You are on page 1of 199

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

C S
K THUT IN IN T
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa)
Lu hnh ni b

H NI - 2006

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

C S
K THUT IN IN T

Bin son :

Ths. NG C THIN

LI NI U
Ti liu hng dn hc tp mn hc ny c bin son da theo bi ging mn hc "C s
K thut in - in t" dnh cho h i hc chuyn ngnh Cng ngh Thng tin, ca Hc vin
Cng ngh Bu chnh Vin thng. Vi mc ch trnh by cc ni dung ch yu ca mn hc cho
h o to t xa, ti liu ny c bin son v sp xp li bao gm cc phn sau:
Phn th nht (Chng 1): Cung cp cho ngi c cc vn c bn ca mch in, cc
nh lut v cc phng php phn tch mch in.
Phn th hai (Chng 2): Bao gm cc ni dung v cc linh kin bn dn v linh kin
quang in t.
Phn th ba (Chng 3, 4, 5, 6): Gm cc ni dung v k thut mch in t bao gm:
-

Cc mch khuch i tn hiu nh dng tranzito, IC khuch i thut ton...v cc


mch khuch i cng sut

Cc mch lc tn s.

Cc mch to tn hiu hnh sin, xung vung, xung tam gic, rng ca.

Cc mch bin i tn s: Mch iu ch bin , iu tn, iu pha. Cc mch tch


sng iu bin, iu tn, iu pha. Cc mch trn tn, nhn tn, chia tn.

Phn th t (Chng 7): L ni dung c bn v cc mch cung cp ngun cho cc thit b


in t, vin thng. Phn ny bao gm cc mch chnh lu, lc ngun, cc mch n nh v bo
v ngun in.
y l ln u tin bin son ti liu ny nn chc chn khng th trnh khi thiu st, rt
mong nhn c cc kin ng gp qu bu ca ng nghip v bn c.

H Ni, thng 06 nm 2006


Ch bin
ThS. Ng c Thin

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

CHNG 1: CC KHI NIM, NH LUT V


CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN
GII THIU
Chng ny trnh by v cc dng tn hiu, biu din phc cc tn hiu iu ha. Cc thng
s tc ng v th ng trong mch in. Cc nh lut Kirchhoff v dng in v in p. Mt s
phng php phn tch mch in nh:
-

Phng php dng in vng.

Phng php in p nt.

Phng php ngun tng ng

Phng php dng nguyn l xp chng.

Vic phn tch mch in trong min thi gian trong nhiu trng hp cng gp nhng kh
khn v tnh ton chng hn nh cc phng trnh vi phn v tch phn. Nh c cch biu din
trong min tn s m xut pht ca n l cp bin i Fourier, ta thay th c cc phng
trnh ny lm cho cc tnh ton n gin i rt nhiu.
Thc cht y l ngi ta thc hin mt php ton t trong min tn s. Trong phn
ny chng ta s xt mt cch tng qut hn l vic p dng php ton t trong min tn s
phc p phn tch mch in.
Trong s cc phng php ton t th phng php thng dng l da trn cp bin i
Laplace bi v n thch hp cho vic bin i cc phng trnh vi tch phn thng gp trong
phn tch mch.
Phn tip theo l mng bn cc, l m hnh ca cc phn t v cc phn mch in thng gp
trong thc t. Cc nh lut tng qut dng cho mch tuyn tnh u c th p dng cho bn cc tuyn
tnh, nhng l thuyt mng bn cc ch yu i su vo phn tch mch in theo h thng, lc y c
th khng cn quan tm ti mch c th na m coi chng nh mt hp en v vn ngi ta cn
n l mi quan h dng v p hai ca ca mch.
Phn c bn ca mng bn cc l cc h phng trnh c tnh, bao gm: h phng trnh tr
khng Z , h phng trnh dn np Y , h phng trnh truyn t A , h phng trnh truyn t
ngc B , h phng trnh hn hp H , h phng trnh hn hp ngc G .
Khi ghp ni cc mng bn cc thnh mt mng bn cc chung, ty theo cch mc ta c th
tm c h phng trnh c tnh ca mng bn cc chung .

NI DUNG
1.1. TNG QUAN
S to ra, thu nhn v x l tn hiu l nhng qu trnh phc tp xy ra trong cc thit b &
h thng khc nhau. Vic phn tch v l thuyt s c tin hnh thng qua cc loi m hnh gi
l mch in.

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Tn hiu l dng biu hin vt l ca thng tin, n qui nh tnh cht v kt cu ca cc h
thng mch. V mt ton hc, tn hiu c biu din bi hm ca cc bin c lp S(x,y,...). V
mt thi gian, c cc loi tn hiu sau:
-

Tn hiu lin tc (hay cn gi l tn hiu tng t - analog signal), hnh 1-1a. Lin tc
c v thi gian v bin .

Tn hiu c ly mu, cn gi l tn hiu ri rc (discrete signal), hnh 1-1b. Tn


hiu ny ri rc v thi gian.

Tn hiu lin tc c lng t ho, hnh 1-1c. Tnh hiu ny c bin cc mc c


nh (ri rc v bin ).

Tn hiu ly mu c lng t ho, (hay tn hiu s - digital signal), hnh 1-1d.


ss(n.Ts)

sa(t)

a)

b)

d)

sd(n)

sq(t)

c)

Hnh 1-1.
Trn hnh 1-2 l s phn loi x l tn hiu lin tc.

Khi x l tn hiu bng mch tng t, th khng cn s dng b bin i.

Khi x l tn hiu bng mch ri rc, cn cho tn hiu qua 2 b bin i: ly mu


u vo v khi phc li tn hiu u ra.

Khi x l tn hiu bng mch s (digital circuit), so vi mch ri rc th cn thm hai


b bin i na l: bin i tn hiu tng t sang tn hiu s (ADC) v ngc li t
tn hiu s sang tn hiu tng t (DAC).

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

Tn hiu lin tc
Mch tng t
Tn hiu ri rc
Ly mu

Mch ri rc

ADC

Mch s

Khi phc

DAC

Tn hiu s
Hnh 1-2.

1.2. CC THNG S TC NG V TH NG CA MCH IN


1.2.1. Cc thng s tc ng ca mch in.
Thng s tc ng cn gi l thng s to ngun. l cc thng s c trng cho tnh cht
to ra tn hiu v cung cp nng lng trong mch in. Thng s c trng cho ngun c th l:
-

Sc in ng ca ngun: mt i lng vt l c gi tr l in p h mch ca


ngun, o bng n v vn v c k hiu l V.

Dng in ca ngun: mt i lng vt l c gi tr l dng in ngn mch ca


ngun, o bng n v ampe v c k hiu l A.

T hai thng s c trng to ngun trn dn n s phn loi cc ngun tc ng thnh


hai loi: ngun in p v ngun dng in. Theo nh ngha, mt ngun gi l ngun in p l
tng (hay cn gi l ngun in p) khi in p do n cung cp cho mch ngoi khng ph thuc
vo dng in ca mch ngoi. Mt ngun gi l ngun dng in l tng (hay ngun dng) khi
dng in do n cung cp cho mch ngoi khng ph thuc vo in p ca mch ngoi.
Ngoi cch phn loi ngun theo ngun in p v ngun dng in, ngi ta cn chia
ngun thnh hai loi khc l: ngun kch thch (hay ngun tn hiu) v ngun cung cp nng
lng.
Trong ti liu ny, cc loi ngun c k hiu thng nht nh hnh 1-3, lu rng qui c
chiu sut in ng ca ngun ngc li vi chiu dng in chy trong ngun.
+

Eng

Ing

Ngun in p

Ngun dng in
Hnh 1-3.

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Ngun in l tng l khng c tn hao nng lng. Nhng trong thc t phi tnh n tn
hao, c ngha l tn ti tr khng trong ca ngun.
* Xt ngun in p (hnh 1-4):

U ab =

Eng
Ri + Rt

Rt

(cng thc phn p trn cc phn t mc ni tip)


Nh vy ta thy rng in p ngun trong trng hp ny l ph thuc vo ti Rt.
* Xt ngun dng in (hnh 1-5):

I ab =

I ng
Ri + Rt

Ri

(cng thc phn dng trn cc phn t mc song song)


Iab

Ri

i(t)

a
Eng

Rt
b

Ing

Hnh 1-4.

Ri

Rt

Hnh 1-5.

Phn
t

u(t)

Hnh 1 -6.

1.2.2. Cc thng s th ng ca mch in


Xt di gc nng lng, mt phn t (hnh 1-6) trong khong thi gian T = t2 - t1 n
nhn mt nng lng l:
t

WT = 2 p (t )dt
t1

Trong p(t) l cng sut tc th m phn t nhn c thi im t v c tnh theo


cng thc:
p(t) =u(t).i(t)
Nu u(t) v i(t) ngc chiu th p(t) c gi tr m, nh vy thc t ti thi im t phn t
cung cp nng lng, ngha l phn t c tnh cht tch cc (v d ngun).
Nu u(t) v i(t) cng chiu th p(t) c gi tr dng, vy ti thi im phn t nhn nng
lng, ngha l phn t c tnh cht th ng. Lng nng lng nhn c c th c tch
lu tn ti di dng nng lng in trng hay nng lng t trng, m cng c th b tiu tn
di dng nhit hoc dng bc x in t. c trng cho s tiu tn v tch lu nng lng l cc
thng s th ng ca phn t.
Ngi ta phn cc thng s th ng ny thnh hai loi sau:
a. Thng s khng qun tnh (R).

i(t)

R
u(t)

Hnh 1 -7.

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Thng s khng qun tnh c trng cho tnh cht ca phn t
khi in p v dng in trn n t l trc tip vi nhau (hnh 1-7).
N c gi l in tr (R) v xc nh theo cng thc:
u(t) = R.i(t)

i (t ) =

hay

1
u (t ) = G.u (t )
R

R c n v vn/ampe, hay cn c bit l m ().


thng s G =

1
gi l in dn, c n v 1/, hay S (Simen).
R

V mt thi gian, dng in v in p trn phn t thun tr l trng pha nn nng lng
nhn c trn phn t thun tr l lun lun dng, v vy R c trng cho s tiu tn nng
lng.
b. Cc thng s qun tnh
Cc thng s qun tnh trong mch gm hai loi: in dung v in cm.
Thng s in dung (C) c trng cho tnh cht ca phn t
khi dng in chy trn n t l vi tc bin thin ca in p,
n c n v l fara (F) v c xc nh theo cng thc:

i (t ) = C
u (t ) =

hay

i(t)

u(t)

du (t )
dt

Hnh 1-8.

q (t )
1
i ( t ) dt =

C
C
t

trong q ( t ) = i ( t ) dt l in tch tch lu c trn phn t thi im t.


0

Nng lng tch lu trn C:

WE = p (t )dt = C.

du
1
.u (t ).dt = Cu 2
dt
2

Xt v mt nng lng, thng s C c trng cho s tch lu nng lng in trng, thng
s ny khng gy t bin in p trn phn t v thuc loi thng s qun tnh. Xt v mt thi
gian in p trn phn t thun dung chm pha so vi dng in mt gc /2.
Thng s in cm (L) c trng cho tnh cht ca phn
t khi in p trn n t l vi tc bin thin ca dng in,
c n v l henry (H) v c xc nh theo cng thc:

di (t )
u (t ) = L
dt

hay

1
i ( t ) = u ( t ) dt
L
0

v nng lng tch lu trn L:

i (t)

L
u(t)
Hnh 1-9.

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

WH = L

di
1
i ( t ) dt = Li 2
dt
2

UL

Xt v mt nng lng, thng s L c trng cho s tch lu


nng lng t trng, thng s ny khng gy t bin dng in
trn phn t v thuc loi thng s qun tnh. Xt v mt thi gian,
in p trn phn t thun cm nhanh pha so vi dng in l /2.

Ir

Ur

UC

S tng quan v pha gia dng in chy trong phn t vi


in p trn hai u ca n, tu theo tng loi thng s tng
ng c m t hnh 1-10.

Hnh 1-10.

- Thng s h cm (M) c cng bn cht vt l vi thng s in cm, c trng cho s nh


hng qua li ca hai phn t in cm t gn nhau, ni hoc khng ni v in, khi c dng in
chy trong chng. V d nh trn hnh 1-11 ta thy dng in i1 chy trong phn t in cm th nht
s gy ra trn phn t th hai mt in p l:

u21 = M 21

di1
dt

Ngc li, dng in i2 chy trong phn t in cm th


hai s gy ra trn phn t th nht mt in p l:

u12 = M12

di2
dt

Nh vy do tc dng ng thi ca cc thng s in


cm v h cm, trn mi phn t s c tng ng mt in p
t cm v mt in p h cm:

u1 = L11

di1
di
M12 2
dt
dt

u2 = M 21

i1

i2

*
u1

L11

L22

u2

Hnh 1-11.

di1
di
+ L22 2
dt
dt

Trong , nu cc dng in cng chy vo hoc cng chy ra khi u c nh du * (u


cng tn) th cc biu thc trn ly du +, nu ngc li ly du -.
c. Thng s cu cc phn t mc ni tip v song song
Trong trng hp c mt s cc phn t mc ni tip hoc song song vi nhau th cc thng
s c tnh theo cc cng thc ghi trong bng 1-1.
Bng 1-1
Cch mc

Thng s in tr

Thng s in cm

Thng s in dung

Ni tip

r = rk

L = Lk

1
1
=
C k Ck

1
1
=
r k rk

1
1
=
L k Lk

C = Ck

Song song

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


1.3. BIU DIN PHC CA CC TC NG IU HA, TR KHNG V DN NP
Trong cc phng php phn tch mch in, vic phn tch ngun tc ng v cc thng s
tc ng thnh cc thnh phn iu ho v biu din chng di dng phc lm vic tnh ton
mch in tr nn thun li hn rt nhiu. Khi s dng phng php biu din phc th vic gii
cc php o hm v tch phn tr nn d dng hn rt nhiu.
1.3.1. Cch biu din phc cc tc ng iu ho

e(t)

Xt cch biu din phc t cng thc le:

Em

exp(j) = cos + jsin


Khi c mt dao ng iu ha, v d sc in ng:

e(t) =Emcos(t + u)

Ngha l nu t: E = Em exp j (t + u )
s vit c:

Hnh 1-12.

e ( t ) = Re E

E gi l sc in ng phc hay l biu din phc ca e ( t ) , vi Em l bin ,

= 2 / T [rad / s] l tn s gc, u[rad] l pha u.


Cch biu din phc cn c vit di dng:

E = Em exp ( ju ) exp ( jt ) = Em exp ( jt )


Trong Em = Em exp ( ju ) l bin phc ca sc in ng e(t).
1.3.2. Tr khng v dn np
Trong mt h thng (hnh 1-13), nu tc ng vo
l x(t) v p ng ra l y(t) th v mt ton hc ta c th
ni h thng thc hin mt php ton t p ln x(t).
By gi hy ni n nh lut m tng qut vit
di dng phc:

U = Z .I

hay I =

x(t)

y(t)=p{x(t)}

Hnh 1-13.

1
U
Z

Nh vy Z chnh l mt ton t c nhim v bin i dng in thnh in p v gi l tr


1
l mt ton t c nhim v bin i in p
khng ca mch, n v o bng m (), cn Y =
Z
thnh dng in v gi l dn np ca mch, n v o bng Simen (S). Chng c biu din
di dng phc:

Z = R + jX = Z exp( j arg Z )
Y = G + jB = Y exp( j arg Y )
trong R l in tr, X l in khng, G l in dn v B l in np.

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Mt khc:

Z=

U U m exp[ j (t + u )] U m
=
=
exp[ j (u i )]
I m exp[ j (t + i )]
Im
I

Y=

I exp j (t + i ) I m
I
exp j (i u )
= m
=
U U m exp j (t + u ) U m

nh vy t ta c th rt ra:

Z = R2 + X 2 =

v:

Um
Im

I
Y = G 2 + B2 = m ;
Um

Z = arg Z = arctg

Y = arg Y = arctg

X
= u i
R

B
= i u = Z
G

Sau y ta xt tr khng ca cc phn t tng ng vi cc tham s th ng.


i vi phn t thun tr:

U r = Z r .I = R.I

vy

Zr = R

i vi phn t thun dung:

Zc =
trong :

1
= jX C
jC

XC =

1
;
C

v YC = jC = jBC

BC = C

i vi phn t thun cm:

Z L = j L = jX L v YL =
trong

X L = L ; BL =

j L

= jBL

1
L

Tr khng ca nhiu phn t mc ni tip v song song:


+ Tr khng tng ng ca cc phn t mc ni tip: Z ab = Z k
k

+ Dn np tng ng ca cc phn t mc song song: Yab = Yk


k

10

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

1.4. CC KHI NIM C BN CA MCH IN


1.4.1. Cc yu t hnh hc ca mch in
Z8

Graph: ca mch in: l s cu trc


hnh hc din t s ghp ni gia cc phn t
trong mch bi cc nt v cc nhnh, minh ho
hnh 1-14.

Z2

E8
IV
Z4

Z1

Graph c nh du mi tn trong cc
nhnh gi l Graph c hng.

Z6

Z5

I
E1

Nt: l im gp nhau ca ba nhnh tr


ln. Nu k hiu s nt l Nn th trn hnh 1-14
c nm nt: A, B, C, D, O:

Z3

D
Z7

III

II
E5

O
Hnh 1 -14.

Nn = 5
Nhnh: l phn mch nm gia hai nt.
Nu k hiu s nhnh l Nnh th trn hnh 1-14 c
tm nhnh: Nnh = 8

Cy v nhnh cy: Cy l phn mch bao gm mt s nhnh i qua ton b cc nt,


nhng khng to thnh vng kn. Nhnh thuc cy gi l nhnh cy v nhnh khng thuc cy
gi l nhnh b cy. Nu k hiu s nhnh cy l Nc v s nhnh b cy l Nb th:
Nc = Nn - 1

Nb = Nnh - Nc

Nh trn hnh 1-14 cc nhnh OA, OB, OC, OD to thnh mt cy c bn nhnh gc ti O,


cc nhnh cn li l cc nhnh b cy.
Vng: l phn mch bao gm mt s nt v mt s nhnh to thnh mt vng kn m qua
mi nhnh v mi nt ch gp mt ln. Vng c bn (ng vi mt cy) l vng ch cha mt
b cy. Nu s vng c bn l Nv th:
Nv = Nb =Nnh - Nn + 1
Nh trn hnh 1-14 vi qui c cy c gc O ta s thy cc vng I, II, III, l cc vng c
bn.
Vt ct: L mt tp cc nhnh m khi b cc nhnh trn vt ct i th cc nt ca graph
chia thnh hai nhm ring bit. Vt ct c bn l vt ct ch cha mt nhnh cy. S vt ct c
bn ng vi mt cy k hiu l Nvc; Nvc = Nc = Nn -1
1.4.2. Khi nim tng h
Phn t tng h l phn t c tnh cht dn in hai chiu, tho mn iu kin:
Zab = Zba
Mch in tng h l mch in bao gm cc phn t tng h. Ni mt cch tng qut
n tho mn iu kin:
Zlk = Zkl
trong

hay

YMN = YNM

Zlk: tr khng chung gia vng l v vng k.

11

E7

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Zkl: tr khng chung gia vng k v vng l.
YMN: dn np chung gia nt M v nt N.
YNM: dn np chung gia nt N v nt M.
Nh vy trong mch tng h, dng in trong vng l (sinh ra bi cc ngun t trong
vng k) bng dng in trong vng k (sinh ra bi chnh ngun chuyn sang vng l). Hay ni
mt cch khc, dng in trong nhnh i (sinh ra bi ngun E t trong nhnh j) bng dng in
trong nhnh j (sinh ra bi chnh ngun chuyn sang nhnh i).
Cc phn t v mch tuyn tnh c tnh cht tng h (nh cc phn t th ng dn in
hai chiu R, L, C...) lm cho vic phn tch mch trong cc phn cp tr nn thun li.
i vi cc phn t v mch khng tng h (nh n in t, tranzito, it...) th vic phn tch
kh phc tp, khi cn phi c thm cc thng s mi.
1.4.3. Lut ng ngt ca cc phn t qun tnh
Lut ng ngt ca phn t thun cm:
Trong cun dy khng c t bin dng in, k c ti thi im ng ngt mch.
iL(0+) = iL(0-) = iL(0)
Lut ng ngt ca phn t thun dung:
Trong t in khng c t bin in p, k c ti thi im ng ngt mch.
uc(0+) = uc(0-) = uc(0)
Mt cch tng qut:
-

Tng t thng mc vng trong mt vng kn phi lin tc, k c ti thi im c t


bin trong vng.

Tng in tch ti mt nt ca mch phi lin tc, k c ti thi im c t bin trong


cc nhnh ni vo nt .

1.5. CC NH LUT KIRCHHOFF


1.5.1. nh lut Kirchhoff I
nh lut ny pht biu v dng in, ni dung ca n l: Tng cc dng in i vo mt
nt bng tng cc dng in i ra khi nt . Hoc l: Tng i s cc dng in ti mt nt
bng khng:

ak ik = 0
k

trong :

ak = 1 nu dng in nhnh i ra khi nt ang xt


ak = -1 nu dng in nhnh i vo nt ang xt
ak = 0 nu nhnh khng thuc nt ang xt.

12

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


1.5.2. nh lut Kirchhoff II
nh lut ny pht biu v in p, ni dung ca n l: Tng i s cc st p trn cc
phn t th ng ca mt vng kn bng tng i s cc sc in ng c trong vng kn .
Hoc l: Tng i s cc st p ca cc nhnh trong mt vng kn bng khng:

bk uk = 0
k

bk = 1 nu chiu in p trn nhnh cng chiu vng quy c,

trong :

bk = -1 nu chiu in p trn nhnh ngc chiu vng quy c,


bk = 0 nu nhnh khng thuc vng ang xt.

1.6. CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN


1.6.1. Phng php in p nt
Ni dung ca phng php ny c din t thng
qua mch in hnh 1-15:

Z2 B

Vi k hiu cho cc nt nh hnh v, ta chn mt


nt lm gc, trong trng hp ny ta chn gc l O.
thnh lp h phng trnh in p nt cho mch, ta vit
nh lut Kirchhoff 1 cho cc nt mch.
Nt A:

Z1

Z4
Z3

E1

Z6

C
Z5

D
Z7

E5
O

i1 + i2 + i8 = 0
hay:

E8

Z8

Hnh 1-15.

U A E1 U A U B U A U D + E8
+
+
=0
Z1
Z2
Z8

nhm s hng v chuyn v ta c:

(Y1 + Y2 + Y3 ) .U A Y2 .U B 0.U C Y8 .U D =

E1. E8

Z1 Z8

Tng t nh vy i vi cc nt B, C v D, ta s c h phng trnh in p nt vit


di dng ma trn nh sau:

Y2
Y8
0
Y1 + Y2 + Y8
U A I ng1 I ng 8

Y
Y
Y
Y
0
U

2
2
3
4

x B =

UC
I ng 5
Y4
Y6
Y4 + Y5 + Y6
0

+
+
Y
Y
Y
Y
Y
0
U
I
8
6
6
7
8 D

ng 6

Tng qut:

Y N .U N = I ng

trong : Y N l ma trn dn np nt, c kch thc [(Nn - 1) x (Nn - 1)].


T h phng trnh ny (hay phng trnh ma trn va thnh lp trn) ta s tm ra gi tr
ca cc in p nt.

13

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

U N = Y N1.I ngN
Khi tm c cc in p nt ta c th d dng tm c dng in trong cc nhnh.
Th d 1-1: Hy vit h phng trnh in p
nt cho mch in hnh 1-16.

E2

R2

Gii:

XL1

K hiu cc nt l A, B, C, O v chn nt O
lm gc. Nh vy ta s c h ba phng trnh, ba n
s UA, UB, UC:

XL2

R1
Xc

E1

1
E E
1
1
1
1
+
U B UC = 1 + 2
+
U A
jX L1
R2
R1 R2
R1 R2 jX L1

1
1
1
1
1

+
+
UA +
UC = 0

U B
jX L 2
jX L1 jX L 2 jX c
jX L1

1 U A 1 U B + 1 + 1 + 1 U C = I ng 3 E2
R2
jX L 2
R2
jX L 2 R2 R3

R3

Ing3

O
Hnh 1-16.

Qua th d trn ta thy trong s mch vic biu din ngun dng rt thun tin p
dng phng php in p nt, do trc khi vit phng trnh bn c th chuyn i cc
ngun p v ngun dng.
1.6.2. Phng php dng in vng
Ni dung ca phng php ny c din t thng
qua mch in hnh 1-17 vi s chn chiu v nh k hiu
cho cc vng nh hnh v. H phng trnh dng in vng
cho mch c thnh lp t nh lut Kirchhoff 2:

Z2
Z1
E1

( Z1 + Z 2 + Z3 ) .IV 1

Z3 .IV 2

+0.IV 3

Z3.IV 1 + ( Z3 + Z 4 + Z5 ) .IV 2

+ Z1.IV 4

Z5 .IV 3

0.IV 4

E8

Z8
Iv4

Iv1
Z3

Z4

Z6

Z5
Iv2
E5

= E1
Hnh 1-17.

= E5

0.IV 1 Z5 .IV 2 + ( Z5 + Z 6 + Z 7 ) .IV 3 + Z 7 .IV 4 = E5

Z1.IV 1 +0.IV 2

+ Z 7 .IV 3

+ ( Z1 + Z 7 + Z8 ) .IV 4

= E1 + E8

H phng trnh dng in vng cn c th vit di dng ma trn:

I v1
V1
V2
V3
V4

Z1 + Z 2 + Z3

Z3

Z1

I v2
Z3
Z3 + Z 4 + Z5
Z5
0

I v3
0
Z5
Z5 + Z 6 + Z7
Z7

14

Iv 4
Z1
I v1 E1
I E
0
5
x v2 =

Z7
E5
I v3


Z1 + Z 7 + Z8 I v 4 E1 + E8

Z7
Iv3

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Tng qut: Z V .I V = EV
trong : Z V l ma trn tr khng vng, n c kch thc:
[(Nnh - Nn +1) x (Nnh -Nn +1)].
Tin hnh gii h phng trnh (hay gii phng trnh ma trn) va thnh lp trn tm
ra gi tr ca cc dng in vng.

I V = Z V1.EV
Sau khi tnh c cc dng in vng d dng tnh c cc dng in trn cc nhnh.
Th d 1-2: Cho mch in hnh 1-18.

XL1

a. Vit h phng trnh dng in vng khi


khng tnh n h cm gia cc cun cm.

Iv1

R1

b. Tnh dng in chy qua cc nhnh trong


trng hp c tnh n ghp h cm, cho bit cc
gi tr:

*
*
XL2

Iv2

R2

R1 = 1; R2 = 1; XL1 = 1;

Hnh 1-18.

XL2 = 2; XM = 1; E = 1V.
Gii:
a. Cc phng trnh dng in vng khi khng tnh n h cm:
(R1 + jXL1 + R2).Iv1 - R2Iv2 = E
-R2Iv1

+(jXL2 +R2).Iv2 = 0

b. Cc phng trnh dng in vng khi c tnh n h cm:


(R1 + jXL1 + R2).Iv1 - (R2 + jXM).Iv2 = E
-(R2 + jXM).Iv1

+ (jXL2 + R2).Iv2 = 0

trong thnh phn -jXM.Iv2 l in p h cm do dng in Iv2 chy trong XL2 gy ra trn
XL1, cn thnh phn -jXMIv1 l in p h cm do dng in Iv1 chy trong XL1 gy ra trn XL2.
Thay s ta c:

( 2 + j ) .I v1 (1 + j ) .I v 2 = 1

(1 + j ) .I v1 + (1 + 2 j ) .I v 2 = 0

p dng quy tc Crame ta tnh c: I v1 =

2 j
1 j
A
A; I v2 =
3
3

Theo cng thc bin i vng:

i X L1 = I v1 =

2 j
A
3

i X L2 = I v 2 =

15

1 j
A
3

i R 2 = I v1 I v 2 =

1
A
3

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


1.6.3. Phng php ngun tng ng
Trong mt s trng hp, nhim v phn tch mch khng i hi phi tnh tt c dng v
p ca tt c cc nhnh, m ch i hi tnh ton trn mt nhnh hay mt phn mch no .
Phng php ngun tng ng m c s ca n l nh l Thevenine-Norton cho php chng
ta gii cc bi ton nh vy mt cch n gin hn bng cch thay th phn mch c cha ngun
bi mt ngun p hay ngun dng tng ng.
Ni dung nh l Thevenine-Norton
Trong mch in, phn mch AB c cha
ngun (v ni vi phn cn li Z ca mch ti cp
im AB, ng thi gia hai phn khng c ghp h
cm vi nhau), c th c thay th tng ng
bng mt ngun p c sc in ng bng in p
h mch trn cp im AB (hay mt ngun dng c
dng in ngun bng dng in ngn mch trn
cp im AB), cn tr khng trong ca ngun bng
tr khng tng ng nhn t cp im AB vi
nguyn tc ngn mch ngun sut in ng v h
mch ngun dng c trong phn mch ny.

Ri
E

A
AB
B

A
Z

Hnh 1-19.

Th d 1-3: Cho mch in nh hnh 1-20,


hy tnh dng in chy qua Z3.

Z3

Z1

Ta thy y ch tnh dng chy qua mt


nhnh, do n gin hy p dng phng php
ngun tng ng theo s tng ng
Thevenine:

Ing Ri

Ni dung nh l c m t nh hnh 1-19:

Gii:

E1

Z5
Z4

Z2

E5

Hnh 1-20.

- Xc nh in p h mch trn cp im AB:

E5
E1
Z2
Z4
Z1 + Z 2
Z 4 + Z5
- Xc nh ZtAB nhn t cp im AB, ngn mch
ngun s E1 & E5:
U hmAB = U A U B =

ZtdAB =

Z Z
Z1Z 2
+ 4 5
Z1 + Z 2 Z 4 + Z5

A
E = Uhm AB

Hnh 1-21.

- S tng ng Thevenine c dng nh


hnh 1-21, vy:

i3 =

Ri = Zt AB

U hmAB
ZtdAB + Z3

16

Z3

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


1.6.4. Phng php phn tch dng nguyn l xp chng.
Nu trong mt mch in tuyn tnh c cha nhiu ngun tc ng, th dng in vng sinh
ra trong vng l bi tt c cc ngun ca mch bng tng cc dng in vng sinh ra trong vng l
bi ring cc ngun t trong mi vng k ca mch. Hay ni mt cch khc, dng in vng sinh
ra trong vng l no ca mch, bi tt c cc ngun ca mch bng tng cc dng in vng
sinh ra trong vng l bi mi ngun ring r ca mch (khi cc ngun khng lm vic s
ngn mch i vi ngun sut in ng v h mch i vi ngun dng).
Nguyn l xp chng hon ton ng cho dng in nhnh, dng in vng v c in p
nt. Vic m t nguyn l ny s thng qua mt s th d minh ho di y.
Th d 1-4: Cho mch in nh hnh 1-22, hy
tnh dng in chy qua Z3 bng cch p dng nguyn
l xp chng.
Gii:

Z3

Z1

Z5
Z2

E1

Nu ngun E1 gy nn trong Z3 mt dng in


i3E1 v ngun E5 gy nn trong Z3 mt dng in i3E5
th dng tng qua Z3 s l:

Z4

E5

Hnh 1-22.

i3 = i3E1 + i3E5
- tnh dng i3E1 trc ht ta phi loi b ngun E5, khi :

Z 45 =

Z 4 Z5
Z 4 + Z5

Z 2345 =
v nh vy:

Z345 = Z3 + Z 45

Z 2 Z345
Z 2 + Z345

i3E1 =

Z1234 = Z1 + Z 2345 = Ztd1

E1
Z2
Ztd1 Z 2 + Z345

- tnh dng i3E5 ta phi loi b ngun E1, vi cch tnh tng t ta s tnh c:

Z12 =

Z1Z 2
Z1 + Z 2

Z1234 =
v ta c:

i3E 5 =

Z123 = Z3 + Z12

Z 4 Z123
Z 4 + Z123

Ztd 5 = Z5 + Z1234

E5
Z4
Ztd 5 Z 4 + Z123

Nh vy nu tnh n chiu dng in ta s c:

i3 = i3E1 i3E 5
Ngoi cc phng php phn tch mch trn cn c cc phng php khc nh: Phn tch
mch in bng phng php tn s, phng php dng php ton tCc phng php ny c
th gii cc bi ton phc tp hn. Bn c xem thm cc ti liu tham kho.

17

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

1.7. MNG BN CC
Mng bn cc (cn gi l mch hai ca) l m hnh ca cc phn t v cc phn mch in
thng gp trong thc t (nh m hnh bin p, tranzito...). Cc nh lut tng qut dng cho
mch tuyn tnh u c th p dng cho bn cc tuyn tnh, nhng l thuyt mng bn cc ch
yu i su vo phn tch mch in theo h thng, lc y c th khng cn quan tm ti mch c
th na m coi chng nh mt hp en v vn ngi ta cn n l mi quan h dng v p
hai ca ca mch.
L thuyt mng bn cc cho php nghin cu cc
mch in phc tp nh l s ghp ni ca cc bn cc
n gin theo nhiu cch khc nhau, n l mt trong
nhng phng php hu hiu dng phn tch v tng
hp mch.

I2

I1
U1

Mng bn cc l phn mch c bn u ra tng


ng vi hai ca c din t nh hnh 1-23, trong :

Mng bn
cc

U2

Hnh 1-23.

U1, I1: in p v dng in ti ca 1


U2, I2: in p v dng in ti ca 2
Ch rng chiu in p v dng in trn
hnh 1-23 l chiu c quy c.
Trong ti liu ny ch cp ti bn cc tuyn tnh, bt bin, tng h.
1.7.1. Cc h phng trnh c tnh ca bn cc
Dng tng qut ca phng trnh c tnh:
a11U1 + a12U2 + b11I1 + b12I2 = 0
a21U1 + a22U2 + b21I1 + b22I2 = 0
T hai phng trnh trn ta c th rt ra hai thng s bt k theo hai thng s cn li. Mi
mt h phng trnh c tnh ca bn cc tng ng vi 2 trong s 4 thng s nu trn (in p
v dng in ti hai ca) ca bn cc. Nh vy c tt c 6 h phng trnh c tnh (t hp chp 2
t 4 thng s, C42 = 6 ). Tu theo tng dng bn cc m ta s dng h phng trnh c tnh ph
hp nht phn tch.

H phng trnh c tnh tr khng


U
I
Di dng ma trn: 1 = Z 1
U 2
I2
z11
trong : Z =
z21

z12
(gi l ma trn tr khng h mch).
z22

Di dng h phng trnh:

U1 = z11I1 + z12 I 2

U 2 = z21I1 + z22 I 2

Cc h s (thng s tr khng h mch) c tnh theo cc cng thc:

18

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

z11 =

U1
I1

z22 =

;
I 2 =0

U2
I2

U
; z12 = 1
;
I
2 I1 =0
I1 =0

U2
I1

z21 =

I 2 =0

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
z12 = z21

H phng trnh c tnh dn np


Di dng ma trn:

I1
U1
=
Y
I
U
2
2
y
Y = 11
y21

trong

y12
y22

( ma trn dn np ngn mch)

I1 = y11U1 + y12U 2
Di dng h phng trnh:
I 2 = y21U1 + y22U 2
Cc h s (thng s dn np) c tnh theo cc cng thc:

y11 =

I1
U1 U

I
; y22 = 2
;
U
2
U1 =0
2 =0

y12 =

I1
U2 U

1 =0

y21 =

I2
U1 U

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
y12 = y21

H phng trnh c tnh truyn t


U1
U 2
Di dng ma trn: = A
I1
I2
a
a
A = 11 12
a21 a22

trong

Di dng h phng trnh:

( ma trn truyn t)

U1 = a11U 2 + a12 I 2

I1 = a21U 2 + a22 I 2

Cc h s (thng s truyn t) c tnh theo cc cng thc:

a11 =

U1
U2

;
I 2 =0

a22 =

I1
I2 U

a12 =

;
2 =0

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
a = -1

H phng trnh c tnh truyn t ngc


19

U1
I2 U

;
2 =0

a21 =

I1
U2

I 2 =0

2 =0

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

U 2
U1
I = BI
2
1

Di dng ma trn:

trong :

b
b
B = 11 12
b21 b22

( ma trn truyn t ngc)

U 2 = b11U1 + b12 I1

I 2 = b21U1 + b22 I1

Di dng h phng trnh:

Cc h s (thng s truyn t ngc) c tnh theo cc cng thc:

b11 =

U2
U1

;
I1 =0

b22 =

I2
I1 U

1 =0

b12 =

U2
I1 U

1 =0

b21 =

I2
U1

h21 =

I2
I1 U

I1 =0

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
b= -1

H phng trnh c tnh hn hp


U1
I1
Di dng ma trn: = H
I2
U 2
h
h
H = 11 12
h21 h22

trong

( ma trn hn hp)

U1 = h11I1 + h12U 2

I 2 = h21I1 + h22U 2

Di dng h phng trnh:

Cc h s (thng s hn hp) c tnh theo cc cng thc:

h11 =

U1
I1 U

;
2 =0

h22 =

I2
U2

;
I1 =0

h12 =

U1
U2

;
I1 =0

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
h12 = - h21

H phng trnh c tnh hn hp ngc


I1
U1
Di dng ma trn: = G
U 2
I2
trong

g
G = 11
g 21

Di dng h phng trnh:

g12
g 22

( ma trn hn hp ngc)

I1 = g11U1 + g12 I 2

U 2 = g 21U1 + g 22 I 2

Cc h s (thng s hn hp ngc) c tnh theo cc cng thc:

20

2 =0

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

g11 =

I1
U1

;
I 2 =0

g 22 =

U2
I2 U

1 =0

g12 =

I1
I2 U

1 =0

g 21 =

U2
U1

I 2 =0

i vi trng hp bn cc tng h ta c:
g12 = - g21
1.7.2. Cc phng php ghp ni mng bn cc
a. Ghp ni ni tip - ni tip (N-N):

I1

Hai mng bn cc I v II c gi l mc ni
tip-ni tip vi nhau nh hnh 1-24.

I1

I2

U1
U1

Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4


cc mi, c ma trn c tnh tr khng c tnh nh
sau:

U2

I2

I1

Z = Z ' + Z ''

U2

U2

II

U1

I2

Hnh 1-24.

Trong : Z ' v Z '' ln lt l ma trn c


tnh tr khng ca mng bn cc I v II.
Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc N-N vi nhau:
n

Z = Zk
k =1

b. Ghp ni song song - song song (S-S)

I2

I1

Hai mng bn cc I v II c gi l mc song


song-song song vi nhau nh hnh 1-25.
Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4
cc mi, c ma trn c tnh dn np c tnh nh
sau:

Y = Y ' + Y ''

I1

U1

U1

I1
U1

U2
I2

II

I2
U2

U2

Hnh 1-25.

Trong : Y ' v Y '' ln lt l ma trn c tnh dn np ca mng bn cc I v II. Mt cch


tng qut ta c th vit cho n bn cc mc S-S vi nhau:
n

Y = Yk
k =1

c. Ghp ni ni tip - song song (N-S)


Cc bn cc c gi l mc theo kiu N-S vi nhau nu i vi ca 1 c dng in l
chung, cn in p l tng cc in p thnh phn. Cn ca 2 c in p l chung, cn dng in
l tng ca cc dng in thnh phn (hnh 1-26).

21

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng
4 cc mi, c ma trn c tnh hn hp c tnh
nh sau:
'

H =H +H

I1

I2

I1
U1

''

U1

Trong : H ' v H '' ln lt l ma trn c


Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn
cc mc N-S vi nhau:

U2

I2

I1
U1

tnh hn hp ca cc mng bn cc I v II.

I2

U2

U2

II

Hnh 1-26.

H = Hk
k =1

d. Ghp ni song song - ni tip (S-N)


Cc bn cc c gi l mc theo kiu S-N vi
nhau nu i vi ca 1 c in p l chung, cn dng
in l tng ca cc dng in thnh phn. Cn ca 2
c dng in l chung, cn in p l tng cc in
p thnh phn (hnh 1-27).

I1
I1

U1

U1

I1

I2

Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4


cc mi, c ma trn c tnh hn hp ngc c tnh
nh sau:

U2
I2

U1

II

I2

U2

U2

Hnh 1-27.

G = G ' + G ''
Trong : G ' v G '' ln lt l ma trn c tnh hn hp ngc ca mng bn cc I v II.
Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc S-N vi nhau:
n

G = Gk
k =1

e. Ghp ni theo kiu dy chuyn


Cc bn cc c gi l mc theo kiu dy chuyn vi nhau nu ca ra ca bn cc ny
c ni vi ca vo ca bn cc kia theo th t lin tip (hnh 1-28).
I1

I1

U1

U1

I2

I1

U2

U1

II

I2

I2

U2

U2

Hnh 1-28.

Ch chiu dng in I 2 o i so vi chiu quy nh trc, mc ch tin cho vic


tnh ton.

22

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Khi mc theo kiu dy chuyn nh th ny, ta c mt mng bn cc mi vi ma trn c
tnh truyn t tnh nh sau: A = A. A
Trong A l ma trn c tnh truyn t ca mng bn cc tnh cho trng hp dng
in I 2 o chiu, A l ma trn c tnh truyn t ca mng bn cc th hai.
Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc dy chuyn vi nhau:
n 1

A = Ak . An
k =1

Ch , cc ma trn truyn t ca ( n 1) mng 4 cc u tin phi tnh vi trng hp cc


dng in ca 2 o chiu so vi quy nh (i ra), v cn mng bn cc cui cng th dng in
ca 2 vn ng chiu (i vo).

TM TT NI DUNG
Cc thng s tc ng l cc thng s to ngun: c 2 loi ngun chnh l ngun in p v
ngun dng in. Nn nm c k hiu ca 2 loi ngun ny v c im ca tng ngun. Cc
thng s th ng c trng cho cc phn t tiu th nng lng, c hai loi thng s th ng l
thng s khng qun tnh v thng s khng c qun tnh.
Cch biu din phc cc tn hiu iu ha, y l mt cch biu din tn hiu rt thun li cho
vic tnh ton v phn tch mch in. Khi tnh ton mch in th cc thng s tc ng cng nh
th ng cng c biu din theo dng phc, v khi tnh ton vi s phc th khng phi gii cc
phng trnh vi phn v tch phn kh phc tp min thi gian.
Hai phng php phn tch mch in: in p nt v dng in vng. Hai phng php ny
da vo 2 nh lut Kirchhoff 1 v 2. Nm vng cch vit h phng trnh cho in p nt v dng
in vng t c c h cc phng trnh c lp tuyn tnh, sau khi gii h phng trnh ny
ta c th d dng tnh c cc in p v dng in trong tt c cc nhnh ca mch in.
Ngoi hai phng php trn cn c thm cc phng php phn tch mch khc nh:
phng php ngun tng ng da vo nh l Thevenine-Norton.
Phng php dng bin i Laplace c th gii cc bi ton phc tp trong min thi gian
(cc phng trnh vi phn, tch phn), cc qu trnh qu trong mch in.
Phn cui l mt s vn v mng bn cc, cn nm c cc phng trnh c tnh, v
cc cch ghp ni mng 4 cc.

