POLJOPRIVREDNA ZOOLOGIJA

Predava: dr Bojan Stojni

PREPORUENA LITERATURA ZA PREDMET

POLJOPRIVREDNA ZOOLOGIJA
Pored obaveznog pisanog i elektronskog materijala dobijenog
na predavanjima i vebama, studentima se preporuuju i sledei
literaturni izvori :
1. Kolektiv autora (1964): tetoine u biljnoj proizvodnji I; opti deo
Novi Sad.
2. Kolektiv autora (1967): tetoine u biljnoj proizvodnji II; specijalni
deo. Novi Sad.
( obe publikacije su poznatije pod nazivom "Vukasovi I i II deo")
3. Kolektiv autora (1983): Prirunik izvetajne i prognozne slube
zatite poljoprivrednih kultura. Savez drutava za zatitu bilja
Jugoslavije, Beograd.
4. Hrgovi i sar. (1991): Deratizacija - suzbijanje populacija tetnih
glodara. Deje Novine, Beograd.
5. Stevanovi,V. i V.Vasi (1995): Biodiverzitet Jugoslavije sa
prgledom vrsta od meunarodnog znaaja. Ekolibri i Bioloki
fakultet, Beograd.
6. Kruni,M. (1981): Zoologija invertebrata. I i II deo. Nauna
knjiga, Beograd.

UVOD
ivotinje, regnum Animalia, jedno su kraljevstvo
ivog sveta. Postoje jo biljke, gljive, protiste
(jednoelijske eukariote - zelene, crvene i smee
alge, diatomeje, amebe, biari, trepljari), prokariote
(bakterije) i virusi.

Animalia se deli na
nekoliko odeljaka i oko
40 kola, a kola se dalje
dele na mnogobrojne
klase.

> kolo hordata deli se na klase sisara, ptica,

gmizavaca, vodozemaca, riba i miksina. Sisari, klasa
Mammalia, obuhvataju brojne redove, ukljuujui i
red primata.

Postoji priblino 1.900.000 opisanih animalnih vrsta.

Oko broja opisanih vrsta postoje neslaganja - iste
taksone jedni smatraju vrstama, a drugi
podvrstama. Postoje procene da ukupnan broj
recentnih opisanih i jo neopisanih vrsta ivotinja
premauje 30.000.000 na naoj planeti.

6.515
5.487
8.734
9.990
31.153
47.000
102.248
85.000

1.000.000

(podaci iz 2009. godine)

Najvie je opisanih vrsta

insekata (1.000.000), arahnida (102.248) i mekuaca
(85.000); opisana je 1/10
recentnih vrsta ovih grupa.
Zooloke nedoumice su
najizraenije kod sitnih
organizama, manje
istraenih i brojnih grupa
(insekti, grinje, nematode,
mekuci i sl.)
Grupe kimenjaka su bolje
istraene. Od 65.000 vrsta
hordata je: 5.487 sisara,
6.515 vodozemaca, 8.734
gmizavaca, 9.990 ptica i
31.153 vrsta riba (2009.
godine).

1. SISARI OPTI DEO

Klasa Mammalia obuhvata 18 redova, 109 familija,

odnosno 5487 recentnih vrsta (sa fosilnim nalazima
obuhvata 29 redova i preko 6000 vrsta).
U Srbiji ivi 96 vrsta sisara, iz 19 familija i 7 redova.

POREKLO I OPTE ODLIKE SISARA

Hronoloki posmatrano:
naa planeta je nastala pre
4.500 miliona godina,

ivot pre 3.500 mil.god.

kimenjaci pre 530 mil.god.

vodozemci pre 360 mil.god.

gmizavci pre 330 mil.god.
Pikaia, prahordat, predak kimenjaka

Sisari su evoluirali krajem perioda trijasa i poetkom jure

od etvorononih gmizavakih predaka sinapsida.
Prve odlike sisara
(diferenciranje zuba, vilinih
kostiju i uha) se pojavljuju kod
pelikosaura koji su iveli u
periodu pre oko 300 mil.god.,

postaju vie izraene kod

cinodontnih terapsida (A) pre
oko 270 mil.god.,
tako da najprimitivniji sisari
(B) nastaju u periodu 245- 208
milona godina
(skoro u isto vreme sa
pticama, koje su nastale u juri,
pre 210 miliona godina od
dvononih gmizavaca)

pelikosaur Dimetrodon
pripada grupi koja se
svojim osobinama
rano odvojila od
ostalih gmizavaca
odnosno primitivnim
sisarolikim
gmizavcima.

