Studiereis naar Potes, Ribadesella en Bilbao

jwr47

1: Bergroute 24 in de Picos de Europa

30 mei - 12 juni 2016

Potes
30 mei 2016 Posada Laura, Turieno
Onze vlucht van Stuttgart naar Bilbao verloopt zonder koffievlekken onderweg vlekkeloos. Mijn Tshirt is nog helemaal schoon. De controle vindt bij F. een flesje water, dat zij nog vlug moet
opdrinken, maar een pakje chocomel (de enigste echte) blijft in mijn rugzak onontdekt. Het is
wellicht te klein.
Laura is onze goede fee, die ons elke wens van de lippen afleest, voor zover ik het haar in mijn
rudimentaire Spaans verstaanbaar kan maken. Bijna alles lukt en wij krijgen ten afscheid nog een
fles uit het dal van Potes. Het leven is hier in isolatie beklemmend. Laura is in Santander op school
geweest,wat een schoolafstand van meer dan 100km oplevert.
Potes is geheel ingesloten door bergen en vormt een beschermd middeleeuws mystiek centrum.
Alleen via het dal van de D kan men dit bereik gemakkelijk bereiken en verlaten.
Wij zijn enkele dagen de enigste gasten in het voorseizoen en het hotel is doodstil. Wij genieten het
ontbijt in volle teugen en proberen alles op de buffettafel uit. Iedere dag begint met een nieuwe
soort koek. Er is yoghurt naturel en veel vers fruit met ongesuikerde, gezonde msli. Net als
thuis. Er wordt een ei gebakken, zonder ham, zoals je het wilt hebben.
De tuin is een klein groen, bloeiend paradijsje. Er is geen verkeer te horen. De hele dag kan men
vogels horen fluiten. Er vliegen hele zwermen zwaluwen over de binnenplaats en de tuin, waar
sommige hun nesten hebben. Af en toe komen er reizigers en dan horen wij gemompel. Men handelt
wellicht over de prijs en het aantal dagen. Soms blijft er een echtpaar een nacht slapen en dan hoort
men vanuit de belendende kamer Spaanse stemmen, die klinker alsof er een debat met een motie
van wantrouwen wordt gevoerd.
In de naburige tuinen staan villa's en herenhuizen met oude gevelstenen. In de aangrenzende akkers
staan merkwaardige slakken afwerende constructies om aardbeien te kweken. Zoiets heb ik nog
nooit gezien, maar het schijnt te werken. Alleen in Laura's Posada kan men het water zo uit de kraan
drinken. In Ribadesalla en Bilbao zat er teveel chloor in en was het alleen voor het tandenpoetsen
genietbaar.

2: Aardbeienkwekerij

3: Mannelijk rood en vrouwelijk blauw

4: Potes

5: Sprekende Probleembeschrijving, die ook voor buitenlanders verstaanbaar is

31 mei 2016 Cees Nooteboom's notities

Ik bestudeer het hoofdstuk van Cees Nooteboom1 over het werk van Beatus en diens Klooster Santo
Toribio de Libana, waar als relikwie ook de grootste houtsplinter van het kruis van de Verlosser
wordt bewaard.

Abbildung 6: Klooster Santo Toribio de Libana

Het klooster van Beatus mag zelf een heilig jaar uitroepen als de geboortedag van de heilige op een
zondag valt. Volgend jaar is het zover. Bij de uitgang van het dorp staat een teller, die aangeeft
hoeveel dagen (ongeveer 300) de pelgrims nog moeten slapen.
P. heeft mij dat boek, dat hijzelf ook heeft, twee maanden geleden geschonken. Hij leest echter naar
eigen zeggen gemiddeld 1 pagina per dag. Hij is pas bij bladzijde 50 en heeft Beatus nog niet
bereikt.

1 1992 - De omweg naar Santiago. [foto's: Simone Sassen]. Amsterdam [etc.]: Atlas. ISBN 90-254-0033-7, ISBN 90254-0043-4

7: De relikwie (de grootste splinter) van het kruis van Jezus Christus

8: Scene uit een van de werken van Beatus

De boeken van Beatus worden in een kasteel te Potes en in het klooster als facsimile's
tentoongesteld. Vele martelingen zijn van hetzelfde kaliber dat wij in het werk van Jeroen Bosch
kunnen identificeren. Het pikken van de vogels aan de lijken of nog levende lichamen, het koken
van de zondaars, etc.

9: Scene uit een van de werken van Beatus

10: Monster in een van de werken van Beatus

De ark van Noah

In de ark van Noah bevinden zich van elke diersoort een mannetje en een vrouwtje. Alleen Noah
mocht met de hele familie plaatsnemen. De tweede duif, die Noah loslaat, laat natuurlijk ook een
partner helemaal alleen terug in de duivenkooi.
De eerste duif zit helemaal bovenaan in de boom.
Zo nauwkeurig werd het Bijbelse verhaal destijds gedocumenteerd.

11: De ark van Noah

1 juni 2016 Picos de Europa

De route 24 kost ons 5,5 uur in stralende zonneschijn. Wij rijden naar de kabelbaan bij de bronnen
van de D en beginnen de afdaling na een uurtje wachten. Talloze dieren (koeien met kalfjes,
paarden met veulentjes, gemzen en adelaars) en bloeiende planten (veel orchideen) kruisen ons pad
en de lenzen. Op het eind valt de weg samen met de uitwerpselen van de zojuist enkele dagen
tevoren omhoog gejaagde kudde koeien samen. Onze schoenen zijn ontoonbaar, maar worden met
behulp van Laura's tuinslang gekuist.

12: Kuddes van koeien, kalveren, paarden en schapen op de hoogvlakte van de Picos de Europa
De gemzen zijn alleen in de sneeuw te onderscheiden van de achtergrond en komen niet dichterbij.
Deze kudde bevindt zich vlak bij de jachthut van de koninklijke familie.

