Geoteknik Muhendisliginde Saha Deneyleri Mart2016 11032016 115522

1947 Yozgat doumludur.
naat Mhendisliinde lisans ve yksek lisans eitimlerini ODT naat Mhendislii Blmnde
tamamlanmtr. Doktora derecesini 1977 ylnda Iowa Devlet
niversitesi (ABD) naat Mhendislii Blm Geoteknik dalndan almtr. zel sektrde uzman mhendis ve Riyad King Saud
niversitesinde retim yesi olarak grev yapmtr. 1989 ylnda mensubu olduu ODT naat Mhendislii Blmne yeniden katlmtr. Halen bu blmde tam zamanl retim yesi
olarak almaktadr. Yaynlanm ulusal ve uluslararas eserleri, editrln yapt bir
kitab vardr. ien ve gen zeminler, kazkl temellerde aft srtnmesi , zemin iyiletirme
ve glendirme yntemleri, ta kolonlar konularnda aratrmalar vardr.
1986 stanbul doumludur. ODT naat Mhendislii

Blmnden 2007 ylnda lisans, 2010 ylnda yksek lisans derecelerini almtr. 2007 ylndan bu yana ODT naat Mhendislii
Blm Geoteknik Dalnda Aratrma Grevlisi olarak almaktadr. Radye temel zemin etkileimi ve ta kolon davranlar
konularnda aratrmalar yapmtr. Ulusal ve uluslararas konferanslarda yaynlanm bildirileri vardr. Kazkl temeller, ta kolon
uygulamalar, derin kazlar, otoyol projeleri, tneller ile ilgili tasarm ve 2/3D sonlu elemanlar uygulamalarnda deneyim kazanmtr.
Saha Deneyleri
A. Orhan EROL
Zeynep EKNMEZ
Geoteknik Mhendisliinde
Dr. Zeynep EKNMEZ
Geoteknik Mhendisliinde
Saha Deneyleri
orer@metu.edu.tr
YAYINLARI
Prof. Dr. Ahmet Orhan EROL
zcekinmez@gmail.com
A. Orhan EROL
Zeynep EKNMEZ
YAYINLARI
YAYINLARI
GEOTEKNK MHENDSLNDE
SAHA DENEYLER
Prof.Dr. A. Orhan EROL
Orta Dou Teknik niversitesi
Dr. Zeynep EKNMEZ

Orta Dou Teknik niversitesi
Ankara 2014
Yksel Proje Yaynlar No: 14 -01

www.yukselproje.com.tr
NDEKLER
1. STANDART PENETRASYON DENEY (SPT)
1.1.Giri
1.2. Deney Dzenei ve Detaylar
1.3. SPT Yapm Yntemi
1.4. SPT Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar
1.5. SPT iin Dzeltmeler
1.6. SPT Zemin Parametreleri Korelasyonlar
1.6.1. SPT Zemin Snflandrmas
1.6.2. Kohezyonsuz Zeminler
1.6.2.1. SPT Bal Younluk ( )
1.6.2.2. SPT Kayma Direnci As ( )
1.6.2.3. SPT Deformasyon Modl ( )
1.6.3. Kohezyonlu Zeminler
1.6.3.1. SPT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
1.6.3.2. SPT Odometrik Deformasyon Modl ()
1.6.3.3. SPT Drenajsz Deformasyon Modl ( )
1.7. S Temel Tasarm
1.7.1. Tama Gc Kapasitesi Tahmini
1.7.2. Oturma Tahmini
1.8. Kazkl Temel Tasarm
1.8.2. Kazk Gruplar iin Oturma Tahmini
1.9. SPTden Svlama Deerlendirmesi ve Zemin yiletirmesine
Ynelik Bantlar
1.10. SPT Deerine Bal Dier Korelasyonlar
1.11. Kaynaklar
1
1
3
9
10
13
20
21
21
21
26
30
34
34
38
39
40
40
43
48
48
50
51
59
62
2. KONK PENETRASYON DENEY (CPT)

2.1. Giri
2.2.1. Konik Penetrasyon Sondas
2.2.2. tme Ekipman
2.3. CPT Yapm Yntemi
2.4. CPT lmlerini Etkileyen Faktrler ve Uygulanan Dzeltmeler
2.5. CPT Verilerinin Yorumlanmas
2.6. CPT Zemin Parametreleri
2.6.1. Zemin Snflandrmas
2.6.2. CPT- Birim Hacim Arl ()
2.6.3. CPT SPT Korelasyonlar
2.6.4.1. CPT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
2.6.4.2. CPT Odometrik Deformasyon Modl ()
2.6.4.3. CPT Drenajsz Deformasyon Modl ( )
2.6.4.4. CPT Ar Konsolidasyon Oran () ve Skunetteki Yanal
Toprak Basnc Katsays (0 )
2.6.4.5. CPTU Snmlenme Deneyleri: Zeminlerin Konsolidasyon ve
Geirgenlik zellikleri
2.6.5.1. CPT Bal Younluk ( )
2.6.5.2. CPT Kayma Direnci As ( )
2.6.5.3. CPT Deformasyon Parametreleri
2.7. S Temel Tasarm
2.7.2. Oturma Tahmini
2.8. Kazkl Temel Tasarm: Tama Gc Tahmini
2.8.1. Kazk Birim U Direnci ( )
2.8.2. Kazk Birim evre Srtnmesi Direnci ( )
2.9. CPTden Svlama Deerlendirmesi
2.10. Sismik Koni Uygulamalar
2.11. Kaynaklar
ii
69
69
74
75
79
81
84
88
90
90
93
95
97
97
102
105
108
110
114
114
116
121
127
127
129
135
135
140
149
150
152
3. PRESYOMETRE DENEY (PMT)

3.1. Giri
3.2. Presiyometre eitleri
3.3. Sistemin Kalibrasyonu
3.4. PMT Yapm Yntemi
3.5. PMT Verilerinin Yorumlanmas
3.6. PMT Zemin Parametreleri
3.6.2. PMT CPT Korelasyonlar
3.6.3. PMT Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays (0 )
3.6.4. PMT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
3.6.5. PMT Odometrik Deformasyon Modl ()
3.6.6. PMT Kayma Direnci As ( )
3.7. S Temel Tasarm
3.7.1 Tama Gc Kapasitesi Tahmini
3.7.2 Oturma Tahmini
3.9. PMT Dier Uygulamalara Ynelik Korelasyonlar
3.10. Kaynaklar
4. ARAZ KANATLI KESME (VEYN) DENEY (FVT)

4.1. Giri
4.3. FVT Yapm Yntemi
4.4. Drenajsz Kayma Dayanm Hesaplamalar
4.5. Dzeltme Faktr ()
4.6. Ar Konsolidasyon Oran () ve n Konsolidasyon Basnc ( )
4.7. Kaynaklar
5. DLATOMETRE DENEY (DMT)

5.1. Giri
5.3. DMT Yapm Yntemi
5.4. Dilatometre Deneyinden Elde Edilen Veriler ve DMT ndislerinin
Hesaplanmas
iii
159
159
160
165
170
173
179
179
181
182
182
186
186
191
191
194
196
200
202
205
205
206
211
214
220
221
223
225
225
228
231
235
5.5. DMT Zemin Parametreleri Korelasyonlar

5.5.2.1. DMT Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays (0 )
5.5.2.2. DMT Ar Konsolidasyon Oran ()
5.5.2.3. DMT Odometrik Deformasyon Modl ()
5.5.2.4. DMT Balang Teet Deformasyon Modl (0 )
5.5.2.5. DMT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
5.5.2.6. DMT n Konsolidasyon Basnc ( )
5.5.2.7. DMT Kaliforniya Tama Oran ()
5.5.3.1. DMT Efektif Kayma Direnci As ( )
5.5.3.2. DMT Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays (0 )
5.5.3.4. DMT Deformasyon (Young) Modl ( )
5.6. Kaynaklar
238
238
240
240
242
243
243
244
245
246
246
246
248
248
249
250
6. ZEMN PARAMETRES SEMNE YNELK KORELASYONLAR
254
254
255
258
264
266
268
271
272
272
273
276
6.1. Giri
6.2. Zemin Geirgenlik Katsays ()
6.3. Kohezyonlu Zeminlerde Kayma Dayanm Parametreleri
6.4. Konsolidasyon Parametreleri
6.5. Sktrlm Zeminlerin Kayma Direnci Alar
6.6. Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays (0 )
6.7. Kaliforniya Tama Oran ()
6.8. Zemin Yatak Katsaylar
6.8.1. Dey Yatak Katsays ( )
6.8.2. Yatay Yatak Katsays ( )
6.9. Kaynaklar
iv
NSZ
Geoteknik mhendisliinde zemin davrann modelleyen teoriler 1900l

yllarda gelitirilmeye balanm, gnmzde teorik zemin mekanii ve temel
mhendislii yeterli olgunlua ulamtr. Yine gnmzde zemin davrann
modelleyen nmerik metotlar en karmak yap geometrisi ve zemin
koullarnda yap-zemin ilikisini analiz edebilecek seviyededir. Gerek teorik
yaklamlar gerekse nmerik metotlar uygulayabilmek iin en nemli aama
zeminin doru modellenmesi, dier bir deyile zemin davrann yanstacak
geoteknik parametrelerin gereki olarak belirlenebilmesidir.
Uygulamada bu tasarm parametrelerinin belirlenmesine ynelik iki ana
yaklam vardr: (i) rnek alm ve laboratuvar deneyleri, (ii) saha deneyleri ile
zemin parametreleri arasndaki korelasyonlarn kullanlmas. Aslnda bu iki
yaklam birbirini tamamlayan metotlardr. Laboratuvar deneyleri, snflama ve
mhendislik deneyleri olarak iki gruba ayrlmaktadr. Snflama deneyleri,
zaman almayan ve maliyetli olmayan deneyler olup, her ettte, her tr zemin
iin rselenmi zemin rnekleri zerinde yeterli sayda yaplmaktadr.
Mukavemet ve skabilirlik parametrelerinin tretildii mhendislik deneyleri
yksek kalitede rselenmemi rnek almn gerektirmektedir. Bu yntem
kohezyonlu zeminler iin uygulanabilir olmakta, ancak rselenmemi rnek
almnn pratik olarak mmkn olmad kohezyonsuz zeminlerde bu deneyleri
yapmak ou zaman mmkn olamamaktadr. Dolaysyla kohezyonsuz
zeminlerde, saha deneylerinin ilk uyguland yllardan itibaren, mhendislik
parametreleri ile saha deneylerinde llen zemin direnleri arasnda
korelasyonlar oluturulmaya allm ve bu dorultuda gnmz literatrnde
ok sayda ampirik bant nerilmitir. Bu bantlar gnmzde geoteknik
tasarmda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Kohezyonlu zeminlerde ise rselenmemi rnekler zerinde yaplan ve
mukavemet/deformasyon parametrelerinin belirlenmesine ynelik laboratuvar
deneyleri parametre seimi iin en geerli yntemdir. Ancak, bu deneyler
v
genellikle zaman alc deneyler olup lkemizde az sayda ve iyi donanml

laboratuvarlarda yaplabilmektedir. Kohezyonlu zeminler iin tretilmi
parametresaha deneyi zemin direnci korelasyonlarnn, laboratuvar
deneylerinin yaplamad koullarda veya laboratuvar deneyleri sonularn
kontrol etmek amacyla kullanlmas doru bir yaklamdr.
Zemin davrann yanstan parametrelerin belirlenmesine ynelik
korelasyonlar belli corafyalarda olumu zemin koullar iin geerli olup,
farkl blgelerde yer alan zeminler iin ne derece salkl olduklar
aratrlmaldr. Dier taraftan korelasyonlarn tretildii veri tabanlar
incelendiinde genel eilimden sapmalarn yksek olduu, dolaysyla
korelasyonlardan elde edilen parametrelerde hata paynn yksek olabilecei
ska gndeme getirilen bir husustur.
Literatrde ayn saha deneyi ve ayn zemin parametresi iin deiik
aratrmaclar tarafndan nerilmi farkl korelasyonlar yer almaktadr. Bu
korelasyonlardan elde edilen parametreler arasnda da nemli farkllklarn
olduu ska gzlemlenen bir husustur. Ayrca uygulamada en ok kullanlan
statik ve dinamik penetrasyon deneylerinde zemine uygulanan birim
deformasyonlar, zemin-yap etkileiminde ortaya kan birim deformasyonlarn
ok zerindedir. Baz aratrmaclar bu deneylerden tretilen parametrelerin,
zellikle de deformasyon modl deerlerinin, gerek zemin davrann
yanstmayabilecei grn belirtmektedirler.
Bu kitap arlkl olarak geoteknik dalnda alan mhendislere saha deneyleri
sonularndan zemin modellemesi/zemin parametreleri seimi konusunda yol
gsterici bir dkman sunma amacyla hazrlanmtr. Kitap ieriinde ulusal ve
uluslararas dzeyde yaygn olarak kullanlan, Standart Penetrasyon Deneyi
(SPT); Konik Penetrasyon Deneyi (CPT); Presiyometre Deneyi (PMT);
Dilatometre Deneyi (DMT); Arazi Veyn Deneyi (FVT) saha deneylerine yer
verilmitir.
vi
Literatrde bu deneylerden elde edilen sonulardan zemin zelliklerini ve

mekanik davranlarn yanstan parametrelerin belirlenmesine ynelik birok
korelasyon nerilmitir. Bu kitapta, literatrde yer alan mmkn olduunca ok
sayda korelasyon sunulmutur. Farkl korelasyonlarn sunulmasndaki ama,
mhendisin mmkn olduunca tm metotlar kullanarak aranlan parametre
iin bir deiim aral belirlemesi ve sonular istatistiksel olarak yorumlayarak
nihai parametre seimini yapmasna olanak salamaktr.
Korelasyonlarn tretildii veri taban ve standart sapmalar mmkn olduunca
okuyucunun dikkatine sunulmu ve seilen parametre deerindeki olas hata
paylarnn yorumlanmasna imkan salanmas amalanmtr.
Zemin modellemesi ve parametre seimi dnda, literatrde saha deneyleri
verileri kullanlarak yzeysel ve kazkl temellerde tama gc ve oturmalarn
tahminine ynelik ok sayda metot nerilmitir. Bu yaklamlarda saha
deneyleri sonular ile dorudan geoteknik tasarm yaplabilmektedir. Kitabn
ieriinde dorudan geoteknik tasarma ynelik literatrde ulalabilen farkl
metotlar sunulmu, mhendisin alternatif yntemlerin tamamn kullanarak
tasarm yapmas ve farkl metotlardan elde edilen sonular istatistiksel olarak
yorumlayarak tasarm sonlandrmas nerilmitir.
Metotlarn kullanmnda yukarda konu edilen tm snrlamalarn dikkate
alnmas, mhendisin tasarmda kitapta sunulan yntemleri sorgulamas, olas
hata paylarn yorumlamaya zen gstermesi ve mmkn olduunca farkl
metotlar kullanarak sonular istatistiksel olarak deerlendirmesi gereki bir
tasarmn ortaya konmas iin mutlak surette gerekli aamalardr.
A.Orhan EROL
Zeynep EKNMEZ
Mart 2014
vii
SEMBOLLER
ve
1
2
3
: edeer u direncinin hesapland kazk ucundan mesafeler

: koni izdm alan
: DMT kesit alan
: koni gerisindeki aftn dolu kesit alan
: kazk ucu kesit alan
: srtnme aft/kazk aft yzey alan
: alt kesit alan
: tepe kesit alan
: koni alan oran
: presiyometre erisinde A ve B noktalarndaki presiyometre
hcre yarap
: maksimum yer ivmesi
: ta kolon alan oran
: kanatl kesici evre oran
: gerilme dalm faktr
: temel genilii
: referans temel boyutu
: kazk grubunun eni
: boluk suyu basnc oran
: PMT net limit basnc efektif kayma direnci as korelasyon
katsays
: kayma dayanm izotropi katsays
: derinlik faktr
: krip faktr
: ekil faktr
: sekonder konsolidasyon katsays
: delgi ap dzeltme faktr
: darbe vuru hz dzeltme faktr
: skma indisi
: iki farkl SPT sisteminin enerji oran
viii
( )
( )
( )
( )
( )
CPT
CPTU
: rt yk dzeltme faktr
: tij uzunluu dzeltme faktr
: rnek alc tipi dzeltme faktr
: niformluk katsays
: yeralt suyu seviyesi dzeltme faktr
: konsolidasyon katsays
: yatay ynde konsolidasyon katsays
: drenajsz kayma dayanm
: yatay dzlemdeki drenajsz kayma dayanm
: maksimum (pik) drenajsz kayma dayanm
: rezidel kayma dayanm / svlama sonras edeer rezidel
kayma dayanm
: dey dzlemdeki drenajsz kayma dayanm
: veyn deneyinden elde edilen drenajsz kayma dayanm
: eksenli basn deneyinden elde edilen drenajsz kayma
dayanm
: direk kesme deneyinden elde edilen drenajsz kayma dayanm
: eksenli ekme deneyinden elde edilen drenajsz kayma
dayanm
: laboratuvar deneyleri ile belirlenen ortalama drenajsz kayma
dayanm deeri
: sahadaki gerek drenajsz kayma dayanm deeri
: Bjerrum dzeltmesi yaplm drenajsz kayma dayanm
: dey ynde konsolidasyon katsays
: kil zeminlerde efektif kohezyon
: ampirik tama gc katsays
: Kaliforniya tama oran
: kil yzdesi
: konik penetrasyon deneyi
: piyezokoni deneyi (boluk suyu basnlarnn da lld konik
penetrasyon deneyi)
: devirsel diren oran
: devirsel gerilme oran
: temel derinlii
: danelerin %5inin kk olduu dane boyutu
ix
10
50
60
DMT
0
0
25
50
( )25
: danelerin %10unun kk olduu dane boyutu

: danelerin %50sinin kk olduu dane boyutu
: danelerin %60nn kk olduu dane boyutu
: edeer temel derinlii
: bal younluk
: veyn ap
: yeralt suyu seviyesinin zemin yzeyinden derinlii
: dilatometre deneyi
: kazk ap
: koni ap
: tayc tabakada edeer soketlenme derinlii
: delgi ap
: presiyometre hcresi ap
: koni gerisindeki aftn ap
: tij ap
: skabilir tabaka kalnl
: kohezyonsuz zeminlerde balang teet deformasyon modl
: kohezyonlu zeminlerde balang teet deformasyon modl
: %25 nihai gerilme mertebesindeki sekant deformasyon modl
: %50 nihai gerilme mertebesindeki sekant deformasyon modl
: beton elastisite modl
: izotropik gerilme blgesi deformasyon modl
: dilatometre elastisite modl
: deviator gerilme blgesi deformasyon modl
: Menard veya presiyometre modl
: = (1 2 )
: enerji oran
: yeniden ykleme faznda deformasyon modl
: deformasyon modl
: killerde uzun dnem deformasyon modl (efektif gerilme bazl)
: kohezyonlu zeminlerde drenajsz deformasyon modl
: boaltma faznda deformasyon modl
: kohezyonlu zeminlerde %25 nihai gerilme mertebesindeki sekant
drenajsz deformasyon modl
: boluk oran
x
FVT
1 ve 2
: likit limit su ieriindeki boluk oran

: kumun en gevek konumdaki boluk oran
: kumun en sk konumdaki boluk oran
: doal boluk oran
: kanat kalnl
: ince malzeme oran (< 0.075 mm)
: arazi kanatl kesme (veyn) deneyi
: Stroud (1974) korelasyon katsaylar
: skabilir tabaka dzeltme faktr
: koni srtnme direnci (llen deer)
: kazk aft boyunca ortalama koni srtnme direnci
: ekil dzeltme faktr
: dzeltilmi srtnme direnci
: krip faktr
: normalize edilmi srtnme oran
: srtnme aft yzeyinde llen kuvvet
: kayma deformasyon modl
: balang kayma deformasyon modl
: kk birim deformasyonlarda dinamik kayma modl
: rijit kolon kayma deformasyon modl
: kolon/zemin kayma modl oran
: zgl arlk
: zemin kayma deformasyon modl
: gvenlik says
: yer ekimi ivmesi
: veyn ykseklii
: istinat yapsnn soket boyu
: delikli filtreden nceki kalnlk
: koni ykseklii
: zemin skabilirlik indisi
: DMT materyal indisi
: etkileim katsays
: zemin davran modeli indisi
: rijitlik faktr
: birim deformasyon etki katsays
xi
=0
MPM
: temel seviyesindeki birim deformasyon etki katsays

: birim deformasyon etki katsaysnn maksimum deeri
: konik ulu kanatlarn taban as
: tama gc katsays
: skunetteki yanal toprak basnc katsays
: aktif gerilme katsays
: yatay gerilme indisi
: derinlik faktr
: yatay yatak katsays
: pasif gerilme katsays
: presiyometre modl zemin tr katsays
: dey yatak katsays
: 30 cm x 30 cm plaka boyutu iin dey yatak katsays
: geirgenlik (permeabilite) katsays
: tama gc faktr
: dzeltilmi tama gc faktr
: yatay ynde geirgenlik (permeabilite) katsays
: boyutsuz modl katsays
: PMT tama gc faktr
: dey ynde geirgenlik (permeabilite) katsays
: ar konsolidasyon oran ve n ykleme basnc iin nerilen
korelasyon katsays
: temel uzunluu
: likidite indisi
: likit limit
: kazk boyu
: veyn kaln tij aras mesafe
: odometrik deformasyon modl
: balang odometrik deformasyon modl
: deprem moment bykl
: Menard tipi (kuyu) presiyometre
: deprem magnitt arlk faktr
: temel (boy/en) oran
: 0 - korelasyon katsays
: hacimsel skma katsays
xii

1
(1 )
(1 )60
(1 )60
(1 )70
55
60
0
ve
: 30 cm penetrasyon iin darbe says

: rt yk dzeltmesi yaplm SPT deeri
: enerji ve rt yk dzeltmesi yaplm SPT deeri
: %60 enerji oran ve rt yk dzeltmesi yaplm SPT deeri
: temiz kum edeer SPT direnci
: %70 enerji oran ve rt yk dzeltmesi yaplm SPT deeri
: rt yk dzeltmesi yaplmam %55 enerji oranna gre
dzeltilmi SPT deeri
: rt yk dzeltmesi yaplmam %60 enerji oranna gre
dzeltilmi SPT deeri
: temel altnda derinlik erisindeki SPT deerlerinin
ortalamas
: tama gc faktr
: svlama potansiyeline sahip zeminin doal durumdaki SPT
direnci
: zemin iyiletirme sonras hedeflenen SPT direnci
: koni faktr
: dzeltilmi koni direnci ile tanmlanan koni faktr
: dzeltilmi kanatl kesme dayanmna bal koni faktr
: tama gc faktr
: siltli kum dzeltmesi yaplm SPT deeri
: normal konsolide zemin
: gzlem / tabaka / kazk adedi
: kohezyonsuz zeminlerde yatay yatak katsays sabiti
: gerilme sabiti
: =
: ar konsolide zemin
: ar konsolidasyon oran
: dzeltilmi basn
: presiyometre deney derinliinde yatay gerilme
: presiyometre erisinde A ve B noktalarndaki basn deerleri
: n konsolidasyon basnc
: DMT penetrasyon direnci
: krip basnc
: deney esnasnda uygulanan basn kademesi
xiii
PIP
PMT
0
1
2
1
1
2
: limit basnc
: kazk u blgesindeki edeer limit basnc
: net limit basnc
: edeer net limit basn
: kazk ucu evresi uzunluu
: plastisite indisi
: zemine itilen (srmeli) presiyometre
: plastik limit
: presiyometre deneyi
: diyaframn 0.0 mm ime durumundaki basn okumas
: diyaframn 1.1 mm ime durumundaki basn okumas
: diyaframn 0.0 mm ime durumuna dnd durumdaki basn
okumas
: atmosferik basn (100 kN/m2)
: kazk grubuna gelen toplam ykn kazk grubu alanna oran
: toplam temel gerilmesi
: CPT koni direnci (llen deer)
: temel altnda ortalama koni direnci
: normalize koni direnci
: kazk ucundan derinliine kadar deerlerinin ortalamas
(yukar ynde min. iz prensibine gre)
: kazk ucundan yukar istikamette 8 uzunluk ierisindeki
deerlerinin ortalamas (min. iz prensibine gre)
: kazk u blgesindeki edeer koni direnci
: derinlikler arasndaki deerlerinin ortalamas
: DMT penetrasyon birim gerilmesi
: net koni direnci
: net emniyetli tama gc kapasitesi
: net temel gerilmesi
: kazk nihai birim u direnci
: kazk nihai birim evre srtnmesi direnci
: dzeltilmi toplam u direnci
: nihai tama gc
: koni ucunda llen kuvvet
: kazk nihai toplam u direnci
xiv
3 ve
S.D.
SBP
SCPTU
SPT
50
: kazk nihai srtnme direnci

: normalize edilmi koni direnci
: kazk nihai tama kapasitesi
: yarap
: zamana bal oturma oran faktrleri
: etki yarap
: CPT srtnme oran
: temel derinlik ve ekil faktr
: odometrik deformasyon modl korelasyon katsays
: tekrar ykleme fazndaki skma indisi
: kanatl kesicinin merkezinden olan mesafe
: derinlik azaltma faktr
: korelasyon katsays
: oturma
: elastik oturma
: kazk gruplarnn oturmas
: msade edilir oturma
: oturma st limiti
: ln(efektif basn) ln(radyal birim deformasyon) erisi eimi
: hassasiyet derecesi
: standart sapma
: kendinden delgili presiyometre
: sismik dalga hz ve boluk suyu basnlarnn da lld konik
penetrasyon deneyi
: standart penetrasyon deneyi
: skabilir tabaka kalnl dzeltme faktr
: boyutsuz zaman faktr
: rijitlik oranna gre revize edilmi zaman faktr
: %50 snmlenmeye kart gelen boyutsuz zaman faktr
: uygulanan torkun yatay kayma dzlemindeki bileeni
: uygulanan torkun dey kayma dzlemindeki bileeni
: veyn deneyinde uygulanan tork
: veyn deneyinde maksimum tork
: veyn deneyinde rezidel tork
: zaman
xv
50
(%)
0
0
1
2
3
0
30
60
90
ve
YASS
=0
: %50 snmlenme iin geen sre

: radye kalnl
: boluk suyu basnc snmlenme oran
: normalize boluk suyu basnc
: boluk suyu basnc
: hidrostatik basn
: koni zerinde llen boluk suyu basnc
: koni gerisinde llen boluk suyu basnc
: srtnme aft gerisinde llen boluk suyu basnc
: snmleme deneyi balang boluk suyu basnc
: snmleme deneyinde sre sonundaki boluk suyu basnc
: dzeltilmi hacim
: presiyometre hcresinin iirilmemi konumundaki hacmi
: ilgili basn kademesindeki 30. saniyedeki hacim
: presiyometre erisinde A ve B noktalarndaki hacim deerleri
: kanatl kesici alan oran
: deney esnasnda llen hacim deeri
: psdo-elastik fazda presiyometre hcresinin ortalama hacmi
: kayma dalgas hz
: su ierii
: doal su ierii
: yeralt suyu seviyesi
: kesit modl
: zemin yzeyinden derinlik
: temel altndan derinlik
: birim deformasyon etki katsaysnn maksimum deerinin
ulald derinlik
: temel altnda gerilme etki alan derinlii
: temel altnda gerilme etkisinin snmlendii derinlik
: atmosferik basn altnda manometre okumas
xvi
ve
: deformasyon modl koni direnci korelasyon katsays

: kohezyonlu zeminlerde srtnme faktr
: deformasyon modl net koni direnci korelasyon katsays
: korelasyon katsays
: srtnme dnm katsays
: Menard reolojik faktr
: odometrik deformasyon modl korelasyon katsays
: kohezyonsuz zeminlerde srtnme faktr
: korelasyon faktr
: efektif kohezyon korelasyon katsays
: plastikleme as
: PMT drenajsz kayma dayanm net limit basnc korelasyon
katsays
: ksa/uzun dnem deformasyon modl dnm katsays
: normal ve ar konsolide killerde drenajsz kayma dayanm oran
: zeminin birim hacim arl
: kayma birim deformasyonu
: maksimum kayma birim deformasyonu
: zeminin doygun birim arl
: suyun birim hacim arl
: zeminin efektif birim hacim arl
: koni zemin srtnme as
: gerilme art
: DMT basn dzeltme deerleri
: SPT dzeltme deeri
: basn deiimi
: basn dzeltmesi
: diyaframn merkezden net olarak zeminin ierisine 1.10 mm
kadar imesi iin gerekli olan basn
: normalize edilmi koni direnci ince malzeme dzeltmesi
: yaraptaki art miktar
: artk boluk suyu basnc
: snmlenme deneyinde koni gerisinde llen artk boluk suyu
basnc
: hacim deiimi
xvii
ve
0
0
0
0
: hacim dzeltmesi
: zemin katmanlar kalnl
: eksenel birim deformasyon
: svlama sonras hacimsel birim deformasyon
: ekil faktrleri
: veyn deneyi Bjerrum dzeltme faktr
: Poisson oran
: betonun Poisson oran
: ktle younluu
: kuru ktle younluu
: ortalama efektif rt yk
: toplam gerilme cinsinden yatay gerilme
: efektif gerilme cinsinden yatay gerilme
: toplam gerilme cinsinden zemin rt yk
: efektif gerilme cinsinden zemin rt yk
: birim deformasyon etki faktrnn maksimum deerindeki
efektif dey gerilme
: toplam gerilmeler cinsinden kayma direnci as
: sabit hacimde kayma direnci as
: efektif kayma direnci as
: rezidel efektif kayma direnci as
: eksenli basn deneyinden elde edilen efektif kayma direnci
as
: kayma gerilmesi
: veyn merkezinden mesafede kayma gerilmesi
: yatay kayma dzleminde silindirin d snrndaki maksimum
kayma gerilmesi
: dey kayma dzleminde silindirin alt ve tepe snrndaki
maksimum kayma gerilmesi
: kayma gerilmesi
: hacimsel genleme as
xviii
Standart Penetrasyon Deneyi
Blm 1
STANDART PENETRASYON DENEY (SPT)
1.1. Giri
Standart Penetrasyon Deneyi (SPT) tm dnyada en yaygn olarak kullanlan
saha deneyidir. ABDde 19. yzylda sondajlar su ile almakta ve zemin tr
kuyudan kan sondaj amuru ierisindeki zemin danelerinden
tanmlanmaktayd. Daha sonra, 1902de Albay Charles R. Gow, zemin trn
tanmlamak iin 110 libre (yaklak 50 kg) arlndaki bir ahmerdan ile aklan
1 in (yaklak 2.5 cm) apndaki ak rnek alc gelitirmitir (Fletcher, 1965).
Zamanla ABDde bu rnek alcnn farkl tipleri gelitirilmitir. SPT, ABDdeki
Raymond Kazk ti. tarafndan 1920li yllarda zemin dayanm ile ilgili bir fikir
sahibi olmak ve zeminin gereki olarak tanmlanmasn salayan bir rnek
alm amac ile kullanlmtr (Douglas, 1983).
Gnmzde zemin trn, kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerin sklk,
mukavemet, kvam ve svlama durumu ile temel zemini tama kapasitesi ve
tahmini oturmay belirlemekte kullanlan bu deney iin Standart Penetrasyon
Deneyi terimi ilk olarak Terzaghi tarafndan 1947de dzenlenen Teksas Zemin
Mekanii Konferansnda kullanlm ve bir rnek alc tpn zeminin ierisine
aklmas olarak tanmlanmtr (Clayton vd., 1995). Terzaghi, SPTden zemin
trnn yansra zemine ait sklk ve kvam ile ilgili bilgilerin de elde
edilebileceini belirtmitir. nerilen bu rnek alm yntemi gnmzdeki SPT
standardna olduka benzemektedir. Terzaghi ve Peck (1948) SPTden elde
edilen veriler nda birok tasarm aba ve korelasyonu nermitir. Bu
tarihten sonra ABD ve ngiltereden balayarak btn dnyada SPTnin
kullanm hzla artmtr.
1
Giri
Deney dzenei basit olup tm zemin ett firmalar SPT ekipmanlarna sahiptir.
SPT en genel anlamda sondaj kuyusunun ierisinde yaplan, en uta boyuna
yark tp olarak bilinen standart rnek alcsnn bal olduu tijlerin zerine,
140 lb (63.5 kg) arlndaki bir ahmerdann 76.2 cm ykseklikten tekrarl bir
ekilde braklararak kuyu tabanndan toplamda 45 cmlik penetrasyon
salanana kadar aklmas ve bunun iin gerekli olan darbe says (SPT-)
deerlerinin belirlenmesi olarak tanmlanabilir. Deney sresi ksa olup yapm
yntemi basittir ve deneyin btn dnyada yaygn olarak kullanlmas sonucu,
deneyin yorumlanmasna ynelik zengin bir bilgi birikimi ve veri taban
olumutur. Deneyde elde edilen rnek, zeminin salkl bir ekilde
tanmlanmasn salamaktadr. Bu nedenlerle uygulamada tm zemin
ettlerinde SPT yaplmaktadr.
Literatrde SPT sonular ile kohezyonsuz zeminlerin greceli skl,
kohezyonlu zeminlerin kvam durumu, zeminlerin kayma dayanm ve
skabilirlik parametreleri, svlama potansiyeli arasnda ok sayda korelasyon
mevcuttur. SPT, birok zeminde uygulanabilse de zellikle iri granler danelerin
olmad kumlu zeminlerde gereki ve tutarl sonular vermektedir (Kulhawy
ve Mayne, 1990). Ayrca, zellikle kohezyonsuz zeminlerde, yzeysel
temellerde tama gc ve potansiyel oturmalarn tahminine, ve kazkl
temellerde tama gc tayinine ynelik ampirik yntemler gelitirilmitir. Tm
bu nedenlerle SPTnin geoteknik tasarmda nemli bir yeri vardr. SPTnin
avantajlar ve dezavantajlar Tablo 1.1de zetlenmitir (Kulhawy ve Mayne,
1990).
1980lerin banda De Mello, her lkede yapm yntemi farkllk gsteren
deneylerin, uluslararas dzeyde standartlatrlarak Uluslararas Referans
Deney Prodesrleri (International Reference Test Procedures, IRTP)
oluturulmas fikrini nermitir (Clayton vd., 1995). Bunun zerine, ISSMFE
tarafndan 1988de uluslararas geerlilikte tek tip SPT uygulama yntemi
gelitirilmitir (Dcourt, 1990). Bunun haricinde ulusal standartlar birok
lkede mevcut olup bunlardan en geerli olanlar ngiliz (BS: 1377, Ksm 9:
1990), Amerikan (ASTM D1586) ve Japon (JIS:-A219 1976) standartlardr
(Clayton vd., 1995).
2

Tablo 1.1. SPTnin avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar
Dezavantajlar
- Deney sresi ksadr.

- Deneyin yapm basittir.
- En geni uygulama tarihine ve
verisine sahiptir. Uluslararas
dzeyde en yaygn olarak kullanlan
arazi deneyidir.
- Hem penetrasyon direnci llp
hem de rnek alnarak, bunun
salanabilecei dier deneylerden
daha az maliyetlidir.
- Kohezyonlu ve kohezyonsuz
zeminlerin yan sra sk, ince akl
ve dolgu tabakalarna da
uygulanabilmektedir.
- Literatrde, SPT verilerinden
mhendislik yorumu ve
parametreleri elde etmek iin
nerilen ok sayda yntem vardr.
- Operatr hatasndan etkilenen bir

deneydir.
- Deney sonular, sondaj
ekipmanndan uygulama
yntemine kadar birok deikene
bal ve olduka hassastr.
- ri granler, blok veya kaya gibi
zeminlerde rnek alc hasar
grebileceinden elde edilen
sonular salkl olmayabilir.
- ok yumuak ve hassas killerde
yanltc sonular verebilmektedir.
- Yeralt suyu seviyesi altnda kuyu
tabannda kaynamaya neden olma
ve yanltc sonular verme olasl
vardr.

Standart Penetrasyon Deney dzenei genel olarak aadaki nitelerden
olumaktadr:
-
ahmerdan ve ahmerdan drme mekanizmas

Tijler
Boyuna yark tp rnek alc
Srme pabucu
Deney Dzenei ve Detaylar

Blm 1.1de de bahsedildii zere kullanlan ekipmanlar lkeler arasnda
farkllk gstermektedir. Bunun nedeni yukarda sralanan nitelerin farkl
olmasndan kaynaklanmaktadr. Sonuta zemine aktarlan enerji deimekte ve
llen SPT- deerleri ayn koullar altndaki ayn zemin iin farkl
olabilmektedir. Bu blmde her bir nitenin farkl tipleri zetlenmitir. Farkl
tip nitelerin deney sonularna olan etkisi ve bunlara bal olarak nerilen
dzeltme katsaylar ise Blm 1.4te verilmitir.
ahmerdanlar ve ahmerdan Drme Mekanizmas: Farkl lkelerde
kullanlan ahmerdan drme mekanizmalar incelendiinde farkl yntem
sralanabilir:
(i)
Otomatik Drmeli ahmerdanlar: ekil 1.1de gsterilen

otomatik drmeli ahmerdanlar, operatr hatasna izin
vermeyen, her dte tijlere iletilen enerjide sapmann en az
olduu, dolaysyla da en salkl ahmerdan trdr. Clayton
(1990)a gre otomatik drmeli ahmerdanlarla, balangtaki
enerjinin ortalama %73 zemine aktarlabilmekte ve standart
sapma %2.8 civarnda olmaktadr. Otomatik drmeli
ahmerdanlar, ngilterede standart olarak kullanlan bir
mekanizma olup, Japonya, Amerika ve srailde de yaygn olarak
kullanlmaktadr (Clayton vd., 1995).
(ii)
Elle Drmeli ahmerdanlar: Elle drmeli uygulamada,

ahmerdan standart ykseklie bir vin yardmyla kaldrlp serbest
dye braklr. Bu yntemde kiisel hata pay yksektir ve yaygn
olarak kullanlan bir yntem deildir.
(iii)
Halatla Kaldrmal ahmerdanlar: Halatla kaldrmal uygulamada,

ek. 1.2de gsterildii gibi ahmerdann bal olduu halat sondaj
kulesinin tepesindeki makaradan geer ve kediba ile ekilir. ASTM
D1586ya gre kediba en az dakikada 100 dng hz ile
ekilmelidir. Operatrn halat ekmesi ile ahmerdan ykselir ve
halat braklarak serbest dye izin verilir. Bu ilem esnasnda
4

makarada ve halatn doland kedibanda srtnme kayplar olur.
Dolaysyla ahmerdann her seferinde ayn ykseklie ekilmesi ve
halatn ayn ekilde kedibana dolanmas nemli olup, aksi
durumda her defasnda farkl enerji kayplar gerekleecek ve
deney gvenilirliini kaybedecektir. Sonu olarak bu sistemde de
operatr hatalar deney sonularn etkilemektedir. Halatla
kaldrmal ahmerdanlar; A.B.D., Japonya ve Gney Amerika da
dahil olmak zere dnyada en ok kullanlan sistemdir. Halatl
kaldrmal uygulamada, ek. 1.3te gsterilen halka tipi ve
emniyetli ahmerdanlar kullanlmaktadr.
ahmerdann
bal olduu
halat
Havalandrma
delii
Ana silindir
63.5 kg
arlndaki
ahmerdan
Otomatik
drmeli
mekanizma
akma bal
rnek alcnn
bal olduu tij
(a)
(b)
ekil 1.1. Otomatik drmeli ahmerdan mekanizmas (a) FHWA (1997) ve
(b) Coduto (2000)
5
Makara
25 mm
apnda
halat
Halka
ahmerdan
(63.5 kg)
Klavuz
ubuu
akma bal
Kediba
(dnel
tanbur)
Dme
ykseklii
(76 cm)
Tij
Zemin yzeyi
Sondaj kuyusu
45 cm penetrasyon
(a)
(b)
A
Operatrn halat
ekme as
= 20
A
A-A kesiti
(c)
ekil 1.2. (a) ve (b) halatla kaldrmal sistemin uygulamas (Coduto,2000), (c)
kediba detay (saatin ters ynnde 1.81 tur attndaki ekli ile
gsterilmitir, ASTM D1586-11)
Tijler: Tijler sondaj aamasnda torklar aktaran, ahmerdan drme
aamasnda ise dey kuvvetleri ileten elemanlardr. ahmerdan tipi ve
ahmerdann drlme mekanizmas kadar, tijler de enerji kayplarnda
6

nemli bir unsurdur. Bu kapsamda ngiliz standartlarnda tijlerin belirli bir
arlk ve rijitlie sahip olmas art koulmu ve bu ltler aadaki
maddelerde zetlenmitir (Clayton vd., 1995).
-
BS 1377de tijlerin iyi kalite elikten yaplmas gerektii; 20 m derinlie

kadar olan kuyularda (s kuyular) tijlerin rijitliinin en az BS 4019da
belirtilen AW, 20 mden daha derin kuyular (derin kuyular) iin ise BW
tipi ile ayn olmas gerektii belirtilmitir.
BS 1377de 10.0 kg/mden daha ar tijlerin kullanlmamas, tij
balantlarnda eilmelerin nlenmesi ve de tij boyunca olan greceli
sapmann tij uzunluunun 1/1000inden az olmas gerektii
belirtilmitir.
IRTP ve BS 1377 tarafndan nerilen tij trleri, boyutlar, kesit modl
ve arl Tablo 1.2de verilmitir.
ahmerdann
bal olduu
halat
ahmerdann bal
olduu halat
Havalandrma delii
63.5 kg
arlndaki
halka tipi
ahmerdan
akma bal
Klavuz tij
63.5 kg arlndaki
emniyetli ahmerdan
akma bal
rnek alcnn
bal olduu tij
rnek alcnn
bal olduu tij
(a)
(b)
ekil 1.3. Halatl uygulamada kullanlan ahmerdan tiplerinden bazlar (a)

halka tipi ahmerdan ve (b) emniyetli ahmerdan (Coduto, 2000)

Tablo 1.2. IRTP ve BS 1377 standartlarnda yer alan tij zellikleri
Standart Tij Tr
Tij ap (mm)
IRTP
40.5
50.0
60.0
43.6
54.0
BS1377
AW
BW
Kesit Modl,
(m3 x 106)
4.28
8.59
12.95
5.10
8.34
Tij Arl (kg/m)

4.33
7.23
10.03
4.57
7.86
Yuvarlak A tijleri
veya 32 mmlik
kare kesitli tijler
75 mm
19 mm
63.5 kg arlnda
serbest dmeli
ahmerdan
arpma levhas
32 mmlik tijlere
balant
475 mm
Boyuna yark tp
Srme pabucu
Balant paras
En az 13 mm
51 mm
apl 4 kanal
Kontrol vanas
olarak alan elik
top
152 mm
Boyuna Yark Tp: Tpn boyutlar ek. 1.4te gsterilmitir. Baz

uygulamalarda boyuna yark tpn rnei brakmasn engelleyen astarl rnek
alclar da kullanlmaktadr.
1.6 mm
35 mm
Boyuna yark tp
Standart srme pabucu
akl iin 60lik koni
ekil 1.4. Boyuna yark tpn boyutlar (Clayton vd., 1995)

8

Deney esnasnda alnan rnekler rselenmi rneklerdir ve bu rneklerden,
zemin tipi ve snf belirlenir.
Srme Pabucu: Genel olarak uygulamada rnek alcnn ucunda standart ak
kesitli pabu kullanlmaktadr. Bu pabu yerine, akll-bloklu granler
zeminlerdeki uygulamalarda 60 al deliksiz konik pabu kullanlmaktadr.
Clayton (1993), konik pabucun penetrasyon direncini yaklak iki katna
kardn iddia ederek, kullanlmamasn nermitir. Standart ak ve deliksiz
konik pabular ek. 1.4te gsterilmitir.
1.3. SPT Yapm Yntemi
Deney, standart boyutlara sahip boyuna yark tpn (split spoon sampler) 63.5
kg arlnda bir ahmerdann 76.2 cmden serbeste drlmesi sonucu
tatbik edilen dinamik enerji ile zemine aklmas esasna dayanmaktadr.
Bu deney iin bir sondaj delgisi gereklidir. Sondaj delgisinin taban iyice
temizlendikten sonra deney derinlii 0.030 m hassasiyet ile kaydedilir. Sondaj
tijlerine SPT tp sabitlendikten sonra tp tabana yumuak bir ekilde
drlmeden indirilir. Tij zerinde adet 15 cmlik ilerleme adm iaretlenir.
Her 15 cmlik penetrasyon aamas iin ahmerdann darbe (serbest d)
says belirlenir. Sert zeminlerde, ardarda 15 cm ilerleme aamasndan bir
tanesinde, 50 darbede 15 cm penetrasyon gereklemez ise deney durdurulur
ve ref deerine ulald eklinde yorumlanr. Bu durum 50
darbe/penetrasyon miktar olarak not edilir. Baz uygulamalarda 100 darbeye
ulaldnda 300 mmden daha az ilerleme kaydedilmi ise deney sonlandrlr.
Eer 10 darbe sonrasnda hi ilerleme kaydedilmemi ise yine deneye son
verilir.
lk 15 cmlik penetrasyon yerleme aamas olarak tanmlanmakta ve bu
penetrasyon iin gerekli darbe says delgi tabannda oluabilecek rselenmeler
nedeniyle dikkate alnmamaktadr. kinci ve nc 15 cmlik penetrasyon iin
gerekli darbe saylar toplanarak; bu deer Standart Penetrasyon Says, ,
deeri olarak kaydedilir. Deney sondaj ierisinde genellikle 1.5 mde bir adet
9
SPT- Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar

olmak zere tekrarlanr. Deneyin, maksimum dane boyunun rnek alcnn
yarapndan daha byk olan zeminler iin uygulanmas tavsiye
edilmemektedir. Standart penetrasyon deney aamalar ek. 1.5te verilmitir.
Tekrarl olarak
76.2 cm den
drlen 63.5
kg arlndaki
ahmerdan
Sondaj
delii
ASTM D 1586da
tariflenen Standart
Penetrasyon Deneyi (SPT)
Darbe bal
Sondaj tiji
15 cm 15 cm 15 cm
N = 30 cm iin
darbe says Yerleme
Boyuna
yark tp
ekil 1.5. Standart penetrasyon deneyi aamalar (FHWA, 2002b)

1.4. SPT- Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar
Deney yapm esnasnda genel olarak operatrden veya standartlara
uyulmamasndan kaynaklanan hatalar olumaktadr. Bu hatalar deney
sonularn nemli lde etkileyebilmektedir. NAVFAC DM-7.1 (1982)de,
deney ncesinde ve esnasnda yaplan olas hatalar ve bu hatalarn SPT-
deeri zerindeki etkileri Tablo 1.3te zetlenmitir.
10

Tablo 1.3. SPT- deerlerini etkileyebilecek faktrler (NAVFAC DM-7.1, 1982)
Faktrler
SPT- deerleri zerindeki etkileri
Sondaj deliinin iyi temizlenmemesi
Orjinal zemine sondaj amurunun

karmasndan dolay doru sonular
alnamamaktadr. amur rnek alcy
tkayabilir ve SPT- deerleri
artabilir.
SPT- deerleri yanltcdr.
Boyuna yark tpn rselenmemi

zemine tam olarak oturmamas
Boyuna yark tpn muhafaza borusu
tabannn zerinden srlmesi
Sondaj kuyusu ierisinde yeterli
hidrostatik seviyenin salanamamas
Operatrn dikkati
rnek aznn granler bir zeminle

(akl gibi) tkanmas
Muhafaza borusunun tkanmas
Kumlu zeminlerde SPT- deerleri

artarken, kohezyonlu zeminlerde
azalr.
Kumda alan sondaj kuyusunun
ierisindeki piyezometrik seviye ile
yeralt suyu tablas seviyesi ayn
olmaldr. Aksi taktirde, sondaj kuyusu
tabanndaki kum gever ve kaynama
olabilir. Sonu olarak llen SPT-
deerleri daha dktr.
Operatrn deney prosedrn her
aamada ayn ve doru olarak
uygulamas gereklidir. Operatrn
eitim seviyesi ve ciddiyeti, deney
esnasnda alma koullarndaki
evresel/iklimsel koullardaki
zorluklar deney sonularn
etkilemektedir.
SPT- deerleri olmas gerekenden
yksektir.
Hidrostatik basn kumun muhafaza
borusu iinde ykselmesine sebep
olur ve muhafaza borusu tkanabilir.
Su tablasnn altndaki gevek
kumlarda kaydedilen SPT- deerleri
artar.
11
SPT- Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar

Tablo 1.3. (devam)
Faktrler
SPT- deerleri zerindeki etkileri
Muhafaza borusunun nnn fazla

ykanmas
Sondaj yntemi
Sk kumlarda SPT- deerlerini

drr.
Deiik sondaj yntemleri (rn.:
muhafaza borusu veya bentonit
bulamac ile alan delgiler) ile yaplan
deneylerde farkl SPT- deerleri
kaydedilir.
Halatn dnen tambur etrafnda 1.5
turdan fazla dolanmas durumunda,
serbest d engellenmektedir.
llen SPT- deerleri olmas
gerekenin zerindedir.
Darbe enerjisi dtnden, llen
SPT- deerleri olmas gerekenin
zerindedir.
llen SPT- deerleri yanltcdr.
Eer pabu hasarl ise, aklk
azalabilir veya u alan genileyebilir,
SPT- deerleri artabilir.
Daha ar tijler daha ok enerji
snmlenmesine yol aar. Dolaysyla
kaydedilen SPT- says gerek
deerinin zerindedir.
llen SPT- deerleri yanltcdr.
ahmerdann serbest dnn

gereklememesi
ahmerdann akma bal zerine

eksantrik olarak arpmas
Klavuz tijinin kullanlmamas
Boyuna yark tpn ucunda dzgn
bir pabucun kullanlmamas
Standartlarda belirtilen deerlerden
daha ar tijlerin kullanlmas
Darbe saysnn ve penetrasyon

miktarnn doru kaydedilmemesi
Sondaj kuyusu ama yntemlerindeki
yanllklar
ok geni apl sondaj kuyularnda

SPT yaplmas
Sondaj esnasnda zeminin ciddi

anlamda rselenmesi durumunda,
kaydedilen SPT- deerleri
yanltcdr.
100 mm aptan daha geni sondaj
kuyular nerilmemektedir. Daha
geni apl sondaj kuyularnda,
llen SPT- deerleri olmas
gerekenin altndadr.
12

1.5. SPT- iin Dzeltmeler
Daha nce belirtildii gibi deney dzeneindeki farkllklar llen arazi
deerlerini etkilemektedir. Ayrca siltli kum ve ince kum zeminlerde
penetrasyon esnasnda ykselen boluk suyu basnlar darbe saylarn
deitirmektedir. Bu nedenlerle deney sonularnn yorumlanmas ncesinde
SPT- deerlerinde bir seri dzeltmeler yaplmas gereklidir. Bu dzeltmeler
aada aklanmaktadr.
(a) Siltli Kum/nce Kum Dzeltmesi: Siltli kum dzeltmesi baz kaynaklarda
hacimsel genleme (dilatancy) dzeltmesi olarak da anlmaktadr. Dinamik
yklemelere maruz kalan suya doygun siltli veya ince dane oran yksek kumlu
zeminlerde dk geirgenlikten dolay su aniden drene edilememekte ve
boluk suyu basnlar ykselmektedir. Drene olmayan suyun varl zeminin
mukavemetini geici olarak arttrmakta ve SPT- deerini yanltc olarak
ykseltmektedir. Bu nedenle deerlerine, aadaki koullarn tamam geerli
olmas durumunda siltli kum dzeltmesi yaplr:
i.
ii.
iii.
Deney yeralt suyu seviyesi altnda yaplm ise

Deneyin yapld zemin tr ince kum veya siltli kum ise
> 15 darbe / 30 cm ise
Siltli kum dzeltmesi Bant (1.1) kullanlarak yaplr (Terzaghi ve Peck, 1948).
1
= 15 + ( 15)
2
(1.1)
Burada; : siltli kum dzeltmesi yaplm SPT- deeridir.

