradeiznad temeljne konstrukcije
I tlocrtna dimenzija zgrade u promatranom pravcu
Hvisina zgradeiznad temeljne konstrukcije
C skoeficijent tla , za kruta tla C s=0.9 1.1,
za srednje kruta tlaC s =0.7 0.9 .
4.6. Proraun metodom Rayleigh-a na zamjenjujuem tapu
Kod prorauna (procjene) osnovnog perioda odnosno frekvencije oscilovanja metodom
Rayleigh-a na zamjenjujuem tapu cijela zgrada se modelira kao tap ija krutost
odgovara krutosti zgrade, a mase su koncentrirane u visinama spratova. Vlastiti period
(frekvencija) se proraunava prema:

T 1 =2

1
f 1=
2

m j d 2j
j=1
n

(4.13)

F jd j
j=1

Fjdj
j=1
n

mj d
j=1

(4.14)
2
j

gdje je:
38

m jmasa sprata na visini h j

d j horizontalni pomak na visini h j usljed zamjenjujue statike sile F j
F jzamjenjujua statika sila urazini katana visini h j .

Slika 4.6: Model zamjenjujueg tapa sa osnovnom formom oscilovanja i raspodjelom

zamjenjujuih horizontalnih sila
Zamjenjujue horizontalne sile u visinama spratova u ovoj fazi prorauna jo nisu
tano poznate. Meutim, nisu vane apsolutne nego relativne veliine ovih sila
odnosno oblik njihove raspodjele po visini zgrade. Iterativnim postupkom se moe doi
do deformacione linije koja odgovara prvoj vlastitoj formi. Najee se odmah polazi
od trokutne raspodjele horizontalnih sila, sa ordinatom trokuta na vrhu zgrade.
T 1 =0.063 n [ s , mm ] (4.15)

n pomak zadnje st ropne konstrukcije ( sprat n ) usljed horizontalnih sila :

FWj =W j ( h j / H )

koje djeluju na visinama katova

hj

, gdje je

(4.16)
H=h n

4.7. Proraun na zamjenjujuem tapu uz popustljivost tla

Kod prorauna metodom Rayleigh-a na modelu zamjenjujueg tapa moe se uzeti u
obzir popustljivost tla, odnosno injenica da graevina nije kruto ukljetena u tlo.

39

Priblini izraz za proraun osnovnog perioda oscilovanja

T 1 1.5

T1

glasi:

H
1
+
W j h 2j
3 EI Ck I F j=1

(4.17)

gdje je:
Hukupna visina zgrade iznad temelja [ m ]
EI fleksiona krutos t zamjenjujueg tapa [ KNm2 ]

C k modul posteljice za prevrtanje :Ck =4 E s ,dyn A

Es , dyndinamiki modul stiljivosti tla [ KN /m2 ]
A povrina temelja [ m2 ]

I F moment inercije temelja za osu oko koje se razmatra prevrtanje [ m4 ]

W jstalni teret sprata j ,ukljuujui vjerovatno kor isno optereenje [ kg ]
h jvisina mase sprata j iznad temelja .

4.8. Proraun vlastitih perioda oscilovanja tanijim postupcima

U projektantskoj praksi je ve postalo uobiajeno da se za proraun presjenih sila pa i
dimenzioniranje neke konstrukcije koriste odgovarajui raunarski programi. U tu
svrhu je neophodno uraditi diskretni model koji onda moe posluiti za proraun
vlastitih vrijednosti i vlastitih formi oscilovanja. Ve pripremljeni model za statiki
proraun je potrebno dopuniti podacima o masama, veoma esto koncentriranim na
spratovima. Kod modeliranja graevine za proraun vlastitih perioda (frekvencija) i
vlastitih formi postavlja se pitanje da li raunati samo sa krutosti istog nosivog
sistema ili uzeti u obzir i sudjelovanje nenosivih elemenata, prije svega pregradnih
zidova i fasadnih elemenata. Ukoliko se rauna sa ukruujuim uinkom nenosivih
elemenata, osnovni period oscilovanja je manji, to odgovara veim vrijednostima
40

spektralnog ubrzanja, a time i veim ekvivalentnim silama od potresa. Ako je potres

