Pervin, Psychologia osobowoci, R.

7 - NIEWIADOMO
(lektura do wykadu)
I.

Wstp, czyli jak bardzo pojcie niewiadomoci moe namiesza w rnych

dziedzinach:

Teoretyczne znaczenie pojcia niewiadomoci: z teoretycznego punktu widzenia

jest ona rdem kontrowersji. Freud uwaa, e ycie zdominowane jest przez procesy
niewiadome, a np. Bandura, e ludzie nie s wiadomi wszystkich aspektw swojego
mylenia, ale jednak niewiadomo ich NIE dominuje i zwykle wiedz co myl. Rne
pojmowanie natury ludzkiej -> rne znaczenie niewiadomoci dla osobowoci
czowieka -> stosowanie rnych metod badawczych.
Wpyw przyjtej koncepcji niewiadomoci na badania: teorie przywizujce du
wag do niewiadomoci (freudowska) sceptycznie podchodz do relacjonowania
wasnych myli, snw i uczu przez badanego. Bandura za korzysta z samoopisu osb
badanych, bo, jego zdaniem, ludzie wiedz, co myl.
Wymiar prawny i etyczny:
etyka: w jakim stopniu ludzie odpowiedzialni s za swoje czyny, jeli rzdzi nami
niewiadomo? Skd mamy wiedzie, czy kto zapomnia o czym, czy to tylko
wymwka?
prawo: zabjstwo w afekcie czy z premedytacj? Czy mona przypomnie sobie
dawne wydarzenia po wielu latach? Czy mona wpywa na ludzi przez ich
niewiadomo?
uwaga na koniec wstpu:)
Fizycznie nie istnieje co takiego jak niewiadomo. Nie wykryto narzdu, ktry mona by
tak nazwa. To, co nazywamy niewiadomoci, skada si z treci i procesw
niedostpnych wiadomoci, ale majcych potencjalny wpyw na funkcjonowanie psychiki.
II.

Przykady niewiadomych procesw oraz efektw ich dziaania (szeroka

panorama, niektre przykady zyskuj akceptacj tylko niektrych kierunkw
psychologicznych).

1. Spostrzeganie podprogowe - dany bodziec oddziauje poniej progu wiadomoci.

percepcja wzrokowa: badani, ktrym podprogowo pokazywano kaczk, czciej
rysowali j w rysunku sceny z natury, o ktry poprosi eksperymentator.
percepcja suchowa: przy zadaniu suchania dychotomicznego badni proszeni byli o
suchanie treci przekazywanych do jednego ucha. Treci przekazywane do drugiego
ucha, o ktrych badani w relacji nie wspominali, miay jednak wpyw na ich zachowanie.
ALE: podprogowe hasa nie kradnij w sklepach i relaksujce kasety magnetofonowe nie
dziaaj (przy kasetach moe zadziaa placebo - sama nazwa, mwica, e relaksuj).
Istniej dowody, e podprogowa percepcja wywiera wpyw na procesy psychiczne, ale
stopie i charakter tych wpyww pozostaje spraw otwart.