(b) Enerji Dzeltmesi: SPT tpne uygulanan dinamik enerji her darbe iin 63.5
kg arlndaki bir ktlenin 76.2 cmden drlmesi olarak standartlatrlm
olmakla birlikte, deney esnasnda yaplan lmler tpn ucuna transfer edilen
enerjinin, tatbik edilen 473.4 Jl enerjinin %40larna kadar inebildiini
13
SPT- iin Dzeltmeler

gstermitir. Enerji kayplarnn balca nedenleri aada sralanmtr
(Skempton, 1986; Clayton vd., 1995):
-
Tij ve ahmerdanlarn arl tarafndan snmlenen enerji

ahmerdann rse arpmas sonucu aa kan s ve ses enerjisi
Tijlerin eilmesi veya atalet momenti kk tijlerin kullanm
Deiik ahmerdan paralar arasnda, halatlarn srtnd
yzeylerdeki enerji kayplar
Yaplan enerji lmleri, kullanlan ahmerdan ve drme mekanizmasna

bal olarak deney dzeneinden delgi tabanna aktarlan enerji seviyelerinin
deiken olduunu gstermitir. Sonuta SPT- deerlerine bir enerji
dzeltmesi yaplmas ngrlmtr. Enerji dzeltmelerinde, emniyetli
ahmerdan sisteminde elde edilebilen %60 enerji transferi standart olarak
alnm, ve dier sistemlerdeki enerji transfer deerlerine oranlanmtr. Farkl
lkelerde kullanlan farkl sistemlerdeki enerji oranlar Tablo 1.4te
verilmektedir.
lkemizde son zamanlarda emniyetli tip ahmerdanlar kullanlmaya balanm
olsa da, halen yaygn olarak halka tipi ahmerdan, kediba ve iki tur dolama
sistemi kullanlmaktadr. Tablo 1.4te grld gibi bu sistemde enerji oran
%45tir. Tablo 1.4 incelendiinde enerji oranlarnn %43 ila %85 aralnda
deitii, dolaysyla enerji dzeltmesi yaplmad durumda SPT-
deerlerinde iki kat mertebesinde farkllklar ortaya kabildii anlalmaktadr.
Zeminde yeterli penetrasyonu salamak iin gerekli darbe says ile SPT tpne
iletilen enerji ters orantl olup, iki farkl enerji ileten sistem arasndaki oran
Bant (1.2)de verilmitir (Clayton vd., 1995).
=
14
(1.2)

Buna gre kullanlan ahmerdan ve ahmerdan drme mekanizmasna bal
olarak ortalama enerji oran ve arazide kaydedilen SPT- deerleri ise,
enerji oran iin hesaplanacak deeri Bant (1.3)ten elde edilmektedir.
= (
) =
(1.3)
Burada; : iki farkl sistemin Tablo 1.4ten alnan enerji trasferlerinin orandr.
Tablo 1.4. ahmerdan ve drme mekanizmasna bal enerji oranlar
(Clayton vd., 1995)
lke
ahmerdan Tipi
Arjantin
Brezilya
in
Halka
neli Arlk
Otomatik Halka
Halka
Halka
Halka
Halka
Halka
Kolombiya
Japonya
ngiltere
ABD
Venezuella
Otomatik
Emniyetli
Halka
Halka
ahmerdan Drme
Mekanizmas
Kediba
Elle brakmal
Elle dolamal
Serbest brakma
Kediba
Kediba
Tombi
Kediba, 2 tur+zel
salverme
Gitgel
Kediba, 2 tur
Kediba, 2 tur
Kediba
Enerji Oran,
(%)
45
72
60
55
50
50
78 85
65, 67
73
55 60
45
43
(c) Delgi ap, Tp Tipi, Tij Uzunluu ve Darbe Hz iin Dzeltmeler: SPT-
deerlerine delgi apna, standart penetrasyon tpnde astar olup
olmamasna, darbe vuru hzna ve deney yaplan derinlikteki tij uzunluuna
bal olarak dzeltme faktrleri uygulanmaktadr. Farkl aratrmaclar
tarafndan nerilen bu dzeltme faktrleri Tablo 1.5te zetlenmitir.
15
SPT- iin Dzeltmeler

(d) rt Yk Dzeltmesi: Zeminin homojen, derinlikle deimeyen birim
arlk ve su ieriine sahip olmas durumunda SPT- deerleri derinlikle
artmaktadr. Bunun nedeni derine inildike rt yk gerilmelerinin
(overburden stress) artmas, dolaysyla da deneyin daha yksek dey ve yatay
evre basnlar altnda gerekletirilmesidir. Sonuta ayn penetrasyonu
salayan darbe says artmaktadr. rt yk dzeltmesi yaplm SPT- deeri
1 olarak gsterilmektedir.
Ayn zellikteki zemini derinlikten bamsz tek bir standart penetrasyon
deeri ile tanmlamak amacyla rt yk etkisi iin bir dzeltme faktr ( )
uygulanmaktadr. Bu faktrn tanmnda efektif rt yknn (0

) yaklak
2
100 kN/m olduu derinliklerde = 1.0 olarak tanmlanmakta, daha dk
rt yklerinde > 1.0, ve daha yksek rt yklerinde < 1.0 deerleri
uygulanmaktadr.
rt yk dzeltmesi, deney esnasnda zemin davrannn drenajsz koulda
olduu gerekesiyle, kohezyonlu zeminlerde uygulanmamaldr.
rt yk dzeltme faktrleri iin nerilmi deiik yntemler vardr. Tablo
1.6da tanmlanan faktrler yaygn olarak kabul grm yaklamlardr.
Bazaraa (1967), Seed (1979) ve Liao ve Whitman (1986) tarafndan nerilen
bantlarn karlatrmal gsterimi ek. 1.6da verilmitir. rt yk dzeltme
faktr deerlerinin pratikteki uygulama derinlikleri ierisinde 0.5 ila 2.0
aralnda deitii anlalmaktadr. Canadian Design Manual (1994) somut
gerekesi olmad koullarda maksimum deerinin 1.5 olarak alnmasn
nermektedir.
ekil 1.6 incelendiinde nerilen deerleri arasnda nemli farklar olmad
anlalmaktadr. Yazarlar, Liao ve Whitman (1986) tarafndan nerilen,
= 9.78 (10
(/2 ))0.5 bantsnn kullanlmasn nermektedirler.
16
Tablo 1.5. Delgi ap, tp tipi, tij uzunluu ve darbe vuru hz dzeltme faktrleri (Aggour ve Radding, 2001)
Deikenler
Tij
Uzunluu
17
Tp
Delgi ap
Darbe
Vuru Hz
> 30 m
10 30 m
6 10 m
46m
34m
03m
Astar olmayan rnek alc
kullanlm ise
Standart tp (astar olan) rnek
alc :
Gevek kum
Sk kum ve kil
60 120 mm
150 mm
200 mm
20den az ve 10-20 darbe/dk
20den fazla ve 10-20 darbe/dk
Dzeltme Faktr
Skempton* Robertson ve
McGregor ve
Semboller
(1986)
Wride (1997)
Duncan (1998)
1
< 1.0
1
1
1
1
0.95
0.95
1
0.85
0.85
1
0.75
0.75
1
0.75
0.75
Bowles
(1996)
1
1
0.95
0.85
0.75
0.75
1.2
1.1 1.3
1.0
1
1
1
1.05
1.15
-
1
1
1
1.05
1.15
-
0.95
1.05
0.9
0.8
1
1.05
1.15
-
* Uygulamada genellikle Skempton (1986) faktrleri kullanlmaktadr.

17
SPT Zemin Parametreleri Korelasyonlar

Tablo 1.6. rt yk dzeltme faktrleri ( )
Aratrmaclar
50
10 + 0
()
Teng (1962)
Bazaraa (1967)
Peck vd. (1974)
0
1.5 ksf ise,
1 + 20
()
0
> 1.5 ksf ise,
3.25 + 0.50
()
Normal konsolide kum ve
0
0.25 tsf ise,
1.7
Tokimatsu ve
Yoshimi (1983)
0.7 +
= %40-60 ise,
= %60-80 ise,
Liao ve
Whitman (1986)
20
0
()
1 1.25 log(0
())
Seed vd. (1976)
Skempton (1986)
0.77 log (
Normal konsolide kumlarda

ise,
0
(/2 )
2
1+
0
()
2+
0
()
3
0.5
9.78 (
1
)
0 (2 )
Not: = 2, = 2, = 2 ve = 2 olup;
1 /2 100 2 1 2 14 dir.
18
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
Efektif rt yk, (tsf)
1.0
2.0
Bazaraa
(1967)
Liao ve Whitman
(1986)
3.0
Seed
(1979)
4.0
5.0
ekil 1.6. - ilikisi (Liao ve Whitman, 1986)

Sonu olarak geoteknik tasarmda kullanlacak deerlerine Bant (1.4)te
tanmlanan dzeltme faktrleri uygulanmaldr.
(1 ) =
(1.4)
Burada; (1 ) : dzeltilmi darbe says, : gerei halinde Bant (1.1)deki

yeralt suyu dzeltmesi uygulanm deer, : enerji dzeltme faktr, :
rt yk dzeltme faktr, : delgi ap dzeltme faktr, : tp tipi
dzeltme faktr, : tij uzunluu dzeltme faktr ve : darbe hz
dzeltme faktrdr.
Geoteknik parametrelerin elde edildii birok korelasyonda % 60 enerji oranna
gre dzeltilmi SPT- deeri kullanldndan, (1 )60 deeri Bant (1.5)
kullanlarak elde edilir.
19
(1 )60 =

60
(1.5)
Burada, (1 )60 : %60 enerji ve rt yk dzeltmesi yaplm SPT deeri ve :

Tablo 1.4te verilen enerji orandr. rt yk dzeltmesi ( ) uygulanmam
SPT deeri, 60 sembol ile gsterilmektedir.
1.6. SPT Zemin Parametreleri Korelasyonlar
Standart penetrasyon deneyinin ilk uyguland yllardan itibaren zemin
parametreleri ile SPT direnleri arasnda korelasyonlar oluturulmaya allm
ve bu dorultuda gnmz literatrnde ok sayda ampirik bant
nerilmitir. Ancak nerilen korelasyonlardaki verilerin genel davrantan
sapmalar, bir anlamda standart sapmalarn mertebesi, korelasyonlarn ne
derece geerli olduunun sorgulanmasn gerektirmektedir. Literatrde verilen
korelasyonlarda ounlukla standart sapma veya regresyon katsays deerleri
yer almamaktadr, ve kulanlan bantnn gerek zemin zelliklerini hangi hata
pay ile temsil ettii deerlendirilememektedir. Bu nedenle yazarlar mmkn
olduunca veri tabann yanstan korelasyonlar sunmaya zen gstermilerdir.
Dier taraftan, nerilen korelasyonlar genellikle belli bir corafyada yer alan
zeminler iin tretilmitir. Farkl blgelerde bu korelasyonlarn kullanlmas
durumunda blgesel farkllklarn etkisi olabilecei dikkate alnmaldr.
Gncel olarak tretilen ampirik bantlarda (1970 sonras) ounlukla SPT
enerji seviyeleri belirtilmektedir. Daha nce gelitirilen korelasyonlarda (1970
ncesi) SPT enerji seviyeleri tanmlanmam olup bu korelasyonlar kullanlrken,
enerji seviyesinin %50 veya %55 mertebesinde olduu varsaylabilir.
Yazarlarn nerisi, herhangi bir parametrenin belirlenmesi aamasnda, mevcut
tm korelasyonlar kullanlarak, parametrenin hangi aralkta deiebileceinin
ortaya konmas ve tm deerler dikkate alnarak bir mhendislik yorumuyla
parametre seiminin yaplmasdr.
20

1.6.1. SPT Zemin Snflandrmas
Tablo 1.7de, Clayton (1993) tarafndan nerilen zemin ve kayalar iin SPT-
deerine bal basit bir snflandrma rnei olarak verilmitir.
Tablo 1.7. SPT- deerine bal zemin ve kaya snflandrmas (Clayton, 1993)
Zemin Tr
Kum
SPT-
(1 )60
Kil
60
Zayf kaya
60
Zemin Snflandrmas
03
38
8 25
25 42
42 58
04
48
8 15
15 30
30 60
> 60
0 80
80 200
> 200
ok gevek
Gevek
Orta sk
Sk
ok sk
ok yumuak
Yumuak
Sk
Kat
ok kat
Sert
ok zayf
Zayf
Orta derecede zayftan ok serte kadar
1.6.2 Kohezyonsuz Zeminler

1.6.2.1. SPT Bal Younluk ( )
Bal younluk (relative density), , Bant (1.6) ile tanmlanmakta olup kum
zeminin doal halde, en sk/en gevek yerlemesi durumuna oranla,
konumunu yanstmaktadr.
=
( )
( )
21
(1.6)

Burada, : kumun en gevek konumdaki boluk oran, : en sk
konumdaki boluk oran ve : doal boluk orandr.
Meyerhof (1957), penetrasyon direncinin bal younluun karesi ve efektif
rt yk ile doru orantl olduunu belirterek Bant (1.7)yi nermitir.
0
(1.7)
) 2
98
Burada, 0
: efektif rt yk (kN/m2) ve : bal younluktur (ondalk
birimde).
= (17 + 24
Gibbs ve Holtz (1957) SPT- deeri, ve zemin rt yk (0

) ilikisini ek.
1.7de gsterildii gibi tanmlamlardr.
ekil 1.7de gsterilen ilikinin analitik olarak Bant (1.8) ile temsil edildii
ifade edilmitir.
120 + 17
Burada, 0
: efektif rt ykdr (ton/m2).
0.5
(1.8)
Terzaghi ve Peck (1967), SPT- deeri ile ilikisini, genel bir yaklamla,
Tablo 1.8deki gibi tanmlamlardr.
Tablo 1.8. SPT- - ilikisi (Terzaghi ve Peck, 1967)
SPT- aral
Bal Younluk
(%)
04
4 10
10 30
30 50
> 50
ok gevek
Gevek
Orta sk
Sk
ok sk
0 15
15 35
35 65
65 85
85 100
22
60
50
SPT-
40
30
20
10
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Bal younluk,
ekil 1.7. SPT- ilikisi (Gibbs ve Holtz, 1957)
Skempton (1986) tarafndan nerilen SPT-(1 )60 deeri ile arasndaki iliki
Bant (1.9) verilmitir.
(1 )60
(%) = 100 (
)
0.280
+ 27
Burada, 0
: efektif rt yk (kN/m2).
0.5
(1.9)
Jamilowski vd. (1988) tarafndan nerilen SPT- deeri ile arasndaki iliki
Bant (1.10)da verilmitir. Bu bant > %35 iin verilmi olup, 60 deeri
iri kumlarda 0.92, ince kumlarda 1.08 faktrleri ile arplmaldr.
60 0.5
(%) 100 (
)
60
23
(1.10)

zellikle kumlarda derin sktrma tasarmnda kullanlmak zere Aboshi vd.
(1991) tarafndan nerilen bal younluk ( ) boluk oran () ilikisi ek.
1.8de verilmektedir. ekil 1.8de, : niformluk katsaysdr ve 60 : danelerin
%60nn kk olduu dane boyutudur.
Bal younluk,
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
0.0
Boluk oran, e
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
1.4
ekil 1.8. ilikisi (Aboshi vd., 1991)
Coduto (2000), nerilen korelasyonlar arasnda nemli farkllklar olduuna

dikkat ekerek Holtz ve Gibbs (1979) ve Bazaraa (1967) tarafndan nerilen
korelasyonlardaki farkllklar ek. 1.9da gstermitir.
24

Holtz ve Gibbs (1979)
Bazaraa (1967)
1000
50
2000
100
3000
150
4000
200
5000
250
6000
300
Efektif rt yk, (kN/m2)
Efektif rt yk, (lb/ft2)
10
20
30
40
50
60
70
80
SPT-
ekil 1.9. Bazaraa (1967) ve Holtz ve Gibbs (1979) korelasyonlarnn
karlatrmas (Coduto, 2000)
Cubrinovski ve Ishihara (1999), SPT-1 - - 50 arasndaki ilikiyi Bant
(1.11) ile tanmlamlardr.
1 2 = 9 (0.23 +
25
0.06 1.7
)
50
(1.11)

Burada; 50: danelerin %50sinin kk olduu dane boyutu ve : bal
younluktur (ondalk birimde).
1.6.2.2. SPT Kayma Direnci As ( )
DeMello (1971), SPT- ile arasndaki ilikinin efektif rt ykne bal
olduunu dikkate alarak, 0

, SPT-60 ve arasnda ek. 1.10da gsterilen
korelasyonu nermitir.
0
1000
50
2000
100
3000
150
4000
200
5000
250
300
6000
0
10
20
30
40
50
60
70
80
SPT-
ekil 1.10. - SPT- - ilikisi (De Mello, 1971)
26
Efektif rt yk, (lb/ft2)
SPT-
Schmertmann (1975) tarafndan nerilen 0

- SPT- - arasndaki iliki
ek. 1.11de verilmitir.

ekil 1.11. - SPT- - ilikisi (Schmertmann, 1975)
Kulhawy ve Mayne (1990), ek. 1.11de verilen korelasyonun yaklak olarak
Bant (1.12) ile de temsil edilebileceini ifade etmitir.
0.34
= tan1 [
12.2 + 20.3 ( 0 )
Burada; : atmosferik basn olup 100 kN/m2 'dir.
27
(1.12)
eksenli pik drenajl kayma

direnci as, (o)
Benzer bir yaklamla Schmertmann (1975) bal younluk ( ) ile kayma

direnci as ( ) arasnda ek. 1.12de gsterilen korelasyonu nermitir.
Bal younluk, (%)

ekil 1.12. - ilikisi (Schmertmann, 1975)
Peck vd. (1974) tarafndan nerilen - korelasyonu, Stroud (1988)
tarafndan (1 )60 dzeltmesi yaplarak yeniden dzenlenmitir. ekil 1.13te
gsterilen bu dzenlemede ayrca SPT-(1 )60 - ilikisinin ar konsolidasyon
oran () ile bants da yanstlmtr. Burada; normal konsolide
zeminleri temsil etmektedir.
Bowles (1996), SPT-(1 )70 - bal younluk ( ) kayma direnci as
( ) doygun birim arlk ( ) arasndaki ilikileri Tablo 1.9da vermektedir.
Bowles (1996) tarafndan verilen bu tabloda nerilen deerleri analitik
olarak Bant (1.13) ile de temsil edilebilmektedir. Bu bantda ondalk
cinsindendir.
= 28 + 15 (2)
28
(1.13)
Bal younluk, (%)
ok gevek
15 35
Gevek
50
65
85
Sk
Orta Sk
100
ok sk
Peck vd. (1953)
SPT-( )
20
40
60
80
28
30
32
34
36
38
40
42
44
46
()
ekil 1.13. SPT-( ) - - ilikisi (Stroud, 1988)
Tablo 1.9. SPT-( ) - - - ilikisi (Bowles, 1996)
Tanm
( )
ince
orta
iri
ince
orta
iri
( )
ok gevek
Gevek
Orta sk
Sk
ok sk
0
12
23
36
26 28
27 28
28 30
0.15
36
47
59
28 30
30 32
30 34
0.35
7 15
8 20
10 25
30 34
32 36
33 40
0.65
16 30
21 40
26 45
33 38
36 42
40 50
0.85
> 40
> 45
< 50
11 16
14 18
17 20
17 22
20 23
29

Hatanaka ve Uchida (1996) aldklar yksek kalitede dondurulmu kum
rnekleri zerinde eksenli basn deneyleri yaparak deerlerini
belirlemiler ve ayn sahadan elde edilen SPT-(1 )60 deerleri ile bantsn
aratrmlardr. Bu almalar sonucu ek. 1.14te verilen korelasyonu
nermilerdir.
Kayma direnci as,()
50
20(1 )60 + 23
40
20(1 )60 + 17
30
20(1 )60 + 20
20
0
( )
ekil 1.14. SPT-( ) - ilikisi (Hatanaka ve Uchida, 1996)
1.6.2.3. SPT Deformasyon Modl ( )
Menzenbach (1967), ek. 1.15te SPT- ilikisini efektif dey gerilmenin
fonksiyonu olarak vermitir. Bu korelasyonda efektif dey gerilmelerdeki
artn deformasyon modl deerlerinde nemli azalmalara neden olduu
grlmektedir.
30

100
Zemin rt yk, (kN/m )
2
0
80
Deformasyon Modl, (MN/m )
50
60
100
150
40
20
20
40
60
SPT-
ekil 1.15. SPT- ilikisi (Menzenbach, 1967)

DAppolonia vd. (1970) nceden yklenmi kumlarda SPT- ilikisinin
Bant (1.14a) ile, normal konsolide kumlar iin ise Bant (1.14b) ile temsil
edilebileceini belirtmitir. Bu bantlarda = (1 2 ) olarak
tanmlanmtr ve tsf cinsindendir.
: 420 + 10 (1.14)
() = {
}
: 194 + 8 (1.14)
31

Burada; : temel altnda, temel genilii kadar kalnlktaki tabakann arlkl
ortalama SPT- deeri ve : Poisson orandr.
Schultze ve Sherif (1973) ise kohezyonsuz zeminlere oturan temellerde llen
deplasmanlarn geri analizlerinden elde ettii Bant (1.15)te verilen
SPT- (kN/m2) korelasyonunu nermitir.
= 9.4 0.87 (1 + 0.4 )

(1.15)
Burada; : temel genilii (m) ve : temel derinliidir (m).

Stroud (1988) zengin bir veri tabann deerlendirerek SPT- ilikisinin
zeminin nihai tama gcnn hangi oranda yklenmesine bal olduunu
vurgulayarak, kohezyonsuz ve kohezyonlu zeminlerde (efektif gerilmeler
cinsinden) deerleri iin ek. 1.16da verilen korelasyonlar nermitir.
Burada; : net temel gerilmesi ve : zeminin nihai tama gcdr.
Tama gc iin kullanlan gvenlik saysnn genellikle 3 olduu dnlrse
bu almaya gre 60 = 1 2 mertebesinde olduu sylenebilir.
(MN/m2)
10
8
Ar konsolide kum ve akllar

Ar konsolide killer
= %15
= %50
6
4
Normal konsolide kumlar
2
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
ekil 1.16. - SPT- ( ) ilikisi (Stroud, 1988)
32

Kulhawy ve Mayne (1990), kumlar iin SPT- deerlerinden yaklak
deerinin Bant (1.16) ile tahmin edilebileceini belirtmitir.
2)
, :
50060 (1.16)
:
100060 } (1.16)
={
: 150060 (1.16)
Bowles (1996) literatrde aratrmaclar tarafndan deiik zemin trleri iin

nerilen SPT-55 korelasyonlarn Tablo 1.10da zetlemitir. Bu deerler
normal konsolide kumlar iin verilmi olup nceden yklenmi kumlarda bu
tablodaki deerlerin ()0.5 faktr ile arplmas nerilmitir.
Tablo 1.10. SPT- bantlar (Bowles, 1996)
Zemin Tr
(kN/m2)
Normal konsolide kumlar
500(55 + 15)
7000 55
600055
(15000 22000) ln 55
(2600 2900)55
Suya doygun kumlar
250(55 + 15)
akll kumlar
1200(55 + 6)
55 15 600(55 + 6)
55 > 15 2000 + 600(55 + 6)
Killi kumlar
320(55 + 15)
Silt, kumlu silt, killi silt
300(55 + 6)
FHWA (2002a) yaynnda Tablo 1.11deki bantlar nerilmektedir.
33

Tablo 1.11. SPT- bantlar (FHWA, 2002a)
Zemin Tr
Silt, kumlu silt, dk kohezyonlu kark zeminler
Temiz ince-orta kum ve az siltli kum
ri kum ve akll kum
Kumlu akl
(kN/m2)
400(1 )60
700(1 )60
1000(1 )60
1200(1 )60

Standart penetrasyon deneyi esas olarak kohezyonsuz zeminlerdeki bir
uygulamadr. Ancak deney yaygn olarak kohezyonlu zeminlerde de
yaplmaktadr. rselenmemi rnek almann mmkn olduu durumlarda
kohezyonlu zeminlerde kayma dayanm ve skabilirlik parametreleri mutlak
surette zemin mekanii laboratuvar deneyleri ile belirlenmelidir.
Kohezyonlu zeminlerde nerilen korelasyonlar herhangi bir nedenle
laboratuvar deney sonularnn olmamas durumunda veya laboratuvar
sonularn kontrol etmek amal kullanlmaldr.
1.6.3.1. SPT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
Terzaghi ve Peck (1967), kohezyonlu zeminlerde drenajsz kayma dayanm ile
SPT- deeri arasndaki korelasyonu genel bir erevede Tablo 1.12deki gibi
vermilerdir.
Kulhawy ve Mayne (1990), Tablo 1.12deki ilikinin kabaca ( ) = 0.06
bantsna kart geldiini ifade etmektedirler.
34

Tablo 1.12. SPT- ilikisi (Terzaghi ve Peck, 1967)
SPT-
02
24
48
8 15
15 30
> 30
Kvam
Yaklak oran
ok yumuak
< 1/8
Yumuak
1/8 1/4
Orta kat
1/4 1/2
Kat
1/2 1
ok kat
12
Sert
>2
: atmosferik basn 100 kN/m2
Terzaghi ve Peck (1967) tarafndan nerilen SPT- korelasyonu ek.

1.17de gsterilmektedir. Ayn ekil zerine Sowers (1979) tarafndan nerilen,
kilin plastiklik zelliklerini de dikkate alan, farkl bir korelasyon da eklenmitir.
Bu iliki analitik olarak da Bant (1.17) ile de temsil edilebilmektedir.
(1.17)
(1.17)
(1.17)
Drenajsz kayma dayanm, (kN/m2)
: 12.5
7.5 }
(2 ) = { :
: 3.75
500
Zemin snf
400
Sowers
CH
300
CL
200
SC-ML
100
Terzaghi ve Peck
0
0
10
20
30
40
50
60
SPT-
ekil 1.17. SPT- ilikisi (Terzaghi ve Peck, 1967 ve Sowers, 1979)
35

Hara vd. (1974) ayn SPT deney dzeneini kullanarak ve laboratuvarda
konsolidasyonsuz-drenajsz eksenli basn deneyleri (UU) yaparak elde
ettikleri 180 gzlemden oluan veri tabannda, SPT- ile arasnda uygun
saylabilecek bir korelasyon olduunu gstermilerdir (ek. 1.18). Bu iliki
( ) = 0.29 0.72 bants ile de temsil edilmektedir.
10
( ) = . .
( , = . )
1
0.5
Japon killeri
0.1
1
10
50
100
SPT-
: atmosferik basn 100 kN/m2, n: gzlem says, r: korelasyon katsays
ekil 1.18. SPT- ilikisi (Hara vd., 1974)
Stroud (1974) ngilterede 42 deiik sahada 1200 adet SPT- deerinden
oluan bir veri taban oluturmutur. Bu almada iyi kalitede 102 mm apl
rselenmemi rnekler alnarak konsolidasyosuz-drenajsz eksenli basn
deneyleri (UU) yaplm ve killerin drenajsz kayma dayanmlar belirlenmitir.
Bu aratrmada killerin ve yumuak kayalarn plastisite indislerinin
= 25 60, SPT- deerlerinin 60 = 10 80 /30 ve de
laboratuvar deneylerinden elde edilen drenajsz kayma dayanm deerlerinin
= 25 500 /2 aralklarnda deitii rapor edilmitir.
36

Bu aratrmalar sonucunda Stroud (1974), SPT-60 deeri ile arasnda
geerli bir korelasyonun var olduunu, genel eilimlerden oluan ar
sapmalarn killerin fisrl yapsndan kaynaklandn vurgulamtr. SPT-60
deeri ile ilikisi ek. 1.19da gsterilmektedir. Korelasyon,
(2 ) = 1 60
(1.18)
bants ile verilmektedir. Burada; 1 faktr kilin plastisite indisine bal

olarak (artan deeri ile azalan) 4 6 2 aralnda deimektedir.
Stroud (1974) korelasyonu uygulamada yaygn olarak kullanlmaktadr. Ayn
zamanda, bu iliki yaklak olarak Bant (1.19) ile de temsil edilebilmektedir.
2)
(6 7) 60
< 20 :
= {20 < < 30 : (4 5) 60 }
> 30 :
4.2 60
(1.19)
(1.19)
(1.19)
10
( )
8
6
4
2
0
0
10
20
30
40
50
60
(%)
ekil 1.19. SPT- - - ilikisi (Stroud, 1974)
37
70

1.6.3.2. SPT Odometrik Deformasyon Modl ()
Odometrik deformasyon modl, tek eksende yklenen zeminin, yklendii
yne dik olan ynde sfr birim deformasyon kabuln esas alan, gerilmedeformasyon koulundaki yklemeden kaynaklanan eksenel gerilmenin
eksenel birim deformasyona oran olarak tanmlanmaktadr. Odometrik modl,
laboratuvarda odometre deneyinden elde edilmekte olup, geni temeller
altndaki kohezyonlu zeminlerin uzun dnemli deformasyon modln temsil
etmektedir.
Stroud (1974), Blm 1.6.2.1de detaylar verilen aratrmalar kapsamnda
kohezyonlu zeminlerde hacimsel skma katsays ( ) ile SPT deerleri
arasndaki iliki iin ek. 1.20de verilen korelasyonu nermektedir. Burada;
= 12 60 olarak m2/kN cinsinden tanmlanmtr. Buna gre, killi zeminler
iin odometrik modl () Bant (1.20)deki gibidir.
(/2 ) =
1
= 2 60
(1.20)
1000
( )
800
600
400
200
0
0
10
20
30
40
50
60
(%)
ekil 1.20. SPT- - - ilikisi (Stroud, 1974)
38
70

te yandan, Blm 1.6.2.3te de belirtildii zere Stroud, 1988 ylnda
yaynlad bir baka almasnda da yine deerlerine bal olarak, SPT-
deerleri ile killerin uzun dnemdeki deformasyon modl arasnda ek.
1.16da gsterilen ilikiyi nermitir.
1.6.3.3. SPT Drenajsz Deformasyon Modl ( )
Butler (1975) birok vaka analizinden elde ettii sonular dorultusunda,
drenajsz deformasyon modl, , ile SPT- arasndaki ilikinin Bant
(1.21)deki oran ile ifade edilebileceini belirtmitir.
60 = (1 1.2) (2 )
(1.21)
Kohezyonlu zeminlerde uzun dnem/drenajl deformasyon modl, Es , ile ksa

dnem/drenajsz modl, Eu arasnda Bant (1.22) nerilmitir.
=
(1.22)
Bu yaklamda zeminin Poisson oran deerine bal olan faktr Tablo

1.13ten, deerleri ise SPT- ve plastisite indisi () deerlerinin fonksiyonu
olarak ek.1.21den alnmaktadr.
Tablo 1.13. Deiik zemin trleri iin nerilen faktrleri
(Poulos ve Small, 2000)
faktr
0.9
0.8
0.7
0.6
0.4
Zemin Tr
akl
Kum
Silt, siltli kil
Sert kil
Yumuak kil
39
(MN/m2)
S Temel Tasarm
Plastisite indisi, (%)

ekil 1.21. Plastisite indisi ile arasndaki iliki (Poulos ve Small, 2000)
1.7. S Temel Tasarm
Kohezyonsuz zeminlere oturan s temellerin projelendirilmesinde iki koul
aranmaktadr:
(i)
(ii)
toplam gmeye kar emniyetin () en az 2.0 olmas;

oturmalarn 25 mm deerini amamas.
Genel olarak eitli boyuttaki temeller zerinde yaplan lmlerden temel

genilii < 1.0 m olmas halinde tama gcnn kritik olduu; > 1.0 m
durumunda emniyetli tama gcn oturmalarn kontrol ettii anlalmtr
(Berry ve Reid, 1987). Uygulamada temel geniliinin genellikle 1.0 mnin
zerinde olduu dikkate alndnda, kum zeminde s temellerin oturma
kriterine gre projelendirilmesi esas alnmaldr. Genilii < 1.0 m olan
40

temellerde emniyetli net tama gc deeri ekil 1.22de verilen tasarm
abaklarnda eimli doru zerinden okunmaktadr. Bu deer temelin toplam
gmeye kar = 2 olduu duruma kart gelmektedir.
Temel genilii > 1.0 m olduu durumda, Peck vd. (1974) tarafndan
nerilmi olan ve standart penetrasyon direnci deerinden tama gcn
veren abaklarda (ek. 1.22) temel genilii () faktr ortadan kalkmakta ve
tama gc aada aklanan kriterler yardmyla hesaplanabilmektedir. ekil
1 )55 deerleridir.
1.22deki deerleri (
Yeralt suyu seviyesinin temel altndan veya daha derin olmas halinde net
emniyetli tama gc ( ) Bant (1.23a)da verilmitir.
1 )55
(2 ) = 11 (
(1.23)
Yeralt suyu seviyesi temel seviyesinin zerinde olmas (0 < < )

durumunda,
1 )55
(2 ) = 0.5 11 (
(1.23)
yeralt suyu seviyesinin < < + olmas halinde ise,

1 )55
(2 ) = 11 (
(1.23)
ve
= 0.5 + 0.5
(1.23)
olmaktadr. Yeralt suyu seviyesinin temel altndan veya daha derin olmas
durumunda yeralt suyu dzeltmesi yaplmamaktadr. Burada; : temel
1 )55 :
derinlii, : yeralt suyu seviyesinin zemin yzeyinden derinlii, (
temel seviyesinden 0.5 yukars ve 2 aas aralndaki zeminin (1 )55
deerlerinin arlkl ortalamas ve : yeralt suyu dzeltmesi faktrdr. Bu
bantda net emniyetIi tama gc temelde toplam oturmann 25 mm'yi
amamas kriterine gre verilmitir. Msaade edilir oturmalarn ( ) bu
41
S Temel Tasarm
Net emniyetli tama gc,

(kN/m2)
deerden daha az veya daha fazla olmas durumunda hesaplanan deeri

( 25 ) faktr ile arplmaldr. rnein, radye temellerde genellikle
toplam 50 mm oturmaya msaade edileceinden net emniyetli tama gc
1 )55 ] olacaktr.
Bant (1.23)'te hesaplanan deerin iki kat [22 (
=
600
500
400
= .
= .
N=50
N=50
N=50
40
40
40
30
30
30
20
15
10
5
20
15
10
5
20
15
10
5
300
200
100
0.3
0.6
0.9
1.2
0.3
0.6
0.9
1.2
0.3
0.6
0.9
1.2
1.5
1.8
(m)
ekil 1.22. Tama gc abaklar (Peck vd., 1974)
Deneysel bulgulara dayanarak Bowles (1996) yukarda verilen Peck vd. (1974)
metodunu ar gvenli bulmu zellikle de yeralt suyu etkisini yanstan
faktrn gereksiz olduunu vurgulayarak, tama gc hesab iin Bant
(1.24) nermitir.
55
1.2 :
(1.24)
0.05
(2 ) =
55 + 0.3 2
(1.24)
>
1.2
[
]
{
}
0.08
Burada; derinlik faktr olup,

= 1 + 0.33
1.33
(1.25)
55 ise temel seviyesinden 2 aaya kadar uzanan

olarak verilmektedir.
zemin tabakasnn 55 direnlerinin arlkl ortalamasdr. Bu bantda net
emniyetIi tama gc temelde toplam oturmann 25 mm'yi amamas kriterine
gre verilmitir. Msaade edilir oturmalarn ( ) bu deerden daha az veya
42

daha fazla olmas durumunda hesaplanan deeri ( 25 ) faktr ile
arplmaldr. rnein, radye temellerde genellikle toplam 50 mm oturmaya
msaade edileceinden net emniyetli tama gc Bant (1.24)'te hesaplanan
deerin iki kat olacaktr.
Schultze ve Sherif (1973), kumlardaki oturmann hzl bir ekilde aadaki SPT deerine bal olarak Bant (1.26)dan tahmin edilebileceini
belirtmilerdir.
=
0.87

[1 + (0.4 + )]
(1.26)
Bu bant, skabilir tabaka kalnlnn ( ), 2 veya daha fazla olduu durum

iin verilmitir.
Burada; : oturma (mm), : ortalama temel net gerilmesi (kN/m2), : temel
seviyesinden 2 aaya kadar uzanan zemin tabakasnn arlkl ortalama SPT deeri, : temel derinlii (m), : temelin eni (m) ve : oturma katsays
(mm/kN/m2) olup ek. 1.23ten alnmaktadr. ekil 1.23teki : skabilir
tabaka kalnl (m), : temelin boyudur (m). Skabilir tabaka kalnl
< 2 olmas durumunda Bant 1.26dan hesaplanan oturmalar ek.
1.23te verilen tablodan elde edilen ve oranna bal azaltma faktr
ile arplmaldr.
Benzer bir alma Burland vd. (1977) tarafndan yaplm olup, gevek, orta sk
ve sk kumlar iin oturma st limitlerinin ( ) Bant (1.27) ile
bulunabilecei nerilmitir.
< 10)
(
(0.320.3 )
< 30) (0.070.3 )}
= { (10 <
> 30)
(
(0.030.3 )
43
(1.27)
(1.27)
(1.27)
S Temel Tasarm
: temel
Burada; : net temel gerilmesi (kN/m2), : temelin eni (m) ve
seviyesi altnda 1.5 kalnlktaki zemin tabakasnn ortalama SPT- deeridir.
Oturma limitlerinin tretildii veri taban ek. 1.24te gsterilmektedir.
Gerekleecek oturmann bu bantdan bulunan oturmann yaklak olarak
yars mertebesinde olaca belirtilmitir.
Oturma katsays, (mm/kN/m2)
10.0
/
100
5
2
1
1.0

[
+ (. + )]
0.1
0.5
3 4 5
10
20 30 50
Temel genilii, (m)
ekil 1.23. Oturma tahmin yntemi (Schultze ve Sherif, 1973)
/
/
/
/
ekil 1.23. Oturma tahmin yntemi (Schultze ve Sherif, 1973)
44
1.0
Gevek kumlar iin st limit

Gevek
Orta sk
Sk
Orta sk kumlar iin st limit
0.1
Sk kumlar iin st limit
0.01
1.0
10
Temel genilii, (m)

ekil 1.24. Oturma st limitleri (Burland vd., 1977)
Burland ve Burbidge (1985) yaplan 200'n zerinde oturma lmn
deerlendirerek kohezyonsuz zeminlerde oturmalarn dorudan standart
penetrasyon direnci deeri kullanlarak tahminine ynelik bir yntem
nermilerdir. Bu almada zeminin skabilirlik indisi ( ), temel genilii ()
ve temel altndaki gerilme etki alan ierisindeki ortalama penetrasyon direnci
(60 ) arasnda aadaki bantlarn geerli olduu vurgulanmtr.
Normal konsolide kumlarda net temel gerilmesinin, (kN/m2), yarataca
oturma (mm):
= 0.7
(1.28)
Ar konsolide kumlarda eer ( : n konsolidasyon basnc) ise,

oturma, (mm):
= 0.7
45
(1.28)
S Temel Tasarm
Ar konsolide kumlarda eer ise, oturma, (mm):

2
= ( ) 0.7
3
(1.28)
ve
=
1.71
(1.29)
601.4
bantlar ile hesaplanmaktadr. Bu yntemde standart penetrasyon

direncinde zemin rtyk veya yeralt suyu etkisi iin herhangi dzeltme
yaplmas gerekmemektedir. nce kum ve siltli kumlarda Bant (1.1)de verilen
siltli kum dzeltmesinin yaplmas; akll kumlarda ise 60 deerinin %25
arttrlmas nerilmitir.
Bant (1.28)'deki faktrler, oturmalarn temel geometrisine bal ekil faktr
, temel altnda skabilir tabaka kalnl, , deerinin < olmas
durumunda uygulanan azaltma faktr ve zaman faktr , olup Bant
(1.30), (1.31) ve (1.32)den hesaplanr.
2
1.25()
= [
]
() + 0.25
(1.30)
ve
<
(2 )
(1.31)
(1.32)
ve
= 1 + 3 + log
Bu bantlarda; : temelin boyu, : temel genilii ve : gerilme etki

derinliidir. Statik yklerde zamana bal oturma oran faktrleri olan 3 = 0.3,
= 0.2; dinamik yklerde 3 = 0.7, = 0.8 alnmaldr. yldan fazla
olmas kaydyla : oturmalarn hesapland yl saysdr.
46

Bu yntemde tanmlanan etki derinliinin, , standart penetrasyon direncinin
() derinlikle azald hallerde = 2 alnmas; deerlerinin derinlikle
artmas veya sabit kalmas halinde deerinin ekil 1.25ten veya 0.75
60 deeri temel
bantsndan bulunmas nerilmektedir. Hesaplanacak
altndaki etki alan derinlii, , boyunca llen penetrasyon direnlerinin
arlkl ortalamas olarak hesaplanmaldr.
50
Etki alan derinlii, (m)
30
20
1
0
5
3
2
1
1
10
20
50
100
Temel genilii, (m)

ekil 1.25. Temel alt etki alan derinlii ve temel genilii ilikisi
(Burland ve Burbridge, 1985)
Burland ve Burbidge (1985) tarafndan nerilen kohezyonsuz zeminin
skabilirlik indisi ( ) ile 60 arasnda trettikleri korelasyonu oluturan veri
taban ek. 1.26da gsterilmektedir. ekil 1.26dan genel eilimden sapmalarn
nemli boyutlarda olduu anlalmaktadr.
47
(m2/MN)
Kazkl Temel Tasarm
ekil 1.26. Burland ve Burbidge (1985) korelasyonunda esas alnan veri taban
1.8. Kazkl Temel Tasarm
Literatrde Avrupa pratiinde SPT verileri ile kazk tama gc tahminine
ynelik yaygn olarak kullanlan bir yntem yer almamaktadr. SPT ile birim
kazk evre srtnmesi ( ) ve u direnci ( ) tahmin yntemleri ABD ve
ksmen de Japon literatrnde yer almaktadr. Genel olarak evre srtnmesi
iin kullanlan SPT- deerleri kazk boyunca llm deerlerin
ortalamasdr. U direnci iin alnan deerler ise kazk ucu civarndaki llm
48

SPT- deerlerinin ortalamas olup bu derinlik aral yntemden ynteme
farkllk gstermektedir.
Schmertmann (1975), akma kazklar iin ve deerlerinin SPT- direncine
ve zemin snflarna bal olarak belirlenmesine ynelik Tablo 1.14te verilen
deerleri nermitir.
Tablo 1.14. ve deerleri (Schmertmann, 1975)
Zemin Tr
Grup
Sembol
GW, GP,
GM, SW,
SP, SM
GC, SC,
ML, CL
CH, OH
(%)*
Temiz kum (su

tablasnn stndeki ve
3.5
0.6
altndakiler iin)
Kil-silt-kum karm,
2.0
2.0
siltli kum, silt, marl
Plastik kil
1.0
5.0
Yumuak kireta, kire
4.0
0.25
kayas
* : konik penetrasyon deneyi srtnme oran
() ()
0.019
3.2
0.04
1.6
0.05
0.7
0.01
3.6
Bu tabloda Schmertmann (1975), < 5 olmas durumunda = 0, > 60

durumunda ise = 60 alnmasn nermitir.
Meyerhof (1976), kohezyonsuz zeminlerde akma kazklarn ve
deerlerinin SPT- direncinden tahmini iin srasyla Bant (1.33) ve (1.34)
nermitir.
Kumlu zeminler iin;
55
(2 ) = 40
55
400
(1.33)
55
300
(1.33)
Plastik olmayan siltli zeminler iin;

55
(2 ) = 40
49
Kazkl Temel Tasarm

55: kazk ucunun 5 ap alt ve 10 ap st derinlik aralndaki SPTBurada;
55 deerlerinin ortalamas, : kazk boyu ve : kazk apdr.
55
(2 ) = 2
(1.34)
55: kazk aft boyuncaki 55 deerlerinin ortalamasdr.

Burada;
Meyerhof (1976)un akma kazklar iin nerdii yukardaki bantlardan
hesaplanan deerlerin; fore kazklar iin deerinin yarsnn, deerinin ise
te birinin alnmas tavsiye edilmektedir (Birand, 2001).
Briaud vd. (1985), kumlu zeminlerde akma kazklarn u direnci ve evre
srtnmesi belirlenmesine ynelik Bant (1.35) ve (1.36)y nermitir.
60 )0.36
= 19.7 (
(1.35)
60 )0.29
= 0.224 (
(1.36)
ve,
Fore kazklar iin; Reese vd. (2006) (2 ) = 57.560 , Ng vd. (2003) ise
(2 ) = 100 yaklamlarn nermilerdir.
1.8.2. Kazk Gruplar iin Oturma Tahmini
Meyerhof (1976), daha derinlerde yumuak bir tabakann bulunmad
homojen kumlu zemin ierisindeki kazk gruplarnn oturmasnn konservatif bir
yaklamla SPT- deerlerinden Bant (1.37) kullanlarak tahmin
edilebileceini belirtmitir.

=

{
50
0.96
1 )60
(
1.92
1 )60 }
(
(1.37)

Burada; : kazk grubunun oturmas (in), : kazk grubuna gelen toplam
ykn kazk grubu alanna oran (tsf), : etkileim katsays = 1 (8)
1 )60 : kazk ucu ile kazk
0.5, : kazk boyu (ft) , : kazk grubunun eni (ft), (
ucundan aaya kadar uzanan zemin tabakasnn arlkl ortalama (1 )60
deeridir.
1.9. SPTden Svlama Deerlendirmesi ve Zemin yiletirmesine Ynelik
Bantlar
zellikle suya doygun gevek kohezyonsuz zeminlerin, deprem srasnda ar
mertebede ykselen boluk suyu basnc nedeniye efektif gerimelerin ok
kk deerlere inmesi sonucu, zemin kayma direncini tamamen yitirmekte ve
bir sv gibi hareket etmektedir. Zeminlerin bu davran biimi svlama
olarak tanmlanmaktadr.
Svlama sonucu oluan dey deplasman ve yatay telenmeler sonucu
yaplarda nemli hasarlar olumaktadr. Bu hasarlar zemin svlamas sonucu
yanal destein kaybolmas nedeniyle deprem koullarnn yaratt ilave yanal
tesirleri tayamaz duruma gelmektedir.
Zeminin svlamaya kar gvenlik durumu Seed ve Idriss (1971) tarafndan
Bant (1.38)de verilen gvenlik says () kavram ile tanmlanmtr.
=
(1.38)
Burada; : devirsel diren oran, : devirsel gerilme oran olup Bant

(1.39)dan hesaplanmaktadr.
0
(1.39)

0
Burada; : zeminde oluan yatay ivmenin maksimum deeri, : yer ekimi
ivmesi, 0 ve 0
: incelenen derinlikte toplam ve efektif dey gerilme ve :
derinlik azaltma katsays olup Bant (1.40)tan hesap edilebilir.
= 0.65
51
SPTden Svlama Deerlendirmesi ve Zemin yiletirmesi
= {
< 9.15
9.15 < < 23
1.0 0.00765
}
1.174 0.0267
(1.40)
Burada; : incelenen derinliktir (m).

