Liber Mesuesi Matematika 7

Edmond Lulja
Neritan Babamusta
LIBR PR MSUESIN
MATEMATIKA 7
BOTIME
BOTIME
T gjitha t drejtat jan t rezervuara Pegi 2012

T gjitha t drejtat lidhur me kt botim jan ekskluzivisht t zotruara nga shtpia botuese
Pegi sh.p.k. Ndalohet do riprodhim, fotokopjim, prshtatje, shfrytzim ose do form tjetr
qarkullimi tregtar pjesrisht ose trsisht pa miratimin paraprak nga botuesi.
Shtpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 botimepegi@botimepegi.al
Sektori i shprndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73
Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 shtypshkronjapegi@yahoo.com

PRMBAJTJA
I. PROGRAMI I MATEMATIKS S KLASS S SHTAT
II. MBI PLANIFIKIMIN LNDOR VJETOR NGA MSUESI
13
II.1 Tre nivelet e arritjeve t nxnsve n matematik, sipas tre kategorive

kryesore (arsyetim matematik, zgjidhja problemore,
komunikimi matematik)
16
II.2 Shprndarja e orve n tekst sipas krerve dhe sipas linjave

(e nnlinjave)
Plami msimor
II.4 Objektivat sipas krerve n tre nivele
III. UDHZIME T PRGJITHSHME METODOLOGJIKE
17

18
27
41
III.1. Matematika n jetn e prditshme
41
III.2. Matematika si lnd shkollore
41
III.3. Dy nga komponentt e msimit t matematiks
43
III.3.1 Arsyetimi
43
II.3. 2 Komunikimi
46
III.4 Planifikimi i msimit
48
III.5. Mbi organizimin e puns n klas
52
III. 6 Vlersimi i nxnsve
54
III. 7 Metodika e zgjidhjes s problemeve n matematik
69
III. 8 Puna mbi projektet kurrikulare
86
III. 9 Qndrimi ndaj matematiks
91
III. 10 Aftsit ndrkurrikulare
94
IV. ZBRTHIMI METODIK I NJ KREU
104
V. MSIME MODEL
112
VI. HORIZONTI I MSUESIT
169
LIBR PR MSUESIN
I. PROGRAMI I MATEMATIKS S KLASS S SHTAT

1.1. T prgjithshme

Msimi i matematiks n klasn e shtat t arsimit 9-vjear zhvillohet n:
35 jav msimore me 4 or/jav

Gjithsej: 35 jav x 4 or/jav= 140 or vjetore

14%-20% e kohs msimore (20-28 or gjat vitit) lihet n dispozicion t msuesit.

Ato mund t prdoren prej tij pr prsritje, kontrolle (testime) ose pr qllime t
tjera t arsyeshme q mendohen t nevojshme pr mbarvajtjen e procesit msimor.
1.2. Synimi
Programi i matematiks pr klasn e shtat dhe zbatimi i tij synojn t jen nj nga
hallkat q mundsojn realizimin e msimit t matematiks fillimisht n ciklin e mesm
t ult (kl. 6-9) dhe m tej n ciklin e mesm t lart. Programi synon t jet n vazhdim
t programit t klass s gjasht lidhur me koherencn konceptuale e duke respektuar
parimin spiral t dhnies s njohurive.
Nprmjet tij formohen shprehi matematike q prdoren jo vetm gjat periudhs
shkollore aktuale dhe n vazhdimsi, por edhe n situata t ndryshme t jets s
prditshme. Bosht i programit jan linjat dhe nnlinjat e prmbajtjes, t cilat prshkojn
t gjith kursin e matematiks n arsimin e detyruar.
1.3. Linjat e nnlinjat kryesore
Programi i paraqitur n vijim sht konceptuar sipas linjave dhe nnlinjave t prmbajtjes:
Numri
1. Kuptimi i numrit
2. Veprime me numra
Matja
1. Kuptimi i matjes
2. Njehsimi i gjatsis, perimetrit, siprfaqes dhe vllimit
Gjeometria
1. Gjeometria n plan
2. Gjeometria n hapsir
3. Shndrrimet gjeometrike
MATEMATIKA 7
Algjebra dhe funksioni

1. Kuptimi i shprehjeve shkronjore
2. Shndrrime t shprehjeve shkronjore
3. Zgjidhja e ekuacioneve, inekuacioneve
4. Funksioni.
Mbledhja, organizimi dhe prpunimi i t dhnave; probabiliteti
1. Statistik
2. Probabilitet.
1.4. Objektivat, konceptet e shprehit kryesore sipas linjave e

nnlinjave
Synimi i programit t matematiks pr klasn e shtat mishrohet n objektiva pr seciln
linj e nnlinj. N prputhje me objektivat, prcaktohen edhe konceptet e shprehit
prkatse.
1.4.1. Numri
Kuptimi i numrit
Objektivat:
T lexojn dhe t shkruajn numra dhjetor duke prdorur kuptimin e vendvlers.
T dallojn numrat dhjetor periodik.
T kuptojn dhe t zbatojn lidhjen ndrmjet thyess dhe pjestimit.
T prdorin prqindjen n situata t ndryshme.
T dallojn numrort q tregojn t njjtn sasi.
T bjn krahasime t ndrthurura (thyesa me prqindje etj.).
T kuptojn dhe t shkruajn fuqi t thjeshta me eksponent natyror.
T krahasojn dy numra me shenj.
T kuptojn dhe t prdorin raportin.
Konceptet dhe shprehit kryesore
Numri dhjetor; lidhja ndrmjet vijs thyesore dhe pjestimit (
lidhja me prqindjen e me numrin dhjetor(0,25;
3
; 3:4); numri thyesor dhe
4
1
; 25%); prdorimi i prqindjes(p.sh.,
4
veprime me interesin bankar); krahasimi i numrave me shenj; kuptimi i termave: baz,

eksponent (natyror), fuqi; llogaritja e fuqive me eksponent natyror; raporti dhe lidhja e
tij me pjestimin e thyesn
LIBR PR MSUESIN
Veprime me numra
Objektivat:
T mbledhin e t zbresin numra dhjetor.
T shumzojn e t pjestojn dy numra dhjetor (pjestuesi me jo m shum se dy
shifra pas presjes dhjetore).
T kryejn veprime me mend me numra thyesor, dhjetor, prqindje.
T zbatojn radhn e veprimeve t nj shprehjeje numerike pr t gjetur vlern e saj.
T prdorin vetit e veprimeve pr shndrrimin e nj shprehjeje dhe gjetjen e vlers
s saj.
T din t mbledhin, t zbresin, t shumzojn e t pjestojn me makinn llogaritse.
T prdorin makinn llogaritse pr t verifikuar kryerjen e veprimeve me numra.
T njehsojn vlern e shprehjeve t thjeshta me mbledhje dhe zbritje t numrave
me shenj.
T zbatojn formula duke i dhn vlera ndryshorit; t veojn ndryshorin n formula
t thjeshta.
T prdorin prqindjen n situata konkrete (prfshir shprehjen e nj sasie si
prqindje t nj sasie tjetr).
T kryejn rrumbullakime t numrave natyror, dhjetor e negativ dhe t`i prdorin
n parashikimin me prafrsi t prfundimit t veprimeve.
T kuptojn prpjestimin dhe ta zbatojn n gjetjen e t katrts prpjestimore.
T shkruajn me simbole matematike (prfshir barazime e mosbarazime)
marrdhnie t prshkruara me fjal.
T prdorin kuptimin e veprimeve aritmetike (mbledhje, zbritje, shumzim, pjestim
n bashksin prkatse t numrave) n situata t thjeshta dhe t ndrthurura t jets
s prditshme.
Mbledhja e zbritja e numrave dhjetor sipas kuptimit t vendvlers; shumzimi e
pjestimi i numrave dhjetor (3,45:0.15), radha e veprimeve dhe ndikimi i kllapave n
t; gjetja e vlers s nj shprehjeje pas shndrrimeve: 323+ 483 (32+48)3; prdorimi
i makins llogaritse pasi t jen msuar algoritmet me shkrim; shprehje me mbledhje
e zbritje numrash me shenj; veprime me mend me thyesa, numra dhjetor e prqindje;
gjetja e prqindjes, shprehja e nj madhsie me prqindje kundrejt nj madhsie tjetr
(p.sh., sa % e 90 sht 45), gjetja e numrit kur dihet prqindja etj.; gjetja e t katrts
prpjestimore; shkrimi me simbole matematike (p.sh., dyfishi i treshit plus katrfishin
e dy t katrtave; trefishi i a-s m i vogl se pes); llogaritja e vlers n nj formul t
dhn duke i dhn vlera ndryshorit dhe veimi i ndryshorit n formula t thjeshta
(P= 4a, a=P:4; S= 3,14r2).
1.4.2 Matja
Kuptimi dhe prdorimi i matjes
Objektivat:
T kmbejn njsit e matjes (gjatsi, siprfaqe, vllim, koh) nga njsi m t mdha n m
t vogla dhe anasjellas (prfshir njsi t prziera duke prdorur edhe numrat dhjetor).
MATEMATIKA 7
T prdorin prafrimin n matje duke zgjedhur njsit e prshtatshme t matjes n

situata t ndryshme.
T kuptojn dhe t prdorin intervalet kohore n situata jetsore
T zgjidhin problema praktike q prfshijn njsi t ndryshme matjeje
Njehsimi i gjatsis, siprfaqes, vllimit

Objektivat:
T njehsojn me formul:
-perimetrin e disa figurave t thjeshta, si, p.sh., shumkndshi barabrinjs,
-perimetrin e rrethit,
-siprfaqen e trapezit, t paralelogramit, rrethit (qarkut),
-vllimin e prizmit t drejt.
T gjejn n mnyr jo t drejtprdrejt prmasa, duke e vizatuar figurn n shkall
zvoglimi.
T gjejn masn e kndeve t figurave gjeometrike.
T zbatojn njohurit e matjes n zgjidhjen e problemave n situata konkrete.
Konceptet dhe shprehit kryesore (pr t tria nnlinjat)
Formula e perimetrit t rrethit, formula e perimetrit t shumkndshit barabrinjs;
formula e vllimit t prizmit t drejt; figurat me siprfaqe t barabarta; matja e kndeve
t nj figure gjeometrike me raportor.
1.4.3. Gjeometria
Gjeometria n plan
Objektivat:
T ndrtojn dhe t matin knde.
T ndrtojn drejtza paralele, drejtza pingule dhe drejtza q priten.
T ndrtojn prmesoren e segmentit.
T zbatojn n situata t thjeshta deduktive vetin e prmesores s segmentit.
T njohin veti t paralelogramit e llojeve t tij dhe ti prdorin kto veti (prfshir
diagonalet e kndet):

- pr t prshkruar figura;
- pr ti ndar ato sipas llojit;

- pr t zgjidhur situata problemore t thjeshta q krkojn arsyetim deduktiv.
T zbatojn teoremn e Taletit n problema t thjeshta.
T vizatojn trekndshin kur jepen tri elemente t tij.
Matja e kndeve; ndrtimi i kndeve me mas t dhn; ndrtimi i drejtzave paralele,
pingule, prerse (me vizore); lartsia e trekndshit; lartsit e paralelogramit; kndet
e kundrta n kulm, kndet komplementare; ndrtimi i prmesores s segmentit me
kompas e vizore; zbatimi i vetis s prmesores n situata t thjeshta deduktive; lartsia e
trekndshit; lartsit e paralelogramit; vetit e paralelogramit, t rombit, drejtkndshit,
katrorit dhe zbatimi i tyre n problema me deduksion t thjesht; teorema e Taletit pr
LIBR PR MSUESIN
segmentet e prpjesshme dhe zbatime t saj; vizatimi i trekndshit kur njihen tri brinjt
(BBB), dy brinj dhe kndi ndrmjet tyre (BKB), dy knde dhe brinja ndrmjet tyre
(KBK).
Gjeometria n hapsir
Objektivat:
T prshkruajn trupa gjeometrik sipas vetive t tyre.
T ndrtojn trupa gjeometrik pasi t ken vizatuar hapjet e tyre.
Prshkrimi i nj trupi gjeometrik duke ju referuar vetive t elementeve t tij (p.sh., kubi
ka 6 faqe, 12 brinj etj.); vizatimi i hapjeve t trupave gjeometrik n baz t prfytyrimit
dhe ndrtimi i tyre.
Shndrrimet gjeometrike
Objektivat:
T gjejn koordinatat e nj pike ose t caktojn pozicionin e nj pike sipas koordinatave
t dhna.
T zhvendosin paralelisht figura t thjeshta n rrjetin koordinativ.
T prdorin koordinatat karteziane pr t prcaktuar zhvendosjen n situata konkrete.
T zmadhojn ose t zvoglojn nj figur t dhn n rrjetin koordinativ; t gjejn
koeficientin e zmadhimit ose t zvoglimit dhe lidhjen e tij me prmasat e figurave.
T vizatojn me vegla simetrikun (p.sh., t nj segmenti) n nj simetri sipas nj pike.
T dallojn figura me drejtz apo qendr simetrie.
T zbulojn vetit e trekndshit dybrinjnjshm dhe barabrinjs duke prdorur
simetrin.
T gjejn saktsisht drejtzn e simetris pr figura t thjeshta gjeometrike.
T njohin dhe t prdorin pohime gjeometrike n situata problemore.
Gjetja e koordinatave; prcaktimi i pozicionit t piks duke u nisur nga koordinatat;
zhvendosja paralele n rrjet koordinativ; zhvendosja e dhn n rrjet t prcaktohet
duke prdorur koordinatat; simetria sipas nj pike; figura me qendr simetrie; figura
me drejtz simetrie; lartsia e trekndshit dybrinjnjshm si drejtz simetrie; pika e
prerjes s lartsive t trekndshit barabrinjs si qendr simetrie.
1.4.4. Algjebra dhe funksioni

Kuptimi i shprehjes shkronjore
Objektivat:
T modelojn marrdhnie numerike (prfshir edhe ato t dhna me fjal), duke
prdorur shkronja.
T njehsojn vlern numerike t nj shprehjeje shkronjore, me ose pa kllapa.
10
MATEMATIKA 7
Shndrrime t shprehjeve shkronjore

Objektivat:
T shndrrojn shprehje shkronjore jo t ndrlikuara n shprehje identike me to me an
t zbrthimit, faktorizimit dhe reduktimit.
T prdorin termin shprehje t njvlershme.
Zgjidhja e ekuacioneve, e inekuacioneve
Objektivat:
T zgjidhin ekuacione t fuqis s par me nj ndryshore duke mbledhur, duke zbritur,
duke shumzuar e duke pjestuar t dyja ant e tij me t njjtin numr.
T gjejn zgjidhje t inekuacioneve t thjeshta.
Funksioni
Objektivat
T zbulojn, nprmjet shembujve konkret, cilsi t sjelljes s nj funksioni duke
vrojtuar grafikun e tij.
T gjejn iftet e renditura nga nj grafik i dhn.
T ndrtojn grafikun e funksioneve drejtvizore xx+a; xkx; xkx+a.
T kuptojn intuitivisht, me diagrame shigjetore, pr marrdhnie t thjeshta, kuptimin
e pohimit dhe funksionit t anasjell.
Konceptet dhe shprehit kryesore (pr t tria nnlinjat)
Shndrrime t shprehjeve shkronjore: p.sh., 3(0,5x+9)1,5x+27; 6x+2,4x x(6+2,4);
3
2
5
a + a =;
a zgjidhja e ekuacioneve t fuqis s par me nj ndryshore;
4
4
4
zgjidhja e inekuacioneve t thjeshta; grafik t funksioneve, q paraqesin situata
konkrete t prshkruara me fjal, t zbulojn sjellje t funksionit (p.sh., n nj grafik
temperature n varsi t kohs t zbulojn kur ka qen temperatura m e ult etj.);
ndrtimi i drejtzave t fuqis s par; kuptimi intuitiv me an t shembujve t thjesht i
pohimit t anasjell dhe i funksionit t anasjell; iftet e renditura t nxjerra nga paraqitja
analitike ose grafike e funksionit.
1.4.5. Mbledhja, organizimi dhe interpretimi i t dhnave, probabiliteti

Objektivat
T mbledhin t dhna sipas nj qllimi t paracaktuar e ti paraqesin me tabela t
dendurive ose diagrame t ndryshme.
T gjejn mesataren aritmetike, modn dhe mesoren.
T interpretojn t dhna t gatshme duke prdorur mesataren, modn dhe mesoren.
T klasifikojn duke paraqitur n tabel, nj bashksi sipas kritereve q lidhen me cilsit
e elementeve t saj.
T paraqesin me tabela t dendurive, me diagrame, t dhna t gatshme apo t
grumbulluara nprmjet anketave t thjeshta.
LIBR PR MSUESIN
11
T diskutojn probabilitetin n situata t jets s prditshme.

T parashikojn prfundimet e favorshme nga nj numr total prfundimesh t mundshme
(n ngjarje t thjeshta nga jeta e prditshme).
Tabela statistikore; mesatarja aritmetike, moda, mesorja; paraqitja n nj tabel e nj grupi
elementesh pas klasifikimit sipas 1 ose 2 cilsive; diagrame t llojeve t ndryshme q
ndeshen n jetn e prditshme; probabiliteti n situata t jets s prditshme; parashikimi
i prfundimeve t favorshme.
3.5. Programi analitik
N klasn e shtat t arsimit 9-vjear, lnda e matematiks do t zhvillohet n 35 jav

msimore me 4 or n jav. 35 jav x 4 or/jav = 140 or
Linjat dhe nnlinjat
Sasia e orve
Numri
43
Kuptimi i numrit
18
Veprimet me numra
25
Matja
16
Kuptimi dhe prdorimi i matjes
Njehsimi i gjatsis, perimetrit, siprfaqes dhe vllimit
10
Gjeometria
35
Gjeometria n plan
16
Gjeometria n hapsir
Shndrrimet gjeometrike
14
Algjebra dhe funksioni
16
Kuptimi i shprehjes shkronjore
Zgjidhja e ekuacioneve, inekuacioneve
Funksioni
Mbledhja, organizimi dhe prpunimi t dhnave;

probabiliteti
10
Statistik
Probabilitet
Or t lira
20
12
MATEMATIKA 7
Gjat shtjellimit linear t lnds (q mishrohet n tekst), konceptet e shprehit e secils

linj apo nnlinj ndrthuren me ato t linjave e nnlinjave t tjera dhe zn vend
atje ku e krkon trajtimi sa m i qart i nj koncepti t ri n prputhje me objektivat e
detyrueshm.
1.6. Metodologjia e zbatimit t programit

Programi i msiprm krkon q:
Zbatimi i tij t bazohet n parimin spiral. Konceptet kryesore t shtrihen pothuajse gjat
t gjith lnds dhe nxnsi t punoj me to pr nj koh t gjat duke i rimarr. Kjo
bhet pr shkak t nevojs q kan trajtimet matematike pr tu bazuar n konceptet
kryesore, si dhe pr t siguruar nj prvetsim t tyre sa m t plot nga nxnsit.
Formimi i koncepteve t realizohet n prputhje me veorit e zhvillimit mendor t
moshs s nxnsve t klass s shtat.
Nj rndsi e veant tu kushtohet problemave, llojshmris s strategjive pr zgjidhjen
e tyre dhe veshjes me informacion nga jeta reale dhe mjedisi rrethues.
Pr zotrimin e koncepteve, ti jepet rndsi larmis s rrugve pr t arritur tek ato; po
ashtu edhe larmis s interpretimeve dhe zbatimeve t tyre.
Larmia e detyrave t jet e till q ti jap mundsi do nxnsi t gzoj suksesin e tij
n matematik.
Realizimi i lidhjes ndrlndore nprmjet bashkrendimit t veprimtarive n lnd t
tjera me veprimtarit n msimin e matematiks t jet n vmendje t zbatuesit.
Pr zbatimin e programit prdoren mjete vetjake t nxnsit, si: veglat gjeometrike
(vizore, kompas raportor) dhe sht mir mundsisht edhe pajisja me makina llogaritse.
Pr t plotsuar nevojat dhe interesat e nxnsve, mund t prdoren edhe materiale
ndihmse, t cilat plotsojn kriteret dhe ndihmojn n arritjen e objektivave.
Realizimi i programit t matematiks t mbshtetet n dokumentacionin baz t miratuar
nga organet prkatse.
LIBR PR MSUESIN
13
II. MBI PLANIFIKIMIN LNDOR VJETOR NGA MSUESI

Prpara se t planifikoj punn vjetore n lndn Matematika 7 sht e domosdoshme
q secili msues t njoh n thellsi programin prkats, si dhe programet e klasave
paraardhse .
N kt planifikim msuesi duhet t udhhiqet nga kto parime.
S pari, programet e matematiks duke filluar nga klasa e par fillore jan tanim t
unifikuara. Ato shtjellohen jo sipas kapitujve, por sipas linjave q jan t njjta pr t
gjitha klasat. Nga ana tjetr programet jan t materializuara n tekste alternative. Teksti
q ju keni przgjedhur sht i ndar n 13 kapituj. N t, e njjta linj sht ndar n disa
kapituj; ka edhe kapituj q prmbajn pjes nga disa linja t ndryshme. Kjo shprndarje,
si dhe ndrthurja e tyre sht realizuar me synimin e konceptimit trsor t lnds duke
zbatuar n kt mnyr nj nga krkesat themelore t programeve t matematiks.
S dyti, kujdesi pr arsyetimin deduktiv, pa synuar vrtetime rigoroze n klasn e shtat.
Gjat gjith shtjellimit t lnds, jan vrtetuar vetm disa fjali e prfundime, ndrsa t
tjera pranohen pa vrtetim. N varsi t nivelit t klass vet msuesi duhet t vendos
se cilat fjali t argumentoj, e cilat t pranohen pa vrtetim. Por kjo nuk do t thot n
asnj mnyr q asnj fjali t mos argumentohet!
S treti, prparsia e kuptimit t koncepteve n raport me aspektet algoritmike. N kt
kuptim msuesi nuk duhet t knaqet (e madje t mos e stimuloj) mbajtjen mend dhe
prsritjen e formulave, apo riprodhimin mekanik t vrtetimit t nj teoreme, duke
e shkputur at nga zbatimet e shumta e t larmishme. Ai duhet t ngul kmb n
prvetsimin e konceptit, fillimisht nprmjet t kuptuarit e tij, e m pas nprmjet
zbatimeve t shumta e t larmishme. Mjaft ushtrime t prfshira n tekst kan t bjn
pikrisht me kt aspekt.
S katrti, lnda e matematiks, pr nga vet specifika e saj ka nj avantazh n krahasim
me lndt e tjera. Ky avantazh konsiston n zgjidhjen e ushtrimeve e problemeve, ku
nxnsi zbulon n mnyr t pavarur varsi ndrmjet madhsive t ndryshme t
panjohura pr t m par. N kt mnyr ai zhvillon veprimtari krijuese e zbuluese n
miniatur.
Matematika ka privilegjin q n msimdhnie realizohet zgjidhja e problemeve, fillimisht
si zbatime (pr t kuptuar konceptin) dhe m pas si modele t puns s pavarur. N mnyr
t veant vet zgjidhja e problemeve duhet t stimuloj debatin dhe pjesmarrjen e t
gjith nxnsve n msim.
sht e njohur tendenca e mjaft msuesve q n klas t zgjidhin sa m shum ushtrime.
Kjo tendenc, n parim nuk ka pse t qortohet, sidomos n rastet kur krkohet prvetsimi
14
MATEMATIKA 7
i sakt i nj procedure. Por n mjaft raste, prvojat m t mira rekomandojn q m

e rndsishme nuk sht numri i problemeve t zgjidhur, por mnyrat e ndryshme t
zgjidhjes s tyre. Parimi i njohur m mir t zgjidhet nj problem n tri mnyra se sa t
zgjidhen tri probleme t ndryshm tashm e ka fituar t drejtn e qytetaris n shkolla.
S pesti, teksti i matematiks sht nj mjet pr t realizuar synimet dhe objektivat
e programit. Kto objektiva jan pr t gjith nxnsit, por ato realizohen n nivele
t ndryshme nga nxns t ndryshm. Ky fakt i ngarkon msuesit q t programojn
objektiva t niveleve t ndryshme dhe njkohsisht t planifikojn detyra t niveleve t
ndryshme. Teksti ka material t bollshm n kt drejtim.
S gjashti, pr t lehtsuar planifikimin vjetor t msuesit, materiali i ri n tekst sht i
ndar pikrisht n 120 njsi msimore .
Por msuesi, duke gjykuar nga niveli i arritjeve t nxnsve dhe n mbshtetje t
Udhzimit Nr.35, dat 09.10.2007 t Ministris s Arsimit dhe Shkencs pr Lirin e
msuesit pr ort msimore t parashikuara n programin lndor, ka t drejt t prdor
sipas gjykimit t tij ort n dispozicion q jan 20.
S shtati, n tekst jan prfshir disa modele testesh. Edhe n kt drejtim, msuesi
sht i lir t planifikoj apo realizoj vetm disa prej tyre apo edhe t tjer.
Testet jan dhn pr vlersim me pik, duke realizuar n kt mnyr nj prqasje me
provimet e pjekuris. Koha e planifikuar pr nj testim n varsi t mundsive konkrete
edhe mund edhe t zgjatet.
S teti, objektivat e linjave i prmban programi.
Pr t lehtsuar planifikimin vjetor t puns s msuesit, po japim objektivat sipas
krerve n tri nivele. Kjo ndarje presupozon q niveli m i lart prfshin nivelin
m t ult.
Niveli baz, merr n konsiderat synimin q ai mundsisht t arrihet nga t gjith nxnsit.
Nxnsit e arrijn kt nivel kur jan n gjendje t zbatojn procedurat rutin q ndeshen
shpesh n orn e msimit. Kta nxns prkufizojn konceptet, rregullat dhe teoremat
kryesore; zgjidhin ushtrime t thjeshta, duke imituar modele t ndryshme; riprodhojn
pjes nga materiali msimor teorik; prdorin metoda tradicionale arsyetimi dhe t
zgjidhjes s problemeve; realizojn detyra pa synuar zgjerim e thellim t mtejshm;
komunikojn e bashkveprojn me shokt dhe msuesin.
Niveli mesatar, merr n konsiderat synime tej procedurave rutin apo imituese.
Nxnsit e ktij niveli marrin prsipr zgjidhjen e detyrave m komplekse, duke
kombinuar njohurit q ata disponojn. Kta nxns jo vetm riprodhojn trsisht
materialin e msuar, por edhe shqyrtojn ligjsit, identifikojn problemet, duke br
dallimin ndrmjet njohurive esenciale nga ato t dors s dyt. Kta nxns prdorin
njohurit teorike, duke zgjidhur detyra jo vetm sipas modeleve, por edhe m komplekse.
LIBR PR MSUESIN
15
E rndsishme sht q me kta nxns t synohet q ata t mund t nxjerrin vet

konkluzione. Kta nxns njkohsisht demonstrojn aftsi t komunikimit afektiv dhe
t bashkveprimit.
Niveli i lart, ka pr objektiv jo vetm t kuptuarit apo riprodhimin e materialit msimor,
por prpunimin e tij, zbatimin n mnyr t pavarur e krijues, n situata t reja, t
panjohura m par pr to.
Kta nxns duhet t jen n gjendje t sintetizojn njohurit, shkathtsit, t prcaktojn
rrugt e mnyrat e veprimit, t parashikojn pasojat, t vlersojn qndrimet nga
kndvshtrime t ndryshme.
Prshkrimi i niveleve t arritjeve sipas komponentve
Komponenti
Prshkrimi i
komponentit
Niveli I-r i
arritjeve
Niveli i II-t
i arritjeve
Niveli i III-t i
arritjeve
Njohurit
matematike
Terminologjia dhe
simbolika.
Prkufizimet e
koncepteve.
Faktet matematike
(aksioma, teorema,
formula, rregulla).
Metodat matematike
(t zgjidhjes, njehsimit,
ndrtimit, vrtetimit).
Zotrim i
njohurive baz
n shkalln
minimale;
zotrim i
pjesshm i
njohurive,
ilustrim me
1-2 shembuj
Zotrim
solid i
njohurive,
ilustruar me
shembuj t
shumt.
Zotrim
njohurish t
gjra, t plota,
ilustruar me
shembuj t
larmishm nga
kontekste t
ndryshme.
Aftsit
matematike
Pr identifikim,
prshkrim, shpjegim,
zbatim, analiz, sintez,
vlersim, formulim
hipoteze, vrtetim.
Shfaqje e
kufizuar e
aftsive.
Shfaqje t
aftsive t
zhvilluara
n situata t
njohura.
Shfaqje t
aftsive t
zhvilluara n
situara t reja,
n mnyr t
pavarur.
Zotsit,
shkathtsit,
shprehit
matematike
Pr t kryer:
Njehsime, matje,
ndrtime, skicime,
zgjidhje, prdorim
t burimeve t
informacionit, prdorim
t teknologjis, lexim
t modeleve numerike
e hapsinore, krijim t
modeleve numerik dhe
hapsinor
Shfaqje t
kufizuara.
Shfaqje
solide.
Shfaqje t
avancuara.
16
Qndrimet
dhe vlerat
MATEMATIKA 7
Pjesmarrje n diskutim,
bashkpunim, krkim
e dhnie ndihme,
verifikim, respektim i
mendimit t t tjerve,
marrje e prgjegjsive
personale, vmendje,
demonstrim vullneti,
respektim i rregullave,
prmbushje e detyrave.
Tentativa pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
minimal i
vlerave.
Arritje pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
i vlerave
kryesore.
Mbajtje
qndrimesh
t pavarura;
marrja e
prgjegjsive
mbi vete;
zotrim i
trsis s
vlerave.
II.1 Tre nivelet e arritjeve t nxnsve n matematik, sipas tre

kategorive kryesore (arsyetim matematik, zgjidhja problemore,
komunikimi matematik)
Niveli I Nxnsi zgjidh probleme: - me ndihmn e msuesit;

- me ann e nj numri t kufizuar metodash;

- me gabime ose me mangsi t shumta.
Nxnsi prdor arsyetime matematike:
- me ndihmn e msuesit;

- q jan nga m t thjeshtat;
- me gabime ose mangsi.
Nxnsi i komunikon njohurit matematike:
- me ndihmn e msuesit;

- me nj mnyr t paqart dhe t pasakt.

- duke prdorur rrall terminologjin e
prshtatshme matematike.
Niveli II
Nxnsi zgjidh probleme:

- me ndihm t kufizuar t msuesit;

- me ann e nj numri jo t madh strategjish
bazale;

- me gabime ose me mangsi t pjesshme.

- me nj ndihm t kufizuar t msuesit,

- t prshtatshme pr zgjidhjen e problemeve,

- me disa gabime ose mangsi t vogla.
- n mnyr t pavarur;

- me nj far qartsie e saktsie n
terminologji;

- duke prdorur her pas here simbolikn e
prshtatshme matematike.
LIBR PR MSUESIN
17
Niveli III
Nxnsi zgjidh probleme:
- n mnyr t pavarur,

- duke zgjedhur strategji e duke krijuar

- strategji q jan t reja pr t,
zakonisht me saktsi,
- n mnyr t pavarur,

- t prshtatshme pr zgjidhjen e problemeve

- madje duke shpjeguar zgjidhjen q jep vet,
- n mnyr t pavarur,
- qart dhe sakt,

- duke prdorur terminologjin dhe
simbolikn e prshtatshme matematike.
3 or
8 or
Or t lira (rreth historikut t matematiks)
Or t lira (projekte kurrikulare, konkurse etj.)
9 or
25 or
86 or
Or t lira (ushtrime pr vetkontroll)
140 or
9 or
Testime
35 jav x 4 or
Ushtrime dhe problema
Njohuri t reja
Jav msimore
Programi sintetik
PLANI MSIMOR
LNDA: MATEMATIKA
Klasa: VI
18
19
20
21
22
23
24
25
26
18
16
17
15
14
13
12
11
10
Or
Thyesat
dhe numrat
dhjetor
II.
Numrat e
plot
I.
Kreu
T shprehin sasi me an t thyesave dhe t numrave dhjetor.

T lexojn e t shkruajn nj numr dhjetor me tri shifra pas presjes
dhjetore.
T gjejn P.M.P. dhe Sh.V.P. t dy numrave t vegjl.
T kthejn n emrues t prbashkt dy thyesa me emrues t till.
T krahasojn dy thyesa t tilla.
T mbledhin e t zbresin dy thyesa t tilla.
T shumzojn e t pjestojn dy thyesa.
T gjejn pjesn e s trs.
T shkruajn nj numr dhjetor si thyes.
T rrumbullakojn nj numr dhjetor deri tek t mijtat.
T krahasojn dy numra dhjetor, me t shumtn tri shifra dhjetore.
T mbledhin e t zbresin dy numra dhjetor, me t shumtn tri
shifra pas presjes dhjetore.
T shumzojn dy numra dhjetor, me t shumtn dy shifra pas
presjes dhjetore.
T pjestojn dy numra dhjetor (pjestuesi me 1-2 shifra).
T kthejn nj thyes t zakonshme (me emrues me 1-2 shifra) n
thyes dhjetore, kur kjo sht e mundur.
T dallojn, nse thyesa me emrues me 1-2 shifra sht periodike,
n rast se po, t gjejn periodn.
T shkruajn prqindjen si thyes e zakonshme dhe si numr dhjetor.
T gjejn prqindjen e nj sasie t dhn, n situata shum t
thjeshta.
N fund t kreut nxnsi duhet t jet i aft:

T prdorin sakt shnimet a Z , a Z .
T krahasojn dy numra t plot me tri shifra, duke prdorur sakt
shnimet <, >, =.
T paraqitin numrat e plot n boshtin numerik.
T mbledhin e t zbresin dy numra t plot tri shifror.
T shumzojn dy numra t plot t till.
T pjestojn dy numra t plot (pjestuesi t jet me 1-2 shifra).
T zgjidhin ekuacione t trajts: x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b;
a:x=b, me numra t plot dy shifror.
T heqin kllapn, kur brenda saj sht nj shum algjebrike numrash
t plot dhe para saj sht shenja (+) ose (-).
T njehsojn vlern e nj shprehje me 2-3 veprime, me ose pa kllapa,
me numra t plot t vegjl.
T zgjidhin problema shum t thjeshta me numra t plot.
Objektivat e Kreut
2.12 Prdorimi i makins llogaritse

2.13 Ushtrime
2.14 Kthimi i thyess s zakonshme n thyes
2.15 Thyesa dhjetore periodike
2.16 Prqindja
2.17 Ushtrime pr prsritje
Ushtrime pr vetkontroll (or e lir 2)
2.18 Test pr kreun Nr. 2
2.11 Pjestimi i numrave dhjetor
2.9 Mbledhja dhe zbritja e numrave dhjetor

2.10 Shumzimi i numrave dhjetor
2.8 Kuptimi i numrit dhjetor
2.7 Shprehje numerike me thyesa
2.6 Gjetja e pjess dhe e s trs
2.5 Shumzimi dhe pjestimi i thyesave
2.2 Vetia themelore e thyesave

2.3 Kthimi i thyesave n emrues t njjt. Krahasimi
i thyesave
2.4 Mbledhja dhe zbritja e thyesave
2.1 Pjestues dhe shumfisha t numrave
1.5 Shprehje numerike me 4 veprime me numra t

plot
1.4 Pjestimi i numrave t plot
1.3 Shumzimi i numrave t plot
1.2 Ushtrime
1.1 Kuptimi i numrit t plot (prsritje)
Tema msimore pr do or msimi
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
msimore
19
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
Or
V
Matja e
madhsive.
Njsit e
matjes
IV
Fuqit
III
Numrat
racional
Kreu

T zgjedhin njsit dhe veglat e prshtatshme, pr t kryer matje t
drejtprdrejta (t gjatsis, kndit, kohs, mass).
T vlersojn me sy nj gjatsi ose nj knd t dhn.
T masin me prafrsin q lejon shkalla e aparatit nj madhsi (n
matjet direkte).
T prdorin skemn pr kalimin nga nj njsi matse (e gjatsis,
siprfaqes, vllimit e kndit, kohs, mass) n njsin paraardhse dhe
n njsin pasardhse.
T kryejn veprime me masat e madhsive, kur ato shprehen me
numra dy emror.

T gjejn fuqin e nj numri racional t dhn, me eksponent
natyror t dhn.
T prdorin sakt termat fuqi, baz, eksponent n shkrimin dhe
leximin e nj fuqie.
T zbatojn 5 vetit e fuqive n njehsime konkrete direkte.
Ta shkruajn fuqin si prodhim dhe prodhimin e faktorve t
barabart, si fuqi.

T shprehin sasi me an t numrave racional.
T lexojn e t shkruajn numra racional negativ.
Pr do numr racional t gjejn t kundrtin e tij.
T zbatojn lirshm marrveshjen +a=a; -(-a)=a.
T krahasojn dy numra racional fardo, duke treguar pozicionin
reciprok t pikave prgjegjse n boshtin numerik.
T mbledhin apo t zbresin dy numra racional t thjesht.
T zbatojn rregulln pr hapjen e kllaps, q prmban nj shum
algjebrike, kur para ka shenjn (+) ose shenjn (-).
T shumzojn dy numra racional t thjesht.
T pjestojn dy numra racional shum t thjesht.
T gjejn vlern e nj shprehje numerike, me dy-tre veprime
aritmetike, me ose pa kllapa, me numra racional t thjesht.
T zgjidhin problema shum t thjeshta me numra racional.
T verifikojn saktsin e kryerjes s veprimit, duke kryer veprimin
e kundrt (me numra racional t thjesht).
Objektivat e Kreut
5.5 Ushtrime
5.4 Prafrimet n matje. Rrumbullakimi i numrave
5.3 Njsit e kohs
5.2 Njsit e siprfaqes
5.1 Njsit e gjatsis
4.4 Ushtrime pr prpunimin e njohurive
4.3 Vetit e fuqive
4.2 Fuqit e numrit 10
4.1 Kuptimi i fuqis
3.7 Test pr kreun nr. 3
3.5 Shumzimi dhe pjestimi i dy numrave racional
3.3 Mbledhja dhe zbritja e numrave
3.2 Krahasimi i numrave racional
3.1 Kuptimi i numrit racional
Teksti i
klass VII
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
trekndsh etj)
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
trekndsh etj)
Mjetet
msimore
20
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
44
Or
VII
Figurat
gjeometrike
Raporte dhe
prpjestime
VI
Kreu

T dallojn, n nj situat t dhn, llojet e kndeve dhe t zbatojn
veti fillestare t tyre.
T matin masn e nj kndi me raportor.
T ndrtojn, me raportor, knde me nj brinj t dhn e mas t
dhn.
T ndrtojn prgjysmoren e nj kndi me an t raportorit.
T japin shembuj aksiomash e shembuj teoremash.
T ndrtojn, me an t raportorit apo trekndshit t vizatimit, dy
drejtza pingule.
T ndrtojn drejtza paralele, me an t vizores dhe trekndshit
t vizatimit.
T dallojn nse dy knde jan prgjegjs apo ndrrues t brendshm.
T prdorin, n raste direkte, barazimin e dy kndeve prgjegjs
(ndrrues t brendshm), t formuar nga prerja e dy drejtzave
paralele me nj t tret.
T ndrtojn projeksionin e nj pike mbi nj drejtz.
T matin largesn e nj pike nga nj drejtz.
T dallojn llojet e trekndshave sipas brinjve e kndeve.
T gjejn masn e nj kndi t trekndshit, kur njihen masat e dy
kndeve t tjer.

T gjejn raportin e dy numrave.
T gjejn raportin e dy madhsive, kur vlerat jepen me t njjtn
njsi matje.
T dallojn shpejtsin, si raport t rrugs me kohn.
T dallojn mimin, si raport t vlers s mallit me sasin e tij.
T shprehin raportin si prqindje.
T ndajn n raste shum t thjeshta, nj madhsi n raport t
dhn.
T dallojn, nse nj barazim raportesh sht prpjestim.
T dallojn termat e lidhura me prpjestimin.
T shkruajn nj prpjestim t dhn n trajt tjetr, duke prdorur
vetit e prpjestimeve.
T gjejn kufizn e panjohur n nj prpjestim t dhn.
T konstatojn, nse sipas nj tabele vlerash prgjegjse, dy madhsi
jan n prpjestim t drejt apo jo.
T japin shembuj madhsish n prpjestim t drejt .
Objektivat e Kreut
Mbi zhvillimin e gjeometris. Teorema e Pitagors.
7.7 Largesa. Projeksioni i piks dhe i segmentit n

drejtz
7.6 Kndet q formohen n dy drejtza paralele, kur

ato priten nga nj drejtz e tret.
7.5 Drejtza paralele
7.4 Drejtza pingule
7.3 Fjalit matematike. Teoremat. Kndet e kundrta

n kulm
7.2 Ndrtime me raportor, Kompas, Vizore
7.1 Prsritje. Kndet dhe matja e tyre
6.6 Gjetja e kufizs s panjohur n nj prpjestim
6.5 Veti t tjera t prpjestimeve
6.4 Prpjestimet
6.3 Shprehja e raportit n prqindje
6.2 Zbatime
6.1 Kuptimi i raportit
Teksti i
klass VII
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
trekndsh etj)
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
trekndsh etj)
Mjetet
msimore
21
7.15 Paralelogrami. Veti t paralelogramit

7.16 Drejtkndshi. Rombi. Katrori
7.17 Teorema e Talesit
7.19 Ushtrime pr prsritje
69
70
71
72
73
74
7.13 Zbatime. Vetia e prmesores s segmentit.

