Prace Roślinne Garden

Prace rolinne
PDF wygenerowany przy uyciu narzdzi open source mwlib. Zobacz http://code.pediapress.com/ aby uzyska wicej informacji.
PDF generated at: Sat, 21 Dec 2013 21:38:18 UTC
Tre
Artykuy
Ekoogrodnictwo
Kompostowanie
Zakadanie pryzmy
Komposty specjalne
Porady
10
cikowanie
13
Podozmian
16
Zmianowanie
17
Uprawa wsprzdna
20
Przykady
23
Nawadnianie
28
Retencja
30
Zapotrzebowanie
31
Przydomowe oczyszczalnie ciekw
34
Nawoenie
37
Nawozy
40
Nawozy zielone
44
Stosowanie nawozw
47
Preparaty
49
Ochrona rolin
52
Szkodniki i choroby
53
Metody, preparaty handlowe
58
Preparaty rolinne
61
Tabela ochrony
69
Roliny ozdobne
83
Roliny uytkowe
87
Fenologiczne pory roku
91
Wykaz prac ogrodniczych
93
Przypisy
rda i autorzy artykuu
96
rda, licencje i autorzy grafik
97
Licencje artykuu
Licencja
99
Ekoogrodnictwo
Ekoogrodnictwo
Teoria
Praktyka
1. Zakadanie ogrodu
2. Kompostowanie
Zakadanie pryzmy kompostowej

Komposty specjalne
Praktyczne rady
Kompostowanie i cikowanie
powierzchniowe
3. Podozmian i zmianowanie rolin
Zasady ukadania podozmianw
Uprawa wsprzdna
Przykadowe podozmiany
4. Nawadnianie ogrodu
Zwikszanie naturalnej retencji
Zapotrzebowanie rolin na wod
5. Nawoenie
Rodzaje nawozw stosowanych w ogrodnictwie biologicznym

Nawozy zielone
Praktyczne metody stosowania nawozw
Preparaty i substancje wpywajce na plonowanie rolin
6. Ochrona rolin bez chemii

Szkodniki i choroby w ogrodzie
Pozostae metody i preparaty dostpne w handlu
Preparaty rolinne w ochronie rolin
Tabela ochrony rolin
7. Lene ogrody
Roliny w ogrodzie
1. Roliny ozdobne
2. Roliny uytkowe
Kalendarz prac ogrodniczych

Kompostowanie
Kompostowanie
<< Zakadanie ogrodu - Spis treci - Podozmian i zmianowanie rolin >>
KOMPOSTOWANIE
Zakadanie pryzmy kompostowej - Komposty specjalne - Praktyczne rady - Kompostowanie i cikowanie powierzchniowe
(mulczowanie)
Teoria
Kompost stanowi serce (albo raczej brzuch) kadego ogrodu, nie tylko biologicznego. Odpady organiczne z
gospodarstwa w wyniku kompostowania przetwarzane s na wysokiej jakoci nawz. Pierwiastki uczestnicz wic w
zamknitym obiegu, zupenie jak w przyrodzie.
Kompostowanie
W kompocie nastpuje proces rozkadu, ktry
powoduj organizmy ywe - zewntrzna forma
odpadkw ulega rozpadowi (dysymilacji), podczas
ktrego wytwarza si energia cieplna. W pryzmie
kompostowej zachodz te same procesy, co w
prchnicznej warstwie gleby. Materia organiczna ulega
powolnej mineralizacji dziki bakteriom, grzybom,
skoczogonkom, a gwnie dziki ddownicom.
Rozkad materii organicznej nazywamy potocznie
butwieniem; nie ma tutaj miejsca na gnicie, ktre
zachodzi bez obecnoci tlenu.
Ddownice kompostowe w kompostowniku
Rozkad musi mie harmonijny przebieg, a do tego

potrzebne s ciepo, powietrze i wilgo. W zbyt zbitej lub zbyt wilgotnej pryzmie nastpuje niekorzystny proces
gnicia, w wyniku ktrego powstaj m.in. siarkowodr, kwas masowy, amoniak, metan, ktrych zapach zwabia np.
muchy, a nawet szczury. Pryzma staje si rozsadnikiem czynnikw chorobotwrczych, a zetknicie produktw
gnicia z korzeniami rolin powoduje ich obumarcie!
Nie powinnimy take bezmylnie wrzuca do kompostu wszystkich resztek, gdy takie "dzikie skadowisko" bdzie
rozkada si bardzo powoli. Dobra pryzma jest uoona bardzo starannie i pielgnowana w sposb sensowny i
celowy. Materia ukadamy niezbyt luno, tak jednak, by do kadej warstwy dotaro powietrze. W czasie suszy
oprcz zagonw powinnimy podlewa take nasz kompost, robic to jednak z umiarem, by pryzma nie zmienia si
w mokrado. Moemy do tego celu uy preparatw rolinnych.
Porada
Podczas suchego lata powinnimy umiarkowanie zwila nasz kompost. Moemy do tego celu uy rnego rodzaju preparatw
rolinnych.
Kompostowanie
Wgiel i azot
Aby proces rozkadu zachodzi sprawnie, mikroorganizmy potrzebuj, oprcz tlenu i wody, azotu do budowy ciaa
oraz wgla do uzyskania energii. Aby wykorzysta jedn czsteczk azotu, mikroorganizmy potrzebuj 30
czsteczek wgla, optymalny stosunek C:N w pryzmie wynosi wic 30:1 (C - wgiel, N - azot). W przypadku
niskiego lub wysokiego stosunku C:N szybko kompostowania ulega zmianie - przy niskim maleje zapas azotu i
proces zwalnia, a w efekcie powstaje sabo zmineralizowany kompost, dostarczajcy rolinom tylko niewielkich
iloci skadnikw pokarmowych.
Wgiel jest oglnie dostpny w kompostowanym materiale, natomiast ilo azotu jest rna w zalenoci od tego, co
kompostujemy. wiee, zielone odpadki zawieraj stosunkowo korzystne iloci azotu, wic w trakcie ukadania
pryzmy wystarczy niewielka ilo bogatego w azot nawozu, ktrym posypujemy poszczeglne warstwy pryzmy.
Kompostowany materia
Stosunek C:N
Mczka kostna
Masa zielona, wiee resztki ogrodowe
Skoszona trawa
12
Odchody zwierzt hodowlanych
15
Obornik po 3-miesicznym pryzmowaniu

Soma strczkowych (bardziej fachowo: bobowatych - fasola, groch)
Lucerna (nawz zielony)
15-20
15
15-20
Odpadki kuchenne
23
ty ziemniaczane
25
Igy wierkowe
30
wiey obornik ze som
30
Kompostowanie
4
Licie drzew
40-80
Soma zb
50-150
Trociny, drewno
270-510
Z powyszej tabeli wynika, e licie, soma zb oraz drewno maj niekorzystne stosunki C:N. W przypadku
kompostowania tych materiaw naley zadba o dodatkow porcj azotu. Z dopuszczonych w ekoogrodnictwie
nawozw bogatych w azot nale: mczka rogowa, mczka z krwi, obornik owczy, kozi, krliczy, wiski. Azot
zawieraj take: gnojowica bydlca i gnojwka z pokrzyw; tymi nawozami mona polewa pryzm w suchszych
okresach, przez co dodatek innych nawozw staje si zbdny.
Proces rozkadu
Proces rozkadu jest dwufazowy: w pierwszych tygodniach mikroorganizmy rozkadaj materia organiczny bardzo
szybko, przez co temperatura pryzmy wzrasta do ~50-80C. Przy sprzyjajcej pogodzie po upywie okoo 2-3
tygodni pryzma zapada si, a temperatura obnia si do ~40C, rozkad zwolni tempo, przejm go inne grupy
mikroorganizmw. W klasycznej pryzmie zaoonej wiosn proces trwa najduej 8-12 miesicy - z odpadw
organicznych powstaje jednolita, brunatna prchnica.
Zakadanie pryzmy kompostowej>>>
Zakadanie pryzmy
KOMPOSTOWANIE
(mulczowanie)
Jak ju wiemy kompost to podstawa biologicznego ogrodu. Z tego wzgldu wane jest miejsce, w ktrym nasz
kompost bdziemy wytwarza. Bdzie ono miao korzystny lub niekorzystny wpyw na przebieg rozkadu. Unikamy
palcego soca, wysuszajcego wiatru, gbokiego, zimnego cienia. Potrzebne za to jest agodne, wilgotne ciepo,
dlatego na silnie nasonecznionym terenie dobrze zaoy pryzm w chodnym cieniu drzew lub krzeww, natomiast
jeeli w naszych okolicach musimy liczy si z zimnym i mokrym latem, naley wybra takie miejsce, aby
przynajmniej chwilowo docierao do pryzmy promieniowanie soneczne.
Miejsce osonite
Przed silnym wiatrem nasz pryzm chroni ywopot. W duych
ogrodach mona go zaoy z silnie rosncych krzeww, w
ktrych ptaki bd robiy swoje gniazda. Kwitnce ozdobne
krzewy oprcz ochrony stanowi take adny dodatek,
zasaniajcy niezbyt urodziw pryzm.
Zakadanie pryzmy
Porada
Najlepszymi ssiadami dla pryzmy kompostowej s dziki bez i leszczyna, natomiast w wikszej odlegoci mog rosn np. gg lub ognik
szkaratny.
W mniejszych ogrodach poytek z estetyk mona poczy stosujc np. rzdy rolin uytkowych, chronicych
przed wiatrem. Wysoka kukurydza, fasola tyczna, czy rzdy malin bd tutaj niezastpione. Rzd sonecznikw
rwnie stanowi odpowiedni ochron. Pryzm mona atwo zasoni krat, po ktrej bd piy si takie kwiaty jak
groszek pachncy, powj, dynia ozdobna, nasturcja.
Prosty plan
Pryzm zakada si zwykle w tylnej czci ogrodu, ale pamitajmy, e nie moe to by jakie trudno dostpne
miejsce. W czasie wykonywania zabiegw pielgnacyjnych trzeba mie wystarczajco duo miejsca, by mc si
swobodnie porusza. Bdziemy np. potrzebowali przejecha taczkami czy beczk z gnojwk. Dobrym
rozwizaniem s betonowe pyty na podkadzie z piasku, wyznaczajce jednoczenie granice pryzmy.
Wielko pryzmy zaley m.in. od powierzchni, jak dysponujemy, zapotrzebowania na prchnic, no i oczywicie
od iloci odpadkw, jakie bdziemy mieli do dyspozycji. W maych ogrdkach dziakowych zamiast pryzm uywa
bdziemy specjalnych pojemnikw, ktrych powierzchnia nie przekracza 2-5 m. W duych ogrodach zakadamy
klasyczne pryzmy, o szerokoci 1 do 2 metrw i dowolnej dugoci, przy czym dobrze jest zrobi kilka mniejszych,
dziki czemu do naszej dyspozycji bdzie kompost o rnym stopniu dojrzaoci.
Zaplanowane miejsce dla naszego kompostu, bez wzgldu na fakt, czy bdziemy zakada klasyczn pryzm, czy te
uywa pojemnikw, nie powinno si zmienia. Zawsze pozostan jakie resztki zawierajce mikroflor i faun,
sprzyjajce rozkadowi. Wane jest take, by pryzma znajdowaa si bezporednio na glebie, z ktrej owa flora i
fauna przywdruje. Ddownice czy skoczogonki bd mogy schroni si w gbi gleby w razie silnych mrozw lub
palcego soca, ponadto atwo opuszcz nasz kompost, gdy skocz ju swoje zadanie.
Na miejscu, gdzie bdziemy produkowa prchnic wykopujemy pytki doek (okoo 10-30 cm). Jeeli w ogrodzie
jest cika gleba ilasta lub gliniasta, doek wypeniamy piaskiem, ktry speni rol drenau. Natomiast na lekkich
piaszczystych glebach naley pod pryzm umieci warstw prchnicznej gliniastej ziemi, ktra znowu speni rol
zbiornika wodnego. Oczywicie to podoe nie bdzie ju zmieniane w trakcie zakadania nowych pryzm.
Zakadanie pryzmy
Gromadzenie materiau
Tak si skada, e najwikszy odsetek odpadw produkowanych w gospodarstwach domowych stanowi resztki
organiczne, ktre w wikszoci mog zosta przerobione na kompost. Dlatego dobrym rozwizaniem jest posiadanie
w kuchni co najmniej dwch pojemnikw na odpady, jeden wanie na odpadki organiczne, drugi na pozostae, nie
nadajce si do kompostu.
Prosty kompostownik.
Odpadki nadajce si do kompostowania:
resztki rolinne, gazki ywopotw (ciesze od 2 cm)
licie
skoszona trawa (w cienkich warstwach)
resztki owocw i warzyw
nadziemne czci chwastw
niezadrukowany papier (papier niadaniowy, chusteczki, serwetki, tektura itp.)
ziemia z doniczek i skrzynek
rozgniecione skorupki z jaj
fusy z kawy i herbaty
przekwitnite kwiaty
obornik, take zwierzt domowych
mae iloci skrek z cytrusw (dobrze umytych)
soma i siano
Zakadanie pryzmy
7
Uwaga!
Do kompostowania nie nadaj si:
kamienie, gruz
szko
metale (np. puszki)
resztki misa, koci, oci
kolorowo zadrukowany papier
stary papier (gazety i kartony)
nie umyte skrki z cytrusw
resztki rolinne zawierajce rodki konserwujce, rosnce przy drodze
resztki olejw i farb
mieci z odkurzacza
rodki ochrony rolin, itp. chemikalia
due iloci chwastw z nasionami i chorych rolin
Odpadki z domu i ogrodu rni si skadem chemicznym, generalnie jednak im bardziej rnorodna jest
"mieszanka", tym bogatszy bdzie kompost. Zanim jednak resztki trafi na pryzm, naley je skadowa w jednym
miejscu, np. pojemniku z drewna, najlepiej gdzie na zewntrz. Rozwizaniem jest tutaj drewniany kompostownik,
ktry w maych ogrodach dzielimy na trzy czci: w jednym gromadzimy w cigu roku odpady organiczne, w
drugim uoony kompost dojrzewa, trzeci natomiast jest silosem ju gotowego nawozu. Zgromadzony materia
przygotowujemy do dalszej obrbki, przerzucajc go i nawilajc zbyt suche czci, natomiast zbyt wilgotne
pozostawiajc do obeschnicia.
Porada
Im lepiej rozdrobniony bdzie materia do kompostowania, tym szybciej si rozoy i tym bogatszy bdzie powstay z niego nawz.
Wiksze odpadki, resztki warzyw, odygi itp. mona rozdrobni opat. Cienkie gazie, stanowice doln warstw
pryzmy, atwo poci sekatorem na ok. dziesiciocentymetrowe kawaki. Mona uy siekierki, czy piki, ale przy
duej iloci materiau potrzebny ju bdzie specjalny rozdrabniacz ogrodowy. Po rozdrobnieniu mieszamy nasz
materia, uzupeniajc soczyste zielone odpadki drobnymi suchymi gazkami.
Ukadanie pryzmy
Na przygotowanym podou moemy przystpi do ukadania pryzmy. Najnisz warstw stanowi bdzie gruby,
luno rozoony materia, gazie drzew i krzeww (niezbyt grube), twarde odygi bylin. Ta warstwa zapewnia
odpowiedni cyrkulacj powietrza odraz odpyw wody dla pryzmy.
Teraz na powierzchni dugoci 1-2 m (pniej moemy dowolnie
przedua pryzm, jeeli zostanie nam materiau) ukadamy kolejne
warstwy, najpierw okoo 20-30 cm gruboci zmieszanych i
rozdrobnionych odpadkw, ktre gromadzilimy w cigu roku. T
warstw posypujemy bogatym w azot nawozem (np. mczka z rogw,
krwi i koci w iloci 3-5 kg/m), cho nie jest to konieczne. Jeeli
kompost zawiera sporo trawy i sabo rozoonych skadnikw, to
mona dla przyspieszenia posypa jeszcze t warstw odrobin
wglanu wapnia (2-4 kg/m) lub wapna z glonw, cho zazwyczaj nie
Pojemnik z tworzywa sztucznego.
jest to potrzebne. Zamiast wapna moemy uy mczek skalnych,
ktre agodz nieprzyjemne zapachy, np. mczki bazaltowej (5-10
kg/m), bentonitu (1-2 kg/m) czy mielonego dolomitu (jeeli chodzi o dolimit, powinnimy uywa go w
ostatecznoci), lub te popiou drzewnego (3-5 kg/m, w duych ilociach niekorzystnie wpywa na rozkad
materiau).
Zakadanie pryzmy
Na to wszystko dajemy cienk warstw ziemi ogrodowej lub kompostu z poprzedniego roku, ale moe j zastpi
specjalny stymulator, ktry mona zakupi w sklepie ogrodniczym, zawierajcy szczepy bakterii ogrodowych.
Kolejne warstwy ukadamy podobnie: ok. 20 cm zmieszanych odpadkw, troch nawozu czy wapna, jeeli zachodzi
taka konieczno i troszeczk dojrzaego kompostu lub startera. Rosnca pryzma zwa si ku grze, a w
szczytowym punkcie nie przekracza 1,5 metra wysokoci.
Pryzm naley okry - moemy do tego celu uy nadmiaru ziemi, jeeli takowy posiadamy. Dobre te s licie,
kora, soma czy skoszona trawa, stare maty z sitowia (rogoa) czy plecione worki.
Porada
Po upywie 4-6 tygodni od zaoenia, due pryzmy naley przerzuci, mieszajc materia, z ktrego s zrobione. Mniejsze, starannie
uoone pryzmy nie wymagaj tego zabiegu.
Kompostowniki
Kompostowanie w pojemnikach ma wiele zalet, np. materia nie
wymaga przerzucania. Pojemniki mog by wykonane z bali, desek,
tworzyw sztucznych, blachy ocynkowanej czy drucianej siatki o
drobnych oczkach. Obowizuj tu te same zasady, co przy ukadaniu
klasycznej pryzmy: stae miejsce, przygotowane podoe, ukadanie
warstw, kontrola wilgotnoci i temperatury. Do kompostowania mona
uywa nawet podziurawionych workw foliowych, ale materia
naley bardzo dokadnie rozdrobni, no i konieczny jest tutaj starter,
przyspieszajcy rozkad.
Pojemnik z bali drewnianych.
Kompostowanie w pojemniku ju po 2-4 miesicach daje gruby,

niedojrzay kompost, doskonay do cikowania. Dojrzay kompost ma ciemny kolor, gruzekowat struktur i
pachnie cik len, poza tym nie ma w nim ani jednej ddownicy.
Kompostowanie --- Komposty specjalne>>>
Komposty specjalne
Komposty specjalne
KOMPOSTOWANIE
(mulczowanie)
Kompost z obornika
Majc do dyspozycji due iloci obornika, powinnimy go kompostowa oddzielnie. W duych gospodarstwach
rolnych czsto stosuje si wanie pryzmowanie obornika. W ogrodnictwie ekologicznym taki nawz powinien
pochodzi ze zdrowej, czystej hodowli, ideaem byoby, gdybymy uzyskiwali go z gospodarstw ekologicznych, ale
nie jest to koniecznoci. Najlepszy jest obornik z miejsc, gdzie cikuje si som, gorzej gdy bdzie zawiera
trociny, gdy znacznie wyduy to czas jego rozkadu. Obornik bydlcy, koski, wiski itp. czy pomiot ptasi
moemy kompostowa razem lub kady oddzielnie. Ukadamy go warstwami, podobnie jak klasyczn pryzm,
sypic pomidzy nie odrobin ziemi ogrodowej, dojrzaego kompostu lub startera, nie uywamy jednak wapna
(take mczek skalnych, ktre wap zawieraj), ktry wytrciby z obornika azot do atmosfery. Somiasty obornik
wymaga regularnego podlewania w trakcie suchych okresw.
Due pryzmy przerzucamy po okoo 3-4 miesicach, mniejsze nie wymagaj tego zabiegu. Przy ciepej pogodzie ju
po okoo p roku powstanie z obornika bogaty w skadniki pokarmowe nawz, ktry powinnimy uywa tylko pod
roliny szczeglnie "aroczne".
Kompost z lici
Czsto ogrodnicy dysponujcy nadmiarem lici po prostu je spalaj jest to jednak zwyczajne marnotrawstwo. Licie mona kompostowa
w klasycznej pryzmie razem z innymi odpadkami. Wiksz ilo
kompostujemy oddzielnie lub uywamy jako ciki. Do mieszanki
lici moemy doda troch wieej zieleniny, zi takich jak pokrzywy.
Pomidzy warstwy okoo 30 centymetrowe koniecznie musimy sypa
nawz zawierajcy azot - np. suszony obornik, czy mczki rogowe, z
krwi i koci, ponadto dodajemy te mczki skalnej lub kompostu.
Uoony zim kompost koniecznie przerzucamy wiosn, nawet
niedue pryzmy, gdy licie atwo si zbijaj blokujc dostp tlenu.
Niedojrzay kompost z lici.
Po kilku miesicach powstaje ciemna, lekko kwana (pod warunkiem, e nie dodalimy wapnia) ziemia liciowa,
dobra dla rolin wrzosowatych (np. ranecznikw), take dla truskawek, malin, jeyn, porzeczek czy agrestu.
Uwaga!
Licie orzecha i dbu zawieraj due iloci garbnikw, spowalniajcych rozkad. Do kompostu dodajemy wic tylko niewielkie ich iloci.
Komposty specjalne
10
Kompost ze somy
Jeeli w ogrodzie brakuje nam materiaw na kompost, a mamy moliwo pozyskania somy, moemy j
kompostowa. Som trzeba namoczy i ukada warstwami o gruboci okoo 30 centymetrw, posypujc je kolejno
dojrzaym kompostem, garstk wapna i nawozem, np. mczk z krwi. Pryzm trzeba czsto polewa, najlepiej
zawierajc azot gnojwk z pokrzywy. Powstay ze somy kompost zawiera sporo krzemu, dziki czemu uodparnia
roliny na choroby grzybowe. Szczeglnie ceni go truskawki, cebula oraz marchew.
Kompost z darni
Czasem likwidujemy k, czy trawnik, i nie wiemy co zrobi z darni. Mona j z powodzeniem kompostowa.
Warstwy darni ukadamy traw ku doowi i posypujemy odrobin wapna, np. mczk dolomitow. Dodatek
nawozw jest zbdny, gdy dar zawiera korzystny stosunek C:N. Po upywie okoo roku powstaje z darni
wyjtkowo cenna prchnica, zwaszcza jeeli ru charakteryzowaa si bogactwem gatunkw.
<<<Zakadanie
pryzmy]]
--[[Ekoogrodnictwo/Kompostowanie|Kompostowanie]]
[[Ekoogrodnictwo/Kompostowanie/Porady|Praktyczne rady>>>
---
Porady
KOMPOSTOWANIE
(mulczowanie)
Czy konieczne jest stosowanie startera?

Tzw. startery przyspieszajce rozkad s dostpne w kadym specjalistycznym sklepie ogrodniczym. Gdy zakadamy
pryzm po raz pierwszy w nowym miejscu taki starter bdzie nieodzownym elementem, naley nim przesypywa
kolejne warstwy kompostu. W skad dostpnych w handlu preparatw oprcz szczepw bakterii kompostowych
wchodz np. azot, mineray ilaste, wycigi z rolin, organizmy glebowe, wglowodory kopalniane wzbogacajce w
wgiel itp.
Porady
11
Jeeli kompost ju produkowalimy w danymi

miejscu, taki starter nie bdzie ju koniecznoci
- wystarczy tylko do nowej pryzmy doda kilka
szufli dojrzaego kompostu. W kadym razie
nawet i w tym przypadku waciwie uyty starter
nie zaszkodzi, a moe pomc.
Czy kompostowa dojrzae chwasty z

nasionami?
Najlepiej stara si, aby chwasty w ogrodzie
nigdy nie osigny dojrzaoci. Jeeli jednak
zdarzyo si inaczej, a sortowanie materiau jest
bardzo uciliwe, to moemy niewielk ilo
Moemy udostpni pryzm domowym zwierztom, ktre bd j przerzuca
takich rolin doda do kompostu, nie wyczajc
w poszukiwaniu ddownic.
nawet trwaych rolin rozogowych jak perz czy
podagrycznik. Koniecznie jednak umiemy je w
samym rodku pryzmy i dodajmy gorcego nawozu zwierzcego, np. obornika koskiego, owczego, koziego,
krliczego czy pomiotu ptasiego. Jeszcze lepszym rozwizaniem byoby dodanie takich rolin do oddzielnie
kompostowanego obornika zwierzcego. Istnieje wtedy due prawdopodobiestwo, e powstaa w pocztkowej fazie
rozkadu wysoka temperatura zniszczy nasiona i rozogi (nasiona gin w temperaturze okoo 54C). Poza tym w
wilgotnej pryzmie nasiona wci kiekuj i obumieraj, gdy nie znajduj warunkw do dalszego wzrostu.
Dodatkowo aby wspomc ten proces, moemy kilkakrotnie przerzuci tak pryzm w cigu roku, w trakcie tego
zabiegu kieki chwastw zgin.
Istnieje jeszcze jedno moliwe rozwizanie na pozbycie si duej iloci chwastw bez spalania ich. Ale musimy
kompostowa je oddzielnie, posypujc kad z warstw azotniakiem, mineralnym nawozem majcym podobne
dziaanie do herbicydw, niszczcym roliny i nasiona. Azotniak jednak osabia take ycie w glebie, dlatego nie
dodawajmy go nigdy do innych pryzm!
Czy kompostowa gby kapusty, nadgnie owoce i chore roliny?

Jeeli podobnie jak w przypadku chwastw, poddamy chore roliny dziaaniu wysokiej temperatury, istnieje due
prawdopodobiestwo, e pozbdziemy si patogenw. Przejrzewajce owoce naturalnie nie stanowi adnego
zagroenia. Niektre czynniki chorobotwrcze jednak nie maj prawa znale si na pryzmie, zwaszcza patogeny
kiy kapusty (s w gbach chorych rolin), patogeny moniliozy na gaziach i liciach drzew i krzeww
owocowych, grzyb powodujcy zamieranie malin. Te odpadki najlepiej wyrzuci na mietnik, a jeszcze lepiej spali.
Poza tym bardzo niebezpieczne w ogrodzie s choroby wirusowe i bakteryjne, mozaiki fasoli, ogrka, pomidora, czy
bardzo niebezpieczna zaraza ogniowa, poraajca jabonie i grusze a take jarzbin i gogi - w Polsce zaraone
drzewa po powiadomieniu odpowiednich sub karczuje si i pali. W zwizku z powyszym, pocztkujcy
ogrodnicy nie powinni w ogle dodawa adnych chorych rolin do kompostu, zreszt nawet dowiadczony
ogrodnik raczej tego nie zrobi, bez wzgldu na rodzaj choroby.
Uwaga!
Pomimo faktu, i w niektrych przypadkach pewne patogeny mog zosta zniszczone w pryzmie kompostowej, najlepiej bdzie zaniecha
wrzucania do niej jakichkolwiek rolin, wykazujcych lady choroby.
nicienie i nasiona chwastw gin w temperaturze okoo 54C

drutowce i grzyby nie wytwarzajce przetrwalnikw gin przy okoo 71C - niektre komposty osigaj tak temperatur
bakterie i pozostae grzyby wytrzymuj do 82C - mae jest prawdopodobiestwo wystpienia takiej temperatury w kompocie
wirusy potrafi przetrwa w temperaturze do 94C, ktrej kompost praktycznie nigdy nie osiga.
Porady
12
Jeeli chodzi o zdrowe gby kapuciane, to naley je rozdrobni i zmiesza z lunymi odpadkami. Raczej nie
rozo si w cigu roku, ale nie szkodz kompostowi, przewietrzajc go nawet. Zreszt czsto bdziemy musieli
kompost przesiewa i nierozoone jego czci dodawa do nowej pryzmy.
Czy kompostowa due iloci gazi?

Drobne gazie su naszemu kompostowi. Tniemy je na kawaki dugoci okoo 20 cm i ukadamy pod kad z
warstw - dziki temu zabezpieczamy wietrzenie naszej pryzmy. Tylko gazie grubsze ni 2 centymetrowe
wymagaj rozdrobnienia na miazg.
Czy kompostowa traw i licie?

O kompocie z lici bya mowa w poprzednim rozdziale. Te materiay maj tendencj do zbijania si i
nieprzepuszczania powietrza - w takich warunkach atwo o niekorzystny proces gnicia. Pokosy trawy i licie dobrze
jest wic zmiesza z lunymi odpadkami i nie przesadzi z ich iloci, a jeszcze lepiej, jeeli uyjemy ich w ogrodzie
jako ciki.
Czy kompostowa papier i tektur?

W pewnych ilociach mona doda do kompostu czarno-biae gazety, tektur, papier pakowy czy rczniki
papierowe, ale trzeba te materiay namoczy. Papier z kolorowymi zdjciami i drukiem, czasopisma i katalogi
nigdy nie powinien znale si w kompocie ze wzgldu na obecno metali cikich!
Czego jeszcze nie mona kompostowa?