Devirsel diren oran () ise SPT- deerleri veya CPT u direnci
parametreleri yardm ile tayin edilmektedir. Seed ve De Alba (1986) tarafndan
nerilen devirsel gerilme oran () ile zeminin devirsel diren orann temsil
eden SPT- deeri arasndaki iliki ek. 1.27deki abakta verilmektedir.
Buradaki (1 )60 deeri zemin rt yk iin dzeltilmi deerdir. Bu abakta;
: zemindeki ince malzeme yzdesi (< 0.075 mm dane boyutu, % silt+kil) ve
: depremin moment bykldr (moment magnitude).
Eer incelenen derinlikteki bir kum biriminde ve (1 )60 deerleri ile
temsil edilen nokta ek. 1.27de tanmlanan snr izgilerinin sanda kalyor ise
zeminde svlama riski yoktur ( > 1.0). Nokta snr izgisinin solunda kalyor
ise zeminde svlama riski vardr ( < 1.0) ve nlem alnmaldr.
Doal haldeki zeminin svlamaya kar gvenlik saysnn hesaplanmas iin
deiik yntemler nerilmitir. Burada, Youd (1991) tarafndan nerilen basit
bir yntem sunulmutur. Bu yntemde depremin yarataca devirsel gerilme
oran , Bant (1.39)da verilen eitlikten hesaplanr. Zeminin (1 )60
deerinden ek. 1.27ye girilerek svlamay tetikleyecek deeri okunur ve
zeminin devirsel diren oran olarak tanmlanr. Sonu olarak zeminin
svlamaya kar gvenlik says Bant (1.41)den hesaplanr.
=
1.27
1.39
(1.41)
rnein; (1 )60 = 15 deerine sahip bir kum tabakasnn bulunduu blge iin
Bant (1.39)dan hesaplanan deeri 0.30 ise ek. 1.27(a)da deeri
0.17 olarak belirlenir ve = 0.17 / 0.30 = 0.57 olarak hesaplanr.
52

0.6
(a) Temiz kumlar
ince malzeme %5
Devirsel gerileme oran, CSR
0.5
0.4
Svlama Blgesi
0.3
0.2
Svlama Olmayan
Blge
0.1
0
Md= 7.5 depremleri
10
20
30
40
50
SPT (N1)60
(a)
Devirsel gerileme oran, CSR
0.6
(b) Siltli kumlar

ince malzeme = %35 %15 %5
0.5
0.4
Svlama
Blgesi
0.3
0.2
Svlama Olmayan
Blge
0.1
0
Md= 7.5 depremleri
10
20
30
40
50
SPT (N1)60
(b)
ekil 1.27. SPT- deerine bal svlama direnci (a) temiz kumlar ve, (b) siltli
kumlar (Ferrito, 1997)
53

Eer svlamaya kar nlem olarak vibro-sktrma yntemi uygulanacak ise
ek. 1.27deki abakta svlama snr izgisinin solunda olan noktann,
deeri sabit kalmak koulu ile, snr izgisinin sana geebilmesi iin gerekli
(1 )60 deeri belirlenir. Bu deer, iyiletirme sonucu ulalmas gereken
minimum hedef deerdir (1 ).
Svlamaya kar nlem olarak vibro-sktrma yntemi kullanlacak ise,
gemite yaplan gzlem ve deneyimlerden istatistiksel deerlendirmeler
sonucu gelitirilmi olan tasarm aba (ek. 1.28) kullanlabilir (Japanese
Geotechnical Society, 1998). Bu abakta, yatay eksende orjinal zeminin SPT
direnci olarak tanmlanmtr. yiletirme sonras ulalacak deer, , dey
eksende tanmlanmtr. Abakta gsterilen eriler deiik alan oranlarna
( = 0.05 0.20) kart gelmektedir. Burada, deeri kolonlar aras
mesafenin ortasndaki SPT direnci olarak verilmekte olup, kolon etrafnda
uygulama noktasndan uzaklatka azalan bir iyileme oran olduu
dnldnde, bir anlamda iyiletirilmi zemin ktlesinin minimum skln
yanstmaktadr.
iyiletirme sonras SPT direnci,
40
=0.20
30
20
10
0
0
10
20
30
Orjinal SPT direnci,

ekil 1.28. Orjinal SPT direnci, , ile iyiletirme sonras kolonlar aras SPT
direnci, , ilikisi (Japanese Geotechnical Society, 1998)
54

Metodun uygulanmasnda orijinal SPT direnci, , ve hedef SPT direnci, ,
deerlerinden alan oran dorudan ek. 1.28den okunur.
Baez (1995) uygulama ncesi ve sonrasnda SPT ve CPT deneyleri yaplan 18
adet vakay incelemi ve alan oranlar 0.05 ila 0.20 arasnda deien
uygulamalar ile ince malzeme orannn %15i amad siltli kumlar iin ek.
1.29daki tasarm aban nermitir. Tasarm abandaki SPT deerleri zeminin
rt ykne gre dzeltilmi deerlerdir.
ekil 1.28 ve 1.29da alan oran, , vibro-kolon alannn tek kolon etki alanna
oran olarak tanmlanmtr.
SPT- (iyiletirme sonras)
40
35
30
25
20
15
=0.20
10
=0.15
=0.10
=0.05
10
12
14
16
18
20
SPT- (iyiletirme ncesi)

ekil 1.29. yiletirme ncesi ve sonras SPT direnleri (Baez, 1995)
Baez (1995) kum zeminlerin svlamay nlemek amacyla vibro-kompaksiyon
ile iyiletirilmeleri durumunda, deprem esnasnda ortaya kan kayma
gerilmelerinin zeminde tekil eden rijit kolonlarla paylalaca prensibine
dayal, ek. 1.30da gsterilen, bir tasarm aba gelitirmitir. Bu yntemde
nce doal zeminin svlamaya kar gvenlik says () hesaplanmaktadr.
Abakta gsterilen eriler deiik rijit kolon kayma modl ( ) / doal zemin
kayma modl ( ) oranlarna ( ) kart gelmektedir. Abakta yatay eksende
55

iyileme ncesi deerinden girilerek belirlenen orann yanstan eri
zerinden dey eksende = 1.0 deerini salayacak alan oran okunur. Bu
yntemde doal zeminin deeri bilinmekte olup abakta seilmi
oranndan, tekil edilecek rijit kolonlarn deerleri belirlenir ve tasarm
kriteri olarak uygulamada bu deere ulalmas art aranr.
1.0
Alan oran,
0.9
0.8
0.7
0.6
=
=
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Doal zeminin svlamaya kar (iyiletirme ncesi)

ekil 1.30. yiletirme sonras svlamaya kar = 1 elde etmek iin gerekli
alan oranlar (Baez, 1995)
Ishihara ve Yoshimine (1992) temiz kumlarda svlamaya kar gvenlik says
kullanlarak, svlama sonras zeminde ortaya kacak oturmalarn tahminine
ynelik ek. 1.31deki aba nermektedirler. Bu abakta svlama sonras
oluacak hacimsel birim deformasyonlar; (1 )60 deeri, bal younluk (% )
veya normalize koni direncinin (1 , kg/cm2) fonsiyonu olarak
belirlenebilmektedir. Abak oluabilecek maksimum kayma birim
deformasyonlarnn ( ) mertebesini de vermektedir.
Tokimatsu ve Seed (1984) tarafndan gelitirilen svlama sonras kumlarda
oluan hacimsel birim deformasyonlarnn, (1 )60 ile ilikisi ek. 1.32de
verilmektedir.
56

2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
9
0.6
9
0.4
9
0.2
9
0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
Hacimsel birim deformasyon, (%)

ekil 1.31. Svlama sonras hacimsel birim deformasyonlar
(Ishihara ve Yoshimine, 1992)
0.6
0.5
Hacimsel birim deformasyon (%)

10 5 4 3
1 0.5
0.2
0.4
0.1
0.3
0.2
0.1
0
10
20
30
40
50
( )
ekil 1.32. Svlama sonras hacimsel birim deformasyonlar
(Tokimatsu ve Seed, 1984)
57

ekil 1.31 ve 1.32de verilen abaklar magnitd deeri = 7.5 olan
depremler iin gelitirilmitir.
Seed ve Harder (1990) ve Stark ve Mesri (1992) tarafndan gelitirilmi zeminin
svlama sonras rezidel kayma dayanm ( ) ile SPT-(1 )60 arasnda
korelasyonlar ek. 1.33te verilmektedir. Svlama sonras rezidel kayma
dayanmlar, deprem sonras yaanan gmelerin geri analizlerinden
tretilmitir. Stark ve Mesri (1992) rezidel kayma dayanm ( ) deerini
dey efektif gerilmeye (0

) gre normalize ederek Bant (1.42)yi
nermitir.
0
= 0.0055 (1 )60
(1.42)
Bu yaklamlarn tmnde (1 )60 deeri temiz kum edeer SPT direnci
olup, (1 )60 deerinin kumun ince malzeme oranna gre Bant (1.43)e gre
dzeltilmesi sonucu bulunur.
(1 )60 = (1 )60 +
(1.43)
Burada; : dzeltme deerleri olup Tablo 1.15te verilmektedir.
Rezidel drenajsz kayma

dayanm (lb/fr2)
200
0
SPT verileri ve rezidel dayanm parametrelerinin

lld, deprem kaynakl svlama ve kaya arazi
rnekleri
SPT verileri ve rezidel dayanm parametrelerinin
hesapland, deprem kaynakl svlama ve kaya arazi
rnekleri
naat yapmndan kaynaklanan svlama ve kaymaya
ait arazi rnekleri
160
0
120
0
80
0
40
0
0
0
12
16
20
24
Edeer temiz kum SPT darbe says, ( )
ekil 1.33. (a)
(a)
ilikileri Seed ve Harder (1990)
58

0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0
12
16
20
24
28
Edeer temiz kum SPT darbe says, ( )

(b)
ekil 1.33. (b) Stark ve Mesri (1992)
Tablo 1.15. deerleri (Seed ve Harder, 1990 ve Stark ve Mesri, 1992)
(%)
Seed ve Harder (1990)
0
10
15
20
25
30
35
50
75
Stark ve Mesri (1992)
0
1
2
4
5
0
2.5
4
5
6
6.5
7
7
7
1.10. SPT- Deerine Bal Dier Korelasyonlar

Kulhawy ve Mayne (1990), n konsolidasyon basnc ( ) ile SPT- deeri; ar
konsolidasyon oran () ile SPT- deeri; skunetteki yanal toprak basnc
59

katsays (0 ) ile SPT- deeri arasndaki olas korelasyonlar derlemi ve
srasyla ek. 1.34, 1.35 ve 1.36da vermitir. Ancak ekillerde verilen regrasyon
katsaylarndan ve veri tabanndaki danklktan bu korelasyonlarn ne derece
gereki olduu tartmaya aktr.
Imai vd. (1976), SPT direnci ile kayma dalgas hz ( ) yaklak deerleri
arasnda Tablo 1.16daki korelasyonlar nermektedir.
Tablo 1.16. SPT direnci ile kayma dalgas hz ilikisi (Imai vd., 1976)
Zemin Tr
(m/sn)
Kumlu alvyon
102.0 0.29
Killi alvyon
80.6 0.33
Ortalama deer
89.8 0.34
Ortalama deer
89.8 0.34
50
fisrl
20
10

5
2
1
= .
( = , = . ,
. . = . )
0.5
0.2
0.1
0.5
5
10 20
50 100 200
SPT- deeri
ekil 1.34. n konsolidasyon basnc ( ) SPT- ilikisi (Garett ve Barnes,
1984; Mayne ve Kemper, 1988)
60

50
fisrl
20
= . /
( = , = . ,
10
. . = . )
5
2
1
1
10
20
50
100
ekil 1.35. Ar konsolidasyon oran () SPT- ilikisi

(Garett ve Barnes, 1984; Mayne ve Kemper, 1988)
= .
( . , = . ,
4
. . = . )
fisrl
3
2
1
0
10
20
30
40
50
60
ekil 1.36. Skunetteki yanal toprak basnc katsays ( ) SPT- ilikisi

(Kulhawy vd., 1989)
61
Kaynaklar
1.11. Kaynaklar
Aboshi H., Mizunu Y., ve Kuwabara M. (1991) Present State of Sand
Compaction Pile in Japan Deep Foundation Improvements: Design,
Construction and Testing, ASTM, STP 1089.
Aggour, M. S. ve Radding, W. R. (2001). Research Report: Standard
Penetration Test (SPT) Correction, Final Report Maryland Department of
Transportation-State Highway Administration, Maryland.
Alpan I. (1964). Estimating the Settlements of Foundations on Sands Civil
Engineering and Public Works Review 59: 1415 - 1418.
ASTM-D1586-11 (2011). Standard Test Method for Standard Penetration Test
(SPT) and Split-Barrel Sampling of Soils American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, USA.
Baez J. I. (1995). A Design Model for the Reduction of Soil Liquefaction by
Vibro-Stone Columns Ph.D. Dissertation, Univ.of South Caroline, LA, CA, 207p.
Bazaraa, A. R. S. S. (1967). Use of the Standard Penetration Test for Estimating
Settlements of Shallow Foundations on Sand Ph.D. Thesis, University of Illinois,
Champaign-Urbana, Illinois.
Berry, P. L. ve Reid, D. (1987). An Introduction to Soil Mechanics The
McGraw-Hill Companies, Inc., New York.
Birand, A. (2001). Kazkl Temeller Teknik Yaynevi, Ankara.
Briaud, J.-L., Smith, T.D. ve Tucker, L.M. (1985). A Pressuremeter Method for
Laterally Loaded Piles Int. Conf. of Soil Mechanics and Foundation
Engineering, San Francisco, 3: 1353.
Bowles, J. E. (1996). Foundation Analysis and Design 5th edition, The
McGraw-Hill Companies, Inc., London.
BS 1377-2 (1990). Methods of Test for Soils for Civil Engineering Purposes. Insitu Tests British Standards, UK.
62

BS 4019-3 (1993). Rotary Core Drilling Equipment. Specification for System A.
Metric Units British Standards, UK.
Burland, J. B., Broms, B. B. ve De Mello, V. F. B. (1977). Behaviour of
Foundations and Structures State-of-the-Art Review, 9th Int. Conf. Soil Mech.
Found. Engng., Tokyo, 3: 495 546.
Burland, J. B. ve Burbridge, M. C. (1985). "Settlement of Foundations on Sand
and Gravel Proc. Inst. of CiviI Engnrs., Part 1, VoI.78.
Canadian Design Manual (1994). Ministry of Transportation and Highways,
Province of British Columbia, Canada.
Clayton, C. R. I. (1990). SPT Energy Transmission Theory, Measurement and
Significance Ground Engineering, 23(10): 35 43.
Clayton, C. R. I. (1993). The Standard Penetration Test (SPT) Methods and
Use Construction Industry Research and Information Association, Funder
Report/CP/7, CIRIA, London, 129 syf.
Clayton, C. R. I., Matthews, M. C. ve Simons, N. E. (1995). Jeoteknik Saha
ncelemesi (etin, H., Kayabal, K. ve Arman, H., ev) Gazi Kitabevi, Ankara
(2005).
Coduto, D. P. (2000). Foundation Design: Principles and Practices 2nd edition,
Prentice Hall, Inc., New Jersey.
Cubrinovski, M., ve Ishihara, K. (1999). Empirical Correlation between SPT Nvalue and Relative Density for Sandy Soils Soils and Foundations, 39(5): 61 71.
DAppolonia, D. J., DAppolonia, E. D., Brisette R. F. (1970). Closure: Settlement
of Spread Footings on Sand JSMFD, ASCE, 96: 754 762.
Dcourt, L. (1990). The Standard Penetration Test, State of the Art Report
Norwegian Geotechnical Institute Publication, Oslo, Norway, Part (179): 1 12..
DeMello V. (1971). The Standart Penetration Test - A State of the Art Report
4th. PanAmerican Conf. on SMFE, 1: 1 86.
63
Kaynaklar
Douglas D. J. (1983). The Standart Penetration Test In-Situ Testing For
Geotechnical Investigations, A. A. Balkema, Sydney, Australia, say: 21 - 32.
Ferrito, J. M. (1997). Seismic Design Criteria for Soil Liquefaction Naval
Facilities Engineering Service CenterTechnical Report TR-2077-SHR, California,
USA.
Fletcher, G.F.A. (1965). Standard Penetration Test: Its Uses and Abuses Proc.
ASCE, J. Soil Mech. and Found. Engng. Div., 91 (SM4): 67 75.
FHWA-HI-97-021 (1997). Geotechnical and Foundation Engineering Module 1 Subsurface Investigatons Federal Highway Administration, U.S. Department
of Transportation.
FHWA-IF-02-034 (2002a). Geotechnical Engineering Circular No.5: Evaluation
of Soil and Rock Properties Federal Highway Administration, U.S. Department
of Transportation.
FHWA-NHI-01-031 (2002b). Subsurface Investigations (Geotechnical Site
Characterization) Federal Highway Administration, U.S. Department of
Transportation.
Garett, C. ve Barnes, S. J. (1984). The Design and Performance of the Dunton
Green Retaining Wall Geotechnique, 34(4): 533 548.
Gibbs, H. J. ve Holtz W. G. (1957). Research on Determining the Density of
Sands by Spoon Penetration Testing Proc. 4th.ICSMFE, London, 1: 35 - 39.
Hara, A., Ohta, T., Niwa, M., Tanaka, S., ve Banno, T. (1974). Shear Modulus
and Shear Strength of Cohesive Soils Soils and Foundation, 14(3): 1 - 12.
Hatanaka M. ve Uchida A. (1996). Empirical Correlation between Penetration
Resistance and Internal Friction Angle of Sandy Soils Soils and Foundations,
36(4): 1 10.
Holtz, W. G. ve Gibbs, H. J. (1979). Discussion of SPT and Relative Density in
Coarse Sand ASCE, JGED, 105(GT3): 439 - 441.
64

Imai, T., Fumoto, H. ve Yokata, K. (1976). P-and S-Wave Velocities in
Subsurface Layers of Ground in Japan Technical Report, TN-14, Oyo Corp.,
Tokyo.
Ishihara, K., ve Yoshimine, M. (1992). Evaluation of Settlements in Sand
Deposits Following Liquefaction During Earthquakes Soils Found., 321: 173
188.
ISSMFE (1988). International Reference Test Procedures, IRTP 1st
International Symposium on Penetration Testing.
Jamilowsky, M., Ghionna V. N., Lancelotto R., ve Pasqualini E. (1988). New
Correlations of Penetrating Testing Penetration Testing ISOPT-1, AA Balkema,
1: 263 - 296.
JIS:-A219 (1976). Japanese Standard, Japan.
Japanese Geotechnical Society (1998). Remedial Measures Against Soil
Liquefaction from Investigation and Design to Implementation A.A. Balkema,
Rotterdam,Brookfield.
Kulhawy, F. H., Jackson, C. S. ve Mayne, P. W. (1989). First-Order Estimation of
K0 in Sands and Clays Foundation Engineering: Current Principles and
Practices, ed. F.H. Kulhawy, ASCE, New York.
Kulhawy, F. H. ve Mayne, P. W. (1990). Manual on Estimating Soil Properties
for Foundation Design, EL-6800 Project 1493-6 Final Report, Electric Power
Research Institute (EPRI), New York.
Liao, S. S. C. ve Whitman, R. V. (1986). Overburden Correction Factors for SPT
in Sand Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, 112(3): 373 377.
Mayne, P. W. ve Kemper, J. B. (1988). Profiling OCR in Stiff Clays by CPT and
SPT Geotechnical Testing Journal, ASTM, Vol. 11(2): 139 147.
McGregor, J. A. and Duncan, J. M. (1998). Performance and Use of the
Standard Penetration Test in Geotechnical Engineering Practice, Center for
Geotechnical Practice and Research, Virginia Polytechnic Institute, Blacksburg,
VA.
65
Kaynaklar
Menzenbach, E. (1967). Le Capacidad Soportante de Pilotes y Grupos Pilotes,
Technologia Ingeneria Civil, Aavana University, Cuba, Series 2(1): 20 - 21.
Meyerhof, G. G. (1957). Discussion on Research on Determining the Density of
Sands by Penetration Testing Proc. 4th Int. Conf. on Soil Mech. and Found.
Engrg., Vol. 1: 110.
Meyerhof G. G. (1976). Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations
JGED, ASCE, 102(GT3): 195 228.
NAVFAC Design Manual-7.1 (1982). Soil Mechanics Department of the Navy,
Virginia.
Ng, W.W. C., Simons, N. ve Menzies, M. (2003). Soil Structure Engineering of
Deep Foundations, Excavations and Tunnels Thomas Telford.
Ordemir, . (1984). Foundation Engineering I Orta Dou Teknik niversitesi,
Ankara.
Peck R. B., Hanson W. E. ve Thornburn T. H. (1974). Foundation Engineering
John Wiley & Sons, New York.
Poulos, H.G. ve Small, J.C. (2000). Development of design charts for concrete
pavements and industrial ground slabs Chapter 2, Design Applications of Raft
Foundations, Ed. J.A. Hemsley, Thomas Telford, 39-70.
Reese, L.C., Isenhower, W.M. ve Wang, S.T. (2006). Analysis and design of
Shallow and Deep Foundations John Wiley.
Robertson, P. K. and Wride, C. E. (1997), Cyclic Liquefaction and Its Evaluation
Based on the SPT and CPT Proceedings of the National Center for Earthquake
Engineering Research (NCEER), Report No 970022.
Schmertmann J.H. (1975). Measurement of In-Situ Shear Strength 7th PSC,
ASCE, 2: 57 -138.
Schmertmann J.H., Hartman J.P. ve Brown P.R. (1978). Improved Strain
Influence Factor Diagrams Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE,
104(8): 1131-1135.
66

Schnaid, F. (2009). In Situ Testing in Geomechanics-The Main Tests Taylor
and Francis, New York, U.S.A.
Schultze E. ve Sherif G. (1973). Prediction of Settlements from Evaluated
Settlement observations for Sand 8th.ICSMFE, Moskow, say: 225 - 230.
Seed, H. B. ve Idriss, I. M. (1971). A Simplified Procedure for Evaluating Soil
Liquefaction Potential Journal of the Soil Mechanics and Foundation Division,
ASCE, No. SM6.
Seed, H. B., Martin, G. R., ve Lysmer, J. (1976). Pore-water Pressure Changes
During Soil Liquefaction. J. Geotech. Engrg. Div., 102(GT4): 323 346.
Seed, H. B. (1979). Soil Liquefaction and Cyclic Mobility Evaluation for Level
Ground During Earthquakes. J. Geotech. Engrg. Div., 1052: 201 255.
Seed, H. B. ve De Alba, P. (1986). Use of SPT and CPT Tests for Evaluating the
Liquefaction Resistance of Sands Clemence, S.P. ed., Use of In-situ Tests in
Geotechnical Engineering, New York, ASCE, say: 281 302.
Seed, R. B., ve Harder, L. F. Jr. (1990). SPT-Based Analysis of Cyclic Pore
Pressure Generation and Undrained Residual Strength. Proc., H.B. Seed
Memorial Sym., BiTech Publishers, Richmond, BC, Canada, say: 351 376.
Skempton A. W. (1986). Standard Penetration Test Procedures and the Effects
in Sands of Overburden Pressure, Relative Density, Particle Size, Ageing and
Overconsolidation Geotechnique, 36(3): 425 - 447.
Sowers, G. F. (1979). Introductory Soil Mechanics and Foundations, 4th
edition, Macmillan, New York.
Stark, T. D. ve Mesri, G. (1992). Undrained Shear Strength of Liquefied Sands
for Stability Analysis J. Geotech. Engg. ASCE, 118: 1727 1747.
Stroud, M. A. (1974) The Standard Penetration Test in Insensitive Clays and
Softrock Proceedings of the 1st European Symposium on Penetration Testing,
Stockholm, Sweden, 2(2): 367 - 375.
Stroud M. A. (1988). The Standart Penetration Test - Its Implication and
Interpretation Penetration Testing in the UK, Thomas Telford, London.
67
Kaynaklar
Teng, W. C. (1962). Foundation Design 3rd edition, Prentice-Hall, Inc.,
Englewood Cliffs, New Jersey.
Terzaghi, K. ve Peck, R. B. (1948). Soil Mechanics in Engineering Practice,
Terzaghi, K. ve Peck, R. B. (1967). Soil Mechanics in Engineering Practice John
Wiley & Sons, New York.
Tokimatsu, K. ve Yoshimi, Y. (1983). Empirical Correlation of Soil Liquefaction
Based on SPT N-value and Fnes Content. Soils Found., 23(4): 56 74.
Tokimatsu, K., ve Seed, H. B. (1984). Simplied Procedures of the Evaluation of
Settlements in Clean Sands. Rep. No. UCB/GT-84/16, Univ. of California,
Berkeley, California.
Youd, T. L. (1991). Mapping of Earthquake-induced Liquefaction for Seismic
Zonation. Proceedings Fourth International Conference on Seismic Zonation,
Stanford, CA.
68
Konik Penetrasyon Deneyi
Blm 2
KONK PENETRASYON DENEY (CPT)
2.1. Giri
Konik penetrasyon deneyi (CPT), ayn zamanda statik penetrasyon deneyi
olarak da tanmlanmakta olup konik geometriye sahip bir ucun metal ubuklara
monte edilerek kuyu amaya gerek kalmakszn hidrolik bask ile zemine sabit
bir hzla itilmesi iin gerekli kuvvetin srekli olarak lmn kapsamaktadr.
Konik penetrasyon deneyi ilk olarak 1934te Hollandada akma kazk
tasarmna ynelik yumuak alvyon kil depozitler iindeki kum tabakalarnn
yerleimini ve bu tabakalarn skln belirlemek amacyla kullanlmtr. Bu ilk
CPT, ek. 2.1de gsterildii gibi d ap 35 mm olan bir boru iinden geen 15
mm apl metal ubuk ucuna monte edilmi mekanik koninin zemine itilmesi
eklinde uygulanmtr (Sanglerat, 1972). Daha sonra 1948 ylnda Vermeiden
ve Plantema (1948) zeminin d boru ve i ubuk arasndan ieri girmesini ve
yapmasn nlemek amacyla mekanik konik ucun gerisine konik (Delft
mantosu olarak da bilinen) bir nite eklemilerdir (ek. 2.2).
Begemann (1965), mekanik koniye srtnme aft monte ederek CPT
teknolojisinde nemli bir gelime kaydetmitir (ek. 2.3).
lmlerin koninin hemen st ksmna yerletirilmi birim deformasyon
lerler veya sensrler ile alnd elektrik konisi ile ilgili almalar 1949 ylnda
balam ve srtnme ler ataman da olan ilk elektrikli koni 1957 ylnda
retilmitir (Clayton, 1995). Fugro ve Hollanda Devlet Aratrma Enstits 1965
69
Giri
ylnda ek. 2.4te gsterilen, hem u hem de srtnme direnlerini lebilen
elektrikli srtnme konisini gelitirmilerdir (Lunne vd, 1997).
48 mm
15 mm
60
13 mm
35.7 mm
14mm
173.5 mm
92 mm
45mm
12.5
mm
52.5 mm
15 mm
21 mm
15 mm
ekil 2.1. Eski tip Hollanda konisi (Clayton vd., 1995)
5 mm
30
mm
47 mm
230 mm
99 mm
23mm
60
ekil 2.2. Konik mantolu Hollanda (Delft) konisi (Vermeiden, 1948)

70

35 mm
15 mm
15
12.5 mm
47 mm
30 mm (ap)
187 mm
45 mm
51.5 mm
12 mm
20 mm (ap)
133 mm
35 mm (ap)
Srtnme aft
385 mm
23 mm (ap)
69 mm
265 mm
33.5 mm
Srtnme mantosu
145 mm
32.5 mm (ap)
30
Koni
35 mm
35.7 mm (ap)
60
(a)
(b)
ekil 2.3. Mekanik srtnme konisi (a) kapal ve (b) tamamen ak konumda
(Begemann, 1965)
7
1
35.6 mm
1
2
3
4
Koni (kesit alan 10 cm )

Yk hcresi
Birim deformasyon lerler
Srtnme aft
5
6
7
8
Ayar halkas
Sugeirmez bur
Kablo
Tij balants
ekil 2.4. Fugro tipi elektrikli srtnme konisi (Lunne vd., 1997)
71
Giri
Penetrasyon esnasnda sadece boluk suyu basncn len ilk elektrikli
piyezometre ular 1974 ylnda Norve Geoteknik Enstitsnde gelitirilmitir.
1975 ylnda ise svete Torstensson ve ABDde Wissa vd. hem konik direnleri
hem de boluk suyu basncn beraberce lebilen piyezokoni aletleri
gelitirmilerdir (Lunne vd., 1997). Wissa vd. (1975)nin gelitirdii elektrikli
piyezometrik koni ek. 2.5te gsterilmitir.
Koruyucu polietilen tp
Kare A-tiji az
Kaynak
Yksk
Basn hcresinin elektrik

kablosu
Basn hcresi
Basn hcresinin
emniyet somunu
O-contalar
Delikli paslanmaz elik u
O-contalar
ekil 2.5. Elektrikli piyezometrik koni (Wissa vd., 1975)

Gnmzde uygulamada kullanlan farkl tip konik sonda ular aada
sralanmtr:
Mekanik konik sondalar (Begemann tipi)
Elektrikli konik sondalar
Piyezo-elektrik konik sondalar (CPTU)
Sismik-piyezo konik sondalar (SCPTU)
zel atamanl konik sondalar
72

zetle, mekanik ve elektrikli konik sondalar ile koninin zemine itilmesi
esnasnda oluan u ve srtnme direnleri, piyezo-elektrik konik sondalar ile
de bunlara ilaveten boluk suyu basnc llmektedir. te yandan sismik konik
sondada, konik uca jeofonlar eklenerek sismik dalgalarn gelii alglanmakta,
dalga hareket hz ile sismik kayma dalgas hzlar tahmin edilerek zemin rijitlii
yorumlanabilmektedir (Clayton, 1995). Yakn gemiteki aratrmalar ok kk
birim deformasyonlardaki balang kayma deformasyon modl (0 )
tahmininde SCPTUnun baarl bir yntem olduunu gstermektedir.
zel atamanl sondalar ile i. yanal gerilme lmleri, ii. presiyometrik
lmler, iii. sismik lmler, iv. elektrik direnci lmleri, v. s ak lmleri,
vi. ses hz lmleri, vii. gama n geri sanm, viii. radyoizotop lmleri vb.
zeminlerin deiik zellikleri belirlenebilmektedir.
CPTnin zemin aratrmalarndaki rol aadaki maddeler ile zetlenebilir:
Zemin profilinin belirlenmesi

Yeralt suyu seviyesinin belirlenmesi
Boluk suyu basncnn tahmini
Zemin katmanlarnn fiziksel ve mekanik zelliklerinin tahmini
S ve derin temellerde oturma ve tama gc yaklamlar
Svlama potansiyeli deerlendirmeleri
evre geotekniinde kontaminantlarn tespiti (zemin zdirenci lm
ile)
Zemin iyiletirme uygulamalarnda kalite kontrolu
bileenli jeofonlar ile sismik dalga hz lmleri
CPTnin avantajlar ve dezavantajlar Tablo 2.1de zetlenmitir (Kulhawy ve

Mayne, 1990).
73

Tablo 2.1. CPTnin avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar
Dezavantajlar
- Deney sresi ksadr.

- Yumuak ve zayf zeminlere ynelik
dier arazi deneylerine gre daha
ekonomiktir.
- Turba, organik ve yumuak killer
gibi problemli zemin tabakalarnn
tespiti hzlca yaplabilmektedir.
- Deney verisi deney esnasnda
ezamanl ve srekli olarak
kaydedilmektedir.
- Deney sonular dijital ortamda
hzlca deerlendirilebilmektedir.
- SPTye oranla operatr hatasnn
deney sonularna etkisi ok daha
azdr.
- nce tabakalar, bantlar ve mercekler
tespit edilebilmektedir.
- Koni zerine yerletirilen lm
cihazlaryla zeminlerin deiik
zellikleri belirlenebilmektedir.
- Deney ok sk zeminler ile iri akl

ve kaya bloklarnn yer ald
koullarda uygulanamamaktadr.
- Deney esnasnda rnek
alnamamaktadr.
- nklinometre ataman ile kontrol
edilmedii durumlarda,
penetrometre 15 mden daha
derinlerde dey eksenden
sapabilmektedir.

Balca konik penetrasyon deney ekipmanlar konik penetrasyon sondas, itme
ekipman ve veri toplama sistemidir. Bu blmde, konik penetrasyon sondas
ve itme ekipman detaylar zetlenecektir.
74

2.2.1. Konik Penetrasyon Sondas
Konik penetrasyon sondas; konik u, lm aletleri ve srtnme azaltc
elemanlardan olumaktadr.
Konik U
Standart olarak koni ap 35.7 mm, izdm alan 10 cm2, koni tepe as 60o
kullanlmaktadr. Silindirik srtnme yzeyinin boyu 133.7 mm ve toplam
srtnme alan 15000 mm2 dir. Deiik zemin koullarnda ek. 2.6da
gsterilen 2, 10, 15 ve 40 cm2 izdm alanna sahip koniler kullanlabilmekte
olup (Robertson ve Cabal, 2010), 10 ve 15 cm2lik konik ularn imalatnda ve
kullanmnda tolere edilebilen snrlar ve ortalama deerler ise ek. 2.7de
gsterilmitir.
ekil 2.6. 2, 10, 15 ve 40 cm2 izdm alanna sahip konik sondalar

(Robertson ve Cabal, 2010)
75

2
10 cm
deal: = 35.7mm
15 cm
deal: = 43.7mm
35.3 mm 36.0 mm
35.3 mm 44.0 mm
deal: = 38.2mm
: koni ykseklii
deal: = 31.2mm
3 mm 7 mm
(delikli filtreden nceki kalnlk)
24 mm 31.2 mm
29.4 mm 38.2 mm
ekil 2.7. Konik ularn imalat ve kullanmdaki kabul edilebilir toleranslar

(ASTM D 5778-07)
Konik sondann zerindeki lm aletleri
Koni zerinde elektronik lm niteleri olarak olarak u ve srtnme
direncini len yk sensrleri; boluk suyu basncn len poroz filtre ve basn
sensr, ve deylik kontrolu iin inklinometre ataman bulunmaktadr.
Boluk suyu basnlar ek. 2.8de gsterildii gibi deiik lokasyonda
yaplabilmektedir. Piyezokonik sondalar gsterilen bu lokasyonlardan ikisinde
(iki elemanl piyezokonik sonda) veya nde ( elemanl piyezokonik sonda)
boluk suyu basnc lm yapabilmektedir. En az iki farkl lokasyonda lm
almann amac farkl alanlarda etkili olan su basnlar dikkate alnarak u ve
srtnme direnlerinde dzeltme yapmaktr. Ayrca ek. 2.9da gsterildii gibi
deiik tip koniler kullanlarak basn ve ekme altnda srtnme direnleri
llebilmektedir.
Gnmzde yaygn olarak kullanlan bir piyezokoninin detaylar ek. 2.10da
gsterilmektedir.
76
Konik penetrometre
Srtnme aft
Srtnme aft gerisi: 3
Koni
Koni gerisi: 2
Koni zeri: 1
ekil 2.8. Boluk suyu basnc lmnn alnd lokasyonlar

(Lunne vd., 1997)
Srtnme aft yk
hcresi
Srtnme aft yk
hcresi
Noktasal yk hcresi
(ar yklenme
kontrol aleti)
Koni yk
hcresi
Koni yk
hcresi
(a)
(b)
ekil 2.9. Farkl konik penetrometre tasarmlar (a) basn ve (b) ekme
altnda yanal srtnme direnci len koniler (ASTM D 5778-07)
77
aft
Srtnme aft ile st
aft aras boluk
Tij
Toprak tkac
balants
Elektrikli kablo
Su tkac
Srtnme aft sensr
Srtnme aft
nklinometre
Srtnme aft
Srtnme aft ile koni

aras boluk
Koni taban stndeki silindirik
uzant
Koni
taban
Koni yzeyi
Koni ucu
Koni
sensr
Su tkac
Toprak tkac
Basn sensr
Filtre
Koni
ekil 2.10. Piyezokonik penetrometre detaylar (Lunne vd., 1997)

Srtnme azaltc elemanlar
Konik penetrasyon deneyleri genelde tijlerdeki srtnmenin sistemin itki
kapasitesini amas sonucu hedeflenen derinlie inemeden tamamlanmak
zorunda kalmaktadr. Ayrca dey eksenden ar sapmalar deneyi sonlandran
sebeplerdendir. Denizdeki uygulamalarda 16 17 tonluk itki kapasitesi genelde
kapasite am sorununu gidermektedir. Penetrasyon esnasnda koninin
gerisindeki tijlerde mobilize olan srtnme kuvvetlerinin azaltlmas amacyla,
koninin 0.3 m ila 1.0 m gerisine koniden daha geni boyutlara sahip elemanlar
yerletirilmektedir. Yaygn olarak kullanlan srtnme azaltc elemanlar ek.
2.11de gsterilmektedir.
78
32
644
394
644
394
644
1000
36
ekil 2.11. Farkl srtnme azaltc elemanlar (Lunne vd., 1997)

2.2.2. tme Ekipman
tme ekipman detaylar deney sresini ve penetrasyon derinliini etkilemekte
olup, deneyin yaplaca yere uygun olarak seilmelidir. tme ekipman itme
tijleri, itki mekanizmas ve reaksiyon sisteminden olumaktadr. tme ekipman
deneyin karada veya denizde yaplmasna gre balca iki farkl tiptedir.
Karada
Karada yaplan deneylerde itme ekipman hidrolik kriko ve reaksiyon
sisteminden olumaktadr. Deney iin gerekli itki kapasitesi genelde 10 ton ila
20 ton arasnda deimekte olup, yumuak zeminler iin 2 ton ila 5 ton
arasnda olanlar da kullanlmaktadr. tkinin 20 tonu amas durumunda tijler
burkulabilmekte veya zarar grebilmektedir. Orta sk-sk kum ve sert killerde
20 tonluk itki ile 30 m derinliklere kadar inmek mmknken, daha zayf
zeminlerde deyden sapmamak kouluyla 100 m derinliklere kadar
inilebilmektedir.
Karada yaplan deneylerde itme iin gerekli reaksiyon 15 ton veya daha fazla
balastl ar yk kamyonlar ile salanmaktadr. Gerektiinde burgulu
79

ankrajlarla reaksiyonu arttrmak mmkn olabilmektedir. Hidrolik kriko sistemi
iin gerekli g bu kamyonlarca salanmaktadr. Baz durumlarda hafif treyler
de itme ekipman olarak da kullanlmaktadr. l arln yeterli olmad
durumlarda kullanlan ankrajlar zaman kayplarna neden olmaktadr. Arazi
koullarnn uygun olmas halinde, bir gnde ar yk kamyonlar ile yaklak
250 m, hafif treyler ile de yaklak 120 m toplam penetrasyon deerine
ulalabilmektedir.
Denizde
tme ekipmanlar, deneylerin s sular (su derinliinin 30 40 mden az) veya
derin sularda (su derinliinin 30 40 mden fazla) yaplmasna gre
deimektedir.
S sularda, CPT ekipman ve deney yntemleri karadakine benzerdir. Bunlara
ilaveten, genelde bir platform veya duba kullanlmakta ve yanal destein
salanmas amacyla tijler ift koruma altna alnmaktadr. Duba ankrajlarla
zemine sabitlenmekte ve ankrajlarn olas bir kabarmay dengelemesi ve
sistemi dalga hareketinden salnmlardan korunmas salanmaktadr.
Derin sularda ise, zemini delmeye yarayan zel bir deniz arac gerekmektedir.
Derin sularda yaplan CPTler kuyu aa modu ve deniz yata modu olarak
iki tiptir (ek. 2.12). Kuyu aa modunda konik sonda kuyu dibinden zeminin
iine doru itilir. Birok durumda, penetrometre 10 - 12 ton kadar bir kuvvetle
itilmekte ve ilerleme aamalar 3 m ile snrldr. Sonda ekildikten sonra, kuyu
daha derinlere indirilerek srekliye yakn CPT profili oluturulur.
Deniz yata modunda ise, konik sonda deniz yatandan zeminin iine doru
itilir. Fugro tarafndan 1970-71 yllarnda kullanlan denizalt CPT itme
ekipmanlar, tekerlekli sistem ile gelitirilmitir. Gnmzde bu itme
ekipmanlar ile deniz altnda yumuak-orta sk zeminlerde 45 50 m
derinliklere kadar CPT yaplabilmektedir.
80
Sinyal kablolarn iinden getii

gbek
Koni tijleri
Hareketi dengeleyen
hat
Deniz taban
Yaklak 3.8 m
Srtnme
tekerleri
Gbek
Delgi aft
Hidrolik kriko
Konik
penetrometre
Elektrikli koni
Yaklak 3 m
(a)
(b)
ekil 2.12. Derin sulardaki konik penetrasyon deneylerinde kullanlan itme

ekipmanlar (a) kuyu aa modu ve, (b) deniz yata modu (Lunne vd., 1997)
2.3. CPT Yapm Yntemi
Bu blmde elektrikli srtnme konisi ve elektrikli piyezo koni ile yaplan konik
penetrasyon deneyleri iin ASTM D5778-07 ve IRTP standartlarnda tariflenen
yapm yntemi zetlenmitir. Mekanik koninin ve mekanik srtnme aftnn
zemine srlmesinin elektrikli koniye gre daha karmak olmas, CPTnin dier
penetrasyon deneylerine gre olan avantajlarnn (srekli zemin profilinin
alglanmas, operatr hatalarndan kaynakl sorunlarn minimum olmas vb.)
tam olarak salanamamas nedenleri ile gnmzde yerini elektrikli koniye
brakmaktadr.
Elektrikli konilerin mekanik konilere gre avantajlar Meigh (1987) tarafndan
aadaki gibi sralanmtr:
81
CPT Yapm Yntemi

(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
Zayf zeminlerde dahi sonularn doruluk derecesi ve tekrar

edilebilirliinin yksek olmas
Daha sk aralklarla lm alnabilmesi ve dolaysyla ince
tabakalarn alglanabilmesi
Operasyon hznn daha yksek olmas
Bir dizi sensrn konik ucun gerisine ilitirilebilmesi (zel atamanl
elektrikli koniler)
Elektronik verilerle analizin daha kolay olmas, mhendisin deney
esnasnda dahi saha inceleme ve temel tasarm hakknda fikir
sahibi olmas
Elektrikli koni ve elektrikli piyezokoni ile yaplan konik penetrasyon deneyinin

(srasyla, CPT ve CPTU) yapm yntemi aada zetlenmitir (ASTM D 5778).
1- Deney noktalar arasnda minimum 2 m veya 25 delgi ap mesafe
olmas gereklidir.
2- tme ekipman sondalamann yaplaca yere getirilip, krikolar
yardmyla ekipman sondalama aks tam dey olacak ekilde
ykseltilerek askya alnmaldr.
3- Penetrasyon hz 20 5 mm/snye ayarlanmal, tijler aa inerken ve
kayt alnrken hz sabit tutulmaldr.
4- Tijlerin dorusall, kalc eiklii ve temizlii kontrol edilmelidir.
5- Srtnme azaltc elemanlar en ndeki tije eklenmelidir.
6- Konik uta herhangi bir hasarn ve przlln olmamas kontrol
edilmelidir. Meigh (1987) konik ucun przlnn koni direncini
deitirebileceini vurgulamtr.
7- zellikle ok yumuak zeminlerde srtnme direncinin hassasiyetinden
dolay, srtnme aftnn yalanm ve temiz olmasna dikkat
edilmelidir.
8- CPTU deneylerinde boluk suyu basnc lm sistemi deney ncesinde
suya doygun hale getirilmelidir.
9- lm sistemleri sk sk kalibre edilmelidir.
10- Yklenmemi durumda, zemininkine yakn bir scaklkta, penetrometre
ucu havada veya suda aslyken ilk referans deerleri alnmal ve
kaydedilmelidir.
82

11- Deneye balandktan sonra kaytlarn alnd derinlikler zemin
yzeyinden itibaren en fazla 100 mm dorulukla llmelidir.
12- U ve srtnme direnleri (CPTUda boluk suyu basnc dahil) derinlik
boyunca srekli olarak kaydedilmelidir. Makanik sondalarda iki kayt
derinlii arasndaki mesafe en fazla 50 mm olmaldr. Denizde yaplan
deneylerde bu mesafe daha da ksa tutulmaldr. IRTPye gre deney
esnasnda deyden sapmann 2yi amamas istenir. Deyliin
kontrol edilmedii ve sapmalarn olduu durumlarda deyden
sapmann profil boyunca kaydedilen u diren deerleri zerinde ne
kadar etkili olduu ek. 2.13teki rnekte gsterilmitir.
13- Tij eklemek vb. sebepler iin deneyin durdurulduu srelerin, artk
boluk suyu basnlar snmlenmeye balayacandan, mmkn
olduunca ksa tutulmas gereklidir.
14- Deney sonunda, penetrasyon ucu karlmal, u havada veya suda
serbeste asl iken tekrar referans deerleri alnmaldr. Ayrca deney
sonunda penetrasyon ucunda olumu bir hasar varsa rapor
edilmelidir.
2
0
Koni direnci, (MN/m )

10
20
30
40
50
5
10
Derinlik (m)
Konitiji
tiji
Koni
15
20
25
30
Dey CPT
Koni
Dey olmayan CPT
35
40
ekil 2.13. Deyliin lmler zerindeki etkisi (Bruzzi ve Battaglio, 1987)

83
CPT lmlerini Etkileyen Faktrler ve Uygulanan Dzeltmeler

Tipik bir piyezokoni sondalama verisi ek. 2.14te gsterilmektedir.
Koni direnci,
2
(MN/m )
Koni srtnme direnci, Koni gerisindeki boluk

2
2
(kN/m )
suyu basnc, (MN/m )
8 10 0
50
100
150 0
0
10
Derinlik, (m)
20
30
40
50
60
70
1
80
1
ekil 2.14. Tipik bir CPTU deney sonucu (ASTM D 5778-07)
2.4. CPT lmlerini Etkileyen Faktrler ve Uygulanan Dzeltmeler

Bu blmde lmlerin hangi faktrlerden etkilendikleri, bu etkilere gre
lmlerin hesap aamasnda nasl dzeltilebilecei, deney esnasnda
mhendisin ve operatrn nelere dikkat etmesi gerektii zetlenmitir.
Boluk Suyu Basncnn Etkisi
Konik ucun civarndaki boluk suyu basncnn llen u ve srtnme
direnlerine olan etkisi birok aratrmac tarafndan incelenmitir (Lunne vd.,
1997). te yandan llen boluk suyu basnc, filtrenin lokasyonuna ve bazen
de koninin zerindeki eksenel yke bal olarak deikenlik gstermektedir.
Penetrometrenin i geometrisinden dolay boluk suyu basnc koninin
arkasndaki omuz alanna (2 ) ve srtnme aftnn ularna (2 ve 3 )
84

etkimektedir (ek. 2.15). Bu etki farkl alan etkisi olarak da adlandrlmakta
olup, u ve srtnme blgelerindeki toplam gerilmeyi deitirmektedir. Bu etki
yumuak ince daneli zeminlerde daha fazladr. Bu etkiye bal olarak koni
direncinde Bant (2.1)de verilen dzeltme uygulanmaldr.
= + 2 (1 )
(2.1)
(2.1)
2
4
(2.1)
2
4
(2.1)
ve
=
ve
ve
Burada; : dzeltilmi toplam u diren, : llen u diren, : koni alan

oran, : koni gerisindeki aftn dolu kesit alan, : koninin izdm alan, :
koni gerisindeki aftn ap ve : koni apdr.
Koni alan oran () birok konik penetrometre iin 0.55 ila 0.9 aralnda
deimektedir. Bu orann 0.4 kadar dk olmas durumunda dzeltmelerde
nemli katks olacandan, zellikle yumuak ince daneli zeminlerde llen
koni direncinin yanltc olmasna neden olmaktadr. deal olarak bu deerin 1e
yakn bir deer olmas gereklidir.
ekil 2.16da birbirine yakn kuyularda yaplm deneylerde llen koni direnci
( ) ile dzeltilmi toplam koni direncinin ( ) derinlik boyunca deiimleri
verilmitir. ekil 2.16 incelendiinde dzeltmelerin yaplmas durumunda
lmlerin birbiri ile tutarl hale geldii grlmektedir.
Bant (2.1)de verilen dzeltmenin uygulanabilmesi iin ek. 2.15te gsterilen
koni gerisindeki noktada 2 boluk suyu basncnn lmnn yaplmas
gereklidir. Ancak, 2 deerinin llmedii durumlarda koni zerinde llen
85
CPT lmlerini Etkileyen Faktrler ve Uygulanan Dzeltmeler

1 deerine gre (bk. ek. 2.8), 2 deeri yaklak olarak tahmin edilebilir
(Lunne vd., 1997).
Tepe kesit alan,
Srtnme aft
yzey alan,
Alt kesit alan,
Koni kesit alan,
ekil 2.15. Konik penetrometre boyutlar ve boluk suyu basnc lmleri

(Lunne vd., 1997)
2
Dzeltilmi koni direnci, (MN/m )
0.0
00
2
10
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
Derinlik (m)
Derinlik (m)
0.0
0
0.2
0
0.4
0
0.6
0.8
1.0
8
10
12
12
14
14
16
16
18
18
20
20
ekil 2.16. Yumuak zeminlerde dzeltilmi koni direncinin etkisi

(Lunne vd., 1997)
86
1.2

Bu blmn banda deinildii gibi, srtnme aftnn iki ucundaki farkl kesit
alanlarndan dolay boluk suyu basnc, srtnme direncini de etkilemektedir.
Artk boluk suyu basnlarnn olutuu durumlarda st ve alt ulardaki 2 ve
3 (bk. ek. 2.15) deerleri birbirinden farkl olmaktadr. ekil 2.15te gsterilen
tanmlamalara gre bu etkiye gre dzeltilmi srtnme direnci ( ) Bant
(2.2)den hesaplanmaktadr.
=
(2 3 )
(2.2)
Burada; 3 deeri nadiren lldnden, srtnme aftnn iki ucundaki

alanlar mmkn olduunca kk (ince aft) ve eit olursa ( = ) bu
dzeltmeye gerek kalmayacaktr. 3 deerinin llmedii durumlarda
Bant
(2.2)de
verilen
dzeltmenin
uygulanmamas
gerektii
vurgulanmaktadr. Srtnme direncine koni direncinden daha az
gvenilmesinin sebeplerinden birisi de yukarda tariflenen boluk suyu basnc
etkisidir (Lunne vd., 1997).
Filtre Lokasyonunun Etkisi
Genel olarak en yksek boluk suyu basnc koninin ucunda llrken, koninin
arkasndaki silindirik ksmda llen basnlar normal gerilmelerin azald
blgededir. Dolaysyla, yksek normal gerilmeler koninin ucuna yakn llen
boluk suyu basnlarn domine ederken, yksek kesme gerilmeleri de silindirik
ksmdaki lmler zerinde baskndr. Buna bal olarak filtre lokasyonuna
bal olarak, boluk suyu basnc davrannn farkl zeminler iin aadaki gibi
olabilecei belirtilmitir (Lunne vd., 1997):
-
Suya doygun zeminlerde normal gerilmelerdeki art pozitif, kesme

gerilmesindeki art ise hacimsel genleme zelliklerine bal olarak
pozitif veya negatif boluk suyu basnlarna neden olmaktadr.
Yumuak ve normal konsolide ile az ar konsolide zeminlerde hem
koni ucuna yakn hem de silindirik ksmda pozitif boluk suyu basnlar
olumaktadr.
87
CPT Zemin Parametreleri

-
Sk silt, kum veya yksek ar konsolide gibi hacimsel genleme zellii

tayan zeminlerde ise farkl olarak silindirik ksmda ok dk veya
negatif boluk suyu basnlar gzlemlenmektedir.
Gnmzde ek. 2.8de gsterilen lokasyonlarn ikisinde ya da nde de

boluk suyu basnc lebilen penetrometreler mevcuttur. Ancak eer tek bir
lokasyonda lm alnabiliyorsa, filtrenin koninin hemen arkasnda yer alan
blgeye yerletirilerek 2 deerlerinin llmesi tavsiye edilmektedir.
Scaklk Etkisi
Yk hcrelerinin ve sensrlerinin bal olduu herhangi bir sistemin scaklk
deiimlerinden etkilendii bilinmektedir. Lunne (1986) scaklk deiiminin
piyezokoni lmlerini nemli lde etkileyebileceini gstermitir. Scaklk
deiiminin lmlere etkisi kumlu zeminlerde snrl iken, koni direnci
deerlerinin dk olduu yumuak killerde scakla bal dzeltmenin
yaplmas nem kazanmaktadr. Bu dzeltme iin ilk ve son alnan referans
okumalarnn zemin scaklnda olmasna dikkat edilmelidir. rnein, deney
esnasndaki scaklk deiimleri u direncinde 2 (kN/m2)/C; srtnme
direncinde 0.1 (kN/m2)/C farklar yaratabilmektedir (Lunne vd., 1997).
2.5. CPT Verilerinin Yorumlanmas
Bu blmn devamnda baz kavram ve deerlendirmelerin anlalabilmesi iin
Blm 2.4te verilenlere ek olarak aadaki tanmlarn yaplmasnda yarar
grlmtr:
CPT : Konik penetrasyon deneyi

CPTU: Boluk suyu basnlarnn da lld piyezokoni deneyi
Koni (U) direnci, :
=
(2.3)
Burada; : koninin ucunda llen kuvvet ve : koni izdm
alandr.
88
Srtnme direnci, :
=
(2.4)
Burada; : srtnme aft yzeyinde llen kuvvet ve : srtnme

aft yzey alandr.
Normalize edilmi koni direnci, :
= ( 0 )0
(2.5)
= + 2 (1 )
(2.5)
ve
Burada; : dzeltilmi toplam koni direnci, 0 ve 0

: deerlendirilen
derinlikteki zeminin toplam ve efektif rt yk gerilmeleri ve : alan
orandr ( ).
Srtnme oran, :
Boluk suyu basncnn llmedii durumda (CPT);
(%) = ( ) 100
(2.6)
Boluk suyu basncnn lld durumda (CPTU);

(%) = ( ) 100
(2.7)
Normalize edilmi srtnme oran, :

(%) = [ ( 0 )] 100
89
(2.8)
Net koni direnci, :

= 0
(2.9)
Net (artk) boluk suyu basnc, :

= 2 0
(2.10)
Burada; 0 : hidrostatik basn, 1 , 2 ve 3 : deiik lokasyonlarda

llen dinamik boluk suyu basnlardr (bk. ek. 2.8).
Boluk suyu basnc oran, :

= = (2 0 )( 0 )
(2.11)
2.6. CPT Zemin Parametreleri

Begemann (1965) koniye srtnme yzeyini ekledikten sonra srtnme direnci
( ) ile koni direnci ( ) yardmyla ek. 2.17de gsterilen ilk zemin snflama
aban nermitir. Gnmzde bu snflama aba halen en geerli
yntemlerden biri olarak bilinmektedir.
nce dane (<16) yzdesi
50
40
Kum ve akl
0
Siltli kum
30
5
15
25
35
45
65
95
100
20
10
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
Kil
0.6
0.7
0.8
Srtnme direnci, (MN/m )
ekil 2.17. Zemin snflandrmas (Begemann, 1965)
90

Zemin snflamasna ynelik en detayl almalardan biri de Douglas ve Olsen
(1981) tarafndan nerilen ek. 2.18deki snflama abadr. Bu abak bilinen
anlamda dane dalmna bal yaplm snflamalardan farkl olarak zemin
davran modelini tanmlayan bir yaklamdr. Abak incelendiinde kumlu
zeminlerin yksek koni direnci ve dk srtnme oranlar, killi zeminlerin
yksek srtnme oranlar, organik zeminlerin dk koni direnci ve yksek
srtnme oranlar, hassas zeminlerin dk koni direnci ve dk srtnme
oranlar ile temsil edildii grlebilmektedir.
Literatrde yaplan yorumlardan CPTde ve lmlerinin salkl olduu,
lmlerinin ise sklkla hatal deerler verdii anlalmaktadr (Lunne vd, 1997).
Robertson vd. (1986) bu gzlemi dikkate alarak zemin snflamasnn ( , ve
) parametre seti ile daha gereki bir ekilde yaplabileceini vurgulayarak
ek. 2.19da gsterilen snflama aban nermilerdir. Bu abakta zemin
snflamas ( , ve ) parametreleri kullanlarak yaplmtr. Eer CPT
yaplm ise sadaki, CPTU yaplm ise soldaki abak kullanlmaldr. Bu
abaklarda; : ar konsolidasyon oran, : bal younluk ve : hassasiyet
derecesidir.
Robertson (1990) konik penetrasyon direncinin ayn zelliklere sahip
zeminlerde SPT direnlerinde olduu gibi derinlikle artt gereinden
hareketle, rt ykne gre bir dzeltme yaplmas gerektiini vurgulamtr.
nerdii zemin davran snflama aba deney trnn CPT veya CPTU
olmasna bal olarak ek. 2.20de gsterilmektedir. Eer CPT yaplm ise
soldaki, CPTU yaplm ise sadaki abak kullanlmaldr.
Yazarlar bu abaklarn zemin trleri hakknda genel bir fikir vermek amacyla
kullanlmas gerektiini, deiik abaklar kullanldnda zemin tr blgelerinde
bindirmeler olabileceini, farkl zemin davran modellerinin elde
edilebileceini ifade etmektedirler. Uygulamada salkl boluk suyu
basnlarnn elde edilmesindeki zorluklar nedeni ile genellikle CPTU yerine CPT
verilerine ynelik abaklar yaygn olarak kullanlmaktadr.
91
100
80
60
40
20
10
8
6
4
2
Kohezyonlu
ince daneli
1
0.8
0.6
0.4
Turba
0.2
0
= .
2
3
4
Srtnme oran, (%)
ekil 2.18. Zemin davran tipi snflandrma aba (Douglas ve Olsen, 1981)
(MN/m )
(MN/m )
(%)
Blge Zemin Davran Tipi

1.
Hassas ince daneli
2.
Organik zemin
3.
Kil
4.
Siltli kil kil
*Ar konsolide veya imentolanm
5.
6.
7.
8.
Killi silt siltli kil

Kumlu silt killi silt
Siltli kum kumlu silt
Kum siltli kum
9.
10.
11.
12.
Kum
akll kum kum
ok kat ince daneli*
Kum killi kum
ekil 2.19. Zemin davran tipi snflandrma aba (Robertson vd., 1986)
92
8
Artan
,
9
imentolanma
5
4
Artan
1
Artan
3
hassasiyet
4
Artan
3
Artan
hassasiyet
(%)
1.
Hassas, ince daneli
2.
Organik zemin-turba
3.
Kil siltli kil
4.
5.
6.