Vetia e prgjysmores s kndit
7.12 Ndrtimi i trekndshit kur jepen tri brinjt e

tij. Rasti i tret i kongruencs s trekndshave
7.11 Ndrtimi i trekndshit kur jepen nj brinj

dhe dy kndet e anshkruara ksaj brinje. Rasti i dyt
i kongruencs s trekndshave.
7.10 Ndrtimi i trekndshit, kur jan dhn dy

brinj dhe kndi i prfshir ndrmjet tyre. Rasti i
par i kongruencs s trekndshave
7.9 Trekndshi
7.8 Shumkndshat. Shumkndshat e rregullt
68
T ndrtojn, me mjete t thjeshta, mesoret, lartsit, prgjysmoret

e trekndshit.
T prdorin, n raste shum t thjeshta, veti t trekndshit
dybrinjnjshm.
T emrtojn figura gjeometrike shumkndore.
T prdorin kongruencn e njohur t dy figurave, pr t barazuar
element homolog n to.
T prdorin, n raste direkte, vetin e prmesores s segmentit.
T prshkruajn kuptimin e trapezit.
T listojn veti t trapezit dybrinjnjshm.
T prshkruajn kuptimin e paralelogramit.
T ndrtojn, me mjete t thjeshta, paralelogramin dhe trapezin.
T listojn disa veti t thjeshta t paralelogramit dhe ti prdorin n
raste direkte.
T prshkruajn kuptimin e drejtkndshit, rombit, katrorit.
T listojn veti t thjeshta t tyre dhe ti prdorin n raste direkte.
T prdorin n raste direkte teoremn e Talesit.
Objektivat e Kreut
7.14 Katrkndshat. Trapezat
Kreu
67
66
65
64
63
62
61
Or
Materiali
burimor
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
Mjetet
msimore
22
95
94
92
93
91
90
89
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
Or
IX
Perimetri dhe
siprfaqja e
figurave
VIII
Shprehjet me
ndryshore
dhe
ekuacionet
Kreu
a (bx cy )

T njehsojn, duke prdorur formulat, perimetrin dhe siprfaqen
e disa figurave t thjeshta (trekndsh, paralelogram, trapez, rreth,
qark), duke prdorur t dhna t drejtprdrejta apo duke i matur ato.
T gjejn perimetrin e shumkndshit t rregullt, kur jepet brinja
e tij dhe anasjellas.
T prdorin formulat pr zgjidhjen e problemave shum t thjeshta,
me njehsim.
T faktorizojn shprehje t trajts a

x ay .
T dallojn n nj shum algjebrike monomesh, monomet e
ngjashm t trajts s rregullt.
T reduktojn shumn apo ndryshesn e dy monomeve t ngjashm,
t trajts s rregullt.
T dallojn, nse nj vler e thjesht e ndryshores sht apo jo rrnj
e ekuacionit ax+b=c; ax2=b.
T japin shembuj ekuacionesh t njvlershm dhe shembuj
ekuacionesh jo t njvlershm.
T zgjidhin ekuacionin e trajts ax=b, me koeficient numerik, n
secilin prej tre rasteve t mundshm.
T zgjidhin problema shum t thjeshta, me an t ekuacioneve me
nj ndryshore.
T dallojn nse nj vler e thjesht e ndryshores sht zgjidhje e
inekuacionit t trajts ax+b>c (ax+b<c).
T zgjidhin inekuacionin e trajts ax+b>c (ax+b<c), me koeficient
numerik t thjesht, duke e sjell at n trajtn x>d (x<d).
T prdorin vetin e prdasimit pr shprehje t trajts

.

T gjejn vlern e nj shprehje shum t thjesht, me nj ndryshore,
pr nj vler t thjesht t ndryshores.
T heqin kllapat, kur brenda tyre qndron nj shum algjebrike,
kurse para tyre shenja + ose -.
Objektivat e Kreut

9.6 Siprfaqja e qarkut

9.5 Siprfaqja e trapezit
9.4 Siprfaqja e paralelogramit
9.3 Ushtrime
9.2 Perimetri i rrethit
9.1 Perimetri i shumkndsit
8.8 Inekuacione me nj ndryshore
Simbolika algjebrike. Ekuacionet. Probleme t vjetra

t algjebrs (or e lir 7)
8.7 Problema q zgjidhen me ekuacione me nj

ndryshore
8.5 Ekuacione me nj ndryshore.

Ekuacione t njvlershme
8.6 Ekuacioni i trajts A.X = B dhe ekuacione q
sillen n kt trajt me shndrrime t njvlershme
8.3 Nxjerrja n dukje e faktorit t prbashkt
8.2 Monomi. Reduktimi i monomeve t ngjashme
8.1 Shprehje me ndryshore. Shprehjet identike
Teksti i
klass VII
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
Mjetet
msimore
23
109
108
107
106
105
104
103
102
101
100
99
98
97
96
Or
XI.
Funksioni
X
Gjeometria
n hapsir
Kreu
N fund t kapitullit nxnsi duhet t jet i aft:

T dallojn, nse iftimi i dy bashksive t fundme, dhn me
diagram shigjetor apo me tabel, sht funksion.
Pr nj funksion t fundm, dhn me diagram shigjetor apo me
tabel, t shkruajn gjith iftet e renditur (fytyr, shmbllim).
Pr nj funksion t till, t japin grafikun e tij.
T gjejn vlern e nj funksioni, t dhn me formul shum t
thjesht, pr nj vler t thjesht t ndryshores dhe t ndrtojn pikn
prgjegjse t grafikut.
T dallojn nse pika, me koordinata t dhna t thjeshta, ndodhet
n grafikun e funksionit: y=kx, y=x+a, y=ax+b.
Pr nj funksion me grafik t dhn, t gjejn vlern e funksionit pr
do vler t abshiss.
T ndrtojn grafikun e funksionit y=kx, pr vlera konkrete t k,
duke prdorur faktin, q ai kalon npr origjin.
T ndrtojn, me dy pika, grafikun e funksionit: y=x+a, y=ax+b, me
koeficient t dhn.
T japin fjalin e anasjell t nj fjalie t thjesht t dhn.

T dallojn e t emrtojn, n nj grup trupash t dhn po t
vizatuar, kubin, kuboidin, prizmin (e drejt), piramidn, cilindrin (e
drejt rrethor).
T listojn veti t thjeshta t ktyre trupave.
T dallojn n nj hapje t dhn, t nj trupi t till, llojin e trupit
dhe elemente t tij.
T lexojn sakt emrtimet e kulmeve e brinjve, faqeve t nj
shumfaqshi (kuboid, prizm).
T skicojn kubin e kuboidin.
T japin hapjen e nj kubi; t modelojn nj kub sipas hapjes s tij.
T prshkruajn kuptimin e lartsis s prizmit e t cilindrit.
T njehsojn vllimin e prizmit (t drejt), duke prdorur t dhna
t drejtprdrejta, pr siprfaqen e bazs dhe lartsin.
Objektivat e Kreut
11.7 Test pr kreun Nr 8
11.5 Fjalia e anasjellt. Funksioni i anasjell
11.4 Funksini Y = AX + B
11.3 Funksioni Y = X+A
11.2 Funksioni Y = KX
11.1 Prsritje. Funksioni dhe mnyrat e dhnies s

tij
Mbi kuptimin e funksionit. Mbi metodn

koordinative (or e lir 10)
10.4 Cilindri
10.3 Prizmi i drejt
10.2 Ushtrime
10.1 Shumfaqshat. Kuboidi. Kubi
Teksti
i klass
VII dhe
materiale
t tjera
burimore
nga
interneti
ose t
siguruara
nga
nxnsit
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
(vizore,
laps,
gom,
vizore
Mjetet
msimore
24
122
121
120
119
118
117
116
115
114
113
112
111
110
Or
XII.
Shndrrimet
gjeometrike
Kreu

T prshkruajn kuptimin e boshtit koordinativ.
T gjejn koordinatn e nj pike n bosht; t tregojn vendndodhjen e piks n bosht, kur njihet koordinata e saj (numr
racional i thjesht).
T gjejn koordinatat e piks s dhn n planin xOy.
T ndrtojn pikn n planin xOy, kur njihen koordinatat e saj
(numra racional t thjesht).
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike, t njohur n nj
zhvendosje paralele t dhn; t japin koordinatat e fytyrs, kur
njihen ato t shmbllimit.
T gjejn shmbllimin e segmentit n nj zhvendosje paralele t
dhn.
T shkruajn koordinatat e shmbllimit t nj pike, n nj
zmadhim t dhn (O, k); t japin koordinatat e fytyrs, kur njihen
ato t shmbllimit.
T gjejn shmbllimin e nj segmenti n zmadhimin (O,k).
T gjejn shmbllimin e nj pike dhe t nj segmenti n simetrin
qendrore.
T gjejn shmbllimin e nj pike dhe t nj segmenti n simetrin
boshtore.
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike n simetrin
me qendr O; t japin koordinatat e fytyrs, kur njihen ato t
shmbllimit.
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike n simetrin ndaj Ox
dhe n simetrin ndaj Oy.
T dallojn qendra simetrie n figura shum t thjeshta (segment,
rreth, katror).
T dallojn boshte simetrie n figura shum t thjeshta (segment,
rreth, katror, trekndsh dybrinjnjshm).
T vizatojn figura, q kan qendr simetrie; t vizatojn figura, q
nuk kan qendr simetrie.
T vizatojn figura, q kan bosht simetrie; t vizatojn figura, q
nuk kan bosht simetrie.
Objektivat e Kreut
12.11 Ushtrime
12.10 Drejtza e simetris e trekndshit

dybrinjnjshm
12.9 Simetria sipas nj drejtz (simetria boshtore)
12.8 Figura me qendr simetrie
12.7 Simetria sipas nj pike (simetria qendrore)
12.6 Zbatime. Paraqitja e objektivave me shkall

zvoglimi dhe zmadhimi
12.5 Zmadhimi dhe zvoglimi i figurave
12.4 Zhvendosja paralele e figurs
12.3 Zhvendosja paralele e piks
12.2 Ushtrime
12.1 Koordinatat e piks n plan
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
msimore
25
Or t lira
Or t lira
Or t lira
Or t lira
Or t lira
Or t lira
Or t lira
Or t lira
135
136
137
138
139
140
13.10
13.9
13.8
13.7
13.6
13.5
13.4
13.3
13.2
13.1
Ushtrime pr kreun
Ushtrime
Ngjarje e sigurt. Ngjarje e pamundur
Probabiliteti i ngjarjes
Ushtrime
Mesataret
Tabelat e dendurive
Diagrami rrethor. Ushtrime
Paraqitja grafike
Mbledhja dhe paraqitja e t dhnave
Teksti i
klass VII
Materiali
burimor
Mjetet
msimore
Ort e lira (8 or) mund t prdoren n projekte kurrikulare, konkurse n nivel klase, departamenti ose n nivel shkolle.
Tek rubrika Materiali burimor , prve tekstit msimor mund t prdoret dhe literatur tjetr e cila mund t jet nga tekste t
shkruara ose nga interneti pr t trajtuar nj objektiv t caktuar t programit.
Tek rubrika Objektivat minimal t kapitullit jan prcaktuar nga objektivat e programit t lnds. Objektivat e nivelit mesatar dhe
t lart jan prcaktuar n librin prkats t msuesit.
Rekomandime:
Objektivat e Kreut

T mbledhin t dhna, sipas nj qllimi t prcaktuar, dhe ti
paraqesin ato me tabela t efektivave, apo me diagrame me shtylla.
T grumbullojn dhe t klasifikojn t dhna nga burime t
ndryshme, prfshir anketat, dhe ti paraqesin ato me tabela ose me
diagrame me shtylla.
T kalojn nga tabela e efektivave n diagramn me shtylla e
anasjellas.
T gjejn mesataren aritmetike, modn dhe mesoren n nj varg t
fundm vlerash, t tiparit sasior diskret.
T gjejn numrin e rezultateve t mundshme n nj eksperiment
shum t thjesht.
T gjejn numrin e rezultateve t favorshme, pr nj ngjarje t
caktuar, n nj eksperiment t till.
T gjejn probabilitetin e nj ngjarje n nj eksperiment shum t
thjesht.
T dallojn n nj eksperiment t thjesht, ngjarje t pamundura
dhe ngjarje t sigurta.
134
XIII
Statistik dhe
probabilitet
Kreu
133
132
131
130
129
128
127
126
125
124
123
Or
26
LIBR PR MSUESIN
27
II.4 Objektivat sipas krerve (n tre nivele)

Kreu 1: Numrat e plot
Niveli I
N mbarim t kreut, nxnsit t jen n gjendje:
T prdorin sakt shnimet a Z , a Z .
T krahasojn dy numra t plot me tri shifra, duke prdorur sakt shnimet
<, >, =.
T paraqitin numrat e plot n boshtin numerik.
T mbledhin e t zbresin dy numra t plot tri shifror.
T shumzojn dy numra t plot t till.
T pjestojn dy numra t plot (pjestuesi t jet me 1-2 shifra).
T zgjidhin ekuacione t trajts: x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b; a:x=b, me numra
t plot dy shifror.
T heqin kllapn, kur brenda saj sht nj shum algjebrike numrash t plot dhe
para saj sht shenja (+) ose (-).
T njehsojn vlern e nj shprehje me 2-3 veprime, me ose pa kllapa, me numra t
plot t vegjl.
T zgjidhin problema shum t thjeshta me numra t plot.
Niveli II
T shprehin me fjal rregulln, pr krahasimin e dy numrave t plot.
T shprehin me fjal rregulln, pr gjetjen e shums apo t ndryshess s dy numrave
t plot.
T shprehin me fjal rregulln, pr gjetjen e prodhimit apo t hersit t dy numrave
t plot.
Duke prdorur vetit e veprimeve, t zgjidhin ekuacione q, sillen n trajtat:
x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b; a:x=b, me numra t plot.
T gjejn vlern e nj shprehje numerike, me disa prej katr veprimeve aritmetike,
me 1-2 kllapa, me numra t plot.
T zgjidhin problema t thjeshta me numra t plot.
Niveli III
T kryejn me lehtsi, duke dhn shpjegime t plota, algoritmet pr kryerjen e
katr veprimeve aritmetike me numra t plot.
T prkthejn e t zgjidhin situata komplekse, t shprehura me fjal, me t dhna t
plota, t teprta apo t mangta, me numra t plot.
T paraqesin, me an numrash t plot, t dhna praktike.
T zgjidhin situata problemore t reja, me numra t plot.
MATEMATIKA 7
28
Kreu 2:
Thyesat dhe numrat dhjetor
Niveli I
T shprehin sasi me an t thyesave dhe t numrave dhjetor.
T lexojn e t shkruajn nj numr dhjetor me tri shifra pas presjes dhjetore.
T gjejn P.M.P. dhe Sh.V.P. t dy numrave t vegjl.
T kthejn n emrues t prbashkt dy thyesa me emrues t till.
T krahasojn dy thyesa t tilla.
T mbledhin e t zbresin dy thyesa t tilla.
T shumzojn e t pjestojn dy thyesa.
T gjejn pjesn e s trs.
T shkruajn nj numr dhjetor si thyes.
T rrumbullakojn nj numr dhjetor deri tek t mijtat.
T krahasojn dy numra dhjetor, me t shumtn tri shifra dhjetore.
T mbledhin e t zbresin dy numra dhjetor, me t shumtn tri shifra pas presjes
dhjetore.
T shumzojn dy numra dhjetor, me t shumtn dy shifra pas presjes dhjetore.
T pjestojn dy numra dhjetor (pjestuesi me 1-2 shifra).
T kthejn nj thyes t zakonshme (me emrues me 1-2 shifra) n thyes dhjetore,
kur kjo sht e mundur.
T dallojn, nse thyesa me emrues me 1-2 shifra sht periodike, n rast se po, t
gjejn periodn.
T shkruajn prqindjen si thyes e zakonshme dhe si numr dhjetor.
T gjejn prqindjen e nj sasie t dhn, n situata shum t thjeshta.
Niveli II
T gjejn P.M.P. dhe Sh.V.P. e dy numrave natyror (deri dy shifor).
T kthejn n emrues t prbashkt dhe t krahasojn dy thyesa me emrues t
till.
T mbledhin e t zbresin dy thyesa.
T shumzojn e t pjestojn dy thyesa, duke kryer thjeshtime.
T gjejn pjesn e t trs dhe t trn, kur njihet nj pjes e saj (thyes me emrues
deri dyshifror).
T rrumbullakojn nj numr dhjetor, deri n nj rend t caktuar.
T krahasojn dy numra dhjetor fardo.
T mbledhin e t zbresin dy numra dhjetor fardo.
T shumzojn dy numra dhjetor fardo.
T pjestojn dy numra dhjetor fardo (pjestuesi me jo m shum se dy shifra).
T kthejn nj thyes t zakonshme (emruesi jo m tepr se dy shifra) n thyes
dhjetore, kur kjo sht e mundur.
T shkruajn thyesn e zakonshme si prqindje.
T gjejn prqindjen e nj sasie, n situata praktike.
T njehsojn, me makin llogaritse, vlern e nj shprehje numerike me disa
LIBR PR MSUESIN
29
veprime, me numra dhjetor, duke prdorur edhe tastet e memorizimit.

T prdorin rrumbullakime pr gjetjen, me prafrsi, t prfundimit t veprimit.
T prdorin mnyra t thjeshta pr:
a) Parashikimin e rrumbullakosur t prfundimit.
b) Kontrollin e prfundimit.
T zgjidhin ekuacione t trajtave: x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b; a:x=b, me
thyesa apo me numra dhjetor.
Niveli III
T kryejn sakt algoritmet e veprimeve me thyesa e numra dhjetor, me disa mnyra,
duke argumentuar.
T zgjidhin situata t reja me thyesa, numra dhjetor apo prqindje.
T gjejn vlern e nj shprehje numerike me kllapa, me t katr veprimet aritmetike,
me thyesa apo me numra dhjetor fardo.
T zgjidhin ekuacione q sillen n trajtat:
x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b; a:x=b, me thyesa t zakonshme apo numra dhjetor.
T prdorin n situata problemore trajtat e njvlershme t kthimit t nj numri.
T bjn parashikimin e rezultatit t veprimit, n situata praktike.
T prdorin rrumbullakimin pr zgjidhjen e prafrt t nj probleme matematike.
Kreu 3: Numrat racional

Niveli I
T shprehin sasi me an t numrave racional.
T lexojn e t shkruajn numra racional negativ.
Pr do numr racional t gjejn t kundrtin e tij.
T zbatojn lirshm marrveshjen +a=a; -(-a)=a.
T krahasojn dy numra racional fardo, duke treguar pozicionin reciprok t
pikave prgjegjse n boshtin numerik.
T mbledhin apo t zbresin dy numra racional t thjesht.
T zbatojn rregulln pr hapjen e kllaps, q prmban nj shum algjebrike, kur
para ka shenjn (+) ose shenjn (-).
T shumzojn dy numra racional t thjesht.
T pjestojn dy numra racional shum t thjesht.
T gjejn vlern e nj shprehje numerike, me dy-tre veprime aritmetike, me ose pa
kllapa, me numra racional t thjesht.
T zgjidhin problema shum t thjeshta me numra racional.
T verifikojn saktsin e kryerjes s veprimit, duke kryer veprimin e kundrt (me
numra racional t thjesht).
MATEMATIKA 7
30
Niveli II
T shprehin me fjal rregulln, pr gjetjen e shums (ndryshess) s dy numrave
racional t thjesht.
T gjejn vlern e nj shprehje numerike, me disa veprime aritmetike, me 1-2 kllapa,
me numra racional t thjesht.
T zgjidhin ekuacione q sillen n trajtat: x a = b ; a-x=b; ax=b; x:a=b; a:x=b,
duke zbatuar vetit e veprimeve me numra racional t thjesht.
T shprehin me fjal e shkronja rregulln pr shumzimin dhe pr pjestimin e dy
numrave racional.
T formojn mosbarazime t vrteta, duke przgjedhur numra racional, ndr disa
t dhn.
T prkthejn e t zgjidhin situata t thjeshta me numra racional, dhn me fjal
apo me modele t tjera.
T zgjidhin probleme t thjeshta praktike me numra racional.
Niveli III
T japin shpjegime t plota dhe t sakta pr veprimtarin q kryejn.
T zgjidhin probleme me situata komplekse, apo t reja, me numra racional.
Kreu 4: Fuqit
Niveli I
T gjejn fuqin e nj numri racional t dhn, me eksponent natyror t dhn.
T prdorin sakt termat fuqi, baz, eksponent n shkrimin dhe leximin e nj fuqie.
T zbatojn 5 vetit e fuqive n njehsime konkrete direkte.
Ta shkruajn fuqin si prodhim dhe prodhimin e faktorve t barabart, si fuqi.
Niveli II
T shprehin me fjal e shkronja prkufizimin e ( a n ).
T prdorin sakt marrveshjen pr a1 .
T shprehin sakt me fjal e shkronja 5 vetit e fuqive, me eksponent natyror.
T shkruajn numra, q kan si faktor fuqi t dhjets, n trajtn
.
T prdorin kuptimin e fuqis pr zgjidhjen e problemave t thjeshta.
Niveli III
T kryejn veprime me fuqit n situata problemore, duke zbatuar vetit.
LIBR PR MSUESIN
31
Kreu 5: Matjet e madhsive. Njsit e matjes

Niveli I
T zgjedhin njsit dhe veglat e prshtatshme, pr t kryer matje t drejtprdrejta (t
gjatsis, kndit, kohs, mass).
T vlersojn me sy nj gjatsi ose nj knd t dhn.
T masin me prafrsin q lejon shkalla e aparatit nj madhsi (n matjet direkte).
T prdorin skemn pr kalimin nga nj njsi matse (e gjatsis, siprfaqes, vllimit
e kndit, kohs, mass) n njsin paraardhse dhe n njsin pasardhse.
T kryejn veprime me masat e madhsive, kur ato shprehen me numra dy emror.
Niveli II
T ken prfytyrimin pr masn e nj madhsie, si rezultat i krahasimit t saj me
madhsin e zgjedhur si njsi.
T kalojn nga nj njsi matse e madhsive (gjatsi, siprfaqe, knd, koh, mas)
n nj tjetr, duke prdorur edhe numrat dhjetor.
T prdorin njsit e ndryshme t matjes sipas situatave praktike.
T kryejn veprime me masat e madhsive, kur ato shprehen me numra tri-emror.
Niveli III
T gjejn, n situata problemore, nj gjatsi t krkuar, q nuk mund t matet direkt.
T prdorin prafrimin gjat matjeve n situata t reja.
Kreu 6: Raporte e prpjestime

Niveli I
T gjejn raportin e dy numrave.
T gjejn raportin e dy madhsive, kur vlerat jepen me t njjtn njsi matje.
T dallojn shpejtsin, si raport t rrugs me kohn.
T dallojn mimin, si raport t vlers s mallit me sasin e tij.
T shprehin raportin si prqindje.
T ndajn n raste shum t thjeshta, nj madhsi n raport t dhn.
T dallojn, nse nj barazim raportesh sht prpjestim.
T dallojn termat e lidhura me prpjestimin.
T shkruajn nj prpjestim t dhn n trajt tjetr, duke prdorur vetit e
prpjestimeve.
T gjejn kufizn e panjohur n nj prpjestim t dhn.
T konstatojn, nse sipas nj tabele vlerash prgjegjse, dy madhsi jan n
prpjestim t drejt apo jo.
MATEMATIKA 7
32
T japin shembuj madhsish n prpjestim t drejt .

Niveli II
T gjejn raportin e dy madhsive, kur vlerat e tyre jepen me njsi t ndryshme
matje.
T dallojn madhsi t tjera (p.sh., denduria), q jan raport dy madhsish fillestare.
T formulojn me fjal e shkronja vetin themelore t raportit.
T ndajn nj madhsi n raport t dhn, n situata praktike.
T shprehin me fjal e shkronja vetin themelore dhe veti t tjera t prpjestimeve.
Ti prdorin kto veti n situata t thjeshta, konkrete apo t simuluara.
N nj prpjestim t dhn, t prdorin gjetjen e kufizs s panjohur, pr zgjidhjen
e problemeve t thjeshta.
T gjejn t katrtin e prpjesshm n nj treshe t radhitur numrash.
T dallojn, nse dy madhsi konkrete jan apo jo n prpjestim t drejt.
T zgjidhin probleme t thjeshta, me madhsi q jan n prpjestim t drejt
T formulojn kuptimin e shkalls s harts.
Pr hartn me shkall t dhn, t gjejn largesn ndrmjet dy pikave, kur njihet
largesa ndrmjet pikave prgjegjse n terren dhe anasjellas.
T gjejn shkalln e harts, kur kan t dhna t mjaftueshme.
T prcaktojn shkalln e zvoglimit, t vlershme pr nj situat praktike.
T interpretojn tabela e formula, q japin situata prpjestimore.
Niveli III
T prdorin ndarjen e nj madhsie n raport t dhn, n situata komplekse apo t
reja.
Nga vetia themelore, t nxjerrin me argumentim, vetit e tjera t prpjestimeve.
T prdorin vetit e prpjestimeve n situata komplekse apo t reja.
T zgjidhin problema nga situata komplekse apo t reja, me madhsi n prpjestim
t drejt.
Kreu 7:
Figurat gjeometrike
Niveli I
T dallojn, n nj situat t dhn, llojet e kndeve dhe t zbatojn veti fillestare
t tyre.
T matin masn e nj kndi me raportor.
T ndrtojn, me raportor, knde me nj brinj t dhn e mas t dhn.
T ndrtojn prgjysmoren e nj kndi me an t raportorit.
T japin shembuj aksiomash e shembuj teoremash.
T ndrtojn, me an t raportorit apo trekndshit t vizatimit, dy drejtza pingule.
T ndrtojn drejtza paralele, me an t vizores dhe trekndshit t vizatimit.
LIBR PR MSUESIN
33
T dallojn nse dy knde jan prgjegjs apo ndrrues t brendshm.

T prdorin, n raste direkte, barazimin e dy kndeve prgjegjs (ndrrues t
brendshm), t formuar nga prerja e dy drejtzave paralele me nj t tret.
T ndrtojn projeksionin e nj pike mbi nj drejtz.
T matin largesn e nj pike nga nj drejtz.
T dallojn llojet e trekndshave sipas brinjve e kndeve.
T gjejn masn e nj kndi t trekndshit, kur njihen masat e dy kndeve t tjer.
T ndrtojn, me mjete t thjeshta, mesoret, lartsit, prgjysmoret e trekndshit.
T prdorin, n raste shum t thjeshta, veti t trekndshit dybrinjnjshm.
T emrtojn figura gjeometrike shumkndore.
T prdorin kongruencn e njohur t dy figurave, pr t barazuar element homolog
n to.
T prdorin, n raste direkte, vetin e prmesores s segmentit.
T prshkruajn kuptimin e trapezit.
T listojn veti t trapezit dybrinjnjshm.
T prshkruajn kuptimin e paralelogramit.
T ndrtojn, me mjete t thjeshta, paralelogramin dhe trapezin.
T listojn disa veti t thjeshta t paralelogramit dhe ti prdorin n raste direkte.
T prshkruajn kuptimin e drejtkndshit, rombit, katrorit.
T listojn veti t thjeshta t tyre dhe ti prdorin n raste direkte.
T prdorin n raste direkte teoremn e Talesit.
Niveli II
T prdorin pohimet pr kndet, n situata problemore t thjeshta.
T formulojn veti t figurave t thjeshta gjeometrike dhe ti prdorin ato n situata
problemore t thjeshta.
T vizatojn me vegla figura t thjeshta gjeometrike, kur jan dhn element
prcaktues t tyre.
T ndrtojn, me vizore e kompas, trekndshin e rregullt, katrorin, gjashtkndshin
e rregullt.
T japin kuptimin e mass s kndit dhe t tregojn vetit kryesore t saj.
T ndrtojn, me kompas e vizore, nj knd kongruent me nj knd t dhn.
T prshkruajn kuptimin e aksioms dhe t teorems.
T formulojn disa teorema t thjeshta, si ajo pr kndet e kundrt n kulm.
T formulojn dy veti kryesore pr drejtzat pingule.
T ndrtojn, me kompas e vizore, dy drejtza pingule.
T formulojn tri veti kryesore pr drejtzat paralele.
T gjejn largesn ndrmjet dy drejtzave paralele.
Duke shqyrtuar knde prgjegjs apo ndrrues t brendshm, t gjykojn pr
paralelizmin e dy drejtzave, q priten nga nj e tret.
T ndrtojn prmesoren e nj segmenti me kompas dhe vizore.
T prdorin, n problema t thjeshta, teoremn pr shumn e kndeve t brendshm
t shumkndshit t myst.
MATEMATIKA 7
34
T ndrtojn trekndshin n rastin BKB.

T ndrtojn trekndshin n rastin KBK.
T formulojn tre rastet e kongruencs s trekndshave.
T zbatojn tre rastet e kongruencs s trekndshave, n probleme t thjeshta
njehsimi.
T ndrtojn, me kompas dhe vizore, prmesoren e nj segmenti dhe prgjysmoren
e nj kndi, duke argumentuar.
T formulojn kushte t mjaftueshme, q nj katrkndsh t jet paralelogram.
T formulojn teoremn e Talesit dhe ta zbatojn at n probleme t thjeshta.
Niveli III
T zbulojn veti pr brinjt dhe kndet n figurat gjeometrike shumkndore.
Ti argumentojn ato, n baz t vetive t njohura.
T demonstrojn shprehi t veprimtaris konstruktive gjeometrike (ndarje figurash,
ndrtime plotsuese).
T prdorin vetit e njohura t figurave gjeometrike, pr zgjidhjen e problemave me
njehsim.
T zgjidhin situata t ndryshme problemore, me an t ndrtimeve me vizore e
kompas.
T prdorin teoremn e Talesit, pr t ndar nj segment n disa pjes t barabarta,
duke argumentuar.
Kreu 8 :
Shprehjet me ndryshore dhe ekuacionet
Niveli I
T gjejn vlern e nj shprehje shum t thjesht, me nj ndryshore, pr nj vler t
thjesht t ndryshores.
T heqin kllapat, kur brenda tyre qndron nj shum algjebrike, kurse para tyre
shenja + ose -.
T prdorin vetin e prdasimit pr shprehje t trajts
.
T faktorizojn shprehje t trajts
.
T dallojn n nj shum algjebrike monomesh, monomet e ngjashm t trajts s
rregullt.
T reduktojn shumn apo ndryshesn e dy monomeve t ngjashm, t trajts s
rregullt.
T dallojn, nse nj vler e thjesht e ndryshores sht apo jo rrnj e ekuacionit
ax+b=c; ax2=b.
T japin shembuj ekuacionesh t njvlershm dhe shembuj ekuacionesh jo t
njvlershm.
T zgjidhin ekuacionin e trajts ax=b, me koeficient numerik, n secilin prej tre
rasteve t mundshm.
LIBR PR MSUESIN
35
T zgjidhin problema shum t thjeshta, me an t ekuacioneve me nj ndryshore.

T dallojn nse nj vler e thjesht e ndryshores sht zgjidhje e inekuacionit t
trajts ax+b>c (ax+b<c).
T zgjidhin inekuacionin e trajts ax+b>c (ax+b<c), me koeficient numerik t
thjesht, duke e sjell at n trajtn x>d (x<d).
Niveli II
T prdorin ndryshoren, shprehjen me ndryshore, barazimet dhe mosbarazimet me
ndryshore, pr t modeluar marrdhnie numerike n situata t thjeshta.
T japin me shkronja vetit e fuqive.
T prdorin vetit e fuqive, pr ti sjell monomet n trajt t rregullt.
T bjn, n nj shum algjebrike monomesh t rregullt, reduktimin e monomeve
t ngjashm.
T nxjerrin n dukje faktorin e prbashkt, n nj shum 2-3 monomesh t rregullt.
T shprehin me fjal kuptimin e ekuacioneve t njvlershm.
T listojn e t shprehin me fjal rregullat, pr shndrrimet e njvlershme t
ekuacioneve, me nj ndryshore.
T sjellin ekuacione t thjesht me nj ndryshore, n trajtn ax=b dhe ti zgjidhin ato.
T zgjidhin problema t thjeshta, me an t ekuacioneve me nj ndryshore.
Niveli III
T gjejn vlera shprehjesh racionale t thjeshta, pr vlera t thjeshta t ndryshores.
T tregojn shndrrime q nuk ojn n ekuacione t njvlershm.
T zgjidhin ekuacione t thjesht t fuqis s par, q sillen n trajtn ax=b, duke
br reduktim kufizash t ngjashme.
T zgjidhin ekuacione t thjesht shkronjor, q sillen n trajtn ax+by=c, duke
prdorur vetit e veprimeve, kundrejt njrs shkronj.
T zgjidhin probleme nga situata t reja apo komplekse, me an t ekuacioneve t
fuqis s par me nj ndryshore.
Kreu 9. Perimetri dhe siprfaqja e figurave

Niveli I
T njehsojn, duke prdorur formulat, perimetrin dhe siprfaqen e disa figurave t
thjeshta (trekndsh, paralelogram, trapez, rreth, qark), duke prdorur t dhna t
drejtprdrejta apo duke i matur ato.
T gjejn perimetrin e shumkndshit t rregullt, kur jepet brinja e tij dhe anasjellas.
T prdorin formulat pr zgjidhjen e problemave shum t thjeshta, me njehsim.
36
MATEMATIKA 7
Niveli II
T njehsojn, duke prdorur formulat, perimetrin dhe siprfaqen e figurave
gjeometrike, duke i ndar ato n figura t thjeshta t njohura (trekndsh, paralelogram,
trapez, qark).
T njehsojn perimetrin dhe siprfaqen e figurave t thjeshta gjeometrike, kur t
dhnat nuk jepen t gjitha direkt.
T zgjidhin situata t thjeshta pr matje, duke prdorur mjetin mats dhe njsin e
prshtatshme.
T prdorin formulat pr perimetrat dhe siprfaqet e figurave t thjeshta (trekndsh,
paralelogram, rreth, qark), pr zgjidhjen e problemave t thjeshta, me njehsim.
Niveli III
T prdorin formulat pr perimetrin dhe siprfaqen e figurave t thjeshta (trekndsh,
paralelogram, trapez, rreth, qark), n situata t reja apo komplekse.
T nxjerrin, me arsyetim, disa nga formulat (siprfaqja e paralelogramit prej asaj t
trekndshit, siprfaqja e trapezit).

Kreu 10: Gjeometria n hapsir
Niveli I
T dallojn e t emrtojn, n nj grup trupash t dhn po t vizatuar, kubin,
kuboidin, prizmin (e drejt), piramidn, cilindrin (e drejt rrethor).
T listojn veti t thjeshta t ktyre trupave.
T dallojn n nj hapje t dhn, t nj trupi t till, llojin e trupit dhe elemente t tij.
T lexojn sakt emrtimet e kulmeve e brinjve, faqeve t nj shumfaqshi
(kuboid, prizm).
T skicojn kubin e kuboidin.
T japin hapjen e nj kubi; t modelojn nj kub sipas hapjes s tij.
T prshkruajn kuptimin e lartsis s prizmit e t cilindrit.
T njehsojn vllimin e prizmit (t drejt), duke prdorur t dhna t drejtprdrejta,
pr siprfaqen e bazs dhe lartsin.
Niveli II
T vizatojn hapje t trupave gjeometrik (kuboid, prizm trekndor).
T skicojn trupa gjeometrik (prizm trekndor, cilindr).
T prdorin vetit e njohura t ktyre trupave, n raste t thjeshta njehsimesh e
krahasimesh.
T njehsojn vllimin e prizmit (t drejt), n raste t thjeshta, kur t dhnat nuk
jepen drejtprdrejt.
T njehsojn vllimin e trupave t thjesht, q mund t ndahen n kuboid e prizma
(t drejt).
LIBR PR MSUESIN
37
T bjn ndrtimin e kuboidit, sipas hapjes s dhn t tij.

T bjn ndrtimin e prizmit (t drejt) tre-katr kndor, sipas hapjes s dhn t tij.
Niveli III
T skicojn modele trupash, t prbr nga trupat gjeometrik t thjesht, q njohin.
T gjejn vllimin e nj trupi t prbr, duke e ndar at n mnyr t prshtatshme
n trupa gjeometrik t thjesht, t njohur.
T prdorin formuln pr vllimin e prizmit (t drejt) n situata t reja apo
komplekse.
T zbulojn e t nxjerrin veti t reja nga vetit e njohura t trupave t thjesht
gjeometrik, q njohin.
Kreu 11: Funksioni

Niveli I
T dallojn, nse iftimi i dy bashksive t fundme, dhn me diagram shigjetor apo
me tabel, sht funksion.
Pr nj funksion t fundm, dhn me diagram shigjetor apo me tabel, t shkruajn
gjith iftet e renditur (fytyr, shmbllim).
T gjejn vlern e nj funksioni, t dhn me formul shum t thjesht, pr nj
vler t thjesht t ndryshores dhe t ndrtojn pikn prgjegjse t grafikut.
T dallojn nse pika, me koordinata t dhna t thjeshta, ndodhet n grafikun e
funksionit: y=kx, y=x+a, y=ax+b.
Pr nj funksion me grafik t dhn, t gjejn vlern e funksionit pr do vler t
abshiss.
T ndrtojn grafikun e funksionit y=kx, pr vlera konkrete t k, duke prdorur
faktin, q ai kalon npr origjin.
T ndrtojn, me dy pika, grafikun e funksionit: y=x+a, y=ax+b, me koeficient t
dhn.
Niveli II
T dallojn nse nj bashksi e dhn pikash, n planin xOy, shrben si grafik i nj
funksioni.
Pr nj funksion t fundm, t dhn grafikisht, t gjejn bashksin e prcaktimit
dhe bashksin e vlerave.
Pr funksionin y=kx, dhe y= kx+t t gjejn k, kur sht dhn tabela e vlerave apo
grafiku.
T gjejn pikat e prerjes me boshtet koordinativ, pr grafikt e funksioneve y=x+a;
y=ax+b.
38
MATEMATIKA 7
T japin funksionin e anasjell t nj funksioni t fundm, t dhn me diagram
shigjetor apo me tabel.
T paraqesin, me mnyra t ndryshme, nj funksion t thjesht linear, t dhn me
fjal apo me shkronja.
T zgjidhin probleme t thjeshta, q modelohen me an t funksioneve: y=kx;
y=x+a; y=ax+b.
Niveli III
T japin me formul, funksione lineare t dhna me mnyra t tjera.
T japin funksionin e anasjell t nj funksioni linear fardo.
T zgjidhin probleme nga situata t reja, q modelohen matematikisht me an t
funksioneve: y=kx; y=x+a; y=ax+b.
T ndrtojn grafikt e funksioneve y=kx; y=x+a; y=ax+b, kur bashksia e
prcaktimit sht nnbashksi e Q.
Kreu 12: Shndrrime gjeometrike

Niveli I
T prshkruajn kuptimin e boshtit koordinativ.
T gjejn koordinatn e nj pike n bosht; t tregojn vend-ndodhjen e piks n
bosht, kur njihet koordinata e saj (numr racional i thjesht).
T gjejn koordinatat e piks s dhn n planin xOy.
T ndrtojn pikn n planin xOy, kur njihen koordinatat e saj (numra racional t
thjesht).
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike, t njohur n nj zhvendosje paralele
t dhn; t japin koordinatat e fytyrs, kur njihen ato t shmbllimit.
T gjejn shmbllimin e segmentit n nj zhvendosje paralele t dhn.
T shkruajn koordinatat e shmbllimit t nj pike, n nj zmadhim t dhn
(O, k); t japin koordinatat e fytyrs, kur njihen ato t shmbllimit.
T gjejn shmbllimin e nj segmenti n zmadhimin (O,k).
T gjejn shmbllimin e nj pike dhe t nj segmenti n simetrin qendrore.
T gjejn shmbllimin e nj pike dhe t nj segmenti n simetrin boshtore.
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike n simetrin me qendr O; t japin
koordinatat e fytyrs, kur njihen ato t shmbllimit.
T japin koordinatat e shmbllimit t nj pike n simetrin ndaj Ox dhe n simetrin
ndaj Oy.
T dallojn qendra simetrie n figura shum t thjeshta (segment, rreth, katror).
T dallojn boshte simetrie n figura shum t thjeshta (segment, rreth, katror,
trekndsh dybrinjnjshm).
T vizatojn figura, q kan qendr simetrie; t vizatojn figura, q nuk kan qendr
simetrie.
LIBR PR MSUESIN
39
T vizatojn figura, q kan bosht simetrie; t vizatojn figura, q nuk kan bosht
simetrie.
Niveli II
T prshkruajn kuptimin e abshiss dhe ordinats s piks n planin xOy.
T shkruajn e t prdorin, n raste direkte, formulat pr largesn midis dy pikave
dhe pr mesin e nj segmenti n planin xOy.
T kryejn zhvendosjen e dhn paralele t nj trekndshi, n planin xOy.
T gjejn zhvendosjen paralele, kur njihet fytyra dhe shmbllimi i saj.
T gjejn zmadhimin (O, k), kur njihet fytyra dhe shmbllimi i saj.
T gjejn shmbllimin e nj trekndshi n zmadhimin (O, k).
T gjejn qendrn e simetris (boshtin e simetris), kur njohin fytyrn dhe
shmbllimin e saj.
T ndrtojn shmbllimin e nj shumkndshi, n nj simetri qendrore (n nj
simetri boshtore).
T formulojn kuptimin e qendrs s simetris (boshtit t simetris) t nj figure.
T tregojn qendra simetrie n figura t thjeshta (paralelogram etj.).
T tregojn boshte simetrie n figura t thjeshta (knd, drejtkndsh etj.).
T plotsojn figurn, q ka qendr simetrie (bosht simetrie), kur njohin gjysmn
e saj.
T argumentojn, q lartsia e trekndshit dybrinjnjshm sht bosht simetrie i
tij.
T prdorin shndrrimet e studiuara n situata t thjeshta problemore.
Niveli III
T vizatojn shmbllimin e nj figure t dhn, kur mbi t kryhen dy shndrrime
gjeometrike t njpasnjshme.
T prcaktojn pozicionin e drejtzave t veanta n planin xOy, kur jepen veti t
tyre, t shprehura n koordinata.
T nxjerrin me argumentim veti t figurave, q kan qendr simetrie (bosht simetrie).
T prdorin vetit e shndrrimeve gjeometrike, t studiuara n situata problemore.
Kreu 13: Statistik e probabilitet