Z rolin w kompocie nie moe znale si zbyt duo bylicy piouny, gdy jej wydzieliny hamuj kiekowanie nasion
nawet gdy rozrzucimy kompost na zagonach, ponadto nie dodawajmy za duo rabarbaru, ktry zawiera za duo
kwasw organicznych.
Kontrola stanu pryzmy

Mona atwo poprawi dostp powietrza do pryzmy wstawiajc podziurkowan rurk, czy nawet tylko przebijajc j
palikiem. W duych pryzmach umieszcza si co metr specjalne perforowane rurki lub kolumienki z siatki, penice
rol komina. W maych, przewiewnych pryzmach nie jest to konieczne.
Wilgotno atwo skontrolowa biorc gar kompostu i ciskajc go.
Jeeli wycieka duo cieczy, kompost jest minimalnie zbyt wilgotny,
jeszcze troch i zacznie gni. Gdy prbka rozsypuje si, naley pryzm
zwily, gdy zbyt sucha moe zacz plenie.
Wbijajc w pryzm kij i wyjmujc go, atwo zauwaymy, czy zostay
na nim tuste plamy - oznaki gnijcych warstw. Tak pryzm naley
szybko przerzuci! Jednak w prawidowo uoonych i nieduych
pryzmach prawdopodobiestwo gnicia jest minimalne.
Moemy kontrolowa wilgotno kompostu.
Dawniej uwaano, e kompost musi dojrzewa 2-3 lata, przez co

koniecznoci byo jego regularne przerzucanie. Dzi wiadomo, e
dugo lecy kompost mineralizuje si i traci prchnic. Starannie uoone pryzmy ju po 9 miesicach daj dojrzay
kompost i nie wymagaj przerabiania. Tylko due pryzmy mona po opadniciu przerobi, aby warstwy byy nieco
luniejsze - materia z gry idzie pierwszy na spd.
Pryzm mona ukada o kadej porze roku z wyjtkiem mronej i nienej zimy. Zwykle robi si to jesieni, kiedy
gromadzi si duo odpadkw po zbiorach. Kompost w czasie zimy potrzebuje nieco wicej czasu, aby dojrze.
Porady
13
Porada
Jak stosowa kompost
Dojrzay (9-12 miesiczny) kompost mieszamy pytko z gleb tu przed siewem lub sadzeniem rolin.
wiey (2-3 miesiczny) moemy uy jako ciki pod kwiaty, warzywa, krzewy i drzewa, moemy przykry go cienk warstw
trawy, lici lub ziemi, eby atwo nie wysech.
wiey kompost mona dodawa do lekkich piaszczystych gleb, np. kilkucentymetrow warstw jesieni, bez przekopywania. Na
cikich gliniastych glebach lepiej zastosowa dojrzay kompost mieszajc go z gleb na wiosn.
Dawki kompostu zale od rodzaju gleby i uprawianych rolin. Minimalna dawka, jeeli nie stosujemy innych nawozw to 1-2 kg/m
pod rednio wymagajce roliny, a nawet ponad 4 kg/m pod roliny bardziej wymagajce.
Jeeli nie dysponujemy du iloci kompostu, wystarczy stosowa go do rowkw pod siew lub sadzenie, ale kompost musi by
przesiany.
Komposty produkowane z osadw ciekowych i odpadw komunalnych nie mog by stosowane pod roliny przeznaczone do
spoycia. W ogrodach biologicznych w ogle nie ma miejsca dla takich kompostw - lepiej stosowa je do rekultywacji skadowisk
lub terenw zdegradowanych.
<<<Komposty
specjalne]]
--[[Ekoogrodnictwo/Kompostowanie|Kompostowanie]]
[[Ekoogrodnictwo/Kompostowanie/cikowanie|cikowanie gleby>>>
---
cikowanie
KOMPOSTOWANIE
(mulczowanie)
W przyrodzie gleba nigdy nie pozostaje naga. Warstwa prchniczna zawsze pokryta jest zwartym kobiercem rolin
lub organicznych odpadkw - wyranie wida to w liciastych lasach. Jeeli wskutek dziaania czowieka lub
przyrody to wierzchnie okrycie zostanie uszkodzone, przyroda szybko stara si odbudowa zewntrzn cik "rana" zarasta. Zdarza si jednak e ekosystem zostanie naruszony na tyle, e procesy regeneracyjne nie s ju w
stanie naprawi uszkodze. W ten sposb powstaj pustynie.
W kadym bd razie cikowanie pozostaje jednym z najwaniejszych zabiegw w ogrodach biologicznych.
Ciepe okrycie
cikowanie, czyli z angielskiego mulczowanie, nie jest wynalazkiem
ogrodnika. W ogrodzie biologicznym, czyli zgodnym z natur, aden
zagon nie powinien zbyt dugo pozostawa bez okrywy, nigdzie nie
powinien pojawi si na stae fragment nagiej gleby. Jedynie wczesn
wiosn cisze gleby naley odsoni, aby si szybciej nagrzay.
Mamy kilka metod okrywania gleby, mianowicie cikowanie,
kompostowanie powierzchniowe czy uprawa rolin tzw. kobiercowych
Sosnowe igy zgrabione pod korony drzew.
lub okrywowych. wiey materia, skoszon traw, chwasty, odygi,
licie, ty ukadamy luno midzy rzdami rolin na zagonach i rabatach kwiatowych. 3-4 miesiczny kompost
rozkadamy kilkucentymetrow warstw i przykrywamy go jeszcze zwyk cik, np. skoszon traw, czy
rozdrobnionymi chwastami, aby nie wysech.
cikowanie
14
Mulcz z rozdrobnionego drewna.
Korzystny wpyw cikowania na gleb:
zachowanie ciepa, wilgotnoci i przewiewnoci gleby; powstaje korzystny mikroklimat;

dostarczanie pokarmu dla ycia glebowego - warstwa prchniczna powiksza si i wzbogaca w skadniki pokarmowe;
ochrona gleby przed dziaaniem deszczw i wiatru, dziki czemu warstwa prchniczna nie ulega uszkodzeniu;
zaopatrzenie rolin uprawnych w dodatkowe iloci dwutlenku wgla, dziki rozkadowi ciki przez organizmy glebowe;
Rozkadanie ciki
Zewntrzn warstw nagiej gleby naley pytko spulchni uywajc grabi lub kultywatora. To prosta metoda
zapobiegajca wysychaniu zagonw. Powierzchnia, na ktre rozkada si wie cik koniecznie musi by
pulchna i wilgotna, warstwa ciki za niezbyt gruba, najwyej kilkucentymetrowa, moe z wyjtkiem sieczki
somianej, ktr mona grubo rozoy (do 8-10 cm). Materia na mulcz wczeniej rozdrabniamy i lekko moczymy.
cika bdzie rozkadaa si z biegiem czasu i odsaniaa gleb - uzupeniamy wtedy braki.
Jesieni przykrywamy oprcz wolnych zagonw take rabaty z rolinami wieloletnimi, np. rami.
Korzyci z mulczowania dla ogrodnika:
mniej spulchniania
mniej plewienia chwastw, ktrych rozwj hamuje cika
mniej podlewania
mniej nawoenia
owoce nie s zabrudzone ziemi, a spady nie uszkodzone.
Dodatkowo materia do cikowania moemy posypywa, zupenie jak materia kompostowany, np. mczk skaln,
wapnem z glonw, nawozem, a nawet starterem do kompostu.
Po skoczonej uprawie puste zagony take przykrywamy, najpierw warstw wieego kompostu, a nastpnie jeszcze
kilkucentymetrow warstw ciki. Tak przygotowana gleba na wiosn nie wymaga ju prawie spulchniania. Jeeli
zostao na niej sporo ciki, to dobrze byoby j zgrabi i przeznaczy np. na kompost. Niewielkie iloci moemy
zgrabi do midzyrzdzi i wtedy zacz siew czy sadzenie. W cigu wegetacji rolin wci rozkadamy wie
cik (w miar koszenia trawnikw), do czasu a roliny nie utworz ywego kobierca i nie okryj caej
powierzchni gleby.
cikowanie
15
Uwaga!
cikowanie ma te niestety kilka wad:
Na cikich ilastych glebach w wilgotne lata cika musi by na tyle przepuszczalna, aby nie rozpocz si proces gnicia. Wczesn
wiosn cika gleba musi pozosta przez krtki czas naga, aby szybciej si nagrza. Generalnie piaszczyste gleby mona przykry
grubsz warstw, ilaste cienk.
W wilgotnych ogrodach cika przyciga limaki. W przypadku ich plagi, jeeli nie moemy nady z pozbywaniem si ich, dobrze
jest przez jaki czas zaniecha cikowania.
W zimie myszy i niektre gryzonie mog w grubej cice znale korzystne warunki do erowania. Po drzewami owocowymi
pomidzy pniem a cik zostawia si troch nagiej gleby.
Nie rozkadajmy te wieej ciki przed siewem i krtko po siewie, gdy moe osabi kiekowanie nasion.
Materiay na mulcz
Oto przykadowe materiay, ktre z powodzeniem mona zastosowa
jako warstw ciki:
skoszona trawa, dobrze jeli przed rozoeniem troch zwidnie;
pamitajmy e grubo rozoona atwo gnije, dobrze doda do niej
troch rozdrobnionych gazek; trawa nadaje si praktycznie pod
wszystkie roliny;
chwasty, po wyrwaniu dobrze je rozdrobni i dopiero wtedy
rozoy tak, aby korzenie nie stykay si z gleb; mona te
poczeka, a uschn i wtedy rozoy;
zioa, roliny lecznicze, dziki rnorodnym skadnikom bardzo
korzystnie dziaaj na ssiadujce roliny; nawet niewielka ilo
moe przynie korzyci;
Kora i odpady drewniane nadaj si pod roliny

kwasolubne.
pokrzywy, bardzo cenny materia na cik, podnosi znacznie jako prchnicy;

licie ywokostu s szczeglnie cenione przez pomidory;
licie pomidorw dziaaj korzystnie na... pomidory; ponadto rozoone w midzyrzdziach kapusty odstraszaj
bielinka kapustnika;
licie krzeww, take ywopotowych, jesieni pozostawiamy pod tymi krzewami; mieszank lici mona
cikowa pod drzewami, krzewami owocowymi i truskawkami;
glony to doskonay materia na kompost i cik, jeeli mamy do nich dostp; wane, eby pochodziy z
czystych wd!
zielone nawozy to bardzo dobry materia na mulcz; gorczyca, roliny motylkowate kosi si i stosuje jako cik;
kora, rozdrobniona lub gruba jest dobra dla rolin kwasolubnych
(raneczniki, wrzosy, krzewy owocowe i ozdobne); nieco lepsza
jest kora z drzew liciastych, bo zawiera mniej ywicy; nie nadaje
si do ogrdka warzywnego.
niedojrzay kompost, pobudza ycie w glebie, pod warunkiem, e
nie dopucimy, aby zbyt szybko wysech; taki wiey kompost nie
moe wej w kontakt z korzeniami rolin!
soma, trociny, papier, tektura, soma lub trociny nadaje si pod
Nawz zielony okrywa gleb wok kukurydzy.
truskawki (do trocin dobrze doda troch wapna, nie rozkadamy
grubiej ni okoo 5 cm) i poziomki; trociny wysypujemy jesieni; papier naley przykry cienk warstw gleby,
aby nie porwa go wiatr;
rozdrobnione gazie, np. z przycinania drzew i krzeww, rozkadamy pod nimi lub pod bylinami w ogrodzie
ozdobnym;
obornik, pod warunkiem, e nie jest wiey, a dobrze dojrzay i odleany;
cikowanie
16
kamienie mona uy na obszarach suchych i gorcych tam, gdzie latem trudno o wiee zielone odpadki;
winorol bdzie wdziczna za tak okryw, ktra w dzie magazynuje ciepo i oddaje je w nocy;
czarna folia chroni przed parowaniem i wzrostem chwastw lepiej ni organiczna cika, kumuluje ciepo i
ogranicza krenie powietrza; niestety nie ma adnych wartoci odywczych;
folie perforowane zapewniaj lepsze przewietrzanie i wilgotno, ale take nie maj wpywu na rozwj
prchnicy; folie tak dobrze stosowa wiosn - chroni mode siewki przed mrozem; poza tym folie lepiej
stosowa tylko krtkotrwale;
roliny okrywowe, dodatkowo ozdabiaj gleb, z czasem tak si rozrastaj, e zaguszaj chwasty;
Kompostowanie powierzchniowe
Produkcja kompostu wymaga miejsca, czasu i pracy. Pryzma lub pojemnik zajmuj cenn powierzchni, ponadto
cz skadnikw mineralnych jest wymywana z uoonych odpadkw w czasie opadw. Wszystkie wymienione
negatywne czynniki mona wyeliminowa, pomijajc w procesie kompostowania konieczno gromadzenia i
ukadania materiau kompostowego - uzbierane, wiee odpadki ukadajc bezporednio na powierzchni gleby, przy
czym naley przykry je cienk warstw trawy lub chwastw, aby nie szpeciy widoku. W ten sposb kadego dnia
pozbdziemy si maego wiaderka z odpadkami, zamiast zbiera ich wielk ilo i potem wykonujc sporo pracy,
aby uoy pryzm.
<<<Praktyczne rady --- Kompostowanie
Podozmian
<< Kompostowanie - Spis treci - Nawadnianie ogrodu >>
PODOZMIAN, ZMIANOWANIE, UPRAWA WSPRZDNA

Zasady ukadania podozmianw - Uprawa wsprzdna - Przykadowe
podozmiany
Zmczenie gleby
Uprawa bezustannie tego samego gatunku lub gatunkw ze sob spokrewnionych na tym samym stanowisku
kadego roku prowadzi do jednostronnego wyczerpywania si skadnikw pokarmowych z gleby i obnienia plonu mamy wtedy do czynienia z tzw. zmczeniem gleby. Pierwszym lekarstwem na ten problem bya dwupolwka,
gdzie jedno z pl ugorowano, na drugim uprawiano zboa. Problem nie zosta jednak rozwizany. Dopiero
gospodarka trjpolowa i dodatkowe nawoenie pozwalao na jaki czas zmniejszy zmczenie gleby i ograniczy
jego skutki. Obszar uprawny podzielono na trzy pola i na kadym uprawiano w cyklu trzyletnim zboa jare i ozime
oraz roliny okopowe. Ten system uprawy rwnie nie okaza si doskonay. Obecnie w gospodarstwach
ekologicznych stosuje si zmianowanie 6-8 polowe, w ktrym dodatkowo znaczny udzia maj roliny motylkowe.
Ten system pozwala wraz z dodatkowym nawoeniem cakowicie wyeliminowa zjawisko zmczenia gleby, w
dodatku prowadzi moe do zwikszenia si zawartoci prchnicy na roli, a wic i zwikszenia yznoci i
plonowania rolin.
Podozmian to coroczne zmianowanie gatunkw rolin zaplanowane z gry na dugi okres dla okrelonej powierzchni uprawnej. Pojcia
podozmianu i zmianowania rolin rni si, cho czsto uywa si ich zamiennie.
Na niewielkich powierzchniach stosuje si zwykle trzy- lub czteroletni cykl zmianowania, tak e w pierwszym roku
uprawiamy roliny o duych wymaganiach pokarmowych, w drugim o rednich, w trzecim o niewielkich
wymaganiach i ewentualnie w czwartym roliny przeznaczone na zielony nawz. Nastpnie cykle si powtarza.
Podozmian
17
Oczywicie na bardzo maych powierzchniach, jeeli zamierzamy uprawia tylko kilka gatunkw rolin, moemy
zastosowa rotacj dwuletni, dzielc roliny na mao wymagajce i duo wymagajce, uprawiamy wtedy np. zioa
naprzemiennie z kilkoma najpotrzebniejszymi nam warzywami. Ten system ma jednak sporo wad i wymaga duych
dawek kompostu, aby zminimalizowa efekt zmczenia gleby.
Czynniki chorobotwrcze
Oprcz zmczenia gleby czstym problemem wystpujcym przy uprawie bez stosowania podozmianu jest
nasilenie si czynnikw chorobotwrczych, specyficznych dla danego gatunku. Jeeli rolin porazi choroba, to z
duym prawdopodobiestwem porazi j w przyszym roku, jeeli bdziemy j uprawia na tym samym stanowisku,
gdy znaczna cz szkodliwych grzybw, bakterii i wirusw zimuje w glebie. Dla czci patogenw wystarczy ju
trzyletnia przerwa w uprawie danej roliny, a np. dla kiy kapusty ju sze lat, natomiast przy czerwonej zgnilinie
korzeni truskawek roliny mog wrci na to samo stanowisko dopiero po dwudziestu latach!
Uprawa wsprzdna
W ogrodach biologicznych stosuje si jeszcze jedn metod zmianowania rolin, mianowicie upraw wsprzdn.
W tym przypadku mamy do czynienia ze zmianowaniem w przestrzeni - roliny rnych gatunkw wspyj
rwnoczenie na jednym zagonie. Oczywicie uprawa wsprzdna nie jest pomysem czowieka, podpatrzona
zostaa w przyrodzie, gdzie np. na jednym metrze kwadratowym naturalnej ki moe wspistnie kilkadziesit (!)
rnych gatunkw rolin. Oczywicie w ogrodzie bdzie to najwyej kilka gatunkw, ale i tak wywrze to zbawienny
wpyw na uprawiane roliny. Ochrona przed szkodnikami bdzie jeszcze skuteczniejsza ni przy zastosowaniu
samego podozmianu, plon wikszy i lepszej jakoci.
Zasady ukadania podozmianw>>>
Zmianowanie

podozmiany
Wymagania pokarmowe rolin

Jak ju wspomniano, w ogrodach mona uoy zmianowanie rolin w oparciu o wymagania pokarmowe rolin. Dla
trzyletniej rotacji wydzielamy trzy kwatery, przy czym kada moe si skada z wielu zagonw. W pierwszej
kwaterze w roku 1. rosn roliny najbardziej aroczne. Ta kwatera bya te silnie nawoona np. kompostem z
obornika lub du dawk kompostu z odpadw rolinnych. Na drugiej kwaterze miejsce zajmuj roliny o
przecitnych wymaganiach pokarmowych, natomiast kwater trzeci stanowi gwnie mao wymagajce roliny
motylkowate.
Zmianowanie
18
Warzywa o duych wymaganiach Warzywa o rednich wymaganiach Warzywa o maych wymaganiach

kapustne:
cebulowe:
strczkowe
kapusta biaa
k. czerwona
k. chiska
k. woska
kalafior
broku
cebula
czosnek*
groch
fasola
bb
dyniowate:
korzeniowe:
wikszo zi
ogrek
cukinia
dynia
pna marchew*
skorzonera
cykoria
por*
marchew wczesna*
seler
kukurydza*
buraki wikowe*
chrzan*
koper*
pomidor*
pietruszka*
brukselka*
saaty*
ziemniaki*
szpinak*
ziemniaki wczesne
endywia*
papryka
rzodkiewka*
melon
kalarepa*
bakaany
oberyna
rzodkiew
buraki czerwone
* warzywa te na lekkich piaszczystych glebach traktujemy jako bardziej wymagajce, np. marchew wczesn jako
rednio wymagajc, ziemniaki jako bardzo wymagajce.
W ogrodach gdzie stosuje si nawozy mineralne sztucznego
pochodzenia ustala si zapotrzebowanie rolin na azot i osobno na
fosfor, dziki czemu mona okreli dawki nawozw azotowych i
fosforowych. W ogrodach biologicznych, gdzie praktycznie wszystkie
dozwolone nawozy s nawozami wieloskadnikowymi, ustala si
jedynie oglne zapotrzebowanie rolin na skadniki pokarmowe,
wydzielajc roliny duo, rednio i mao wymagajce.
Generalnie roliny bardzo wymagajce nawozimy du dawk
nawozw organicznych, ideaem jest tutaj kompostowany obornik
bydlcy lub pomiot ptasi z dodatkiem mczki np. bazaltowej.
Dynia olbrzymia naley do gatunkw szczeglnie
Oczywicie wystarczy te zwyky kompost z odpadkw rolinnych, ale
"arocznych"
w duej dawce co najmniej 4 kg na m powierzchni (i dodatkowo kilka
zabiegw nawoenia pogwnego). Jeeli stosujemy sam kompost,
dobrze byoby, aby upraw tych warzyw poprzedzaa uprawa rolin z przeznaczeniem na zielony nawz, najlepiej
motylkowatych. Oprcz wymienionych nawozw nadaj si tutaj take suszony obornik bydlcy, ruta rcznikowa
lub mieszanka mczki z rogw, krwi i koci. Kady z tych nawozw warto uzupeni zawierajc mikroelementy
mczk skaln lub popioem drzewnym. Poza gwnym nawoeniem roliny te wymagaj jeszcze przynajmniej 1-3
zabiegw nawoenia pogwnego - w ogrodach biologicznych stosuje si do tego celu gnojwki rolinne, gnojwk
zwierzce lub w umiarkowanej iloci gnojowic.
Zmianowanie
19
Porada
Dynia, kalafior i pne odmiany kapusty nale do gatunkw szczeglnie arocznych, dlatego sam kompost z odpadkw rolinnych,
zwaszcza na lejszych, piaszczystych glebach, moe dla nich nie wystarczy. Musimy zastosowa dodatkowe nawoenie organiczne oraz
co najmniej trzy zabiegi nawoenia pogwnego
Roliny o rednich wymaganiach pokarmowych czerpi skadniki odywcze gwnie z kompostu, ktry stosujemy
wiosn w iloci okoo 2 kg na m. W okresie wzrostu niektre z nich bd wymagay jeszcze jednego zabiegu
nawoenia pogwnego.
Roliny mao wymagajce dziki symbiozie z bakteriami azotowymi maj dostp do azotu atmosferycznego
(dotyczy to rolin strczkowych). Praktycznie nie wymagaj dodatkowego nawoenia, wystarcza im to, co pozostao
po bardziej wymagajcych rolinach. W kadym razie bez szkody dla nich moemy zastosowa kompost w iloci 0,5
- 0,8 kg na m, a dla takich rolin jak fasola tyczkowa dobrze zrobi dawka popiou drzewnego lub mczki skalnej,
ktre nie zawieraj azotu.
Allelopatia
Ukadajc podozmian powinnimy te zwrci uwag na wpyw, jaki maj na siebie poszczeglne gatunki rolin.
Bdzie o tym mowa szerzej w rozdziale Uprawa wsprzdna.
Metoda biodynamiczna
Istniej jeszcze inne moliwoci ukadania podozmianw, stosowane w jednej z odmian ogrodnictwa
ekologicznego, mianowicie w ogrodnictwie biodynamicznym. Zmianowanie skada si tutaj z czterech czonw,
cykl jest wic czteroletni. Warzywa dzielimy na warzywa liciowe, do ktrych nale: saata, szpinak, kapusty,
kalafior (jego rna znajduje si w strefie lici), endywia, cykoria saatowa, zioa (ktrych czci uytkow s
licie; warzywa korzeniowe: burak wikowy, marchew, pasternak, pietruszka, czosnek, cebula, por, seler,
ziemniak, rzodkiewka, rzepa itp.; warzywa owocowe: ogrek, pomidor, papryka, oberyna, cukinia, dynia,
truskawka, fasola, soja, bb, soczewica, groch oraz warzywa kwiatowe, jak np. sonecznik i roliny ozdobne
(kwiaty niektrych nadaj si do spoycia). Wybierajc gatunki z poszczeglnych grup ukadamy czteroletni
podozmian.
Dodatkowe zasady
Dodatkowymi elementami podozmianw oprcz plonu gwnego s przedplony i poplony (czyli midzyplony),
dziki ktrych stosowaniu mona uzyska dodatkowy plon w cigu jednego okresu wegetacyjnego. Warzywa o
krtkim okresie wegetacji nadaj si do zastosowania jako te dodatkowe elementy.
Warzywa o dugim okresie wegetacji (plon gwny) Warzywa o krtkim okresie wegetacji (poplon lub przedplon)
bakaan
bowina
burak czerwony
buraczki majowe
cebula
kalarepa, odmiany wczesne
czosnek
pieprzyca siewna (rzeucha)
dynia
rzepa
fasola
rzodkiewka
groch
saata
kapustne (oprcz kalarepy)
szpinak
marchew
szpinak nowozelandzki
melon
ogrki
papryka
pomidory
Zmianowanie
20
seler
ziemniak
wymord czarny korze
Wikszo warzyw uprawianych jako plon gwny w wikszoci przypadkw moe powrci na to samo
stanowisko po upywie co najmniej trzech lat, np. fasola, ogrek, saata, czosnek, seler, marchew i ziemniak.
W przypadku wystpienia nicieni, kiy kapusty, raka pomidora lub infekcji gowni cebuli - warzywa te mog
powrci na poprzednie miejsce po minimum piciu latach.
Warzywa takie jak kapustne, rzepowate, pietruszka, burak wikowy i liciowy (bowina), groch, cykoria, lepiej
bd plonowa w podozmianach przynajmniej czteroletnich.
Dla cebuli, pora, ogrka, saaty, selera, marchwi i fasoli wystarczajcy bdzie podozmian dwuletni.
Zmianowania nie wymagaj: pomidor, papryka, bb, kukurydza cukrowa, moemy z powodzeniem uprawia je
corocznie na tym samym stanowisku. Nie zaszkodzi im jednak, jeeli znajd si w podozmianie.
Przedplonem oraz poplonem dla plonu gwnego nie mog by gatunki z nim spokrewnione.
Przedplon nie moe rosn na glebie wieo nawiezionej; natomiast roliny o krtkim okresie wzrostu moemy
zastosowa jako poplon po rolinach arocznych, w pierwszym roku po oborniku lub duej dawce kompostu.
Na poplon nadaj si gatunki rolin przeznaczone na zielony nawz, bardzo dobre s gatunki ozime; niektre
sklepy oferuj specjalne mieszanki tych nawozw przystosowane do konkretnych rodzajw gleby.
Jeeli stosujemy podozmian czteroletni, to w czwartym roku wysiewamy roliny przeznaczone na nawz,
chocia nie jest to przymusem.
Podozmian --- Uprawa wsprzdna>>>
Uprawa wsprzdna

podozmiany
Zgodni ssiedzi
Roliny ssiadujce ze sob, oddziauj na siebie wzajemnie. Mog sobie oboplnie przeszkadza lub pomaga w
rozmaity sposb, np. wykorzystujc optymalnie skadniki pokarmowe, czy wiato, jedne roliny mog by podpor
dla innych, mog stanowi ochron przed wiatrem itp. Ponadto poszczeglne gatunki rolin wpywaj na swj
rozwj poprzez produkty przemiany materii i inne substancje wydzielane przez ich licie lub korzenie - mwimy
wtedy o allelopatii.
Uprawa wsprzdna
21
Przykad zrnicowanej uprawy wsprzdnej Capay w Kalifornii.
Warzywa
Zioa poprawiajce ich smak
groch
koper ogrodowy
ziemniak
kolendra siewna, kminek zwyczajny, mita pieprzowa
koper woski
czber ogrodowy
saata gowiasta czber ogrodowy

rzodkiewka
rzeucha ogrodowa
burak wikowy koper ogrodowy

pomidor
pietruszka
cebula
koper ogrodowy
Zasada uprawy wsprzdnej jest wic prosta: naley tak dobra poszczeglne gatunki, aby konkurencja midzy
nimi bya jak najmniejsza, a pomoc jak najwiksza. Roliny uzupeniaj si nad i pod ziemi, dopasowane s pod
wzgldem wymaga pokarmowych, czasami chroni si wzajemnie przed szkodnikami.
Niestety czsto jest tak, e dodatnia allelopatia zachodzi tylko w jednym kierunku, czasem nawet jedna z rolin
wpywa dodatnio na inn, podczas gdy ta wpywa ujemnie na pierwsz. Innym problemem jest fakt, i w literaturze
dotyczcej tematu czsto spotyka si rozbiene zalecenia co do pocze danych gatunkw. Wynika to z faktu, e
rni autorzy zalecaj jednoczenie np. inn rozstaw rolin, inne terminy sadzenia i siania, ponadto polecaj rne
odmiany. W dodatku allelopatia moe mie znaczenie lub nie w zalenoci od stanowiska i warunkw
klimatycznych. Z tych wzgldw nie naley bra dosownie tabeli zamieszczonych w tym rozdziale i uywa ich
jedynie jako wskazwek, sprawdzajc kadorazowo jak wypada dana uprawa wsprzdna w warunkach naszego
ogrodu. Ponisze zestawienia s szczeglnie godne wyprbowania:
Do wyprbowania: zgodni ssiedzi
Ponadto unikajmy takich zestawie:
wczesna marchew - cebula

pna marchew - por
fasola karowa - burak wikowy - czber ogrodowy
seler - por
marchew - saata - szczypiorek
pomidor - pietruszka
pomidor - seler
saata - rzodkiewki - kalarepa
kapusta - fasola karowa
ogrki - koper
Uprawa wsprzdna
22
Uwaga!
Do zapamitania niezgodni ssiedzi
saata - pietruszka
koper woski - pomidor
fasola karowa - cebula
pomidor - groch
groch - fasola
ziemniaki - sonecznik
ziemniaki - pomidor
kapusta - gorczyca
Konkurencja
Uprawiane gatunki moj zrnicowane wymagania pokarmowe, na jednym zagonie nie powinny rosn gatunki o
bardzo duych wymaganiach z gatunkami o maych wymaganiach, u ktrych wystpioby w takim przypadku
ryzyko przenawoenia. Nie ma za to przeciwwskaza w czeniu rolin o rednich wymaganiach z rolinami o
wymaganiach duych lub rolin o rednich wymaganiach z rolinami o maych. Warto pamita, e szczeglnie
dobrze na wzrost gatunkw niemotylkowych wpywaj gatunki rolin motylkowych, ktre dziki symbiozie z
bakteriami brodawkowymi maj dostp do atmosferycznego azotu, a z nimi take roliny uprawiane wsprzdnie.
Niektre roliny maj bardzo zrnicowane zapotrzebowanie na wod, dlatego problematyczna moe by ich
wsprzdna uprawa. Przykadem jest tu marchew i cebula, ktre oprcz takich korzyci jak oboplna ochrona przed
szkodnikami nie pasuj zbytnio pod tym wanie wzgldem - cebula ma wymagania nieco mniejsze.
Warzywa zajmuj rn powierzchni, tutaj take naley odpowiednio dobra roliny i zostawi im tyle wolnej
przestrzeni, ile wymagaj.
Due znaczenie w przypadku uprawy wsprzdnej ma gboko korzenienia si rolin. czc roliny
pobierajce skadniki z gbszych warstw gleby z rolinami korzenicymi si pytko mona znacznie intensywniej
wykorzysta zagony.
Ochrona przed szkodnikami

W ogrodach biologicznych ogranicza si stosowanie chemicznych rodkw ochrony rolin praktycznie do zera,
dlatego uprawy staj si bardziej naraone na ataki szkodnikw i patogenw. Rozwizaniem s tutaj uprawy
wsprzdne uwzgldniajce wpyw danego gatunku na ograniczenie lub nawet wyeliminowanie szkodliwego
czynnika. Przykady takiego rodzaju allelopatii przedstawia ponisza tabela:
Choroba/szkodnik
Rolinny ochronne
Szczeglnie skuteczne kombinacje
Bawenica korwka, mszyce
nasturcja, lawenda, czber ogrodowy
nasturcja pod drzewami owocowymi

re i lawenda
fasola i czber ogrodowy
Bielinek kapustnik
koper, szawia, rozmaryn, tymianek, mita pieprzowa, bylica,

pomidory, seler
Mczniak prawdziwy
czosnek, szczypiorek
kilka rolin czosnku pod drzewami, krzewami,

truskawkami czy rami
Mrwki
lawenda, wrotycz pospolity, roszpunka
re z lawend
Muchwki
bazylia, wrotycz pospolity, orzech woski
orzech woski w miejscu wypoczynkowym
Myszy, karczowniki
czosnek, szachownica cesarska, wilczomlecz, uudka ostrze, nostrzyk w zasigu korony drzewa, soneczniki lub
nostrzyk, sonecznik, narcyzy La Riante
narcyzy na brzegach zagonw
kapusta z pomidorami
kapusta z selerem
kapusta z zioami na brzegach zagonu
Uprawa wsprzdna
23
Nicienie
aksamitka, nagietek lekarski
wymienione roliny jako roliny okrywowe lub na

brzegach zagonw
Pcheki ziemne
bylica pioun, mita pieprzowa, saata, kwitnce pdy

janowca
Poynica marchwianka
cebula, szawia, rzeucha
marchew z cebul lub rzeuch
Rdza
porzeczkowo-wejmutkowa
bylica pioun
bylica pioun z porzeczk czarn
limaki
gorczyca, cebula, czosnek, nasturcja, szawia, hyzop,

tymianek
skuteczno "wzgldna"
mietka cebulanka
marchew
cebula z marchwi
Stonka ziemniaczana
chrzan pospolity, jasnota, wrotycz pospolity, aksamitka
intensywnie pachnce odmiany aksamitek wrd

ziemniakw
kapusta z saat
siewki ogrka i janowiec
Szczegowe informacje dotyczce gatunkw oddziaujcych korzystnie lub niekorzystnie znajduj si w opisach
poszczeglnych rolin uprawnych
<<<Zasady ukadania podozmianw]] --- [[Ekoogrodnictwo/Podozmian|Podozmian, zmianowanie, uprawa
wsprzdna]] --- [[Ekoogrodnictwo/Podozmian/Przykady|Przykadowe podozmiany>>>
Przykady

podozmiany
Przykady
Przykadowe podozmiany w maych ogrodach

Poniej przedstawione zostay przykady wieloletnich, kompleksowych podozmianw z szerokim zastosowaniem
zmianowania, ale tylko z minimalnym wykorzystaniem dobrodziejstw uprawy wsprzdnej. S to proste
podozmiany do wykorzystania w kadym ogrodzie. Ponadto roliny zostay wprowadzone do zmianowania w
sposb luny - nie stosuje si tutaj podziau na roliny wymagajce, rednio wymagajce i mao wymagajce.
Warzywnik nr 1
Zagony nr 2, 5, 6, 7, 9 i 12 wymagaj penego nawoenia kompostem (4 kg na m), pozostae nawozimy kompostem

w iloci 1-2 kg na m z wyjtkiem zagonu nr 10, ktry wymaga dodatkowego obornika lub bardzo duej dawki
kompostu. Moemy wykorzysta przerwy zimowe w uprawach i zasia roliny przeznaczone na nawozy - szerzej w
rozdziale o nawoeniu.
24
Przykady
25
Warzywnik nr 2
Zagony nr 1, 2, 3, 7, 8, 10, 12 wymagaj nawoenia kompostem (4 kg na m), ponadto roliny na zagonie nr 4

potrzebuj dodatkowego nawoenia lub dwukrotnie wikszej dawki kompostu. Pozostae zagony nawozimy
kompostem w iloci 1-2 kg na m, stosujemy take nawozy zielone tam, gdzie tylko zagony pozostaj niezajte przez
inne roliny.
Intensywna uprawa wsprzdna