2. Pami ukryta - mwi si o niej, gdy dana osoba nie potrafi przypomnie sobie
zdarze lub wyuczonego materiau. Jej przeciwiestwo to pami jawna - wiadome
relacjonowanie przeszlych zdarze lub wyuczonego materiau.
zaobserwowano j u pacjentw cierpicych na uszkodzenie mzgu
mona j zademonstrowa eksperymentalnie: atwiej nauczy si zestawu sowa i cyfry,
ktrego ju raz si uczyo, nawet jak nie potrafio si go wczeniej odtworzy.
Kihlstrom twierdzi, e pami ukryta i spostrzeganie podprogowe s podobne - polegaj
na oddziaywaniu bodcw niedostpnych wiadomoci. Proponuje wic jedn nazw:
ukrytej percepcji. Jednak w wypadku pamici ukrytej, zdarzenia byy pocztkowo
dostpne wiadomoci, a w wypadku spostrzegania podprogowego nie.
3. Zjawisko rozszczepienia - dotyczy takich przypadkw, gdy wane aspekty
funkcjonowania jednostki nie s uwiadamiane i nie s zintegrowane z reszt
osobowoci.
wersja soft: zapominanie dugich odcinkw drogi samochodowej
wersja hard: zapominanie, co siostatnio zdarzyo, gdzie si byo przez ostatnich kilka
dni
wersja hadcore: osobowoci wielorakie:
W czowieku funkcjonuje kilka niezalenych osb. Niektre z nich s siebie
wiadome, inne nie. Liczba przypadkw wzrosa ostatnio, wic bya propozycja
nazwania tej choroby chorob psychicznlat dziewidziesitych.
zdaniem lekarzy wynika ona z niedopuszczenia do wiadomoci zdarze
stresujcych i traumatycznych. Wspomnienia zostay jednak zakodowane i mog
byc wydobyte z pamici za pomoc sodium pentothal - surowicy prawdy:)
skala pomiaru rnic indywidualnych w skonnoci do rozszczepienia: prosi
si badanych o wskazanie czstoci takich zdarze jak: znajdujesz si w jakim
miejscu i nie wiesz jak sitam dostae; Nie pamitasz, by zakada ubranie, ktre
masz na sobie; Znajdujesz u siebie rzeczy, ktrych nie kupowae; Nie dociera do
ciebie, co mwi osoba, ktrej suchasz.
4. lepota czynnociowa - uszkodzenia mzgu objawiaj si czasami utrat niektrych
funkcji zmysowych. Zdarzao si, e pacjenci mwili, e nic nie widz, a nastpnie
poprawnie wykonywali czynnoci wymagajce widzenia. (Np. pacjent mwi, e nie
widzi owka na stole, a potrafi go podnie.) Zjawisko to nazwano lepot
czynnociow. Podobna jest lepota histeryczna - wynika jednak z innych przyczyn.
Pacjent nie widzi, cho nie ma uszkodze wzroku. U chorego na t lepot
zastosowano skinnerowskie zasady modyfikacji zachowa - wzmocniono prawidowe
reakcje na bodce wietlne - i znw zacz widzie.
5. Hipnoza - hipnoza zmienia stan wiadomoci w efekcie dziaa innej osoby
(hipnotyzera). Czowiek zahipnotyzowany moe nie reagowa na bolesne bodce,
dowiadczy amnezji posthipnotycznej czy sugestii posthipnotycznej. Cho istniej
rne interpretacje tego zjawiska, to nie ma wtpliwoci, e zachodzi ono poprzez
zmianstanu wiadomoci.