Od pelikosaura nastaju terapsidi ili sinapsidi, koji se smatraju

precima sisara. Takva je vrsta bila Inostrancevia, koja je ivela
pre 250 mil.god., i bila veliine nosoroga.

Uporedni prikaz
skeleta glave i zuba:

pelikosaura
(Dimetrodon)
i
primitivnog sisara
(Morganucodon)

Morganucodon

Pre oko 200 miliona godina, uobliile su se sve odlike pravih sisara koje
su ih razlikovale od gmizavaca - promena grae i vea pokretljivost
udova, etiri grupe zuba, poveana plua i metabolika aktivnost,
homeotermija, pokrivenost krznom, pojava mleka i sl. Prvi sisari su bili
oviparni i polagali koasta jaja. Najtipiniji predstavnik ove grupe
Megazostrodon, mali noni bubojed, dug 10cm i nalik na mia ili rovicu.
Ova ivotinja je uglavnom neizmenjena egzistirala tokom celog perioda
postojanja dinosaurusa.

Posle oviparnih
sisara nastali su
sisari torbari i
placentalni sisari.
Najstariji fosilni
nalaz torbara,
vrste
Sinodelphys,
naen je u Kini i
star oko 125
mil.god. To je
bubojed dug oko
15cm, teine oko
30g (poput
poljskog mia).

Najstariji fosilni
nalaz placentalnih
sisara, vrste roda
Eomaia, takoe je
naen u Kini i star
oko 125 mil.god. I
to je bubojed dug
oko 14cm, teine
oko 20g (poput
kunog mia).

Dugo posle svog nastanka sisari su ostali sitni, jer su delili ivotni
prostor sa krupnim dinosaurima (dugim proseno oko 5m), dominantnom grupom kopnenih ivotinja od pre 220-66 mil.god.

Siuni
Hadrocodium,
teak oko 2g.

U tom periodu sisari su iveli skrivenim ivotom, izbegavajui

krupne i okretne grabljivce.

Sami su se uglavnom hranili insektima, sitnim guterima ili jajima

gmizavaca.

krokodili
sisari
ptice

TERCIJER

KREDA

JURA

TRIJAS

sisaroliki
gmizavci
PERM

Tek po izumiranju dinosaurusa, pre oko 66 mil.god., dolazi

do procvata sisara kao grupe kopnenih ivotinja. U periodu
nastajanja sisara, kontinenti su bili spojeni, a potom su se
samo delimino odvojili u kredi (144-66 mil.god.) to je
olakalo radijaciju sisara

Pagea, superkontinent, pre 200 miliona godina

Potom, u kenozoiku, tokom tercijara (od pre 66 do pre 2

mil.god.), sisari su imali buran evolutivni razvoj.

Tada su nastali akvatini sisari (kitovi),

letei sisari (slepi mievi),

Icaronycteris

sisari biljojedi velikih razmera (debelokoci poput vrste

Indricotherium kopitar visok 4.5m u hrbatu, teak 15t),

tipini biljojedi, preivari (Giraffokeryx Evroazija pre 5

miliona godina)

grabljivci bubojedi i
mesojedi
(Epicyon,
veliine
medveda,
napada
Synthetoceras-a,
pre oko 24
mil.god.)

sisari svejedi (glodari, poput Epigaulus-a),

i sisari sa najrazvijenijim mozgom, primati.

Purgatorius, pre 70 mil.god., prvi je sisar sa odlikama

primata

Homo habilis pre 2 mil.god., Afrika.