Zemin Mekanigi ve Temel Mhendisligi Onuncu Ulusal Kongresi

16-17 Eyll 2004, Istanbul Teknik niversitesi, Istanbul

YKSEK MODLL KOLONLARIN TEMEL

MHENDISLIGINDE KULLANIMI
H.Turan Durgunoglu1

Altinci Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynircioglu Konferansi

ZET
esitli insaat mhendisligi yapilarinin geoteknik ve sismik risklerinin degerlendirilmesi
sonucu gerekli grlen zeminin iyilestirilmesi ve glendirilmesi iin kullanilan yntemler
tartisilmistir. Bu metodlardan lkemizde yaygin bir kullanimi bulunan yksek modll
jetgrout kolonlarin temel mhendisliginde esitli kullanimlari, imalat parametreleri, kalite
kontrol ve proje kriterlerinin tahkik deneyleri aiklanmistir. Deprem ykleri altinda
zeminlerin sivilasmaya karsi gvenlik faktrlerinin hesap yntemleri aiklanmis ve Chinese
kriterinin ince daneli zeminler iin geerligi tartisilarak getirilen yeni bir neri zerinde
durulmustur.

Yksek Modll Jetgrout kolonlarin sivilasma riskini azaltmada kullanimi detayli olarak
konu edilmis, bu kullanima ait gelistirilen bir tasarim metodu zetlenmistir. Gelistirilen bu
metodun zellikle 17 Agustos 1999 Depremi ncesi kismen uygulandigi Izmit Carrefour-SA
ticaret merkezi bir vaka analizi olarak incelenerek, metodun geerliligi kanitlanmistir.

1. GIRIS
esitli insaat mhendisligi yapilarinin gereki ve ekonomik temel ve temel zemini
mhendislik tasarimlari, ancak detayli bir geoteknik modelleme sonucu gereklestirilebilir.
Bu modelleme iin zemin cinsine bagli olarak gerek arazide gerekse laboratuarda etd ve
lmler yapilmaktadir. Bu tebligin konusunu teskil eden sismik aktivitenin lkemiz gibi
yksek oldugu yerlerde statik yklere paralel olarak zeminlerin tekrarli ykler altindaki
davranisinin modellenmesi de byk nem tasimaktadir. Bu gaye ile arazide entegre SPT,
CPT ve jeofizik yntemler ieren, laboratuarda ise dinamik ve eksenli deneyleri de
ieren bir program uygulanabilir, Durgunoglu ve dig. (2004a). Bu takdirde, esitli geoteknik
ve sismik risklerin degerlendirilmesi iin gerekli geoteknik modelleme gereklestirilmis
olmaktadir.

Byle bir geoteknik model ile literatrde olusturulan yntemlerle zeminlerin deprem ykleri
altinda sivilasmaya karsi olan direnleri, deprem sirasinda meydana gelen kayma
gerilmelerinin hesap yntemleri ile beraber degerlendirildiginde sivilasmaya karsi gvenlik
katsayisi hesaplanabilmektedir, Seed ve Idriss (1971).

1
Prof. Dr., Bogazii niversitesi Insaat Mhendisligi Blm , durgunoglut@zetas.com.tr

1
esitli mhendislik yapilarina ait temel mhendisligi tasarimlarinda gerek st yapi
yklerinden ve gerekse yapiya ait olan deplasman kriterlerinden ve/veya yukarida aiklanan
sismik risklerden dolayi, derin temel sistemleri veya zeminin islah edilmesi ve
glendirilmesi sz konusu olabilmektedir. Bu gaye ile insa edilen temel sistemleri Rigid
Foundation Systems-RFS, Controlled Modulus Foundation Systems-CMFS ve
Deformable Foundation Systems-DFS olarak tanimlanabilir. Rijit sistemler rnegin
kaziklar ile deforme olabilen sistemler rnegin tas kolonlar literatrde bugne kadar detayli
olarak esitli ynleri ile etd edilmis ve degerlendirilmislerdir. Bu tebligin ana temasi
zellikle lkemizde son on sene iinde byk bir uygulama sahasi bulan Kontrol Modll
Temel Sistemi bnyesine giren Yksek Modll Jetgrout Kolonlarin temel mhendisliginde
kullanimi olacaktir.

Jetgrout kolonlarin temel mhendisligindeki esitli kullanimlari, imalat yntemleri, imalat

parametreleri, kalite kontrol ve proje kriterlerinin saglanmasi konulari detayli olarak ve
lkemizdeki uygulamalarindan rneklerle degerlendirilmistir. Jetgrout kolonlarin zeminlerde
sivilasmaya karsi gvenlik faktrn arttirmada kullanimina ait son senelerde gelistirilen bir
hesap metodu da aiklanmistir.

Bu metodun 17 Agustos 1999 depremi ncesi kullanildigi Izmit Carrefour-SA ticaret

merkezi vaka analizi ile yntemin geerliligi gsterilmis ve ayrica ince daneli zeminlerde
son senelerdeki gelismeler isigi altinda sivilasmaya ynelik Chinese kriterinin
degistirilmesi gerekliligi vurgulanmistir.

2. YKSEK MODLL KOLON TANIMI

esitli insaat mhendisligi yapilarinin temel tasarim ve uygulamalarinda, esitli maksatlarla

zemin iinde, muhtelif yntemler kullanilarak, yapisal (tasiyici) elemanlar teskil
edilmektedir. Genellikle teskil edilen bu yapisal elemanlari, elemanin deformasyon
modlne bagli olarak ana grupta toplamak mmkndr.

Rijit Kolonlar-Rigid Foundation Systems-RFS. Bu tanima esitli yntemlerle ve

malzemelerle insa edilen kazikli temeller girmektedir. Betonarme akma kaziklar, fore
kaziklar, mini kaziklar vb. bu gruba dahil edilebilir. Bu temel sisteminde st yapidan intikal
eden ykler tamamen rijitligi yksek esitli ap ve boydaki kaziklar tarafindan u ve/veya
evre direnci ile tasinir. Yatay yklerin tasinmasi iin tercihan zemine oturan kazik
basliklari ve/veya yatay tasiyici elemanlari-dseme teskil edilir. Betonarme bir kazik iin
beton kalitesine, insa metoduna bagli olmakla beraber deformasyon modl, Ekl=25,000
Mpa olarak kabul edilebilir. Bu takdirde zemine gre modl orani Ekl/Es 1000-6000
olarak alinabilir.

Yksek Modll Kolonlar-Controlled Modulus Foundation System -CMFA. Mevcut

zeminin yerinde bir katki malzemesi ile karistirilarak bir kolon teskil edilmesi halinde
olusan kolonlardir. Katki malzemesi olarak genellikle imento serbeti (imento-su karisimi)
kullanilmaktadir. ok yumusak ve hassas Iskandinav lkelerinin killerinde, zellikle
Isvete kire veya belirli oranlarda kire-imento karisimi da kullanilmaktadir. Mevcut
zemin imento ile mekanik karistiricilar vasitasi ile karistirilmasi halinde yntem deep-
mix olarak tanimlanir. Bu yntemin uygulanmasi ile ilgili detayli bilgiler, Porbaha ve dig.
(2001) tarafindan verilmistir. Kolonlarin diger bir teskil yntemi ise mevcut zeminin nce
zel delgi makinesi ile delinmesi ve bilahare yksek basinta 400-500 bar imento
serbetinin jetlenerek, zeminin yerinde paralanarak karistirilmasi ve kullanilan zel tij ve

2
monitrn belirli bir hizla dndrlerek yukari ekilmesi suretiyle yerinde silindirik kolon
teskil edilmektedir. Bu insa metodu ise jetgrout yntemi olarak adlandirilmaktadir.

Her iki metotla teskil edilen zemin-imento karisimi, zaman iinde priz yaparak soilcrete
adini verdigimiz belirli mekanik zellikleri olan kolonu meydana getirmektedir. Ortaya
ikan kolonun mekanik ve geometrik zellikleri yapim yntemine bagli oldugu gibi, herbir
yntemdeki degisken uygulama parametre ve donelere de baglidir. Her iki ynteme ait
detayli bilgiler, Yinekara ve dig. (1996), ASCE (1997), Davies ve Schlosser (1997) ve
Gouvemont (1998)de detayli olarak verilmektedir.

Jetgrout yntemi lkemizde zellikle son on sene iinde ok yaygin olarak ve esitli temel
mhendisligi uygulamalarinda kullanilmaktadir. Metodun lkemizdeki ilk kullanimi Mut
(1987) tarafindan rapor edilmistir. Togrol (1994) lkemizdeki jetgrout kullanimi ile ilgili
esitli uygulamalardan rnekler vermistir.

Olusan soilcrete mekanik zellikleri, serbest basin mukavemeti Rf-Mpa, deformasyon

modl Ejg-Mpa diger uygulama parametreleri ile birlikte mevcut zeminin cinsi ve su-
imento orani ile kontrol edilmektedir. Asagida Tablo 1de zetlenen esitli zeminler iin
soilcrete deformasyon-modl ortalama Ejg 500-12,500 Mpa olarak alinabilir. Bu takdirde
zemine gre kolon deformasyon modl orani Ejg/Es 10-250+ olarak verilebilir.