13: gemzen op de hoogvlakte van de Picos de Europa

Prachtige orchideen en gentianen

14: Prachtige orchideen en gentianen

2 juni 2016 De duivelse kloof bij Poncebos

De kloof bij Poncebos is oninteressant en wij nemen het korte uitstapje langs de rivier, waar zij na
een km op een grote hoop rotsen van een lawine stoten en weer terug moeten wandelen.
Op en rond de bergweg lopen ons de bokken in de weg. Zij hebben zo'n goede schutkleur dat men
zo ook op 1m afstand voorbij loopt.

15: Klipgeit in het zonnetje

16: Klipgeiten met schutkleur

17: Waterval bij de oude brug

4 juni 2016 De avontuurlijkste parkeerplaats van Europa

In 1986 publiceerde Audi de geniale video2 waarbij de Audi quattro de besneeuwde springschans
helemaal omhoog rijdt. Als kind ben je bereid te geloven, dat men een dergelijke ervaring echt kan
meemaken. Later werd mij door een bevriend medewerker van Mercedes uitgelegd, dat die auto
door een staalkabel omhoog werd getrokken.
Toch is het mij gelukt na vijftig jaar een soortgelijke enerverende ervaring op iets kleinere schaal
met een 51kW/69pk-huurauto te mogen beleven. De parkeerplaats waar het wonder plaatsvond ligt
achter het museum van Covadonga in het noorden van Spanje. Dit plaatsje is voor de Spanjaarden
een heilig oord, waar koning Don Pelayo in 722 voor het eerst de Moren versloeg en de
Reconquista inluidde. Er is een bisschopskerk, een museum, een heilige bedevaartgrot met een
Mariabeeld en een restaurant, waar men koek met koffie kan consumeren.

18: The most exciting parking lot in Europe!! jwr47

2 Audi quattro: der legendre Spot mit der Ski Schanze 1986

Wij waren met zijn tween op weg van Potes naar Ribadesella. Onderweg bleek een locale
wielrennersclub een wedstrijd te hebben georganiseerd, die zich precies onze route deelde. Wij
moesten onze snelheid aanpassen aan het peloton, dat in groepjes renners op een matig tempo
doorfietste. Bij afdelingen waren het 70km/u en bij stijgingen zo'n 40km/u. Bij de afslag naar
Covadonga bleken zij dezelfde weg omhoog te hebben gekozen en zo arriveerden wij onder
algemeen gejuich in een piepklein dorpje.
De reis vond onder voortdurende regenval plaats en ook in Covadonga regende het nog steeds.
Talloze auto's zochten een plek. Binnen Covadonga werden de automobilisten langs vele goed
gevulde parkeervakken geleid naar een parkeerplaats achter het museum (El museo) van
Covadonga.
De parkeerplaats bevindt zich op een zeer bergachtig terrein, dat in Real Sitio de Covadonga,
Cangas de Ons, Asturias realistisch wordt afgebeeld. In het hoogseizoen moeten bezoekers auto's
parkeren op verafgelegen parkeerplaatsen en worden dan met bussen naar het bedevaartsoord
gereden. De dag 4 juni geldt echter als een minder drukke dag en met liet het parkeren zogezegd
over aan het toeval.
Als het droog was geweest had er misschien ook een parkeerwachter gestaan, die de automobilisten
een goede plaats kon aanwijzen. In de regen stond er echter niemand en bij het binnenrijden van de
parkeerplaats over een smal weggetje werd ik ook niet door borden of markeringen geholpen. De
auto's vulden op de beschikbare plaats een onoverzichtelijke reeks voertuigen langs de weg.
Links van het weggetje, dat een halve cirkel rond het museumgebouw volgde, keek ik naar beneden
en zag de reeds overvolle parkeerplaats met een twintigtal auto's, die in door witte strepen
gemarkeerde vakken stonden. De weg daarheen was echter extreem steil. Uit ervaring schatte ik de
afdaling op 25%-30%, een steilheid, die ik uit vrije wil na 50-jarige rijervaring met een eigen auto
niet zou aandurven en al helemaal niet met een huurauto. De bijbehorende omhooglopende
terugweg was niet helemaal duidelijk, maar moest gezien het landschapsbeeld even steil omhoog
lopen.
Naar rechts bevond zich echter een 2-baans zandpad, dat eventueel een uitweg bood en waar nog
geen auto's geparkeerd stonden. Ik besloot deze eerst te verkennen en reed het zwarte zand op. De
weg bestond uit twee banen, waarbij de rechter baan aan de bergwand met de achterkant van het
museum ongeveer 20cm hoger lag dan de linkerbaan, die zonder hekwerk of muurtje overging in
een afgrond. Aan het eind van deze lopende weg kon ik de auto met enige moeite draaien en over de
hoger gelegen rijbaan terugrijden.
Kort na mij aankomst had echter een auto een ongemarkeerde plaats uitgekozen en de uitgang van
de doodlopende weg geblokkeerd. Ik wisselde van de bovenste naar de 20cm lager gelegen onderste
rijbaan en voelde hoe de Panda op de vochtige zandgrond weggleed. Het zwarte zand was door de
regen doorweekt en voelde onzeker aan als modderzand. Ik wilde deze parkeerplaats liefst zo snel
mogelijk verlaten.
Dichterbij gekomen zag ik echter dat er te weinig plaats overgebleven was om de Fiat Panda
daarlangs naar buiten te rijden. Ik wilde niet riskeren de huurauto in de afgrond te sturen en
parkeerde de wagen aan de rechterkant van de zandweg, die sowieso niet door andere auto's kon
worden aangestuurd. Ik stond nu opgesloten in een doodlopende straat, maar had de auto mijns
inziens correct aan de kant van een ongemarkeerde 2-baans weg geparkeerd. Als de blokkerende
auto wegreed, kon ik deze weg verlaten en langs mijn huurauto konden circa 2 tot 3 auto's
voorbijrijden, omdraaien en achter mij parkeren. Meer dan drie auto's konden op de doodlopende
weg sowieso niet parkeren.
De bestuurder van de blokkerende auto was intussen verdwenen en nergens te bekennen. Wij
besloten gewoon het plaatsje te bezichtigen totdat wij genoeg plaats hadden de parkeerplaats te
verlaten.