Temiz kum siltli kum
7.
8.
9.
akll kum kum

ok kat kum killi kum*
ok kat ince daneli*
ekil 2.20. Zemin davran snflandrma aba (Robertson, 1990)

Robertson (1990), ek. 2.20de zemin trlerini gsteren blgeleri zemin
davran modeli indisi olarak tanmlad bir parametre ile ilikilendirmitir.
Bu Bant (2.12)de verilmitir.
= [(3.47 log )2 + (log + 1.22)2 ]0.5
(2.12)
Tablo 2.2de deiik zemin trleri iin olas deerleri verilmektedir.

2.6.2. CPT- Birim Hacim Arl ()
Zeminin birim hacim arl Robertson vd. (1986) tarafndan nerilen zemin
snflandrma abandan ve Tablo 2.3te verilen deerlerden tahmin
edilebilmektedir.
93

Tablo 2.2. Farkl zemin trleri iin aralklar (Robertson, 1990)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Hassas, ince daneli

Organik zemin-kil
> 3.6
Siltli kil-kil
2.95 3.6
2.60 2.95
2.05 2.6
Temiz kum siltli kum
1.31 2.05
akll kum sk kum
< 1.31
ok kat kum killi kum*
ok kat ince daneli*
Tablo 2.3. ekil 2.19da verilen snflandrma abandaki zemin trleri iin
yaklak birim hacim arl deerleri (Robertson vd., 1986)
Blge
(kN/m3)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
17.5
12.5
17.5
18.0
18.0
18.0
18.5
19.0
19.5
20.0
20.5
19.0
94

2.6.3. CPT SPT Korelasyonlar
SPT btn dnyada ve zellikle de Kuzey Amerika lkelerinde yaygn olarak
kullanlan bir saha deneyidir. Yllar boyunca SPT verileri kullanlarak zemin
modellemesi ve dorudan tasarm yntemleri gelitirilmitir. Bu nedenle
gnmzde birok mhendis CPT verilerinin edeer SPT- deerlerini
yorumlayarak zemini alglamay ve davran biimi ile ilgili bir n deerlendirme
yapmay tercih etmektedirler.
Dier taraftan hem CPT hem de SPT verilerine dayal gelitirilmi yntemler
ampirik olup, sonular bir hata pay iermektedir. CPT koni direnci, , ile
edeer SPT direnci, 60 , deerinin bilinmesi bir projede her iki saha deneyi
iin gelitirilmi yntemlerin ayn anda kullanlmasna imkan vererek kullanlan
yntemlerin saysnda bir art salamakta ve zemin davrannn istatistiksel
olarak deerlendirilmesine, dolaysyla da olas hata paylarnn daha hassas
olarak alglanmasna yardmc olmaktadr.
Yukardaki nedenlerle literatrde CPT- deeri ile edeer SPT-60 deerinin
belirlenmesi iin korelasyonlar gelitirilmitir.
Robertson vd. (1983) 60 arasndaki korelasyonlarn zeminin dane
dalmna bal olduunu vurgulam ve ( )60 oran ile zeminin
ortalama dane boyutu, 50 arasnda ek. 2.21de verilen ilikiyi nermitir ( :
atmosferik basn 1 bar 100 kN/m2). Bu korelasyon 50 deerinin 0.001 mm
ila 1.0 mm arasnda deitii durum iin verilmitir. Genel olarak dane boyutu
bydke ( )60 oran artmaktadr.
Robertson vd. (1986) ek. 2.19da tanmlanan zemin tr blgeleri iin Tablo
2.4te verilen ( )60 oranlarn nermitir. nce daneli zeminlerde
yerine kullanlmas tavsiye edilmitir.
Kulhawy ve Maynenin (1990) daha zengin bir veri taban kullanarak ortalama
dane boyutunun 0.001 mm ila 10 mm arasnda deitii zeminler iin nerdii
korelasyon ek. 2.22de gsterilmektedir. Bu ekilde ortalama dane boyutunun
95

50 > 1 mm olduu koullarda genel davrantan sapmalarn artt
gzlenmektedir. Bu korelasyonda SPT- deerlerine enerji dzeltmelerinin
yaplmam olmas da korelasyondaki standart sapmay arttrmaktadr (Lunne
vd., 1997).
Kumlu silt
Killi silt &
10
Kil
siltli kil
& silt
Siltli kum
Kum
( )
8
6
4
2
0
0.001
0.01
0.1
Ortalama dane boyutu, (mm)
ekil 2.21. Dane boyutuna bal CPT-SPT korelasyonu (Robertson vd., 1983)
Tablo 2.4. Zemin trne bal ( ) oranlar (Robertson vd., 1986)
( )
Blge Zemin tr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Hassas ince daneli

Organik zemin
Kil
Siltli kil kil
Kumlu silt killi silt
Kum siltli kum
Kum
akll kum kum
ok kat ince daneli
Kum killi kum
96
2.0
1.0
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
4.0
5.0
6.0
1.0
2.0

12
Robertson ve Campanella (1983)
Zervogiannis ve Kaleziotis (1988)
Chin vd. (1988)
Jamiolkowski vd. (1985)
Andrus ve Youd (1987)
Kasim vd. (1986)
Seed ve DeAlba (1986)
Muromachi (1981)
( )
10
8
6
4
Robertson ve
Campanella (1983)
2
0
0.001
( ) = . .
(=197, =0.702)
0.01
0.1
10
Ortalama dane boyutu, (mm)
ekil 2.22. Dane boyutuna bal CPT-SPT korelasyonu (Kulhawy ve Mayne,

1990)
Jefferies ve Davies (1991), CPT-SPT korelasyonunun zemin davran modeli
indisi, , ile ilintili olduunu vurgulam, dzeltilmi koni direnci, , deerini
kullanarak ( )60 oran iin Bant (2.13) nermitir.
( )60 = 8.5 [1
]
4.6
(2.13)

2.6.4.1. CPT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
Zemin tama gc teorisine gre, kohezyonlu zeminlerde penetrasyon
esnasnda, zemin tama gc almakta ve zeminin tama gc ile drenajsz
kayma dayanm arasndaki iliki toplam gerilme yaklamna gre Bant (2.14)
ile ifade edilmektedir.
= + 0
veya
97
(2.14)

= ( 0 )
(2.14)
Bu bantda; 0: lm derinliindeki toplam rt yk ve : koni

faktrdr (koni geometrisindeki bir ykleme iin tama gc faktr). Koni
faktr ampirik yntemlerle belirlenmektedir.
Bowles (1996) deerlerinin ekstremde, eitli faktrlere bal olarak
(normal/ar konsolide, hassasiyet, plastiklik zellikleri, koni geometrisi,
drenajsz kayma dayanmnn belirlendii referans deney vb.), = 5 75 gibi
geni bir aralkta deitiini ifade etmektedir. Ancak Bowles (1996)
deerlerinin arlkl olarak 10 30, ounlukla da 15 20 aralnda deitiini
belirtmektedir.
CPT teknolojisinde deneyimli olan Fugro (2004) koni faktr iin aadaki
deerlerin kullanlmasn nermektedir:
Normal konsolide killer iin = 15 16
Ar konsolide killer iin = 18 19
Normal konsolide killerde drenajsz kayma dayanmnn arazi kanatl kesme
deneyi ile belirlendii bir veri tabann deerlendiren Lunne ve Kleven (1981)
koni faktrnn plastisite indeksine bal olarak ek. 2.23te gsterilen
deerlerle ifade edilebileceini gstermitir. Koni faktr ( ) ek. 2.23te
grld gibi artan plastisite indisi ile azalma eiliminde olup, deerleri 11 ila
19 arasnda deimekte ve ortalama olarak 15 deerini almaktadr.
Aratrmaclar arazi kanatl kesme deerlerine ek. 2.24te gsterilen
Bjerrum dzeltmesi yaplmas durumunda ( = ), koni faktrn
olarak tanmlayp koni faktr iin ek. 2.25te gsterilen deerleri elde
etmiler ve faktrnn plastisite indisine bal olmadn gstermilerdir.
Koni geometrisine bal olarak deiik alan oranlarna sahip konilerde
deerlerinin boluk suyu basnlarndan etkilendii bilinmektedir. Dzeltilmi
koni direnci = + 2 (1 ) kullanldnda bu farkllk giderilmektedir.
98

Dzeltilmi koni direnci kullanlmas durumunda koni faktr Bant (2.15)teki
gibi tanmlanmaktadr.
= ( 0 )( )
(2.15)
Burada ( ) : laboratuvar deneyleri ile belirlenen ortalama deeridir

(eksenli basn/ekme ve basit kesme deneylerinden elde edilen
deerlerinin ortalamas). Bu yaklam kullanarak Aas vd. (1986) ek. 2.26ada
gsterilen deerlerini nermilerdir. Genel olarak yksek plastisiteli
zeminlerde daha yksesk deerleri gzlemlenmitir. Ayrca Lunne vd.
(1997), normal konsolide killerde deerinin 10 kadar dk olabileceini,
ar konsolide killerde ise 30 kadar yksek olabileceini belirtmilerdir.
Koni faktr,
25
20
15
10
5
0
0
10 20 30 40 50 60 70
80
ekil 2.23. Normal konsolide killer iin kanatl kesme dayanmna bal koni
faktr (Lunne ve Kleven, 1981)
Dzeltme faktr,
1.2
Dzeltilmi dayanm, =
1.0
0.8
0.6
0.4
0
20
40
60
80
100
120
ekil 2.24. Kanatl kesme dayanm iin dzeltme (Bjerrum, 1972)

99
Dzeltilmi koni faktr,
25
20
15
10
5
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
ekil 2.25. Normal konsolide killer iin dzeltilmi kanatl kesme dayanmna
bal koni faktr (Lunne ve Kleven, 1981)
Drenajsz kayma mukavemetinin arazi kanatl kesme deneyi ile tayini ve
Bjerrum dzeltmesi uygulanmas durumunda ise ek. 2.26bde gsterilen
deerlerle temsil edilmektedir. Bu aratrma sonucunda deerlerinin
referans deerinin laboratuvar deney sonularndan alnmas durumunda
arazi kanatl kesme deneyine kyasla daha yksek olduu grlmektedir.
Yukardaki aklamalardan koni faktrnn ( veya ) referans deney
metodu ve zemin zelliklerine bal olarak geni bir aralkta deiim gsterdii
anlalmaktadr. Ayrca boluk suyu lmlerindeki sorunlar nedeniyle
dolaysyla deerleri hatal olabilmektedir. Yazarlarn gr, uygulamada
yaklamnn kullanlmas, = 17.5 gibi ortalama bir deer seilmesi veya
yukarda bahsedilen Fugro tarafndan nerilen deerlerin kullanlmas uygun
bir yaklamdr. Tm bu tartmalardan drenajsz kayma dayanmnn
laboratuvar deneyleri veya arazi kanatl kesme deneyi ile belirlenmesinin en
salkl yntem olduu anlalmaktadr.
100
= ( )()
40
Kydaki Norve killeri

Kuzey Denizindeki killer
30
= . = . -8
20
10
() =
+ () + ()
()
0
10
20
30
40
50
60
50
60
(a)
Kydaki Norve killeri
Kuzey Denizindeki killer
= .
20
= .
30
= ( )()
40
10
10
20
30
40
(b)
Drenajsz kayma dayanm:
() : eksenli basn deneyinden
() : basit kesme deneyinden
() : eksenli ekme deneyinden
ekil 2.26. Plastisite indisine bal deerleri (Aas vd., 1986)
101

2.6.4.2. CPT Odometrik Deformasyon Modl ()
Kohezyonlu zeminlerin hacimsel skma katsays ( ), odometrik
deformasyon modl , ile arasnda Sanglerat (1972) tarafndan nerilen
bantlar Tablo 2.5te verilmektedir. Burada, = 1 = bants
geerli olup; : korelasyon katsaysydr.
Tablo 2.5. katsaylar (Sanglerat, 1972)
aralklar
deerleri
< 0.7 /2
0.7 /2 < < 2.0 /2
> 2.0 /2
3 < < 8
2 < < 5
1 < < 2.5
> 2 /2
< 2 /2
3 < < 6
1 < < 3
< 2 /2
2 < < 6
< 1.2 /2
2 < < 8
Zemin tr
Dk plastisiteli
kil (CL)
Dk plastisiteli
silt (ML)
Yksek plastisiteli
silt ve killer
(MH ve CH)
Organik silt (OL)
< 0.7 /2
50 < < 100 1.5 < < 4
100 < < 200 1 < < 1.5
> 200 0.4 < < 1
Burada; : su ieriidir (%).
Turba ve organik
kil (Pt, OH)
Mahesh ve Vikash (1995), Hindistan kil zeminleri zerinde yaptklar almalar

sonucunda aadaki korelasyonlar nermilerdir:
Dk plastisiteli killer (CL) iin;
4.5 /2 < < 6.0 /2 ise
4.0 /2 < < 4.5 /2 ise
2.5 /2 < < 4.0 /2 ise
102
= 1.37
= 1.67
= 1.7 2.8

Yksek plastisiteli killer (CH) iin;
0.5 /2 < < 2.5 /2 ise
= 2.8 6.1
te yandan, Rusyadaki uygulamalarda genel bir yaklamla tm killerde = 7

deerinin alnmas nerilmektedir .
Erol vd. (2004) plastik killerde yaplan laboratuvar deneylerinden belirlenen
deerleri ve arazi nykleme dolgular altnda llen oturmalarda geri analiz
yntemi ile belirlenen deerleri ile arasndaki ilikinin ek. 2.27de
gsterildii gibi olduunu vurgulamlardr. ekil 2.27de grld gibi yaklak
75 gzleme dayal bir veri tabannda katsaysnn :
i.
0.2 /2 < < 0.75 /2 aralnda artan koni direnci ile

belirgin bir azalma gstererek 4 < < 12 aralnda deitii
ii.
0.75 /2 < < 2.40 /2 aralnda ise koni direncine

bal olmakszn 2.7 < < 4.7 aralnda deiim gsterdii
belirlenmitir.
16
Romanya Sahas Laboratuvar Deneyleri
skenderun Sahas Saha Deneyleri
deeri
12
skenderun Sahas Laboratuvar

Deneyleri
8
4
0
0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
ekil 2.27. deerlerinin koni direncine bal olarak deiimi

(Erol vd., 2004)
103

Kulhawy ve Mayne (1990) daha genel bir yaklamla dzeltilmi koni direnci, ,
ile arasnda Bant (2.16)y nermitir.
= 8.25( 0 )
(2.16)
Bu bant ek. 2.28de verilen veri tabanndan elde edilmitir.
Normalize edilmi odometrik

deformasyon modl, /
800
Onsoy
Porto Tolle
Montalto
Taranto
Haga (hassas
kil)
Troll
Glava
Potomac
Drammen
Yorktown
Madingley
Brent Cross
600
400
200
= . ( )
=42, =0.795, S.D. = 67
10
20
30
40
Normalize net koni direnci
50
60
ekil 2.28. - ilikisi (Kulhawy ve Mayne, 1990)

Robertson (2009), = ( 0 ) bantsnda deerleri iin aadaki
kriterleri nermitir:
> 2.2 koulunda :
< 14 ise =
> 14 ise = 14
(2.17)
2.2 koulunda :
= 0.0188 [10(0.55+1.68) ]
(2.17)
Bu tartmalardan grlebilecei gibi nerilen korelasyonlar arasnda nemli

farkllklar gze arpmaktadr. Baz aratrmaclar drenajsz koullarda llen
ile drenajl davran yanstan bir parametre olan deerinin tretilmesinin
104

%100 aan hatal sonular verebilecei ve nerilen korelasyonlarn sadece
lokal zeminler iin snrl bir geerlilii olabileceini ifade etmektedirler (Lunne
vd. 1997).
Dier bir grup aratrmac ise CPT sondalamas esnasnda koni direncinin
olumas aamasnda ortaya kan byk birim deformasyonlarn odometre
deneylerinde llen birim deformasyonlarn mertebesi ile kyaslanamayacak
kadar farkl olduu, bu nedenle de iki parametre arasnda bir korelasyonda
hata paynn yksek olaca grne yer vermektedirler (De Ruiter, 1982).
2.6.4.3. CPT Drenajsz Deformasyon Modl ( )
Kohezyonlu zeminlerde koni direncinden ( ) dorudan deerine gei iin
korelasyonlar yeterli veri taban olmamas nedeniyle gelitirilememitir.
Sonuta kil zeminlerin skabilirlik parametrelerinin mmkn olduunca
laboratuvar deneyleri ile belirlenmesi gerei ortaya kmaktadr. nerilen saha
deneyleri korelasyonlar sadece bir mertebe tahmini amacyla kullanlmaldr.
Uygulamada bunun yerine deerine bal olarak Blm 2.6.4.1de detaylar
verilen yntemlerle nce drenajsz kayma dayanm bulunmakta, daha sonra
literatrde = formatnda bantlar kullanlarak deeri elde
edilmektedir. Bu bantda katsays, kayma gerilmesinin ( ) drenajsz
kayma dayanmna oranna ( ), kesme gerilmesi mertebesine, n ykleme
durumuna, kilin hassasiyet derecesine ve plastiklik zelliklerine bal olarak
deien bir parametredir.
Duncan ve Buchignani (1976) kilin ( ) = 0.25 gerilme oran deeri iin
( ) oranlarn, kilin ar konsolidasyon oran ve plastisite indisine bal
olarak ek. 2.29da vermektedir. Ladd vd. (1977) gerilme oranndaki arta
paralel olarak deerindeki azalmalarn mertebelerini ek. 2.30da
gsterildii gibi olacan ifade etmilerdir. ekil 2.29 ve 2.30da bahsi geen
( )25 deerleri %25 nihai gerilme merebesindeki sekant drenajsz
deformasyon modl deerleridir.
105

Lunne vd. (1997), Ladd vd. (1977)nin veri tabannndan elde edilen ( )
oranlarn ek. 2.31de gsterildii gibi dzenlemilerdir. Burada; : likit limit,
: plastisite indisi ve 0
: efektif rt ykdr.
( )
1500
1000
<30
500
30< <50
>50
3
4
5 6 7 8 9 10
ekil 2.29. Drenajsz deformasyon modlnn ve ile deiimi

(Duncan ve Buchignani, 1976)
1.0
( )
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0.3
0.4 0.5 0.6 0.7 0.8
0.9 1.0
ekil 2.30. Drenajsz deformasyon modlnn gerilme oran ile ilikisi

(Ladd vd., 1977)
106
No.
1
Portsmouth Kili
(CL); =%15;
=%35
Boston Kili (CL);
=%22; =%41
Bangkok Kili (CH);
=%41; =%65
Maine Kili (CH-OH);
=%38; =%65
AGS Kili (CH);
=%40; =%71
Alchafalaya Kili
(CH); =%75;
=%95
Taylor Nehri (Turba);
=%500
2
3
4
5
6
1000
= 1/3
3
4
5
400
64
0.27
0.29
0.26
0.24
= 2/3
600
3
4
400
200
0
0.20
800
800
600
0.20
(a)
1000
2
Aklama
5
5
3
200
6
6
8 10
(b)
ekil 2.31. ilikileri (Ladd vd., 1977)
107
5
3
4
6 8 10

2.6.4.4. CPT Ar Konsolidasyon Oran () ve Skunetteki Yanal Toprak
Basnc Katsays ( )
Robertson (2009) CPT dzeltilmi koni direnci, , ile arasnda Bant
(2.18)deki korelasyonu nermitir.
]1.25
= 0.25[( 0 )0
= 0.25( )1.25
(2.18)
0.8
( 0
= ( 0 ) ()
(2.18)
ve
Burada; : ar konsolide ve
etmektedir.
: normal konsolide zeminleri temsil
Kulhawy ve Mayne (1990) ise Bant (2.19)daki daha sade bantlar

nermektedir:
]
= [( 0 )0
=
(2.19)
= ( 0 )
(2.19)
veya
Bu bantda katsays zeminin deerine bal olarak 0.2 ila 0.5 arasnda
deien deerler almakta, ortalama olarak 0.33 deeri ile temsil edilmektedir.
Dinamik boluk suyu basnlarnn (2 : koni gerisinde) lld CPTU deney
sonular elde edilmi ise, ek. 2.32de verilen Mayne (1991) tarafndan
nerilen deerinin zeminin efektif kayma direnci asna bal olarak
deiimini dikkate alan korelasyon kullanlabilecektir. Bu korelasyon
1 < < 6 iin geerlidir.
Kulhawy ve Mayne (1990), 0 katsaysnn belirlenmesine ynelik ek. 2.33te
gsterilen korelasyonu nermektedir.
108
12
10
=20
=30
=43
4
2
4
( )
ekil 2.32. ve ( ) arasndaki iliki (Mayne, 1991)
= . ( )
(=67, =0.816, S.D.=0.54)
3
2
1
12 rselenmemi kil
5 fisrl kil
0
0
10
20
30
40
( )
50
60
ekil 2.33. CPTU lmlerinden tahmini (Kulhawy ve Mayne, 1990)
109

Bu blmde ve 0 deerlerinin belirlenebilmesi iin CPT/CPTU deney
verilerini esas alan korelasyonlar dk regresyon katsaylarnn da iaret ettii
gibi hata paylarnn yksek olabilecei yntemlerdir ve ancak bir mertebe
tahmini olarak yorumlanmaldr. Yazarlar, nemli projelerde bu parametrelerin
laboratuvar ve/veya arazi deneyleri ile dorudan llmesi gereini
vurgulamakta yarar grmektedir.
2.6.4.5. CPTU Snmlenme Deneyleri: Zeminlerin Konsolidasyon ve
Geirgenlik zellikleri
Dinamik boluk suyu basnlarnn lld CPTU deneylerinde istenen bir
derinlikte, penetrasyon durdurulduunda, koni etrafndaki boluk suyu
basnlar zamanla snmlenmektedir. Zamanla azalan boluk suyu basnlar
kaydedildii durumda, bu blmde aklanan yntemlerle zeminlerin
konsolidasyon ve geirgenlik katsaylar belirlenebilmektedir.
CPTU deneylerinde boluk suyu basncn len basn ler hcreler deiik
konilerde farkl yerlere monte edilmektedir. Basn lerin konumuna gre
boluk suyu basnlar ek. 2.8de gsterilen sembollerle tanmlanmaktadr.
Boluk suyu basnc
tanmlanmaktadr.
snmlenme
oran,
(%),
(%) = [( 0 )( 0 )] 100
Bant
(2.20)
ile
(2.20)
Burada; : penetrasyonun durdurulmasndan zaman sonraki boluk suyu

basnc, 0 : arazideki denge durumundaki boluk suyu basnc (deney ncesi
hidrostatik basn) ve : snmlenme deneyi balangcnda llen boluk
suyu basnc deerleridir.
Genellikle snmlenme deneylerinin en az = %50 deerini aacak ekilde
srdrlmesi gerei tavsiye edilmektedir (ASTM D 5778-07 ve IRTP).
110

Kohezyonlu zeminlerde akm ve konsolidasyon davran, zeminin
konsolidasyon katsays, , ve geirgenlik (permeabilite) katsays, , cinsinden
Bant (2.21) ile temsil edilmektedir:
= ( )
(2.21)
Burada; : odometrik deformasyon modl (1/ ) ve : suyun birim hacim

arldr. Zemin davrannn izotropik olmamas durumunda ve katsaylar
yatay ve deyde farkl deerlere sahip olup , : yatay ve , : dey
ynlerdeki deerleri temsil etmektedirler.
Torstensson (1975) snmlenme deney lmlerinden konsolidasyon
katsaysnn, = %50 snmlenme oran kullanlarak, Bant (2.22)den elde
edilebileceini ifade etmektedir.
= (50 50 ) 2
(2.22)
Burada; 50 : %50 snmlenmeye kart gelen boyutsuz zaman faktr; 50 :

%50 snmlenme iin geen sre ve : koninin yarapdr.
Yaptklar numerik/teorik almalarda Houlsby ve Teh (1988) boyutsuz zaman
faktrn, zeminin rijitlik orann dikkate alacak ekilde, revize ederek Bant
(2.23)te verilen zaman faktr ( ) kavramn tanmlamlardr.
=

2
(
)0.5
(2.23)
Burada; : rijitlik faktr olup oranna eittir ve : zeminin kayma

deformasyon moduldr. Bu yaklamda boluk suyu basncndaki
snmlenmelerin arlkl olarak yatay ynde olduu vurgusu yaplmtr.
Houlsby ve Teh (1991) tarafndan tretilen teorik zaman faktr ( ) deerleri
(%) deerinin fonksiyonu olarak Tablo 2.6da verilmektedir. Zaman faktr
( ) snmlenme oran () ilikisi ek. 2.34te de gsterilmektedir.
111

Tablo 2.6. Konsolidasyon analizlerinden bulunan deerleri
(Houlsby ve Teh, 1988)
Farkl lm lokasyonlarndaki teorik deerleri
Koni gerisinde
( )
Koni
tabanndan 5
ap yukarda
Koni tabanndan
10 ap yukarda
%20
0.014
0.038
0.294
0.378
%30
0.032
0.078
0.503
0.662
%40
0.063
0.142
0.756
0.995
%50
0.118
0.245
1.110
1.458
%60
0.226
0.439
1.650
2.139
%70
0.463
0.804
2.430
3.238
%80
1.040
1.600
4.100
5.240
= [( )( )]
Koni ucu
( )
1.0
deerleri:
25 - 500
0.8
0.6
Torstensson (1977)
(silindirik)
0.4
0.2
0
0.001
0.01
0.1
10
100
ekil 2.34. - ilikisi (Teh ve Houlsby, 1991)

112

Robertson vd. (1992), Houlsby ve Teh (1988) tarafndan tretilen teorik
zmleri kullanarak deerinin dorudan 50 deerinden elde edilebilmesi
iin ek. 2.35te gsterilen aba nermitir. Yazarlar bu yntemle elde edilen
deerleri ile laboratuvar deneylerinden elde edilen deerlerini ek.
2.35te karlatrm ve nerdii yntemin laboratuvar sonular ile uyumlu
olduu grn ifade etmitir.
2
x 1.5 (15 cm lik koni iin)
(cm /dk)
Rijitlik indisi
( )
Jones ve Van Zyl

(1981)
(dk)
ekil 2.35. Ortalama deerleri ve CPTU sonular (Robertson vd., 1992)

Robertson vd. (1992) yatay geirgenlik katsays, , deerinin Bant
(2.24)ten elde edilebileceini belirtmitir.
()
=
(2.24)
2.30
Burada; : zeminin tekrar ykleme fazndaki skma indisidir (odometre
deneyinde - log erisinde yk boaltma fazndaki eimi olup kabarma
indisine eit olduu kabul edilmektedir).
113

2.6.5.1. CPT Bal Younluk ( )
Kohezyonsuz zeminlerde bal younluk ( ) CPT korelasyonlar genellikle
byk lekli kalibrasyon hcrelerinde yaplan konik penetrasyon deneyleri
sonularndan tretilmektedir. Literatrde bu deney tekniini kullanarak
yaplm ok sayda aratrma yer almaktadr.
Robertson ve Campanella (1983) yaplm kalibrasyon hcre deneylerini
deerlendirerek, bal younluk ( ) - CPT koni direnci ( ) ilikisinin ek.
2.36da gsterildii gibi, efektif rt yk ve kumun skabililiine bal
olduunu ifade etmitir.
2
Dey efektif gerilme, (MN/m )
=%40
=%80
1 Schmertmann (1976) Hilton-Mines kumu yksek skabilirlik

2 Baldi vd. (1982) Ticino kumu orta skabilirlik
3 Vilet ve Mitchell (1981) Monterey kumu dk skabilirlik
ekil 2.36. - - ilikisi (Robertson ve Campanella, 1983)

Deiik kumlar zerinde yaplan kalibrasyon hcresi deney sonularn
deerlendiren Jamiolkowski vd. (1985) - ilikisi iin ek. 2.37de verilen
korelasyonu nermilerdir.
114
Bal younluk, (%)
= +
2
t/m
[ ].
(1 t/m2 10 kPa)
Dk
skabilirlik
Yksek
skabilirlik
[ ].
ekil 2.37. - - ilikisi (Jamiolkowski vd., 1985)

Baldi vd. (1986) Ticino kumu (normal konsolide, imentolanmam silika kumu)
zerinde yaptklar ok sayda kalibrasyon hcresi deney sonularn
deerlendirerek - ilikisine dair, normal konsolide kumlar iin ek. 2.38(a)
ve ar konsolide kumlar iin ek. 2.38 (b)de verilen korelasyonlar
nermektedirler.
2
10

20
40
30
Efektif rt yk, (kN/m )
100
50
60
( )
= .
200
300
400
500
20 30 40 50 60
CO=157
70
80
C1=0.55 C2=2.41
(a)
115
90
R=0.96
Dr=100%

0
10
20
30
40
50
60
70
0
=
100
( )
200
300
400
500
20 30 40 50 60 70
80
90
Dr=100
600
CO=181
C1=0.55
C2=2.61
R =0.95
(b)
ekil 2.38. - - ilikisi (a) normal ve (b) ar konsolide kumlar
(Baldi vd., 1986)
2.6.5.2. CPT Kayma Direnci As ( )
Konik penetrasyon koni direnci, , ile kumun kayma direnci arasndaki iliki
dey/yatay efektif gerilme ve kumun skabilirliliine baldr. Literatrde
verilen korelasyonlarda drt yaklam esas alnmaktadr: i. bal younluk-
ilikisi ; ii. ampirik kalibrasyon hcresi deneyleri; iii. tama gc yaklam ve
iv. kavite genlemesi yaklam. Kavite genlemesi yaklamnda kumun
rijitliinin ve plastik blgede oluan hacimsel birim deformasyon
mertebelerinin tahmini gerekmektedir. Bu iki parametrenin tahmini
deerlerinin belirlenmesi zor olduundan kavite genlemesi yaklam pratikte
kullanlan bir yntem deildir. Dier yaklamlarla gelitirilmi korelasyonlar bu
blmde verilmitir.
116

Bal Younluk ( ) Kayma Direnci As ( ) Yaklam
Bu yaklamda ncelikle Blm 2.6.5.1de verilen yntemler kullanlarak
llen deerine gre kumun bal younluk ( ) deeri belirlenmelidir.
Bilinen deeri ve kumun dane dalm zellikleri kullanlarak Schmertmann
(1978) tarafndan nerilen ve ek. 2.39da verilen abaktan kumun deeri
elde edilebilmektedir. Bu iliki, dey efektif gerilme mertebesinin 0

150
2
kN/m olduu durum iin verilmitir. Dey efektif gerilmenin farkl olduu
durumlarda Kleven vd. (1986) tarafndan nerilen ek. 2.40taki korelasyon
kullanlmaldr.
eksenli pik drenajl kayma
direnci as, ()
46
44
42
40
38
36
34
32
30
28
0
eksenli pik drenajl srtnme

as, ()
ekil
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Bal younluk, (%)
2.39.
- ilikisi (Schmertmann, 1978)
50
45
40
35
30
25
30
40
50
60
70
80
90
100
110
Bal younluk, (%)
ekil 2.40. - - ilikisi (Kleven vd., 1986)

117
ekil 2.40ta; 0
: ortalama efektif rt ykdr (kN/m2).
Ampirik Kalibrasyon Hcresi Deneyleri Yaklam

Robertson ve Campanella (1983) imentolanmam, orta derecede skabilir
temiz silika kumlar zerinde yaplan kalibrasyon hcresi deneyleri ile ayn
gerilme mertebelerinde yaplm drenajl eksenli basn deneyleri sonularn
deerlendirmi, dey efektif gerilme (0

) ve koni direnci ( ) ile arasnda
ek. 2.41de gsterilen korelasyonu nermilerdir. Aratrmaclar daha
skabilir kumlarda deerlerinin ek. 2.41den elde edilecek alardan daha
yksek olacan ifade etmilerdir.
2
10

20
30
40
50
50
=48
100
150
46
200
250
44
300
350
400
30 32 34 36
38
40
42
ekil 2.41. - - ilikisi (Robertson ve Campanella, 1983)

118

Kulhawy ve Mayne (1990) CPT direnci ile arasndaki ilikinin Bant (2.25) ile
modellenebileceini ifade etmitir.
= 17.6 + 11 log
(2.25)
Tama Gc Yaklam
Mitchell ve Keaveny (1986) tama gc yaklam ile ilintili korelasyonlarn
birok kumda gereki deerleri verdiini, ar skabilir kumlarda ise
deerinin bu yaklamla yaplan tahminlerden daha yksek olabileceini
vurgulamtr.
Durgunolu ve Mitchell (1975) konik geometrisinde bir temelin dey yk
altnda gmesi esasna dayanan ve koni direncinin bir nihai tama gcne
edeer olmas yaklamyla gelitirdikleri teori ile tama gc faktrlerini elde
etmi; tama gc faktrlerinden de geri analiz yntemi ile deerlerini
tretmilerdir. Aratrmaclar tarafndan nerilen korelasyon ek. 2.42de
gsterilmektedir. Bu yaklamda, koni przlln ifade eden deeri
( ) = 0.5 olarak alnmtr.
Yine tama gc teorisini gelitirerek Janbu ve Senneset (1974), deeri ile
koni direnci arasnda nerdikleri korelasyonda asnn, plastikleme as
ile temsil edilen gme annda yenilme yzeyinin ekline bal olduunu
gstermilerdir. Deiik aratrmaclar tarafndan nerilen korelasyonlar ek.
2.43te karlatrlmaktadr.
ekil 2.44te ise Durgunolu ve Mitchell (1975) teorik yaklamnn yanal
toprak basnc katsaysyla ilikisinin Marchetti (1988) tarafndan yeniden
dzenlenmi ekli verilmektedir.
119

2

0
10
20
30
40
50
60
=46
100
44
200
42
300
40
36
400
32
38
34
500
ekil 2.42. - - ilikisi (Durgunolu ve Mitchell, 1975)
Tama gc faktr =
1000
800
600
400
Chapman ve Donald (1981)

Baldi vd. (1981)
Holden (1976)
Veismanis (1974)
Parkin vd. (1980)
Villet ve Mitchell (1981)
200
100
80 Durgunolu ve Mitchell (1975)
60
40
20
Artan
skabilirlik
Robertson ve
Campenalla
(1983)
10
8
6
4
2
Janbu ve Senneset (1974)
1
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
20
ekil 2.43. - ilikisi (Robertson ve Campanella, 1983)

120
4000
3000
2000
: aktif gerilme katsays

: pasif gerilme katsays
Koni przl, = 0.5
1000
=46
500
44
300
200
42
40
38
100
50
30
20
10
9
0.15
36
34
32
30
28
26
24
0.3 0.4 0.5 0.8 1
3 4 5
10
ekil 2.44. orannn yanal toprak basnc katsaysyla ilikisi

(Marchetti, 1988)
2.6.5.3. CPT Deformasyon Parametreleri

Genel olarak kohezyonsuz zeminlerin deformasyon modllerinin kumun bal
younluu, ar konsolidasyon oran, mevcut rt yk altndaki ortalama
gerilme mertebesine bal olduu bilinmektedir.
Bellotti vd. (1989) bu faktrlere ve boyutsuz normalize koni direncine (1 )
bal olarak kumlarda % 0.1 birim deformasyona kart gelen sekant
121

deformasyon modlnn ( ) tahminine ynelik ek. 2.45te gsterilen aba
nermektedir. Burada 1 ;
0.5
1 = ( ) ( )
0
(2.26)
bants ile tanmlanmtr.
24
= %.
Ar
konsolide
kumlar
20
= ( ) ( )

16
12
8
4
0
Yal
normal
konsolide
kumlar
Gen
normal
konsolide
kumlar
20
50
100
200
ekil 2.45. - ilikisi (Bellotti vd., 1989)

Alternatif olarak Robertson (1991), ar konsolide kumlarda yzeysel temeller
iin yklenme oranna ( olup, : temele uygulanan net yk ve :
nihai tama gcdr) bal olarak Young modlnn ek. 2.46daki ilikiden
tahmin edilebileceini belirtmitir. Robertson (1991) normal konsolide
kumlarda abak deerinin te birinin kullanlmasn nermitir.
Robertson vd. (2010) yine % 0.1lik birim deformasyon mertebelerindeki
kumun elastik deformasyon modl iin Bant (2.27)yi nermilerdir.
122

= ( 0 )
(2.27)
ve
= 0.015[10(0.55+1.68) ]
(2.27)
Robertson ve Campanella (1983) iki deiik birim deformasyon mertebesine

kart gelen sekant deformasyon modl deerlerinin (25 ve 50 ) efektif
dey gerilmenin etkisini de dikkate alarak ek. 2.47yi kullanarak
bulunabileceini ifade etmilerdir. Aratrmaclar bu korelasyonlar Baldi vd.
(1981)nin veri tabanndan oluturmulardr.
Konik penetrasyon deneyi ile deformasyon modl arasndaki korelasyonlar
genellikle CPT odometrik deformasyon modl () arasndaki iliki olarak
verilmektedir. Referans bir deeri olarak ise gerilme deerinin CPT deneyi
balamadan nceki rt ykne (0

) kart gelen durumdaki 0 olarak
tanmlanmaktadr.
Vesic (1970), ile arasnda Bant (2.28)in geerli olduunu ifade etmitir.
=
(2.28)
ve
= 2 [1 + ( 100)2 ]
(2.28)
Webb vd. (1982) benzer ekilde Bant (2.29)u nermilerdir.