Tablo 1. Zemin Cinsine gre Soilcrete Serbest Basin Mukavemeti ve Modl

Serbest Basin
Zemin Cinsi Modl Orani (*), E/fjg
Mukavemeti, f jg,Mpa
Kil 2-5 150
Silt 3-7 200
Kum 7-14 600
akil 12-18 900
(*)
%40 gerileme seviyesine tekabul eden modl

Byle bir sistemde st yapidan veya deprem kayma dalgalarindan zemine intikal eden ykler
bu kolon elemanlari ve zemin ile birlikte mstereken tasinmaktadir. Deformasyon sartindan
dolayi rijitligi fazla olan kolon elemanlari yklerin byk bir kismini tasiyabilmektedir.

Deforme Olabilir Kolonlar Deformable Foundation Systems -DFS. Bu sistemde zemin

iinde rijitligi zeminin deformasyon modlne daha yakin elemanlar teskil edilmektedir.
Gerek islak (wet) veya kuru (dry), yukaridan (top-fead) veya asagidan (bottom-fead)
beslenen vibro-soil replacement metodu gerekse ucunda bir elik tapa bulunan muhafaza
borusunu zemine akmak ve olusan bosluga tas doldurarak yerinde vibre etmek suretiyle insa
edilen tas kolonlar (stone columns) bu gruba girmektedir. lkemizdeki tas kolon
uygulamalarina ait esitli vaka analizleri, Ergun (1992), Durgunoglu ve dig. (1995b),
Akdogan ve dig. (1996), ve Dzceer ve Gkalp (2002) tarafindan verilmistir. lkemizde,
tas kolon imalatinda diger lkelerde geleneksel ve yaygin olarak kullanilan vibro-
replacement teknigi ve bu teknige ait zel vibratr ve besleme nitelerini ieren
teknolojinin bugne kadar ok sinirli kullanildigi grlmektedir.

Tas kolonlara ait deformasyon modlleri, sikilasmaya ve tasin granlmetresine bagli olarak
Ekl=40-80 Mpa olarak alinabilir. Bu ise zemine gre Ekl/Es 4-10 oranina tekabul
etmektedir.

3
Tas kolonlar yksek hidrolik geirgenlikleri dolayisiyla, zemin iinde ayni zamanda dren
olarak grev yapabilmektedir. Ayrica, tas kolonlarin teskili sirasinda kolonlar arasindaki
zemin de sikistigindan kolon teskili sonrasi ara zeminde kismen islah edilmis olmaktadir. Bu
iki husus, bu tip kolonlarin deprem ykleri altinda sivilasmaya karsi gvenlik katsayisinin
arttirilmasinda dnyada ok yaygin olarak kullanilmasini saglamistir. Ancak tas kolonlar
sinirli rijitlikleri dolayisi ile statik ve deprem ykleri altinda zellikle zayif killi ve siltli
zeminlerde dsk yanal zemin direnci dolayisiyla kolayca deforme olabilmekte ve bylece
st yapida arzu edilmeyen dsey toplam ve farkli deplasmanlarin olusmasina neden
olabilmektedir.

3. JETGROUT ILE KOLON TESKILI

lkemizde yaygin olarak kullanimi nedeni ile bu teknoloji ile teskil edilen yksek modll
kolonlar ile ilgili ilave aiklamalar bu blmde yapilmaktadir. Jetgrout metodunda, imalatta
yeralan niteler, imento silosu, karisim nitesi, yksek basin pompasi, su pompasi, hava
kompresr ve delgi makinesi olarak siralanabilir.

Bir kolon, belirli bir derinlige kadar su kullanilarak delgi yapilmasi, delginin sona
erdirilmesini mteakip suyun tahliye oldugu nozulun kapanarak tijin ucunda yeralan jetleme
monitrnn zerindeki nozullardan yksek basin altinda imento serbetinin jetlenmesinden
ibarettir. Jetleme sirasinda tijler belirli bir hizla dndrlmekte ve belirli bir hizla da zemin
iinde asagidan yukariya dogru ekilmektedir. Bylece, belirli bir apta ve boyda zemin
iinde silindirik bir soilcrete kolon teskil edilmektedir.

Jetgrout sisteminde kullanilan imalat parametreleri

Jet sistemi (Jet-1, Jet-2, Jet-3)
Enjeksiyon Basinci (Bar)
Nozul Sayisi ve api (rpm)
Tij Dnme Hizi (rpm)
Tij ekme Hizi (cm/dak)
Su/imento Orani
Pompa Kapasitesi (lt/dak)
olarak siralanabilir. Bu parametrelerin tipik degerleri Tablo 2de verilmektedir.

Jetgrout uygulamasi sonucu seilen sisteme ve zemin cinsine bagli olarak olusan kolon api
degisken olmaktadir. Kolon api jetleme esnasinda imento yaninda, hava ve su kullanmak
suretiyle arttirilmaktadir. lkemizde genellikle yaygin olarak Jet-1 ve Jet-2 sistemleri
kullanilmaktadir.

4
 Tablo 2 Jetgrout Imalat Parametreleri, Lunardi, 1977
NOZUL
EKME DNME POMPA
ENJEKSIYON BASIN ADEDI VE SU/IMENTO
SISTEM HIZI HIZI KAPASITESI
TIPI (bar) API ORANI
(cm/dak) (rpm) (lt/dak)
(adet, mm)
400 -
JET 1 IMENTO 1-2 x 2-5 15 -100 5 - 15 1.0 - 1.5 70 - 600
550
400 -
JET 2 IMENTO 1-2 x 2-5 10 - 30 4-8 1.0 - 1.5 70 - 600
550
HAVA 10 - 12 - 10 - 30 - - 4000 - 10 000
JET 3 IMENTO 50 - 100 1-2 x 4-5 6 - 15 4-8 1.2 - 1.5 80 - 200
HAVA 10 -12 - 6 - 15 - - 4000 - 10 000
SU 6 - 15 - - 40 - 100

4.JETGROUT KALITE VE PROJE KRITER KONTROLLERI

Jetgrout kalite kontrol yntemi ve kriterleri detayli olarak Togrol (1998) tarafindan
verilmistir. lkemizdeki esitli uygulamalara ait kalite kontrol ile ilgili vaka analizleri
Candogan ve dig. (2000), Durgunoglu ve dig. (2000a), Gkalp ve Dzceer (2002), Dzceer
ve Gkalp (2003) tarafindan rapor edilmistir.

Kolon api: Bu kapsamda en nemli parametre olusacak kolon apidir. Genellikle elde
edilmesi gereken minimum kolon api proje kriteri olarak belirlenir. Seilen sistem
parametreleri ile bu apin olusup olusmadigi kolonlarin etrafi ailarak esitli seviyelerde
evrelerinin llmesi suretiyle tespit edilir. Farkli zemin tabakalasmalari olan yerlerde
ince daneli zeminlerde seilen parametreler altinda en kk ap olusacagindan tasarim, bu
ap esas alinarak yapilir.

Yinekara ve dig. (1996) jetgrout ile ilgili raporda Japonyada uygulanmaya baslayan ve
Collision-Jet adi verilen iki ayri nozuldan ikan serbetin tijden belirli bir mesafede bir
noktada kesismesi haline tekabul eden sistemde, jet enerjisi tijden o mesafede tamamen son
buldugundan her zeminde uniform bir ap elde edilmektedir. Bu teknolojinin uygulamasina
lkemizde halen baslanmamistir.

Kolon Boyu: Uygulanan jetgrout kolonlarin boylari, kaziklardakine benzer sekilde

lkemizde de yaygin olarak kullanilan integrity deneyi ile tespit edilebilmektedir.

Kolon Basin Mukavemeti-Deformasyon Modl fjg (Mpa)-Ejg (Mpa): Genellikle

soilcrete kolonlardan arazide alinan silindirik numuneler zerinde laboratuarda yapilan
serbest basin deneyi ile tespit olunur. Numuneler uygulama esnasinda kolon yas iken piston
numune alici veya prizini almis kolon zerinde karot numune alinarak yapilir (Durgunoglu
ve dig. 2003). Serbest basin deneyinde tercihan deformasyonlarda llerek deformasyon
modl, Ejg tayin edilir, Saglamer ve dig. (2002).

Kolon Kayma Mukavemeti, jg (Mpa): zellikle jetgrout kolonlarin sivilasma riskine

karsi teskil edilmeleri halinde kolon kayma mukavemeti nem arzetmektedir. Teskil edilen
kolonun kesme kuvveti direnci, Vjg deprem sirasinda her bir kolon tarafindan tasinan kesme
kuvvetinden byk olmasi gerekir. (Ajg= kolon kesit alani).