Het regende nog steeds en wij bezochten de kerk, waar een bisschop met vier heren en een aantal
acolieten een hoogmis opdroeg. Bij de kerk stonden mensen met regenschermen en een
goedwillende geest had zelfs een bordje met nat wegdek geplaatst. Het was beter geweest zo
bordje met slipgevaar op de zandparkeerplaats te plaatsen. Verder was er nauwelijks een mens op
straat. De kerk was ongeveer haf gevuld met gelovigen, die de mis volgden.

19: Covadonga, ca. 11:30 uur - 4 juni 2016 eigen foto

20: Covadonga, ca. 11:30 uur - 4 juni 2016 eigen foto

Het mannen- en jongenskoor zong formidabel Halleluja en de bisschop (met een gouden,
inklapbare mijter) preekte een eeuwige preek over Maria, de Virgin Immaculata.. De preek eindigde
met het omhoog heffen van de bijbel en de woorden Parablas de Dios (woorden van God),
waaruit nu werd voorgelezen. De bisschop kreeg een hoestbui en moest de lezing overdragen aan
een van de vier heren, waarbij de plaats van de voortzetting door een stokje werd aangewezen.
Ik weet, dat het weglaten van een enkel woord de kerkdienst ongeldig kan maken. Dat heb
ik gelezen in het boek Katholieke Moraaltheologie3 van Heribert Jone, dat ik in mijn
vaders bibliotheek gevonden had. Zijn boek over de moraaltheologie was een standaardwerk
voor de opleiding en nascholing von de clerus en zo sterk verbreid en bekend, dat de
katholieke auteur Graham Greene in zijn roman Monsignore Quijote als norm voor het
geweten de instantie als de Jone laat spreken.
Ik heb dat stukgelezen, zwarte werk jaren geleden in mijn vaders bibliotheek gevonden. Het
leek wel wat op een brevier en zo heeft wellicht ook een van de priesters op het internaat dat
gelezen.
"Elke direct verlangde geslachtelijke lust, schreef de moraalapostel Jone in diens handboek,
is buiten de echt steeds een zware zonde, zelfs dan, wanneer de de lust ook nog zo
onbeduidend en kortstondig is4.
Ach ja, en het boek was ook wel leuk, omdat daarin alle toelaatbare en ontoelaatbare
doopvloeistoffen gespecificeerd werden.
Een van de acolieten bood daarop de bisschop een hoestdrankje aan.
Bij de consecratie moest de gouden mijter worden afgezet en ingeklapt. De bisschop werd nu door
een van de acolieten een kalotje opgezet. Tijdens de consecratie werd in plaats van de gebruikelijk
schel driemaal de grote kerkklok geluid!
Gedurende de mis werd in een van de vele biechtstoelen ook tijdens de consecratie biecht gehoord.
Om de vijf minuten wisselden gelovigen van plaats en er was aanzienlijke aandrang. Het moest zich
om een groot aantal zondaars handelen. Misschien behoorde daartoe ook de afsluiter van onze
parkeerplaats, die nu zijn zonde moest komen biechten.
Na de imposante hoogmis met veel indrukwekkende koorzang bezochten wij een oninteressant
museum met vele devotionalia. Diverse pausen waren hier ooit op bezoek geweest. Vervolgens
kwam de grot aan de beurt, die op andere bedevaartsoorden zoals Lourdes en Roermond leek. Het
was allemaal wat kleiner, maar drukbezocht. Wellicht hoofdzakelijk wegens het wielrennen. Wij
dronken nog een koffie en liepen rond half twee terug naar de parkeerplaats, waar een in lichtblauw
montuur geklede heer op ons stond te wachten. Van verre zag ik al, dat de blokkerende auto
verdwenen was en er achter onze auto om twee auto's een parkeerplaats op de hogere rijbaan
hadden ingenomen. Onze huurauto had dus niemand in de weg gestaan.
De in het lichtblauw geklede parkeerwachter legde uit, dat wij fout geparkeerd stonden. Ik
probeerde uit te leggen, dat een andere auto ons geblokkeerd had, maar intussen weggereden was en
dat wij nu pas wegrijden konden.
De parkeerwachter, die zich niet identificeerde wilde daar niets over horen en zei, dat wij een boete
van circa 100 moesten betalen. Hoeveel het precies was kon hij niet zeggen. Ik vertrouwde het
niet helemaal. Er stak geen bonnetje in de ruitenwisser. De man wilde geen autopapieren of
rijbewijs zien. Hij was niet als een Spaans politieman in het zwart gekleed met een gouden penning
en een identificatiekaart met naam op de borst. Ook ontbraken de schoudermarkeringen van de rang
en het district of andere officile rangtekens.
3 (1930, 18 Auflagen bis 1961 oder 1964; bersetzungen in Franzsisch, Niederlndisch, Italienisch, Englisch,
Portugiesisch, Arabisch).
4 MORAL: Recht auf Lust - DER SPIEGEL 40/1972 - Spiegel Online