Zagon
I rok
II rok
III rok
marchew+cebula
kukurydza+fasola kapusta+seler
kukurydza+fasola kapusta+seler
marchew+cebula
kapusta+seler
kukurydza+fasola
marchew+cebula
Marchew z cebul
Plonem gwnym jest w tym przypadku marchew uprawiana
wsprzdnie wraz z cebul z dymki oraz jeden rzd kopru
ogrodowego.
Wczesn wiosn mieszamy z wierzchni warstw gleby kompost w
iloci okoo 2 kg na m i dodajemy ewentualnie niewielk dawk
Rysunek przedstawia rozplanowanie uprawy w
czasie i przestrzeni na zagonie o szerokoci 1,2 m
popiou drzewnego. Dobrym rozwizaniem jest zmieszanie kilku
nasion kopru z nasionami marchwi, co przyspieszy jej wschody.
Cebula zgodnie z jej wymogami znajduje si na nieco suchszych rzdach zewntrznych. Marchew moe wymaga
jednego zabiegu nawoenia pogwnego, zwaszcza na lekkich glebach.
Przykady
Z pocztku sierpnia, po zbiorze cebuli, siejemy na jej miejscu po dwa rzdy rzodkiewki w odlegoci okoo 15 cm od
siebie, a na miejscu kopru dwa rzdy saaty listkowej (dobra odmiana to Lollo Rossa) w odstpie okoo 20 cm.
Powinno nam uda si je zebra jeszcze przed kocem wrzenia. Zimujcym poplonem jest roszponka wraz ze
szpinakiem (szpinak kubaski jest nieco bardziej zimotrway), najlepiej siana rzutowo.
Kukurydza z fasol tyczn

To ciekawy przykad uprawy wsprzdnej stosowany jeszcze przez
pradawnych indian.
Wczesn wiosn usuwamy pozostaoci szpinaku i roszponki, gboko
spulchniamy gleb, ale nie przekopujemy jej i dodajemy niewielk
dawk kompostu - okoo 1 kg na m lub ewentualnie niewielk ilo
Schemat uprawy
popiou drzewnego, mieszajc go pytko z gleb. Na tak
przygotowanym zagonie moemy wysia rzodkiewk, saat gowiast
i kalarep, pod warunkiem, e przykryjemy je wknin lub foli perforowan, nawet do pocztku maja. Podczas
gdy saata wci zajmuje zagon, siejemy dwa rzdy kukurydzy cukrowej, znw przykrywajc j wknin do czasu
a wykiekuje, lub sadzimy przygotowane sadzonki. Po upywie okoo 4 tygodni saaty ju nie powinno by na
zagonie, po nie zacienionej stronie rzdw kukurydzy, tu przy niej, wysiewamy fasol tyczn lub jak inn
odmian fasoli, ktra wykorzysta kukurydz jako podpor. Polecanym dodatkiem do uprawy jest czber ogrodowy,
odstraszajcy czarne mszyce od fasoli.
Uprawa zajmuje zagon a do koca wrzenia. Powinnimy teraz nawie gleb np. wieym obornikiem lub
pomiotem ptasim w iloci 4-6 kg na m, ewentualnie suszonym obornikiem w dawce nie wikszej ni 1 kg na m.
Nastpnie wysiewamy mieszank yta ozimego i wyki ozimej w iloci 12 g yta i 3 g wyki na m - midzyplon,
ktry wykorzystamy jako zielony nawz.
Kapusta z selerem
Na pocztku kwietnia przekopujemy pytko ytko z wyk i pozwalamy
na krtki czas ugorowa glebie (okoo 2-3 tygodnie). Jeeli nie
dodawalimy nawozu jesieni, teraz powinnimy doda do gleby
kompost w iloci nawet 10-12 kg na kady m. Nastpnie na pocztku
maja sadzimy przygotowane sadzonki rnych odmian kapustnych Schemat uprawy
kapusty biaej, czerwonej, jarmuu i kalafiora. Po rodku zagonu
sadzimy jeszcze rzd selera korzeniowego, w czerwcu moemy jeszcze
zasadzi pomidzy niego pne, zimowe odmiany pora. Caa uprawa wymaga przynajmniej dwch zabiegw
nawoenia pogwnego.
Po upywie padziernika na zagonie powinien zosta jeszcze tylko jarmu i por. Moemy teraz doda do gleby
niedojrzay kompost, tak by nie styka si z pozostawionymi rolinami, i przykry go warstw pokosw trawy bdzie to dobre okrycie na zim.
26
Przykady
Dodatkowe zagony
Oczywicie powyszy przykad nie wyczerpuje wszystkich moliwoci
i nie wykorzystuje wielu popularnych warzyw. W wikszych ogrodach
na przykad lubian w uprawie rolin jest ziemniak, dlatego miao
mona wczy go do powyszego podozmianu, najlepiej po kapucie
z selerem. Zagon pod ziemniaki powinien by nieco szerszy, na okoo
Zagon przeznaczony na upraw ziemniakw
1,5 metra, nawozimy go wiosn kompostem w iloci 4 kg na m.
powinien mie okoo 1,5 metra szerokoci
Zmieci si na nim wtedy dwa rzdy ziemniakw wczesnych, ktre w
okolicach o sprzyjajcym klimacie mona posadzi ju w poowie marca (poudniowo-zachodnie rejony Polski).
Wsprzdnie uprawiane ziemniaki nie wymagaj okopywania, cho nie zaszkodzi im ono. Pomidzy rzdami
ziemniakw wysiewamy z pocztkiem kwietnia takie roliny jak kminek, kolendra, aksamitka, szpinak, nasturcja,
stanowice dla ziemniakw ochron przed szkodnikami i polepszajce jednoczenie ich smak i aromat.
Pod koniec lipca, po zbiorze ziemniakw jest jest sporo czasu na poplon - tutaj mamy wiele moliwoci, np. jarmu
z porem, koper woski z cykori endywi i cykori wosk oraz cykori Radicchio itp. Moemy te wysia roliny z
przeznaczeniem na zielony nawz.
Przykadowe podozmiany w uprawie pod osonami

W przypadku uprawy pod osonami, tzn. w szklarniach czy pod foli, plonem gwnym bd roliny ciepolubne,
takie jak melon, papryka, pomidor, ogrek, dynia, fasola, oberyna czy miechucha peruwiaska. Przedplonem oraz
poplonem s roliny o krtkich okresie wegetacji, np. saata, kalarepa, rzodkiewka, ewentualnie rozsady warzyw.
Podozmiany ustalamy trzy lub czteroletnie. Jako dodatek do plonw gwnych moemy wysiewa wszelakie zioa,
ktrych znaczna cz take lubi ciepo.
Przykad intensywnego zagospodarowania nieogrzewanego tunelu foliowego. Wszystkie zagony wymagaj bardzo
duych dawek kompostu rzdu 10 kg na m. Obornik stosujemy jedynie przed kalafiorem, gdy istnieje
niebezpieczestwo przenawoenia saaty.
27
Przykady
28
Przykadowe podozmiany w ogrodnictwie towarowym

Z racji swej kopotliwoci trudno zastosowa uprawy wsprzdne w gospodarce towarowej. W takim przypadku
musimy jak najlepiej wykorzysta korzystne nastpstwo rolin po sobie lub np. sadzi pojedyncze krzaki pomidora
czy pojedyncze selery w uprawie kapustnych, gdzieniegdzie zioa itp. Oto jak wyglda zmianowanie w takich
przykadowych podozmianach:
Rok
Przykad 1.
Przykad 2.
Przykad 3.
1. **kapusta wczesna 1. saata gowiasta

2. por
2. *seler
Przykad 4.
1. kalarepa
2. fasola karowa
3. yto na nawz
1. **kalafior
1. marchew
2. saata gowiasta 2. endywia cykoria
3. cebula zimujca
1. kalarepa
seler
2. buraki wikowe
seler
1. por
2. fenku
*por
1. *por
1. szpinak
2. cykoria endywia 2. seler
1. nawz zielony
2. **kalafior
marchew
1. bb
2. *kapusta pekiska
1. nawz zielony
2. **kalafior
**Wymagaj penej dawki nawoenia: 40 kg obornika (kompostu)/10 m;

*Wymagaj poowy dawki nawoenia: 20 kg obornika (kompostu)/10 m.
<<<Uprawa wsprzdna --- Podozmian, zmianowanie, uprawa wsprzdna
Nawadnianie
<< Podozmian - Spis treci - Nawoenie >>
NAWADNIANIE OGRODU
Zwikszanie naturalnej retencji - Zapotrzebowanie na wod - Przydomowe
oczyszczalnie ciekw
Nawadnianie jest bardzo wanym aspektem

pracy w ogrodzie, zwaszcza w zwizku z
faktem, i zasoby wodne naszego kraju s
niewielkie w stosunku do reszty pastw
europejskich i znajdujemy si prawie na
kocu listy, jeeli chodzi o dostpno wody
w przeliczeniu na mieszkaca.
Metod nawadniania jest wiele. Dla
przykadu w rolnictwie zastosowanie moe
mie nawadnianie podsikowe, gdzie woda
rozprowadzana jest systemem roww w
odpowiednich
okresach
czasu.
Ten
ekstensywny system nawadniania moe
Nawadnianie deszczowniane przy uyciu zraszacza.
mie due znaczenie w pobliu rzek, gdzie
istnieje moliwo spitrzenia wody w cieku. Spitrzanie wody, budowa maych zbiornikw wodnych ma ogromne
znaczenie w naszym kraju, gdy zbiorniki takie mog mie wiele zastosowa, poczwszy od funkcji retencyjnych, a
skoczywszy na produkcji czystej energii elektrycznej.
Nawadnianie
29
W wikszych ogrodach zbiorniki wodne s take korzystne - mile widziane s wszelkiego rodzaju stawy i jeziorka,
wpywajce korzystnie na mikroklimat otoczenia i stanowice oaz dla flory i fauny. Naley jednak pamita, aby
zbiorniki takie, jeeli miayby spenia tak funkcj, powinny by zlokalizowane w zacisznych czciach ogrodu.
Umiejscowienie ich w dolnych partiach ogrodu sprawi, e bd one zbieray wod pochodzc ze spyww po
opadach deszczu.
W gospodarstwach rolniczych i wielkich ogrodach naley zwrci uwag na sposoby zwikszania naturalnej retencji
wody, natomiast w maych ogrodach, okrelenie przecitnych potrzeb rolin pozwoli na ustalenie iloci wody
potrzebnej do nawodnie deszczownianych.
Okrelenie kategorii gleby
Warto okreli, jak gleb posiadamy w swoim ogrodzie, gdy zaley od tego nie tylko sposb nawadniania, ale
take terminy zabiegw czy rodzaj nawoenia. Dowiadczony ogrodnik lub fachowiec zajmujcy si gleb jest w
stanie okreli jej kategori rozcierajc grudk midzy palcami - mona wyczu wyranie przewag ziarn piasku,
pyu lub iu, ten ostatni w stanie wilgotnym bdzie bardzo plastyczny.
Korzystajc z faktu, e czsteczki opadaj w wodzie z rn predkoci, w zalenoci od ich rednicy, moemy
atwo okreli skad procentowy mieszajc dokadnie prb gleby o rednicy jaki 5 cm w naczyniu z co najmniej 10
cm wody. Po 48 godzinach poszczeglne frakcje uo si warstwami na dnie naczynia, na samym dole piasek,
potem py i na kocu i. Kategoria agronomiczna gleby zaley gwnie od zawartoci frakcji spawialnej, czyli iu:
Kategoria gleb
Grupy granulometryczne
Procentowy udzia frakcji spawialnej < 0,02 mm
bardzo lekkie
piaski lune i sabogliniaste
0-10 %
lekkie
piaski gliniaste lekkie i mocne
11-20 %
rednie
gliny lekkie, pyy gliniaste
21-35 %
cikie
gliny rednie i cikie, pyy ilaste, iy > 35 %
Zwikszenie naturalnej retencji >>
Retencja
30
Retencja
NAWADNIANIE OGRODU
oczyszczalnie ciekw
Dostpne zasoby wody deszczowej mona znacznie lepiej wykorzysta w rolnictwie czy ogrodnictwie:
1. Zwikszajc przychody wody w bilansie wodnych (ograniczajc odpyw i podnoszc pojemno wodn gleby).
2. Zmniejszajc straty zwizane z parowaniem (eliminujc parowanie z gleby).
Sposoby zwikszania retencji

1. Magazynowanie opadw niegu na terenach
rwninnych, zapobiegajc jego wywiewaniu przez:
zadrzewienia rdpolne w formie wskich pasw
lenych,
czasowe zasony sztuczne lub lepiej naturalne z
pasw rolinnoci (kukurydza, fasola tyczna),
pozostawione na zim,
orki jesienne wykonane w poprzek panujcych
wiatrw, na polu zaoranym w ostr skib
zatrzymuje si wicej niegu, ktry po stajaniu
nasyca gleb wod, ponadto gleba o ostrej skibie
szybciej i gbiej zamarza, co dodatnio wpywa
na szereg procesw glebotwrczych - naley
jednak pamita, e w rolnictwie ekologicznych
gbokie orki s zabiegiem niepodanym;
zgarnianie niegu w way.
2. Ograniczenie spywu powierzchniowego na
ciszych glebach, zwaszcza w falistych terenach
mona poprzez:
gbokie orki z pogbiaczem powodujce
Z odkrytej gleby woda paruje bezproduktywnie.
zruszenie podeszwy punej, co dodatnio wpywa
na stosunki powietrzno-wodne w glebie,
powodujc przewietrzenie gbszych warstw gleby i uatwiajc wsikanie wody, niestety wpywa to te
niekorzystnie na ycie w glebie, przez co jest zabiegiem niepodanym w rolnictwie ekologicznym;
uprawy pielgnacyjne (np. redlenie okopowych) i poniwne (podorywki),
rozplanowanie kierunkw orki wzdu warstwic, bruzdowanie,
formowanie niskich grobelek zatrzymujcych wody roztopowe i opadowe na zboczach,
rozmieszczenie pasw rolinnoci trawiastej i pasw zadrzewie rdpolnych.
3. Zmniejszenie nieprodukcyjnego parowania terenowego mona osign przez:
podorywka (orka o gbokoci 5 cm), ktra zarwno przyczynia si do zwalczania chwastw jak i reguluje
wilgo w glebie,
podorana gleba powinna by natychmiast zabronowana, gdy w przeciwnym wypadku orka nie speni
wymienionych zada,
Retencja
31
zamiast podorywki mona te wykonywa inne zabiegi, ktrych celem bdzie spulchnianie wierzchniej
warstwy gleby (glebogryzaki, talerzwki),
odpowiedni dobr rolin w podozmianie (zob. rozdzia Podozmian) lub ugorowanie pl w celu
zmagazynowania opadw z czci roku,
przykrywanie gleby warstw sztuczn lub lepiej naturaln (zob. rozdzia Mulczowanie), w rolnictwie mona
wykorzysta zmielon som,
odpowiednie nawoenie, sprzyjajce zwartemu przykryciu gleby rolinnoci (zob. rozdzia Nawoenie),
zadrzewienia rdpolne,
budowa maych zbiornikw wodnych.
4. Zwikszenie pojemnoci gleby jest trudne, mona jednak sprbowa przez:
odpowiedni podozmian,
odpowiednie nawoenie (zwaszcza organiczne, zalecane w rolnictwie ekologicznym),
nawoenie glin, marglem, szlamem, osadami ciekowymi (nie wolno w rolnictwie ekologicznym, dopuszcza
si jedynie przy produkcjach rolin nie bdcych pokarmem), torfem itp., z gbokim przeoraniem dla
wytworzenia nieprzepuszczalnych przewarstwie (gbokie orki s niezalecane w rolnictwie ekologicznym);
Nawadnianie ogrodu --- Zapotrzebowanie na wod >>
Zapotrzebowanie
NAWADNIANIE OGRODU
oczyszczalnie ciekw
Obliczanie niedoborw wodnych rolin

W ogrodnictwie najbardziej praktycznymi systemami nawodnie s nawodnienia deszczowniane i kropelkowe
(nakierowane na pojedyncze roliny), te drugie mogce znacznie zmniejszy ilo potrzebnej do nawodnie wody.
Jednake w ogrodach, w ktrych gleba pokryta jest gst warstw rolin, ilo wody w obu systemach nawadniania
nie bdzie rni si znaczco.
W profesjonalnych gospodarstwach budowa deszczowni wymaga sporej wiedzy, oblicze i nakadw, przedkada si
jednak na znaczcy wzrost plonowania. Najwaniejszym obliczeniem jest obliczenie iloci wody, jakiej roliny bd
potrzebowa w czasie wegetacji - czyli tzw. niedoborw wodnych rolin, za ktre przyjmuje si redni
ewapotranspiracj (parowanie) z danej powierzchni minus wielko opadu.
Zapotrzebowanie
W maych ogrdkach dziakowych

takie obliczenia s zbyteczne i mona
przyj, e zapotrzebowanie na wod
wynosi w okresie wegetacji rednio
100 mm w kadym miesicu.
Odejmujc od tego ilo redniego
miesicznego opadu, moemy okreli
niedobr wodny rolin. rednie roczne
opady w Polsce wynosz ok. 600 mm,
z czego 400 przypada na okres
procza ciepego, podzielone na sze
Mae zbiorniki wodne zwikszaj retencj, zmieniaj mikroklimat i s miejscem
miesicy daje ponad 60 mm opadu
bytowania organizmw. Naley umiejscawia je w zacisznych miejscach.
miesicznego, z czego wynika, e
musimy dostarczy jeszcze 40 mm
wody (rwnowarto 40 litrw wody na 1m powierzchni) rozdzielone przynajmniej na dwie dawki w okresach
bezdeszczowych. Pamitajmy jednak, e jest to due urednienie.
Opady optymalne
W wikszych ogrodach mona posuy si metod opadw optymalnych, do dokadniejszego obliczenia
niedoborw wodnych. Metoda daje zawyone wyniki, jednake z powodzeniem mona j stosowa w przypadku
braku wikszej liczby danych. Odpowiednie zestawienie danych na temat optymalnych iloci opadw dla danego
gatunku roliny, pozwala okreli jej zapotrzebowanie w danych miesicu. Zajmowali si tym niemieccy badacze,
Hohendorf i Klatt, a obecnie mona stosowa ich badania dla polskich warunkw.
Dla zainteresowanych udostpniam arkusz kalkulacyjny, liczcy dawk polewow metod opadw optymalnych.
Arkusz dla uproszczenia nie uwzgldnia retencji pozimowej - po nienych zimach w glebie moe znajdowa si
jeszcze okoo 30-40 mm (w zalenoci od zawartoci frakcji spawialnych <0,02 mm) atwo dostpnej dla rolin
wody, ktr mog one wykorzysta.
>>POBIERZ [1]<<
Zbieranie wody deszczowej

Woda suca do podlewania nie moe by zbyt ciepa a najlepiej, eby bya chodna. Woda z sieci wodocigowej
powinna odsta troch, jeeli chcemy ni podlewa wraliwe roliny. Najlepsz oczywicie wod jest deszczwka,
ktr mona zbiera i magazynowa w cigu roku a potem wykorzystywa w rnych celach, nie tylko
nawodnieniowych, ale np. do spukiwania toalet, mycia samochodu (mikka woda deszczowa jest idealna) czy nawet
prania - zmniejszajc wykorzystanie wody w gospodarstwie o ponad 50%.
Obliczenie optymalnej wielkoci zbiornika na deszczwk jest proste, mona to zrobi na podstawie wzoru:
P - redni opad roczny, dla Polski okoo 600 mm

VD - powierzchnia, z ktrej opad jest zbierany w m
- wspczynnik odpywu, w granicach 0,4 (dachy trawiaste) do 0,8 (dachwka)
Wicej informacji mona znale na stronie internetowej deszczowka.pl [2]
32
Zapotrzebowanie
33
Nawadnianie upraw pod osonami

Osobnego omwienia wymaga problem nawadniania rolin w szklarniach i tunelach foliowych. Poniewa osony
takie skutecznie zapobiegaj przed opadami, naley szczegln uwag zwrci na dostarczenie odpowiedniej iloci
wody.
Przy nawadnianiu rolin szklarniowych, naley pamita o tym, aby unika deszczowania, czyli moczenia
nadziemnych czci rolin. Wikszo uprawianych pod oson rolin, w szczeglnoci za pomidory i ogrki, jest
bardzo wraliwa na zwilenie tych czci, przez co zwiksza si znacznie prawdopodobiestwo wystpienia chorb
grzybowych.
Zagbiajc palec na okolo 15 do 20 cm wgb gleby moemy okreli jej wilgotno i potrzeb nawadniania.
Zwykle w gorce dni bdziemy musieli dostarcza wod co 2-3 dni, w zalenoci od rodzaju gleby. W okreleniu
dawki, moemy posuy si ponisz tabel, okrelajc jednorazow dawk wody w litrach na 1 m powierzchni
nawadnianej.
Rolina
Gleba lekka Gleba rednia Gleba cika
cebula, rzodkiewka, saata, szpinak
10
15
20
kalafior, kapusta, ogrek, papryka, por, seler 15
20
25
burak wikowy, fasola, groch, pomidor
20
25
30
marchew, pietruszka
25
30
35
W tabeli wyszczeglniono kursyw roliny szczeglnie wraliwe na okresowe niedobory wody, o ktrych
nawadnianiu naley bezwzgldnie pamita.
Warto te przyjrze si okresom w rozwoju rolin, w ktrych najbardziej potrzebuj one wody, w tych okresach
nawadnianie pod osonami jest konieczne:
Rolina
Okres krytycznego zapotrzebowania na wod
broku, kalafior
zawizywanie i przyrost r
cebula
przyrost gwek cebuli
fasola, groch
kwitnienie i wypenianie strkw
kapusta
zawizywanie gwek, przyrost 3-4 tygodnie przed zbiorem
marchew
przyrost korzeni spichrzowych
melon, oberyna
kwitnienie i przyrost owocw
ogrek, pomidor kwitnienie, zawizywanie i przyrost owocw

papryka
zawizywanie i przyrost owocw
rzodkiewka
przyrost zgrubie
saata
zawizywanie i przyrost gwek
seler
przyrost zgrubie
W tabeli dodatkowo wytuszczono te gatunki, ktre s najmniej wraliwe na okresowe niedobory wody, gwnie ze
wzgldu na gboko sigajcy system korzeniowy.
Zapotrzebowanie
34
<< Zwikszanie naturalnej retencji --- Nawadnianie ogrodu --- Przydomowe oczyszczalnie ciekw >>
Przypisy
[1] http:/ / docs. google. com/ leaf?id=0B7ONTY6dzxZcODlhZThjZWItMGExNS00Yjk5LWE5OGMtOTljZDlmNWZhZmE5& hl=pl
[2] http:/ / www. deszczowka. pl/

NAWADNIANIE OGRODU
oczyszczalnie ciekw
Przydomowa oczyszczalnia ciekw, w skrcie POS, jest elementem, ktry znajdzie zastosowanie w kadym
gospodarstwie domowym. Proponowane rozwizanie jest o tyle wane w kontekcie nawadniania ogrodu, e
pozwala na odzyskanie wody zuytej w gospodarstwie i po oczyszczeniu wykorzystanie jej wanie do nawodnie.
Typy maych oczyszczalni

Przydomowe oczyszczalnie ciekw skadaj si z osadnika oraz z czci, gdzie cieki oczyszczane s biologicznie,
poprzez aktywn mikroflor. Najtaszym rozwizaniem tego typu jest drena rozsczajcy, jednake nie daje on
moliwoci powtrnego wykorzystania oczyszczonej wody. Daje take najsabsze efekty oczyszczania ciekw.
Nieco droszym typem oczyszczalni jest oczyszczalnia hydrofitowa (hydrobotaniczna), gdzie w oczyszczaniu maj
swj udzia roliny. W niniejszym rozdziale przedstawi obliczenia i praktyczne porady dotyczce budowy tego typu
oczyszczalni.
Aby oczyszczona woda nadawaa si do nawadniania naley przestrzega wszystkich zasad eksploatacji
oczyszczalni. Stosowanie silnych chemicznych rodkw w domu jest w takim wypadku niedozwolone.
Budowa oczyszczalni a prawo

Oczyszczalnia i jej umiejscowienie musz spenia okrelone wymogi. Aby wybudowa oczyszczalni,
potrzebujemy take odpowiednich zezwole. O aspektach prawnych moemy dowiedzie si z dokumentu Poradnik
przydomowych oczyszczalni ciekw [1].
Osadnik gnilny
Aby cieki byy oczyszczone w moliwie duym stopniu, konieczne jest najpierw ich mechaniczne podczyszczenie
w osadniku gnilnym. Jednym z najprostszych rozwiza jest monolityczny d gnilny, ktry mona z betonu
zbudowa bezporednio na miejscu posadowienia oczyszczalni. W pewnych warunkach istnieje moliwo
zaadoptowania starych szamb, jeeli speniaj one okrelone wymogi. Istniej take inne rodzaje osadnikw, np.
budowane z prefabrykowanych krgw betonowych, jednake dla potrzeb niniejszej publikacji, pozostaniemy przy
doach monolitycznych.
Doy gnilne powinny skada si co najmniej z dwch komr, co zapewnia lepsze oddzielenie osadu i koucha
(tuszcze zawarte w ciekach). Tabela w arkuszu obliczeniowym przedstawia optymalne rozmiary komr dla
okrelonej liczby osb, od ktrych cieki bd odprowadzane. Zakada ona przecitne zuycie wody na poziomie
okoo 100 litrw/na osob/na dob, co jednak czsto jest wielkoci zawyon, zwaszcza w terenach wiejskich.
Jeeli propagujemy oszczdne uywanie wody, ta ilo moe by nawet o poow mniejsza. Podobnie w przypadku,
35
gdybymy stosowali np. tzw. suche toalety, gdzie nie potrzeba wody do ich spukiwania, ilo ta bdzie jeszcze
mniejsza (do spuczki zuywa si w zalenoci od szacunkw okoo 40% caej uywanej wody).
Powyszy problem mona rozwiza w prosty sposb, manipulujc czstotliwoci oprniania osadnika,
koniecznego zabiegu. Jeeli przyjmiemy rozmiary dou gnilnego podane w tabeli, konieczno usuwania osadu
bdzie rna, w zalenoci od iloci wody, jak zuywamy. Przy zuyciu 100 litrw/na osob/ na dob osad bdzie
naleao oprnia corocznie, przy iloci o poow mniejszej - co dwa lata. Jeeli nie uywamy spuczek w toaletach,
ilo osadu bdzie jeszcze mniejsza, a czas pomidzy kolejnymi oprnieniami znacznie si wyduy.
Rozmiary oczyszczalni hydrobotanicznej

Budowa POS w maym ogrodzie mija si z celem, najmniejsza zalecana powierzchnia poletka to 20 m, dlatego
istnienie oczyszczalni hydrobotanicznej ma znaczenie tylko w wikszych ogrodach. Oczywicie powierzchnia nie
bdzie wykorzystywana bezproduktywnie - z poletka uzyskuje si bowiem biomas, ktr w zalenoci od gatunku
rolin mona wykorzysta jako lokalne rdo opau lub materia do wytwarzania biogazu.
W warunkach klimatycznych Polski zaleca si stosowanie systemw z podpowierzchniowym przepywem ciekw.
Projektujc taki system, naley przestrzega nastpujcych warunkw:
1. Przekrj poprzeczny zoa, ktry bdzie zalany ciekami, okrela si wzorem:
Q - rednia dobowa ilo ciekw dostarczana do oa, rwna okoo 80-100 litrw na osob, czyli 0,08 - 0,1
md-1
ks - obcienie hydrauliczne, dla zalecanych piaskw kwarcowych o porowatoci 40% ks = 350 mm-2d-1
S - nachylenie zoa, zaleca si przyjmowa w granicach S0,01; powinno spenia warunek:
8,6 - zalecana prdko przepywu przez przekrj pionowy wypenienia w cmd-1

2. Gboko zoa hz jest rna w zalenoci od stosowanego gatunku rolin i gbokoci korzenienia si. Wg
rnych zalece minimalna miszo zoa na wlocie nie powinna by mniejsza od 0,3 m, lepsze s jednak wartoci
powyej 0,5 m. Przykadowo gboko korzenienia si trzciny pospolitej wynosi 0,6 metra, situ wyniosego 0,76
metra, natomiast w przypadku stosowania wierzby krzewiastej moe by jeszcze wiksza i dochodzi do 1,2 metra
lub wicej, co jest bardzo korzystne ze wzgldu na moliwo przemarzania zoa. 3. Do obliczenia powierzchni
zoa suy wzr:
S0 - rednie BZT5 ciekw wstpnie oczyszczonych w osadniku, waha si w granicach 150-200 gO2m-3
St - wymagane przepisami BZT5 ciekw oczyszczonych, wynosi 25-30 gO2m-3
p - porowato materiau wypeniajcego zoe, zalecane p=0,3-0,4
k1 - staa szybko reakcji, rna w zalenoci od redniej dobowej temperatury w zou (dla porowatoci 0,4):
T (C)
20
10
k1 (d-1) 1,5 0,578 0,359 0,297
36
Hydrofitowe oczyszczalnie powinny spenia nastpujce zasady oglne:
obcienie hydrauliczne bez uwzgldnienia opadw 40 mmd-1

jednostkowa powierzchnia rzutu poziomego zoa 5 m na osob
najmniejsza powierzchnia poletka 20 m
miszo zoa minimalnie 0,3-0,6 m na wlocie, 0,6 jako warto rednia
uziarnienie materiau wypeniajcego d10 0,2 mm,
uszczelnienie foli PE lub PVC gruboci 1 mm i/lub glin cik, warstw 30 cm

spadek powierzchni zoa - 0, zwierciada ciekw - 2-5% oraz dna zoa - 0,5-1%
Dla wierzby krzewiastej i zoa o redniej gbokoci 1,2 m wypenionego materiaem o porowatoci 40%, wielko
poletka oczyszczalni powinna wynosi 20 m, przy liczbie osb mniejszej od 14 i zaoonym zuyciu wody 100
litrw na osob na dob. Jeeli zuycie wody jest mniejsze, np. 60 litrw na osob na dob, oczyszczalnia taka moe
wystarczy nawet dla 22 osb. Jak wida, dla maych zbiorowisk ludzi obliczenia wielkoci zoa s zbyteczne,
wystarczy przyj minimaln zalecan powierzchni 20 m, ktra jest w stanie przyj w warunkach zimowych 1,3
m ciekw dziennie.
W celu dokonania szczegowych oblicze polecam skorzysta z arkusza kalkulacyjnego, ktry zawiera take
orientacyjne rozmiary dow gnilnych:
>>POBIERZ [2]<<
Zbiorniki na oczyszczone cieki