Temiz kumlarda,
() = 2.5 ( + 3.2)
(2.29)
() = 1.7 ( + 1.6)
(2.29)
Killi kumlarda,
Kalibrasyon hcre deneyleri sonularndan Lunne ve Christophersen (1983),

ek. 2.48de gsterilen korelasyonlar nermektedir. ekil 2.48de grld
gibi 0 ile arasnda Bant (2.30) geerlidir.
123

Normal konsolide kumlarda,
< 10 /2
ise
2
2
10 / < < 50 / ise
> 50 /2 ise
0 = 4
0 = 2 + 20 (/2 )
0 = 120 /2
(2.30)
(2.30)
(2.30)
Ar konsolide kumlarda,
< 50 /2
> 50 /2
0 = 5
0 = 250
(2.30)
(2.30)
ise
ise
Lunne ve Christophersen (1983) eer zeminde bir gerilme art, , sz
konusu ise, (0
) (0
+ ) gerilme aral iin Janbu (1963)nun nerdii
gibi deerinin Bant (2.31)den elde edilebileceini belirtmilerdir.
]0.5
= 0 [(0
+ 0.5 )0
(2.31)
Alternatif olarak, Eslaamizaad ve Robertson (1996) farkl nykleme

durumlarndaki kuvartz kumlar zerinde yaplan gelitirilmi kalibrasyon
hcresi deneylerinden elde ettii sonular deerlendirmi ve Bant (2.32)i
nermilerdir.
0
0 = ( )
(2.32)
Burada; : boyutsuz modl katsays olup ek. 2.49dan alnabilir ve :

gerilme sabiti olup normal konsolide kumlarda 0.200, ar konsolide kumlarda
ise 0.128e eittir.
Robertson ve Campanella (1983), normal konsolide kuvartz kumlarnda kk
birim deformasyonlarda dinamik kayma modl ( ) deerinin tahminine
ynelik ek. 2.50de gsterilen korelasyon aban nermektedir.
124

0.01
30
<
0.1
25
Ortalama kayma birim

deformasyonu, (%)
= 30()
20
kg/cm2
15
10
5
0
= 200()
0.01
0.1
(< )
ekil 2.46. Yzeysel temeller iin ( ) ilikisi (Robertson, 1991)

90
60
(MN/m )
50
=400 kN/m2
75
=
.
40
60
200
45
30
100
20
50
10
0
30
0.50
0.25
(MN/m2)
Orta sk, = %46

Sk, = %70
ok sk, = %90
15
0
0
10
20
30
40
2
U direnci, (MN/m )
50
ekil 2.47. - ve - ilikisi (Robertson ve Campanella, 1983)

125
(MN/m )
300
200
Ar konsolide kum
( > )
100
Normal konsolide
kum
0
0
10
20
30
40
50
2
U direnci, (MN/m )
60
70
ekil 2.48. - ilikisi (Lunne ve Christoffersen, 1983)

2500
0
0 = ( )
=2
2000
=4
1500
=6
=8
=10
1000
Normal konsolide
500
0
0
200
400
600

ekil 2.49. - - ilikisi (Eslaamizsaad ve Robertson, 1996)
126

300
(MN/m2)
250
400
200
200
150
100
100
50
50
0
0
10
20
30
40
50
U direnci, (MN/m )
ekil 2.50. - ilikisi (Robertson ve Campanella, 1983)

2.7. S Temel Tasarm
Meyerhof (1956) kuma oturan yzeysel temellerde net emniyetli tama gc
( ) deerinin tahmini iin Bant (2.33) nermitir:
< 1.22 iin
> 1.22 iin
=
15
= (
15)[(3.28 + 1)3.28]2
(2.33)
(2.33)
Burada; : temel genilii,

: koni direncinin temel seviyesinden kadar
derinlik ierisindeki ortalama deeridir. Meyerhof (1956), net temel
gerilmelerinin bu yntemle hesaplanan net emniyetli tama gc deerini
amamas durumunda, muhtemel oturmalarn 25 mmden daha az olacan
ifade etmitir.
127
S Temel Tasarm
Meyerhof (1974) yukardaki yntem yerine kumlarda nihai tama gc
deerinin ( ) dorudan Bant (2.34)ten bulunabileceini ve uygulamada
bu deere gvenlik says = 3 uygulanmas gerektiini ifade etmitir.
= (
)[1 + ()]
(2.34)
Burada; : temel derinlii, : ampirik sabit, metrik birimler kullanldnda

= 12.2 olmaktadr. Bu yntemde de oturma < 25 mm kriteri geerlidir.
Tand vd. (1995) az imentolanm orta sk kuma oturan temellerin tama gc
iin Bant (2.35)i nermektedirler.
= + 0
(2.35)
Burada; : temel derinlii ve ekline bal bir katsay olup 0.12 ila 0.20
arasnda deimektedir ve 0 : temel seviyesindeki toplam zemin rt
ykdr.
Eslamizaad ve Robertson (1996) nihai temel tama gc iin Bant (2.36)y

nermitir.
=
(2.36)
Burada; katsays ek. 2.51den alnmaktadr.
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
Sk kum
Daire
Kare
Daire
Gevek orta sk kum
10
12
ekil 2.51. - () ilikisi (Eslamizaad ve Robertson, 1996)

Tm bu yntemlerin yaklak ve konservatif deerler verdii bilinmektedir.
Kumlarda tama gcnden ziyade oturmalarn kritik olmas nedeniyle
uygulamada yaygn olarak kullanlan yntemler deildir.
128

Killerde ise Blm 2.6.4.1.de belirtilen, nihai tama gc tahmini iin koni
direncinin tama gcn temsil ettii yaklamlar ve bu yaklamlardan elde
edilen tahmini drenajsz kayma dayanmlar kullanlabilir.
Kumlar zerindeki yzeysel temellerde genelde tasarm oturma kriteri
belirlemektedir. Kuma oturan temellerde oturmalarn hzl ve kolayca tahmini
iin Burland vd. (1977) ek. 2.52de gsterilen aba nermilerdir. Bu ekilden
elde edilen oturmalar bir st limit olarak verilmektedir. Gerek oturmalarn
abaktan elde edilen deerin yars mertebesinde olmas beklenmelidir.
Muhtemel oturma = 12 st limit
(mm/100 kN/m )
100
Gevek kum iin

tahmini st limit
10
Orta sk kum
iin tahmini st
limit
Sk kum iin tahmini

st limit
1
1
10
100
Temel genilii, (m)

Kumlar
Gevek
Orta sk
Sk
SPT-
< 10
10 30
> 30
(MN/m )
<5
5 15
> 15
ekil 2.52. Kumlardaki yzeysel temeller iin nerilen tahmini oturma

aralklar (Burland vd., 1977)
129
S Temel Tasarm
Meyerhof (1974), kumlardaki oturmalarn hzlca tahmini iin aadaki basit
ancak konservatif deerler veren Bant (2.37)yi nermitir:
=
(2.37)
Burada; : oturma ve : net temel basncdr. Meyerhofun nerdii bu

bant elastik teori ile kyaslandnda deformasyon modlnn yaklak olarak
2
deerine eit alndn gstermektedir.
Schmertmann vd. (1978), daha nce 1970te nerdii birim deformasyon
entegrasyonu yntemini (Strain Integration Method) gelitirmitir. Bu yntem
temel yklemesinden kaynakl maksimum birim deformasyonun temelin
hemen altnda deil de, temelin ekline gre 0.5 kadar altnda olacan
belirtmektedir (ek. 2.53). Ayrca, birim deformasyonun temel altnda
dalmn ifade eden birim deformasyon etki katsays ( ) tanmlanmaktadr.
Bu katsay oturmalarn byk ksmnn snmleneceinin varsayld derinlik
aralnda elastik teoriden yola klarak birim tabakadaki gerilme artnn
temel net gerilmesine oran olarak tanmlanmaktadr. Bu araln kare veya
dairesel temeller iin temel altndan 2 aaya kadar, erit temeller iin ise
temel altndan 4 aaya kadar olduu kabul edilmektedir.
Schmertmann vd. (1978)n nerdii bu yntem kumlu zeminlerde oturma
hesaplar iin kullanlan en yaygn yntemlerden biridir. Schmertmann vd.
(1978)e gre kumlu zeminlerdeki elastik oturmalar ( ), Bant (2.38)den
tahmin edilebilmektedir:
= 1 2 3
=1
(2.38)
ve
1 = 1 0.5 (
ve
130
0
)
(2.38)
)
0.1
(2.38)
0.73
(2.38)
2 = 1 + 0.2 log (
ve
3 = 1.03 0.03
Burada; : net temel basnc, 1 :temel derinliine bal dzeltme katsays,

2 : zamana bal ikincil snme/krip (creep) katsays, 3 : temelin ekline bal
dzeltme katsays, : temel seviyesi altnda birbirine eit kalnlktaki birim
tabakalarn () kalnl, : birim tabakann () ortalama birim deformasyon
etkileme katsays, : birim tabakann () ortalama deformasyon modl, :
toplam birim tabaka says, 0

: yklemeden nceki temel deriniindeki dey
efektif rt yk, : temel yknn tatbik edilmesi sonrasnda geen zaman
(yl) ve : temelin boyudur.
0.0
Temel altndan derinlik,
0.5
1.0
Etkileim katsays,
2.0
=
Kare temeller
3.0
erit temeller
4.0
ekil 2.53. Etkileim katsays dalm (Schmertmann vd., 1978)
131
S Temel Tasarm
Deformasyon modl ( ), konik penetrasyon deneyinden elde edilen koni
direnci deerlerine ( ) bal olarak Bant (2.39)dan hesap edilebilir.
=
(2.39)
Bu yntemde en nemli husus = eitliindeki deerinin ne

alnacadr. Literatrde faktr iin deiik neriler yer almaktadr.
Schmertmann (1970) imentolanmam normal konsolide kuvartz kumlarda
100 300 kN/m2 gerilme mertebelerinde = 2 alnabileceini ifade etmitir.
Ar konsolide kumlarda bu deerin iki ila kat deerler kullanlabileceini
belirtmitir. Benzer bir yaklamla, Robertson ve Campanella (1989) aadaki
deerlerini nermektedirler:
Normal konsolide silika kumlar (jeolojik ya < 100 yl) iin; = 2.5
Normal konsolide silika kumlar (jeolojik ya > 3000 yl) iin; = 3.5
Ar konsolide silika kumlar iin;
= 6.0
Meigh (1987) faktrnn temel geometrisine de bal olduunu ifade etmi
ve aadaki deerleri nermitir:
Normal konsolide kumlarda: kare temel iin = 2.5, erit temel iin = 3.5
Ar konsolide kumlarda:
kare temel iin = 5.0, erit temel iin = 7.0
Robertson (1991) farkl bir yaklamla = deerinin temel basncnn
temel zemininin nihai tama gcne oranna bal olduunu ve artan ykleme
oran ile deerlerinin bir azalma gstereceini ifade etmi; sk ve gevek
kumlarda deerlerinin ek. 2.46dan alnabileceini vurgulamtr.
Terzaghi, Peck ve Mesri (1996) ise kare ve dairesel temellerde llen
oturmalar analiz ederek = 3.5 bantsn nermilerdir. Bu bantnn
elde edildii veri taban ek. 2.54te gsterilmektedir. Bu ekilde, veri tabannn
nerilen korelasyondan sapma eilimi bu tr bantlarn geerliliinin snrl
olduunu gstermektedir.
Yukardaki aklamalardan katsaysnn kum zeminlerin jeolojik yalarna, ar
konsolidasyon oranna () bal olduu anlalmaktadr. Ancak pratikte
kumun bu zelliklerini belirlemek pek mmkn olamamaktadr ve yksek
132

deerlerinin kullanlmas risklidir. Ayrca deerlerinin temel geometrisine
bal olduu ifade edilmektedir. Ancak temel geometrisi ilikisi iin nerilen
bantlar elikilidir. Yazarlar farkl bir deer bullanmak iin ok salam
gerekeler olmad srece, Schmertmann (1978) tarafndan nerilen (i) kare
temeller iin = 2.5, (ii) erit temeller iin = 3.5 deerlerinin kullanlmasnn
uygun olacan dnmektedirler.
Schmertmann vd. (1978)e gre temel yklemesinden kaynakl birim
deformasyon temelin altndan 0.5 derinliine kadar dorusal olarak
artar, bu derinlikte etkileim katsays maksimum deerine ( ) ular ve
2 4 derinliinde snmlenir ( = 0). Birim deformasyon etkileme
katsaysnn ( ) dalm ek. 2.53te verilmitir. Farkl temel ekilleri iin temel
derinliindeki etkileim katsays (=0 ), maksimum etkileim katsays ( ),
maksimum birim deformasyon derinlii ( ) ve oturmalarn snmlendiinin
kabul edildii derinlik (=0 ) Tablo 2.7de verilmitir. Yntemin uygulamasnda
ek. 2.55te gsterilen idealizasyon yaplarak her tabaka iin temsili bir
deeri alnr; tabakann ortasndan bir yatay doru izilerek etki faktr
abana girilir ve tabakann deeri okunur.
(MN/m )
1000
100
10
= 3.5
Kumlu zeminler
akll zeminler
10
100
2
(MN/m )
1000
ekil 2.54. ilikisi (Terzaghi, Peck ve Mesri, 1996)
133
S Temel Tasarm
(erit temel)
llen
idealize
Derinlik (m)
3
4
12
16
12
(MPa)
16
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
ekil 2.55. Schmertmann vd. (1978) tarafndan nerilen yntemin uygulan

Tablo 2.7. Schmertmann vd. (1978) yntemi iin = , ,, = ve
deerleri
Kare
Temeller*1
( = )
erit
Temeller*1
( )
Dikdrtgen Temeller*2
( < < )
0.1
0.2
0.1 + 0.01 ( )
0.5 + 0.1 0
0.5
0.5
[2 + 0.22 ( 1)]
[0.5 + 0.05 ( 1)]
*1: Schmertmann vd. (1978)

*2: Salgado (2008)
Tablo 2.7de; 0
: yklemeden nce, yzeyden + derinliindeki efektif
rt ykdr.
134

Literatrde CPT verilerinden kazk tama gc belirlenmesine ynelik farkl
yntemler nerilmitir. Bu blmde bu yntemler arasnda en ok kabul
grm olanlar zetlenmektedir. Kazk tama gc hesap yntemlerine aklk
getirmek amacyla aadaki tanmlar verilmektedir:
: koni direnci (kN/m2)
: kazk u blgesindeki edeer koni direnci (kN/m2)
: kazk nihai birim u direci (kN/m2)
: kazk ucundaki kesit alan (m2)
: kazn nihai toplam u direnci (kN) ( = )
: koni srtnme direnci (kN/m2)
: kazk aft boyunca ortalama koni srtnme direnci (kN/m2)
: kazk aft boyunca ortalama birim evre srtnme direnci (kN/m2)
: kazk aft yzey alan (m2)
: kazn toplam nihai srtnme direnci (kN)
: kazn nihai tama kapasitesi (kN) ( = + = + )
: kazk boyu (m)
: kazk ap (m)
2.8.1. Kazk Birim U Direnci ( )
Bustamante ve Gianeselli (1982) Yntemi
Bu yntem LCPC (Fransa) Yntemi olarak da bilinmektedir. Bustamante ve
Gianeselli (1982) farkl zemin koullarnda ve deiik yntemlerle imal edilen
197 adet kazk zerinde yaplan ykleme (basn ve ekme) deney sonularn
deerlendirerek kazk u direncinin belirlenmesine ynelik Bant (2.40)
nermilerdir.
=
135
(2.40)
Kazkl Temel Tasarm: Tama Gc Tahmini

Bu bantda; : tama gc faktr olarak tanmlanm olup Tablo 2.8den
elde edilmektedir. Bu tabloda I. Grup; burgu, muhafaza borusu veya bentonit
bulamac ile ina edilen fore kazklar; dk enjeksiyon basnc ile imal edilmi
mini kazklar; keson ve baret kazklar kapsamaktadr. II. Gruba ise; prekast,
ngermeli betonarme kazklar; yksek enjeksiyon basnc ile imal edilmi mini
kazklar; akma elik kazklar; yksek enjeksiyon basnc uygulanm byk
apl fore kazklar; hidrolik bask ile srlen elik profil kazklar dahil edilmitir.
Tablo 2.8. faktrleri (Bustamante ve Gianselli, 1982)
Zemin tr
(MPa)
faktrleri
I. Grup
II. Grup
<1
0.4
0.5
15
0.35
0.45
Silt ve gevek kum
0.4
0.5
Skm kat kil ve sk silt
>5
0.45
0.55
Yumuak tebeir ta
0.2
0.3
Orta sk kum ve akl
5 12
0.4
0.5
Ayrm tebeir ta
>5
0.2
0.4
Sk ok sk kum ve akl
> 12
0.3
0.4
Yumuak kil ve amur

Orta sk kil
Yazarlar kazk ucundaki edeer koni direncinin ( ) belirlenmesi iin ek.

2.56da aklanan yntemi nermilerdir. Bu yntemde apl bir kazkta, kazk
birim u direncinin ( ) hesaplanmas iin gerekli deeri, kazk ucundan
(+ = 1.5) yukar ve ( = 1.5) aadaki deerlerinin bir ortalamas
olarak hesaplanmaktadr. Bu edeer koni direncinin belirlenmesi aamada
yaplmaktadr. Birinci aamada kazk ucundan derinlikler arasnda
deerlerinin ortalamas (
) belirlenir. kinci aamada kazk ucundan (+)
( ) aralnda 1.3
deerinden daha byk koni direnci deerleri, kazk
ucundan yukar (+) aralnda ise 0.7

deerinden daha kk koni direnci
136

deerleri ihmal edilir ve ek. 2.56daki kaln izgi ile gsterilen koni direnci
profili karlr. nc aamada ise kaln izginin oluturduu kazk ucundan
(+) ( ) aralndaki koni direnci profilinin ortalamas alnr ve olarak
tanmlanr.
Kazk
= .
Derinlik
ekil 2.56. hesab (Bustamante ve Gianeselli, 1982)

Lunne vd. (1997), Bustamante ve Gianeselli (1982) Ynteminden hesaplanan
nihai u direnci iin = 3.0 kullanlmasn nermilerdir.
De Ruiter ve Beringen (1979) Yntemi
De Ruiter ve Beringen (1979) kumlu ve killi zeminlerde kapasite tahmin
yntemini ayr ayr vermitir. Killi zeminlerde Blm 2.6.4.1.de verilen
korelasyonlar kullanlarak deerlerinden tahmin edilir ve statik kazk
formllerine gre kazk u direnci 9 deerine eit alnr.
Kumlu zeminlerde ise, kazk u direncini ( ), kazk ucunun (0.7 4) altnda
ve 8 zerindeki koni direnci profili belirlemektedir. Yntemin uygulamas ek.
2.57de gsterilmektedir.
137
x
c
c
Minimum izi
Derinlik
b b
ekil 2.57. CPTden kazk u direnci bulma yntemi (Schmertmann, 1978)

Kazk u direnci, , Bant (2.41)de de gsterildii gibi CPT profilinden elde
edilen iki temsili deerin ortalamas olarak bulunur.
= (1 + 2 )2
(2.41)
Burada; 1 : kazk ucundan derinlie kadar deerlerinin ortalama deeri

olup a-b izi boyunca gerek deerleri, b-c izi boyunca ise minimum
deerlerinin aritmetik ortalamas alnarak bulunmaktadr. Bu ilem kazk
ucundan aa istikamette = 0.7 4.0 arasnda farkl derinlikler iin tekrar
edilir ve minimum deer 1 olarak alnr.
138

Bant (2.41)deki 2 deeri ise kazk ucundan yukar istikamette 8 uzunluk
ierisinde, (c-e) noktalar arasnda, minimum iz prensibine gre seilen
deerlerinin aritmetik ortalamasna eittir. ek. 2.57de rnek olarak verilen x
noktas gibi lokal dler kumlu zeminlerde ihmal edilirken, killi zeminlerde
mimimum iz prensibine dahil edilir.
20
iin st limit deeri (MN/m )
De Ruiter ve Beringen (1979) hesaplanan deerleri iin ek. 2.58de

gsterilen st limit deerlerini nermilerdir. Bu yntemde hesaplanan deer
ne olursa olsun < 15 /2 kriteri geerlidir.
15 MN/m2
15
nce-iri kum
( = 1)
10
akll iri kum ve kum

( = 2 4)
nce akl ve kum

( = 6 10)
0
0
10
15
20
25
30
35
Hesaplanan (MN/m )
2
ekil 2.58. deerleri iin st limit deerleri (De Ruiter ve Beringen, 1979)
Lunne vd. (1997); De Ruiter ve Beringen (1979) Ynteminden hesaplanan nihai
u direnci iin kazk statik ykler altnda ise = 2.0, statik+ekstrem ykler
altnda ise = 1.5 kullanlmasn nermilerdir.
139

2.8.2. Kazk Birim evre Srtnmesi Direnci ( )
Kazk evre srtnme deerinin CPT verilerinden bulunmas ile ilgili literatrde
farkl yaklamlar nerilmitir. Bu yntemlerden tasarmda yaygn olarak
kullanlanlarnn detaylar aada zetlenmektedir.
Bustamante ve Gianeselli (1982) Yntemi
Bu yntemde kazk nihai birim evre srtnmesi, , deeri Bant (2.42)den
hesaplanmaktadr.
=
(2.42)
Burada; : kazk aft boyunca zemin tabakalarnn deerlerinin ortalama

deeri ve : srtnme dnm katsaysdr. Srtnme dnm katsays,
, deerleri zemin tr ve kazk tipine gre Tablo 2.9dan alnr. Ayn tabloda
deeri iin st limitler ve kazk inaat ynteminde zeminin asgari dzeyde
rselenmesi durumuna kart gelen deerler (parantez ierisindeki) de yer
almaktadr.
Tablo 2.9daki kazk gruplar aadaki ekilde tanmlanmaktadr:
IA : burgu veya bentonit bulamac ile ina edilen fore kazklar; dk enjeksiyon
basnc ile imal edilmi mini kazklar; keson ve baret kazklar
IB : muhafaza borusu ile ina edilen fore kazklar; betonarme akma kazklar
IIA : prekast beton akma kazklar, ngermeli tp kazklar, hidrolik bask ile
srlen betonarme kazklar
IIB : akma elik kazklar, hidrolik bask ile srlen elik kazklar
Lunne vd. (1997), Bustamante ve Gianeselli (1982) Ynteminden hesaplanan
nihai srtnme direnci iin = 2.0 kullanlmasn nermilerdir.
140
Tablo 2.9. katsays ve iin maksimum limit deerler (Bustamante ve Gianeselli, 1982)
Kategori
Zemin Tr
141
Yumuak kil amur

Orta sk kil
Silt ve gevek kum
Sk kat kil ve sk silt
Yumuak tebeirta
Orta sk kum ve akl
Ayrm tebeirta
Sk ok sk kum ve
akl
(MN/m2)
katsays
I
A
II
A
<1
30
90
15
40
iin maksimum deerler (MN/m2)

B
I
A
II
A
90
30
0.015
0.015
0.015
0.015
80
40
80
0.035 (0.08)
0.035 (0.08)
0.035 (0.08)
0.035
60
150
60
120
0.035
0.035
0.035
0.035
>5
60
120
60
120
0.035 (0.08)
0.035 (0.08)
0.035 (0.08)
0.035
100
120
100
120
0.035
0.035
0.035
0.035
5 12
100
200
100
200
0.08 (0.12)
0.035 (0.08)
0.08 (0.12)
0.08
>5
60
80
60
80
0.12 (0.15)
0.08 (0.12)
0.12 (0.15)
0.12
> 12
150
300
150
200
0.12 (0.15)
0.08 (0.12)
0.12 (0.15)
0.12
141

De Ruiter ve Beringen (1979) Yntemi
Killi zeminlerde, kazk birim evre srtnmesi, , statik formllerde
ngrld gibi = bants ile hesaplanr. De Ruiter ve Beringen
(1979) deerinin normal konsolide killerde 1.0, ar konsolide killerde ise
0.5 olarak alnmasn nermilerdir.
Kumlu zeminlerde kazk birim evre srtnmesi , aadaki drt kriterden en
dk deeri verendir:
i.
ii.
iii.
iv.
= 0.12 /2
=
= 300 (basnca alan kazklar)
= 400 (ekmeye alan kazklar)
De Ruiter ve Beringen (1979) Ynteminden hesaplanan nihai srtnme direnci

iin statik ykler altnda ise = 2.0, statik + ekstrem ykler altnda ise
= 1.5 kullanlmasn nerilmektedir (Lunne vd., 1997).
Schmertmann (1978) Yntemi
Schmertmann (1978) Yntemi iin, kumlu zeminlerde u direnci hesab De
Ruiter ve Beringen (1979) Yntemi ile ayndr. De Ruiter ve Beringen (1979)
Ynteminden farkl olarak birim evre srtnmesi deeri Bant (2.43)ten
bulunur.
< 8 iin = (8)
(2.43)
> 8 iin =
(2.43)
Burada; : yzeyden derinlik ve : kumlu zeminde srtnme faktr olup ,
ve sembolleri kazk boyunca zemin profilinde yer alan deiik tabakalara
ait deerlerdir. Srtnme faktr kazk boy/ap (/) oranna, kazk tipine
ve CPTde kullanlan konik ucun elektrikli veya mekanik olmasna bal olarak
ek. 2.59dan alnr. Kil zeminlerde ise,
=
(2.44)
bants geerli olup deerleri ek. 2.60tan alnr.
142
Srtnme faktr,
0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0
Beton kazklar
Beton kazklar
elik kazklar
10
10
Ahap kazklar
Srtnme faktr,
0
0.5 1.0 1.5 2.0
20
20
30
30
40
40
elik kazklar
Ahap kazklar
(a)
(b)
ekil 2.59. deerleri (a) elektrikli ve (b) mekanik koni (Schmertmann,1978)
Srtnme faktr,
0
0
0.5 1.0 1.5
(kg/cm )
0.5
elik kazklar
1.0
1.5
Beton ve
ahap kazklar
2.0
ekil 2.60. deerleri (Schmertmann, 1978)
143

Briaud ve Miran (1991) Yntemi
200
4000
150
3000
2000
Eri 2
100
Eri 1
50
1000
Kazk evre srtnmesi,

2
(kN/m )
Kazk evre srtnmesi,

2
(lb/ft )
Briaud ve Miran (1991) farkl zemin koullarnda, deiik yntemlerle imal

edilen kazklar iin ek. 2.61 ve 2.62de gsterilen evre srtnmesi abaklarn
nermilerdir.
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Koni U direnci, (kg/cm )
ekil 2.61. Kil ve siltler iin srtnme direnci aba (Briaud ve Miran, 1991)
250
Eri 5
200
4000
Eri 4
3000
150
Eri 3
2000
1000
0
0
50
100
150
200
250
300
Koni U direnci, (kg/cm )
Eri 2
100
Eri 1
50
350
0
400
ekil 2.62. Kum ve akllar iin srtnme direnci aba

(Briaud ve Miran, 1991)
144
Kazk evre srtnmesi,

(kN/m2)
Kazk evre srtnmesi,

2
(lb/ft )
5000

Bu abaklarda hangi erinin kullanlaca ise Tablo 2.10da belirtilmitir.
Tablo 2.10. ekil 2.61 ve 2.62deki erileri seimine ynelik tablo (Briaud ve
Miran, 1991)
Kazk
Tipleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
1
a, b
a, b
j
a
a
a
g
a
a
a, d
a
a
a
a
a, d
a
a
ekil 2.63
2
3
4
b, i
i
b, i
i
j
c
c
h
h
g
g
c
c
f
e
c
k
c
c
e
ekil 2.64
2
3
4
m, q
m, q
m
q
q
r
u
u
m
m
m
m
m, o
m
m
m
m
m, o
n
n
s
s
v
v
w
p
o
n
n
n
p
o
l
l
t
s
w
s
t
s
s
Yntemin uygulamas ile ilgili detaylar aada aklanmaktadr:

Kazk tipleri:
(1) Kil zeminlerde desteksiz foraj ile yaplan kazklar
(2) Bentonit bulamac kullanlarak yaplan kazklar
(3) Muhafaza borusu kullanlarak yaplan kazklar
(4) Burgu foraj ile yaplan yerinde dkme kazklar
(5) El kazs foraj ile yaplan kazklar
145
x
x

(6) Micro kazklar, muhafaza borulu, < 250 , basnl betonlama
(7) Rotasyonla srlm oluklu elik boru ierisinde foraj ve betonlama ile
yaplm kazklar
(8) Enjeksiyon betonu kaplamal elik boru kazklar
(9) Darbeli veya vibrasyonlu ahmerdan ile aklan prekast betonarme
kazklar
(10) Darbeli ahmerdan ile aklm elik kazklar
(11) Art-germeli beton tp eklindeki kazklar
(12) Sktrlm aft olan basnl enjeksiyon uygulanm smel
(13) Muhafaza borulu aftl basnl enjeksiyon uygulanm smel
(14) Hidrolik bask ile srlm betonarme kazklar
(15) Hidrolik bask ile srlm elik kazklar
(16) Micro kazklar, < 250
(17) Yksek basnla enjeksiyon uygulanm kazklar
Bu kazk trlerinin bazlar lkemizde uygulanmamaktadr. Yukarda ksaca
tanmlanan yapm yntemlerinin detaylar Coduto (1994)te verilmektedir.
Kil ve silt zeminler (ek. 2.61):
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
< 0.7 /2
> 0.7 /2
> 1.2 /2
ykleme deneyi yaplmam yksek plastisiteli killer
ykleme deneyi yaplm yksek plastisiteli killer ve > 1.2 /2
olan dk platisiteli killer
> 2.5 /2 olan dk platisiteli killer, akll bloklu seviyeler
ieren killer
Eri 1: Yksek penetrasyon hz; Eri 2: Dk penetrasyon hz ve
< 2.5 /2; Eri 3: Dk penetrasyon hz ve > 4.5 /2 ;
> 1.2 /2; Eri 2: Ykleme deneyi yaplm, Eri 3: Ykleme
deneyi yaplmam
Eri 2: > 1.2 /2 , foraj burgu ile yaplm ve sratle
betonlanm, Eri 3: > 1.2 /2, aftn eperleri przlendirilmi
146

(j) Eri 2 : > 1.2 /2 yeralt suyu yok; Eri 1: > 1.2 /2
yeralt suyu pompajla alnm, ykleme deneyi yok.
(k) 1.2 /2 < < 2.0/2
(l) > 2.0 /2, tekrarl enjeksiyon uygulanm, ykleme deneyi
yaplm
Kumlu ve akll Zeminler (ek. 2.62):
(m) < 3.5 /2
(n) > 3.5 /2 olan ince kumlar
(o) > 3.5 /2 olan ince kumlar, Eri 2: ykleme deneyi var, Eri 1:
ykleme deneyi yok
(p) Eri 1 : < 7.5 /2 ; Eri 2: > 7.5 /2
(q) Eri 2 : < 30 , ince kum, > 5.0 /2 , ykleme deneyi var ;
deney yok ise Eri 1.
(r) > 5.0 /2 olan kohezyonlu kumlar
(s) iri akll kum veya akl, > 7.5 /2
(t) iri akll kum veya akl, > 7.5 /2; ykleme deneyi var ise Eri
2 ; deney yok ise Eri 1.
(u) < 30 olan iri akll kum veya akl, > 7.5 /2;
(v) > 4.0 /2 olan akllar
(w) iri akll kum veya akl, > 7.5 /2
(x) > 5.0 /2, tekrarl enjeksiyon uygulanm, ykleme deneyi
yaplm
DIN 4014 Yntemi
Bu yntemin detaylar Alman DIN 4014te ayrntl olarak verilmektedir.
Kohezyonsuz zeminlerde kazk birim u direnci ve birim evre srtnmesi
dorudan zeminde llen ortalama deerlerinden Tablo 2.11 ve 2.12
kullanlarak bulunmaktadr. Bu tablolarda kazk u direnci hesaplarnda
ortalama deeri kazk ucundan ap derinlikteki llen deerlerinin
147

ortalamasdr. Tablo 2.12de ise ortalama , kazk aft boyunca llen
deerlerinin ortalamasdr.
Kohezyonlu zeminlerde ise kazk birim u direnci ve birim evre srtnmesi
dorudan kilin drenajsz kayma dayanmndan Tablo 2.13 ve 2.14te tanmlanan
kriterler gre belirlenmektedir.
Tablo 2.11 Kohezyonsuz zeminlerde birim u direnci deerleri (DIN 4014)
Ortalama (MN/m2) Birim u direnci (MN/m2)
10
15
20
25
2.0
3.0
3.5
4.0
Tablo 2.12 Kohezyonsuz zeminlerde birim evre direnci deerleri (DIN 4014)
Ortalama (MN/m2) Birim evre direnci (MN/m2)
5
10
15
0.04
0.08
0.12
Tablo 2.13 Kohezyonlu zeminlerde birim u direnci deerleri (DIN 4014)

Ortalama (MN/m2) Birim u direnci (MN/m2)
0.1
0.2
0.80
1.50
Tablo 2.14 Kohezyonlu zeminlerde birim evre direnci deerleri (DIN 4014)
Ortalama (MN/m2) Birim evre direnci (MN/m2)
0.025
0.1
0.2
0.025
0.04
0.06
148

2.9. CPTden Svlama Deerlendirmesi
Kumlu zeminlerde SPT bazl svlama potansiyeli deerlendirme yntemi SPT
nitesi Blm 1.9da ayrntl olarak verilmitir. Benzer bir ekilde svlama
potansiyeli CPT verileri kullanlarak da belirlenebilmektedir. CPT
ynteminde devirsel gerilme oran, , Bant (2.45)ten hesaplanr:
= 0.65()
0

0
(2.45)
Burada; : deprem magnitt arlk faktr, : zeminde oluan yatay
ivmenin maksimum deeri, : yer ekimi ivmesi, 0 ve 0

: incelenen
derinlikte toplam ve efektif dey gerilme ve : derinlik azaltma faktr olup
Bant (2.46)daki gibi hesap edilebilir.
= {
< 9.15
9.15 < < 23
1.0 0.00765
}
1.174 0.0267
(2.46)
Burada; : incelenen derinliktir (m).

Magnitt arlk faktr = ( )2.561.73 eitliinden bulunur. Burada
depremin magnitt deeri olup genellikle 7.5 alnmaktadr.
Robertson ve Campanella (1985) gzlemlere dayal olarak gelitirdikleri
svlama blgelerini gsteren ve devirsel diren oran, , deerlerinin
tahmini olarak belirlenebilecei ek. 2.63teki aba derlemilerdir. Bu abakta
normalize edilmi koni direnci, 1 , Bant (2.47)deki gibi tanmlanmtr.
)0.5
1 = ( ) ( 0
(2.47)
Kumun ince malzeme (dane boyutu < 0.076 mm) oranna, (%), bal olarak
1 deerlerine eklenecek 1 deerlerinin:
%5 iin
1 = 0
%5 < < %35 iin 1 = 2( 5)

%35 iin
olarak alnabilecei ifade edilmitir.
149
1 = 60
Sismik Koni Uygulamalar
Temiz kum
0.5
0.4
Siltli kum
0.15 mm
0.25 mm
=0.2 mm
=%15
=0.4 mm
%5
0.3
0.2
Shibata ve Teparaska(1988)
0.1
Robertson ve Campanella
(1985)
Seed ve Alba (1986)
100
200
ekil 2.63. Farkl aratrmaclar tarafndan nerilen CPTden tahmini

(Lunne vd., 1997)
2.10. Sismik Koni Uygulamalar
lmlerle belirlenen sismik kayma dalgas hz, , zemin karakterini yanstan
nemli bir parametre olup, zeminin kk birim deformasyonlarnda geerli
olan (<10-4 %) elastik kayma modl, 0 , ile Bant (2.48)e gre
ilikilendirilmitir.
0 = 2 = ( ) 2
(2.48)
Burada; : ktle younluu, : zemin birim arl ve : yerekimi ivmesidir.

Sismik kayma dalgas hzlarnn llmesi iin, konik u zerine yerletirimi
geofonlar kullanlmaktadr. Standart konik sondalama esnasnda penetrasyon
belli bir derinlikte durdurulmakta ve yzeyde yer alan elik kirie vurulan bir
150

tokmak darbesi ile zeminde kayma dalgalar yaratlmaktadr. elik kiri
genellikle, 150 mm geniliinde 2.4 m boyunda ve 25 mm kalnlkta
boyutlandrlmaktadr. Tokmak arlklar ise 5 ila 15 kg aralndadr.
ki ayr derinlikte kayma dalgalarnn yzeyden konik utaki geofonlara ulama
sreleri llp kayma dalga hz,
=
2 1
2 1
(2.49)
bants ile hesaplanabilmektedir. Deneyin detaylar ve tanmlamalar ek.

2.64te gsterilmitir. Burada; 1 ve 2 : iki ayr derinlikte yzeydeki kiri ile
konik utaki geofon arasndaki mesafeler ve 1 ve 2 : kayma dalgalarnn iki ayr
derinlikteki geofonlara ulama sreleridir.
Osiloskop
Elektrik devresi
Statik yk
Tokmak
Kiri
Geofon
Geofon
ekil 2.64. Sismik koni detaylar (Campanella ve Howie, 2008)
151
Kaynaklar
2.11. Kaynaklar
Aas, G., Lacasse, S., Lunne, T. ve Hoeg, K. (1986). Use of in situ tests for
foundation design on clay Proceedings of the ASCE Speciality Conference In
Situ 86: Use of In Situ Tests in Geotechnical Engineering, Blacksburg, 1 30,
American Societyof Engineers (ASCE).
ASTM-D5778-07 (2007). Standard Test Method for Electronic Friction Cone
and Piezocone Penetration Testing of Soils American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, USA.
Baldi, G., Bellotti, R., Ghionna, V., Jamiolkowski, M. ve Pasqualini, E. (1981).
Cone resistance of a dry medium sand 10th.ICSMFE, Stockholm, 2, 427-32.
Baldi, G., Bellotti, R., Ghionna, V., Jamiolkowski, M. ve Pasqualini E. (1986)
Interpretation of CPTs and CPTUs: 2nd Part: drained penetration of sands
Proc. of 4th.Int. Geotechnical Seminar, Singapore, 143-56.
Begemann, H.K.S. (1965). The friction jacket cone as an aid in determining the
soil profile Proc. 6th. ICSMFE, Montreal, 1: 17-20.
Bellotti, R., Ghionna, V., Jamiolkowski, M. ve Robertson, P.K. (1989). Shear
strength of sand from CPT Proceedings of the 12th International Conference
on Soil Mechanics and Foundtion Engineering, Rio de Janeiro, 1:179-84,
Balkema Pub., Rotterdam.
Bjerrum, L. (1972). Embankments on soft ground: state-of-the-art report
Proc. Conf. on Performance of Earth and Earth-Supported Structures, ASCE,
Lafayette (Georgia).
Bowles, J.E. (1996). Foundation analysis and design McGraw-Hill, Singapore.
Briaud, J.L. ve Miran, J. (1991). The Cone Penetrometer Test. Report No. FHWA
SA-91-043 U.S. Department of Transportation, Federal Highway
Administration Office of Technology Applications, Washington, D.C., 161.
152

Bruzzi, D. ve Battaglio, M. (1987). Pore pressure measurements during cone
penetration test ISMES Research Report No. 229.
Burland, J.B., Broms, B.B. ve de Mello, V.F.B. (1977) Behavior of foundations
and structures State-of-the-art report, Proc.of 9th ICSMFE, Tokyo, 2, 495-547.
Bustamante, M. ve Gianeselli, L. (1982). Pile bearing capacity prediction by
means of CPT Proc. of ESOPT-II, Amsterdam, 493-500, Balkema Pub.
Campanella, R.G. ve Howie, J.A. (2008). Guidelines for the use, interpretation
and application of seismic piezocone test data Geotechnical Research Group,
Department of Civil Engineering, The University of Britsih Columbia.
(2005).
Coduto, D. P. (1994). Foundation Design Principles and Practices Prentice
Hall, Englewood Cliffs, N.J.
De Ruiter, J. ve Beringen F.L. (1979). Pile foundations for large North Sea
structures Marine Geotechnology, 3(3), 267-314.
De Ruiter J. (1982) The Static Cone Penetration Test: State of Art Report Proc.
of 2nd ESOPT, (2) 389-406, Amsterdam.
DIN 4014 (1990). Bored Piles: Construction procedure, design and bearing
behavior German Code, Berlin.
Douglas, B.J. ve Olsen, R.S. (1981). Soil classification using electric cone
penetrometer: Cone penetration Tesing and Experience Proc. ASCE National
Convention, 209-27, St. Louis.
Duncan, J.M. ve Buchignani, A.L. (1977). An engineering manual for
settlement studies Dept.of Civil Engnr., Univ.of California, Berkley.
153
Kaynaklar
Durgunolu, H.T. ve Mitchell, J.K. (1975). Static penetration resistance of soils
I-II. Proc.of ASCE Specialty Conf.on In Situ Measurement of Soil Properties,
Raleigh, North Carolina, 1, 151-89.
Erol, O., Kaplan, N. ve akan, G. (2004). Plastik killerde odometre modlnn
CPT u direncinden tahmini ZMTM 10. Ulusal Kongresi, (1), 31-38, T,
stanbul.
Eslamizaad, S. ve Robertson, R.K. (1996). Cone Penetration test to evaluate
bearing capacity of foundation in sands Proc.of 49th Canadian Geotechnical
Conference, St.Jones, Newfoundland.
Houlsby G.T. ve Teh C.I. (1988). Analysis of pizocone in clay Proc.of Int.Symp.
on Penetration Testing, ISOPT-1, Orlando, 2, 777-83, A.A.Balkema.
Jamiolkowski, M., Ladd, C.C., Germaine, J.T. ve Lancellotta, R. (1985). New
developments in field and laboratory testing of soils State of Art Report, 11th
ICSMFE, San Francisco, 1, 57-153, Balkema Pub.
Janbu, N. (1963). Soil compressibility as determined by oedometer and triaxial
tests Proceedings of the European Conference on Soil Mechanic and
Foundation Engineering, Wiesbaden, 1, 19 25.
Janbu, N. ve Senneset, K. (1974). Effective stress interpretation of in situ static
penetration tests. Proceedings of the European Symoposium on Penetration
Testing, ESOPT, Stockholm, 2.2, 181 93.
Jefferies, M.G. ve Davies, M.P. (1991). Soil classification by CPT Discussion.
Canadian Geotech.J., 28 (1), 173 176
Kleven, A., Lacasse, S. ve Andersen, K.H. (1986). Soil parameters for offshore
foundation design N6I Report No: 40013-34.
Kulhawy, F.H. ve Mayne, P.H. (1990). Manual on estimating soil properties for
foundation design Publication of Electric Power Research Institude (EPRI),
USA.
154

Ladd, C.C., Foott, R., Ishihara, K., Schlosser, F. ve Poulos, H.G. (1977). Stressdeformation and strength characteristics State-of-Art Report, Proc. 9 th.
ICSMFE, Tokyo, 2: 421 94.
Lunne, T. (1986). In situ investigation techniques and interpretation for
offshore practice Evaluation of Special Density Tests at Gullfaks C and in
Drammen. Norwegian Geotechnical Institute, Oslo, Norway, Report 40019 25.
Lunne, T. ve Christophersen, H.P. (1983). Interpretation of cone penetrometer
data for offshore sands Proceedings of the Offshore Technology Conference,
Richardson, Texas, Paper No. 4464.
Lunne, T. ve Kleven, A. (1981). Role of CPT in North Sea foundation
engineering Cone Penetration Testing and Experience ASCE National
Convention, St.Louis Missouri, 76-107.
Lunne, T., Robertson, P.K. ve Powell, J.J.M. (1997). Cone penetration testing in
geotechnical practice Blackie Academic & Professional, Champan & Hall, UK.
Mahesh, D. ve Vikash, J. (1995). State of art of CPT in India Int.Symp.on CPT,
(1) 87 95 , Linkping, Sweden.
Marchetti, S. (1988). On the field determination of Ko in sand 11th ICSMFE,
San Francisco, 5, 2667-72.
Mayne, P.W. (1991). Determination of OCR in clays by piezocone tests using
cavity expansion and critical state concepts Soils and Foundations, 31 (2), 6576.
Meigh, A.C. (1987). Cone Penetration Testing: Methods and Interpretations
CIRIA Publications, Butterworths London.
Meyerhof, G.G. (1956) Penetration tests and bearing capacity og cohesionless
soils ASCE, Journal of SMFD, (82), SM1, 1-19.
155
Kaynaklar
Meyerhof, G.G. (1974). State of Art of penetration testingin countries outside
Europe 1st ESOPT, Stockholm 2, 40-48.
Mitchell, J.K. ve Keaveny, J.M. (1986). Determining sand strength by cone
penetrometer Proceedings of the ASCE Specialty Conference In Situ 86: Use of
In Situ Tests in Geotechnical Engineering, Blacksburg, 823 39, ASCE.
Plantema, G. (1948). Construction and method of operating a new deep
sounding apparatus Proc.2nd.ICSMFE, Rotterdam,1,280-7.
Robertson, P.K. (1990). Soil classification using CPT Canadian Geotechnical
Journal, 27(1), 151-8.
Robertson, P.K. (1991). Estimation of foundation settlements in sand ASCE
Geotechnical Engineering Congress, Boulder, Colorado.
Robertson, P.K. (2009). Performance based earthquake design using the CPT
Keynote Lecture, IS-Tokyo.
Robertson, P.K., Campanella, R.G. ve Wightman, A. (1983). SPT-CPT
Correlations ASCE J.Geotech.Engnr., 109 (11): 1449-59.
Robertson, P.K., Campanella, R.G., Gillespie, D. ve Greig, J. (1986). Use of
piezometer cone data ASCE Proc.Specialty Conf. In Situ 86, Blacksburg, 126380.
Robertson, P.K., Sully, J.P., Woeller, D.J., Lunne, T., Powell, J.J.M. ve Gillepie,
D.G. (1992) Seismic cone penetration test for evaluating liquefaction potential
under seismic loading Canadian Gotechnical Journal, 29,(4), 551-7.
Robertson, P.K. ve Cabal, K.L. (2010). Guide to CPT for Getechnical
Engineering GREGG Drilling&Testing Inc. Publication.
Robertson, P.K. ve Campanella, R.G. (1983). Interpretation of cone penetration
test: Part I: Sand Canadian Geotechnical Journal, 20 (4): 718-33.
156

Robertson, P.K. ve Campanella, R.G. (1985). Liquefaction potential of sands
using the cone penetration test ASCE journal of Geotechnical Engineering, 111
(3), 384-403.
Robertson, P.K. ve Campanella, R.G. (1989). Design Manual for Use of CPT and
CPTU University of British Columbia, Vancouver, BC.
Salgado, R. (2008). "Analysis of Single Piles: Challenges and Solutions." 12th
International Conference of the International Association for Computer
Methods and Advances in Geomechanics, Goa, India, October 1-6, 2008.
Sanglerat, G. (1972). The penetrometer and soil exploration Elsevier,
Amsterdam, 464pp.
Schmertmann, J. H. (1970). Static Cone to Compute Static Settlement over
Sand. J. Soil Mech. & Found. Div., ASCE, 96(SM3): 7302 - 1043.
Schmertmann J.H., Hartman J.P. ve Brown P.R. (1978). Improved Strain
Influence Factor Diagrams Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE,
104(8): 1131-1135.
Schmertmann, J.H. (1978) Guidelines for cone penetration test, performance
and design US Federal Highway Administration, Washington, DC, Report,
FHWA-TS-78-209, 145.
Tand, K.E., Funegard, E.G. ve Warden, P.E. (1995). Predicted/measured
bearing capacity of shallow footings on sand Proc.of Int.Symp. on Cone
Penetration Test, CPT95, Linkping Sweden 2, 589-94.
Teh, C.I. ve Houlsby, G.T. (1991). An analytical study of the cone penetration
test in clay Geotechnique, 41(1): 17 34.
Terzaghi, K., Peck, R.B. ve Mesri, G. (1996). Soil Mechanics in Engineering
Practice 3rd edition, John Willey ve Sons, New York.
157
Kaynaklar
Torstensson, B.A. (1975). Pore pressure sounding instruments ASCE Specialty
Conf. on In-situ Measurement of Soil Properties, Raleigh, North Caroline, 2,4854.
Vermeiden, J. (1948). Improved sounding apparatus as developed in Holland
since 1936 Proc.2nd.ICSMFE, Rotterdam, 1, 277-9.
Vesic, A.S. (1970). Tests on uninstrumented piles J.ASCE, SMFD, (96), SM2
561-84.
Webb, D.L., Mival, K.N. ve Allinson, A.J. (1982). A comparison of the methods
of determining settlements in estuarine sands from Dutch cone penetration
test Proc. Of 2nd ESOPT, Amsterdam, 945-50.
Wissa, A.E.Z., Martin, R.T. ve Garlanger, J.E. (1975). The piezometer probe
Proceedings of the ASCE Specialty Conference on In Situ Measurement of Soil
Properties, Raleigh, North Carolina, 1, 536 45, ASCE.
158
Presiyometre Deneyi
Blm 3
PRESYOMETRE DENEY (PMT)
3.1.Giri
Presiyometre deneyi bir sondaj kuyusu ierisine dey pozisyonda yerletirilen
silindirik bir hcrenin (sondann) esnek bir membran yardmyla kuyu eperine
niform yayl nsal (radyal) bir basn uygulanmas esasna dayal bir
yntemdir. Bu hcre bir tp veya kablo ile zemin yzeyindeki lm nitesine
balanarak deney esnasnda, uygulanan basn ve kuyu eperindeki
deformasyonlar kaydedilmektedir. Dolaysyla zemine uygulanan gerilmeler ve
birim deformasyonlar ayn anda llebilmektedir. llen gerilme
deformasyon ilikisinden zeminin dorusal, izotropik ve elastik tam plastik
davrand varsaymyla boluk (kavite) genleme teorisi uygulanarak zemin
davran birok ynyle belirlenebilmektedir. Bilindii gibi saha deneylerinin
birounda zemine uygulanan gerilmeler ve zeminde oluan birim
deformasyonlar tanmlanamadndan, PMT teknolojisi bu ynyle avantajl bir
konumdadr.
Presiyometre teknolojisi 1955 ylnda Fransz Mhendis Louis Menard
tarafndan gelitirilmitir. Deney teknii, Menard tarafndan nerilen ampirik
temel tasarm kriterlerinin benimsenmesi sonrasnda, tm dnyada yaygn
olarak kullanlmaya balanmtr. Zaman ierisinde farkl presiyometre
modelleri gelitirilmitir. PMT, hemen her trl zeminde ve kayalarda
uygulanabilmektedir. Deney sonular balca zeminlerin dayanm ve
deformasyon modl parametrelerinin belirlenmesinde ve temel tasarmnda
tama gc ve oturma hesaplamalarnda kullanlmaktadr.
159
Presiyometre eitleri
3.2. Presiyometre eitleri
Uygulamada tip presiyometre kullanlmaktadr:
i.
ii.
iii.
Menard Tipi (Kuyu) Presiyometre (MPM)

Kendinden Delgili Presiyometre (SBP)
Zemine tilen (Srmeli) Presiyometre (PIP)
Menard Tipi (Kuyu) Presiyometre (MPM):

Menard tarafndan gelitirilen bu presiyometre sondaj delgisi ierisinde
yaplmaktadr. Presiyometre hcresi apnn sondaj delgi apndan bir miktar
kk olmas nedeniyle hcre sondaj ierisinde istenen derinlie
indirilebilmektedir.
MPM aletinin ematik grnm ek. 3.1de gsterilmektedir. Sistem
presiyometre hcresi ve kontrol/lm nitesi olmak zere iki niteden
olumaktadr.
Presiyometre hcrelerinin aplar deiik modellerde 70 mm ila 82 mm,
boy/ap oranlar ise 4.2 ila 7.4 aralnda deimektedir. Deney derinliine
yerletirilen presiyometre hcresi yzeydeki kontrol nitesine plastik tplerle
baldr.
Presiyometre sondas iirilebilen bir esnek lastik membran olup kendi
ierisinde ortada yer alan bir lm hcresi ve nitenin alt ve st ularna
lm hcresinin mmkn olduunca nsal genlemesini salamak amacyla
yerletirilmi iki adet koruyucu hcreden olumaktadr. Zorlu zemin
koullarnda lastik membrann hasar grmemesi amacyla tm hcre esnek
elik eritlerden oluan bir klf (in feneri) ierisine alnmaktadr.
Kontrol nitesine bal basnl bir gaz (CO2 vb.) tankndan koruyucu hcrelere
basn uygulanr. Ayn basn ortada yer alan lm hcresine bal olan
kontrol nitesindeki sv tankna da uygulanmaktadr. Koruyucu hcreler gaz ile,
160
Presiyometre Deneyi
lm hcresi ise sv ile iirilmektedir. lm hcresi koruyucu hcrelerin
varl nedeniyle zemine sadece yatay ynde nsal basn uygular ve hcre
yanal ynde geniler. Hcrenin yanal ynde hacimsel genlemesinin boyutu da
kontrol nitesindeki sv tanknda yer alan hacim ler sistem tarafndan
kaydedilir. Hcrenin yanal deformasyonlarnn hcreye giren sv miktar ile
lld bu sistemler literatrde Tip 1 presiyometreler olarak
tanmlanmaktadr.
Ana basn
gstergeleri (analog
veya dijital)
Gaz
Basn
reglatr
Gsterge seici
Vana
Vana
Gzlem
tpleri
Gaz tp
Koruyucu hcrelere
giden gaz
kiz balant hatt
Kontrol/lm
nitesi
lm hcresine
giden sv
Eeksenli balant
Presiyometre
Hcresi (Sondas)
Koruyucu hcre
(gaz dolu)
lm hcresi
(sv dolu)
Zemin veya kaya
Koruyucu hcre
(gaz dolu)
ekil 3.1. Menard tipi presiyomtere-Tip 1 (Mair ve Wood, 1987)
Tip 2 presiyometrelerde ise lm hcresindeki yanal deformasyonlar ek.