CU HI V BI TP
Cu 1. Hai phng php phn tch mch: dng in vng v in p nt da trn cc nh lut no?
Cu 2: K hiu ngun in p c lp l:

a)

b)

c)

23

d)

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in

Cu 3: K hiu ngun dng in c lp l:

a)

b)

c)

d)

Cu 4: Tr khng ca phn t thun dung l:

1
= jX C
a) Z c =
jC
c) ZC = j

b) ZC = jC = jX C

1
= jX C
C

d) ZC = jC

Cu 5: Dn np ca phn t thun cm l:
a) YL = j
c) YL =

1
= jBL
L

b) YL = j L = jBL

d) YL = j L = jBL

j L

= jBL

Cu 6: Mt t in c C = 50 F ; vi tn s = 100 ( rad / s ) th tr khng ca t l:


a) ZC = j 200

b) ZC = j 200

c) ZC = j 5.103

d) ZC = j 5.103

Cu 7: Mt cun dy c in cm l L = 20 H ; vi tn s = 1000 ( rad / s ) th dn np ca


cun dy l:
a) YL = j 50

b) YL = j 2.102

c) YL = j 2.102

d) YL = j 50

Cu 8: S tng ng chi tit ca mch c Z = 4 5 j l:


X=5
R=4

X=5
R=4

a)

b)

X=5
R=4
R=4
c)

X=5

d)

24

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


Cu 9: S tng ng chi tit ca mch c Y = 2 + 7 j l:
B=7
G=2 B = 7
b)

a)

G=2

B=7
B=2

G=7

G=2
d)

c)

R=2

Cu 10: Tr khng tng ng ca mch hnh 1-29 l:


a) Z = 2 + j12

b) Z = 2 j 2

c) Z = 2 + j 2

d) Z = 2 j12

b) Y = 5 + j 6

c) Y = 5 j 6

d) Z = 5 j12

B=9
B=3
G=5
Hnh 1-30.

Cu 12: Cho s mch nh hnh 1-31.

Z1

i(t)

Vi: Z1 = 1, 025 j ;

Hnh 1-29.

Cu 11: Dn np tng ng ca mch hnh 1-30 l:


a) Y = 5 + j12

Z 2 = 1, 25 j; Z3 = j

u(t)

Z3
Z2

Z5
Z4

Z 4 = 2 j; Z 5 = 2 + j
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.

Hnh 1-31.

b) Tnh i ( t ) khi t mt in p c bin hiu dng l 5V ln hai u on mch?


Cu 13: Cho s mch nh hnh 1-32.
Vi: Y1 = 1 + 2 j ;

i(t)

Y2 = 5 j; Y3 = 2 + 4 j

u(t)

Y1

Y3
Y2

Y4 = 1 5 j; Y5 = 1 + j
a) V s tng ng chi tit theo
cc linh kin.

25

Hnh 1-32.

Y5
Y4

Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in


b) Tnh dn np tng ng ca ton b mch in Ytd i ( t ) . Khi t mt in p c
bin hiu dng l 9V ln hai u on mch?
XM

XL1
Cu 14: Hy tnh cc dng in nhnh
ca mach in hnh 1-33.

R1

XL2

R2

XC

Ing2

E1

Hnh 1-33.

Cu 15: Tnh dng cc in nhnh ca mch


in hnh 1-34 vi cc s liu di dng phc:
E1 = 1V

E6 = j V

Z1 = 1

Z2 = -j

Z3 = j

Z4 = 1

Z5 = j

Z6 = 1

Z6
Z4

E6
Z5

Z1

C
Z3

Z2

E1
0
Hnh 1-34.

Cu 16: Cho mch in hnh 1-35, hy


tnh dng in iR4 bng phng php
ngun tng ng, vi cc s liu:
Eng

R3

R1

R5

R4

R2

Ing

R6

R1 = R2 = R3 = R4 = R5 = R6 = 2
Ing = 4A

Eng = 6V.

Hnh 1-35.

Cu 17: Cho mch in hnh 1-36, hy tnh dng i0 bng phng php ngun tng ng.
Cu 18: Cho mch in hnh 1-37, hy tnh dng in chy qua R4 bng cch p dng nguyn l
xp chng.
R2

R1
E1

R0
A

E2

X1

X0

XM

I0

X2

Ing

R3

R1

R2
Hnh 1-36.

26

R4

R5

R6

E6

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t

CHNG 2: LINH KIN BN DN V QUANG IN T


GII THIU
Chng ny trnh by v cu to ca cht bn dn thun v cch to ra cc cht bn dn tp
cht loi P v loi N. S hnh thnh lp tip xc P-N v cc tnh cht ca lp tip xc ny khi
c cung cp in p. T lp tip xc P-N ngi ta c th ch to cc loi linh kin bn dn
khc nhau. C th ni linh kin bn dn ra i l mt cuc cch mng trong lnh vc linh kin
in t. Ngy nay, vi kh nng ch to c cc linh kin bn dn rt nh, tiu hao nng lng t
th linh kin bn dn thay th cc bng n in t (c kch thc ln v tiu hao nhiu nng
lng). Vi cng ngh ch to linh kin bn dn hin i, cc thit b in t cng ngy cng c
nhiu tnh nng hn, kch thc nh hn thch hp cho cc thit b cm tay
it bn dn l mt linh kin bn dn c cu to da trn lp tip xc P-N. c im ni
bt nht ca it bn dn l n ch cho dng in i theo mt chiu. Ngi ta c th to ra c
nhiu loi it khc nhau vi cc ng dng khc nhau nh it zener, it bin dung, it cao tn,
it tunel...
Tranzito lng cc (BJT) l loi linh kin bn dn c 2 lp tip xc P-N. Tranzito c s
dng rt nhiu trong cc mch in t. Mt loi tranzito na l tranzito hiu ng trng (FET),
y l loi linh kin c mt s tnh cht rt tt dng cho cc mch c yu cu chng nhiu.
Mt loi linh kin bn dn cng rt hay c dng l thyristor. N l linh kin bn dn
thng dng iu khin ng v ngt mch. C th l linh kin 2 cc, 3 cc hoc 4 cc, c th
dn in mt chiu hoc c hai chiu. Trong h Thyristor quan trng nht l b chnh lu silic c
iu khin (SCR), Triac, ic.
Phn cui ca chng trnh by v h thng thng tin quang v cc linh kin quang. Bao
gm cc linh kin pht quang nh it pht quang (LED) v it LASER. Linh kin thu quang
nh it thu quang loi PIN v it quang thc (APD).

NI DUNG
2.1. CHT BN DN THUN V CHT BN DN TP CHT
2.1.1. Cu trc vng nng lng ca cht rn tinh th
Trong phn ny cn nm vng v cu trc nng lng in hnh ca vt rn tinh th.
Ty theo tnh trng cc mc nng lng trong mt vng c b in t chim ch hay khng,
ngi ta phn bit 3 loi vng nng lng khc nhau: Vng ha tr, trong tt c cc mc nng
lng b chim ch; Vng dn, trong cc mc nng lng u cn b trng hay ch b
chim ch mt phn. Vng cm, trong khng tn ti cc mc nng lng no in t c th
chim ch, hay xc sut tm ht ti y bng 0.
Ty theo v tr tng i gia ba vng k trn v rng vng cm m cc cht rn cu
trc tinh th c chia thnh 3 loi l cht cch in, cht bn dn v cht dn in.

27

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


E

E
Vng dn

Vng dn

EC

Vng
dn

EC
EG > 2eV

Vng cm

EV

EV

EV

EG < 2eV
EC

Vng
ho tr

Vng ho tr

Vng ho tr
a)

b)

c)

Hnh 2-1 Cu trc di nng lng ca vt cht:


a. Cht cch in; b. Cht bn dn; c. Cht dn in.

2.1.2. Cht bn dn thun


Hai cht bn dn thun in hnh l Gemannium (Ge) vi EG = 0,72eV v Silicium (Si) vi
EG = 1,12eV (EG l rng vng cm, o bng eV- electron Vn) c cu trc vng nng lng
dng hnh 2-1b thuc nhm IV bng tun hon Mendeleep.
M hnh cu trc mng tinh th (1 chiu) ca chng c dng nh hnh 2-2a vi bn cht l
cc lin kt ghp i in t ha tr vnh ngoi. nhit 00K chng l cc cht cch in. Khi
c mt ngun nng lng ngoi kch thch, xy ra hin tng ion ha cc nguyn t nt mng
v sinh ra tng cp ht dn t do: in t bt khi lin kt ghp i tr thnh ht t do v li 1
lin kt b khuyt (l trng). Trn th vng nng lng hnh 2-2b, iu ny tng ng vi s
chuyn in t t 1 mc nng lng trong vng ha tr ln mt mc trong vng dn li 1 mc
t do (trng) trong vng ha tr. Cc cp ht dn t do ny, di tc dng ca mt trng ngoi
hay mt gradient nng c kh nng dch chuyn c hng trong mng tinh th to nn dng
in trong cht bn dn thun.
ni
Si+

Vng dn

Si+

Si

1,12eV
Si

Si

Si

Si

Si

Si

pi

b)

a)
Hnh 2-2

Vng
h tr

a. Cu trc mng tinh th mt chiu ca cht bn dn thun Si

b. th vng gii thch c ch pht sinh tng cp ht dn t do.

Kt qu l:
-

Mun to ht dn t do trong cht bn dn thun cn c nng lng kch thch ln


Ekt EG.

28

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


-

Dng in trong cht bn dn thun gm hai thnh phn tng ng nhau do qu


trnh pht sinh tng cp ht dn to ra (ni = pi).

2.1.3. Cht bn dn tp
Ngi ta tin hnh pha thm cc nguyn t thuc nhm V bng Mendeleep vo mng tinh
th cht bn dn nguyn cht (nh cng ngh c bit) s thu c bn dn loi n. V nu pha
nguyn t thuc nhm III vo bn dn thun ta s thu c bn dn loi p.
C 2 loi ht dn trong cht bn dn l in t v l trng. Vi bn dn n th nn >> pn. Vi
bn dn p th pp >> np.

2.2. LP TIP XC P-N


2.2.1. S to thnh lp tip xc P-N v cc tnh cht in
Bn dn P

Mt tip xc Bn dn N

Ion nhn

Ion cho

a. Cu trc tip xc P-N


in t t do
L trng
10-4 cm
Vng in tch

b) Mt in tch
d 2V

= ; e = 2,73
e
dX 2

Khong cch t mt tip


xc P-N

c) Cng in trng tip xc E

E=

dV

= dX
dX
e

d) in th tnh V hoc hng ro


th nng i vi l trng

V0
V=0
E0 = 0

e) Hng ro th nng i vi in
t

E0

Khong cch t mt tip


xc P-N
Pha N
Khong cch t mt tip
xc P-N

Hnh 2-3 th ca tip xc P-N.


a) Cu trc tip xc P-N ; b) mt in tch
c) Cng in trng
d), e) Hng ro th nng tip xc P-N.
Nm c c ch hnh thnh v cc hin tng xy ra lp tip xc P-N. vng ln cn
ca mt tip xc s xut hin dng cc ht ti in theo c ch khuch tn. C th:
-

Cc l trng s khuch tn t vng P sang vng N to thnh dng khuch tn Idp.

Cc in t s khuch tn t vng N sang vng P to thnh dng khuch tn Idn.

29

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


Hc vin cn nm c qu trnh khuch tn v hnh thnh cc khi in tch tri du
vng gn lp tip xc v cng in trng vng ln cn tip xc E0. in trng tip xc
ny c chiu tc dng t bn dn N sang bn dn P v n to nn mt hng ro th nng ngn cn
s khuch tn tip theo ca cc l trng qua lp tip xc.
2.2.2. Lp tip xc P-N khi phn cc thun.
t mt ngun in p bn ngoi ln lp tip xc
P-N c chiu sao cho VP VN > 0 .
Trng hp ny in trng ngoi lm gim hng
ro th nng, do vy cc ht dn a s d dng khuch tn
qua tip xc P-N: Cc l trng t pha bn dn P khuch
tn qua tip xc P-N sang pha bn dn N v cc in t
t pha bn dn N khuch tn sang pha bn dn P. Kt
qu l dng in qua tip xc P-N tng ln v y l
thnh phn dng in khuch tn. Dng in chy qua
tip xc P-N khi n phn cc thun gi l dng in thun
Ith.

Vngoi

E0

Engoi

Hnh 2-4 Tip xc P-N khi


phn cc thun.

2.2.3. Lp tip xc P-N khi phn cc ngc


t mt ngun in p bn ngoi ln lp tip xc
P-N c chiu sao cho VP VN < 0 .

Vngoi

Khi in trng trong lp tip xc tng ln. Cc


ht dn a s kh khuch tn qua lp chuyn tip, lm cho
dng in qua tip xc P-N gim xung. C th ni lc ny
tip xc P-N ngn khng cho dng in i qua (thc t c
mt dng in rt nh l dng ngc bo ha IS).

E0
Engoi
Hnh 2-5 Tip xc P-N khi
phn cc ngc.

2.3. IT BN DN
2.3.1. Cu to ca it v k hiu trong s mch.

it bn dn l linh kin gm c mt lp tip xc P-N v hai cc l ant (k hiu l A)


c ni vi bn dn P v catt (k hiu l K) c ni ti bn dn N (nh hnh 2-6).
Khi UAK > 0 th it s dn in v trong mch c dng in chy qua v lc ny tip xc
P-N c phn cc thun. Khi UAK < 0 it s kha v tip xc P-N phn cc ngc, dng in
ngc rt nh I0 chy qua.
Lp tip xc P-N
A

a) Cu to

b) K hiu

Hnh 2-6 Cu to v k hiu ca it bn dn trong s mch.

30

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t

2.3.2. c tuyn vn-ampe ca it bn dn.


I thun (mA)

c tuyn vn- ampe (V-A) ca it biu th mi


quan h gia dng in qua it vi in p t trn n
UAK.

I = I 0 (e

U AK
VT

1)

I th.max

0,1I th.m

U.t

Trong : = 2 i vi dng in nh v = 1 i vi
dng in ln.

VT = 0,026V = 26mV.

0 UD

I0

VT - in th nhit, nhit trong phng


(T = 3000K).

UAK

I ngc (A)
Hnh 2-7: c tuyn VnAmpe ca it bn dn.

I0 - Dng in ngc bo ha.


Phn thun ca c tuyn (khi UAK > 0),

+ UAK < UD: dng in qua it cn qu nh v tng chm, thng thng UD 0,2V i vi
it gecmani v UD 0,6V i vi it silic.
+ Khi UAK > UD: dng qua it tng nhanh hn v tng gn nh tuyn tnh vi in p.
Ith.max l dng in thun cc i cho php. it khng c lm vic vi dng in cao hn tr s
ny ca dng in.
Phn ngc ca c tuyn V-A. (Khi U AK < 0 )
Khi UAKln hn vi ln VT th dng in ngc bng gi tr I0 v gi nguyn gi tr ny.
Khi |UAK| tng ln n tr s U.t. th dng in tng vt, y l hin tng nh thng tip xc PN. C hai hin tng nh thng: nh thng v nhit v nh thng v in.
2.3.3. Cc tham s tnh ca it
a) in tr mt chiu hay cn gi l in tr tnh: R0
y l in tr ca it khi lm vic ch ngun mt chiu hoc ti ch tnh (ti
im lm vic tnh trn c tuyn).
I thun (mA)
U
R0 =
[ ]
I
in tr mt chiu R0 chnh l nghch o gc nghing ca
c tuyn V-A ti im lm vic tnh M (gc 1. Thng thng
R0thun << R0ngc.

b) in tr ng Ri

L tham s tnh bng nghch o ca gc nghing ca tip


tuyn vi c tuyn V-A, ngha l Ri t l vi cotang2.

31

UAK

Hnh 2-8: Xc nh
in tr mt chiu v
in tr ng ca it.

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t

Ri =

dV
dI

Ri =

Ngi ta tnh c:

[]

VT
I

Ti mt im lm vic th R0 > Ri (v c gc 2 > 1).


c) H s chnh lu k.
y l thng s c trng phi tuyn ca it v c xc nh bng biu thc sau:

k=

I th R 0nguoc
=
I0 R 0thuan

gi tr UAK = 1V

d) in dung ca it: Cd (hay in dung ca tip xc P- N)


in dung ca tip xc P- N gm c 2 thnh phn l in dung bn thn (hay cn gi l
in dung ro th) ca tip xc P- N (k hiu C0) v in dung khuch tn ca tip xc
P-N (k hiu Ck.t.).
Cd = C0 + Ck.t.
in dung tip xc P-N gy nhiu nh hng khi it lm vic tn s cao. Tr s in
dung phi nh v cc it ny phi l cc it tip im din tch mt tip xc nh v tn s
lm vic gii hn khong 300 600 MHz, c loi ti hng chc GHz.
e) in p ngc cc i cho php: Un.max
y l gi tr in p ngc ln nht c th t ln it m n vn lm vic bnh thng.
Thng thng tr s ny c chn khong 0,8U.t. [V]; trong U.t. l in p nh thng ca
it.
f) Khong nhit lm vic
y l khong nhit m bo it lm vic bnh thng. Tham s ny quan h vi cng
sut tiu tn cho php ca it. Khi it lm vic, dng in chy qua n s lm cho it nng
ln- in nng bin thnh nhit nng. Cng sut in cc i m it chu ng c:
Khong nhit lm vic ca it gecmani khong t - 600C n +850C , v ca it silic
khong t - 600C n +1500C.
2.3.4. Phn loi v ng dng ca it
Ngi ta c nhiu cch phn loi it. C th da vo vt liu ch to, vo ng dng, vo
cng ngh ch to... C cc loi it tip mt, it tip im, it chnh lu, it n p, it tch
sng, it m tn, it cao tn... Sau y l mt s loi it thng s dng.
a) it chnh lu
it chnh lu s dng tnh dn in mt chiu chnh lu dng in xoay chiu thnh
mt chiu. c tnh ca it chnh lu l cc i lng dng in thun cc i Imax v in p
ngc ti a cho php Ung.max. s xc nh in p chnh lu ln nht. Thng thng ta chn tr s

32

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


in p ngc cho php Ung.max = 0,8 U.t.. Hin nay it chnh lu ph bin nht l it Silic v c
nhit lm vic cao.
b) it n p (Zener).

I
UA

U.

Imin
a)

Imax

Hnh 2-9 K hiu v c tuyn


V-A ca it zener.
b)

Ngi ta s dng ch nh thng v in ca chuyn tip P-N n nh in p. S


dng trn nhnh ngc ca it. it n p c ch to t bn dn Silic v n bo m c c
tnh k thut cn thit.
c) it xung
ch xung, it c s dng nh kha in t gm c hai trng thi: "dn" (ON) khi
in tr ca it rt nh v "tt" (Off) khi in tr ca n rt ln.
Theo tr s ca thi gian phc hi kh nng ngt tp (l khong thi gian k t thi im khi
it dn dng in ngc cho ti khi dng ngc t gi tr 0,1 ln gi tr dng ngc cc i)
ngi ta chia it xung lm 3 loi chnh:
Loi tc cao c tp < 10 ns; Loi tc trung bnh c 10 ns < tp < 100 ns v loi tc
thp c tp > 100 ns.
Thi gian tp ca it Schottky c th t ti 100ps do n rt thch hp dng lm cc
chuyn mch in t, k hiu ca it ny trong cc s mch in nh hnh 2-10.

Hnh 2-10 K hiu it Schottky.

d) it bin dung (Varicap).


L loi it bn dn c s dng nh mt t in c tr s in dung iu khin c bng
in p. Nguyn l lm vic ca it bin dung l da vo s ph thuc ca in dung vo in
p ngc t ln tip xc P-N.
C (pF)

K
+UAK

a)
Hnh 2-11 a) K hiu ca it bin dung.

b)

b) S ph thuc ca in dung chuyn tip P-N theo in p ngc t ln n.

33

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


Tr s in dung cc i ca it bin dung ph thuc vo loi ca n v c tr s vo
khong t (5 300) pF. Khi tng tr s in p ngc th in dung ca varicap gim dn.
Varicap thng c dng trong cc mch dao ng cn iu khin tn s cng hng
bng in p lnh vc siu cao tn.
e) it Tunen (hay it xuyn hm)
I (mA)
A

Imax

Imin

UAK

Hnh 2-12 K hiu v c tuyn Vn-Ampe ca it Tunen.

Loi it ny c kh nng dn in c chiu thun v chiu ngc.c tuyn V-A ca it


tunen phn thun c on in tr m AB. Ngi ta s dng on c tuyn AB ny to cc
mch dao ng phng np. it tunen c kch thc nh, n nh cao v tn s lm vic ln
ti GHz.
g) it cao tn
Dng x l cc tn hiu cao tn nh:
-

it tch sng dng tch tn hiu tn thp t dao ng iu bin.

it trn tn dng thay i tn s sng mang ca dao ng iu bin.

it iu ch dng iu ch cc dao ng cao tn (sng mang) theo cc tn hiu m


tn. Cc it cao tn thng l loi it tip im.

2.4. TRANZITO LNG CC (BJT Bipolar Junction Transistor)


2.4.1. Cu to v k hiu trong cc s mch
Tranzito lng cc c ch to t mt tinh th bn dn c 3 min pha tp khc nhau
hnh thnh hai lp tip xc P-N phn cc ngc nhau. Nh th c th c 2 loi tranzito khc
nhau: PNP (tranzito thun) hoc NPN (tranzito ngc). Vng bn dn nm gia gi l baz
(B-cn gi l cc gc) hai vng cn li c gi l colect (C- cc C) v emit (E-emit).
Lp tip xc P-N gia cc E v B gi l TE v gia C v B gi l TC.
.
C
B
E

TE TC
E

P N

P
B

a) Tranzito P-N-P

TE TC
E

NP

N
B

b) Tranzito N-P-N

Hnh 2 -13 K hiu v cu to34ca cc tranzito lng cc:


a) Loi P-N-P; b) Loi N-P-N.

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t

2.4.2. Nguyn l lm vic


Khi cha cung cp in p ngoi ln cc cc ca tranzito th hai tip xc pht TE v gp TC
u trng thi cn bng v dng in tng chy qua cc cc ca tranzito bng 0.
Mun cho tranzito lm vic ta phi cung cp cho cc cc ca n mt in p mt chiu
thch hp. Tu theo in p t vo cc cc m ta to cho tranzito lm vic cc ch khc
nhau. C hai loi tranzito P-N-P v N-P-N u c nguyn l lm vic ging ht nhau, ch c chiu
ngun in cung cp l ngc du nhau.
a) Ch tch cc (hay ch khuch i).
ch tch cc phi cung cp ngun in mt chiu ln cc cc sao cho tip xc pht TE
phn cc thun v tip xc gp TC phn cc ngc (hnh 2-17). Khi tranzito lm vic ch
ny n c kh nng khuch i.
TE
TC
E

Hnh 2-14 Chiu ngun in cung cp cho


cc cc ca tranzito PNP ch tch cc.

B
EE

EC

+ H s chuyn di :
*

* =

Dng in do cc ht dn chch vo n c tip xc TC


Dng in ca cc ht dn c chch vo ti tip xc TE

* = 0,98 0,995

Trng hp tranzito loi P-N-P:


+ H s khuch i dng in emit :

i =

ICp
IE

ICp I Ep
I Ep I E

= *. (i 0,90 0,995).

Quan h gia 3 thnh phn dng in trong tranzito l:


IC = IE + ICBo ; IB = (1 - )IE - ICBo ; IE = IC + IB
b) Ch ngt
Trong ch ny c hai tip gip TE v TC u phn cc ngc. Tc l:
UBE < 0; UCE > 0 v UBE < UCE UBC < 0.
TC

TE
E

Hnh 2-15 Chiu ngun in cung cp cho


cc cc ca tranzito NPN ch ngt.

IC

B
IB
EE

35

EC

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


Lc ny in tr ca tranzito rt ln cc E coi nh h mch. Dng in qua cc B bng
dng ICB0 nhng ngc du (IB = - ICB0). ch ngt in p UCE EC.
c. Ch dn bo ha
ch ny c hai tip xc TE v TC u phn cc thun v in th E-B ln hn in th
B-C. in p UCE 0, thc t UCE khong vi chc mV, v trong tnh tan thng s dng gi tr
UCE= 0,3V.
R
B
EB

IC
C

R
+

EC

IC
C
E

b)

a)

Hnh 2-16 Ch dn bo ha ca transisitor NPN


a) S mch
b) S mch tng ng.

Hai ch ngt v ch dn bo ha ca tranzito c s dng nhiu trong k thut xung


v k thut mch logic.
2.4.3. Phn loi v ng dng ca tranzito lng cc
C nhiu cch phn loi tranzito da trn cc c s khc nhau. Thng thng ta c th phn
loi tranzito theo cc nguyn l sau:
-

Da theo vt liu ch to c cc loi: tranzito Gecmani, tranzito Silic.

Da vo cng ngh ch to ta c: tranzito khuch tn, tranzito tri, tranzito hp kim.

Da vo tn s cng tc c: tranzito m tn, tranzito cao tn.

Da vo chc nng lm vic c: tranzito cng sut, tranzito chuyn mch.

Da vo din tch mt tip xc P-N c: tranzito tip im, tranzito tip mt.

Tranzito c s dng c bn khuch i tn hiu, trong cc mch to dao ng, trong


cc mch n p, cc mch khuch i c bit, cc chuyn mch in t...

2.5. TRANZITO HIU NG TRNG (Field Effect Transistor - FET)


2.5.1. Khi nim chung
a. Nguyn l c bn
Nguyn l hot ng c bn ca tranzito trng l dng in i qua mt mi trng bn
dn c tit din dn in thay i di tc dng ca in trng vung gc vi lp bn dn .
Khi thay i cng in trng s lm thay i in tr ca lp bn dn v do lm thay i
dng in i qua n. Lp bn dn ny c gi l knh dn in.
b. Phn loi
Tranzito trng c hai loi chnh l:

36

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


- Tranzito trng iu khin bng tip xc P-N (hay gi l tranzito trng mi ni):
Junction Field Effect Transistor - vit tt l JFET.
- Tranzito c cc ca cch in: Insulated Gate Field Effect Transistor - vit tt l IGFET.
Thng thng lp cch in c dng l lp oxit nn cn gi l Metal Oxide Semiconductor
Transistor (hay gi tt l tranzito trng loi MOS ).
Trong loi tranzito trng c cc ca cch in c chia lm 2 loi l MOS knh c sn
v loi MOS knh cm ng.
Mi loi FET li c phn chia thnh loi knh N v loi knh P.
Tranzito trng c ba cc l cc Ngun k hiu l ch S (source); cc Ca k hiu l ch
G (gate); cc Mng k hiu l ch D (drain).
Ti cc ngun (S) cc ht dn a s i vo knh v to ra dng in ngun IS.
Ti cc mng (D) cc ht dn a s ri khi knh.
Cc ca (G) l cc iu khin dng in chy qua knh.
c. Mt s u nhc im ca tranzito trng
-

Dng in qua tranzito ch do mt loi ht dn a s to nn. Do vy FET l loi linh


kin mt loi ht dn (unipolar device).

Dng in qua cc ca rt nh.

FET c tr khng vo rt cao, khong 1010 1013; loi MOS khong 1013 1015

Tp m trong FET t hn nhiu so vi tranzito lng cc.

N khng b in p ti dng ID = 0, do n l linh kin ngt in tuyt vi

C n nh v nhit cao.

Tn s lm vic cao.

* Nhc im chnh ca FET l h s khuch i thp hn nhiu so vi BJT.


2.5.2. Tranzito trng iu khin bng tip xc P-N (JFET)
Cn nm c cu to, nguyn l hot ng ca
JFET, c tuyn ra ca n v cc tham s ch yu ca
JFET.
Ch , dng in chy trong JFET l trn knh dn,
ln ca dng in ny ph thuc vo cc in p UGS v
UDS.
2.5.3. Tranzito trng c cc ca cch in (MOSFET)
y l loi tranzito trng c cc ca cch in vi
knh dn in bng mt lp cch in mng. Lp cch in
thng dng l cht oxit nn ta gi tranzito trng thng
gi tt l tranzito MOS.

37

D
G

D
G

S
Knh N

S
Knh P

Hnh 2-17 K hiu ca


JFET trong s mch

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


MOSFET c hai loi l c knh sn v knh cm ng. Trong mi loi MOSFET ny li c
hai loi l knh dn loi P hoc knh dn loi N.
D

G
S

D
G

Knh N

Knh P

a) MOSFET knh c sn

G
S

Knh N

Knh P

b) MOSFET knh cm ng

Hnh 2-18 Cc loi MOSFET v k hiu trong s


Cn nm c cu to ca tng loi MOSFET v nguyn l lm vic ca tng loi.
2.5.4. Cc im ch khi s dng tranzito trng
tranzito trng ch n in p cc ca gii hn: UGS gii hn thng khong t
50 100V. Nu cao qu tr s ny lp xit cch in s b nh thng.
Ch n hin tng tnh in u vo rt d ph hng tranzito ngay khi chm tay vo
n. V vy khi hn, thay th, hoc sa cha ta phi ni t cc dng c, my o, m hn v c
ngi s dng trnh hin tng ny.

2.6. THYRISTOR
Thyristor l linh kin bn dn thng dng iu khin ng v ngt mch. N c th l
linh kin 2 cc, 3 cc hoc 4 cc, c th dn in mt chiu hoc c hai chiu. Trong h
Thyristor quan trng nht l b chnh lu silic c iu khin (SCR), Triac, ic.
2.6.1. Chnh lu Silic c iu khin (SCR)
SCR l chuyn mch c iu khin. Khi chu mt in p ngc, n s ngt vi iu kin l
in p ny phi vt qua mt gi tr xc nh no . Cn khi phn cc thun n cng ngt,
nhng nu c mt xung dng tc ng vo cc iu khin gi l cc ca (G), th n s dn. N s
lun dn chng no dng qua n ln hn gi tr ca dng duy tr.
A

K
G

G
a) SCR "quy c"

b) SCR kiu b
Hnh 2-10 K hiu ca SCR.

SCR theo qui c (n gin gi l SCR). Loi ny cc iu khin G c ni vi phn


bn dn P2 sau.

SCR kiu b. Loi ny cc iu khin G c ni vi phn bn dn N1 trc.


c im ca SCR:

38

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


- Thi gian m v tt rt nhanh (vi s n chc s)
- Cng dng in cao.
- in p cao (hng nghn Vn)
- St p gia 2 cc nh (t 1 2V)
- Kh nng iu khin ln
2.6.2. Triac
L mt loi linh kin thuc h Thyristor. Triac c 3 cc v c kh nng dn in hai chiu
khi c tn hiu kch khi ng (dng hoc m).
a) Cu to ca triac
Gia hai u ra MT1 v MT2 l mt kha ngt in gm bn lp bn dn P-N-P-N ni song
song vi bn lp bn dn N-P-N-P. u ra th ba gi l cc iu khin G. Nh vy triac c coi
nh hai SCR u song song ngc chiu vi nhau.
MT
2

Hnh 2- 20 K hiu ca Triac v c tuyn vn-ampe.


G
MT1

Theo quy c, tt c cc in p v dng in u quy c theo u ra chnh MT1.


Phng php kch cng ca triac cng ging nh SCR ch khc l c th dng c dng
dng hay dng m. C hai phng php kch khi ng cho triac hot ng nhy nht l:
- Cc cng G dng v cc MT2 dng so vi MT1
- Cc cng G m v cc MT2 m so vi MT1
Khc vi SCR, triac tt trong mt khong thi gian rt ngn lc dng in ti i qua im
O. Nu mch iu khin ca triac c gnh l in tr thun th vic ngt mch khng c g kh
khn. Nhng nu ti l mt cun cm th vn lm tt triac tr nn kh khn v dng lch pha
tr. Thng thng tt Thyristo ngi ta s dng ci ngt in hoc mch o lu dng in
trong mch.
2.6.3. ng dng ca Thyristor
Thyristo c dng nh mt chuyn mch in t. N thng c dng iu khin
ngun in, iu khin cng sut cho l nung, iu khin tc t, iu khin n tt - sng,
iu khin m t in mt chiu v.v...

2.7. VI MCH TCH HP


Vy, vi mch tch hp (Integrated Circuits - vit tt l IC) l sn phm ca k thut vi in
t bn dn. N gm cc linh kin tch cc nh tranzito, it...cc linh kin th ng nh in tr,
t in, cun cm, v cc dy dn, tt c c ch to trong mt qui trnh cng ngh thng nht,

39

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


trong mt th tch hay trn mt b mt ca vt liu nn. Mi mt loi vi mch tch hp ch gi
mt hoc vi chc nng nht nh no .
Phn loi vi mch tch hp
+ Phn loi theo tnh cht d liu c x l bng IC
- IC tuyn tnh: L loi IC c kh nng x l cc d liu xy ra lin tc.
- IC s: L loi IC c kh nng x l cc d liu xy ra ri rc.
+ Phn loi theo cng ngh ch to bao gm: Vi mch bn dn, vi mch mng mng, vi
mch mng dy, vi mch lai.
+ Phn loi theo loi tranzito c trong IC
-

Vi mch lng cc: cc tranzito c tch hp l cc tranzito lng cc. Cng sut tiu
tn nhit t vi W n vi trm mW, mc tch hp thp khong 100 phn t.

Vi mch MOS: cc tranzito c tch hp l loi tranzito trng, thng thng l cc


tranzito trng loi MOS. Vi mch MOS c kh nng chng nhiu cao nhng thi
gian chuyn mch chm, cng sut tiu th thp hn IC lng cc nhiu.

+ Da theo s phn t c tch hp trong IC


-

Vi mch loi SSI (Small Scale Integration): s phn t c tch hp < 10.

Vi mch loi MSI (Medium Scale Integration): s phn t tch hp t 10 100.

Vi mch loi LSI (Large Scale Integration): s phn t tch hp t 100 1000.

Vi mch loi VLSI (Very Large Scale Integration): s phn t tch hp > 1000

Cn ch thm cc yu cu khi s dng cc linh kin bn dn v vi mch tch hp.

2.8. LINH KIN QUANG IN T


2.8.1. Khi nim chung v k thut quang in t
Cn nm vng k thut quang in t, hiu ng tng h gia bc x nh sng v mch
in t. Bc x nh sng l mt dng ca bc x in t c di tn s dao ng hoc di bc
sng t 0,001nm n 1cm. S thay i trng thi nng lng trong nguyn t v phn t l ngun
gc ca cc bc x nh sng .
Linh kin quang in t gm c linh kin bn dn quang in t v linh kin khng bn dn
quang in t.
Linh kin bn dn quang in t l nhng linh kin cht rn c ch to t vt liu bn
dn nh in tr quang, it quang, tranzito quang, LED, LASER bn dn...
Cc linh kin bn dn quang in t hot ng vi hai hiu ng vt l sau:
- S hp th nh sng sinh ra cc in tch t do trong cht bn dn.
- S pht sng do s ti hp ca cc in tch t do trong cht bn dn.
Linh kin khng phi bn dn quang in t nh si quang dn, mt ch th tinh th lng
LCD, ng nhn quang v.v..

40

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


2.8.2. H thng truyn dn quang
Nm c s khi ca h thng thng tin quang trong bao gm: Ngun tn hiu, cc
mch in t, cc khi khi E/O v O/E, si quang
Ngun tn hiu Mch
in t

Khi
iu ch

Si ng

Khi gii
iu ch

Mch
in t

Khi O/E

Mch
in t

Tn hiu thu

a) H thng thng tin in


Cp quang
Ngun tn hiu

Mch
in t

Khi
E/O

Tn hiu thu

b) H thng thng tin quang


Hnh 2-21.

Trong h thng in th ti tin l cc sng in t cao tn, trong h thng quang l nh sng
cng l sng in t song c tn s rt cao ( 1014 1015 Hz) do vy ti tin quang rt thun li cho
ti cc tn hiu bng rng.
* u im ca h thng truyn dn quang
-

Si quang nh, nh hn dy kim loi, d un cong, tn t vt liu.

Si quang ch to t thu tinh thch anh khng b nh hng ca nc, axit, kim nn
khng s b n mn. ng thi, si l cht in mi nn cch in hon ton, tn hiu
truyn trong si quang khng b nh hng ca nhiu bn ngoi ti v cng khng
gy nhiu ra mi trng xung quanh.

m bo b mt thng tin, khng s b nghe trm.

Kh nng truyn c rt nhiu knh trong mt si quang c ng knh rt nh. Tiu


hao nh v khng ph thuc tn s nn cho php truyn dn bng rng v tc
truyn ln hn nhiu so vi si kim loi.

Gi thnh rt r.

2.8.3. Si dn quang
a) Nguyn l truyn dn nh sng trong si dn quang.
Nguyn l c bn truyn dn nh sng da vo hin tng phn x ton phn ca tia sng
ti mt phn cch hai mi trng khi n i t mi trng c chit sut ln hn sang mi trng
c chit sut nh hn.
Vy truyn c nh sng trong si quang th nh sng phi i ti mt phn cch gia hai
mi trng c chit sut n1 > n2. Ch trong iu kin ny mi c phn x ton phn ca nh sng.
b) Cu to si dn quang.

41

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


Da vo iu kin phn x ton phn m ngi ta ch to si quang dn. Si quang ph
bin l si quang trn, cn trong cc mch t hp quang OI th si quang dt.
Si quang trn gm mt li ch to t vt liu dn quang c chit sut n1, bn knh l a v
ng knh l dk v mt lp v cng l vt liu dn quang c chit sut n2, ng knh dm. Yu
cu chit sut n1 > n2.
Cc tham s n1, n2, a quyt nh c tnh truyn dn ca si quang.
Ngoi cng l lp v bo v.
V bo v
Lp v c chit sut n2
dm

dk

Li c chit sut n1

Hnh 2-22 Cu to si dn quang.

c) Phn loi v ng dng ca si dn quang.


- Si a mt- MultiMode (vit tt l MM): l si c th truyn dn ng thi nhiu mt nh
sng, c ngha l c th truyn ng thi c nhiu thnh phn sng. Si a mt c kch thc
li dk ln hn si n mt, do cc tia sng thnh phn truyn dn trong si a mt theo cc
ng i khc nhau.
- Si n mt - SingleMode (SM): ch truyn duy nht mt mt nh sng. Si n mt c
kch thc li dk rt nh nn tia sng chy gn nh song song vi trc ca si.
Nu phn loi theo s bin thin ca chit sut bn trong li ca si th si quang c chia
lm 2 loi: Si quang chit sut nhy bc- Stepped Index (vit tt l SI) v si quang chit sut
gim dn.
Si quang c s dng trong rt nhiu lnh vc nh: y hc, cng nghip, qun s... c
bit trong k thut thng tin, si dn quang c s dng trong cc h thng c ly gn nh h
thng qun l d liu tnh ton, trn mng my tnh, mng LAN, trong truyn s liu, trong o
lng v iu khin. V trong cc h thng truyn dn ng trc c ly xa.
d) Suy gim v tn sc trong si dn quang.
Hai tham s quan trng c trng cho si quang l: suy gim v tn sc. S suy gim c
bn trong si quang l cc mt mt do hp th v tn x. S suy gim do hp th c lin quan n
vt liu ca si quang, cn suy gim tn x l do c vt liu si quang v cu trc khng hon
chnh trong si quang dn.
H s suy gim c tnh theo cng thc:

P
10
log10 in [ dB / Km ]
L
Pout

S tn sc trong si quang l hin tng lm bin dng ca cc tn hiu truyn dn. H s


tn sc cho mt n v b rng ph ca ngun pht v mt n v chiu di si, c n v l
ps/(nm.Km).

42

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


2.8.4. Cc linh kin pht quang
a) Cc it pht quang
Cc linh kin pht quang l cc linh kin khi c dng in chy trn n th n s c kh
nng pht ra nh sng, hay ni cch khc linh kin pht quang l cc linh kin bin i dng in
thnh nh sng. Cc linh kin pht quang in hnh l it pht quang (LED) v it LASER.
Cc linh kin pht quang ny c bn vn c cu to t cc bn dn v tip xc P-N.
Ngy ny it laser c s dng nhiu v n c cng sut pht x ln v b rng ph hp.
Hc vin cn nm vng cu to, hot ng v cc c tuyn ca cc linh kin pht quang
c bit l it laser.
b) Mt ch th tinh th lng (LCD: Liquid Crystal Display).
Mt ch th tinh th lng (LCD) khng phi l linh kin bn dn quang in t. LCD c
ch to trong dng thanh v chm- ma trn.
u im ca LCD: Cng sut tiu th thp, cu trc phng, dt, c bn c hc cao, kch
thc gn nh.
Nhc im ca LCD: tr ln, khong nhit lm vic tng i hp.
C ch hin th ca LCD th ng l cc tnh th lng c kh nng xoay phn cc nh sng
khi n c cung cp in p. Do mt ngi ch nhn c 1 phn cc ca nh sng nn nhng
vng nh sng b xoay phn cc chng ta s nhn thy mu en.
Ngy nay cn c thm cc mn LCD tch cc (t pht sng) v cc mn hnh plasma c
cng sut pht sng rt ln c s dng nhiu ngoi tri (cc bin qung co).
2.8.5. Cc linh kin thu quang
Cc linh kin thu quang c chc nng bin i nh sng thnh tn hiu in. Hai linh kin
thu quang thng s dng l: it thu quang loi PIN v it quang thc (APD).
Hai loi it thu quang ny c cu to cng t cc bn dn N v P. Nguyn l hot ng
chnh ca chng l khi chiu nh sng vo di tc dng ca cc photon ng sng s xut hin
thm cc ht dn (in t v l trng) lm cho nng cc ht dn s tng ln v di tc dng
ca in trng th s xut hin dng in chy qua.
tng nhy ca it quang, ngi ta c th ng dng hiu ng ging nh hiu ng
nhn in t trong cc b nhn quang in. Cu to ca it thu quang s c dng c bit l
it thu quang vi hiu ng quang thc APD- Avalanche Photodiodes.

TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by v cht bn dn thun v cc cht bn dn tp cht. S hnh thnh lp
tip xc P-N v trn c s lp tip xc P-N ngi ta ch to cc linh kin bn dn.
Cn nm vng mt s vn sau:
+ it bn dn:
-

Cu to ca cc loi it.

Cc thng s c bn ca it.

43

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


-

c tuyn V-A ca cc it in hnh.

Phn loi v ng dng ca it.

+ Tranzito lng cc:


-

Cu to ca 2 loi tranzito lng cc P-N-P v N-P-N.

Cc thng s c trng ca tranzito.

Cc ch lm vic ca tranzito.

+ Tranzito hiu ng trng (FET)


-

Cu to ca 2 loi tranzito trng JFET v MOSFET.

Cc thng s c trng ca tranzito hiu ng trng.

+ Cc linh kin quang:


-

H thng thng tin cp si quang.

Cc linh kin pht quang: Cc it pht quang (LED), cc it LASER.

Cc linh kin thu quang: it thu quang loi PIN, v it quang thc APD.

CU HI V BI TP
Cu 1. rng vng cm EG ca cht cch in l:
a)

EG < 2eV .

b)

EG = 2eV

c)

EG > 2eV .

d)

EG > 2eV .

Cu 2. rng vng cm EG ca cht bn dn l:


a)

0 < EG < 2eV .

b)

EG = 1eV

c)

EG > 2eV .

d)

EG > 2eV .

Cu 3: Nu c im chnh ca cht bn dn thun, cch to ra cc bn dn tp cht loi n v loi


p, c ch hnh thnh cc ht dn a s trong hai loi bn dn ny?
Cu 4: Lp tip xc P-N phn cc thun khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho:
a)

VP VN < 0 .
44

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


b)

VP VN = 0

c)

VP VN > 0

d)

Khng phi cc p n trn.

Cu 5: Lp tip xc P-N phn cc ngc khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho:
a)

VP VN < 0 .

b)

VP VN = 0

c)

VP VN > 0

d)

Khng phi cc p n trn.

Cu 6: Mt tranzito c gi l tranzito thun nu n l loi:


a)

N-P-N.

b)

P-N-P

c)

N-N-P

d)

P-P-N

Cu 7: Mt tranzito c gi l tranzito ngc nu n l loi:


a)

N-P-N.

b)

P-N-P

c)

N-N-P

d)

P-P-N

Cu 8: Mt tranzito hot ng ch tch cc khi:


a)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.

b)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.

c)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.

d)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.

Cu 9: Mt tranzito hot ng ch ngt khi:


a)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.

b)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.

c)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.

d)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.

Cu 10: Mt tranzito hot ng ch thng bo ha khi:


a)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.

b)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.

45

Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t


c)

Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.

d)

Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun

Cu 11: K hiu ca JFET knh N trong s mch l hnh no?

a)

b)

c)

d)

Cu 12: K hiu ca MOSFET knh c sn loi P trong s mch l hnh no?

a)

b)

c)

46

d)

Chng 3: Mch khuch i bn dn

CHNG 3: MCH KHUCH I BN DN


GII THIU
Chng ny trnh by v cc mch khuch i dng tranzito. c th khuch i c th
cc tranzito hot ng ch tch cc, v do phi c cc mch in cung cp in p phn cc
cho tranzito.
C 3 cch mc mch khuch i l emit chung (EC), baz chung (BC) v colect
chung (CC). Mi cch mc u c u im v nhc im chung, nhng mch EC c s dng
rng ri nht v c h s khuch i in p v dng in ln.
Tng ng cc mch khuch i dng trazito lng cc, cng c cc mch khuch i
tng ng dng tranzito trng l SS, GS v DC. Cc mch khuch i dng FET c h s
khuch i thp nhng li c n nh v trnh nhiu tt hn so vi BJT.
Mt trong cc khi mch quan trng trong cc thit b in t l khi mch khuch i cng
sut. y thng l khi mch cui cng n c nhim v khuch i tn hiu ln cng sut
a ra ti. Cc tranzito dng trong cc mch khuch i cng sut thng l cc tranzito chu
c dng ln. Ty vo cng sut yu cu m c cc loi mch khuch i cng sut khc nhau,
hot ng ch khc nhau. Cc ch lm vic ca tng khuch i cng sut bao gm ch
A, AB, v B. Cc loi mch bao gm cc mch y ko dng tranzito cng loi v tranzito
khc loi.

NI DUNG
3.1. NH NGHA, CC CH TIU V THAM S C BN CA MCH KHUCH I
3.1.1. nh ngha mch khuch i
Thc cht khuch i l mt qu trnh bin i nng lng c iu khin, nng lng
mt chiu ca ngun cung cp, khng cha thng tin, c bin i thnh nng lng xoay chiu
theo tn hiu iu khin u vo, cha ng thng tin, lm cho tn hiu ra ln ln nhiu ln v khng
mo. Phn t iu khin l tranzito. S tng qut ca mch khuch i nh hnh 3-1.
iv
uv

Rn
En ~

uv

ir
Mch
khuych
i

ur

Rt

ur
t

Ngun cung
cp (EC)
Hnh 3-1 S tng qut ca mch khuch i.

Phn t c bn l phn t iu khin tranzito c in tr thay i theo s iu khin ca


in p hay dng in t ti cc iu khin (cc B) ca n, qua iu khin quy lut bin i

47

Chng 3: Mch khuch i bn dn


dng in ca mch ra bao gm tranzito v in tr Rc. Ti li ra gia cc C v cc pht, ngi ta
nhn c mt in p bin thin cng quy lut vi tn hiu vo nhng ln c tng ln nhiu
ln. n gin, gi thit in p t vo cc gc c dng hnh sin.
T s hnh 3-2 ta thy rng dng in v in p xoay chiu mch ra (t l vi dng
in v in p tn hiu vo) cn phi coi l tng cc thnh phn xoay chiu dng in v in p
trn nn ca thnh phn mt chiu I0 v U0. Phi m bo sao cho bin thnh phn xoay chiu
khng vt qu thnh phn mt chiu, ngha l I 0 I m v U 0 U m . Nu iu kin khng
c tho mn th dng in v in p mch ra trong tng khong thi gian nht nh s bng
khng v s lm mo dng tn hiu.
Nh vy m bo cng tc cho tng khuch i (khi tn hiu vo l xoay chiu) th
mch ra ca n phi to nn thnh phn dng mt chiu I0 v in p mt chiu U0. Chnh v vy,
mch vo ca tng, ngoi ngun tn hiu cn khuch i, ngi ta cng phi t thm in p
mt chiu UV0 (hay dng in mt chiu IV0). Cc thnh phn dng in v in p mt chiu
xc nh ch lm vic tnh ca tng khuch i. Tham s ca ch tnh theo mch vo (IV0,
UV0) v theo mch ra (I0, U0) c trng cho trng thi ban u ca s khi cha c tn hiu vo.
EC

t B

I0

iC C

PK

Uv

Im

ur

RC

ur

iC

ur

Rt ur

Um

E
0

a)

b)

Hnh 3-2: a) Nguyn l xy dng mt tng khuch i. b) Biu thi gian.

3.1.2. Cc ch tiu v tham s c bn ca mt tng khuch i


a) H s khuch i K
i lng u ra

K =

i lng tng ng u vo

Ni chung v tng khuch i c cha cc phn t in khng nn K l mt s phc.


b) Tr khng u vo v u ra
Tr khng u vo v tr khng u ra ca tng khuch i c nh ngha

Zv =

Uv
;
Iv

48

Zr =

Ur
Ir

U0
t

Chng 3: Mch khuch i bn dn


c) Mo tn s
ura (V)

K0
Kt

K0

Kc

f=
2.

uvo (mV)

(Hz)

a)

b)

Hnh 3-3 a) c tuyn bin - tn s


b) c tuyn bin ca mt b khuch i tn s thp.

Mo tn s l mo khi khuch i ca mch khuch i b gim vng tn s thp v


vng tn s cao.

Mt =

K0
;
Kt

MC =

K0
KC

d) Mo phi tuyn.
Mo phi tuyn l do tnh cht phi tuyn ca cc phn t bn dn nh tranzito gy ra. Khi uv
ch c thnh phn tn s th ur ni chung c cc thnh phn tn hiu vi tn s l bi ca tc
l n. (vi n = 1, 2...) vi cc bin cc i tng ng l U max . H s mo phi tuyn do tng
khuch i gy ra c nh gi l:

2
2
U 2.max
+ U 3.max
+ ... + U n2.max

U1.max

e) Hiu sut ca tng khuch i


Hiu sut ca mt tng khuch i l i lng c tnh bng t s gia cng sut tn hiu
xoay chiu a ra ti Pr vi cng sut tiu th ngun cung cp mt chiu: P0.

Pr
P0

3.2. HI TIP TRONG CC TNG KHUCH I


Hi tip l vic thc hin truyn mt phn tn hiu t u ra tr v u vo b khuch i.
Thc hin hi tip trong b khuch i s ci thin hu ht cc ch tiu cht lng ca n v lm
cho b khuch i c mt s tnh cht c bit.
C th phn chia hi tip thnh cc kiu nh: Hi tip ni tip hoc song song (khi in p
hi tip v mc ni tip hoc song song vi in p vo). Hi tip in p hoc dng in (khi
in p hi tip v t l vi dng in/ in p ra).
Nu in p hi tip v ngc pha vi in p vo (khi n s lm gim tn hiu vo) th
l hi tip m. Hi tip m lm gim h s khuch i ca mch nhng b li n li lm tng

49

Chng 3: Mch khuch i bn dn


tnh n nh ca mch v tng di tn lm vic. Do trong cc mch khuch i ngi ta thng
s dng hi tip m.
u ra
u vo
Nu in p hi tip v cng pha vi tn hiu vo (n
K
s lm tng bin tn hiu vo mch khuch i), th gi
l hi tip dng. Hi tip dng lm tng h s khuch
i nhng lm mch khng n nh thm ch nu hi tip

nhiu s lm mch xy ra hin tng t kch v mch s


dao ng, do hi tip dng thng dng trong cc
Hnh 3-4: S khi b
mch to dao ng.
khuch i c hi tip.
Ngoi ra hi tip m cn c tc dng tng n nh ca h s khuch i, v n c
dng rng ri ci thin c tuyn bin , tn s (hnh 3-5) ca b khuch i nhiu tng ghp
in dung. V min tn s thp v cao h s khuch i b gim. Tc dng hi tip m min
tn s k trn s yu v h s khuch i K nh v s dn n tng khuch i di bin tn v
m rng di thng f ca b khuch i.
K
Ku

Ku
2

Hnh 3-5 nh hng ca hi


tip m n c tuyn bin
- tn s.

K uht

Kuht

f
0
f
fht

Hi tip m cng lm gim mo phi tuyn ca tn hiu ra v gim nhiu (tp m) trong b
khuch i.
Nhng quy lut chung nh hng ca hi tip m n ch tiu b khuch i l:
Mi loi hi tip m u lm gim tn hiu trn u vo b khuch i v do lm gim
h s khuch i Kht, lm tng n nh ca h s khuch i ca b khuch i.
Ngoi ra hi tip m ni tip lm tng in tr vo.
Hi tip in p ni tip lm n nh in p ra, gim in tr ra Rrht. Cn hi tip dng
in ni tip lm n nh dng in ra It, tng in tr ra Rrht.
Hi tip m song song lm tng dng in vo, lm gim in tr vo Rvht, cng nh in
tr ra Rrht.
Cn ni thm l hi tip dng thng khng dng trong b khuch i nhng n c th
xut hin ngoi mun do ghp v in bn trong hay bn ngoi gi l hi tip k sinh, c th
xut hin qua ngun cung cp chung, qua in cm hoc in dung k sinh gia mch ra v mch
vo ca b khuch i.

50

Chng 3: Mch khuch i bn dn


Hi tip k sinh lm thay i c tuyn bin - tn s ca b khuch i do lm tng h
s khuch i cc on ring bit ca di tn hoc thm ch c th lm cho b khuch i b t
kch ngha l xut hin dao ng mt tn s xc nh.
loi b hin tng trn c th dng cc b lc thot, b tr mch in v cc linh kin hp l.
Ch , khi tnh ton mch c hi tip ta phi quan tm n ln ca tn hiu hi tip v
cng nh pha ca n, tc l ta phi tnh ton theo dng s phc. Hc vin phi nm c hai kiu
hi tip chnh l hi tip m v hi tip dng, tnh ton h s hi tip v h s khuch i chung
ca mch khi c hi tip.

3.3. CC S KHUCH I C BN DNG TRANZITO LNG CC


3.3.1. Tng khuch i Emit chung (EC)
+EC
RC

R1

t
Rn
en ~

iV

CP1
uV

CP2
t

T
R2

RE

Rt

ur

CE

Hnh 3-6 Tng khuch i Emit chung (EC).

S d ngi ta gi l tng emit chung l v nu xt v mt xoay chiu th tn hiu u vo


v u ra u c chung mt cht t l cc E ca tranzito.
Trong s ny Cp1, Cp2 l cc t ni tng, n ngn cch in p mt chiu trnh nh
hng ln nhau, R1, R2, RC xc nh ch tnh ca tng khuch i.
RE in tr hi tip m dng in mt chiu c tc dng n nh nhit, CE t thot thnh
phn xoay chiu xung t ngn hi tip m xoay chiu.
c im ca tng khuch i EC l tng khuch i o pha, tn hiu ra ngc pha vi tn
hiu vo.
Nguyn l lm vic ca tng EC nh sau: khi a in p xoay chiu ti u vo xut hin
dng xoay chiu cc B ca tranzito v do xut hin dng xoay chiu cc C mch ra ca tng.
Dng ny gy st p xoay chiu trn in tr RC. in p qua t CP2 a n u ra ca tng
tc l ti Rt. C th thc hin bng hai phng php c bn l phng php th i vi ch
mt chiu v phng php gii tch dng s tng ng i vi ch xoay chiu tn hiu
nh.
Phng php th da vo c tuyn vo v ra ca tranzito c u im l d dng tm
c mi quan h gia cc gi tr bin ca thnh phn xoay chiu (in p ra U r v dng in
ra I r ) v l s liu ban u tnh ton. Trn c tuyn hnh (3-7a), v ng ti mt chiu
(a-b). S ph thuc UCE0 = f(IC0) c th tm c t phng trnh cn bng in p mch ra ca
tng:

51

Chng 3: Mch khuch i bn dn

I
UCE0=EC-IC0.RC-IE0RE=EC-IC0RC- C 0 .RE

V h s gn ng 1, nn c th vit
UCE0 = EC - IC0 (RC+RE)
Da vo c tuyn vo IB= f (UBE) ta chn dng cc gc tnh cn thit IB0, chnh l xc nh
c to im P l giao im ca ng IB = IB0 vi ng ti mt chiu trn c tuyn ra
hnh 3-7b.
xc nh thnh phn xoay chiu ca in p ra v dng ra cc C ca tranzito phi dng
ng ti xoay chiu ca tng. Ch rng in tr xoay chiu trong mch cc E ca tranzito bng
khng (v c t CE mc song song vi in tr RE) cn ti Rt c mc vo mch cc C, v in
tr xoay chiu ca t C2 rt nh.
Nu coi in tr xoay chiu ca ngun cung cp EC bng khng, th in tr xoay chiu ca
tng gm hai in tr RC v Rt mc song song, ngha l Rt~ =Rt // RC. T thy r in tr ti
mt chiu ca tng Rt= = RC + RE ln hn in tr ti xoay chiu Rt~. Khi c tn hiu vo, in p
v dng in l tng ca thnh phn mt chiu v xoay chiu, ng ti xoay chiu i qua im
tnh P.
IC
d
b
Irm

IB

IB4
IB3

IC0

ic
e

UC0
Un

a)

IBrm

IB2
IB1
IB=0

IB0
iB
UBE0

UCE

UBE

b)

UC0
Hnh 3-7 Xc nh ch tnh ca tng EC.
a) Trn c tuyn ra. b) Trn c c tuyn vo.

dc ca ng ti xoay chiu ln hn dc ng ti mt chiu. Xy dng ng ti


xoay chiu theo t s s gia ca in p v dng in U CE = I C .(RC // Rt). Khi cung cp in
p vo ti u vo ca tng th trong mch cc gc xut hin thnh phn dng xoay chiu ib lin
quan n in vo uv theo c tuyn vo ca tranzito.V dng I C = I B nn trn mch cc C
cng c thnh phn dng xoay chiu iC v in p xoay chiu ura lin h vi iC bng ng ti
xoay chiu. Khi ng ti xoay chiu c trng cho s thay i gi tr tc thi dng cc C iC
v in p trn tranzito uC hay ngi ta ni l s dch chuyn im lm vic. im lm vic
dch t P i ln ng vi 1/2 chu k dng v dch chuyn i xung ng vi 1/2 chu k m ca tn
hiu vo. Nu chn tr s tn hiu vo thch hp v ch tnh ng th tn hiu ra ca tng

52

Chng 3: Mch khuch i bn dn


khuch i khng b mo dng. Vic chn im lm vic tnh v tnh ton s c thc hin theo
mt tng khuch i c th. Nhng tham s ban u tnh ton l bin in p ra U r v dng
in ti I t , cng sut ti Pt v in tr ti Rt. Gia nhng tham s ny c quan h cht ch vi
nhau, nn v nguyn tc ch cn bit hai trong nhng tham s l tnh cc tham s cn li.
tnh ton theo phng php gii tch dng s tng ng i vi ch xoay chiu
tn hiu nh.

IB

IV

I C
rC

IB

Rn
en

rB

uV

IE

R1 //R2

rE

it

RC

Rt

ut

E
Hnh 3-8 S tng ng xoay chiu tng khuch i EC.

Cc tham s ca mch EC tnh gn ng nh sau:

RV = R1 // R2 // rV ;

+ in tr vo ca tng:

rV= rB + (1+).rE.

+ H s khuch i dng in:

Ki = .

RC // Rt
Rt

Nh vy tng EC c h s khuch i dng tng i ln, v nu nh RC>> Rt th n gn


bng h s khuch i ca tranzito.
+ H s khuch i in p:

Ku = .

RC // Rt
Rn + RV

(du tr th hin s o pha)

P
+ H s khuch i cng sut K P = r = Ku .Ki ; rt ln khong t (0,2 5).103 ln
PV
+ in tr ra ca tng. Rr = RC // rC ( E ) ; V rC(E) >> RC nn Rr = RC.
Tng EC c h s khuch i in p v dng in ln nn thng c s dng nhiu.
3.3.2. Tng khuch i Colect chung (CC)
in tr RE trong s ng vai tr nh RC trong mch EC, ngha l to nn mt in p
bin i u ra trn n. T C c nhim v a tn hiu ra ti Rt. in tr R1, R2 l b phn p
cp in mt chiu cho cc B, xc nh ch tnh ca tng. tng in tr vo thng ngi
ta khng mc in tr R2. Tnh ton ch mt chiu tng t nh tnh ton tng EC. kho st
cc tham s ca tng theo dng xoay chiu, cn chuyn sang s tng ng xoay chiu.

53

Chng 3: Mch khuch i bn dn

IB

CP1

IV

R2

RE

Rt

rE
uV

uv

en

ur

rb

Rn

CP2

Rn

en

+EC

R1

IE r
C

IC

R1 // R2 E
RE

Rt

ur

b)

a)

Hnh 3-9 a) s khuch i CC.


b) S tng ng xoay chiu.

Cc tham s:
+ in tr vo ca tng:

RV R1 // R2 //(1 + ).( RE // Rt )

Nu chn b phn p u vo R1, R2 ln th in tr vo s ln. Tuy nhin khi khng th


b qua in tr rC(E) mc song song vi mch vo, nn in tr vo phi tnh:

RV = R1 // R2 // (1 + ) . ( RE // Rt ) // rE ( E )
in tr vo ln l mt trong nhng u im quan trng ca tng C chung, dng lm tng
phi hp vi ngun tn hiu c in tr trong ln.
+ H s khuch i dng in:

Ki = (1 + ).

RV RE // Rt
.
rV
Rt

+ H s khuch i in p:

Ku = (1 + ).

RE // Rt
Rn + RV

Khi RV >> Rn v gn ng RV (1 + ).( RE + Rt ) th Ku 1. Nh vy tng khuch i C


chung khuch i cng sut tn hiu trong khi gi nguyn tr s in p ca n.
V Ku = 1 nn h s khuch i Kp xp x bng Ki v tr s.

r + Rn // R1 // R2
+ in tr ra ca tng: Rr = RE //(rE + B
) = RE // rE
1+
in tr ra ca tng nh c (150). N c dng phi hp mch ra ca tng khuch
i vi ti c in tr nh, khi tng C chung dng lm tng ra ca b khuch i c vai tr nh
mt tng khuch i cng sut n ch A khng c bin p ra.
3.3.3. Tng khuch i cc B chung (BC)
Cc phn t R1, R2, RE dng xc nh ch tnh IE. Cc phn t cn li cng c chc
nng ging s mch EC.

54

Chng 3: Mch khuch i bn dn


+ in tr vo:

RV = R E // rE + (1 ) rB

in tr vo ca tng c xc nh ch yu bng in tr rE vo khong (1050). in


tr vo nh l nhc im c bn ca tng BC v tng s l ti ln i vi ngun tn hi vo.

Ki = .

+ H s khuch i dng ca tng:

RC // Rt
Rt
IE

+EC
RC
IV
Rn
en

R1

CP1

IV

IE

C
rE

Rn
uV RE

IB
CB

R2

uV

Rt

RE

ur

rC IC
rB

I1

IB
B

a)

RC

Rt ur

b)

Hnh 3-10 a) S mch khuch i BC;


b) s tng ng xoay chiu.

+ H s khuch i in p:

Ku = .

RC // Rt
Rn + RV

+ in tr ra ca tng: Rr = RC // rC ( E ) RC .
Cn ch rng c tuyn tnh ca tranzito mc BC c tuyn tnh ln nn tranzito c th
dng vi in p cc C ln hn s EC. Chnh v vy tng khuch i BC c dng khi cn c
in p u ra ln.

3.4. TNG KHUCH I O PHA


Tng o pha dng khuch i tn hiu v cho ra hai tn hiu c bin bng nhau
nhng pha lch nhau 1800 (hay ngc pha nhau).
S tng khuch i o pha chia ti v hnh 3-11a. Tn hiu ly ra t cc E v cc C
ca tranzito. Tn hiu ra ur2 ly t cc E ng pha vi tn hiu vo uV cn tn hiu ra ur1 ly t
cc C ngc pha vi tn hiu vo. Dng tn hiu v trn hnh 3-11b,c,d.
Ta s kho st ch tiu ca tng tnh tng t nh tng CC.

RV = R1 // R2 rB + (1 + ) . ( rE + RE // Rt 2 )
hoc tnh gn ng:

RV (1 + ).(rE + RE // Rt 2 )
H s khuch i in p u ra 1 xc nh tng t nh s EC, cn u ra 2 xc
nh tng t nh s CC.

55

Chng 3: Mch khuch i bn dn

Ku1 .

( RC // Rt1 )
;
Rn + RV

Ku 2 (1 + ).

( RE // Rt 2 )
Rn + RV

uV
R1

RC

CP1

CP2

R2
RE

ur2
CP

uV

b)

Rn
en

+EC

Rt2

Rt1

c)

ur1

ur2
U

ur2

a)

d)

ur

ur1

UC

Hnh 3-11 a) S tng o pha


b), c), d) Biu thi gian

Nu chn RC = RE v c Rt1 = Rt 2 th gi tr h s khuch i Ku1 gn ng bng Ku2 v s


ny cn gi l mch o pha chia ti.
+EC
Tng o pha cng c th dng bin p,
R1
ur1
s nguyn l nh hnh 3-12.
W
1

Hai tn hiu ly ra t hai na cun th cp


c gc pha lch nhau 1800 so vi im 0.
Khi hai na cun th cp c s vng bng
nhau th hai in p ra s bng nhau. Mch ny
c h s khuch i ln, d dng thay i cc
tnh ca in p ra v cn c tc dng phi hp
tr khng nhng cng knh, nng n v mo ln
nn hin nay t c dng.

CP

ur2

Rn
en

uV

R2

RE

CB

Hnh 3-12 S tng o pha


dng bin p

3.5. CC S C BN DNG TRANZITO TRNG (FET)


Nguyn l xy dng tng khuch i dng tranzito trng cng ging nh tng dng
tranzito lng cc. im khc nhau l tranzito trng iu khin bng in p. Khi chn ch
tnh ca tng dng tranzito trng cn a ti u vo (cc ca G) mt in p mt chiu c gi
tr v cc tnh cn thit. Cc s ngun chung (SC), cc mng chung (DC) v cc cng chung
(GC) v nguyn l mch cng tng t.
Cn ch thm mt s c im ca mch khuch i dng tranzito trng l cc mch ny
thng c h s khuch i nh hn so vi tranzito lng cc, tuy nhin n nh v trnh
nhiu li tt hn.

56

Chng 3: Mch khuch i bn dn

3.6. PHNG PHP GHP CC TNG KHUCH I


Trn thc t khi khuch i 1 tn hiu nh ln n mt cng sut ln theo yu cu th
mt tng khuch i cha th p ng c m ngi ta thng phi s dng nhiu tng khuch
i. Khi ghp ni cc tng khuch i thnh mt b khuch i th ta mc u ra ca tng ng
trc vo u vo ca tng sau. in tr vo v ra ca b khuch i s c tnh theo tng u
v tng cui.
Rn
en

Ur1=UV2
1

UV

Ur2 UV(N-1)
2

UrN

N-1

Rt

Hnh 3-13 S khi b khuch i nhiu tng.

H s khuch i ca b khuch i nhiu tng bng tch h s khuch i ca mi tng


(tnh theo n v s ln) hay bng tng ca chng (tnh theo n v dB)

Ku =

U t U ra1 U r 2 U rN
.
...
=
= Ku1.Ku 2 ...KuN
En
En UV 2 UVN

Ku (dB) = Ku1 (dB) + ... + KuN (dB)


Vic ghp gia cc tng c th dng t in, bin p hay ghp trc tip.
3.6.1. Ghp tng bng t in
u im ca phng php ny l mch n gin, cch ly c thnh phn mt chiu gia
cc tng, thun li cho vic tnh ton cc ch mt chiu.
Nhc im l lm gim h s khuch i min tn s thp, Ku 0 khi f 0.
Ngoi ra vi tn s thp th mch lm tng mc hi tip m dng xoay chiu trn cc
in tr RE v do lm gim h s khuch i.

R2
R1
CP1
Rn
en

uV

R2

R3
T1

C2

+EC
R5
T2

CP2
R4

CE1

R7

R6

R9

CP3
R8

CE2

R11
T3

ur
R10 R12

CE3

Hnh 3-14 S b khuch i nhiu tng ghp in dung.


3.6.2 Ghp bng bin p

Trong s cun s cp W1 mc vo cc C ca T1, cun th cp W2 mc vo cc B ca T2


qua t CP2. Ghp tng bng bin p cch ly in p mt chiu gia cc tng m cn lm tng h s
khuch i chung v in p hay dng in tu thuc vo bin p tng hay gim p.

57

Chng 3: Mch khuch i bn dn

u im ca mch ny l in p
ngun cung cp cho cc C ca tranzito ln
v in p mt chiu cun dy b, do
cho php ngun c in p thp. Ngoi ra
tng ghp bin p d dng thc hin phi
hp tr khng v thay i cc tnh in p
tn hiu trn cc cun dy. Tuy nhin n
c nhc im l c tuyn tn s khng
bng phng trong di tn. Kt cu mch
nng n, cng knh, h hng sa cha
thay th phc tp.

+EC
R1

W1

R3

R'1

CP

CP
Rn

RC

T2

T1
R2

en

RE

CE

R4

Hnh 3-15 Tng khuch i ghp bin p.

3.6.3. Mch ghp trc tip

+EC

Trong mch ny cc C ca tranzito


trc u trc tip vo cc B ca tranzito
sau. Cch trc tip ny lm gim mo tn
s thp trong b khuch i, c dng
trong b khuch i tn hiu c thnh phn
mt chiu (tn hiu bin thin chm).

R3

R5

R1
T2

T1

uV

Nhc im ca mch l khng tn


dng c khuch i ca tranzito do
ch cp in mt chiu.

3.7. MT S MCH KHUCH I KHC

R2

ur

R6
R4

Hnh 3-16 Mch khuch i ghp trc tip.

IC

IC2

3.7.1 Mch khuch i Darlington


Khi cn tr khng vo tng khuch i ln dng
vo nh, h s khuch i ln ta ni mch khuch i theo
Darlington. Mch in gm hai tranzito T1 v T2 u nh
hnh 3-17.

T1

IC1
T2

IB1
IE1 = IB2

H s khuch i dng ton mch l = 1.2

IE2
Hnh 3-17 Mch Darlington.

3.7.2. Mch Casct (Kaskode)


Mch gm hai tranzito ghp vi nhau, T1 mc E chung cn T2 mc B chung.
Khi tn hiu vo T1 khuch i t tn hiu ra Ura1 ln cc E gc T2 iu khin tip T2
khuch i cho Ura2
Ta chng minh c h s khuch i in p
ca T1: Ku1 = -1

58

Chng 3: Mch khuch i bn dn

.R
ca T2: Ku 2 2 C nn h s khuch i
rV 2

+EC
R1

chung:

K = Ku1.Ku 2 =

R4

R2

CP

2 .RC

CB

rV 2

trong rV2 l in tr vo ca tranzito T2.

R3

ura2

T1

CP

u im c bn ca mch ny l ngn cch nh


hng ca mch ra n mch vo ca tng khuch
i, c bit tn s cao.

T2

ura1

uV

3.7.3. Mch khuch i di rng

Hnh 3-18 Mch khuch i Casct.

Tn hiu c di tn rng in hnh l tn hiu video. khuch i c di tn rng nh


vy mch khuch i thng dng thm mt phn t hiu chnh.
mch ny L, R3, C2 l cc phn t hiu chnh c chn ph hp sao cho khong tn s
trung bnh ca di tn nn ti ca tng l R4. Thng R4 chn nh hn cc tng khuch i khc.
khong tn s cao fC c C.L ln nn ti ca tng gm R4 v C.L nn Ura tng ln.
tn s thp ti ca tng l R4 v R3. Nh vy nh cc phn t hiu chnh lm tng ti xoay
chiu vng tn s hai u ca di tn nh vy in p ra tng ln hai u vng . Trong hnh
3-19 ng 1 ng vi khi khng c phn t hiu chnh, ng 2 l khi c cc phn t hiu chnh.
K/K0

R3
R1

C2

L
R4

CP

uV

R2

+EC

RE

1
CP2

ura
ft

a)

ftb

fC

b)
Hnh 3-19 a) Tng khuch i di rng
b) c tuyn bin tn s.

3.7.4. Mch khuch i cng hng (chn lc)


Mch khuch i cng hng dng ph bin cc tng khuch i c tn s cao. Ti ca
tng l mch cng hng song song.
L1C2, L2C3 cng hng tn s vo. Khi
tn s tn hiu vo thay i cc mch L1C2, L2C3
cn phi iu chnh tn s cng hng theo.
Tc l:

59

Chng 3: Mch khuch i bn dn

1
=
L1C2

1
= f 0V .
L2C3

+E
C3

c im ca mch, ngoi tc dng khuch


i tn hiu n cn c kh nng chn lc tn hiu
theo tn s.

L2

L3

ur

C1

uv

L1

C2

C4

Hnh 3-20 Tng khuch i cng


hng dng tranzito trng.

3.8. TNG KHUCH I CNG SUT

3.8.1. c im chung v yu cu ca tng khuch i cng sut


Tng khuch i cng sut l tng khuch i cui cng ca b khuch i, c tn hiu vo
ln. N c nhim v khuch i tn hiu a ra ti mt cng sut ln nht c th c. Vi
mo cho php vo bo m hiu sut cao.
Do khuch i tn hiu ln, tranzito lm vic trong min khng tuyn tnh nn khng th
dng s tng ng tn hiu nh nghin cu m phi dng phng php th.
Cc tham s c bn ca tng khuch i cng sut l:
- H s khuch i cng sut Kp l t s gia cng sut ra v cng sut vo.

Kp =

Pr
PV

- Hiu sut l t s cng sut ra v cng sut cung cp mt chiu P0:

Pr
P0

Hiu sut cng ln th cng sut tn hao trn cc C ca tranzito cng nh.
Tng khuch i cng sut c th lm vic cc ch A, AB, B v C tu thuc vo ch
cng tc ca tranzito.
Ch A l ch tng khuch i c 2 na chu k (+) v (-) ca tn hiu vo. ch
ny gc ct =1800, dng tnh lun ln hn bin dng in ra nn mo nh nhng hiu sut
rt thp, ch dng khi yu cu cng sut ra nh.
Ch AB tng khuch i hn na chu k (+) ca tn hiu vo, gc ct 900< <1800. Lc
ny dng tnh b hn ch A nn hiu sut cao hn. im lm vic ca ch AB gn khu vc
tt ca tranzito.

60

Chng 3: Mch khuch i bn dn


IC

IC

UBE

UBE

IC

PCmax

Khu vc
bo ho

A
AB
B
0

a)

IC

Khu vc tt

IB = 0

UCE

b)

IC

(A)

IC

IC

(AB)

(B)

(C)

IC0
IC0
0

t 0

t 0

t 0

c)

Hnh 3-21 Minh ha ch cng tc ca tng khuch i cng sut


a) c tuyn truyn t ca tranzito
b) c tuyn ra ca tranzito
c) Dng in ra ng vi cc ch khi in p vo l sin

Ch B tng khuch i na tn hiu hnh sin vo, c gc ct = 900. ch ny dng


tnh bng khng nn hiu sut cao.
Ch AB v B c hiu sut cao nhng gy mo ln. gim mo phi dng mch khuch
i kiu y ko.
Ch C tng khuch i tn hiu ra b hn na hnh sin, gc ct <900. N c dng
trong cc mch khuch i cao tn c ti l khung cng hng chn lc sng hi mong mun
v c hiu sut cao.
Ch D ch l trng hp c bit ca ch C: li dng sng hi lm cho dng sng gn
vi hnh ch nht nhm tng hiu sut cc C (dng tng khuch i cng sut cao tn my
pht).
3.8.2. Tng khuch i cng sut ch A
Trong tng khuch i ch A, im lm vic thay i i xng xung quanh im lm
vic tnh. So vi tng khuch i tn hiu nh, n ch khc l tn hiu vo ln nn IC0 phi ln
theo. Xt tng khuch i n mc EC v c h s khuch i ln v mo nh.

61

Chng 3: Mch khuch i bn dn

+EC
RB

RC

IC

CB

uV

IC

EC
RC

I
C

IB0
IB=0

Ur =UCE
0

UC0

UCE

UCE

U
C
t
Hnh 3-22 Tng khuch i cng sut ch A mc E chung
a) S ; b) Minh ho dng tn hiu trn h c tuyn ra.

Cng sut ra ca tng:

Pr =

IC .U C
2

Cng sut tiu th ca ngun cung cp:


Hiu sut ca mch cc C:

P0 = IC 0 .EC

U C .I C
Pr
=
P0 2.IC 0 .EC

E
T hnh v ta thy khi U C = U C 0 = C
2

v I C = I C 0 th c max =25%.

Nu dng mch ra ghp bin p, thc hin c phi hp tr khng v tn dng c


ngun nui EC, hiu sut cc i c th t 50%.
Cng sut tiu hao trn mt ghp gp:

1
PC = P0 Pr = I C 0 .EC .U C .IC .
2
Theo cng thc ny ta thy cng sut PC ph thuc vo tn hiu ra. Khi khng c tn hiu
PC = P0 nn ch nhit ca tranzito phi tnh theo cng sut P0.
3.8.3. Tng khuch i cng sut y ko ch B v AB c bin p.
S tng khuch i cng sut y ko gm hai tranzito T1, T2. Ti c mc vi tng
khuch i qua bin p ra BA2. Mch cc C ca mi tranzito mc vi na cun s cp bin p. T
s bin p l n2=W21/Wt=W22/Wt.
Hai tranzito T1 v T2 thay phin nhau hot ng hai na chu k ca tn hiu vo.T1 hot
ng na chu k dng, T2 hot ng na chu k m, in p trn cun dy W12 c o
so vi tn hiu vo.

62

Chng 3: Mch khuch i bn dn


Bin p BA1 c h s bin p l n1=WV/W11=WV/W22 m bo cung cp tn hiu vo cc B
ca hai tranzito. Tng c th lm vic ch B hay AB. Trong ch AB thin p ly trn cc
B ca hai tranzito c ly t ngun nui EC bng b phn p R1, R2. Trong ch B thin p ban
u bng khng nn khng cn R1. Khi in tr R2 c dng m bo cng tc cho mch
vo ca tranzito trong ch gn vi ch ngun dng.
IC

R1

T1

ic

uv

Wv

W11

R2

- +

W12

iC
I

Rt

Wt

EC

EC

UCE

UC

T2
Hnh 3-23 Tng y ko ghp bin p.

u c
Hnh 3-24 th tnh tng cng sut.

U C .IC
2

Cng sut ra ca tng tnh c theo din tch tam gic:

Pr =

Cng sut a ra ti c tnh n hiu sut ca bin p l:

Pt = Pr .ba 2

Tr s trung bnh dng tiu th t ngun: I 0 =

I sin .dt =
C
0

P0 =

Cng sut tiu th t ngun cung cp:

C =

Hiu sut ca mch cc C:

2.EC .IC

Pr .U C
=
P0 4.EC

U
= ba 2 . . C
EC

Hiu sut ca tng:

Nu b/a = 1 th = 78,5% khi U C = EC .


Thc t U C < EC do vng cong ca c tuyn v b/a = 0,8 nn

=0,6 0,17.
PCmax khi U C = 0, 64.EC

PC max =

2 .n2

.
2

EC 2
Rt

63

2.I C

Chng 3: Mch khuch i bn dn

IB

IB

T1

ib1

T1

UB0

UBE

ib1

IB0

IB0

ib2

UB0

ib2

T2

T2
Hnh 3-25 nh hng mo phi tuyn
ca c tuyn vo tranzito n mo
dng tn hiu trong ch B

Hnh 3-26 Gim mo phi tuyn


trong ch AB

trnh mo do tnh khng ng thng on u c tuyn vo tranzito khi dng cc B


b. Ngi ta cho tng lm vic ch AB. ch ny UBE0, IB0, IC0 b nn cc cng thc
dng cho ch B vn ng.
3.8.4. Mch khuch i cng sut y ko khng bin p
C hai kiu mch l dng tranzito cng loi v tranzito khc loi. Nh hnh 3-27 v 3-28.
R1

-EC

R3

CP2

R1

T2

CP2

uv2

-EC

R3

T2

uv2

Rt

C
CP1

CP1

u v1
R2

uv1

T1

R4

T1
Rt
R4

R2

a)

b)

Hnh 3-27 Mch y ko khng bin p dng tranzito cng loi.

R1
CP

T2
D1
D2

uV

Rt

_
EC1

-EC

R1
D1

CP

T2
C

D2
T1

uV

R2
+ EC2

T1
R2

Rt
+EC

Hnh 3-28 Mch y ko khng bin p ra dng tranzito khc loi.

64

Chng 3: Mch khuch i bn dn


Cc mch khuch i ny u ra khng cn lp thm cc bin p, i vi mch dng
tranzito khc loi th u vo cng khng cn bin p, nh th s lm gim mo do cc bin p to
ra, v kch thc ca mch cng nh gn hn.

3.9. MCH KHUCH I DNG IC


Ngy nay IC c dng ph bin trong cc thit b in t dn dng cng nh chuyn
dng do c rt nhiu u im. Ngoi tr IC khuch i thut ton c c im ring, IC tuyn tnh
dng khuch i c nhiu loi, do yu cu khc nhau ca cc nh ch to, c cho sn trong s
tay tra cu hay s mch. Thng thng cc IC ny c chia ra nhiu vng (theo s khi)
lm nhiu nhim v khc nhau. V d mt IC dng cho my thu thanh thng c khi dao
ng (OSC hoc VCO), trn tn (MIX), khuch i trung tn (IF.AMP), tch sng iu bin
(AM.DET), tch sng iu tn (FM.DET) v c th c c mch khuch i m tn. Tuy nhin
lm vic c cc chn tng ng ca IC phi c ni vi cc linh kin mch ngoi ph hp v
cp ngun nui.
Khi cn khuch i cng sut ra ln, c th dng IC khuch i cng sut ring. Mc cng
sut ra, mc ngun nui tu tng loi IC m ta la chn cho ph hp. Trong trng hp cn mch
khuch i hai ng cho my stereo ta c th dng IC kp hay hai IC n cng loi thc hin.
Ngoi ra cn ch rng khi dng cc IC cng sut ln cn c phin to nhit bo m nhit
cho php khi lm vic.

TM TT NI DUNG
Ni dung chnh ca chng trnh by v cc mch khuch i dng tranzito v ch yu l
tranzito lng cc.
Cn nm cc vn sau:
Nguyn tc xy dng mch khuch i dng cc phn t iu khin l cc tranzito.
Vn hi tip trong cc mch khuch i, nh hng ca tng loi hi tip n cc thng
s ca mch khuch i. C nhiu kiu phn chia hi tip nhng nu xt v pha ca tn hiu hi
tip v th c 2 loi l hi tip dng v hi tip m. Trong cc mch khuch i ch yu dng hi
tip m v n lm tng kh nng n nh im lm vic tnh, tng di tn lm vic mc d n lm
gim h s khuch i.
Cc mch khuch i tn hiu nh dng BJT c 3 kiu mch l EC, BC, v CC. Nguyn l
hat ng ca tng mch v cc h s khuch i in p, khuch i dng in, tr khng vo ra
ca tng mch. Mch EC c s dng nhiu v c Ku , Ki ln, tuy nhin mch EC l mch
khuch i o pha.
Ngoi cc mch khuch i dng BJT th cng c cc mch dng tranzito trng (FET): V
c bn cc mch khuch i dng FET cng ging cc mch dng BJT. Ch c im khc l cc
mch dng FET c h s khuch i nh hn, nhng b li chng li c mt s tnh cht rt tt.
Ngoi cc mch khuch i thng thng cn c cc mch khuch i khc nh mch
Darlington, Kaskode
Tng cui cng trong cc thit b in t thng l cc mch khuch i cng sut. c
im chnh ca mch khuch i cng sut l ch yu khuch i dng in ln ln cung cp

65

Chng 3: Mch khuch i bn dn


cho ti. C cc ch lm vic A, AB, B v cc loi mch khc nhau. Cn nm c cc s
khuch i, cc thng s nh K P ; hiu sut ca tng loi mch.

CU HI V BI TP
Cu 1: Trong cc mch khuch i tn hiu nh, tranzito hot ng ch no:
a) Thng bo ha

b) Ngt

c) Tch cc

d) c phng n a v b.