5
 V jg = jg A jg

Amprik olarak jg

jg = 0.3 fg '

bagintisi ile bulunabilmektedir.

Kolon Ykleme-Basin/ekme Deneyi: Herbir kolon tarafindan tasinmasi ngrlen

proje ykleri, kolon ykleme deneyleri ile kontrol edilir. U direncinin ihmal edildigi
durumlarda kolon iine ekme donatisi yerlestirmek suretiyle ekme deneyi yapilmasi tercih
edilir. Basin deneyi tek bir kolon zerinde Durgunoglu ve dig. (2003) veya bir grup kolon
zerinde blgesel ykleme deneyi olarak teskil edilebilir.

Proje Kriterlerinin Kalibrasyonu: Her nemli jetgrout uygulamasinda seilen proje

kriterlerinin, zellikle kolon ap ve mukavemet degerlerinin arazide yapilacak n
kalibrasyonu alismalari sonucu degerlendirilmesi nerilmektedir. Imalat
parametrelerindeki degisiklikler, sonu kolon zelliklerini belirleyeceginden Sekil 1de
zetlenen yntemlerin uygulanarak proje kriterlerini saglayan sistem parametrelerinin
optimum degerlerinin tespiti yapilabilmektedir.

IMALAT PARAMETRELERI KOLON AP VE MEKANIK

DEGERLERI
o JET SISTEMI (JET-1, JET-2, JET-3) o KOLON API
o ENJEKSIYON BASINCI (bar) o KAROT BASIN MUKAVAMETI
o NOZUL SAYISI VE API (adet, mm) o KAROT DEFORMASYON
o TIJ DNME HIZI (rpm) MODL
o TIJ EKME HIZI (cm/dak) o KAROT KAYMA MUKAVEMETI
o SU / IMENTO ORANI o YERINDE BASIN MUKAVEMETI
o POMPA KAPASITESI (lt/dak)

OPTIMIZASYON PROJE KRITERLERI

Sekil 1. Proje Kriterlerinin Sahada n Kalibrasyon, Kontrol, Optimizasyonu

Buna ait lkemizdeki BAT-Tire Sigara Fabrikasindan rnekler verilmektedir. esitli sistem
parametrelerine ait 10 adet n kalibrasyon alismasi Tablo 3de zetlenmistir. Elde edilen
proje kriterleri ise Sekil 2de verilmektedir, Durgunoglu ve dig. (2003).

6
 Tablo 3 BAT Tire Sigara Fabrikasi Jetgrout Uygulamasi Parametreleri
Set / jg Jetleme Su/ imento Basin ekme Dnme Nozul n
no metodu imento Dozaji (bar) hizi hizi api yikama
orani (kg/m3) (cm/dak) (rpm) (mm)
1/C Jet-2 1.0 300 400 67 20 2x2.5 Yok
2/E Jet-2 1.2 300 450 91 20 2x3.0 Yok
3/F Jet-1 1.0 300 500 48 20 2x2.0 Yok
4/G Jet-1 1.0 350 500 50 20 2x2.2 Yok
5/H Jet-2 1.0 325 400 63 20 2x2.5 Yok
6/I Jet-2 1.0 350 400 56 20 2x2.5 Var
1/C Jet-2 1.0 300 400 67 50 2x2.5 Var
6/I Jet-2 1.0 350 400 56 50 2x2.2 Var
7/O Jet-2 1.5 300 350 45 50 2x2.5 Var
8/P Jet-1 1.5 250 550 43 50 2x2.0 Var

60 60
JET - 2
2
2

JET - 2 JET - 1
basin mukavameti, kg/cm
basin mukavameti, kg/cm

50 50 JET - 1

40
Hedeflenen ap, 80 cm 40

30 30

20 20
Hedeflenen min.
10 10 Basin Mukavameti,
0
1 MPa
0
50 60 70 80 90 100 110 120 130 100 200 300 400 500 600 700 800
soilcrete kolon api, cm imento dozaji, kg/m 3

Sekil 2. BAT Tire Sigara Fabrikasi Elde Edilen Jetgrout Uygulamasi Parametreleri

5.JETGROUT KOLONLARIN TEMEL MHENDISLIGINDE

KULLANIMI

Temel mhendisliginde gerek diger lkelerdeki gerekse lkemizdeki jetgrout kolonlarin ok

maksatli ve yaygin olarak kullanildigi grlmektedir, Kauschinger ve dig. (1992), Togrol
(1994), Gouvemont (1998), Keskin ve imen (2002).

Jetgrout kolonlarin esitli maksatlarla kullanimlari asagida siralanmistir.

Temeller altinda, dsey ykler iin basin elemani olarak tasima gc ve deplasman
kontrolu
Dsemeler altinda dsey ve zellikle yksek yayili ykler altinda basin elemani olarak
tasima gc ve deplasman kontrolu
Dolgular altinda basin elemani olarak tasima gc ve deplasman kontrolu
Kprlerde yaklasim dolgulari altinda dsey dolgu yklerinin tasinmasi, dolgu altinda
oturma kontrolu ve kenar ayak kaziklarina negatif eper srtnmesi intikalinin
nlenmesi

7
 Havuzlarda, yeraltisu depolarinda ve su yapilarinda, donati ile techiz edilerek ekme
elemani olarak
Kazilarda, agirlik tipi istinat yapisi teskili ile yanal zemin itkilerinin alinmasi
Kazilarda donati ile techiz edilerek dsey egilmeye maruz iksa elemani olarak
Kazilarda ve ankrajli istinat yapilarinda zel donati ile ankraj elemani olarak
Geirimli zeminlerde ve yksek YASS ile kazilarda tasiyici elemanlar arasinda batardo
kapama elemani olarak
Yumusak killerdeki kazilarda kazi ncesi kazi taban seviyesi altinda teskil edilen
payanda elemani olarak
Kazi tabanindan kaziya gelecek yeralti suyunun kontrolu iin tika elemani olarak
Sevlerde stabilitenin saglanmasi iin zemin takviye elemani olarak veya agirlik
batardosu teskili ile
Yumusak zeminde ailan yzeye yakin tnellerde tnel stndeki zeminin iyilestirmesi
amaci ile
Yumusak zeminde ailan tnellerde tnel iinde ve ayna nnden yapilarak, kazi ncesi
tnel kesiti zerinde tasiyici bir semsiye olusturulmasi amaci ile
nemli ve agir yapilarda sivilasma gvenlik sayisi dsk olan yerlerde kazikli
temellere gelecek yatay yklerin ve olusacak deplasmanlarin kontrolu iin, kaziklarla
birlikte
Sivilasma sonucu olusacak zemin yanal ve dsey deplasmanlarinin sinirlandirilmasi
iin yapi etrafinda veya altinda kapama elemanlari olarak
Sivilasma riskine karsi gvenlik sayisinin arttirilmasi, zeminde olusan kayma
gerilmelerinin bir kisminin tasinarak deprem sonucu olusabilecek dsey ve yanal
deplasmanlarin sinirlandirilmasi

Btn bu kullanimlardan, zellikle lkemizin aktif deprem kusagi iinde yeralmasi nedeni
ile son kirk sene iinde dnyadaki diger lkelerdeki depremlerde de gncellesen sivilasma
riskinin azaltilmasi gayesi ile kullanima ait metodoloji, tasarim yntemi ve lkemizdeki
uygulamalardan 17 Agustos 1999 Glck Depremine munhasir rneklemelere bundan
sonraki blmlerde yer verilmistir.

6.SIVILASMAYA KARSI JETGROUT YKSEK MODLL KOLON

KULLANIMI

Son kirk sene boyunca dnyanin daginik noktalarinda olusan depremlerde Alaska 1964,
Niigata 1964, Loma Prieta 1989, Kobe 1995, Glck 1999, Taiwan 1999 zeminlerin
sivilastigi ve buna bagli olarak ok nemli insaat mhendisligi yapi ve altyapilarinda ok
boyutlu hasar meydana geldigi grlmstr.

zellikle suya doygun gevsek granler zeminlerin deprem sirasinda olusan asiri bosluk suyu
basinci sonucu, efektif gerilmelerin klerek kayma direncini yitirmesi sonucu zeminin bir
sivi gibi hareket etmesi halinin genel tanimi sivilasma-liquefaction olarak verilmektedir.
Orta siki veya siki zeminler, kayma gerilmeleri altinda hacim arttirmaya (dilation) ynelik
davranis gsterdiginden gerilme seviyesinin belirli bir seviyeye ulasmasi ile bosluk
suyundaki artis bu tr zeminlerde gereklesmedigi iin, genellikle sivilasmaya en hassas
zeminler gevsek, diger bir deyisle dsk izafi sikiliktaki granler zemin katmanlari olarak
belirlenmektedir.

lkemizde zellikle 17 Agustos 1999 depreminde Glck, Sapanca, Izmit, Yalova,

Adapazari gibi nemli yerlesim yerlerinde gzlenen sivilasma ile olusan hasarlar sonucu

8
bazi konutlarin ve yapilarin kmesi neticesinde ok sayida can kaybi olmus ve maddi kayip
milyarlarca dolara ulasmistir, Youd ve dig. (2000).