Ostatnim etapem oczyszczania powinien by staw, do ktrego odprowadzane s cieki z oczyszczalni
hydrobotanicznej. Zbiorniki i stawy maj wiele zalet i warto przeznaczy na nie miejsce, zwaszcza w duych
ogrodach. Umiejscowione w najniszych partiach mog zbiera wod ze spyww powierzchniowych, a zaciszne
tereny bd sprzyja rozwojowi flory i fauny.
Staw moe te suy jako zbiornik na wod deszczow lub jako bufor, w przypadku gdy pierwszy zbiornik si
przepeni. Staw naley zaprojektowa w taki sposb, aby znalazo si w nim miejsce na roliny bagienne, takie jak
np. paka wodna, ktre maj spory udzia w oczyszczaniu wody. W odpowiednio duych stawach moemy nawet
hodowa niektre gatunki ryb. W pobliu znajdzie si miejsce na lubice wilgo roliny, a dobrze byoby te, gdyby
gdzie nieopodal by gwny warzywnik, ktry mona nawadnia wod ze stawu. Nie wolno podlewa warzyw do
konsumpcji wod z oczyszczalni ze wzgldu na zagroenie skaeniem bakteriami e-coli i innymi chorobotwrczymi
drobnoustrojami .
<< Zapotrzebowanie wodne rolin --- Nawadnianie ogrodu
Przypisy
[1] http:/ / www. ekoprom. com. pl/ poradnik/ POS_poradnik. pdf
[2] http:/ / docs. google. com/ leaf?id=0BwHaHP6-em6TNzQ1YWQ1MjktZDE2ZC00NDE5LThjZDYtNDUyM2UyYzZjMzgx& hl=pl
Nawoenie
37
Nawoenie
<< Nawadnianie ogrodu - Spis treci - Biologiczna ochrona rolin >>
NAWOENIE ROLIN
Nawozy w ogrodzie biologicznym - Nawozy zielone - Stosowanie nawozw - Preparaty wpywajce na
plonowanie rolin
Ju nie przekopujemy
Jednym z podstawowych zabiegw uprawowych w rolnictwie jest orka i przekopywanie gleby - jej odpowiednik w
ogrodnictwie. W ekologicznych systemach uprawy praktycznie rezygnuje si z niego na rzecz gbokiego
spulchniania gleby, co ma swoje uzasadnienie.
Wraz z gbokoci maleje w glebie zawarto tlenu. ywa warstwa prchniczna moe mie grubo od 15 na
bardzo cikich glebach do 30 centymetrw na glebach piaszczystych. Przekopujc przewraca si j do gry nogami,
przez co najbardziej aktywna zewntrzna warstwa trafia w ubog w tlen gbi - ycie w niej po prostu umiera. Ma
to due znaczenie na glebach gdzie warstwa prchniczna jest cienka - wtedy na wierzch wdruje nawet martwa
zwietrzelina skalna, a ilo prchnicy zmniejsza si. Ponadto gbokie przekopywanie nawozw sprawia, e s one
dostpne tylko dla rolin gboko si korzenicych. W naturalnych ogrodach nie mona dopuci do takiej sytuacji.
W praktyce oznacza to rezygnacj z przekopywania gleby na rzecz jej gbokiego spulchniania lub stosowania
nawozw zielonych. Saby jest tutaj nawet argument, jakoby gboko przekopana cika gleba zyskiwaa na wiosn
bardzo dobr struktur w wyniku rozsadzajcego dziaania mrozu - rzeczywicie to prawda, jednak wraz z
pierwszym wiosennym deszczem zostaje ona ponownie zbita. Prawd jest te, e na przekopywanej glebie wyrasta
pniej mniej chwastw - w mniejszych ogrodach nie ma to praktycznie znaczenia, tutaj walka z chwastami polega
gwnie na cikowaniu gleby i rcznym odchwaszczaniu.
W ogrodach do spulchniania gleby wykorzystuje si widy paskozbne, czyli tak zwane widy amerykaskie lub
spulchniacz jednozbowy czyli may ogrodowy kultywator. Wbijajc widy gboko w gleb i poruszajc nimi w
przd i w ty moemy bardzo dokadnie poprawi struktur gleby. Natomiast przecinajc ukonie zagony
kultywatorem, raz w jedn, a nastpnie w drug stron, krzyuj poprzednie lady, spulchnimy j jeszcze lepiej, bez
przemieszczania poszczeglnych warstw.
Oczywicie od reguy "nie przekopywania gleby" istniej pewne wyjtki. Mianowicie trudno byoby przystosowa
zdziczay ogrd czy dzik k pod zagony uprawne czy warzywne bez stosowania opaty. Moemy wic miao
przekopa takie tereny. Ponadto problemem moe by stosowanie nawozw zielonych. Na bardzo cikich ilastych
glebach, gdzie jeszcze nie ma zbyt wiele prchnicy, powinno si raczej zrezygnowa ze stosowania zimowych
nawozw zielonych - wystarczy gboko spulchni gleb widami czy spulchniaczem, a nastpnie przykry
niedojrzaym kompostem i cik. Na wikszoci gleb jednak stosowanie takich nawozw ma same plusy. Na
lekkich i rednich glebach, ktre zawieraj duo prchnicy, moemy miao przekopa taki nawz na gboko 5-10
centymetrw, nie obawiajc si o dotlenienie gbszych warstw.
Nawoenie
38
ywienie gleby
Stosujc nawozy organiczne tak naprawd nie odywiamy rolin bezporednio - ywimy jedynie organizmy
glebowe, ktre dopiero doprowadzaj nawozy do formy przyswajalnej przez roliny. Do niezbdnych dla rolin
pierwiastkw zawartych w nawozach nale makroelementy: azot, fosfor, potas, wap, magnez i siarka oraz
mikroelementy: elazo, cynk, mied, bor, molibden i chlor.
Porada
Mas danego pierwiastka w nawozie przedstawia si zwykle w postaci tlenkowej. Nie jest to jednak rwnoznaczne z zawartoci czystego
skadnika. Aby przeliczy zawarto skadnika pokarmowego z formy tlenkowej na czysty skadnik, naley pomnoy przez
wspczynnik odpowiedni dla danego pierwiastka:
zawarto P2O5 x0,44 - zawarto P

zawarto K2O x0,83 - zawarto K
zawarto MgO x0,60 - zawarto Mg
zawarto CaO x0,71 - zawarto Ca
Jeeli chcemy przeliczy mas czystego skadnika na mas w formie tlenkowej, musimy dokona operacji odwrotnej, dzielc t warto
przez odpowiedni wspczynnik.
Azot
Azot jest skadnikiem aminokwasw i biaek oraz chlorofilu. W gwnej mierze jest odpowiedzialny za wzrost i
plonowanie rolin, a take za intensywno zabarwienia lici. Formy azotu przyswajalne dla rolin to anion
azotanowy (NO3-) oraz kation amonowy (NH4+).
W ogrodnictwie ekologicznym za nawozy azotowe uznaje si gwnie uprawiane jako nawz zielony roliny
motylkowe, majce, dziki symbiozie z bakteriami azotowymi, dostp do azotu atmosferycznego. Ponadto azot jest
gwnym skadnikiem mczki lub wirkw rogowych, mczki z krwi oraz ruty z rcznika. Oprcz tego z nawozw
zwierzcych obornik owczy i kozi odznaczaj si relatywnie du iloci azotu.
Niedobr azotu mona rozpozna po kniciu lici i oglnym zahamowaniu wzrostu roliny. Poniewa azot ma
moliwo przemieszczania si w rolinie, dlatego w wyniku niedoboru najpierw kn najstarsze licie - z czasem
ich barwa przechodzi w czerwono-liliow tonacj, by w efekcie cakowicie uschy.
Niebezpieczne jest przenawoenie azotem, i to nie tylko dla rolin, ale take dla spoywajcych je ludzi.
Przenawoenie powoduje wybujay wzrost, ale jednoczenie wiotko tkanek i zmniejszenie odpornoci na choroby.
W dodatku roliny sabiej kwitn i owocuj. Niekiedy stosowanie pynnych nawozw azotowych moe powodowa
poparzenie korzeni rolin i ich mier. Stosowanie samych nawozw organicznych minimalizuje moliwo
przenawoenia tym pierwiastkiem (z wyjtkiem stosowania gnojwek i gnojowicy), w wyniku jednak wystpienia,
pewnym rodkiem zaradczym jest cika ze somy, poprawiajca w glebie stosunek wgla do azotu (C:N).
Fosfor
Fosfor przede wszystkim stymuluje kwitnienie i zawizywanie owocw oraz pobudza rolin do tworzenia korzeni.
Wchodzi take w skad zwizkw stanowicych magazyny energii. Dla rolin jest dostpny w postali anionw
fosforanowych (H2PO4-, HPO4-).
W pielgnowanych prchnicznych glebach niedobr fosforu zwykle nie wystpuje - w glebie, w ktrej ycie jest
aktywne, wytwarza si odpowiednia ilo zwizkw fosforu.
Do dopuszczonych w uprawach biologicznych nawozw fosforowych naley m.in. mczka kostna, tomasyna (w
formie mczki) oraz mikkie fosforyty. Ponadto pomiot ptasi, kurzy, gobi lub guano, zawiera ten pierwiastek w
znacznych ilociach.
Przenawoenie fosforem hamuje przemian materii u rolin. Nie mog one przyswaja elaza i miedzi, co prowadzi
do wystpienia objaww niedoboru tych pierwiastkw i do zaburzenia wzrostu roliny.
Nawoenie
39
Niedobr fosforu hamuje wzrost rolin. Starsze licie ciemniej, a czsto pojawia si na nich czerwonawy,
fioletowo-purpurowy odcie, zwijaj si one pod ktem ostrym do odygi. Korzenie sabo si rozwijaj, a owoce
sabo zawizuj.
Potas
Potas zwiksza odporno rolin na wyleganie i choroby, stymuluje tworzenie korzeni i bulw, zmniejszajc straty
wody chroni roliny przed suszami i mrozami. Uczestniczy te w procesie fotosyntezy przy tworzeniu cukrw. Jest
dostpny w wikszoci gleby, ale w postaci przyswajalnego kationu (K+) tylko po przeksztaceniu przez
mikroorganizmy - dlatego na prchnicznych glebach rzadsze s objawy jego niedoboru.
Jednym z najlepszych nawozw potasowych dopuszczalnych w ekoogrodnictwie jest popi drzewny, bogaty take
we wszystkie mikroelementy. Produkty z glonw i kalimagnezja take zawieraj duo potasu, a z nawozw
zwierzcych: pomiot ptasi, suchy krowieniec, obornik wiski, mczka kostna.
Przenawoenie potasem hamuje wzrost rolin i powoduje wystpienie objaww niedoboru magnezu i wapnia,
ktrych rolina w takim przypadku nie moe przyswaja.
W wypadku niedoboru potasu roliny sabo rosn, a brzegi starszych lici kn, z czasem brunatniej i zamieraj.
Przy sonecznej pogodzie bardzo szybko pojawiaj si objawy widnicia roliny.
Wap
Wap ma zdolno wizania kwasw i niektrych pierwiastkw (w
tym metali cikich), przez co wpywa na odczyn gleby. Stymuluje
dziaalno ycia glebowego i utrwala struktur gruzekowat gleby.
Przez roliny jest przyswajalny w postaci kationu wapniowego (Ca2+),
wzmacnia ciany komrkowe, jest niezbdny intensywnie dzielcym
si komrkom rolinnym.
Do nawozw wapniowych zaliczy mona wglan wapniowy, margiel
wapniowy, wglan wapniowo-magnezowy (dolomit), wapno palone,
mczke ze ska zasadowych, wapno z glonw i tomasyn.
W wyniku nadmiaru wapnia potas staje si mniej dostpny dla rolin,
a odczyn gleby staje si niekorzystny dla wikszoci gatunkw rolin.
Pocztki niedoboru wapnia. Niedobr wapnia

prowadzi z czasem u pomidora do suchej
zgnilizny wierzchokowej owocw, powanej
choroby fizjologicznej.
Niedobr wapnia oprcz tego, e gleba przyjmuje kwany odczyn,

powoduje take znieksztacenie modych lici (gdy wap nie przemieszcza si w rolinie, dlatego jego niedoborem
zostaj dotknite mode tkanki), zamieranie pkw wierzchokowych, kwiatowych, stokw wzrostu korzeni.
Ponadto niedobr powoduje wiele chorb fizjologicznych.
Magnez
Magnez jest pobierany przez niektre roliny w duych ilociach. Stanowi centralny atom chlorofilu decydujc o
wybarwieniu lici, warunkuje waciwy przebieg przemiany materii, wpywa ponadto na rozpuszczalno fosforu w
glebie. W wyniku jego niedoboru knie tkanka pomidzy uykowaniem lici (tzw. chloroza midzyykowa), z
czasem tkanka zamiera. Magnez zawieraj niektre mczki skalne (mielone dolomity), mczki koralowe, wapno z
glonw i kalimagnezja.
Nawoenie
40
Siarka
Siarka te jest pobierana w duych ilociach przez niektre gatunki rolin (take jest makroelementem
pokarmowym). Zwizki siarki, tzw. olejki gorczyczne, odpowiedzialne s za ostry smak niektrych rolin. W
wyniku niedoboru roliny sabiej rosn, staj si sztywne i kruche, mode licie janiej.
Mikroelementy
elazo, cynk i mied uaktywniaj dziaanie wielu enzymw, warunkujc tym samym waciwy przebieg przemiany
materii u rolin. Przy stosowaniu kompostu, mczek skalnych, popiou i nawozw zwierzcych niedobory
praktycznie nie wystpuj, mog pojawia si jednak nadmiary tych pierwiastkw, ktre staj si bardzo
niebezpieczne (s to metale cikie!).
Nawozy w ogrodzie biologicznym>>>
Nawozy
NAWOENIE ROLIN
plonowanie rolin
Nawz
% azotu (N) % fosforu (P2O5) % potasu (K2O) % wapnia (CaO) mikroelementy substancja organiczna
Kompost
0,3
0,3
0,3
2,5
umiarkowanie
10-50
Obornik kompostowany
0,4
0,27
0,55
0,46
umiarkowanie
10
Obornik bydlcy wiey 0,4
0,2
0,5
0,5
umiarkowanie
20-25
Obornik bydlcy suszony 2
1,6
4,1
umiarkowanie
45
Obornik koski
0,5
0,3
0,4
0,2
umiarkowanie
30
Pomiot kurzy i gobi
1,6
1,5
0,9
duo
25-30
Suszony pomiot ptasi
3,5
2,5
duo
30-70
Wiry, mczka rogowa
10-14
4-5
brak
4,3
mao
60-80
Mczka z krwi
11-15
1,3-1,5
0,7-0,8
0,6
duo
60-70
Mczka kostna
3-4
21-30
0,2
30-31
umiarkowanie
brak
ruta rcznikowa
2,5
brak
brak
70
Tomasyna
brak
15-20
brak
45
duo
brak
Kalimagnezja
brak
brak
25-28
brak
MgO, S
brak
Hiperfos
brak
27
brak
33
duo
brak
Popi drzewny
brak
2-4
6-10
30-35
duo
brak
Nawozy
41
Kompost
Prawidowo wyprodukowany kompost jest bezsprzecznie najbardziej uniwersalnym nawozem, jaki mona
zastosowa w ogrodnictwie. Wiedza teoretyczna dotyczca wytwarzania kompostu w warunkach ogrodowych
zawarta jest w czci ksiki pt. Kompostowanie.
Kompost dziaa szybciej ni wiey obornik, dlatego przewanie stosujemy go wiosn, jest rdem wszystkich
niezbdnych rolinom skadnikw mineralnych oraz prchnicy. Pozwala zagospodarowa odpady organiczne z
kuchni, ktre stanowi spory odsetek oglnej masy odpadw produkowanych w domu czy gospodarstwie. Zamiast
spala licie czy traw, mona z powodzeniem przeznaczy je na kompost lub cik. Jeeli od wielu lat uprawiamy
ogrd zgodnie z natur, moemy miao sprbowa uprawia na samym kompocie nawet tak aroczne roliny jak
kapustne.
Najwaniejsz chyba zalet kompostu jest fakt, e pozwala on zachowa tak podan (waciwie nawet wymagan
w gospodarstwach ekologicznych) rwnowag biologiczn w ogrodzie - odpady z ogrodu i domu przetwarzane s na
nawz, ktry zasila roliny wykorzystywane w domu i w ten sposb cykl zamyka si.
Kompost moe mie bardzo rny skad. Mona manipulowa zawartoci azotu w kompocie, dodajc do niego
roliny motylkowe, obornik, niektre zioa (bdzie zawiera wicej azotu) lub te dodajc wapna czy dolomitu (cz
azotu ulotni si wtedy do atmosfery). Mona wzbogaci kompost w mikroelementy dodajc np. mczk kamienn
(granitow, bazaltow itp.) albo popi drzewny. Ponadto dugo lece komposty maj znacznie mniej materii
organicznej a wic i prchnicy od kompostw dojrzewajcych krcej.
10 litrw kompostu bez dodatkw zawiera przecitnie 10-20 g azotu, 10 g tlenku fosforu(V) i 30 g tlenku potasu.
Obornik
Obornik zwierzcy zawierajcy som jest najwaniejszym nawozem w rolnictwie ekologicznym, zawierajcym w
zrwnowaonym stosunku wszystkie niezbdne rolinom skadniki (zwaszcza obornik bydlcy). W ogrodach
biologicznych ma mniejsze znaczenie, gdy wikszo ogrodnikw nie zajmuje si hodowl zwierzt. Jeeli jednak
mamy moliwo pozyskania pewnego obornika (tzn. z czystej, pewnej hodowli, najlepiej z gospodarstwa
ekologicznego, gdzie nie stosuje si hormonw i antybiotykw), to oczywicie bdzie on bardzo dobrym nawozem
w ogrodzie.
Lepszym rozwizaniem jest dodanie obornika do kompostu ni bezporednio na zagony. Mniejsze iloci wieego
obornika kompostujemy razem z innymi odpadkami, wiksze natomiast oddzielnie - powstay z nich nawz bdzie
suy do nawoenia np. rolin kapustnych czy dyni. W gospodarstwach ekologicznych obornik pryzmuje si przez
okoo 6 miesicy z zastosowaniem specjalnych rolinnych preparatw - jest on wtedy znacznie lepiej dostpny dla
rolin i nie traci takich iloci wody, jakie straciby w przypadku zwykego kompostowania.
Zasady stosowania wieego obornika
1. Gleby lekkie:
stosujemy czciej mniejsze dawki, 1-2 kg/m co 2 lata
moemy stosowa obornik wczesn wiosn
przekopujemy na gboko okoo 12 cm, nieprzekopany jest naraony na straty azotu;
2. Gleby cikie:
stosujemy rzadziej wiksze dawki, 3-4 kg/m co 3-4 lata

stosujemy jesieni
przekopujemy pytko, na okoo 8 cm aby nie utrudnia jego rozkadu.
wiey obornik na cikich glebach w pierwszym roku jest wykorzystywany zaledwie w 40% przez roliny, dlatego duo korzystniej jest
stosowa obornik pryzmowany lub kompostowany, ktry dziaa znacznie szybciej, gdy jest ju czciowo rozoony.
Nawozy
42
Pewne znaczenie ma w ogrodach biologicznych suszony obornik bydlcy, do nabycia praktycznie w kadym
sklepie ogrodniczym. Mona nim zastpi dojrzay obornik i nawozi wymagajce roliny, mona rozcieczy go z
wod (i stosowa do nawoenia pogwnego) lub doda do kompostu.
Obornik koski mona stosowa tak samo jak bydlcy, chocia
zawiera nieco mniej wody. Naley od do nawozw gorcych
(rozgrzewa si znacznie w trakcie pryzmowania), dlatego bdzie mia
zastosowanie w zimnych inspektach czy np. przy uprawie
ciepolubnych ogrkw. Mona miao kompostowa go razem z
obornikiem bydlcym.
Obornik wiski zawiera mniej wapnia od bydlcego ale za to sporo
fosforu. Jest nawozem zimnym i podobnie jak kady obornik powinien
zosta przekompostowany lub pryzmowany przed uyciem.
Obornik owczy, kozi i krliczy s nawozami gorcymi zawierajcymi
spore iloci azotu, nawet dwukrotnie wiksze od obornika bydlcego.
Po przekompostowaniu nadaj si pod upraw bardzo arocznych
rolin jak adne inne.
Obornik koski ma podobny skad do bydlcego.

Jest nawozem gorcym.
Pomiot ptasi
Ptasie nawozy charakteryzuj si du iloci skadnikw pokarmowych. Mona je uzyska nawet w ogrodach,
hodujc kury, kaczki czy gobie. Nawozy te najlepiej kompostowa wraz z ziemi i innymi odpadkami lub w
zmieszaniu z obornikiem ssakw, gdy bardzo szybko nagrzewaj si. wiey pomiot moe atwo poparzy korzenie
rolin. W ogrodach zastosowanie bdzie mia take suszony pomiot kurzy - atwo dostpny w sklepach
ogrodniczych.
Uwaga!
Pomiot ptasi pochodzcy z duych, kurzych ferm nie moe mie zastosowania w ogrodzie. Zwierzta s tam hodowane w nienaturalnych
warunkach, karmi si je paszami zawierajcymi antybiotyki i hormony.
Guano peruwiaskie to odchody i szcztki ptakw morskich, osadzajce si od stuleci na wybrzeach Peru,
tworzce tam metrowe pokady. Jest bardzo bogate we wszystkie skadniki pokarmowe i w materi organiczn,
znacznie bogatsze od pozostaych nawozw zwierzcych. W ogrodach ekologicznych odradza si stosowania tego
nawozu z kilku wzgldw. Intensywna eksploatacja zw to powany problem ekologiczny a transport guano z
Ameryki Poudniowej do Europy wykorzystuje znaczne iloci energii a wic i zasobw ziemskich. Ponadto podobne
efekty mona uzyska stosujc rodzime pomioty ptasie, nie ma wic potrzeby na wykorzystywanie guano.
Odpady poubojowe
Najwiksze znaczenie w ogrodach bdzie miaa gotowa mieszanka mczki rogowej, mczki z krwi i mczki kostnej,
zawierajca kompleks skadnikw pokarmowych i duo materii organicznej (do 70%), 7-9% azotu, 12% tlenku
fosforu(V), 0,3% tlenku potasu, 13% tlenku wapnia. Odpady poubojowe s bardzo dobrym nawozem organicznym,
dziaajcym wolno. Pewne iloci moemy doda do kompostu, polepszajc tym samym jego skad. Praktycznie
jednak w kadym ogrodzie mona si obej bez odpadw poubojowych, zastpujc je kompostem i obornikiem.
Nawozy
43
Znaczenie nawozw organicznych
Stanowi doskonae rdo prchnicy, zwikszajcej zdolno gleby do magazynowania skadnikw pokarmowych i poprawiajcej
stosunki wodno-powietrzne.
Polepszaj struktur kadej gleby, take jej pojemno wodn.
S rdem skadnikw pokarmowych dla rolin i mikroorganizmw glebowych, dostarczaj ich stopniowo w cigu wegetacji, dziki
czemu ryzyko przenawoenia jest minimalne.
agodz ujemne skutki, jakie mog wystpi w przypadku wykorzystywania mineralnych nawozw sztucznych w ogrodzie.
Wikszo nawozw organicznych zawiera wszelkie niezbdne rolinom skadniki.
Nawozy mineralne
Nie jest prawd, e w ogrodach czy gospodarstwach ekologicznych nie mona stosowa nawozw mineralnych.
Naturalne nawozy mineralne i niektre inne, dziaajce powoli s dopuszczone w rolnictwie organicznym.
Nieporozumienie wynika z faktu, i zwykle stawia si znak rwnoci midzy nawozami mineralnymi pochodzcymi
z naturalnych rde a nawozami mineralnymi wytworzonymi sztucznie.
Nawozy mineralne maj zastosowanie jedynie tam, gdzie wystpiy niedobory jakiego pierwiastka w glebie oraz
np. przy przestawianiu si na metody biologiczne. W innym przypadku powinnimy zrezygnowa z ich stosowania.
Mikkie fosforyty, np. hiperfos maj zastosowanie jedynie na glebach kwanych, ze wzgldu na du zawarto
wapnia. Nie poleca si natomiast stosowa w ogrodach ekologicznych szybko dziaajcych soli fosforanowych,
takich jak superfosfat.
Tomasyna powstaje jako produkt uboczny przy produkcji stali, ze wzgldu jednak na powolne dziaanie jest
dopuszczona w rolnictwie ekologicznym. Zawiera wicej wapnia ni hiperfos, dlatego mona stosowa jedynie na
glebach kwanych, wymagajcych wapnowania.
Kalimagnezja jest surowcem kopalnym, poddanym obrbce, dziki ktrej traci szkodliwy dla rolin chlor. Zawiera
duo potasu i poleca si j stosowa przy jego niedoborach oraz przy przestawieniu gospodarstwa.
Wiksze znaczenie w ogrodach ma popi drzewny, z racji dostpnoci i bogactwa skadnikw pokarmowych
(popi z drzew iglastych posiada mniej skadnikw ni popi z drzew liciastych). Jeeli posiadamy kominek czy
kocio na drewno moemy wykorzysta powstay w nich popi dodajc go do kompostu czy te bezporednio na
zagony. Dziaa powoli i w przeciwiestwie do pozostaych nawozw mineralnych ma w miar zrwnowaony skad
(nie zawiera tylko azotu).
Inne nawozy
ruta rcznikowa powstaje po sprasowaniu nasion rcznika. Nie ma wikszego znaczenia w naszych ogrodach z
racji dostpnoci, ponadto moe wywoywa objawy alergiczne.
Wytoki owocowe s nawozami regionalnymi i maj nisk warto nawozow, poza du zawartoci substancji
organicznej. W ogrodach biologicznych nie powinno si stosowa wytokw z owocw pryskanych rodkami
chemicznymi.
Nawozy z glonw morskich zawieraj sporo wapnia oraz inne pierwiastki. Nawoenie dolistne rolin zwiksza ich
odporno. Jeeli mamy dostp do glonw z niezanieczyszczonych wd, moemy je kompostowa. Mona te
stosowa gotowe preparaty z glonw, dostpne w specjalistycznych sklepach ogrodniczych.
Moe nie brzmi to apetycznie, ale bardzo dobrym nawozem mog by ludzkie fekalia, ktre jednak naley
odpowiednio spreparowa. Su ku temu tzw. suche toalety, wyposaone w elektryczne systemy wietrzenia, dziki
czemu nie wydziela si z nich nieprzyjemny zapach, gdy procesy gnilne zostaj wstrzymane. Pojemniki z takich
toalet regularnie wyjmuje si i zawarto poddaje si przyspieszonemu kompostowaniu - wszelkie patogeny zostan
usunite. Nawz mona stosowa zarwno pod roliny ozdobne jak i uprawne. Naley nadmieni, e
wykorzystywanie suchych toalet zmniejsza zuycie wody o przecitnie 50%. Dodatkowo z takich toalet
odprowadzany jest mocz, ktry mona stosowa do podlewania trawnikw w rozcieczeniu 1:10.
Nawozy
44
Teoretyczne podstawy nawoenia --- Nawozy zielone>>>
Nawozy zielone
NAWOENIE ROLIN
plonowanie rolin
Czym s zielone nawozy

Nawz zielony to zielona masa rolinna pozostawiona w glebie. Zwykle rolina przeznaczona na zielony nawz
uprawiana jest na polu, czsto jako poplon (midzyplon), a nastpnie wprowadzana do gleby. Znaczenie nawoenia
zielonego dla ekologicznych metod produkcji rolinnej jest nieocenione, zwaszcza za rolin motylkowych, ktre
pozwalaj utrzyma pozytywny bilans azotu w glebie.
Sposoby poprawiana yznoci gleby przy uyciu nawozw zielonych znane i stosowane s od dawna. Zwarta
warstwa rolinnoci przeznaczonej na nawz chroni gleb przed nadmiernym parowaniem hamujc jednoczenie
rozwj chwastw. Po skoszeniu czy wyrwaniu roliny przeznacza si na kompost lub cik. Rozronity system
korzeniowy nie tylko spulchnia i przewietrza gleb, ale wzbogaca j dodatkowo w substancj organiczn, dlatego
tam, gdzie mamy ograniczony dostp do nawozw zwierzcych, nawozy zielone s niezastpionym ich
zamiennikiem! Ponadto korzenie czsto czerpi zwizki pokarmowe z gbokich warstw gleby, dziki czemu s one
pniej dostpne dla rolin uprawnych.
Nawz zielony ma due znaczenie np.
przy zagospodarowaniu dziaki przy
nowo wybudowanym domu. Jest on w
stanie w krtkim czasie zregenerowa
zdegradowan, zbit gleb, jaka
zostaa po pracy maszyn.
Roliny motylkowe symbiotyzuj m.in.
z bakteriami Rhizobium, majcymi
zdolno
do
pobierania
i
wykorzystywania azotu z powietrza
glebowego, ktry jest dostpny dla
Plon ziemniakw wczesnych jest wyranie wikszy, jeeli ich upraw poprzedza zielone
rolin. Bakterie yj w brodawkach
nawoenie. Koniczyny i Lucerna nale ponadto do rolin gromadzcych azot - plon
wzrasta wprost proporcjonalnie do iloci azotu, jakie s one w stanie zgromadzi w
korzeniowych, dlatego nazywa si je
glebie.
bakteriami brodawkowatymi. W cigu
okresu wegetacyjnego roliny te
potrafi wprowadzi do gleby 8-12 gramw azotu na metr kwadratowy. Do motylkowych zaliczamy: koniczyny,
wyk, ubin, a z rolin warzywnych groch, fasol, soj.
Jako nawozy zielone uywa si take gatunkw rolin szybko rosncych, takich jak gorczyca. Jej nasiona kiekuj
rwnie szybko jak nasiona rzeuchy. Gbokie korzenie spulchniaj gleb i pozostawiaj w niej struktur
gruzekowat. Gorczycy nie powinno si wysiewa przed lub po kapucie, gdy obie roliny nale do tej samej
rodziny botanicznej.
Nawozy zielone
45
Nawozy zielone jako element zmianowania