De parkeerwachter wees ons aan nu weg te rijden via de steil aflopende weg. Het weggetje
waarlangs wij aangekomen waren, was met een (zelfgemaakt?) verkeersbord aan de wegomheining
als eenrichtingsverkeer gemarkeerd. Hij dwong ons dus die weg naar beneden te nemen. En andere
oplossing was er niet. Nergens stond een waarschuwend bord met sterke stijging of sterke
daling alhoewel er elders in Spanje wegen zijn, waar men kilometerslang om de 20 meter
verkeersborden kan waarnemen.
Wij reden dus met de Fiat Panda, waarvan het bandenprofiel gevuld was met dat vochtige zwarte
zand, heel voorzichtig naar beneden. De helling bestond uit een betonnen wegdek, waarin enkele
cm diepe rillen als profiel waren aangebracht. De remmen van de Panda waren betrouwbaar genoeg
alhoewel bij het loslaten een zekere vertraging optrad, alsof de rem niet wilde loslaten. Dat was
onhandig, omdat de wagen daarna plotseling wegrolde en ik min of meer pompend moest remmen.
Beneden aangekomen moest ik een meter of dertig naar de omhooglopende weg afleggen. De Fiat
Panda is een 4-deurs autootje, waarin hooguit 1 normale koffer en een rugzak plus klein tasje past.
Wij hadden nog een tweede koffer bij ons, die op de achterbank lag. Twee personen voorin en de
motor drukten de aandrijfas op het beton. Ik had de afgelopen dagen wat rijervaring opgebouwd.
Het in Duitsland voor slechts 8000 verkrijgbare autootje was willig en dapper genoeg. Ik had
echter het vermoeden, dat de wielen niet voldoende grip op de weg konden overbrengen.
De weg omhoog zag er van onderen nog steiler uit dan van boven. De stijging verliep niet lineair
maar vertoonde een S-vorm, waarbij de sterkste stijging ongeveer in het midden lag. Geen van deze
hellingen was van muurtjes of hekken voorzien en elk ongeveer een enkele rijstrook breed. Op die
op- en afrit liepen te hooi en te gras voetgangers op weg naar de kerk of op de terugweg naar de
auto. Gelukkig was het inmiddels droger geworden.
De twee hellingen zijn circa 20m lang en overbruggen een hoogteverschil van ongeveer 6 tot 8m.
De hellingsgraad (resp. stijgingspercentage) is moeilijk nauwkeurig te berekenen, omdat deze in
verloop van de weg varieert. De waarde wordt op 25-30% geschat. Het kan ook meer dan 33% zijn.
Als steilste weg ter wereld geldt de Baldwin Street (ca. 35 %) in Nieuw Zeeland. In Europa geldt als
een van de steilste straten een weg met 33% stijging in St Mawes, Cornwall.

21 Als steilste weg ter wereld geldt de Baldwin Street in Nieuw Zeeland
(public domain by Oyvind1979)

Nu besteedde ik enige tijd aan overwegingen. Het was vermoedelijk gunstig, als wij met twee
personen (samen 150kg) voorin en alle bagage (ca. 30kg) achterin naar boven reden.
Bij de eerste poging nam ik geen aanloop en reed de auto gewoon uit de stapvoetsnelheid omhoog.
De auto verloor echter snel aan snelheid en liet zich door het gaspedaal niet aanmoedigen. Op
gegeven moment moest ik halverwege de helling zoveel gas geven dat de voorwielen doordraaiden.
De huilende motor maakte nogal wat herrie en het publiek begon om te kijken. Ik moest het gas
loslaten en er snel de rem opzetten. Als een onwillige ezel bleef de Panda plotseling staan.
Langzaam liet ik de wagen de helling terug afrollen en probeerde zover mogelijk terug te stoppen
om een aanloop te kunnen nemen. Met vol gas en volle 69pk versnelde ik de auto en reed zo lang
mogelijk met vol gas de helling op. Nu reduceerde ik halverwege de helling het gas zover, dat het
doordraaien niet meer optrad. De snelheid liep echter angstwekkend snel terug.
Op dat moment begon het motortje te protesteren en te hijgen. De cilinders hikten en snikten
hijgend naar verse lucht en brandstof. Dit as het moment het gas tot de plank door te drukken. De
motor stotterde en verloor zover aan toerental, dat ik elke individuele ontstekingsvonk kon
waarnemen. Elke bougie vonkte op de takt van een metronoom en bij elke ontsteking rukten de
trouwe bandjes het beestje ene centimeter naar boven. Wij zonden schietgebedjes naar de heilige
madonna en hoopten, dat zij ons zou verhoren.
En langzaam, tergend langzaam haalde het hijgende Pandaatje weer wat verloren tempo terug. De
snelheidswijzer schokte steeds weer trillend een millimeter omhoog en begon zich te weer naar een
gewoon toerental te neigen. Ik wist nu al, dat wij gered waren. De snelheid nam nu langzaam toe en
ik was al bereid deze prestatie als een wereldrecord en een wonder te beschouwen: Een 69pk
motortje, dat de helling van Covadonga had bedwongen. Het was een prestatie, die de eerste vlucht
van de gebroeders Wright evenaarde.
Wij passeerden het applaudisserende en jubelende publiek, dat ons nastaarde. Goed, dat was wat
overdreven, maar toch? Was het wellicht de steilste berg van Europa, die wij hadden gemeesterd?

22: Parkeerplaats achter het Covadonga museum

zoals getekend in de Google Maps kaart The most exciting parking lot in Europe!!

's Avonds bij een goed glas wijn en wat tapas vertelde ik P. van ons avontuur en beschreef
nauwkeurig hoe de experimenten waren afgelopen. P. had beduidend meer rijervaring dan ikzelf.
Hij zei, dat ik in geval van nood met een auto met voorwielaandrijving de berg ook achterstevoren
kan oprijden. Daarbij drukt het motorgewicht de aandrijfwielen beter tegen het wegdek,
argumenteerde hij. Ik was het daar niet mee eens, omdat ik achteruit op dat smalle weggetje niet zo
goed kon sturen en dan praktisch zonder aanloop omhoog zou moeten rijden.
Hij vond het een dure grap voor 100 boete eens een avontuurlijke helling op te rijden en zei, dat hij
ook zulke steile stukken in de binnenwegen rond de Picos de Europa had gereden.
Wij waren het erover eens, dat de tactieken der parkeerboetes in Spanje onterecht was.
Parkeerwachters, die zelfstandig boetes mogen vastleggen en gewoon van de kredietkaarten der
klanten laten afboeken zijn onterecht. De enigste kans aan die onkosten te ontkomen is het verhaal
aan tijdschriften te verkoop aan te bieden en te proberen met de verkoopsom de boete te betalen.
Misschien wordt het allemaal beter als Spanje uit de Eurozone verdwijnt en de Euro naar Sint
Juttemis gaat, waar hij thuishoort. Dat resultaat werd echter pas bereikt na een tweede rondje uit de
fles..