Dolayisiyla, zellikle 2000li yillarda lkemizde sivilasma riskinin nemi daha da iyi
kavranmis ve sivilasma riskinin belirlenmesi ve buna karsi gerekli mhendislik nlemlerinin
alinmasi son deprem ynetmeliginde yeralmistir.

Sivilasma sonucu olusan dsey deplasman ve yanal yayilmalar sonucu her trl st ve
altyapiya ok nemli ve onarilmasi g hasarlar meydana gelmektedir. Kobe depreminde
oldugu gibi sivilasma sonucu olusan byk deplasmanlar altinda ve zemin mukavemetini
kaybetmesi sonucu zemin iinde yeralan kazikli temeller dahi gelen zellikle yanal ilave
ykleri tasiyamaz duruma gelebilmektedir, Cubrinovski ve Ishihara (2001).

Yukarida aiklanan byk boyutlu deplasmanlar sivilasma sonucu olustugundan, yeni

yapilacak veya mevcut bir yapiya ait taban zemininin olasi bir deprem halinde sivilasmaya
karsi gvenliginin hesaplanmasi byk nem tasimaktadir.

7.SIVILASMAYA KARSI GVENLIK FAKTR

Alaska ve Niigata 1964 depremlerindeki gzlem sonularindan ve sivilasan ve sivilasmayan

yerlerdeki zeminin zelliklerinden yararlanmak suretiyle Basitlestirilmis Yntem olarak
tanimlanan metot Seed ve Idriss (1971) tarafindan gelistirilmistir. Bu arada geen otuzu
askin yil boyunca esitli teknik toplantilar dzenlenmis ve bu metot bir sr yn ile
gelistirilmistir. Bu safhalara ait alismalar ve ilgili referanslar asagida zetlenmistir.

Seed (1979), ASCE

Seed & Idriss (1982), EERI
NRC (1985)
Youd & Idriss (1997), NCEER
Youd ve dig.,(2001) ASCE
Idriss & Boulanger, (2004),ASCE

Seed ve Idriss (1971)e gre sivilasmaya karsi gvenlik faktr, FSl,

FSl= CRR/CSR

olarak tanimlanmaktadir. Bu bagintida CRR-Cyclic Resistance Ratio-Devirsel Diren

Orani, CSR-Cyclic Stress Ratio-Devirsel Gerilme Orani olarak tanimlanmaktadir. Diger bir
deyisle, CRR zeminin sivilasmaya karsi dayanim kapasitesini, CSR ise depremde zemine
uygulanan sismik etkiyi gstermektedir.

Devirsel Gerilme Orani-CSR Hesabi: Bu metoda gre CSR:

CSR = 0.65 (amax/g) ( vo/vo) rd

bagintisi ile verilmektedir. Bu bagintida:

amax : Zeminde olusan yatay ivmenin maksimum degerini

vo ve vo : Toplam ve efektif dsey gerilmeleri

9
rd : Derinlige bagli gerilme azaltma katsayisini

gstermektedir. Bu katsayi, derinlige bagli olarak Liao ve Whitman, 1986:

rd = 1.0 - 0.00765z z < 9.15 m

rd = 1.174 - 0.0267z z = 9.15 to 23 m

Ancak, Idriss ve Boulanger (2004), rd degerinin depremin byklgne de bagli oldugunu

belirterek Sekil 3te verilen rd (z, M) bagintilarini vermistir.

Gerilme Azaltma Katsayisi, rd

Seed&Idriss(1971) tarafindan
yayinlanan araligi ortalamasi

Sekil 3. Gerilme Azaltma Katsayisinin Derinlikle ve Deprem Byklg ile Degisimi (Idriss
ve Boulanger, 2004)

Devirsel Diren Orani-CRR Hesabi: Seed ve Idriss (1971) ynteminde CRR orani ise
sivilasmaya hassas zeminlerin granler oldugu gznne alinarak SPT-N Darbe sayilari
veya CPT-qc statik sondaj u mukavemeti arazi deneylerinden yararlanilarak tayin
edilmektedir.

SPT Deneyi ile CRR:

SPT deneylerinden yararlanmak suretiyle CRR (%)- (N1)60 abagi verilmistir. Bu abak temiz
kumlar iin (FC(%)=5) geerlidir. Burada

(N1)60 : Jeolojik gerilmeye gre normalize edilmis ER=%60a tekabl eden darbe sayisini
FC(%) : Ince dane yzdesini
ER : SPT deneyindeki enerji oranini gstermektedir.

Normalize edilmis darbe sayisi

(N1)60= N CN CE CB CR CS

10
bagintisi ile hesaplanabilmektedir. Burada N arazide llen SPT darbe sayisini, CN dsey
jeolojik yk dzeltme faktrn, CE ise enerji orani dzeltme faktrn gstermektedir. CB,
CR, CS ise SPT deneyinin yapilisina bagli deger dzeltme faktrleridir. Bu faktrlerin
degerleri ilgili referansta verilmektedir. CN faktr ise

0 .5
C N = Pa , C <1.7

vo
' N

bagintisi ile verilmektedir. Pa, 100kPa olarak referans gerilmeyi gstermektedir.

C E = ER 60

kullanilan sahmerdanin cinsine tabidir.

Abaklarin (N1)60 iin gelistirilmis olmasi nedeni ile SPT deneyini dzeltme yerine
%60ERda yapilmasi tercih edilmektedir. Bu gaye ile SPT arigina accelometre
yerlestirmek sureti ile gerek enerji degeri hesaplanabilmekte ve %60 ER degerine gre
kalibre edilebilmektedir, Durgunoglu ve dig. (2000b). lkemizde Adapazari zemini
zerinde byle bir uygulama yapilmistir.

CPT Deneyi ile CRR:

Devirsel Diren Orani arazide yapilan CPT deneylerinde llen u mukavemeti, qc,
yardimi ile bulunabilmektedir. lkemizdeki CPT uygulamalarina ait rapor Durgunoglu ve
Togrol (1995) tarafindan hazirlanmistir. Bu takdirde Robertson ve Fear (1997) (CRR-qc1N)
abaklari verilmektedir. Bu abak yine temiz kumlar (FC(%)<5) iin verilmistir. Burada qc1N-
Jeolojik yke gre normalize edilmis CPT u mukavemetini gstermektedir.

Ince dane oraninin FC(%)>5 olmasi halinde,

(q c 1N ) cs = K c q c1N

bagintisi ile esdeger temiz kum (qc1N)cs degeri bulunur. Bu bagintida Kc=f(Ic) olup, Ic ise
FC(%)in fonksyonu olarak hesaplanabilmektedir. Genellikle Ic>2.6 olmasi FC(%) oraninin
yksek olusu nedeni ile zemin sivilasmaz olarak tanimlanmistir. Bu metoda ait detayli bilgi
Youd ve dig. (2001)de verilmektedir.

Byklk Dzeltme Faktr-MSF:

Yukarida aiklanan her iki metotla da bulunan CRR degerleri arazi gzlemlerine
dayandigindan M=7.5 moment magnitudlu bir deprem iin geerli olup CRR7.5, baska
byklkteki bir deprem iin gvenlik sayisi,

(CRR ) 7.5
FS l = MSF
CSR

11
ile verilmektedir. Bu bagintida MSF, byklk dzeltme faktr olarak tanimlanmistir.
Idriss ve Boulanger (2004)
MSF = 6.9 exp( M 4 ) 0.058

bagintisini vermis olup, diger bagintilarla birlikte Sekil 4te verilmistir.

Sekil 4. Byklk Dzeltme Faktrleri

Diger Dzeltme Faktrleri:

Jeolojik yke ve arazinin egimli olmasi haline ait dzeltme faktrleri sirasi ile K ve K ile
tanimlanirsa

CRR 7.5
FS l = MSF K K
CSR

bagintisi ile verilmektedir, Youd ve dig. (2001). K=f( vo) bagintisi Sekil 5de verilmekte
olup, K faktr sevli arazide mevcut ilk kayma gerilmelerinin etkisini gstermek zere
yapilacak zel dinamik basit kesme deneyleri ile tayin edilebilir.

12
 Sekil 5. Jeolojik Yk Dzeltme Faktrleri

Chinese Kriteri

Seed ve Idriss (1971) ince daneli zeminlerin sivilasma riskine ait sarti ieren ve
literatrde Chinese Criteria olarak bilinen asagida tanimlanan kriteri belirtmistir.