Nawozy zielone stosowa moemy wszdzie tam, gdzie zagony pozostaj puste, dobieramy tylko odpowiednie
gatunki rolin. Majc do dyspozycji due powierzchnie uprawne, moemy uprawia te roliny w plonie gwnym,
co jest godne polecenia zwaszcza na przepuszczalnych, piaszczystych glebach, ktre potrzebuj prchnicy do
zwikszenia zdolnoci sorpcyjnych. Wydzielamy wtedy w podozmianie rok dla nawozu zielonego. Taka uprawa ma
swoje zalety - moemy w trakcie wzrostu nawozu stopniowo go kosi, przeznaczajc mas rolinn do cikowania
zagonw. Najlepiej do uprawy w plonie gwnym nadaje si ubin ty, o bardzo gbokim systemie korzeniowym,
odpowiedni praktycznie dla kadej gleby, od piaszczystej po gliniast.
Niektre roliny moemy wsia bezporednio w rolin uprawn, mwimy wtedy o wsiewce poplonowej. Nadaj
si na ni gatunki z pocztku rosnce powoli i znoszce lekkie zacienienie, takie jak seradela, koniczyny czy
mieszanka koniczyny z lucern chmielow.
Znaczenie nawozw zielonych
wzbogacanie gleby w prchnic, dziki czemu zwiksza si jej zdolno do magazynowania wody i skadnikw pokarmowych;
poprawianie struktury gleby;
podwyszenie aktywnoci mikrobiologicznej w glebie;
rdo skadnikw pokarmowych, zwaszcza azotu (roliny motylkowe);
zmniejszanie erozji i wypukiwania skadnikw pokarmowych;
zmniejszenie zachwaszczenia.
Jeeli pnym latem siejemy po zbiorach nawozy zielone i wprowadzamy je do gleby jeszcze w tym samym roku, to
mamy wtedy do czynienia z poplonem letnim. Dziki takiej uprawie nie zmniejszamy wilgotnoci gleby wiosn, co
miaoby miejsce w przypadku poplonu ozimego. Zaleca si stosowa tak metod przed pomidorami, ogrkami,
selerami czy cebul. Na poplony letnie moemy wykorzysta kad jednoroczn rolin motylkowat, szczeglnie
godne polecenia s: ubin ty i niebieski, peluszka lub ich mieszanki, np. (na 10 m):
80 g wyki, 60 g grochu, 60 g bobiku, 20 g owsa;
150 g ubinu niebieskiego, 75 g peluszki;
120 g ubinu niebieskiego, 20 g peluszki, 40 g wyki, 10 g seradeli;
Dla pnych terminw siewu, od poowy sierpnia, zaleca si roliny szybko rosnce, np. krzyowe, faceli czy gryk.
Na gleby bardzo lekkie i lekkie nadaje si gryka, seradela, ubin, wyka ozima, na gleby rednie: koniczyna
inkarnatka, rzodkiew oleista, gorczyca biaa, rzepak ozimy, na gleby cikie: nostrzyk, koniczyna biaa. Ponadto
sonecznik, facelia, peluszka dobrze rosn na kadej glebie.
Na poplony ozime nadaj si jedynie gatunki zimotrwae. Sieje si je pno, po zbiorze plonu gwnego, a
wprowadza do gleby dopiero wiosn nastpnego roku. Na bardzo cikich glebach moemy zrezygnowa z
nawoenia ozimego, a zamiast niego gboko spulchni gleb, pokry warstw wieego kompostu i ciki. Oto
przykady mieszanek poplonw ozimych (na 10 m):
120 g yta, 30 g wyki ozimej, mona doda troch nasion szpinaku
(mieszanka gorzowska czyli landsberska) 20 g wyki ozimej, 20 g ycicy wielokwiatowej, 20 g koniczyny
inkarnatki.
Gatunki zalecane na zielony nawz
Nawozy zielone
46
Gatunek
Termin siewu
Nadaje si na gleby:
Norma
Gboko siewu (cm) Zimotrwao
siewu
nasion g/m
Motylkowate:
Peluszka (groch polny) 1 III - 25 VIII
lekka - cika
20
2-6
nie
Wyka jara
1 IV - 1 VIII
lekka - redniocika
15
2-6
nie
Wyka ozima (kosmata) 15 VII - 1 X
lekka - redniocika
20
1-5
tak
koniczyna inkarnatka
1 IV - 5 IX
redniocika
3-5
1-2
maa
Koniczyna biaa
1 III - 1 X
redniocika
1-3
0-1
tak
ubiny
1 IV - 1 VIII
piaszczysta do gliniastej
20
2-6
nie
Gorczyca
15 III - 15 IX
redniocika
2-3
0-3
nie
Rzepak jary
15 III - 5 IX
redniocika
1,5
0-2
nie
Rzepak ozimy
1 VII - 1 X
redniocika
1,5
0-2
tak
Rzodkiew zwyczajna
15 III - 5 IX
redniocika
1-3
0-3
nie
Krzyowe:
Trawy:
yto
1 III - 15 X
18
3-6
tak
ycica roczna
15 III - 5 IX
0-1
nie
ycica wielokwiatowa
1 III - 1 X
0-1
tak
Pozostae:
Facelia
15 IV - 1 IX
lekka - cika
1,5-3
0,5-2
nie
Gryka
1 IV - 15 VIII
lekka
6-8
1-3
nie
Sonecznik
15 IV - 20 VIII lekka - cika
2-4
nie
Nagietek lekarski
IV - VIII
Mieszanka gorzowska
1 IV - 15 IX
pulchna, moe by cika
nie
8-10
2-5
tak
Stosowanie nawozw zielonych

Gleb , na ktrej wysiewa bdziemy zielony nawz, naley spulchni gboko i w razie koniecznoci uzupeni w
niej skadniki pokarmowe - np. pod roliny motylkowe bardzo odpowiednim nawozem bdzie popi drzewny, nie
zawierajcy w swoim skadzie azotu.
Faza rozwojowa rolin stosowanych jako nawz ma spore znaczenie dla ich dziaania, modsze roliny motylkowe
zawieraj wicej azotu, bd wic szybciej rozkada si w glebie, nadmiernie wyronite roliny o twardych
odygach za znacznie wolniej.
Terminy wprowadzania masy zielonej do gleby zale m.in. od warunkw pogodowych w okresie ich wegetacji oraz
od gatunku uprawianej roliny. Wikszo rolin uprawianych jako poplon letni bdzie zajmowaa zagon przez okres
okoo trzech miesicy. Poplony ozime wprowadzamy do gleby midzy 25 IV a 5 V (dla rzepaku, rzepiku ozimego), a
mieszanki yta i mieszank landsbersk midzy 10 V a 20 V, chocia oczywicie moemy to zrobi wczeniej, aby
szybciej wprowadzi na zagon plon gwny.
Porada
Zaleca si, aby bezporednio po nawozach zielonych zaplanowa upraw warzyw z rozsady - gleba na ktrej zastosowano nawz zielony
ma lun struktur, nasiona natomiast potrzebuj do wykiekowania gleby raczej osiadej.
Nawozy zielone
47
Nie bez znaczenia jest sposb wprowadzania nawozu zielonego do gleby. Oto podstawowe zasady:
1. Rzepak, gorczyca, rzodkiew oleista, facelia, roliny ktre osigaj okoo 50 - 80 cm wysokoci, naley skosi jak
najniej kosiark czy kos i podda t mas kompostowaniu, ewentualnie po rozdrobnieniu uy jako cik.
Gleb wystarczy gboko spulchni.
2. Niewielkie iloci zielonej masy, jak wytwarzaj niskie gatunki rolin lub roliny rosnce tylko przez krtki
okres czasu, moemy przekopa na niewielk gboko, okoo 5 - 10 cm. Na niewielkich zagonach mona do
tego celu uy motyki. Po okoo 1-2 tygodniach, jeeli jest taka konieczno przekopujemy je jeszcze raz, ale nie
gbiej ni na 20 cm na lekkich glebach i nie gbiej ni na okoo 15 cm na glebach ciszych. Na bardzo
cikich glebach raczej powinno unika si takiego sposobu wprowadzania nawozu do gleby, na pozostaych
stosowa go jak najrzadziej. Pamitajmy, e bezporednio do gleby mona wprowadza tylko niewielkie iloci
masy zielonej.
3. Roliny jare, stosowane w poplonach letnich, pozostawiamy na zim, aby przemarzy. Dopiero wczesn wiosn
przekopujemy je pytko na okoo 5 - 15 cm.
<<<Rodzaje nawozw]] --- [[Ekoogrodnictwo/Nawoenie|Teoretyczne podstawy
[[Ekoogrodnictwo/Nawoenie/Stosowanie nawozw|Stosowanie nawozw>>>
nawoenia
rolin]]
---
Stosowanie nawozw
NAWOENIE ROLIN
plonowanie rolin
Wymagania pokarmowe rolin

Roliny pobieraj z gleby okrelone iloci skadnikw pokarmowych, ktre nastpnie s z niej zabierane wraz z
plonem. Aby yzno utrzymaa si na staym, wysokim poziomie, naley te skadniki uzupenia poprzez
nawoenie. Wana jest tutaj znajomo wymaga pokarmowych poszczeglnych rolin, dziki ktrej moemy
ustali dawki nawozw. Ponisza tabela przedstawia wymagania pokarmowe podstawowych rolin warzywnych co
do makroskadnikw pokarmowych (skadniki pobrane wraz z podanym plonem) w g/10 m = kg/ha:
Rolina
Plon (kg/10 m)
P2O5 K2O CaO
Bb
12,5
motylkowa 60
130
250
Burak wikowy
30
130
45
260
90
Cebula
30
90
40
120
70
Chrzan
25
110
50
255
60
Dynia
30
195
95
365
330
Fasola szparagowa
10
motylkowa 20
55
80
Groch
10
motylkowa 25
80
60
Kalarepa wczesna
15
75
30
105
70
Kalarepa pna
20
100
60
180
70
Kalafior
20
200
80
250
215
Kapusta brukselska
210
60
225
170
Stosowanie nawozw
48
Kapusta gowiasta biaa wczesna 30
115
45
210
175
Kapusta gowiasta biaa pna
70
230
85
320
425
Kapusta gowiasta czerwona
50
300
80
345
310
Kapusta woska
30
150
45
250
170
Kukurydza cukrowa
17,5
200
95
275
110
Marchew
40
155
60
215
135
Ogrek
30
50
40
110
75
Pomidor
40
105
25
140
110
Por
30
85
35
175
70
Rabarbar
80
260
100
500
400
Rzodkiew
20
120
60
100
60
Rzodkiewka
10
50
20
50
30
Saata
25
55
25
110
35
Seler korzeniowy
20
130
50
190
150
Seler naciowy
30
150
46
195
150
Szpinak wczesny
10
55
16
70
12
Szpinak pny
20
95
40
110
25
W oparciu o powysz tabel oraz tabel zamieszczon w rozdziale Nawozy mona obliczy potrzeby nawozowe
naszych zagonw. W maych ogrodach atwiej jednak stosowa uproszczone metody. Stosowanie tylko i wycznie
nawozw organicznych, gwnie kompostu, minimalizuje ryzyko przenawoenia, dlatego nie musimy za bardzo
martwi si zawartoci skadnikw pokarmowych w glebie, ponadto nawozy organiczne zawieraj wystarczajce
dla rolin uprawnych iloci mikroelementw.
Potrzeby nawozowe dla uprawy wsprzdnej przedstawionej w rozdziale Przykady podozmianw przedstawiaj si
nastpujco:
1. W pierwszym roku, przed marchwi i cebul stosujemy wiosn kompost w iloci 2 kg/m; po zbiorze cebuli
moemy zastosowa nawoenie pogwne w iloci 2,5 l gnojwki rolinnej na m (gnojwka zawiera niewielkie
iloci skadnikw pokarmowych).
2. W drugim roku stosujemy wiosn 1 kg kompostu/m i 0,5 kg popiou drzewnego/m, ewentualnie okoo 4-6 kg
kompostu na m; sadzonki kukurydzy mona jeszcze na pocztku wegetacji podla gnojwk w iloci 2,5 l/m;
przed nawozem zielonym dajemy jeszcze obornik kompostowany lub pryzmowany (ale nie wiey) w iloci 4
kg/m lub obornik suszony 1 kg/m lub mieszank mczki kostnej, rogowej i z krwi w iloci 0,2 kg/m razem z
popioem drzewnym w takiej samej dawce, tj. okoo 0,2 kg/m.
3. Wiosn trzeciego roku po nawozach zielonych stosujemy kompost w iloci 4 kg/m, jeeli stosowalimy jesieni
poprzedniego roku inne nawozy, lub jeeli jesieni nie nawozilimy, teraz stosujemy kompost w dawce 10-12
kg/m; w okresie wegetacji stosujemy jeszcze trzykrotnie gnojwk rolinn 2,5 l/m.
4. W czwartym roku, pod ziemniaki wystarczy zastosowa kompost w iloci 4 kg/m oraz 1-2 zabiegi pogwne (w
tym jeden przed upraw poplonu) gnojwk w dawce 2,5 l/m. Uycie obornika w tym przypadku mogoby
niekorzystnie odbi si na uprawianych wsprzdnie zioach.
Stosowanie nawozw
49
Wapnowanie
Wapnowanie gleby jest zabiegiem, ktry w ogrodach przez wiele lat nawoonych gwnie kompostem i obornikiem,
mona miao pomin. Nawozy organiczne oraz np. popi drzewny zawieraj znaczne iloci wapnia. Kompost
wzbogacony w mczk skaln, popi drzewny czy dolomit take zawiera spore jego iloci.
<<<Nawozy
zielone]]
--[[Ekoogrodnictwo/Nawoenie|Teoretyczne
podstawy
[[Ekoogrodnictwo/Nawoenie/Preparaty|Preparaty wpywajce na plonowanie rolin>>>
nawoenia]]
---
Preparaty
NAWOENIE ROLIN
plonowanie rolin
Mczki skalne
Mczki skalne maj w ogrodach biologicznych wiele zastosowa. Gwn ich zalet jest bogactwo mikroelementw,
ktre stopniowo staj si przyswajalne dla rolin. Stanowi cenny dodatek do kompostu i nawozw pynnych,
agodzcy nieprzyjemne zapachy. Niektre mczki skalne maj zdolno do zatrzymywania w glebie wody i
skadnikw pokarmowych, dlatego, e skadaj si z frakcji ilastych, nale tu takie mczki ilaste jak bentonit czy
montmorylonit - nadaj si one zwaszcza dla gleby piaszczystych. Istniej jeszcze tzw. mczki kamienne, powstae z
granitu i bazaltu, przy czym ta ostatnia jest dostpna w Polsce (AGROZEM Sp. z o.o., 57-300 Kodzko, ul.
Dbrwki 7/V/8, tel: 609-542-021 e-mail agrozem@op.pl). Tabela przedstawia redni skad mczek granitowych i
bazaltowych:
Dolomit.
Zmielony dolomit, cho w Polsce atwo dostpny, nie posiada wszystkich zalet mczki
skalnej - zwykle ze skadnikw pokarmowych zawiera jedynie wap i magnez w formie
wglanowej.
Preparaty
50
Zwizek chemiczny bazalt (%) granit (%)

P2O5
0,4
0,2
K2O
1,2
5,3
CaO
9,6
MgO
6,8
0,4
SiO2
49,5
73
Al2O3
15
13,8
Fe2O3
3,7
0,8
FeO
8,7
1,4
Na2O
2,9
3,2
MnO
0,2
0,1
Mn
0,15
0,039
Zn
0,0105
0,0039
Cu
0,0087
0,0008
0,0005
0,001
Mo
0,00015
0,00013
Co
0,0048
0,0001
Torf
W ogrodach czsto uywa si torfu w sposb nieumiarkowany. Nadmierne iloci torfu zakwaszaj jednak gleb,
ponadto torf w naturalnej postaci praktycznie nie ma wartoci nawozowej. Jedynie torf sztucznie wzbogacony w
pierwiastki jest nawozem. Niezastpion zalet torfu jest jego zdolno do wchaniania ogromnych iloci wody. W
ten prosty sposb mona wic za jego pomoc poprawi gospodark wodn na cikich i lekkich glebach - na
piaszczystych torf suy za zbiornik, na gliniastych bdzie wchania nadmiar wody.
Uwaga!
Suchy torf wprowadzony bezporednio do gleby moe spowodowa uschnicie ssiadujcych rolin.
W ogrodach torf powinien mie zastosowanie jedynie u rolin bagiennych, np. ranecznikw, wrzosw, hortensji.
Poniewa jednak eksploatacja zasobw torfu wie si z degradacj rodowiska naturalnego, dobrze byoby zastpi
go np. kompostem z lici i cik z kory - efekt bdzie identyczny.
Kora drzew
Kora jest produktem odpadowym przemysu drzewnego, majcym zastosowanie w ogrodach. cika z kory nadaje
si dla rolin wymagajcych kwanego odczynu gleby, ma te minimaln warto nawozow. cika z grubej kory
bardzo dobrze hamuje rozwj chwastw i chroni gleb przed utrat wilgoci. Prchnica z kory powstaje w wyniku
kompostowania rozdrobnionej kory wzbogaconej w azot - w duych pryzmach w czasie rozkadu zmniejsza si ilo
szkodliwych substancji, kwasw garbnikowych, ywic, fenoli. Taka prchnica zawiera sporo substancji organicznej
i lekko kwany odczyn.
Preparaty
Soma
Soma, jako produkt odpadowy, jest uzyskiwana corocznie, dlatego jej pozyskanie nie wie si z degradacj
rodowiska naturalnego. Som mona wykorzysta jako cik, mona j kompostowa lub uy jej jako wkad
grzewczy do zimnych inspektw. Mona te wykorzysta j w uprawie pod osonami - rozkadajca si soma
wytwarza dwutlenek wgla.
Nawozy pynne
Nawozy pynne dziaaj znacznie szybciej od innych nawozw organicznych, prawie natychmiastowo. Nawozimy
nimi roliny aroczne. W ogrodzie biologicznym najwiksze zastosowanie jako nawz ma gnojwka z pokrzywy.
Mona do niej doda gnojwk z ywokostu, ze skrzypu polnego, troch mczki skalnej oraz troch nawozu
zwierzcego, aby zwikszy zawarto skadnikw pokarmowych w gnojwce. Gnojwka taka przed uyciem
wymaga rozcieczenia z wod, najlepiej deszczow, w stosunku 1:8-10.
Gnojwk mona wzbogaci mieszank chwastw, nadaj si tutaj: tasznik, rumianek, mniszek pospolity. Mona
doda do niej pomiotu ptasiego, krowieca, mczki rogowej, mczki z krwi i koci lub nawet opat dojrzaego
kompostu.
Gnojwk mona otrzyma take z kompostu. Do beczki wsypuje si pene wiadro dojrzaego kompostu i zalewa 10
litrami wody. Ju po krtkim czasie mona takim nierozcieczonym roztworem kompostu podlewa roliny.
Najwiksz warto nawozow ma gnojowica, ktra powstaje z odchodw zwierzcych. W ogrodach mona j
sztucznie uzyska po prostu mieszajc zwierzce odchody z wod i pozostawiaj roztwr, aby przefermentowa.
Mona uy odchodw bydlcych bez somy, wiey lub suszony pomiot kurzy. Dodatek stanowi mczka skalna i
ewentualnie troch dzikich rolin leczniczych. Oczywicie wymaga rozcieczenia.
Rozcieczon gnojwk podlewamy gleb wok rolin w wilgotne, pochmurne dni. Nie moe ona dosta si na
licie! Mona ni podlewa take pryzm kompostow.
<<<Stosowanie nawozw --- Teoretyczne podstawy nawoenia
51
Ochrona rolin
52
Ochrona rolin
<< Nawoenie w ekoogrodach - Spis treci - Ogrody naturalistyczne >>
BIOLOGICZNA OCHRONA ROLIN

Szkodniki i choroby w ogrodzie - Pozostae metody i preparaty dostpne w handlu - Preparaty rolinne w ochronie rolin Tabela ochrony rolin
Istotn cech odrniajc ekologiczne metody gospodarowania od metod konwencjonalnych, jest dno do
przywrcenia i zachowania rwnowagi biologicznej midzy organizmami, ktre traktujemy jako szkodniki a
organizmami poytecznymi w ekosystemach ogrodw i pl uprawnych. Jakiekolwiek rodki ochrony przed
szkodnikami traktuje si jako zo konieczne, nie mwi si o zabijaniu czy zwalczaniu szkodnikw, ale o obronie
przed nimi. Najwaniejsz jednak zasad, ktr kierujemy si w ogrodach biologicznych jest:
INGERUJEMY TYLKO WTEDY, KIEDY RZECZYWICIE JEST TO KONIECZNE!
W praktyce oznacza to zaniechanie zabjczych dla szkodnikw zabiegw w wikszoci przypadkw poza tymi, gdy
mamy do czynienia z istn plag. Jeeli ogldalibymy stare kalendarze ogrodnicze, jeszcze sprzed ery stosowania
chemicznych rodkw ochrony rolin, okazaoby si, e problemy obrony przed szkodnikami maj marginalne
znaczenie. Sposoby na opanowanie plagi limakw, gsienic, mszyc dotyczyy zawsze wyprbowanych domowych
rodkw, ktre kady mg sam przyrzdzi.
Ogrodnik - biolog traktuje swj ogrd jako wsplny dom dla setek i tysicy przernych gatunkw rolin oraz
zwierzt, swoje wiksze prawa utosamiajc jedynie z wiksz za te stworzenia odpowiedzialnoci.
Szkodniki i choroby w ogrodzie>>>
Szkodniki i choroby
53
Szkodniki i choroby

Zwierzta
Zwierzta stanowi najwiksz grup z nieproszonych "wspbiesiadnikw" naszych ogrodw, obejmujc kilka
tysicy gatunkw (oczywicie mwimy o szkodnikach, nie o oglnej liczbie gatunkw zwierzt). Wikszo z tych
organizmw czy funkcje poyteczne ze szkodliwymi, z tego te powodu nie powinnimy dy do cakowitego
wyeliminowania jakiegokolwiek z nich. Oto podstawowe grupy wrd szkodliwych z naszego punktu widzenia
zwierzt:
Owady
Grupa owadw w oficjalnej klasyfikacji organizmw ywych jest reprezentowana na wiecie przez co najmniej
milion rnych gatunkw. Owady potrafi si szybko rozmnaa, mog wic pojawi si nagle masowo. Moliwo
wystpienia takiej plagi jest uzaleniona od klimatu, obfitoci pokarmu i od obecnoci naturalnych wrogw. Warto
wiedzie, e wikszo owadw (dotyczy to zarwno owadw poytecznych jak i szkodliwych) pojawia si w
trzyletnich cyklach w zwizku z pewnymi prawidowociami. W pierwszym roku masowego pojawienia si
szkodnika bardzo szybko rozmnaaj si organizmy poyteczne, dla ktrych szkodnik ten stanowi pokarm. W
drugim roku wic poyteczne zwierzta bd w zdecydowanej przewadze, jednake dostpno pokarmu dla nich
bdzie ju mniejsza, dlatego bd sabiej si rozmnaa. Mniejsza ilo organizmw poytecznych pozwala
szkodnikom na swobodny rozwj w roku trzecim - i tu cykl si zamyka.
Owady szkodliwe odywiaj si sokiem rolinnym lub czciami rolin. Przechodz przez rozmaite stadia
rozwojowe, a szkody wyrzdzane mog by przez ich larwy, gsienice i czerwie oraz przez osobniki dorose. W
klimacie umiarkowanym pojawienie si gooeru, czyli doszcztnego zniszczenia sadu lub warzywnika, jest bardzo
rzadkie, szkody zwykle nie przekraczaj dopuszczalnych, znonych granic, co jest szczeglnie widoczne tam, gdzie
dziaaj przeciwnicy szkodliwych owadw. Najwiksz wad sscych odmian szkodnikw owadzich jest ich
zdolno do przenoszenia chorb wirusowych.
Roztocze
Roztocze nale do pajczakw, wikszo z nich jest bardzo maleka, rzdu 0,1-,05 mm, mona je rozpozna tylko
pod szkem powikszajcym. Wiele gatunkw jest nieszkodliwa dla rolin ogrodowych, cz jednak uszkadza je,
ywic si sokiem rolinnym. Opryskiwania silnymi rodkami chemicznymi prowadzi zwykle do radykalnego
unicestwienia poytecznych roztoczy drapienych, naturalnych wrogw roztoczy rolinoernych. Szkodliwe
roztocze maj zdolno do uodparniania si na stosowane trucizny.
Zobacz wicej roztoczy>>>
Szkodniki i choroby
54
Nicienie
S malekimi przedstawicielami gromady oblecw, wikszo z nich yje w glebie. Wikszo z nich spenia
nieocenion rol w powstawaniu zdrowej prchnicy, cz jednak uszkadza korzenie i czci nadziemne rolin.
Niektre nicienie tworz cysty z jajami i larwami mogce przetrwa w glebie dugi okres czasu, a w sprzyjajcych
warunkach larwy opuszczaj je i atakuj korzenie rolin ywicielskich (take chwastw). Zaatakowana rolina ronie
sabo lub karowacieje.
W ogrodach biologicznych jako ochron przed niektrymi gatunkami nicieni stosuje si upraw aksamitek i
nagietkw.
Dowiedz si wicej o ochronie przeciwko nicieniom>>>
Miczaki
limaki
Wikszo gatunkw wyrzdzajcych w ogrodzie due szkody naley
do limakw nagich. Niektre s do due inne bardzo mae. W
wilgotne lata te zwierzta potrafi si masowo rozmnaa i wyrzdza
ogromne szkody. Noc po deszczu wyruszaj na poszukiwanie
pokarmu, zjadajc przede wszystkim mode roliny i delikatne pdy.
Do rolin szczeglnie zagroonych naley: saata, dalia, aksamitka
oraz wikszo siewek. Winniczek wbrew temu, co si powszechnie
sdzi, wyrzdza w ogrodzie mniejsze szkody. Czasami zjada nawet jaja
limakw nagich, zmniejszajc przez to ich liczb.
Zapobieganie: niektre gatunki rolin dziaaj odstraszajco (Patrz
tabela: Uprawa wsprzdna), stosujemy je jako midzyplony lub
cikujemy nimi gleb. Jesieni limaki skadaj jaja w szczelinach
gleby i same si tam chroni. Po zbiorze warzyw starannie
wyrwnujemy powierzchni zagony pozbawiaj limakw kryjwek,
na przedwioniu czsto motyczkujemy. Wyposzone limaki
wymarzaj w zimne noce. W wilgotne lata ukadamy tylko cienk
warstw ciki lub w ogle z niej rezygnujemy. Nigdy nie podlewamy
rolin wieczorem, gdy zwabia to tylko limaki. Moemy stosowa
pewne wynalazki, jak np. zapor skadajc si ze cinkw
ocynkowanej blachy wygitej w taki sposb, e limaki nie mog si
po niej przedosta na zagon. Istniej te zapory na ktrych pynie saby
prd z baterii. Mona stosowa tego rodzaju ogrodzenia nawet wok
caego ogrodu. Szczeglnie zagroone roliny otoczy mona
piercieniem z suchych trocin, ostrego piasku, sieczki trzcinowej, plew
jczmiennych lub igie jodowych.
Naturalni wrogowie limakw to gwnie jee, ropuchy, padalce,
jaszczurki, chrzszcze biegacze, ryjwki, ptaki oraz wije ywice si
jajami limakw.
Arion ater.
Wstyk ogrodowy.
Obrona: zagroone roliny mona obsypa dookoa take mczk skaln, wapnem lub popioem drzewnym, jednak
metoda
nie
pomaga
Szkodniki i choroby
55
w wilgotne dni. Moemy wyapywa limaki w przerne puapki:

deski, mokre worki, due licie warzyw, wydrone grejpfruty lub
ogrki i nie zwinite gwki saaty. W dzie limaki chowaj si w
takich miejscach. Ponadto moemy ich wyszukiwa pod kamieniami,
skrzynkami czy doniczkami. Wiosn przed siewem ukadamy w
pobliu zagonw naczynia z otrbami pszennymi i karm dla psa,
przykryte np. tektur. Nastpnego dnia rano moemy wybiera
zwabione limaki.
Zabijanie limakw dla niektrych jest cikim zadaniem. Moemy po
limak winniczek.
prostu wynie wiaderko pene limakw do najbliszego lasu lub na
odleg k nie zabijajc ich. Pewnym rozwizaniem jest te zastawianie puapek z piwem, wkopywanie
pojemnikw po serze czy jogurcie w ziemi na zagonach. Wieczorem napeniamy je w okoo dwch trzecich piwem,
by zwierzta nachylay si w czasie picia. Oszczdza nam to przynajmniej wasnorcznego ich zabijania. Zawarto
takich soikw dziaa odstraszajco na gatunki limakw, ktre si w nim utopiy, regularnie powinnimy czyci
takie puapki i wylewa zawarto na kompost. Moemy ponadto przygotowa odwar polewaj martwe zwierzta
gorc wod i zostawiajc na 3-4 dni. Po odcedzeniu moemy nim opryskiwa zagony. W kadym razie martwe
limaki nie powinny pozosta w ogrodzie. Odstraszajca dziaa rwnie wycig z czosnku i begonii stale kwitncej,
gorczyca natomiast suy jako rolina puapkowa, wabica limaki.
Dobrym rozwizaniem jest hodowla kaczek, zwaszcza biegusw, ktre potrafi zdziesitkowa limaki ale i
rwnie mode roliny, ktre musimy przed nimi chroni. Kaczki potrzebuj ponadto pytkiego zbiornika z wod i
schronienia na zim oraz towarzystwa - dlatego powinnimy mie przynajmniej dwa ptaki.
Jesieni powinnimy niszczy jasne, perekowate jaja limakw, jeeli je gdzie wypatrzymy.
Dzikie ssaki
Godne sarny, zajce i krliki s grone tylko wtedy, gdy nasz ogrd ssiaduje z lasem, te ostatnie preferuj mode
roliny, godziki, warzywa. Myszy i szczury s grone raczej dla zimowych zapasw ni dla plonw w ogrodzie. Do
najwikszych szkodnikw wrd ssakw nale norniki.
Gryzonie
Do najczciej spotykanych gatunkw nale nornik polny,
karczownik zienowodny, mysz zarolowa. S to niewielkie ssaki,
ktrych kopczyki (jeli takowe tworz) s bardziej paskie od
kretowisk. W niektrych okolicach mog sta si prawdziw plag,
wyrzdzajc szczeglne szkody w sadach, obgryzajc korzenie warzyw
i kwiatw. Czasem przenosz zarazki chorb ludzi i zwierzt.
Zapobiega mona kontrolujc cik, ktra nie moe by zbyt gruba.
Pod modymi drzewkami w cigu piciu lat od posadzenia nie
dopuszczamy do zaronicia traw. Pod drzewami nie zostawiamy stert
skoszonej trawy i ciki. Jeeli postawimy w ogrodzie wysokie tyczki
z poprzeczn belk, zapewnimy drapienym ptakom dogodne miejsce
do obserwacji.
Nornik polny.
Do naturalnych wrogw gryzoni zaliczamy drapiene ptaki, puszczyka, sow pomykwk, take asic, tchrza
oraz wikszo kotw domowych.
Szkodniki i choroby
agodna ochrona: sadzi w zagroonych miejscach lub wok ogrodu

roliny odstraszajce, np. koron cesarsk, czosnek, wilczomlecz,
nostrzyk, gorczyc, uudk, czarn porzeczk, narcyzy. Do chodnikw
moemy wkada gazki tui, licie orzecha woskiego, zbki czosnku
lub gowy ryb. Chodniki moemy zalewa gnojwk z lici bzu
czarnego. Kor drzew moemy chroni owijajc pnie gazkami
jaowca i wierka. Nornikowate nie znosz haasu, moemy wic
wkopywa w ziemi puste butelki, w ktrych bdzie gwizda wiatr.
Skuteczniejszy haas wytworzymy uderzaj grubym metalowym
prtem w miejscach uszkodzonych przez gryzonie lub uderzaj
motkiem kilkakrotnie w cigu dnia we wbity w ziemi metalowy
przedmiot. W handlu dostpne s specjalne narzdzia wytwarzajce
odstraszajce fale dwikowe. Jeeli mamy dostp do obcitych
ludzkich wosw, moemy nimi wykada chodniki lub zakopywa w
ziemi dookoa zagroonych rolin. Taki materia dodatkowo wzbogaca
gleb w skadniki pokarmowe. Moemy jeszcze uy topinamburu,
roliny, ktra wabic do siebie zwierzta oszczdza przed nimi
pozostae zagony.
56
Karczownik ziemnowodny.
Nornica ruda.
Radykalna obrona to gwnie zastawianie puapek na zwierzta. Moemy uy puapek dostpnych w handlu.
Zakadajc je uywajmy rkawic lub natrzyjmy rce ziemi, aby zwierzta nie wyczuy naszego zapachu. atwo
zapa gryzonie wkopujc w ziemi metalowe leje o rednicy okoo 30 cm, posmarowane wewntrz olejem
jadalnym. Przynty zawierajce pochodne kumaryny powoduj mier gryzoni, nie zagraaj bezporednio innym
zwierztom, jednak stosuj je powinnimy starannie stosowa si do wytycznych instrukcji. W ogrodach
biologicznych niedopuszczalne jest trucie gryzoni gazami spalinowymi lub olejem mineralnym - zanieczyszczenie
rodowiska jest w takim przypadku zbyt due. Dostpne rodki ochrony stosujmy wsplnie z ssiadami, aby
zwierzta nie wdroway z dziaki na dziak. rodek uniwersalny na te mdre ssaki niestety nie istnieje, najlepsze
wyniki daje kombinacja kilku zabiegw ochronnych wraz z rolinami odstraszajcymi. Najskuteczniejszym
sposobem na gryzonie jest kot domowy.
Grzyby
Grzyby zbudowane s z widocznych goym okiem strzpek. Cz z nich ywi si martw materi organiczn
(saprofity), rozkadajc j przy pomocy enzymw endogennych, a nastpnie przyswajajc potrzebne zwizki z
podoa. Inne wchodz w pewnego rodzaju zwizek z rolin - jest to tzw. mikoryza (korzystna zarwno dla grzyba
jak i dla roliny).
Istnieje rwnie trzeci sposb odywiania: pasoytnictwo. Mechanizm trawienia podobny do saprobiontw, z t
tylko rnic, e eruj one na ywych organizmach gospodarzy np.: na rolinach, yjc ich kosztem, a tym samym
czsto doprowadzajc do powanych zmian chorobowych swojego ywiciela.
Rozmnaaj si pciowo (przy pomocy zarodnikw) i bezpciowo (koce specjalnie zbudowanych rozgazie
strzpek przewaj si, oddzielajc elementy - tak zwane zarodniki konidialne (konidia)- moe z nich powsta
nowa grzybnia.) Grzyby najatwiej rozwijaj si w sprzyjajcych warunkach, czyli na terenach o duej wilgotnoci
gleby, nagromadzeniu znacznej iloci ywej lub martwej materii organicznej, odpowiedniej iloci wiata (wraliwe
na promieniowanie UV) i temperaturze oraz pH glebowym (unikaj rodowisk alkalicznych).
Szkodniki i choroby
Grzyby glebowe
Szkodliwe grzyby glebowe wnikaj przez korzenie rolin do ich wizek przewodzcych powodujc szybkie
widnicie.
Plamistoci lici
Wywoywane s przez grzyby, na liciach i owocach pojawiaj si plamy, ktre z czasem zasychaj i powoduj
obumieranie caych czci rolin.
Rdze
Rdze do penego rozwoju wymagaj dwch rnych gatunkw rolin ywicielskich. Na okrelonym ywicielu grzyb
wytwarza zarodniki, ktre zakaaj ywiciela innego gatunku, na tym z kolei powstaj zarodniki innego rodzaju.
Objawy chorobowe s rne u przedstawicielu obu gatunkw.
Dowiedz si wicej na temat ochrony przed chorobami grzybowymi>>>
Bakterie
Bakterie s jednokomrkowymi organizmami, widocznymi dopiero pod mikroskopem. Wikszo bakterii
glebowych naley do najpoyteczniejszych organizmw. Inne powoduj choroby u ludzi i zwierzt, a jeszcze inne u
rolin wywoujc np. wyrole czy zgnilizny. W biologicznych ogrodach przeciwko bakteriom stosuje si jedynie
rodki zapobiegawcze, gdy w przypadku wystpienia objaww, nie ma ju na nie lekarstwa.
Wirusy rolinne
Wirusy mona zobaczy tylko pod mikroskopem elektronowym, s czstkami biaka bez przemiany materii,
namnaajcymi si kosztem ywych komrek. Okrela si je czasem jako form przejciow midzy materi
oywion i nieoywion. Wirusy powoduj znieksztacenie i karowacenie rolin oraz zmian barwy nerww
liciowych. O infekcji moe wiadczy wystpienie taczki i mozaikowatej plamistoci lici. Nie mona uratowa
rolin poraonych wirusem - naley je zniszczy, najlepiej spalajc.
Uwaga!
Rolin poraonych chorob wirusow nie mona uratowa - naley je bezzwocznie zniszczy, najlepiej poddajc spaleniu
Biologiczna ochrona rolin --- Preparaty rolinne w ochronie rolin>>>
57
58