slabijeg intenziteta, na granici pojave oteenja na konstrukciji, najvei dio energije
apsorbiraju, ali i rasipaju nenosivi elementi. Tako da je naprezanje nosive konstrukcije
manje od onog koje bi odgovaralo kratkim periodima oscilovanja odnosno veim
spektralnim ubrzanjima. Meutim, ako se radi o jaim potresima, onima koje
oznaavamo kao sigurnosne potrese, nenosivi elementi trpe znaajna oteenja
(pukotine razaranje), tako da njihovo uee u ukupnoj krutosti graevine postaje
zanemarljivo. Period oscilovanja se produava i odgovara periodu oscilovanja same
nosive konstrukcije. Zbog toga se krutost nenosivih elemenata pri proraunu vlastitih
perioda (frekvencija) i vlastitih oblika oscilovanja, openito moe zanemariti. Ukoliko
se ele kod slabijih potresa izbjei oteenja na nenosivim elementima povoljno je
konstruktivno ih razdvojiti od osnovnog nosivog sistema.
4.9. Raspodjela ekvivalentne (zamjenjujue) sile po visini zgrade
U skladu sa postavkama metode ekvivalentnog statikog optereenja ukupnu
zamjenjujuu silu (esto nazvana i seizmika sila) treba po visini zgrade rasporediti
tako da oblik raspodjele odgovora prvoj vlastitoj formi. Pojedine horizontalne sile
djeluju u visinama spratova. Prva vlastita forma ima priblino oblik parabole, ali se
najee koristi trokutna raspodjela sa ordinatom na vrhu zgrade. Za obuhvaanje
utjecaja viih formi oscilovanja jedan dio ukupne sezmike (zamjenjujue) sile se
aplicira kao posebna koncentrina sila na vrhu zgrade a zatim se ostatak ukupne sile
raspodjeli po ve pomenutom pravilu trokuta. Raspodjela seizmike sile po visini
zgrade se proraunava prema:

F=( F F n )

m j hj
n

(4.18)

m jh j
j=1

gdje je:
Fukupna ekvivalentna ( seizmika ) sila od potresa
F jekvivalentna sila na spratu j .

41

 F n posebna koncentrina sila na vrhu zgrade

m jmasa sprata j
h jvisina sprata j iznad temelja .
Tipina vrijednost posebno aplicirane horizontalne sile na vrhu zgrade iznosi oko 10 %
od ukupne ekvivalentne seizmike sile [ R 1 ] .

4.10. Primjer dinamike analize konstrukcije

Za graevinu tipa "izvan kategorije" na slici 4.7.potrebno je uraditi dinamiku

analizu. Nakon prouavanja seizmike lokacije na kojoj bi se graevina gradila
usvaja se kao projektni onaj potres koji je pogodio Banja Luku 1981. godine.
Spektar pseudo brzine za ovaj potres dan je na slici 4.8.Vrijednosti masa
dinamikog modela su m1=2,0t ; m2=1,5t; m3=1,0t i koeficijenti krutosti k1=180
kN/m ; k2=120 kN/m; k3=60 kN/m.

Slika 4.7: Konstrukcija graevine tipa "izvan kategorije"

42

Slika 4.8: Spektar pseudo brzine za potres u Banjaluka od 13.08.1981.

Numeriki podaci za ovu konstrukciju izabrani su tako da se dobiju vlastite

frekvencije koje odgovaraju visokim zgradama. Meuspratne konstrukcije su
pretpostavljene kao savreno krute, to znai da se radi o "zgradi posmika", a mase
stubova se u analizi zanemaruju.

1. Karakteristike konstrukcije
Ako je:
m1=2.0 t

k 1=180 KN /m

m2=1.5 t

k 2=120 KN /m

m3=1.0 t

k 3 =60 KN /m

Matrica masa je dijagonalna i slijedeeg oblika:

2 0 0
m= 0 1,5 0
0 0 1

]
43

Formira se zatim matrica krutosti koja je puna matrica

( k 1+ k 2 )

k = k 2
0

][

k 2
0
300 120
0
( k 2+ k 3 ) k 3 = 120 180 60
0
60 60
k 3
k3

2. Vlastite vrijednosti. Utjecaj priguenja na vlastite vrijednosti sistema se

zanemaruju. Vlastite vrijednosti su prikazane na slici 4.9.

Matrica transformacije

1.000 1.000
1.000
= 2.147 0.889 1.040 = { 1 2 3 }
3.333 1.479 0.405

{ }{ }

1
4.58
= 2 = 9.82 ;
14.59
3

{ }{ }

T1
1.37
T = T 2 = 0.64
0.43
T3

44

Slika 4.9:. Vlastite vrijednosti analizirane konstrukcije

3. Genelizirane mase i faktori uea

]{ }

2 0 0 1.000
M 1=T1 m 1={ 1.000 2.147 3.333 } 0 1.5 0 2.147 =20.024 t
0 0 1 3.333

]{ }

]{ }

2 0 0
1.000
T
M 2=2 m 2={ 1.000 0.889 1.479 } 0 1.5 0 0.888 =5.373 t
0 0 1 1.479

2 0 0
1.000
M 3= m 3={ 1.000 1.040 0.405 } 0 1.5 0 1.040 =3.786 t
0 0 1
0.405
T
3

mi 1 i=m1 11 +m2 12 + m3 13=

3

L1 =
i=1

2.0 1.000+1.5 2.147+1.0 3.333=2.000+3.221+3.333=8.554 t

mi 2 i=m1 21 + m2 22+ m3 23=
3

L2=
i=1

2.0 1.000+1.5 0.889+1.0 (1.479 )=2.000+1.3341.479=1.855 t

mi 3 i=m1 31 + m2 32+ m3 33=
3

L3=
i=1

45

 2.0 1.000+1.5 (1.040 ) +1.0 0.405=2.0001.560+0.405=0.845 t

Kao to se i oekuje i generalizirana masa i faktor uea smanjuju se kod viih tonova.
4. Proraun maksimalnih vrijednosti pomaka po tonovima