6. Ukryte suchanie - Lekarz Bernie Siegel, w ksice Pokj, mio i leczenie(1989),

mwi, e zdarza si,i pacjenci - nieprzytomni lub pod narkoz - jednak sysz. Jego
zdaniem to, co usyszeli, ma na nich wpyw, nawet jeli nie potrafitego powtrzy. Na
dowd przytacza wasne przeycia i relacje z czasopism medycznych. Mwiono tez o
uczeniu siprzez sen, ale badania nie potwierdziy tego zjawiska.
7. Powiedzie wicej, ni si wie - ludzie proszeni o wytumaczenie swojego
zachowania czsto podaj uzasanienia nie majce wiele wsplnego z prawdziwymi
przyczynami, nawet gdy tumacz swoje dziaania w dobrej wierze. Np. podajemy
przyczyn zakupu ciastek, ktra wydaje nam sisensowna (cena), a tak naprawdo
zakupie zadecydowao ich miejsce na pce. Innymi sowy: ludzkie decyzje czy pogldy
formuj si czsto pod wpywem czynnikw niewiadomych lub ukrytych, poniewa
czowiek nie jest w stanie monitorowa pewnych procesw i podczas podejmowania
decyzji nie uwzgldnia rzeczywistych czynnikw sprawczych.
8. Warunkowanie bez udziau wiadomoci - w latach 30. prowadzono badania nad
ksztatowaniem niewiadomych reakcji na bodce, czyli proces niewiadomej
percepcji.
Szok elektryczny przy sowie stodoa. Efekt: niepokj wywoywaa nie tylko rzeczona
stodoa ale te sowo, ktre pojawiao si przed ni (czerwona), dowolne sowo
pojawiajce si za ni, a take wszystkie sowa kojarzce si z wsi! Czyli wi
czasoprzestrzenna i znaczeniowa.
Obserwacje potwierdzono podczas zadania suchania dychotomicznego - te wystpio
niewiadome warunkowanie i uoglnianie lku.
inne zjawisko to zastpcze uczenie silub zastpcze warunkowanie - dziecko widzi,
jak rodzic reaguje na jaki bodziec i samo zaczyna reagowa tak samo. Nie potrzebne
jest osobiste dowiadczenie.
9. Procesy automatyczne - czci tych procesw nauczylimy si wiadomie - np
wizania butw, czci nie - np. zasad gramatyki.
10. Wyparcie - to pojcie naley do samej istoty teorii psychoanalitycznej. Doznanie lub
wspomnienie zwizane z lkiem czy niepokojem ongi wiadomym zostaje zepchnite
do niewiadomoci i jest tam utrzymywane przez barier ochronn.
polega ono na aktywnym powstrzymywaniu treci przez odpamitaniem. Skd umys
wie, czego nie powinien wiedzie? Zdania podzielone. Darujmy sobie, bo o tym byo przy
pamici i uczeniu:)
III. Rzut oka w przeszo. (w tekcie bez podawania dat, tylko oglny zarys, kto czym
siinteresowa)
1. Pojecie niewiadomoci jest starsze od Freuda:) Wkad Freuda polega na
potraktowaniu przeszoci jako siedliska popdw seksu i agresji oraz wspomnie
2. Pocztki psychologii eksperymentalnej - introspekcja podstawow metod badawcz.
Wundt i Titchener uczyli badanych obserwowa i relacjonowa swoje spostrzeenia,
wyobraenia, uczucia. Byo to badanie wiadomoci, a tym samym niewiadomoci.
3. Nastanie Watsonowskiego behawioryzmu - badanie wiadomoci i niewiadomoci
nieprawomocne - nacisk na zachowanie, to co organizm ROBI, a nie myli.
4. Psychoanaliza nadal skupiaa sina pracy umysu i gownie na jego niewiadomoci
5. Zainteresowani ni byli te niektrzy akademicy, zwaszcza Henry Murray, ale
systematyczne badanie niewiadomoci dopiero od lat 50. Wtedy psychoanalitycy
badali obronno percepcyjn i wpyw potrzeb na percepcj.