Preparaty do opryskiwania
Odwar z kory kwasji waciwej (Quassia amara), 150 g kupionej w aptece kwasji moczy przez 24 godziny w 2
litrach wody; po upywie 24 godzin dodajemy odwar ze skrzypu i 10 litrw wody z rozpuszczonymi 250 gramami
szarego myda. T trwa mieszanin moemy od wiosny do jesieni opryskiwa roliny bez rozcieczenia.
Zapobiega mszycom i innym owadom. Dziaa take na owady poyteczne, wic stosowa go naley tylko w
ostatecznoci.
Roztworem szarego myda o steniu 2% opryskuje si przeciwko mszycom. Naley uy czystego, szarego
myda, najlepiej potasowego, bez dodatkw. Mydo nadaje si do uycia, jeeli jego roztwr wodny jest
przezroczysty, bez osadu. Rozpuszczamy 150-300 g myda w 10 litrach gorcej wody i opryskujemy bez
rozcieczenia po ostudzeniu. Dziaa nie tylko na szkodniki, ale rwnie na owady poyteczne - stosowa w
ostatecznoci!
Roztwr spirytusowo-mydlany uzyskujemy rozpuszczajc 200g szarego myda w gorcej wodzie, dodajc 10
litrw wody ostudzonej i 1/3 litra skaonego spirytusu. Dziaa na mszyce, miseczniki, tarczniki, wenowce,
bawenic korwk. Jest minimalnie bardziej bezpieczny dla poytecznych owadw.
Zawiesin siarki otrzymujemy dodajc 20-40g Hepar sulfuris (siarka+wglan potasu) do 10 litrw wody. Po
wymieszaniu opryskiwa mona bez rozcieczenia przeciwko chorobom grzybowym, parchowi, mczniakowi
prawdziwemu. Ma nieprzyjemny zapach (siarkowodoru) i zabija poyteczne roztocze i pluskwiaki.
Woda szklana (krzemian potasu lub sodu z kwasem krzemowym) po oprysku wzmacnia powierzchni lici
zwikszajc odporno na choroby grzybowe. Stosuje si 1-2% roztwr do zimowego oprysku drzew owocowych.
W lecie mona domiesza do rodkw przeciwko grzybom drzew owocowych czy winoroli. Nie wolno opryskiwa
w soneczne dni!. Woda szklana powoduje podranienia oczu i wywouje trudne do usunicia plamy na szkle.
Roztwr Theobalda przygotowuje si w dwch naczyniach: w jednym rozpuszcza si 1kg 40% soli potasowej w 3
litrach gorcej wody i studzi; nastpnie mieszajc dodaje si 100g wody szklanej; w drugim naczyniu do 1kg sucho
gaszonego wapna dodaje si 10 litrw wody, powstae mleko wapienne przez ptno cedzi si do pierwszego
naczynia a powstay roztwr uzupenia si wod tak, by w sumie byo go 20 litrw. Zim opryskuje si obficie
krzewy i drzewa owocowe, tak by ociekay. rodki te nie nadaj si do opryskiwania warzyw. rodek chroni pki
przed ptakami i zabija zimujce owady.
rodki do opylania
Mczka skalna suy do opylania rolin zwilonych ros. Podczas wietrznej lub deszczowej pogody zostanie ona
zmyta lub zdmuchnita z rolin. Zapobiega chorobom grzybowym i mszycom. W gwnym okresie wzrostu mona
zabieg powtarza co tydzie. Py skalny uszkadza puca i zabija poyteczne owady.
Wapno z glonw zwiksza odporno na owady i choroby grzybowe rolin, zwaszcza na parch, mczniaki
prawdziwe, zgnilizn pdw, stonk ziemniaczan, wgryzk szczypiork i pcheki ziemne. Nie naley opyla rolin
wraliwych na wapno!
59
Popi drzewny dziaa dobrze na mszyce, opyla si nim zwilone ros roliny. Nie stosuje si go do azalii,
ranecznikw i hortensji.
Inne preparaty biologiczne

Nazwa produktu
Skadniki
Dziaanie
Przeciwko chorobom
grzybowym
Bio-Blatt
lecytyna z soi
zwiksza odporno na choroby grzybowe; zwalcza mczniak prawdziwy

u rolin ozdobnych i ogrka;
Bio-S
preparat rolinny (pokrzywa, skrzyp,

cebulowe, +wapno i mineray)
zwiksza odporno na choroby grzybowe, zwaszcza na parch jaboni,

gruszy, czereni;
Fungi-Stop
siarka, krzemian, ziemia ilasta
zapobiega parchowi i mczniakowi drzew ziarnkowych, mczniakowi

prawdziwemu i rzekomemu winoroli;
Equisan
skrzyp i dzikie roliny
zwiksza odporno na choroby grzybowe;
Milsana
suszone pdy Reynoutria

sachalinensis
zwiksza odporno na mczniaki prawdziwe i inne choroby grzybowe;

hamuje rozwj mczniaka prawdziwego na wczesnym etapie jego
rozwoju;
Neudo-Vital
naturalne kwasy tuszczowe i wycigi

rolinne
zwiksza odporno wini na monilioz, truskawki na szar ple, jaboni

i grusz na parch, r na mczniak, rdz i czarn plamisto;
Schachtelhalm-Composition
skrzyp, papro, pioun, cebula, glony

morskie, wycig z prchnicy
zwiksza odporno na choroby grzybowe
Wycig ze skrzypu, proszek ze

skrzypu
skrzyp
zwiksza odporno na choroby grzybowe
SPS
preparat z dzikich rolin, m.in.

jaskrowatych z protoanemonin
zapobiegawczy, zwiksza odporno na choroby grzybowe, gwnie u

siewek i sadzonek
ZODIS zdrowy
ogrd-pomidory
Ocimum basilicum D6
zapobiega chorobom grzybowym pomidorw, poprawia jako owocw
Ameisenl
emulgowana, silnie pachnca

substancja
odstrasza mrwki, turkucie, podjadki, krocionogi i inne zwierzta

glebowe; podlewa si ni po rozcieczeniu wod;
Ameisenstreumittel
naturalne mineray z drobno

odstrasza mrwki
zmielonymi, aromatycznymi rolinami
rodki na owady i pozostae

zwierzta
Biorodek do opylania warzyw preparat krzemionkowo-rolinny z

olejkami eterycznymi
zwiksza odporno warzyw, odstrasza rne muchwki
Etermut do marchwi
naturalne mineray i roliny z olejkami odstrasza poynic marchwiank

eterycznymi
te tablice
lepkie tablice o wabicej barwie
zwabia mczlika szklarniowego i miniarka pod osonami
Puapki dla nasionnicy

trzeniwki
lepka, ta folia
gwnie przeciw nasionnicy trzeniwce
Muse-Weg
kawaeczki lawy z substancjami

zapachowymi
odstrasza norniki i myszy polne
Neudosan
sole potasowe naturalnych kwasw

tuszczowych
dziaa na: mszyce, mczlika szklarniowego, przdziorka; uwaa przy

wystpowaniu larw bzygowatych;
Novodor SC
Bacillus thuringiensis var. tenebrionis
na larwy stonki ziemniaczanej;
60
DiPel WG
Bacillus thuringiensis var. kurstaki
zarejestrowany w Polsce na gsienice na kapucie i pachwk

strkweczk, ale dziaa na wiele gatunkw gsienic np. zwjkwki
liciowe
Opaski chwytne
opaski z tektury falistej odporne na

niepogod
przeciw gsienicom owocwki jabkweczki
Promanal
olej parafinowy
w zimie i w fazie pkania pkw oprysk przeciw tarcznikowi

niszczycielowi, przdziorkowi owocowcowi, bawenicy korwce,
misecznikom, namiotnikom, zimowkowi ogootniakowi; Nie oszczdza
organizmw poytecznych!
Quiritox
korzenie rolin, chleb witojaski,

pochodna kumaryny
zabija norniki; przynte wsun gboko w korytarz i przykry ziemi niebezpieczny dla innych zwierzt;
Raupenleimring Fix-Fertig
opaski lepowe bez insektycydu
wyapuje samice zimowka ogootniaka; zagraa poytecznym owadom, a

nawet ptakom!
ZODIS zdrowy ogrd bez

mszyc
Coccinella septempunctata D6
zapobieganie inwazji i obecnoci mszyc na rolinach uprawnych,

ozdobnych i sadowniczych
ZODIS zdrowy ogrd bez

limakw
Helix tosta D6
zapobieganie inwazji i obecnoci limakw na rolinach uprawnych,

ozdobnych i sadowniczych
rodki wzmacniajce i
pielgnacyjne
Koniferen-Balsam
roztwr organicznych zwizkw azotu nawozi dolistnie, wzmacnia roliny iglaste i zimozielone w przypadku
w postaci aminokwasw
zanieczyszczenia rodowiska, mrozu, suszy i zego stanowiska;
Polymaris-Blumendnger
roliny lecznicze, glony morskie,

drode, dojrzay kompost, nawz
organiczny
zwiksza odporno i wytrzymao na mrz, wspomaga kwitnienie
Polymaris-Pflanzenkrftiger
wycig z dzikich rolin, morskie

glony, drode, kieki zb
(bioaktywatory)
zwiksza odporno, wzrost korzeni i wzrost oglny;
Preicobakt
kwas krzemowy, mineray ilaste,

dzikie roliny i rodki przyczepne
do pielgnacji krzeww i drzew owocowych, zapobiega szkodnikom,

szczelinom mrozowym, chroni przed krlikami i zjadaniem pkw;
Starkungmittel
rolinno-mineralny nawz pynny z

rolin leczniczych i glonw morskich
zwiksza odporno, harmonizuje wzrost oglny rolin (kwiatw,

warzyw, drzew owocowych)
Tomaten-Pflegemittel
dzikie roliny, naturalne mineray,

glony morskie
zapobiega mszycom, chorobom grzybowym i wirusowym
<<<Szkodniki i choroby]] --- [[Ekoogrodnictwo/Ochrona rolin|Biologiczna

[[Ekoogrodnictwo/Ochrona rolin/Preparaty rolinne|Preparaty rolinne>>>
ochrona
rolin]]
---
Preparaty rolinne
61
Preparaty rolinne

Podstawowe informacje
Zbir i suszenie rolin
Roliny zbieramy w czasie suchej,
sonecznej pogody, po obeschniciu
rosy w fazie rozwojowej okrelonej dla
kadej z rolin. Suszenie przeprowadza
si tu po zbiorze, w miejscu
zacienionym i przewiewnym, najlepiej
pod zadaszeniem. Rozkadamy roliny
cienkimi warstwami, by si nie
zaparzyy i nie ciemniay. Mona je
take rozwiesi na sznurkach. Grube
odygi czy korzenie musimy pokroi,
aby wyschy szybciej, dziki temu
Nierozcieczony wywar z rumianku pospolitego dziaa wzmacniajco na roliny i jest
zachowaj wicej substancji czynnych.
dobrym dodatkiem do kompostu. Nasiona moczone przez 15 minut w naparze z rumianku
Wysuszone roliny przechowujemy w
rozcieczonym z wod w proporcji 1:5 szybciej kiekuj.
suchych
i
przewiewnych
pomieszczeniach w woreczkach z ptna lub papieru oznaczonych czytelnymi etykietami.
Przygotowanie preparatu
Preparaty rolinne przyrzdzamy z ziela wieego lub suszone w okrelonej proporcji. Ziele naley rozdrobni, a
powstay preparat dodatkowo przecedzi przez podwjn warstw gazy lub ptno lniane wyciskajc dokadnie pyn
znajdujcy si w napczniaym surowcu.
Stosowanie preparatu
Opryskiwanie lub podlewanie preparatem naley powtarza kilkakrotnie w okresie zagroenia lub wystpienia
patogenw rolin. Pod wpywem promieniowania sonecznego preparaty szybciej trac waciwoci toksyczne,
dlatego zabiegi dobrze jest wykonywa po poudniu (co nie dotyczy preparatu ze skrzypu polnego). Dodanie do
preparatu szarego myda (bez dodatkw!) w iloci okoo 100 g na 10 litrw wody zwikszy jego przyczepno.
Preparaty rolinne
rodki ostronoci
Preparaty rolinne nie s szkodliwe dla czowieka w okrelonym steniu, jedynie silne stenie preparatu moe
mie niepodane waciwoci. Podczas pracy z preparatami biologicznymi naley przestrzega zasad BHP,
podobnie jak przy pracy ze rodkami chemicznymi. Ponadto preparaty naley przechowywa w miejscach
niedostpnych dla dzieci i odpowiednio je oznakowa.
Rodzaje preparatw
Gnojwka rolinna
1 kilogram wieego ziela zalewamy 10 litrami zimnej wody, najlepiej deszczowej. Naczynie moe by drewniane,
kamionkowe lub plastikowe, nie wolno jednak uywa naczy metalowych. Fermentacja ziela powinna odbywa si
w warunkach tlenowych, z tego wzgldu gnojwk musimy przynajmniej raz dziennie dokadnie wymiesza.
Naczynie z preparatem przykry naley siatk, zapobiegajc topieniu si owadw lub nawet maych ssakw, ale
tak, ktra zapewnia swobodny przepyw powietrza. Podczas fermentacji wydziela si bdzie nieprzyjemny zapach,
ktry mona zagodzi dodajc 200-400 g mczki skalnej. Cay proces fermentacji trwa w zalenoci od pogody
okoo 2 do 4 tygodni (w wyszej temperaturze przebiega szybciej), a jego zakoczenie mona rozpozna po
klarownoci preparatu, ktry przestaje si pieni.
Gnojwki z takich rolin jak pokrzywa, skrzyp polny, ywokost, maj najwiksze znaczenie w nawoeniu rolin
oraz zwalczaniu niektrych ich patogenw.
Wycig rolinny (nastj)
wiee lub suszone ziele zalewa si zimn wod i zostawia na okoo 12-24 godziny, a do wytworzenia lekkiej
pianki. Przecedzony wycig najlepiej uy tego samego dnia, gdy po tym czasie nastpuje jego fermentacja starszy ni jeden dzie wycig mona pozostawi do cakowitego przefermentowania.
Wywar (odwar)
wiee lub suszone zioa zalewa si zimn wod na okres 12-24 godzin, a po tym czasie gotuje si je na sabym
ogniu przez okoo 30 minut i pozostawia po przykryciem do wystygnicia. Zamknity w soiku wywar zachowuje
waciwoci przez jakie 3-4 miesice, natomiast bez zamknicia okoo tygodnia.
Napar
wiee lub suszone roliny zalewamy wrzc wod i pozostawiamy pod przykryciem jakie 20-30 minut, a
wystygn. Napar, podobnie jak wycig, musimy wykorzysta jeszcze tego samego dnia.
Plon opryskany preparatem biologicznym moe by zbierany ju po jednym dniu, najpniej po trzech dniach. Preparaty rolinne nie s
szkodliwe, po takim jednak czasie znika zupenie ich nieprzyjemny zapach.
62
Preparaty rolinne
63
Przegld preparatw
Pokrzywa zwyczajna
Zbir: wiosna (od maja)-lato; zielone czci bez korzeni przed
kwitnieniem; zamiast wieego ziela mona uy 100-200 g ziela
suszonego.
Pokrzywa zwyczajna
Preparat/rozcieczenie
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka nierozcieczona
przyspiesza rozkad materii organicznej
polewa wielokrotnie kompost
Gnojwka 1:10-20
wzmaga wzrost rolin
polewa gleb i opryskiwa roliny w okresie

wegetacji
Gnojwka 1:10-20
zapobiega chorobom grzybowym i

szkodnikom
polewa gleb wczesn wiosn po mrozach
Gnojwka 1:20
chlorozy, mszyce, przdziorki
opryskiwa roliny przed ruszeniem pkw
Gnojwka fermentujca 1:50 (4-5 dniowa)
mszyce, tarczniki, miseczniki, przdziorki
opryskiwa zwaszcza drzewa owocowe trzykrotnie

w cigu 10 dni przed tworzeniem si pkw i
kwiatw.
Wycig nierozcieczony (1 kg wieych lub

200 g suchych rolin na 10 l wody)
mszyce, przdziorki
opryskiwa roliny zapobiegawczo i w czasie

pojawu szkodnikw
Wywar 1:5 (proporcje jak dla wycigu)
chowacze odygowe, chowacz szczypiorak
opryskiwa roliny wczesn wiosn
Napar 1:3 (proporcje jak dla wycigu)
przy zmieszaniu w 1/3 z bylic piounem lub

wrotyczem chroni przed pachwk
strkweczk
opryskiwa roliny co dwa tygodnie przez trzy dni

podczas pojawienia si owadw
Preparaty rolinne
64
Skrzyp polny
Zbir: przez cay okres wegetacji, najlepiej czerwiec-lipiec, nadziemne czci roliny bez korzeni, mona uy 200
g ziela suszonego.
Uwaga!
Podczas zbioru roliny musimy uwaa, aby nie pomyli skrzypu polnego z innymi gatunkami skrzypu, zwaszcza z trujcym skrzypem
botnym, ktry wytwarza pdy ponne z umieszczonymi na szczycie pdami zarodnikononymi oraz z bardziej okazaym skrzypem
botnym, posiadajcym biaawe midzywla.
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka 1:5
mczniak prawdziwy, choroby wywoywane

przez grzyby glebowe
opryskiwa roliny i gleb przez cay okres

wegetacji co trzy tygodnie przez trzy dni, w
czasie sonecznych dni przed poudniem
Gnojwka 1:4
wzmacnia roliny, uzdrawia gleb
podlewa roliny i gleb kilkakrotnie w okresie

wegetacji
Gnojwka fermentujca (4-5 dniowa)
przdziorki, miseczniki, tarczniki, mszyce
opryskiwa roliny w czasie sonecznych dni

przed poudniem
Wywar 1:5 (proporcje jak dla wycigu)
mieszanina z glin suy do zaprawiania korzeni

kapusty
macza korzenie kapusty przeciwko kile kapusty

w razie potrzeby
Wywar 1:4
mczniak prawdziwy i rzekomy, rdze, parch

jaboni, kdzierzawo lici brzoskwini, zaraza
ziemniaczana, septorioza pomidora
opryskiwa gleb i roliny kilkakrotnie co 2-3

tygodnie
Wywar 1:3
szara ple
opryskiwa roliny co trzy tygodnie przez trzy

dni przed poudniem
Wycig nierozcieczony (1 kg wieego

lub 200 g suchego ziela na 10 l wody na 12
h)
mszyce
opryskiwa roliny w razie potrzeby
Wycig 1:5
wzmacnia roliny (zobacz wywar 1:4)
opryskiwa roliny kilkakrotnie w okresie

wegetacji
Napar 1:4
uodparnia roliny na mczniaki, zgnilizny, rdze,

parch, kdzierzawo lici brzoskwini, zaraz
ziemniaczan na pomidorach
opryskiwa roliny i gleb od koca marca do

padziernika co 2 tygodnie, zwaszcza w
wilgotne lata
Napar 1:5 (1 kg wieego skrzypu i 0,5 kg

wrotyczu lub 200 g suszu)
zmieszany w 1/3 z naparem z wrotyczu chroni

przed mszycami, misecznikami, tarcznikami
opryskiwa roliny po pojawieniu si

szkodnikw
Preparaty rolinne
65
ywokost lekarski
Zbir: w maju i czerwcu, na pocztku kwitnienia cae roliny wraz z
korzeniami; mona uy 200 g ziela suszonego.
ywokost lekarski
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka 1:5
mszyce
opryskiwa roliny zapobiegawczo i

przy poraeniu
Gnojwka 1:10
pobudza roliny do wzrostu
podlewa gleb i roliny w okresie

wegetacji
Gnojwka 1:20
pobudza roliny do wzrostu
opryskiwa roliny w okresie wegetacji
Wycig nierozcieczony (1 kg wieego lub 150 g suszonego ziela na stosowa przy niedoborze
10 l wody na 48 h)
potasu
opryskiwa roliny i gleb w okresie

wegetacji
Wywar nierozcieczony (proporcje jak dla wycigu)
stosowa przy niedoborze

potasu
podlewa gleb w okresie wegetacji
Wywar 1:4 (moczy 10-12h, gotowa 1-2h; przechowywa do

miesica)
mszyce, miodwki, szkodniki

kapustnych
opryskiwa roliny w czasie pojawu
Preparaty rolinne
66
Wrotycz pospolity
Zbir: w lipcu-wrzeniu zielone czci rolin w czasie penego
kwitnienia.
Wrotycz pospolity
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka nierozcieczona
mrwki, pdraki
podlewa mrowiska i gleb w

czasie pojawu
Gnojwka 1:15
mszyce
opryskiwa roliny w czasie

pojawu
Wywar 1:5 (500 g wieego lub 75 g suchego

ziela na 10 l wody na 24 h, gotowa 20 minut)
pcheki, mczlik szklarniowy, opuchlak truskawkowy,

kwieciaki, roztocz truskawkowy, mrwki, mczniak
prawdziwy
opryskiwa roliny i gleb

zapobiegawczo i przy poraeniu
Napar 1:2 (300 g wieego lub 30 g suszu na 10 l

wody)
poynica marchwianka, wgryzka szczypiorka, wciornastki,

opryskiwa roliny na krtko
mszyce (wraz ze skrzypem), pachwka strkweczka (wraz z przed terminem lotu
pokrzyw)
Wycig 1:2 (proporcje jak dla naparu)
mietka cebulanka, wgryzka szczypiorka, mszyce, gsienice opryskiwa roliny i gleb

namiotnikowate, bawenice, gsienice bielinkw, owocwki, zapobiegawczo i przy poraeniu
rdze
Bylica pioun
Zbir: w lipcu-sierpniu grne, kwitnce czci rolin.
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka nierozcieczona (500 g

wieego lub 50 g suchego ziela na 10 l
wody)
mrwki
polewa mrowiska w czasie pojawu
Wycig nierozcieczony (300 g

wieych lub 30g suchych rolin na 10 l
wody)
odstrasza gryzonie i limaki
polewa nory i gleb w czasie pojawienia si szkodnikw
Wycig 1:2
owocwka jabkweczka i liwkweczka,

gsienice zjadajce licie
opryskiwa drzewa owocowe na krtko przed wylotem

owocwek i w czasie pojawienia si gsienic
Wywar nierozcieczony (proporcje jak

dla wycigu)
pcheki, mszyce, szpeciel jeynowiec
opryskiwa mode roliny zapobiegawczo przeciwko

mszycom i pchekom 2 razy w tygodniu oraz na pocztku
kwitnienia i po kwitnieniu przeciwko jeynowcowi
Preparaty rolinne
67
Wywar 1:1
licioerne gsienice motyli
opryskiwa zaatakowane drzewa owocowe w czerwcu i

lipcu
Napar 1:3 (proporcje jak dla wycigu)
owocwka jabkweczka i liwkweczka,

mietka cebulanka, mietka kapuciana,
poynica marchwianka
opryskiwa roliny na krtko przed terminem lotu oraz w

czasie lotu
Cebula jadalna
Zbir: uywa caych cebul i usek. Preparaty z cebuli mona miesza z preparatami z czosnku.
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka z usek (20-50 g usek i zielonego szczypiorku

na 1 l wody na 4-7 dni)
roztocze, zaraza ziemniaczana na

pomidorach
opryskiwa roliny zapobiegawczo
Wycig nierozcieczony (200 g usek na 10 l wody,

zostawi na 3-4 dni)
przdziorki, mszyce, miodwki, skoczki
opryskiwa roliny kilkakrotnie
Wywar nierozcieczony (75 g cebul lub 500 g usek na

10 l wody)
choroby grzybowe, zaraza ziemniaczana,

przdziorki, mszyce
opryskiwa roliny zapobiegawczo
Napar nierozcieczony (proporcje jak dla wywaru)
przdziorki, poynica marchwianka
opryskiwa roliny zapobiegawczo i w

czasie lotu muchwek
Czosnek pospolity
Zbir: uywa zbkw czosnku, lici i/lub usek. Preparaty z czosnku
mona miesza z preparatami z cebuli.
Zbki czosnku
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka nierozcieczona (75 g zbkw, 500 g wieych

lub 200 g suchych lici i usek na 10 l wody)
poynica marchwianka
opryskiwa roliny i gleb w czasie lotu muchwek
Gnojwka 1:10
wzmacniajco, przeciwko
chorobom grzybowym
zapobiegawczo podlewa gleb wok drzew

owocowych
Wycig nierozcieczony (250 g zbkw na 10 l wody

zmieli, miesza, po 15 minutach odcedzi)
wielkopkowiec porzeczkowy
opryskiwa krzewy porzeczki czarnej podczas

pkania pkw i tu po kwitnieniu
Wycig nierozcieczony
choroby grzybowe, poynica

marchwianka, mietki
opryskiwa roliny zapobiegawczo wiosn i latem

oraz przy poraeniu i w okresie lotu muchwek
Wywar nierozcieczony (200 g zbkw na 10 l wody,

zmieli, zostawi na 24 h, gotowa 20 minut)
dziaa podobnie jak wycig
stosowa jak wycig
Napar nierozcieczony (proporcje jak dla gnojwki)
choroby grzybowe, poynica

marchwianka
opryskiwa roliny zapobiegawczo kilkakrotnie w

okresie lotu muchwek
Preparaty rolinne
68
Pomidor
Zbir: stosowa zdrowe, zielone czci roliny, gwnie licie i usuwane pdy boczne, take niedojrzae owoce,
korzenie.
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka 1:10 (150 g lici i pdw na 10 l wody)
przyspiesza wzrost pomidorw
podlewa roliny kilkakrotnie

w okresie wegetacyjnym
Wycig nierozcieczony (150 g lici i pdw na 10 l

wody na 2 h)
rolnice, bielinek kapustnik, pachwka strkweczka
opryskiwa roliny w czasie

wylotu motyli
Wycig z lici (400 g lici zmieli, zala wod na 2-3

h, przefiltrowa i uzupeni wod do 10 l)
mszyce, pluskwiaki rnoskrzyde, wciornastki, drobne

gsienice, larwy pilarzowatych
opryskiwa roliny dwukrotnie

co 8-10 dni
Wywar 1:4 (4 kg wieych rolin na 10 l wody

gotowa 30 minut, odstawi na 2 h)
mszyce, przdziorki, mode gsienice zwjek i

bielinkw, tantni krzyowiaczek, pcheki, owocwki i
mrwki
opryskiwa roliny przy

poraeniu
Narecznica samcza/Orlica pospolita

Zbir: zbiera licie paproci do koca czerwca.
Narecznica samcza
Dziaanie
Stosowanie
Gnojwka nierozcieczona (1 kg wieej lub 100 g suchej orlicy

pospolitej na 10 l wody)
mszyce
opryskiwa roliny, gleb, kompost wczesn

wiosn przy poraeniu
Gnojwka 1:10 (z orlicy pospolitej)
limaki, wzbogaca kompost

w potas
podlewa gleb i roliny w razie potrzeby
Gnojwka nierozcieczona (1 kg wieej lub 100 g suchej

narecznicy samczej na 10 l wody)
bawenica korwka,
miseczniki, limaki
opryskiwa zim roliny lub podlewa gleb i

roliny w razie potrzeby
Uwaga!
Paprocie te s rolinami silnie trujcymi, sporzdzone z nich preparaty naley przechowywa w naczyniach opatrzonych czytelnymi
etykietami, i przechowywa je w pomieszczeniach zamknitych, niedostpnych dla dzieci.
Preparaty rolinne
69
<<<Pozostae metody i preparaty handlowe]] --- [[Ekoogrodnictwo/Ochrona rolin|Ochrona rolin]] --[[Ekoogrodnictwo/Ochrona rolin/Tabela ochrony|Tabela ochrony rolin>>>
Tabela ochrony