Kil ierigi (%<5m) < 15%

Likit limit < 35% Sivilasabilir
wn > 0.9wL

Ancak, zellikle 17 Agustos 1999 depreminde Adapazarindaki silt ve dsk plastisiteli

killerin yukarida kriteri saglamadigi halde sivilastigi grlmstr. Bunun zerine UC
Berkeleyden Prof. Bray, teblig sahibinin de yeraldigi lkemiz arastirmacilari ile msterek
alismalar gereklestirilmistir. Bu alismalar sonucunda Sancio ve dig. (2003) gsterildigi
ve Sekil 6da zetlendigi sekilde Adapazari silt ve killerinin Chinese Kriterini saglamadigi
aika belirlenmistir. Yapilan detayli alismalar sonucu Sekil 7de gsterilen yeni bir kriter
nerilmektedir, Bray ve dig. (2004). Bu kritere gre

Ip < 12 ve w n/LL > 0.9..................... Sivilasabilir

12 < Ip < 20 ve 0.8 <wn/LL < 0.9............. Ara durum, deney yapilmali
Ip > 20 ve w n/LL < 0.8...................... Sivilasmaz

olarak tanimlanmaktadir.

13
 70 70
60 Sivilasabilir 60
Sivilasamaz
50 50
40 40 `
Sivilasamaz
30 30 sivilasabilir
20 20
0 10 20 30 40 50 60 70 20 30 40 50
5me tekabl eden yzde agirlik Su muhtevasi
Sekil 6. Chinese Criterianin Grafik Presentasyonu. PI< 12 olan numuneler daire ile,
12 < PI <20 olan numuneler kare ile ve PI > 20 olan numuneler gen ile gsterilmistir.
Dolu daireler Chinese Criterianin her kriterini de saglayan numunelerdir. (Sancio v.dig.,
2003)

Sivilasmayan
Ara deger
Sivilasan

SIVILASAMAZ

20
DENEY
12
SIVILASABILI

0.9

Sekil 7. Yeni Kriter (Bray v.dig., 2004)

8.OTURMALAR VE YANAL YAYILIMLAR

Yukarida aiklanan metot ile sivilasmaya karsi gvenlik faktrnn bulunmasi halinde,
FSl=1.0 iin meydana gelecek oturma ve yanal yayilimlar ok byk mertebelerde olmakta
ve mhendislik yapilarinda byk hasarlar meydana gelmektedir. Belirli bir gvenlik
faktr iin meydana gelebilecek oturmalar Seed ve dig. (1985) ve Tokimatsu ve Seed
(1987) yntemleri ile bulunabilir.

Benzer sekilde yanal yayilimlar iin Ishihara (1993), etin ve dig. (2002), etin ve dig.
(2004) ve Zhang ve dig. (2004) tarafindan nerilen yntemler kullanilabilir.

Tm bu metodlardan da grlebilecegi gibi oturma ve yanal yayilimlar belirli degerlerin

altinda gereklesmesi ancak sivilasmaya karsi gvenlik faktrnn 1.0den byk olmasi
halinde gereklesebilmektedir. Dolayisiyla, mhendislik yapilarainin yer alacagi
sivilasmaya potansiyel zeminlerin, belirli mhendislik zmleri ile sivilasmasinin
nlenmesi gerekmektedir.

14
9. SIVILASMAYA KARSI TEMEL MHENDISLIGI ZMLERI
Sivilasmaya karsi gvenlik faktrnn arttirilmasi iin uygulama metodoloji drt ana grupta
toplanmaktadir.

Asiri bosluk suyu basinci olusmasina mani olunmasi

Zeminin yerinde sikistirilmasi
Zeminin iinde yksek modll kolon olusturulmasi
Zeminin yanal hareketlerini sinirlamak iin zemini hapsedecek elemanlarin teskili

Bu farkli metodolojileri ieren esitli temel mhendisligi uygulamalari Tablo 4de

gsterildigi sekilde prefabrik dren, vibroflatasyon, kompaksiyon kaziklari, tas kolon,
dinamik kompaksiyon, deep mix ve jetgrout olarak siralanabilir.

Tablo 4 Sivilasmaya Karsi Temel Mhendisligi Uygulamalari

Vibro Kompaksiyon
Tas Dinamik
Prefabrik Flotasyon Kaziklari Deep Jet
Metodoloji Kolo Kompaksiyon
Dren Vibro (Compaction Mixing Grout
n (5) (4)
Kompaksiyon Piles)
Asiri Bosluk
Suyu Basinci
Olusumuna v - - - - - -
Mani
Olunmasi
Zeminin
Yerinde
Sikistirilmasi
- v (2) v v (3) v - -
- Izafi
Sikiliginin
Arttirilmasi
Zemin Iinde
Rijit Kolon
Olusturulmasi
Suretiyle - - v - (1) - v v
Kayma
Gerilmelerini
n Alinmasi
Zeminin Yanal
Hareketine
Mani Olmak
zere Zemin
- - - - - v v
Iinde Zemini
Hapsedecek
Elemanlarin
Teskili
styapinin Daha Rijit Ve Farkli Oturma Ve Yatay Deplasmanlardan Daha Az Etkilenecek Tarzda Teskili
Veya Takviye Edilmesi
(1) Ihmal edilebilir
(2) Yalniz kumlarda FC < 5%
(3) Ince daneli zeminlerde 5% < FC < 35%
(4) Enerjinin daha derine iletilmesi iin tas keson / stone pillar uygulamasi, Emrem ve dig. (2001)
(5) Ucu kapali tapa ile boru akilarak veya vibroreplacement metodu ile

15
Bu tabloda belirtilen ve lkemizde yaygin bir sekilde 1999 depremi ncesi ve zellikle
sonrasi kullanilan jetgrout ile zemin iinde yksek modll kolon teskiline ait sistemin
asagida alisma prensibi, hesap yntemi verilmis ve uygulamadan rneklerle
desteklenmistir.

10. ZEMINDE YKSEK MODLL KOLONLAR TESKILI

Bu sisteme ait hesap yntemi zsoy ve Durgunoglu (2003) tarafindan aiklanmistir. Bu
hesap ynteminde Birim Hcre-Unit Cell kavrami kullanilmistir. Bu yntemde kolon ve
zemin arasindaki gerilme dagiliminin hesabinda deprem halinde kolonlarin ve onlari
evreleyen zeminin deplasmanlarinin ayni olacagi tezinden hareket edilmistir. Bu taktirde
depremde olusan kayma gerilmeleri, kolon ile zemin arasindaki rijitlik farkindan dolayi,
nisbeten daha rijit olan kolonlar zerinde yogunlasacaktir.

Hesap ynteminde yapilan zemin degistirmesini tanimlamak iin jetgrout kolon kesit alaninin
AJG, birim hcre alanina A, orani,

ar=AJG/A

ar, alan orani olarak tanimlanmaktadir. Jetgrout kolonlar arasindaki ara mesafelerin iki
ynde SH ve SV olmasi halinde A=SHxSV olarak hesaplanir.

Bu taktirde, deplasman sartindan zeminin tasidigi kayma gerilmesinin s, olusan toplam

kayma gerilmesine, olan orani, SR,

s 1 1
SR = =
Gr 1
a r + (1 a r )
Gr

bagintisi ile hesaplanmaktadir. Bu bagintida, Gr= Modl orani olarak tarif edilmekte olup,

Gr=Gjg/Gs

olarak tanimlanmaktadir. Bu durumda, deprem sirasinda olusan kayma gerilmelerinin byk

bir kismi kolonlar tarafindan tasindigindan, zemin tarafindan tasinan, s=SRx olmaktadir.
Diger bir deyisle, daha nce belirlenen CSR degerinin SR faktr ile azaltilmasi
gerekmektedir.

CSRdesign=SRxCSR

SR=f(ar, Gr) olup, dagilimi Sekil 8de verilmistir. Bu sekilde modl orani araligi jetgrout
kolonlari kapsamak zere Gr=10-150 olarak seilmistir. Bu durumda da sivilasmaya karsi
gvenlik faktr, FS l

CRR CRR
FS l = =
CSR S R CSR

16
olarak hesaplanabilir. Diger bir deyisle, islah sonrasi gvenlik faktr, FS l , islah ncesi
gvenlik faktr, FSl , arasinda

Sekil 8. Alan Degisim Orani ile Gerilim Azaltim Faktr Degisimi (zsoy ve Durgunoglu.,
2003)

1
FS l = FS l
SR

bagintisi vardir. Bu yntem kullanilmak suretiyle yapilacak tasarim algoritmasi Sekil 9da
verilmektedir.