Niveli I
T mbledhin t dhna, sipas nj qllimi t prcaktuar, dhe ti paraqesin ato me tabela
t efektivave, apo me diagrame me shtylla.
T grumbullojn dhe t klasifikojn t dhna nga burime t ndryshme, prfshir
anketat, dhe ti paraqesin ato me tabela ose me diagrame me shtylla.
T kalojn nga tabela e efektivave n diagramn me shtylla e anasjellas.
40
MATEMATIKA 7
T gjejn mesataren aritmetike, modn dhe mesoren n nj varg t fundm vlerash,
t tiparit sasior diskret.
T gjejn numrin e rezultateve t mundshme n nj eksperiment shum t thjesht.
T gjejn numrin e rezultateve t favorshme, pr nj ngjarje t caktuar, n nj
eksperiment t till.
T gjejn probabilitetin e nj ngjarje n nj eksperiment shum t thjesht.
T dallojn n nj eksperiment t thjesht, ngjarje t pamundura dhe ngjarje t
sigurta.
Niveli II
T kalojn nga tabela e efektivave apo diagrami me shtylla, n nj diagram rrethor,
e anasjellas.
T klasifikojn, duke paraqitur me diagram rrethor, nj bashksi sipas nj kriteri, q
lidhet me nj cilsi t elementve t saj.
T interpretojn t dhna t gatshme, duke prdorur mesataren, modn, mesoren.
T interpretojn t dhna nga burime t ndryshme, prfshir anketat, t paraqitura
me tabela apo diagrame t ndryshme, e duke nxjerr prfundime t thjeshta mbi
bazn e tyre.
T gjejn probabilitetin e nj ngjarje t thjesht, n nj eksperiment t thjesht, me
rezultate t barasmundshm.
T dallojn, n nj eksperiment t thjesht, ngjarjen e kundrt t nj ngjarje t
dhn; t gjejn probabilitetin e ngjarjes s kundrt, duke prdorur formuln.
Niveli III
T grumbullojn, prpunojn dhe interpretojn t dhna statistikore, n situata
problemore t simuluara ose reale.
T diskutojn pr probabilitetin n situata t ndryshueshme t jets s prditshme.
T gjejn probabilitetin e nj ngjarje, n nj situat problemore, lidhur me nj
eksperiment (konkret apo t simuluar) t thjesht.
T nxjerrin me argumentim formuln, pr probabilitetin e ngjarjes s kundrt e ta
prdorin at n situata problemore.
41
III. UDHZIME T PRGJITHSHME METODOLOGJIKE

III.1.
Matematika n jetn e prditshme
Matematika sht shkenc dhe si e till sht prshkruar dhe prkufizuar me mnyra
nga m t ndryshmet. Pavarsisht nga shumllojshmria e prkufizimeve, kndvshtrimi
i prbashkt pr matematikn e konsideron at si veprimtari krijuese dhe si nj nga
pjest m t prdorshme, m trheqse dhe m motivuese t dijeve njerzore. Ajo mund
t konsiderohet si nj proces i komunikimit t informacionit, q mundson zgjidhje pr
problemet praktike dhe e aftson individin t bj zbulime nprmjet prfytyrimeve
paraprake t imagjinats. Matematika pr shekuj me radh sht zhvilluar si arritje
e prbashkt kulturore e njerzimit. Duke ruajtur identitetin e saj, ajo ofron ide dhe
metoda pr zgjidhjen e problemave t disiplinave nga m t ndryshmet dhe si shkenc
dinamike jep kontribute thelbsore pr prshkrimin dhe organizimin e bots son.
Matematika tradicionalisht sht nj pjes karakteristike e gjuhs s shkencave dhe
tekniks. Por edhe n ekonomi e politik, ashtu si edhe n shkencat shoqrore, shprehit
e fituara me metoda matematikore prbjn shpesh bazn pr vendime me rndsi.
Secili nga ne e prdor matematikn n jetn e prditshme, n shkenc, n industri, n
biznese private dhe n kohn ton t lir.
N kohn e sotme gjithnj e m tepr po z vend termi alfabetizimi matematik
(mathematical literacy).
Alfabetizimi matematik ka t bj me aftsit e nevojshme matematike t jets s
individit, si nxns dhe m tej si i rritur.
Alfabetizimi matematik sht krkes e kohs. Shoqria e sotme ka nevoj pr njerz
t cilt:
- t jen t aft t komunikojn n mnyr sasiore;
- t dallojn situatat problemore zgjidhja e t cilave krkon prdorimin e matematiks;
- t kuptojn t dhna t prcjella nprmjet mediave ose t ndeshura n mjediset e jets
s prditshme;
- t jen t aft matematikisht pr profesionin e tyre;
- t prdorin teknologjin pr t lehtsuar zbatimet e matematiks.
III.2. Matematika si lnd shkollore

Msimi i matematiks n shkoll ka t bj me njohjen, t kuptuarit dhe t zbatuarit e
shprehive matematikore. Kurrikuli i matematiks shkollore sht nj nga faktort ky n
prgatitjen e nxnsve sipas krkesave t shoqris s sotme.
Gjat msimit t matematiks ushtrohen mnyrat specifike t t menduarit si dhe
interpretimet specifike t bots. Interpretimet, e prftuara gjat msimit t matematiks,
dallohen nga nj universalitet dhe stabilitet i dukshm, tipar i rndsishm pr qytetarin
e nj bote q ndryshon shpejt.
42
MATEMATIKA 7
Detyra e matematiks si lnd shkollore sht tu transmetoj nxnsve, krahas njohurive

konkrete matematikore dhe mnyrave t puns, edhe pikpamje m t prgjithshme pr
proceset e t menduarit dhe marrjes s vendimeve, t cilat jan me rndsi pr nj bashk
organizim aktiv dhe t prgjegjshm t shoqris.
Nj nga detyrat e do lnde shkollore sht tu msoj nxnsve se si t mendojn
dhe se si t ndjejn prgjegjsi pr ato q mendojn apo thon. Matematika e ka m t
leht se sa fushat e tjera kurrikulare realizimin e ksaj detyre, sepse kur nxnsi zgjidh
nj problem matematik, ai sht i bindur n korrektsin e zgjidhjes jo sepse thjesht
ashtu i thot msuesi, por sepse logjika e brendshme funksionon fare qart. Nprmjet
kurrikulit t matematiks nxnsit prfshihen mendrisht n ngjizjen e koncepteve dhe
marrdhnieve t tyre pr t krijuar ide t reja dhe pr t prmirsuar t mparshmet.
Matematika sht nj element ky i kurrikulit. Kur nxnsit msojn matematik, nuk
kemi t bjm thjesht me zotrimin e shprehive baz, por edhe me prftimin e nj
mjeti konciz dhe t fuqishm komunikimi. Zotrimi i gjuhs matematike, strukturave
dhe operacioneve t saj, t ndihmon t arsyetosh, t argumentosh konkluzionet dhe t
shprehsh idet qart.
Matematika sht, gjithashtu, nj mjet i fuqishm t nxni. Nxnsi identifikon
marrdhniet ndrmjet koncepteve matematike dhe situatave t prditshme dhe bn lidhje
ndrmjet matematiks dhe lndve t tjera, ai fiton aftsi pr t prdorur matematikn
dhe pr t aplikuar njohurit edhe n fushat e tjera kurrikulare.
Mnyra se si jepet msimi ka ndikim t fuqishm n at ka ndodh me matematikn n
klas. Por faktori m i rndsishm sht prmbajtja q duhet msuar. N przgjedhjen e
prmbajtjes s matematiks ndikojn mjaft faktor, prfillja e t cilve jo vetm ndihmon n
reagimin e prshtatshm ndaj ndryshimeve q ndodhin brenda e jasht arsimit, por madje
edhe influencon n kto ndryshime.
Pr hartimin e kurrikulit t matematiks, e rndsishme sht t prcaktohet far
matematike duhet tu msohet nxnsve, si do tua msojm at dhe si duhet tua
mundsojm dhe lehtsojm t nxnit.
Natyra e vrtet e shoqris n t ciln jetojm, e dominuar nga informacioni dhe
shrbimet ka nj ndikim real n prmbajtjen e shkolls. Nj shoqri e till krkon nj
prqindje gjithnj e m t vogl t puns s pakualifikuar dhe nj numr n rritje t
personelit t mir kualifikuar.
Nga ana tjetr, ndryshimet e shpejta t sjella nga teknologjia e bjn t vshtir trajnimin
e njerzve pr ato pun q mund t ndryshojn apo t mos ekzistojn dhjet vjet m von.
Madje edhe ato pun q nuk kan lidhje direkt me fushat e shkencs, jan t ndikuara
nga ndryshimet teknologjike, sepse krkojn q puntort t msojn t adaptohen ndaj
situatave t reja, t perceptojn modele e t zgjidhin probleme jo tradicionale.
Pikrisht kto specifika flasin pr rndsin e matematiks shkollore t ditve t sotme.
Ajo q sht e rndsishme ka t bj me faktin se si duhet ti msojm nxnsit t
prshtatin t menduarit ndaj situatave. Tendenca e sotme sht theksimi n rritje n
kurrikulin e matematiks i arsyetimit logjik, zgjidhjes s problemave dhe arsyetimit
gjeometrik, sepse kto jan shprehi gjeneruese q mund t prdoren n nj gam t gjer
situatash t nevojshme n nj shoqri teknologjike dhe informative, q ndryshon.
LIBR PR MSUESIN
43
Arsimi i detyruar ka si detyr t pajis nxnsit me njohuri matematike t nevojshme

pr ti br ata t aft t marrin vendime t mir gjetura; t interpretojn dhe t prdorin
fluksin n rritje t informacionit, e t marrin pjes n procese vendimmarrse n shoqri.
Lnda e matematiks duhet t siguroj nj baz t mjaftueshme pr t studiuar lnd t
tjera, pr arsimim t mtejshm dhe pr gjat gjith jets.
Msimi i matematiks duhet t zhvilloj te nxnsit interesin pr matematikn, si dhe
t krijoj mundsi pr t komunikuar n gjuhn dhe shprehjet matematike. Lnda
duhet tu jap nxnsve mundsin pr t aplikuar matematikn dhe pr t komunikuar
matematikisht n situata t jets s prditshme.
III.3 Dy nga komponentt e msimit t matematiks

III.3.1
Arsyetimi
Mnyra e arsyetimit sht tepr e rndsishme n t kuptuarit dhe aplikimet e

matematiks. Qllimi i msuesit sht t ndihmoj nxnsit pr t zhvilluar aftsit e
tyre matematike, duke patur kujdes q t ken kontroll mbi suksesin apo dshtimet e
tyre. Sensi i pavarsis s nxnsit zhvillohet prgjat kohs q ata bhen t vetdijshm
pr aftsit e tyre pr t arsyetuar logjikisht. Supozimet dhe demonstrimi i vrtetsis
s tyre jan shum t rndsishme n procesin matematikor. Arsyetimi duhet t ket nj
vend t rndsishm n t gjitha veprimtarit n klas.
Nxnsit kan nevoj pr prvoj n nj gam t gjer problemash. Gjithashtu, duhet nj
koh e mjaftueshme pr t msuar se si t ndrtojn argumente bindse dhe t vlersojn
argumentet e te tjerve, gjat zgjidhjes se problemave. Atmosfera e vendosur n klas
n plan t par vendos arsyetimin. T gjith nxnsit e klass duhet t inkurajohen q
t pyesin, reagojn dhe prpunojn mbi idet e nxnsve dhe msuesit. Pr t arritur nj
nivel t till t tr nxnsit e klass duhet t respektojn dhe mbshtesin idet e njritjetrit.
Nxnsit duhet t ushtrohen sistematikisht t hetojn pr gjetjen e rregullit n situata t
thjeshta, si dhe pr paraqitjen ose modelimin e tyre matematik.
Zhvillimi i t arsyetuarit logjik sht i lidhur me zhvillimin verbal dhe intelektual t
nxnsve. Nxnsit fillojn t mendojn konkretisht dhe ti mbshtesin ato me subjekte
fizike ose konkrete. Duke kaluar vitet ata do t bhen m t aft pr t arsyetuar n
mnyr formale dhe abstrakte.
Pr t zhvilluar aftsit e tyre drejt arsyetimit logjik, nxnsve u duhen krijuar mundsi
t eksplorojn, supozojn, afirmojn dhe bindin t tjert. Nj klas q ofron prvoja
matematike t larmishme, materiale dhe mjete t nevojshme, do tia arrij m mir
qllimit t saj. Lidhur me arsyetimin logjik msuesi duhet t ket n konsiderat:
Nxnsit duhet t ushtrohen sistematikisht t hetojn pr gjetjen e rregullit n situata
t thjeshta, si dhe pr paraqitjen ose modelimin e tyre matematik.
Nxnsit duhet t inkurajohen pr nj t menduar euristik, n prdorimin e metods
MATEMATIKA 7
44
induktive dhe n analogjin, q si dihet jan t domosdoshme pr zotrimin

jo mekanik t njohurive matematike, dhe pr formimin e koncepteve t qarta
matematikore.
Nxnsit duhet t edukohen pr t zhvilluar shprehit e tyre argumentuese, nprmjet
arsyetimit deduktiv.
Nxnsve duhet tu jepet mundsia t hedhin posht pohime t jets s prditshme,
si dhe pohime t thjeshta matematike, me metodn e kundr shembullit.
Nxnsve duhet tu jepet mundsia t formulojn pohimin e anasjell t pohimeve
t jets s prditshme ose t pohimeve t thjeshta matematike dhe t kuptojn
ndryshimin ndrmjet tyre.
Nxnsve duhet tu jepet mundsia, prmes situatave t njohura pr ta, n jetn e
prditshme dhe n matematik, t dallojn prfundimet e mundshme, q rrjedhin
nga shqyrtimi i rasteve t veanta, nga prfundimet e sigurta, n saje t argumentimit
logjik.
Induksioni dhe deduksioni

Induksioni, sht metoda me ann e t cils nga nj fakt i konstatuar n disa shembuj
arrihet n nj konkluzion t prgjithshm. Konkluzionet induktive nuk jan t sigurta. Ja
nj shembull i nj gjykimi induktiv.
Vizatojm nj trekndsh dhe ndrtojm tri lartsit e tij. Vm re se ato priten n nj
pik. Kjo dukuri vihet re nse ndrtojm lartsit edhe t disa trekndshave t tjer. N
kt mnyr formulojm pohimin e prgjithshm: tri lartsit e nj trekndshi priten
n nj pik, i cili sht konkluzion induktiv. Pr t konkluduar vrtetsin e tij n do
trekndsh ky pohim duhet vrtetuar. Me t vrtet asgj nuk na bind q do trekndsh
gzon kt veti.
Induksioni sht nj nga metodat kryesore t arsyetimit n shkencat e natyrs. Vetm
matematika nuk i pranon konkluzionet induktive. Megjithat edhe n matematik,
induksioni ka rndsi t madhe. S pari, sepse fakte matematike, n shum raste,
zbulohen me ann e induksionit. S dyti, gjithashtu nga pikpamja metodike, induksioni
ka rndsi sepse shum rregulla bhen m t kuptueshme pr nxnsit nse nxirren me
metodn induktive.
Deduksioni, sht metoda me ann e t cils nga e prgjithshmja kalohet tek e veanta.
P.sh., dihet teorema; Diagonalet e drejtkndshit jan kongruente. Kshtu q nse kemi t
bjm me nj drejtkndsh t dhn, ather diagonalet e tij jan kongruente. Arsyetimi
q ne bjm kur nga nj apo disa t vrteta zbulojm nj t vrtet t re, quhet vrtetim.
T vrtetat, mbi t cilat bazohemi, quhen premisat e vrtetimit.
Vrtetimi deduktiv sht m i vshtir se ai induktiv, por ai ka dy avantazhe ndaj
induksionit:
S pari, konkluzionet deduktive jan t sakta nse premisat jan t sakta.
S dyti, konkluzionet deduktive jan t prgjithshme d.m.th., jan t vrteta n t gjitha
rastet e mundshme.
LIBR PR MSUESIN
45
Ecuria e t vrtetave matematike sht: Ato zbulohen me ann e induksionit, m pas

formulohen dhe vrtetohen me ann e deduksionit. Kshtu pasi vihet re se lartsit e disa
trekndshave priten n nj pik, vrtetohet teorema prkatse.
Intuita dhe analogjia

N zbulimin e mjaft fakteve matematike ndihmojn shpesh intuita dhe analogjia. Intuita
sht konkluzion i nj prvoje t prsritur n numr t madh hersh. P.sh., Nse dy pika M
dhe N ndodhen n an t ndryshme t nj drejtze (d) dhe ato i bashkojm me njra-tjetrn
me segmentin AB, ather ky segment pret drejtzn (d).
Analogjia ka t bj me nj ngjashmri. N mjaft raste konkluzionet n lidhje me
varsin e disa madhsive jepen n analogji me varsi t njohura ndrmjet objekteve
t tjer. Kjo mnyr e nxjerrjes s konkluzioneve shkurton rrugn e gjykimit. Por ajo
nuk sht e sigurt. Ajo mund t realizohet vetm nse plotsohen kushte t caktuara,
vrtetsia e t cilave duhet provuar. Por vrtetimi i saj mund t thjeshtohet pikrisht
n saj t ngjashmris s fakteve. N trajt t pastr analogjia formulohet:Objekti
A zotron vetit a, b, c, x. Objekti B zotron vetit a, b, c. Ather objekti B mund t
zotroj edhe vetin x.
Analogjia shpesh na ndihmon pr t zbuluar veti t panjohura t figurave. P.sh.,
diagonalja e drejtkndshit me prmasa a dhe b sht=
d
a 2 + b 2 . Pr analogji
diagonalja e kuboidit me prmasa a, b dhe c sht d = a 2 + b 2 + c 2 , formul e cila

sht e vrtet. Por analogjia mund t na oj edhe n prfundime t gabuara; p.sh.,
a b = a b por jo a + b = a + b
Analiza dhe sinteza
Metodat kryesore t vrtetimit deduktiv jan analiza dhe sinteza.
Vrtetimi me metodn e analizs kalon nga e panjohura tek e njohura. Me fjal t
tjera, nisemi nga pohimi q duhet t vrtetojm dhe me gjykime deduktive arrijm deri
tek nj pohim i vrtetuar m par apo i njohur.
Vrtetimi me metodn e sintezs kalon nga e njohura tek e panjohura.
Metoda e analizs prdoret kur t vrtetn nuk e njohim. Metoda e sintezs prdoret kur
t vrtetn e njohim por duam tia vrtetojm t tjerve.
Le t shohim nj shembull n prdorimin e metods s analizs dhe sintezs.
T vrtetojm pohimin e njohur. E mesmja aritmetike e dy numrave sht m e madhe
ose e barabart me t mesmen gjeometrike t tyre, pra
a+b
ab .
2
Nisemi nga supozimi se mosbarazimi sht i vrtet. Duke kaluar nga lart posht
realizojm t vrtetn analitike (I), (II), (III), (IV), (V) me arsyetimin: pr t vrtetuar
(I) duhet t vrtetojm (II), pr t vrtetuar (II) duhet t vrtetojm (III) e kshtu me
MATEMATIKA 7
46
radh. Me fjal t tjera, ne krijojm vargun e kushteve t domosdoshme n kuptimin q

do gjykim i siprm sht kusht i domosdoshm pr gjykimin e mposhtm. Pas ksaj
mbetet q ta prfundojm procesin nga ana didaktike: nga analiza t kalojm n sintez.
Realizojm gjykimet n drejtimin nga posht lart, duke renditur vargun e kushteve t
mjaftueshme (nga t dhnat tek prfundimet). Kshtu ecuria e rrugs sintetike sht (V),
(IV), (III), (II), (I).
Analiza
Sinteza
Lexo nga lart posht.
Lexo nga posht lart.
Duhet vrtetuar
(I-II). Ngrem t dy ant n
katror dhe shumzojm me 4.
a+b
ab
2
Mosbarazimi u vrtetua.
(I)
Pjestojm t dy ant me 4
dhe nxjerrim rrnjn katrore.
(II-III) Zhvillojm ann e

majt.
(a + b) 2 4ab
(II)
(III-IV). Kalojm 4ab n

ann e majt.
(IV-V) Paraqesim ann e
majt n trajt katrori t
plot.
Mosbarazimi i fundit sht
evident (katrori i do numri
real sht jo negativ).
(II-I)
(III-II). E paraqesim ann

e majt n trajt katrori t
shums.
(IV-III). U shtojm t dy
anve 4ab.
a2+2ab+b24ab
a2-2ab+b20
(a-b)20
(III)
(IV)
(V-IV) Heqim kllapat n ann

e majt.
(V) Shkruajm
mosbarazimin e vrtet pr
do numr real.
(V)
III.3.2 Komunikimi
Matematika sht nj gjuh q duhet br e kuptueshme pr nxnsit n qoft se duam q
ata t komunikojn dhe aplikojn idet matematike. Aftsia komunikuese e prgjithshme
e nxnsve i ndihmon ata q t kuptojn gjuhn e matematiks. Kur nxnsit arrijn
t kuptojn, q nj problem mund t prshkruaj situata t ndryshme, dhe se disa
mnyra t paraqitjes s tij jan m t frytshme se t tjerat, ata fillojn t kuptojn forcn,
fleksibilitetin dhe dobin e prdorimit t matematiks.
E rndsishme sht q nxnsit t flasin matematik. Bashkveprimi me shokt e
klass i ndihmon ata q, t msojn t mendojn mbi idet n disa mnyra, si dhe
t qartsojn mendimin e tyre. P.sh., prshkrimi i zgjidhjes s nj problemi i ndihmon
LIBR PR MSUESIN
47
nxnsit q t qartsojn mnyrn e tyre t t menduarit dhe t zhvillojn nj kuptim m

t thell.
Nxnsit duhet t prfshihen n mnyr aktive n ndrtimin e matematiks. Veprimtarit
e eksplorimit, dhe shpjegimit t ideve matematike ndihmojn n zhvillimin e aftsive
t komunikimit. Msuesit lehtsojn kt zhvillim, duke realizuar sondazhe dhe duke
ftuar nxnsit t shpjegojn mnyrn e tyre t t menduarit. sht e rndsishme q t
diskutohet ideja q nxnsit duhet t msojn matematik nprmjet veprimtarive q
kan lidhje me jetn e tyre. Nxnsit duhet t kuptojn q ta shohin matematikn si mjet
pr t kuptuar, prshkruar, dhe pr tiu prgjigjur bots q i rrethon.
Duke u rritur aftsia e nxnsve pr t menduar n mnyre abstrakte, duhet t rritet dhe
aftsia e komunikimit matematik. Sa m me efektivitet t komunikojn nxnsit aftsit
dhe njohurit e tyre, aq m leht msuesit mund t vlersojn t nxnit e tyre nprmjet
dgjimit dhe vzhgimit.
N kt drejtim msuesi duhet t ket n vmendje momentet e mposhtme:
Msimdhnia e matematiks duhet t trajtohet n mnyr t till q t aftsoj nxnsit:
T komunikojn qart, sakt dhe shkurt;
T organizojn mir paraqitjen e fakteve dhe t ideve;
T jen dgjues t vmendshm;
T shkruajn pastr e duke shfrytzuar mir fletn.
Gjat prvetsimit t matematiks, nxnsit duhen ushtruar vazhdimisht t prshkruajn,
t shpjegojn dhe t diskutojn matematikisht. N kt mnyr ata kuptojn, prmes
prvojs s tyre, rndsin e prdorimit t sakt t fjalve dhe t pohimeve.
Ata duhen ushtruar pr tu aftsuar ta analizojn e t interpretojn informacionet
matematike.
Nxnsit duhet t jen t aft t lexojn informacione nga paraqitjet me tabela, figura,
diagrame e grafik, si dhe t transmetojn nj informacion, duke e paraqitur at me
tabela, diagrame e grafik.
MATEMATIKA 7
48
III.4.
Planifikimi i msimit
Plani msimor ditor sht nj detajim i paraprgatitur i elementve t msimit ditor, t

renditura sipas radhs n t ciln do t kryhen.
Msuesi q e nnvlerson planin e msimit dhe improvizon vazhdimisht sht shum i
ekspozuar ndaj rrezikut pr t zhvilluar msime t cekta, pa cilsi e rendiment.
Nj dit msimi e suksesshme nuk arrihet pa nj plan t mir.
Nuk ka rndsi formati q do t zgjidhet pr hartimin e planit, por fakti q plani i
msimit t ket nj ndrtim logjik, t jet i qart e i leht pr tu zbatuar.
Suksesi (e mos-suksesi) i nj ore msimi varet nga planifikimi i mir (i keq) dhe nga
aftsia (pa-aftsia) e msuesit pr realizimin e planit.
Nganjher msuesit me prvoj e nnvlersojn planin e msimit. Por asnj msues nuk
mund t prballoj mir nj or msimore pa menduar thell q m par se far do t
msojn nxnsit n orn e msimit dhe si do ta msojn at.
Msuesi detyrimisht duhet t dij mir se cilat jan objektivat e msimit, cila sht
prmbajtja q do t trajtohet, cilat do t jen procedurat q do t ndiqen dhe si do
t zbatohen ato.
Ka msues q mendojn se jan m t suksesshme msimet e pastrukturuara, t
paplanifikuara. Ata besojn se nxnsit e gjejn rrugn e tyre drejt t msuarit t vrtet
m mir n situata t tilla. Kjo tez sht shum e diskutueshme. Veanrisht msuesit
e rinj duhet tu shmangen mendimeve t tilla, sepse msime t zhvilluara ashtu, shpesh
prfundojn n rastsi t padshirueshme dhe her-her n kaos.
Studiuesit sugjerojn q edhe msuesit me prvoj duhet ti kushtojn kujdes planeve
t tyre msimore, nse duan t vazhdojn t jen t suksesshm. Por ata mund t mos e
shkruajn planin e msimit n mnyr t hollsishme.
Planifikimi i kujdesshm siguron nj familjarizim t mir me prmbajtjen dhe i jep pr
kt arsye msuesit besim e siguri te vetja. Duke e ditur mir at q po bn, ai ballafaqohet
lirshm me nxnsit, i jep msimit struktur, organizim e vijueshmri, prdor n mnyr
racionale kohn.
Elementt kryesor t planifikimit e prgatitjes s msimit

1. Przgjedhja e objektivave msimor.
Objektivat msimor (t programit lndor, t kreut,t msimit) jan tre llojesh:
a) Pr njohurit (p.sh.,t gjejn prodhimin kartezian t dy bashksive t fundme).
Foljet q prdoren m shpesh pr ti karakterizuar kta objektiva jan: t gjejn, t
prshkruajn, t njehsojn, t tregojn, t dallojn etj
b)Pr aftsit (p.sh., t zbatojn njohurit mbi njvlershmrin pr t zgjidhur ekuacione
q sillen n trajtn ax+b=0). Foljet q prdoren m shpesh pr ti karakterizuar jan: t
prdorin, t zbatojn, t krahasojn, t mbledhin informacion etj.
c)Pr qndrimet (p.sh., t vlersojn rolin e metods pr gjetjen e vlerave ekstremale
t funksionit n praktik). Foljet q prdoren m shpesh pr ti karakterizuar jan: t
LIBR PR MSUESIN
49
vlersojn, t diskutojn, t debatojn etj.

2. Przgjedhja e prmbajtjes s msimit.
3. Przgjedhja e veprimtarive n msim.
4. Przgjedhja e mjeteve dhe krijimi i kushteve pr msim.
5. Parashikimi i mnyrs s drejtimit dhe t vlersimit t nxnsve.
Etapat pr t prgatitur nj plan ditor msimi
I. Para se t ulet pr t shkruar nj plan ditor, msuesi duhet t mendoj e t shnoj:
- qartsimin e qllimit dhe t objektivave t msimit;
- zbulimin e vlerave kryesore t msimit (pr tia paraqitur klass);
- qartsimin e veprimtarive n orn e msimit,duke veuar veprimtarin kulmore;
- przgjedhjen e metodave m t prshtatshme q do t prdoren;
- przgjedhjen e materialeve ilustruese m t prshtatshme q ka n dispozicion;
- przgjedhjen e teknikave m t mira t vlersimit;
- parashikimin e puns me grupe apo individ t veant;
- parashikime pr lidhjen e msimit me temat e tjera t lnds apo me lndt e tjera;
- parashikimin e prdorimit t T.I.K.
II. Gjat hartimit t planit t msimit, msuesi duhet t mbaj parasysh kto parime
(pavarsisht nga formati i zgjedhur pr planin):
- qllimi sht n prshtatje me objektivat lndore dhe objektivat e kreut;
- do objektiv msimor synon nj arritje t t nxnit;
- msimi i planifikuar t jet i realizueshm;
- veprimtarit msimore t mbshtesin objektivat e vna;
- do veprimtarie i duhet ln koh e mjaftueshme.
Klasifikimi i msimeve
Msimet ndahen n dy lloje t mdha:

- Me shtjellim t njohurive t reja;
- Pr prpunim t njohurive (ktu hyjn msimet pr ushtrime, pr pun laboratori, pr
prsritje, pr testime, pr projekte kurrikulare etj)
Shkurt pr prsritjen.
Nprmjet msimeve t prsritjes msuesi i ndihmon nxnsit t vendosin rregull

n morin e njohurive t sapomsuara d.m.th., t nxjerrin n pah konceptet e metodat
prshkuese t kapitullit dhe ato njohuri q duhet t ngulen fort n kujtes.
Ka rndsi shum t madhe metodologjia e prsritjes. Disa msues u parashtrojn vet
nxnsve nj prmbledhje t kreut, duke besuar se ata e bjn kt m mir se sa vet
nxnsit dhe n kt mnyr nxnsit prfitojn m mir. T tjer msues prpiqen t
strvitin nxnsit q t prmbledhin ata vet at q kan msuar pr disa or msimore; u
japin detyr t kalojn diagonalisht faqet e tekstit, t mbajn shnim gjrat themelore,
t mbajn shnim at ka nxnsit nuk e kan fort t qart.
50
MATEMATIKA 7
Prsritja e nj kreu nuk ka qllim vetm nj rimarrje prmbledhtas t tij. Ajo ka vler t
madhe pr t vrejtur lidhjet midis njohurive, pr t qartsuar strukturn e kreut. Dihet
q faktet mbahen mend m gjat e konceptet rishqyrtohen m thell duke i kqyrur ato
n lidhjet e tyre t brendshme. Por prsritja shkon m tej, sepse shqyrtimi i strukturs
s brendshme t kreut sht i mir, por jo i mjaftueshm.
Dihet q njohurit e reja t nj kreu jan t lidhura me njohurit e kreut paraardhs, me
lndn e zhvilluar n at vit, madje me lndn e zhvilluar n vitet e tjera. sht kryesisht
prsritja ajo q e vendos do njohuri t re n mozaikun e njohurive t lnds, t fushs
kurrikulare dhe t kurrikuls n trsi. N mnyr t gabuar disa msues e shkurtojn
kohn e prsritjes apo e kthejn at n nj far konsultimi para testimit pr nj apo disa
kapituj.
Prsritja sht prher e domosdoshme, pasi vetm nprmjet saj nxnsit:
- nxjerrin n pah konceptet e faktet themelore,
- prvijojn strukturn e kreut (d.m.th., lidhjen midis koncepteve e fakteve themelore),
- integrojn njohurit e fituara me njohurit e mparshme.
M posht do t flasim kryesisht pr planifikimin e msimeve me shtjellim t njohurive
t reja.
Prshtatja e veprimtarive me nevojat msimore

Pas caktimit dhe prshkrimit t objektivave msimore, prcaktohen veprimtarit
msimore, s bashku me mnyrn pr organizimin dhe drejtimin e tyre.
Pr zgjedhjen e veprimtarive udhhiqemi nga kto parime:
1. Msuesi ta zgjedh llojin e veprimtaris n prputhje me objektivat. Kshillohet
t mos mbshtetet n nj metod t vetme, por n strategji e taktika q kombinojn
modelet, metodat e procedurat.
2. Dallohen veprimtari hyrse, veprimtari motivuese pr t filluar msimin, veprimtari
zhvilluese pr ta mbajtur msimin n proces, veprimtari kulmore dhe veprimtari
vlersuese.
Veprimtari t ndryshme mund t luajn role t ndryshme n procesin e msimit (disa
jan t mira pr motivim, disa pr sqarim, disa pr zhvillimin e aftsive e disa jan multifunksionale).
3. Veprimtarit n msim duhet t zgjidhen n prshtatje me mundsit e nxnsve,
elasticitetin e tyre, stilin e t nxnit sepse nxns t ndryshm reagojn n mnyra t
ndryshme ndaj metodave t ndryshme.
4. Veprimtarit, msuesi ti zgjedh duke marr n konsiderat edhe mundsit e plqimet
e tij.
5. Pr organizimin e veprimtarive duhen mbajtur parasysh edhe faktor t till si koha,
hapsira, pajisjet, shndeti dhe siguria.
LIBR PR MSUESIN
51
6. Strategjit e taktikat e msimdhnies, q mishrohen n veprimtarit, t jen adapte

pr shtjen dhe lndn q msohet.
7. Secila veprimtari t synoj t paktn njrin nga objektivat e msimi dhe pr do
objektiv t ket t paktn nj veprimtari q synon tek ai objektiv.
Veprimtarit sipas strukturs E.R.R (Evokim; Realizim; Reflektim)

Evokimi
N kt faz t msimdhnies nxnsit rikujtojn far din rreth tems. sht faza ku
nxnsi motivohet pr at far do t ndodh m pas. Shrben si ur lidhse e njohurive
q ka nxnsi me njohurit e reja q do t merren.
Realizimi i kuptimit
N kt faz merren njohurit e reja. Msuesi drejton dhe orienton drejt t nxnit. T
gjitha veprimtarit kan t bjn me t kuptuarit e njohurive t reja. Nxnsi vzhgon,
eksperimenton, diskuton, bn pyetje, shkmben mendime etj.
Reflektimi
sht faza ku nxnsi do t shpreh idet, mendimet dhe prmbajtjen me fjalt e tij.
sht faza ku njohurit vihen n nj kontekst t ri. Aktivitetet ktu kan karakter krijues,
analizues, prgjithsues, reflektues, vlersues etj. N kt faz konsolidohet informacioni
i ri.
Formati i planit msimit

N prgjithsi do plan ditor prbhet nga katr blloqe:
- Objektivat
- Metodologjia
- Burimet e msimdhnie-msimnxnies
- Vlersimi
Kto blloqe mund t zbrthehen n disa formate
Modeli i propozuar nga Instituti i Zhvillimit t Arsimit (IZHA)

1. Tema e ors s msimit;
2. Objektivi prkats i programit msimor;
3. Objektivi (objektivat) e ors s msimit;
4. Procedurat q do t ndiqen
5. Vlersimi;
6. Detyrat e shtpis;
7. Refleksione.
MATEMATIKA 7
52
Zbatimi i planit t msimit

Rekomandohet prgjithsisht q t zbatohet me prpikmri plani i hartuar i msimit,
duke shmangur improvizimet. Frymzimet impulsive vrtet t mira jan shum t rralla.
Por plani sht nj mjet pr t arritur nj qllim. Nse dika m e mir lind gjat zhvillimit
t msimit, msuesi sht i lir ta prdor at.
Ekzistojn s paku tre lloj situatash ku mund e duhet shkputur nga plani i paraprgatitur.
1. Kur msimi i planifikuar shkon keq dhe duhet br dika pr ta shptuar at.
2. Kur ka ndodhur (apo ndodh) dika e rndsishme para(apo gjat msimit).
3. Kur vet nxnsit e krkojn ndryshimin.
Msuesi e sheh n fytyrat e nxnsve nse msimi po ndiqet e po kuptohet. Nse kjo nuk
ndodh, ai duhet t ndryshoj metodn, duke e thjeshtuar trajtimin.
Disa her t tjera nxnsit shtrojn pyetje pr shtje q ja vlen t ndiqen n detaje;
n rrethana t tilla msuesi mund t braktis planin e paraprgatitur dhe t merret me
problemin e pozuar.
Her t tjera, brenda ose jasht klass ndodhin ngjarje me rndsi, q imponojn heqjen
dor nga plani i paraprgatitur. N rastin e nj ngjarje me rndsi kombtare apo pr
shkolln, mund t ndrpritet zhvillimi i msimit duke biseduar pr t, ndonse ajo mund
t mos ket lidhje direkte me msimin q zhvillohet. Pr nj ngjarje shum emocionale,
mund t lihen nxnsit t shprehen rreth saj pr disa minuta n fillim t msimit, q t
shkarkojn emocionet para se ti prvishen puns.
Kriteret mbi t cilat ju mund t bazoni vendimet tuaja lidhur me zbatimin e planit jan
t thjeshta:
- far do t ishte dobiprurse pr nxnsit,
- far do ta onte prpara t msuarit,
- domethnie ka ndryshimi pr lndn q zhvillohet?
III.5. Mbi organizimin e puns n klas

Msuesi ka t drejt t zgjedh metodat dhe mekanizmat m t prshtatshm pr
organizimin e msimdhnies dhe msimnxnies, me t vetmin kusht: respektimin e
programit dhe realizimin e synimeve t tij. sht detyra e tij t organizoj klasn pr
realizimin e aspekteve t ndryshme t veprimtaris s nxnsve n klasn e vet.
Sa her q sht e mundur, shtjet e reja duhet t futen n kuadrin e nj konteksti
t caktuar (real apo matematik) dhe nprmjet nj metode q parashikon hetimin
e situatave. Ky kontekst duhet t zgjidhet i till q t ngjall interesimin e mass s
nxnsve. Hetimi i situats s parashtruar nxnsve, duhet t kombinohet me fjaln e
msuesit dhe diskutimin n klas. N hapin e par kjo situat duhet t jet e strukturuar
prej msuesit, n mnyr q t sigurohet prfshirja e mass s nxnsve n msim. Nj
pjes e ksaj pune rekomandohet t zhvillohet n grupe t vogla (2-3 nxns). Msuesi
duhet ti bashkoj kto grupe her pas here, q ata t bjn prshkrimet dhe argumentimet
LIBR PR MSUESIN
53
e tyre pr detyrat e vna dhe pr zbatimet e tyre, pa e mbyllur diskutimin ai duhet ti

udhheq nxnsit kur ka moskuptime ose gabime.
Gjat prvetsimit t lnds, nxnsit duhet t ndjehen t shpenguar e t inkurajuar q
t japin mendime, t diskutojn e t bjn pyetje. Ata duhet t edukohen si me shprehit
e puns s pavarur individuale, po ashtu edhe me ato t puns s prbashkt d.m.th., t
puns me grup.
Nxnsve duhet tu jepet koh e mjaftueshme pr tu menduar mir; t vazhdoj edukimi
i tyre me shprehin q t mos nguten, t mos prgjigjen prciptas, t ndalen kur nuk
kuptojn. Msuesi nuk duhet t ngutet t korrigjoj e ti pres fjaln nxnsit q gabon;
pa mohuar rndsin e prgjigjes s sakt, e rndsishme sht t evidentohet se si ka
menduar nxnsi pr t dhn prgjigjen, prandaj msuesi duhet t hap but-but shtigje
pr vetkorrigjim pr nxnsin q gabon.
Gjat puns msuesi duhet t mbaj parasysh q do nxns t mos ngarkohet m tepr
sesa mund t mbaj, t mos detyrohet ai q t kopjoj.
Rekomandohet q parashtrimi i materialit msimor n temat ku merr njohuri t reja,
t ndjek kt ecuri didaktike: nj shembull apo nj ushtrim prgatitor synon t krijoj
tek nxnsit, nprmjet hetimit t situats, nj hamendje t caktuar. Kjo kontrollohet
m tej nprmjet shembujsh (apo kundrshembujsh) dhe ushtrimesh (shpesh gjysm t
zgjidhur). Pas konsolidimit t hamendjes dhe formulimit t saj n trajtn e nj prfundimi
prgjithsues, kalohet n zbatime, fillimisht t thjeshta, por t larmishme. Duhet mbajtur
mir parasysh se pr zotrimin e koncepteve dhe t metodave lndore ka rndsi t
madhe larmia e interpretimeve dhe zbatimeve t tyre. Pr kt qllim dhe n kuadrin e
organizimit t puns s pavarur apo n grup t nxnsve, nj rol qendror luan zgjedhja
e shtjeve dhe problemeve q u parashtrohen atyre. Pr t realizuar me sukses kt
zgjedhje duhet t mbahet parasysh:
a. A kan t bjn ato m aftsit q krkohet t zhvillohen tek nxnsit?
b. A sht i kuptueshm konteksti i tyre pr nj nxns t klass s shqyrtuar?
c. Nse jo, a jan dhn tr udhzimet e njohurive pr ti zgjidhur?
d. A ka zgjidhja e tyre vlera n pikpamje t metods?
Nxnsve duhet tu jepet mundsia t ushtrojn dendur veprimtari t ndryshme,
si krahasimi (pr t zbuluar vetit e prgjithshme dhe ato t veantat), klasifikimi
dhe modelimi si forma t abstragimit. Ata duhet t inkurajohen t vzhgojn dhe t
prshkruajn me modele t larmishme lndore. Situata e modele t bots prreth si p.sh.,
nga botanika, arkitektura, bota e kristaleve etj. Theksi kryesor do t vihet n lidhjen
e lnds me botn n t cilin nxnsit jetojn; duhet t evidentohet q lnda sht e
zhvilluar nga nevojat e bots reale dhe ajo lnd q ata msojn ka zbatime t dobishme
n nj gam t gjer kontaktesh dhe pr nj koh t gjat. N kt mnyr puna pr
prvetsimin e lnds do t bhet interesante pr ta, sepse do t mbaj parasysh interesat
e tashme dhe t ardhshme t nxnsve.
MATEMATIKA 7
54
III. 6.
3.6.1
Vlersimi i nxnsve
Si bhet vlersimi i nxnsve n matematik?
Vlersimi sht nj proces, i cili jep informacion t domosdoshm pr t verifikuar e pr

t matur prvetsimin e koncepteve e t shprehive nga nxnsit.
Vlersimi mund t jet formal e i organizuar dhe drejtuar nga instancat prkatse, por
mund t jet edhe i konceptuar e drejtuar nga msuesi.
N msimin e matematiks, msuesi i vlerson nxnsit nprmjet punve me shkrim, e
detyrave praktike, gjat t cilave ata jo vetm punojn, por edhe shpjegojn se far dhe
si e kan br. Planifikimi i puns s mtejshme bazohet mbi kt informacion.
Vlersimi bazohet mbi objektivat e paravendosura duke filluar q nga ato vjetore, e deri
te ato t vendosura pr nj grup njsish msimore, apo pr nj njsi msimore t caktuar.
Roli m i rndsishm i vlersimit sht t prmirsoj t nxnit. Nj tjetr rol pothuajse
po aq i rndsishm sht q ai t bj t mundur evidentimin dhe raportimin e arritjeve
t nxnsve. Zgjedhja dhe aplikimi i praktikave t vlersimit kan nj ndikim t fuqishm
n msimdhnie dhe msim nxnie. N fardo lloj niveli q t bhet vlersimi (n nivel
klase, shkolle, rajoni apo kombtar) informacioni i marr prej tij duhet t jet i till q t
mundsoj progresin e nxnsve drejt rezultateve t pritura dhe t kontribuoj n mnyr
t ndershme n t nxnit e mtejshm.
Hartimi i rezultateve dhe standardeve e vendos vlersimin n nj kontekst t caktuar.
shtjet e mposhtme jan hartuar duke e par vlersimin e nxnsve n kt
kndvshtrim.
3.6.2