6. Na przeomie lat 40. i 50. dziaa ruch Nowe Spojrzenie (na percepcj), podkrelajcy
rol osoby jako aktywnego uczestnika percepcji
7. Zdumiewajce odkrycia w badaniach: ludzie wyolbrzymiaj wielko bardziej
wartociowych monet i atwiej rozpoznaj wane dla siebie sowa
8. Rewolucja poznawcza przywrcia do ask zainteresowanie wiadomoci,
niewiadomoci po jakim czasie te. Teraz zainteresowanie psychologw
poznawczych, osobowoci i spoecznych obejmuje rozwaanie procesw
niewiadomych z perspektywy psychoanalitycznej jak i teorii przetwarzania informacji.
Wiele nadal jest do wyjanienia.
Teraz przedstawione zostan dwie metody badania niewiadomoci: psychoanalityczn
oraz zajmujcsi przetwarzaniem informacji. Wyznawcy kadej z nich zgadzaj si co do
samego faktu istnienia procesw niewiadomych, ale nie zgadzaj sico do sposobu ich
funkcjonowania.
IV. Niewiadomo dynamiczna - ujcie psychoanalityczne
Freudowska koncepcja niewiadomoci jest podstaw koncepcji psychoanalitycznej.
Zgodnie z ni ycie psychiczne czowieka mona ujmowa w kategoriach zalenoci od
stopnia uwiadamiania sobie wydarze i zjawisk.
wiadomo - zjawiska, z ktrych cay czas zdajemy sobie spraw.
Przedwiadomo - te, ktre mog sta si przedmiotem wiadomego mylenia jeli
si na nich skupimy.
Niewiadomo - nie zdajemy sobie z nich sprawy i nie moemy o nich wiadomie
myle, dopki nie zajd szczeglne okolicznoci.
Terapia freudowska we wczesnych etapach psychoanalizy polegaa na wprowadzaniu do
wiadomoci treci niewiadomych. Freud kad nacisk na wyparte czci niewiadomoci,
ale uwaa, e NIEwszystkie jej elementy powstay w wyniku wyparcia i dziaania
mechanizmw obronnych.
Opisywana przez psychoanalitykw niewiadomo zyskaa miano dynamicznej. Cechuj
j trzy waciwoci:
1. procesy niewiadome rni si jakociowo od wiadomych. wiadome s
racjonalne, logiczne, a niewiadome zazwyczaj na odwrt: wszystko moe sizdarzy,
przeciwiestwa mog oznacza to samo. Niewiadomo przejawia si w snach,
przejzyczeniach, mylach psychotycznych, rytuaach, symbolicznych dzieach sztuki
oraz niektrych aspektach mylenia maych dzieci.
2. niewiadomo jest bardzo mocno zwizana z motywacjami ludzkich dziaa
(pragnienia, popdy, motywacje). Treci niewiadome zawsze chc si ujawni,
potrzebna jest wic bariera ochronna i ta bariera take pozostaje niedostpna dla
wiadomoci.
3. niewiadomo jest pena konfliktw - np. dwa sprzeczne pragnienia lub pragnienie
i lk. Gra si midzy nimi i midzy dcymi do ujawnienia treciami a mechanizmami
obronnymi zapewnia dynamizm.
Freud prowadzi badania kliniczne nad niewiadomoci i nie czu potrzeby weryfikacji
eksperymentalnej swojej teorii. Eksperymentalne badania rozpocz dopiero Otto Poetzl,
wiedeski neuropsycholog. Przeprowadzi klasyczne badanie eksperymentalne nad
wpywem niewiadomych bodcw na funkcjonowanie psychiki:

 prezentacja badanym bodcw poniej progu wiadomoci

prezentowane elementy obrazowe, ktrych badani nie potrafili opisa, znalazy drog do
snw.
Kolejne badania pokazay wpyw nieuwiadomionej percepcji na skojarzenia i
spostrzeenia.
Zauwaono, e zbudzeni ze snu ludzie szybko chc spa i ni, by nadrobi stracony
czas. Uznano to wtedy za potwierdzenie idei Freuda o funkcji obronnej snw przed
obudzeniem si wskutek przeksztacenia potencjalnie zagraajcych myli w obrazy
symboliczne.

Badania Poetzla oddziaay te na badania nad spostrzeganiem podprogowym i

obronnoci percepcyjn - chciano udowodni wpyw si psychodynamicznych i
motywacyjnych (a nie tylko wpyw nieuwiadomionej percepcji na skojarzenia itp.)
Pocztkowo badania nad percepcj sw takich jak penis lub kurwa (wybaczcie,
przytaczam za Pervinem;P) i wykazanie, e ich percepcja wymaga wicej czasu ni
percepcja sw neutralnych. Metodologia wzbudzaa jednak wtpliwoci i badania te
popady w nieask:)
Bardziej wspczenie badania nad niewiadomoci byy zwizane z podprogow
aktywacj psychodynamiczn. Chodzi o pobudzanie niewiadomych motyww, ale
bez wprowadzania ich do wiadomoci. Za pomoc tachistoskopu pokazuje
sibadanym obrazy wzbudzajce niepokj (maj wzbudzi konflikty i zamt w psychice)
albo agodzce i obserwuje si czy spodziewany efekt zachodzi. Trzy wane badania:
1. Pierwsze badanie: wzbudzano pragnienia pozytywne, agodzce niepokj. Oparto si
na psychoanalitycznym zaoeniu, e ludzie pragn zjednoczy si z dobr matk z
dziecistwa. Pacjentom schizofrenicznym pokazywano podprogowo bodziec MAMA I
JA TO JEDNO oraz dla porwnania bodziec nautralny i negatywny. Przekaz agodzcy
zmniejsza poziom objaww patologicznych, przyczynia si do postpw terapii i
edukacji.
2. Drugie: przedmiot badania - kompleks Edypa. Bodce miay albo wzmacnia (BICIE
TATY JEST ZLE), albo osabia (BICIE TATY JEST OK) wewntrzny konflikt, lub byy
neutralne. Badani po prezentacji kadego przekazu podprogowego grali w lotki.
Zakadano, e wynikiem prezentacji bodzca bicie taty jest ze bdzie intensyfikacja
konfliktu edypalnego, a co za tym idzie, gorsze wyniki gry w lotki. Rezultaty badania
pokryy si z oczekiwaniami.
3. Trzecie badanie polegao na wzbudzainu konfliktw i obserwowaiu dynamicznie z nimi
powizanych zachowa. Badani: studentki z zaburzeniami jedzenia i zdrowe. Po
prezentacji przekazu MAMA OPUSZCZA MNIE studentki z zaburzeniami jady duo
wicej krakersw ni zdrowe osoby.
Skutki podprogowego pobudzenia psychodynamicznego potwierdza ponad sto bada.
Jednak nie zawsze udaje sipowtrzy rezultaty.