Szkodniki i choroby w ogrodzie - Pozostae metody i preparaty dostpne w handlu - Preparaty rolinne w ochronie rolin - Tabela
ochrony rolin
Rozpowszechnione choroby i szkodniki:
ZWIERZTA:
Owady: Bawenica korwka | Bielinek kapustnik, Bielinek rzepnik | Drutowce | Kwieciak malinowiec | Mczlik szklarniowy |
Mszyce | Namiotnik | Nasionnica trzeniwka | Owocwka jabkweczka | Owocwka liwkweczka | Pachwka strkweczka |
Pcheki ziemne | Poynica marchwianka | Pryszczarek kapustnik | Przdziorek chmielowiec, Przdziorek owocowiec | Rolnice |
Skorupik jaboniowy | Stonka ziemniaczana | mietka cebulanka | mietka kapuciana | Turku podjadek | Wciornastki | Wgryzka
szczypiorka Pozostae: Krocionogi | Nicienie | Nornik | limaki
GRZYBY, BAKTERIE, WIRUSY:
Brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych i pestkowych | Czarna plamisto lici ry | Kdzierzawo lici | Kia kapusty | Mczniak
prawdziwy | Mczniak rzekomy | Mozaika | Parch ziemniaka | Plamisto lici | Rdza | Rdza gruszy | Rdza
wejmutkowo-porzeczkowa | Szara ple | Zamieranie pdw malin | Zaraza ziemniaka | Zgorzel podstawy odygi, "Czarna nka"
Nicienie
Przedstawiciel nicieni pod mikroskopem.
Rodzaj uszkodzenia
wyrola na pdach, korzeniach, liciach; korzenie zamieraj
Szczeglnie zagroone
roliny
roliny ozdobne (nicienie pdowe na floksach), ra na piaszczystych glebach, maliny, truskawka, ziemniak,
marchew, pietruszka
rodki zapobiegawcze
uprawa wsprzdna, cikowanie, odchwaszczanie, chore czci rolin naley niszczy, najlepiej spala
Domowe sposoby ochrony
uprawa aksamitki (Tagetes) i nagietka (Calendula), przeciwko nicieniom korzeniowym
Handlowe rodki
biologiczne
Gartendoktor (przeciwko nicieniom korzeniowym), odkaa gleb
Tabela ochrony
70
Plamisto lici
Rodzaj uszkodzenia
infekcja grzybowa lub bakteryjna, na liciach powstaj rnorodne plamy, czsto licie zamieraj
Szczeglnie zagroone
roliny
seler, fasola, ogrek, czosnek, groch, truskawka, ostrka
rodki zapobiegawcze
uprawa wsprzdna; usuwa od razu rda infekcji, chore licie spala
Domowe sposoby ochrony pomidory po posadzeniu opryskiwa chudym mlekiem przez trzy dni z rzdu; roliny zamgawia czsto naparem ze
skrzypu podczas wilgotnej pogody
Handlowe rodki
biologiczne
Bio-S, rodek do pielgnacji pomidorw; Neudo-Vital, preparat z glonw
Bawenica korwka
Rodzaj uszkodzenia
pod wenistym, biaym, woskowym nalotem brzowe mszyce, po zgnieceniu wydziela si brunatnoczerwony sok;
mszyce uszkadzaj kor i powoduj tworzenie si naroli
Szczeglnie zagroone
roliny
gwnie jabo; rzadziej grusze, gg, ognik, pigwa
rodki zapobiegawcze
sadzi odporne odmiany, pielgnowa kor i pie; chroni bleskotki! krg wok drzewa obsiewa nasturcj
Domowe sposoby
ochrony
czyci kor szczotk, wycina zaatakowane gazie, opryskiwa wycigiem z paproci lub roztworem myda ze
spirytusem
Handlowe rodki
biologiczne
Preicobakt, Bio-Baumanstrich, stosowa przed pkaniem pkw, gdy zagroone s poyteczne organizmy, np.
pszczoy; w zimie opryskiwa Promanalem lub Neudosanem
Drutowce (larwy sprykw)

Rodzaj uszkodzenia
obgryzanie korzeni i modych rolin, wygryzanie dziur w marchwi i ziemniakach
Szczeglnie zagroone
roliny
saata, mode roliny
rodki zapobiegawcze
chroni naturalnych wrogw: kreta, ryjwki, biegacze, ptaki; spulchnia gleb
puapki z powki ziemniaka lub marchwi; sadzi saat jako rolin chwytn, zwidnit saat ostronie wykopa i
wyapa larwy
Pachwka strkweczka
Rodzaj uszkodzenia
podziurawione strki, wewntrz odchody, nasiona wyjedzone przez mae gsienice
Szczeglnie zagroone roliny groch i fasola

rodki zapobiegawcze
siew wczesny lub pny, omijajcy okres lotu pachwki
rozsypywa wapno z glonw
Handlowe rodki biologiczne
piretroidy, oprysk wieczorem 2x pod koniec kwitnienia, ale efekt niepewny
Tabela ochrony
71
Kwieciak malinowiec
Chrzszcz powoduje usychanie pkw

kwiatowych.
Rodzaj uszkodzenia
ryjkowiec, skada jaja w pki kwiatowe i przekuwa szypuki kwiatowe, pki zasychaj i opadaj
Szczeglnie zagroone roliny truskawka, malina, jeyna

rodki zapobiegawcze
cikowanie wiosn limi paproci
chore pki usuwa, opryskiwa roliny i gleb po zbiorach naparem z wrotyczu
piretrody - z reguy jednak w biologicznych ogrodach ich si nie stosuje
Pcheki ziemne
Rodzaj uszkodzenia
przewiecajce miejsca wygryzione na liciach
Szczeglnie zagroone
roliny
krzyowe: kapusta, kalarepa, rzodkiewka i rzodkiew
rodki zapobiegawcze
utrzymywa wilgotn gleb, susza sprzyja rozmnaaniu pcheek, cikowa; uprawa wsprzdna z saat i
szpinakiem
Domowe sposoby
ochrony
opryskiwa odwarem z piounu lub wrotyczu 2x w tygodniu; rozsypywa wapno z glonw lub mczk skaln;
kwitnce gazie janowca ka w midzyrzdzia
Handlowe rodki
biologiczne
piretroidy stosowa w ostatecznoci
Rolnice (larwy swkowatych)

Rodzaj uszkodzenia
szarobrunatne, grube gsienice eruj noc na korzeniach, pdach, modych liciach; gsienica po dotkniciu zwija
si
Szczeglnie zagroone
roliny
mode roliny saaty, kapusty, marchew, salsefia, astry, kwiaty letnie
rodki zapobiegawcze
czsto motyczy gleb, gsienice zbiera, sadzi saat jako rolin wabic
opryskiwa ziemi wok rolin naparem z wrotyczu lub piounu, najlepiej wieczorem
Handlowe rodki biologiczne preparat z Bacillus thuringiensis
Tabela ochrony
72
Namiotnik
Larwy namiotnikw uszkadzaj nieznacznie

licie i pki.
Rodzaj uszkodzenia
na pkach, liciach lady erowania; mae gsienice roj si w oprzdzie na liciach
Szczeglnie zagroone
roliny
jabo, pigwa, liwa, gg, tarnina
rodki zapobiegawcze
ochrona ptakw oraz gsienicznikw; do wrogw nale take drapiene pluskwiaki i mucha rczyca
Domowe sposoby
ochrony
wycina gazie z oprzdami, strzsa gsienice; zmywa silnym strumieniem wody; zamgawia roztworem
spirytusowo-mydlanym
Handlowe rodki
biologiczne
smarowa pnie preparatami Preicobakt, Bio-Baumanstrich jesieni i wiosn; przy silnym zaatakowaniu opryskiwa
preparatem z Bacillus thuringiensis, najlepiej przed zagszczeniem lici
Rdza gruszy
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, pomaraczowo-te plamy na grnej stronie lici, na dolnej mae wyrostki z zarodnikami
Szczeglnie zagroone
roliny
grusza, przy czym ywicielem porednim jest jaowiec
rodki zapobiegawcze
obserwowa jaowce, wycina zgrubienia w ksztacie wrzeciona lub maczugi; niszczy jaowce w bliskim
ssiedztwie gruszy
wzmacniajco dziaaj odwary ze skrzypu, paproci lub cebuli i czosnku
Handlowe rodki
biologiczne
zapobiegawczo opryskiwa jaowce i grusze preparatem z glonw; powtarza wszystkie opryski po 10-14 dniach
Szara ple
Rodzaj uszkodzenia
szary nalot pleni na liciach i owocach; tkanka obumiera, powstaj czerwono-brunatne plamy
Szczeglnie zagroone
roliny
winorol, truskawka, malina, saata, ogrek, pomidor, pelargonia, mieczyki, tulipany, narcyzy, cyklameny, piwonie
rodki zapobiegawcze
zagroenie wystpuje zwaszcza w wilgotnych latach, ple poraa najpierw sabe roliny; waciwa uprawa gleby,
przewiewne stanowisko, cikowanie, odporne odmiany i unikanie przenawoenia
Domowe sposoby
ochrony
podlewa gnojwk ze skrzypu i pokrzywy, opryskiwa odwarem ze skrzypu; czosnek sadzi jako rdplon, chore
roliny niszczy, truskawki cikowa rozdrobnion som
Handlowe rodki
biologiczne
opryskiwa preparatem z glonw, Bio-S, Bio-Blatt, Neudo-Vital
Tabela ochrony
73
Rdza wejmutkowo-porzeczkowa
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, na dolnej stronie lici porzeczek powstaj te, pniej rdzawo-brunatne plamy i pcherzyki, licie
opadaj; ywicielem porednim s sosny, majce na korze pcherzykowate i pomaraczowe utwory
Szczeglnie zagroone czarna porzeczka, sosny o 5. igach w pczku (wejmutka)

roliny
rodki zapobiegawcze unika ssiedztwa sosen, sadzi pioun; chore licie wczenie zrywa i niszczy; dba o przewiewne stanowisko
Domowe sposoby
ochrony
opryskiwa wiosn odwarem z piounu, czsto naparem ze skrzypu
Handlowe rodki
biologiczne
opryskiwa preparatem Bio-S, Neudo-Vital
Stonka ziemniaczana
Dorosa stonka ziemniaczana.
Rodzaj uszkodzenia
licie zjedzone a do pdw, szkody wyrzdzaj chrzszcze czarne w te paski i ich czerwonawo-te larwy
Szczeglnie zagroone
roliny
gwnie ziemniak, czasami pomidor, lulek, pokrzyk wilcza jagoda
rodki zapobiegawcze
wrogami s biegaczowate, zdrowe roliny s rzadziej atakowane, dlatego naley zapewni dostatek prchnicy w glebie
Domowe sposoby
ochrony
zbiera chrzszcze, jaja, larwy; licie opyla wapnem z glonw lub mczk skaln, dla wzmocnienia podlewa
gnojwk z pokrzywy; cikowa limi paproci
Handlowe rodki
biologiczne
opryskiwa wycigiem z glonw dla wzmocnienia; Spruzit-Staub tylko przy masowym pojawieniu, Novodor (preparat
z Bacillus thuringiensis)
Parch ziemniaka
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, powstaj brunatne, popkane plamy na bulwach
Szczeglnie zagroone
roliny
ziemniak
rodki zapobiegawcze
uywa zdrowe sadzeniaki; unika zmczenia gleby stosujc odpowiedni podozmian; zbyt dua zawarto wapnia w
glebie sprzyja poraeniu przez grzyb
Domowe sposoby
ochrony
pozostaje jedynie zapobieganie
Tabela ochrony
74
Nasionnica trzeniwka
Osobnik dorosy. Larwy nasionnicy powoduj

gnicie owocw.
Rodzaj uszkodzenia
larwy wystpuj w miszu, owoce gnij; szkodnik wystpuje w zasadzie tylko w agodnym klimacie
Szczeglnie zagroone
roliny
wszystkie odmiany czereni, zwaszcza podczas ciepej pogody, jedynie odmiany wczesne s mniej atakowane
rodki zapobiegawcze
sadzi wczesne odmiany czereni, uszkodzone owoce od razu zebra i zniszczy; cikowany krg wok drzewa
sprzyja jego odpornoci
opryskiwa naparem z piounu okoo 3 tygodnie po kwitnieniu, co zapobiega skadaniu jaj, jest to jednak moliwe
tylko dla maych drzew
Handlowe rodki
biologiczne
te tablice lepowe rozwiesza do okresu lotu, midzy majem a lipcem
mietka kapuciana
Rodzaj uszkodzenia
larwy eruj w korzeniach i szyjce korzeniowej, licie zwisaj i rolina obumiera
Szczeglnie zagroone kapustne, rzodkiew, buraki, gorczyca

roliny
rodki zapobiegawcze nie sadzi rolin w okresie lotu mietki (koniec kwietnia do pocztku maja); rozsad sadzi gboko i obsypywa;
zakada siatki; uprawia wsprzdnie pomidory, cikowa silnie pachncymi zioami
Domowe sposoby
ochrony
zakada konierze; pdy smarowa papk z gliny, podlewa gnojwk z zi; rozsypywa popi drzewny , mczk
skaln, wapno z glonw; niszczy zaatakowane roliny; w razie potrzeby zastosowa oprysk roztworem myda
Handlowe rodki
biologiczne
przede wszystkim naley zapobiega i obserwowa mode roliny kapusty, z handlowych preparatw mona rozsypa
Biorodek do opylania warzyw
Kia kapusty
Tabela ochrony
75
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, zarodniki przez wiele lat pozostaj w glebie; na korzeniach wystpuj narola i guzy
Szczeglnie
zagroone roliny
kapustne, rzodkiew, rzodkiewka, lewkonia, dziko rosnce krzyowe
rodki
zapobiegawcze
spulchnia i wapnowa gleb; w doki pod rozsad sypa wapno z glonw, korzenie rozsady zanurza w mieszaninie
odwaru ze skrzypu i gliny; nie sia gorczycy jako nawozu zielonego! stosowa urozmaicon upraw wsprzdn, uywa
cebuli i pora jako przedplonu; chore roliny naley niszczy
Domowe sposoby
ochrony
opryskiwa naparem ze skrzypu, podlewa gnojwk z lici modej kapusty
Handlowe rodki
biologiczne
przy silnym poraeniu kilkakrotnie opryska rodkiem Bio-S w krtkich odstpach czasu; w doki pod rozsad mona
zastosowa Kohl-Fit; najwaniejsze jednak jest kilkuletnie zmianowanie
Pryszczarek kapustnik
Rodzaj uszkodzenia
eruj larwy owada, licie sercowe wykrzywiaj si i skrcaj, kapusta nie tworzy gwki
Szczeglnie zagroone
roliny
wszystkie kapustne
rodki zapobiegawcze
zmianowanie i uprawa wsprzdna z pomidorami i selerem; opyla zasiewy wapnem z glonw a w odpowiednim
czasie rozcign siatk lub wknin
Domowe sposoby ochrony opryskiwa roztworem szarego myda

Handlowe rodki
biologiczne
w razie potrzeby opryskiwa piretroidami 3x w tygodniu licie sercowe modych rolin, w okresie lotu owada, od
koca maja do pocztku czerwca
Bielinek kapustnik, Bielinek rzepnik
Larwy bielinkw kapustnikw pozostawij po

sobie sam szkielet licia.
Rodzaj uszkodzenia
gsienice motyli szkieletuj licie
Szczeglnie zagroone
roliny
kapustne, rzepak, buraki, lewkonia, dzikie krzyowe
rodki zapobiegawcze
chroni gsieniczniki; uwaa na te kokony poczwarek tego gatunku!; uprawia wsprzdnie pomidory, seler i
szpinak; gleb okry gazkami ligustru
Domowe sposoby
ochrony
zapobiegawczo opryskiwa naparem z piounu, naparem z wrotyczu lub odwarem z lici pomidora; rozsypywa wapno
z glonw; jaja i mode gsienice zbiera
Handlowe rodki
biologiczne
przy silnym pojawie zastosowa opryski preparatem z Bacillus thuringiensis (np. Neudorffs Raupenspritzmittel)
Tabela ochrony
76
Kdzierzawo lici
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, licie s pofadowane i skdzierzawione, pdy natomiast znieksztacone
Szczeglnie zagroone roliny brzoskwinia, czasami migda i morela

rodki zapobiegawcze
stosowa kompost i cik wok drzewa, uprawia tam nasturcj i czosnek; niszczy bezzwocznie chore licie
jesieni opryskiwa drzewa i gleb naparem ze skrzypu i gnojwk z pokrzywy
jesieni opryskiwa preparatem Bio-S lub Neudo-Vital, zim mona zastosowa wod szklan
Zaraza ziemniaka
Zaraze wywouje grzyb Phytophthora infestans,

na zdjciu zakaony li ziemniaka.
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa powodujca brunatne plamy na liciach i odygach, na obumiera; na bulwach brunatnoszare plamy,
pod nimi zgnilizna; owoce pomidora staj si brunatnozielone lub czarniawe, twardniej
Szczeglnie
zagroone roliny
pomidor, ziemniak, papryka
rodki
zapobiegawcze
sadzi zdrowe sadzeniaki, nie stosowa podatnych odmian (Bintje!); szybko usuwa poraone czci rolin i niszczy,
daleko od siebie uprawia pomidory i ziemniaki; licie pomidorw chroni przed wilgoci, podlewa jedynie gleb
Domowe sposoby
ochrony
opryskiwa i podlewa odwarem z pokrzywy, rozsypa wapno z glonw i mczk skaln; pomidory mona opryska
chudym mlekiem lub naparem z usek czosnku i cebuli; czsto stosowa zapobiegawczo odwar ze skrzypu
Handlowe rodki
biologiczne
poraone roliny opryskiwa preparatem Bio-S 2-3x w tygodniu, stosowa opryski preparatem Neudo-Vital i preparatem z
glonw, wzmacniajcymi licie; najlepiej zapobiega
Wgryzka szczypiorka
Rodzaj uszkodzenia
na liciach lady eru, chodniki wewntrz rolin, licie sercowe obumieraj
Szczeglnie zagroone
roliny
por, cebula
rodki zapobiegawcze
uprawa wsprzdna z marchwi i selerem; gsienice i jaja naley zbiera; we waciwym czasie mona rozpi
siatk nad modymi rolinami
wycina uszkodzone licie, co jest bardzo skutecznym zabiegiem, larwy w chodnikach zgniata
Handlowe rodki
biologiczne
w ostatecznoci mona opryskiwa preparatem z Bacillus thuringiensis lub piretroidami
Tabela ochrony
77
Turku podjadek
Turku podjadek jest rozpowszechnionym w

Polsce duym owadem.
Rodzaj uszkodzenia
podgryza korzenie i bulwy, ale zjada take szkodliwe owady i robaki
Szczeglnie zagroone
roliny
mode i wczesne zasiewy
rodki zapobiegawcze
chroni naturalnych wrogw: ryjwki, szpaki, kosy, krety
rozkopa korytarze, niszczy gniazda; zakopa rwno z ziemi soiki jako puapki
Handlowe rodki
biologiczne
Ameisenl wlany do korytarzy poszy zwierzta silnym zapachem; piretroidy stosowa tylko w ostatecznoci,
wlewajc do korytarzy
Mczniak prawdziwy
Mczniak prawdziwy na liciach ogrka.
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, rozprzestrzenia si podczas sonecznej pogody; na liciach pojawia si mczysty nalot,
przedwczenie zasychaj
Szczeglnie zagroone
roliny
drzewa owocowe, gwnie jabo, agrest, winorol, truskawka, take ogrek, groch, re, astry, ostrka, floksy
rodki zapobiegawcze
stosowa odmiany odporne, na przewiewnym stanowisku; chore czci rolin od razu usuwa i niszczy
zapobiegawczo opryskiwa naparem ze skrzypu, czosnku; opryskiwa roztworem siarczku potasu i myda
Handlowe rodki
biologiczne
przy poraeniu opryskiwa preparatem Bio-S, Bio-Blatt, Mehltaumittel lub Milsana
Tabela ochrony
78
Mczniak rzekomy
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa atakujca w lata mokre; na grnej stronie lici wystpuj biao-te plamy pleni, na stronie
dolnej biaoszary nalot grzybni
Szczeglnie zagroone
roliny
re, winorol, kapustne, szpinak, cebula, saata, ziemniak, pomidor
rodki zapobiegawcze
spulchnia gleb, dba o przewiewne stanowisko, stosowa odporne odmiany; chore czci rolin bezzwocznie
niszczy
podlewa gnojwk z pokrzywy, zapobiegawczo opryskiwa naparem ze skrzypu
Handlowe rodki
biologiczne
zapobiegawczo mona zastosowa Bio-S, preparat z glonw lub Neudo-Vital
Poynica marchwianka
Rodzaj uszkodzenia
w korzeniach czerwono-brunatne chodniki, marchew cuchnie, licie przebarwiaj si i obumieraj
Szczeglnie zagroone
roliny
marchew, rzadziej pietruszka, seler, pasternak, trybula, koper, kminek
rodki zapobiegawcze
uprawa wsprzdna z cebul, porem i szczypiorkiem; otwarte, przewiewne stanowisko, bez wieego obornika;
wczesny siew, rozpinanie siatek
Domowe sposoby
ochrony
w midzyrzdziach ka silnie pachnce zioa, np. wrotycz, koperek, lawend; stosowa napar z zi lub odwar z
czosnku i cebuli od poowy maja do sierpnia co 2-3 tygodnie na wschody rolin
Handlowe rodki
biologiczne
Biorodek do opylania warzyw i/lub Etermut do marchwi rozpyla nad rzdami
Brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych i pestkowych

Rodzaj uszkodzenia
rozpowszechniona choroba grzybowa, wierzchoki pdw zasychaj, na owocach pojawiaj si tobrunatne piercienie,
owoce ulegaj mumifikacji
Szczeglnie zagroone drzewa owocowe pestkowe i ziarnkowe

roliny
rodki zapobiegawcze sadzi pod drzewami chrzan; chore owoce i gazie niszczy
Domowe sposoby
ochrony
podczas kwitnienia opryskiwa naparem z chrzanu
Handlowe rodki
biologiczne
zapobiegawczo i przy pierwszych objawach opryskiwa preparatem Bio-S; w ostatecznoci mona zastosowa preparaty
miedziowe podczas kwitnienia, ze wzgldu jednak na szkody ekologiczne, nie zaleca si ich
Mozaika
Tabela ochrony
79
Rodzaj uszkodzenia
na liciach pojawiaj si tawe lub ciemne plamy, pstrokate jak mozaika; niekiedy pojawiaj si guzki
Szczeglnie zagroone
roliny
ogrek, dynia, melon, cukinia, pomidor, fasola, mieczyki
rodki zapobiegawcze
sadzi rozsad woln od wirusa i odmiany odporne; niektre mszyce przenosz wirus, dlatego naley chroni roliny
przed nimi; narzdzia naley starannie czyci, chore roliny natomiast bezzwocznie niszczy
Domowe sposoby
ochrony
zapobiegawczo mona opryskiwa chudym mlekiem
Handlowe rodki
biologiczne
nie ma rodkw bezporednio zwalczajcych mozaiki wirusowe; zapobiegawczo dziaaj preparaty Bio-S i preparaty
miedziowe
Owocwka jabkweczka
Rodzaj uszkodzenia
z pocztku na owocach pojawiaj si mae jaja, nastpnie larwy dr chodniki w miszu owocu i w gniedzie
nasiennym, w otworach wyjciowych pojawiaj si odchody
Szczeglnie
zagroone roliny
gwnie jabo, rzadziej grusza i morela
rodki
zapobiegawcze
chroni organizmy poyteczne: ptaki, nietoperze, gsieniczniki; spady od razu zbiera; zakada opaski chwytne lub okoo
20 cm od ziemi puapki-konierze z tektury falistej (gdzie kryj si gsienice), puapki kontrolowa i systematycznie
usuwa
Domowe sposoby
ochrony
pod koniec maja mona zapobiegawczo opryskiwa roliny naparem z piounu i naparem z wrotyczu, zapach preparatw
tumi wabicy zapach jabek i drani owady przy skadaniu jaj
Handlowe rodki
biologiczne
przy silnym zaatakowaniu mona opryskiwa preparatem z Bacillus thuringiensis lub piretroidami
Owocwka liwkweczka
Rodzaj uszkodzenia
w skrce owocw pojawiaj si otwory, na owocach lady erowania, odchody w chodnikach; owoce przedwczenie
opadaj
Szczeglnie zagroone
roliny
liwa
rodki zapobiegawcze
ochrona organizmw poytecznych: skorkw, omomikw, drapienych chrzszczy, muchy rczycy, zotookw,
gsienicznikw i pajkw
zaatakowane owoce naley zbiera; na pniach mona zakada opaski chwytne
Handlowe rodki
biologiczne
starajmy si unika stosowania handlowych preparatw, piretroidw, gdy s niebezpieczne take dla organizmw
poytecznych!
Rdza
Tabela ochrony
80
Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, na liciach pojawiaj si rdzawobrunatne plamy
Szczeglnie zagroone
roliny
seler, fasola, porzeczki, re, malwy
rodki zapobiegawcze
uywa zdrowych odmian, cikowa, stosowa upraw wsprzdn; unika moczenia lici (deszczownie!)
Domowe sposoby
ochrony
zbiera i niszczy chore licie; czsto powtarza oprysk odwarem ze skrzypu, w przypadku zaatakowania take
naparem z wrotyczu; rozsypywa mczk skaln
Handlowe rodki
biologiczne
SPS, Neudo-Vital
Zamieranie pdw malin

Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, na pdach pojawiaj si fioletowe lub czerwono-brunatne plamy, nastpnego roku kora pka a pdy
zamieraj
Szczeglnie
zagroone roliny
maliny
rodki
zapobiegawcze
maliny naley traktowa jako roliny lene, ktrymi s w istocie: wymagaj kwanego odczynu gleby, cikowania limi,
som ewentualnie kor, wilgotnoci; naley take unika gstego stanu rolin i regularnie wycina poraone pdy
Domowe sposoby
ochrony
na pocztku zaobserwowania choroby naley zacz na zmian opryskiwa roliny co 14 dni odwarem ze skrzypu,
odwarem z pokrzywy i odwarem z rumianku zmieszanymi z niewielk iloci naparu z wrotyczu; w ciszych przypadkach
mona zmieni stanowisko dla rolin
Handlowe rodki
biologiczne
zapobiegawczo mona zastosowa wiosn i jesieni Preicobakt, Bio-Baumstrich, Neudosan
Skorupik jaboniowy
Rodzaj uszkodzenia
na gaziach i pniu pojawiaj si tarczki, uszkodzona tkanka drewna powoduje zamieranie gazi; na owocach jaboni i
gruszy pojawiaj si czerwone plamy wskutek ssania
Szczeglnie zagroone
roliny
drzewa owocowe, gwnie jabo, liwa, grusza, take oleander i laur
rodki zapobiegawcze
naley corocznie malowa pnie; ochrona organizmw poytecznych, zwaszcza bleskotek
Domowe sposoby
ochrony
pnie naley oczyszcza, na rolinach ozdobnych mona rozgniata szkodniki, licie mona obmy ugiem mydlarskim
(roztworem)
Handlowe rodki
biologiczne
mona zastosowa Preicobakt, Bio-Baumanstrich, Neudosan, ale silniejsze rodki wyrzdzaj wicej szkody ni
poytku
Zgorzel podstawy odygi
Tabela ochrony
81
Rodzaj uszkodzenia
zgorzel powoduj rne infekcje grzybowe, czasem bakteryjne: na szyjce pojawiaj si ciemne przewenia; roliny w
pewnym momencie przewracaj si i zamieraj
Szczeglnie zagroone
roliny
gwnie siewki i mode roliny takich gatunkw jak: kapusta, saata, ogrek, kwiaty, zioa
rodki zapobiegawcze
nawozi gleb dojrzaym kompostem i mczk skaln; stosowa tylko zdrowy materia siewny, czyci pojemniki pod
rozsady; nie sia i nie sadzi zbyt gsto; inspekty wietrzy i stosowa zmianowanie rolin
Domowe sposoby
ochrony
gleb i siewki opryskiwa naparem ze skrzypu
Handlowe rodki
biologiczne
opryskiwa preparatem Bio-S i dla wzmocnienia wycigiem z glonw
Przdziorek chmielowiec, Przdziorek owocowiec
Fasola zaatakowana przez przdziorka

chmielowca.
Rodzaj uszkodzenia grna powierzchnia lici w plamki srebrzyste i brzowe; na dolnej pojawia si delikatny oprzd z maymi roztoczami; silnie
zaatakowane lici usychaj i opadaj; Przdziorek owocowiec yje bez oprzdu na dolnej stronie lici, wyranie rzucaj si
w oczy jego czerwone jaja na gaziach lub pdach
Szczeglnie
zagroone roliny
fasola, ogrek, dyniowate, truskawka, krzewy jagodowe, chryzantemy, dalie, hortensje, re, malwy, roliny szklarniowe,
nektaryna, morela, brzoskwinia dla przdziorka chmielowca oraz jabo, liwa, orzech, porzeczki, agrest, malina dla
przdziorka owocowca
rodki
zapobiegawcze
naley chroni naturalnych wrogw: drapiene roztocze, pluskwiaki, chrzszcze, gsieniczniki, zotooki, pryszczarki,
biedronki, pajki; trzeba stosowa zrwnowaone nawoenie, cikowa, opade licie zbiera; czsto wietrzy szklarnie i
inspekty; starannie pielgnowa krgi wok drzew a pnie drzew malowa
Domowe sposoby
ochrony
opryskiwa odwarem ze skrzypu, wrotyczu i piounu lub naparem z czosnku; opyla mczk skaln; dla wzmocnienia rolin
stosowa gnojwk z pokrzywy i preparat z glonw
Handlowe rodki
biologiczne
Neudosan, w ostatecznoci mona zastosowa zimowe opryskiwanie Promanalem lub piretroidami; w szklarni mona uy
zakupionych roztoczy drapienych
Tabela ochrony
82
Czarna plamisto lici ry