Cu 2: Arguymen ca h s khuch i in p Ku cho bit iu g:


a) Lch pha gia in p vo v dng in u vo.
b) Lch pha gia in p ra v dng in u ra.
c) Lch pha gia in p ra v in p vo.
d) Lch pha gia in p vo v dng in ra.
Cu 3: Hiu sut ca mt tng khuch i c tnh bng:

P
a) = r
Pv

P
b) = r
P0

P
c) = v
P0

Cu 4: Hi tip l hi tip m khi:


a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo.
b) in p hi tip v cng pha vi in p vo.
c) in p hi tip v t l vi dng in u ra.
d) Khng phi cc trng hp trn.
Cu 5: Hi tip l hi tip dng khi:
a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo.
b) in p hi tip v cng pha vi in p vo.
c) in p hi tip v t l vi in p u ra.
d) in p hi tip v t l vi dng in u ra.
Cu 6: Hi tip m lm
a) Tng h s khuch i chung ca mch.
b) Gim h s khuch i chung ca mch.
c) n nh im lm vic tnh v m rng di tn lm vic.
d) C b) v c).

Cu 7: Hi tip dng lm

66

P
d) = 0
Pr

Chng 3: Mch khuch i bn dn


a) Tng h s khuch i chung ca mch.
b) Gim h s khuch i chung ca mch.
c) Thng dng trong cc mch to dao ng.
d) C a) v c).
Cu 8: Tng khuch i EC c
a) in tr vo ln.
b) H s khuch i in p v dng in ln.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C b) v c)
Cu 9: Tng khuch i CC c
a) in tr vo ln.
b) in tr vo nh.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C a) v c)
Cu 10: Tng khuch i BC c
a) in tr vo ln.
b) in tr vo nh.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C b) v c)
Cu 11: H s khuch i in p ca mch khuch i c tnh bng cng thc:
a) KU =

Uv
Ur

b) KU =

Ur
Uv

c) KU =

Ur
Iv

I
d) KU = r
Uv

Cu 12: Tr khng u ra ca tng khuch i l:


a) Z r =

Uv
;
Iv

b) Z r =

Ur
Iv

c) Z r =

Ur
Ir

d) Z r =

Uv
Ir

Cu 13: Gc ct ca mch khuch i cng sut lm vic ch AB l:


a) = 900

b) = 1800

c) = 3600

c) 900 < < 1800

Cu 14: Mo tn s thp ca b khuch i c tnh bng


a) M t =

K0
Kt

b) M t =

K0
Kc

c) M t =

67

Kc
Kt

d) M t =

Kt
K0

Chng 3: Mch khuch i bn dn

+EC = 10V

Cu 15: Cho mch in nh hnh 3-29;

RC

RC = 400; RE = 600; RB = 20k ;U B = 0, 6V ;

RB

U BC = 0, 7; = 90 . Hy tnh cc c tnh ca mch

UB

(Dng in v in p trong mch).

RE
Hnh 3-29.

Cu 16: Cho mch in nh hnh 3-30.

+EC = 5V

Vi:

U EB = 0, 6V ; = 80;U EC 0 = 2,5V ;
EC = 5V ;U B = 2V

RE = 3k

RB
UB

Tnh cc c tnh ca mch?

Hnh 3-30.

+EC

Cu 17:
Cho mch nh hnh 3-31. Vi cc s liu:

EC = 5V ; RC = 1k ;U BE 0 = 0, 7V ; = 100 ;

RC

R1
C

UV

Hy tnh R1, R2 mch n nh thin p


vi UCE0 = 3V. Bit URE = 0,673V.

RE

R2

Hnh 3-31.

Cu 18: Cho mch nh hnh 3-32.

+EC

RB

Vi 1 = 2 = 65; EC = 10V .
Hy xc nh RB v UCE1 UCE2 = 6V

RE
Hnh 3-32.

Cu 19: Cho mch in nh hnh 3-33.


Vi E = 12V ;

R1 = 20k ; R2 = 4k

R1

R3

R2

R4

C1

R3 = 4k ; R4 = 1k

= 99;U BE = +0, 6V

uv

a) Xc nh dng in v in p mt chiu trn cc cc.


Hnh 3-33.

68

+EC
C2

Rt
C3

Chng 3: Mch khuch i bn dn


b) Bit Rt = 8k , xc nh ti mt chiu v ti xoay chiu ca tng khuch i. V ng
ti mt chiu ti v tr im lm vic Q u ra ca tng khuch i.
c) V dng tn hiu vo, ra ca mch.
Cu 20: Cho mch in hnh 3-34.
Bit: E = 20V ; U D = U BE = 0,5V

EC
R1

Xem T1, T2 l l tng khuch i cho bin


cc i. Iphn

cc

= 1mA. Tm R1; R2 ; Pr ; = ? khi

C1

R6 = 100 .

T1
D1

C2

D2
T2

uv

ur
R2

Hnh 3-34.

69

Rt

Chng 4: Mch khuch i thut ton

CHNG 4: MCH KHUCH I THUT TON


GII THIU
Chng ny trnh by v b khuch i thut ton (Op-Amp: Operational Amplifier). Danh
t khuch i thut ton thuc v b khuch i dng mt chiu c h s khuch i ln, c
hai u vo vi sai v mt u ra chung. Tn gi ny c quan h ti vic ng dng u tin ca
chng ch yu thc hin cc php tnh cng, tr, tch phn... Hin nay b khuch i thut ton
ng vai tr quan trng v ng dng rng ri trong mch khuch i, to tn hiu hnh sin v
xung, trong b n p v b lc tch cc...

NI DUNG
4.1. CC TNH CHT CHUNG CA IC THUT TON
B khuch i thut ton c k hiu nh hnh 4-1. Trong Ut , It l in p, dng in
vo ca thun. U , I l in p, dng in vo ca o, Ur , Ir l in p ra v dng in ra. U0 l
in p vo gia hai ca. B khuch i thut ton khuch i hiu in p U0 = Ut- U vi h s
khuch i K0 > 0.
Do in p ra:
Ur =K0.U0= K0(Ut-U)
Nu U = 0 th Ur = K0.Ut lc ny in p ra
cng pha vi in p vo. V vy ca T gi l ca
thun ca b khuych i thut ton v k hiu du
+.
Tng t khi Ut = 0 th Ur = K0.U, lc ny
in p ra ngc pha vi in p vo nn ca gi
l ca o ca b khuch i thut ton v k hiu
du -. Ngoi ra b khuch i c hai ca u vi
ngun nui i xng EC v cc ca chnh lch 0

Ut

+EC

It

U0
U

Ir

-EC

Ura

Hnh 4-1 B khuch i thut ton.

v b tn.
Mt b khuch i thut ton l tng c nhng tnh cht sau:
+ Tr khng vo

ZV =

+ Tr khng ra

Zra = 0

+ H s khuch i K0 =
Thc t b khuch i thut ton c K0 = 104 106 vng tn s thp.
Ln vng tn s cao h s khuch i gim xung. Nguyn nhn do s ph thuc tham s
ca tranzito v in dung k sinh trong s . c tuyn truyn t, c tuyn bin v c
tuyn pha nh hnh 4-2 v 4-3.

70

Chng 4: Mch khuch i thut ton


IC khuch i thut ton c kh nng nn tn hiu ng pha.
K0

K0

Ura

+EC

f
u vo thun

UV

a) c tuyn bin

0
45o
90o
180o
360o

u vo o
-EC

b) c tuyn pha

Hnh 4-2 c tuyn truyn t ca


Hnh 4-3 c tuyn bin v c
b khuch i thut ton.
tuyn pha ca b khuch i thut ton.
Gi KCM l h s khuch i tn hiu ng pha th h s nn tn hiu ng pha c xc
nh theo biu thc:

G=

K0
KCM

Thng G =103 104.


Mt b khuch i thut ton thng c 4 tng ghp trc tip vi nhau. Tng vo l tng
khuch i vi sai, tip theo l tng khuych i trung gian (c th l tng m hay khuch i vi
sai th hai), n tng dch mc v tng khuch i ra.

4.2. CC MCH KHUCH I DNG B KHUCH I THUT TON


Trong phn ny nghin cu v cc mch khuch i tn hiu s dng b khuch i thut
ton. Do vi mch khuch i thut ton c hai ca vo. Khi a tn hiu vo ca o ta c mch
khuch i o, nu a tn hiu vo ca thun ta c mch khuch i thun.

Mch khuch i o cho hnh 4-4 c thc


hin hi tip m in p qua Rht. u vo thun c
ni t. Tn hiu qua R1 a ti u vo o. Nu coi
IC c tr khng vo v cng ln tc ZV th dng
vo IC v cng b I0 = 0, khi ti nt N c phng
trnh nt dng.

IV I ht
T c:

Rht

Iht

4.2.1. Mch khuch i o

IV
UV

R1
U0

Io
_
+

Ur

Hnh 4-4 Mch khuch i o.

UV U 0 U 0 U ra
=
R1
Rht

71

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Khi K in p u vo U 0 =

U ra
0 do :
K

UV
U
= ra
R1
Rht
Do h s khuch i in p ca mch khuch i o Ku c hi tip m song song c
xc nh bng phn t th ng trong s :

Ku =

R
Ur
= ht
Uv
R1

Nu chn Rht=R1 th K =-1, s c tnh cht tng o lp li in p (o tn hiu).

U
Nu R1 = 0 th t phng trnh Iv=Iht ta c IV = ra hay U ra = IV .Rht tc l in p ra
Rht
t l vi dng in vo. Mch tr thnh b bin i dng thnh p.
V U0= 0 nn Rv= R1, khi K th Rra= 0.
4.2.2. Mch khuch i thun

Rht

Mch khuch i thun c hnh 4-5 gm mt


mch hi tip m in p t vo u o cn tn hiu
t vo ca thun.

R1

V in p t vo gia hai ca rt b, xem


U0= 0 nn quan h gia Uv v Ura xc nh bi

UV = U r .

R1
R1 + Rht

Ur

UV

Hnh 4-5 Mch khuch i thun.

H s khuch i in p ca mch khuch i


thun.

Kt =

R
U r R1 + Rht
=
= 1 + ht
UV
R1
R1

_
UV

V Rv= nn IV = 0. c dng khi cn mch


khuch i c tr khng vo ln. Khi Rht=0 v R1=
ta c s b lp li in p vi Kt= 1 (hnh 4-6). in
tr vo ca mch khuch i thun rt ln, bng in
tr vo ca IC, cn in tr ra Rra 0.

Ur= UV

Hnh 4-6 Mch khuch i lp


li in p

4.3. CC PHNG PHP CHNG TRI V B IM KHNG


Khi dng b khuch i thut ton khuch i tn hiu mt chiu c tr s nh th cc sai
s ch yu do dng in tnh, in p lch 0 v hin tng tri gy ra.
Cc dng in tnh It, I u vo b khuch i thut ton thc cht l cc dng cc gc
tranzito tng vo mch khuch i vi sai. Dng tnh ca thun It v dng tnh ca o gn bng
nhau. Cc dng tnh It v I gy st p trn cc ca vo. Do s khc nhau tr s cc in tr ca
thun T v ca o nn st p ny cng khc nhau. Hiu in th ca chng chnh l in p

72

Chng 4: Mch khuch i thut ton


lch 0. gi cho in p lch 0 nh, trong mch khuch i o, ca thun khng u trc tip
xung t m u qua in tr RC nh trn hnh 4-7.
Rht
RC c tr s bng in tr vo ca o, ngha
l:
R
1

R1.Rht
R1 + Rht

RC =

UV

Lc dng tnh gy ra trn hai u vo cc


st p l It.RC v I.(R1//Rht). Thng It I nn cc

Ur

RC

st p gn bng nhau.
Thc t It I nn dng tnh I0= It - I cn gy
ra mt hiu in p u vo, gi l in p lch 0
U0. Khi in p ra sai s l:

U r 0 = (1 +

Hnh 4-7 Mch khuch i


mc thm in tr RC

Rht
).U 0
R1

kh sai s ny dng cc mch b in hnh hnh 4-8. Vic b in p lch 0 c thc


hin theo nguyn tc: mt trong hai u vo ca b khuch i thut ton vi mt ngun in p
bin i c mt in p ngc vi in p lch 0 trn.
Rht
Vo

R1

R3

R1
_

Vo

Ra
_

Ra

+
R3

R4

R2

R1

Rht

R2

Hnh 4-8 Mch b in p lch 0.

Khi cn phi trng c hai ca vo th mc mch b vo ca khc c lin quan n ca


vo. Cn phi chn cc linh kin mch b sao cho b khuch i thut ton lm vic bnh thng.
Ngoi ra cn c hin tng tri in p u ra do lng tri in p u vo U0 v lng
tri ca dng tnh vo I0.

R
Lng tri in p u ra c xc nh: U r 0 = U 0 .(1 + ht ) I 0 .Rht
R1
trong : U0 l lng tri in p lch 0 u vo.
I0 l lng tri dng lch 0 u vo.
Bin i cng thc ny ta c:

U r 0 =

Rht
R
.(1 + 1 ).[ U 0 I 0 .( R1 // Rht )]
R1
Rht
73

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Tm li:
- Nu ngun tn hiu c tr khng ln (R1 // Rht ln) th in p sai s u ra ch yu do
tri dng lch 0 u vo sinh ra. Ngc li nu ngun tn hiu c tr khng nh (R1 nh) th sai
s u ra ch yu do in p lch 0 u vo sinh ra. Do khi cn khuch i dng mt chiu
nh th chn R1 // Rht nh, nu cn khuch i in p mt chiu nh th chn R1 ln.
Trong b khuch i tn hiu xoay chiu khng cn quan tm n vn b lch 0.

4.4. MCH CNG


Mch cng thc hin cng hai hoc nhiu tn hiu tng t thnh mt tn hiu u ra. Tuy
nhin, nu tn hiu tng ln hn ngun cung cp cho b khuch i th tn hiu ra ch gi mc
bo ha U max .
4.4.1. Mch cng o
Mch ny cng cc tn hiu vo a ti ca o. S hnh 4-9. Coi cc in tr vo bng
nhau.

Rht = R1 = R2 = ... = Rn < RV .


Khi IV = 0 th (v RV ca IC xem = ) Iht= I1 + I2 ++In hay
n

U ra = (U1 + U 2 + ... + U n ) = U i
i =1

U1

I1

R1
Rht

U2

..... R2

Hnh 4-9 Mch cng o.

Iht
_

Un

In

Ur

Rn
+

Tng qut khi R1 ... Rn c:

R
R
U ra = ht .U1 + ht .U 2 + ... + ht .U n
R2
Rn
R1

n
U U
U
U ra = Rht . 1 + 2 + ... + n = i .U i
Rn
R1 R2
i =1

R
vi i = ht
Ri

74

Chng 4: Mch khuch i thut ton


4.4.2. Mch cng thun
S mch in hnh 4-10, y cc tn hiu vo a ti ca thun. Khi U 0 = 0 in p
hai u vo bng nhau v bng:

UV + = UV =

R1
.U ra .
R1 + Rht

Khi dng vo u thun bng khng (RV = ) ta c:

U1 UV U 2 UV
U UV
+
+ ... + n
=0
R
R
R
U1 + U 2 + ... + U n = nU
. V

Hay

U1 + U 2 + ... + U n = n.

R1
.U ra
R1 + Rht

U ra =

R1 + Rht
R + Rht n
.(U1 + ... + U n ) = 1
. U i
n.R1
n.R1 i =1

Chn cc tham s ca mch thch hp c tha s u tin ca v phi cng thc ny


R + Rht
= 1 v khi :
bng 1: 1
n.R1
n

U ra = U1 + U 2 + ... + U n = U i

Rht

i =1

R1

Hnh 4-10 Mch cng thun

U1

I1

I2

_
U0

U2
Un

In

Ura
+
UV+

4.5. MCH TR
Khi cn tr hai in p ngi ta c th thc hin theo s hnh 4-11. Khi in p u
ra c tnh theo

U ra = K1.U1 + K 2U 2
C th tm K1, K2 theo phng php cho in p vo tng ca bng khng.
Cho U2 = 0 th mch lm vic nh mt b khuch i o. Ta c:

U ra = a .U1. vy K1 = a
Khi U1 = 0 mch tr thnh mch khuch i thun c phn p vo. Khi :

75

Chng 4: Mch khuch i thut ton

Ub =

U2
.R .
Rb b
Rb +

U1

H s phn p:

Ra

b
1 + b

Khi U ra = (1 + a ).

b
.U 2
1 + b

Ra
Ua

Ub

Rb /b

U2

Ura

Rb

H s khuch i

K 2 = (1 + a ).

b
1 + b

Hnh 4-11 Mch tr

nn Ura khi c U1, U2 l :

U ra = (1 + a ).

b
.U 2 a .U1
1 + b

Nu in tr trn c hai li vo l nh nhau tc l: a= b= th

K2= ; K1 = -

Vy : Ura = (U2- U1)


Tng qut s vn nng ng thi dng ly tng v ly hiu ca mt s in p vo
bt k c th thc hin bng mch hnh 4-12.
Ra/n

Un
U2

Ra/2

U1

Ra/1
Rb/'1

U'1

Rb/'2

U'2

Ua

_
A
+

Rb/'n

U'n

Ra

Ub

Ur

Rb

Hnh 4-12 Mch ly hiu mt s ln tn hiu vo.

rt ra h thc cn thit ta s dng quy tc nt i vi ca vo A ca b khuch i.


n

U i U a U a U ra
=
R
Ra
/

a
i
i =1

Rt ra:

i =1

i =1

i .U i U a .( i + 1) + U ra = 0

Tng t i vi ca B ca mch khuch i:

76

Chng 4: Mch khuch i thut ton


n

i =1

i =1

i.U i U b .( i + 1) = 0
Nu Ua = Ub tho mn thm iu kin

i =1

i =1

i = i th sau khi tr hai biu thc trn ta c:

U ra = i.U i iU i
i =1

4.6. MCH VI PHN, MCH TCH PHN


R

4.6.1. Mch vi phn


Mch vi phn l mch in p u ra t l vi
dU
vi phn in p u vo, tc l U ra = k . V ,
dt
trong K l mt h s.

IV
UV

Mch vi phn dng IC khuch i thut ton


nh hnh 4-13.
Xem nh U0 = 0, I0 = 0 nn IV = C
M Ura = -Iv.R nn

I0 _
U0

UR

Hnh 4-13 Mch vi phn

dUV
dt

U ra = R.C.

dUV
dt

trong k = RC = gi l hng s vi phn ca mch. Du () ni ln Ura ngc pha vi Uv.


Khi tn hiu vo l hnh sin th mch vi phn lm
vic nh mt b lc tn cao.
4.6.2. Mch tch phn

IC
IV

Mch tch phn l mch m in p u ra t l


vi tch phn in p u vo.

UV

C
_
+

URa

U ra = k . UV dt

Hnh 4-14 Mch tch phn

trong k l h s.
Mch tch phn s dng IC khuch i thut ton nh hnh 4-14.
Ti nt A ta c Iv = IC hay: C.

dU ra UV
=
dt
R
t

nn

U ra

1
=
. UV dt + U ra 0
R.C
0

77

Chng 4: Mch khuch i thut ton


y Ura0 l in p trn t C khi t = 0 (l hng s tch phn xc nh t iu kin ban
u).
t

1
Thng khi t = 0, UV = 0 v Ura = 0 nn: U ra = . U v dt

= R.C gi l hng s thi gian ca mch tch phn.


Khi tn hiu vo thay i tng nc, tc thay i ca in p ra bng:

U ra
U
= V
R.C
t
ngha l u ra b tch phn c in p tng hay gim tuyn tnh theo thi gian.
i vi tn hiu hnh sin mch tch phn tr thnh mch lc thng thp.

4.7. MCH TO HM LOGARIT V LU THA


Trong thc t thng cn to ra mt in p U2 l hm s no ca in p U1, tc l
U2 = f(U1). y f l mt quan h hm nh hm logarit, hm m, hm lng gic... Ta xt mt
vi mch to hm c th.
4.7.1. Mch to hm logarit
Mch to hm s logarit cho in p u ra: U2 = .ln (2.U1)
Mun vy ta c th dng biu thc ca dng qua it phn linh kin in t

I D = I 0 .(e

U ak
m.UT

1)

trong : I0 - dng in ngc bo ho.


UT - in th nhit .
m - h s hiu chnh: 1 < m < 2.
UAK - in p t ln it.
Trong min lm vic ID >> I0 gn ng c th coi:
T :

U AK = mU
. T .ln

I D = I 0 .e

U ak
m.UT

ID
I0

chnh l hm logarit cn tm.


thc hin quan h ny, c th s dng nh hnh 4-15. Nu vi mch khuch i thut ton
l l tng ta c th tnh nh sau:

ID =

U1
,
R

U ra = U AK

78

Chng 4: Mch khuch i thut ton

ID
R
U1

D
R

_
U0

U1

_
U0

URa

Hnh 4-15 Mch logarit dng it

rt ra:

IC

. T .ln(
U ra = mU

UR

Hnh 4-16 Mch logarit dng


tranzitor ni kiu it

U1
)
I 0 .R

C th thay it bng tranzito (hnh 4-16) ni kiu it, khi loi tr c m v m rng
phm vi lm vic ca mch.

U
U ra = U BE = UT .ln 1
I 0 .R

Lc ny:

4.7.2. Mch to hm i logarit (hm m)


to hm i logarit ta mc phn t phi tuyn l it hay tranzito vo nhnh vo ca IC
khuch i thut ton. Mch nguyn l c biu din trn hnh 4-17.
R
R
ID
IC
T
_
_
U
U1
1
U0
U0
+
+
URa
URa
b)

a)

Hnh 4-17 Mch khuych i i loga


a) Mch dng it; b) Mch dng tranzito kiu it.

I D = I 0 .e

Vi mch dng it ta c:

Nn

U ra = R.I 0 .e

U1
m.UT

U1
m.UT

Vi mch b ta dng tranzito u theo kiu it, lc : U ra = R.I 0 .e

U1
UT

4.8. MCH NHN TNG T


Mch nhn tng t c s quy c trn hnh
4-18. Tn hiu trn u ra ca n t l vi tch cc tn
hiu t ln hai u vo.

79

Y
Hnh 4-18 S quy c ca
mch nhn tng t.

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Z = k.X.Y.
Trong :

X, Y - cc tn hiu vo.
Z - tn hiu ra
k - h s t l cn gi l h s truyn t ca mch nhn.

Mch nhn in p l tng c tr khng vo hai ca ZVX, ZVY = v tr khng ra Zr= 0.


H s truyn t l tng khng ph thuc vo tn s v tr s cc in p vo UX, UY ngha l k
l mt hng s.
Mch nhn thc hin bi mch khuch i logarit v i logarit c s khi nh hnh
4-19.
UX

ln
Tng

UY

exp

UZ

ln

Hnh 4-19 S khi mch nhn dng mch logarit v i logarit.

Gi X= kX.UX
Y=kY.UY v Z=kZ.UZ.
trong kX, kY, kZ ln lt l h s t l ca cc in p vo UX, UY v in p ra UZ.
T mch trn ta c:

U Z = e(ln U X +ln U )
Z
=e
tc l:
kz
Suy ra:

Z=

(ln

X
Y
+ ln )
kx
ky

ln

=e

X .Y
k x .k y

kz
. X .Y .
k x .k y

4.9. MCH SO SNH IN P


Mch so snh in p dng IC khuch i thut ton nh hnh 4-20. l qu trnh so snh
bin in p a vo vi mt in p chun (Uch) c cc tnh c th dng hay m. Thng
thng in p chun c nh trc c nh.

80

Chng 4: Mch khuch i thut ton

Ur
+
Uv

+E

U0

+
= Uch
-

+Uramax

Ur
Uch

Uv

-Uramax

-E

a)

b)

Ur
+E
Uv

+
_

U0

+Uramax

Uch

Ur

- Uch

Uv

-Uramax

-E
c)

d)
Hnh 4-20 Mch so snh in p dng IC khuch i
thut ton (a, c) v hm truyn t tng ng (b, d).

Trong mch hnh 4-20a, in p vo a ti ca o cn U ch ca thun.


Khi UV < Uch th U0< 0 do Ura = +Ura.max
Khi UV > Uch th U0 > 0 do Ura= - Ura.max
Khi Ura = +Ura.max th ta ni IC bo ho dng.
Ura = - Ura.max th ta ni IC bo ho m.
V gi tr in p ra bo ho thp hn ngun nui (1 3V) tu vo tng loi IC
hnh 4-20b in p vo a a ti ca thun cn in p chun ca o.
Trong trng hp ny khi:
UV < Uch th Ura = - Ura.max
UV > Uch th Ura = +Ura.max.
Khi lm vic vi tn hiu xung bin i nhanh cn ch n tnh qun tnh (tr) ca IC
thut ton. Vi cc IC thut ton tiu chun hin nay thi gian tng ca in p ra khong V/s.
Trong iu kin tt hn nn s dng cc IC chuyn dng c tc chuyn bin nhanh hn nh
loi A710, A110, LM310 -339;

81

Chng 4: Mch khuch i thut ton

4.10. MCH LC TCH CC


4.10.1. Khi nim v mch lc tn s
Mch lc tn s l mch lc ly tn hiu trong mt hay mt s khong tn s no , cn
khong tn s khc lc b i.
Phn loi theo di tn ta c mch lc thng thp (ly tn s thp), mch lc thng cao, mch
lc thng di v mch lc chn di.
Khi biu din mch lc tn s thng qua h s truyn t in p, th c th ni mch lc l
tng l mt mng bn cc c mun h s truyn t:
1 trong di thng

|K| =

0 trong di chn
Hnh 4-19 biu din h s truyn t ca cc mch lc trn, trong C l tn s ct.
i vi mch lc thng di ta c thm khi nim di thng B v tn s gia 0 v cho c
mch lc chn di.
t tuyn truyn t mch lc thc c dng nh hnh 4-22 ca mch lc thng thp. y
c di thng, di chuyn tip v di chn.

C l tn s ti K0 gim i

2 ln tc gim 3dB.

Yu cu cc mch lc c K trong di thng bng phng, di chuyn tip hp tc c dc


cao v di chn c K rt b.
a)

K
1

K
b)

K
c)

d)

1
0

C1

C0

1
0

C1

C0

Hnh 4-21 H s truyn t ca mch lc


a) Thng thp; b) Thng cao; c) Thng di; d) chn di
K
Hnh 4-22
c tuyn truyn t thc t
ca mch lc thng thp

K0
2

C
0
Di thng

82

Di chuyn tip Di chn

Chng 4: Mch khuch i thut ton


4.10.2. Mch lc th ng RC
Mch lc th ng RC ta xt hai loi lc thng thp v thng cao. Bc ca loi mch ny
c xc nh bng cp o hm cao nht trong hm truyn t ca mch, thng cng chnh l
s phn t t in tham gia vo vic lc tn hiu trong mch.
R

a. Mch lc thng thp bc 1 v bc n


Mch in nh hnh 4-23.
Hm truyn t phc ca mch l:

1
1
j..C
K=
=
1
1 + j..R.C
R+
j..C

K=

1 + j.

vi C =

U2

Hnh 4-23 Mch lc thng


thp th ng RC.

K =

U1


1+

1
l tn s ct.
R.C

Khi = C ti K gim i

2 ln (hoc -3dB)

Vi b lc th ng RC bc n ta c: K =


1+

2n

Ta thy khi bc cng cao, ngoi di thng > C nn K gim xung cng nhanh, tt nhin
mch s phc tp hn v tn hao nhiu.
b. Mch lc thng cao bc 1 v bc n
Mch lc th ng RC thng cao bc 1 nh hnh 4-24.
Hm truyn t ca mch:

K=

vi C =

R
1
R+
j..C

=
1+

1
j..C.R

u1

1
c:
R.C

ln ca hm truyn t:

u2

Hnh 4-24 Mch lc RC thng cao

K=

1

1+ C

83

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Ti C K gim 2 ln tng ng (-3dB). Khi << C th K cng gim nn r rng y
l mch lc thng cao.

K=

i vi mch lc bc n ta c:


1+ C

2n

4.10.3. Mch lc tch cc


tn s cao thng dng cc mch lc th ng RLC. tn s thp cc mch lc c
in cm qu ln lm cho kt cu nng n v tn km cng nh phm cht ca mch gim. V vy
trong phm vi tn s 100kHz ngi ta hay dng b lc khuch i thut ton v mng RC c
gi l mch lc tch cc.
Khc vi mch lc th ng, mch lc tch cc c c trng bi ba tham s c bn: tn
s gii hn C, bc ca b lc v loi b lc.
- Tn s gii hn C l tn s ti hm truyn t gim i 3dB so vi tn s trung tm.
- Bc ca b lc xc nh dc ca c tuyn bin tn s ngoi di tn.
- Loi b lc xc nh dng c tuyn bin tn s xung quanh tn s ct v trong khu
vc thng ca mch lc. Cn ch rng mch in ca cc loi b lc th ging nhau, chng ch
khc nhau gi tr cc linh kin RC m thi. Ngi ta quan tm n 3 loi b lc: lc Bessel, lc
Butterworth v lc Tschebyscheff.
tin xt cc mch lc, ta a vo hm truyn t tng qut ca mt mch lc thng thp:

Kd ( p) =
trong : P =

j.

Kd 0

1 + C1. p + C2 . p + C3 . p3 + ... + Cn . p n
2

= j

Ci l cc h s thc, dng.
Bc ca b lc chnh l s m ln nht ca p. thc hin b lc thun li ta phn tch
mu s ca biu thc trn thnh tch cc tha s:

K d ( p) =

Kd 0

(1 + ai . p + bi . p 2 )

Kd0 - h s truyn t tn s thp.


ai, bi - l cc s thc, dng.
Vi b lc bc l th c mt h s bi = 0.
a. Mch lc tch cc bc mt
Loi ny ch dng cho mch lc thng thp hay thng cao.
Mch lc thng thp bc mt

84

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Hm truyn t c dng: K d =

Kd 0
1 + a1 p
C
R

uV

uV

ur

a)

ur
b)

Hnh 4-25 Mch lc tch cc thng thp bc 1.

Mch in nh hnh 4-25.

K=

Vi mch a):

Ur
1
1
=
=
UV 1 + j..R.C 1 + p.C .R.C

(v

j.

= p)

y Kd0 = 1; a1 = C.RC
Bit a1, C; chn R ta c C =
Mch b) ta c:

Kd =

a1
C .R

1
1 + p.C .R.C

y Kd0= -1 v a1 = C.RC.
Khi bit a1, C v chn R ta cng c:

C=

a1
C .R

Mch lc tch cc thng cao bc mt

i ch R v C cho nhau, mch thng thp ta c mch lc tch cc thng cao.


Mch nh hnh 4-26.
_

C
uv

ur

uV

a)

ur
b)

Hnh 4-26 Mch lc tch cc thng cao bc 1.

Mch a) c:

K=
1+

1
p.C .R.C
85

=
1+

1
1
.
p C .R.C

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Kd0 = 1 ; a1 =

y:

1
C .R.C

Khi bit a1, C v chn C ta tnh c:

1
p.C .R.C

1+
y:

1
a1.C.C

K =

Mch b:

R=

Kd0 = -1

v tng t khi bit a1, C, chn C ta tnh c R =

1
.
a1CC

b. Mch lc tch cc bc hai

Mch lc thng thp bc hai

Mch lc tch cc thng thp bc hai c cc dng hi tip m mt vng, hi tip m nhiu
vng, hi tip dng mt vng nh hnh 4-27.
+ Xt mch hnh 4-27a ta c hm truyn t (dng phng trnh in th nt):

Kd =

Ur
1
=
UV 1 + 2. p.C .R.C1 + p 2 .C2 .R 2 .C1.C2
a1 = 2.C .R.C1 ; b1 = C2 .R 2 .C1.C2 .

K do = 1 ;

Da vo loi b lc xc nh a1, b1, chn trc C1 theo gi tr chun v tnh R, C2 theo


cng thc:

R=

a1
;
2.C .C1

C2 =

4.b1.C1
a12

C1
3
R

uv

1 R
C2

R2

R
C2

R1 1

uv

R
2

C2

ur

C1
_
+

a)

ur
b)

C2

Hnh 4-27 Mch lc thng thp bc hai


a) hi tip m mt vng.
b) hi tip m nhiu vng.
c) hi tip dng mt vng.

R2

R1

uV

1
C1

c)

86

_
+

ur
(K-1)R3
R3

Chng 4: Mch khuch i thut ton

+ Vi mch 4-27b:

Kd =

R2 / R1
R .R
1 + p.C .C1 ( R2 + R3 + 2 3 ) + p 2 .C 2 .C1.C2 .R2 .R3
R1
K do =

T y xc nh:

R2
R1

R .R
a1 = C .C1. R2 + R3 + 2 3
R1

b1 = C 2 .C1.C2 .R2 .R3 .


Cho trc C, Kd0, chn C1 v C2 tnh c:

R2 =

R1 =

a1.C2 a12 .C22 4.C1.C2 .b1.(1 + K do )

2.C .C1.C2

R2
K do

v R3 =

b1

C 2 .C1.C2 .R2

R2 c gi tr thc:

C2 4.b1.(1 + K do )

C1
a12
+ Vi mch 4-27c c hm truyn t:

Kd =

1 + p.C R1.C1 + R2 .C1 + (1 K ) .R1.C2 + p 2 .C 2 .C1.C2 R1R2

n gin chn K=1 khi (1-K) = 0 .


Biu thc trn vit li:

Kd =

1
1 + p..C1.( R1 + R2 ) + p 2 ..C1.C2 .R1.R2

Nu cho trc C, C1, C2 ta tnh c Kdo, R1, R2.


Kdo = 1

R1,2

a1.C2 a12 .C22 4.b1.C1.C2


=
2.C .C1.C2

R1,2 l s thc cn:

C1 4.b1
.

C2 a12

Mch lc thng cao bc hai

87

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Mch lc thng cao bc hai c th dng cc dng thng thp hnh 4-27. Trong phi i
ch C v R cho nhau. V d mch lc thng cao bc hai hi tip dng mt vng hnh 4-28.
Thay p =1/p, C bi R v R bi C ta c hm truyn t

Kd =

K
1 R (C + C2 ) + R1.C2 .(1 K ) 1
1
1+ . 2 1
+ 2. 2 2
C .R1.R2 .C1.C2
p
p C .C1 .R1.R2 .C2

Cho K= 1 v C1 = C2 = C ta c:

Kd =

1+

R2

1
1

1
2
1
+ 2. 2 2
.
p C .R1.C p C .C .R1.R2

uv C1

y K0 = 1

a1 =

(K-1)R3

R1

2
2
nn R1 =
C .R1.C
C .a1.C

R3

a1
b1 =
nn R2 =
2 2
2.C .C.b1
C .C .R1.R2
1

ur

+
_

C2

Hnh 4-28 S mch lc thng cao


bc hai mt vng hi tip dng.

Mch lc tch cc bc hai thng di

Nu mc ni tip mt mt lc thng thp v mt mt lc thng cao ta nhn c b lc


thng di. c tnh tn s l tch tn s ca hai khu lc ring r.
K = K1.K2
Mch lc tch cc thng di bc hai nh hnh 4-29.
R1

R2

C1

c. Mch lc tch cc bc cao


Khi cn c tnh bin , tn s ca b lc vung
gc ngi ta phi thc hin b lc bc cao. Mun vy
mc ni tip cc b lc bc mt v hai bit. Lc
c tnh tn s ca mch l tch cc c tnh tn s ca
cc mch ring r.

88

uV

R3

C2

Hnh 4-29 Mch lc thng di.

ur

Chng 4: Mch khuch i thut ton

TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by cc vn c bn nht ca b khuch i thut ton. Cc thng s
ca mt b khuch i thut ton l tng. Cc mch in s dng IC khuch i thut ton:
-

Mch khuch i o.

Mch khuch i khng o.

Mch cng o v cng thun.

Mch tr.

Mch vi phn tch phn.

Mch to hm loga v i loga.

Mch nhn tng t.

Cc mch lc tn s

n gin cho vic tnh ton cc mch in s dng IC khuch i thut ton, ngi ta
thng tnh vi trng hp IC l l tng. Coi tr khng vo Z v = , nn in p chnh lch
gia hai ca U 0 = 0 hay U N = U P .

CU HI V BI TP
Cu 1: Mt b khuch i thut ton l tng c tnh cht:
a) ZV = ; Z r = 0; K 0 =
b) ZV = 0 ; Z r = 0 ; K 0 =
c) ZV = ; Z r = ; K 0 =
d) ZV = 0 ; Z r = ; K 0 =
Cu 2: H s khuch i ca mch khuch i o dng Op-Amp l:

a ) Ku =

Rht
R1

b) K u =

c) Ku = 1 +

Rht
R1

d ) Ku =

R1
Rht

Rht
R1

Cu 3: H s khuch i ca mch khuch i khng o dng Op-Amp l:

a ) Ku =

Rht
R1

b) K u =

c) Ku = 1 +

Rht
R1

d ) Ku =

R1
Rht

Rht
R1

89

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Cu 4: S mch khuch di o dng Op-Amp l:

+
_

+
a)

b)

+
_

d)

c)

Cu 5: S mch khuch i khng o dng Op-Amp l:


_
+

+
_

a)

b)

+
_

d)

c)

Cu 6: S mch vi phn dng Op-Amp l:


_
+
a)

b)

+
-

_
_

+
d)

c) mch tch phn dng Op-Amp l:


Cu 7: S

90

Chng 4: Mch khuch i thut ton

+
a)

b)

c)

d)

Cu 8: S mch to hm logarit dng Op-Amp l:

a)

b)

d)

c)

Cu 9: S mch to hm i logarit dng Op-Amp l:

a)

b)

d)

c)

91

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Cu 10: S mch nh hnh 4-31.
_

Bit IC l l tng, ngun cung cp cho IC l


EC = 12V .

uv
= Uch = 3V

ur

V dng in p vo v in p ra khi in p
vo l:

uv = 6.sin (100 t )(V )

Hnh 4-31.

Cu 11: S mch nh hnh 4-32.


+
_

Bit IC l l tng, in p ra cc i l:

uv

U r max = 9V ; U ch = 2V

= Uch = 3V

ur

V dng in p vo v in p ra khi in p
vo l:
Hnh 4-32.

uv = 5.sin (1000 t )(V )

Rht

Cu 12: Cho mch in hnh 4-33.


Uv

R1 = 10k ; Rht = 50k

R1

E = 15V

Ur

a) Xc nh h s khuch i ca mch
b) Xc nh tr khng vo ca mch Z v

Hnh 4-33.

c) Xc nh tr khng ra l tng ca mch.


d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh.
e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo: U v = 0, 2V ; 1V ; 2V ; 3V ; 4V ?
Cu 13: Cho mch in hnh 4-34.

Rht

R1 = 12k ; Rht = 180k

R1

E = 15V
a) Xc nh h s khuch i ca mch
b) Xc nh tr khng vo ca mch Z v

Uv

_
+
Hnh 4-34.

c) Xc nh tr khng ra l tng ca mch.


d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh.
e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo -0,4V; 0,8V; 1,2V; -1,4V .
Cu 14: Cho mch in hnh 4-35
a) Tm biu thc ur theo cc uv v R ?

92

Ur

Chng 4: Mch khuch i thut ton


b) Tnh ur khi:

R1 = 25k ; R2 = 10k ; R3 = 50k


R4 = R6 = 100k ; R5 = 10k ;
U1 = 0, 2V ;U 2 = 0,3V ;U 3 = 0,5V
c) Nu tc dng ca R7 , R8 . Tm gi tr ca n mch lm vic tt nht?
U1
U2

R1
R2

R3
_

R4

+
R7

U3

R6

R5

_
+

Ur

R8

Hnh 4-35.

Cu 15: Cho mch in hnh 4-36.

R1 = 10k ; R2 = 50k
R2

E = 15V
a) Vit biu thc U r theo U v

U1

b) Xc nh U r khi

U2

R1
_

Ur

+
R1

+ U1 = 4V ;U 2 = 2V ;

R2
Hnh 4-36.

+ U1 = 1V ;U 2 = 5V ;
+ U1 = 6V ;U 2 = 1V .

Cu 16: Cho mch in hnh 4-37.

R = 50k ; R1 = 10k

Rht

Rht = 30k ; E = 15V

R1
_

a) Vit biu thc U r theo cc U v .


b) Xc nh U r khi U1 = 0,3V ;U 2 = 1V ;U 3 = 2V

U1
U2
U3

+
R
R
R
Hnh 4-37.

93

Ur

Chng 4: Mch khuch i thut ton


Cu 17: Cho mch in nh hnh 4-38.

U1

Rht = 100k ; R1 = 100k ;

U2

R2 = 50k ; R3 = 25k

U3

E = 15V

R1
R2

Rht

R3

Ur

a) Vit biu thc U r theo U v


b) Xc nh U r khi:

Hnh 4-38.

U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V
U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V
R1

Cu 18: Cho mch in hnh 4-39

U1

E = 15V

U2

a) Tm U r theo U v

_
R2

b) Xc nh U r khi

U1 = (1 + 10sin100t ) V

Hnh 4-39.

U 2 = 1V ; C = 1 F
R1 = R2 = 100k

94

Ur

Chng 5: Mch to dao ng

CHNG 5: MCH TO DAO NG


GII THIU
Chng ny gii thiu cc mch to dao ng tn hiu hnh sin, to xung vung, xung tam
gic, rng ca.
to dao ng hnh sin theo phng php truyn thng l s dng mch hi tip dng.
C nhiu cch to hi tip dng l dng bin p, hoc dng cc khu RC di pha tn hiu
hi tip. to cc xung rng ca ngi ta thng s dng mch c cc t in v in tr v
da trn qu trnh phng np ca t in to dng sng theo mong mun. Cc dao ng xung
vung c to bng cc mch a hi hoc cng c th c bin i t cc dng sng c chu k
khc nh cc mch so snh hay cc trig Schmit.
Cc b to sng thng c th to ra cc dng sng khc nhau v thng thng ngi ta ch
to mt dng sng c tn s chun v t bin i dng sng ny thnh cc dng sng khc.

NI DUNG
5.1. KHI NIM
Mch to dao ng l mch khi c ngun cung
cp n t lm vic cho ra tn hiu dao ng. S
tng qut mt mch to dao ng nh hnh 5-1.
Mch to dao ng c th phn lm hai loi.
Mch to ra tn hiu sin gi l mch to dao ng sin
(hay dao ng iu ho). Mch to ra tn hiu xung
nh xung vung, xung tam gic... gi l mch to
xung.