3.6.3

Qllimi i vlersimit
T nxit, t ndihmoj dhe t prmirsoj t nxnit duke diagnostikuar pikat e forta

dhe t dobta t nxnsve;
T ndihmoj gjykimin pr kurrikulin ekzistues;
T siguroj t dhna pr arritjet n rang individi, shkolle, apo sistemi pr t gjith
t interesuarit;
T pasqyroj rezultate, t cilat do ti shrbejn nxnsit pr t przgjedhur vazhdimin
e shkollimit ose llojin e punsimit;
T bj t mundur krahasimin e arritjeve n rang individi, shkolle apo rajoni;
Tu jap msuesve informacionin e nevojshm pr t prmirsuar msimdhnien
Parimet e vlersimit
Fokusim n demonstrimin nga nxnsit t arritjeve n prputhje me standardet dhe

rezultatet e pritshme;
Evidentimi i arritjeve n mnyr t vazhdueshme;
Gjith prfshirja, d.m.th., ndrthurja e gjykimeve nga shum burime dhe prfshirja
e nj sr procesesh pr t mbledhur informacionin lidhur me arritjet e nxnsve;
T qenit pjes integrale e procesit msimor, d.m.th., vlersimi jep informacion pr
progresin dhe nevojat e nxnsve, nxit futjen e strategjive t reja n msimdhnie
LIBR PR MSUESIN

55
dhe prdorimin e burimeve t ndryshme;

Vlefshmria d.m.th., marrja e informacionit, pikrisht pr at q sht planifikuar;
Besueshmria d.m.th., vlersimi t jap rezultate t qndrueshme, pavarsisht se kur
zbatohet, ku dhe nga kush.
3.6.4
Vlersimi efektiv
3.6.5
Tri llojet m t prdorshme t vlersimit jan:
Q nj vlersim t arrij qllimin duhet t jet efektiv. Me kt kuptohet:

T reflektoj parimet e drejtsis sociale;
T gjej mundsin pr t pasqyruar nevojat e ndryshme t nxnsve;
T jet i ndjeshm ndaj problemeve t gjinis, paaftsis, kulturs, gjuhs amtare,
statusit social-ekonomik, dhe pozicionit gjeografik,
T reflektoj veorit psikologjike t zhvillimit t fmijve dhe adoleshentve,
T zhvilloj aftsin e nxnsve pr t monitoruar vetveten,
T jet autentik, d.m.th., t aftsoj nxnsit n prdorimin e njohurive e shprehive
praktike, t dobishme dhe t nevojshme.
Vlersimi formues, i cili mund t jet formal, p.sh., me teste ose in formal p.sh., me
pyetje. Ky vlersim mbikqyr prparimin e nxnsve gjat procesit t t nxnit. Ai
siguron nj feedback pr t lehtsuar t nxnit, pr t korrigjuar gabimet dhe pr t
arritur nj nivel m t lart prvetsimi. Duke prdorur n mnyr t vazhdueshme nj
numr teknikash vlersimi t thjeshta e t shpejta, msuesit mund e duhet t marrin
informacion pr at q nxnsit kan msuar aktualisht, pr at q u mbetet t msojn
dhe t prforcojn.
Vlersimi diagnostikues, sht nj form e veant e vlersimit formues, q synon t
zbuloj shkaqet njohse, fizike, emocionale, shoqrore t problemeve q kan nxnsit,
n mnyr q t prcaktohen teknikat korrigjuese.
Vlersimi prmbledhs, q prcakton arritjet n prfundim t kreut, t vitit a t ciklit pr
t vendosur notat dhe pr t br certifikimin. Vlersimi prmbledhs mund t prdoret
edhe pr t gjykuar efektshmrin e msimdhnies ose t procesit msimor.
Prfshirja e standardeve lndore n procesin msimor presupozon prpunimin e
metodiks s kontrollit shtetror pr kryerjen e krkesave t tij. Kjo metodik duhet t
prfshij t gjitha shtjet organizative, si p.sh., prcaktimin e kohs dhe t kushteve
pr vlersim si dhe krijimin e nj sistemi t unifikuar t instrumenteve dhe teknikave
vlersuese. Futja e standardeve n praktikn e puns, shtron nevojn edhe t rishikimit
t sistemit t kontrollit t prditshm (formativ). Sikurse edhe vlersimi prmbledhs me
ann e testeve, ai duhet t evidentoj patjetr arritjen (ose jo) nga nxnsi t njohurive
t domosdoshme.
Metodika e matjes dhe e vlersimit t krkesave t parashtruara n standardet e arritjes,
kriteret e saj, duhet t jen t hapura pr t gjith pjesmarrsit e procesit msimor dhe
personat e interesuar pr rezultatet e tij, organet shtetrore, msuesit, nxnsit, prindrit.
MATEMATIKA 7
56
sht i dobishm praktikimi i nxnsve me teknikat pr vetvlersim, q nxisin

integrimin e t msuarit n klas me t msuarit jasht saj. Praktikimi i teknikave t
vetvlersimit i ndihmon nxnsit, gjithashtu, t fitojn shprehi pr t menduarit dhe pr
t vlersuarit vetjak.
3.6.6
VLERSIM ME TESTE
Nj nga qllimet kryesore t shkolls sht arritja e nj cilsie sa m t lart n procesin

e t msuarit, pra t ndihmohen nxnsit n mnyr t till q ata t ken efektivitet
e rendiment t lart. Ndonse kt qllim e kan n konsiderat t gjith msuesit,
rezultatet e nxnsve nuk jan t tilla. N bisedat me msues hasen shpesh deklarimet:
i kam br t gjitha prpjekjet, por nxnsit nuk msojn, etj. Pra, ka diferenca t
ndryshme ndrmjet msimdhnies dhe msim nxnies.
Studimet e viteve t fundit lidhur me kt dukuri, evidentojn si nj nga shkaqet kryesore
t shfaqjes s saj, faktin e mungess s teknikave t prcaktuara pr njohjen e ecuris s
nxnsve n periudha t caktuara t veprimtaris s tij n shkoll.
Le t shohim situatn e mposhtme, q pr tradit, vazhdon t ndodh n shkoll. N
nj kapitull t caktuar (t themi n veprimet me thyesa) n fundin e tij nxnsi duhet t
dij t mbledh e t zbres thyesat me emrues t njjt e t ndryshm, t shumzoj
e t pjestoj thyesat, si dhe t bj veprime t kombinuara me to. Pr t konkluduar
realizimin e tyre, n fund t kapitullit msuesi zhvillon nj detyr kontrolli dhe bn
vlersimin prkats pr t gjith nxnsit. Zakonisht n kt detyr jepen 3-4 ushtrime.
N kt mnyr konstatohet nse nxnsit e veant e kan prvetsuar apo jo kapitullin.
Por sht kuptueshme se kshtu nuk prcaktohet prvetsimi i hapave t ndrmjetm,
ngaq informacioni i marr nuk sht i plot. Shtojm se ky informacion, si qllim
themelor nuk ka vnien e nots, por prmirsimin e cilsis s t nxnit.
Tashm pranohet pothuaj nga t gjith prioriteti i prmirsimit t cilsis s t nxnit,
ndaj cilsis s msimdhnies. N kt drejtim rol t dors s par ka ndihma specifike
q u jepet nxnsve pr t prmirsuar nxnien e tyre. Synimi themelor sht edukimi
gradual i nxnsve n mnyr q ata t punojn n mnyr t pavarur.
N procesin e msimdhnies ndodhin situata t ndryshme e t ndrlikuara, gjat t cilave
msuesi merr vendimet e duhura. Kto vendime nuk mund t programohen. Efektiviteti
i tyre varet nga shum faktor q kan t bjn me nivelin, prgatitjen, prvojn vetjake
t msuesit, etj. Nj nga m t rndsishmet ndr kto vendime sht ai q ka t bj m
vlersimin e nxnsve. Minimizimi i tij n mjaft raste shndrrohet n burim konflikti jo
pa pasoja. Me dispozita ligjore, vlersimi i nxnsve sht e drejt e pacnuar e msuesit
dhe ka t bj me lirin e tij akademike dhe vendimmarrjen e tij profesionale. Msuesi
sht i lir, se kur t vlersoj, far t vlersoj, si t vlersoj e si t monitoroj.
Vlersimi i msuesit ka m tepr karakter formues se sa konkludues. Me fjal t tjera
vlersimi synon, q m shum t prmirsoj cilsin e t nxnit t nxnsve, e jo thjesht
pr t vn not, apo pr t br klasifikimin e nxnsve. Nxnsi vlersohet n mnyr
q ai t ndihmohet pr tu prgatitur m mir.
Vlersimi i nxnsve mund e duhet t jet i ndryshm nga klasa n klas. Praktika tregon
LIBR PR MSUESIN
57
se prdorimi i t njjtave teknika t msimdhnies n klasa t ndryshme sht jo efektiv.

Nga ana tjetr, vlersimi asnjher nuk duhet t konsiderohet i prfunduar. Nprmjet
rezultateve t tij, nxnsve u jepet ndihma pr prmirsimin e t nxnit.
Vlersimi i t nxnit t nxnsve mbshtetet kryesisht n rezultatet apo produktet e tyre.
Nj vlersim i till sot vlersohet si instrumenti kryesor i kontrollit ndaj nxnsve.
Literatura e sotme pedagogjike prcakton kryesisht tri qllime t vlersimit:
S pari: diagnostikimin e nxnsve, d.m.th., zhvillimin e aftsive t tyre, n mnyr q
t prvetsohet sa m sakt ecuria e mtejshme pr secilin nxns.
S dyti: motivimin e nxnsve, n kuptimin q secili prej tyre t njoh nivelin dhe
mundsit e veta konkrete.
S treti: prcaktimin e vlersimit prfundimtar, gj q do t shrbej si argument pr
zgjedhjen e profesionit t ardhshm.
Nse pas ksaj hyrjeje do mundoheshim t jepnim prkufizimin e vlersimit, na duket
m i prshtatshm ky:
Vlersimi sht procesi, gjat s cilit prcaktohen vlerat mbi bazn e informacionit,
t grumbulluar nga procesi i matjeve. Vlersimi sht vetm procesi i verifikimit
ose i gjykimit t vlers ose sasis s nj dikaje, duke prdorur nj standard, ai
prfshin gjykimet sipas evidencs s brendshme dhe kritereve t jashtme .
Nj nga teknikat e vlersimit, q koht e fundit gjithnj e m shum po fiton t drejtn e
qytetaris sht ai me prdorimin e testeve.
Pedagogjia e sotme ka opinione t ndryshme pr testet. Nj opinion sht ai q e
konsideron t padobishm prdorimin masiv e t vazhdueshm t testeve. Ka opinione
t tjer, q metoda e testimit, jep nj informacion t plot e t bollshm e rrjedhimisht
t vlefshm pr motivimin dhe stimulimin e nxnsve. Mendojm se testet jan t
nevojshm, vlersojn e nxitin efektivisht procesin msimor, por q duhen prdorur me
kujdes e, ajo q sht m e rndsishmja, t jen hartuar n prputhje me standardet
prkatse.
Testet rezultojn nj prpjekje pr t marr t dhna sa m objektive, q n kombinimin
me gjykimin subjektiv t msuesit, t merret nj vendim sa m real e mundsisht i
pakritikueshm i msuesit. Ky sht edhe nj nga qllimet themelore t testimit.
Me ann e testeve krijohen kushtet e nevojshme, pr marrjen e vendimeve n tri aspekte:
S pari: Vendime pr msimdhnien, duke nxjerr konkluzione pr metodn e puns
s msuesit, pr drejtimet e prmirsimit t saj.
S dyti: Vendime pr vlersimin e nxnsve, d.m.th, vendosjen e nots. sht nj nga
vendimet m rutin, por njkohsisht tepr i rndsishm e q krkon kujdes t veant
nga ana e msuesit. Nuk jan t pakta rastet kur marrdhniet msues-nxns e shkollfamilje, varen shum nga ky vendim.
S treti: Vendime diagnostikimi, me fjal t tjera, pasi msuesi konstaton se din
e nuk din nxnsit, n nj kapitull t caktuar prcakton shkaqet dhe merr masat
prkatse.
Shum vende i konsiderojn testet pjes prbrse t kurrikuls. Programet dhe tekstet
tona jo. N kto kushte mjaft msues e shkolla punojn n kt drejtim e kan arritje
modeste.
MATEMATIKA 7
58
Veanrisht n lndn e matematiks, emra t njohur msuesish jan paraqitur n treg me

mjaft botime me vler. Nga ana tjetr, metoda e testimit gjithnj e m shum, po bhet
edhe si kriter seleksionimi. Prmendim q prej tri vitesh ajo po prdoret pr zgjedhjen
e profesionit t ardhshm nga nxnsit, q mbarojn shkolln e mesme e, s fundi, n
provimet e maturs shtetrore. Jan kto disa nga arsyet, q t japim disa kritere n
prpilimin dhe vlersimin e testeve n lndn e matematiks.
Testet, q msuesi i prgatit vet, prdoren n klas pr qllimet e mposhtme:
Pr t matur e vlersuar ritmikisht prparimin e nxnsve.
Pr t motivuar sa m shpesh nxnsit.
Pr t siguruar nj informacion t hollsishm pr konceptet, q nxnsit zotrojn
apo nuk zotrojn.
Pr t pasur informacione me qllim raportimi.
Para se t filloj procesi i hartimit t nj testi rekomandojm t bhet i ashtuquajturi plan
i testimit, i cili mund t prmbaj:
Qllimi i testimit
Prcaktimi i pjess, q do testohet (kapitulli).
Caktimi i tabels s specifikimeve. N t vendosen numri i krkesave, pr objektiva apo
shtje t ndryshme, koha pr zhvillimin e testit, etj.
Caktimi i teknikave t vlersimit.
Caktimi i kritereve t vlersimit dhe besueshmris s testit.
Caktimi i rregullave t pikzimit (numri i pikve n do ushtrim) dhe i konvertimit t
pikve n nota.
Paraprgatitja e nxnsve pr testimin etj.
Testet objektive dhe mnyrat e hartimit t tyre
Hapi i par, n hartimin e nj testi sht prcaktimi i njohurive m t domosdoshme, q

do t testohen, numri i pyetjeve, q do t bhen, si dhe vendi q do t zn n test.
P.sh., n kreun Raporte, prpjestime mund t bhet kjo ndarje.
Nr
shtja
Numri i pyetjeve
Prqindja e
pikve
Kuptimi i raportit. Gjetja e raporteve t

madhsive t ndryshme.
27%
Prqindja. Gjetja e prqindjes s numrit.

Gjetja e numrit kur jepet prqindja e tij.
30%
3
4
Gjetja e t katrts s prpjesshme

Prpjestimet n situata problemore
3
3
20%
23%
Hapi i dyt sht prcaktimi i taksonomis konjitive q do t prdoret. N kreun e

propozuar rekomandojm t prcaktohet taksonomia e mposhtme:
LIBR PR MSUESIN
Nr
1.
2.
3.
Taksonomia
Njohja e konceptit.
Zbatim, arsyetim.
Zbatim n situat problemore.
59
% e pyetjeve
40%
40%
20%
Po japim nj shembull konkret t ilustrimit t taksonomis s msiprme. Po marrim

temn ndryshimi i numrave me shenj.
1) Gjeni (+7)-(-2)
N kt rast kemi t bjm vetm me njohjen e konceptit.
2) Sa sht ndryshesa ndrmjet numrave (+7) dhe (-2)? N kt rast kemi t bjm me
nj veprim, por n nivelin e zbatimit t konceptit. Nxnsi do kryej veprimin (+7)-(-2).
3) N orn 12.00 t dits s djeshme temperatura ishte 7o, ndrsa n orn 18.00 ishte -2o.
Me sa grad sht ulur temperatura?
Prsri kemi t bjm me t njjtin veprim, por tashm t zbatimit t situats problemore.
Sipas nivelit t pyetjes bhet edhe konvertimi i saj n pik. N rastin e msiprm pyetjes
s par i jepet 1 pik, t dyts 2 pik e t trets, 3 pik.
Ka shum lloje testesh, n vartsi t mnyrs s hartimit t tyre, qllimit t testimit,
forms s testimit, etj. Do t shqyrtojm t ashtuquajturat teste objektive.
Nj pyetje, quhet objektive, n qoft se vlersues t ndryshm, q vlersojn n mnyr
t pavarur nga njeri-tjetri, japin t njjtin vlersim pr prgjigjen e dhn.
Nj pyetje e till sht, p.sh., 2a+3a=. sht e kuptueshme se cilido vlersues e
konsideron t drejt prgjigjen 5a dhe t gabuar do prgjigje tjetr!
Nuk sht objektive pyetja:
Sa sht afrsisht vlera numerike e numrit p?
N kt rast mund t jepen prgjigje t shumta, t cilat mund t konsiderohen subjektivisht
nse jan apo jo t sakta! (P.sh., 3; 3,1; 3,14 etj).
Nj test konsiderohet objektiv, nse pyetjet q e prbjn at jan objektive.
Testi objektiv ka kto karakteristika:
Prmban krkesa plotsisht t strukturuara.
Krkon gjetjen e prgjigjes s sakt, nprmjet zgjedhjes s njrs nga alternativat e
propozuara apo konfirmimin (mohimin) e nj prgjigjeje.
Nuk krkohet argumentim pse zgjidhet kjo apo ajo alternativ.
Prmban nj numr relativisht t lart krkesash.
Llojet e testeve objektive jan:
Teste me dy prgjigje alternative.

Teste me iftime (kombinime).
Teste me plotsim.
Teste me shum alternativa.
Po i trajtojm me radh
MATEMATIKA 7
60
Teste me dy prgjigje alternative
Pyetja, q i bhet nxnsve sht e till, q prej tyre krkohet zgjedhja e njrs nga t dy
alternativat e mundshme. N kt rast nxnsit kan vetm dy mundsi pr t zgjedhur
(e vrtet apo e rreme, po apo jo, m e madhe apo m e vogl, e sakt apo e gabuar, e
shpejt apo e ngadalt etj).
Alternativat shpesh her vendosen n kuti drejtkndore dhe nxnsit i krkohet t shnoj
(+, x, -), alternativn e zgjedhur.
Ja disa shembuj pyetjesh t tilla:
Shno me shenjn x alternativn e zgjedhur.
1. Perimetri i rrethit, gjendet kur njihet rrezja e tij
po
2. Kilometri sht njsi matse e gjatsis
po
3. (-7) sht numr m i madh se 1.
po
4. Vllimi matet me m2. e vrtet
5. Katrori i nj numri natyror sht numr natyror
po
6. Diagonalet e rombit jan t barabarta.
po
jo
jo
jo
e gabuar
jo
jo
Kto lloj pyetjesh kan avantazhet e mposhtme:

Duke qen se prgjigjet jan t shkurtra dhe nuk krkojn shum koh, me ann e tyre
mund t mbulohet nj material mjaft i gjer i lnds.
Pyetje t tilla jan relativisht t lehta pr tu hartuar.
Vlersimi i tyre sht mjaft i thjesht.
Disavantazhi i pyetjeve t tilla konsiston n:
Nivelin relativisht t ult t arsyetimit, q krkohet pr prgjigjen e tyre.
Ekziston mundsia e gjetjes s prgjigjes s sakt edhe kur ajo nuk dihet.
Ekziston mundsia e t kopjuarit.
Pr hartimin e ktyre pyetjeve literatura jep rekomandimet e mposhtme:
Formulimet prkatse t jen sa m t shkurtra.
Pyetjet duhet t jen t prfshira trsisht n kreun e caktuar.
Nuk duhen vendosur pyetje t tilla, prgjigja e t cilave t jet e diskutueshme.
N formulim t shmangen fjalt asnj, t gjith, asnjher, n asnj rast,
gjithmon, etj.
Raporti i prgjigjeve po apo jo (i vrtet apo i gabuar) t jet prafrsisht i njjt.
Teste me iftime
Thelbi i pyetjeve t tilla konsiston n gjetjen e iftimeve prkatse nga dy grupe

alternativash t dhna. Nxnsve u krkohet t iftojn nj apo disa elemente, t njrs
bashksi me nj apo disa element t bashksis s dyt. Formimi i bashksive bhet
duke u bazuar n radhitjen e elementve, q kan lidhje reciproke. Bashksia e par
quhet edhe bashksia e prshkrimeve, ndrsa e dyta bashksia e alternativave.
ifto elementt e bashksis s par me at t dyt. N vendin e vijzuar para numrave
LIBR PR MSUESIN
61
(1-4) vendos nj nga shkronjat a-g, sipas zgjedhjes s duhur

Bashksia e prshkrimeve
1)______
1

2
Bashksia e alternativave
a) Numr thyesor pozitiv
2)______-1 b) Numr natyror

3)_____0,7
c) Numr i plot negativ
4)______p
e) Numr dhjetor pozitiv
f) Numr dhjetor negativ

g) Numr thyesor negativ
Nxnsit i krkohet q n vizn prpara shifrs t shkruhet shkronja korresponduese, p., sh
para numrit
1
1
shkruhet a (sepse
sht numr thyesor pozitiv), ndrsa para shifrs
2
2
-1 shkruhet c (sepse 1 sht numr i plot negativ).

Ja edhe nj shembull tjetr:
N vendin e vijzuar para numrave 1-5, vendos nj nga shkronjat a-h, sipas zgjedhjes s
duhur.
Bashksia e prshkrimeve
Bashksia e alternativave
2
3
_______5 . 5 = a) 56
_______(52)3= b) 5
_______53: 52= c) 75
_______3. 52= d) 55
_______52 3= e)152
f) 22
g) 22
h) 512
Pyetjet me iftim kan avantazhet e mposhtme:
Pyetjet e tilla hartohen relativisht leht.
Pyetjet me iftim pikzohen relativisht leht.
Me pyetje t tilla minimizohen prgjigjet me hamendje.
Disa disavantazhe t pyetjeve me iftim
Me ann e tyre vlersohet m shum kujtesa se sa logjika.
Po nuk u ndrtuan me kujdes jan t pavlefshme, sepse mund t merren me informacione
t parndsishme.
MATEMATIKA 7
62
Ja tani dhe disa rekomandime pr hartimin e pyetjeve t tilla:

Bashksit e prshkrimeve dhe alternativave t ken sa m pak t dhna (fjal apo
numra).
T dyja bashksit t vendosen prball njra-tjetrs, n mnyr q nxnsi ti shoh t
dyja njkohsisht.
Duhet pasur kujdes q bashksia e alternativave, t prbhet nga element t mundshm
e t besueshm.
Sugjerojm q elementt e bashksive t prshkrimeve t renditen me numra, ndrsa ato
t bashksis s alternativave, me shkronja.
Bashksit e alternativave duhet t ken m shum element, se sa bashksia e
prshkrimeve.
Krkesat e ushtrimit duhen specifikuar mir, si dhe t jepet udhzim nse nj alternativ
mund t prdoret m shum se nj her.
Teste me plotsim
Quhen ndryshe edhe teste me prgjigje t shkurtra. Krkesa e ktyre lloj testeve konsiston
n plotsimin e vendeve t lna bosh, me nj fjal, shifr, formul, simbol etj.
Ka tri lloje krkesash t tilla.
a)Lloji me pyetje
N kt rast krkohet prgjigja e nj pyetjeje t drejtprdrejt. P.sh.:
Cila sht formula e perimetrit t rrethit? _________.
N cilin kuadrant ndodhet pika (-2, 1)? ________.
Cili sht numri i kundrt i numrit 4? _________.
b) Lloji me plotsim
N kt rast krkohet t plotsohet vendi i vijzuar, me nj fjal, t vendoset numri i
duhur n nj radhitje, etj. p.sh.;
Segmenti, q bashkon nj kulm t trekndshit me mesin e brinjs prball quhet
________.
Shkruaj kufizn e duhur n vend t piks
1 1 1
; ; ;
2 3 4
Varsia prpjestimore e drejt ndrmjet madhsive y dhe x shprehet me formuln

________.
c) Lloji me shoqrim
Jepet nj bashksi elementsh dhe krkesash, q pran tyre t vendosen elementt
prkats, sipas nj rregulli apo ligji t dhn. P.sh., pr figurat e dhna shkruaj formulat
LIBR PR MSUESIN
63
prkatse t siprfaqes.
Trekndshi
_____________
Paralelogrami
______________
Rrethi

______________
Katrori ______________
Drejtkndshi
______________
Ndr avantazhet e pyetjeve t tilla prmendim:
Jan mjaft t leht pr tu hartuar.
sht e pamundur q prgjigja e tyre t jepet me hamendje.
Nuk krkojn shum koh pr tu prgjigjur.
Disavantazhet e tyre jan:
Kan pr tendenc t vlersojn kujtesn e jo logjikn.
Shpesh nuk jan t lehta pr tu vlersuar, pr arsye t prgjigjeve t ndryshme, q mund
t konsiderohen edhe t sakta, edhe t gabuara.
Disa rekomandime pr hartimin e testeve me plotsim
Fjalia duhet t formulohet n mnyr t till, q vendi bosh pr tu plotsuar t jet sa
m afr fundit t saj.
T formulohet krkesa n mnyr t till, q prgjigja t jet m e shkurtr.
T preferohen krkesat n trajtn e pyetjes.
Testet me shum alternativa
Quhen edhe teste me zgjedhje t shumfisht. Jan testet m t rekomandueshm e
m t prdorshm. Ato krijojn mundsi t gjera pr matjen e niveleve t ndryshm
t taksonomis. Krkesa e tyre konsiston n gjetjen e njrs prej disa alternativave t
propozuara (zakonisht jepen 4-5 alternativa t tilla).
Pjesa kryesore e ushtrimit prmban nj pyetje, apo nj krkes. Kjo quhet edhe trungu i
ushtrimit. Pjesa e dyt e ushtrimit prmban prgjigjet alternative, nga t cilat n varsi
t pyetjes duhet zgjedhur vetm njra. Alternativat n m t shumtn e rasteve, prbhen
nga nj prgjigje e sakt dhe 3-4 prgjigje t gabuara. Ka raste kur krkohet prgjigja
e gabuar, ndrmjet 3-4 prgjigjeve (t tjerat jan t sakta). Ka edhe raste, kur krkohet
numri i prgjigjeve t sakta.
Prgjigja e sakt quhet edhe elsi apo kyi i testit, ndrsa prgjigjet e gabuara quhen
edhe joshse apo ngatrruese. Kjo do t thot se hartuesi i tyre jep si alternativa prgjigje
t pranueshme n parim, por t gabuara. Me fjal t tjera alternativat t jen t tilla, q
nxnsi mund t ngatrrohet, duke i marr si t sakta.
sht shum e rndsishme, q n ushtrime t tilla t jepet informacioni i domosdoshm,
n mnyr q nxnsi t kuptoj se far sht e dhn e far krkohet. Ja disa shembuj:
1) m+m+m+m+m=
a) m5 ; b) m+5; c) 5m; d) 5 m5
MATEMATIKA 7
64
Si shihet, ve alternativs s sakt 5m jan dhn edhe alternativat joshse. Nuk do t

ishte e drejt q si alternativ joshse t vihej p.sh., m3, apo 7m.
2) N qoft se x+4=8 ather 5x-1=
a) 9; b) 59; c) 4; d) 19
Le t diskutojm alternativat e gabuara, t cilat jan gabimet e mundshme t nxnsit?
Ai gjen (gabimisht) x=8:4=2, n kt rast 5x-1=9 (alternativa e gabuar a).
Ai gjen (gabimisht) x=8+4=12, n kt rast 5x-1=59 (alternativa e gabuar b).
Ai gjen rrnjn e ekuacionit t dhn x=8-4=4, (alternativa e gabuar c).
3)5(x-2)+3=
a) 5x-7; b) 5x+1; c) 5x-2; d) 5x+13.
Edhe ktu, ndr alternativat prkatse jan vn ato q marrin n konsiderat gabimet e
mundshme t nxnsit,
4) Sa nga barazimet e mposhtm jan t vrtet?
A) x+2=2x;
D) (a-b)2=a2-b2;
B) 3(x-1)=3x-3;
E) x+1=1+x;
a) 1; b) 2; c) 3; d) 4
5) Jepet A={1,2,3,4,5} dhe B={1,3,5,6}
AB=
a) 1,3,5}; b) 6; c) 1,3,5,6; d) 1,2,3,4,5,6
2 1
6) + =
3 2
3
7
2
1
a ) , b) , c ) , d )
5
6
6
6
7) Jepet (d1)||(d2). Gjej masn e kndit x.
a) 40o; b) 60o; c) 70o; d) 110o
C) x+x=x2
F) 2x+3x=5x2
LIBR PR MSUESIN
65
(d1)
700
(d2)
Avantazhet e testeve me shum alternativa jan:
Kan mundsi t gjera n matjen e taksonomive t ndryshme.

Me kto lloj testesh mund t vlersohet nj material i bollshm.
Pr prgjigjen e pyetjeve harxhohet relativisht pak koh.
Mund t pikzohen e korrigjohen lehtsisht.
Kan besueshmri relativisht t lart.
Mund t hartohen pr nivele t ndryshme t aftsive t nxnsve.
Kto lloj testesh n nj far mase shmangin gjykimin absolut, q ishte karakteristik pr
testet, me dy prgjigje alternative.
N disavantazhet e tyre prmendim:
Hartimi i tyre nuk sht i leht (nuk sht e leht t gjenden disa alternativa t besueshme).
Nse nuk verifikohen me kujdes, ato mund t ken m shum se nj alternativ t
pranueshme.
Disa sugjerime pr hartimin e testeve me shum alternativa:
Formulimi i trungut duhet br me shum kujdes, n mnyr q krkesa t jet tepr e

qart.
Prgjigjet e gabuara (joshse) duhet t jen t besueshme.
Alternativat duhet t jen t prafrta n form dhe formulim.
Kshillohet q alternativa q do t zgjidhet t alternohet.
Konvertimi i pikve n nota

Po supozojm se pikt e mundshme n nj test jan 30. Problemi i par sht caktimi i
kufirit t poshtm, d.m.th., numri minimal i pikve, pr t marr notn 5. Zakonisht kjo
sasi e pikve sht
1
1
e pikve t mundshme (ka raste kur kjo sasi prbn e pikve
4
3
t mundshme). Pastaj n mnyr t prpjesshme caktohet korrespondenca pik not.

N rastin ton kemi:
Nota 5 8 pik
MATEMATIKA 7
66
Nota 10 30 pik.
Ather secils not i takojn 4 pik (30-7):64 pik.(intervali i fundit sht 3 pik)
Rrjedhimisht tabela e konvertimit t pikve n nota sht:
Pik
Nota
0-7
4
8-11
5
12-15
6
16-19
7
20-23
8
24-27
9
28-30
10
Ja tani edhe disa udhzime q duhen pasur n konsiderat n hartimin

e nj testimi.
Prcakto mir objektivat e testimit.

Kujdesu q lloji i testit t jet n koherenc me qllimin, pr t cilin ai hartohet.
Kujdesu q pyetjet m t lehta t vihen n fillim dhe pastaj ato t vijn gradualisht duke
u vshtirsuar.
Llojet e ndryshme t pyetjeve n nj test, kshillohet t vendosen pran njra-tjetrs.
N elsin e testit, kujdesu q prgjigjet e sakta t alternohen.
Kujdesu q trungu i testit t jet i sakt.
Prgatit elsin e prgjigjeve.
Prgatit udhzimet q do tu jepen nxnsve.
Prgatit me kujdes tabeln e konvertimit t pikve n nota.
Kujdesu pr taksonomin e tekstit.
Prmasat, q kushtzojn suksesin e testit
Zotrimi i mir i ans shkencore t lnds.

Njohja e mir e nivelit t klass.
Aftsia pr t shkruar qart e sakt.
Krijimtaria n hartimin e tekstit.
Aftsia pr t hartuar teste t besueshme e me prdorim praktik.
Shembull testi me argumentimin prkats
Test pr kreun Funksioni

Koha 45 minuta
1. N figurn 1 sht paraqitur me diagram shigjetor iftimi i elementve t bashksis
A me ata t bashksis B.

LIBR PR MSUESIN
67
-4
-2
-1
-2
Fig. 1
a) A kemi funksion?
b) Ndrtoni grafikun e funksionit.
c) Jepni funksionin me formul.
d) Jepni me diagram shigjetor funksionin e anasjell.
e) Jepni me formul funksionin e anasjell.
Fig.2
(8 pik)
3x 4
2. Funksioni sht dhn me formuln y =
, x {2; 4; 6}.
2
a) Ndrtoni grafikun e funksionit.
b) A jan pikat e grafikut n vij t drejt?
(4 pik)
3. N figurn 2 sht dhn grafiku i nj funksioni:

a) Gjeni vlern e funksionit pr x=2; x=-2.
b) Pr vlera t x kemi y=2?
c) Pr vlera t x, vlerat e funksionit jan negative?
(3 pik)
4. Ndrtoni grafikt e funksioneve:

a) y=-2x; b) y=x-2.
(4 pik)
5. Ndrtoni grafikt e funksioneve:

a) y=3-2x; b) y=3.
(4 pik)
6. Ndrtoni grafikun e funksionit y=-3x+b, duke ditur q ai kalon npr pikn A (-2; 4).
(3 pik)
7. Ndrmjet drejtzave y=x-7; y=5x+2; y=3x-7; y=x+4; y=-x-7, paralele jan .
(1 pik)
8. Sa sht kndi q formon me boshtin Ox drejtza y=x-5?
(1 pik)
9. Duke prdorur grafikun e varsis s mass m t ujit (akullit) nga vllimi V (Fig. 3),
MATEMATIKA 7
68
prgjigjuni pyetjeve:
a) A sht varsia e mass nga vllimi lineare?
b) vllim zn uji dhe akulli, nse ata kan t njjtn mas, t barabart me 400g?
(4 pik)
mg
uji
s, km
akulli
cm3
t, or
Fig.3
Fig.4
10. N figurn 4 sht paraqitur grafiku i lvizjes s kmbsorit nga pika B n pikn E.
Duke u bazuar tek grafiku prgjigjuni pyetjeve:
a) N larges nga pika B ndodhet pika E?
b) Me far shpejtsie lviz kmbsori?
c) N larges nga pika B ai bri pushim?
d) Sa koh bri pushim?
e) Sa koh pas pushimit, ai erdhi n pikn E?
f) Shkruani me formula varsin e rrugs s prshkuar, nga koha t n segmentet BC, CD,
DE t grafikut.
(8 pik)
Kthimi i pikve n nota
Nota
Pik
4
0-10
5
11-15
6
16-20
7
21-25
8
26-30
9
31-35
10
36-40
Argumentimi i testit
1. shtjet kryesore t kreut q testohen
1. Kuptimi i funksionit dhe i grafikut t tij (20 %)
2. Ndrtimi i grafikut t funksionit t dhn me formul (10%)
3. Leximi i grafikut t funksionit (9%)
4. Ndrtimi i grafikut t funksionit linear;veti pozicionale t tij (31 %).
5. Prdorimi i kuptimit funksionit dhe grafikut t tij n situata konkrete (30%).
Kjo list sht nxjerr mbi bazn e programit dhe shtjellimit t materialit msimor n
test.
LIBR PR MSUESIN
69
2. Shprndarja e pyetjeve (pikve) sipas tre niveleve taksonomike sht br afrsisht

n raportet 40%, 38%, 22%.
3. Pr kapitullin Funksioni objektivat msimore minimale jan formuluar kshtu:
T dallojn, nse iftimi i dy bashksive t fundme, dhn me diagram shigjetor apo
me tabel, sht funksion.
Pr nj funksion t fundm, dhn me diagram shigjetor apo me tabel, t shkruajn
gjith iftet e renditur (fytyr, shmbllim).
T gjejn vlern e nj funksioni, t dhn me formul shum t thjesht, pr nj vler
t thjesht t ndryshores dhe t ndrtojn pikn prgjegjse t grafikut.
T dallojn nse pika, me koordinata t dhna t thjeshta, ndodhet n grafikun e
funksionit: y=kx, y=x+a, y=ax+b.
Pr nj funksion me grafik t dhn, t gjejn vlern e funksionit pr do vler t
abshiss.
T ndrtojn grafikun e funksioit y=kx, pr vlera konkrete t k, duke prdorur faktin, q
ai kalon npr origjin.
T ndrtojn, me dy pika, grafikun e funksionit: y=x+a, y=ax+b, me koeficient t
dhn.
T japin funksionin e anasjell t nj funksioni t fundm, t dhn me diagram
shigjetor apo me tabel.
4. Grida e testit sht:
Nivelet
shtjet
1
2
3
I
Njohja + t kuptuarit
II
Zbatim +arsyetim
1/a,b,d(4 pik)
III
Zbatim n situat
t re
1/c,e(4 pik)
Pik
gjithsej
3/a,b(2 pik)
2(4 pik)
3/e(1 pik)
11(3 pik)
8
4
3
4(4 pik);5(4 pik)
7(1 pik);6(3 pik)
8(1p)
13
10(2 pik)
9/a(2 pik);
10(2 pik)
9/b(2 pik);
10(2 pik)
12
Pik
16
15
40
MATEMATIKA 7
70
III.7.
Metodika e zgjidhjes s problemeve n matematik
Nj nga mjetet m kryesore pr formimin e kulturs matematike t qndrueshme tek

nxnsit, e nj mjet i fuqishm pr t nxnit e matematiks, sht aktivizimi efektiv dhe
drejtimi i veprimtaris msimore t nxnsve n procesin e zgjidhjes s problemeve t
ndryshme t matematiks.
Pikrisht gjat zgjidhjes s problemeve, nxnsit prvetsojn n mnyr t ndrgjegjshme
e t qndrueshme shprehit e pasqyruara n kursin e matematiks shkollore. Ve ksaj, n
procesin e zgjidhjes s problemeve t matematiks tek nxnsit n mnyr t natyrshme
formohen cilsit e krijimtaris vetjake.
Nj ndrthurje e mirmenduar e problemeve prcakton n nj shkall t lart metodikn
e t nxnit sepse ajo i shrben qllimeve konkrete. Kshtu p.sh., problemet mund t
prdoren pr trajtimin e nj teme t re msimore; pr zbulimin e pamvarur t ndonj
fakti t ri matematik; pr ilustrimin e ndonj fakti; pr nj prvetsim m t thelluar
t nj materiali teorik; pr prpunimin e aftsive e shprehive t caktuara; pr t zgjuar
tek nxnsit interesin pr matematikn, e n prgjithsi pr zhvillimin e t menduarit
racional matematik t nxnsve.
Tu msosh nxnsve se si zgjidhen problemet nuk sht pun e leht, nse presupozojm
se kjo sht e mundur. Si rregull, n shumicn e rasteve nxnsit me sy mbyllur fillojn
zgjidhjen e problemit apo t trajtimit t nj shembulli. Ato nisin t zgjidhin problemin,
pa menduar se far duhet br d.m.th., duke punuar n tym.
Pr t minimizuar kt dukuri, kshillojm q n klasat e ulta, msuesit t ngulin kmb
n mnyr q nxnsit t udhhiqen nga parimet e mposhtme:
1) Para s gjithash t mendojn pr prmbajtjen e problemit duke kuptuar qart at q
sht dhn dhe at q krkohet.
2) T hartojn planin e zgjidhjes, duke konkluduar nse t gjitha t dhnat jan t
domosdoshme apo ka edhe t dhna t mangta apo t teprta.
3) T konkludojn se n mnyra t tjera t mund t zgjidhet problemi.
Para se t nis zgjidhja e problemit, nxnsi duhet t prcaktoj radhn e veprimeve dhe
m pas t filloj zgjidhjen e problemit.
Hartimit t planit t zgjidhjes s problemit i duhet kushtuar rndsi e veant, prndryshe
nxnsi nuk vepron n mnyr t ndrgjegjshme pr zgjidhjen e tij.
Ajo fillon nga problemet e thjeshta.
Problem i thjesht quhet ai problem, zgjidhja e t cilit realizohet vetm me nj veprim.
P.sh., Pr t bler ushqimet nj amvis harxhoi
3
e 2600 lekve. Sa lek harxhoi amvisa?
4
Pikrisht nga probleme t ktij tipi duhet t fillohet n kapitullin e shumzimit t thyesave
me numrat e plot.
Nse pr zgjidhjen e problemit krkohet m shum se nj veprim ai quhet i prbr apo
i integruar. Zgjidhja e tij realizohet duke e ndar n disa probleme m t thjesht.
Duke u nisur nga struktura, problemet klasifikohen:
LIBR PR MSUESIN
71
Probleme me kusht t dhn