Rodzaj uszkodzenia
choroba grzybowa, na liciach pojawiaj si okrge, czarnobrunatne plamy, podobne do gwiazdy z promieniami;
licie masowo kn i opadaj
Szczeglnie zagroone
roliny
ra
rodki zapobiegawcze
usuwa chore licie, dobiera odmiany do stanowiska, stosowa odpowiedni dla r upraw gleby i nawoenie
Domowe sposoby ochrony mona rozsypa popi drzewny, opryskiwa naparem ze skrzypu, licie opyla mczk skaln; midzy rami mona
sadzi czosnek
Handlowe rodki
biologiczne
w razie poraenie kilkakrotnie po kolei mona zastosowa Bio-S, Neudo-Vital, preparat z glonw i preparaty rolinne
Krocionogi
Rodzaj uszkodzenia
ywi si martw materi organiczn i dopiero w przypadku jej braku eruj na rolinach i owocach
Szczeglnie zagroone
roliny
truskawka, cebula, ogrek, kieki grochu i fasoli, kwiaty
rodki zapobiegawcze
najwaniejsze jest nawoenie kompostem! roliny mona opyla mczk skaln
mona wyapywa nadmiar krocionogw pod przewrcone doniczki lub powki od ziemniakw
Handlowe rodki
biologiczne
krocionogi gwnie s poyteczne, gdy maj udzia w tworzeniu prchnicy; jedynie w przypadku wilgotnych lat
mog sta si plag
Wciornastki
Rodzaj uszkodzenia
na liciach pojawiaj si jasne, pstrokate plamki, spodnia cz lici jest mazista
Szczeglnie zagroone roliny groch, cebula, ogrki, czasem mieczyki, zwaszcza podczas ciepej pogody
rodki zapobiegawcze
zmianowanie rolin, przewiewne stanowisko, rwnomierna wilgotno, wczesne terminy siewu
jesieni naley starannie oczyci bulwy mieczykw
mona zastosowa piretroidy, ale najwaniejsze s biologiczne zabiegi uprawowe
Mczlik szklarniowy
Rodzaj uszkodzenia
na dolnej stronie lici pojawiaj si kolonie biaych, latajcych owadw, pojawiaj si plamy po ssaniu i czsto
dodatkowo grzyby sadzaki
Szczeglnie zagroone
roliny
gwnie roliny w szklarniach, pomieszczeniach, inspektach: pomidor, ogrek, fuksja, pelargonia, pierwiosnki; na
zewntrz np. kapusta
rodki zapobiegawcze
dba o wietrzenie upraw pod osonami; chroni pajki i gsieniczniki
zagony kapusty opryskiwa naparem z wrotyczu, roliny podlewa gnojwk z pokrzywy; nie zostawia luzem
resztek kapusty na polu
Handlowe rodki
biologiczne
w szklarni stosowa gsieniczniki lub te tablice lepowe, opryskiwa preparatem Neudosan o preparatem z glonw
Tabela ochrony
83
mietka cebulanka
Rodzaj uszkodzenia
larwy eruj na uskach i wewntrz cebul, cebule ostatecznie gnij
Szczeglnie zagroone
roliny
cebula, por, czosnek, szczypiorek
rodki zapobiegawcze
uprawa wraz z marchwi; rolin nie uprawia po silnie pachncych nawozach, wieych obornikach; sia pno unikaj
okresu lotu od koca kwietnia do maja, nad zagonem rozcign siatk lub wknin
Domowe sposoby
ochrony
2x w tygodniu opryskiwa naparem z wrotyczu lub piounu; opyla dymk wapnem z glonw lub mczk skaln;
uszkodzone roliny niszczy
Handlowe rodki
biologiczne
mona zastosowa Biorodek do opylania warzyw
<<<Preparaty rolinne --- Ochrona rolin
Roliny ozdobne
<< Ogrody naturalistyczne - Spis treci - Roliny uytkowe >>
ROLINY OZDOBNE
Roliny jednoroczne - Roliny dwuletnie - Byliny - Roliny cebulowe i bulwiaste - Ra - Krzewy ozdobne Drzewa ozdobne
Roliny jednoroczne
Aksamitka
Aster chiski
Chaber bawatek
Cynia
Czarnuszka damasceska
Driakiew purpurowa, skabioza
Facelia bkitna
Floks Drummonda
Gailardia pikna
Gipswka, yszczec
Godecja, azalia letnia
Godzik
Groszek pachncy
Heliotrop peruwiaski
Klarkia wytworna
Kleoma
Kobea pnca
Kocanka blaszana, suchouska
Kosmos, ontek
Kroplik, figlarz
Lewkonia letnia
Lobularia, smagliczka nadmorska
Roliny ozdobne
Mak
Nagietek lekarski
Nemezja powabna
Niecierpek balsmamina
Ostrka
Petunia
Portulaka wielkokwiatowa
Rezeda wonna
Rudbekia szorstka
Sonecznik zwyczajny
lazwka trzymiesiczna
lzawa trjdzielna
Tujaka zatokowa
Tyto skrzydlaty
Ubiorek
Wilec purpurowy
Wilec trjbarwny
Wylin wikszy, lwia paszcza
Roliny dwuletnie
Bratek ogrodowy
Dziewanna
Dzwonek ogrodowy
Godzik brodaty
Lak
Niezapominajka lena
Prawolaz rowy, malwa
Stokrotka trwaa
Wilczomlecz
Byliny
Byliny kwieciste i dziko rosnce
Astry trwae
Bergenia
Bodziszek
Chaber
Chryzantema, zocie ogrodowy
Ciemiernik
Driakiek kaukaska
Dzielan ogrodowy
Dzwonek
Floks, pomyk
Funkia
Godzik pierzasty
Juka
Kosaciec, irys
84
Roliny ozdobne
Krwawnik
Kuklik
Liliowiec ogrodowy
ubin
yszczec, gipswka
Mak wschodni
Mekonops bukwicolistny
Mikoajek
Nachyek
Nawo ogrodowa
Omieg
Orlik
Ostrka ogrodowa
Pierwiosnek
Piwonia
Pluskwica
Przegorzan
Przetacznik
Przymiotno ogrodowe
Pustynnik
Pysznogwka
Rojnik
Rozchodnik
Rudbekia
Serduszka
Skalnica
Soneczniczek szorstki
Sonecznik
Szawia omszona
Tawuka
Trzykrotka
Zawilec japoski
Zawilec mieszacowy
Zocie wielki, margerytka
agwin
Byliny okrywowe
Acena
Barwinek - na miejsca zacienione
Dbrwka rozogowa - na miejsca zacienione
Dbik
Epimedium - na miejsca zacienione
Dziurawiec
Fioek - na miejsca zacienione
Floks szydlasty, pomyk szydlasty
Gsiwka
Kocimitka
Konwalia majowa - na miejsca zacienione
85
Roliny ozdobne
Macierzanka
Miodunka - na miejsca zacienione
Przylaszczka - na miejsca zacienione
Przytulia wonna - na miejsca zacienione
Przywrotnik - na miejsca zacienione
Posonek ogrodowy
Rdest pokrewny
Rozchodnik
Rumianka japoska - na miejsca zacienione
Santolina
Smagliczka skalna
Ubiorek wiecznie zielony
Wrzos zwyczajny
Zawilec gajowy - na miejsca zacienione
ywokost - na miejsca zacienione
Paprocie
Trawy
Roliny cebulowe i bulwiaste

Kwitnce wiosn:
Cebulica
Hiacynt wschodni
Kosaciec, irys
Narcyz
Przebinieg, nieyczka
Rannik
Szachownica
Szafirek
Szafran wiosenny, krokus wiosenny
nienik
nieyca wiosenna
Tulipan
Zawilec
Kwitnce latem i jesieni:
Begonia bulwiasta
Czosnek
Dalia
Frezja
Jaskier azjatycki
Krokosmia ogrodowa
Lilia
Mieczyk ogrodowy
Tygryswka pawia
Zimowit jesienny
86
Roliny ozdobne
87
Drzewa ozdobne
Drzewa liciaste
Drzewa iglaste
Roliny uytkowe>>>
Roliny uytkowe
<< Roliny ozdobne - Spis treci - Zwierzta w ogrodzie >>
ROLINY UYTKOWE
Warzywa - Zioa - Krzewy i pncza owocowe - Drzewa owocowe - Pozostae
roliny uytkowe
Warzywa
Kapustne
Broku
Jarmu
Kalafior
Kalarepa
Kapusta brukselska
Kapusta gowiasta biaa, czerwona; Kapusta woska
Kapusta pekiska, kapusta chiska
Rzepowate
Rzepa
Rzodkiew
Rzodkiewka
Korzeniowe
Burak wikowy
Marchew
Pasternak
Pietruszka
Salsefia
Seler
Skorzonera
Liciowe
Burak liciowy
Cykoria saatowa, cykoria liciowa
Endywia
Portulaka warzywna
Roliny uytkowe
Roszponka
Saata gowiasta, liciowa, rzymska, odygowa
Szpinak nowozelandzki
Szpinak zwyczajny
Cebulowe
Cebula zwyczajna, kartoflanka, perowa, szalotka, wielopitrowa
Czosnek
Por
Siedmiolatka
Psiankowate
Oberyna czyli bakaan

Papryka
Pepino
Pomidor
Ziemniak
Dyniowate
Dynia zwyczajna, dynia olbrzymia

Kawon czyli arbuz
Melon
Ogrek
Strczkowe
Bb
Fasola zwyka, fasola wielokwiatowa
Groch
Soja
88
Roliny uytkowe
Wieloletnie
Chrzan
Rabarbar
Szczaw zwyczajny
Szparag
Rne
Karczoch
Kard
Koper woski
Kukurydza cukrowa
Zioa
Jednoroczne i dwuletnie
Bazylia
Czber ogrodowy
Kminek
Koper ogrodowy
Majeranek
Nasturcja
Ogrecznik lekarski
Pietruszka
Portulaka
Pieprzyca siewna czyli rzeucha
Trybula ogrodowa
Warzucha lekarska
Wieloletnie
Bylica pioun
Estragon
Hyzop lekarski
Krwicig mniejszy
Lawenda
Lubczyk
Melisa
Mita pieprzowa
Oregano
Rozmaryn
Szawia lekarska
Tymianek pospolity
89
Roliny uytkowe
Dzikie
Dziurawiec zwyczajny
Pokrzywa zwyczajna i egawka
Rumianek
ywokost
Krzewy i pncza owocowe
Agrest
Jeyny
Maliny
Porzeczki czarne
Porzeczki czerwone i biae
Truskawki
Winorol
Drzewa owocowe
Ziarnkowe
Grusza
Jabo
Pigwa
Pestkowe
Brzoskwinia
Czerenia
Morela
liwy okrge, wgierki, mirabelki, renklody
Winia
Orzechy
Leszczyna
Orzech woski
Pozostae roliny uytkowe

Zwierzta w ogrodzie>>>
90
91

<< Zwierzta w ogrodzie - Spis treci - Wykaz prac ogrodniczych >>
Kalendarz fenologiczny
Termiczne pory roku - Fenologiczne pory roku
Termiczne pory roku

Pogoda jest bardzo zmienna, z tego wzgldu nie mona jednoznacznie okreli konkretnych dat wystpowania
pewnych okresw o okrelonej temperaturze czy opadach - dlatego wanie tradycyjny astronomiczny kalendarz nie
ma praktycznego zastosowania w ogrodnictwie. Optymalne okresy wykonywania prac ogrodniczych wi si w
duej mierze z temperatur, dlatego pierwsz wskazwk w ich okrelaniu, moe by wanie ona.
Na podstawie rednich dobowych temperatur okrelony zosta kalendarz termiczny, waciwy dla lokalnego miejsca
i mogcy zmienia si z czasem. Jeden z podziaw, stworzony przez Eugeniusza Romera, zakada wystpowania
szeciu pr roku:
Dugo okresu wegetacji zaley gwnie od temperatury i opadw.
Pory roku
zima
rednia dobowa temperatura C

0C
przedwionie
0C do 5C
wiosna
5C do 15C
lato
15C
jesie
5C do 15C
przedzimie
0C do 5C
zima
0C
92
Na podstawie termicznych pr roku wydziela si okres wegetacyjny, ktry trwa od wiosny do jesieni. Nie jest to
jednak najlepszy sposb okrelania optymalnych prac w ogrodzie.
Kalendarz fenologiczny
Najlepszym dla ogrodnika kalendarzem jest
kalendarz
fenologiczny.
Obserwujc
przyrod, roliny, mona wydzieli pewne
szczeglne okresy wegetacji. Ponisze
zestawienie pokazuje fenologiczne pory
roku w Polsce i przecitny czas ich
wystpowania:
Iwa kwitnie cudnie zwiastujc wczesn wiosn.
Zota polska jesie.
Pory roku
Zwiastuje j:
Termin
rozpoczcia:
przedwionie
pocztek kwitnienia nieyczki przebiniegu (Galanthus nivalis), cakowite rozkwitnicie podbiau pospolitego 10 marca
(Tussilago farfara)
wczesna
wiosna
pocztek kwitnienia wierzby (Salix caprea), cakowite rozkwitnicie mniszka lekarskiego (Taraxacum
officinale), wypuszczenie nowych pdw przez modrzew europejski (Larix decidua)
28 marca
penia wiosny
pocztek kwitnienia jaboni domowej (Malus x domestica), cakowite rozkwitnicie lilaka pospolitego, czyli
bzu (Syringa vulgaris), wypuszczenie nowych igie przez wierk pospolity (Picea abies)
7 maja
wczesne lato
pocztek kwitnienia dzikiego bzu czarnego (Sambus nigra)
5 czerwca
penia lata
pocztek kwitnienia lipy drobnolistnej (Tilia cordata), cakowite rozkwitnicie lipy szerokolistnej (Tilia
platyphyllos)
5 lipca
93
pne lato
pocztek koszenia owsa, cakowite rozkwitnicie lipy drobnolistnej (Tilia cordata)
9 sierpnia
wczesna
jesie
cakowite rozkwitnicie zimowitu jesiennego (Colchicum autumnale),
30 sierpnia
penia jesieni
wysiew ozimy odmian yta, przebarwienie si lici kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanus) i buka 30 wrzenia
zwyczajnego (Fagus silvatica)
pna jesie
pocztek masowego opadania lici, winobranie
24 padziernika
zima
koniec prac polowych, trwaa pokrywa niena
okoo poowy
listopada
Wykaz prac ogrodniczych>>>

<< Kalendarz fenologiczny - Spis treci - Bibliografia >>
Kalendarz prac ogrodowych

Oglne prace ogrodowe - Prace w ogrodzie ozdobnym - Prace w ogrodzie warzywnym Prace w sadzie
oznaczenie
Wykonanie pracy jest:

korzystne, czsto konieczne
moliwe
niepotrzebne, czsto niekorzystne
Oglne prace ogrodowe

przedwionie
umocowanie budek dla

ptakw
dokarmianie ptakw
tworzenie mikrobiotopw
czyszczenie i naprawa
narzdzi ogrodniczych
analiza prbek gleby
przygotowanie zagonw
spulchnianie gleby
poprawianie struktury
glebowej
mulczowanie
siew nasion na nawozy
zielone
wczesna
wiosna
penia
wiosny
wczesne
lato
penia
lata
pne
lato
wczesna
jesie
penia
jesieni
pna
jesie
zima
94
produkcja kompostu
podlewanie rolin gnojwk
rolinn
zwalczanie chwastw
podlewanie i nawadnianie
rolin
ochrona rolin przez
zimnem
Prace w ogrodzie ozdobnym

przedwionie
siew rolin wieloletnich

rozmnaanie rolin
wieloletnich
sadzenie rolin cebulkowych
i bulwiastych
wysiew do inspektw
kwiatw jednorocznych
siew do gruntu kwiatw
jednorocznych
siew kwiatw dwuletnich
siew kwiatw
jednorocznych
siew bylin
wysadzanie rozsady rolin z
inspektw
obsadzanie balkonw
kwiatami
rozmnaanie drzew i
krzeww ozdobnych
sadzenie drzew i krzeww
ozdobnych
cicie ywopotw
cicie ywopotw z rolin
zimozielonych
cicie r
zakadanie trawnikw
pielgnacja trawnikw
zakadanie alpinariw
zakadanie sadzawek
ogrodowych
wczesna
wiosna
penia
wiosny
wczesne
lato
penia
lata
pne
lato
wczesna
jesie
penia
jesieni
pna
jesie
zima
95
Prace w ogrodzie warzywnym

przedwionie
wczesna
wiosna
penia
wiosny
wczesne
lato
penia
lata
pne
lato
wczesna
jesie
penia
jesieni
pna
jesie
zima
pne
lato
wczesna
jesie
penia
jesieni
pna
jesie
zima
siew nasion warzyw do

inspektw
siew nasion do gruntu
okrycie warzyw foli
wykorzystanie inspektw
wykorzystanie
nieogrzewanych namiotw i
tuneli
zaoenie grzdek
podwyszonych i
pagrkowatych
Prace w sadzie
przedwionie
sadzenie krzeww
owocowych
cicie krzeww owocowych
rozmnaanie krzeww
owocowych
sadzenie drzew owocowych
cicie ksztatujce koron
cicie drzew owocowych
ziarnkowcw
cicie drzew owocowych
pestkowcw
przycinanie szpalerw
mulczowanie gleby wok
drzew
biakowanie (wapnowanie)
pni drzew i krzeww
rozwieszanie lepw i opasek
Spis treci
wczesna
wiosna
penia
wiosny
wczesne
lato
penia
lata

Ekoogrodnictwo rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=192242 Autorzy: Akira, Derbeth, Karol Dbrowski, Kompowiec2, Pavroo, Pedros.lol, Przykuta, Vangelis, 1 anonimowych
edycji
Kompostowanie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=195569 Autorzy: Ajsmen91, Karol Karolus, Pedros.lol, Stepa, 4 anonimowych edycji
Zakadanie pryzmy rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122801 Autorzy: Ajsmen91, Pedros.lol
Komposty specjalne rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=126043 Autorzy: Ajsmen91, Magalia, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Porady rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=129876 Autorzy: Ajsmen91, Lethern, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
cikowanie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=167702 Autorzy: Ajsmen91, Chrumps, Pedros.lol
Podozmian rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122449 Autorzy: Ajsmen91, Pedros.lol
Zmianowanie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122470 Autorzy: Ajsmen91, Pedros.lol
Uprawa wsprzdna rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122946 Autorzy: Ajsmen91, BRUTE, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Przykady rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=167699 Autorzy: Ajsmen91, Chrumps, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Nawadnianie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=130179 Autorzy: Pedros.lol
Retencja rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=130180 Autorzy: Pedros.lol
Zapotrzebowanie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=157546 Autorzy: Lethern, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Przydomowe oczyszczalnie ciekw rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=196756 Autorzy: Pedros.lol, 2 anonimowych edycji
Nawoenie rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=167698 Autorzy: Ajsmen91, Chrumps, Lethern, Pedros.lol, 4 anonimowych edycji
Nawozy rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=156840 Autorzy: Ajsmen91, CommonsDelinker, Pedros.lol
Nawozy zielone rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=167695 Autorzy: Ajsmen91, Chrumps, Pedros.lol, 4 anonimowych edycji
Stosowanie nawozw rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122477 Autorzy: Ajsmen91, Pedros.lol
Preparaty rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=122585 Autorzy: Ajsmen91, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Ochrona rolin rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=33582 Autorzy: Pedros.lol
Szkodniki i choroby rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=184242 Autorzy: Ajsmen91, Janto, Lethern, Pavroo, Pedros.lol, 16 anonimowych edycji
Metody, preparaty handlowe rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=184244 Autorzy: Ajsmen91, Pavroo, Pedros.lol, 6 anonimowych edycji
Preparaty rolinne rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=184008 Autorzy: Ajsmen91, Chrumps, Lethern, Pavroo, Pedros.lol, 5 anonimowych edycji
Tabela ochrony rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=184685 Autorzy: Ajsmen91, Lethern, Pavroo, Pedros.lol, 4 anonimowych edycji
Roliny ozdobne rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=52777 Autorzy: Pedros.lol
Roliny uytkowe rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=72848 Autorzy: Lethern, Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Fenologiczne pory roku rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=181053 Autorzy: Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
Wykaz prac ogrodniczych rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?oldid=158782 Autorzy: Pedros.lol, 1 anonimowych edycji
96

Grafika: Bujakow ogrd parafialny.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Bujakow_ogrd_parafialny.JPG Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike
3.0,2.5,2.0,1.0 Autorzy: Pudelek
Grafika:00%.svg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:00%.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Siebrand
Grafika:100%.svg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:100%.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Siebrand
Grafika:25%.svg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:25%.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Karl Wick
File:Worm.bin.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Worm.bin.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 3.0 Autorzy: Red58bill
Grafika:Fairytale messagebox info.png rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Fairytale_messagebox_info.png Licencja: GNU Lesser General Public License Autorzy:
Amada44, Anime Addict AA, Bayo, Dake, Jon Harald Sby, Mapmarks, Rocket000, ZooFari
Grafika: Compost Heap.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Compost_Heap.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic Autorzy: Photograph
Andrew Dunn, http://www.andrewdunnphoto.com
Grafika: Compost bin.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Compost_bin.jpg Licencja: nieznany Autorzy: Fir0002, FredB, Gveret Tered, Ies, Snowmanradio
Grafika: CompostBinTube wb.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:CompostBinTube_wb.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Bdk, FredB, Ies,
JackyR, Lascorz
Grafika:Nuvola apps important.svg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Nuvola_apps_important.svg Licencja: GNU Lesser General Public License Autorzy: Bastique
Grafika: Compost_in_compostiera_aperta.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Compost_in_compostiera_aperta.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Derbeth,
Pedros.lol
Grafika: Havekompostbunke.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Havekompostbunke.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: FredB, Ies, Malene,
Marshman, Pmlineditor, Snowmanradio, 2 anonimowych edycji
Grafika: Compost.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Compost.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Davepape, Dodo, FredB, Ies, Marshman, Matanya (usurped), 2
anonimowych edycji
Plik:Kura.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Kura.JPG Licencja: Public Domain Autorzy: COBRA-COBRETTI
Grafika:Real Compost.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Real_Compost.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: EugeneZelenko, Ksd5, Look2See1,
Panphage
Grafika: Mulch2.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Mulch2.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: High Contrast, Pedros
Grafika: Mulch.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Mulch.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Pedros
Grafika: Mulch, wood01.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Mulch,_wood01.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: User:Mikereichold
Grafika: Living mulch planted to keep down weeds between crop rows.jpg rdo:
http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Living_mulch_planted_to_keep_down_weeds_between_crop_rows.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Johntex, Jonund
Grafika: Pumpkin with stalk.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Pumpkin_with_stalk.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy:
Dodo, Enochlau, Singkong2005
Grafika:Organic-vegetable-cultivation.jpeg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Organic-vegetable-cultivation.jpeg Licencja: Public domain Autorzy: Hajhouse
Grafika: Plodozmian 1.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Plodozmian_1.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Pedros, Tsca
Grafika: Plodozmian 2.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Plodozmian_2.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Pedros, Tsca
Grafika: marchew i cebula.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Marchew_i_cebula.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy:
Pedros, Santosga
Grafika: Kukurydza i fasola.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Kukurydza_i_fasola.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy:
Pedros, Santosga
Grafika: Kapustne i seler.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Kapustne_i_seler.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Pedros,
Santosga
Grafika: Ziemniaki i zioa.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Ziemniaki_i_zioa.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy:
Pedros, Santosga
Grafika: Plodozmian folia.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Plodozmian_folia.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy:
Pedros, Tsca
plik:Irrigational sprinkler.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Irrigational_sprinkler.jpg Licencja: nieznany Autorzy: Jacklee, Look2See1, Muhammad Mahdi Karim
plik:BrownSoil.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:BrownSoil.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Remulazz
plik:Staw naturalny.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Staw_naturalny.JPG Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Mohylek
Grafika: Tomate Frucht Kalimangel.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Tomate_Frucht_Kalimangel.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Delian,
Goldlocki, JohnnyMrNinja, Nikola Smolenski, Quadell
Grafika: Hestemj.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Hestemj.jpg Licencja: nieznany Autorzy: Berrucomons, Herrick, Ies, Jeanot, Kersti Nebelsiek, Malene,
Peregrine981, Pitke, Simonizer, Superm401, Tony Wills, Wst, Wutsje, 2 anonimowych edycji
Grafika: Wpyw_nawoenia_zielonego_na_plon_ziemniakw.png rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Wpyw_nawoenia_zielonego_na_plon_ziemniakw.png Licencja:
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Pedros
Grafika: Mineraly.sk - dolomit.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Mineraly.sk_-_dolomit.jpg Licencja: nieznany Autorzy: Archaeodontosaurus, Helix84, Pelex,
Saperaud
Grafika: Arion ater slug.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Arion_ater_slug.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Thomas
Quaritsch
Grafika: Capaea hortensis 02.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Capaea_hortensis_02.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic Autorzy:
ComputerHotline, Kilom691, Lin1, Solipsist
Grafika: Snail.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Snail.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: ComputerHotline, EugeneZelenko, Geierunited,
Inkub0, Jymm, 2 anonimowych edycji
Grafika: Feldmaus Microtus arvalis.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Feldmaus_Microtus_arvalis.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy:
Factumquintus, Hannibal's back, Locutus Borg
Grafika: Schermaus from top 298.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Schermaus_from_top_298.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: norbert22
Grafika: Rtelmaus I.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Rtelmaus_I.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Hannibal's back, Head, Lin1
Grafika: Matricaria recutita.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Matricaria_recutita.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Mussklprozz
Grafika: Urtica dioica dioica.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Urtica_dioica_dioica.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic Autorzy:
Aelwyn, MECU, Solipsist
Grafika: Symphytum officinale01.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Symphytum_officinale01.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Eric Steinert
Grafika: Pietaryrtti.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Pietaryrtti.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Nironen
Grafika: Warzywa czosnek002.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Warzywa_czosnek002.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: User:Dixi
Grafika: Gatunek trujcy.svg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Gatunek_trujcy.svg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Bayo,
Mareklug, MesserWoland, Multichill, Segu, 7 anonimowych edycji
Grafika: Dryopteris filix-mas.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Dryopteris_filix-mas.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Arnulf zu Linden,
JoJan,
97

Grafika: Roundworm.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Roundworm.jpg Licencja: Public domain Autorzy: Dlanglois, Jergen, Mschel, Skipjack, Ss181292,
TommyBee, 7 anonimowych edycji
Grafika: Anthonomus Rubi.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Anthonomus_Rubi.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Robert Henschel
Grafika: Yponomeuta cagnagellus 23-05-2006 18.41.00.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Yponomeuta_cagnagellus_23-05-2006_18.41.00.JPG Licencja: Public
Domain Autorzy: Me
Grafika: Kartoffelkfer.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Kartoffelkfer.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Benedikt
Emmanuel Unger
Grafika: Rhagoletis cerasi01.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Rhagoletis_cerasi01.jpg Licencja: nieznany Autorzy: Jeffdelonge, Lcarsdata, Mindmatrix
Grafika: Pieris brassicae caterpillar.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Pieris_brassicae_caterpillar.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: sannse
Grafika: Symptom potato late blight.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Symptom_potato_late_blight.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0
Unported Autorzy: Fk, MarkusHagenlocher
Grafika: Gryllotalpa gryllotalpa vorne-oben.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Gryllotalpa_gryllotalpa_vorne-oben.jpg Licencja: Creative Commons
Attribution-ShareAlike 2.0 Germany Autorzy: User:Roger_Zenner
Grafika: Powdery_mildew.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Powdery_mildew.JPG Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Ejdzej, Eoisaacs, Pedros,
Romanm, 1 anonimowych edycji
Grafika: Stokboon bonenspintmijt Phaseolus vulgaris with Tetranychus urticae.jpg rdo:
http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Stokboon_bonenspintmijt_Phaseolus_vulgaris_with_Tetranychus_urticae.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Funkdoctor,
Kilom691, Lin1, Quadell, Rasbak
Grafika: Vegetarian diet.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Vegetarian_diet.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Scott Bauer, USDA ARS
Grafika: Vegetables.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Vegetables.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Dodo, Jonkerz
Grafika: Rorippa nasturtium-aquaticum01.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Rorippa_nasturtium-aquaticum01.jpg Licencja: GNU Free Documentation License
Autorzy: User:Tigerente
Grafika: Gruszka.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Gruszka.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Multichill, Pedros
Plik:Polska okresy wegetacji.png rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Polska_okresy_wegetacji.png Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Autorzy:
Pedros.lol
plik:Salix caprea.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Salix_caprea.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: Krzysztof Ziarnek
plik:Jesienny.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Jesienny.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Autorzy: User:Mohylek
plik:Broom (PSF).jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Broom_(PSF).jpg Licencja: nieznany Autorzy: Igno2, Michel Deschenes, PatrciaR, Talgraf777, Tomia
plik:Blume mit Schmetterling und Biene 1uf.JPG rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Blume_mit_Schmetterling_und_Biene_1uf.JPG Licencja: GNU Free Documentation
License Autorzy: Uwe H. Friese, Bremerhaven (= User Vulkan)
plik:CSA Haul the First.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:CSA_Haul_the_First.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Autorzy: Christine H.
from Nacogdoches, US of A
plik:Acerola Malpighia glabra.jpg rdo: http://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Plik:Acerola_Malpighia_glabra.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Marcelo P. B. Silva
98
Licencja
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
99

Prace Roślinne Garden

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prace Roślinne Garden

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prace rolinne

Przydomowe oczyszczalnie ciekw

Metody, preparaty handlowe

Fenologiczne pory roku

Wykaz prac ogrodniczych

rda, licencje i autorzy grafik

Zakadanie pryzmy kompostowej

Rodzaje nawozw stosowanych w ogrodnictwie biologicznym

6. Ochrona rolin bez chemii

Kalendarz prac ogrodniczych

Ddownice kompostowe w kompostowniku

Rozkad musi mie harmonijny przebieg, a do tego

Masa zielona, wiee resztki ogrodowe

Odchody zwierzt hodowlanych

Obornik po 3-miesicznym pryzmowaniu

wiey obornik ze som

Odpadki nadajce si do kompostowania:

resztki rolinne, gazki ywopotw (ciesze od 2 cm)

skoszona trawa (w cienkich warstwach)

resztki owocw i warzyw

nadziemne czci chwastw

niezadrukowany papier (papier niadaniowy, chusteczki, serwetki, tektura itp.)

ziemia z doniczek i skrzynek

rozgniecione skorupki z jaj

fusy z kawy i herbaty

obornik, take zwierzt domowych

mae iloci skrek z cytrusw (dobrze umytych)

Pojemnik z bali drewnianych.

Kompostowanie w pojemniku ju po 2-4 miesicach daje gruby,

Niedojrzay kompost z lici.

Czy konieczne jest stosowanie startera?

Jeeli kompost ju produkowalimy w danymi

Czy kompostowa dojrzae chwasty z

Czy kompostowa gby kapusty, nadgnie owoce i chore roliny?

nicienie i nasiona chwastw gin w temperaturze okoo 54C

Czy kompostowa due iloci gazi?

Czy kompostowa traw i licie?

Czy kompostowa papier i tektur?

Czego jeszcze nie mona kompostowa?

Kontrola stanu pryzmy

Moemy kontrolowa wilgotno kompostu.

Dawniej uwaano, e kompost musi dojrzewa 2-3 lata, przez co

Mulcz z rozdrobnionego drewna.

Korzystny wpyw cikowania na gleb:

zachowanie ciepa, wilgotnoci i przewiewnoci gleby; powstaje korzystny mikroklimat;

Kora i odpady drewniane nadaj si pod roliny

pokrzywy, bardzo cenny materia na cik, podnosi znacznie jako prchnicy;

PODOZMIAN, ZMIANOWANIE, UPRAWA WSPRZDNA

PODOZMIAN, ZMIANOWANIE, UPRAWA WSPRZDNA

Wymagania pokarmowe rolin

Warzywa o duych wymaganiach Warzywa o rednich wymaganiach Warzywa o maych wymaganiach

kalarepa, odmiany wczesne

pieprzyca siewna (rzeucha)

kapustne (oprcz kalarepy)

wymord czarny korze

PODOZMIAN, ZMIANOWANIE, UPRAWA WSPRZDNA

Przykad zrnicowanej uprawy wsprzdnej Capay w Kalifornii.

Zioa poprawiajce ich smak

kolendra siewna, kminek zwyczajny, mita pieprzowa

saata gowiasta czber ogrodowy

burak wikowy koper ogrodowy

Ponadto unikajmy takich zestawie:

wczesna marchew - cebula