3.2de gsterildii gibi lm hcresinin evresine yerletirilen 6 adet lm
161
kolundaki elektronik sensrler tarafndan yaplmakta olup, bu lm
ynteminin daha hassas ve salkl olduu ifade edilmektedir.
Tasfiye kanal
Ya ve kablo hatt
Tij az
Koruyucu klf
(in feneri)
6 adet lm kolundaki
elektronik sensrler
Birim
deformasyon
lerli konsol
yay
Lastik membran
Batarya
ekil 3.2. Menard tipi presiyometre-Tip 2 (Mair ve Wood, 1987)

Kendinden Delgili Presiyometre (SBP):
MPM sistemi nceden alm bir sondaj kuyusu ierisinde yaplmaktadr.
Sondaj kuyusu eperinde gerek delgi operasyonunun mekanik rselemesi
gerekse zemindeki yanal gerilmelerin ortadan kalkmas ve sonucundaki
ferahlamalar, presiyometre deney hcresinin etrafndaki zeminde kanlmaz
162
Presiyometre Deneyi
olarak baz rselenmelere neden olmaktadr. Bu sorunu ortadan kaldrmak
amacyla e zamanl olarak ngilterede (Wroth ve Hughes, 1973) ve Fransada
(Baguelin vd., 1972) Kendinden Delgili Presiyometre (Self Boring
Pressuremeter) hcreleri gelitirilmitir.
SBP sistemi (ek. 3.3) zemine hidrolik bask ile itilen bir mini tnel makinesine
benzemektedir. Bu sistemde presiyometre nitesinin ucuna kesici ve tc
mekanik niteler eklenmitir. Ayrca hcrenin aks boyunca merkezde ift tpl
bir sistem yardmyla kesici uca sv sirklasyonu salanmaktadr. Kesici ucun
paralad ve tt zemin sv sirklasyonu ile hcrenin ortasndaki
delikten yzeye tanmaktadr. SBP sisteminde yanal deformasyonlar Tip 2
MPM nitesindekine benzer lm hcresinin evresine yerletirilen 3 adet
lm kolundaki elektronik sensrler ile llmektedir. Ayrca sisteme
yerletirilmi basn ler yardmyla deney esnasndaki boluk suyu basnlar
da kaydedilebilmektedir.
Kendinden delgili presiyometrenin zellikle ngiliz ve Fransz aratrmaclar
tarafndan farkl eitleri gelitirilmitir. Bunlardan Cambridge tipi (Wroth ve
Hughes, 1973) ar konsolide killeri; tam kesit delme matkapl olan (Clarke ve
Allan, 1989) zayf kayalar; ve Fransz tipi (PAFSOR) sert kayalar delmek iin
tasarlanmtr. ngiliz ve Fransz modeller arasnda birok farkllk olup Fransz
tipleri daha ok aratrma maksatl, ngiliz tipleri ise daha ok uygulamada
kullanlmaktadr (Clayton vd., 1995).
Kuyu tipi presiyometreye gre daha az rselenmeye sebep olan kendinden
delgili presiyometrelerin uygulannda operatr bilgi ve becerisi olduka
nemli olup, dikkatsizce yerletirilen SBP tipi presiyometrelerin Menard tipi
presiyometreler kadar rselenmeye sebep olabilecei unutulmamaldr.
Presiyometrenin srlmesi esnasndaki rselenme derecesini etkileyen balca
faktrler aada sralanmtr (Clayton vd., 1995):
(i)
(ii)
Zemin tr
Kesici ucun alt ucundan kesicinin arkasna olan mesafe
163
(iv)
(v)
Presiyometre membrannn iirilmemi durumdaki d apna

kyasla kesici ucun ap
Sondaj srasndaki aa doru uygulanan bask
Sondaj srasndaki titreim miktar
Kauuk membran ile kesici

kafann aplar delginin
rselenmemesi iin ayndr.
Delgi kafas
Boluk suyu
basn ler
Su tank
Reaksiyon
erevesi
Motor
Boluk suyu
basn leri
Su pompas
Hidrolik pompa
Yay
Kauuk
membran
Sensr
Kesici kafa
Aa indirme
ekici
Elektrik
/gaz
kablosu
D delgi tijleri
Test
ekipman
Su
Yzeye
tanan
atk
malzeme
Gaz basn
kayna
(iii)
Elektrik/gaz
kablosu
Toplam basn
leri
i bo
dner aft
amurlu zemin
ve sv ak
Kesici
Konik geit
Sv k
Camkometer
Mesafe=zemin direncine bal
Delgi faz
Deney faz
ekil 3.3. Kendinden delgili presiyometre (SBP) detaylar

(Mair ve Wood, 1987)
Zemine tilen (Srmeli) Presiyometre (PIP):
Bu tip presiyometreler, Henderson vd. (1979) tarafndan ngilterede Yap
Aratrma Enstitsnde gelitirilmi olup, denizde yaplan zemin ettlerinde
164
Presiyometre Deneyi
kablolu sondaj tekniine (wire-line) entegre edilerek kullanlmaktadr. Sistemin
detaylar ek. 3.4te gsterilmitir. PIP sisteminde presiyometre hcresi yaplan
delgi sonrasnda delgi tabanna itilerek yerletirilmektedir. Alternatif olarak
presiyometre apndan daha kk bir ndelgi yaplmas sonrasnda da itme
ilemi yaplabilmektedir. PIP sisteminde zemine itilme aamasnda geilen
zeminin byk bir blm presiyometre tp ierisine alnmakta ve etrafndaki
zeminde rselenmeler minimum dzeye indirilmektedir. Presiyometrenin
detaylar ek. 3.5te gsterilmitir.
Uygulamada presiyometre ve basn kayna sondaj kuyusu tabanna
beraberce indirilmekte, akabinde balk zemin iine itilmektedir. Membran
basn kayna ierisindeki elektrik pompas vastasyla tatbik edilen basn
altndaki ya ile iirilmektedir. Basnlar elektrikli basn lerler, yan hacmi
ise basn kayna nitesi ierisine yerletirilmi seviye ler tarafndan
llmektedir.
3.3. Sistemin Kalibrasyonu
Presiyometre deney tekniinde sistemin kalibrasyonu deney sonularnn
doru yorumlanmas asndan son derece nemlidir. Yumuak zeminlerde
basn dzeltmesi, sert zemin ve zayf kayalarda ise hacim dzeltmesi deney
sonularn nemli lde etkilemektedir. Mair ve Wood (1987), tekniine
uygun ve hassas bir kalibrasyon yaplmad durumlarda presiyometre
deneyinin hibir ekilde ie yaramayacan ifade etmilerdir.
Presiyometre hcresinin imeye kar direnci:
Presiyometre hcresi, lastik membran ve in feneri olarak adlandrlan ince
yarkl koruyucu bir metal ile kaplanmtr. Presiyometre hcresi, ak havada
basn uygulanarak iirilir ve her basn kademesinde hcrenin hacmi
kaydedilerek ek. 3.6da gsterilen basn-hacim grafii izilir.
ekil 3.6daki kalibrasyon erisinde saha deneyi esnasnda kaydedilen hacim
deiimi deerine, kart gelen basn deeri okunur ve bu deer deneyde
uygulanan basn deerinden dlerek dzeltilmi basn deeri elde edilir.
165
Sistemin Kalibrasyonu
rnein, saha deneyinde herhangi bir aamada uygulanan basn, ve llen
hacim deiimi, ise, kalibrasyon erisinde deerinden girilir ve deeri
okunur. Dzeltilmi basn deeri, ;
=
(3.1)
olarak kaydedilir.
Kontrol nitesi ve Balant Tplerinin Esneklii:
Bu kalibrasyon, MPM Tip 1 hcreleri iin gerekli olup, deneyde llen hacim
deiimlerine uygulanacak dzeltme iin yaplmaktadr. Deneyde belli bir
basn altnda kaydedilen hacim deiimi okumas kontrol nitesi ve balant
tplerinin genlemesini de iermektedir. Dolaysyla sadece zeminin
deformasyonuna kart gelen hacim deiiminin tayini iin sistem
genlemelerinin deney esnasnda kaydedilen toplam hacim deiimlerinden
karlmas gerekmektedir.
Bu amala presiyometre hcresi kaln cidarl bir elik tp ierisine yerletirilir
ve basn kademeleri uygulanr. Her basn kademesinde hacim deiimleri
kaydedilir ve ek. 3.7de gsterilen basn-hacim deiimi grafii izilir. Erinin
dorusal ksm uzatlarak yatay eksen kestirilir. Bu nokta presiyometrenin
genlememi hacmine (0 ) kart gelmektedir. Bu noktadan izilen dey eksen
kalibrasyon erisini tanmlar.
Deneyde herhangi bir basn kademesinde, kalibrasyon erisindeki dey
eksende basn deerinden girilip yatay eksende hacim deiimi deeri okunur.
Bu deer ayn basn kademesinde deneyde kaydedilen hacim deiimi
deerinden kartlarak dzeltilmi hacim deiimi bulunur.
rnein saha deneyi esnasnda herhangi bir aamada basn ve hacim
okumalar ve ise, ek. 3.7deki kalibrasyon erisine deerinden girilir ve
hacim dzeltmesi deeri okunur. Dzeltilmi hacim deeri, ;
=
olarak kaydedilir.
166
(3.2)
Presiyometre Deneyi
Kontrol ve veri toplama

sistemine zrhl kablo
(wire-line) ile balant
Delgi amuru
Delgi borusu
Basn gelitirici
Ak ulu
srme az
Balant ubuu
Koruyucu eritler
Presiyometre hcresi
Membran
Kesici u
ekil 3.4. Zemine itilen presiyometre (PIP) detaylar (Mair ve Wood, 1987)
Ya salama hatt
Fener mengenesi
Membran
mengenesi
elik yaka
Membran
Taban tp
in feneri
Membran
mengenesi
Gerilme boaltm
basama
Kesici u
ekil 3.5. Zemine itilen presiyometre (PIP) detaylar (Mair ve Wood, 1987)
167
Sistemin Kalibrasyonu
Basn
Hacim
ekil 3.6. Membran direnci (ak havada) kalibrasyon erisi (Briaud, 1992)
2
Basn (x 100 kN/m )

25
20
= 15
10
60
0
0
20
80
40
100
60
Enjekte edilen sv
3
hacmi (cm )
3
Hacim kayb (cm )
ekil 3.7. Sistem skabilirlii dzeltmesi iin kalibrasyon erisi (Briaud, 1992)
168
Presiyometre Deneyi
Hidrostatik Basn Dzeltmesi:
Deney esnasnda kontrol nitesinde yer alan manometre zemin yzeyindeki
basnc gstermektedir. Ancak kontrol nitesini presiyometre nitesine
balayan plastik tpler sv ile doludur ve deney noktasna hidrostatik basn
uygulamaktadr. Dolaysyla deney noktasndaki reel basn, kontrol nitesi
manometre basnc + hidrostatik basn olarak dzeltilmelidir. Dier bir deyile,
kontrol nitesi ile lm hcresi orta noktas arasndaki kot fark ile svnn
birim arl arplarak elde edilen basn deeri kontrol nitesinde okunan
basnca eklenmelidir.
Bunlarn dnda elektronik basn ve deformasyon lerlerin periyodik olarak
kalibrasyonlar yaplmaldr.
Basn
Sonu olarak, presiyometre erisinin tekilinde dzeltilmi basn ve hacim

deiimi deerleri kullanlmaldr. lgili dzeltmeler yaplmakszn elde edilen
presiyometre erisinde ek. 3.8de grld gibi farkllklar ortaya
kabilmektedir.
Dzeltilmi
veri
Deney verisi
(dzeltilmemi)
Hacim
ekil 3.8. PMT lmleri ve dzeltilmi deerleri (Mair ve Wood, 1987)
169
PMT Yapm Yntemi

3.4. PMT Yapm Yntemi
Bu blmde lkemizde yaygn olarak kullanlan MPM Tip 1 presiyometrelerinin
deney yntemi ile ilgili ayrntlar verilecektir. Dier presiyometre modellerinin
yapm yntemi ile ilgili ayrntlar Briaud (1992) ve Mair ve Wood (1987)
yaynlarnda bulunabilir.
lgili kalibrasyonlarn yaplmasndan sonra elde edilen ideal bir presiyometre
erisi ek. 3.9da gsterilmektedir. Bu eride faz tanmlanmtr:
Dzeltilmi Basn,
Faz 3 ( < < )
Faz 2 ( < < )
Faz 1 ( < )
Dzeltilmi boluk hacmi,
ekil 3.9. Menard Presiyometre deneyinden elde edilen tipik bir basn-hacim
erisi (Mair ve Wood, 1987)
Faz 1: Erinin ilk blm membrann iirilerek sondaj kuyusu eperi ile tam bir
temas salamas aamas olup llen hacim deiimi kuyu yzeyindeki
rselenmi zeminin deformasyonlarn da kapsamaktadr. Bu aamadaki basn
deeri zeminin kuyu almadan zemin rt yk altndaki denge yatay
basncna, 0 , kart gelmektedir. SPB ve PIP presiyometre deneylerinde
erinin Faz 1 blm olumamaktadr.
170
Presiyometre Deneyi
Faz 2: Bu faz ek. 3.9daki B noktasna kadar dorusal basn-hacim deiimi
davrann kapsamakta olup, dorusal davrann sonland B noktas plastik
deformasyonlarn balangcna kart gelmektedir. Eride A ve B noktalar
arasndaki dorusal blge psdo-elastik (elastik davran gibi grnp tam
elastik olmayan) faz olarak tanmlanmaktadr. Eride B noktasndaki basn
deeri krip basnc olarak tanmlanmaktadr.
Faz 3: Bu fazda plastik deformasyonlar artarak limit basnc, , olarak
tanmlanan deere ulalmaktadr.
nceki blmde de bahsedildii zere MPM tipi presiyometrelerde nceden
sondaj kuyusu almaktadr. Deneyin yaplaca kuyuda, delgi apnn ( )
presiyometre apna ( ) orannn ( ), 1.10dan kk olmas koulu
salanmaldr. Kuyu eperlerindeki zemin aadaki nedenlerle ar derecede
rselenebilmekte ve deney sonularn olumsuz etkilemektedir (Finn vd.,
1984):
i.
ii.
iii.
Kuyu eperinin ksmen veya tamamen gmesi

Kuyu eperinde erozyon olumas
Kuyu eperindeki zeminin yumuamas
Bunlara ilaveten ien zeminlerde yaplan deneylerde kuyu ap daralmas da

sz konusu olabilmektedir.
Yukarda konu edilen faktrler nedeniyle ideal davrantan ek. 3.10da
gsterilen sapmalar oluabilmektedir.
Genel olarak presiyometre sistemleri 2.5 MN/m2 ila 10 MN/m2 basn
kapasiteli olarak tasarlanmaktadr. Bu kapasiteler sert zeminler ve zayf
kayalarda 10 MN/m2 ila 20 MN/m2 aralna kmaktadr.
Deneyler basn kontroll veya birim deformasyon kontroll yaplmaktadr.
MPM Tip 1 presiyometrelerinde basn kontroll deney yntemi
uygulanmaktadr. deal olarak limit basn deerine 15 ila 20 basn
171
PMT Yapm Yntemi
Basn,
kademesinde ulalmas nerilmektedir. Basn kademeleri yumuak killerde 15

kN/m2 ye; sert killerde 50 kN/m2 ye ve zayf kayalarda 100 kN/m2 ye kadar
uygulanmaktadr. Her basn kademesi 1 veya 2 dakika sabit tutulur ve 15inci,
30uncu, 60nc ve 120nci saniyelerde hacim deiimi okumalar alnr.
Kk delgi ap veya ime
Kabul edilebilir
kalitedeki deney
Geni delgi
ap
Presiyometrenin
maksimum hacmi
Hacim,
ekil 3.10. Menard presiyometre deneyinden elde edilen farkl davranlar

(Mair ve Wood, 1987)
Presiyometre erisi dzeltilmi basnca kar dzeltilmi hacim deiimi grafii
olarak izilmektedir. ekil 3.11de erinin altnda gsterildii gibi krip erisi ise
her basn kademesindeki 120nci ve 60nc saniyeler arasndaki hacim farknn
(120 60 ) dzeltilmi basnca kar izilmesi ile oluturulur. Baz
uygulamalarda 60nc ve 30uncu saniyeler arasndaki hacim fark (60 30)
da kullanlmaktadr. Krip erisi gerek bir krip davran olarak alglanmamaldr.
Bu eri ek. 3.9da gsterilen 0 ve basnlarnn (krip erisindeki krlma
noktalar) daha kolay tanmlanmasn amalamaktadr.
172
Presiyometre Deneyi
Psdo-elastik faz
Plastik faz
60
Krip basnc,
600
400
Basn hacim erisi
50
Limit basnc,
(cc)
500
300
A
200
100
Krip erisi
40
30
20
10
0
10
Krip hacmi: veya (cc)
700
20
2
Basn, (kg/cm )
ekil 3.11. Tipik bir presiyometre deney erisi (Clayton vd., 1995)
3.5. PMT Verilerinin Yorumlanmas
PMT tamamlandktan sonra dzeltilmi basn hacim deiimi erisi ve krip
erisi izilir (ek. 3.11 ve 3.12).
Deney sonularnn yorumlanmas iin bu erilerden elde edilen aadaki
tanmlara ihtiya vardr:
A : Psdo-elastik (lineer) fazn balang noktas
B : Krip (plastik) deformasyonlarn balang noktas (lineer fazn sonu)
0 : Deney balangcnda presiyometrenin hacmi (iirilme ncesi)
: iirilme aamasndaki hacim deiimi (lm hcresine enjekte edilen sv
hacmi)
: deneyin herhangi bir aamasnda hcrenin toplam hacmi
= 0 +
173
(3.3)
PMT Verilerinin Yorumlanmas

: Psdo-elastik fazda presiyometre hcresinin ortalama toplam hacmi
= 0 + 0.5( + ) = 0.5( + )
(3.4)
, : Presiyometre hcresinin A ve B noktalarndaki toplam hacmi

, : A ve B noktalarnda uygulanan nsal basn deerleri
=
(3.5)
: Psdo-elastik fazdaki dorunun eimi

: hcrenin iirilmesi ncesi deney noktasnda zemin rt yk altndaki
toplam yatay gerilme
=
: Krip basnc
=
: Limit basnc
: Net limit basnc
= 0
(3.6)
Deneyin yeteri hassasiyette yaplmamas durumunda, 0 Bant (3.7)den

hesaplanr.
0 = 0 [ ] + 0
(3.7)
Burada; 0 : skunetteki yanal toprak basnc katsays, : zeminin efektif
birim hacim arl, : deney derinlii ve 0 : deney derinliindeki hidrostatik
basntr.
Menard modl veya presiyometre modl, , bir balang (initial) elastik
deformasyon modl olarak tanmlanm olup Bant (3.8) yardmyla
hesaplanmaktadr.
= 2.66[0.5( + )][] = 2.66
174
(3.8)
Toplam hacim, = +
Presiyometre Deneyi
= (/) .
B
A
=
Basn
ekil 3.12. Menard deneyinden gerilme-birim deformasyon ve krip erisi

(Clarke, 1995)
Bant (3.8)deki 2.66 deeri 2(1 + ) deerine kart gelmekte ve zeminlerde
Poisson orannn, , ortalama 0.33 olaca varsaymna dayanmaktadr.
Bantdaki [ ] oran ise ek. 3.12de psdo-elastik fazdaki dorunun
eimi olup presiyometre erisinden tanmlanmaktadr.
Rus literatrnde deeri Bant (3.9) ile hesaplanmaktadr (Clarke, 1995):
= [( )( )]
(3.9)
Bu bantda ve presiyometre hcresinin ek. 3.12deki A ve B

noktalarndaki yarapdr. Zemin cinslerine bal olarak katsays Tablo
3.1den alnr.
175

Tablo 3.1. PBP deneylerinden elde edilen deerleri (Clarke, 1995)
Zemin Tipi
Deney
derinlii
(m)
zellikleri
Kumlar ve akllar
Basn
uygulama hz
Yava
1.3
Killer ve siltli kumlar
1.35
Killer
1.42
Kumlar
< 0.5
0.5 < < 0.8
> 0.8
0 10
Hzl
Killer
< 0.25
0.25 < < 0.5
> 0.5
0 10
Hzl
Killer
< 0.25
0.25 < < 0.5
> 0.5
10 - 20
Hzl
2.5
2.25
2.0
2.0
3.0
4.0
1.75
2.5
3.5
Burada; : boluk oran ve : likit limittir.

Limit basncn presiyometre erisinden net olarak izlenemedii veya uygulanan
maksimum basncn limit basn deerinden kk olduu durumlarda,
deerinin ek. 3.13te gsterilen ekstrapolasyon yntemi kullanlarak
belirlenmesi nerilmektedir (Amar vd., 1991). Bu amala plastik zonda
log () grafii izilir; erinin dorusal ksm uzatlr ve (20 ) deerindeki basn
deeri olarak tanmlanr. Bu yaklam teorik olarak, genleen bir silindirik
kavitede gmenin, deformasyonlarn orijinal kavite hacminin iki katnda
oluaca gereine dayanmaktadr.
Menard presiyometre bazl geoteknik tasarm kriterlerinde ska kullanlan bir
reolojik faktr, tanmlamtr. Bu faktr zemin cinsine ve n yklenme
koullarna bal olarak Tablo 3.2den belirlenir.
176
Presiyometre Deneyi
1000
900
800
700
( )
( )
600
500
400
300
200
0
0.5
1.0
1.5 2.0
2.5
3.0
3.5
(MN/m )
ekil 3.13. deerinin ekstrapolasyon yntemi ile belirlenmesi

(Amar vd., 1991)
Daha sonraki blmlerde detaylar verilen, Menard tarafndan nerilmi
presiyometre deneyine dayal oturma hesap yntemleri ile bulunan
oturmalarn, llen reel oturmalardan daha fazla olduu gzlemlenmi ve
Menard faktr bir dzeltme faktr olarak nerilmitir (Menard ve
Rousseau., 1962). Benzer bir yaklamla Kahle (1983) oturmalarn daha gereki
olarak hesaplanabilmesi iin ykleme boaltma tekrar ykleme devirli
presiyometre deneylerinden elde edilen tekrar ykleme fazndaki modllerin
elastik formllerde kullanlmasnn daha doru sonu verdiini ifade
etmektedir. Leblanc (1982) ise oturma hesaplarnda zemin odometrik
deformasyon modlnn = ( ) olarak alnmas gereini
vurgulamtr. Boaltma ve tekrar ykleme deformasyon modlleri arasndaki
fark ek. 3.14te aka grlebilmektedir (Briaud vd, 1983).
177

Tablo 3.2. Menard faktr (Briaud, 1992)
Turba
Zemin Tipi
Ar
konsolide
Normal
Konsolide
Ayrm
ve/veya
yourulmu
Kil
Tm
deerler
Silt
Kum
Kum ve akl
> 16
> 14
2/3
> 12
1/2
> 10
1/3
9 16
2/3
8 14
1/2
7 - 12
1/3
6 10
1/4
79
1/2
1/2
1/3
1/4
ok atlakl
Dier koullar
Az atlakl veya ar
ayrm
= 1/3
= 1/2
= 2/3
Kaya
14
Yeniden
ykleme
12
(m /MN)
10
Yk boaltma
6
4
2
0
0
(%)
ekil 3.14. Yk boaltma/yeniden ykleme dnglerinde sekant

modlnn hacimsel birim deformasyona gre deiimi (Briaud vd., 1983)
178
Presiyometre Deneyi
3.6. PMT Zemin Parametreleri
Briaud (1992) genel anlamda ( ) orannn kohezyonlu/kohezyonsuz
zeminlerin ayrmnda kullanlmak zere aadaki kriteri nermektedir:
Killi Zeminler: ( ) > 12
Kumlu Zeminler: 7 < ( ) < 12
Clarke (1995) zemin trlerinin ( ) oranlar kullanlarak tanmlanmasna
ynelik Tablo 3.3teki kriterleri nermektedir.
Tablo 3.3. MPM deneyine gre zemin trleri (Clarke, 1995)

Zemin tr
ok gevek gevek kum
47
Orta sk sk kum
7 10
Turba
8 10
Yumuak kat kil
8 10
ok kat sert kil
10 20
Ls
12 15
Ayrm kaya (ayrma derecesine bal olarak)
8 40
Briaud (1992) zeminlerin trlerinin ve sklk/sertlik durumunun limit basnc

deeri ile ilikisi iin Tablo 3.4te verilen kriterleri nermitir. Briaud (1992)
ayrca zeminlerde net limit basnc, , ile Menard Modl, , deerlerinin
genellikle Tablo 3.5te verilen aralk ierisinde deitiini vurgulamtr.
179
PMT Zemin Parametreleri

Tablo 3.4. Zemin tr ve sklk/sertlik durumuna bal deerleri
(Briaud, 1992)
Zemin
(kN/m2)
SPT-
Gevek
Orta sk
Kum
Sk
ok sk
0 500
500 1500
1500 2500
> 2500
0 10
10 30
30 50
> 50
Kil
Yumuak
0 200
Orta kat
200 400
Kat
400 800
ok kat
800 1600
Sert
> 1600
* : drenajsz kayma dayanm
* (kN/m2)
0 25
25 50
50 100
100 200
> 200
Tablo 3.5. Killerde ve kumlarda ile iin yaklak deerler

(Briaud, 1992)
Zemin tipi
Yumuak
KL
Orta kat
Kat
ok kat
Sert
(kN/m2)
0 200
200 400
400 800
800 1600
> 1600
(MN/m2)
0 2.5
2.5 5.0
5.0 12.0
12.0 25.0
> 25.0
KUM
Zemin Tipi
Gevek
Orta sk
Sk
ok sk
(kN/m2)
0 500
500 1500
1500 2500
> 2500
(MN/m2)
0 3.5
3.5 12.0
12.0 22.5
> 22.5
180
Presiyometre Deneyi
3.6.2. PMT CPT korelasyonlar
Van Wambeke (1982) tarafndan farkl zemin trleri iin PMTden elde edilen
ile CPTden elde edilen (koni direnci) arasnda Tablo 3.6daki oranlar
gzlemlemitir.
Tablo 3.6. oranlar (Van Wambeke, 1982)
Zemin Tr
Kil
Silt
Kum
Sk kum ve akl
12
600
120
500
100
400
80
SPT-
Koni direnci, (tsf)
Briaud (1992) ise ile arasndaki korelasyonun pek geerli olmadna

iaret etmitir (ek. 3.15a). Benzer ekilde ile SPT- arasnda da gereki
bir korelasyon olmad grlmektedir (ek. 3.15b).
300
60
40
200
20
100
0
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
20
40
60
80
Limit basnc, (tsf)
Limit basnc, (tsf)
(a)
(b)
ekil 3.15. (a) - ilikisi (b) - SPT- ilikisi (Briaud, 1992)
181
100

3.6.3. PMT Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays ( )
Skunetteki yanal toprak basnc katsays herhangi bir derinlikte yatay efektif
gerilmenin, 0
, dey efektif rt ykne, 0
, oran olarak; Bant (3.10)daki
gibi tanmlanmaktadr.
0
0 =
(3.10)
0
Presiyometre deneyinde, ek. 3.12deki A noktasnda boluk suyu
deerinin, 0 , hidrostatik basn olarak alnmas durumunda, yatay
gerilme,
0
= 0 0
dolaysyla;
0 = (0 0 )(0 0 )
basnc
efektif
(3.11)
(3.12)
olacaktr. Burada toplam rt yk, 0, zemin birim arl ve deney

derinliinden hesaplanabilmektedir. Gan ve Briaud (1987) bu yntemle elde
edilen 0 deerlerinin dorudan llen deerlerle uyumlu olduunu ifade
etmektedirler. Ancak deneysel olarak presiyometre erisi zerinde 0
deerinin hassas olarak belirlenmesinde glkler olduu gzard
edilmemelidir.
3.6.4. PMT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
Kohezyonlu zeminlerde drenajsz kayma dayanmnn belirlenmesine ynelik
deiik yntemler nerilmitir. Bunlar arasnda Gibson ve Anderson (1961)
tarafndan nerilen yntem uygulamada en yaygn olarak kullanlandr. Teorik
olarak sonsuz uzunluktaki genleen bir silindirik kavitenin nsal basn altnda
yenilme direnci, dier bir deyile presiyometre erisindeki limit basnc, ,
Bant (3.13) kullanlarak hesaplanabilmektedir.
= 0 + [1 + ln( )] = 0 + [1 + ln (
182
)] (3.13)
2 (1 + )
Presiyometre Deneyi
Bu bantda; : kayma deformasyon modl, : kilin drenajsz deformasyon
modl, : Poisson orandr. Kil zeminlerde ( ) orannn genellikle 200 ila
2000 aralnda deitii ve drenajsz durumda = 0.5 olduu dikkate
alndnda, doal logaritma ierisindeki terim bir sabit olmakta ve ( )
orannn alt ve st limitleri iin 5.2 ve 7.5 deerini almaktadr. Bu sabit deer
olarak tanmlandnda, ortalama 6.5 deeri elde edilmekte ve Gibson ve
Anderson bants;
( 0 ) =
(3.14)
veya
=
(3.14)
ifadesine indirgenmektedir. Baguelin vd. (1978) Menardn = 5.5 alnmasn
nerdiini ifade etmekle beraber bu deerin 10a kadar ykselebileceini
belirtmilerdir. Briaud (1992) presiyometre geometrisinin sonsuz uzunlukta
silindirik bir kavite modeline tam uymad, dolaysyla deerlerinin 6.5ten
daha byk olmas gerektiini ifade etmitir.
Livneh ve Uzan (1970) kat/ok kat killerde deerinin 6.5 12 aralnda
deitiini ve ortalama = 9.0 alnabileceini nermektedir.
Amar vd. (1991) deerinin deerine bal olarak aada verilen kritere
gre alnmas gerektiini ifade etmilerdir:
< 300 iin:
= 5.5
> 300 iin: = 10.0

Baguelin vd. (1978) zengin bir veri taban zerinde yapt korelasyon
almalar sonucunda ile arasnda Bant (3.15)teki eitliin geerli
olduunu vurgulamtr.
0.75
= 0.21 [
]
183
(3.15)

Bu bantda; : atmosferik basntr (100 kN/m2). Veri tabannn dankl
ve nerilen bu korelasyonun zayfl ek. 3.16da grlebilmektedir. Yine
Baguelin vd. (1978) tarafndan nerilen farkl bir korelasyon ek. 3.17de
verilmektedir.
Amar ve Jezequel (1972) ise Bant (3.16)daki korelasyonu nermektedirler.
(/2 ) = 25 + ( 10)
(3.16)
Burada; : net limit basntr (kN/m2).

Amar vd. (1991) Gibson ve Andersonn teorik derivasyonuna referans vererek
Bant (3.17)nin geerli olduunu ifade etmilerdir.
= 0 + ln [
(3.17)
Dolaysyla presiyometre basnc , doal logaritma hacimsel birim
deformasyona, ln [ ], kar izildiinde elde edilecek dorunun eiminin
drenajsz kayma dayanm, , deerini vereceini vurgulamlardr (ek. 3.18).

Bu ekilde limit basncnn ekstrapolasyon yntemi ile de bulunabilecei
gsterilmektedir.
Briaud (1992) zengin bir veri taban zerinde yapt deelendirmeler sonucu
Bant (3.18) ve (3.19)daki korelasyonlar nermitir.
= 7.5
= 0.2
= 0.071
(3.18)
(3.18)
(3.18)
ve
= 100
= 2.5
= 0.27
(3.19)
(3.19)
(3.19)
Burada; : CPT koni direnci, ve : devirsel yklemede tekrar ykleme

fazndaki Menard modldr.
184
Presiyometre Deneyi
Drenajsz kayma dayanm, (tsf)
3 .0
2.5
= . [ ].
2.0
1.5
1.0
0.5
0
0
10
15
20
Net limit basnc, (tsf)

ekil 3.16. - ilikisi; = 1 tsf 100 (kN/m2) (Briaud, 1992)
300
(kN/m )
= . [ ].
200
100
0
0
500
1000
1500
2000
(kN/m )
2
ekil 3.17. - ilikisi (Baguelin vd., 1978)
185
Basn,
[/]
ekil 3.18. deal elastik-tam plastik malzemede presiyometrenin genlemesi

(Amar vd., 1991)
3.6.5. PMT Odometrik Deformasyon Modl ()
Oturma hesaplarnda kullanlacak odometrik deformasyon modl =
1 olarak tanmlanm olup ( : odometre deneyinden elde edilen
hacimsel skma modl), Amar vd. (1991) bu deerin Menard presiyometre
modlnden Bant (3.20) ile bulunabileceini vurgulamlardr.
=
(3.20)
3.6.6. PMT Kayma Direnci As ( )

Baguelin vd. (1978) kohezyonsuz zeminlerde presiyometre deneyinden, kayma
direnci asnn, ,
tretilmesi iin teorik bir yaklamn olmadn
vurgulamlardr. Muller (1970) ise presiyometre net limit basnc ile
arasnda Bant (3.21)deki eitliin geerli olduunu ifade etmitir.
24
( 2 ) = 2 4
186
(3.21)
Presiyometre Deneyi
Burada; : zemin zelliklerine bal bir katsay olup,
Homojen doygun zeminlerde: = 1.8
Heterojen doygun olmayan zeminlerde: = 3.5
Ortalama deer olarak: = 2.5
deerleri nerilmitir. Bu korelasyon ek. 3.19da da gsterilmitir.
()
40
35
30
25
250
500
1000
2000
4000
(kN/m )
ekil 3.19. MPM net limit basnc - ilikisi (Amar vd., 1991)
Calhoon (1970) ABDde Kansas niversitesinde yapt sunumda ve
deerleri kullanlarak asnn ek. 3.20de verilen abaktan elde
edilebileceini ifade etmitir. Ancak bu aban hangi yntemle tretildii
konusunda bir kaynaa ulalamamtr.
187
10
20
30
40
50
()
ekil 3.20. - - ilikisi (Calhoon, 1970)
Clarke (1995) doal logaritma ( tabanna gre) efektif presiyometre
basnlarnn, ln( ), doal logaritma kavite birim deformasyonlarna
(ln
kar izildiinde yaklak dorusal bir davran izlendiini vurgulam ve
bu dorunun eimini sembol ile tanmlamtr (ek. 3.21). Burada

presiyometre hcresinin yarap, ise yar aptaki art miktardr. Kayma
direnci as, , ve hacimsel genleme as (angle of dilation), , ile
eimi arasnda Bant (3.22) ve (3.23)teki eitliklerin geerli olduunu
vurgulamtr.
188
Presiyometre Deneyi
sin =
(3.22)
1 + ( 1) sin
sin = + ( 1) sin
(3.23)
Burada; : sabit hacimde (constant volume) kayma direnci srtnme as

olup farkl zeminler iin olas deerleri Tablo 6.5te verilmektedir.
8.5
8.4
( )
8.3
8.2
8.1
8.0
7.9
-3.6
-3.4
-3.2
-3.0
-2.8
-2.6
-2.4
(/)
ekil 3.21. ( ) - (/) ilikisi (Clarke, 1995)
Withers vd. (1989)

yine parametresini kullanarak presiyometre
deneyinde ykleme ve boaltma fazlarndan ve alarnn belirlenmesine
ynelik ek. 3.22de gsterilen abaklar nermitir.
189
20
20
0.5
0.4
-0.8
-1.0
-1.2
-1.4
-1.6
30
40
0.3
Kresel genleme
Hacimsel genleme as, ()
40
20
30
40
-20
0.2
-40
20
30
40
1.0
1.4
-1.8
-2.2
20
0.7
0.6
0.5
0.4
-20
20
30
40
Kresel genleme
Hacimsel genleme as, ()
40
0.3
-40
0.2
10 20 30 40 50 60
Kayma direnci as,
(a)
10 20 30 40 50 60
Kayma direnci as,
(b)
ekil 3.22. Kayma dayanm ve hacimsel genleme as abaklar (a) ykleme

faz (b) yk boaltma faz (Withers vd., 1989)
190
Presiyometre Deneyi
3.7. S Temel Tasarm
Yzeysel temellerde tama gc hesap yntemi Menard (1963) tarafndan
gelitirilmitir. Temel nihai tama gc ( ), edeer net limit basn ( )
ve temel seviyesindeki toplam dey gerilme (0) deerlerinden Bant (3.24)
kullanlarak hesaplanmaktadr.
= ( ) + 0
(3.24)
Burada; : tama gc faktr ve : temel altndaki gerilme etki alan

ierisindeki edeer net limit basn olarak tanmlanmtr. Edeer net limit
basn ise Bant (3.25)ten bulunur.
= 1 2
(3.25)
Burada; :temel seviyesinden 1.5 derinlii aralndaki net limit basn

deerleri, = 1.5 zonu ierisindeki gzlem says ve : temel
geniliidir.
Edeer temel derinlii, , ise Bant (3.26)dan hesaplanr.
(3.26)
Bu bantda; : temel derinlii ve = temel derinlii ierisinde deiik

deerlerine sahip katman kalnlklar ( = ) olarak tanmlanmtr.
Tama gc faktr, , ise ek. 3.23 ve Tablo 3.7 kullanlarak belirlenir.
Fransadaki uygulamalarda presiyometre deneyleri 1 m aralklarla yapldndan
genellikle = 1.0 dir.
191
S Temel Tasarm
Frank (1999) tama gc faktr iin ek. 3.24te verilen deerleri
nermektedir. ek. 3.24te belirtilen A, B ve C snflar Tablo 3.8de
aklanmtr.
2.0
Tebeir
Marn
Marn ve kireta
Ayrm kaya
atlakl kaya
Kare temel
erit temel
1.5
Kum
akl
Kil
Silt
1.0
0.8
0
0.5
1.0
1.5

ekil 3.23. Yzeysel temeller iin tama gc faktr (Clarke, 1995)
Tablo 3.7.Temel ekline bal olarak yzeysel temel tama gc faktr

(Clarke, 1995)
Temel
Kare veya daire
/1.2
erit
Dikdrtgen
( 1.2) + ( 0.6)
192
Presiyometre Deneyi
/ =
3.3
2.8
2.3
1.8
1.3
0.8
0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
(a)
/ =
2.4
2.2
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
(b)
Kum ve A akllar
Kil C
Kum ve B akllar
Marn, ayrm kaya

Kil ve silt B
B ve C tebeirleri
Kil ve silt A, tebeir A
Kum A
NOT: A, B ve C tr zeminler Tablo 3.8de tanmlanmtr.
ekil 3.24. (a) Kare ve dairesel temeller (b) erit temeller iin tama gc
faktr ( ) (Frank, 1999)
193
S Temel Tasarm
Yzeysel temellerde oturmalarn hesaplanmasna ynelik yar ampirik yntem
Menard ve Rousseau (1962) tarafndan byk lekli ykleme deneylerinde
yaptklar lmler deerlendirilerek gelitirilmitir. Menard ve Rousseau
(1962) oturma miktarnn hesaplanmas iin Bant (3.27)deki eitlii
nermilerdir.
2

=
0 [ ] +

(3.27)
9
0
9
Burada; : oturma, : net temel gerilmesi, : temel genilii, : temel
uzunluu, 0 = 0.6 olup referans temel genilii, : Menard reolojik
faktr (Tablo 3.2), ve : ekil faktrleri (ek. 3.25), : deviatr/kayma
gerilmelerinin hakim olduu zondaki presiyometre modl ve : izotropik
gerilmelerin hakim olduu blgedeki presiyometre modldr. Bu bantda
birinci terim deviatrik gerilmelerin yaratt oturma, ikinci terim ise izotropik
gerilmelerin yaratt konsolidasyon oturmalarna kart gelmektedir. ve
modlleri Menard Presiyometre modlnden ( ) aada tariflenen yntemle
hesaplanmaktadr:
i.
ii.
iii.
Temel altnda her biri 0.5 kalnlnda 16 katman tekil edilir (8

derinlie kadar) ve ek. 3.26da gsterildii gibi 5 tabaka tekil
edilir (Kalnlklar: 0 0.5; 0.5 ; 2.5; 2.5 4;
4 8 olan tabakalar).
deeri birinci tabaka (0 0.5) iindeki Menard modl
Her bir tabaka iin harmonik ortalama modlleri hesaplanr.
rnein 2.5 derinlikler arasndaki nc tabaka iin Bant
(3.28) kullanlr.
3
(3/4/5)
194
1
1
1
+ +
3 4 5
(3.28)
Presiyometre Deneyi
Burada rnein; 4 : drdnc katman (1.5 2. ) ierisindeki
2.5
ve
2.0
1.5
1.0
0
9 10
/
ekil 3.25. Menardn temel ekline bal faktrleri (Briaud, 1992)
Sonuta deeri Bant (3.29)daki bant yardmyla hesaplanr.
1
1
1
1
1
1 = 0.25 [( ) + (
)+(
)+(
)+(
)]
1
0.852
(3/4/5)
(2.5 (6/7/8) )
(2.5 (9/16) )
temel
1
2
0
0.5
3/4/5
2.5
6/7/8
4
9/16
ekil 3.26. deerinin hesaplamas (Clarke, 1995)

195
(3.29)
S Temel Tasarm
Presiyometre modllerinin derinlikle nemli olarak bir deiiklik gstermemesi
durumunda = = (ortalama Menard modl) olarak alnabilir.
Kazkl temellerin u direncinin hesaplanma yntemi yzeysel temeller iin
Menard tarafndan nerilen tama gc hesaplarndaki yaklama benzer
niteliktedir. Kazk nihai birim u direnci, , Bant (3.30)da verilen eitlikten
hesaplanmaktadr (Clarke, 1995).
= ( 0 ) + 0
(3.30)
Burada; : kazk u blgesindeki edeer limit basnc, 0: kazk ucundaki

toplam yatay gerilme, 0: kazk ucundaki toplam dey gerilme ve : tama
gc faktrdr. Kazk ucundaki toplam gerilme derinlik ve zeminin birim
arl kullanlarak hesaplanr. Tama gc faktr ( ) ise deiik zemin
trleri ve kazk tipine gre Tablo 3.8den alnr.
Bu deer ucu kapal kazklar iin verilmi olup ucu ak kazklarda hesaplanan
deerinin yars alnr.
Edeer limit basnc ( ) deeri ise kazk ucundan aada ve
yukardaki limit basnc ve kalnlndaki katmanlar dikkate alnarak
Bant (3.31)den hesaplanr.
=
1

+
Bu bantdaki; ve terimleri aada tanmlanmtr:

> 1 m ise: = 2
< 1 m ise: = 0.5
: edeer kazk ap = 4 /
: kazk ucu kesit alan
196
(3.31)
Presiyometre Deneyi
: kazk ucu evresi uzunluu
: ve deerlerinden kk olan
: kazk ucunun tayc tabakadaki soket boyu (kazk ucu ile tayc tabakann
st seviyesi arasndaki mesafe).
Not : = +
Bu yaklamda homojen zeminler kazk ucunda (+) ( ) mesafeleri arasnda
( ) < 1.5( ) koulunun geerli olduu zeminlerdir. Homojen
olmayan zeminlerde ( ) = 1.5( ) olacak ekilde bir dzeltme yaplr.
Frank (1999), ( ) mesafesinin ( 3) olarak alnmasnn daha doru olacan
vurgulamaktadr.
Eer kazn tayc tabakaya edeer penetrasyonu 5 koulunu
salyor ise Tablo 3.8deki deerleri aynen kullanlr. Aksi takdirde yerine
azaltlm tama gc faktr, , kullanlmaldr. Hesaplama yntemi aada
aklanmaktadr:
1
=

(3.32)
0.8
10
= 0.8 + [
(3.33)
][ ][
]
25
Kazklarda nihai birim srtnme direnci, , Tablo 3.9dan yaralanlarak ek.

3.27den elde edilir.
Yatay yk altndaki kazklarn davran zeminin yatay yatak katsays, ,
deerleri kullanlarak analiz edilmektedir. katsays presiyometre modl
deeri, , kullanlarak Bant (3.34)teki eitlikler yardmyla
bulunabilmektedir (Clarke 1995).
> 0.6 iin:
1
20

=
(2.65 ) +
9
0
6
(3.34)
< 0.6 iin:
1
3 + 4 (2.65)
= [
]
18
(3.34)
Burada; 0 = 0.6 (referans boyut) ve : kazk apdr.

197
PMT-Dier Uygulamalara Ynelik Korelasyonlar

Tablo 3.8. Eksenel ykl kazklar iin deerleri (Bustamante ve Frank, 1999)
Zemin Tr
Snf
lmlerin aralklar
(MN/m2) (MN/m2)
Deplasman yaratmayan
kazklar iin
Deplasman yaratan
kazklar iin
Kil
A Yumuak
< 0.7
<3
1.1
1.4
Kat
1.2 2
36
1.2
1.5
Sert (kil)
> 2.5
>6
1.3
1.6
Silt
A Gevek
< 0.5
<5
4.2
akl
Orta sk
12
8 15
1.1
3.7
Sk
> 2.5
> 20
1.2
3.2
Tebeir
A Yumuak
B Ayrm
C Sk
< 0.7
1 2.5
>3
<5
>5
-
1.1
1.4
1.8
1.6
2.2
2.6
Marn
A Yumuak
1.5 4
1.8
2.6
Kalkerli marn
> 4.5
1.8
2.6
A Ayrm*
2.5 - 4
1.1 1.8
1.8 3.2
4.5
198
Kum
Kaya
Sk
atlakl
*benzer zemine yakn deerler alnmaldr.

198
Presiyometre Deneyi
Tablo 3.9. Nihai birim srtnme direnci ( ) deerleri (Bustamante ve Doix, 1985)
199
Zemin Tipi
(MN/m )
Fore kazk
Dkme ve muhafazal
Beton
elik
akma
Beton elik
Enjeksiyonlu
Dk basn
Yumuak kil
0 0.7
Sert kil
1.2 2
A, (B)
A, (B)
A, (B)
oksert kil
>2
A, (B)
A, (B)
A, (B)
A, B
E*
Gevek kum
0 0.7
Orta sk kum
12
B, (C)
A, (B)
B, (C)
ok sk kum
> 2.5
C, (D)
B, (C)
C, (D)
Tamamen ayrm tebeir
0 0.7
Ksmen ayrm tebeir
>1
C, (D)
B, (C)
C, (D)
Marn
1.5 4
D, (F)
C, (D)
Sert marn
> 4.5
Ayrm kaya
2.5 4
atlakl kaya
> 4.5
Not: Parantez iindeki deerler yksek kalitedeki imalatlar iin geerlidir.