Ter herinnering aan de indruk, die Covadonga nalaat, heb ik een schetsje gemaakt hoe de
parkeerplaats met de twee op- en afritten eruit ziet.
Links heb ik de door de parkeerbewaker als verkeerd gekozen, maar door een andere parkeerder
gedwongen parkeerplaats geschetst, die zich aan de rand van de onbeschermde afgrond op een
doodlopende zandweg bevindt. Er staan echter bomen in de vallei, die ik ter verduidelijking
weggelaten heb.
Daarnaast ligt de neergaande toegangsweg naar de parkeerplaats, die ik voor het gemak leeg
getekend heb. Tussen de twee opritten kunnen circa 20-30 auto's geparkeerd worden. Rechts ligt
naast het museum de oprit, die naar de grot (Cava) leidt. Rechts van de weg bevindt zich een WC
met daarachter de busparkeerplaatsen. Voor de 25-30% stijgingen wordt nergens gewaarschuwd. De
parkeerplaats wordt echter in Google Maps niet eens ingetekend. Deze is alleen in Google Earth
zichtbaar: The most exciting parking lot in Europe!!

23: The most exciting parking lot in Europe!! jwr47

Ribadesella
5 juni 2016 Raciones = schotel tapa's voor een hele groep

24: Tapa's op de Plaza Nova in Bilbao

Tapas zijn de kleine individuele hapjes. De raciones zijn gezamenlijke schotelgerechten voor een
grotere groep.

6 juni 2016 De voetafdrukken van de dinosaurus

Van verre fotografeer ik het strand en probeer op uitvergrotingen de voetafdrukken van de
dinosaurus te vinden.

25: Waar zijn de voetafdrukken van de dinosaurussen?

7 juni 2016 Bufones de Pra

P. rijdt een hele dure Volkswagen met een peperduur navigatiesysteem, dat de naam van Llames niet
kent. Llanes is wel bekend maar niet gewenst. Alleen al voor de maandelijkse update van dat
navigatiesysteem kan men bij Aldi een geheel nieuw navigatiesysteem kopen, waarin heel Europa te
vinden is. P. houdt van zijn ingebouwde dure navigatie, omdat die weet welke wegen voor zijn
caravan geschikt zijn.
Nu zijn wij gedwongen een extra uurtje door allerlei kleine dorpjes met zeer smalle weggetjes te
rijden, tot wij een geschikt beginpunt voor de wandeling naar de Bufones de Pra vinden.
Uiteindelijk rijden wij er met de auto naar toe.
Onze wandeling is van een ruig type. De rotsen bovenop de bergen aan de kust zijn vlijmscherpt. Je
voelt de punten en randen als messen door de jeansstof heen steken. Wij komen mensen met blote
benen en gympjes tegen, die wij terugsturen. De wandeling is alleen haalbaar met stevige
bergschoenen en goede sterke jeans. Bovendien zijn bergstokken in de bloeiend 2m hoge
brembossen met daartussen lange bramentakken wel handig.
Toch is bijna iedereen, behalve ikzelf, ergens door schrammen en blauwe plekken gehavend. Door
de lange lianen en braamtakken struikelt iedereen wel eens. P. ontdekt op zijn arm twee puntjes
naast elkaar en roept, dat hij door een slang gebeten is.
Overal liggen flaters van koeien, maar uiteindelijk wordt door het droge weer elk paar
bergschoenen vanzelf zuiver.
Het eten is op het land goedkoop. Voor een tientje krijg je zelfs in de steden een driegangenmenu
met een glas wijn, bier of water; soms ook wel een fles. Dit is de deflatie, waarvoor Draghi zoveel
angst heeft.

26: Eilandje voor de kust bij Bufones de Pra

8 juni 2016 Van Ribadesella naar Bilbao

Nadat wij de auto al ingepakt hebben, stel ik vast, dat de Fiat Panda de luchtdruk van de banden
alarmerend laag vindt.
De banden zelf zien er nog goed uit. Ik rijd naar de dichtstbijzijnde garage en controleer de druk. De
linker achterband, waarin ik na aankomst in Ribadesella de spijker had gevonden had een veel te
lage luchtdruk: onderaards laag, bijna nul!

27: Spijker in de band

De tankbedienden zijn een soort vakantiehulpen, die van techniek geen kaas gegeten hebben. Zij
maken mij duidelijk dat de bandendeskundige een eigen werkplaats achterin de garage heeft en pas
om elf uur begint te werken. Het is nu al elf uur, maar hij komt niet. Het handboek in het Spaans is
niet al te scheutig met informatie. Er staat bijvoorbeeld niet in hoe ik de indicator kan afzetten als ik
de band op de juiste druk opgepompt heb. De juiste druk lees ik af aan de andere banden, waarvan
ik aanneem, dat zij nog heel zijn.
Dus krik ikzelf de auto op en wil het noodwiel monteren, waarmee ik tot 80km/u kan rijden. Ik kan
het kapotte wiel echter niet wegnemen. Het zit op de een of andere manier vast. Op dat moment
komt de monteur en ik kan hem uitleggen wat er aan de hand is. Hij gaat voor het wiel staan en
geeft als een paard een stevige trap tegen de band. De auto wankelt op de krik, maar het wiel valt
netjes naar beneden. Hij bekijkt de schade en zegt, dat hij die band wel even kan repareren. Het kost
15 en is om half drie klaar, als hij uit de middagpauze terugkomt. Ik vind dat best en geef hem de
sleutel van de auto, die opgekrikt met de reserveband op het terrein van de garage blijft staan.
Wij besluiten de drie uur extra tijd voor een bezoek aan het museum bij de Grotte de Tito Bustillo te
Ribadesella bezoeken. Wij mogen ook in een van de grotten deelnemen aan een rondleiding, maar
dan moeten wij meer dan 300 traptreden op en afstappen. Ook is de tijd voor de rondleiding wat
knap bemeten. Het museum is op woensdag kosteloos te bezichtigen.
Wij bekijken de documentatie in het museum, die op zich al voldoende inzicht in de versieringen
oplevert. Verrast stel ik vast, dat de kunstenaars destijds niet alleen oker en rood, maar ook violet
hebben toegepast. De afbeeldingen zijn vaak over elkaar getekend, alsof de kunstenaars in de rots
figuren en lijnen hebben waargenomen, die zij onafhankelijk van voorafgaande beelden wilden
omlijnen.
Er is nog wat tijd over en wij drinken koffie in het centrum van Ribadesella, waar wij de schoenenen tassenverkopers langs de straat zien werken. Zodra de gendarmerie voorbij gemarcheerd is
spreiden zij hun lakens op de stoep uit en beginnen uit blauwe zakken de koopwaar te sorteren en
uit te spreiden. Het zijn gouden en zilveren sneakers, die in de winkels ook voor 10-15
aangeboden worden. Het zijn duidelijk imitaties van bekende merken. Aan de vier punten van de
lakens zijn touwen geknoopt, zodat zij bij alarm snel alles bijeengaren en wegrennen. De meeste
verkopers staan naast elkaar en behoren tot een clan, vermoedelijk vluchtelingen.