Wyparcie:
pojcie zyskuje na znaczneniu, pojawiaj siprzypadki wydobycia z pamici epizodw
molestowania seksualnego, potwierdzaj je badania kliniczne i eksperymentalne w tym...
...Zjawisko zalenoci pamici od stanu. Wspomnienie mona przywoa tylko wtedy,
gdy wytworzy si nastrj podobny do tego, jaki towarzyszy temu wydarzeniu.
Rnice we wspomnieniach ludzi o wysokim i niskim stopniu ich tumienia. Ci, ktrzy
maj wysoki poziom tumienia, maj mniej negatywnych wspomnie z dziecistwa, a
najwczeniejsze z nich dotycz pniejszego wieku, ni u tych, ktrzy mniej tumi
Hipermnezja - polepszanie si dostpu do wspomnie w miar upywu czasu
Nie zgromadzono jednak solidnych dowodw potwierdzajcych podstawowe zaoenia
teorii wyparcia: ze celem jest osabienie lku i e barier niepamici mona usun w
okrelonych, obserwowalnych okolicznociach.
Wane pytanie o logik wyparcia: skd umys wie, czego nie ma wiedzie? Zjawisko
to trudno zrozumie, gdy wyodrbnia si tylko wiadomo i niewiadomo, wic moe
jest wicej poziomw i niektre procesy zachodz na niszych poziomach
niewiadomoci ni inne. Te z wyszych poziomw kontroluj te z niszych - wyparcie
byoby wic na najwyszym poziomie niewiadomici.

V.

Niewiadomo poznawcza

Pojcie to zwizane jest z teori przetwarzania informacji. Model: szybki komputer wykonuje jednoczenie wiele operacji i nie s one siebie nawzajem wiadome.
Rozrnia si kontrolowane i automatyczne przetwarzanie informacji. Automatyczne
procesy s niewiadome.
1. Wpyw niewiadomoci na pami i spostrzeganie
Jacoby (1992) uy procedury kontrolowania niewiadomych i wiadomych odruchw by
wykaza wano tych pierwszych. Badani przegldali list nieznanych nazwisk w
warunkach skupienia lub podzielnoci uwagi midzy dwa zadania. Potem oceniali nowe
listy z nazwiskami (znanych ludzi, nazwiska z poprzedniej listy i nowe nieznane
nazwiska) i oceniali, ktre nale do sawnych ludzi. U osb, ktre musiay dzieli uwag
zwikszya si sia oddziaywania niewiadomoci na procesy pamici i pojawi si efekt
faszywej sawy: oceniali nazwiska z pierwszej listy, ktre pojawiy si w drugiej licie,
jako nazwiska znanych osb.
Jacoby (1988) bada te wpyw niewiadomoci na percepcj. Badani suchali zda:
nowych lub ju syszanych, oraz szumu. Badani, ktrzy suchali znanych zda, oceniali
szum jako mniejszy. Nie zdawali sobie sprawy z wpywu pamici na percepcj i
dokonywali bdnej oceny okolicznoci towarzyszcych aktowi percepcyjnemu. Efekt by
niewiadomy i automatyczny, badani nie mieli nad nim kontroli, nawet gdy uprzedzano
ich o moliwoci bdnej oceny szumu.
2. Wpyw niewiadomoci na uczucia i postawy wobec innych ludzi
Badania Zajonca nad efektem czstoci kontaktu wykazay, e niepotrzebna jest
wiadoma znajomo bodca, by bardziej go lubi.