N kto probleme, vet teksti i problemit si dhe t dhnat tregojn edhe radhn e
veprimeve t problemeve t thjesht n t cilat ndahet problemi i dhn. Le t shohim
nj problem t till:
U blen 3 lloje makaronash: 1,5 kg me 100 lek kilogrami, 2 kg me 80 lek kilogrami
dhe 3 kg me 120 lek kilogrami Sa lek u harxhuan pr kt blerje?
Si duket menjher, vet t dhnat e problemit tregojn edhe rrugn pr zgjidhjen e tij.
Probleme pa kusht t dhn
Jan problemet, zgjidhja e t cilve rezulton e vshtir pr nxnsit. Struktura e ktyre
problemeve sht e till q t dhnat numerike t domosdoshme pr zgjidhjen e tyre jan
t shprndara. Madje mund t ndodh q edhe t jen pran njra-tjetrs t dhna t tilla
numerike, t cilat nuk kan fare lidhje ndrmjet tyre. Her-her edhe varsia ndrmjet t
dhnave dhe madhsive q krkohen nuk del qart dhe duhet t vendoset kjo varsi duke
studiuar me kujdes t dhnat. Ja nj problem i till.
U blen tri lloje ushqimesh. 1,75 kg. i ushqimit t par, 5,75 kg. i ushqimit t dyt dhe
4,1 kg. i ushqimit t tret. mimi i t parit ishte 85 lek kilogrami, i t dytit 90 lek
kilogrami dhe i t tretit 70 lek kilogrami. Sa lek kushtuan kto ushqime?
Vihet re se varsit ndrmjet sasis s bler dhe mimeve prkats qndrojn larg
njra-tjetrs. Pr t zgjidhur problemin fillimisht ato duhet t afrohen, n kuptimin q
sasia e bler t lidhet dukshm me mimin prkats.
Zgjidhja e problemeve t prbr zakonisht fillon nga zgjidhja e problemeve t thjesht,
e m pas duke ndryshuar t dhnat, vshtirsohen edhe kushtet.
Meq problemet pa kusht t dhn jan m t vshtir se ato me kusht t dhn, ather
pr zhvillimin e shprehive t zgjidhjes s tyre krkohet nj pun e vazhdueshme me
nxnsit dhe zgjidhjes s tyre u duhet kushtuar vmendje e veant.
Pas przgjedhjes s materialit t ri teorik duhet filluar nga zgjidhja e problemeve t
thjesht, me prdorimin e teoris s msuar, e m pas t kalohet n zgjidhjen e problemeve
m t ndrlikuar.
Por, sht gabim t mendohet se zgjidhja e problemeve t thjesht nuk krijon tek nxnsit
asnj vshtirsi. Ato zgjidhen relativisht leht, kur kushti prmban nj fakt krejtsisht
t njohur pr nxnsin, apo kur shpreh nj marrdhnie t qart ndrmjet t dhnave
dhe atyre q krkohen. Por edhe ndrmjet problemeve t thjesht ka mjaft t till t
cilt krkojn nj mendim m t thelluar n gjetjen e varsis ndrmjet madhsive t
ndryshme. Ja disa shembuj t till:
1) Sa her duhet t sharrojm n mnyr q nj shtyll druri ta ndajm n 8 pjes?
2) Nse nga nj ant me libra ojm n antn tjetr 10 libra, ather t dy antat kan
t njjtin numr librash. Sa libra ka m shum anta e par nga e dyta?
(Provoni ti zgjidhni kto probleme me nxnsit dhe do shihni se zgjidhja e tyre nuk sht
aq e leht!)
72
MATEMATIKA 7
Probleme t thjeshta duhet t zgjidhen gjat prgatitjes pr problemet m t vshtir (t

integruar), pjes t t cilve ato jan. Zgjidhja e tyre duhet br me shum kujdes, n
mnyr q t prcaktohen se cilat veprime duhen realizuar pr prftimin e prgjigjes
lidhur me pyetjen q krkohet.
N kushtin e problemeve t prbr, nse mungon qoft edhe nj numr i domosdoshm
pr zgjidhjen e tij, ai m par duhet t gjendet. Nse problemi prbhet nga nj sr
problemesh t thjesht, ather numra t till t panjohur jan disa. Ndarja e problemit
n probleme m t thjesht, n nj renditje t caktuar realizohet duke u bazuar n
marrdhniet ndrmjet madhsive t dhna dhe atyre q mund t gjenden n kt
vargzim.
Puna e nxnsve gjat zgjidhjes s problemeve ndahet n etapat e mposhtme:
Perceptimi dhe zotrimi i ndrgjegjshm i kushteve t problemit. (T kuptuarit pa
mdyshje se far sht dhn e far krkohet).
Shqyrtimi i problemit dhe hartimi i planit t zgjidhjes.
Zgjidhja dhe prova e zgjidhjes.
Puna suplementare pas zgjidhjes s problemit: zgjidhja e problemit me mnyra t
tjera; shprehja e zgjidhjes me formula; hartimi i problemeve analoge me problemin
e dhn; hartimi dhe zgjidhja e problemeve t ngjashme me t dhna t marra nga
jeta e prditshme.
Studimi i kushteve t problemit dhe hartimi i planit t zgjidhjes
Procesi i gjetjes s varsis ndrmjet t dhnave dhe atyre q krkohen, cilat t dhna jan
direkte e cilat mund t gjenden jan etapa e par e zgjidhjes s problemit (e ashtuquajtura
analiza e kushteve).
Analiza e kushteve t shpie n hartimin e planit t zgjidhjes, pas t cilit vjen zgjidhja, s
bashku me shpjegimet prkatse, e m pas prova e zgjidhjes.
Studimi i kushteve fillon me nj lexim t vmendshm dhe shpjegim t prmbajtjes
konkrete t problemit dhe krkesave t tij. Shpesh her, nxnsi e ka t vshtir zgjidhjen
e problemit, sepse nuk zbulon faktin real t prshkruar n kushtet e problemit; nganjher
nuk kupton edhe terminologjin e t dhnave t problemit. Shpjegimi i terminologjis
dhe koncepteve duhet t bhet nga msuesi, duke prdorur pr kt qllim probleme t
thjesht e konkret.
Shpjegimi i prmbajtjes s problemit, dhe varsis ndrmjet madhsive t dhna
ndihmohet nga skema e prmbajtjes s problemit. Nj skematizim i mir shpesh her
tregon edhe planin e zgjidhjes s problemit. Le t tregojm disa shembuj:
Problem: Nj bidon me lng frutash koston 2680 lek. Ai sht realizuar nga przierja e
8 kg lng molle, 7 kg lng dardhe dhe 12 kg lng pjeshke. Sa sht kostoja e secilit lng
nse dihet se 1 kg lng molle kushton 10 lek m pak se 1 kg lng dardhe dhe 1 kg lng
dardhe kushton 5 lek me pak se 1 kg lng pjeshke.
LIBR PR MSUESIN
73
I shkruajm t dhnat e problemit sipas skems s mposhtme:
8 kg lng molle.
1 kg kushton 10 lek m
pak se 1 kg lng dardhe.
7 kg lng dardhe.
1 kg kushton 5 lek m
pak se 1 kg lng pjeshke.
kostoja e prgjithshme
2680 lek.
12 kg lng pjeshke
Sa sht kostoja pr kilogram e secilit lng?

Tashm zgjidhja e problemit sht m e thjesht:
Po t shnojm me x mimin e 1 kg lng molle del se (x+10) sht mimi i 1 kg lng
dardhe e (x+15) mimi i 1 kg lng pjeshke. Kemi:
8x+7(x+10) +12(x+15)=2680 nga ku x=90 etj.
Skematizimin e kushteve t disa problemeve, msuesi fillimisht duhet ta bj vet, duke
e shoqruar at me shpjegimet e duhura. M pas, gradualisht duhet t synohet q kt
proces ta kryejn vet nxnsit.
Nj pun analoge mund t realizohet me ann e paraqitjes grafike t kushteve t problemit.
Problem: Nj nxns lexoi nj libr prej 92 faqesh n tri dit. Ditn e dyt ai lexoi 12
faqe m pak se ditn e par dhe 20 faqe m pak se ditn e tret. Sa faqe lexoi nxnsi
do dit?
Dita e dyt
Dita e par
Dita e tret
Zgjidhja e ktij problemi tashm sht fare e qart. Duke shnuar me x numrin e faqeve
q nxnsi lexoi n ditn e dyt, del se ditn e par ai lexoi (x+12) faqe dhe ditn e tret
lexoi (x+20) faqe. Problemi sillet n zgjidhjen e ekuacionit:
x+(x+12) + (x+20)=92 nga ku x=20 etj.
74
MATEMATIKA 7
Nj etap tjetr e studimit t kushteve t problemit sht e lidhur me gjykime m t gjata,

n themel t t cilave qndrojn proceset e ashtuquajtura analiz e sintez. Si rrjedhoj e
prdorimit t tyre, hartohet plani i zgjidhjes s problemit. Vm n dukje s n do rast t
gjykimeve, gjat zgjidhjes s problemeve, madje edhe vet procesi i t menduarit, rrjedh
e realizohet n rrugn analitiko-sintetike.
Me t vrtet, kur gjat analizs, ne nisemi nga krkesa e problemit dhe shtojm t
dhnat, kt e bjm jo n mnyr abstrakte, por duke u nisur nga kushtet e problemit,
dhe prfytyrimet n prgjithsi pr t, d.m.th., prdorim sintezn. Prkundrazi, duke
filluar gjykimin nga sinteza, d.m.th., duke u nisur nga nj ndrvarsi reciproke e t
dhnave dhe duke shtuar n to pyetjen e dhn, ne m pas kontrollojm, nse t on apo
jo kombinimi i zgjedhur n zgjidhjen e problemit.
Le t shohim nj shembull, se si prdoren analiza e sinteza pr hartimin e planit t
zgjidhjes s problemit.
Problem: Nj fermer kishte dy ferma me lop. Nga 56 lopt e ferms s par ai mori
3,4 ton qumsht n vit pr seciln lop dhe nga 27 lopt e ferms s dyt mori 4,8 ton
qumsht n vit pr seciln lop. Nga 2 ton qumsht nxirren 0,32 ton gjalp. Sa gjalp
prodhoi fermeri n at vit.
Gjykimin sintetik si dhe zgjidhjen prkatse e realizojm skematikisht:
Duke ditur
Mund t gjejm
Me far veprimi
Numrin e lopve n fermn

e par dhe sasin e gjalpit t
marr nga nj lop.
Sasin e qumshtit nga

t gjitha lopt e ferms
s par.
3,456=190,4 ton.
Numrin e lopve n fermn

e dyt dhe sasin e gjalpit t
marr nga nj lop.
Sasin e qumshtit nga

t gjitha lopt e ferms
s dyt.
4,827=129,6 ton.
Sasin e qumshtit nga ferma e

par dhe ferma e dyt.
Sasin e prgjithshme t
qumshtit.
190,4+129,6=320 ton.
Sasin e gjalpit t prftuar nga

2 ton qumsht.
Sasin e gjalpit t
prftuar nga 1 ton
qumsht.
0,32:2=0,16 ton.
Sasin e prgjithshme t
qumshtit dhe sasin e gjalpit
q nxirret nga 1 ton qumsht.
Sa gjalp mund t merret

nga i gjith qumshti.
0,16320=51,2 ton.
LIBR PR MSUESIN
75
Si vihet re nga kjo skem, ne zgjodhm iftet e lidhur me njeri tjetrin, duke provuar do
her, nse po i afrohemi apo jo gjetjes s krkess s problemit me ann e kombinacioneve
t realizuar.
Vm n dukje se przgjedhja dhe zgjidhja e problemeve t thjesht n kt rast ecn
paralelisht.
Por t dhnat e ktij problemi ne mund ti kombinojm edhe ndryshe, p.sh., duke gjetur
se sa qumsht mori m shum fermeri nga nj lop e ferms s dyt n krahasim me nj
lop t ferms s par. Nj kombinim i till i t dhnave do t na jepte nj t dhn t
sakt por jo t domosdoshme pr zgjidhjen e problemit.
Ja tani edhe gjykimi n rrug analitike pr zgjidhjen e t njjtit problem:
Pr t ditur
Duhet gjetur
Sa gjalp mund t
merret nga qumshti.
Sa gjalp mund t merret

nga 1 ton qumsht.
Sa qumsht kishte
fermeri.
Sa gjalp mund t
merret nga 1 ton
qumsht.
Sasia e gjalpit,
sasia e qumshtit, nga i
cili nxirret gjalpi.
sht
dhn
0,16 ton.
0,1632=51,2 ton
320 ton.
0,32 ton
2 ton.
Sa qumsht mori
fermeri.
Sa qumsht mori fermeri

nga ferma e par.
Sa qumsht mori fermeri
nga ferma e dyt.
Sasia e qumshtit e marr

nga nj lop e ferms s
par.
numri i lopve.
3,4 ton.
Sa qumsht merret
nga ferma e par.
Sasia e qumshtit e marr

nga nj lop e ferms s
dyt.
numri i lopve.
4,8 ton..
Sa qumsht merret
nga ferma e dyt.
Llogaritim
Zgjidhja dhe
prgjigja pr
pyetjen e kolons
s par.
190,4 ton.
129,6 ton.
0,32:2=0,16 ton.
1909,4+129,6=
320 ton.
3,456=
190,4 ton.
56 lop.
4,827=129,6 ton.
27 lop.
MATEMATIKA 7
76
Mnyra analitike e gjykimit u mson nxnsve nj vargzim t hollsishm t menduari

dhe n nj shkall t lart kushtzon zhvillimin e t menduarit logjik t tyre m mir se
ajo sintetike. Kjo metod duhet prdorur sa her q msuesi sht i bindur, q plani i
zgjidhjes s problemit nuk sht i qart pr nxnsit. N rastet kur vazhdimi i mnyrs
s zgjidhjes sht i qart, kjo metod mund t prdoret pjesrisht.
Nga skemat e msiprme vihet re nj drejtim e i anasjell i gjykimeve sintetik e analitik.
Nse zgjidhja e problemit formulohet sipas njrs prej skemave t msiprme, ather
mund t prfundohen dy etapa t zgjidhjes: studimi i kushteve dhe vet zgjidhja s bashku
me shpjegimet. Por n praktik, gjat zgjidhjes s problemeve nuk hartohen skema t
tilla, sepse jan voluminoze. Shpesh her gjykimet bhen me goj; madje analiza dhe
sinteza n trajt t pastr hasen rrall. Pr disa probleme, njkohsisht me hartimin gojor
t planit t zgjidhjes duhet krkuar edhe shpjegimi me shkrim. Por n fund t fundit
hartimi gojor i planit t zgjidhjes gjithmon duhet ti paraprij atij me shkrim.
Zgjidhja e problemeve me shpjegim. Prova e zgjidhjes s problemit

Zgjidhja me shpjegim prfshin n vetvete veprimet me numrat, si dhe shpjegimin prse
zgjidhjet ky kombinim dhe prdoret pikrisht veprimi i dhn.
Shpjegimi i zgjidhjes s problemit mund t paraqitet n forma t ndryshme, ndrsa provn
e zgjidhjes s problemit, apo t prgjigjes s prftuar mund ta bjm jo gjithmon. E
domosdoshme sht q ajo tu tregohet nxnsve se si duhet br.
Nj form e provs s zgjidhjes konsiston n zgjidhjen e nj problemi t ri, n t cilin
nj nga t dhnat merret si e panjohur, ndrsa e panjohura futet n kushtet e problemit.
Problemi konsiderohet i zgjidhur sakt, kur prgjigja e problemit t ri prputhet me t
dhnat e problemit fillestar.
Shnojm se meq nj pun e till sht mjaft voluminoze, ajo prdoret rrall n praktik.
Mnyra e dyt konsiston n verifikimin nse prgjigja e marr i knaq kushtet e problemit.
Gjat provs s zgjidhjes s problemit, kshillohet q t prdoren ato varsi e kombinime
ndrmjet t dhnave, t cilat gjat zgjidhjes nuk mund t prdoren drejtprdrejt.
T japim disa shembuj zgjidhjesh me shpjegime.
Problemi 1
Dy kosits duke punuar s bashku e kositin nj parcel pr 6 dit. Kositsi i par duke
punuar vetm e kosit t gjith parceln pr 15 dit. Pr sa dit e kosit parceln kositsi i
dyt nse do t punoj i vetm?
Analiza e kushteve: N kushtin e problemit jepet numri i ditve, q i duhet t dy kositsve
pr t kositur parceln nse do t punojn s bashku, si dhe numri i ditve q i duhet
kositsit t par pr t prfunduar kositjen e t gjith parcels nse do t punoj vetm.
N mnyr q t gjendet se sa kositin n nj dit t dy s bashku si dhe i pari vetm,
duhet ditur siprfaqja e parcels e cila nuk sht e dhn. E marrim at nj njsi. Ather
duke ditur se sa kositin t dy kositsit si dhe vetm i pari, mund t gjejm se sa kosit
LIBR PR MSUESIN
77
vetm i dyti si dhe kohn e puns.

Plani i zgjidhjes:
1) Gjejm se pjes t parcels kositin t dy kositsit n nj dit nse punojn s bashku:
2) Gjejm se pjes t parcels kosit i pari n nj dit duke punuar vetm.
3) Gjejm se pjes t parcels kosit i dyti n nj dit duke punuar vetm.
4) Gjejm numrin e ditve q do ti duheshin t dytit pr t kositur parceln nse do t
punonte vetm.
Zgjidhje:
Prova:
I pari e kosit parceln pr 15 dit, ndrsa i dyti pr 10 dit. Ather pr nj dit i pari
kosit
pjes t parcels, ndrsa i dyti
kositin
dit.
pjes t parcels. T dy s bashku n nj dit
pjes t parcels ndrsa t gjith parceln e kositin n 1 :
1
=6
6
Problemi 2
Nj furr buke blen miell nga tri firma t ndryshme. N nj vit nga firma e par ajo blen
37% t sasis s prgjithshme. Sasia e miellit q ajo merr nga firma e dyt qndron tek
4
5
1
2
sasia e miellit q merr nga firma e tret si 1 : 4 . Sa kv miell merr gjithsej furra nse
dihet se nga firma e par ajo merr 91,2 kv m shum se sa nga firma e dyt.
Analiza e kushteve: N kusht sht dhn numri 91,2 i cili shpreh nj pjes t sasis s
miellit. Nse gjejm se prqindje t t gjith sasis s prgjithshme prbn ajo, ather
mund ta gjejm kt t fundit. Rrjedhimisht, duhet q t dhnat e tjera ose ti shprehim n
prqindje, ose n pjes t sasis.
Plani i zgjidhjes: Prcaktojm se prqindje t t gjith sasis merret nga firma e dyt
dhe e tret s bashku, e pastaj nga secila prej tyre ve e ve.
Duke prcaktuar ndryshesn e sasis s firms s par e t dyt n prqindje, n krahasim
MATEMATIKA 7
78
me sasin e prgjithshme, ne gjejm kt t fundit.

Zgjidhja.
100% marrim sasin e prgjithshme. Sipas kushtit nga firma e par merren 37% t ksaj
sasie. Ather:
100%-37%=63% merret nga firma e dyt dhe e tret s bashku:
sht raporti i sasis s miellit ndrmjet firms s dyt
e t tret. Kjo prbn 63% t t gjith sasis e cila sht 2 pjes nga firma e par e 5 pjes
nga firma e dyt, gjithsej 7 pjes. Pra.
(63%:7)2=18% e sasis s miellit merret nga firma e dyt dhe
37%-18%=19% e sasis s miellit merret m shum nga firma e par se sa nga firma e
dyt.
Duke shnuar me x sasin e prgjithshme t miellit kemi 19%x = 91,2 nga ku gjejm
x = 91,2:0,19 = 480 kv sht sasia e prgjithshme e miellit q merr furra pr nj vit
Prova:
1) 4800,37=177,6 kv merret nga firma e par.
2) 177,6-91,2=86,4 kv merret nga firma e dyt.
3) 177,6+86,4=264 kv merret nga firma e par dhe e dyt s bashku.
4) 480-264=216 kv merret nga firma e tret.
5)
Problemi 3
Nj firm prodhoi 196 kuti konservash dy llojesh. Pesha e prgjithshme e tyre ishte 58,8
kg. Nj kuti e llojit t par peshonte 0,28 kg dhe nj kuti e llojit t dyt peshonte 0,35 kg.
Sa kuti prej secilit lloj prodhoi firma?
Ky problem krkon nj metod tjetr.
Zgjidhja me shpjegime:
Supozojm se firma do t prodhonte vetm llojin e par t konservs. Ather pr t
gjetur peshn e prgjithshme shumzojm sasin (196) me peshn e nj kutie (0,28 kg).
Kemi:
0,28196=54,88 kg.
Kjo pesh e supozuar sht m e vogl se pesha e dhn n kushtet e problemit. Gjejm
ndryshesn e peshave. Kemi:
58,8-54,88=3,92 kg.
Kjo ndryshes erdhi si rrjedhoj e ndryshimit t kutive. Gjejm ndryshimin n pesh t
nj kutie t llojit t dyt me llojin e par. Kemi:
0,35-0,28=0,07 kg.
N kt mnyr duke zvendsuar nj kuti t llojit t dyt me nj kuti t llojit t par ne e
LIBR PR MSUESIN
79
paksojm peshn me 0,07 kg, ndrsa peshn e prgjithshme me 3,92 kg. Ather numri
i kutive t llojit t dyt sht:
3,92:0,07=56 kuti.
Numri i kutive t llojit t par sht 196-56=140.
Ja edhe formula e zgjidhjes s ktij problemi:
kuti t llojit t dyt.
Problemi 4
Nj nxns, lexoi 68% t faqeve t librit. Pjesa e mbetur ishte 54 faqe m pak se ajo e
lexuar.
e faqeve t librit ishin n poezi ndrsa pjesa tjetr n proz. Sa faqe t librit
ishin n proz?
Analiza e kushteve:
N mnyr q ti jepet prgjigje krkess s problemit duhet ditur numri i faqeve t librit.
N t dhnat jepet numri 54, q shpreh nj pjes t faqeve. Nse gjejm se pjes prbn
ky numr, ather problemi zgjidhet leht. Pikrisht nga prcaktimi i ksaj pjes do ta
fillojm zgjidhjen e problemit.
Zgjidhja me shpjegim:
Sipas kushteve t problemit numrin e faqeve t librit e marrim 100%.
Sa prqind e faqeve nuk u lexua?
100%-68%=32%.
Sa sht ndryshimi n prqindje ndrmjet pjess s lexuar dhe asaj t palexuar?
68%-32%=36% e cila sht e barabart me 54 faqe.
Sa sht numri i faqeve t librit?
54:0,36=150 faqe.
pjes e librit sht n proz?
Sa faqe t librit jan n proz?
Nga shembujt e msiprm vihet re se gjykimet n zgjidhjen e tyre mund t paraqiten n

mnyra t ndryshme e pikrisht:
Shpjegimi i zgjidhjes shoqrohet me realizimin e veprimeve (problemi 3)
Shpjegimi i zgjidhjes realizohet n trajtn e pyetjeve paraprake apo shpjegimin para
realizimit t veprimeve (problemi 4).
Shpjegimi i zgjidhjes prshkruhet n trajtn e sqarimit t kuptimit apo rezultatit t
MATEMATIKA 7
80
veprimit t realizuar (problemi 2).

Shpjegimit i paraprin plani i zgjidhjes, i cili tregon radhn e veprimeve. (problemi 1).
Shpjegimi i plot e i hollsishm pas zgjidhjes n prgjithsi nuk prdoret.
N procesin e zgjidhjes s problemit n klas sht e domosdoshme tu tregohen
nxnsve mnyrat e ndryshme t shpjegimeve dhe tu msohen se si t realizohen ato.
Gjat zgjidhjes s pavarur t problemit prej nxnsve nuk duhen krkuar nga ato ndonj
form t detyrueshme t shkruari: m mir, ato ta zgjedhin vet kt apo at variant t
shkruari. Nj metod e till i mson nxnsit pr t shtjelluar lirshm mendimet e veta!
N msim, gjat zgjidhjes s problemeve, nxnsit n shumicn e rasteve formulojn me
goj pyetjet pr realizimin e veprimeve. Pas formulimit me goj e diskutimit kolektivisht,
mund t filloj zgjidhja me koment. Gjat zgjidhjes s problemeve q krkojn metoda
t reja, si dhe n testimet me shkrim apo detyrat e shtpis, nxnsit duhet t japin
shpjegime gjat zgjidhjes.
N klasat e ulta gjat zgjidhjes s problemit, nxnsit duhet t msohen t realizojn
veprimet me numrat abstrakt, ndrsa emrtimi konkret t jepet vetm n prfundim.
Kjo e paraprgatit nxnsin edhe pr zgjidhjen e mvonshme n algjebr.
sht e domosdoshme q t msohen nxnsit pr t shkruar zgjidhjet e problemeve n
trajtn e formulave numerike. Njohja e tyre me formulat shrben si paraprgatitje pr
studimin e algjebrs, e i ndihmon ata pr t prvetsuar radhn dhe vetit e veprimeve.
Atyre u duhet shpjeguar q duke prdorur formuln, mund t gjendet nj rrug m e
shkurtr pr zgjidhjen e problemit.
Problem:
Nga dy qytete me larges 1620 km nga njeri tjetri, nisen njkohsisht drejt njeri tjerit dy
trena q takohen pas 18 orsh. Sa sht shpejtsia e trenit t dyt, nse shpejtsia e trenit
t par sht 50 km n or.
Nxnsit zakonisht veprojn si m posht:
1. 5018=900 km.
2. 1620-900=720 km.
3. 720:18=40 km n or.
Formula e zgjidhjes: (1620-5018):18=40 km. n or.
Kjo formul mund t thjeshtohet, duke prdorur vetin shprndarse t pjestimit.
(1620-5018):18=1620:18-5018:18=1620:18-50
N kt mnyr prftojm mnyrn e mposhtme t zgjidhjes:
1. 1620:18=90 km n or sht shuma e shpejtsive t t dy trenave.
2. 90-50=40 km n or sht shpejtsia e trenit t dyt.
Zgjidhja e problemeve me hartim ekuacionesh.
Lidhur me zgjidhjen e problemeve duke hartuar ekuacionet prkatse nxnsit jan

njohur shum m hert se sa t fillojn studimin sistematik t ekuacioneve dhe zgjidhjen
e problemeve me ann e tyre. Nga puna paraprake n klasat e ulta, ku nxnsit kan
zgjidhur probleme relativisht t thjesht pr hartimin e ekuacioneve, ato din, q n kt
rast duhet q njrn madhsi, (zakonisht at q krkohet), ta shnojn me nj shkronj. T
LIBR PR MSUESIN
81
panjohurat e tjera ti shprehin me ann e ksaj shkronje dhe t formojn nj ekuacion, n

prputhje me kushtet e problemit. Ky proces realizohet kur varsia ndrmjet t dhnave
dhe atyre q krkohen, sht e shprehur qart dhe ve ksaj kur vet varsia nuk sht
e ndrlikuar.
N problema m t vshtir, kjo varsi zakonisht shprehet jo aq qart, prandaj sht m
e vshtir shprehja e saj me ann e ekuacioneve.
Njihen mjaft prpjekje t metodistve t ndryshm pr t dhn nj rregull t prgjithshm
pr hartimin e ekuacioneve. Por nga prvoja dihet, q aftsit e nxnsve pr t zgjidhur
problemin e hartimit t ekuacioneve nuk udhhiqet nga ndonj rregull i prgjithshm.
Vet msuesit me prvojn e tyre i udhheqin e drejtojn nxnsit. Rekomandimi yn i
vetm lidhur me kt, do t ishte trajnimi paraprak i msuesve n hartimin e ekuacioneve
duke u bazuar n kushtet e problemit.
Nse nxnsit aftsohen pr t shprehur varsit ndrmjet madhsive me ndihmn e
formulave dhe zgjidhjen e problemeve, ata do t orientohen shpejt n hartimin e
ekuacioneve.
Ushtrimet e vazhdueshme lidhur me zgjidhjen e problemeve duke filluar nga klasat e
ulta dhe duke i vshtirsuar ato n prputhje me kapitujt prkats s lnds i ndihmojn
mjaft nxnsit n kt drejtim.
Nxnsve mund tu edukohet vargzimi i mposhtm n zgjidhjen e problemeve dhe n
gjetjen e zgjidhjes.
1. Zgjedhja e t panjohurs dhe shnimi i saj me nj shkronj.
2. Shprehja e t panjohurave t tjera me ndihmn e ksaj shkronje.
3. Hartimi i ekuacionit q shpreh varsin ndrmjet madhsive t problemit.
4. Zgjidhja e ekuacionit.
5. Dhnia e prgjigjes pr pyetjen e problemit.
6. Prova e zgjidhjes s prftuar dhe prgjigja lidhur me kushtet e problemit.
Le t shohim disa shembuj lidhur me kto.
Problemi 1
Pr t realizuar nj porosi nj tornitor duhet t prodhonte 60 detale n do dit. Por ai

prodhoi do dit 78 detale dhe jo vetm q i prfundoi ato 2 dit para parashikimit, por
prodhoi edhe 6 detale m shum. Sa detale prodhoi tornitori?
Zgjidhja:
Shnojm: x numri i ditve q i duheshin tornitorit pr t realizuar porosin. Ather:
Numri i detaleve t porositur sht 60x.
Numri i detaleve t prodhuar n fakt 78(x-2)
Hartimi dhe zgjidhja e ekuacionit:
Meq sipas kushtit tornitori prodhoi 6 detale m shum se porosia ekuacioni sht:
60x+6=78(x-2)60x+6=78x-15618x=162x=9
Prgjigja: Tornitori prodhoi 78(x-2)=787=546 detale.
MATEMATIKA 7
82
Prova: Meq porosia duhej kryer pr 9 dit, tornitori duhet t prodhonte 609=540 detale.
N fakt ai prodhoi 546 pra 6 detale m shum, gj q plotson kushtet e problemit. Kjo
tregon se problemi sht zgjidhur sakt.
Problemi 2
Nga qyteti A niset drejt qytetit B nj tren me shpejtsi 40 km n or. Pas 8 orsh nga
qyteti B drejt qytetit A niset nj tren i dyt me shpejtsi 60 km n or. Largesa ndrmjet
qyteteve A dhe B sht 700 km. N largsi nga qyteti A do t takohen t dy trenat?
Zgjidhja:
Largesn nga qyteti A deri n vendin e takimit e shnojm me x. Ather:
Koha e lvizjes s trenit t par sht
or.
Rruga e prshkuar nga treni i dyt sht (700-x) km.

Koha e lvizjes s trenit t dyt sht
Madhsit q krahasohen jan:
or.
x
700 x
dhe
40
60
Ekuacioni:
Zgjidhja e ekuacionit:
3x-2(700-x)=9603x-1400+2x=9605x=2360x=472 km.
Prgjigje.
Trenat takohen 472 km. larg qytetit A.
Prova e zgjidhjes:
Largesa prej 472 km nga treni i par kryhet pr
treni i dyt ka ecur vetm
or. Sipas kushtit t problemit,
4
or dhe ka kryer rrugn prej 60 3 =
228 km ,
5
e cila sipas kushtit prbn ndryshesn (700-472). Kjo ndryshes me t vrtet sht 228,
gj q tregon se problemi sht zgjidhur sakt.
Problemi 3
Nj amvis me 1140 lek bleu lug e pirun. Pirun bleu 4 m shum se lug. Sa lug e
sa pirun bleu amvisa nse mimi i nj luge sht 60 lek dhe i nj piruni sht 40 lek.
LIBR PR MSUESIN
83
Zgjidhja:
Shnojm me x numrin e lugve q bleu amvisa. Ather
(x+4) sht numri i pirunve.
60 x sht kostoja e lugve
40(x+4) sht kostoja e pirunve.
Ekuacioni:
60x+40(x+4) =114060x+40x+160=1140100x=980x=9,8
Prova:
x shpreh numrin e lugve q bleu amvisa, i cili duhet t jet i plot. Rrjedhimisht vlera
e gjetur pr x nuk plotson kushtet e problemit, prandaj problemi i msiprm nuk ka
zgjidhje
Problemi 4
Nj numri t panjohur i shtojm 6 dhe shumn e gjetur e pjestojm me 3. Ndryshesa

ndrmjet hersit t gjetur dhe numrit t panjohur sht e barabart me ndryshesn e
numrit 2 me
Zgjidhja:
2
e atij numri. T gjendet ky numr.
3
Shnojm me x numrin e panjohur.

Hersi i pjestimit me 3 t shums s tij me numrin 6 sht
x+6
.
3
2
2
x sht 2 x
3
3
x+6
Krahasojm hersin
me numrin e krkuar x.
3
Ndryshesa e numrit 2 me
Ekuacioni:
x+6
2
x = 2 x
3
3
Zgjidhja e ekuacionit:
x+6-3x=6-2x6-2x=6-2x
U prftua nj identitet, q tregon se x mund t jet cilido numr.
Prova:
Hersi sht
x+6
x
= 2 + . Ndryshesa ndrmjet ktij hersi dhe numrit x sht
3
3
MATEMATIKA 7
84
2+
2
x
x = 2 x n do rast, d.m.th., pr do vler t x, pavarsisht nga t dhnat e
3
3
tjera t problemit.
Ekziston nj pikpamje, q prova, bazuar n kushtin e problemit paraqet nj problem
t ri, n t cilin ajo q krkohet n problemin fillestar, bhet e dhn, ndrsa nj nga t
dhnat krkohet q t gjendet. Nse gjat zgjidhjes s problemit t ri, zgjidhja prputhet
me numrin e dhn m par, kjo flet pr vrtetsin e zgjidhjes s gjetur t problemit
fillestar.
Nse nisemi nga nj pikpamje e till, rezulton q shpesh here, prova sht voluminoze.
Ne rekomandojm q prova ti lihet nj gjykimi t lir, ashtu si sht msuar m par
n aritmetik.
sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn, prse duhet t bhet prova e zgjidhjes,
vetm duke u bazuar n kushtet e problemit e jo n zgjidhjen e ekuacionit. Ndodh kshtu
sepse mundet t formohet nj ekuacion jo i sakt, por ai t zgjidhjet sakt dhe duke u
bazuar n kt zgjidhje nuk mund t konkludohet q problemi sht zgjidhur sakt. Nga
ana tjetr mundet, q edhe ekuacioni t jet shtruar sakt edhe t jet zgjidhur sakt,
por zgjidhja e gjetur mund t mos ket kuptim pr nj problem konkret. (p.sh., numri i
nxnsve t klass del thyes apo numr negativ etj.
sht e udhs q gjat hartimit t ekuacioneve sipas kushteve t problemit t prdoren
shnime skematike. Ato nga njra an, ndihmojn pr t shpjeguar varsit funksionale
ndrmjet madhsive dhe nga ana tjetr ekonomizojn kohn.
Gjat zgjidhjes s problemeve, secila nga madhsit e panjohura mund t merret si
themelore dhe nprmjet saj t shprehen madhsit e tjera t panjohura. Zgjedhjen e t
panjohurs, e cila konsiderohet themelore dhe shnohet me nj shkronj, u rekomandohet
nxnsve ta gjejn vet. N kt rast zgjedhje t ndryshme ojn n ekuacione t
ndryshme, ndrsa prgjigja sht e njejt. Le ta ilustrojm kt situat me nj shmbull.
Problem:
Nj nxns, me 140 lek bleu nj stilolaps, nj bllok e nj fletore. Blloku kushtoi 5 lek
m pak se stilolapsi ndrsa fletorja katr her, m pak se blloku. Sa ishte kostoja e secilit
artikull?
Zgjidhja e par:
Shnojm me x mimin e stilolapsit. Ather
(x-5) sht mimi i bllokut dhe
Ekuacioni:
x=65; x-5=60; (x-5):4=15
x5
sht mimi i fletores.
4
LIBR PR MSUESIN
85
Zgjidhja e dyt:
Shnojm me x mimin e bllokut. Ather
x+5 sht mimi i stilolapsit dhe
x
sht mimi i fletores
4
Ekuacioni:
x=60; x+5=65; x:4=15

Zgjidhja e tret:
Shnojm me x mimin e fletores. Ather
4x sht mimi i bllokut dhe 4x+5 sht mimi i stilolapsit.
Ekuacioni:
x+4x+4x+5=1409x=135x=15
x=15; 4x=60; 4x+5=65
Prgjigje:
mimi i fletores 15 lek
mimi i bllokut 60 lek
mimi i stilolapsit 65 lek.
Nj pun e till sht mjaft e vlefshme. Por duhet patur parasysh, q n varsi t zgjedhjes
s t panjohurs baz, mund t prftohen ekuacione me shkall t ndryshme vshtirsie.
Prandaj, duke u ln nxnsve t drejtn e zgjedhjes s t panjohurs duhet t kujdesemi
pr t shpjeguar se n cilin rast zgjedhja sht m komode.
Shtrohet pyetja: sht m mir t zgjidhen tri probleme t ndryshme, apo nj problem
me tri mnyra t ndryshme. N preferojm kt t fundit.
Ju a keni mendim tjetr?

MATEMATIKA 7
86
III.8.
Puna mbi projektet kurrikulare
Projekti kurrikular sht nj prpjekje pr ti dhn zgjidhje nj situate pr t ciln

nxnsit nuk kan nj prgjigje t gatshme dhe pr t ciln duhet t rrmojn n njohurit
e nxna shkollore e m tej.
Projekti kurrikular nuk reduktohet thjesht n sistemimin e informacioneve t qmtuara
n tekstin shkollor e n burime t tjera; ai prmban edhe pun origjinale, ku shfaqet
qndrimi vetjak i nxnsit. Sensi i nj projekti kurrikular sht zbatimi i informacioneve,
por niveli m i lart i zbatimit sht nxitja apo arritja e ndryshimeve prmirsuese.

Projekti kurrikular mund t jet t paktn tre llojesh.
Njri lloj i takon planit t shkolls. Secili nxns gjat disa viteve t shkollimit
(kl.VI-kl.IX) duhet t marr pjes n projekte t tilla .
Dy llojet e tjera t projektit kurrikular i takojn planit msimor t msuesit dhe llogariten
n ngarkesn totale t tij n or msimore.
Projekti kurrikular mund t jet thjesht lndor ose t prfshij m tepr se nj lnd; ai
mund ti prkas nj fushe t nxni ose t shtrihet n disa fusha.
Projekti kurrikular mund t zgjas disa dit, jav ose muaj, por mbyllet kryesisht brenda
nj viti shkollor. Projekti kurrikular mund t merret prsipr nga nj ose disa msues.
Msuesi mund t zgjedh projektin kurrikular si nj metod pune pr t shtjelluar
njohurit e reja ose pr prpunimin e njohurive.
Tema e nj projekti kurrikular przgjidhet nprmjet bashkpunimit t msuesve
me nxnsit. Mir sht q t ket propozime nga nxnsit pr kt przgjedhje, por
msuesi duhet t ket nj fond temash, ndr t cilat u lihet nxnsve t przgjedhin. N
przgjedhjen e temave sht mir q t prfshihen edhe prindrit.
N projektin kurrikular msuesi sht n rolin e lehtsuesit t veprimtaris s nxnsve.
Ai nuk duhet t jet antar apo kryetar i grupit t nxnsve. Ai nuk duhet tu diktoj
nxnsve se far t bjn, as tu jap atyre informacione e prgjigje t gatshme.
Nxnsve duhet tu bhet e qart se prgjegjsia pr suksesin e projektit kurrikular
u takon atyre, por msuesi do tu qndroj pran pr fardo pyetje apo shqetsim.
Asistenca e msuesit gjat viteve t shkollimit n kt veprimtari shkon sipas nj kurbe
zbritse.
Msuesi duhet q vazhdimisht ti inkurajoj nxnsit gjat puns s tyre, t vr paprer
n dukje ant pozitive q vren.