28: Schoen en tassenverkoop op straat (in Bilbao)

De kinderen dragen schooluniformen. De meisjes ook vaak korte rokjes, soms zelfs erg kort. De
jongens, soms ook meisjes, spelen veel voetbal. Jongens werken ook met tollen, die niet van hout
maar van opvallend gekleurd plastic zijn.
Als wij bij de garage aankomen is de bandendeskundige nog steeds in de middagpauze, maar de
gerepareerde band is gemonteerd en tegen 15 levert de pompbediende mij de sleutel uit. Zonder
kwitantie natuurlijk, want de bandenservice is een ander bedrijf en hij wil die reparatie niet
documenteren.
Onderweg blijft de indicator mij waarschuwen, dat de bandendruk te laag is, maar bij controles
onderweg is de druk OK en blijven de banden relatief koel. Het is buiten 29-30, dus is de koelheid
een relatief begrip.
In Bilbao vind ik nergens een pompstation in de buurt van het vliegveld, dus kom ik met een vrij
lege tank aan. Bij Europcar laat ik de wagen inchecken. De controleur controleert de km-stand, ziet
ook de drukindicator, maar ondertekent het protocol zonder commentaar. Als tankvulling noteert zij
3/8, zodat ik nog een bedrag voor de benzine plus 15 20 service & extra BTW moet betalen.
Een automonteur kon de band voor 15 repareren, maar het gele waarschuwingsteken blijft
oplichten. In de (uitsluitend in het Spaans geschreven) handleiding kon geen methode worden
afgelezen hoe men de melding na een reparatie kan afzetten.
Van dit soort moderne detectoren had de automonteur nog nooit gehoord. Het was nog wel een
specialist voor bandenreparaties.
Van bevriende automonteurs hoorde ik later, dat het afzetten van dit soort waarschuwingen
bij elk automerk en soms zelfs bij elk autotype verschillend geregeld is.
Voor zoiets is geen norm vastgelegd, net zomin als bij:

het vastleggen van boetes voor automobilisten, die zo stom zijn zich door een andere
automobilist in een doodlopend zandpad te laten insluiten,

en ook bij het opstellen van informatie- en waarschuwingsborden voor

automobilisten.

En bij de dienstregeling voor parkeerwachters, die bij regen geen zin hebben te
patrouilleren of klanten te informeren maar liever aan de tap op een kopje espresso
staan wachten...

Ik wil hier echter niet afdwalen en toevoegen dat het autoverhuurbedrijf de auto desondanks als
prima in orde heeft geaccepteerd, alhoewel de waarschuwing nog steeds brandde, terwijl toch de
bandendruk voor alle vier banden in orde was.
Ik moest alleen de tank tegen een extra onkostenbedrag van 15 plus BTW laten opvullen omdat er
in de buurt van Bilbao's luchthaven geen enkel tankstation schijnt te bestaan. Wij hebben die
benzinepomp later door toeval heel dichtbij maar goed verstopt toch nog gevonden.
De bon voor verkeerd parkeren is nog niet aangekomen, maar wat er niet is kan nog komen...
Goed beschouwd neemt de gerenommeerde autoverhuurder het met de verdragsplichten niet zo
nauwkeurig. Contractueel had men ons een auto beloofd met een km-stand onder de 25.000.
In werkelijkheid lag deze stand (35.000 km bij een gereden afstand van 737 km) daar duidelijk
boven:

29: KM-Stand etwa 35.000

Bilbao
Aankomst in Bilbao
Voor slechts 1,45 reizen wij naar Bilbao en checken in in het centraal gelegen Sercotel Coliseo
Bilbao Hotel.
In dit viersterrenhotel Sercotel is het ontbijt niet te pruimen. De kaas is bezweet, de ananas is bruin.
De bij het aantal gasten hopeloos overbelaste koffiemachine produceert alleen een fatsoenlijke
espresso. Bij elke koffie roept de machine de profeet Elias aan: Elija pro favor 5. Het is een teken,
dat het einde nabij is.
Alleenstaande reizigers ontbijten hier met een smartphone in de linkerhand en moeten verdomd
oppassen, dat zij niet in het stuk plastic bijten en het nieuws van een knckebrd aflezen.
Ik verlang terug naar Laura's Posada, waar zij mij elke wens van de lippen aflas.
De inrichting is merkwaardig. Om mij te scheren moet ik over de WC heen klimmen, waar in de
hoek op 1,8 m hoogte een scheerspiegel en stopcontact zijn gemonteerd. Een gehandicapte persoon
kan zoiets niet, maar ter compensatie staat de gast een scheerset met een echt scheermesje in een
hotelverpakking ter beschikking.

Baskisch
In Bilbao dragen de meisjes in de supermarkt naamplaatjes met een X erin: zoals Iratxe of
Arantxa. De vrouwen dragen vaak knalrode lippenstift en zijn chique gekleed.
Een gewone achternaam is ook Izquierdo (links).

Tweelingen
Pas in het Baskenland valt ons op, dat er op straat in Noord-Spanje veel tweelingen worden
rondgereden. Opvallend vele tweepersoonskinderwagens zijn er onderweg. In het internet is over de
statistische verdeling van tweelingen Spanje een en ander te vinden. Het ligt kennelijk aan de
hormonenbehandeling:

Spain faces up to its twin phenomenon

Multiple births have increased by 287% since fertility treatment was introduced
Double trouble: Twin births multiply in Spain, beating most of Europe
Factors associated with recent increase of multiple births in Spain
From 1984 to 2004 the percentage of twins of opposite sex increased from 24.31 to 36.58
per cent. The proportion of twins and triplets of opposite sex, maternal age, and parity
patterns observed are concordant with a differential access to reproductive treatments
depending on the woman's age.