 Wychodzc z podobnych zaoe psychologowie spoeczni badali, czy niewiadomo

wpywa na nasze postawy wobec innych ludzi. Podprogowo pokazywano badanym
sowa o rnym odcieniu wrogoci. Potem przepdstawiano opis osoby i proszono o
ocen. Badani tym negatywniej oceniali dan osob, im bardziej wrogi przekaz
podprogowy otrzymali.
W innym eksperymencie, cz badanych miaa kontakt z nieprzyjemnbadaczk, a dla
reszty badanych badaczka ta bya mia. Pniej mieli przej do nastpnego
pomieszczenia i wybra dowoln dostpn badaczk. Jedna z nich bya bardzo
podobna do tej z pierwszego etapu bada, druga bya zupenie inna. Osoby z grupy z
niemi eksperymentatork znacznie czciej unikay badaczki do niej podobnej, cho
nie zdaway sobie z tego sprawy: okazao si, e nie oceniaj swojego kontaktu z
niemi eksperymentatork gorzej, ni osoby z grupy kontrolnej.
Ostatnie badanie to badanie nad podprogowym warunkowaniem postaw
interpersonalnych. Dwie gr badanych ogladay zdjcia kobiety, ale w jednej grupie
poprzedzono to przekazem wywoujcym pozytywne, a w drugiej negatywne uczucia. Na
koniec, badani otrzymali kwestionariusz do oceny urody i charakteru ogldanej kobiety.
Grupy nie rniy si w ocenie urody - fotografia pozwalaa jobiektywnie oceni, ale ju
postawa wobec niej (ocena charakteru) bya formowana pod wpywem przekazu
podprogowego.
Badania pokazuj, e niewiadomo wpywa na postawy spoeczne i zachowania,
czsto o wiele silniej ni wiadomo.
Konstrukty osobiste chronicznie dostpne, czyli jak dziaaj procesy
niewiadome? Pewne sposoby postrzegania wiata s automatyczne, co znaczy, e
wystarczy niewiele informacji , aby je uruchomi. Konstrukty osobiste tego typu maj
wszystkie lub wikszo cech automatycznych procesw poznawczych (niezalene od
intencji, skuteczne, poza kontrol i poza wiadomoci) S czciej uywane ni inne
konstrukty i wymagaj mniej wysiku. Kiedy jakie konstrukty staj si chronicznie
dostpne lub automatyczne, to kieruj nasz percepcj i pami ku wydarzeniom
potwierdzajcym je. Dla funkcjonowania jednostki szczeglnie wane s konstrukty
okrelajce kim jest, powinna by, mogaby by (to ostatnie zapewnia du motywacj)
VI. Porwnanie dynamicznej i poznawczej koncepcji niewiadomoci.
Podobiestwa:
1. obydwie przypisuj due znaczenie procesom niewiadomym oraz ich wpywowi na
mylenie, odczuwanie i dziaanie
Rnice:
1. W kadym ujciu niewiadomo obejmuje co innego. Wg psychoanalitykw
skada si ona z pragnie, fantazji, myli i uczu o seksie i agresji. Wg stanowiska
poznawczego stanowi j myli, ktre niekoniecznie stanowi si motywacyjn
jednostki.
2. Kada ze szk inaczej rozumie funkcje niewiadomoci. Psychoanaliza - funkcje
obronne. Teoria przetwarzania informacji - spostrzeenia mog by niewiadome,
bo zostay zautomatyzowane lub nigdy nie osigaj poziomu wiadomoci. W jej
spojrzeniu bezsensowne wydaje si wprowadzanie poj takich jak wyparcie,

samookamywanie itp. skoro mona przyj istnienie pamici ukrytej i moliwo

przejcia informacji w szczeglnych okolicznociach do pamici jawnej.
3. Jakociowa natura procesw niewiadomych. Wg podejcia psychoanalitycznego
jzyk niewiadomoci i wiadomoci rni si (brak logiki, nieracjonalno,
symbole, metafory, sny vs. logika i racjonalne mylenie). Wg psychologw
poznawczych nie ma potrzeby rozrniania midzy charakterem procesw
wiadomych i niewiadomych. Mog byc tak samo inteligentne i logiczne.
4.