BASLA
Baslangi JG Hesapla
apini ve quc tanimla EJG, GJG, Gr, ar
amax araligini se
(Probabilistik veya
Deterministik) SR grafikten
Zemin kayma
modl arazi alinir
deneyleriyle
Site Response
(Gs)
Analysis Evet Bul
(Shake) a) Azaltilmis CSR
b) JG kesme kapasitesi
JG apini ve
max Profilini araligini degistir
hesapla
avg=0.65x max
Uygun degil Performans Kontrol
a)Gvenlik Fakt.
b)Oturmalar
Sivilasma
Hayir Uygun
SON
Sekil 9. nerilen Hesap Adimlari (zsoy ve Durgunoglu., 2003)

17
11. UYGULAMADAN RNEKLER
17 Agustos 1999 Kuzey Anadolu Fayinin yirtilmasi ile Mw=7.4 byklgnde Kocaeli-
Glck depremi meydana gelmistir. Bu deprem sirasinda bu yrede yeralan esitli yapilarin
temel ve temel zemini davranislari detayli olarak incelenmistir, Martin ve dig. (2001). Bu
yapilardan sivilasmaya karsi yukarida aiklanan jetgrout kolon uygulamasi yapilmis Glck
Ford Otosan Saglamer ve dig. (2002) tarafindan, Karamrsel Ipekkagit Fabrikasi
Durgunoglu ve dig. (2003) tarafindan, Izmit CarrefourSA ise Durgunoglu ve dig. (2001) ve
Martin ve dig. (2004) tarafindan detayli olarak etd edilmistir. CarrefourSA Izmit sahasinda
deprem olustugu tarihte, sahanin zemin islahinin yalniz bir kisminin tamamlanmis
olmasindan dolayi, islah edilmemis ve edilmis kisimlarin mukayesesi ynnden asagida
aiklandigi zere ok kiymetli bir vaka analizi olusturmustur.

Izmit Carrefoursa Sekil 10da grldg gibi yaklasik 55,000m2 alan zerine kurulan ve
KAF hattina 5 km mesafede yeralan bir ticaret merkezidir. Bu sahada zemin etdleri sonucu
belirlenen zemin sartlari Tablo 5 ve Sekil 11de zetlenmektedir. Grldg gibi 6.5m-
9.0m arasinda yeralan siltli kum, SM, ile kumun zerinde ve altinda yeralan dsk
plastisiteli ML/CL, siltli-kil tabakasinin sivilasma riski ynnden degerlendirilmesi
gerekmektedir.

Sekil 10. Deprem sonrasi gzlenen hasarlar ile islah edilmis ve edilmemis alanlari gsteren
Carrefoursa alisveris merkezi yerlesim plani (Martin v.dig., 2004)

18
 Tablo 5 Carrefour-SA Izmit Sahasi Ortalama Dane boyutu ve Indeks zellikleri
CPT
Tabaka < #200 deneyinden
LL PL > #4 elek elek < 5 m < 2 m
Derinligi
USCS (%) (%) (%) (%) (%) Ic
(m) (%)
Degerleri*
0 ila 3 Dolgu (GC) - - - - - - -
3 ila 6.5 ML/CL 33 23 0 88 47 38 3.0
SM
6.5 ila 9 SP, SC NP NP 6 30 16 14 2.2
mercekleri
9 ila 10 ML/CL 35 24 0 95 55 42 2.9
CH
10 ila 35 SM, ML 66 29 0 100 74 61 3.3
mercekleri
* Ic = Zemin Davranis tipi indeksi

qc(Mpa) FR (%) N(darb/ft) Vs((m/ s)

0 5 1 0 1234 567 0 5 10 15 0 100 200 300 400
0
GC

ML /
5

SP /
ML /
10
C

15

20

25

Kum
30 lensleri

35

Sekil 11. Carrefoursa Izmit Sahasi Islah ncesi Tipik Geoteknik Parametreleri (Martin v.dig.,
2004)

Bu degerlendirme sonucu, Sekil 12de gsterilen jetgrout kolonlarin insa edilmesi

nerilmistir. Bu uygulama sonucu aiklanan ynteme gre SM-SP iin ar=%7 ve Gr=30-50,
SR=0.22-0.32, SRav=0.27, ML-CL iin ise ar=%2 ve Gr=100 iin SR=0.28 olarak
bulunmustur.

19
 Birinci grid tam boy jetgrout kolonlar (L = 9 m)
Ikinci grid kum tabakasi iinde teskil edilen jetgrout kolonlar (L = 2.5 m)

Sekil 12. Carrefoursa sahasi alisveris merkezi yapisi altinda uygulanan islah silte jetgrout
yerlesimi. Ilave kolonlar ilave tasima gc amaciyla uygulanmistir. Bina altindaki ortalama
degistirme orani SM tabakada %7 stteki tabakada ise %2dir.

Bu durumda yine bu makalede aiklanan yntemlerle hesaplanan islah ncesi ve sonrasi

CSR egrileri ile CRR egrisi Sekil 13de verilmistir. Bu sekilden grldg gibi deprem
ncesi kolonlarin teskil edildigi blgelerde, deprem sirasinda sivilasma beklenmemektedir.
Nitekim, deprem sonucu yapilan gzlemler de bu sonucu teyit etmistir. Zemin islahinin
deprem esnasindaki etkinligi esitli kesimlerde uygulanan islah, islah olmaksizin ngrlen
davranis, gzlenen davranis ve islahin gzlenen etkinligi olarak Tablo 6da zetlenmektedir.

Islah yapilmamis C blgesinde, n ykleme dolgusu altinda prefabrik drenlerle

konsolidasyonun gereklesmesinin izlenmesi iin yerlestirilen oturma kolonlari, islah
yapilmamis bu blgede, deprem sirasinda zeminin sivilasma ynnden davranisi ve olusan
oturmalar hakkinda ok nemli bilgiler saglamistir. Nitekim, oturma kolonlarinda llen
dsey deplasmanlarin derinlikle degisiminden, siltli kum-SM tabakasi kadar, dsk
plastisiteli silt-ML tabakasinin da depremde sivilastigini veya buna bagli nemli dsey
deplasmanlar gsterdigini kanitlamistir. Bu bulgu, ince daneli zeminler zerinde bu tebligde
de daha nce aiklandigi vechile zellikle Adapazari depremi sonrasi yapilan alismalar
sonucu bulunan yeni sonularla uyusmaktadir.

20
 0
YASS GC (dolgu)
1

2
nykelem ncesi CSR
3

4
ML-CL
5
Islah Sonrasi
6 nykleme Sonrasi CSR
CSR
7

8
SM - SP
9

10 Islah ncesi CSR

11 ML-CL

12
CH
13
0.00 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30

CSR EQ ve CRR ZEMIN

Sekil 13.Carrefoursa sahasinda temsili zemin kosullari altinda sivilasma analizi sonulari.
(Kesikli izgi ile gsterilen devirsel diren orani nykleme yapilmayan alanlar iindir, dz
izgi ile gsterilen ise 3.3 m yksekliginde nykleme dolgusu yklenen ve kaldirilan
nykleme sonucu asiri konsolidasyon orani sonrasi artan sivilasma direncidir.)

Diger bir deyisle Chinese Kriterine gre, sivilasma riski kapsamina alinmamasi gereken
ML zemininin sivilasma kapsaminda degerlendirilmesinin daha dogru bir yaklasim olacagi,
bu tarz dsk plastisiteli silt ve killerin de sivilasmaya karsi zemin islah ynnden detayli
olarak etd edilerek degerlendirilmesi gerekliligini ortaya konmustur.

12. ZET VE SONULAR

1. lkemizde meydana gelen 17 Agustos 1999 ve 12 Kasim 1999 Dzce depremleri

sonucunda ve lkemizin byk bir kesimindeki mevcut sismik aktivite dolayisiyla,
esitli insaat mhendisligi yapilarinin yer seiminde, mevcut zemin sartlari ve
bunlarin deprem ykleri altindaki davranislarinin belirlenmesi daha da nem
kazanmistir.
2. Bu yapilarin temel mhendisligi tasarimlarinda, tasarima esas zemin sartlarinin
belirlenmesi iin zeminlerin dinamik ykler altindaki davranislarini da iren yeterli
ve gvenilir bir geoteknik modelleme yapilmasi sart ve kainilmazdir.