Nga msuesi pr realizimin e projektit kurrikular krkohet q:
- T planifikoj dhe t realizoj ort msimore t projektit kurrikular;
- T lehtsoj nxnsit n menaxhimin e projektit;
- T vzhgoj mirkryerjen nga nxnsit t veprimtarive t planifikuara;
- T vlersoj nxnsit.
LIBR PR MSUESIN
87
Hartimi i nj projekti kurrikular nga msuesi

Formati tip pr nj plan t till ka kto zra:
- Titulli i projektit;
- Objektivat e projektit;
- Lista e njohurive kryesore lndore q do t prvetsohen apo rimerren;
- Kontributi i do msuesi bashkpunues, me ort msimore prkatse;
- Partnert n projekt (prindr, OJF etj);
- Numri i nxnsve apo i klasave q prfshihen n projekt;
- Prshkrimi prmbledhs i veprimtarive kryesore (me hapat kryesore, afatet e personat
prgjegjs);
- Burimet kryesore t informacionit;
- Prshkrimi i produktit t projektit;
- Tematika e secils or msimore n kuadrin e projektit;
- Mnyra e vlersimit t nxnsve.
N ditarin e msuesit shnohet do or msimore q i takon nj projekti kurrikular
Nj nga synimet kryesore t projektit kurrikular sht strvitja e nxnsve pr krkimin
e informacioneve nga burime t tjera sa m t larmishme (internet, kabinet i TIK,
bibliotek shkolle, qyteti, familjare, media e shkruar apo vizive). Nj rndsi t posame
kan edhe informacionet e gjalla-bisedat.
Secili nxns i prfshir n projekt plotson dora-dors portofolin e projektit; ai duhet
ta ket t qart qysh n fillim se do t vlersohet dhe i duhen br t njohura kriteret e
vlersimit.
Vlersimi i nxnsve n projektin kurrikular
Bhet duke patur parasysh kto element:
- plani i paraqitur;
- zbatimi i planit;
- menaxhimi i informacionit;
- etika e puns n grup;
- kontributi n raportin prfundimtar;
- prezantimi i puns s kryer.
Mnyra m e mir e vlersimit sht ajo q kombinon vlersimin e puns s grupit (not
me peshn 50%) me at t nxnsit si individ (not me peshn 50%).
Nota q merr nxnsi si individ vendoset n baz t vzhgimeve t msuesit dhe t
portofolit t nxnsit.
Projektet kurrikulare si pjes e prpunimit t njohurive
Projektet kurrikulare mund t prdoren pr prsritjen (e integruar) t njohurive t nj
apo disa kapitujve. Por, n projektin kurrikular nuk ka objektiva pr prvetsimin e
njohurive t reja; n t ka objektiva vetm pr prforcimin e njohurive t msuara m
par.
MATEMATIKA 7
88
Kombinimi i njohurive t disa kapitujve pr t zgjidhur nj situat problemore, transferimi

i njohurive t nj lnde pr t zgjidhur probleme t nj lnde tjetr, e sidomos n situata
reale, i strvit nxnsit t kuptojn m thell konceptet e metodat kryesore t lnds.
Mund t ndodh q nxnsit, n procesin e krkimit t informacioneve, t hasen edhe me
njohuri q nuk i kan hasur m par. Por atyre nuk duhet tu krkohet t mbajn mend
njohuri q nuk prmbahen n program dhe sidomos nuk duhet t vlersohen me not pr
to.
Projekti kurrikular n planin msimor vjetor t msuesit
Projekti kurrikular shnohet n kt plan po ashtu si edhe kapitujt lndor. Por msuesi
nuk sht i detyruar ti paracaktoj t gjitha temat e projektit kurrikular qysh n fillim t
vitit shkollor.
T gjitha ort msimore q jan parashikuar pr projekte kurrikulare zhvillohen sikurse
ort e tjera lndore d.m.th., me t gjith klasn, n pranin e msuesit.
Disa or jan t prbashkta pr secilin projekt kurrikular. T tilla jan ort pr:
- t lehtsuar nxnsit n przgjedhjen e tems (temave);
- t kshilluar nxnsit gjat zhvillimit t puns me projektin;
- prezantim nga nxnsit t gjetjeve t ndrmjetme t projektit;
- prgatitje pr prfundimin e projektit.
Nj pjes t mir t kohs pr punn me projektin, nxnsit e harxhojn n klas, ku
shtrojn pyetje pr msuesin etj.
Ort brenda n klas shnohen n regjistr nga secili msues, krahas orve t tjera t
lnds.
Shembull projekti kurrikular
Lnda Matematik
Klasa VII
Titulli : Sistemet e ndryshme t numrimit
Sasia e orve t planifikuara n planin msimor 6
Koha : 2 muaj (1 shkurt-31 mars)
Objektivat:
1. T gjith nxnsit e klass t jen t aft t shkruajn dhe t lexojn numra deri 6shifror n sistemin dhjetor dhe ti prdorin n situata matematikore, t lndve t tjera
msimore apo n situata jetsore.
2. 80% e nxnsve t t jen t aft t zbrthejn numra deri 3-shifror sipas fuqive t
dhjets
3. 75% e nxnsve t klass t jen t aft t shkruajn nj numr 1-2 shifror duke
prdorur shifrat romake.
4. 50% e nxnsve t klass t jen t jen t aft t shkruajn nj numr 1-2 shifror n
sistemin me baz 2.
LIBR PR MSUESIN
89
Njohurit kryesore lndore q do t prdoren

1. Shkrimi dhe leximi i numrave shumshifror n sistemin dhjetor. Rendet dhe klasat.
Vendvlera.
2. Zbrthimi i numrit sipas fuqive t bazs(10) n sistemin dhjetor.
3. Shifrat romake
4. Sistemi me baz 2
Kontributet e msuesve bashkpunues
1. Msuesi i historis (2 or)
- Evidentimi i rasteve t prdorimit t shifrave romake pr paraqitjen e kohs n klasat
VI-IX
2. Msuesi i TIK (1 or)
- Roli i sistemit me baz dy n paraqitjen e informacionit
Partner n projekt
Prindrit e nxnsve t shkolls me profesione t tilla si informaticien, historian,
inxhinier, teknik, arkitekt etj.
Numri i nxnsve t prfshir n projekt: T gjith nxnsit e klass.
Veprimtarit kryesore
Nr
Veprimtaria
Afati
Prgjegjsi
Hartimi i nj liste paraprake njohurish t njohura

(nga t gjitha fushat).
Java I
Msuesit
Hartimi i nj liste paraprake

informacioni (t t gjitha llojeve).
Java I
Msuesi me
nxnsit
Prcaktimi i detyrs konkrete pr secilin nxns.
Java I
Msuesi
Prdorimi nga nxnsit i literaturs msimore t

rekomanduar.
Java II
Secili nxns
Takime pr hapje horizonti me msuesit e

lndve t tjera.
Java II
Krkim n burime t tjera informacioni.
Java III
Fillim i plotsimit t portofolit me gjetjet

kryesore.
Java III
Secili nxns
Diskutim n klas i gjetjeve kryesore, me

evidentimin e mangsive dhe t rrugve pr
plotsim.
Java III
Msuesi dhe
nxnsit
burimesh
Msuesit
Secili nxns
MATEMATIKA 7
90
9
Hartimi i draftit prfundimtar individual nga

secili nxns.
Java IV
Secili nxns
10
Puna pr hartimin e draftit prfundimtar

prmbledhs me gjetjet kryesore.
Java V
Msuesi me
nxnsit
11
Dorzimi produktit prfundimtar (raportit) si

edhe i portofoleve t secilit nxns.
Java VI
Nxnsit
12
Prezantimi i raportit.
Java VI
2-3 nxns t
przgjedhur nga
klasa
Burimet kryesore t informacionit

1. Tekstet msimore t matematiks (pr klasat 5, 6, 7).
2. Tekstet msimore t lndve tekniko-shkencore (pr klasat 6, 7, 8, 9).
3. Biseda me specialist t profileve t ndryshme.
4. Vzhgime t dukurive natyrore, teknike e sociale.
5. Ndjekje emisionesh televizive adekuate (Discovery; Explorer etj).
6. Prdorim CD t posame.
Produkti i pritshm i projektit
Raport i argumentuar ku t prshkruhen gjetjet kryesore me t cilat nxnsit e ksaj
moshe hasen n kt faz t prvojs s tyre msimore e jetsore.
Tematika e orve t planifikuara n planin msimor
1. Ndarja e detyrave pr secilin nxns, s bashku me literaturn e rekomanduar
msimore.
2. Realizimi i bisedave me msuesit e lndve tekniko-shkencore.
3. Diskutimi n klas i rezultateve kryesore paraprake t arritura nga nxnsit.
4. Diskutim n klas pr arritjet e mtejshme.
5. Przgjedhja e rezultateve kryesore pr raportin prfundimtar.
6. Prezantimi i raportit
Mnyra e vlersimit t nxnsve
Bhet sipas kritereve t pranuara e t shpallura, duke nxjerr notn e nxnsit sipas
formuls
ku nk sht nota e klass si grup
ni sht nota e nxnsit si individ
LIBR PR MSUESIN
III.9.
91
Qndrimi ndaj matematiks
Pr nj qndrim pozitiv dhe prfshirs ndaj ors s msimit t

matematiks
Ora e msimit sht njsia m e vogl kohore e procesit msimor. Organizimi e
menaxhimi i saj kan ndikim t drejtprdrejt n procesin msimor. T nxnit sht i
lidhur me qndrimin e nxnsit ndaj lnds q fillon q nga qndrimi i tij ndaj ors s
msimit. N msimin e matematiks kjo e fundit sht e pandar nga veprimtarit q
bhen n klas. Msuesit prpiqen q nxnsit t ken nj qndrim pozitiv ndaj ors s
matematiks, e t ndjejn knaqsi. Kjo e lehtson mjaft punn dhe bashkpunimin mes
msuesit dhe nxnsve. Duke e par problemin n kt kndvshtrim, po prmendim
disa faktor q ndikojn pozitivisht:
S pari, si prmendm m sipr, knaqsia q fitohet nga zgjidhja e problemave;
S dyti, do t ishte mjedisi i krijuar, sepse nj mjedis me nxns dashamirs ndaj
matematiks, ndikon pozitivisht ndaj kujtdo q bhet pjes e atij mjedisi;
S treti, vlen t prmendim edhe veprimtarit, t cilat bazohen n mendimin e pavarur
dhe zgjedhjen e lir n t cilat, nga prvojat, sht vn re q nxnsit knaqen dhe
prfshihen trsisht;
S katrti, sensi i humorit t msuesit sht nj tjetr faktor q e bn msimin t
kndshm dhe q nuk mund t lihet pa u prmendur.
Nga prvojat e msuesve dhe nga biseda t ndryshme t bra me nxns po theksojm
disa sugjerime pr msuesit e matematiks:
Prpiquni t bni dika t re n orn e msimit;
Prdorni lojn si mjet didaktik;
I vini nxnsit t bjn veprimtari praktike n funksion t konceptit prkats;
Zbatoni metodn e vrojtimit pr t arritur n prfundimet q doni;
Prdorni shpesh punn n grupe, sepse nxnsit gjejn knaqsi duke dgjuar
mendimet e idet e njri-tjetrit;
U ofroni nxnsve zgjidhje t fjalkryqeve, rebuseve gjithnj n funksion t
objektivit msimor;
Prdorni garn ndrmjet grupeve si form nxitse dhe zbavitse;
Gjat seancave me zgjidhje problemash, diskutoni me nxnsit, ose i vini nxnsit
t diskutojn ndrmjet tyre pr zgjidhjet e propozuara.
Secili msues, gjat prdorimit t sugjerimeve t msiprme, sjell individualitetin e tij si
n zgjedhjen q bn, ashtu edhe n mnyrn se si i zbaton ato n orn e msimit.
Duhet t synohet q qndrimi pozitiv ndaj nj ore msimi t matematiks t mos mbetet
nj dukuri e veuar. Duke e shprndar at edhe n or t tjera, inkurajojm dashamirsin
ndaj lnds s matematiks n trsi.
MATEMATIKA 7
92
Jo vetm knaqsi, por edhe interes

N shtjen e msiprme trajtuam knaqsin q mund t ndjej nxnsi n orn
e matematiks dhe, n prgjithsi, duke nxn matematikn. Megjithat, ndrsa
knaqsia sht e rndsishme, akoma m e rndsishme sht t inkurajohet interesi pr
matematikn. N nj or matematike, nxnsi mund t ndjej knaqsi nga ndonj prej
arsyeve t msiprme, por mund t ndodh q kjo t jet e prkohshme. Ajo pr t ciln
duhet t prpiqemi, si msues, sht q nxnsi t merret me dshir me matematikn,
pr t arritur qllimin q i ka vn vetes. Mjetet dhe mnyrat pr t arritur kt qllim
jan nj sintez e atyre t prmendura n shtjet e msiprme.
Nxnsi mund t vet nxitet duke u ndrgjegjsuar pr ecurin e tij

do njeri duhet t jet i prgjegjshm pr veten e tij. Shkolla duhet t luaj rolin e saj
n kt drejtim. N veanti msuesi i matematiks, nprmjet procesit msimor, duhet
t synoj t ndrgjegjsoj nxnsit q t kuptojn ecurin tyre n matematik. Disa
sugjerime pr kt qllim do t ishin:
U jepni paraprakisht prgjigjen e detyrs, n mnyr q ata t ken mundsi t
kontrollojn veten;
Lrini, madje inkurajoni nxnsit t konsultohen me shokun;
Aplikoni lojrat me shum pjesmarrs, sepse nse veprimet e secilit do t jen t
varura nga ato t t tjerve, rritet shkalla e ndrgjegjsimit;
Jepni detyra, n t cilat kuptohet leht nse prgjigja sht e gabuar, si p.sh.,
fjalkryqet;
I vini nxnsit t hartojn problema dhe tua japin shokve pr zgjidhje.
T njohin dobin e matematiks pr t kuptuar botn q na rrethon

T njihesh me zbatimet e matematiks n botn q na rrethon sht e rndsishme,
jo vetm pr t kuptuar dukuri t ndryshme t saj, por edhe pr t pranuar faktin q
matematika i shrben nj qllimi t caktuar. Pr t njohur nxnsit me zbatimet e
matematiks mund t prdoren nj sr mnyrash, si p.sh., t prshkruhen zbatimet e
tems, e cila po trajtohet teorikisht; tu jepen nxnsve detyra praktike me karakter
zbatues, t bisedohet me nxnsit rreth programeve t ndryshme televizive q prdorin
zbatimet matematike.
Knaqsia estetike
Shpesh matematikant, kur diskutojn ndrmjet tyre, prmendin knaqsin estetike
q u jep matematika. sht nj cilsi e matematiks q nuk mbetet privilegj vetm i
matematikanve, por mund t futet edhe n mendjet e nxnsve nprmjet nj trajtimi
adekuat t matematiks shkollore. Knaqsi estetike jep nj rezultat i papritur. P.sh., pas
gjetjes n planin koordinativ t pikave q u korrespondojn disa ifteve t numrave,
LIBR PR MSUESIN
93
bashkimi i tyre her formon vij t drejt, her t lakuar e her figura t ndryshme n
trajt t rregullt ose jo, por t paparashikuara nga nxnsit. Ata mezi presin ta kryejn
detyrn deri n fund. Ndrtimi i figurave gjeometrike, i modeleve pas zbulimit t
ligjsive, konstruktimi i trupave gjeometrik, ndrtimet stereometrike jan detyra q
nxnsi i kryen me dshir dhe q e knaqin at estetikisht.
Se far mendon nxnsi pr nj lnd sht faktor tepr i rndsishm n prvetsimin
e lnds. Nse nxnsi e plqen matematikn, ai do ta msoj at dhe nuk do ti duket
e vshtir. Pra, ta bjm t till! N kndvshtrimin e nj qndrimi standard ndaj
matematiks, sht e dshirueshme q ne t prpiqemi q nxnsi t zotroj nj qndrim
dashamirs ndaj matematiks, e jo vetm ndaj msuesit. Vrtet msuesi, si msimdhns
apo si person mund ta afektoj nj nxns n mnyr t favorshme. Nga kjo gj ka
kryesisht pasoja pozitive pr trinomin: matematik, msues, nxns. I vetmi rrezik
qndron n faktin q nxnsi mund t jet i motivuar vetm sepse i plqen msuesi dhe
standardi i tij i puns. Kshtu, ai mund t bjer me shpejtsi, nse e ndrron msuesin q
i plqen me nj msues q nuk i plqen.
S fundi, nuk do t ishte e teprt t krkonim edhe prmirsimin e qndrimit t vet
msuesit ndaj lnds s matematiks, sepse ai sht nj model q nxnsi prpiqet
ta imitoj. Entuziazmi i msuesit pr lndn, knaqsia e tij pr tu marr me t (q
reflektohet n arritje t larta si msimdhns), vlersimi q ai i bn vlerave utilitare t
matematiks, kan impakte pozitive edhe n qndrimin e nxnsit ndaj matematiks e jo
vetm si lnd shkollore.

MATEMATIKA 7
94
III.10.
Aftsit ndrkurrikulare
Aftsit, si dihet, hyjn n pun pr prballimin e situatave pr t cilat nuk mjafton

thjesht kujtesa e njohurive. Ato mund t jen:
- ndrkurrikulare (prvetsohen e zbatohen n t gjith kurrikuln);
- ndrfushash t nxni;
- lndore.
3.10.1
Aftsia e komunikimit
Me komunikim do t kuptojm marrjen dhe dhnien e informacionit, t imazheve, t

ideve si edhe transmetimin e ndjenjave.
N do lnd nxnsit ushtrohen t komunikojn. Sipas natyrs s lnds nxnsit
komunikojn:
- me shkrim t zakonshm;
- me simbole (shkencore, muzikore etj.);
- me an t figurave apo t lvizjeve;
- me gjuhn e folur.
Dikur komunikimi (n gjuhn shqipe) konsiderohej si ekskluzivitet i msuesit t gjuhletrsis. Sot, do msues sht njkohsisht msues i nj lnde dhe msues i komunikimit.
Vetm me prpjekjet e vazhdueshme dhe t sistemuara t t gjith msuesve e gjat gjith
viteve t shkollimit sht e mundur t zhvillohet tek nxnsit nj kultur e shndosh
komunikimi.
Prandaj, secili msues duhet t mbaj parasysh gjat vlersimit me not edhe drejtshkrimin,
drejtshqiptimin, pasurin e fjalorit e pastrtin e tij si edhe strukturimin e fjalive.
N seciln lnd, pra edhe n matematik, msuesi duhet ti jap do nxnsi mundsin
q t bhet i aft pr t komunikuar qart, sakt e kuptueshm.
do msues, krahas synimeve lndore, duhet t ket edhe synimet e mposhtme, q i
takojn komunikimit n gjuhn shqipe:
T folurit
Secili nxns t bhet i aft q tu transmetoj me goj t tjerve informacione, ide,

ndjenja e figura n mnyr t sakt, duke prdorur:
- nj fjalor gjithnj e m t pasur;
- mnyrn m t prshtatshme pr dgjues t caktuar e pr nj situat t caktuar.
T dgjuarit
Secili nxns t bhet i aft q:
LIBR PR MSUESIN
95
- t jet dgjues i vmendshm;

- t veoj qart pasaktsit q dalin nga parashtrimet e t tjerve;
- t bj pyetje adresuar folsve pr paqartsit e veta;
- t bj komente rreth parashtrimeve t t tjerve.
T lexuarit

- t lexoj me shpejtsin e mjaftueshme pr t kuptuar nj tekst;
- t veoj qart moskuptimet q i dalin gjat leximit;
- t prdor strategji t larmishme dhe t prshtatshme pr t kuptuar, prdorur dhe
reflektuar mbi nj tekst t shkruar.
T shkruarit
Secili nxns t bhet i aft q tu transmetoj me shkrim t tjerve informacione, ide,

ndjenja dhe figura n mnyr t sakt, t qart, t plot, t mirstrukturuar dhe bindse,
duke prdorur:
- nj fjalor gjithnj e m t pasur;
- nj larmi mnyrash t parashtrimeve me shkrim;
- mnyrn m t prshtatshme t komunikimit me shkrim (pr lexues t caktuar e n
situat t caktuar).
Msuesit duhet q t jen q t gjith t trajnuar pr prezantimet me shkrim dhe me goj.
3.10.2. Aftsia e prdorimit t matematiks

Matematizimi i disiplinave shkencore ka nisur shekuj m par me shkencat e natyrs dhe
sht nj proces q vazhdon ende edhe sot (me ritme t prshpejtuara) n shkencat e tjera
si edhe n teknologjit.
Jeta e prditshme puna, prshkohen gjithnj e m shum nga njohuri t reja dhe nga
nevoja e shfrytzimit t burimeve t larmishme t informacionit, t cilat kan pothuajse
prher, ndonse n shkall t ndryshme, nevoj pr matematikn.
Matematika, duke qen faktor i suksesit gjat gjith jets, duke qen nj prbrs i
t nxnit gjat gjith jets, sht sot jo vetm lnd q ka pesh t madhe n planin
msimor, por mund t konsiderohet edhe si ndrlnd. N t gjitha fushat e t nxnit,
msuesi duhet ti jap mundsin secilit nxns t zbatoj ato q di nga matematika q
ka nxn n shkoll.
Parakushti i zbatimit t suksesshm t matematiks n lndt e tjera sht q vet
matematika, t priret fort nga zbatimet n shkencat, teknologjit, dukurit reale dhe jeta
e prditshme.
Kthimi i matematiks n nj fill q prshkon t gjith kurrikuln sht nj pun e gjith
msuesve, por strumbullari i saj jan msuesit e matematiks, t cilt:
- mund t trajnojn kolegt;
96
MATEMATIKA 7
- bashk me ta mund t projektojn tema integruese.

N lnd t ndryshme ka hapsira t ndryshme pr prdorimin e matematiks, por secila
prej tyre ka mundsi pr ta realizuar kt.
Duhet shmangur rreziku q t reduktohet prdorimi i matematiks me aritmetikn
fillestare (prdorimi i katr veprimeve aritmetike) apo n statistikn elementare (prpilim
tabelash, njehsim i mesatares aritmetike).
Integrimi i matematiks n prmbajtje sht m i mundshm n detyrat tematike apo
projektet kurrikulare.
Disa shembuj pr mundsit:
- shqyrtimi i problemeve t shndetit (pulsi, jetgjatsia, temperatura, pesha, prmasat,
denduria e nj smundje);
- shqyrtimi i problemeve q lidhen me popullsin (pr moshn, gjinin, shkalln e
arsimimit etj.);
- analiza e shtjeve social-ekonomike (punsimi, buxheti, taksat, mimet, kursi i
kmbimit, kursimi i energjis);
- analiz e statistikave q publikohen n media;
Msuesit mund t zgjedhin pr nxnsit tema t veanta q ata t punojn individualisht
apo n grupe t vogla, brenda nj afati q mund t shkoj deri disa jav. Kto tema mund
t ojn edhe n njohuri t avancuara matematike.
Por qendra e rndess n tema t tilla nuk sht tek matematika, por n nj grumbull
njohurish lndore. Matematika e tregon veten si nj ndihmse e pazvendsueshme pr
nj analiz t mir.
Secili msues duhet pareshtur ta vras mendjen se ku e si mund ta zbatoj matematikn
brenda lnds, n do kapitull, n do or ku sht e mundur.
3.10.3 Aftsia e prdorimit t TIK

N kohn e sotme TIK sht kthyer n nj mnyr jetese; bota moderne sht n
ndrvarur prej tij.
N saje t TIK msuesi i sotm nuk sht m zotruesi i vetm (as rekomanduesi i vetm)
i informacionit q nxnsit duhet t zotrojn. Shum burime dixhitale t informacionit
jan t hapura pr nxnsit dhe ata vijn n shkoll me njohuri, gjykime, opinione e
pyetje, t cilat msuesi duhet ti konsideroj si pjes e kurrikuls n trsin e saj.
TIK sht jo thjesht nj lnd n kurrikul, por m shum nj ndrlnd.
Msuesi nuk ecn me ritmin e kohs, nse nuk prfshin n ambicien e tij profesionale
prdorimin e TIK gjat zhvillimit t programit msimor. Msuesi duhet ti krijoj
mundsin secilit nxns pr t prdorur n lndn q jep t gjitha njohurit e shprehit
e nxna n lndn e TIK.
Secili msues duhet t prkujdeset vazhdimisht q do nxns i tij:
- t krkoj e t gjej informacion n trajt elektronike;
- t hetoj, t bj parashtrime e t zgjidh situata problemore me ndihmn e mjeteve
elektronike;
- t paraqes e t prezantoj punn e tij duke prdorur nj larmi mediash digitale;
LIBR PR MSUESIN
97
- t bashkpunoj me shokt e msuesit nprmjet komunikimit elektronik.

Prdorimi n nj lnd t caktuar i mundsive q ofron TIK sht nj zgjedhje e msuesit,
i cili duhet t jet i bindur se kshtu, e jo ndryshe nxnsit po mendojn e po kuptojn
m mir e m shum.
Nj nga prfitimet m me vler t TIK sht shtimi i kohs s t nxnit (shkurtohet
koha pr njehsime, vizatime figurash e grafiksh etj.) Fale CD-ve t posame nxnsi
mund t ndjek dinamikn e dukurive e t ngjarjeve, t rrok ndikimin e ndryshimit t
parametrave n nj dukuri.
Por prdorimi i ktyre CD-ve nuk duhet t reduktohet n nj shfaqje t rndomt filmi.
Pr kt qllim msuesi duhet tu parashtroj nxnsve qysh m par disa pyetje, tu
shtroj nj dilem pr t ciln sht e dobishme e produktive prdorimi i CD n fjal.
sht mjaft i madh rreziku q prdorimi i TIK t kthehet n mnyr siprfaqsore n
mod.
Prdorimi i TIK nuk sht gjithmon m i miri. P.sh., ekspozimi i grafikve t gatshm
e kursen kohn, por nuk zvendson dobin e ndrtimit t grafikve me laps e letr nga
vet nxnsit. Nuk mund t zvendsohet roli i eksperimenteve me dorn e nxnsit n
laboratort tradicional t fiziks dhe t kimis. Kto jan manipulime reale (jo virtuale)
q mbeten t pazvendsueshme n prvetsimin e qndrueshm t ktyre lndve.
Po t anohet m tepr ndaj informacionit elektronik dmtohet aftsimi i nxnsve pr t
vjel informacione edhe nga burime t tjera si libra, manuale, fjalor, emisione t radios,
biseda, incizime. Pra, duhet t mbahet nj ekuilibr i studiuar midis tipave t ndryshme
t burimeve t informacionit.
T gjith msuesit duhet t familjarizohen me TIK e t mos jen t frenuar n prdorimin
e tij, n mnyr q TIK t kthehet n nj fill q prshkon m tej kurrikuln.
3.10.4 Aftsia e menaxhimit t informacionit

Msuesi tradicional e konsideron tekstin lndor si nj burim t mjaftueshm informacioni
pr tia transmetuar nxnsve prmes metodave t tij t msimdhnie-msimnxnies.
Kurrikula e re e mon tekstin si nj burim t rndsishm pr msuesin, por jo ezaurues.
Kjo pr arsye se, me gjith informacionin e bollshm e t prditsuar q ka, teksti nuk
mund t ket konkretizime nga lokaliteti ku sht vet shkolla dhe nuk mund t pasqyroj
ngjarjet m t freskta nga komuniteti dhe bota. Kt mund e duhet ta bj msuesi. Ve
ksaj, msuesi i mir i bn nxnsit kurreshtar dhe u prgjigjet pyetjeve q lindin tek
ata, pyetje q si rregull nuk gjejn prgjigje n tekst. Msuesi i mir nuk sht thjesht
lexues apo perifrazues i tekstit, por interpretues i tij me gjra t reja, pr ta br lndn
m konkrete e m t kapshme.
Prse duhet q nxnsit t krkojn vet informacione t tjera, ve informacioneve
shtes q msuesi i qmton vet?
1. Informacioni i tekstit sht gjysm i gatshm, pr tu prvetsuar m leht nga nxnsit.
Informacionet nga burimet e tjera jan n gjendje bruto; nxnsit i duhet ti prpunoj
98
MATEMATIKA 7
ato, t veoj thelbsoren, ti prmbledh etj. Kjo sht strvitje n situat reale dhe vlen
direkt pr nxnsin, q ai t bhet lexues i pavarur dhe sidomos lexues pr tr jetn.
2. Arsyeja tjetr qndron tek kultivimi i t menduarit kritik. Ushqim pr t menduarit
kritik sht larmia e informacioneve, sepse vetm kshtu nxnsit ballafaqojn faktet,
interpretimet dhe opinionet.
Informacionet q krkojn nxnsit dhe msuesit nuk jan vetm ka gjendet n median
e shkruar apo vizive e n TIK. Gama e tyre sht m e gjer dhe prfshin biseda me
prindr e specialist, vizita n ekspozita, muze, institucione, vzhgime t dukurive t
natyrs apo shoqris.
Menaxhimi i mir i informacionit sht nj mjeshtri q nuk msohet vet, por ka nevoj
pr nj strvitje t planifikuar e drejtuar mir gjat gjith viteve t shkollimit. Nxnsi
duhet t udhzohet sistematikisht nga msuesi se si t punoj mbi nj informacion, duke
filluar nga ai i tekstit e duke vazhduar me informacionet bruto.
a) Nxnsi duhet t ushtrohet t punoj me laps n dor, ndrsa studion nj material
(t bj nnvizime, pyetje, pikpyetje, sqarime apo interpretime n marzhet), pra t
dialogoj me autorin prmes nj sistemi vetjak shenjash.
Ai duhet t prdor skica ose skema, pr t vizualizuar sintezn e materialit. M pas
ai duhet t ushtrohet t prmbledh, t sistemoj, t ruaj (n skeda apo n file t
kompjuterit).
b) Nxnsi duhet t msohet t mbaj shnime t qarta gjat bisedave me persona
burimor dhe t hedh n letr n mnyr t mirstrukturuar vzhgimet e tij.
c) Msuesi duhet tu shpjegoj nxnsve se si t konsultohen me fjalort apo me indekset
n fund t librit
d) Msuesit mund t krkojn q n portofolin e nj projekti kurrikular apo t nj detyre
tematike nxnsit t vendosin edhe fragmente nga literatura e shfrytzuar, bashk me
shnimet q kan br mbi t.
Kto shprehi kultivohen me prkujdesjen e vazhdueshme t t gjith msuesve.
Q prpjekjet e msuesve t jen t suksesshme sht e nevojshme q secili msues t
jet vet mjaft i prgatitur pr menaxhimin e informacionit.
3.10.5 Aftsia pr zgjidhjen e situatave problemore

Problem konsiderohet do krkes origjinale q i shtrohet nxnsit pr ta zgjidhur,
krkes q ka t bj me nj situat t pahasur m par nga ai.
Situata problemore, prtej viteve t shkollimit, haset rndom gjat jets s prditshme
dhe asaj profesionale, kur duhet marr nj vendim.
Sprova e vrtet e t kuptuarit sht prballja me nj krkes q ve n pun jo vetm
kujtesn. Nxnsit duhet t vihen rregullisht para t papriturash sado t vogla.
Zbatimet me kontekst nga lndt e tjera dhe nga ngjarjet e prditshme, por t reja, jan
padyshim situata problemore.
Me problem pra do t kuptojm do pyetje t re. Projektet kurrikulare komplekse
dhe qmtimi i informacioneve pr nj qllim t caktuar prbjn shembuj situatash
problemore.
LIBR PR MSUESIN
99
Zgjidhja e situatave problemore prbn nj metod pune me t ciln msuesit duhet t

strvitin nxnsit.
Shpesh nxnsit q cilsohen t mir nuk dallohen pr thellsin e t kuptuarit, por prej
faktit se jan m sistematik e m t vullnetshm se t tjert pr t riprodhuar pjes t
mdha njohurish. Ata zihen ngusht kur u jepen krkesa disi t ndryshme nga ato t
tekstit. Kjo vjen se kshtu jan msuar nga msues q punojn si instruktor pr nj
zinxhir t standardizuar veprimesh (marrje disa her me t njjtin problem).
Ka msues q n orn e prsritjes, n vend q t prfshijn nxnsit n pun pr
strukturimin e kapitullit, ngulitin tek ato krkesa q kan ndrmend t kontrollojn n
provim.
Tek disa msues i gjith dialogu me nxnsit t shtyn kah t nxnit mekanik; pauza
ndrmjet mbarimit t pyetjes dhe sinjalit pr t dhn prgjigjen sht zakonisht tepr e
shkurtr, sepse vet pyetja sht thjesht, nj ftes pr t sjell ndrmend nj prgjigje
t njohur.
3.10.6
Aftsia e t menduarit kritik
T mendosh n mnyr kritike do t thot t jesh i pavarur n gjykime, t jesh argumentues,

prgjigje-dhns e vendim-marrs, pas nj shqyrtimi t imt, t thell e t gjithanshm
t rrethanave.
Mendja jo-kritike sht paragjykuese, jotolerante, e varur nga opinionet e t tjerve, e
nxituar n nxjerrjen e prfundimeve.
Msuesi nuk duhet t jet ngushtsisht lndor; ai duhet t ket si mision formimin e
personalitetit t nxnsve, duke ndikuar n formimin e t menduarit kritik si virtut
themelor.
T menduarit kritik sht nj strategji me ann e s cils shtjellohet e prvetsohet vet
lnda.
- T mendosh n mnyr kritike, s pari do t thot t dish t pyessh (kur, far, si, pse?).
Msuesi duhet t inkurajoj nxnsit ti drejtojn pyetje atij vet dhe bashknxnsve.
- T mendosh n mnyr kritike do t thot t dish t arsyetosh (si ta prdorsh arsyetimin,
far metodash t prdorsh). Lajtmotivi t jet pse?.
- T mendosh n mnyr kritike do t thot t mos besosh verbtazi.
- Mendja kritike nuk mbshtetet tek nj burim i vetm informacioni, por qmton disa,
para se t dal n nj konkluzion.
- T mendosh n mnyr kritike do t thot t respektosh t menduarit ndryshe, t
konsiderosh t natyrshme t gabosh.
- Mendja kritike dallon opinionet nga faktet, interpretimet nga dshmit, deklaratat nga
realiteti.
Synimet e msuesit pr edukimin e mendimit kritik
100
MATEMATIKA 7
- t sjell argumente e dshmi pr t mbshtetur prfundimet e bindjet e tij;

- t mbaj qndrim t pavarur e argumentues ndaj informacioneve n prgjithsi dhe
ndaj gjykimeve t t tjerve;
- t dalloj faktet nga interpretimet e tyre;
- t jet i vmendshm ndaj argumenteve t t tjerve; t mos iu kundrvihet me
paragjykime;
- t shqyrtoj mundsi t ndryshme pro dhe kundra pr nj shtje t caktuar.
Parakusht i suksesit n edukimin e t menduarit kritik sht metoda e vet msuesit. Ai
nuk duhet t paraqitet si zotrues i t vrtets s fundit, nuk duhet t jet urdhrues, por
t prpiqet t bind njerzit.
Msuesi duhet t nxis debate ndrmjet nxnsve (pr nj pohim n media, pr dy
interpretime t ndryshme etj). Msuesi nuk luan rolin e arbitrit, nuk mban ann e askujt.
Ai nuk ofron diagnoz, por u mson nxnsve si t diagnostikojn
Nj teknik provokative pr t edukuar t menduarit kritik sht tu krkosh nxnsve
t gjejn gabimin n nj pohim apo argumentim (edhe sikur t till t mos ket apo t
ket t till t sajuar vet).
Msuesi duhet t vigjiloj mbi saktsin e argumenteve, madje edhe t fjalve.
Nxnsve duhet tu jepet koha e mjaftueshme pr tu menduar mir. Ata duhet t
edukohen q t mos nguten, t mos prgjigjen prciptas, t mos riprodhojn fraza q nuk
i kuptojn, t pranojn vetm pasi kan menduar me kujdes e jan t bindur vet.
Ndodh q nxnsit jan m t zgjuar n oborrin e shkolls (debatojn me shokt) sesa
brenda ors s msimit (ku pranojn n mnyr pasive e pa br shum pyetje mjaft
gjra).
Qndrimi i msuesve t shkolls ndaj kultivimit t t menduarit kritik tek nxnsit duhet
t jet kolegjial e i harmonizuar.
3.10.7
Aftsia e t menduarit krijues
T menduarit krijues nuk sht dhunti ekskluzive e artistve dhe shkenctarve. do

nxns ka potencialin e vet krijues. Pyetjet origjinale, zgjidhja e nj ekuacioni me
mnyr jo standarde jan shfaqje t krijimtaris.
Msuesi duhet t inkurajoj do grimc krijimtarie, t gjej e ta lvdoj at. Nj tentativ
krijuese, n nj detyr tematike apo projekt apo edhe n dika rutin, krkon guxim,
shfaqja e t cilit kultivohet nga mirdashja e msuesit.
Por kjo mikpritje ndaj individualitetit krijues duhet t shfaqet ndrmjet nxnsve.
Msuesi duhet t strvit nxnsit t kapin dhe t vlersojn origjinalitetin krijues t nj
shoku apo t nj grupi.
3.10.8
Aftsia e t punuarit me grup
Ka shum msues q jan mosbesues ndaj puns me grup sepse:

a) Nuk e kan situatn nn kontroll (por me kt shpesh nnkuptojn prqndrimin e
msimdhnies n dorn e msuesit);
LIBR PR MSUESIN
101
b) Kan rendiment t ult (disa nxns zaptojn punn e t tjerve, duke i ln ata pa
pun).
Kto jan t vrteta, por vetm pr ata msues q nuk e zotrojn mjeshtrin e puns
me grup.
N t vrtet puna me grup ka shum an t mira. N t nxnsit kmbejn mendime,
shkmbejn pyetje dhe msojn nga njeri-tjetri. Nxnsit nganjher msojn m mir
dhe m shpejt nga bashknxnsit, sesa nga msuesi.
Puna me grup ul ankthin e mosprgjigjes tek nxnsit.
Miratimi nga bashkmoshatart shpesh vlersohet (sidomos n vitet e larta )m tepr se
ai i msuesit.
Puna n grup rrit aftsit argumentuese e komunikuese, sepse nuk sht aq e leht t
bindsh bashkmoshatart.
Puna n grup nxit lindjen e ideve (ndonse kjo sht m tepr veprimtari individuale).
Nxnsit duhet patjetr t msohen qysh n shkoll q t punojn n grup. Ky sht
modeli i familjes, i grupit t nxnsve apo i grupit t kolegve.
Sot shpesh n aplikimet pr punsim vlersohet shum aftsimi pr pun me grup.
Fal puns me grup (n saj t prpjekjeve t qllimshme t msuesve) do nxns
msohet q dora-dors:
- t sillet me takt n nj pun t prbashkt;
- t mbaj prgjegjsi ndaj suksesit t grupit n trsi;
- t respektoj rregullat e grupit ku pranon t marr pjes;
- t jet tolerant dhe i gatshm pr kompromise;
- t mbaj qndrim t pavarur dhe argumentues ndaj gjykimeve dhe qndrimeve t t
tjerve;
- t respektoj pikpamjet e ndryshme t antarve t grupit;
- t mirpres ide dhe prvoja t tjera t t tjerve.
N hapat e para nuk pritet q nxnsit t jen aq t sjellshm e prfitues gjat puns me
grup.
Msuesit duhet t vlersojn automatikisht qndrimin e secilit nxns n nj veprimtari
grupi.
Puna me grup nuk sht metod universale e msimdhnies, q t mund t prdoret kudo
e kurdoher. sht msuesi ai q vendos se kur sht e dobishme puna me grupe.
Puna me grup sht mnyr e prshtatshme pr t prsritur nj kapitull.
Grupi m i vogl e m komod n klas sht ai i banks se nxnsve (nxnsit diskutojn,
shohin fletoret e njri-tjetrit).
Shqetsimi kryesor i msuesve lidhur me punn me grup mbetet koha: por n fakt ky
sht preokupimi i atyre msuesve q nxitojn.
3.10.9
Aftsia pr qndrim etik e social
Prtej njohurive dhe aftsive (e nprmjet tyre) shkolla ushtron nj ndikim t fort n
formimin e karakterit t nxnsve, duke u prqendruar n rrnjosjen e qndrimeve,
102
MATEMATIKA 7
vlerave dhe bindjeve vetjake. Gama e tyre sht shum e gjer dhe prfshin, ndr t
tjera, mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhe t fmijve, mospranimin dhe mosushtrimin e
asnj lloj diskriminimi, respektimin e vlerave kombtare dhe zhvillimin e tyre, mbrojtjen
e mjedisit n t gjith larmin e tij etj.
Treshja klasike pr t ciln synon kurrikula sht: e vrteta, e bukura, e mira. Gabimisht,
tradicionalisht e vrteta konsiderohet si objekt ekskluziv i shkencave t natyrs, e bukurasi objekt ekskluziv i arteve, e mira-si privilegj i edukimit qytetar, por edhe i shkencave
shoqrore.
N t vrtet, t tria aspektet jan t grshetuara tek do lnd dhe e mira m shum
se t tjerat.
N t gjitha fushat e studimit dhe n do lnd msuesit duhet ti japin mundsin do
nxnsi t ushtrohet t mbaj qndrim etik ndaj ngjarjeve, dukurive, pikpamjeve dhe
sjelljeve n klas, shkoll e shoqri.
Secili nxns duhet t bhet i aft:
- t vlersoj sjelljet, qndrimet dhe veprimet e tij e t tjerve (individ apo institucione)
n t shkuarn e n t tashmen, nga pikpamja e dobis s prbashkt t komunitetit,
vendit e m gjer;
- t jet pjesmarrs aktiv i veprimtarive dhe i lvizjeve t cilat synojn prmirsime n
shkall komuniteti, vendi, rajoni e m gjer.
Misioni i shkolls sht q t farktoj nj qytetar q ndjek ngjarjet jo thjesht pr kureshtje
apo me keqardhje pasive, por q sht aktiv pr ndryshime t dobishme. Msuesi nuk
duhet t lr asnj rast t favorshm pr t shtruar dilema etike (a sht e drejt?,
a sjell dobi?,far duhej br?).
Materiali nuk duhet t sillet i distiluar, por t gjuaj shembuj zbatimesh, pr t cilat mund
t shtrohen qndrime morale.
Cilat do t ishin kriteret e gjykimeve etike? Duhet t distancohemi qart nga dy qndrime
ekstreme:
- t edukohet nj individ i lir nga do shtrnges dhe q i ndrton vet parimet e tij etike;
- tu diktohet nxnsve prcaktimi i t mirs e t keqes.
Nxnsi duhet t msohet t ndrtoj sjelljet dhe t mbaj qndrimet e tij mbi bazn
e disa parimeve universale, si t drejtat e njeriut dhe parimet e shtetit ligjor.
Nxnsi duhet t ushtrohet t shpjegoj veprimet dhe gjykimet e tij morale n trajtn e
nj arsyetimi deduktiv: sepse,n baz t,). Kur t flas pr aspekte konkrete t
politiks s prditshme (si p.sh., korrupsioni) msuesi nuk duhet t shfaq mendimin e
tij personal se cila qeveri sht m e mir.
Msuesi nuk ka t drejt t manipuloj shijet e nxnsve t tij.
Kur msuesi anon nga mendimi i tij e nuk i pasqyron t gjitha, ai censuron informacionin.
Msuesi nuk sht barts i t vrtets s fundit; edhe sikur ajo t ekzistoj, ai nuk
duhet t hiqet si i till.
Rreziku m i madh sht q nxnsi t ushtrohet si dishepull i nj autoriteti, kur n t
vrtet ai duhet t mbaj prgjegjsit e veta pr sjelljet e tij sociale.
LIBR PR MSUESIN
103
Detyra e msuesit sht t jap metodn. Ai i nxit nxnsit q t shprehin lirshm

opinionet e tyre dhe u shmanget (e nuk lejon as nxnsit ta bjn) komenteve t tilla si
e ke gabim.
Msuesi i orienton me takt nxnsit e tij n krkimin e tyre t pavarur drejt t vrtets
dhe kt e bn me pyetje e aspak me kundrshtime.
Po kshtu, ai i strvit nxnsit t debatojn prmes pyetjeve dhe argumenteve e sidomos
t ken respekt pr opinionin ndryshe.
Liria e gjykimit bazohet mbi dyshimin. P.sh., ekziston respekti pr shtetin ligjor, por jo
pr secilin ligj n veanti. Ligjet i nnshtrohen analizs kritike.
Por liria e shqyrtimit dyshues ka disa kufij dhe msuesi duhet ti mbaj nxnsit brenda
tyre. Ai ndalon rreptsisht paragjykimet raciste, gjinore, nacionale. Kto paragjykime
jan n kundrshtim me t drejtat themelore t njeriut. Kto t drejta nuk jan pr
diskutim; ato vetm mund t argumentohen.
104
MATEMATIKA 7
IV. ZBRTHIMI METODIK I NJ KREU

Kreu II.
Msimi 2.1.
Thyesat dhe numrat dhjetor

Pjestues dhe shumfisha t numrave
Kuptime:Numrat e thjesht. P.M.P. i dy numrave natyror. Sh.V.P. i dy numrave natyror.