* < 1.5 MN/m2 ise
199
Yksek basn
E*
Nihai birim srtnme direnci (MN/m )
PMT-Dier Uygulamalara Ynelik Korelasyonlar
0.3
G
F
0.2
E
D
C
0.1
B
A
0
0
Limit basn, (MN/m )

2
ekil 3.27. Eksenel ykl kazklar iin nihai birim srtnme direnci
(Bustamante ve Doix, 1985)
3.9. PMT Dier Uygulamalara Ynelik Korelasyonlar
Palplan ve diyafram duvarlarn analizinde deerinin ise Bant (3.35)teki
eitlikten hesaplanmas nerilmektedir (Amar vd. 1991).
[0.5 + 13(9 104 ) ]
1
=
(3.35)
Burada; = 2/3 olup : istinat yapsnn soket boyudur.

ngermeli zemin ankrajlarnda ankraj kkndeki zemin-enjeksiyon ktlesi
arasndaki srtnme direnci, , ile zeminin presiyometre limit basnc
arasndaki iliki deiik zemin trleri iin ek. 3.28de verilmektedir
(Bustamante ve Doix, 1985). ekil 3.28de IUG: basnl enjeksiyonun bir defa
uyguland ankrajlar, IRS: basnl enjeksiyonun tekrarl olarak uyguland
ankrajlar, olarak tanmlanmtr.
200
Presiyometre Deneyi
(MN/m )
0.3
0.2
0.1
Kil, silt
0.5
1.0
1.5
2.0
2
Limit basn, (MN/m )
2.5
(MN/m )
0.8
0.6
IGU
IRS
0.4
0.2
Kum, akl
0.6
0.4
0.2
Tebeir, marn, kireta
0
1.2
1.0
(MN/m )
(MN/m )
0
0.8
0.8
0.6
0.4
0.2
0
Ayrm kaya
10
Limit basn, (MN/m )
ekil 3.28. Ankrajlar iin tasarm abaklar (Bustamante ve Doix, 1985)
201
Kaynaklar
3.10. Kaynaklar
Amar S. ve Jezequel J.F. (1972). Essais en place et en laboratorie sur sols
Bulletin de Laisson laboratories de Pontset Chaussees, (28): 97-108.
Amar S., Clarke B.G.F., Gambin M.P. ve Orr T.L.L. (1991). The application of
pressuremeter test results to foundation design in Europe A state of ths art
report by ISSMFE European Technical Committee on Pressuremeters, A.A.
Balkema, Rotterdam.
Baguelin F., Jezequel J.F. ve Le Mehaute A. (1972). Expansion of cylindrical
probes in cohesive soils ASCE Journal of SMFD. Vol.98, SM11, 1129-42.
Baguelin F., Jezequel J.F. ve Shields D.H. (1978). The Pressuremeter
Foundation Engineering Trans Tech Publications.
Briaud J.L., LyttonR.L. ve Hung J.T. (1983). Obtaining moduli from cyclic
pressuremeter tests ASCE, J. Of GED.,114 (9), 657-65.
Briaud J.L. (1992). The Pressuremeter A.A. Balkema, Rotterdam.
Bustamante M. ve Doix B. (1985). Une methode le pou calcul des triant et des
micropieus injectes Bull.de Liaisonde LCPC, 140, 75-92.
Bustamante, M. ve Frank R. (1999). Current French design practice for axially
loaded pipes Ground Engineering, No.:3, 38 44.
Calhoon M. (1970). Field testing with pressuremeter Lecture given at the
University of Kansas, yaynlanmam.
Clarke, B.G. ve Allan, P.G. (1989). A self-boring pressuremeter for testing weak
rock Proc. 12th Int. Conf. Soil Mech. and Found. Eng., Vol. 1, 211 214.
Clarke B.G. (1995). Pressuremeters in Geotechnical Design Chamann & Hall,
London.
202
Presiyometre Deneyi
(2005).
Finn P.S., Nisbet R.M. ve Hawkins P.G. (1984). Guidance on pressuremeter,
flat dilatometer and cone penetration testing 20th Regional Meeting of
Engineering Group of the Geological Society, Univ.of Surrey, Guidford, 223-33.
Frank, R. (1999). Calculated response of shallow and deep foundations
Techniques de lIngnieur (TI) et Presses de lEcole nationale des ponts et
chausses, 2me trimestre, 139 sayfa, Franszca.
Gan K.C. ve Briaud J.L. (1987). Use of stepped blade in foundation design and
comparison with the pressuremeter Research Report 7032, ISU & FHWA &
Texas A&M Univ.
Gibson R.E. ve Anderson W.F. (1961). In Situ measurement of soil properties
with the pressuremeter Civil Engineering and Public Works Review, London,
56: 658.
Henderson, G., Smith P.D.K. ve St John H.D. (1979). The development of
pushed-in pressuremeter for offshore site investigation Proc.of Conf.on
Offshore Site Investigation, Society for Underwater Technology, London, 15967.
Kahle J.G. (1983). Predicting settlements in Piedmont Residual Soils with the
pressuremeter test Transportation Research Board Meeting, Washington, Jan.
1983.
Leblanc J. (1982). Menard Pressuremeter Testing Symp. On the
Pressuremeter and Its Marine Applications, Editions Technip, Paris.
Livneh M. ve Uzan S. (1970). Discussion on A study of in situ testing with
pressuremeter Proc.of Conf. On In Situ Investigations on Soil and Rock, BGS,
London, 212-13.
203
Kaynaklar
Mair R.J. ve Wood D.M. (1987). Pressuremeter Testing: methods and
interpretation CIRIA Ground Engineering Report: In-Situ Testing, Butterworths,
London.
Menard L. ve Rousseau J.L. (1962). Evaluation des Tassaments Tendances
Nouvelles Soils-Soils, Vol.1, No1.
Menard l. (1963) Calcul de la force portante des fondations sur la base des
resultats des essais presiometriques Sols-Soils, Vol.2 No.5 ve 6.
Muller H. (1970). Baugrunduntersuchung mit dem pressiometerverfahren
nach Menard Die Bautechnik, Heft 9, Berlin, 289-95.
Van Wambeke A., DHemricourt (1982). Correlation between the results of
static or dynamic probings and pressuremeter tests in Proceedings of the
second European Symposium on Penetration Testing, Amsterdam, editrler:
par Beringen F.L., Verruijt A., De Leeuw E.H., Balkema, Rotterdam, ISBN 906191-250-4, 941944.
Withers, N.J., Howie, J., Hughes, J.M.O. ve Robertson, P.K. (1989).
Performance and analysis of cone pressuremeter tests in sand Gotechnique,
39: 433 454.
Wroth C.P. ve Hughes J.M.O. (1973). An instrument for the in-situ
measurement of the properties of soft clays Proc. of 8th. ICSMFE, Moscow,
Vol.1.2, 487-94.
204
Giri
Blm 4
ARAZ KANATLI KESME (VEYN) DENEY (FVT)
4.1.Giri
Arazi kanatl kesme deneyi 0 200kN/m2 drenajsz kayma dayanmna sahip
suya doygun killerin drenajsz kayma dayanmn belirlemek amacyla
gelitirilmi bir yntemdir. Deney siltler, organik zeminler, atk amurlar gibi
malzemelerde de kullanlmaktadr. Deney esnasnda ksmi drenaja izin veren
kum, akl veya benzeri yksek derecede geirgen zeminlerde
uygulanmamaktadr. Bu deney zellikle yumuak/hassas zemin koullarnn
olutuu deniz kellerinde baarl sonular vermektedir.
Deney dzenei bir tijin ucuna sabitlenmi birbirine dik ve eit boyutta drt
adet dikdrtgen bakl kanat ve sisteme yzeyden sabit hzda dnme hareketi
veren bir niteden olumaktadr. Kanatl kesici zemine istenilen derinlie kadar
itilerek gmlmekte ve yzeyden uygulanan burulma momenti (tork) kanatl
kesicinin zemini silindirik bir kayma dzlemi boyunca yenilmesine kadar
arttrlmaktadr. Yenilme anndaki torkdeerinden ise limit denge teorisi
kullanlarak zeminin drenajsz kayma dayanm elde edilmektedir.
Deney dzenei 1919 ylnda svete John Olson tarafndan gelitirilmi, daha
sonra 1940l yllarda deney dzeneinde yaplan iyiletirmelerle gnmzde
kullanlan aletler ortaya kmtr (Schnaid, 2009). Bu gelimelerden bazlar;
rselenmeleri en aza indirmek iin kanatlarn mmkn olduunca inceltilmesi,
kanatlarn kilin ierisindeki akl ve bloklardan klf ile korunmas; ve elektrikli
otomatik bir sistem ile sabit dnme hz veren ve dijital tork len
dzeneklerdir (Clayton vd., 1995).
205

Kanatl kesme burgusu zeminin iine iki farkl ekilde srlebilmektedir:
(i)
Sondaj Kuyusu Dibinden (ek. 4.1(a)): Muhafaza borusu ierisinde

sondaj kuyusu aldktan sonra, kanatl kesici sondaj kuyusunun
dibinden en az 5 ( : kanatl kesicinin ap) kadar aaya
srlmektedir. Tijlerin zeminin ierisinde kalan ksm, tijlerin
yzeyinde srtnme olumasn engellemek amacyla klf ile
korunmaktadr. Ayrca, tijlerin deyden sapmasn salamak
amacyla sondaj kuyusu iinde ve kuyu dibinde merkezleyici
tutucular yerletirilmektedir.
(ii)
Zemin Yzeyinden (ek. 4.1(b)): Sondaj kuyusu almadan da

kanatl kesme burgusu zeminin ierisine bask ile itilerek
srlmektedir. Baz durumlarda kanatl kesici rotari sondaj
ekipmanna monte edilmekte, sondaj ilerlerken kanatl kesici
koruma haznesinin iine alnmaktadr. Deney derinliine
ulaldndakuyu tabanndan zeminin ierisine en az 5 kadar
srlmektedir. Tijlerin tamam, tijlerin yzeyinde srtnme
olumasn engellemek amacyla klf ile korunmaktadr.
Kanatl kesme deneyi yaplrken ara derinliklerde bazen ince cidarl tplerle
zemin rnekleri alnabilmektedir.
Kanatlkesici zeminin ierisine srlerek, deney derinliine gelindiinde
kanatlarn zeminin ierisinde dnmesi ve zemin tarafndan uygulanan direncin
yenilmesi amacyla yzeyden uygulanan tork llmektedir. Bu yntem iin
gelitirilmi arazi kanatl kesme deney dzenei ek. 4.1de gsterilmektedir.
206
Arazi Kanatl Kesme Deneyi

Torkmetre
El tekerlei
El tekerlei
Tork aft
muhafaza blm
Klf (gres ya
ile svanm)
Uzatma tijleri
Kaydrc rekor
Merkezleyicitutucu
Muhafaza borusu
Kesit
En az
En az
Klf borular
Kanatl kesme burgusu
koruma haznesi
Merkezleyici tutucu
Klf
ierisindeki
tijler
Kanatl kesici
Plan
Grnm
(a)
(b)
(c)
ekil 4.1. Kanatl kesme burgusunun (a) sondaj kuyusu dibinden srlmesi (b)
sondaj kuyusu amadan (zemin yzeyinden) srlmesi (c) kanatl kesicinin
kesit ve plan grnm
207

Bu blmde tariflenen deney dzenei ve detaylar aksi belirtilmedii srece
ASTM D2573ten alnmtr.
Kanatl kesici, dey bir eksen etrafnda birbirine dik drt adet elik kanattan
olumaktadr. Kanatlar nikel-krom veya daha ince kanatlarn yaplabildii
sertletirilmi elik alamlardan imal edilebilir. Ayrca ek.4.2(a)da da
gsterildii gibi kanatlarn ular dz (diktrgen) veya rselenmeyi azaltmak
amal konik ekilde olabilir. ekil 4.1(c)de gsterilen kanatl kesicinin
yksekliinin ( ) apna oran ( ), ( / ), kanatlarn kalnl ( ), kanatl
kesicinin stnden tij apnn geniledii klf aras dey mesafe ( ), tij ap
( ) ve konik ulu kanatlarn taban as ( ) iin nerilen boyutlar Tablo 4.1de
verilmitir.
Tablo 4.1. Kanatl kesici iin nerilen boyutlar (ASTM D2573)
Boyutlar
Aralklar
35 100 mm
1.0 2.5
12.5 16.5 mm (kanatl kesici hizasnda en fazla 14 mm)
0 45
En fazla 3 mm olup ortalama 2 mm olmaldr.
5 (Klf var ise 150 mm)
Genelde kanatl kesici yksekliinin apna oran ( / ) 2.0 olan kesiciler

kullanlmaktadr. Anizotropik zeminlerde hem deyde hem de yatayda
drenajsz kayma dayanm deerlerini elde edebilmek iin farkl /
oranlarna sahip kanatl kesiciler de kullanlmaktadr.
te yandan, kanatl kesici ap ( ) en iyi tork znrln salayacak
ekilde seilmelidir. Kanatl kesici ap dorudan zeminin kvam indisi deerine
gre seilmelidir. Yumuak zeminlerde daha byk boyutlu kanatl kesiciler
kullanlrken, sert zeminlerde tork kapasitesini zorlamamak amacyla kk
boyutlu kanatlar tercih edilmelidir. Drenajsz kayma dayanmnn 50 kN/m2 yi
208

amad yumuak killerde = 65 mm, daha sert killerde ise = 35 50mm
kanat boyutlar nerilmektedir. Eer deney sondaj kuyusu dibinden yaplyor
ise kanatl kesicinin ap, sondaj ap veya varsa muhafaza borusu ap ile
snrldr.
Farkl kanatl kesici tipleri ek.4.2de gsterilmitir. ekil 4.2(b)deki kanatl
kesiciler dey ve yataydan farkl olarak eimli bir yzeydeki drenajsz kayma
dayanamn bulmada kullanlan paralel kenarl kanatl kesicilerdir (Aas,
1967;Menzies ve Mailey, 1976).
(a)
(b)
ekil 4.2. (a) Dz (dikdrtgen) ve konik ulu kanatl kesiciler (ASTM D2573) (b)
paralel kenarl kanatl kesiciler (Clayton vd., 1995)
Kanatl kesiciler iin nemli bir baka l de alan orandr. Alan oran ( ),
yerdeitiren zemin hacminin varsaylan silindirik yenilme yzeyi iinde kalan
zeminin hacmine oran olarak tanmlanmaktadr (Clayton vd., 1995). Kanat
209

kalnl, tij ap ve eklem kaynaklar mmkn olduunca ince tutularak alan
orannn %12den kk olmas salanmaldr. Bu oran konik ulu kanatl
kesicilerde %10a kadar drlebilmektedir. Alan oran ( ), ek. 4.1de
gsterilen boyutlar kullanlarak Bant (4.1)den hesaplanmaktadr.
(%) =
[8 ( ) + 2 ]
2
100
(4.1)
Kanatl kesicinin evre oran, ise;

(%) =
4
100
(4.2)
olarak tanmlanmtr. evre orannn kayma dayanm zerindeki etkisi

ek.4.3(a) ve (b)de gsterilmektedir. Zeminin rselenmemi koulunda gerek
kayma dayanm, = 0 deerine kart gelip, ek.4.3(a) ve (b)de dey eksen
zerinde ekstrapolasyon yntemi ile bulunmaktadr. Bu verilerden standart
2mm kanat kalnlnn ( = %3.1) drenajsz kayma dayanmn %10-20 daha
dk verdii anlalmaktadr.
Torkmetre, kanatlarn dnmesi iin gerekli olan torkun lld tijlere baldr
ve en stte yer almaktadr. Torkmetrenin hassasiyeti, okunan torktan
hesaplanan drenajsz kayma dayanm deerlerinde en fazla 1.0 kN/m2 lik hata
olacak ekilde olmaldr. Torkmetre belirli zaman aralklaryla l arlklarn
aslabildii bir makaral tij ile kalibre edilmelidir.
Tijler, genelde 18 25 mm apnda ve elastik limitleri kanatl kesicinin
kapasitesinden fazla olmas gereken elik borulardr.
Kanatl kesici koruma haznesi ve klf borular, tijlerin srlmesi ve deney
esnasnda tijlerin zerinde oluacak srtnmeyi azaltma amacyla
kullanlmaktadr. Boru, hazne ve tij arasnda srtnmeyi azaltc gres ya
bulunmaktadr. Tij zerindeki srtnmeler yksz durumda yaplan kalibrasyon
esnasnda llmelidir.
210
45
40
4m derinlik
35
40
(kN/m )
6m
(kN/m )
50
12.5m
30
25
20
15
30
= 1.60 1.95
12.80 m
15.24 m
18.29 m
10
3.10
(%)
4.70 mm
10
15
(a)
(%)
(b)
10
12 14
ekil 4.3. Kanat kalnlnn pik drenajsz kayma dayanm zerindeki etkisi (a)
La Rochelle vd. (1973) ve (b) Cerato ve Lutenegger (2004)
4.3. FVT Yapm Yntemi
Arazi kanatl kesme deneyi aamalar ek. 4.4te gsterilmitir. ASTM D2573te
detaylca aklanan deney yntemi burada zetlenmitir.
Kanatl kesme burgusunun zeminin ierisine srlmesi
Blm 4.1de tariflendii gibi kanatl kesme burgusu sondaj kuyusu dibinden
veya zemin yzeyinden itilerek zeminin ierisine srlr. Kanatl kesici her iki
yntemde de rselenmemi zeminin ierisine en az be ap (5 ) kadar
girmelidir. Kanatl kesme burgusunun zemin ierisine tam dey dorultuda ve
herhangi bir tork, vibrasyon veya darbe uygulanmadan srlmesine dikkat
edilmelidir.
211
Drenajsz Kayma Dayanm Hesaplamalar

Tij zerinde oluan srtnmelerin lm
ekil 4.5te farkl srtnmelerin oluaca arazi kanatl kesici burgusunun
zemine srl yntemleri gsterilmektedir.
Kuyu
tabanndan
kesicinin aa
itilmesi
Sondaj kuyusu
Tabanndaki
kanatl kesici
Veyn tiji
Torkmetre
(kuyu ap)
Veyn
=62.5 mm
=130 mm
=2 mm
En az 5
Bak kalnl,
1. Kanatl
kesicinin
yerletirilmesi
2. Kanatl kesici
dakikada maks. 6
derece evrilerek
llr
3. lldkten
sonra kanatl kesici
5-10 tur evrilir
4. Yourulmu
zeminde
llr
ekil 4.4. Arazi kanatl kesme deney aamalar

Eer tij ek. 4.5(a)daki gibi bir klf ile korunmuyorsa ve rekor yoksa, zemin-tij
srtnmesi, ularna kanatl kesicinin balanmad tijler kullanlarak yaplan
tork deneyleri ile, farkl deney derinlikleri iin llmelidir. Bu tork deneyleri
her sahada en az bir set (farkl deney derinlikleri iin) yaplmaldr.
ekil 4.5(c)de gsterilen kaydrc rekorda oluabilecek srtnmelerden dolay
bu nitenin altndaki tijlerin veyn dndrme hzndaki (6/dk) dnleri ile bu
nitenin stndeki tijlerin dn ayn olmayabilir. Rekordaki srtnmeden
oluan kayp, deneye balamadan nce llerek kaydedilmelidir.
212

Eer tork, tijleri ek. 4.5(d)deki gibi kanatl kesici burgusu haznesi ve klf
kullanlarak tamamen zeminden izole edilmise, tij srtnmesi ihmal edilebilir
mertebelerdedir. Kanatl kesici zeminin ierisine koruyucu hazne ile birlikte
srlrken, deney derinliine gelindiinde hazneden 35 50 cm kadar aaya
itilmesi gereklidir.
Srtnme
Azaltc
(Kaydrc)
Rekor
(a)
(b)
(c)
Kanatl
kesici
koruma
haznesi
(d)
ekil 4.5. Arazi kanatl kesicinin zemine srl: (a) sondaj kuyusu dibinden
korunmam kanatl kesicinin srlmesi, (b) klf ile korunmu tijler ve
korunmam kanatl kesici, (c) korunmam tij ve kanatl kesici ile srtnme
azaltc (kaydrc) rekorun kullanm ve (d) klf ile korunmu tijler ve hazne
iinde korunan kanatl kesici (Ortigao ve Collet, 1988)
Deney derinliine geldikten sonra

Deney derinliine geldikten sonra en fazla 5 dakika ierisinde tork uygulanarak
deney balatlmaldr. Kanatl kesicilere 0.1/sn dn hznda tork uygulanr. Bu
hz kk deformasyonlarda yenilen sert killerde daha dk, yumuak killerde
ise daha yksek olabilir. ASTM D2573te nerilen deney hz aral 0.050.2/sndir. Deney 0.1/sn hz ile yapldnda ortalama 2 5 dakika, yumuak
killerde ise 10 20 dakika kadar srmektedir. Her 15 saniyede bir zemin
213

yzeyindeki tij rotasyonu ile o esnadaki tork okumas ve deney sresince
llen en yksek tork deeri kaydedilir. En yksek tork ( ) deerinden pik
drenajsz kayma dayanm ( ) hesaplanmaktadr.
En yksek tork deeri okunduktan sonra, kanatl kesici hzl bir ekilde en az 510 tur evrilir ve bekleme yapmadan 1 dakika ierisinde zemininin yourulmu
(rezidel) drenajsz kayma dayanmn lmek iin kanatl kesici standart deney
hznda tekrar dndrlr. Bunun sonunda llen tork deerinden ( ) elde
edilen yourulmu drenajsz kayma dayanm ( ) ile gsterilir.
Bir sonraki deney derinlii
ASTM D2573te bir sonraki deney derinlii ilgili mhendisin kararna
braklmakla beraber bir ncekinden en az 0.500.75 m aada olmas
gerektii belirtilmitir.
Deney sonularn etkileyen faktrler
FVT srasnda yaplan hatalar veya oluan sorunlar deney sonularn
etkilemektedir. Hata kaynaklar ve deneyden hesaplanan drenajsz kayma
dayanm zerindeki etkileri Tablo 4.2de zetlenmitir.
4.4. Drenajsz Kayma Dayanm Hesaplamalar
Arazi kanatl kesici deneyinde tatbik edilen torkun etkisi silindirik yenilme
yzeyinde hem yatay hem de dey kayma dzlemleri oluturmaktadr. Yatay
kayma dzlemleri silindirin alt ve st dairesel yzeyleri, dey kayma dzlemi
ise silindirin evresindeki dikdrtgen alandr.
Limit denge teoremleri kullanlarak yaplan drenajsz kayma dayanm
hesaplarnda, deney esnasnda drenaj olumad, kayma dzleminde mobilize
olan kayma gerilmelerinin niform olduu, silindirik kayma dzlemini
evreleyen zeminin izotropik ve homojen olduu kabulleri yaplmaktadr.
214
Tablo 4.2. FVT sonularn etkileyen faktrler ve deney zerindeki etkileri (Kulhawy ve Mayne, 1990)
Hata kaynaklar
Tork tijleri ile zemin veya muhafaza
borusu/klf arasndaki srtnme
215
Doru kalibre edilmemi torkmetrenin

kullanlmas
Kanatl kesicinin ok hzl dndrlmesi
rselenmi zeminde deney yapmak
Hasar grm kanatl kesici
Deneyin yapld kilin ierisindeki
kum/silt mercekleri
zole akl/imentolanm nodller
Etkileri
llen torkun ierisinde
fazladan bir diren unsuru
vardr
Torkmetre yanl tork
okumalar alr
Zemin ok hzl yenilir
Zemin yaps bozulur
Zemin ciddi ekilde rselenir
FVTden hesaplanan drenajsz

kayma dayanm zerindeki etkileri
Artar
lmler yanltcdr
Artar
Azalr
Pik drenajsz kayma dayanm azalr
Deney sresince drenaj oluur
Artar
llen torkun ierisinde

fazladan bir diren unsuru
vardr
Artar

Ancak bu kabullerin ne derece geerli olduu aratrmaclar tarafndan uzun
yllar sorgulanm ve kayma dzlemlerindeki gerilme dalmlarn belirlemeye
ynelik nmerik ve deneysel almalar yaplmtr.
Donald vd. (1977) kayma dzlemlerindeki gerilme dalmlarn boyutlu
sonlu elemanlar yntemini kullanarak aratrmtr. Daha sonra Menzies ve
Merrifield (1980) ayn konuda deneysel bir alma yapmlardr. Her iki alma
uyumlu sonular vermi ve ek. 4.6da gsterilen kayma gerilmeleri dalmlar
elde edilmitir.
Dey ve yatay
yzeylerdeki kayma
gerilmesi () dalm
A-A kesitinde; Menzies ve Merrifield

(1980) tarafndan nerilen
A-A kesitinde;
Donald vd. (1977) tarafndan
nerilen
Edeer dikdrtgen
dalm
ekil 4.6. Kanatl kesmenin altnda/stnde ve evresinde kayma

gerilmesinin dalm (Schnaid, 2009)
Bu almalarn sonularn deerlendiren Wroth (1984), alt ve st dairesel
kayma dzlemlerindeki gerilme dalmlar iin Bant (4.3) nermitir.
216
Arazi Kanatl Kesme (Veyn) Deneyi

=[
]
0.5
(4.3)
Burada; : kanatl kesici merkezinden olan mesafe, : merkezden

mesafesindeki kayma gerilmesi ve : yatay kayma dzleminde = =
/2 mesafedeki (silindirin d snrnda) maksimum kayma gerilmesidir.
Yatay dzlemdeki kayma gerilmesi dalmnn niform olmas koulunda
= 0 olmaktadr.
Bu snr gerilme dalm dikkate alndnda, ykseklii , ve yarap
= /2 olan kanatl kesici boyutlarnda, moment denge koulunun
salanmas iin;
= 2 2
(4.4)
bants geerli olmaktadr. Burada; : uygulanan torkun yatay kayma

dzlemlerindeki bileenidir. Bant (4.3)ten deeri Bant (4.4)te yerine
konulup integral ilemi yapldnda Bant (4.5) elde edilebilmektedir.
3
=
2( + 3)
(4.5)
Wroth (1984) tarafndan nerilen Bant (4.5), uygulanan torkun ek.4.6daki

gerilme dalm esas alnarak alt ve st dairesel kayma dzlemlerindeki
bileenini vermektedir.
Genel olarak kayma gerilmelerinin dey silindirik yzey boyunca niform
olduu kabul grm bir yaklamdr. Bu koulda uygulanan torkun dey
bileeni, :
=
= ( 2 )2
2
217
(4.6)

olmaktadr. Uygulanan tork deeri ise yatay ve dey bileenlerin toplam
olacandan:
= +
(4.7)
Bu analizde zeminin kayma dayanmnn maksimum kayma gerilmelerinin

mobilize olduu durumda olutuu dikkate alnmaktadr ( = ;
= ; burada; : yatay dzlemdeki ve : dey dzlemdeki drenajsz
kayma dayanmlardr). Zeminin dayanmn izotropik olmamas durumunda, bu
zellii yanstan katsay, ;
=
(4.8)
olarak tanmlanmaktadr.Bant (4.5), (4.6) ve (4.8); Bant (4.7)de yerine

yazldnda, zemindeki izotropik olmayan dayanm zelliini ve de yatay
dzlemdeki deiik gerilme dalm koullarn ieren aadaki genel bant
elde edilmektedir:
=
( + 3)
2
+ ( + 3) 2
(4.9)
Kanatl kesici deneyi standart deerlendirme yntemlerinde,yatay kayma

dzleminde niform gerilme dalm ( = 0) ve izotropik dayanm zellii
( = 1.0) kabulleri yaplmakta olup, standart kanat boyutlar = /
2dir. Bu koullarda Bant (4.9);
=
6
7 3
(4.10)
olarak yazlabilmektedir. Burada; :drenajsz kayma dayanm ve :

deneyde uygulanan maksimum tork deeridir.
Kayma dayanmnn izotropik olmas durumunda ve Bant (4.9)da ( + 3) =
olarak tanmlandnda:
218
1
2 [ + ( )]
(4.11)
elde edilmektedir. Burada;

niform gerilme dalm iin: = 3.0
parabolik gerilme dalm iin: = 3.5
gen gerilme dalm iin: = 4.0
olarak tanmlanmtr (Jackson, 1969).
Aas (1967) niform gerilme dalm koulunda ( = 0), zeminin izotropik
olmayan kayma dayanmna sahip olmas durumunda Bant (4.12)nin geerli
olacan vurgulamtr.
2
2
= +
(4.12)
Bant(4.12) kullanlarak, birbirine yakn noktalarda deiik kanat /

boyutlarna sahip kanatl kesici deneyleri yapldnda ve deney verileri ek.
4.7de gsterilen abakta tanmlanan koordinatlara gre izildiinde ve
= deerleri elde edilebilmektedir.
Farkl oranndaki kanatl

kesiclerle elde edilen veriler
ekil 4.7. Anizotropik kayma dayanmna sahip zeminlerde yatay/dey

drenajsz kayma dayanm parametrelerini belirleme yntemi (Aas, 1967)
219

4.5. Dzeltme Faktr ()
Arazi veyn deneyi ile belirlenen drenajsz kayma dayanm deeri, zemindeki
rselenmeler, anizotropik zemin davran, deneyde uygulanan birim
deformasyon hz ve oluabilecek ksmi drenaj nedeniyle gerek deerinden
farkl olabilmektedir. Bu faktrlerden bazlarnn etkileri dierlerini
dengelemekle birlikte, Bjerrum (1972) ev kaymalarndan geri analiz yntemi
ile belirlenen gerek drenajsz kayma dayanmlarnn kanatl kesici deneyinden
elde edilen deerlerden daha kk olduunu ve Bant (4.13)teki dzeltme
faktrnn uygulanmas gerektiini vurgulamtr.
( ) =
(4.13)
Burada; ( ) : tasarmda kullanlmas gereken gerekdrenajsz kayma

dayanm, : arazi kanatl kesici deneyinden hesaplanan drenajsz kayma
dayanm ve : kilin plastisite indisine bal dzeltme faktrdr.
Bjerrum (1972) tarafndan ev kaymalarnn geri analizinden tretilen dzeltme
faktrnn plastisite indisi ile ilikisi ek. 4.8de gsterilmektedir. Azzouz vd.
(1983) snr artlarnn etkilerini dikkate alarak ve Bjerrum tarafndan rapor
edilen vaka analizlerini yorumlayarak yine ek. 4.8de kesik izgilerle gsterilen
dzeltme faktrlerini nermitir. Ancak Norve killeri zerinde snrl bir veri
tabanndan tretilen ampirik bazl bu korelasyonlarn dier lkelerdeki farkl
zemin koullarnda ne derece geerli olabilecei sorgulanmaldr.
ev kaymalarndan elde edilen
ampirik bant (Bjerrum, 1972)
Dzeltme faktr,
1.0
Anizotropinin tahmini etkisi
0.8
0.6
Azzouz vd. (1983)
0.4
0.2
20
40
60
80
100
(%)
120
ekil 4.8. Plastisite indisi - dzeltme faktr ilikisi (Chandler, 1988)

220

4.6.Ar Konsolidasyon Oran () ve n Konsolidasyon Basnc ( )
Mayne ve Mitchell (1988) zemin indeks zellikleri, konsolidasyon ve kanatl
kesici deneylerini ieren 96 ayr sahadan ar konsolidasyon orannn 1 40
arasnda deitii zengin bir veri tabann deerlendirerek ile kanatl kesici
deneyinden elde edilen arasnda Bant (4.14) nermilerdir.
)0.66
= 3.55( 0
(4.14)
Bu bant ek.4.9da gsterilmektedir. Alternatif olarak Mayne ve Mitchell

(1988) iin Bant (4.15)i nermilerdir:
]
= [ 0
(4.15)
Burada; : yerel zemin koullar iin elde edilmesi gereken korelasyon

katsaysdr.
=8
20
10
4
2
2
1
0.1
0.2
0.5
10
[ ]
ekil 4.9. [ ] - ilikisi (Mayne ve Mitchell, 1988)

221

Mayne ve Mitchell (1988) bir n yaklam olarak,
= 22()0.48
(4.16)
bantsn nermilerdir (ek.4.10).
= 20
12
= ().
10
8
6
4
2
0
0
20
40
60
80
ekil 4.10. - ilikisi (Mayne ve Mitchell, 1988)
222
100

4.7. Kaynaklar
ASTM-D2573-08 (2008).Standard Test Methodfor Field VaneShear Test in
Cohesive Soil, AmericanSocietyforTestingandMaterials, Philadelphia, USA.
Aas, G. (1967). VaneTestsforInvestigation of Anisotropy of Undrained Shear
Strength of Clays, Proc. Geot. Conf.,Oslo, 1: 3 8.
Azzouz A.,Baleigh M.M. ve Ladd C.C. (1983). Corrected field vane strength for
embankment design ASCE Journal of SMFD, 109 (5): 730-34.
Bjerrum, L. (1972). Embankments on Soft Ground, Proc. ASCE Speciality Conf.
On Performance of Earth and Earth-supported Structures, Purdue University,
USA, 2: 1 54.
Cerato A.B. veLutenegger A.J. (2004). Disturbance effect of fieldvane test in a
varved clay Proc. 2nd.Int. Symp. On Geotech. Site Characterization, Porto,
Portugal, 1:861-67
Chandler, R.J. (1988). TheIn-SituMeasurement of theUndrainedShearStrength
of Clays Using theFieldVane, in A.F. Richards (ed.) VaneShearStrengthTesting
in Soils: FieldandLaboratoryStudies. ASTM STP 1014, ASTM, Philadelphia, 13
44.
Clayton, C.R.I.,Matthews, M.C. ve Simons, N.E. (1995). Jeoteknik Saha
ncelemesi (etin, H.,Kayabal, K. ve Arman, H., ev)Gazi Kitabevi, Ankara
(2005).
Donald I., Jordan D.U., Parker R.J. ve Teh C.T. (1977). Thevane test a
criticalappraisal Proc. 9th ICSMFE, Tokyo, 1:81-88.
Jackson, A.B. (1969). Undrainedshearstrength of a marinesediment
MonashUniversity.
223
Kaynaklar
Kulhawy, F. H. ve Mayne, P. W. (1990). Manual on EstimatingSoilPropertiesfor
Foundation
Design,
EL-6800
Project
1493-6
Final
Report,
ElectricPowerResearchInstitute (EPRI), New York.
La Rochelle, P.,Roy, M. ve Tavenas, F. (1973). FieldMeasurements of Cohesion
in ChamplainClays, Proc. 8th Int.Conf. Soil Mech. andFound. Eng.,Moscow, 1.1:
229 236
Mayne, P.W. ve Mitchell, J.K. (1988). Profiling of OverconsolidationRatio in
ClaysbyFieldVane,CanadianGeotechnicalJournal, 25(1): 150 157.
Menzies, B.K. ve Mailey, L.K. (1976). SomeMeasurements of
StrengthAnisotropy in SoftClays Using DiamondShapedShearVanes,
Geotechnique, 26(3): 535 538.
Menzies B.K. ve Merrifield C.M. (1980). Measurement of ShearDistribution at
theEdges of ShearVaneBlade Geotechnique, 30 (3):314-18.
Ortigao, J.A.R. ve Collet, H.B. (1988). ErrorsCausedbyFriction in
FieldVaneTests , in A.F. Richards (ed.) VaneShearStrengthTesting in Soils:
FieldandLaboratoryStudies. ASTM STP 1014, ASTM, Philadelphia, 104 116.
Schnaid F. (2009). InSituTesting in Geomechanics
Londonand New York.
Taylor & Francis,
Wroth, C.P. (1984). TheInterpretation of In-SituTests, Geotechnique, 34(4):

449 489.
224
Giri
Blm 5
DLATOMETRE DENEY (DMT)
5.1. Giri
Dilatometre deneyi (DMT) Marchetti (1975) tarafndan gelitirilmi ve zellikle
ABDde kullanm 1979dan itibaren yaygnlam olan; zemin profili, zeminin
kayma dayanm, skabilirlik, n ykleme durumu ve boluk suyu basnc
hakknda bilgi veren bir arazi deneyidir. Deneyde, Marchetti (1975) tarafndan
tariflenen zel yass ban zemin ierisine srlmesi veya aklmas srasnda
gelien penetrasyon direnci ile farkl derinliklerde ban bir yzeyine
ilitirilmipaslanmaz elik membrann (diyafram) yaklak 1 mm kadar iirmeindirme dngs iin gerekli olan basn llr. Sondaj eperine 20 MN/m2ye
kadar basn uygulanabilmektedir (Clayton vd.,1995).
Marchetti (2001), SPT ve CPTnin zemin yenilme zelliklerini belirlemede,
yumuak/sert tabakalar ayrmada hzl ve etkili deneyler olduunu; ancak
birok aratrmacnn (Schmertmann, 1986a; Leonards ve Frost, 1988;
Woodward ve McIntosh, 1993; Massarch, 1994; Failmezger vd., 1999; Pelnik
vd., 1999) da vurgulad zere oturma tahminlerinde yeterli olmadn
belirtmitir. Terzaghi ve Peck (1967) ve Jamiolkowski vd. (1988) bunun en
nemli sebeplerinden birinin zeminin n ykleme durumu hakknda bu
deneylerden yeterli bilginin edinilememesi olduunu belirtmitir.
Deneyin hzl ve ekonomik bir arazi deneyi olmasndan, nykleme durumu
hakknda fikir vermesinden ve bir eit mini-ykleme deneyi olmasndan
dolay, DMTnin birok almada da gzlemlendii gibi, oturma tahminlerinde
dier arazi deneylerine gre daha iyi sonu vermektedir (Marchetti vd., 2001).
225
Giri
Dilatometre ba zemine farkl ekilde srlebilmektedir:
(i)
CPTye benzer ekilde penetrasyon ile (ek. 5.1a): Genel olarak

uygulamada dilatometre ba kuyu amaya gerek duyulmadan
CPTde kullanlan hidrolik dzenek ile zeminin ierisine rahatlkla
srlr (yar-statik itme). Bylelikle, sondaj kuyusu ama esnasnda
oluan rselenmelerden etkilenilmeyerek daha doru veriler
alnabilmektedir.
(ii)
Sondaj kuyusu alarak (ek. 5.1b): SPT- deeri 35-40tan byk

olan zeminlerde baa zarar vermemek iin kuyu amak zorunda
kalnabilir, dilatometre kuyu dibinden zemin ierisine srlr.
(iii)
SPTye benzer ekilde ahmerdan ile: Kuyu alr ve kuyu dibinden

SPT ahmerdan kullanlarak dilatometre ba zemin ierisine
srlr veya aklr. Gevek kum ve hassas killer haricinde oluan
rselenmeler kabul edilebilir nitelikte olsa da bu yntem
nerilmemektedir (Marchetti ve Monaco, 2001).
Pnmatikelektrik kablo
Kontrol kutusu
Muhafaza borusu
Dilatometre ba
(a)
(b)
ekil 5.1. (a) Penetrasyon ile (b) sondaj kuyusu alarak dilatometre bann
zemin iine srlmesi (Marchetti ve Monaco, 2001)
226
Dilatometre Deneyi
Dilatometre deneyi genel olarak dilatometre bann krlmamas/
bklmemesi ve elik diyaframn ar deforme olmamas kouluyla her tip
zemin ierisinde uygulanabilmektedir. nceki almalar, DMTnin kum, silt, kil
ve organik kil tipi zeminlerde dier zemin trlerine gre ok daha iyi sonu
verdiini gstermektedir. akl ve daha iri daneli zeminlerde uygulanmas
durumunda ek olarak baka deneylerin yaplmas tavsiye edilmektedir. Dane
ap, diyafram ap olan 60 mmyi geen iri akll-bloklu zeminlerde
uygulanamamaktadr. te yandan dilatometre deneyi, ilerlemenin greceli
olarak daha zor olduu ar konsolide killerde de kullanm yaygnlamaktadr.
Dilatometre deneyinin avantajlar ve dezavantajlar Tablo 5.1de zetlenmitir
(Kulhawy ve Mayne, 1990).
Tablo 5.1. DMTnin avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar
- Basit, hzl ve ekonomik bir arazi
deneyidir.
- Birok zemin tipinde uygulanabilir
- Yass bak sayesinde deney
esnasnda, dier penetrasyon
deneylerine nazaran kayma ve
hacimsel birim deformasyon,
dolaysyla rselenme daha azdr.
- Deney sonularndan birok zemin
parametresi tahmin
edilebilmektedir.
- Yatay gerilme ve ar
konsolidasyon oran ()
hakknda bilgi verebilen nadir arazi
deneylerinden biridir.
- Derinlik boyunca srekli veri elde
edilebilmektedir.
- Ayn deney tekrarlandnda
sonulardaki sapma %10
civarndadr.
*:US DOT-Briaud ve Miran, 1992
Dezavantajlar
- Dier arazi deneylerine gre daha
yeni bir deney olduundan saha
deneyimi azdr. Dolaysyla zemin
parametreleri iinnerilen
bantlarn gerekilii belirsizdir.
- Birok sondaj irketinde
dilatometre cihaz ve deney
dzenei bulunmamaktadr.
- ok sk veya imentolanm
zeminler ile akl veya daha iri
daneli zeminlerde kullanm
snrldr.
- Deney srasnda zeminden rnek
alnamamaktadr.
- Salam zeminlerde penetrasyon
derinlii bak ve diyaframn
dayanmna baldr.*
- Dilatometre bann zemini bir
miktar rselemesi mmkndr.*
227
Giri
5.2. Dilatometre Deney Dzenei
Dilatometre deney dzenei (i) dilatometre ba, (ii) tij ve (iii) kontrol nitesi
(iv) basn kayna: gaz (genelde kuru azot gaz) nitesinden olumaktadr.
Dilatometre deney sistemi ematik olarak ek.5.2de gsterilmi olup sistemi
oluturan niteler ek. 5.3te gsterilmektedir.Dilatometre ba (ek.5.3a,
No:1) Marchetti (1980)nin tanmladna uygun olarak 96 mm (95 97 mm)
eninde, 15 mm (13.8 15 mm) kalnlnda ve 220 mm uzunluunda; 12-16
al gen ulu zel bir paradr. Dilatometre bann ince ve sivri olmas
deney ncesinde zeminin rselenmesini en aza indirmektedir.
Bak, pnmatik-elektrikli bir kablo (ek.5.3a, No:7) ile kontrol nitesine
balanr. Kontrol nitesinde ise basn okumalarnn alnd dk ve yksek
hassas okuma alnabilen iki adet Bourdon manometresi (ek.5.3a, No:3); gaz
vanalar ile basn boaltma bacas (ek.5.3a, No:6) ve kablo balantlar
(ek.5.3a, No:5) bulunmaktadr.
Dilatometre bann bir yzeyinde iirme-indirme dngs ile hareketine
bal olarak lm alnan esnek 60 mm apndaki paslanmaz elik diyafram
(ek.5.3a, No:2) bulunmaktadr. ekil 5.4te gsterildii gibi diyaframn
arkasnda yay bulunmakta ve bu yaya bal elektrikli sensrler ile diyaframn iki
farkl pozisyonu kontrol nitesine sesli olarak iletilmektedir. Bu pozisyonlar
aada belirtilmitir:
(a) Diyaframn merkezinin desteini kaybetmesi ve yatay ynde zemin iine
doru 0.05 (0.02) mm kadar hareket etmesi
(b) Diyaframn merkezinin destekten itibaren yatay ynde 1.10 (0.03) mm
hareket etmesi
228
Dilatometre Deneyi
Basn kayna
Zil
Manometre
Reglatr vanas
Yksek basn
tp balants
Yer kablosu
Tijler
Srtnmeyi azaltc halka
Diyafram (ap: 60 mm)

DMT ba
15 mm
ekil 5.2. Marchetti dilatometresi deney dzenei (Clayton vd.,1995)
(a)
229
DMT Yapm Yntemi
(b)
(c)
ekil 5.3. (a) Dilatometre deneyi niteleri (ASTM D6635) (b) ve (c)
dilatometre ba (Marchetti ve Monaco, 2001)
230
Dilatometre Deneyi
10
10 80
60
60
93
60
13.7
Plan Grnm
Detay iin aaya baknz
Diyafram
Alglama Diski
zole Yzey
KEST A-A
Plastik Silindir
Btn ller mm
cinsindendir
Paslanmaz elik Silindir

Pnmatik Elektrik Kablosu
DETAY
ekil 5.4. DMT diyafram detaylar (Tsang, 1987)

5.3. DMT Yapm Yntemi
Dilatometre deneyi aamalar ek.5.5te gsterilmitir. Deney yntemi ilk
olarak Marchetti (1980) tarafndan gelitirilmi, Schmertmann (1986b)
tarafndan baz detaylar deitirilmi ve bu hali ile ASTM D6635te deney
yntemi olarak standartlamtr. Standart deney yntemi aada
zetlenmektedir:
231
DMT Yapm Yntemi

Pnmatik-elektrik kablonun kontrol
Basn kayna ve pnmatik-elektrik kablo kontrol nitesine balanr. Kablonun
dier ucu bir prize balanr. Kontrol nitesinden 4000 6000 kN/m2 kadar
basn uygulanr ve basn kontrol vanas kapatlarak, basn deerinde dme
olup olmad kontrol edilir. 100 (kN/m2)/dk veya daha az basn kayplarnn
deney sonularn fazla etkilemeyecei kabul edilmektedir. Ayrca kablonun
elektrik akmn iletip iletmedii kontrol edilmelidir.
Diyaframn kalibrasyonu
ncelikle diyaframn, eer yeniyse, deneyden nce en az 20-25 defa tekrarl
dngler halinde kalibre edilmesi gereklidir (Campanella ve Robertson, 1991).
Deilse de mutlaka her deneyden nce ve sonra ak havada kalibre edilmesi
gereklidir. Kalibrasyon ilemleri iin sadece 5 dakika yeterli olup kalibre
edilmemi bir diyafram ile yaplan deneyden elde edilen sonularn yanltc
olduu dikkate alnmaldr.
Kalibrasyon ilemi kalibrasyon rngas (ek.5.3a, No:4) kullanlarak yaplr.
Kalibrasyon srasnda elektrikli sensrn Blm 5.2de bahsedilen diyaframn
iki farkl pozisyona geldiinde sesi iletip iletmedii kontrol edilmelidir.
Kalibrasyon, diyaframn zemin ynnde 0.05 mm deplasman yapt
konumdaki basnc ile diyaframn zemin ynnde 1.1 mm deplasman
yapt konumdaki basn deerlerinin dzeltilmesini; dier bir deyile ()
ve () dzeltme basnlarnn belirlenmesi ilemini kapsamaktadr. Bu
dzeltmeler diyafram rijitliinin dikkate alnmas iin gereklidir. Burada; :
Ak havada diyafram merkezinin 0.05 mm iirilmesi iin gerekli basntr. Bu
basncn = 5 30 kN/m2 aralnda olmas gerekir. : Yine ak havada
diyafram merkezinin 1.1 mm iirilmesi iin gerekli basn deeridir. Bu deerin
5 80 kN/m2 aralnda olmas gereklidir.
Ayrca bu basnlarn + 25 kN/m2 artn salamas gereklidir.
232
Dilatometre Deneyi
iir
ndir
11
Bask ile
ilerleme
Ses sinyali:
Okuma:
Ak
22
33
44
Kapal
Ak (Kapal)
Ak
ekil 5.5. Dilatometre deneyi aamalar (Clayton vd.,1995)

Dilatometre bann zemine srlmesi
ekil 5.5 Aama 1: Dilatometre ba hidrolik baskyla itme yntemi ile 10-30
mm/sn hzda, akma yntemi ile 100 150 mmde bir vuru says kaydedilerek
srlmelidir. Dilatometre ba dey eksenden en fazla yatayda 2 mm sapma
hatas ile zemine srlr. Ban zemin ierisine srlmesi srasnda diyaframn
geri ekili halde bulunmas, elektrik sensrnden gnderilen sinyal yardmyla
kontrol edilmelidir. Ban deney derinliine ulamasndan hemen nce son 10
mmlik penetrasyon esnasndaki kuvvet cinsinden penetrasyon direnci ( ) tij
zerine ya da kontrol nitesine yerletirilmi yk hcresi ile llr. Ayrca baz
dilatometre baklarna bal piyezometre ile bak zemin ierisine srlrken
oluan dinamik boluk suyu basnlar da llebilmektedir.
Deney derinliine ulalmasndan sonra
ekil 5.5 Aama 2: Deney derinliine ulalmasndan sonra 15 sn iinde
penetrasyon iin uygulanan tijler zerindeki yk kaldrlr. Kontrol nitesi
233
DMT Yapm Yntemi

zerinden tahliye vanas kapatlr, reglatr vanas alarak diyaframa basn
verilmeye balanr. Diyafram merkezinin yatay ynde zemin iine doru 0.05
(0.02) mm kadar imesi iin gerekli olan basn olarak kaydedilir.
Diyaframn bu pozisyona gelmesi, sensrden gelen sinyalin kesilmesi ile
anlalr.
ekil 5.5 Aama 3: Gaz basnc arttrlmaya devam edilerek, diyafram
merkezinin diyafram desteinden yatay ynde zemin iine doru 1.10 (0.03)
mm kadar imesi iin gerekli olan basn olarak kaydedilir. Diyaframn bu
pozisyona gelmesi, sensrden gelen sinyal ile anlalr. basnc ile
basnc arasndaki fark her zaman + den fazla olmaldr.
ekil 5.5 Aama 4: Son olarak, diyafram Aama 2de tariflenen pozisyona
dnnceye kadar basn kontroll olarak azaltlr. Bu aamadaki basn da
olarak kaydedilir. Bu basn yaklak olarak, ince daneli zeminler ve killer iinde
yer alan kum bantlarndaki boluk suyu basncna (0 ) eittir. Ancak az geirgen
zemin trlerinde llen basnc boluk suyu basncndan (0 ) fazladr.
Deney aamalar yaklak olarak 15-30 sn srmektedir.Bu sre sert zeminlerde
daha ksa,yumuak zeminlerde daha uzun olup her deney yaklak olarak 2 dk
sre almaktadr.
Bak bir sonraki deney derinliine kadar srlerek yukarda tariflenen
aamalar tekrarlanr. Ardak iki deney derinlii arasndaki mesafe 150 300
mm arasndadr.
Deney sonularn etkileyen faktrler
DMT srasnda yaplan hatalar veya oluan sorunlar deney sonularn
etkilemektedir. Hataya neden olan faktrler ve deney sonular zerindeki
etkileri Tablo 5.2de zetlenmitir.
234
Dilatometre Deneyi
Tablo 5.2. DMT sonularn etkileyen faktrlerve etkileri
(Kulhawy ve Mayne, 1990)
Faktrler
Balantlarda szma
Diyaframn ar deforme olmas
Deforme olmu tijler
Ban hasar grmesi
Zayf elektrik akm
Dilatometrenin dey eksenden saparak al
olarak srlmesi
Deney hz
Penetrasyon yntemi
Tij srtnmesi
DMT sonular zerindeki

etkileri
Az ok nemli
Orta ok nemli
Az orta nemli
Az ok nemli
ok nemli
Az orta nemli
Az orta nemli
Az ok nemli
Az nemli (u direnci
lm hari)
Az orta nemli
Siltli zeminlerde ok nemli
Kalibrasyon hatas
Deney derinliine srlmesinin ardndan
deneye balamadan nce 15 snden fazla
beklemek
Dilatometre ba kalnl deiimine (12 20 Az nemli
mm) ve ime deformasyonu deiimine
(0.80 1.20 mm) hassasiyeti*
*Marchetti (1980) bu deikenlerin dilatometre indislerini %10-20 kadar
deitirdiini ve bunun nemli bir deiim olmad belirtilmitir.
5.4. Dilatometre Deneyinden Elde Edilen Veriler ve DMT ndislerinin
Hesaplanmas
Aama 1de, llen penetrasyon kuvveti ( ) Bant (5.1)de verildii gibi
dilatometre plan alanna blnerek yar statik dilatometre penetrasyon direnci
( ) elde edilir.
235
DMT Zemin Parametreleri Korelasyonlar
(5.1)
Burada; : dilatometre kesit alan olup 9.5cm x 1.4 cm = 13.3 cm2ye eittir.
Konik penetrasyon deneyindeki (CPT) plan alannn 10 cm2ye eit olduu
dnlrse, deerinin yaklak olarak deerine eit olduu kabul
edilebilir ( (1.1 0.1) ; ASTM D6635).
Deney esnasnda llen basnlar Bant (5.2) (5.5) kullanlarak dzeltilir:
0 = 1.05( + ) 0.05( )
(5.2)
1 =
(5.3)
2 = 1.05( + ) 0.05( )
(5.4)
= 1 0
(5.5)
Burada;
: manometrede atmosferik basn altndaki okuma (sfr hatas)
0 : 0.00 mm ime durumundaki diyafram zerindeki dzeltilmi toplam basn
1 : 1.10 mm ime durumundaki diyafram zerindeki dzeltilmi toplam basn
: diyaframn merkezden net olarak mevcut zeminin ierisine 1.10 mm kadar
imesi iin gerekli olan basn
0 : diyaframn merkezinin olduu seviyedeki dilatometre bann zemine
srlmesinden nceki hidrostatik basn
: deney esnasnda oluan artk boluk suyu basnc
2 : diyaframn imeden sonra 2. Aamadaki konumuna dnd durumdaki
dzeltilmi basntr. 2 basnc granler zeminler ve killer iindeki kum
bantlar iin denge durumundaki boluk suyu basncna (0 ); yumuak killerde
ise penetrasyon esnasndaki toplam boluk suyu basncna (0 +) eit olup
sert killerde boluk suyu basnc ile ilintili deildir (Campanella ve Robertson,
1991).
236
Dilatometre Deneyi
Yukardaki bantlardan elde edilen dzeltilmi basnlar kullanlarak aada
tanmlanan DMT parametreleri hesaplanr:
(i) Dilatometre Materyal ndisi ( ): Bu indis, Bant (5.6)da verildii zere
yatay ynde zemin rijitliinin zemin gerilmesine oran olarak tanmlanm olup
(Marchetti, 1980) zeminin rijitliine, geirgenliine ve boluk suyu oluumuna
bal olarak deien, dolaysyla zemin trnntanmlanmas iin kullanlanbir
parametredir.
=
(1 0 )
=
(0 0 ) (0 0 )
(5.6)
Herhangi bir lm yoksa 0 mevcut su tablas altndaki hidrostatik basn

olarak da alnabilir.
(ii) Yatay Gerilme ndisi (): Efektif yatay gerilmenin, efektif dey gerilmeye
orandr. Yatay gerilme indisinin ( ), skunetteki yanaltoprak basnc
katsaysndan (0 ) fark dilatometre bann penetrasyonunun etkisidir. Dier
bir deyile , 0 deerinin DMT bann penetrasyonu ile bytlm hali
olarak alglanmaldr. Yatay gerilme indisi Bant (5.7)den hesaplanmaktadr.
Bu indis kullanlarak zeminin 0 , rt yk altndaki yatay gerilmesi ( ), n
konsolidasyon basnc ( ), ar konsolidasyon oran () ve drenajsz kayma
dayanm ( ) yaklak deerleri elde edilmektedir.
=
(0 0 )
(5.7)
Burada; 0
: diyaframn merkezinin olduu seviyedeki dilatometre bann
zemine srlmesinden nce dey efektif rt yk gerilmesidir.
Marchetti (1980), indisinin normal konsolide killerde derinlik boyunca sabit

olduunu ve genelde 1.8 ila 2.3 deer aralnda bir deer aldn, ar
konsolide killerde ise derinlik boyunca azaldn belirtmitir. Dolaysyla,
237

indisinin derinlik boyuncaki deiimi zeminin n ykleme durumu hakknda fikir
verebilmektedir.
(iii) Dilatometre Elastisite Modl ( ): Lineer elastik teoriye dayanan
dilatometre modldr. Bu modl kullanlarak odometrik deformasyon ve
Young modlleri tahmin edilebilmektedir. Dilatometre elastisite modl
Bant (5.8) kullanlarak hesaplanmaktadr.
=
= 34.7
1 2
(5.8)
Burada; : zemin elastik deformasyon (Young) modl ve: zemin Poisson

orandr.
ASTM D6635te deerinin yaklak olarak eksenli basn deneyinde
ulalan yenilme basncnn %25ine kart gelen sekant deformasyon modlne
(25 ) e deer olduu belirtilmitir.
(iv) Boluk Suyu Basnc ndisi ( ): Diyaframn imesi sonucunda oluan
normalize edilmi boluk suyu basncdr ve Bant (5.9) kullanlarak
hesaplanmaktadr.
0 =
(2 0 )
(0 0 )
(5.9)
5.5. DMT Zemin Parametreleri Korelasyonlar

Blm 5.4te belirtildii gibi zemin snflandrmasnda indisi kullanlmaktadr.
Marchetti (1980) genel olarak, < 0.6 olan zeminlerin killi, 0.6 < < 1.8
olan zeminlerin siltli ve > 1.8 olan zeminlerin ise kumlu zeminler olduunu
belirtmitir. Genelde, nykleme durumundan bamsz olarak zemin
ierisindeki ince dane oran azaldka, artmaktadr. Tablo 5.3te Marchetti
(1980) tarafndan nerilen deerlerine gre zemin snflandrmas verilmitir.
238
Dilatometre Deneyi
Tablo 5.3. deerleri ile zemin snflandrmas (Marchetti, 1980)
Zemin Tr
deerleri
KL
Kil
SLT
Siltli Kil
0.10 0.35
Killi Silt
Silt
0.6
0.9 1.2
KUM
Kumlu Silt
Siltli Kum
Kum
1.8
3.3
Marchetti ve Crapps (1981), ve deerlerine bal olarak ek. 5.6da

gsterilen daha detayl bir zemin snflandrma aba nermitir. Bu abakta
kutu ierisinde yazan deerler zeminin yaklak toplam birim hacim arlnn
suyun birim hacim arlna orandr.
2000
Kum
ED=10 (n+m logID)