21
 Tablo 6 Carrefoursa Izmit Zemin Islahinin Deprem Esnasinda Gzlenen Etkinligi, (Martin
ve dig. 2004)
Kisim Uygulanan Islah Islah olmaksizin Gzlenen Islahin Gzlenen Etkinligi
Asamasi* ngrlen davranis davranis
Spermarket Siltli kum Sivilasma FS 0.6 Yapisal veya Sivilasma ile ilgili hasar
yapisi seviyesinde Kum kaynamalari zemin hasari yok nlendi; Devirsel kayma
(60% degistirme orani beklenmiyor Kum kaynamasi birim deformasyonlari
tamamlanmis) %7 st seviyelerde H 6 ila 10 cm veya oturma yok azaldi, bosluk suyu basinci
%2 Jet-grout artisi nlendi.
kolonlar
Otopark yapisi 3.3 m ykseklike Sivilasma FS 0.7 Oturmalar 7 ila nykleme dolgusu
nykleme dolgusu Kum kaynamalari 10 cm (tahmin) sivilasma direncini bir
yklenmis ve beklenmiyor Kum kaynamasi miktar arttirdi.
kaldirilmis H 7 ila 11 cm yok Sentetik drenler deprem
Sentetik drenler esnasinda bosluk suyu
mevcut, sahanin basinci artisini azaltmadi
sadece %10unda ancak kum kaynamasini
jetgrout imalati nlemeye yardimci olmus
yapilmis olabilir
Lot C Deprem esnasinda Sivilasma FS 10 ila 12 cm Sentetik drenler deprem
sentetik drenler 0.75 oturma lld sonrasi konsolidasyonda
yerlestirilmis, 3.3 (dolgu altinda) Kum kaynamasi kum kaynamasini
m ykseklikte Kum kaynamalari yok nlemeye yardimci oldu.
nykleme dolgusu beklenmiyor
mevcut. Jetgrout H lld,
yok. Tahmine gerek
yok
Komsu depolar Yok Sivilasma Binalar altinda 5 --
ve binalar FS0.6** ila 10 cm
H 6 ila oturmalar
12cm** Kum kaynamasi
(varsayilan) yok
* Kocaeli depremi esnasinda
** Zemin kosullarinin CarrefourSA sahasi ile benzer oldugu varsayimi ile

3. Jetgrout yntemi ile ilgili lkemizdeki yaygin kullanimdan rnekler verilmis, kolon
teskili ile ilgili uygulama parametreleri ve kalite kontrol yntemleri tartisilmistir.
4. Sismik parametrelerin belirlenmesi halinde tanimlanan geoteknik modeli kullanmak
suretiyle deprem ykleri altinda zemin ve temel davranislari ile ilgili riskler mevcut
metodlarla degerlendirilebilir ve gvenlik faktr iyi bir yaklasimla nceden
hesaplanabilir.
5. Sivilasmaya karsi direnci olan zeminlerin tanimindaki Chinese Kriterinin son
senelerde zellikle 1999 depremi sonrasi ince daneli zeminler zerinde yapilan
deneyler sonucu, bazi kosullarda geerli olmadigi belirlenmis ve bu tr zeminler iin
yeni bir neri getirilmistir.
6. Gvenligin yeterli olmadigi yerlerde, esitli temel mhendisligi zemin iyilestirme
ve/veya takviye yntemleri ile, ilerideki potansiyel depreme karsi gvenlik istenilen
seviyeye ykseltilebilir.
7. Bu temel mhendisligi tasarimlari,
mevcut zeminin sikistirilarak, sismik ykler altindaki kayma dayaniminin
arttirilmasi, vibroflotasyon, dinamik kompaksiyon, vb. gibi;

22
 deprem ykleri altinda asiri bosluk suyu basincinin sratle drenaji ile zeminin
tekrarli ykler altindaki kayma dayaniminin azalmasini nlemek, akil dren,
prefabrik dren gibi;
zeminin hem sikistirilarak, hem de asiri bosluk suiyu basincinin sratle drenajina
imkan taniyan, vibroreplacement metodu ile tas kolon teskili gibi;
zemin iinde rijitligi deformasyon modl byk elemanlar teskili ile
jetgrout ve deep mix yntemleri ile zemine gelen deprem kayma
gerilmelerinin azaltilmasi
yntemlerini iermektedir.
8. Yksek modll kolonlarin sistematik olarak yapi altinda belirli araliklarla teskil
edilmesi halinde tasarim iin bir yntem gelistirilmistir.
9. Bu yntemin uygulanmasi ile, Izmit Carrefoursa rneginde, uygulamanin 17 Agustos
1999 depremindeki davranisi ile ilgili bilgiler verilmis ve yntemin geerliligi
kanitlanmistir.
10. Yksek modll kolonlar esitli diger geometrik tasarimlarla uygulanabilmekte ve
bu taktirde bir sinirlama yapisi olusturularak, zeminin yanal yayilimi ve dsey
deplasmanlarini sinirlayabilmektedir.
11. Yksek modll kolonlarin, yeni yapilarda oldugu kadar, mevcut yapilarda da
sonradan uygulanabilir olmasi, diger metodlara gre byk bir avantaj
saglamaktadir. Kolon teskili zel makinalar ile ok sinirli boyutlardaki bodrum kat
dsemesinden yapilabilecegi gibi, yapi evresinde de uygulanmak suretiyle
gereklestirilebilmektedir.

TESEKKR

Tam otuzsekiz yil nce IT Insaat Fakltesinde grencisi olarak beni Zemin Mekanigi ile
tanistiran rahmetli hocam Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynircioglu anisina her iki yilda bir
degisik konuda hazirlanan tebliglerden altincisini sunmak grev ve onurunu sahsima tevdi
eden Zemin Mekanigi ve Temel Mhendisligi Trk Milli Komitesine tesekkr bir bor
bilirim.

Bu tebligin hazirlanmasi esnasinda gsterdikleri yardim ve katkilardan dolayi, Zetas Zemin

Teknolojisi A.S.den, Ins. Yk. Mh. Turhan Karadayilara, Dr. Canan Emreme, Ins. Yk.
Mh. Rasim Tmere ve Ins. Yk. Mh. Emel Hacialiogluna tesekkr ederim.

KAYNAKLAR

AKDOGAN, M., EROL, O., ERGUN O., (1996), Tas Kolonlarin Performansi-Bir Vaka
Analizi, ZMTM 6. Ulusal Kongresi, 24-25 Ekim 1996, pp. 370-381, Dokuz Eyll
niversitesi, Izmir
ASCE (1997) Soil Improvement and Geosynthetics Commitee Report, Ground Improvement
Ground Reinforcement , 17-19 July 1997, GSP No:69, pp. 1-371, Utah
BRAY, J. D., SANCIO, R. B., RIEMER, M. and DURGUNOGLU, H. T. (2004),
Liquefaction Susceptibility of Fine Grained Soils Proceedings 11th ICSD and 3th
ICEGE, 7-9 January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A

CANDOGAN, A., YILMAZ, E., SAGLAMER, A., (2000), Jet Grout Teknigi ile Yapilan
Zemin Iyilestirmelerinde Kalite Kontrolne Ynelik Testler Gebze-Adapazari ve Izmir
Dogalgaz, Afsin-Elbistan B Termik Santralleri, ZMTM 8. Ulusal Kongresi, 26-27
Ekim 2000, pp. 301-309, ITU, Istanbul

23
ETIN, K. , YOUD, T.L., SEED, R. B., BRAY, J. D., SANCIO, R. B., LETTIS, W.,
YILMAZ, M. T., DURGUNOGLU, H.T. (2002) Liquefaction - Induced Ground
Deformations at Hotel Sapanca During Kocaeli (Izmit), Turkey Earthquake, Soil
Dynamics and Earthquake Engineering Journal, Elsevier Science Ltd., 2002, Vol. 22,
pp. 1083-1092
CETIN, . K., YOUD, L. T., SEED, R. B., BRAY, J. D., DURGUNOGLU, LETTIS, W.,
YILMAZ, T. M. (2004) Liquefaction-induced Lateral Spreading at Izmit Bay During
the Kocaeli (Izmit)-Turkey Earthquake, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, (to be published), 2004.
CUBRINOVSKI, M., ISHOHARA, K., (2001), Analysis of the Performance of an Oil-tank
Pile Foundation in Liquified Deposits Proceedings of Satellite Conference Lessons
Learned From Recent Strong Earthquakes, August 24, 2001, Istanbul
DAVIES, M.C.R., SCHLOSSER, F. (Editors), (1997), Ground Improvement Geosystems,
Densification and Reinforcement, Proc. Third IC. Ground Improvement Geosystems,
London
DURGUNOGLU, H. T., TOGROL, E. (1995a). CPT in Turkey, National Report CPT95
International Symposium on Cone Penetration Testing, 4-5/10/1995, Vol.1, pp. 243-
252, Linkping, Sweden.
DURGUNOGLU, H.T., NUR, O., AKBAL, ., KULA, H. F., IKIZ, S., OLGUN, C.G.
(1995b). A Case Study on Determination of Soil Improvement Using CPT CPT95
International Symposium on Cone Penetration Testing, Vol. 2, pp. 441-446, Linkping,
Sweden.
DURGUNOGLU H. T., KULA, H. F., ORU, K., EMREM GE C., EKER, F. S. (2000a),
A Case History of Jetgrouting Column Application in Turkey, 4th International
Conference on Ground Improvement Geosystems, Helsinki, June 7-9, 2000
DURGUNOGLU, H. T., KARADAYILAR, T., BRAY, D. J., SANCIO, R. B, NALP, A.
(2000b), Sivilasmis Zeminlerde Zemin Davranisi Modellemesinde Kullanilan Zemin
Arastirma Yntemleri- Adapazari rnegi, ZMTM 8. Ulusal Kongresi, 26-27 Ekim,
2000, Istanbul
DURGUNOGLU, H. T., EMREM, C. , KARADAYILAR, T., MITCHELL, J. K., MARTIN,
J. R., OLGUN, C. G. (2001), Case History for Ground Improvement Against
Liquefaction Carrefoursa Shopping Center-Izmit, Turkey, Proceedings of Satellite
Conference Lessons Learned From Recent Strong Earthquakes, August 24, 2001,
Istanbul
DURGUNOGLU, H. T., KULA, H. F., ORU, K., YILDIZ, R., SICKLING, J., BOYS, I.
E., ALTUGU, T:, and EMREM, C., (2003), A Case History of Ground Treatment
with Jet Grouting Against Liquefaction for a Cigarette Factory in Turkey, Grouting
and Grout Treatment, February 2003, New Orleans, USA
DURGUNOGLU, H. T., YILMAZ, O., KALAFAT, M., KARADAYILAR, T., ESER, M.
(2004a), An Integrated Approach for Characterization and Modeling of Soft Clays
Under Seismic Loading; A Case Study, Proceeding 11th ICSD and 3th ICEGE, 7-9
January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A
DURGUNOGLU, H. T., CHINCHELLI, M., IKIZ, S., EMREM, C., HURLEY, T., and
CATALBAS, F. (2004b), Soil Improvement with Jet-Grout Columns; A Case Study
from the 1999 Kocaeli Earthquake, Proceedings of Fifth International Conference on
Case Histories in Geotechnical Engineering New York, N.Y., April 13-17, 2004
DUZCEER, R., GKALP, A., (2002), Akaryakit Tank Temellerinin Tas Kolonlarla
Iyilestirilmesi ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002, pp. 454-463, Anadolu
niversitesi, Eskisehir