Mch to
dao ng

Ura

Hnh 5-1 S tng qut ca


mt mch to dao ng.

Yu cu mch to dao ng to ra tn hiu c bin , tn s n nh cao, t chu nh hng


ca mi trng nh nhit , m.
t cc yu cu mch to dao ng cn:
+ Dng ngun n p.
+ Dng cc phn t c h s nhit nh.
+ Gim nh hng ca ti n mch to dao ng nh mc thm tng m
+ Dng cc linh kin c sai s nh.
+ Dng cc phn t n nhit.
c bit khi cn c n nh tn s cao trn 104 ta dng thch anh vo mch to dao
f
t c 10-6 10-8.
ng. Khi sai lch tn s
f

95

Chng 5: Mch to dao ng


* iu kin dao ng ca mch to dao ng (theo
cch truyn thng) l s dng mch hi tip dng.

Nh hnh 5-2. Khi U ht = U V th c th chp a vi a vo


nhau, v ta khng cn tn hiu vo na m mch t dao
ng.

a'

Ura

UV

Uht

Nh vy trong s ny mch ch dao ng tn


s m n tho mn:

Hnh 5-2 S khi


ca b to dao ng

K . = 1
Hay K. = 1 v = k + = 2.n

y gi l iu kin cn bng bin v cn bng pha ca mch to dao ng.

5.2. MCH TO DAO NG SIN GHP BIN P


+EC

Mch to dao ng sin ghp bin p c mch hi


tip ghp qua bin p c in tr hnh 5-3.

R1

Trong mch R1, R2 l b phn p cp in p mt


chiu cho cc gc. R3, C3 l mch n nh nhit. L1, C1 l
khung dao ng, L2 l cun ghp ly in p uht, C2 t
thot, C4 l t ly tn hiu ra. Do tranzito mc E chung nn
ti tn s dao ng c ti l in tr thun, ura ngc pha
uvo. V vy m bo iu kin cn bng pha cn u
cun L2 ph hp.

*
L2

L1
*

C1
C4

R2

C2

ur

C3

Hnh 5-3 Mch to dao ng


sin ghp bin p.

Tn s dao ng ca mch do mch cng hng


cc C quyt nh.
fd =

1
2. . L1.C1

5.3. MCH DAO NG SIN BA IM


Mch dao ng sin ba im c th dng tranzito hay IC khuch i. Vi mch dng
tranzito mc E chung cn IC khuch i thut ton c ca thun ni t. Khung dao ng cha ba
phn t in khng th t l X1, X2, X3.
_

uht

X1
X3

u ht

X1
X3

ur

X2

X2

Hnh 5-4 S mch dao


X 2ng ba im vi thnh phn xoay chiu
T mch in ta c:
=
X1 + X 2

96

ur

Chng 5: Mch to dao ng

K . > 1 m K< 0 nn cn < 0 mt khc ti tn s dao

mch dao ng c cn
ng c:

X1 + X2 + X3 = 0
+EC

+EC
R1

L2

C2

C5
L

ur

R2

R3

C3

R3

C3
C4

R2

R1

L1

C2

ur
R4

C4

a)

C1
b)

Hnh 5-5 Mch to dao ng ba im in cm (a)


v ba im in dung (b).

Kt hp li ta thy X1 + X2 phi khc du v X2, X3 phi cng du, tc l:


- Nu X1 l in cm th X2, X3 l t in, ta c mch ba im in dung.
- Nu X1 l t in th X2, X3 l in cm, ta c mch ba im in cm. Mch in dng
tranzito nh hnh 5-5.
Tn s dao ng ca mch 5-5a l: fd =

Tn s dao ng ca mch 5-5b l: fd =

1
2. . C. ( L1 + L2 )

C + C2
1
1
=
. 1
2. L.C1.C2
CC
2 L 1 2
C1 + C2

5.4. MCH TO DAO NG SIN GHP RC


Cc mch to dao ng RC thng dng phm vi tn s thp. V nu dng mch LC kch
thc qu ln, do in cm L. Trong mch hi tip cha cc phn t RC.
5.4.1. Mch to dao ng dng mch di pha RC trong mch hi tip
Mch in dng tranzito v IC khuch i thut ton nh hnh 5-6.
Mi khu RC ch to ra mt gc di pha < 900 khi tr s R, C khc khng. V vy m bo
v pha mch hi tip t nht phi c ba mt RC. Vi trng hp dng 3 khu RC nh nhau hnh
5-6a cn:
R1// R2// rBE = R v R1// R2 = R

97

mch dng IC.

Chng 5: Mch to dao ng


+EC
R1
C

RC

R3

C2

R2

ur
R

R2

ub

R3

ur R

R1

C1

ub1

Hnh 5-6.

Tnh ton mch in ny s c: =

1
1
; dd =
29
6 RC

Theo iu kin cn bng bin K. = 1, ta c K = 29 .


5.4.2. Mch to dao ng dng mch cu Vin
Mch ny ly tn hiu uht thng qua mt mch gm hai khu RC mc ni tip (R2 v C2)v
song song (R1 v C1).
Vi mch ny ta c:

d =

R4

R3

1
R.C

K = 3; =

+
C2

1
3

mch to dao ng c cn chn cc in tr


R3, R4 sao cho R4 /R3 = 2.

5.5. MCH DAO NG BNG THCH ANH

C1

R2

ur

R1

Hnh 5-7 Mch dao


ng cu Vin.

5.5.1. Tnh cht v mch tng ng ca thch anh


Khi cn mch to dao ng c tn s n nh cao ngi ta thng dng mch to dao ng
thch anh. Thch anh c nhng c tnh vt l rt ng qu nh bn c hc cao, t chu nh
hng ca nhit v cc tc dng ho hc.
Thch anh c tnh cht p in, ngha l di tc dng ca in trng th sinh ra dao ng.
Do c th dng thch anh nh mt khung cng hng. Tnh cht dao ng ca thch anh c
biu din bi s tng ng hnh 5-8a. trong Lq, Cq v rq ph thuc vo kch thc khi
thch anh v cch ct khi thch anh. Thch anh c kch thc cng nh th Lq, Cq v rq cng nh,
ngha l tn s cng hng ring ca n cng cao. Lq, Cq, rq c tnh n nh cao. Cp l in dung
gi , tnh n nh ca Cp km hn.
Ta c :

98

Chng 5: Mch to dao ng

fq =

1
2 . Lq .C q

v f p =

C p + Cq

1
2

= fq. 1+

Lq .C q .C p

Cq
Cp

j.Xq

A
Lq
Cq

Cp

rq
B
a)

fq

fP

B
b)

Hnh 5-8 a) K hiu thch anh.


b) S tng ng ca thch anh.

Hnh 5-9 c tnh in


khng ca thch anh

5.5.2. Mch in b to dao ng dng thch anh


Ngoi cc mch in dao ng dng thch anh nu trong bi ging, th ngay nay ngi ta
hay s dng s sau.
R1
R2

Hnh 5-10 Mch in to


dao ng dng thch anh

C1
C2

Trong s ny cc cng A v B l cc cng NOT c xy dng t cc cng NAND, y


l cng logic c chc nng o tn hiu u vo ca n. Cc cng logic s c nghin cu trong
mn hc in t s.

5.6. MCH TO XUNG VUNG

1 K 2

Mch to xung vung c ba loi c bn l mch dao


ng a hi, mach a hi i v trig. Hu ht cc mch
to xung u li dng qu trnh qu trong mch RC v
tranzito ch kho (ch D) hoc khuch i thut
ton ch so snh.
5.6.1. Qu trnh qu trong mch RC
Mch to xung vung thng c xy dng trn qu
trnh phng np ca t in, tn s ca dao ng ca
mch ph thuc vo khong thi gian np v phng ca
t in.

99

uC

+
_

uR

Hnh 5-11 Qu trnh np in


trong mch RC

Chng 5: Mch to dao ng

uC
0,95E

a. Qu trnh np in
Gi s khi t < 0 t C khng cha in UC = 0.
Ti t = 0 kho K ng vo 1, t C np in t ngun E
qua in tr R.

in p trn t tnh bng: uC = E. 1 e t /

uR

mch v u R = E uC = Ee

tq

trong = R.C gi l hng s thi gian ca


t /

0,05E

in
E/R

u
E t /
Dng np in = R = e
R R

3
Hnh 5-12 th uC, uR, in trong
qu trnh t np in.

Gn ng ta c thi gian np in ca t gi gn
ng l: tq = t2 t1 3 .
b. Qu trnh phng in

Gi thit trc thi im phng in t C c np y uc = E. Ti thi im t = 0 kho


K chuyn v 2, t C phng in qua R (t +C qua R n -C).
Cc gi tr in p tnh c nh sau:

uC = E.et /

E
R

u R = u C = E .e t / ; i p = .e t /

uC
E
0,05E

1 K 2

uR
E

uC
uR

+
_
-

C
-E

iR

-E/R

Hnh 5-13 Qu trnh phng


in trong mch RC.

t
tq 3

Hnh 5-14 th uC, uR, iR trong


qu trnh t phng in.

Sau thi gian 3 qu trnh phng in xem nh chm dt uC = 0, uR = 0, ip = 0. Dng in


p uC, uR v iP theo thi gian nh hnh 5-14.
5.6.2. Mch a hi t dao ng
a. Mch dng tranzito
Mch gm hai tranzito mc theo kiu EC, u ra T1 ghp ti u vo tng T2 qua t C1, cn
u ra tng T2 ghp tr li qua t C2. Nh vy mi tng gy di pha mt gc 1800, hai tng di pha
3600, bo m hi tip dng khi mch lm vic.

100

Chng 5: Mch to dao ng


R1

R2

R3
C2

C1

Hnh 5-15 Mch a


hi t dao ng.

T1

ur1

R4

+E

T2

ur2

uB1

uB1

Hai tranzito hot ng ch ng v ngt, hai tranzito thay nhau thng (bo ho), v
ngt to cho mch c hai trng thi cn bng khng n nh: T1 ngt, T2 thng (bo ho) v T1
thng (bo ho), T2 ngt v t chuyn i trng thi cho nhau, u ra nhn c dy xung vung.
iu kin lm vic ca mch
xung ra vung, t C np in nhanh hn khi t phng phi c: R1,4<<R3,2 v tranzito khi
thng ch bo ho cn R3 1.R1 v R22.R4, trong 1, 2 l h s khuch i dng ca
tranzito T1, T2. Khi cn tn s xung ra ln, tranzito thng lm vic ch khuch i, khng p
dng iu kin ny. Bin xung ra trong trng hp b hn E.
Cc tham s xung ra.
Bin xung ra: U r E
Tn s dao ng ca mch:

f =

1
1
=
T 0,7( R3 .C 2 + R2 .C1 )

Vi mch i xng ta c:
R1 = R4 = RC; R2 = R3 = RB; C1= C2 = C, cc tranzito T1, T2 cng loi, cng tham s th

f =

1
1
=
T 1, 4.RB .C

b. Mch dng IC khuch i thut ton


Nguyn l hot ng chnh ca mch l da vo s phng v np ca t in theo c hai
chiu, kt hp vi b khuch i thut ton hot ng ch so snh. in p trn t khi i qua
cc ngng so snh do b phn p in tr R1 v R2 ly in p t u ra a v.
Khi UC > U1(+) th u ra lp tc t bin v -Umax, mch chuyn sang trng thi bo ho
m. Khi UC < U1(-) th u ra t bin t -Umax v +Umax, mch chuyn sang trng thi bo ho
dng ban u. C nh vy mch t lm vic chuyn t trng thi ny sang trng thi khc cho
dy xung vung u ra.
Nu chn R1 = R2 th tn s dao ng ca mch l: f =

101

1
1
=
T 2, 2 R.C

Chng 5: Mch to dao ng

U1(+)

uC

0
U1(-)

uP

Umax

uC

ur

t2

t3

U1(+)

t1

0
U1(-)

a)

-Umax

uP

R2

R1

t1

t2

t3

.Umax
t

ur
t1

Hnh 5-16
a) B a hi dng khuch i thut ton.
b) Gin thi gian ca b a hi.

t2

t3

Umax
t

-Umax

tX
Tra

b)

5.6.3. Mch a hi i
Mch a hi i c hai trng thi, trong c mt trng thi n nh v mt trng thi
khng n nh. Khi c ngun mch trng thi n nh. C xung kch thch mch chuyn sang
trng thi khng n nh mt thi gian ri t tr v trng thi n nh ban u ch xung kch thch
tip. Nh vy c mt xung vo mch chuyn i trng thi hai ln cho mt xung vung ra. Mch
c th dng tranzito hay IC thut ton. Thc cht mch a hi i l mch bin i xung nhn
thnh xung vung, tn s xung vung u ra bng vi tn s ca xung nhn u vo.
R
D

uv
t1

_
+

Cg

R1

uV

ur

Tvo

uC

Ur max

uC = uN
uP
t1

-uP

R2

t2

tX

ur
a)

Urmax
t1

Hnh 5-17.
a) Mch a hi i
b) Dng in p

t2

-Ur max
b)

102

Chng 5: Mch to dao ng


5.7.4. Trig Schmit
Trig Schmit l mch bin i tn hiu hnh sin thnh xung vung. Mch in gm c IC
khuch i thut ton hot ng ch so snh.
in p vo a vo ca o, in p ca thun c ly t b phn p R1, R2 t in p
u ra a v.
Khi in p vo vt qua ngng in p t trn ca thun ca IC th in p u ra lt
sang trng thi bo ha ngclii lc trc . V c lun phin nh th u ra s c dng in
p xung vung.
Mch trig Schmit cn c gi l mch sa xung.
_

uv

U0

ur im lt trng thi

uv

Ura max
U1(+)

ur

R2

U1(-)

uP = u1

R1

a)

Tr

b)

Hnh 5- 18 Trig Schmit v dng in p vo, ra.

5.7. MCH HN CH BIN


Mch hn ch bin cn gi l mch xn bin, trong tn hiu ra Ur lun t l vi tn
hiu vo UV nu UV cha vt qu mt mc ngng cho trc, cn khi UV vt qu mc ngng
th tn hiu ra Ur lun gi mt gi tr khng i. Cc linh kin tch cc c s dng trong
mch hn ch thng l it, tranzito hay IC. Di y ta l cc mch hn ch dng it l tng
(tc l cc it m trng thi ngt in tr bng v cng).
Tu theo cch mc it l ni tip hay song song vi ti, ngi ta phn bit thnh mch hn
ch ni tip hay hn ch song song. Cng c th phn loi theo chc nng hn ch mc trn,
hn ch mc di (mt pha) hoc hn ch hai mc (hai pha).
Cc mch in hn ch thng s dng cc it lm phn t iu khin vic hn ch bin .
R
R
D

uv

ur

uv

a)

b)

Hnh 5-19 Cc mch hn ch:


a) Hn ch trn
b) Hn ch di.
c) Hn ch hai pha.

uv

D1
E1
c)

103

ur

+
_

+ +
_ _

D2
E2

ur

Chng 5: Mch to dao ng

5.8. MCH TO XUNG RNG CA


Tn hiu xung rng ca c s dng rng ri trong cc thit b in t, chng hn lm tn
hiu qut trong cc my hin sng, lm tn hiu so snh bin i in p hay thi gian...
Trn hnh 5-20 l mt tn hiu xung rng ca thng
thng. N bao gm hai phn r rt: phn bin thin
tuyn tnh theo thi gian gi l thi gian qut thun tqt v
phn cn li l thi gian qut ngc tqn. Cc mch to tn
hiu rng ca phi bo m sao cho thi gian qut thun
ln hn rt nhiu thi gian qut ngc. Bin ca xung
rng ca l Uq.

uq
u q

Trong thc t, phn qut thun ca xung


rng ca khng hon ton tuyn tnh.
Cc mch to xung rng ca u da theo mt
trong ba nguyn l c bn sau:
- Np, phng cho t bng mch RC n gin.

tqt

tqn
T

Hnh 5-20 Tn hiu xung rng ca.

- Np hoc phng cho t qua ngun dng n nh.


- Dng hi tip n nh dng np cho t.
5.8.1. Mch to xung rng ca dng mch RC n gin

R1

uv

C1

uv

+EC

ur
Ur.max

ur

0 Ubh

EC

tqt

tqn

Hnh 5-21 Mch to xung rng ca dng mch RC n gin.

Hnh 5-21 l s nguyn l to xung rng ca dng mch RC n gin. Trong mch
tranzito hot ng ch kho. Bnh thng, khi khng c xung kch thch, tranzito thng bo
ho do c cung cp dng IB kh ln hn in tr R1, v Ur = Uq 0. Khi mch c kch thch
xung m, tranzito ngt, t C np in t ngun EC qua R. in p trn t tng dn theo cng thc:

U r = EC (1 e t / R.C )
Khi xung vo kt thc tranzito thng v bo ho tr li, t C phng in nhanh qua tranzito
ti gi tr gn bng khng. Thi gian qut thun ca mch bng thi gian tn ti ca xung vo,
cn thi gian qut ngc l thi gian phng in ca t C.
Nhc im ca loi mch ny l tuyn tnh ca phn qut thun khng cao, do cui
dng np cho t gim dn. khc phc nhc im trn, c th s dng ngun dng n nh
np cho t.

104

Chng 5: Mch to dao ng


5.8.2. Mch to xung rng ca dng ngun dng
in p v dng in trn t in quan h theo cng thc:

uC =

1
idt
C

V vy nu dng np cho t ly t mt ngun dng, tc l:

i = I 0 = const ; th in p

trn t s bin i tuyn tnh theo thi gian.

uC =

1
I
. I 0 dt = 0 .t
C
C

Mch hnh 5-22 tranzito T1 hot ng nh mt kho in t. Bnh thng khi cha c
xung vo do c cp dng IB1 ln nn T1 bo ho, do in p ra gn nh bng khng.
Tranzito T2 ng vai tr ngun dng. Nh c it n p DZ nn in p cc gc T2 lun n nh.
V vy dng qua T2, IE2 cng nh IC2 c gi tr n nh.
Trong khi T1 bo ho, dng IC2 ny bng dng IC1. Khi c xung m vo T1 ngt, t C np
in bi dng IC2 v in p trn t tng tuyn tnh theo thi gian:

uq = uC =

E U BE 2 UD
1 t
iC 2 dt = C

0
C
C.RE

Khi ht xung kch thch T1 li thng v bo ho, t C phng in nhanh qua T1 lm cho Ur
gim xung nhanh chng v in p gn bng khng.

R2
R1

RE

uV

+EC

ur

T2

Um

DZ
C1
uV

T1

ur

t
0

Ubh

tqt

tqn

Hnh 5-22 Mch to xung rng ca dng ngun dng.

5.8.3. Mch to xung rng ca thm tng khuch i c hi tip.


tng tuyn tnh ca ng qut thun, trong mt s mch to xung rng ca ta dng
thm mch khch i c hi tip nh trn hnh 5-23 (cn gi l mch qut Bootstrap).
Trong mch ny T1 lun thng bo ho khi khng c xung vo, do in p trn t C lun
xp x bng khng (UC 0). Lc tn ti mt dng in chy t ngun EC, qua it D, qua R
n T1. Tng khuch i T2 mc cc C chung, c o khuch i in p gn bng mt nn in p
ra U r U C = 0 , t C0 (c in dung rt ln hn t C) lc ny np in ti gi tr EC, UC 0 = EC.

105

Chng 5: Mch to dao ng


Khi c xung kch thch, tranzito T1 ngt, t C bt u c np in bi dng do t C0
phng ra qua R. Theo mc np ca t C, in p ra tng dn v do it ngt. Ta thy dng
np cho t C kh n nh nh in p trn t C0 hu nh khng i trong sut thi gian qut thun
nn in p ra tuyn tnh.
V mt gii tch, c th xc nh dng np cho t C thng qua in p h trn R.

I=

U R U C0 + U r U C
=
R
R
uV
D

R1

uV

T1

C0

+EC

T2
C
RE

ur

ur
0

Ubh

tqt

tq

Hnh 5-23 Mch to xung rng ca thm tng khuch i c hi tip.

Do uC ur nn:

U C 0 EC
=
R
R

Trong qu trnh np:

ur uC =

E
1 t
idt = C .t

0
C
R.C

Sau khi xung vo kt thc, T1 thng v bo ho tr li, t C phng in qua T1. Khi t C
phng in gim xung xp x bng khng it D thng v t C0 li np b sung n gi tr
U C 0 = EC ban u.
Trong mch ny thi gian qut thun cng bng rng xung vo.
Cng c th dng mch tch phn c IC khuch i thut ton to xung rng ca.

5.9. MCH TO TN HIU HN HP


Loi mch ny c s dng trong cc my to sng a chc nng. N c th ng thi to
ra ba loi tn hiu xung vung, xung tam gic v in p hnh sin. S khi ca mch c th
hin trn hnh 5-32. N gm ba khi chnh l M1, M2 v M3. H kn gm mt mch tch phn (mt
mch khuch i thut ton v hai phn t R1C1) phn t chuyn mch M2 (mch khuch i thut
ton v mt khu hi tip dng R1, R2) to thnh mt h t dao ng, cho ra hai dng tn hiu: tn
hiu tam gic (U1) v tn hiu xung ch nht (U2). M3 l b bin i xung tam gic_hnh sin cho
tn hiu u ra U3 l sin. Cc tn hiu ny c cng tn s, dng in p cc u ra nh hnh 525.

106

Chng 5: Mch to dao ng


u2

M1

M2

u2
u1

u1
M3

u3
u3

t
Hnh 5-24 S khi b
to sng a chc nng.

Hnh 5-25 Dng in p cc u


ra b to sng a chc nng.

5.10. MCH TO DAO NG C TN S IU KHIN BNG IN P (VCO)


Cc mch VCO l cc mch dao ng m tn s c th iu khin c bng in p. Yu
cu chung i vi cc mch to dao ng c tn s iu khin c l quan h gia in p iu
khin v tn s dy xung ra phi tuyn tnh. Ngoi ra mch phi c n nh tn s cao, di bin
i ca tn s theo in p rng, n gin, d iu chnh.
V nguyn tc, c th dng mt mch to dao ng m tn s dao ng ca n c th bin
thin c trong phm vi 10% n 50% xung quanh tn s dao ng t do f0. Tuy nhin ngi
ta thng dng cc b to xung ch nht hn c, v loi ny c th lm vic trong phm vi tn s
kh rng (1MHz 100MHz). Trong phm vi (150MHz) thng dng cc mch to dao ng
a hi. Cc b to dao ng iu khin bng dng in u vit hn cc b to dao ng iu
khin bng in p ch: n c phm vi tuyn tnh ca c tuyn truyn t rng hn.
Khi ni u iu khin vi EC th y l mt mch dao ng a hi thng thng. Khi tch
ra v t in p iu khin vo u Ud th tn s dy xung ra bin thin theo Ud.

TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by cc mch to dao ng vi cc dng sng khc nhau. Trong cc
mch to dao ng hnh sin bao gm:
-

Mch to dao ng sin ghp bin p.

Mch to sin ba im: Ba im in dung, ba im in cm.

Mch to dao ng sin dng RC trong khu hi tip v mch cu Vin.

Cc mch to xung vung v xung rng ca da trn qu trnh phng v np ca t in.


Cc mch in to xung vung bao gm:
-

Mch a hi dng tranzito, dng IC khuch i thut ton.

Cc mch a hi i (thc cht l to xung vung t cc xung nhn).

Trig Schmit.

Cc mch to xung rng ca:

107

Chng 5: Mch to dao ng


-

Mch to xung rng ca dng RC n gin.

Mch to xung rng ca dng ngun dng.

Mch to xung rng ca c thm tng khuch i c hi tip.

Tn s dao ng ca cc mch to xung vung v xung rng ca c tnh theo thi gian
phng v np ca t in, tc l n ph thuc vo gi tr in dung ca t in v gi tr ca in
tr phng np.

CU HI V BI TP
Cu 1: iu kin mch to dao ng s dng hi tip dng l:
a) K . = 1 v = k + = 2n
b) K . = 1 v = k + = ( 2n + 1)
c) K . < 1 v = k + = ( 2n + 1)
d) K . < 1 v = k + = 2n
Cu 2: iu kin mch to dao ng sin 3 im lm vic c l:
a)

X1 + X 2 X 3 = 0

b) X1 + X 2 + X 3 = 0
c)

X1 X 2 + X 3 = 0

d) X1 + X 2 + X 3 > 0
Cu 3: Mch dao ng 3 im in cm c:
a)

X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.

b) X1 l t in v X 2 , X 3 l in cm.
c)

R3

X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.
R1

d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm.
Cu 4: Mch dao ng 3 im dung cm c:
a)

X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.

R3

b) X1 l t in v X 2 , X 3 l in cm.
c)

_
+

X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.

d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm.

Hnh 5-26

Cu 5: cho mch in nh hnh 5-26.


a) Gii thch nguyn l lm vic ca mch trn.

108

Chng 5: Mch to dao ng


b) Tm iu kin dao ng
Cho R1= R2= R3=1k;
Q =100; fd = fch= 100kHz;
Tm L, C ?

Cu 6: Cho mch in hnh 5-27.


C

E = 15V
a) Gii thch mch in, v dng tn
hiu ra theo t.

b) Cho f dd = 1kHz; R = 1k , tnh cc


gi tr linh kin cn li.

R1

_
+

Hnh 5-27.

Rht

Tm khong fdd khi cc t C cng bin


i Cmin Cmax.

R1

_
+

Cu 7: Cho mch in nh hnh 5-28.

R = 15k ; C = 0, 02 F

R1 = 10k ; E = 15V

a) V dng tn hiu ra theo t.


b) Tm tn s dao ng ca mch.

Hnh 5-28.

c) Tm tr s ca Rht cn thit.

Rht

Cu 8: Cho mch in nh hnh 5-29.

R1 = 22k ; C = 0, 01 F ; E = 15V

R1

fd bin i t 100Hz n 1kHz.

a) Tm tr s cn thit ca Rht.

C
R

b) Tm khong bin i cn thit ca R


C

Hnh 5-29.
R

Cu 9: Cho mch in nh hnh 5-30.

R1 = R2 = 15k ; R = 18k

C = 0, 068 F ; E = 15V

a) V dng tn hiu ra theo t.

109

R2
R1

Rht

Chng 5: Mch to dao ng


b) Xc nh bin U r max
c) Xc nh T , fd
d) Xc nh in p hi tip.

Hnh 5-30.

VR4

Cu 10: Cho mch in nh hnh 5-31.

R1 = R2 = 20k ; R3 = 1,8k

R3

VR4 = 100k .

C = 0, 024 F ; E = 15V
R2

a) V dng t/hiu ra theo t

R1

b) Xc nh bin Urmax
c) Xc nh khong fd khi iu chnh VR4

Hnh 5-31.

Cu 11: Cho mch in nh hnh 5-32.

uv

Bit U r max = 11V

ur

V dng in p vo vo ra in p ra, bit

uv ( t ) = 8sin (100 t ) V
Hnh 5-32.

Cu 12: Cho mch in nh hnh 5-33.


Bit E1 = 5V ; E2 = 3V

V hm truyn t v dng sng ur khi uv = 8sin (100t ) V

uv

D1
E1

+ +
_ _

Hnh 5-33.

110

D2
E2

ur

Chng 6: Cc mch bin i tn s

CHNG 6: CC MCH BIN I TN S


GII THIU
Trong k thut thng tin v tuyn in, khi mun truyn thng tin i xa ngi ta phi
chuyn tn s ca tn hiu tin tc ln mt tn s cao hn rt nhiu l v cng sut ca sng in t
khi bc x ra t l vi tn s ca sng. Do vy vi tin tc c tn s thp th kh nng bc x rt
yu v khng c kh nng truyn i xa.
Phng php thc hin chuyn ph ca tn hiu tin tc ln vng c tn s cao hn l
iu ch (iu ch bin , iu tn, iu pha), cc mch trn tn.
pha my thu phi c mt qu trnh chuyn i ngc li, tc l chuyn ph tn hiu tin
tc ang tn s cao v ng vi tn s gc ban u, qu trnh l tch sng (gii iu ch).
Vi mi kiu iu ch s c cc mch tch sng tng ng.
Ngoi ra, trong mt s trng hp kh thc hin vic chuyn ph tn s mt ln n ng
tn s mong mun, ngi ta thng dng cc mch trn tn. Trong cc my thu i tn thng
thng cng s dng cc mch trn tn chuyn tn s sng mang (tn s cao) v mt tn s
trung gian (tn s trung tn), sau khuch i tn hiu ln nhiu ln trc khi a vo mch tch
sng.
Tt c cc qu trnh bin i tn s u da vo mt tnh cht rt quan trng ca linh kin
bn dn l tnh cht phi tuyn. Tnh cht phi tuyn y c hiu l khi chng ta tc ng
mt tn s f v linh kin bn dn th n s cho ra nhiu tn s l bi ca f tc l nf vi
n = 1, 2, 3,..

NI DUNG
6.1. KHI NIM V IU CH
iu ch l qu trnh ghi tin tc vo dao ng cao tn nh bin i mt thng s no
nh bin , tn s hay gc pha ca dao ng cao tn theo tin tc.
Thng qua iu ch, tin tc min tn s thp c chuyn ln vng tn s cao bc x
truyn i xa.
- Tin tc c gi l tn hiu iu ch.
- Dao ng cao tn c gi l ti tin hay ti tn.
- Dao ng cao tn mang tin tc gi l dao ng cao tn iu ch.
i vi ti tin iu ho, ta phn bit ra hai loi iu ch l iu bin v iu ch gc, trong
iu ch gc bao gm c iu tn v iu pha.

111

Chng 6: Cc mch bin i tn s

6.2. IU BIN
6.2.1. Ph ca tn hiu iu bin
iu bin l qu trnh lm cho bin ti tn hiu bin i theo tin tc. n gin, gi
thit tin tc uS v ti tin ut u l dao ng iu ho v tn s tin tc bin thin t
Smin Smax, ta c:

u S = U S .cos S t
u t = U t . cos t t

t >> S

Do tn hiu iu bin:

ub = U t + U S .cos S .t .cos t .t = U t . (1 + m.cos s .t ) .cos t .t


trong : m =

US
l h s iu ch (hay su iu ch).
Ut

H s iu ch phi tho mn iu kin m 1 . Khi m > 1 th mch c hin tng qu iu


ch lm cho tn hiu b mo trm trng. (hnh 6-1).
p dng bin i lng gic ta c:
ub = U t cos t t +

mU t
mU t
cos(t + S )t +
cos(t S )t
2
2

Nh vy, ngoi thnh phn ti tin, tn hiu iu khin cn c hai bin tn. Bin tn trn c
tn s t (1 + Smin) n (1 + Smax) v bin tn di t (1-Smin) n (1 - Smax).

uS

uS
t

0 Smin Smax
a)

ub

ut

ut

ub
0

t-Smax

t-Smin t+Smin t+Smax

b)

t
m<1

ub
Hnh 6-1 Tn hiu iu bin
a) Ph ca tin tc;
b) Ph ca tn hiu iu bin;
c) th thi gian ca tin tc v tn hiu
iu bin khi m <1 v m >1

t
m>1

112

c)

Chng 6: Cc mch bin i tn s


6.2.2. Quan h nng lng trong iu bin
Trong tn hiu iu bin, cc bin tn cha tin tc, cn ti tin khng mang tin tc. Ta xt
xem nng lng c phn b th no trong tn hiu iu bin.
Cng sut ca ti tin: l cng sut trung bnh trong mt chu k ti tin.

1 2
P~ t ~ (t l) U t
2
P~ bt ~ (

Cng sut bin tn:

m.U t 2
) /2
2

Cng sut ca tn hiu iu bin l cng sut trung bnh trong mt chu k ca tn hiu
iu ch.

P~ db = P~ t + 2 P~ bt = P~ t ( 1 +

m2
)
2

Ta thy rng cng sut ca tn hiu iu bin ph thuc vo h s iu ch m. H s iu


ch m cng ln th cng sut tn hiu iu bin cng ln. Khi m =1 th ta c quan h cng sut
hai bin tn v ti tn nh sau:

2 P~bt =

P~ t
2

gim mo h s iu ch m < 1 do cng sut cc bin tn thc t ch khong mt phn


ba cng sut ti tin. Ngha l phn ln cng sut pht x c phn b cho ti tin, cn cng sut ca
tin tc ch chim phn nh. l nhc im ca tn hiu iu bin so vi tn hiu n bin.
6.2.3. Cc ch tiu c bn ca tn hiu iu bin
a. H s mo phi tuyn

k=

I (2 t 2 S ) + I (2 t 3 S ) + ...

I ( t S )

I ( t n S ) l thnh phn dng in ng vi


hi bc cao ca tn hiu iu ch.

m0

Hnh 6-2 c tuyn bin -tn s.

I ( t S ) l bin ca cc thnh phn bin tn


(thnh phn sng c bn).
gim mo phi tuyn buc phi gim su iu ch.
b. H s mo tn s
nh gi ta da vo c tuyn bin - tn s m = f( f S ) U =const
S
H s mo tn s xc nh theo biu thc: M =

113

fs

m0
hoc MdB = 20lgM.
m

Chng 6: Cc mch bin i tn s


6.2.4. Cc mch iu bin
Cc mch iu bin thng s dng cc phn t bn dn vi tnh cht phi tuyn ca chng.
Tnh cht phi tuyn y c hiu l khi chng ta cho hai tn hiu vi hai tn s khc nhau tc
ng ln linh kin bn dn th n s sinh ra cc thnh phn l tng v hiu ca cc tn s tc ng.
f1

nf1 + m f2

Linh kin
bn dn

f2

V l thuyt th tn hiu u ra c tn s n.f1 + m. f2 vi m, n =1, 2,


C cc kiu iu bin nh iu bin cn bng v iu bin vng, iu ch n bin
- Mch iu ch n bin ch dng mt phn tr tch cc nh it hoc tranzito.
- Mch iu bin cn bng c u im gim c mo phi tuyn.
a) iu bin cn bng
Theo hnh 6-3a in p t ln cc it D1, D2 ln lt l:

u1 = U S . cos S t + U t . cos t t
u 2 = U S . cos S t + U t . cos t t
Dng in qua mi it c biu din theo chui Taylor:
2

i1 = a 0 + a1 .u1 + a 2 .u1 + a3 .u1 + ...


2

i2 = a0 + a1 .u 2 + a1 .u 2 + a3 .u 2 + ...

i1

D1

T1

CB
uS

ub

uS

ut

EC

ub

CB D2 i2
T2
a)

b)

ut

ub

3S

t - S

t + S

2t - S

c)
Hnh 6-3 Mch iu bin cn bng
a) Dng it; b) Dng tranzito; c) Ph tn hiu ra

114

2t + S

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Dng in ra: i = i1 i2

i = A.cos S t + B.cos 3S t + C.[cos(t + S )t + cos(t S )t] +

+ D.[cos(2t + S )t + cos(2t S )t]


trong :

1
A = US + (2 a1 + 3a3 ).Ut 2 + .a3 .US 2 ;
2
3
C = 2.a2 .US .Ut ; D = 2 .a3 .US .Ut .

B = 1 2 .a3 .US 3

b) Mch iu ch vng
Mch iu ch vng: thc cht l hai mch iu ch cn bng chung ti.
Gi dng in ra ca mch iu ch cn bng D1, D2 l iI v dng in ra ca mch iu ch
cn bng D3, D4 l iII.
Vi mch iu ch kiu ny ta c c:
ib = 2.C.[cos(t + S )t + cos(t S )t ]
D1

uS

CB

D3

CB

D4

t-S

t+S

ub
0

D2
Hnh 6-4 Mch iu ch vng
v dng ph tng ng.

ut

iu ch vng cho mo nh nht v n kh c cc hi bc l ca S v cc bin tn 2t.


c) iu ch n bin
- Khi nim:
Ph ca tn hiu iu bin gm ti tn v hai bin tn, trong ch c bin tn mang tin tc.
V hai di bin tn mang tin tc nh nhau nn ch cn truyn i mt bin tn l thng tin v tin
tc. Ti tn ch cn dng tch sng, do c th nn ton b hoc mt phn ti tn trc khi
truyn i. Qu trnh iu ch nhm to ra mt di bin tn gi l iu ch n bin.
iu ch n bin tuy tn km nhng c cc u im sau:
+ rng di tn gim mt na.
+ Cng sut bc x yu cu thp hn cng vi mt c ly thng tin. V c th tp trung
cng sut ca ti tn v mt bin tn cho bin tn cn li.
+ Tp m u thu gim do di tn ca tn hiu hp hn.

115

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Biu thc ca tn hiu iu ch n bin trn l:

u db ( t ) =
trong k =

k
.U t .cos( t + S )t
2

US
c gi l h s nn ti tin, k c th nhn cc gi tr t 0 .
Ut

- iu ch n bin theo phng php lc.


T s phn tch ph ca tn hiu iu bin r rng mun c tn hiu n bin ta ch cn lc
bt mt di bin tn. Nhng thc t khng lm c nh vy. Khi ti tn l cao tn th vn lc
tch ra mt di bin tn gp kh khn. Tht vy, gi thit tn s thp nht ca tin tc
fSmin = 200Hz, lc khong cch gia hai bin tn l f = 2fSmin = 400Hz (xem hnh 6-1b). Nu
f
ti tn ft=10MHz th h s lc ca b lc X =
= 4.10 5 , kh nh. Khi s phn b ca hai
ft
bin tn gn nhau n ni ngay dng mt mch lc Thch anh cng rt kh lc c di bin tn
mong mun. Do trong phng php lc, ngi ta dng mt b bin i trung gian c th h
thp yu cu i vi b lc.

uS

CB1

ft1 fS

A
ft1

Lc I

To dao
ng 1

ft1 + fS

CB2

ft2 (ft1+fS)

Lc II

ft2+ft1+fS
D

ft2
To dao
ng 2

Hnh 6-5 S khi mch iu ch n bin bng phng php lc.

6.3. IU TN V IU PHA
Cc cng thc c bn v quan h gia iu tn v iu pha
V gia tn s v gc pha ca mt dao ng c quan h nh biu thc sau, nn d dng
chuyn i s bin thin tn s thnh bin thin v pha v ngc li.

d
dt

iu tn v iu pha l ghi tin tc vo ti tin lm cho tn s hoc pha tc thi ca ti tin


bin thin theo dng tn hiu iu ch.
Khi iu ch tn s hoc iu ch pha th tn s hoc gc pha ca dao ng cao tn bin
thin t l vi tn hiu iu ch v chng c xc nh ln lt theo biu thc:

(t ) = t + k dt .U S cos S t = t + m .cos S t

(t ) = o + k dp .U S cos S t = 0 + m .cos S t

Trong : t l tn s trung tn ca tn hiu iu tn

116

Chng 6: Cc mch bin i tn s


kt .U S = m v gi l lng di tn cc i.
kp .U S = m v gi l lng di pha cc i.
Biu thc ca dao ng iu tn:
ut = U t .cos(t t +

.sin S t + 0 )

Biu thc dao ng iu pha khi = t = const.


up = U t .cos(t t + m .cos S t + 0 )
Lng di pha t c khi iu pha = m . cos S t
tng ng c lng di tn l:

d ( )
= m . S . sin S t
dt

Nh vy ta thy iu tn v iu pha u lm cho gc pha thay i nn thng gi chung l


iu ch gc. im khc nhau c bn gia iu tn v iu pha l lng di tn khi iu pha t l
vi bin ca tn hiu iu ch v tn s iu ch, cn lng di tn ca tn hiu iu tn t l
vi tn hiu iu ch m thi.

6.4. MCH IU TN V IU PHA


6.4.1. Mch iu tn
C th dng mch iu tn trc tip hay iu tn gin tip.
Mch iu tn trc tip thng c thc hin bi cc mch tao dao ng m tn s dao
ng ring ca n c iu khin bng in p (VCO) hoc bi cc mch bin i in p - tn
s. Nguyn tc thc hin iu tn trong cc b to dao ng l lm bin i tr s in khng ca
b to dao ng theo in p t vo. Phng php ph bin nht l dng it bin dung (varicap)
v tranzito in khng.
a) Mch iu tn trc tip dng it bin dung.
it bin dung c in dung mt ghp bin i theo in p t vo. CD c xc nh theo
biu thc:

CD =
trong

k
(u D + k )

k - h s t l.

k - hiu in th tip xc mt ghp, vi it Silic k 0,7V


- h s ph thuc vt liu.
Mc it song song vi h to dao ng ca b to dao ng, ng thi t in p iu ch
ln it th CD thay i theo in p iu ch, do tn s cng hng ring ca b to dao ng
cng bin i theo. Trn hnh 6-6b l mch in b to dao ng iu tn bng it bin dung.
Trong mch in ny it c phn cc ngc bi ngun E2.

117

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Tn s dao ng ca mch gn bng tn s cng hng ring ca h dao ng v c xc
nh nh sau:

f dd =
in p t ln it:

1
2 . L3 .( C + C D )
uD = ut uS E0 = U t .cos t t U S .cos S t E0

it lun c phn cc ngc cn tho mn iu kin:

u D = u D min = U t U S E 0 U ngcp
Nguyn l hot ng chnh ca mch l khi c in p tin tc us tc ng vo n s tc
ng mt in p ngc ln it bin dung D v t gi tr in dung ca it s thay i lm
cho tn s cng hng ca mch thay i.
+E1
RD

L1

C1
+E

R1
R3

CD

R2

L2

L2 C

uS
L4
R5

R4

C2 C3

a)

C4

L5

E0

b)
Hnh 6-6 Mch iu tn dng it bin dung.
a) S tng ng ca it.
b) Mch to dao ng iu tn bng it bin dung.

Khi iu tn bng it bin dung phi ch nhng c im sau:


- Ch phn cc ngc cho it trnh nh hng ca RD n phm cht ca h to dao
ng ngha l n n nh tn s ca mch.
- Phi hn ch khu vc lm vic trong on tuyn tnh ca c tuyn CD = f(ud) ca it
bin dung gim mo phi tuyn. Lng di tn tng i khi iu tn dng it bin dung t
c khong 1%.
- V dng it iu tn nn thit b iu tn c kch thc nh. C th dng it bn dn
iu tn tn s siu cao, khong vi trm MHz. Tuy nhin tp tn ca tham s bn dn ln,
nn km n nh.
b) iu tn dng tranzitoin khng.
Phn t in khng dung tnh hoc cm tnh c mc song song vi h dao ng ca b
to dao ng lm cho tn s dao ng thay i theo tn hiu iu ch. Phn t in khng c
thc hin nh mt mch di pha mc trong mch hi tip ca mt tranzito.

118

Chng 6: Cc mch bin i tn s

C1
LC R

uS

Lk

T2

T1

Ck

Lxh

L1

C3
R2

R1

C4
R3
+EC

Hnh 6-7 S b iu tn bng phn t in khng.