1000
A
B
C
D
(bar)
500
m
0.585
0.621
0.657
0.585
Siltli
n
1.737
2.013
2.289
2.564
Silt
Siltli
200
100
50
20
12
amur 10
ve/veya
Turba
amur
0.1
0.2
(*) eer > 50 ise;

deerinden 0.1 kartlmaldr.
0.5
ekil 5.6. ve deerlerine bal olarak zemin tr ve birim hacim arl

belirlenmesi (Marchetti ve Crapps, 1981)
239

Bu blmde aksi ifade edilmedii srece, nerilen bantlar imentolanm
killer, tiksotropik sertlemi killer, ar konsolide killer ve hassas killer iin
geerli deildir.
5.5.2.1. DMT SkunettekiYanal Toprak Basnc Katsays ( )
Marchetti (1980), talyan killerinde yapt laboratuvar ve dilatometre
deneylerinden elde ettii sonulardan 0 ilikisinin, ek.5.7de gsterilen
veri tabanndan Bant (5.10) ile temsil edilebileceini belirtmitir. Yu (2004)
yapt numerik almalar sonucunda Marchetti (1980) tarafndan nerilen bu
bantnn killerin 0 deerini tanmlamada olduka gereki olduunu ifade
etmitir.
0 = ( 1.5)0.47 0.6
(5.10)
Jamiolkowski vd. (1988) bu bantnn ok sert killerde geerli olmayacan ve

1.2 olan zeminler iin kullanlmas gerektiini belirtmitir.
3.0
2.0
1.5
= ( . ). .
1.0
0.8
0.6
0.5
0.4
0.3
1
1.5
4 5 6 7 8 9 10
15
20
ekil 5.7. - ilikisi (Marchetti, 1980)

240
30
Dilatometre Deneyi
Burghignoli vd. (1991) farkl sahalarda yaptklar DMT ve SBP deneylerinden
elde ettikleri 0 deerlerini karlatrm ve deerlerin birbiriyle tutarl
olduunu gstermilerdir (ek. 5.8).
0
(m)
16
24
DMT
32
SBP
ekil 5.8. DMT ve SBP deneylerinden elde edilen deerlerinin

karlatrmas (Burghignoli vd., 1991)
Powell ve Uglow (1988) ve Lunne vd. (1990), 0 ile arasndaki bantnn
normal ve ar konsolide killerde farkl olduunu gstermilerdir. Lunne vd.
(1990), normal ve ar konsolide killer iin Bant (5.11)i nermitir.
)
Normal konsolide killer [( 0
0.5] iin;
0 = 0.34
(5.11)
)
Ar konsolide killer [( 0
> 0.8] iin;
0 = 0.680.54
241
(5.11)

Burada; 1.2 ve < 4 olan normal konsolide killer iin : 0.44 (yksek
plastisiteli kil) ila 0.64 (dk plastisiteli kil) arasnda bir deerdir (Lunne vd.,
1990; US DOT-Briaud ve Miran, 1992).
Marchetti (1980), 0.2 < < 1.2 aralndaki killer iin ar konsolidasyon
orannn (), deerine bal olarak Bant (5.12)den
hesaplanabileceini belirtmitir.
= (0.5 )1.56
(5.12)
Kamey ve Iwasaki (1995) de Marchetti (1980)e benzer olarak indisi ile

zeminin nykleme durumunun belirlenebileceini belirtmi ve Bant (5.13)
nermitir (ek. 5.9).
= (0.5 )1.43
(5.13)
100
= (. ).
(Marchetti, 1980)
= (. ).
(Kamey ve Iwasaki, 1995)
10
< 1.2
Marchetti (1980)
Mayne (1987)
Lacasse ve Lunne (1988)
Chang vd. (1991)
Kamey ve Iwasaki (1995)
100
10
ekil 5.9. - ilikisi (Marchetti, 1980; Kamey ve Iwasaki, 1995)

1
242
Dilatometre Deneyi
5.5.2.3. DMT Odometrik Deformasyon Modl ()
Marchetti (1980), zellikle oturma hesaplarnda kullanlan odometrik
deformasyon modlnnn (), ve
deerlerine bal olarak
hesaplanabileceini belirtmi ve Bant (5.14) nermitir.
=
1
=
(5.14)
Burada; : zeminin hacimsel skma katsays ve : Bant (5.15)ten elde

edilen katsaydr.
0.6 iin; = 0.14 + 2.36 log
3.0 iin; = 0.50 + 2.00 log
0.6 < < 3.0 iin; = 0 + (2.5 0 ) log
(5.15)
(5.15)
(5.15)
ve,
0 = 0.14 + 0.15( 0.6)
(5.15)
ve,
> 10 iin; = 0.32 + 2.18 log
(5.15)
< 0.85 ise; = 0.85
(5.15)
ve eer,
alnr.
Iwasaki vd. (1991) bu yntemin eksenli basn ve odometre deneylerinden
elde edilen deformasyon modlleri ile tutarl olduunu belirtmitir.
5.5.2.4. DMT Balang Teet Deformasyon Modl ( )
Robertson vd. (1989), killi zeminin balang teet (initial tangent) modlnn
(0 ), DMTden elde edilen deerine bal olarak Bant (5.16)dan elde
0 = 10
243
(5.16)

5.5.2.5. DMT Drenajsz Kayma Dayanm ( )
Marchetti (1980), 1.2 olan killi zeminlerin drenajsz kayma dayanmnn
( ) tahmini iin ( 0
) oran ile arasndaki korelasyonu Bant (5.17) ile
tanmlanmtr. Bu korelasyon ek. 5.10da gsterilen veri tabanndan
tretilmitir.
0
= 0.22(0.5 )1.25
(5.17)
Lacasse ve Lunne (1988) Bant (5.17)deki 0.22 katsays yerine; direk kesme
deneyi iin 0.14, eksenli basn deneyi iin 0.20, arazi kanatl kesme deneyi
iin ise 0.17 - 0.21 deerlerinin kullanlmasn nermitir.
7.0
Crowden
Crowden Kazk Ykleme Deneyi Alan
BRS
Grangemouth
Dartford
Gorpley
Canons Park (yeniden allm)
Canons Park
Brent Kava
Madingley (38 mm)
Salgado Filho
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.8
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
= . (. ).
5 6
8 10
15
20
30
ekil 5.10. - ( ) ilikisi (Marchetti, 1980)
244
Dilatometre Deneyi
Roque vd. (1988), dilatometre bann zeminin ierisine srlmesinin yatay
olarak yklenmi bir temelin yenilmesi olarak yorumlanabileceini belirtmitir.
Buna gre , tama gc teorisinden Bant (5.18) kullanlarak
hesaplanabilmektedir.
=
1 0
(5.18)
Burada; 0: rt yk altndaki toplam yatay gerilme olup 0 =

)
(0 0
+ 0 , 0 : deney noktasndaki hidrostatik basn ve : tama gc
faktr olup Tablo 5.4ten alnabilir.
Tablo 5.4. deerleri (Roque vd., 1988)
Zemin Tr
Gevrek(brittle) kil ve silt
Orta sert kil
Hassas olmayan plastik kil
Iwasaki ve Kamey (1994), kohezyonlu zeminler iin ile arasnda Bant

(5.19)da verilen ilikiyi nermitir.
= 0.018
(5.19)
Kamey ve Iwasaki (1995), Japonyadaki killer zerinde yapt deneylerden elde
edilen verilere gre 0

ile arasnda Bant (5.20)de verilen ilikiyi
nermitir.
0
= 0.35(0.47 )1.14
(5.20)
5.5.2.6. DMT n Konsolidasyon Basnc ( )

Mayne (1987) ve Powell ve Uglow (1988) tarafndan nerilen, normalize
edilmi n konsolidasyon basnc ( ) ile normalize edilmi zemin efektif
rt yk (0 0 ) arasndaki iliki ek.5.11de gsterilmitir. Burada;
: atmosferik basn olup, 1 atm 100 kN/m2 dir.
245

50
fisrl
20
10
= . ( )
=76, =0.986,
S.D.=1.15
2
1
0.5
24 bozulmam kil
7 fisrl kil
0.2
0.1
0.2
0.5
10
20
50 100
( )
ekil 5.11. ( ) - ( ) ilikisi
(Mayne, 1987; Powell ve Uglow, 1988)
( )
5.5.2.7. DMT Kaliforniya Tama Oran ()
Borden vd. (1985) yol taban malzemesini tanmlamak iin eitli sahalarda
arazi ve laboratuvar deneyleri yaparak AASHTO snflandrmasna gre
tanmlanm A-5 (silt), A-6 (kil) ve A-2-4 (siltli akl) zeminlerde deeri ile
arasnda Bant (5.21)i nermilerdir.
A-2-4 tip zemin iin; = 0.031 ( 2 )
A-5 tip zemin iin; = 0.041 ( 2 )
A-6 tip zemin iin; = 0.052 ( 2 )
(5.21)
(5.21)
(5.21)

5.5.3.1. DMT Efektif Kayma Direnci As ( )
Kum zeminlerde kayma direnci as deeri, , tahmin yntemleri DMT
bann itilmesi esnasnda ortaya kan zemin direnci, , ile dorudan 0
deerinden veya 0 deerinin normalize edilmi hali olan indisinden elde
246
Dilatometre Deneyi
edilebilecei esasna dayandrlmtr. Schmertmann (1982), konik penetrasyon
deneyi iin Durgunolu ve Mitchell (1975) tarafndan gelitirilen tama gc
teorisini kullanarak deerinin tahminine ynelik bir yntem nermitir. Bu
yaklam daha sonra Marchetti (1985) tarafndan bir abak ekline
dntrlmtr (ek. 5.12).
ekil 5.12de gsterilen abakta DMT verileri kullanlarak deerinden 0 ve
hesaplanp, (0 , ) parametre seti koordinat olarak abak zerine
ilendiinde deeri elde edilmektedir.
3000
Varsaylan koni przll, = 0.5
1000
=46
500
44
300
200
42
2000
40
=
38
100
36
50
34
32
30 =
30
20
28
26
24
10
0.2 0.3
3 4 568
ekil 5.12. - - ( ) ilikisi (Marchetti, 1985)
247

5.5.3.2. DMT Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays ( )
Marchetti (1980) ve Schmertmann (1983) tarafndan kumlar iin nerilen 0 ile
arasndaki bant ek.5.13te gsterilmitir. Marchetti (1980) yaynnda
nerilen iliki ise, Bant (5.23) ile ifade edilebilmektedir.
3
2
Marchetti (1980)
1
= 25
0.5
Schmertmann (1980)
35
40
0.3
10
20
ekil 5.13. - ilikisi (Marchetti, 1980; Schmertmann, 1983)
ekil 5.13te;
: eksenli basn deneyinden elde edilen efektif kayma
direnci asdr.
0 = (
0.47
)
0.6
1.5
(5.23)

1.2 olan kumlarn tahmini iin ASTM D6335te Bant (5.24)teki
iliki verilmitir.
)](1
= [0 (1 sin
248
0.8 sin
)
(5.24)
Dilatometre Deneyi
5.5.3.4. DMT Deformasyon (Young) Modl ( )
Campanella vd. (1985), Baldi vd. (1986) ve Robertson vd. (1989) kumlu zemin
iin balangtaki teet (initial tangent) deformasyon modl, 0 ve %25
sekant deformasyon modl, 25 , parametrelerinin, DMTden elde edilen
parametresine bal olarak Tablo 5.5te verilen bantlardan elde
Tablo 5.5. Kumlar iin ve ile arasnda nerilen bantlar
nerilen Bant
Kaynak
25 =
Campanella (1985)
Normal konsolide kumlar iin; 25 = 0.85

Ar konsolide kumlar iin; 25 = 3.5
Baldi vd. (1986)
0 = 2
Robertson vd. (1989)
Jamiolkowski vd. (1988), silika kumlarda yaptklar deneylerden %0.1 eksenel

birim deformasyona kart gelen deformasyon modlnn deerine oran
iin Bant (5.25)teki aralklar nermilerdir.
Normal konsolide kumlar iin; = 1.05 0.25
(5.25)
Ar konsolide kumlar iin; = 3.6 0.80
(5.25)
249
Kaynaklar
5.6. Kaynaklar
ASTM-D6635-01 (2007).Standard Test Method for Performing the Flat
Plate Dilatometer, American Society for Testing and Materials,
Philadelphia, USA.
Baldi, G.,Bellotti, R., Ghionna, V., Jamiolkowski, M., Marchetti, S. ve
Pasqualini, E. (1986). Flat Dilatometer Tests in Calibration Chambers,
Proceedings of In Situ86 ASCE Specialty Conference on Use of InSitu Tests
in Geotechnical Engineering, Virginia Tech.,Blacksburg, VA, ASCE
Geotechnical Special Publication, 6: 431 446.
Borden, R. H., Aziz, C. N. ve Kroshla, N. P. (1985). Evaluation of Pavement
Subgrade Support Characteristics by Dilatometer Test, Transportation
Research Record 1022, TRB, National Research Council.
Burghignoli, A.,Cavalera, L., Chieppa, V., Jamiolkowski, M., Mancusco, C.,
Marchetti, S., Pane, V., Paoliani, P., Silvestri, F., Vinale, F. ve Vittori, E.
(1991). Geotechnical characterization of Fucinoclay Proc. Xth European
Conf. Soil Mech. Found. Engng, Florence, 1: 27 40.
Campanella, R. G.,Robertson, P. K., Gillespie, D. G. ve Grieg, J. (1985).
Recent Developments in In-SituTesting of Soils, Proceedings of XI.
ICSMFE, S. Francisco, 2: 849 854.
Campanella, R. G. ve Robertson, P. K. (1991). Use and Interpretation of a
Research Dilatometer, Canadian Geotechnical Journal, 28: 113 126.
Clayton, C.R.I.,Matthews, M.C. ve Simons, N.E. (1995). Jeoteknik Saha
ncelemesi (etin, H.,Kayabal, K. ve Arman, H., ev) Gazi Kitabevi, Ankara
(2005).
Durgunolu, H. T. ve Mitchell, J. K. (1975). Static Penetration Resistance of
Soils: 1. Analysis, Proceedings of ASCE Specialty Conference on InSitu
Measurements of Soil Properties, Raleigh, NC, 1: 151 172.
Failmezger, R. A., Rom, D. Ve Ziegler, S. B. (1999). Behavioral
Characteristics of Residual Soils. SPT A Better Approach to Site
250
Dilatometre Deneyi
Characterization of Residual Soils using other In-Situ Tests. ASCE
Geotechnical Specialty Pub. No.: 92, ASCE, Reston, VA, 158 175.
Iwasaki, K.,Tsuchiya, H., Sakai, Y. ve Yamamoto, Y. (1991). Applicability of
theMarchetti Dilatometer Test to Soft Ground in Japan, Geo-Coast91,
Yokohama.
Iwasaki, K. ve Kamey, T. (1994). Evauation of In-Situ Strength and
Deformation Characteristics of Soils using Flat Dilatometer, JSCE, Journal
of Geotechnical Engineering, 499 (III-28): 167 176.
Jamiolkowski, M.,Ghionna, V., Lancellotta, R. ve Pasqualini, E. (1988). New
Correlations of Penetration Tests for Design Practice, ISOPT-1, FL, V.,1: 263
296.
Kamey, T. ve Iwasaki, K. (1995). Evaluation of Undrained Shear Strength of
Cohesive Solid using a Flat Dilatometer, Soils and Foundations, 35(2): 111
116.
Kulhawy, F. H. ve Mayne, P. W. (1990). Manual on Estimating Soil
Properties for Foundation Design, EL-6800 Project 1493-6 Final Report,
Electric Power Research Institute (EPRI), New York.
Lacasse, S. ve Lunne, T. (1988). Calibration of Dilatometer Correlations,
Proceedings ISOPT-1, Florida, 1: 539 548.
Leonards, G. A. ve Frost, J. D. (1988). Settlement of Shallow Foundations
on Granular Soils, ASCE Journal Geotechnical Engineering.
Lunne, T.,Powell, J. J. M., Hauge, E. A., Mokkelbost, K. H. ve Uglow, I. M.
(1990). Correlation for Dilatometer Readings with Lateral Stress in Clays,
Transportation Research Record 1278, Washington, D.C., 183 193.
Marchetti, S. (1975). A New In Situ Test for the Measurement of
Horizontal Soil Deformability, Proceedings of Conference on In Situ
Measurement of Soil Properties, ASCE Specialty Conference, Raleigh, N.C.,
2: 255 259.
Marchetti, S. (1980). In Situ Tests by Flat Dilatometer, Journal of the
Geotechnical Engineering Division, ASCE, 106(GT3): 299 321.
251
Kaynaklar
Marchetti, S. (1985). Field Determination of K0 in Sands, Panel
Presentation Session: In-situ Testing Techniques, Proceedings of XI.
International Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering,
San Francisco, CA.
Marchetti, S. (2001). Essentials on DMT, A personal view.
Marchetti, S. ve Crapps, D. K. (1981). Flat Dilatometer Manual, Internal
Report of G.P.E.
Marchetti, S. ve P. Monaco (2001). Short Course on Flat Dilatometer,
ISSMGE Committee TC16 DMT in Soil Investigations, Proc. Bali., 95 132.
Marchetti, S., Monaco, P., Totani, G. ve Calabrese, M. (2001). The Flat
Dilatometer Test (DMT) in Soil Investigations. A Report by the ISSMGE TC
16, Proceedings of Interntaional Conference on In Situ Measurement of
Soil Properties and Case Histories, Bali, Indonesia, Parahyangan Catholic
Univ., Bandung, Indonesia, 41pp.
Massarch, K. R. (1994). Settlement Analysis of Compacted Granular Fill,
Proceedings of 13 ICSMFE, New Delhi, 1: 325-328.
Mayne, P. W. (1987). Determinnig Preconsolidation Stress and Penetration
Pore Pressures from DMT Contact Pressures, Geotechnical Testing Journal,
GTJDOJ, 10(3): 146 150.
Pelnik, T. W., Fromme, C. L., Gibbons, Y. R., ve Failmezger, R. A. (1999).
Foundation Design Applications of CPTU and DMT Tests in Atlantic Coastal
Plain Virginia, Trans. Res. Board, 78th Annual Meeting, Washington, D.C.
Powell, J. J. M. ve Uglow, I. M. (1988). The Interpretation of the Marchetti
Dilatometer Test in UK Clays, ICE Proceedings of Penetration Testing in UK,
Univ. Of Birmingham, Paper 34: 121 125.
Robertson, P. K., Davies, M. P. ve Campanella, R. G. (1989). Design of
Laterally Loaded Driven Piles Using the Flat Dilatometer, Geotechnical
Testing Journal, GTJODJ, 12(1): 30 38.
252
Dilatometre Deneyi
Roque, R., Janbu, N. ve Sennest, K. (1988). Basic Interpretation Procedures
of Flat Dilatometer Test, Proceedings of 1st International Symposium on
Penetration Testing (ISOPT-1), Orlando, 1: 577 587.
Schmertmann, J. H. (1982). A Method for Determining the Friction Angle in
Sands from the Marchetti Dilatometer Test (DMT), Proceedings of 2nd
European Symposium on Penetration Testing, Amsterdam, 2: 853.
Schmertmann, J. H. (1983). Revised Procedure for Calculating K0 and OCR
from DMTs with ID 1.2 and which Incorporates the Penetration
Measurement to Permit Calculating the Plane Strain Friction Angle, DMT
Digest No. 1, GPE Inc., Gainesville, Fl., USA.
Schmertmann, J. H. (1986a). Dilatometer to Compute Foundation
Settlement, Proceedings of In Situ86, ASCE Specialty Conference, Virginia
Tech, Blacksburg, 303-321.
Schmertmann, J. H. (1986b). Suggested Method for Performing the Flat
Dilatometer Test, ASTM Geotechnical Testing Journal, 9(2): 93 101.
John Wiley & Sons, NewYork.
Tsang, C. (1987). Research Dilatometer Testing in Sands and in Clayey
Deposits, Master of Science Thesis, University of British Columbia,
Vancouver, B.C.
US DOT - Briaud, J. L. ve Miran, J. (1992). The Flat Dilatometer Test,
Report No:FHWA-SA-91-044, Department of Transportation - Federal
Highway Administration, Washington, D.C,.
Woodward, M. B. ve McIntosh, K. A. (1993). Case History: Shallow
Foundation Settlement Prediction Using the Marchetti Dilatometer, ASCE
Annual Florida Sec. Meeting.
Yu, H.S. (2004). The James K. Mitchell Lecture - In-situ Testing: from
mechanics to prediction Proc. 2nd Int. Conf. On Site Charact., Millpress,
Porto, 1:3 38.
253
Zemin Geirgenlik Katsays
Blm 6
ZEMN PARAMETRES SEMNE YNELK KORELASYONLAR
6.1.Giri
Zemin mekanii deneyleri rselenmi ve rselenmemi rnekler zerinde
yaplan laboratuvar deneylerinden olumaktadr. rselenmemi rnekler
zerinde yaplan ve mukavemet/deformasyon parametrelerinin belirlenmesine
ynelik deneyler genellikle zaman alc deneyler olup lkemizde genellikle az
sayda ve ancak iyi donanml laboratuvarlarda yaplabilmektedir. rnein,
plastik bir kilin drenajl davrann modelleyen efektif kayma direnci asnn
laboratuvarda eksenli basn deneyleri ile belirlenmesi yaygn bir uygulama
deildir.
rselenmi rnekler zerinde, arlkl olarak zemin trlerinin belirlenmesine
ynelik, yaplan tanmlama deneyleri ise ksa sre alan, dk maliyetli ve ok
sayda laboratuvarda yaplabilen rutin deneylerdir. Tanmlama deneyleri
hemen her zemin etd kapsamnda ok sayda yaplmakta ve yeteri veri
taban oluturulmaktadr. Dier lkelerde de durum farkl deildir.
Geoteknik literatrnde, kolayca belirlenebilen zemin zellikleri ile daha
maliyetli ve zaman alan deneylerden elde edilen parametreler arasnda
korelasyonlar nerilmitir. Bu nitede kolayca belirlenebilen zemin
zelliklerinden, daha zor koullarda belirlenebilen zemin parametrelerinin
tayinine ynelik baz korelasyonlar verilmektedir.
254
Zemin Parametresi Seimine Ynelik Korelasyonlar

6.2. Zemin Geirgenlik Katsays ()
Zemin geirgenlik katsays, , dane dalm zelliine baldr. Zeminin elek
analizinden elde dane dalm parametresi, 10 (danelerin %10unun kk
olduu dane boyutu) kullanlarak geirgenlik katsays Bant (6.1)de Hazen
Forml ile tahmin olunabilmektedir (Louden 1952).
(/) = 0.01 (10 )2
(6.1)
Bu korelasyonun geerlilii Terzaghi, Peck ve Mesri (1996) tarafndan verilen ve

ek. 6.1de gsterilen veri taban ile yorumlanabilmektedir.
Silt
Siltli
Kum
nce
Kum
Orta
akl
ri
-1
10
-2
Geirgenlik katsays, (m/sn)
10
-3
10
-4
10
Hazen Forml
= . ( )
-5
10
-6
10
0.002
0.01
0.1
10
(mm)
ekil 6.1. Geirgenlik katsays - ilikisi (Terzagh, Peck ve Mesri, 1996)
255

Zeminin boluk oran () ve niformluk katsays ( ) deerleri de dikkate
alnarak gelitirilmi benzer bir korelasyon ek. 6.2de gsterilmektedir (Carter
ve Bentley, 1991).
0.05
Burmister
= 1.5 ve = 0.75
= 3 ve = 0.7
(/)
Geirgenlik katsays, (m/sn)
0.01
0.005
Hazen Forml
10 = 0.1 3 mm ve
< 5 iin
Mansur
= 2 3 ve
= 0.9 0.6
Saha deneyleri
Lab. deneyleri
0.001
0.0005
0.0001
0.1
US Navy
Farkl malzemelerin lab.
deneylerinden elde edilen
korelasyon
= 2 12 ve 10 /5 < 1.4 iin
10 /5 > 1.4 veya > 12
aralnda kalan az geirgen
zeminler
NOT: Buradaki korelasyonlar
yourulmu sk kum ve kum-akl
karmlar iindir.
0.5
1
(mm)
10
ekil 6.2. Kum ve akllarda dane dalm zellikleri - boluk oran geirgenlik katsays ilikisi (Carter ve Bentley, 1991)
CIRIA (1986), zeminin ortalama dane ap, 50 , dane dalm niformluk
katsays ( ) ve bal younluk ( ) ile geirgenlik katsays arasnda ek. 6.3te
gsterilen korelasyonlar nermektedir.
256
6000
4000
2000
1000
600
400
=1.5
2
3
4
5
6
Sk zeminler
Sk zeminler
200
100
60
40
(mm)
-6
Geirgenlik katsays, (m/sn x 10 )
20
6000
4000
2000
1000
600
400
=1.5
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Orta sk zeminler
Orta sk zeminler
200
100
60
40
20
6000
4000
2000
(mm)
=1.5
2
3
4
5
6
Gevek zeminler
1000
600
400
Gevek zeminler
200
100
60
40
20
2
akl
ri kum
0.5 0.25 0.1 0.05

Orta
kum
nce
kum
(mm)
0.01
Silt ve kil
ekil 6.3. Farkl zemin trleri iin geirgenlik katsaylar (CIRIA, 1986)
257

6.3. Kohezyonlu Zeminlerde Kayma Dayanm Parametreleri
Efektif kayma direnci as, ()
Zeminin plastisite indisi ile efektif kayma direnci as arasnda nerilen

korelasyonlar ekil 6.4, 6.5 ve 6.6da gsterilmektedir.
50
<
Mexico City
kili
Attapulgite
40
30
20
Yumuak kil
Yumuak ve kat killer
Killi ist
Kil mineralleri
10
0
10 20 30 40 50
60 70 80 90 100
200 400 600 1000
ekil 6.4. Plastisite indisi - efektif kayma direnci as ilikisi (Terzaghi, Peck ve
Mesri, 1996)
()
1.0
0.8
rselenmemi zemin,
Aktiflik > 0.75
0.6
Yourulmam zemin,
Aktiflik < 0.75
0.4
rselenmemi zemin,
Aktiflik < 0.75
0.2
0
Yourulmam zemin,
Aktiflik > 0.75
10
20
50
100
150
ekil 6.5. Plastisite indisi - efektif kayma direnci as ilikisi (Das, 1985)
258
40
30
Efektif kayma direnci as,
20
10
Rezidel efektif kayma direnci as,
20
40
60
80
100
120

ekil 6.6. Plastisite indisi - efektif kayma direnci as ilikisi (Gibson, 1953)
Rezidel efektif kayma direnci as ()
Kohezyonlu zeminlerde sekant rezidel (kalnt) efektif kayma direnci asnn

( ), % kil oranna (), likit limite () ve efektif dey gerilme deerine ( )
bal olarak deiimi ek. 6.7de gsterilmektedir (Stark ve Eid, 1994).
32
(kN/m2)
100
400
700
24
20%
16
25%45%
50%
40
80
120
160
200
240
280
320
Likit Limit, (%)
ekil 6.7. Likit limit, kil yzdesi ve efektif dey gerilme ile sekant rezidel
efektif kayma direnci as ilikisi (Stark ve Eid, 1994)
259
Kohezyonlu Zeminlerde Kayma Dayanm Parametreleri

Bilindii gibi normal konsolide killerde kayma dayanm sadece srtnme as
cinsinden ifade edilmekte olup, kayma dayanmnn kohezyon bileeni yoktur.
Bu durumda kayma dayanm, , iin;
= 0
tan
(6.2)
bants geerli olmaktadr. Ar konsolide killerde ise yenilme zarfnn

dorusal olmayndan kaynaklanan kayma dayanmnn bir efektik kohezyon
bileeni, ,ortaya kmaktadr. Dolaysyla, ar konsolide killerde kayma
direnci:
= + 0
tan
(6.3)
Kayma gerilmesi, (kN/m2)
bantsyla ifade edilmektedir (ek.6.8, Mesri ve Abdel-Gaffar 1993).

Uygulamada efektif kohezyon deerinin deneysel olarak belirlenmesi zel
deneyleri gerektirmektedir. Mesri ve Abdel-Gaffar (1993) n konsolidasyon
basnc mertebesine bal olarak efektif kohezyon deerinin tahminine ynelik
ek. 6.9da verilen bantlar nermilerdir.
Ar konsolide, =1320 kN/m2
100
Normal konsolide
50
=21
=25 kPa
0
50
100
Efektif dey
150
gerilme,
200
2
(kN/m )
ekil 6.8. Ar konsolide killerin dorusal olmayan yenilme zarf

(Mesri ve Abdel-Gaffar, 1993)
260

10000
25
10 20
Efektif kohezyon, (kN/m2)
1000
= .
100
= .
10
0
10
100
1000
10000
100000
n konsolidasyon basnc, (kN/m2)

ekil 6.9. n konsolidasyon basnc - efektif kohezyon ilikisi
(Mesri ve Abdel-Gaffar, 1993)
Lunne vd. (1997) efektif kohezyon deerinin,
= tan
(6.4)
bants ile bulunabileceini ve deerinin Tablo 6.1den alnabileceini

nermektedirler.
Skempton ve Northey (1952) drenajsz kayma dayanmn ( ) ile zeminin
likidite indisi () arasnda ek. 6.10da gsterilen korelasyonun geerli
olduunu vurgulamlardr. Burada; ,
261
(6.5)
bantsndan hesaplanp, ve : likit ve plastik limit, : doal su ieriidir.

Tablo 6.1. Deiik zemin trlerinde faktrnn olas deerleri
(Lunne vd., 1997)
Zemin Cinsi
Yumuak kil
5 10
0.35 0.45
Orta kat kil
10 20
0.40 0.55
Kat kil
20 50
0.50 0.60
Yumuak silt
05
0.50 0.60
Orta kat silt
5 15
0.55 0.65
Kat silt
15 30
0.60 0.70
Normal konsolide killerde drenajsz kayma dayanmnn efektif rt ykne
oran ( 0
) ile plastisite indisi, , arasnda Bant (6.6) geerlidir
(Skempton, 1957).
)
( 0
= 0.11 + 0.37
(6.6)
Bant (6.6)da ondalk cinsinden tanmlanmtr. Leroueil ve Hight (2003)

ise drenajsz kayma dayanmnn n konsolidasyon basncna oran ( )
arasnda ek. 6.11de gsterildii gibi bir korelasyon olduunu ifade
etmilerdir.
)
Ar konsolide killerde ( 0
oran Bant (6.7)de tanmlanmaktadr:
) ( ) }
= {( 0
Bu bantdaki faktr ek. 6.12den belirlenmektedir.

262
(6.7)

2.0
1.6
1.4
Likidite indisi,
30
73
80
97
Kil
Horten
Londra
Gosport
Shellhaven
1.8
16
25
30
32
14
48
50
65
Aktiflik
0.36
0.96
0.89
1.27
Horten
1.2
Londra
1.0 Likit limit

0.8
Shellhaven
0.6
Gosport
0.4
0.2
0.0 Plastik limit
-0.2
0.1
0.5 1
5 10
50 100
500
Drenajsz kayma dayanm, (kN/m )

ekil 6.10. Drenajsz kayma dayanm - likidite indisi ilikisi
(Skempton ve Northey, 1952)
2
0.5
Japon killeri
Skempton, 1957
( )
0.4
0.3
Dou Kanada
Dier
Bjerrum, 1973
0.2
Champlain Denizi
Leroueil vd., 1983
24
5 10
10 14
> 14
0.1
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
: gzlem says
ekil 6.11. Plastisite indisi - ( ) ilikisi (Leroueil ve Hight, 2003)
263

6
Ortalama
st limit
Alt limit
3
2
1
0
0
10
12
ekil 6.12. deerine bal olarak faktr deerleri (Das, 1985)

6.4. Konsolidasyon Parametreleri
Oturma zaman ilikilerini belirleyen konsolidasyon katsays ( ) ile zeminin
likit limiti () arasndaki iliki ek. 6.13te gsterilmektedir (US Navy, 1982).
Literatrde killerin skma indisi, , ile zeminin deiik zellikleri arasnda
nerilen bantlar aada zetlenmektedir:
Terzaghi, Peck ve Mesri (1996) kil ve turba zeminlerde, zeminin doal su ierii,
, ile arasnda ek. 6.14te gsterilen banty nermilerdir.
Skempton (1944) ve Terzaghi ve Peck (1948), ile arasndaki iliki iin
Bant (6.8)i nermilerdir.
= ( 10)
(6.8)
Burada; = 0.007 (Skempton, 1944); = 0.009 (Terzaghi ve Peck, 1948)

olarak tanmlanmtr.
Burland (1990) Bant (6.9)u nermektedir:
264

= 0.25 0.04
(6.9)
Burada; : zeminin likit limit su ieriindeki boluk orandr.
-2
rselenmemi rnekler
Normal konsolide aralnda
deerleri
10
Ar konsolide aralnda
deerleri iin alt limit
10
-3
10
(m2/yl)
Konsolidasyon katsays, (cm2/sn)
100
1
-4
10
Yourulmu rnekler
deerleri iin st limit
20
40
60
80
100 120
140 160
Likit limit, (%)

ekil 6.13. Konsolidasyon katsays - likit limit ilikisi (US Navy, 1982)
Kil ve silt
Turba
Skma indisi,
10
Killi ist
0.1
10
100
1000
Doal su ierii, (%)

ekil 6.14. Doal su ierii-skma indisi ilikisi (Terzaghi, Peck ve Mesri,1996)
265
Konsolidasyon Parametreleri
Wroth ve Wood (1978) zeminin zgl arl ( ) ve plastisite indisi ()
deerlerine bal olarak skma katsaysnn Bant (6.10)dan elde
edilebileceini ifade etmilerdir.
=
(6.10)
Terzaghi, Peck ve Mesri (1996) kohezyonlu zeminlerde sekonder konsolidasyon

katsays ile arasndaki ilikiyi Tablo 6.2de tanmlamaktadrlar.
Tablo 6.2. Deiik zemin trleri iin nerilen ( ) oranlar (Terzaghi, Peck
ve Mesri, 1996)

Zemin Cinsi
Granler zeminler ve kaya dolgular 0.02 0.01

eyl ve amurta
0.03 0.01
Kil ve siltler
0.04 0.01
Organik kil ve siltler
0.05 0.01
Turbalk zeminler
0.06 0.01
6.5. Sktrlm Zeminlerin Kayma Direnci Alar

Sktrlm kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerin yaklak kayma direci as
deerleri Tablo 6.3 ve 6.4te verilmektedir (Carter ve Bentley, 1991).
US Navy (1982) tarafndan nerilen kohezyonsuz zeminlerde grup sembol,
kuru ktle younluu ve arasndaki iliki ek. 6.15te gsterilmektedir.
Robertson ve Hughes (1986) tarafndan nerilen kohezyonsuz zeminler iin
tipik sabit hacimde kayma direnci as ( ) deerleri Tablo 6.5te verilmitir.
266

Tablo 6.3. Sktrlm kohezyonlu zeminlerin efektif kayma direnci alar
( )
Grup Sembol ()
Zemin Tr
Siltli killer, kum-silt karmlar
SM
34
Killi kum, kil-kum karmlar
SC
31
Silt ve killi siltler
ML
32
Dk plastisiteli killer
CL
28
Killi siltler, elastik siltler
MH
25
Yksek plastisiteli killer
CH
19
Tablo 6.4. Sktrlm kohezyonsuz zeminlerin efektif kayma direnci alar

( )
Grup Sembol
()
yi derecelenmi kum-akl
GW
> 38
niform dane dalml kum-akl
GP
> 37
Siltli akl, kt derecelenmi kum-akl-silt
GM
> 34
akll killer kt derecelenmi kum-akl- kil
GC
> 31
yi derecelenmi temiz kum, akll kum
SW
38
Kt derecelenmi temiz kum, akll kum
SP
37
Zemin Tr
267
Sktrlm Zeminlerin Kayma Direnci Alar
50
%100
Zemin snf
%75
40
GP
SW
ML
30
%50
SM SP
%25
%0
20
GW
1.2
1.4
1.6
1.8
Bal younluk
2.0
2.2
2.4
Kuru birim arl, (ton/m )

3
ekil 6.15. Kohezyonsuz zeminlerde grup sembol - bal younluk - ilikisi

(US Navy, 1982)
Tablo 6.5. Tipik deerleri (Robertson ve Hughes, 1986)
(o)
Zemin Tipi
yi derecelenmi akl-kum-silt
niform iri kum
yi derecelenmi orta kum
40
37
37
niform orta kum
34
yi derecelenmi ince kum

niform ince kum
34
30
6.6. Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays ( )

Normal konsolide killerde ve imentolanmam kumlarda skunetteki yanal
toprak basnc katsays, 0 , genellikle Jaky Forml olarak bilinen Bant (6.11)
kullanlarak bulunmaktadr.
0 = 1 sin
268
(6.11)

Bu bantnn normal konsolide kumlarda deneysel olarak belirlenen 0
deerleri ile karlatrmas ek. 6.16da gsterilmektedir (Al-Hussaini ve
Townsend, 1975). Massarsch (1979) killerde laboratuvar deneyleri ile llen
0 deerleri ile plastisite indisi, , arasnda ek. 6.17de gsterilen ve Bant
(6.12) ile tanmlanan korelasyonu nermitir.
0 = 0.44 + 0.42(100)
(6.12)
Ar konsolide sert killer ve eyllerde ise 0 katsaylarnn yaklak deerleri

Bant (6.13) kullanlarak tahmin edilebilmektedir (Terzaghi, Peck ve Mesri
1996).
0 = (1
sin
)
sin [ ]
0
(6.13)
Skunetteki yanal toprak basnc katsays,
Burada; : sabit hacimdeki kayma direnci as, : n konsolidasyon

basnc ve 0 : dey efektif rt ykdr.
0.8
Sangamon kumu (yuvarlak keli daneli)

Wabash kumu (yuvarlak keli daneli)
Chatahoochee kumu (yuvarlak keli daneli)
Brasted kumu
Kum (Simons, 1958)
Belika kumu
Minnesota kumu (yuvarlak daneli)
Pensilvanya kumu (keli daneli)
0.6
0.4
0.2
28
30
32
34
36
38
40
42
44
46

ekil 6.16. Normal konsolide kumlar iin Jaky Forml ile deneylerden elde
edilen - ilikisinin karlatrmas (Al-Hussaini ve Townsend, 1975)
269
Skunetteki Yanal Toprak Basnc Katsays
Skunetteki yanal toprak

basnc katsays,
1.0
= . + . ()
0.8
0.6
0.4
rselenmemi
rselenmi veya laboratuvarda yeniden

konsolide edilmi
0.2
0
20
40
60
80
100
120
ekil 6.17. - ilikisi (Massarsch, 1979)
rnek:
0
= 1.5 ve = 20 iin;
= 8 ve 0 = 1.33
ekil 6.18. ve ilikisi (Andresen vd., 1979)
270

Andresen vd. (1979), ve 0 parametrelerinin belirlenebilmesi iin ek.
6.18de verilen aban kullanlabileceini ifade etmilerdir. Bu yntemde nce
zeminin drenajsz kayma dayanm ( ) ve efektif rt yknden 0

oran
hesaplanr. Sonra ek. 6.18de zeminin plastisite indisi () deerine kart
gelen eri kullanlarak ve 0 deerleri bulunur.
6.7. Kaliforniya Tama Oran ()
Deiik zemin trleri iin nerilen olas deerleri ek. 6.19da
gsterilmitir (Carter ve Bentley, 1991). Kohezyonlu zeminlerde drenajsz
kayma dayanm, , ile deeri arasnda Bant (6.14)teki korelasyon
nerilmektedir (Carter ve Bentley, 1991).
= 0.09 (2 )
(6.14)
A-1-a
A-1-b
A-2-4 ve 5
AASHTO snflandrmas
A-2-6 ve 7
A-3
A-4
A-5
A-6 ve 7
GW
GP
USCS snflandrmas
GM
GC ve SW
SP ve SM
SC
ML, CL ve CH
MH
OL ve OH
10
15 20
30
40
60
80
ekil 6.19. Deiik zemin trleri iin nerilen yaklak deerleri

(Liu, 1967)
271
Kaliforniya Tama Oran

6.8. Zemin Yatak Katsaylar
6.8.1. Dey Yatak Katsays ( )
Radye temellerin statik/betonarme tasarmnda kullanlan zemin dey
yataklama katsays (yayl mesnet sabiti) aadaki yntemlerden elde
edilebilir.
Kohezyonlu Zeminler
Kare temeller iin;
= 1
(6.15)
Dikdrtgen temeller iin; = 1 ( + 0.5)1.5
(6.15)
Burada; 1 : 30 cm x 30 cm boyutunda plaka kullanlarak yaplan plaka

ykleme deneyinden elde edilen zemin dey yataklama katsays deeri, :
temelin genilii ve : temelin boyudur.
Kohezyonsuz Zeminler
= 1 ( + 1)2 42
(6.16)
Plaka ykleme deneyi yaplmad durumlarda ince daneli ve iri daneli zeminler
iin yaklak 1 deeri ekil 6.20den alnabilir (US Navy, 1982).
Temel boyutlarnn byk olmas durumunda ok kk bir deeri
hesaplanacandan, byk boyutlu radyelerde temel genilii () deeri yerine
Bant (6.17)den hesaplanacak etki ap, 2 deeri kullanlabilir (Lopes,
2000).
0.25
64 3
= [
]
3(1 2 )1
(6.17)
Burada; : betonun elastik modl, : radye temelin kalnl ve betonun

Poisson orandr.
272
140.000
ok Kat
Kat
100
200
Sebest Basn Dayanm (kPa)
105.000
300
(kN/m )
KLLER
Orta Kat
ok
Yumuak
Yumuak
70.000
Kv1 Kaba Daneli Zeminler

Kv1 nce Daneli
Zeminler
35.000
20
ok Gevek
Bal younluk, (%)

60
40
Gevek
Orta Sk
80
Sk
100
ok Sk
ekil 6.20 Kil ve kum zeminler iin yaklak dey yatak katsays deerleri
(US Navy, 1982)
6.8.2. Yatay Yatak Katsays ( )
Kazkl temellerin yatay ykler altndaki davrann modellemede kullanlan
zemin yatay yatak katsays, , aadaki yntemlerden elde edilebilir.
Kohezyonlu zeminler
Ar konsolide killerde yatay yatak katsays derinlikten bamsz olarak sabit
bir deere sahip olup, bu deer yaklak olarak Bant (6.18)den hesaplanabilir
(CGS, 1992).
= 67
Burada; : kazn apdr.
273
(6.18)
Kaliforniya Tama Oran

Poulos ve Davis (1980) ise,
= (80 200)
(6.19)
bantsn nermilerdir.
Kohezyonsuz zeminler
Kumlarda yatay yatak katsays derinlikle dorusal bir art gsterir. Bu
zeminlerde deeri Bant (6.20)den hesaplanmaktadr:
= ()
(6.20)
Burada; : zemin sklna bal katsay ve : derinliktir.

CGS (1992), deerlerinin Tablo 6.6dan alnmasn nermektedir.
Tablo 6.6. Kohezyonsuz zeminlerde deerleri
(kN/m3)
Zeminin Skl YASS zerinde YASS altnda
Gevek
2200
1300
Orta sk
6600
4400
Sk
18000
11000
te yandan Talren (2000) zeminin kohezyon ve efektif kayma direnci asna
bal olarak deerinin ek. 6.21den alnmasn nermektedir.
274
50
40
30
20
10
0
0
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Efektif kohezyon, (kN/m2)

ekil 6.21. Kohezyon ve efektif kayma direnci ile ilikisi (Talren, 2000)
275
Kaynaklar
6.9. Kaynaklar
Al-Hussaini, M.M. ve Townsend, F.C. (1975). Investigation of K0 testing in
Cohesionless Soils Tech. Rep.: S-75-11, US Army Engnrs., WES Missisippi.
Andresen, A., Berre, T., Klevev, A. ve Lunne, T. (1979). Procedures to
obtain soil parameters for foundation engineering in the North Sea
Marine Geotechnology 3(3), 201-66.
Burland, J.B. (1990). On the compressibility and shear strength of natural
clays Geotechnique, 40(3): 329 378.
Carter M. ve Bentley S.P. (1991). Correlations of soil properties Pentech
Press Publishers, London.
CGS (1992). Canadian Geotechnical
Geotechnical Society Publication.
Design
Manual
Canadian
CIRIA (1986). Control of ground water for temporary works CIRIA Report:
113.
Das B.M. (1985). Advanced Soil Mechanics Mc-Graw Hill.
Gibson, R. E. (1953). Experimental determination of true cohesion and true
angle of interval friction Proc. 3rd. ICSMFE, Zurich, 126 130.
Leroueil, S. ve Hight, D.W. (2003). Behavior of properties of natural and
soft rocks Charact. And Engnr. Prop. of Natural Soils, A.A. Balkema, 1: 29
254.
Liu, T.K. (1967). A review of engineering soil classification systems
Highway Research Board Record, 156: 1 22.
Lopes, F.R. (2000). Design of raft foundations on Wrinkler springs
Chapter 5, Design Applications of Raft Foundations, Ed. J.A. Hemsley,
Thomas Telford, 127-154.
276

Louden A.G. (1952). The computation of permeability from simple tests
Geotechnique 3(4): 165 - 183.
Lunne T., Robertson K.P. ve Powell M.J.J. (1997). Cone Penetration Testing
in geotechnical Practice Blackie Academic and Professional.
Massarch, K.R. (1979). Lateral earth pressure in NC clays Proc. 7th
ECSMFE, Brighton, 2: 245 250.
Mesri G. ve Abdel-Gaffar M.E.M. (1993). Cohesion intercept in effective
stress stability analysis ASCE, J. of Geotech. Engnr. 119 (8): 1129-1149.
Robertson, P.K. ve Hughes, J.M.O (1986). Determination of properties of
sand from self-boring pressuremeter tests Proc. 2nd. Symp. on
Pressuremeter and its Marine Applications, ASTM SPT 950, 443 457.
Skempton, A.W. (1944). Notes on compressibility of clays Q.J. Geol. Soc.,
London, 100: 119 135.
Skempton, A.W. ve Northey, R.D. (1952). The sensitivity of clays
Geotechnique, 3: 30 53.
Skempton, A.W. (1957). The planning and design of new Hong Kong
Airport Proc. Inst. of Civil Engnrs., 7: 305 307.
Stark T.D. ve Eid H.T. (1994) Drained residual strength of cohesive soils
ASCE, J. of Geotech. Engnr. 120 (5): 856-71.
Talren, 2000. K-Rea Retaining Wall Design Software Manual.
Terzaghi K., Peck B.R. ve Mesri G. (1996) Soil Mechanics in Engineering
Practice John Wiley & Sons, Inc.
277
Kaynaklar
US Navy (1982). Soil Mechanics Naval Facilities Engnr. Command, Dept.
of US Navy, Virginia, USA.
Wroth, C.P. ve Wood, D.M. (1978). Correlations of index properties of
soils Can. Geotechnical J. 15(2): 487 494.
278

Geoteknik Muhendisliginde Saha Deneyleri Mart2016 11032016 115522

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Geoteknik Muhendisliginde Saha Deneyleri Mart2016 11032016 115522

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1947 Yozgat doumludur.

1986 stanbul doumludur. ODT naat Mhendislii

Dr. Zeynep EKNMEZ

Prof. Dr. Ahmet Orhan EROL

Dr. Zeynep EKNMEZ

Yksel Proje Yaynlar No: 14 -01

2. KONK PENETRASYON DENEY (CPT)

3. PRESYOMETRE DENEY (PMT)

4. ARAZ KANATLI KESME (VEYN) DENEY (FVT)

5. DLATOMETRE DENEY (DMT)

5.5. DMT Zemin Parametreleri Korelasyonlar

6. ZEMN PARAMETRES SEMNE YNELK KORELASYONLAR

Geoteknik mhendisliinde zemin davrann modelleyen teoriler 1900l

genellikle zaman alc deneyler olup lkemizde az sayda ve iyi donanml

Literatrde bu deneylerden elde edilen sonulardan zemin zelliklerini ve

: edeer u direncinin hesapland kazk ucundan mesafeler

: danelerin %10unun kk olduu dane boyutu

: likit limit su ieriindeki boluk oran

: temel seviyesindeki birim deformasyon etki katsays

: 30 cm penetrasyon iin darbe says

: kazk nihai srtnme direnci

: %50 snmlenme iin geen sre

: deformasyon modl koni direnci korelasyon katsays

Standart Penetrasyon Deneyi

STANDART PENETRASYON DENEY (SPT)

Standart Penetrasyon Deneyi

- Deney sresi ksadr.

- Operatr hatasndan etkilenen bir

1.2. Deney Dzenei ve Detaylar

ahmerdan ve ahmerdan drme mekanizmas

Deney Dzenei ve Detaylar

Otomatik Drmeli ahmerdanlar: ekil 1.1de gsterilen

Elle Drmeli ahmerdanlar: Elle drmeli uygulamada,

Halatla Kaldrmal ahmerdanlar: Halatla kaldrmal uygulamada,

Standart Penetrasyon Deneyi

Deney Dzenei ve Detaylar

Standart Penetrasyon Deneyi

BS 1377de tijlerin iyi kalite elikten yaplmas gerektii; 20 m derinlie

ekil 1.3. Halatl uygulamada kullanlan ahmerdan tiplerinden bazlar (a)

Deney Dzenei ve Detaylar

Tij Arl (kg/m)

Boyuna Yark Tp: Tpn boyutlar ek. 1.4te gsterilmitir. Baz

ekil 1.4. Boyuna yark tpn boyutlar (Clayton vd., 1995)

Standart Penetrasyon Deneyi

SPT- Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar

ekil 1.5. Standart penetrasyon deneyi aamalar (FHWA, 2002b)

Standart Penetrasyon Deneyi

SPT- deerleri zerindeki etkileri

Sondaj deliinin iyi temizlenmemesi

Orjinal zemine sondaj amurunun

Boyuna yark tpn rselenmemi

rnek aznn granler bir zeminle

Kumlu zeminlerde SPT- deerleri

SPT- Deerini Etkileyen Faktrler ve Olas Hatalar

SPT- deerleri zerindeki etkileri

Muhafaza borusunun nnn fazla

Sk kumlarda SPT- deerlerini

ahmerdann serbest dnn

ahmerdann akma bal zerine

Darbe saysnn ve penetrasyon

ok geni apl sondaj kuyularnda

Sondaj esnasnda zeminin ciddi

Standart Penetrasyon Deneyi

Deney yeralt suyu seviyesi altnda yaplm ise