u 1=

{ }

L1 S v 1
8.554 8.21 1.000

1=

2.147
M 1 1
20.024 4.58
3.333

{ }{ }

u 11
0.766
u 1= u 21 = 1.645 ( cm )
2.553
u 31

u 2=

{ }

L2 S v 2
1.855 14.50 1.000

2=

0.889
M 2 2
5.373 9.82
1.479

{ }{ }

u 12
0.510
u 2= u 22 = 0.453 ( cm )
u 32 0.754

u 3=

{ }

1.000
L3 Sv 3
0.845 6.16

3 =

1.040
M 3 3
3.786 14.59
0.405

5. Izraun maksimalnih vrijednosti bonih sila po tonovima

46

] { }(

] { }(

] { }(

2 0 0 1.000
f 1 = L1 1 S v1 m 1= 8.554 4.58 8.21 0 1.5 0 2.147 t cm
M1
20.024
s2
0 0 1 3.333

{ }{ }

f 11
321.26
f 1 = f = 517.31 ( N )
21
f 31
535.47

2 0 0
1.000
f 2= L2 2 S v 2 m 2= 1.855 9.82 14.50 0 1.5 0 0.889 t cm
M2
5.373
s2
0 0 1 1.479

{ }{ }

f 12
983.19
f 2= f = 655.54 ( N )
22
f 32 727.07
2 0 0
1.000
f 3 = L3 3 S v 3 m 3= 0.845 14.59 6.16 0 1.5 0 1.040 t cm
M3
3.786
s2
0 0 1
0.405

{ }{ }

f 13
401.26
f = f = 312.92 ( N )
3
23
f 33
81.21

6. Proraun ukupnih maksimalnih vrijednosti pomaka i bonih sila

2
11

2
12

1
2 2
13

( u1 )max =( u + u + u )
2

1
2 2

( u1 )max =( 0.776 + 0.510 + 0.095 ) =0.925 cm

47

( u2 )max =( u 221 + u 222+ u 223 ) 2

1
2 2

1
2 2

( u2 )max =( 1.645 +0.453 +0.098 ) =1.709 cm

1

( u3 )max =( u231 + u 232 + u 233 ) 2

2

( u3 )max =( 2.553 +0.754 +0.038 ) =2.662 cm

( f 1 )max=( f 211 + f 212+ f 213 ) 2

1

( f 1 )max= ( 321.262 +983.192 +401.26 2) 2 =1109.45 N

1

( f 2 )max= ( f 221 + f 222+ f 223) 2

1
2 2

( f 2 )max= ( 517.31 +655.54 +312.92 ) =891.77 N

1

( f 3 )max =( f 231 + f 232+ f 233) 2

1

( f 3 )max =( 535.472 +727.072 +81.212 ) 2 =906.62 N

48

Slika 4.10. Maksimalne vrijednosti pomaka i bonih sila po katovima

49

5. ZAKLJUAK

Utjecaj potresa na oblikovanje graevina i njihovih konstrukcija je veuma znaajan. Sva

znanja iz podruja potresnog inenjerstva su neophodna velikom broju graevinskih
inenjera i arhitekata. Potresi su prirodna pojava openito neprevidivog karaktera, a
posljedice njegovog djelovanja imaju naalost nerjetko razmjere katastrofe.Konstrukcije
treba tako proraunati i konstruirati da u sluaju potresa ne doe do lokalnog ili
globalnog loma. Sistem treba zadrati cjelinu i nosivost i poslije potresa. Konstrukciju
treba proraunati i konstruirati da se odupire seizmikom djelovanju s velikom
vjerojatnou, bez sluajnog oteenja i ogranienja upotrebe, a cijena obnove ne smije
biti neproporcionalno visoka u usporedbi s cijenom konstrukcije.Kapacitet nosivosti
konstrukcije na seizmiko djelovanje, u nelinearnom podruju, openito se doputa
smanjiti u odnosu na odgovarajui u linearnoelastinom odzivu. Protupotresnom
zatitom moraju se ostvariti odreeni drutveni i ekonomski ciljevi. Stoga drava svojim
tehnikim zakonodavstvom propisuje to i kako treba graditi i ne doputa da gradnja
ovisi samo o volji investitora.

50

LITERATURA
[1]M. Llunji , Aseizmiko projektovanje i arhitektura, Msproject ,2014.
[2]M.Hrasnica, Seizmika analiza zgrada,Sarajevo, 2005.
[3]M.auevi, Potresno inenjerstvo, Zagreb, 2001.
[4]M.Hrasnica, Aseizmiko graenje, Sarajevo, 2008.
[5]Boidar S. Pavievi, Aseizmiko projektovanje i upravljanje zemljotresnim rizikom,
Podgorica 2000.

51