Cc t in t C1 C4 l t ngn mch cao tn; LC: cun chn cao tn

Phn t in khng l phn p RC. Trong T1 l tranzito in khng, T2 l tranzito dao


ng. Tranzito in khng c mc mt phn (trn L1) vi h dao ng. Cng c th mc hai
tranzito in khng thnh mt mch y ko tng lng di tn.
6.4.2. Mch iu pha
Mch iu ch pha theo ArmStrong hnh 6-8 c thc hin theo nguyn l: ti tin t b
to dao ng thch anh c a n b iu bin 1 (B1) v iu bin 2 (B2) lch pha nhau
900, cn tn hiu iu ch uS a n hai mch iu bin ngc pha.

uts1

B1

ub1
ut1
Di pha 900

uS
uts2

Tn hiu iu pha

Tng

ub2

B2

Hnh 6-8 S khi mch iu pha theo ArmStrong

in p u ra trn hai b iu bin l:


ub1 = U t1.(1 + m.cos S t ).cos t t = U t1.cos t t +
ub2 = U t 2 .(1 m.cos S t ).sin t t = U t 2 .sin t t

119

mU
. t1
.[cos(t + S )t + cos(t S )t ]
2

mU
. t2
.[sin(t + S )t + sin(t S )t ]
2

Chng 6: Cc mch bin i tn s


in p up = ub1 + ub2. iu c gii thch bng th vect.

u db2

m.U t 2
Hnh 6-9 th vect ca
tn hiu iu pha theo mch
Arstrong.

m.U t 2

m.U t1 m.U t1

6.5. TCH SNG

U t1

u db1

6.5.1. Khi nim


Tch sng l qu trnh ly li tn hiu iu ch. Tn hiu sau tch sng phi ging dng tn
hiu ban u. Thc t tn hiu iu ch uS sau khi qua iu ch v qua knh thng tin a n b
tch sng b mo dng thnh uS'. Do mo phi tuyn trong b tch sng, nn sau khi tch sng ta
li nhn c uS" khc dng uS'. Nh vy tn hiu sau tch sng thng khc dng tn hiu nguyn
thu uS'. V vy mt trong nhng yu cu c bn ca qu trnh tch sng l mo phi tuyn nh.
Tng ng vi cc loi iu ch, ta cng c cc mch tch sng sau y: tch sng iu
bin, tch sng iu tn, tch sng iu pha.
6.5.2. Tch sng bin
a. Cc tham s c bn
+ H s tch sng

K TS =

U RTS
U VTS

( t ) v U ( t ) u gm c thnh phn mt chiu v thnh phn bin thin


Trong U
VTS
RTS
chm theo thi gian:

U VTS ( t ) = U0' + u'S


U ( t ) = U '' + u'
0

RTS

- Thc t, i vi qu trnh tch sng ch cn quan tm n thnh phn bin thin chm
(mang tin tc) m thi, do thng xc nh h s tch sng nh sau:

K TS =

US''
US'

+ Tr khng vo b tch sng:

ZVTS =

UVTS U t
=
I
I VTS
t

120

Chng 6: Cc mch bin i tn s


+ Mo phi tuyn: k =

I 2 + I 2 + ...
2 s
3 s
.100%
I
S

trong I2S , I3 S ... l thnh phn dng in cc sng hi ca tn hiu iu ch xut hin
khi qua mch tch sng.
y khng quan tm n cc sng hi dng in cao tn v d dng lc b chng.
b) Mch in b tch sng bin
Xt mch tch sng bin dng mch chnh lu mc ni tip hnh 6-10. Nu tn hiu vo
ln sao cho it lm vic trong on thng ca c tuyn nh trn hnh 6-11 ta c qu trnh
tch sng tn hiu ln.
D
ub= u'S

C
C

u''S

ub= u'S

a)

u''S

b)

Hnh 6-10 S tch sng bin bng mch chnh lu.


a) Tch sng ni tip. b) Tch sng song song

Trong cc s hnh 6-9 it ch thng i vi na chu k dng ca dao ng cao tn


phn u vo. Hnh bao ca dao ng nhn c nh s phng np ca t C (hnh 6-10).

iD

iD

uD

ub

Hnh 6-11 Qu trnh tch sng tn hiu ln


nh mch chnh lu dng it
t

Trong cc s hnh 6-12 phi chn hng s thi gian = RC ln sao cho dng in p
ra ti gn vi dng hnh bao ca in p cao tn u vo. Thng thng bin in p vo ln
hn 1 vn hiu dng v R >>Ri, RV th c th tch sng c in p nh. Tuy nhin cng khng
c chn qu ln trnh mo do in dung ti gy ra. iu kin tng qut chn l:

121

Chng 6: Cc mch bin i tn s

<< = R.C <<

uc

Trng hp chn C ln qu s gy mo tn
hiu nh hnh 6-13.

t
0
2
Hnh 6-12 th thi gian in p
ra uC trn ti b tch sng ni tip.

Hnh 6-13 Hin tng mo tn hiu tch sng do ti in dung qu ln.

Thc t thng chn RC theo iu kin:

10

< R.C <

S max

Mun d dng tho mn cn t 100 S max

6.6. TCH SNG IU TN V IU PHA


Tch sng iu tn v iu pha thng c thc hin theo mt trong nhng nguyn tc
sau:
-

Bin i tn hiu iu tn hoc iu pha thnh tn hiu iu bin ri thc hin tch
sng bin .

Bin i tn hiu iu tn thnh tn hiu iu ch rng xung ri thc hin tch


sng tn hiu iu ch rng xung nh mch tch phn.

Lm cho tn s tn hiu cn tch sng bm theo tn s ca mt b to dao ng


nh h thng vng gi pha PLL, in p sai s chnh l in p cn tch sng.

Ta xt mt s mch c th:
6.6.1. Mch tch sng iu tn dng mch lch cng hng
Hnh 6-14 l s mch tch sng iu tn s dng mch lch cng hng. u vo hai b
tch sng bin (D1D2) l hai mch cng hng c iu chnh ti cc tn s 1 v 2. Nu
gi tn s trung tm ca tn hiu iu tn u vo l 1 = t th: 1 = 0 + ; 2 = 0 .

122

Chng 6: Cc mch bin i tn s


M
1

ut

U 1

D1

U 2

D2

uS1

uS
C

uS2

Hnh 6-14 Mch in b tch sng iu tn dng mch lch cng hng.
S iu chun mch cng hng lch khi tn s trung bnh ca tn hiu vo lm bin
in p vo ca hai b tch sng bin (U1, U2) thay i ph thuc vo tn s in p vo.

Tch sng dng mch lch cng hng c nhc im l kh iu chnh cho hai mch cng
hng hon ton i xng nn t c dng.
6.6.2. Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp
Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp hnh 6-15. Mch in lm vic theo
nguyn tc chuyn bin thin tn s thnh bin thin v pha, sau thc hin tch sng pha nh
tch sng bin .
Cgh

ut

C1

D1
U21

L1
L2

Lc

us
R

U22

D2

Hnh 6-15 Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp.

Tch sng dng mch cng hng ghp t gy mo v d iu chnh v c hai mch u
cng hng tn s f0. Tuy nhin in p ra trong b tch sng ny va ph thuc tn s va ph
thuc bin tn hiu vo U 1 nn n sinh ra nhiu bin . khc phc nhc im ny, phi
t trc mch tch sng mt mch hn ch bin .
6.6.3. Mch tch sng t s
Mch tch sng iu tn t
s c s hnh 6-16. Cc it
tch sng c mc ni tip nhau. ut
Mch va lm nhim v tch sng
va lm nhim v hn ch bin .

D1

U1

uS

uS

U2
D2

B tch sng t s khng c


phn ng vi cc bin thin v
bin u vo nn trnh c
nhiu bin .

R
C1

uS
Hnh 6-16 S mch tch sng t s.

123

U0

Chng 6: Cc mch bin i tn s


6.6.4. Mch tch sng pha cn bng dng it
Mch tch sng pha cn bng l hai mch tch sng bin dng it ghp vi nhau hnh
6-17. Tn hiu cn tch sng chnh l tn hiu iu pha, udp c so snh v pha vi mt dao
ng chun uch. Biu thc udp v uch nh sau:

udp = U1 .cos[ 01t + (t ) + 01 ] = U1 .cos 1(t )


uch = U2 .cos[ 02 t + 02 ] = U2 .cos 2 (t )
in p t ln hai b tch sng tng ng l:

u D1 = U 1 . cos[ 01t + ( t ) + 01 ] + U 2 .cos[ 02 t + 02 ]


u D 2 = U 1 . cos[ 01t + ( t ) + 01 ] + U 2 . cos[ 02 t + 02 ]
Thay vo ta c:

uS =

uS 1 uS 2 U0 uS 1 uS 2
=
.
2
2 uS 1 + uS 2

uS 1
1
U0 uS 2
uS =
.
2 uS 1 + 1
uS 2

Hay

in p ra trn b tch sng:

uS = uS1 - uS2

uS = K TS .[ U12 + U2 + 2.U1 .U2 .cos ( t ) U 12 + U 22 2.U 1 .U 2 cos ( t )

+
_

D1

uS1

U 1

up
+
_

D2
+

uS2

uS
C

U D1

uch

U2

a)

b)

U 1
U D 2

Hnh 6-17: a) Mch in b tch sng iu pha dng it.


b) th vect ca cc in p.

Vy tr s tc thi ca in p ra trn b tch sng ph thuc hiu pha ca tn hiu iu pha


v tn hiu chun. Trng hp 01 = 02 v 01 = 02 th in p ra ch cn ph thuc vo pha
ca tn hiu vo (t).

124

Chng 6: Cc mch bin i tn s

6.7. MCH IU CH XUNG


iu ch xung thc hin khi tch sng mang ut l cc xung cao tn. Trong iu ch xung c
th thc hin iu bin xung, iu ch rng xung, iu pha xung, nhng iu bin xung t dng
v tnh chng nhiu km. S khi mch iu ch xung c m t hnh 6-18. Tn hiu iu
rng xung (RX) v tn hiu iu pha xung (PX) hnh 6-19.
ut

Mch
tng

ua

Mch hn
ch

ub

Mch sa
xung

uRX

Mch vi
phn v
hn ch

uPX

uS
Hnh 6-18 S khi mch iu ch xung.

Cho ut l dy xung tam gic cao tn cn uS l tin tc. Sau mch tng ta c in p ua l
dy xung tam gic bin i theo uS. Qua mch hn ch hai pha mc khng v mc +E cho dy
xung hnh thang vung c rng thay i theo uS(ub). Dy xung ny qua mch sa xung c
dy xung vung c bin khng i, rng thay i theo uS, l tn hiu iu rng xung
uRX. c tn hiu iu pha xung cho dy xung vung trn qua mch vi phn v hn ch di ta
c dy xung c bin , rng khng i xut hin sm mun theo uS, l tn hiu iu pha
xung uRX.
uS

ut

t
u
E
t
uRX
t

uPX

t
Hnh 6-19 Tn hiu iu rng xung v iu pha xung.

6.8. TRN TN, NHN TN, CHIA TN


6.8.1. Trn tn
a. nh ngha

125

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Trn tn l qu trnh tc dng vo hai tn hiu sao cho trn u ra b trn tn nhn c cc
thnh phn tn s tng v hiu ca hai tn hiu (thng ly hiu tn s).
Thng thng mt trong hai tn hiu l n m (c mt vch ph), tn hiu gi l tn
hiu ngoi sai v c tn s fns. Tn hiu cn li l tn hiu hu ch vi tn s fth c nh hoc bin
thin trong mt phm vi no . Tn hiu c tn s mong mun u ra c tch nh b lc, tn
s ca n thng c gi l tn s trung gian ftg.
thc hin trn tn phi dng phn t phi tuyn (cc linh kin bn dn) hoc dng phn
t tuyn tnh tham s.
b) Nguyn l trn tn
Gi thit c tuyn ca phn t phi tuyn c biu din theo chui Taylor sau y:

i = a 0 + a1 .u + a 2 .u 2 + ... + a n .u n + ...
trong u l phn in p t ln phn t phi tuyn trn tn. Trong trng hp ny
u = uns + uth
Gi thit

u ns = U ns .cos ns t
u th = U th . cos th t

Thay vo biu thc ca i v bin i th biu thc cui cng s cha tn hiu mt chiu,
thnh phn c bn ns, th; cc thnh phn tn s tng v hiu ns th, thnh phn bc cao 2ns,
2th. Ngoi ra trong dng in cn c cc thnh phn bc cao:

= n ns m th
trong n, m l nhng s nguyn dng.
Nu trn u ra b trn tn ly tn hiu c tn s = ns - th, ngha l chn
n = m = 1 th ta c trn tn n gin.
C trng hp ly = n.ns - th vi n 2 ta c trn tn t hp.
Trn tn c dng trong my thu i tn. Nh b trn tn, mch cng hng ca cc tng trung
gian ca my thu tn c iu chnh cng hng mt tn s c nh. Tn s ngoi sai c ng
chun vi tn s tn hiu vo sao cho ftg = fns - fth = const.
c) Mch trn tn: (c th dng it, tranzito hay IC)
Mch trn tn dng it.
Mch trn tn dng it c dng rng ri mi tn s c bit phm vi tn s cao (trn
1GHz). Mch trn tn dng it c nhc im l lm suy gim tn hiu. Mch trn tn dng it
c biu din trn hnh 6-20.
D

U th

U tg

Hnh 6-20
Mch trn tn dng it.
a)

126

U ns

Chng 6: Cc mch bin i tn s

in p uth v uns c cng trn it do tnh cht phi tuyn ca it, trong mch s xut
hin cc thnh phn tn s l tng v hiu tn s ca uth v uns , tn hiu trung gian u ra c
ly t mch cng hng LC vi tn s mong mun.
Mch trn tn dng tranzito.
u im ca mch trn tn kiu ny l ngoi nhim v trn tn cn khuch i nn tn hiu
ra c bin ln. C th dng tranzito trng hay tranzito lng cc trn tn. C th dng
cch mc B chung hay E chung.
Mch mc B chung dng phm vi tn s cao hay siu cao v tn s gii hn ca n cao.
Tuy nhin s ny khuch i khng bng mch E chung.
C th dng mch trn tn dng 1 tranzito, hoc y ko hoc y ko kp.
Cc kiu trn tn n v nguyn l biu th hnh 6-21. Trn c s c cc mch c th
khc nhau.
uth
uns

uns

uth

b)

a)

uth

uth

uns

uns

d)

c)

Hnh 6-21 S nguyn l mch trn tn dng tranzito.

Mch trn tn dng tranzito n c th.

+EC

+EC

R1

C2

C1
uth

R1

ut

utg

C2

C1
uth

R2

R3

R2
uns

uns

Hnh 6-22 Mch trn tn dng tranzito.

127

R3

C3

Chng 6: Cc mch bin i tn s

+EC
R1
T1

C1
uth

ut

C3

R3

T2

R2

C2
uns

R4

RE

Hnh 6-23 Mch trn tn dng tranzito mc theo kiu y ko.

mch ny T1, T2 mc C chung i vi uth v uns.


Khi uns tng dng iC2 tng uRE tng iC1 gim. Cn khi uth tng dng iC1 tng uRE tng
iC2 gim.
Nh vy uth v uns to ra dng u ra iC ngc pha nhau, do dng in ra cha tn s
ns - th cho ra tn hiu tn s trung gian.
Mch trn tn dng tranzito trng
Mch trn tn dng tranzito trng cng c kt cu tng t. Mch dng tranzito c hai cc
ca nh hnh v.
+E
C

utg

C3
Hnh 6-24 Mch trn tn
dng tranzito trng c hai
cc ca.

uns

C1
C2

uth

R1

R2

R3

C4

6.8.2. Nhn tn
Nhn tn l qu trnh bin i tn s khi u vo tn hiu tn s f th u ra c tn s gp n
ln tn s u vo vi n l s nguyn v n > 1
Mch nhn tn c dng khi cn tng tn s u
ra. V d trong my pht nng cao di tn cng tc ca
my v tng tnh n nh tn s.
thc hin nhn tn cn.
-

To ra nhng tn hiu nhiu sng hi.

Dng mch cng hng lc ly sng hi cn thit.

128

Mch
nhn tn

n.f

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Mch nhn tn c th dng it hoc tranzito.
B nhn tn dng it lm vic c hiu qu ch phn cc ngc. it c in dung
lp chn do c th coi n nh mt t in (it bin dung). Chnh v vy m b nhn tn dng
it cn gi l b nhn tn dung tnh. Khi c in p tc dng vo it th in dung thay i nn
dng qua n thay i, dng qua n cha nhiu sng hi. Ta dng mch lc ly sng hi cn
thit.
Thc t thy rng nhn tn dng it bin dung tn hao cng sut khng ng k nn khi
nhn hai th hiu sut t 57%, cn nhn ba th hiu sut thp.
Mch in nguyn l.
Mch cng hng bn tri cng hng
tn s tn hiu vo 1 cn mch cng hng
bn phi cng hng tn s n1.
Mch nhn tn dng tranzito lm vic
ch C. Mun vy chuyn tip pht phi
c phn cc ngc. Cc na chu k dng
ca tn hiu vo khai thng chuyn tip cc E
v to ra cc xung dng cc C. ng thi qu
trnh to hi c c qu trnh khuch i.
Ti cc C ta mc mch cng hng vi
tn s cng hng fch = n.fv th nhn c sng
hi mong mun.
c hiu sut cao nht cn chn gc
ct thch hp.

120 0
Thc t cn chn =
n
Nn nhn hai cn chn = 600

en

D
n1

uV

ur

Zt

Cl

Ll
E
Hnh 6-25 Mch nhn tn dng it

C1
R
u

C2

EB

L1

L2

un

EC

Hnh 6-26 Mch nhn tn


dng tranzito

Nhn ba cn chn = 400

6.9. CHUYN I TNG T - S (A/D) V S - TNG T (D/A)


Ngy nay, h thng s c ng dung rng ri trong nhiu lnh vc k thut khc nhau. S
ho v x l s ang tr thnh xu th tt yu ca cc thit b tnh ton, vin thng, pht thanh,
truyn hnh, y t Tuy nhin, i b phn tn hiu t nhin nh ting ni, hnh nh, nhit , tc
,li l cc i lng tng t. Do , mun a cc tn hiu ny vo mt h thng s x
l, ta cn bin i chng sang dng s. Thit b ng chc nng c gi l b bin i tng
t (analog) sang s (Digital) thng c gi tt l b A/D. Ni khc i, b A/D thc hin vic
s ho tn hiu tng t.
Mt mch logic c chc nng ngc li c gi l b bin i s sang tng t hay ngn
gn l b D/A. Hnh 6-27 ch ra v tr ca A/D v D/A trong mt h thng x l s tn hiu.

129

Chng 6: Cc mch bin i tn s

Tn hiu vo
tng t

A/D

Tn hiu
s

H thng s

Tn hiu
s

D/A

Tn hiu ra
tng t

Hnh 6-27 M hnh mt h thng x l s tn hiu.

Nh vy, A/D v D/A ng vai tr l phn t giao din gia h thng s v tng t. Trong
mt h thng thng tin thoi A/D , D/A lun lun i cp vi nhau. Tuy nhin, trong mt s trng
hp, nh h thng x l tn hiu iu khin th c th khng cn D/A.
6.9.1. Chuyn i A/D
a) Khi nim chung
Qu trnh bin i mt tn hiu tng t
sang dng s c minh ho bi c tuyn truyn
t trn hnh 6-28.
Tn hiu tng t UA c chuyn thnh
mt tn hiu c dng bc thang u. Vi c tuyn
truyn t nh vy, mt phm vi gi tr ca UA
c biu din mt gi tr i din s thch hp.
Cc gi tr i din s l cc gi tr ri rc. Cch
biu din ph bin nht l dng m nh phn (h
c s 2) biu din tn hiu s.

UD
111
110
101
100
011
010
001
000

Tng qut, gi tn hiu tng t l SA (UA),


tn hiu s l SD(UD) th SD c biu din di
dng ca nh phn l:

UQ
Q

0 1 2

3 4

5 6 7

(UAmax) UA

ULSB
Hnh 6-28: c tuyn truyn
t ca mch bin i A/D.

S D = bn1 .2 n1 + bn2 .2 n2 + ... + b0 .2 0


Trong cc h s bk= 0 hoc 1 (vi k = 0 n k = n-1) v c gi l bit.
bn-1 c gi l bit c ngha ln nht (MSB) tng ng vi ct ng u bn tri ca dy
m s. Mun bin i gi tr ca MSB ng vi s bin i ca tn hiu ca gii lm vic.
b0 gi l bit c ngha nh nht (LSB) ng vi ct ng u bn phi ca dy m s. Mi
bin i ca tn hiu l mt mc lng t (mt nc ca hnh bc thang).
Vi mt mch bin i c N bit tc l c N s hng trong t m nh phn th mt nc trn
hnh bc thang chim mt gi tr.
U
Q = U LSB = NA max
2 1
trong U A max l gi tr cc i cho php tng ng ca in p tng t u vo A/D.
Gi tr U LSB hay Q gi l mc lng t.
Do tn hiu s l tn hiu ri rc nn trong qu trnh chuyn i A/D xut hin mt sai s
gi l sai s lng t ho, c xc nh nh sau:

130

Chng 6: Cc mch bin i tn s

1
U Q = .Q
2
Khi chuyn i A/D phi thc hin ly mu tn hiu tng t. m bo khi phc li tn
hiu mt cch trung thc tn s ly mu phi tho mn iu kin sau:
f M 2. f t max 2.B
trong ftmax l tn s cc i ca tn hiu.
B l gii tn s ca tn hiu.
Theo nh l ly mu, nu iu kin f M 2. f t max 2.B tho mn th khng c s trng lp
gia ph c bn v cc thnh phn ph khc sinh ra do qu trnh ly mu.
b) Cc tham s c bn ca b chuyn i A/D.
* Gii bin i ca in p tn hiu tng t u vo l khong in p m b chuyn i
A/D thc hin c.
Khong in p c th ly tr s t 0 n gi tr dng hoc m no hoc cng c
th l in p hai cc tnh t -UAm n +UAm
* chnh xc ca b chuyn i A/D.
Tham s u tin c trng cho chnh xc ca b A/D l phn bit. Ta bit rng u
ra ca b A/D l cc gi tr s sp xp theo quy lut ca mt loi m no . S cc s hng ca
m s u ra tng ng vi di bin i ca in p vo, cho bit mc chnh xc ca php bin
i. V d: 1 b A/D c s bit u ra N=12 c th phn bit c 212 = 4096 mc trong gii bin
i in p ca n. phn bit ca b A/D c k hiu l Q chnh l gi tr ca mt mc lng
t ho hoc cn gi l 1 LSB.
Trong thc t thng dng s bit N c trng cho chnh xc, lc phi hiu ngm
rng gii bin in p vo coi nh khng i.
Thng thng cc b A/D c s bit t 3 n 12. C nhng b A/D t chnh xc 14 n
16 bit.
* Tc chuyn i:
Tc chuyn i cho bit kt qu chuyn i trong mt giy c gi l tn s chuyn i
fC. Cng c th dng tham s thi gian chuyn i TC c trng cho tc chuyn i. TC l
1
1
thi gian cn thit cho mt kt qu chuyn i. Ch rng f C
. Thng f C <
. Khi b
TC
TC
chuyn A/D c tc cao th chnh xc gim hoc ngc li, ngha l tc chuyn i v
chnh xc mu thun vi nhau. Tu theo yu cu s dng m dung ho gia cc yu cu mt
cch hp l.
c. Cc bc c bn ca qu trnh bin i A/D
A/D
UA

Mch ly
mu

Lng
t ho

M ho

UD

Hnh 6-29 S khi minh ho


131nguyn tc lm vic ca b A/D

Chng 6: Cc mch bin i tn s

chuyn i tn hiu tng t thnh tn hiu s phi qua 3 bc sau: (xem th thi gian
hnh 6-29).
- Ly mu, gi mu.
- Lng t ho.
- M ho.
Ly mu tn hiu tng t ti nhng thi
im khc nhau v cch u nhau (ri rc ho tn
hiu v mt thi gian).
Gi cho bin in p ti cc thi im
ly mu khng i trong qu trnh chuyn i
tip theo.
Tn hiu ra mch ly mu c a n
mch lng t ho lm trn vi chnh xc
Q
. Mch lng t ho c nhim v ri rc tn
2
hiu tng t v mt bin .

Hnh 6-30.

Nh qu trnh lng t ho mt tn hiu tng t bt k c biu din bi mt s nguyn ln


mc lng t, ngha l:
ZDi = Phn nguyn

X Ai X Ai X Ai
=

Q
Q
Q

Trong : XAi l tn hiu tng t thi im i


ZDi: tn hiu s thi im i
Q: Mc lng t
Xi: S d trong php lng t ho
Trong php chia trn ch ly phn nguyn ca kt qu, phn d cn li (khng chia ht cho
Q) chnh l sai s lng t ho. Nh vy, qu trnh lng t ho thc cht l qu trnh lm trn
s. Lng t ho thc hin theo nguyn tc so snh. Tn hiu cn chuyn i c so snh vi
mt lot cc n v chun Q.
Sau mch lng t ho l mch m ho. Trong mch m ho, kt qu lng t ho c sp
xp li theo mt quy lut nht nh ph thuc vo loi m yu cu trn u ra ca b chuyn i.
Trong nhiu loi mch A/D qu trnh lng t ho v m ho xy ra ng thi, khng th
tch ri hai qu trnh .
Php lng t ho v php m ho c gi chung l mch chuyn i A/D.
d. Mt s phng php chuyn i A/D.
C nhiu phng php chuyn i A/D, ngi ta phn ra bn phng php bin i sau:
* Bin i song song.

132

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Trong phng php chuyn i song song, tn hiu c so snh cng mt lc vi nhiu gi
tr chun. Do tt c cc bit c xc nh ng thi v a n u ra.
* Bin i ni tip theo m m
y qu trnh so snh c thc hin ln lt tng bc theo quy lut ca m m. Kt
qu chuyn i c xc nh bng cch m s lng gi tr chun c th cha c trong gi tr
tn hiu tng t cn chuyn i.
* Bin i ni tip theo m nh phn
Qu trnh so snh c thc hin ln lt tng bc theo quy lut m nh phn. Cc n v
chun dng so snh ly cc gi tr gim dn theo quy lut m nh phn, do cc bit c xc
nh ln lt t bit c ngha ln nht (MSB) n bit c ngha nh nht (LSB)
* Bin i song song - ni tip kt hp: Trong phng php ny, qua mi bc so snh c
th xc nh c ti thiu l 2 bit ng thi.
Ta xt mt vi phng php bin i A/D sau:
* Chuyn i A/D theo phng php m n gin
Hnh 6-31 biu din s khi v nguyn tc lm vic ca mch. Hnh 6-32 l th thi
gian in p ra ca cc khi hnh 6-31.
SS1

+
_

USS1

UC
UA

UG

To in p
rng ca
+
_

SS2

UD
m

USS2

To nhp

Hnh 6-31.

in p vo UA c so snh vi in p
chun dng rng ca UC nh b so snh SS1.
Khi UA>UC th SS1=1, khi UA<UC th SS1=0.
B so snh SS2 so snh in p rng ca
vi mc 0V (t). USS1 v USS2 c a n
mt mch "V". Xung ra UG c rng t l
vi ln ca in p vo tng t UA, vi gi
thit xung chun dng rng ca c dc
khng i.
Mch "V" th 2 ch cho ra cc xung
nhp khi tn ti UG, ngha l trong khong thi
gian
0 < UC < UA. Mch m u ra s m s xung

UC

UA
t
0
USS2

tM
t

0
USS1
t
0
UG
t

133
Hnh 6-32.

Chng 6: Cc mch bin i tn s


nhp . ng nhin, s xung ny t l vi
ln ca UA.

* Chuyn i A/D ni tip dng vng hi tip.


S khi ca b chuyn i A/D theo phng php ny biu din trn hnh 6-33.
UA

K Uh

SS

+A

Logic

Nhp

-A
m

...
o

UD

DAC

Hnh 6-33 S khi A/D ni tip dng vng hi tip.

in p tng t UA c so snh vi mt gi tr c lng cho trc UM.


Khi: UA> UM th Uh>0;
UA< UM th Uh<0;
Trong Uh l in p sai s gia UA v UM. in p hiu dng Uh c khuych i ri
a n mch so snh SS. Nu Uh> 0 th u ra SS c +A=1. Nu Uh<0 th u ra SS c -A=1
Kt qu so snh c a vo mt mch logic ng thi vi tn hiu nhp. Tu thuc vo
tn hiu ra SS, ti nhng thi im c xung nhp mch logic s iu khin b m sao cho ng vi
+A th b m s m thun v -A th b m s m ngc. Nu b m c kt cu theo quy
lut m nh phn th trn u ra A/D s c tn hiu s di dng m . Tn hiu i c mt vng
ng vi mt chu k ca xung nhp.
Tn hiu s xc nh c trong bc so snh th nht qua D/A s dn ra c gi tr c
lng mi so snh vi UA trong bc tip theo. Qu trnh ny c lp li cho n khi
Q
| U h |< ; lc +A = -A = 0, do mch m gi nguyn trng thi v ta nhn c kt qu
2
chuyn i chnh xc ca UA vi N bit yu cu.
So snh vi cc phng php xt, y mch n gin, cc linh kin s dng lp li
nhiu ln. Mch lm vic vi tc khng cao lm nhng chnh xc.
6.9.2. Chuyn i D/A
a) Khi nim chung
Chuyn i s-tng t (D/A) l qu trnh tm li tn hiu tng t t N s hng (N bit)
bit ca tn hiu s, vi chnh xc l mt mc lng t t 1 LSB.
Chuyn i D/A khng phi l php nghch o ca chuyn i A/D, v khng th thc hin
php nghch o ca qu trnh lng t ha.

134

Chng 6: Cc mch bin i tn s


ly li tn hiu tng t t tn hiu s, dng s nguyn tc trn hnh 6-34.
Theo s ny th qu trnh chuyn i s- tng t l qu trnh tm li tn hiu tng t
ly mu c. Tn hiu u ra l tn hiu ri rc theo thi gian nh trn hnh 6-16. Tn hiu ny
c a qua mt b lc thng thp l tng. u ra b lc c tn hiu UA bin i lin tc
theo thi gian, l tn hiu ni quy ca UM.

UD

UM

D/A

UA

LTT

Hnh 6-34 S khi b bin i tm li tn hiu tng t t tn hiu s.


UM
UA

Hnh 6-35 th thi gian ca tn hiu sau mch chuyn i D/A.

n gin, ta c th xt b D/A 4 bit c s khi nh ch hnh 6-36a. Gi s in th


ra tng 1 V theo mi bc bin i th s bc s t hn s trng thi vo l 1. S thay i in
th ra theo mi bc c gi l kch thc bc hay phn gii. Nh vy, phn gii l s
thay i b nht c th xut hin in th ra. Hnh 6-36b v 6-36c m t s gia tng ca in th
ra theo tng bc bin i. T bng trng thi, thy rng in th ra ln nht hay in th ton
thang, c k hiu l VFS, s l 15 V.

B3
B2
B1
B0

D/A 4 bit

V (hoc I) ra

a)
Mi bc tng 1 V

15 V

0V

B3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

B2
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

B1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1

b)

c) in th ra

Hnh 6-36.
b. Tham s chnh ca b D/A
* phn gii

135

B0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1

Vra
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

Chng 6: Cc mch bin i tn s


phn gii l s bin i nh nht c th thc hin c li ra tng ng vi mt bin
i trn u vo. phn gii thng c tnh theo phn trm. Cng thc tnh l:
phn gii % =

1
100%
2 1
n

y, n l s bit vo. R rng, phn gii ph thuc s bit; s bit cng nhiu, phn gii cng cao.
phn gii % cng c th c tnh theo cng thc:
phn gii % = (Kch thc bc /VFS) 100%
Trong , VFS l in th ra ln nht hay hay in th ton thang. V d, VFS ca b bin i D/A
hnh 6-31 l 15 V.
phn gii cho bit kh nng phc hi chnh xc in th tng t ca mt b bin i.
* chnh xc
sai lch gia in th phc hi c so vi gi tr thc ca n ph thuc khng ch vo
kch thc bc m cng ph thuc sai s cc linh kin cu thnh b bin i. Sai lch gy ra do
cc nguyn nhn trn c th th hin qua chnh xc, tnh theo % hoc sai lch cc i so vi
gi tr ton thang. C hai cch biu din chnh xc ca b bin i D/A nh sau.
- sai lch ton thang
* sai lch ton thang
l lch cc i ca in th ra ton thang so vi gi tr thc ca n. V d, mt b D/A c
chnh xc l 0,1% v gi tr ton thang l 10 V th sai lch cc i ton thang s l :
Sai lch cc i = 0,1% * 10 V = 10 mV.
* sai lch tuyn tnh
tuyn tnh sai phn l lch cc i cho php ca kch thc bc so vi gi tr kch
thc bc l thuyt v cng c tnh theo %. V d, mt b D/A c kch thc bc l 0,625
V. Nu sai s tuyn tnh ton thang ca n l 0,01 % th kch thc ca bc c th lch i
0,625 V 0,01 % = 0,0625 mV.
* Thi gian xc lp
Thi gian xc lp th hin tc hot ng ca b bin i. y l thi gian cn thit
li ra ca b D/A bin i t 0 n gi tr ln nht ca thang tng ng vi u vo nh phn bin
thin t 0 n ton 1. Trong thc t, thi gian xc lp c o khi u ra xc lp c 1/2
ln ca bc. V d, mt b D/A c phn gii l 10 mV, thi gian xc lp c o khi u ra
t 5 mV ca gi tr ton thang.
Thi gian xc lp ca cc D/A thng vo khong 50 ns n 10s. Cc b khuch i thut
ton trong mch bin i thng gy ra s tr tn hiu t 300 ns n 2,5 s. Do , loi D/A theo
dng ra s c tc bin i nhanh hn loi theo p.
* in th dch
Mt D/A l tng s c in th trn u ra ca n ng bng khng khi tn hiu nh phn
trn u vo ly gi tr ton 0. Trn thc t, iu ny kh t c v trn u ra ca b D/A

136

Chng 6: Cc mch bin i tn s


lun tn ti mt in th nh. in th ny c tn l in th dch. in th dch s gy ra sai lch
gi tr in th bin i, gi l li trt. trnh li trt, cn phi hiu chnh in th dch.
c. V d mch bin i D/A.
* Mch dng mng in tr 2nR
Ta quay tr li vi hnh 6-36a. Khi a ti u vo b D/A mt s nh phn 4 bit, trn u
ra ca n s xut hin mt dng in bng tng cc dng in thnh phn, ngha l ;

I Tng = I 3 + I 2 + I 1 + I 0
trong , cc ch s 0, 1, 2, 3 ngm ch trng s tng ng cc li vo. Dng in thnh phn r
rng l phi t l thun vi trng s. T cng thc trn, d nhn thy rng, phn t thc hin php
bin i trong mi nhnh n gin ch l mt in tr R. Theo nh lut m cng thc trn c th
c vit li nh sau:

I Tng =

V3 V2 V1 V0
+
+
+
R3 R2 R1 R 0

V V3, V2, V1, V0 l tc ng ngoi v bng khng khi bit ly logic 0 , bng VHi khi bit ly logic
1. Do , cc R phi c chn t l nghch vi trng s. Nu ly in tr trong nhnh I3 l R
th cc nhnh I2, I1, I0 phi l 2R, 4R, 8R tng ng. Thay cc gi tr in tr ny vo ta c:

I Tng =

V3 V2
V
V
b
b
b
b
+
+ 1 + 0 = VHi 3 + 1 2 + 2 1 + 3 0
R 2 R 4 R 8R
R 2 R 2 R 2 R

trong , b0, b1, b2, b3 l gi tr logc ca s nh phn cn bin i ( ch ly 0 hoc 1). Mch
in thc hin c trnh by hnh 6-37.
B3
B2
B1
B0

B3

2R
4R
8R

ITng

B2
B1
B0

RH

2R
VRa

4R
+

8R

Hnh 6-37.

Hnh 6-38.

Vic chuyn i lng bin i t dng sang in th c thc hin nh ch hnh 6-38.
Biu thc in th ra s l :

b
b
b
b
VRa = RH VHi 3 + 1 2 + 2 1 + 3 0
R 2 R 2 R 2 R
Mt cch tng qut, i vi b bin i D/A N bit, ta c:

b
b
b
b
VRa = R H VHi N 1 + N1 2 + ... + N 12 + N 01
2 R
2 R 2 R
R
Mun c VRa , ta mc ni tip thm mt tng khuch i o li ra.

137

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Mc d b D/A loi ny c mch in ht sc n gin, nhng n li c hai nhc im chnh,
l:
-

chnh xc ca php bin i ph thuc nhiu vo s thng ging ca cc mc logic


vo.

Khi s bit tng ln, kh c th ch to cc in tr c cng mt chnh xc nh nhau. V


d, mt b D/A c 11 bit nu chn in tr ng vi bit c trng s ln nht l
R10 = 1000 , th in tr ng vi bit c trng s thp nht R0 = 210 1000 , ngha l tr
s hai in tr ny cch nhau n 1024 ln.

Nhc im th nht c th c khc phc bng cch n nh mc vo theo mch in nh


ch v d hnh 6-39.

Vn nh= + 5V

4066

R3

R2

R1

R0

s3

s2

s1

s0

RH
_

b3

b1

b2

b0

VRa

Vo nh phn
Hnh 6-39.

Trong s hnh 6-39, tn hiu nh phn ch ng vai tr iu khin s ng m ca cc


chuyn mch S m khng nh hng g ti in th ra. Cc chuyn mach S thng l cc cng
logic, chng hn trong s dng cng truyn dn 4066.
C th tnh VRa khi bit in tr ca nhnh c trng s cao nht R , RH v Vn theo cng thc:

VRa =

RH
b
b
b
Vn bN 1 + N12 + ... + N12 + N01
R
2
2
2

Tuy nhin, nn hiu rng, trong mch 2iR l mt gi tr in tr, khng th rt R ra tha s chung c.
V d:
Hy xc nh in th trn u ra ca b D/A hnh 6-39, nu ly in tr trong nhnh c
trng s cao nht l R3 = 25 K, RH = 10 K. Tn hiu tc ng ti u vo c dng nh ch
hnh 6-40.

+5V

1 2 3

7 8 9 10 11 12 13 14 15

b0

0
+5V

b1

0
+5V

b2

0
+5V

b3

Hnh 6-40.

138

Chng 6: Cc mch bin i tn s


ng vi s nh phn vo 0000 VRa = 0 V;
- ng vi s nh phn vo 0001 VRa = - 0,25 V, y chnh l bc bin i nh nht;
- ng vi s nh phn vo 1111 VRa = - 3,75 V;
Kt qu tnh ton c trnh by bng th hnh 6-41.
VRa
0

0000

1111

-0,25V
-0,50V
-0,75V
-1,00V
-1,25V
-1,50V
-1,75V
-2,00V
-2,25V
-2,50V
-2,75V
-3,00V
-3,25V
-3,50V
-3,75V

Vo nh phn

Hnh 6-41.

* Chuyn i D/A bng phng php thang in tr.


S 6-42 minh ha nguyn l lm vic ca b chuyn i D/A theo phng php thang
in tr. u vo b khuych i thut ton l mt thang in tr. M tr s ca chng phn b
theo m nh phn, cc in tr ln cn nhau hn km nhau 2 ln. Tn hiu iu khin l tn hiu s
cn chuyn i. Bit c ngha nh nht (LSB) c a n iu khin kha ni vi in tr ln
nht R, bit c ngha ln hn tip c a n iu khin kha ni vi in tr nh hn R/2...
v MSB iu khin kha ni vi in tr nh nht ( R ). Nu mt bit c gi tr "0" th kha

N -1

tng ng ni t v nu mt bit c gi tr "1" th kha K tng ng ni vi ngun in p chun


Uch to nn mt dng in t l nghch vi tr s in tr ca nhnh , ngha l Io c gi tr b
nht, IN-1 c gi tr ln nht. Dng sinh ra trong cc nhnh in tr c a n u vo b
khuych i, u ra b khuych i thut ton c in p:
N 1

U M = R ht I n
n 0

thc hin chuyn mch K trong s 6-42 c th dng s 6-43. y l mt mch


khuych i vi sai lm vic trng thi bo ha. Khi tn hiu iu khin c gi tr "O" th Io qua
T1 xung t, khi tn hiu iu khin c gi tr "1" th Io c dn qua T2 n u vo b khuych
i thut ton.

139

Chng 6: Cc mch bin i tn s

I0

I1

R
2

Rh

N-

_
+

IN-1
R
2 N 1

UM

Hnh 6-42 S nguyn l b


chuyn i D/A theo phng php
thang in tr

= Uch

Tn hiu iu khin

Chuyn i D/A theo phng php ny yu cu tr s ca cc in tr phi rt chnh xc. V


R
d in tr nh nht N -1 phi chnh xc n mc sai s dng in qua khng vt qu 1
2
LSB, vi N=16 th sai s ny khong 0,5%.

Rht
_
+

UM

T2

T1

Tn hiu iu khin
I0
R

Hnh 6-43 Minh ha nguyn tc lm vic ca


chuyn mch K trn hnh 6-42.

-Uch

TM TT NI DUNG
Cc vn chnh ca chng ny bao gm:
+ Cc mch iu ch bin :

140

Chng 6: Cc mch bin i tn s


-

Khi nim v iu ch bin , l qu trnh tc ng tin tc vo bin ca sng


mang, lm cho bin sng mang bin i theo dng ca tin tc.

Ph ca tn hiu iu bin, quan h nng lng ca cc tn hiu iu bin.

Cc mch iu bin: iu bin cn bng, iu ch vng, iu ch n bin.

+ iu tn, iu pha:
-

iu tn lm thay i tn s ca sng mang theo quy lut ca tin tc.

Cc mch iu tn thng s dng cc phn t nh it bin dung, hoc tranzito


in khng, tc l cc phn t c kh nng thay i in khng khi thay i in p
t ln n.

+ Cc mch tch sng: thc hin ly li tin tc ban u t tn hiu iu ch, qu trnh
ny cn c bit l qu trnh gii iu ch.
+ Cc mch trn tn, nhn tn. Thc cht l cc mch bin i ph tn s ca tn hiu. Nh
tnh cht phi tuyn ca cc linh kin bn dn thc hin vic bin i tn s.
+ Phn cui cng l cc vn v mch bin i A/D v D/A.