Na ile elementy niewiadomoci s dostpne wiadomemu myleniu. Wedug

psychoanalitykw nie jest to atwe, dostp do niewiadomoci mona uzyska tylko
w szczeglnych okolicznociach (sny, analiza swobodnych skojarze,
przejzycze, symboli) ale ju wydobyte wspomnienia s traktowane jako dokadne
odzwierciedlenie wydarze. Psychologowie poznawczy natomiast uwaaj, e
przywoywanie informacji z niewiadomoci odbywa si z poszanowaniem
normalnych regu przetwarzania informacji. Dlatego te nie wierz oni tak
bezkrytycznie we wspomnienia z wczesnego dziecistwa.

Argumenty kliniczne, zdaniem psychoanalitykw s bardzo przekonujce. Problem w

tym, e psychologowie eksperymentalni maj due problemy z weryfikacj hipotez (trudne
do przeprowadzenia, a pozytywne wyniki uzyskuje si rzadko). Koncepce te sabo wic na
siebie oddziauj. Mona zastanawia si wrcz czy niewiadomo dynamiczna i
poznawcza to to samo pojcie.
VII. wiato na badacza - Kihlstrom - nic konkretnego postuluje wczenie
niewiadomoci, ktra intryguje psychologw klinicznych i eksperymentalnych w
obrb psychologii oglnej. Zainteresowanych odsyam do str. 232 w Pervinie.
VIII. Implikacje bada nad niewiadomoci sla samoopisowych metod badania
osobowoci.
Uznanie znaczenia niewiadomoci stawia pod znakiem zapytania niektre metody
badania osobowoci, szczeglnie samoopis.
wtpliwoci psychoanalitykw co do samoopisu: procesy motywacyjne i obronne
znieksztacaj samoopisy, organiczaj wierygodno. Murray proponowa wic metod
projekcyjn i inne badania. Tradycj kontynuowa McClelland, mwic, e samoopis i
testy projekcyjne dostarczaj rnych informacji: testy projekcyjne wskazuj na
motywacje, a samoopis pokazuje wyznawane wartoci.
wtpliwoci psychologw poznawczych: wielu z nich uwaa, e w yciu odpowiadamy na
pytania dotyczce przesanek wyborw, sdw i zachowa (czemu go lubi? czemu to
zrobiem?). W kwestionariuszach - podobnie. Badacze w jakim sensie uznaj, e wiemy
o sobie wicej ni inni ludzie. Nisbett i Wilson uwaaj taki pogld za nieuzasadniony.
Ich zdaniem ludzie s czsto niewiadomi przyczyn swojego zachowania. Np.
zaprzeczaj, e ulegli efektowi przechodnia, nie wiedz, e na wybr towaru ma miejsce,
w ktrym lea itp. Ich zdaniem, opdpowiedzi, ktrych ludzie udzielaj, bior si z
ukrytych teorii osobowoci. Czyli generalnie mwimy wicej ni wiemy, a wiemy mniej,
ni nam si wydaje.
Inni psychologowie poznawczy, np. Bandura, uznaj, e mona stosowa
kwestionariusze, byle zadawa konkretne pytania, wprost o to, co jest obiektem
docieka - poziom wiary w siebie, umiejtno wykonania okrelonego zadania w

okrelonych okolicznociach. Bandura jest sceptycznie nastawiony do oglnikowych

pyta kwestionariuszowych i do metod projekcyjnych.
oglny wniosek jest taki, e w przyszoci trzeba bdzie czy wiele metod badawczych,
majc wiadomo oddziaywania niewiadomoci:)