5 Elija betekent natuurlijk in het Spaans: kies; Elija pro favor betekend in het Spaans kiezen alstublieft

Religieuze kunst
In de kerken zijn de belangrijkste religieuze beelden zoals gewoonlijk in rood (mannelijk), blauw
(vrouwelijk, Maria) en wit (Jezus) geschilderd. Soms wordt Jezus als kind polychroom afwisselend
in rood & blauw afgebeeld. Dit komt natuurlijk overeen met de thesen in The Hermetic Codex.

30: rood (mannelijk), blauw (vrouwelijk,

Maria) en wit (Jezus)

31: Jezus als kind polychroom afwisselend

in rood & blauw

Milde gaven
In de kerk van Sint Blasius vind ik aan beide zijden vier offerblokken, waarin de gelovige zijn gave
aan een zelf gekozen doel kan toewijden. Helemaal rechts wordt onder Necesitados duidelijk
uitgelegd: San Antonio = limosnas, zodat elke onzekerheid uit de weg wordt geruimd.

Er liggen ook blaadjes klaar, waarop men diverse bedragen naar een bankrekening kan gireren en
dan het doel als een wens kan noteren. Deze wens wordt na ontvangst van het bedrag tijdens de
noveen van de heilige Antonius vervuld.

Zondvloed
Duitsland verzinkt in de bliksem, donder en zondvloed. Op de Duitse Golf (Deutsche Welle) kletst
men alleen over Hillary & Trump, de representanten van respectievelijk het oude en het alternatieve
establishment. Beide zijn echter even grote misdadigers.

Ethica
De bewuste uitbuiting van andermans onkunde is geen wetenschap maar een cargo- of
pseudowetenschap. Kan er een democratie bestaan waarin een elite de onwetendheid van de
restmassa's misbruikt.

Certificaat van onvruchtbaarheid voor vrouwen

Voor vrouwen is een certificaat van onvruchtbaarheid wellicht de enige kans op gelijke kansen.

Baskenmuseum
In het Baskenmuseum wordt verduidelijkt welke rol de walvisvaart heeft gespeeld. Het Baskisch is
als een Eskimo dialect bekend. Onder de diverse interessante objecten vind ik enorme stenen van
meer dan 100kg, waarmee de mannen wedstrijden houden. Verder een misthoorn en een berenval.
Van de vondsten van barnsteen in het noorden van Spanje is nergens iets te bekennen.

Vismarkt
Op de druk bezochte vismarkt grijnzen ons de viskoppen aan.

32: Viskoppen op de vismarkt te

Bilbao

9 juni 2016 Het Guggenheim museum

Van het Guggenheim-Museum Bilbao is alleen de architectuur en de collectie moderne kunst
interessant. De schaduwen van Warhol kijkt men even aan en de collectie stalen wanden bekijken
wij niet eens.

Louise Bourgeois
Wel interessant is de spin, die "Maman" (de moeder, die de witte eieren in haar lichaam meedraagt),
die door de kunstenares Louise Bourgeois als levenssymbool wordt gekenmerkt. Zij uitte haar
ontevredenheid over de belasting der vrouwen in diverse kunstwerken op de middelste etage. Ik
beschouw Louise Bourgeois als de ziel van het Guggenheim museum.
Duidelijk zijn de witte eieren binnen het spinnenlichaam te zien, waarmee Louise Bourgeois de
vruchtbaarheid en de voortplanting symboliseert, die zij als last voor de moeders beschouwt.

33: witte eieren binnen het spinnenlichaam Maman (Louise Bourgeois)

Het Baskenmuseum
In het Baskenmuseum te Bilbao worden imitaties van de oude Baskische klederdrachten getoond.
Bij de hoofdtooi wordt vermeld, dat de hoeveelheid daarin verwerkte stof de status van de drager en
draagster aanduidt. De hoofdtooi werd door de Kerk afgeschaft, omdat deze een seksuele
symbolische betekenis werd toegeschreven.

34: Baskische klederdracht en hoofdtooi

Senior Basque women during the 16th century; the attire was forbidden on Pierre de Lancre's
intervention in the Basque Country (1609-1612) (Public Domain)

10 juni 2016 San Sebastiaan

Op de 10e juni nemen wij de bus van 11:00 uur, die ons voor 12 p.p. in 1 uur naar San
Sebastiaan brengt, waar wij de stad en enkele musea bezichtigen. Wij zijn net 5 minuten te laat voor
de bus van 10:00 uur. Wij hebben wat te lang nodig gehad voor een kort ritje met de metro. Ook de
metro is als elke vorm van openbaar vervoer goedkoop: 1,50 voor een korte rit, die in Bk zowat het
dubbele kost.
In het voorseizoen wordt het strand nog niet door zwemmers bevolkt. De promenade en de bootjes
bevinden zich nog in het winterbedrijf. Een eenzame politiek gengageerde partijganger gebruikt
het brede zandstrand bij eb als pamflet voor de komende verkiezingen. Hij protesteert tegen illegale
acties en misbruik van de grondwet.

35: Politieke graffiti in de baai van San Sebastian, die het tot de vloed uithoudt...

San Telmo museum

Het San Telmo museum (Museo San Telmo) presenteert in een enorme kloosterhal de Sert canvases
als muurschilderingen, die door Jos Mara Sert (1874-1945) op 784 vierkante meter zijn
geschilderd. Daarnaast bevindt zich in dit museum nog een grote collectie traditionele Baskische
gebruiksvoorwerpen en kunst.
Onderweg in San Sebastian stoten wij op een viertal professioneel opgeleide muzikanten en zangers
uit de Oekrane, die op de centrale as van de stad een geniale versie van Halleluja presenteren.

Het busstation in Bilbao bevat een groot aantal reclamezuilen, die (al maanden of jaren?) door
plakband bijeen worden gehouden. Wie daaronder staat, als de plakband het begeeft, is dood,
morsdood.

36 Gerepareerde reclamezuilen

Levensgevaarlijk zijn ook de kleine ongemarkeerde opstapjes bij de metrostations, waarover je kunt
struikelen.