24
DUZCEER, R., GKALP, A., (2003), Construction and Quality Control of Jet Grouting
Applications in Turkey, Proceedings Third I.C. Grouting & Ground Treatment, GSP
No 120, 10-12 Febr, 2003, pp. 281-293, New Orleans
EMREM, C., SPAULDING, C., DURGUNOGLU, H. T., and VARAKSIN, S. (2001), A
Case Study of Soil Improvement Against Liquefaction-Carrefoursa Shopping Center
Izmir, Turkey, Proceedings of the 15th International Conference on Soil Mechanics
and Geotechnical Engineering, Istanbul, pp. 1737-1742
ERGUN, M.O., (1992), Design and Performance of Two Port Silos on Improved Ground,
Grouting, Soil Improvement and Geosynthetics, GSP NO 30, 23-25 Feb. 2002, pp.
842-854, New Orleans
GOUVEMONT, D., (1998), State-of-the-art in Europian Grouting, Ground Improvement,
ISSMGE, Thomas Telford, Vol 2, No 2 pp. 51-67
GKALP, A., DUZCEER, R., (2002), Jet Grout Uygulamasi Iin Kalite Kontrol, Is Sagligi
ve Gvenligi Denetimi, ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002, pp. 574-583,
Anadolu niversitesi, Eskisehir
IDRISS, I. M., BOULANGER, R. W. (2004) Semi-Empirical Procedures for Evaluating
Liquefaction Potential During Earthquakes Proceedings 11th ICSD and 3th ICEGE, 7-
9 January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A.
ISHIHARA, K., (1993) Liquefaction and Flow Failure During Earthquake, The 33rd
Rankine Lecture, Gotechnique, Vol.43 (3), pp.351-415.
KAUSCHINGER, J.L., PERRY, E.B., HANKOUR, R., (1992), Jet-Grouting:State-of-the
Practice, Grouting, Soil-Improvement and Geosynthetics, 25-28 Feb. 1992, GSP
No:30, pp.169-181, New Orleans
KESKIN, N., ve IMEN, O., (2002), Zemin Iyilestirmesinde Jet-Grout Yntemi
Kullanilmasi zerine Bir Uygulama, ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002,
pp. 641-647, Anadolu niversitesi, Eskisehir
LUNARDI, P., (1977), Ground Improvement by Means of Jet-Grouting, Ground
Improvement, ISSMFE Thomas Telford, Vol 1 No:2, pp. 65-86
MARTIN, J. R., MITCHELL, J. K., OLGUN, C. G., DURGUNOGLU, H. T., and EMREM,
OGE C. (2001), Performance of Improved Ground During the 1999 Turkey
Earthquake, Geotechnical Special Publ. No.113, Foundation and Ground
Improvement, ASCE-Geo Institute, pp.565-579
MARTIN, J. R., OLGUN, C. G., MITCHELL, J. K., DURGUNOGLU, H.T. (2004), High
Modulus Columns for Liquefaction Mitigation, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, Vol. 130, No.6, June 2004
MUT, T., (1987), Jet-Grouting Methodu ile Zemin Islahi, ZMTM 2. Ulusal Kongresi, 11-
13 Mayis 1987, pp. 437-443, Bogazii niversitesi, Istanbul
NATIONAL RESEARCH COUNCIL (NRC), (1985), Liquefaction of Soils During
Earthquakes, National Academy Press, Washington D.C.
ZSOY, B., DURGUNOGLU, H. T., (2003), Sivilasma Etkilerinin Yksek Kayma
Modull Zemin-imento Karisimi Kolonlarla Azaltilmasi, 5. Ulusal Deprem
Mhendisligi Konferansi, 26-30 Mayis 2003, Istanbul
PORBAHA, A., RAYBAUT, J.L., NICHOLSON, P., (2001), State-of-the-art in
Construction Aspects of Deep Mixing Technology Ground Improvement ISSMGE,
Thomas Telford, Vol 5 No:3, pp. 123-140
ROBERTSON, P.K., FEAR, C. E. (1997) Cyclic Liquefaction and Its Evaluation Based on
SPT and CPT Proceedings of the NCEER Workshop on Evaluation of Liquefaction
Resistance of Soils, Technical report NCEER-97-0022, pp.41-87, 1997.
SAGLAMER, A., DZCEER, R., GOKALP, A., YILMAZ, E. (2002) Ground Improvement
by Jet Grout Columns for the Foundations of an Automobile Plant in Turkey Deep

25
 Foundations 2002, Proceedings of the International Deep Foundations Congress 2002,
February 14-16, 2002, Orlando, Florida, GSP No.116.
SANCIO, R. B., BRAY, J. D., REIMER, M. F., DURGUNOGLU, H. T., (2003) An
Assesment of the Liquefaction Susceptibility of Adapazari Silt, Pasific Conference on
Earthquake Engineering, paper no.172
SEED, H. B. (1979) Soil Liquefaction and Cyclic Mobility Evaluation for Level Ground
During Earthquakes, Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE,
Vol.105(GT2), pp.201-255, 1979.
SEED, H. B., IDRISS, I. M. (1971) Simplified Procedure for Evaluating the Soil
Liquefaction Potential, Journal of the Soil Mechanics and Foundations Division.
ASCE, Vol.97(SM9), pp.1249-1273, 1971.
SEED, H. B., IDRISS, I. M. (1982) Ground Motions and Soil Liquefaction During
Earthquakes, Earthquake Engineering Research Institute, 1982.
SEED, H.B., TOKIMATSU, K., HARDER, L. F., CHUNG, R. (1985) Influence of SPT
procedures in soil liquefaction resistance evaluations, Journal of Geotechnical
Engineering, ASCE, Vol.111(12), pp.1425-1445, 1985.
TOGROL., E., (1994),Temel Takviyesi Yntemlerine Yeni Bir Bakis, Ord. Prof. Dr. Ing
Hamdi Peynircioglu 1. Konferansi, ZMTM 5. Ulusal Kongresi, pp. 887-918, ODTU,
Ankara
TOGROL, E., (1998), Jet-Grout Kolonlarin Yapiminda Kalite Denetimi, ZMTM 7.
Ulusal Kongresi, 22-23 Ekim 1998, pp. 393-402, Yildiz niversitesi, Istanbul
TOKIMATSU, K. SEED, H.B. (1987), Evaulation of Settlements in Sands Due to
Earthquake Shaking, Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, Vol.113 (GT8),
pp.861-78
YINEKARA, R., TERASHI, M., SHIBAZAKI, M. (editors), (1996), Grouting and Deep
Mixing, Proceedings of IS-Tokyo96 2nd IC Ground Improvement Geosystems, Vols
1-3, Tokyo
YOUD, L. T. v.d. (21 farkli yazar) (2001) Liquefaction Resistance of Soils: Summary
Report from the 1996 NCEER and 1998 NCEER-NSF Workshops on Evaluation of
Liquefaction Resistance of Soils, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental
Engineering, ASCE, Vol.127(10), pp.817-833, 2001.
YOUD, L., T., and IDRISS, I.M., eds (1997), Proc. NCEER Workshop on Evaluation
Liquefaction Resistance of Soils, NCEER, Buffola, Newyork
YOUD, L.,T, BARDET, J.P., BARY, J.,D., (eds), (2000), Kocaeli, Turkey Earthquake of
August 17, 1999 Reconnessance Report, Earthquake Spectra, Supplement Vol 16.
ZHANG, G., ROBERTSON, P.K., BRACHMAN, R. W. I. (2004) Estimating Liquefaction-
Induced Lateral Displacements Using the Standard Penetration Test, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, ASCE, Vol.127(10), pp.817-833,
2001.

26