CU HI V BI TP
Cu 1: Khi nim v iu ch? Phn bit cc tn hiu khi iu ch?
Cu 2: Th no l tn hiu iu bin? Ph ca tn hiu iu bin?
Cu 3: Th no l su iu ch? nh hng ca su iu ch n cht lng tn hiu sau
khi tch sng?
Cu 4: thc hin cc mch iu tn ngi ta thng dng cc linh kin no? Ti sao?
Cu 5: Phn bit mo phi tuyn v mo tn s ca mch iu bin?
Cu 6: So snh ph ca tn hiu iu bin cn bng v iu ch vng?
Cu 7: Khi nim v iu ch n bin? u im ca iu ch n bin?
Cu 8: Khi nim v iu tn v iu pha? Quan h gia iu tn v iu pha?
Cu 9: thc hin mch iu tn ngi ta thng dng mch g hoc linh kin g?
Cu 10: Tch sng l g? Cc thng s c bn ca b tch sng bin ?
Cu 11: nh hng ca t in trong mch tch sng bin n tn hiu sau tch sng nh th no?
Cu 12: C th dng mch tch sng bin thc hin tch sng iu tn khng? Ti sao?
Cu 13: Th no l trn tn? Nguyn l trn tn l g?
Cu 14: So snh gia trn tn v iu ch?
Cu 15: So snh gia mch trn tn dng it v mch trn tn dng tranzito?
Cu 16: Th no l nhn tn? thc hin nhn tn thng s dng linh kin g?
Cu 17: Chuyn i A/D l qu trnh g? Cc bc c bn thc hin chuyn i A/D?

141

Chng 6: Cc mch bin i tn s


Cu 18: Cho tn hiu iu bin vi h s iu ch m = 50%. Tn s tin tc f s = 10kHz . Sng
mang c bin 5mV v tn s ft = 10MHz .
a) Vit biu thc biu din tn hiu iu bin .
b) Tnh ph tn hiu
c) Tn hiu trn qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra tn hiu c
ftg = 1MHz :
-Vit biu thc tn hiu ra sau trn tn.
-V s tch sng tn hiu .

142

Chng 7: Mch cung cp ngun

CHNG 7: MCH CUNG CP NGUN


GII THIU
Chng ny trnh by cc vn v ngun cung cp cho cc thit b in t. Cc mch in
bin i t ngun in xoay chiu cng nghip (ac) 50Hz thnh ngun mt chiu (dc) n nh.
lm c nh th ngi ta dng cc linh kin bn dn nh it, trazito, thyristor. Vic n nh cc
ngun c cng sut nh thng c thc hin bng cc IC n p, ch to sn vi cc mc in
p ra ty t vi vn n vi chc vn.
Ngoi phng php bin i trc tip ngun xoay chiu thnh mt chiu theo kiu chnh
lu v lc, th ngy nay ngi ta thng dng cc b ngun chuyn mch. Ngun chuyn mch
c cu to phc tp hn tuy nhin n c cng sut ln, hiu sut cao hn v n nh hn so vi
ngun kiu chnh lu lc thng thng.

NI DUNG
7.1 KHI NIM
Cc thit b in t- vin thng c nui trc tip bng ngun in 1 chiu, m ngun in
ph bin nht, thun li nht, v kinh t nht vi cng sut ln li l ngun in li - ngun in
xoay chiu c tn s 50Hz. s dng c ngun in xoay chiu cung cp cho cc thit b tiu
th in 1 chiu, ta phi bin i dng xoay chiu thnh dng in 1 chiu.
S bin i in p, dng in xoay chiu thnh in p, dng in 1 chiu c gi l
chnh lu.
Ngy nay thc hin vic chnh lu ny ngi ta dng cc linh kin bn dn silic l it
v thyristor.
Trong chnh lu, cc it cn c gi l cc van khng iu khin. Cc thyristor cn c
gi l cc van c iu khin. Cc van chnh lu bn dn c u im:
- Hiu sut cao
- Nhit lm vic thp
- Th tch v trng lng nh
- Lm vic c tc thi
Tuy nhin, n c 1 s nhc im im:
- Cc tham s ph thuc nhit
- Chu nhit thp < 1500C
- Chu qu dng, qu p km
Cc tham s k thut:
- Dng in nh mc

Im (A)

143

Chng 7: Mch cung cp ngun


- in p ngc cc i Ung max (V)
- St p thun

U (V)

- in p iu khin

UG (V)

- Dng in iu khin

IGK (mA)

- Dng in r

Io

(mA)

7.2. CHNH LU MT PHA KHNG IU KHIN


Cc b chnh lu 1 pha l cc b chnh lu dng mt pha ca ngun in li.
Chnh lu khng c iu khin l cc b chnh lu dng van chnh lu l it v in p
mt chiu ca b chnh lu khng iu chnh c.
Cc b chnh lu mt pha c cng sut nh v va (< 3 kW), nhng b chnh lu c cng
sut ln hn thng l chnh lu 3 pha khng lm mt cn bng cc pha in li.
7.2.1. Chnh lu mt pha na chu k (chnh lu na sng)
Vi b chnh lu loi ny th in p xoay chiu u vo b chnh lu c th ly thng t
li in hay thng qua bin p, nu mch ti cn cch ly vi in mng v mc in p mt
chiu khc xa in p mng th phi dng bin p.
a- Vi ti thun tr
it thng trong na chu k dng ca in p ngun uS v ngt trong na chu k m, nh vy
in p trn ti Rt l in p mt chiu.
us
UM
D i
o
+

2
t
uo
Rt
us

uo

UM

Hnh 7-1 S chnh 1 pha na sng v th thi gian.

b- Vi ti dung tnh
Khi u ra b chnh lu mc 1 t C song song vi ti, vi iu kin X C =

1
<< Rt th
mc

ti ca b chnh lu c coi l mang tnh dung.


D
uS

uS

io

Rt

uC
UM

u0

Uo
t

Hnh 7-2 S chnh lu 1 pha na sng ti tnh dung v dng sng trn

144

Chng 7: Mch cung cp ngun


Khi mc thm t in th in p u ra phng hn so vi khi khng c t, cc t in ny
thng c gi l cc t lc.
7.2.2. Chnh lu mt pha ton sng
a. Chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia.
* Vi ti thun tr
Trn s hnh 7-3a: bin p 1 pha c cun th cp ra im gia, to thnh 2 in p u2a,
u2b c bin bng nhau v lch pha nhau 1800 t vo 2 it, khin chng thay nhau lm vic
trong c chu k.
Hai it D1 v D2 thay nhau thng v ngt to dng in p ra nh hnh 7-3b.
a
u2

u1

D1 i2
Rt
Uo

D2 i2

u2

u2
u2

i0

0
u2

a)

u2

i2

2
i2

i2a

I2M
t

u0

U0

Hnh 7-3 S chnh lu 1 pha ton


sng vi th cp bin p c im gia (a)
v dng sng u vo, u ra b chnh
lu v in p ngc trn it (b)

b)

* Khi ti tnh dung


u0

u2a

u2

uC

a
u2a

D1

Uo

i2a

u~
u2b
b

D2

i2b

+
i0
U0

Rt

I2
Io

_
Hnh 7-4 Chnh lu ton sng bin p im gia ti dung tnh v dng

b. Chnh lu cu mt pha
S chnh lu cu mt pha: gm ngun xoay chiu vo (c th c bin p hoc khng), 4
it mc theo s cu, v ti.
Khi na chu k ng vi a+, b- th D1 v D3 thng, th c dng i2a t a D1 ti D3
b. Na chu k ng vi b+, a- th D2 v D4 thng, c dng i2a t b D2 ti D4 a.
Trong mt chu k ca in p mng, s lm vic hai ln vi ti, c 2 xung dng qua ti
nn fd = 2f = 100Hz.

145

Chng 7: Mch cung cp ngun


a
D4

D1

Lch

U2

U1

D3

D2

Rt

U0

Rt

Rt

_
Hnh 7-5 S chnh lu cu 1 pha vi cc ti khc nhau

i vi ti in tr, in cm, in dung cc dng sng v tr s ging nh s chnh lu


ton sng 1 pha vi bin p im gia.
- Vi ti thun tr: U0 0,9 U2

U 0 = 2U 2 cos

- Vi ti dung tnh:

U ohm = 2U 2

- Vi ti cm tnh: U0 0,9 U2
cn in p ngc ln nht t ln it U Dng max = U 2 M =

2U 2

- u im ca s cu so vi s c bin p th cp ra im gia .
+ C th dng bin p hoc khng.
+ Nu dng bin p v nu cng in p th s vng cun th cp gim mt na.

7.3. B LC SAN BNG


7.3.1. Khi nim chung
in p v dng in chnh lu bao gm
thnh phn 1 chiu (U0, I0) v v s cc thnh
phn xoay chiu, ti ca b chnh lu ch tc dng
i vi thnh phn 1 chiu, cn cc thnh phn
xoay chiu gy ln nhp nh ( gn sng hay
l khng bng phng) ca in p v dng in
1 chiu trn ti, iu ny gi l p mch.

K dv

U
= 0~V
U 0V

B lc
san
phng

K dt =

U 0~ r
U 0r

Hnh 7-6.

V vy sau chnh lu, nht thit phi c b lc san bng p mch (hay lc loi b
thnh phn xoay chiu) ca in p chnh lu n mc cn thit m ti yu cu.
nh gi tc dng lc ca b lc, ta coi b lc nh mt mng 4 u m li vo ca n
c cung cp mt in p 1 chiu vi p mch:
Kv = U0v/U0v
Ti u ra b lc ta nhn c in p vi p mch: Kr = U0r/U0r

146

Chng 7: Mch cung cp ngun


U0v; U0r l bin ca thnh phn xoay chiu ca in p p mch u vo v u ra
c tnh vi hi bc 1
U0v, Uor in p 1 chiu u vo, ra ca b lc. H s lc (hay h s san bng) ca b lc l:

q=

K dv U 0r U 0r
=
.
K dr U 0r U 0v

Nu coi b lc khng tn hao thnh phn 1 chiu th q U0v/U0r q>1


H s lc ni ln cht lng ca b lc lm gim p mch i bao nhiu ln so vi
u vo.
7.3.2. B lc LC
B lc LC l b lc c dng thng dng nht trong cc b chnh lu cng sut va v
ln.
lc tt cc thnh phn xoay chiu ca in p p
mch, ta chn gi tr LCh sao cho:
XLch=m.LCh >> Rt

LCh

Uo~V

V rLch<<Rt
- Tr s in dung sao cho:

Uo~r

Rt

Hnh 7-7 B lc LC.

XC= 1/mC <<Rt

Trong : m l s xung dng qua ti, ph thuc vo s chnh lu.

tn s in mng
rLch in tr thun tn hao trn cun chn, ta c:
H s p mch ca in p ti u ra b chnh lu c xc nh ph thuc vo s b
chnh lu v c tnh ti ca n, cn h s p mch ti u ra b lc do ti yu cu, nn q lun c
th xc nh c trc nn

Lch C =

q
m 2 2

vy gi tr t lc: C =

vi f = 50Hz; C 10

Hiu sut ca b lc:

q
m 2 Lch

L =

q
m 2 2 Lch

(F)

Rt
1
=
rLch + Rt 1 + rLch / Rt

Thng th rLch << Rt nn hiu sut ca b lc LC kh cao v q t l vi m2, 2 nn h s


lc ca b lc LC rt ln.
Nhng cun chn c th tch trng lng ln, cng knh, gi thnh t.

147

Chng 7: Mch cung cp ngun


7.3.3. B lc RC
Khi hiu sut b lc l th yu n gin cu trc b lc
ngi ta dng b lc RC, trong 1 phn t ca mt lc l in
tr thun R mc ni tip vi Rt. Tnh q ca b lc RC tng t
nh tnh q ca b lc LC
Ta c:

q = mcRt

Vi

Rtd

RRt
R + Rt

Uo~V

Uo~r

Rt

Hnh 7-8 B lc RC.

Khi bit trc q; f = 50Hz; C (F); Rt () ta c:

CRtd = 3200

q
q
c = 3200
m
mRtd

( F)

- Cho bit st p UR trn in tr lc R v dng ti, ta tnh c R=UR/IRt


Mun lc tt (q ln) th in tr lc ln do tn hao trn b lc s ln v hiu sut ca b
lc s thp.

7.4. N NH IN P NGUN
7.4.1. Khi nim chung
Cc thit b tiu th nng lng in (xoay chiu v 1 chiu) nhiu khi cn thit phi thay
i mc in p cung cp cho n, ph hp vi tng tc ng.
V d: cc ng c in xoay chiu, gim nh dng khi ng, khi khi ng ta gim
in p cung cp so vi in p danh nh khi ng c quay u.
- Cc accu axit yu cu c cc mc in p np khc nhau ph hp vi cc trng thi np.
Trong khi vn hnh, cc thit b tiu th in cn in p cung cp n nh (nht l i vi cc
thit b in t). S n nh ca ngun cung cp quyt nh s an ton cho thit b, v tng tnh n
nh, tnh chnh xc trong s hot ng. S n nh ca ngun lm tng bn v ko di tui th
ca thit b. Trong khi cc loi ngun cung cp hin c nh ngun in li, ngun accu,
ngun pin mt tri... lun lun khng n nh.
V vy s iu chnh v n nh cc loi ngun cung cp l nhu cu khng th thiu c
trong vn hnh, khai thc cc thit b in v in t chuyn dng v dn dng.
S iu chnh in p c th thc hin bng nhn cng hay t ng. Ngy nay do s tin b
v cng ngh in t cc thit b cung cp in (nht l cho vin thng) vic iu chnh bng nhn
cng c dn thay th bng h iu hnh vi x l. Vic n nh in p hay n nh dng
in c thc hin mt cch t ng.
Cc tham s c bn ca b n nh l h s n
nh, di n nh, hiu sut v thi gian xc lp.
H s n nh in p Ku ni ln tc dng ca b
n nh lm gim khng n nh in p ra trn
ti i bao nhiu ln so vi u vo.

148

NV =

U V
U Vdm

B n nh

Nr =

U r
U rdm

Hnh 7-9. Tc dng ca b n nh

Chng 7: Mch cung cp ngun


khng n nh u vo :

NV =

U V
U Vdm

khng n nh in p u ra: N r =
Vy n nh in p ca b n p

U r
U rdm

Ku =

NV UV U rdm
=
N r U r UVdm

- Di n nh Du, Di ni nn rng ca khong lm vic ca b n p, n dng.


- Hiu sut: khi lm vic cc b n nh cng tiu hao nng lng in trn chng, do
hiu sut ca b n nh:

Pr
Pr
=
PV Pr + Pth

Pr cng sut c ch trn ti ca b n nh


PV cng sut m b n nh yu cu t u vo
Pth cng sut tn hao trn b n nh
- Thi gian xc lp Txl ca b n nh l khong thi gian cn thit a i lng khng
n nh trn ti v gi tr nh mc ca n k t thi im bt u xy ra s mt n nh, ngy nay
cc b n nh dng linh kin bn dn v IC, nn Txl cc nh v c coi l khng c qun tnh.
Phn t c bn ca b n nh l phn t hiu chnh PTHC.
+ Da theo cch mc phn t hiu chnh vi ti ta c cc b n nh song song, cc b n
nh kiu ni tip.
+ Nu da theo dng in m b n nh lm vic, ta c b n nh xoay chiu, b n nh
mt chiu.
+ Nu da theo c tnh lm vic ca PTHC ta c b n nh kiu lin tc v b n nh
kiu ngt qung.
7.4.2. n p dng it (it zener).
it zener c c im l:
- Nu t in p thun trn it zener th c tnh ca n ging cc it thng.
- Nu t in p ngc th n c th lm vic c sau im nh thng A trn c tuyn
V-A (hnh 7-11a), tc l trong khong AB, chng vo dng in ngc thng qua n cha vt
qu 1 gi tr cho php Ingmax no (IZmax).
Trn on AB ca c tuyn V-A ca it zener: I = IZmax- IZmin l rt ln, nhng in p
ngc trn n bin i rt t UZ =UZmax- UZmin rt nh.
Ngi ta li dng on AB trn c tuyn V-A s dng it zener lm phn t hiu
chnh n nh in p 1 chiu.

149

Chng 7: Mch cung cp ngun


I
UZ
UZMax UZMin
-U

IZmin

It

I = IZ+ It
Khong n nh
(vng Zener)

IZTB
B

U
UV

IZ
Ur

ZD

Rt

IZMax
a)

b)
Hnh 7-10 c tnh V-A ca it zener v
s n p mt chiu dng it zener.

Nu dng ngc qua n nh hn IZmin th it zener khng c tc dng n p.


Nu dng ngc qua n ln hn IZmax th it zener s b nh thng hon ton (b ngn
mch) khong lm vic (khong n nh) ca it zener c chn trong khong AB cn im
lm vic tnh thng c chn chnh gia khong lm vic.
7.4.3. n nh in p mt chiu vi hiu chnh ni tip kiu lin tc
a. S khi
Cc b n nh in p vi hiu chnh ni tip kiu lin tc cn gi l b n p c hi tip
c s khi nh hnh 7-11.
B n nh c hi tip c h s n nh ln cng nh cho cng sut ln.
UV

Hnh 7-11 S khi b n


nh in p c hi tip.

(in p 1 chiu)
cha n nh)

Ngun chun

Phn t
hiu chnh

Ur

B khuch i

Mch hi tip

Ti

B so snh

Trong s PTHC c iu khin bng tn hiu 1 chiu t b khuych i, phn t hiu


chnh l cc transitor cng sut lng cc hay tranzitor cng sut trng, lm vic ch
khuych i ch in tr tip gip (CE hoc DS) bin i theo in p u ra.
in p ra qua mch hi tip a v b so snh, mch hi tip a in p ra hay mt phn
in p ra tr v b so snh, mch hi tip phn ln l 1 b phn p hay phn dng
B so snh thc hin vic so snh gia in p ra trn ti (qua mch hi tip) vi ngun
in p chun, kt qu so snh ta c 1 tn hiu US cng l in p 1 chiu. Tn hiu 1 chiu US
c th a thng n iu khin PTHC hoc thng qua b khuych i tng hiu qu iu
khin.

150

Chng 7: Mch cung cp ngun


B khuych i: l b khuych i 1 chiu khuych i in p so snh (cn gi l in
p sai lch) trc khi a n iu khin PTHC tng h s n nh ca s . Nh vy b
khuych i c th c, c th khng tu theo yu cu ca h s n nh.
Ngun chun l ni to ra in p n nh khng ph thuc vo s bin i ca UV v Ur
cung cp cho b so snh, thng dng it zener to ngun chun.
b. B n nh in p c khuych i, so snh

T1

Khi Ur gim th qua b phn p R2, R3 in p


hi tip Uht gim chnh l UB2 gim UBE2=UB2 - Uch
cng gim (v Uch khng i) lm cho UCE2 tng th
UB1 = UCE2 + Uch cng tng, T1 thng nhiu hn
UCE1 gim nn Ur tng tr li. Khi Ur tng ln hn tr
s nh mc th qu trnh din bin ngc li.

R2
R1 T
2

UV

Ur
Uht

Nh vy nh c vng hi tip m in p ra Ur
lun c iu chnh n.

UCh

R3

ZD

Hnh 7-12 B n nh hi tip c


khuych i.

Ngoi mch n p ny cn c cc b n p hi
tip c khuch i so snh vi ngun dng, v b n
a dng IC khuch i thut ton, b n p dng
PTHC l s Darlington
c. n nh in p bng vi mch tch hp

S ra i ca cc vi mch tch hp khin cho vic thc hin cu trc cc b n p 1


chiu tr nn n gin v thun li hn rt nhiu, cu trc bn trong ca cc vi mch n p bao
gm y cc thnh phn ca mt s n p c hi tip c c mch hn ch dng v bo v
qu p.
Ngy nay s dng thng thng cc vi mch c 3 cc: cc vo, cc ra v cc chung. Mi
loi vi mch nh vy c ch to theo cc mc in p ra tiu chun dng hoc m.
V d cc vi mch xx78xx c mc in ra tiu chun dng t +5 +24V.
V d: LM 7805 n p dng in p ra +5V ; LM 7812 n p dng in p +12V
Cc vi mch xx79xx c c cc mc in p ra tiu chun m, t -5V -15V.
V d AN 7915 n p m in p ra l -15V.
+

LM78XX

UV

C1

Ur

UV

C2

LM238

2
R1

C1

C2

R2
a)

Hnh 7-13 S vi mch n p dng.

151

b)

Ur

Chng 7: Mch cung cp ngun

7.5. NGUN CP IN KIU CHUYN MCH.


7.5.1. Khi nim v ngun cp in kiu chuyn mch
Nh phn trn ta xt v b ngun n p lin tc ni tip, ta thy PTHC ni tip vi ti,
vai tr ca PTHC nh l mt in tr bin i t ng theo in p vo v ti. Dng qua PTHC l
dng lin tc v bng dng ti, v vy PTHC lun lun tiu th 1 nng lng, dng ti cng ln
hoc di n nh cng rng, th PTHC tiu th 1 cng sut cng ln, do hiu sut ca b ngun
loi ny kh thp 65% v PTHC phi c to nhit tt v n tiu th 1 nng lng kh ln.
Vo gia nhng nm 70 ca thp k 20 ra i 1 loi ngun n p mi l ngun
chuyn mch (Switching Power) hay cn gi l ngun xung, ngun ngt qung. Ngun cp in
kiu chuyn mch lm vic vi hiu sut cao ( = 8090%), di n nh rng, kch thc gn
nh... nn ngun chuyn mch ngy nay dn thay th cc loi ngun n p thng thng.
7.5.2. S khi ca b ngun cp in kiu chuyn mch
c

f
UR

UV~
g

l
j

Hnh 7-14 S khi ca


b ngun chuyn mch

Khi iu
khin

(1) B lc nhiu tn s cao


(2) B chnh lu v lc s cp (Nu UVDC th khng c phn ny)
(3) Phn chuyn mch chnh
(4) Phn chnh lu lc th cp
(5) Phn hi tip (ly mu)
(6) Phn khuych i sai lch
(7) To p chun
(8) To dao ng sng tam gic
(9) iu ch rng xung
(10) B khuych i kch thch v o pha
u vo (9) c th cn cc tn hiu khng ch khc (P) ngt b ngun

152

Chng 7: Mch cung cp ngun


Tn s cng tc (tn s chuyn mch) ca b ngun xung thng trong khong 10kHz n
100kHz, nu tn s thp th kh lc san bng (lc th cp), cc linh kin lc phi ln (cun chn,
t lc) do kch thc, trng lng b ngun ln, gi thnh cao.
Tn s chuyn mch thp th hiu qu iu chnh hn ch (di iu chnh hp). Tn s cao
qu th hiu sut ca b ngun thp, v tn s cao (tn s v tuyn) th nng lng in s pht x
ti ch, nng lng in s bin thnh nng lng t trng, in trng v nhit.
Cc b ngun chuyn mch trong vin thng thng lm vic trong khong tn s t
30kHz 65kHz. Vi di tn lm vic trong khong 10kHz 100kHz th cc bin p dng li ferit
c t ln do s vng dy gim i rt nhiu, kch thc cng nh trng lng ca cc bin p,
cun chn rt nh v do kch thc, trng lng ca b ngun chuyn mch cng rt nh so
vi b ngun thng thng c cng cng sut.
Phn chuyn mch chnh s dng cc tranzito v MOSFET cng sut ln, c tc chuyn
mch cao, lm vic 2 trng thi: bo ho v ngt nn c tn hao tranzito chuyn mch rt nh,
nn s to nhit cho chng n gin.
Vi nhng c im lm cho b ngun chuyn mch c cc u im hn hn cc b ngun
n p thng thng nh:
- Hiu sut cao t 80% 90%, trong khi cc b ngun n p thng thng c
< 65%
- Di n nh rng
- bn, tui th cao
- Kch thc trng lng nh
- Gi thnh r.
7.5.3. Cc khi trong b ngun chuyn mch
a. Khi lc nhiu u vo
lc b cc nhiu cao tn v ngun xung nn c rt nhiu cc thnh phn tn s cao tn s
gy nhiu cho cc thit b in t khc trong vng, nn b lc s chn li cc tn hiu nhiu
khng a ra ng dy dn gy nhiu. ng thi n cng chn cc xung nhiu cao tn t ngoi
khng cho vo b ngun khi nh hng n s lm vic ca h thng chuyn mch.
Bin p cao tn, c rt t vng dy v cch b tr nh hnh 7-15 s chn li cc nhiu cao tn
i xng t u vo v u ra. Cn i vi dng cung cp ngc chiu v tn s 50/60Hz th bin
p lc c tr khng coi nh bng 0. Cc t lc C1, C2 l cc t cao tn (khong vi chc nF) lc
cc nhiu cao tn u vo, u ra khng i xng, i vi tn s in mng 50/60Hz th ZC1,2
b. Phn chnh lu v lc s cp
Nu b ngun m u vo l ngun AC th phi c phn ny trc khi vo phn chuyn
mch chnh. Ngun AC vo c th l 1 pha nu b ngun cng sut va v nh, hoc 3 pha nu
b ngun cng sut ln, thng dng l cc b chnh lu cu 1 pha v cu 3 pha.
c. Phn chuyn mch tn s cao v chnh lu, lc th cp
Phn ny cn thng gi l b bin
i 1 chiu thnh 1 chiu (DC to DC

153

Chng 7: Mch cung cp ngun


Converter) v u vo l 1 chiu v u ra
cng l 1 chiu. Nu b ngun cng sut
nh v Uv thp th chuyn mch dng 1
tranzito nh hnh 7-15.

Tr

+
*

UV

D1

D2

D3

C1

UR

T1

Hnh 7-15 Phn chuyn mch v chnh lu lc


th cp ca b ngun chuyn mch cng sut nh.

d. Khi iu khin
Khi iu khin gm cc khi (5,6,7,8,9,10) ca hnh 7-15. Khi iu khin lm cc nhim
v sau:
- To ra cc xung vung c tn s c nh nhng rng bin i ngc vi in p
trn ti iu khin cc tranzito chuyn mch
- cng sut kch thch cho cc chuyn mch chnh.
Ngoi ra khi ny cn lm cc nhim v:
- Bo v qu dng, qu p trn ti
- Bo v mch kh in p vo qu thp, qu cao
7.5.4. V d b ngun chuyn mch vi in p vo di rng
Tc dng ca cc linh kin trong hnh 7-16.
-

IC STR50115B : chuyn mch iu ch XR.

C1, C2, L1 lc nhiu u vo.

R1 hn ch dng np cho C3 khi m ngun.

Cu chnh lu C3 chnh lu, lc s cp ngun UV~

R2 to thin p ban u cho T1 dao ng

Cun 6-7, C5, R3 hi tip duy tr dao ngD1 nng bin xung dao ng ,
ngn C5 phng qua ng Ur1

Cun 5-6, D2, C8 cp ngun +115V

Cun 3-4 C7, D3 cp ngun +14V

C4, C5 lc nhiu u b dao ng, b khuych i sai lch

ZD2 bo v qu p cho ti khi T1 ngn mch.

IC STR50115B:

T1: chuyn mch, dao ng iu ch XR.

T3, T2 khuych i sai lch

R5, R6 phn p hi tip

154

Chng 7: Mch cung cp ngun


-

R4, ZD1 to p chun cho b khuych i sai lch

C6 suy gim xung ngc trn cun 5-6, bo v D2.

in p AC trong di t 90 240V qua b lc nhiu u vo, vo cu chnh lu ri c C3


lc san bng.
in p 1 chiu trn C3 (danh nh khong 300Vdc). in p Ur1 trn chn 4 ca IC qua
phn p a v cc B3 so snh vi Uch trn cc E (do ZD1), in p sai lch ra cc CT3 c
T2 khuych i ri a vo khng ch T1
T1 va l chuyn mch dao ng to sng tam gic va l mch iu ch RX.
in p hi tip t cun 6-7 qua C5, R3 a v chn 2 vo cc B1, in p 1 chiu bin i
theo Ur1 ti cc E2 cng a vo B1, kt qu l in p cc u ra n nh. Ti chn 4 ca IC c
in p ra U1 = 115V l kt qu ca s hiu chnh ca T1: khi T1 thng v khi T1 ngt th c b
sung bi D2 chnh lu xung ngc trn cun 5-6.
3
T1

C2

R2

UR2 +14V
+

+
R1 C3

D3

C7

5
C6

R3

C5

D2
D1
+115

L1

e
T1
d
C1

AC
90240V

C4

R4
T

T2

IC
STR5011

ZD1

R5

Ur1
ZD2

g
R6

Hnh 7-16 Mt b ngun mch di rng cng sut nh.

TM TT NI DUNG
Chng ny cung cp cc kin thc v cc mch to ngun v n nh ngun. Phng php
th nht l chnh lu v lc. Tc l dng cc it chnh lu in p xoay chiu thnh in p mt
chiu v sau l lc v n nh in p, hoc dng in.
Cc mch chnh lu bao gm:

Chnh lu 1 pha na sng.

Chnh lu 1 pha tan sng: dng bin p c im gia v chnh lu cu.

155

Chng 7: Mch cung cp ngun


Cc mch lc dng LC v RC. Cc mch n nh dng it zener, hoc hiu chnh ni tip
lin tcCc mch n nh in p thng c khu hi tip v so snh vi mt in p chun v
t mch s iu chnh in p hoc dng in u ra gi c nh. Vi cc mch in yu
cu cng sut nh th ngi ta ch to sn cc IC n p nh: Cc IC h 78, 79, vi in p ra l
dng hoc m c gi tr t vi vn n vi chc vn.
Phng php to ngun cung cp th hai m hin nay ang s dng rt ph bin l
ngun kiu chuyn mch. Ngun cp in kiu chuyn mch lm vic vi hiu sut rt cao
( = 8090%), gii n nh rng, kch thc gn nh.

CU HI V BI TP
Cu 1: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 16 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu
k ti thun tr. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ?
Cu 2: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 10 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu
k ti thun dung. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ?
Cu 3: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun tr, in
p hiu dng trn mi cun th cp l 12V. Tnh U 0 ; f d ?
Cu 4: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun dung,
in p hiu dng trn mi cun th cp l 6V. Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Cu 5: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun tr in p th cp c U 2 M = 10V . Tnh
U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Cu 6: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun dung, in p th cp c U 2 M = 9V . Tnh
U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Cu 7: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha na sng ti thun tr nh hnh no?

ur

ur

b)

a)

ur

ur

c)
d)

156

Chng 7: Mch cung cp ngun

Cu 8: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha ton sng ti dung tnh nh hnh no?
ur

ur

b)

a)

ur

ur

c)
d)

Cu 9: S mch in no l s n p dng IC c in p ra +5V ?


1

LM7812

UV

C1

2
Ur

UV

C2

C1

C1

C2

b)

LM7805

UV

Ur

a)
1

LM7905

2
Ur

LM7805

UV

C2

C1

c)

d)

Cu 10: S mch in no l s n p dng IC c in p ra -9V ?

157

3
Ur
C2

Chng 7: Mch cung cp ngun

LM7809

UV

C1

2
Ur

UV

C2

C1

C1

C2

b)

LM7909

UV

Ur

a)
1

LM7909

2
Ur

LM7809

UV

C2

C1

c)

d)

158

3
Ur
C2

Hng dn tr li

HNG DN TR LI
CHNG 1
Cu 2: K hiu ngun in p c lp l b:

a)

c)

b)

d)

Cu 3 K hiu ngun dng in c lp l a:

b)

a)

c)

Cu 4: Tr khng ca phn t thun dung l:

1
a) Z c =
= jX C
jC
c) ZC = j

b) ZC = jC = jX C

1
= jX C
C

d) ZC = jC

Cu 5: Dn np ca phn t thun cm l:
a) YL = j
c) YL =

1
= jBL
L

b) YL = j L = jBL

d) YL = j L = jBL

j L

= jBL

Cu 6: Mt t in c in dung l C = 50 F ; vi tn s = 100 ( rad / s ) th tr khng ca t l:

a) ZC = j 200

b) ZC = j 200

c) ZC = j 5.103

d) ZC = j 5.103

159

Hng dn tr li
Cu 7: Mt cun dy c in cm l L = 20 H ; vi tn s = 1000 ( rad / s ) th dn np ca
cun dy l:
a) YL = j 50

b) YL = j 2.102

c) YL = j 2.102

d) YL = j 50

Cu 8: S tng ng chi tit ca mch c Z = 4 5 j l s a:


X=5
R=4

X=5
R=4

a)

b)

X=5
R=4
R=4
c)

X=5

d)

Cu 9: S tng ng chi tit ca mch c Y = 2 + 7 j l s b:


B=7
G=2

B=7
G=2

a)

b)

B=7
B=2
G=2
c)

G=7

d)

Cu 10: Tr khng tng ng ca mch hnh I-1 l:


a) Z = 2 + j12

b) Z = 2 j 2

c) Z = 2 + j 2

d) Z = 2 j12

160

R=2

X=7

Hnh I-1

Hng dn tr li
Cu 11: Dn np tng ng ca mch hnh I-2 l:
a) Y = 5 + j12

b) Y = 5 + j 6

c) Y = 5 j 6

d) Z = 5 j12

B=9
B=3
G=5
Hnh I-2

Cu 12: Cho s mch nh hnh I-3.


i(t)

Vi: Z1 = 1, 025 j ;

Z 2 = 1, 25 j; Z3 = j

Z1

Z3

u(t)

Z5

Z2

Z4

Z 4 = 2 j; Z 5 = 2 + j
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.

Hnh I-3.

b) Tnh i ( t ) khi t mt in p c bin hiu dng l 5V ln hai u on mch?


Gii:
a) Da vo tng tr khng Z = R + jX v s tng ng chi tit, ch : vi X > 0 l
cun cm, X < 0 l t in, v cc linh kin l mc ni tip.
b)

Z 45 = Z 4 // Z5 =

Z 4 Z5
= 1, 25
Z 4 + Z5

Z345 = Z3 + Z 45 = 1, 25 + j
Z 2345 =

Z 2 .Z345
= 1, 025
Z 2 + Z345

Ztd = Z12345 = 1, 025 + 1, 025 j


j

Hay Ztd = 2.1, 025e 4

U
Vy: I = =
Z

5.e jt
2.1, 025e

j t
2.2, 44e 4

i ( t ) = 2. 2.2, 44 cos t = 4,88cos t ( A )


4
4

Cu 13: Cho s mch nh hnh I-4.

i(t)

Vi: Y1 = 1 + 2 j ;

u(t)

Y2 = 5 j; Y3 = 2 + 4 j
Y4 = 1 5 j; Y5 = 1 + j

Y1

Y3
Y2

Hnh I-4.

161

Y5
Y4

Hng dn tr li
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.
b) Tnh dn np tng ng ca ton b mch in Ytd v i ( t ) khi t mt in p c
bin hiu dng l 9V ln hai u on mch?
Gii:
a) Da vo tng dn np Y = G + jB v s tng ng chi tit, ch : vi Y < 0 l
cun cm, Y > 0 l t in, v cc linh kin l mc song song.

Y45 = Y4 + Y5 = 2 4 j

b)

Y345 =

Y3.Y45
=5
Y3 + Y45

Y2345 = Y2 + Y345 = 5 5 j
Ytd = Y12345 =

Y1Y2345
(1 + 2 j )( 5 5 j ) = 15 + 5 j
=
Y1 + Y2345 (1 + 2 j ) + ( 5 5 j ) 6 3 j

5+5 j
5 j
Ytd =
= 2. .e 4
3
3
Vy: I = U .Y = 9e

jt

j t +
5 j
. 2. .e 4 = 2.15.e 4
3

i ( t ) = 2. 2.15.cos t + = 30 cos t + ( A )
4
4

Cu 14: Hy tnh cc dng in nhnh ca mach in hnh I-5.


XM

XL1
R1

XL1

XL2

R2

XC
E1

R1
Ing2

IV1

XM

XL2
R2

IV2
E2

E1
Hnh I-6.

Hnh I-5.

Gii:
Trc ht ta phi chuyn ngun dng Ing2 v dng ngun p:
E2 = Ing2.R2
V mch in c v li nh hnh I-6. By gi vit h phng trnh dng in vng:

( R1 + jX L1 jX C ) .I v1 + ( jX C jX M ) .I v 2 = E1

( jX C jX M ) .I v1 + ( R2 + jX L 2 jX C ) .I v 2 = E2
Theo quy tc Crame ta c:
162

Hng dn tr li

E1
E
I v1 = 2

j( X c X M )
R2 + j ( X L 2 X c )

I v2

Z v

R1 + j ( X L1 X c ) E1
j( X X )
E2
c
M

=
Z v

Cc cng thc bin i vng ca mch in:


iR1 = Iv1

iR2= Iv2

iXc= iv1 + iv2

Cu 15: Tnh dng cc in nhnh ca mch in


hnh I-7 vi cc s liu di dng phc:
E1 = 1V; E6 = j V

Z6
Iv3
A

Z1 = 1; Z2 = -j

Z4

Z5

B
Iv1

Iv2

E1

Z5 = j; Z6 = 1

C
Z3

Z2

Z1

Z3 = j; Z4 = 1

E6

Gii: S dng phng php dng in vng:

Hnh I-7.

( Z1 + Z 2 + Z 4 ) I v1 Z 2 I v 2 Z 4 I v3 = E1

Z 2 I v1 + ( Z 2 + Z3 + Z5 ) I v 2 Z5 I v3 = 0

Z 4 I v1 Z5 I v 2 + ( Z 4 + Z5 + Z 6 ) I v3 = E6
(2 j ) I v1 + jI v 2 I v3 = 1

jI v1 + jI v 2 jI v3 = 0

I v1 jI v 2 + (2 + j ) I v3 = j

Thay s:

2 j
Z v =

j
1

j
j = 2+4 j
j 2+ j

Tnh c:

I v1 =

I v3 =

1
j
0
j
j j 2+ j 3 j
=
2+4 j
10
1

2 j

Iv2

1
j
j
0
1 j 2 + j
1+ 3 j
=
=
2+4j
5
1

2 j j
1
j
j
0
1 j j 1 7 j
=
2+4j
10

Theo cc cng thc bin i vng ca mch in ta tnh c:

i1 = I v1 =

3 j
1
=
10
10

i 2 = I v1 I v 2 =

18 5
163

1+ j
1
=
2
2

45o

Hng dn tr li

i3 = I v 2 =

1+ 3 j
2
=
5
10

i5 = IV 3 IV 2 =

i 4 = I v3 I v1 =

108 5

3 j
1
=
10
10

i6 = IV 3 =

18 5

1+ 3 j
2
=
5
10

1 7 j
1
=
10
2

108o5

820

Cu 16: Cho mch in nh hnh v I-8, hy tnh dng in iR4 bng phng php ngun tng
ng, vi cc s liu:
Gii:
Trc ht ta chuyn s
mch in v s mi hnh I-9,
Trong :

R3

R1
Eng

R4

R2

Eng, R1, R2, R3 c thay


bng E1, Z1:

E1 =

Z =
1

R5
Ing

R6

Hnh I-8.

Eng R1R2
R2
= Eng
= 3V
R1 R1 + R2
R1 + R2

Z1

R1R2
+ R3 = 3
R1 + R2

Z2

R4

E1

E2

v Ing, R5, R6, c thay bng E2, Z2:


B

E2 = I ng R6 = 8V

Z 2 = R5 + R6 = 4

Hnh I-9.

-Nu tnh theo thevenine khi :

E2 E1
83
20 36

8
4
8
U
=
E

Z
=

= V
2
2
hmAB

3+ 4
7
7
Z1 + Z 2

Z1Z 2
3.4 12
Z
=
=
tdAB =

Z1 + Z 2 3 + 4 7
Vy theo s tng ng Thevenine ta c:

iR 4 =

U hmAB
36
18
=
= A
ZtdAB + R4 7(12 + 2) 13
7

Cu 17: Cho mch in hnh I-10, hy tnh dng


i0 bng phng php ngun tng ng
E1

Gii:

R1

Iv
R0
A

- Ngt R0 v X0 ra khi mch.


- tnh UhmAB, th trc ht ta tnh dng
in vng Iv chy trong mch theo cng thc:

X1

X0

X2
R2
Hnh I-10.

164

XM

E2

Hng dn tr li

Iv =

E1 E2
R1 + R2 + j ( X1 + X 2 2 X M )

Mt khc:

( R1 + jX1 jX M ) I v U hmAB = E1
Vy: U hmAB = E1 + ( R1 + jX1 jX M ) I v
- By gi ta phi tnh ZtAB. Sau khi ngn mch hai ngun s, nhn t cp im AB c hai
nhnh mch nh hnh I-11a. Do c tnh n ghp h cm nn ta khng th tnh ZtAB theo quan
nim hai nhnh mch ghp song song vi nhau m phi p dng phng php dng in vng,
t:

Z1 = R1 + jX1

Z 2 = R2 + jX 2
Z = jX
M
M

khi hnh I-7a c th v li nh hnh I-11b:

ZtdAB =

* X
1
XM
X2
*

I1 R1
I2

R2

U
I

Hnh I-11a

theo kt qu ca th d 1.4, p dng trong


trng hp c th ny ta c:

ZtdAB =

I1

2
Z1Z 2 Z M
Z1 + Z 2 2Z M

I2

Nh vy theo s tng ng
Thevenine hnh I-12 ta tnh c kt qu cui
cng:

i0 =

* Z1
ZM
Z2

Ri=Zt AB

U hmAB
ZtdAB + R0 jX 0

U
Hnh I-11b.
I0
A

R0

E=Uhm AB

X0

Hnh I-12.

Cu 18: Cho mch in hnh I-13, hy tnh dng


in chy qua R4 bng cch p dng nguyn l
xp chng.

R2
Ing

Gii:
Theo nguyn l xp chng, nu ngun
dng Ing gy nn trong R4 mt dng in ia
v ngun E6 gy nn trong R4 mt dng
in ib th dng tng qua R4 s l:

R1

R3

R4

R5

Hnh I-13.