37: kleine ongemarkeerde opstapjes bij de metrostations, waarover je onverwacht

kunt struikelen

11 juni 2016 Baskisch

Een leerzaam bezoek aan het Baskisch museum levert veel informatie op. De Basken vormen van
alle Spaanse regio's de meest innovatieve groep.
Het trefcentrum van Bilbao's gemeenschap is de Plaza Nueva, waarlangs alle belangrijke Taparestaurants gelegen zijn. Op het enorme plein spelen talloze kinderen voetbal en knuffelen
ongegeneerd met de huishonden. De herrie op het plein en in de gangen is oorverdovend. De ouders
laten de kinderen hun gang gaan.
Victor's restaurant bestaat uit een bovenverdieping met witte lakens en een peperdure kaart, waarop
een glas huiswijn 12 kost en het ongelofelijk stil is. Op de begane grond is het tafellaken rood,
kost een glas huiswijn 1 en is de herrie oorverdovend, maar men kan daar ook Basken aantreffen
en aanspreken. Oudere vrouwen zijn opvallend goed gekleed en opgemaakt.
In Victor's restaurant treffen wij een Baskisch echtpaar, dat bevestigt dat Simon Bolivar's familie
afstamt uit het Baskische stadje Bolibar. Wij wisselen in het Engels levenservaringen uit, terwijl hij
een pikzwarte Baskische lijfspijs verorbert. Door de herrie horen wij slechts de helft.
Aan de andere zijde zitten drie Franse dames, die lang met het openen van grote garnalen (gamba's)
bezig zijn en samen een schaaltje waswater krijgen om de handen schoon te houden.

38: Binnenplaats (Plaza de Constitucion) in San Sebastian

De nummers boven de ramen herinneren eraan, dat dit plein vroeger een arena voor stiergevechten
vormde en de balkons als logen werden gebruikt.

12 juni 2016 Terugreis

Wij checken direct na het ontbijt uit en willen de ochtend nog aan het Museo de Bellas Artes de
Bilbao wijden. Helaas staken de medewerkers voor hogere lonen.
De kabelbaan van Bilbao brengt ons voor 0,95 naar een uitzichtpunt tussen de stad Bilbao en de
luchthaven. Het uitzicht is inderdaad indrukwekkend en bovenop die berg staat ook de
merkwaardige gebogen, stalen plaat met een menselijke vingerafdruk.
Het Museum Of Artistic Reproductions was helaas ook gesloten ditmaal wegens de sista. Er is
echter ook op straat kunst als graffiti te bewonderen:

40: Duimafdruk in Bilbao

39: Graffiti in Bilbao

Gelukkig was er een openbare bibliotheek geopend in een gigantisch gebouw met geweldige pijlers.
In de bibliotheek vond ik kunstboeken met o.a. de kunstwerken uit het Museo de Bellas Artes de
Bilbao, weliswaar alleen in A4-formaat, maar toch...
's Middags nemen wij nemen voor 1,45 per persoon de bus van Bilbao naar het vliegveld en
vandaar het transferbusje naar het Holiday Inn Express hotel. Op weg naar het hotel zien wij de
benzinepomp vlak bij het vliegveld goed verstopt, zodat geen van de reizigers het zo snel kan
vinden.
In het Holiday Inn Express overnachten wij in een kamer, die eigenlijk voor gehandicapten was
uitgerust. In de bad- en slaapkamer kan men 's nachts een onopvallend blauw lampje laten branden.
Op het vliegveld van Bilbao mag niets gefotografeerd worden, anders hebben de beambten het recht
de rolletjes eruit te halen en de film onmiddellijk te vernietigen. Het staat er in Baskisch, Spaans
en Engels.

Viajar es un derecho de todos

Er hangt ook een groot pamflet over de rechten van de passagiers: Viajar es un derecho de todos.
Ja, dat die niets waard zijn weten wij intussen, sinds wij met British Airways in de kou vertwijfeld
slapeloze en hongerige uren hebben doorstaan 6. De EU-ambtenaren zijn verwende kinderen en
weten niet eens waarover zij schrijven.
Wij nemen onderweg geen sandwich meer. Het is (nota bene 4 ) een klef soort brood voor tandloze
grijsaards en smaakt nergens naar. Ik wacht wel tot wij thuis weer fatsoenlijk brood kunnen
genieten.

Achteraf
In de documentaire Spaniens schnste Urlaubziele (Hessische Rundfunk, 17. 6. 2016) vult de
reportage enkele nog ontbrekende informaties aan onze ervaringen toe.
In Bilbao kan men ook als toeschouwer op een tribune een wedstrijd in pelota volgen. (Frontn
Bizkaia Basque Pelota Court). De spelers worden in twee ploeger (rood & blauw) ingedeeld. De
keiharde ballen worden door het spelen verwarmd en moeten na het spel in koelkasten afgekoeld
worden.
Daar waar nu het Guggenheim museum staat, bevond zich vroeger een scheepswerf, die het terrein
midden in de stad domineerde. De stad werd in feite toeristisch ontsloten door het industrieterrein
voor het museum te ruimen.

6 Heathrow's Dagboeken

Inhoud
Potes.....................................................................................................................................................2
30 mei 2016 Posada Laura, Turieno................................................................................................2
31 mei 2016 Cees Nooteboom's notities..........................................................................................5
1 juni 2016 Picos de Europa............................................................................................................9
2 juni 2016 De duivelse kloof bij Poncebos..................................................................................11
4 juni 2016 De avontuurlijkste parkeerplaats van Europa.............................................................14
Ribadesella.........................................................................................................................................23
5 juni 2016 Raciones = schotel tapa's voor een hele groep...........................................................23
6 juni 2016 De voetafdrukken van de dinosaurus..........................................................................23
7 juni 2016 Bufones de Pra...........................................................................................................24
8 juni 2016 Van Ribadesella naar Bilbao.......................................................................................25
Bilbao.................................................................................................................................................28
9 juni 2016 Het Guggenheim museum .........................................................................................32
10 juni 2016 San Sebastiaan..........................................................................................................34
11 juni 2016 Baskisch....................................................................................................................36
12 juni 2016 Terugreis...................................................................................................................37