165

R6

E6

Hng dn tr li
i4 = ia + ib
tnh dng ia trc ht ta phi loi b ngun E6 khi :

i2 =

I ng R1
R1 + R23456

v ta tnh c:

ia = i2

R3
R3 + R456

tnh dng ib trc ht ta phi loi b ngun dng Ing khi :

i6 =

E6
R6 + R12345

v ta cng tnh c:

ib = i6

R5
R5 + R1234

Nh vy nu tnh n chiu dng in ta s c:

i4 = ia ib

CHNG 2
Cu 1. rng vng cm EG ca cht cch in l EG > 2eV phng n c.
a) EG < 2eV .
b) EG = 2eV
c) EG > 2eV .
d) EG > 2eV .
Cu 2. rng vng cm EG ca cht bn dn l 0 < EG < 2eV - phng n a.
a) 0 < EG < 2eV
b) EG = 1eV
c) EG > 2eV .
d) EG > 2eV .
Cu 4: Lp tip xc P-N phn cc thun khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho
VP VN > 0 - phng n c:
a) VP VN < 0 .
b) VP VN = 0

166

Hng dn tr li
c) VP VN > 0
d) Khng phi cc p n trn.
Cu 5: Lp tip xc P-N phn cc ngc khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho
VP VN < 0 - phng n a:
a) VP VN < 0
b) VP VN = 0
c) VP VN > 0
d) Khng phi cc p n trn.
Cu 6: Mt tranzito c gi l tranzito thun nu n l loi P-N-P, phng n b:
a) N-P-N.
b) P-N-P
c) N-N-P
d) P-P-N
Cu 7: Mt tranzito c gi l tranzito ngc nu n l loi N-P-N, phng n a:
a) N-P-N
b) P-N-P
c) N-N-P
d) P-P-N
Cu 8: Mt tranzito hot ng ch tch cc khi:
a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.
b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.
c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.
d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.
Cu 9: Mt tranzito hot ng ch ngt khi:
a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.
b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.
c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.
d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.
Cu 10: Mt tranzito hot ng ch thng bo ha khi:
a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc.
b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.

167

Hng dn tr li
c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun.
d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun
Cu 11: K hiu ca JFET knh N trong s mch l hnh a.

a)

b)

c)

d)

Cu 12: K hiu ca MOSFET knh c sn loi P trong s mch l hnh b:

a)

c)

b)

d)

CHNG 3
Cu 1: Trong cc mch khuch i, tranzito hot ng ch tch cc (c):
a) Thng bo ha

b) Ngt

c) Tch cc

d) c phng n a v b.

Cu 2: Arguymen ca h s khuch i in p Ku cho bit (c):


a) Lch pha gia in p vo v dng in u vo.
b) Lch pha gia in p ra v dng in u ra.
c) Lch pha gia in p ra v in p vo.
d) Lch pha gia in p vo v dng in ra.
Cu 3: Hiu sut ca mt tng khuch i c tnh bng:

P
a) = r
Pv

P
b) = r
P0

P
c) = v
P0

Cu 4: Hi tip l hi tip m khi:


a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo.
b) in p hi tip v cng pha vi in p vo.
c) in p hi tip v t l vi dng in u ra.
d) Khng phi cc trng hp trn.
Cu 5: Hi tip l hi tip dng khi:
a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo.

168

P
d) = 0
Pr

Hng dn tr li
b) in p hi tip v cng pha vi in p vo.
c) in p hi tip v t l vi in p u ra.
d) in p hi tip v t l vi dng in u ra.
Cu 6: Hi tip m lm
a) Tng h s khuch i chung ca mch.
b) Gim h s khuch i chung ca mch.
c) n nh im lm vic tnh v m rng di tn lm vic.
d) C b) v c).
Cu 7: Hi tip dng lm
a) Tng h s khuch i chung ca mch.
b) Gim h s khuch i chung ca mch.
c) Thng dng trong cc mch to dao ng.
d) C a) v c).
Cu 8: Tng khuch i EC c
a) in tr vo ln.
b) H s khuch i in p v dng in ln.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C b) v c)
Cu 9: Tng khuch i CC c
a) in tr vo ln.
b) in tr vo nh.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C a) v c)
Cu 10: Tng khuch i BC c
a) in tr vo ln.
b) in tr vo nh.
c) in p ra o pha so vi in p vo
d) C b) v c)
Cu 11: H s khuch i in p ca mch khuch i c tnh bng cng thc b:

169

Hng dn tr li
a) KU =

Uv
Ur

Ur
Uv

b) KU =

c) KU =

Ur
Iv

I
d) KU = r
Uv

Cu 12: Tr khng u ra ca tng khuch i l cng thc c:


a) Z r =

Uv
;
Iv

b) Z r =

Ur
Iv

c) Z r =

Ur
Ir

d) Z r =

Uv
Ir

Cu 13: Gc ct ca mch khuch i cng sut lm vic ch AB l:


a) = 900

b) = 1800

c) = 3600

c) 900 < < 1800

Cu 14: Mo tn s thp ca b khuch i c tnh bng cng thc a.


a) M t =

K0
Kt

b) M t =

K0
Kc

c) M t =

Kc
Kt

d) M t =

Kt
K0

Cu 15: Cho mch in nh hnh III-1;

+EC = 10V

RC = 400; RE = 600; RB = 20k ;U B = 0, 6V ;

RC

U BC = 0, 7; = 90 . Hy tnh cc c tnh ca mch.

RB

Gii:

UB

U RB = U B U BC U RE ;

RE

U R E = I B ( + 1) .RE ;

U RB = U B U BC I B ( + 1) RE
V I B =

IB =

Hnh III-1.

U RB
RB

6 0, 7 91 600.I B
20.103

IB =

5,3 91 600 I B
20.103

I B = 0, 071( mA ) ;

I C = I B = 90.0, 071 = 6,39 ( mA ) ;


I E = I B + IC = 6, 46 ( mA ) .
U CE = EC U RC U RE = 10 IC RC I E RE = 10 400.6,39.103 6, 46.600.103 = 3,57 (V )
Cu16: Cho mch in nh hnh III-2.

+EC = 5V

Vi:

U EB = 0, 6V ; = 80;U EC 0 = 2,5V ;
EC = 5V ;U B = 2V

RE = 3k

RB
UB

170

Hnh III-2.

Hng dn tr li
Tnh cc c tnh ca mch?
Gii

U RE = EC U ec 0 = 5 2,5 = 2,5V ;

IE =
IB =

U RE

RE

2,5
= 0,833 ( mA )
3k

0,833 ( mA )
IE
=
0, 01( mA ) ;
81
( + 1)

U RB = EC U RE U eb U B = 5 2,5 0, 6 + 2 = 3,9V ;

RB =

U RB

3,9
= 390k ;
0, 01mA

IB

I C = I B = 80.0, 01mA = 0,8mA


Cu 17:
Cho mch nh hnh III-3. Vi cc s liu:

+EC

EC = 5V ; RC = 1k ;U be0 = 0, 7V ; = 100 ;
Hy tnh R1, R2 mch n nh thin p
vi UCE0 = 3V. Bit URe = 0,673V.

RC

R1
UV

I1
I2

Gii

IC

IB

IE
RE

R2

U B = U R2 = U BE 0 + U RE = 0, 7 + 0, 673 = 1,373V ;

IC =

U RC

RC

IB =

EC U ce0 U RE

IC

RC

5 3 0, 673
=
= 1,327 ( mA ) ;
1k

Hnh III-3.

1,327 mA
= 13, 27 A
100

Chn I1 = 5.I B = 5 13, 27 ( A ) = 66,35 ( A ) .


Vy R1 =

U R1
I1

EC U B
5 1,373
=
54, 67 k ;
66,35 ( A )
I1

I 2 = I1 I B = 66,35 13, 27 = 53, 08 ( A ) ;


R2 =

U R2
I2

1,373
25,87 k
53, 08 ( A )

RB

+EC

IC1
IC2

IB1
IE1 = IB2
RE = 1 k

Cu 18:

IE2

Cho mch nh hnh III-4.

171

Hnh III-4.

Hng dn tr li
Vi 1 = 2 = 65; EC = 10V .
Hy xc nh RB v UCE1 UCE2 = 6V
Gii:
y l mch mc theo kiu Darlington.

U ce 2 = 6V th:

U E 2 = U Re = + EC U ce 2 = 10 6 = 4V
IE2 =

UE
4V
IE2
4mA
=
= 4mA I B 2 = I E1 =
=
= 0, 06mA .
RE 1k
(1 + 2 ) 66

I B1 =

I E1
0, 06
=
0,91 A .
(1 + 1 ) 66

Chn U be1 = U be 2 = 0, 7V , th:

U RB = + EC U be1 U be 2 U R E
= 10 0, 7 0, 7 4 = 4, 6V
Vy: RB =

U RB
I B1

4, 6
5, 05M .
0,91 A

Cu 19:
Cho mch in nh hnh III-5.
Vi E = 12V ;

R1

R3

R2

R4

C1

R1 = 20k ; R2 = 4k

uv

R3 = 4k ; R4 = 1k

= 99;U BE = +0, 6V

E
C2

Rt

ur

C3

Hnh III-5.

a) Xc nh I mt chiu v U mt chiu trn cc cc.


b) Bit Rt = 8k , xc nh ti mt chiu v ti xoay chiu ca tng khuch i. V ng
ti mt chiu ti v tr im lm vic Q u ra ca tng khuch i.
c) V dng tn hiu vo, ra ca mch.
Gii:
Mch ny n nh in p cc B c chn: I R1 = I R2 ( dng phn p >> IB ) nn:

UB =

E
.R2
R1 + R2

12
.4 = 2V .
20 + 4

tranzito lm vic ch khuch i th U BE = 0, 6V nn t mch in ta c:

172

Hng dn tr li

U B = U BE + U E U E = U B U BE U E = 1, 4V
Vy: I E =

UE
= 1, 4mA
RE

I E = ( + 1) I B I B =

IE
= 14 A
+1

I C = I E I B = 1,386mA U C = E IC .R3 = 6, 456V


b) Tnh ti Rt = , Rt ~
- Ti mt chiu l ti m dng mt chiu u ra i qua. T mch in ta c:

Rt = = R3 nt R4 Rt = = R3 + R4 = 5k
- Ti xoay chiu l ti m dng xoay chiu u ra i qua. T mch in ta c (do dng qua
cc t l dng xoay chiu nn cc t C coi nh u tt):

R3.Rt
= 2, 67 k
R3 + Rt

Rt ~ = R3 // Rt Rt ~ =

Xc nh ng ti mt chiu v v xc nh im l/v Q:
Phng trnh ng ti mt chiu: E = U CE + U C + U E = U CE + I C ( R3 + R4 )
Cho: U CE = 0 IC =

E
12
=
= 2, 4mA
R3 + R4 ( 4 + 1) .103

Cho: I C = 0 U CE = E = 12V

ICE
2,4mA

1,386mA

ng ti mt chiu:
Khi IC tng th UCE gim (v ngc li) mt cch
tuyn tnh. im lm vic Q ti:

5,506V

12V

ICE = 1,386mA ; U CE = U C U E = 5, 056V


c) Dng tn hiu vo, ra:
Mch mc E chung nn tn hiu ra ngc pha
vi tn hiu vo.

uV
5,506V
t

Cu 20: Cho mch in hnh III-6.

ur

Bit: E = 20V ; U D = I BE = 0,5V


Xem T1, T2 l l tng khuch i cho bin
cc i. Iphn

cc

= 1mA. Tm R1; R2 ; Pr ; = ? khi

R6 = 100 .

173

UCE

Hng dn tr li
Gii:

EC
R1

Khi c na tn hiu vo cng a vo T1, T2 khuch


i. na chu k (+) T1 khuch i, T2 tt v U BE1 > 0 cn
C1

U BE 2 > 0 (T2 thun). T1 khuch i hn na sin. Trong


na chu k sau UBE1 < 0, T1 tt; UBE2<0, T2 khuch i
hn na sin. Xt v mt chiu, mch ny i xng nn in
p mt chiu ti chn E ca hai tranzito l E/2 = 10V v R1
= R2

T1
D1

C2

D2
T2

uv

ur

Rt

R2

Coi Iphn cc >> IB I .R1 + 0,5 = 10V

R1 = R2 =

10 0,5
103

Hnh III-6.

= 9,5k

Tnh cng sut ra khi Rt = 100


Do hai tranzito vic ch l tng, bin ra cc i nn U r max = 10V

Pr ~ =

2
U hd
= 0,5W
Rt

Tm P0 : Ngun cung cp cng sut ra ti ch c na (+) ca tn hiu vo v lc ny T1


thng do dng mi qua ngun: P0 = E.I tb ( na chu k ). Khi T1 lm vic dng qua ti cc i
l I C max = It max =

E / 2 10
=
= 0,1A
Rt
100

Itb (na chu k) =

I t max

1, 0
= 0, 0318
3,14

P0 = 20 0, 0318 = 0, 636W
Hiu sut ca mch:

Pr
0,5
0,5 x3,14
78%
=
=
Po 2 / 3.14
2

CHNG 4
Cu 1: Mt b khuch i thut ton l tng c tnh cht:
a) ZV = ; Z r = 0; K 0 =
b) ZV = 0 ; Z r = 0 ; K 0 =
c) ZV = ; Z r = ; K 0 =
d) ZV = 0 ; Z r = ; K 0 =
Cu 2: H s khuch i ca mch khuch i o dng Op-Amp l:
a) Ku =

Rht
R
b) Ku = 1
R1
Rht

174

Hng dn tr li
c) Ku = 1 +

Rht
R
d) Ku = ht
R1
R1

Cu 3: H s khuch i ca mch khuch i khng o dng Op-Amp l:


a) Ku =

Rht
R
b) Ku = 1
R1
Rht

c) Ku = 1 +

Rht
R
d) Ku = ht
R1
R1

Cu 4: S mch khuch i o dng Op-Amp l a:


_
+

+
_

a)

b)

+
_

d)

c)

Cu 5: S mch khuch i khng o dng Op-Amp l c:


_

+
_

a)

b)

+
_

c)
Cu 6: S mch vi phn dng Op-Amp l s a:

d)

a)

b)

_
_

c)

d)
175

Hng dn tr li
Cu 7: S mch tch phn dng Op-Amp l s b:

a)

b)

_
_

c)

d)

Cu 8: S mch to hm logarit dng Op-Amp l s c:

a)

b)

c)

d)

Cu 9: S mch to hm i logarit dng Op-Amp l d:

a)

b)

c)

176

d)

Hng dn tr li

Cu 10: S mch nh hnh IV-1.

Bit IC l l tng, ngun cung cp cho


IC l EC = 12V .

uv

= Uch = 3V

V dng in p vo v in p ra khi
in p vo l:

uv = 6.sin (100 t )(V )

ur

Hnh IV-1.

y l mch so snh in p in p
vo c so snh vi in p chun
U ch = 3V .

+Urmax
Uvmax =6V

Khi uv > U ch in p ra bo ha m.

Uch=3V

2/50

Khi uv < U ch in p ra bo ha
dng.

in p ra lt trng thi ti uv = U ch

uv

-Urmax

ur

Cu 11: S mch nh hnh IV-2.


Bit IC l l tng, in p ra cc i l:

+
_

uv

ur

= Uch = 3V

U r max = 9V ; U ch = 2V
V dng in p vo v in p ra khi
in p vo l:

Hnh IV-2.

uv = 5.sin (1000 t )(V )

Tng t nh cu 10, ch khc mt im l in p vo a vo chn P ca IC cn ngun


chun a vo chn N.
+9V

Uch=2V

Rht
Uvmax
5V

Uv
2/500

_
+

-9V

uv

Hnh IV-3.
ur

177

Ur

Hng dn tr li
Cu 12: Cho mch in hnh IV-3.

R1 = 10k ; Rht = 50k


E = 15V
a) Xc nh h s khuch i ca mch
b) Xc nh tr khng vo ca mch Z v
c) Xc nh tr khng ra l tng ca mch.
d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh.
e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo: U v = 0, 2V ; 1V ; 2V ; 3V ; 4V
Gii

R
50
= 5 .
a) H s khuch i Ku = ht Ku =
R1
10
b) Tr khng vo ca mch: Z v = R1 = 10k
c) Tr khng ra l tng ca mch:
Do Z r IC ca IC rt nh 0 nn Z r = Z r IC // Rht = 0 .
d) Ta bit U r max = E 1V nn U v max =

U r max
Ku

15 1
= 2,8V
5

e) Mch c Ku = 5 nn khi:

U v = 0, 2V U r = 5 0, 2 = 1V ;
U v = 1V U r = 5 1 = 5V ;
U v = 2V U r = 5 2 = 10V ;
U v = 3V U r = 5 ( 3) = 15V nhng do 15 > U r max = 14V
cho nn U r = U r max = 14V

U v = 4V U r = 5 4 = 20V
20 > U r max = 14V , cho nn U r = U r max = 14V .
Cu 13: Cho mch in hnh IV-4.

Rht

R1 = 12k ; Rht = 180k

E = 15V
a) Xc nh h s khuch i ca mch

178

Uv

_
+
Hnh IV-4.

Ur

Hng dn tr li
b) Xc nh tr khng vo ca mch Z v
c) Xc nh tr khng ra l tng ca mch.
d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh.
e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo -0,4V; 0,8V; 1,2V; -1,4V
Gii
Tng t nh cu 12 ta tnh c:
a) Ku = 16
b) Z vIC nn Z v = Z vIC =
c) Z r

d) U v max = 0, 875
e)

U v = 0, 4V U r = 6, 4V
U v = 0,8V U r = 12,8V
U v = 1, 2V U r = U r max = 14V
U v = 1, 4V U r = U r max = 14V

Cu 14: Cho mch in hnh IV-5.


a) Tm biu thc U r theo cc U v v R ?
b) Tnh U r khi:

R1 = 25k ; R2 = 10k ; R3 = 50k


R4 = R6 = 100k ; R5 = 10k ;
U1 = 0, 2V ;U 2 = 0,3V ;U 3 = 0,5V
c) Nu tc dng ca R7 , R8 . Tm gi tr ca n mch lm vic tt nht?

U1
U2

R
R

R7

R3
_
+

U'r
U3

R4
R5

R8
Hnh IV-5.

Gii

179

R6
_
+

Ur

Hng dn tr li
a) T mch in ta c:

R
U r = 3 U1 + 3 U 2
R2
R1

R
R R
R
R
R
U r = 6 U R + 6 U 3 = 6 3 U1 + 3 U 2 6 U 3
R5
R2
R5
R4
R4 R1

b) Xc nh U r :
Thay s:

100 50
50
100
0, 5 = 6,1V
0,2 0,3
100 25
10
10

c) Nu tc dng ca R7, R8.


in tr R7 l in tr cn bng in p mt chiu ca IC1 ti hai ca vo cho u ra
IC1 = 0 ch tnh (khi cha c tn hiu vo).
T mch in ta c: R7 = R1//R2//R3 , R7 = 6, 25k
Tng t R8 l in tr cn bng in p mt chiu ca IC2
v R8 = R4//R5//R6 R8 = 8,33k

Cu 15: Cho mch in hnh IV-6.


R2

R1 = 10k ; R2 = 50k E = 15V


U1

a) Vit biu thc U r theo U v

R
b

U2

b) Xc nh U r khi

+ U1 = 4V ;U 2 = 2V ;

_
+

Ur

R2
Hnh IV-6.

+ U1 = 1V ;U 2 = 5V ;
+ U1 = 6V ;U 2 = 1V
Gii

a) Mch c cc tn hiu a vo hai ca ca IC khuch i thut ton, y l mch tr hai


in p. in p ra tnh thep nguyn l xp chng: U r = U r1 + U r 2

R
+ Khi U1 0;U 2 = 0 , mch tr thnh mch khuch i o nn U r1 = 2 U1
R1
+ Khi U1 = 0;U 2 0 , mch tr thnh mch khuch i thun c phn p ti b ta c:

180

Hng dn tr li

Ub =

R2
U2
R1 + R2

R R2
U r 2 = 1 + 2 .
U2
R1 R1 + R2

+ Khi c c U1 v U 2 nn:

U r = U1 + U 2 =

R R2
R2
R
R
U1 + 1 + 2 .
U 2 = 2 U1 + 2 U 2
R1
R1 R1 + R2
R1
R1

U r = 5. (U 2 U1 )
b) Xc nh U r khi:
+ U1 = 4V ;U 2 = 2V U r = 10V ;
+ U1 = 1V ;U 2 = 5V U r = U r max = 14V
Rht

+ U1 = 6V ;U 2 = 1V U r = U r max = 14V

Cu 16: Cho mch in hnh IV-7

R = 50k ; R1 = 10k

U1

Rht = 30k ; E = 15V

U2

a) Vit biu thc U r theo cc U v .

U3

+
R
R
R

b) Xc nh U r khi U1 = 0,3V ;U 2 = 1V ;U 3 = 2V

Hnh IV-7.

Gii
a) y l mch cng thun c nhiu in p vo.
T mch in v coi IC l tng ta c: U P = U n =

R1
Ur
R1 + R2

Gi I1 , I 2 , I 3 l dng qua 3 u vo U1, U 2 , U 3 v I1 + I 2 + I3 = 0 hay:

U1 U N U 2 U N U 3 U N
+
+
=0
R
R
R
Hay: U1 + U 2 + U 3 = 3U N =

Ur =

3R1
Ur
R1 + Rht

R1 + Rht
(U1 + U 2 + U 3 )
3R1

b) Xc nh U r

Ur =

10 + 30
( 0,3 + 1 2 ) = 0,93V
3.10
181

Ur

Hng dn tr li
Cu 17: Cho mch in nh hnh IV-8.

R1
R2

U1

Rht = 100k ; R1 = 100k ;

U2

R2 = 50k ; R3 = 25k

R3

U3

E = 15V

Rht
_
+

Ur

a) Vit biu thc U r theo U v


b) Xc nh U r khi:

Hnh IV-8.

U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V
U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V
Gii
a) Mch c cc tn hiu a vo ca o ca IC khuch i thut ton l mch mch cng
o.

Ur =

Rht
R
R
U1 ht U 2 ht U 3
R1
R2
R3

U U
U
U r = Rht 1 + 2 + 3
R1 R2 R3
b) Xc nh U r khi:
+ U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V

3 10 7
U r = 100
+ = 5V
100 50 25
+ U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V

4
5
8
U r = 100
+ = 20V
100 50 25
do U r > U r max = 14V U r = U r max = 14V

Cu 18: Cho mch in hnh IV-9.

E = 15V

U1

a) Tm U r theo U v

U2

_
+

b) Xc nh U r khi

U1 = (1 + 10sin100t ) V

Hnh IV-9.

U 2 = 1V ; C = 1 F
182

Ur

Hng dn tr li

R1 = R2 = 100k
Gii
a) Do lm vic ch tuyn tnh nn

Ur =

1
1
1 U U
. U1dt
. U 2 dt = . 1 + 2 dt
R1C
R2C
C R1 R2

b) Do R1 = R2 = 100k nn:

Ur =

1
5

10 .10

(1 + 10sin100t 1) dt = cos100t 0 = 1 cos100t


0

CHNG 5
Cu 1: iu kin mch to dao ng s dng hi tip dng l:
a) K . = 1 v = k + = 2n
b) K . = 1 v = k + = ( 2n + 1)
c) K . < 1 v = k + = ( 2n + 1)
d) K . < 1 v = k + = 2n

Cu 2: iu kin mch to dao ng sin 3 im lm vic c l:


a)

X1 + X 2 X 3 = 0

b) X1 + X 2 + X 3 = 0
c)

X1 X 2 + X 3 = 0

d) X1 + X 2 + X 3 > 0
Cu 3: Mch dao ng 3 im in cm c:
a)

X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.

b) X1 l t in v X2, X3 l in cm.
c)

X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.

d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm.
Cu 4: Mch dao ng 3 im dung cm c:
a) X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.
b) X1 l t in v X 2 , X 3 l in cm.

183

Hng dn tr li

X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.

c)

R3

d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm.

R1

Cu 5: Cho mch in nh hnh V-1

_
+

a) Gii thch nguyn l lm vic ca mch trn.


b) Tm iu kin dao ng

R3

Cho R1= R2= R3=1k;


C

Q =100; fd = fch= 100kHz;

Tm L, C ?
Hnh V-1.

Gii

a) y l mch to dao ng sin c khung dao ng LC ni ca thun. Khi c ngun, mch


LC pht sinh dao ng sin, in p a vo ca thun c khuch i ra tng ln cng pha qua
R3 a hi tip v cho khung dao ng li a vo mch khuch i cho U r ln ln n mc n
nh. IC v R1,R2 to thnh mch khuch i thun.
b) Gi Rt l in tr tng ng ca mch cng hng ti fc/h lc ny tr khng ca khung
Rtd
cn h s khuch i ca mch
l ln nht nn c h s hi tip max = max =
Rtd + R3

K = 1+

R
R2
nn iu kin dao ng ca mch l: K . = 1 1 + C
R1
R1

c) tm L, C:
Tm Rtd :

( R + R2 ) Rtd = 1 R = 1k
Rc Rtd
=1 1
td
1 +

R1 Rtd + R3
Rtd R1 + R1R3

Ta bit: Rtd = Q
Ta c:

L
1
v f =
C
2 LC

Rtd
Rtd
= 2 LQ L= L =
1, 6 H
2 Qf dd
f dd

Ta c: Rtd . f dd =

Q
Q
C =
0,16 F
2 C
2 Rtd f dd

Cu 6: Cho mch in hnh V-2.


E = 15V
a) Gii thch mch in, v dng tn hiu ra theo t.
b) Cho f dd = 1kHz; R = 1k , tnh cc gi tr linh kin cn li.
Tm khong fdd khi cc t C cng bin i Cmin Cmax.

184

Rtd
=1

Rtd + R3

Hng dn tr li

R1

_
+

Rht

Hnh V-2.

Gii
a) y l mch to dao ng sin c mch hi tip l 3 mt RC trong R1 c coi nh ni
t v U 0 0 nn ca o ca IC coi l im t o ng thi R1, Rht, v IC to thnh mch
khuch i o, nn R1=R.
V dng tn hiu:
UR

b) Khi f dd = 1kHz ; R1 = 1k

R1 = R = 1k
Ta c: dd = 2 f dd =

1
1
C =
= 65nF
6 RC
2 6 f dd R

R
- Ta c: K = ht = 29 Rht = 29.R1 = 29k
R1
- Tm khong f dd khi cc C cng bin i:
Ta bit f dd =

1
1
vi Cmin fmax= f max =
=A
2 6 RC
2 6.103 Cmin
vi Cmax th f min =

1
2 6.103 Cmax

Vy khi cc C bin i th f dd bin i t B n A.

=B
Rht
R1

Cu 7: Cho mch in nh hnh V-3.

R = 15k ; C = 0, 02 F
R1 = 10k ; E = 15V

C
R

a) V dng tn hiu ra theo t.


C

b) Tm tn s dao ng ca mch.

185

Hnh V-3.

Hng dn tr li
c) Tm tr s ca Rht cn thit.
Gii
a) Dng tn hiu ra:
UR

t
b) Tn s ca mch:

= 2 f dd =

1
1
f dd =
0,53kHz
RC
2 RC

c) Tm Rht . Ta c

K = 1+

Rht
R
= 3 ht = 2 Rht = 2.R1 = 24k
R1
R1

Cu 8: Cho mch in nh hnh V-4.

Rht

R1 = 22k ; C = 0, 01 F ; E = 15V

R1

_
+

fd bin i t 100Hz n 1kHz.


a) Tm tr s cn thit ca Rht.

b) Tm khong bin i cn thit ca R.

Gii
C

a) Tm Rht: y l mch cu Vin nn ta c:

K = 1+

Rht
R
= 3 ht = 2
R1
R1

Hnh V-4.

Vy: Rht = 44k .


b) Khi con tr ca R n v tr Rmin lc : f max =

1
1
Rmin =
2 Rmin .C
2 f max C

Rmin = 15,9k
Khi con tr ca R n v tr Rmax lc : f min =

Rmax = 159k
Nh vy R bin i t 15,9k n 159k .

186

1
1
Rmax =
2 .Rmax C
2 . f min C

Hng dn tr li
Cu 9: Cho mch in nh hnh V-5.

R1 = R2 = 15k ; R = 18k

_
+

C = 0, 068 F ; E = 15V
a) V dng tn hiu ra theo t.
b) Xc nh bin U r max

R2
R1

c) Xc nh T , fd
d) Xc nh in p hi tip.

Hnh V-5.

Gii
a) Dng tn hiu ra:
+Urmax
-Urmax

b) U r max = ( E 1V ) = (15 1) = 14V


c) Xc nh chu k T:

2.R1
ta c: t x = RC ln 1 +

R2

R1 = R2 t x = RC ln 3 = 1,1RC
Chu k: T = 2t x = 2, 2 RC = 2, 693ms f =

1
= 317,33Hz
T

d) Xc nh in p hi tip:
Khi bo ha (+) c U ht ( + ) , bo ha (-) c U ht ( ) :

U ht ( ) = I .R1 =

U r max
.R1 = 7V
R1 + R2

Cu 10: Cho mch in nh hnh V-6.

VR4

R1 = R2 = 20k ; R3 = 1,8k
C

VR4 = 100k .

R3
_
+

C = 0, 024 F ; E = 15V
a) V dng tn hiuiu ra theo t

R2

b) Xc nh bin Uramax

R1

c) Xc nh khong fd khi iu chnh VR4


Hnh V-6.

187

Hng dn tr li
Gii
a) Dng tn hiu ra:
+Urmax
-Urmax

b) U r max = ( E 1V ) = (15 1) = 14V


c) Xc nh tn s:

2R
Tac: t x = ( R3 + R4 ) C.ln 1 + 1
R2

Do R1 = R2 t x = ( R4 + R3 ) C.ln 3 = 1,1( R4 + R3 ) C
Chu k T = 2t x = 2, 2 ( R4 + R3 ) C
fd =

1
1
=
T 2, 2 ( R4 + R3 ) C

Khi R4 = 0 f max = 10,5kHz


Khi R4 = 100k f min = 0,186kHz
Khi R4 bin i t 0 100k th fd = 10,5kHz 0,186kHz
_

Cu 11: Cho mch in nh hnh V-7.

uv

Bit U r max = 11V


V dng in p vo vo ra in p ra, bit

ur
R

uv ( t ) = 8sin (100 t ) V
Hnh V-7.

Gii

y l s ca mt trigger Schmit, dng in p vo v in p ra nh hnh v.


ur
+Urmax = 11V

uv
8V

5,5V

-5,5V

4
100

2
100
1
100

3
100

188
-Urmax =- 11V

Hng dn tr li
Cu 12: Cho mch in nh hnh V-8.

Bit E1 = 5V ; E2 = 3V
uv

V hm truyn t v dng sng ur khi

uv = 8sin (100t ) V

D1
+ +
_ _

E1

D2

ur

E2

Gii
Hnh V-8.

y l mch hn ch hai pha.


Khi uv > E2 ur = E2 = 3V
Khi uv < E1 ur = E1 = 5V
ur

uv

8V

ur
3V
uv

-5V

3V

3V

100

-5V

2
100

4
100

-5V

CHNG 6
Cu 18: Cho tn hiu iu bin vi h s iu ch m = 50%. Tn s tin tc f s = 10kHz . Sng
mang c bin 5mV v tn s ft = 10 MHz .
a) Vit biu thc biu din tn hiu iu bin .
b) Tnh ph tn hiu
c) Tn hiu trn qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra tn hiu c
ftg = 1MHz :
-Vit biu thc tn hiu ra sau trn tn.
-V s tch sng tn hiu .
Gii
a) Vit biu thc:

U db = U t (1 + m cos s t ) cos t t
Thay s: U db = 5.103 (1 + 0,5cos 2 104 t ) cos 2 107 t
b) Tnh ph:
Tn hiu trn c th vit:

189

Hng dn tr li

5.103.0,5
cos 2 107 + 104 t (v)
2
2
Nh vy: ph ca tn hiu iu bin trn c 3 thnh phn ti tn s sng mang:
5.10
U db = 5.103 cos 2 107 t +

3.0,5

cos 2 107 104 t +

+ ft = 10 MHz c bin : 5.10-3V.


+ 2 bin tn tn s:
1001.104Hz c bin 1,25.10-3V v 999.104Hz, bin 1,25.10-3V.
c) Qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra

U tg = Ku 5.103 1 + 0,5cos 2 104 t cos 2 106 t


U tg = 5(1 + 0,5cos 2 104 t ) cos 2 106 t .
S :
Ub

Khuch i v
trn tn

( ft = 10MHz )

Utg

( ftt = 1MHz )
m = 0,5

m = 0,5

Uns

( f ns = 11MHz )
Tn hiu sau trn tn l tn hiu iu bin bn mch tch sng tn hiu nh sau:
D
Utg

Us

Yu cu ca mch:
D: it cao tn
R,C chn ph hp
c th:

1
2 106

tg

<< RC <<

<< RC <<

1
2 104

CHNG 7
Cu 1: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 16 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu
k ti thun tr. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ?
Gii
Ta c U 0 = 0, 45U hd

190

Hng dn tr li
Vi U hd =

U max
2

16
16
U 0 = 0, 45.
5,1V
2
2

Tn s p mch ca in p trn ti:


fd= m.f = f = 50Hz
in p ngc ln nht t trn it l:

U ng .max = U M = 16
Cu 2: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 10 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu
k ti thun dung. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ?
Gii
Vi ti tnh dung ta c: U 0 = U M = 10V
Tn s p mch: fd=f=50Hz
in p ngc cc i t trn it l: U ng .max = 2.U M = 20V
Cu 3: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun tr, in
p hiu dng trn mi cun th cp l 12V. Tnh U 0 ; f d ?
Gii
Nu b qua tn hao bin p v cc chnh lu th

U0 =

U 2 M = 0,9U 2 = 0,9 12 = 10,8V

f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 4: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun dung,
in p hiu dng trn mi cun th cp l 6V. Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Gii

U 0 = U 2 M = 2U 2 = 2.6 = 8, 48V
in p ngc t trn it:

U Dng max = 2U M = 2 2U 2

17V

f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 5: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun tr in p th cp c U 2 M = 10V . Tnh

U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Gii

U 0 0,9U 2 =

U M 10
=
= 7, 07V
2
2
191

Hng dn tr li
in p ngc t trn it:

UD ngmax = U2 M = 10 V

f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 6: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun dung, in p th cp c U 2 M = 9V . Tnh
U 0 ; f d ;U Dng .max ?

U0 hm = 2U2 = 2

9
= 9V
2

in p ngc t trn it:

UD ngmax = U2 M = 9 V

f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 7: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha na sng ti thun tr l hnh c?
ur
ur

b)
a)

ur

ur

c)
d)
Cu 8: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha ton sng ti dung tnh nh hnh d?

ur

ur

a)

ur

b)

ur

c)

d)

Cu 9: S mch in no l s n p dng IC c in p ra +5V l s c?

192

Hng dn tr li

LM7812

UV

Ur

C1

2
UV

C2

Ur

C1

a)
1

LM7905

C2

b)
2

LM7805

UV

C1

2
Ur

UV

C2

LM7805
C1

c)

Ur

C2

d)

Cu 10: S mch in no l s n p dng IC c in p ra -9V l s b?

LM7809

UV

C1

2
Ur

UV

C2

C1

C1

C2

b)

LM7909

UV

Ur

a)
1

LM7909

2
Ur

LM7809

UV

C2

C1

c)

d)

193

3
Ur
C2

Ti liu tham kho

TI LIU THAM KHO


[1] Xun Th - K thut in t, NXB Gio dc - 1999
[2] Phm Minh H - K thut mch in t, NXB Khoa hc v K thut - 1997
[3] H Vn Sung - Linh kin bn dn v vi mch, NXB Gio dc - 2001
[4] H Anh Ty - L thuyt mch (tp 1, 2), NXB Khoa hc v K thut - 1996
[5] L Sc - Ti liu ging dy "K thut mch in t", Hc vin Cng ngh Bu chnh
Vin thng - 2000
[6] Trn Th Cm - Ti liu ging dy "Cu kin in t v Quang in t", Hc vin
Cng ngh Bu chnh Vin thng - 2000
[7] Nguyn Xun He, Bi Thanh Giang - Ti liu ging dy "Ngun in", Hc vin Cng
ngh Bu chnh Vin thng - 2000
[8] L Sc, Nguyn Quc Dinh - Ti liu ging dy "L thuyt mch", Hc vin Cng ngh
Bu chnh Vin thng - 1999
[9] HACHETTE Suprieur - in t in ng hc I, NXB Gio dc - 2001
[10] HACHETTE Suprieur - in t hc, NXB Gio dc - 2001
[11] Mark N.Horenstein - Microelectronic Circuits and Devices, Prentice Hall - 1996

194

Ti liu tham kho

MC LC
LI NI U ....................................................................................................................................................... 2
CHNG 1: CC KHI NIM, NH LUT V CC PHNG PHP C BN PHN TCH
MCH IN ................................................................................................................................. 3
GII THIU ................................................................................................................................................ 3
NI DUNG.................................................................................................................................................. 3
1.1. TNG QUAN............................................................................................................................ 3
1.2. CC THNG S TC NG V TH NG CA MCH IN ................................... 5
1.3. BIU DIN PHC CA CC TC NG IU HA, TR KHNG V DN NP............. 9
1.4. CC KHI NIM C BN CA MCH IN .................................................................. 11
1.5. CC NH LUT KIRCHHOFF ........................................................................................... 12
1.6. CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN............................................... 13
1.7. MNG BN CC .................................................................................................................. 18
TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 23
CU HI V BI TP............................................................................................................................ 23
CHNG 2: LINH KIN BN DN V QUANG IN T ...................................................................... 27
GII THIU .............................................................................................................................................. 27
NI DUNG................................................................................................................................................ 27
2.1. CHT BN DN THUN V CHT BN DN TP CHT........................................... 27
2.2. LP TIP XC P-N................................................................................................................ 29
2.3. IT BN DN..................................................................................................................... 30
2.4. TRANZITO LNG CC (BJT Bipolar Junction Transistor) ........................................... 34
2.5. TRANZITO HIU NG TRNG (Field Effect Transistor - FET) ..................................... 36
2.6. THYRISTOR ........................................................................................................................... 38
2.7. VI MCH TCH HP ............................................................................................................ 39
2.8. LINH KIN QUANG IN T............................................................................................. 40
TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 43
CU HI V BI TP............................................................................................................................ 44
CHNG 3: MCH KHUCH I BN DN............................................................................................. 47
GII THIU .............................................................................................................................................. 47
NI DUNG................................................................................................................................................ 47
3.1. NH NGHA, CC CH TIU V THAM S C BN CA MCH KHUCH I............ 47
3.2. HI TIP TRONG CC TNG KHUCH I ................................................................... 49
3.3. CC S KHUCH I C BN DNG TRANZITO LNG CC......................... 51
3.4. TNG KHUCH I O PHA .......................................................................................... 55
3.5. CC S C BN DNG TRANZITO TRNG (FET) ............................................. 56

195

Ti liu tham kho


3.6. PHNG PHP GHP CC TNG KHUCH I ........................................................... 57
3.7. MT S MCH KHUCH I KHC................................................................................ 58
3.8. TNG KHUCH I CNG SUT ..................................................................................... 60
3.9. MCH KHUCH I DNG IC .......................................................................................... 65
TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 65
CU HI V BI TP............................................................................................................................ 66
CHNG 4: MCH KHUCH I THUT TON .................................................................................... 71
GII THIU .............................................................................................................................................. 70
NI DUNG................................................................................................................................................ 70
4.1. CC TNH CHT CHUNG CA IC THUT TON........................................................... 70
4.2. CC MCH KHUCH I DNG B KHUCH I THUT TON ........................... 71
4.3. CC PHNG PHP CHNG TRI V B IM KHNG........................................... 72
4.4. MCH CNG ......................................................................................................................... 74
4.5. MCH TR ............................................................................................................................ 75
4.6. MCH VI PHN, MCH TCH PHN ................................................................................ 77
4.7. MCH TO HM LOGARIT V LU THA ................................................................... 78
4.8. MCH NHN TNG T ................................................................................................... 79
4.9. MCH SO SNH IN P................................................................................................... 80
4.10. MCH LC TCH CC....................................................................................................... 82
TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 89
CU HI V BI TP............................................................................................................................ 89
CHNG 5: MCH TO DAO NG .......................................................................................................... 95
GII THIU .............................................................................................................................................. 95
NI DUNG................................................................................................................................................ 95
5.1. KHI NIM ............................................................................................................................ 95
5.2. MCH TO DAO NG SIN GHP BIN P................................................................... 96
5.3. MCH DAO NG SIN BA IM ...................................................................................... 96
5.4. MCH TO DAO NG SIN GHP RC ............................................................................. 97
5.5. MCH DAO NG BNG THCH ANH........................................................................... 98
5.6. MCH TO XUNG VUNG ................................................................................................ 99
5.7. MCH HN CH BIN ................................................................................................ 103
5.8. MCH TO XUNG RNG CA........................................................................................ 104
5.9. MCH TO TN HIU HN HP ..................................................................................... 106
5.10. MCH TO DAO NG C TN S IU KHIN BNG IN P (VCO) ........... 107
TM TT NI DUNG ........................................................................................................................... 107
CU HI V BI TP.......................................................................................................................... 108

CHNG 6: CC MCH BIN I TN S ............................................................................................ 111

196

Ti liu tham kho


GII THIU ............................................................................................................................................ 111
NI DUNG.............................................................................................................................................. 111
6.1. KHI NIM V IU CH ................................................................................................ 111
6.2. IU BIN............................................................................................................................ 112
6.3. IU TN V IU PHA .................................................................................................. 116
6.4. MCH IU TN V IU PHA ..................................................................................... 117
6.5. TCH SNG......................................................................................................................... 120
6.6. TCH SNG IU TN V IU PHA........................................................................... 122
6.7. MCH IU CH XUNG ................................................................................................... 125
6.8. TRN TN, NHN TN, CHIA TN................................................................................ 125
6.9. CHUYN I TNG T - S (A/D) V S - TNG T (D/A).............................. 129
TM TT NI DUNG ........................................................................................................................... 140
CU HI V BI TP.......................................................................................................................... 141
CHNG 7: MCH CUNG CP NGUN................................................................................................... 143
GII THIU ............................................................................................................................................ 143
NI DUNG.............................................................................................................................................. 143
7.1 KHI NIM ........................................................................................................................... 143
7.2. CHNH LU MT PHA KHNG IU KHIN ............................................................... 144
7.3. B LC SAN BNG............................................................................................................ 146
7.4. N NH IN P NGUN............................................................................................... 148
7.5. NGUN CP IN KIU CHUYN MCH..................................................................... 152
TM TT NI DUNG ........................................................................................................................... 155
CU HI V BI TP.......................................................................................................................... 156
HNG DN TR LI .................................................................................................................................. 159
CHNG 1 ............................................................................................................................................. 159
CHNG 2 ............................................................................................................................................. 166
CHNG 3 ............................................................................................................................................. 168
CHNG 4 ............................................................................................................................................. 174
CHNG 5 ............................................................................................................................................. 183
CHNG 6 ............................................................................................................................................. 189
CHNG 7 ............................................................................................................................................. 190
TI LIU THAM KHO ................................................................................................................................ 194
MC LC.......................................................................................................................................................... 195

197

C S
K THUT IN IN T
M s : 497DDT212
Chu trch nhim bn tho
TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1

You might also like