Veti: Rregullat pr gjetjen e P.M.P dhe Sh.V.P. t dy numrave natyror.
Metoda: Zbatim, formulim.
Shkathtsi: N mbarim t msimit, nxnsit t jen n gjendje:
T gjejn P.M.P t dy numrave t till.
T gjejn Sh.V.P t dy numrave t till.
Udhzime pr zhvillimin e msimit
T ndiqet shtjellimi metodik i materialit t dhn n tekst. T mbahet parasysh se

prvetsimi i materialit arrihet vetm nprmjet veprimtaris s nxnsve. Prandaj, pas
trajtimit t shembujve me metodn e biseds, duhet t zgjidhen detyrimisht n klas
ushtrimet e vendosura n materialin teorik, q jan pjes prbrse e tij, si edhe ushtrime
t tjera, t przgjedhura nga msuesi.
Nuk ka pse t punohet me numra t mdhenj; t kufizohet n shqyrtimin e numrave
njshifror.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 4, 7, 8.
Msimi 2.2.
Vetia themelore e thyesave
Kuptime: Thyesa e zakonshme. Numruesi, emruesi i saj. P.M.P i dy numrave natyror.

Veti: Vetia themelore e thyesave.
Metoda: Thjeshtimi i thyesave.
T prdorin vetin themelore pr t zvendsuar nj thyes me nj thyes tjetr, t
barabart me t.
T kryejn thjeshtimin e thyesave, kur emruesi e numruesi jan numra nj apo
dyshifror, duke gjetur P.M.P e tyre.
Trajtimit t materialit, t parashikuar pr kt njsi msimore, pr shkak t rndsis q

ka n formimin lndor t nxnsve, i duhet kushtuar gjith ora e msimit.
Msimi prbhet nga dy pjes, t lidhura organikisht midis tyre.
N pjesn e par kemi nj rimarrje t kuptimeve dhe vetive t njohura nga klasa VI.
T mbahet parasysh se ktu bhet nj vshtrim m i gjer i kuptimit t thyess, si rezultat
i ndarjes dhe si rezultat i pjestimit t dy numrave natyror. Pas rikujtess s vetis
themelore t thyesave, msuesi t organizoj zgjidhjen, me pun t pavarur apo n grupe,
LIBR PR MSUESIN
105
t nxnsve pr t zgjidhur ushtrimet e vendosura n materialin teorik, mbi thjeshtimin

e disa thyesave me gjymtyr t vogla.
Pastaj vihet n dukje vlera e metods s re pr t realizuar thjeshtimin, duke gjetur P.M.P
dhe Sh.V.P t gjymtyrve. Shembulli t trajtohet me metodn e biseds dhe pas tij t
zgjidhen n klas, me pun t pavarur apo n grupe, ushtrimet q vijojn n tekst.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 3, 5.
Msimi 2.3.
Kthimi i thyesave n emrues t njjt. Krahasimi i
thyesave
Kuptime: Emruesi m i vogl i prbashkt i dy thyesave.

Veti: Rregulla pr t gjetur emruesin m t vogl t prbashkt t dy thyesave. Rregulla
pr krahasimin e thyesave me emrues t njjt apo t ndryshm.
Metoda: Gjetja e Sh.V.P. t dy numrave natyror. Krahasimi.
T gjejn Sh.V.P t emruesve t dy thyesave.
T kthejn dy thyesa n emrues t prbashkt.
T krahasojn dy thyesa..
Ti prdorin kto shkathtsi n situata t thjeshta praktike.
Sqarimi i ecuris pr kthimin e dy thyesave n emrues m t vogl t prbashkt (me

tre hapa), t bhet nprmjet shembujsh, trajtuar me metodn e biseds, si n tekst.
Prvetsimi i thelbit t ksaj ecurie dhe shkathtsimi i nxnsve pr prdorimin e
saj krkon zgjidhjen nga nxnsit, me pun t pavarur apo n grupe, t nj numri t
mjaftueshm ushtrimesh; ve atij t vendosur n materialin teorik, t punohen edhe t
tjer, t przgjedhur nga msuesi.
sht me vlera formuese trajtimi i nj probleme praktike, q krkon krahasim thyesash
(si n tekst). M tej, pasi sqarohet se nj mnyr komode pr krahasimin e thyesave sht
kthimi i tyre n emrues t prbashkt (e m tej krahasimi i numruesve), t zgjidhen n
klas, me pun t pavarur apo n grupe, disa ushtrime.
Msimi 2.4. Mbledhja dhe zbritja e thyesave
Kuptime: Shuma dhe ndryshesa e thyesave. Rrnja e ekuacionit.

Veti: Rregulla pr shumn (ndryshesn) e dy thyesave me emrues t njjt.
Metoda: Kthimi i thyesave n emrues t prbashkt.
T gjejn shumn (ndryshesn) e dy thyesave me emrues t njjt.
T gjejn shumn (ndryshesn) e dy thyesave me emrues t ndryshm, nj apo
dyshifror.
T zgjidhin ekuacione t trajtave a+x=b; a-x=b; x-a=b, ku a, b jan thyesa t tilla.
106
MATEMATIKA 7
Msimi t zhvillohet me metodn e biseds, duke ndjekur shtjellimin metodik t materialit

n tekst. Element i ri sht prdorimi i ecuris, pr kthimin e thyesave n emrues m t
vogl t prbashkt, prpara se t gjejm shumn (ndryshesn) e tyre.
Pr zotrimin e metods, pas trajtimit t shembullit t dhn n tekst (me metodn e
biseds), rekomandohet q nxnsit t zgjidhin, me pun t pavarur apo n grupe, ndonj
ushtrim tjetr, ve atij me prmbajtje praktike, t dhn n tekst.
Ekuacionet q jan dhn si shembuj n tekst jan zgjidhur me mnyrn m racionale,
duke kaluar kufizat n ann tjetr, me shenj t ndrruar e jo duke prdorur lidhjet
ndrmjet kufizave t veprimeve dhe rezultateve t tyre.
Msuesi edhe m tej ti trajtoj ekuacionet me kt mnyr.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 7.
Msimi 2.5.
Shumzimi dhe pjestimi i thyesave
Kuptime: Prodhimi (hersi) i dy thyesave. Numri i przier.

Veti: Rregulla pr shumzimin e nj thyese me nj numr natyror apo me nj thyes
tjetr. Rregulla pr pjestimin e dy thyesave. Rregulla pr kthimin e numrit t przier n
thyes t parregullt.
Metoda: Thjeshtimi i thyesave.
T gjejn prodhimin e nj thyese me nj numr natyror apo me nj thyes tjetr.
T gjejn hersin e pjestimit t nj thyese me nj thyes.
Njohurit e trajtuara jan kryesisht nj rimarrje e njohurive t klass VI. Thellim prbn
thjeshtimi i thyesave (pas kryerjes s shumzimit apo t pjestimit), duke gjetur P.M.P. e
numruesit dhe t emruesit. Prandaj materiali i vendosur n kt njsi msimore krijon
mundsi pr aktivizimin e mass s nxnsve n trajtimin e shembujve me metodn e
biseds, por sidomos n zgjidhjen, me pun t pavarur apo n grupe, t ushtrimeve t
vendosura n materialin teorik.
sht me mjaft rndsi prdorimi i shkathtsive n kryerjen e veprimeve me thyesat, pr
zgjidhjen e situatave t thjeshta praktike nga masa e nxnsve.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 3, 4,7.
Msimi 2.7. Shprehje numerike me thyesa
Kuptime: Shprehja numerike. Vlera e saj.

Veti: Radha e veprimeve n nj shprehje numerike me kllapa ose pa kllapa.
Metoda: Njehsime me thyesa.
LIBR PR MSUESIN
107
T njehsojn vlern e nj shprehje numerike pa kllapa, me 3-4 veprime aritmetike, me

thyesa me gjymtyr 1-2 shifror.
T njehsojn vlern e nj shprehje numerike me 1-2 kllapa t rrumbullakta, me 3-4
veprime aritmetike, me thyesa t tilla.
Msimi t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn n t shembujt e zgjidhur. M

pas mbi kt baz, mund t organizohet nj diskutim n klas.
Ushtrimet e vendosura n tekst, si edhe ushtrime t tjera t ngjashme, t przgjedhura
nga msuesi, t zgjidhen n klas, me pun t pavarur apo n grupe.
Rekomandohet q msuesi ti ket dhn nxnsve prsritje nga lnda e klass VI,
radhn e veprimeve n nj shprehje numerike.
Msimi 2.8. Kuptimi i numrit dhjetor

Kuptime: Numri dhjetor.
Veti: Rregulla pr krahasimin e numrave dhjetor. Rregulla pr rrumbullakimin e
numrave dhjetor.
Metoda: Prdorimi i sistemit metrik t njsive.
T shkruajn thyesat e rregullta (dhe numrat e przier) me emrues fuqi t dhjets, si
numra dhjetor.
T krahasojn dy numra dhjetor.
T rrumbullakojn nj numr dhjetor deri n nj rend t dhn.
Pjesa e par e msimit sht rimarrje e njohurive t trajtuara n klasn VI. Msimi mund
t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn n t, sintezn e shkurtr t elementve
teorik si edhe shembujt e zgjidhur.
Pastaj t zgjidhin n klas, me pun t pavarur apo n grupe, ushtrimet e vendosura n
materialin teorik.
Pjesa e dyt e msimit, ku evidentohet vlera e thyesave dhjetore, lidhur me prdorimin e
sistemit metrik t njsive, sht e rndsishme pr formimin e prgjithshm t nxnsve.
sht mir q ajo t trajtohet nga msuesi me metodn e biseds.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 3,4.
Msimi 2.9. Mbledhja dhe zbritja e numrave dhjetor

Kuptime: Shuma dhe ndryshesa e numrave dhjetor.
Veti: Rregullat pr mbledhjen e zbritjen e numrave dhjetor (n kolon).
108
MATEMATIKA 7
Metoda: Njehsime me numra dhjetor.

T mbledhin e t zbresin dy numra dhjetor.
T zgjidhin ekuacione t trajtave a+x=b; a-x=b; x-a=b, ku a, b jan numra dhjetor.
Msimi sht thjesht nj rimarrje e njohurive t trajtuara n klasn VI. Rekomandohet

q t punohet me libr hapur.
Nxnsit t lexojn n t, me laps n dor, sintezn e shkurtr t elementve teorik si
edhe shembujt e zgjidhur. Vm n dukje se ekuacioni 4,5-x=2,136 sht zgjidhur n
tekst, duke u bazuar n kuptimin e ndryshess. Msuesi t krkoj q nxnsit ta zgjidhin
at n klas, duke prdorur rregulln pr kalimin e kufizs me shenj t ndrruar, n ann
tjetr t ekuacionit dhe t bjn krahasimin e dy mnyrave.
Ushtrimet e vendosura n materialin teorik t zgjidhen n klas, me pun t pavarur apo
n grupe.
Msimi 2.10.
Shumzimi i numrave dhjetor
Kuptime: Prodhimi i dy numrave dhjetor.

Veti: Rregulla pr shumzimin e nj numri dhjetor me nj numr natyror.
Rregulla pr shumzimin e dy numrave dhjetor
T gjejn prodhimin e nj numri dhjetor me nj numr natyror.
T gjejn prodhimin e dy numrave dhjetor.
Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke ndjekur shtjellimin metodik t dhn n tekst.
Duke qn se kemi kryesisht rimarrje t njohurive t trajtuara n klasn VI, nxnsit t
lexojn n tekst sintezn e elementve teorik si edhe shembujt e zgjidhur.
Ushtrimet e vendosura n materialin teorik t zgjidhen n klas, me pun t pavarur apo
n grupe.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1, 2, 3,5.
Msimi 2.11.
Pjestimi i dy numrave dhjetor
Kuptime: Hersi i dy numrave dhjetor.

Veti: Rregulla e pjestimit t nj numri dhjetor me nj fuqi t dhjets.
LIBR PR MSUESIN
109
Rregulla e pjestimit t nj numri dhjetor me nj numr natyror.

Rregulla e pjestimit t dy numrave dhjetor.
T pjestojn nj numr dhjetor me nj fuqi t dhjets.
T pjestojn nj numr dhjetor me nj numr natyror.
T pjestojn dy numra dhjetor.
Ushtrimet e vendosura n fillim t do nnteme, synojn t aktivizojn shkathtsit e

fituara nga nxnsit n klasn VI. Ato i krijojn mundsi msuesit t kryej nj sondazh
pr gjendjen e klass. Prandaj duhet krkuar q ato t zgjidhen nga secili nxns, me
pun t pavarur individuale.
M tej, msimi t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn n t, individualisht,
sintezn e elementve teorik (rimarrje sintetike e njohurive t trajtuara n klasn VI) si
edhe shembujt e zgjidhur.
Ushtrimet e vendosura n materialin teorik duhet t zgjidhen nga nxnsit me pun t
pavarur apo n grupe. Msuesi mund t jap pr zgjidhje n klas, edhe ushtrime t tjera,
t przgjedhura prej tij.
Msimi 2.12.
Makina llogaritse
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prforcimi i shkathtsive t fituara

nga nxnsit n klasn VI, pr prdorimin e makins llogaritse dhe thellimi i tyre, duke
prdorur edhe tastet e kujtess.
Rekomandohet q msuesi tu ket dhn, paraprakisht si prsritje, nxnsve njohurit
pr makinn llogaritse, t trajtuara n klasn VI.
sht e nevojshme q nxnsit t jen t pajisur t gjith me makinn llogaritse, q kan
tastet e kujtess (minimumi t ken nj makin t till n do bank). T ndiqet shtjellimi
metodik i materialit n tekst.
Ushtrimi n hyrje synon t aktivizoj shkathtsit e nxnsve n prdorimin e makins
llogaritse; msuesi t krkoj q do nxns ta zgjidh ushtrimin individualisht.
Pastaj bhet nj prmbledhje e procedurs s ndjekur.
M tej ekspozohet procedura e re pr njehsimin e vlers s ksaj shprehje, duke prdorur
tastet e kujtess. Msuesi tregon do hap sipas procedurs s re dhe nxnsit kryejn
praktikisht, hap pas hapi, veprimet me tastet e makinave t tyre.
M tej nxnsit t zgjidhin, me pun t pavarur individuale ushtrimin q vijon. Rezultatet
e arritura t diskutohen n klas, n mnyr q t korrigjohen gabimet eventuale.
Rekomandohet q pastaj nxnsit t zgjidhin, me pun t pavarur apo n grupe, edhe 1-2
ushtrime t tjera, t przgjedhura nga msuesi.
MATEMATIKA 7
110
Msimi 2.15.
Thyesat dhjetore periodike
Kuptime: Numri dhjetor i pafundm periodik. Perioda.

Veti: do thyes e zakonshme jep nj numr dhjetor t fundm ose t pafundm periodik.
Metoda: Prdorimi i kuptimit t thyess si hers pjestimi dy numrash natyror.
T kthejn numrin dhjetor t fundm n thyes t zakonshme.
T kthejn thyesn e zakonshme, nprmjet pjestimit t numruesit me emruesin, n
numr dhjetor t fundm ose t pafundm periodik.
Ti prdorin kto shkathtsi n situata t thjeshta matematikore apo praktike.
N kt msim sht esenciale mnyra e kryerjes s pjestimit t nj numri natyror me

nj tjetr numr natyror, meqense thyesa e zakonshme kuptohet pikrisht si hers i nj
pjestimi t till.
Shembulli i dhn n tekst t trajtohet nga msuesi n tabel, pastaj nxnsit t zgjidhin,
me pun t pavarur apo n grupe, nj numr t mjaftueshm ushtrimesh pr kt qllim.
Duke shtruar para nxnsve si detyr pjestimin e 140 me 3, t 4 me 9; t 67 me 30 vihet
re se thyesat
; ;
nuk kthehen n numra dhjetor t fundm dhe dilet n
kuptimin e numrit dhjetor t pafundm periodik, nprmjet veprimtaris (matematikore)

s nxnsve.
Duhet t sqarohet mir kuptimi i periods, si n tekst. Msuesi duhet t synoj t nxjerr
nga klasa, nprmjet nj diskutimi, prfundimin e prgjithshm:
Nse tek thyesa e zakonshme kryejm pjestimin e numruesit me emruesin, do t
marrim nj numr dhjetor t fundm ose numr dhjetor t pafundm periodik.
sht me rndsi tu theksohet nxnsve, se m von do t msojn t kthejn edhe
numrat dhjetor t pafundm periodik n thyesa t zakonshme.
N rubrikn Ushtrime, t konsiderohen si t nivelit minimal ata me numrat 1,2, 3.
Msimi 2.16.
Prqindja
Kuptime: Prqindja
Veti: Pr t gjetur a% t nj madhsie, mjafton t shumzojm at me thyesn
a
.
100
Pr t gjetur nj madhsi kur dim q b% e saj sht numri p, mjafton t pjestojm p

me thyesn
b
.
100
Metoda: Njehsime me thyesa me emrues 100.

T gjejn nj prqindje t caktuar t nj madhsie t dhn.
LIBR PR MSUESIN
111
T gjejn vlern e nj madhsie, kur njihet nj prqindje e caktuar e saj.

N kt msim kemi thjesht nj rimarrje t njohurive t trajtuara n klasn VI. Msimi t

zhvillohet me libr hapur, duke ndjekur shtjellimin e paraqitur n tekst.
Ushtrimi n hyrje synon t kontrolloj shkalln e zotrimit t koncepteve dhe shkathtsive,
q kan qen objekt i t msuarit n klasn VI; ai i krijon mundsi msuesit t bj nj
sondazh pr gjendjen e klass. Pr kt arsye, msuesi duhet t krkoj q ai t zgjidhet
individualisht nga nxnsit.
M tej nxnsit t lexojn n tekst sintezn e elementve teorik dhe t shembujve t
zgjidhur, n mnyr individuale. M pas ata t zgjidhin, me pun t pavarur individuale
apo n grupe, ushtrimet e vendosura n materialin teorik.
Msimi 2.17. Ushtrime pr prsritje

Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet sistemimi i njohurive dhe zhvillimi
i shkathtsive t fituara n msimet e kreut. Rekomandohet q msuesi tu jap,
paraprakisht si detyr nxnsve q t hartojn nj prmbledhje me shkrim t fakteve
kryesore t kreut.
Msimi n klas t zhvillohet me libr hapur.
T kombinohet zgjidhja n klas, me pun t pavarur apo n grupe, e disa ushtrimeve t
tekstit, me zgjidhjen n tabel, nga nxns t tjer, t disa ushtrimeve t tjera. Secili nga
ushtrimet e dhna pr zgjidhje duhet t analizohet n klas.
T konsiderohen si t nivelit minimal ushtrimet me numrat 2, 3, 4, 5, 6, .7
MATEMATIKA 7
112
V. MSIME MODEL
Po japim tani disa or msimi model (me teknika t ndryshme) pr secilin nga krert e
prfshir n tekst. N varsi t kushteve specifike, msuesit mund ti prdorin ato n or
t ndryshme apo n veprimtari t tjera.
KREU 1
NUMRAT E PLOT
Msimi 1.1. KUPTIMI I NUMRIT T PLOT. (PRSRITJE)

Njohuri teorike kryesore
Kuptime:
Numra t plot pozitiv, numra t plot negativ, krahasimi i numrave t plot, mbledhja
e numrave t plot, zbritja e numrave t plot.
Veti
Numrat e plot pozitiv jan numrat natyror.
Numrat e plot negativ jan numrat pozitiv me shenjn (-) (minus).
Numra t plot quhen numrat natyror, numrat e plot negativ dhe numri zero.
Bashksia e numrave t plot shnohet me shkronjn Z.
Krahasimi i numrave t plot me shenj t njjt dhe shenj t kundrt.
Mbledhja e numrave t plot pr numra me shenj t njjt dhe me shenj t
kundrt.
Zbritja e numrave t plot si veprim i kundrt i mbledhjes.
Metoda
Zbatim, analiz, sintez.
Shkathtsi:
N prfundim t msimit nxnsit t jen n gjendje:
T identifikojn numra t plot pozitiv dhe negativ.
T krahasojn dy numra t plot me shenj t njjt dhe me shenj t kundrt.
T mbledhin numra t plot duke prdorur rregullat dhe vetit e mbledhjes.
T zbresin numra t plot duke prdorur rregullat pr zbritjen e tyre.
Udhzime pr zhvillimin e msimit:
Kuptimi i numrit t plot, krahasimi, mbledhja dhe zbritja jan koncepte t rimarra nga
klasa e gjasht. N kt rast msuesi e fillon msimin me nj tabel e cila prmbledh
t gjitha njohurit q kan nxnsit. Msuesi vizaton n drras nj tabel. Nxnsit
punojn n dyshe dhe plotsojn tabeln me njohurit q kan msuar pr numrat e plot.
LIBR PR MSUESIN
113
Tabela
Kuptimi i numrit t
plot
Numrat natyror
jan numra t
plot pozitiv
dhe shnohen me
shenjn + prpara.
Numra t plot
negativ jan numra
natyror me shenj prpara
Numrat natyror,
numrat e plot
negativ dhe numri
zero prbjn
bashksin e
numrave t plot e
cila shnohet me
me shkronjn Z.
Numrat e kundrt
jan a dhe a
Krahasimi i numrave
t plot
do numr i plot
negativ sht m i
vogl se zero.
do numr i plot
pozitiv sht m i
madh se zero.
do numr i plot
negativ sht m i
vogl se do numr i
plot pozitiv.
Ndr dy numra
negativ, m i vogl
sht ai q ka numrin e
kundrt m t madh
Mbledhja e numrave t
plot
Pr t gjetur shumn
e dy numrave t plot
negativ, mblidhen t
kundrtit e tyre dhe
para shums s gjetur
vendoset shenja (-).
Pr t gjetur shumn
e dy numrave t plot
me shenja t ndryshme
i zbresim numrat pa
shenj dhe prfundimit
i vendosim shenjn
e numrit m t madh
(duke i konsideruar
numrat pa shenj).
Shuma e dy numrave
t kundrt sht 0
m+(-m)=0
Zbritja e numrave
t plot
Zbritja e numrit a
me numrin b sht
veprim i kundrt i
mbledhjes.
Pr t zbritur nga
nj numr i plot
nj tjetr, mjafton
q t zbritshmit
ti mbledhim t
kundrtin e zbritsit
a-b=a+(-b)
N bashksin e
numrave t plot,
veprimi i zbritjes
mund t kryhet
gjithmon.
Mbledhja e numrave
t plot ka vetin e
ndrrimit a+b=b+a
Mbledhja e numrave
t plot ka vetin e
shoqrimit
(a+b)+c=a+(b+c).
Msuesi plotson n drras tabeln me njohurit q din nxnsit. M pas msuesi

orienton nxnsit t vizatojn nj bosht numerik dhe t vendosin n t, t gjith numrat e
plot nga -4 deri te 4. Nxnsit shkruajn n fletoret e tyre kto mosbarazime
114
MATEMATIKA 7
-4 < -3 < -2 < -1 < 0 < 1 < 2 < 3 < 4.

Msuesi e ndan klasn n grupe pr t zhvilluar ushtrime rreth krahasimit, mbledhjes
dhe zbritjes s numrave t plot.
Grupi 1 a) Paraqitni n boshtin numerik numrat 2; 0; 2.
b) Krahasoni: 3 me 2; -4 me 0; -5 me 7
c) Kryeni mbledhjen (-7)+(-8); (18)+(-9); (-12)+(8);
d) Kryeni zbritjen (-15)-(+20); 13-(-17); (-17)-(-17)
e) Zgjidhni ekuacionin 7+x=5
e) Zgjidhni ekuacionin (-4)+x=(-6)
e) Zgjidhni ekuacionin (-4)+x=-4
e) Zgjidhni ekuacionin (-8)+x=6
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3 dhe 5.
Msimi 1.3. SHUMZIMI I NUMRAVE T PLOT

Kuptime:
Mbledhor t barabart, faktor, prodhimi i dy numrave t plot me shenj t njjt,
prodhimi i dy numrave t plot me shenja t ndryshme.
Veti.
Prodhimi i dy numrave t plot me t njjtn shenj sht nj numr pozitiv, (minus
her minus jep plus).
Prodhimi i dy numrave t plot me shenja t ndryshme sht numr negativ, (plus
her minus jep minus).
LIBR PR MSUESIN
115
Shumzimi i numrave t plot gzon vetin e ndrrimit a b = b a, vetin e

shoqrimit t shumzimit a (b c) = (a b) c, vetin e prdasis n lidhje me
mbledhjen dhe n lidhje me zbritjen a(b+c)=ab+ac; a(b-c)=ab-ac.
Metoda.
Krahasim, argumentim, formulim.
Shkathtsi:
T shumzojn dy numra t plot me t njjtn shenj.
T shumzojn dy numra t plot me shenja t ndryshme.
T prdorin vetin e ndrrimit dhe shoqrimit n shumzimet e numrave t plot.
T prdorin vetin e prdasimit t shumzimit t numrave t plot n lidhje me
mbledhjen dhe zbritjen.

Shumzimi i numrave t plot sht nj konceptim i ri pr nxnsit e klass s shtat, por

n kt rast msuesi mund t prdor teknikn e organizuesit grafik t analogjis.
N klasn e gjasht nxnsit kan msuar q shuma e mbledhorve t njjt mund t
shkruhet si prodhim i dy faktorve p.sh., 53 sht shuma e tre mbledhorve, secili nga
t cilt sht 5. Pra 53=5+5+5=15.
sht e rndsishme q nxnsit t arrijn n prfundimin se edhe pr shumzimin e
numrave t plot, shuma e mbledhorve t barabart mund t shkruhet si prodhim i
mbledhorit q prsritet me numrin e mbledhorve. P.sh., (-5) 3 sht shuma e tre
mbledhorve, ku secili sht 5. Meqense (-5)+(-5)+(-5)=-15, ne marrim (-5)3=-15.
Gjithashtu n klasn e gjasht nxnsit kan msuar vetin e ndrrimit dhe shoqrimit
t shumzimit t numrave natyror. Kto veti shumzimi jan analoge me vetit e
shumzimit t numrave t plot. Le t plotsojm Organizuesin grafik t analogjis.
Msuesi vizaton n drras tabeln si m posht:
Vetit
Vetia e
ndrrimit
Vetia e
shoqrimit
Shumzimi
me 1
Shumzimi
me 0
Shumzimi i numrave natyror

Prkufizimi
Shembull
Shumzimi i numrave t plot

Prkufizimi
Shembull
a b = b a
15 6 = 6 15
a b = b a
-15 6 = 6 (-15)
a (b c) = (a b) c
7 (5 6) = (7 5) 6
a (b c) = (a b) c
-7 (5) (-6) = (-7 5) (-6)
a 1 = a
7 1 = 7
a 1 = a
-7 1 = -7
a 0 = 0
6 0 = 0
a 0 = 0
-6 0 = 0
Nxnsit punojn n dyshe me disa prodhime 74; (-7)(-4); 7(-4); (-4)7. Msuesi
orienton punn e nxnsve. N prfundim nxnsit formulojn me ndihmn e msuesit
dy rregullat kryesore t shumzimit t numrave t plot:
Prodhimi i dy numrave t plot me t njjtn shenj sht nj numr pozitiv, (minus
her minus jep plus)
116
MATEMATIKA 7
Prodhimi i dy numrave t plot me shenja t ndryshme sht numr negativ (plus

her minus jep minus)
Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe me ushtrimin:
Njehsoni n dy mnyra 7(2-3) duke argumentuar veprimet e tyre.
Zgjidhje
1. Gjejm n fillim 2-3=2+(-3)=-1.
Ather kemi 7(-1)=-7.
2. Duke prdorur vetin e prdasis, kemi:
7(2-3)=72-73=14-21= -7.
M pas nxnsit zgjidhin vet ushtrimin:
Njehsoni n dy mnyra [3+(-4)] 6 duke argumentuar veprimet e tyre.
Nxnsit formulojn vet vetin e shumzimit me -1
Gjat shumzimit me numrin (-1), numri i plot jep t kundrtin e vet.
P.sh. 13(-1)= -13;
(-13)(-1)=13.
N prgjithsi, a(-1)=-a.
Msuesi shkruan n tabel kto pohime:
far shenje ka prodhimi i tre numrave t plot, q jan:
a) dy pozitiv dhe nj negativ; b) nj negativ e dy pozitiv; c) t tre negativ?
far shenje ka prodhimi i katr numrave t plot, q jan:
a) dy pozitiv dhe dy negativ; b) nj negativ e tre pozitiv; c) tre negativ dhe nj
pozitiv; e) t katrt negativ ?
Nxnsit lihen t punojn disa minuta duke konkretizuar prgjigjen e tyre me argumentet
prkats dhe shembuj konkret.
Pr t prmbledhur njohurit, msuesi mund t ftoj nxnsit t plotsojn nj paragraf
korniz pr t krahasuar dy konceptet: shumzimi i numrave natyror dhe shumzimi i
numrave t plot.
____________________ dhe ___________________ jan t ngjashme n disa
drejtime. Ato t dyja ______________________________. Pr m tepr secili __
____________________________________. Pr shkak t ktyre ngjashmrive,
mund t themi q ________________________. Megjithat _________________
dhe __________________________ ndryshojn nga njri tjetri n disa drejtime t
rndsishme. S pari ___________________________, kurse ___________________.
Prve ksaj __________________________. Kto dallime na ndihmojn t shohim __
_________________________________________.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, dhe 6.

LIBR PR MSUESIN
117
KREU 2 THYESAT DHE NUMRAT DHJETOR

Msimi 2.6. GJETJA E PJESS DHE E T TRS
Kuptime:
Pjesa e nj thyese, pjesa e nj numri, e tra.
Veti.
Pr t gjetur pjesn (e shprehur me thyes) e nj numri, mjafton t shumzojm kt
numr me thyesn e dhn.
Pr t gjetur pjesn (e shprehur n thyes), e nj pjese (e shprehur n thyes),
mjafton t shumzojm dy thyesat me njra tjetrn.
Pr t gjetur nj madhsi t panjohur, kur njohim nj pjes t saj (shprehur me
thyes), q sht numr i njohur, mjafton t pjestojm kt numr me kt thyes.
Metoda.
Zbatim, formulim, vlersim.
Shkathtsi:
T formulojn rregulln e gjetjes se pjess s nj numri dhe thyese.
T formulojn rregulln pr gjetjen e t trs, kur njohin nj pjes t saj .
T zbatojn rregullat e msiprme.
T zgjidhin problema me gjetjen e pjess dhe t trs
Koncepti i gjetjes s nj pjese t nj numri dhe gjetja e t trs sht rimarrje e koncepteve
nga klasat e mparshme dhe kjo e lehtson punn e msuesit.
N kt rast msuesi mund t prdor teknikn Di Dua t di- Msova plus (DDM).
Msuesi vizaton n drras tabeln . Msuesi fton nxnsit t shkruajn n kolonn
e par far din pr gjetjen e nj pjese t nj numri, gjetjen e t trs, si dhe t japin
shembuj pr t konkretizuar ato q kan shkruar etj.
MATEMATIKA 7
118
Di

Dua t di
Thyesa prdoret pr t shkruar pjesn e nj thyese;

Ne mund t gjejm pjesn e nj madhsie;
Ka dy mnyra pr t gjetur pjesn e nj madhsie, p.sh:,
3
e 16
4
M.1.
M.2.

Msova plus
3
16 = 16:4 3=4 3=12 .
4
3
3 16 48
16 =
=
= 12 .
4
4
4
N prgjithsi, pr t gjetur pjesn e nj numri,

shumzojm kt numr me thyesn e dhn.
Ne mund t gjejm madhsin kur njohim t trn.
Shnojm me x t trn dhe formojm nj ekuacion, p.sh.
A mund t
gjendet pjesa e
nj pjese?
Si mund t
veprohet
pr gjetjen e
pjess s nj
pjese?
Si mund t
zbatohen n
situata reale
gjetja e pjess,
t trs etj.?
3
3
4
x = 150 x = 150 : = 150 = 150 : 3 4 = 50 4 = 200
4
4
3
Ne mund t
gjejm pjesn e
nj pjese.
Ne
shumzojm
dy thyesat pr
t gjetur pjesn
e nj pjese.
Ne mund
t zgjidhin
problema me
situata reale
pr gjetjen e
nj pjese dhe
gjetjen e nj
madhsie t
tr.
N kolonn e dyt Dua t di nxnsit shkruajn far duan t din akoma, n lidhje me
pjesn dhe t trn. Msuesi orienton nxnsit drejt koncepteve t reja.
Msuesi prezanton kt problem:
N nj klass
1
3
jan djem. e tyre (djemve) jan n ekipin e futbollit. pjes e
2
4
nxnsve t klass jan n ekipin e futbollit? Nxnsit diskutojn dhe punojn n dyshe.
N rast se nxnsit hasin vshtirsi, msuesi i lehtson ata duke i orientuar se veprojm
n mnyr analoge si me pjesn e nj numri. Pra
3 1
3 1 3 1 3
e =
=
4 2
4 2 42 8
Nxnsit formulojn rregulln pr gjetjen pjess s nj pjese.

Msuesi e ndan klasn n grupe me 4 nxns (1, 2, 3, 4).
Numrat 1 dhe 2 punojn me ushtrimet
ushtrimet
5 2
3 7
e dhe e . Numrat 3 dhe 4 punojn me
6 3
4 8
3
5
e 160 dhe e 720 . M pas numrat 1 bashkohen me numrat 3 dhe
6
4
numrat 2 me numrat 4. Ata shkmbejn ushtrimet e tyre (1 me 3 dhe anasjelltas) dhe

korrigjojn zgjidhjet e shokut. Rezultatet diskutohen n klas.
Nxnsit vazhdojn t punojn n grupe me problema nga situata reale nga teksti i
nxnsit.
LIBR PR MSUESIN
119
Grupi 1, zgjidh problemn 1.

Mbasi mbarohen zgjidhjet e problemave grupet kmbejn fletoret dhe vlersojn
zgjidhjen e njri-tjetrit.
N prfundim t ors s msimit nxnsit plotsojn n klas ose n shtpi kolonn e
tret Msova plus me t gjitha njohurit e reja q ka msuar gjat ors s msimit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, 4 dhe 5.
Msimi 2.14. KTHIMI I THYESS S ZAKONSHME N THYES

DHJETORE
Kuptime:
Thyesa e zakonshme, thyesa dhjetore.
Veti.
Numri dhjetor shkruhet si thyes dhjetore;
Thyesa dhjetore shkruhet si thyes e zakonshme;
Thyesa e zakonshme mund t shkruhet si thyes dhjetore.(por jo gjithmon).
Metoda.
Zbatim, formulim, vlersim.
Shkathtsi:
-T shkruajn nj numr dhjetor si thyes dhjetore;
-T kthejn thyesn dhjetore n thyes t zakonshme
-T kthejn (n rast se munden) nj thyes t zakonshme n nj thyes dhjetore.
Koncepti i kthimit t thyesave nga e zakonshme n dhjetore dhe anasjellas sht nj
koncept relativisht i ri pr nxnsit e klass s shtat. Por nxnsit njohin mir konceptin
e thyess s zakonshme dhe thyess dhjetore. Msuesi mund t prdor paragrafin e
krahasimit pr dy llojet e thyesave:
____________________ dhe ___________________ jan t ngjashme n disa
drejtime. Ato t dyja ______________________________. Pr m tepr secila __
____________________________________. Pr shkak t ktyre ngjashmrive,
mund t themi q ________________________. Megjithat _________________
dhe __________________________ ndryshojn nga njri-tjetri n disa drejtime t
rndsishme. S pari ___________________________, kurse ___________________.
MATEMATIKA 7
120
Prve ksaj __________________________. Kto dallime na ndihmojn t shohim __
_________________________________________.
M pas msuesi organizon rrjetin e diskutimit. Msuesi iu drejton pyetje nxnsve pr t
diskutuar dhe argumentuar. Disa nxns mund t prgjigjen po, disa t tjer jo. Msuesi e
ndan klasn sipas prgjigjeve dhe i krijon hapsir secilit grup t argumentoj prgjigjen:
Po
Jo
A mund t shkruhet nj numr
dhjetor n thyes dhjetore?
A mund t kthehet gjithmon
nj thyes dhjetore n thyes
t zakonshme?
Po anasjelltas ndodh
gjithmon?
Argumentoni prgjigjen?
354
Numrin dhjetor 3,54 mund ta shkruajm
, duke e kthyer n thyes. Msuesi fton
100
nxnsit t plotsojn ushtrimin 1:
Shkruani si thyesa t zakonshme numrat dhjetor: 0,208; 5,12; 0,081.
Msuesi thekson dhe njher konkluzionin q nxnsit nxorn gjat rrjetit t diskutimit:
do numr dhjetor mund ta kthejm n thyes t zakonshme.
7
3
Punoni n fletoren tuaj me thyesat
dhe . Kthejini n thyesa dhjetore, pra emruesi
15
8
i thyess duhet t jet 10 ose shumfish i dhjets. Mbasi nxnsit punojn disa minuta
diskutohen rezultatet:
3
7
mund ta shkruajm si numr dhjetor, kurse thyesn
nuk mund ta shkruajm si
8
15
numr dhjetor. Pjestoni me makinn llogaritse numrin 7 me numrin 15. far vini re?
Msuesi vizaton n drras nj tabel dhe i krkon nxnsve ta plotsojn at.
Thyesa e zakonshme
Numri dhjetor
1
2
1
4
1
5
75
100
3
8
125
1000
M pas nxnsit punojn n dyshe me ushtrimin 1 dhe 3. Njri prej shokve t dyshes
gjen rezultatet e ushtrimit 1 dhe shoku tjetr rezultatet e ushtrimit 3. M pas ata kmbejn
fletoret dhe kontrollojn rezultatet e shokut. Nxnsit diskutojn n klas rezultatet
prfundimtare.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet 1, 2 dhe 3.
LIBR PR MSUESIN
121
KREU 3. NUMRAT RACIONAL

Msimi 3. 1.
KUPTIMI I NUMRIT RACIONAL
Kuptime:
Numrat e plot, thyesa t zakonshme pozitive dhe negative, thyesa dhjetore pozitive dhe
negative, numra racional.
Veti
Prve numrave t plot (pozitiv apo negativ) kemi edhe thyesat (t zakonshme
apo dhjetore) pozitive apo negative.
Thyesat pozitive, thyesat negative dhe numri zero prbjn bashksin e numrave
racional. Bashksia e numrave racional shnohet me shkronjn Q
m
Numri racional paraqitet n trajtn
, ku m sht numr i plot, kurse n sht
n
numr natyror,
Numrat e kundrt paraqiten n boshtin numerik me pika, q jan simetrike ndaj
origjins O.
Metoda
Paraqitje grafike, diskutim, formulim.

Shkathtsi:
T prcaktojn numrat racional ndr disa numra t dhn.
m
T paraqesin numrat racional n formn
.
n

T paraqesin numra racional n boshtin numerik.

Koncepti i numrit racional sht nj koncept i ri pr nxnsit e klass s shtat. N fazn
e parashikimit t njohurive, msuesi paraqet nj organizues grafik pr llojet e numrave
q jan msuar deri tani: Bashksia e numrave natyror e cila shnohet me N, bashksia
e numrave t plot e cila shnohet me Z, bashksia e numrave racional e cila shnohet
me Q.
(Q)
Numrat racional
Numrat e plot
(Z)
Numrat
Natyror (N)
122
MATEMATIKA 7
Nxnsit e plotsojn organizuesin grafik me shembuj t llojeve t numrave prkats dhe

shpjegojn pse kemi nj organizim t till t llojeve t numrave. A mund t jet numri
natyror i plot ? Pse? A mund t jet numri natyror nj numr racional, po numri i plot
mund t jet nj numr racional.
Msuesi thekson se n matematik dhe n jetn e prditshme jan t nevojshme jo vetm
numrat e plot (pozitiv apo negativ) por edhe thyesat (t zakonshme apo dhjetore).
Ka shum situata n t cilat sht e dobishme t shqyrtohen numra dhjetor apo thyesa
negative.
P.sh., n qoft se nj biznes synon t fitoj, por del me humbje vjetore prej 1,5 milion
lek, shpesh thuhet q fitimi i tij sht 1,5 milion lek.
Nj politikan synon t rris popullaritetin e tij, por n qoft se sondazhet tregojn q
pr nj muaj ky popullaritet u zvoglua me 3,4% thuhet q rritja e popullaritetit sht
3,4%.
Nxnsit punojn n dyshe dhe msuesi fton nxnsit t shkruajn numra dhjetor,
numra thyesor, prqindje t cilat jan numra pozitiv dhe negativ, si p.sh.,
2,5; 7%. Nse shnojm shenjn (+) (plus) prpara kemi
1 5
;
;
2 3
1
1 5
5
= + ; = + ; 2,5=+2,5;
2
2 3
3
7%=+7% dhe nse shnojm shenjn (-) (minus) prpara kemi thyesa q quhen negative
1
5
; ; -2,5; -7%
3
2
Nxnsit argumentojn shembujt e tyre.
Ju dini q do numr i plot mund t paraqitet si thyes (pozitive apo negative).
0
5
2
; 5 = ; 0 = .
1
1
1
Thyesat pozitive, thyesat negative dhe numri zero formojn bashksin e numrave
racional. Bashksia e numrave racional shnohet me shkronjn Q.
P.sh., 2 =
Kshtu, numri q paraqitet n trajtn
m
, ku m sht numr i plot, kurse n sht numr
n
natyror, quhet numr racional.

Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe me Ushtrimin 1.
m
Paraqitni n trajtn
numrat:
n
4
-7; 0; 3; ; 2,3; -2,3.
7
M pas nxnsit vizatojn t gjith nj bosht numerik.
Paraqisni n bosht numrat e ushtrimit 1. Msuesi lehtson nxnsit pr vendosjen e
numrave
4
; 2,3; -2,3, t cilt kan specifikat e tyre.
7
LIBR PR MSUESIN
123
Msuesi organizon diskutimin me nxnsit:

far mund t thoni pr numrat racional t kundrt n boshtin numerik? Si jan n
lidhje me pikn O? Nxnsit argumentojn prgjigjet e tyre.
Msuesi paraqet shnimet n tabel: a) 8 Z ; b) 4 N ; c) 13 Q ; d) 1,3 Q .
Nxnsit diskutojn nse kto shnime jan t sakta duke argumentuar prgjigjet e tyre.
N prfundim t ors s msimit nxnsit punojn n dyshe pr ushtrimin 1 duke ndar
numrat
7
3
1
; 1; -2; 0; ; 2 ; 3,05; -7,4 n:
3
4
2
a) numra pozitiv; b) numra negativ; c) numra t plot; d) numra natyror; e) numra

jo t plot negativ.
Msimi 3.3. MBLEDHJA DHE ZBRITJA E NUMRAVE RACIONAL

Kuptime:
Mbledhja e numrave racional negativ, mbledhja e numrave racional me shenja t
ndryshme, zbritja e numrave racional.
Veti
Pr t mbledhur numrat racional me shenj t njjt (pozitive ose negative)
mbledhim numrat pa shenj dhe vendosim shenjn prkatse (+) ose (-).
Pr t mbledhur dy numra racional me shenja t ndryshme, zbresim numrat pa
shenj dhe prpara prfundimit vendosim shenjn e numrit m t madh.
Mbledhja e dy numrave racional gzon vetin e ndrrimit dhe at t shoqrimit.
Pr t gjetur ndryshesn e numrit racional a me numrin racional b, mjafton t
gjejm shumn e a me t kundrtin e b, pra, a-b=a+(-b).
Metoda
Analogji, diskutim, formulim.
Shkathtsi:
T mbledhin numra racional me shenj t njjt;
T mbledhin numra racional me shenj t ndryshme;
T zbatojn vetit e mbledhjes s numrave racional;
T zbresin numra racional.
Koncepti i mbledhjes dhe zbritjes s numrave racional sht relativisht nj koncept i ri
MATEMATIKA 7
124
pr nxnsit e klass s shtat, por duke qen se sht analog me konceptin e mbledhjes
dhe zbritjes s numrave t plot, msuesi mund t rikujtoj disa rregulla kryesore me an
t nj organizuesi grafik t analogjis.
Msuesi vizaton n drras nj tabel. Nxnsit ftohen t plotsojn rregullat dhe vetit
pr mbledhjen dhe zbritjen e numrave t plot.
Mbledhja dhe zbritja e numrave t plot
Rregulla
Veti
Mbledhja dhe zbritja e numrave racional

Rregulla
Veti
Pr t mbledhur numra t
plot me shenj t njjt
(pozitiv ose negativ)
mbledhim numrat pa
shenj dhe vendosim
shenjn prkatse (+)
ose (-)
Vetia e ndrrimit
a+b=b+a
15 + 25 = 25 + 15
Pr t mbledhur numrat
racional me shenj
t njjt (pozitiv ose
negativ) mbledhim
numrat pa shenj dhe
vendosim shenjn
prkatse (+) ose (-)
Vetia e ndrrimit
a+b=b+a
15 + 25 = 25 + 15
Vetia e shoqrimit
a+(b+c) = (a+b) +c
11+(23+16)=
(11+23)+16
- Pr t mbledhur dy
numra racional me
shenja t ndryshme,
zbresim numrat pa
shenj dhe prpara
prfundimit vendosim
shenjn e numrit m t
madh.
Vetia e shoqrimit
a+(b+c) = (a+b) +c
11+(23+16)=
(11+23)+16
- Pr t mbledhur dy
numra t plot me shenja
t ndryshme, zbresim
numrat pa shenj dhe
prpara prfundimit
vendosim shenjn e
numrit m t madh.
- Pr t gjetur ndryshesn
e numrit t plot a nga
numri i plot b, mjafton
t gjejm shumn e a
me t kundrtin e b, pra,
a-b=a+(-b).
- Pr t gjetur
ndryshesn e numrit
racional a nga numri
racional b, mjafton t
gjejm shumn e a me
t kundrtin e b, pra,
a-b=a+(-b).
Mbasi nxnsit plotsojn kolonn pr numrat e plot, msuesi thekson se kemi t njjtat
rregulla dhe veti pr mbledhjen dhe zbritjen e numrave racional.
N kt rast nxnsit ftohen t formulojn vet rregullat dhe vetit n kolonn e numrave
racional, n mnyr analoge me rregullat dhe vetit e numrave t plot.
Diskutohen prgjigjet e nxnsve dhe argumentohen.
M pas nxnsit ndahen n grupe me 4 nxns (1, 2, 3, 4). Msuesi jep ushtrime me
mbledhje dhe zbritje t numrave racional. Nxnsit me numr 1 dhe 3 bashkpunojn
LIBR PR MSUESIN
125
s bashku dhe nxnsit me numr 2 dhe 4 bashkpunojn s bashku.

Nxnsit me numr 1 dhe 3 zgjidhin kto ushtrime
3 2
3 4
(-3,7)+(3,5)=; + =; =; 14,5 16,6 =
4 5
2 3
Nxnsit me numr 2 dhe 4 zgjidhin kto ushtrime
5 2
7 6
(-5,6)+(4,9)=; + =; =
; 3,4 - 2,5=
6 3
9 5
M pas nxnsit kmbejn flett sipas dysheve dhe kontrollojn veprimet e kryera duke
br komentet e tyre.
Msuesi cakton ushtrimin 1 pr nxnsit 1, ushtrimin 2 pr nxnsit 2, ushtrimin 6a) pr
nxnsit 3 dhe ushtrimin 6b) pr nxnsit 4. Nxnsit punojn disa minuta dhe m pas
kmbejn flett brenda grupit: nxnsi 1 kontrollon nxnsin 2, nxnsi 2 kontrollon
nxnsin 3 e kshtu me radh. Msuesi lehtson nxnsit duke br komentet npr
grupe sipas nevojave t nxnsve.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, 4, 5 dhe 6.
MATEMATIKA 7
126
KREU 4 Fuqit
Msimi 4. 1. KUPTIMI I FUQIS
Kuptime:
Prodhim i disa faktorve, fuqia, eksponenti, baza.
Veti
Prodhimi i disa faktorve t barabart midis tyre mund t shkruhet si fuqi;
Baza dhe eksponenti i fuqis;
Prodhimi i n faktorve (nN dhe n>1) t barabart me a quhet fuqi e nt e numrit
a dhe shkruhet a n ;
a n = a a a a ku a sht baza, n sht eksponenti;
Fuqia e nj numri pozitiv sht numr pozitiv;
Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht ift, sht numr pozitiv.
Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht tek, sht numr negativ.
Metoda
Vzhgim, argumentim, formulim.
Shkathtsi:
- T prcaktojn elementet e nj fuqie;
- T shkruajn si fuqi, prodhimin e disa faktorve t barabart;
- T gjejn fuqin e nj numri pozitiv;
- T gjejn fuqin e nj numri negativ.

Kuptimi i fuqis sht nj koncept krejt i ri
pr nxnsit e klass s shtat. Pr t hyr
n konceptin e ri msuesi vizaton nj hart
konceptesh pr shumzimin e numrave.
Nxnsit plotsojn gjithka kujtojn pr
kt koncept.
Msuesi orienton nxnsit me pyetje t
tilla:
Nse sht dhn shprehja
7 + 7 + 7 + 7 + 7, tregoni si mund ta
shkruajm shkurt. Kshtu, n vend q t
Gzon vetin e
ndrrimit
Gzon vetin e
prdasis n lidhje
me mbledhjen
Gzon vetin e
prdasis n lidhje
me zbritjen
Prodhimi sht
mbledhja e
faktorve t
barabart
Gzon vetin e
shoqrimit (pr
thyesat)
SHUMZIMI
I NUMRAVE
Prodhimi i
faktorve t
barabart
shkruhet si fuqi e
nj numri
LIBR PR MSUESIN
127
shkruajm 7+7+7+7+7=35, shkruajm shkurt 75=35. Pra mund t plotsohet edhe nj

kuadrat tjetr: Prodhimi sht mbledhja e faktorve t barabart.
Msuesi vazhdon: Po shprehjen 3333 si mund ta shkruajm. Nxnsit mund t mos i
prgjigjen dot.
Msuesi vazhdon me shpjegimin e termit t ri.
Ka nj veprim q na lejon t shkruajm shkurt prodhimin e disa faktorve t barabart
midis tyre.
Kshtu, n vend q t shkruajm 3333=81, shkruajm shkurt 34=81.
Ky shnim lexohet 3 i ngritur n fuqi t katrt sht 81.

Baza34 =81Fuqia
Eksponenti
N kt shnim numri 3 quhet baz, numri 4 quhet eksponent, kurse numri 81, q sht
rezultati quhet fuqia.
Shkruani t gjith n fletoret tuaja shprehjen (-2)(-2)(-2). Shkruajeni kt shprehje si
fuqi. Sa del rezultati? (-2)3= -8. Pra argumentoni, a ndryshon paraqitja e shprehjes,
meqnse kemi faktor negativ?
A mund t formuloni nj pohim pr fuqin e nj numri?
Msuesi ndihmon nxnsit
Fuqi e _____________ sht ____________ i n faktorve t ______________ me a.
Shnohet a n ku
a sht _________ dhe n sht ___________..
a = a a a a
Nxnsit punojn n dyshe duke gjetur 32; (-4)3; 25.

M pas nxnsi me numr 1, gjen fuqin e (+2)2; (+2)3; (+2)4; (+2)5, ndrsa nxnsi
me numr 2, gjen fuqin (-2)2; (-2)3 ; (-2)4; (-2)5.
Nxnsit kmbejn flett dhe i prgjigjen pyetjes: Si sht shenja e ktyre fuqive?
Nxnsit arrijn n prfundimin se:
- Fuqia e nj numri pozitiv sht numr pozitiv;
- Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht ift, sht numr pozitiv;
- Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht tek, sht numr negativ.
M pas nxnsi me numr 1 gjen fuqin e 12; 13; 14; 15, ndrsa nxnsi me numr 2
gjen fuqin 02; 03; 04; 05.
Cili mund t jet prfundimi n kt rast ?
Nxnsit theksojn se pr do numr natyror n>1 kemi 1 n=1 dhe 0 n=0.
Msuesi thekson se:
Me marrveshje caktohet a1=a pr do numr a;
Nxnsit vazhdojn punojn n dyshe:
Nxnsi i par zgjidh ushtrimin 1 dhe nxnsi i dyt zgjidh ushtrimin 2. Ata kontrollojn
rezultatet duke kmbyer flett e njri-tjetrit.
MATEMATIKA 7
128
N prfundim t ors s msimit nxnsit plotsojn edhe kutin bosh t konceptit t

shumzimit:
Prodhimi i faktorve t barabart shkruhet si fuqi e nj numri.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1,2, 3 , 4 dhe 5.
Msimi 4.2 FUQIT E NUMRIT DHJET

Kuptime:
Fuqia e numrit 10, eksponenti, baza.
Veti
Fuqia ka dy elemente: baza dhe eksponenti;
Fuqia e nj numri pozitiv sht numr pozitiv;
Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht ift, sht numr pozitiv.
Fuqia e nj numri negativ, kur eksponenti sht tek, sht numr negativ.
Fuqit e numrit 10, jan numra natyror q shifr t par kan numrin nj, ndrsa
shifrat q e pasojn jan aq zero sa sht eksponenti fuqis.
Metoda
Vzhgim, argumentim, formulim.
Shkathtsi:
- T prcaktojn elementet e nj fuqie;
- T gjejn fuqin e nj numri pozitiv;
- T gjejn fuqin e nj numri negativ;
- T zbrthejn fuqit e numrit 10.
Udhzime pr zhvillimin e
msimit:
Kuptimi i fuqis s numrit
10 sht nj koncept i ri pr
nxnsit e klass s shtat,
por tashm ata kan marr
konceptin e fuqis. Pr
kt arsye msuesi vizaton
nj hart konceptesh pr
fuqin e numrave. Nxnsit
plotsojn njohurit q
kan msuar rreth fuqis s
numrave:
Msuesi pyet nxnsit:
Fuqia ka dy
elemente: baza dhe
eskponenti;
Fuqia e nj numri
negativ, kur
eksponenti sht
ift, sht numr
pozitiv.
a n = a a a a
Fuqia e nj numri
pozitiv sht numr
pozitiv;
FUQIA E
NUMRAVE
Fuqia e nj numri
negativ, kur
eksponenti sht
tek, sht numr
negativ
a1=a pr do
numr a
Prodhimi
i
faktorve
t
barabart
shkruhet si fuqi
e nj numri
LIBR PR MSUESIN
129
kam t drejt t shkruaj kto barazime?

2
8=8
1
5 5
5
5
= 2; = 2
6 6 6 6
(-2)3 = 8
(-3)2= 9
Nxnsit argumentojn prgjigjet e tyre.

Msuesja vazhdon: Si sht vlera e fuqis me baz numr me shenj dhe tregues numr
ift? Argumentoni prgjigjen tuaj dhe jepni shembuj.
Si sht vlera e fuqis me baz numr me shenj dhe tregues numr tek? Argumentoni
prgjigjen tuaj dhe jepni shembuj.
Nxnsit argumentojn prgjigjen dhe japin shembuj.
Msuesi fton nxnsit t zbrthejn n fletoret e tyre ushtrimet 101; 102; 103.
far vini re? Mund t nxirrni nj prfundim?
T gjitha fuqit e numrit 10, jan numra natyror q shifr t par __________________,
ndrsa shifrat q e pasojn jan _______________ sa sht ___________________.
Nxnsit ndahen n dy skuadra
Skuadra e par sht prgjegjs pr zbrthimin e ushtrimeve 104; 105; 106; 108; 1010.
Skuadra e dyt sht prgjegjs pr zbrthimin e ushtrimeve (-10)1; (-10)2; (-10)3; (-10)4.
Msuesi orienton nxnsit t nxjerrin konkluzionet prkatse:
M pas skuadrat vazhdojn punn e tyre pr gjetjen sa m shpejt t fuqis s
100; 1000; 100000; 1000000.
Diskutohen rezultatet:
Skuadrat vazhdojn t zgjidhin ushtrimet 2 , 3 , 4 dhe 5. Cila skuadr mbaron e para
secilin prej ushtrimeve e zhvillon zgjidhjen n tabel. N fund shpallet skuadra fituese.
MATEMATIKA 7
130
KREU 5. MATJA E MADHSIVE. NJSIT E MATJES

Msimi 5.1
NJSIT E SIPRFAQES
Kuptime:
Metri katror, shumfishat, nnfishat, veprime me njsit e siprfaqes.
Veti
Njsia baz pr matjen e siprfaqeve sht metri katror (shnohet m2).
Metri katror ka shumfishat dhe nnfishat e tij.
N bujqsi pr matjen e siprfaqeve prdoren njsit dynymi (dn) dhe hektari (ha).
Veprimet me njsit e siprfaqes.
Metoda
Veprime, zbatim, interpretim
Shkathtsi:
T prdorin metrin katror si njsin baz pr matjen e siprfaqeve.
T gjejn shumfishat dhe nnfishat e metrit katror.
T kryejn veprime me njsit e siprfaqes.
Matja e siprfaqes dhe njsit e saj jan rimarrje e koncepteve nga klasat e mparshme
dhe kjo krijon mundsin q msuesi t prdor paraprakisht njohurit q kan nxnsit
pr kto koncepte. Pr t prvetsuar konceptin e matjes s siprfaqes dhe njsit e saj
mund t prdoret teknika e mposhtme
Msuesi vizaton nj tabel n drras si m posht:
far dini deri tani pr
njsit e siprfaqes?
far mund t
msoni m tepr?
Po tani far dim pr siprfaqen

dhe njsit e siprfaqes?
Nxnsit plotsojn kolonn e par duke shprehur t gjitha ato q din pr siprfaqen
dhe njsit e saj. N kolonn e dyt ata plotsojn far duan t din akoma pr kt
tem. P.sh., A mund t matet siprfaqja e detit Adriatik me metr katror?
Msuesi prdor rrjetin e diskutimit. Msuesi iu drejton pyetje nxnsve pr t diskutuar
dhe argumentuar. Disa nxns mund t prgjigjen po, disa t tjer jo. Msuesi e ndan
klasn sipas prgjigjeve dhe i krijon hapsir secilit grup t argumentoj prgjigjen:
LIBR PR MSUESIN
Po
A mund t matet
siprfaqja e klass me
m2?
Po siprfaqa e qytetit?
Po siprfaqja e librit?
Argumentoni
prgjigjen?
Diskutoni pr objekte t
tjera n klas
131
Jo
Msuesi punon shembujt e tekstit t nxnsit n tabel duke ftuar nxns pr zgjidhjen
e tyre.
Shembulli 1
a) 5,2 m2= 5,2100 dm2=520 dm2; b) 17,3 cm2= 17,3100 mm2= 1730 mm2.
c) 9,4 km2=9,41000000m2= 9400000 m2; d) 257 mm2=257:100 cm2= 2,57 cm2.
Shembulli 2
Pista e vrapimit t garave me kuaj ka form drejtkndshe me gjatsi a= 450 m dhe
gjersi
b= 230 m. Sa hektar sht siprfaqja e saj?
Zgjidhje
S= ab= 450230=103500 m2= 10,35 ha.
Shembulli 3
Nj fermer ka nj siprfaqe prej 3,5 dn. Prej tyre 2 dn i ka mbjell me vreshta. Pjesn
tjetr do ta mbjell me perime. 70% t saj do ta mbjell me domate.
Sa m2 do t mbjell me domate? b) Sa m2 do mbjell me perime t tjera?
Zgjidhje
a) Gjejm s pari sa dynym do t mbjell me perime:
3,5-2=1,5 dn do mbjell me perime.
Gjejm tani sa m2 do t mbjell me domate.
1,5 dn= 1500 m2; 1500
70
=
1050 m2 do mbjell me domate.
100
b) Gjejm s fundi sa m2 do mbjell me perime t tjera.

1500-1050= 450 m2 do mbjell me perime t tjera.
Duke pasur parasysh tabeln e shumfishave dhe nnfishave dhe njsit e matjes s
siprfaqeve t tokave bujqsore, nxnsit punojn n dyshe:
Nxnsi 1 zgjidh ushtrimin 1
Ktheni n njsi m t vogla.
a) 3 m2=dm2; b) 7 cm2=mm2; c)2 km2=m2; d) 2m2=cm2.
Nxnsi 2 zgjidh ushtrimin 2
132
MATEMATIKA 7
Fusha me siprfaqe 17,4 ha do ndahet n 60 parcela me siprfaqe t barabart. Sa dynym

sht secila parcel?
Ata kontrollojn me shokun e banks rezultatet e ushtrimeve duke kontrolluar veprimet
e njri-tjetrit.
Kolona e fundit e tabels mund t plotsohet n fund t ors s msimit ose n shtpi.
N kt kolon nxnsit plotsojn t gjitha njohurit e tyre q din pr siprfaqen dhe
njsit e saj.
M pas nxnsit vazhdojn punn n dyshe pr t punuar me ushtrimet 1, 2, 3 dhe 5.
Rezultatet e ushtrimeve diskutohen me t gjith nxnsit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2 dhe 3
LIBR PR MSUESIN
133
KREU 6 Raporte dhe prpjestime

Msimi 6.3. SHPREHJA E RAPORTIT N PRQINDJE
Kuptime:
Raporti, raporti n trajt dhjetore, raporti n prqindje
Veti.
Raport quhet hersi i dy numrave apo dy madhsive;
Raporti mund t shkruhet n trajt dhjetore;
Raporti mund t shkruhet n prqindje.
Metoda
Zbatim, analiz, sintez.
Shkathtsi:
- T identifikojn raportin si hers t dy madhsive;
- T shkruajn raportin n trajt dhjetore;
- T shkruajn raportin n prqindje dhe anasjelltas.
Koncepti i raportit tashm sht punuar n msimet e msiprme. Kjo i krijon mundsi
msuesit, t filloj msimin me prsritje t konceptit t raportit dhe vetit e tij.
Msuesi vizaton n tabel hartn e konceptit t raportit:
Hers i dy
numrave ose
madhsive
Raporti tregon se sa
her m i madh sht
numri i par nga i
dyti.
Raporti tregon se
pjes t t dytit
prbn numri i
par
RAPORTI
N
qoft
se
shumzojm
apo
pjestojm t dy
gjymtyrt e raportit
me t njjtin numr,
t ndryshm nga
zero, do t marrim
nj raport t ri t
barabart
me
t
parin.
Raporti shkruhet
si prqindje
Raporti
shkruhet si
numr dhjetor
MATEMATIKA 7
134
Nxnsit plotsojn njohurit q kan msuar deri tani pr raportin.

Msuesi diskuton me nxnsit shembullin 1 n tekstin e nxnsit:
N nj fshat kan t drejt votimi 350 banor. N ditn e zgjedhjeve votuan vetm 189
prej tyre. pjes e banorve t fshatit mori pjes n votime?
Zgjidhje
Duhet gjetur raporti i 189 me 350.
Kemi
189 27
. Msuesi pyet nxnsit: far mund t analizoni me kt raport?
=
350 50
N kt trajt prgjigja nuk sht e prshtatshme. At mund ta kthejm n trajt dhjetore:

27
= 0,54 =0,54. Msuesi pyet prsri nxnsit: far mund t analizoni me kt
50
paraqitje t raportit?
M e qart tablloja e pjesmarrjes n votim bhet, n qoft se at e shprehim me an t
prqindjes.
54
= 54% . Msuesi pyet prsri nxnsit: far mund t analizoni
100
me kt paraqitje t raportit?
Nxnsit prgjigjen se kan votuar 54% e atyre q kan t drejt vote.
Msuesi fton nxnsit q t nxjerrin nj konkluzion:
Pr situata t caktuara problemore ka shum m tepr kuptim, paraqitja e raportit n
prqindje.
Msuesi vazhdon t diskutoj me shembullin 2 n tekstin e nxnsit:
Sipas ligjeve t nj shteti, fitimet vjetore t do personi taksohen sipas t ashtuquajturit
tatim mbi t ardhurat, i cili prbn 13% t fitimit. far shume paguan si tatim nj
shtetas, q fiton 2700 euro?
Zgjidhje
Duhet t gjejm 13% t 2700.
Pr kt shumzojm 2700 me 13%.
=
Meqense 0,54
Nj mnyr sht, 13%

=
13
= 0,13 .
100
Shuma e tatimit sht 27000,13=351 euro.

Zgjidheni edhe n mnyr tjetr:
13% e 2700 =
13
2700 =13 27 = 351 euro
100
Nxnsit ndahen n grupe dhe punojn ushtrimet
LIBR PR MSUESIN
135
Ushtrimi 1
Shprehni n trajt dhjetore dhe pastaj n prqindje raportet:
12:25; 3:50; 5:4.
Ushtrimi 2
Nj frigorifer kushton 40000 lek. Sa do t kushtoj ai, n qoft se mimi rritet 35% ?
Ushtrimet diskutohen ndrmjet nxnsve pr rezultatet e gjetura.
Nxnsit plotsojn hartn e konceptit me dy veti t tjera t raportit:
Raporti shkruhet si numr dhjetor dhe si prqindje.
Puna n grupe vazhdon me ushtrimet 1, 2, 3, 4 n tekstin e nxnsve, ku secili prej
nxnsve sht prgjegjs pr zgjidhjen e nj ushtrimi. Msuesi lehtson punn e
nxnsve n grupe.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3 , 4 dhe 5.
Msimi 6.4. PRPJESTIMET

Kuptime:
Prpjestim, kufiza t jashtme, kufiza t brendshme, veti themelore e prpjestimit
Veti.
Barazimi i dy raporteve quhet prpjestim.

Prpjestimi shkruhet a:b=c:d ose
N prpjestimin
a c
= .
b d
a c
= , numrat a dhe d quhen kufiza t jashtme, ndrsa numrat
b d
b, c quhen kufiza t brendshme.

Vetia themelore e prpjestimit sht: prodhimi i kufizave t jashtme t
prpjestimit sht i barabart me prodhimin e kufizave t brendshme t tij. N
qoft se = , ather ad=bc

b d
Metoda
Zbatim, analiz, argumentim.
Shkathtsi:
T dallojn rastin kur kemi t bjm me prpjestim;
T identifikojn kufizat e jashtme dhe t brendshme n nj prpjestim;
T zbatojn vetin themelore t prpjestimit.

Koncepti i prpjestimit sht nj koncept i ri pr nxnsit e klass s shtat.
Msuesi e fillon msimin me nj diskutim rreth:
MATEMATIKA 7
136
a) A jan t barabart raportet 9:6 dhe 12:8? Nse po, argumentoni pse jan t barabart?
b) A sht i vrtet barazimi
barazimi
3,6 6,3
8 10
12 15
=
? Po barazimi = ? Po
= ? Po barazimi
1, 2 2,1
4 6
8 10
2 3
= ? Nse po argumentoni prgjigjen tuaj?
8 6
Pasi nxnsit japin argumentet e tyre pr barazimet e msiprme, msuesi jep prkufizimin
e prpjestimit:
Barazimi i dy raporteve quhet prpjestim.
Pra n rastet e msiprme cila sht prpjestim? Nxnsit theksojn se:
Rasti i par, dyt dhe i tret jan prpjestim, ndrsa rasti i katrt dhe i pest jo.
Me ndihmn e shkronjave prpjestimin e shkruajm kshtu:
a:b=c:d ose
a c
= .
b d
( a 0 , b 0 , c 0 , d 0 ).
N prpjestimin
a c
= , numrat a dhe d quhen kufiza t jashtme, ndrsa numrat b, c
b d
quhen kufiza t brendshme.

Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet e mposhtme:
2 6 7 8 21
; ; ; ;
formoni prpjestime.
5 15 2 20 6
b) Duke prdorur numrat 1, 17, 3, 51 formoni nj prpjestim.
c) Tregoni kufizat e jashtme dhe kufizat e brendshme n prpjestimet:
a) Me raportet
9 12
=
dhe 3,6:1,2=6,3:2,1.
6 8
d) N secilin nga prpjestimet e piks c), gjeni prodhimin e kufizave t jashtme dhe
prodhimin e kufizave t brendshme. vini re?
Nxnsit kmbejn fletoren me nj dyshe tjetr dhe kryejn vlersimet prkatse.
Msuesi diskuton prgjigjet e dysheve dhe ndalet veanrisht n ushtrimin e fundit.
far vut re kur shumzuat kufizat e jashtme dhe t brendshme? Secila prej dysheve t
formuloj nj konkluzion prkats.
Msuesi thekson se:
Prodhimi i kufizave t jashtme t prpjestimit sht i barabart me prodhimin e kufizave
t brendshme t tij. Kjo quhet vetia themelore e prpjestimit.
N qoft se
a c
= , ather ad=bc.
b d
sht e vrtet edhe fjalia e anasjell. Msuesi fton nxnsit t formulojn fjalin e
anasjellt: Nse prodhimi i kufizave a dhe d sht e barabart me prodhimin e kufizave b
dhe c ather kemi t bjm me prpjestim t ktyre kufizave.
LIBR PR MSUESIN
N qoft se ad=bc, ather
137
a c
= .
b d
Msuesi orienton nxnsit t vazhdojn punn n dyshe duke gjetur me an t vetis

themelore nse raportet q u dhan n fillim t msimit jan prpjestime?
Msuesi shkruan n drras barazimin
Shqyrtoni barazimin
20 5
= . A sht ai prpjestim? Po!
16 4
20 16
= . Si sht marr ai prej prpjestimit t par ? A sht ky
5
4
barazim prpjestim? Po!

A mund t nxirrni nj konkluzion n lidhje me kt situat? Nxnsit formulojn
konkluzionet e tyre.
N qoft se n nj prpjestim ndrrojm vendet e kufizave t brendshme, marrim prsri
nj prpjestim.
N qoft se n nj prpjestim ndrrojm vendet e kufizave t jashtme, marrim prsri
nj prpjestim.
Msuesi thekson se nga prpjestimi
a c
d c
a b
= rrjedhin prpjestimet: = dhe = .
b d
b a
c d
Msuesi organizon teknikn e rrjetit t diskutimeve pr t diskutuar dhe argumentuar me

nxnsit n lidhje me vrtetsin e fjalis:
Po
N qoft se n nj
prpjestim, kufizat e
jashtme i vem n vend
t t brendshmeve dhe
t brendshmet i vem
n vend t t jashtmeve,
ather do t marrim
prpjestim?
Jo
Nxnsit argumentojn prgjigjet e tyre me shembuj konkret dhe m pas msuesi i

orienton ata t shprehen me shkronja.
138
MATEMATIKA 7
KREU 7 FIGURAT GJEOMETRIKE

Msimi 7.5. DREJTZA PARALELE
Kuptime:
Drejtza paralele, veti t drejtzave paralele, ndrtimi i drejtzave paralele
Veti
Dy drejtza n plan, q nuk kan asnj pik t prbashkt, quhen drejtza paralele,
shnohet a//b.
Nga pika jasht nj drejtze ndrtohet nj dhe vetm nj drejtz, e cila sht
paralele me drejtzn d.
Dy drejtza a dhe b, t cilat jan paralele me nj drejtz t tret c, jan paralele
ndrmjet tyre.
Dy drejtza a, b t cilat jan pingule me nj drejtz t tret, jan paralele ndrmjet
tyre.
Ndrtimi i drejtzs paralele me nj drejtz t dhn.
Metoda
Ndrtim, analiz, vlersim.
Mjetet:
Vizore, laps, vizore skuadr.
Shkathtsi:
T prcaktojn drejtza paralele ndr disa drejtza t dhna;
T zbatojn vetit e drejtzave paralele;
T ndrtojn drejtza paralele n disa mnyra duke analizuar veprimet prkatse.
Koncepti i drejtzave paralele sht nj koncept i rimarr nga klasat e mparshme.
Msuesi e ndan klasn n disa grupe. Ndrkoh u jep atyre disa flet, q ka prgatitur
q m par, n t cilat ka vizatuar disa segmente n pozicione t ndryshme dhe nxnsit
prcaktojn tri pozicionet e drejtzave: paralele, pingule dhe prerse. Shembull:
Nxnsit emrtojn drejtzat dhe shkruajn me simbole pozicionin e tyre.
LIBR PR MSUESIN
139
Nxnsit ftohen t formulojn pohimin, kur dy drejtza jan paralele:

Dy drejtza n plan, q nuk kan asnj pik t prbashkt, quhen drejtza paralele. N
qoft se drejtzat a, b jan paralele prdoret shnimi a//b.
Nxnsit vazhdojn t punojn n grupe me vetit e drejtzave paralele.
Msuesi orienton nxnsit pr t analizuar dhe formuluar vetin e par.
1. Jepet drejtza d dhe pika P jasht saj. Msuesi fton nxnsit t diskutojn pyetjen:
Sa drejtza paralele q kalojn nga pika P mund t ndrtohet me nj drejtz t dhn?
Argumentoni prgjigjen tuaj duke par fletn me drejtzat q nxnsit diskutuan n
fillim. Nxnsit theksojn se nga nj pik P jasht nj drejtze mund t ndrtohet nj
dhe vetm nj drejtz e cila sht paralele me drejtzn d.
Msuesi orienton nxnsit pr t analizuar dhe formuluar vetin e dyt.
2. Vizatoni drejtzn a//c dhe b//c. far vini re? Si mund t jet nj konkluzion pr kt
rast? Dy drejtza a, dhe b, t cilat jan paralele me nj drejtz t tret c, jan paralele
ndrmjet tyre. Pra a//b. Gjeni raste t tilla n fletn e drejtzave.
Msuesi orienton nxnsit pr t analizuar dhe formuluar vetin e tret.
3. Vizatoni drejtzat ap dhe bp . far vini re? Cili mund t jet konkluzioni n
kt rast?
Dy drejtza a, b t cilat jan pingule me nj drejtz t tret p, jan paralele ndrmjet tyre
Pra a//b. Gjeni raste t tilla n fletn e drejtzave.
Ndrtimin e drejtzs paralele me nj drejtz t dhn e keni marr n klasn e gjasht
kshtu q grupi 1 dhe 3 t ndrtojn dy drejtza paralele duke patur nj drejtz a dhe
nj pik A jasht saj me vizore dhe trekndsh vizatimi, ndrsa grupi 2 dhe 4 ndrtojn
dy drejtza paralele duke patur nj drejtz a dhe nj pik A jasht saj me rrshqitje.
Argumentoni hapat e ndrtimit.
Grupet kmbejn flett dhe kontrollojn punn e njri-tjetrit.
Vazhdon puna n grupe me ushtrimet 1, 2, 3, 4 dhe 5 . Secili prej nxnsve t grupit
zgjidh nj ushtrim dhe m pas kmbejn flett e njri tjetrit duke vlersuar punn e
secilit.
Msuesi lehtson punn e nxnsve n grupe dhe n prfundim krkon prej grupeve nga
nj prfaqsues pr t analizuar secilin prej ushtrimeve.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, 4 dhe 5.
MATEMATIKA 7
140
Msimi 7.9
TREKNDSHI
Kuptime:
Trekndsh, veti t trekndshit, mesore, lartsi, prgjysmore, prmesore.
Veti:
Trekndsh quhet shumkndshi q ka tri brinj.
N do trekndsh, shuma e dy brinjve sht m e madhe se brinja e tret.
N do trekndsh, prball brinjs m t madhe ndodhet kndi m i madh dhe
prball kndit m t madh ndodhet brinja m e madhe.
Shuma e masave t kndeve t trekndshit sht 1800.
Mesore e trekndshit quhet segmenti q bashkon nj kulm me mesin e brinjs
prball tij.
T tri mesoret e trekndshit priten n nj pik G, e cila quhet qendr e rndess
s trekndshit.
Segmentet q ndajn kndet e trekndshit n dy pjes t barabarta quhen
prgjysmore t kndeve t trekndshit ABC.
T tri prgjysmoret e trekndshit priten n nj pik O1, e cila quhet qendr e
rrethit t brendashkruar trekndshit.
Lartsi e trekndshit sht segmenti i ulur nga kulmi, pingul me brinjn prball
tij.
T tri lartsit e trekndshit priten n nj pik H.
Prmesore e trekndshit sht drejtza q kalon nga mesi i brinjs s tij dhe sht
pingule me kt brinj.
Prmesoret e tri brinjve t nj trekndshi priten n nj pik O. Kjo pik quhet
qendr e rrethit t jashtshkruar trekndshit.
Metoda:
Ndrtim, analiz, formulim.
Mjetet:
Vizore, laps, vizore skuadr, raportor.
Shkathtsi:
T prcaktojn elementet e trekndshit;
T identifikojn vetit e trekndshit;
T vizatojn mesoret, prgjysmoret, lartsit dhe prmesoret e trekndshit;
T prcaktojn pikat ku priten mesoret, prgjysmoret, lartsit dhe prmesoret.
Trekndshi si nj shumkndsh shum i njohur nga nxnsit mund t trajtohet me nj
hart koncepti. Msuesi e vizaton n tabel dhe nxnsit shkruajn koncepte kryesore
rreth trekndshit:
LIBR PR MSUESIN
Trekndsh
barabrinjs
3 brinj
Shumkndsh
Trekndsh
dybrinjshm
Trekndsh
fardo
Trekndsh
kndrejt
Trekndsh
kndgjer
141
3 knde
TREKNDSHI
3 kulme
0 diagonale
Lartsit
Trekndsh
kndngusht
Msuesi thekson edhe tre veti t reja pr trekndshin dhe orienton nxnsit t japin
shembuj konkret
1. N do trekndsh, shuma e dy brinjve sht m e madhe se brinja e tret. Msuesi
diskuton ushtrimin n tekstin e nxnsit pr t konkretizuar kt veti.
2. N do trekndsh, prball brinjs m t madhe ndodhet kndi m i madh dhe prball
kndit m t madh ndodhet brinja m e madhe.
3. Shuma e masave t kndeve t trekndshit sht 1800. Msuesi diskuton ushtrimin 3
n tekstin e nxnsit pr t konkretizuar kt veti.
Msuesi vizaton nj trekndsh n drras dhe orienton nxnsit t vizatojn nj
trekndsh fardo n fletore. Nxnsit gjejn me vizore mesin e brinjve t trekndshit.
Ata vizatojn segmentin q lidh secilin mes t brinjs me kulmin prball ksaj brinje.
Msuesi thekson se kto segmente quhen mesore e trekndshit
T tri mesoret e trekndshit priten n nj pik G, e cila quhet qendr e rndess
s trekndshit.
Msuesi vizaton prsri nj trekndsh n drras dhe orienton nxnsit t vizatojn
prsri nj trekndsh fardo n fletore. Nxnsit vizatojn me raportor prgjysmoren
e kndeve t trekndshit ashtu si kan vizatuar prgjysmoret e kndeve t dhna.
Prgjysmorja e secilit prej kndeve t trekndshit pret brinjt prball n nj pik t
caktuar.
T tri prgjysmoret e trekndshit priten n nj pik O1, e cila quhet qendr e
rrethit t brendashkruar trekndshit.
142
MATEMATIKA 7

prsri nj trekndsh fardo n fletore. Nxnsit vizatojn me vizoren trekndsh
skuadr lartsit e trekndshit ashtu si kan msuar n klasat e mparshme.
Lartsi e trekndshit sht segmenti i ulur nga kulmi, pingul me brinjn prball tij.
T tri lartsit e trekndshit priten n nj pik H
prsri nj trekndsh fardo n fletore. Nxnsit vizatojn me vizoren trekndsh
skuadr drejtzn pingul me brinjt e trekndshit dhe q kalojn nga mesi i tyre.
Prmesoret e tri brinjve t nj trekndshi priten n nj pik O. Kjo pik quhet qendr
e rrethit t jashtshkruar trekndshit.
M pas nxnsit plotsojn hartn e konceptit edhe me elementet e reja q msuan n
lidhje me trekndshin.
Ata mund t plotsojn edhe paragrafin e skeletzuar n lidhje me trekndshin dhe
elementet e tij mesoren, prgjysmoren, lartsin.
__________________ prbhet nga disa pjes prbrse (elemente) t rndsishme.
Prbrsi i par sht ________________. Ai luan rolin ky t ________________.
Prbrsi i dyt sht ____________ q ndikon n mnyrn se si _________________.
Prbrsi i tret dhe i fundit sht _______________. Ai ka rndsi, sepse
_____________________________. Kta prbrs krijojn_______________________.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, dhe 4.
LIBR PR MSUESIN
143
KREU 8 SHPREHJET ME NDRYSHORE DHE

EKUACIONET
Msimi 8.2.
MONOMI. REDUKTIMI I MONOMEVE T NGJASHM
Kuptime:
Veti t fuqive, shndrrime identike, monome, monome t ngjashm,
monomeve t ngjashme.
Veti
( )
reduktimi i
Prdorimi i vetive t fuqive a m a n = a m + n ; a m = a mn ; (a b c ) =

a n b n c n ku a, b , c jan numra ose ndryshore dhe m, n jan numra natyror.
Monom quhet shprehja, e cila merret duke kryer mbi numrat dhe ndryshoret, vetm
veprimet e shumzimit dhe t ngritjes n fuqi.
Nj monom ka trajt t rregullt n qoft se ka vetm nj faktor numerik; nuk ka
kllapa, nuk ka fuqi t ndryshme me t njjtn baz.
Koeficient t monomit quajm faktorin numerik q ka monomi i kthyer n trajt
t rregullt.
Dy monome quhen t ngjashm, kur n trajtat e tyre t rregullta i kan pjest
shkronjore t njjta.
Reduktim i kufizave t ngjashme quhet shuma (ndryshesa) e disa monomeve t
ngjashm duke i thjeshtuar n nj monom t vetm.
Metoda.
Zbatim, analiz, formulim.
Shkathtsi:
T zbatojn vetit e fuqive;
T prcaktojn shprehjet q jan monom;
T identifikojn nj monom t trajts s rregullt;
T identifikojn monome t ngjashm;
T reduktojn kufizat e ngjashme n nj shprehje shkronjore;


Koncepti i monomeve dhe reduktimi i tyre jan koncepte t reja pr nxnsit e klass s
shtat, por shprehjet numerike, kufizat e ngjashme, koeficientin numerik nxnsit i kan
msuar q n klasn e gjasht. Msuesi mund t filloj msimin me njohurit q kan
nxnsit pr fuqit dhe shprehjet numerike.
Msuesi orienton nxnsit t shkruajn vetit e fuqive n fletoret e tyre. Ai fton nxns n
MATEMATIKA 7
144
( )
drras t shkruajn kto veti. a m a n = a m + n ; a m = a mn ; (a b c ) = a n b n c n

ku a, b , c jan numra ose ndryshore dhe m, n jan numra natyror.
n
2
Msuesi shkruan kto shembuj n tabel a) x x ; b) (3x ) ; c) x 3 .
3
2
Nxnsit punojn n dyshe pr t realizuar shndrrimet t ktyre shprehjeve.

Zgjidhje
2
2
4
2 2
2
2
x 7 ; b) (3x ) = 3 2 x 2 =9 x ; c) x 3 = ( x 3 ) = x 6 .
a) x 2 x5 =
3
3
9

Msuesi krkon nga nxnsit t argumentojn far lloj shndrrimesh jan kryer. Ata
theksojn se kan kryer shndrrime identike dhe si rezultat sht nj shprehje me nj
kufiz t vetme.
Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe pr t realizuar shndrrime t shprehjeve
2
3
a) 3 x x ; b) ( 2x ) ; c) x 2 2 x . Ata kontrollojn punn e njri tjetrit.
4
2
Msuesi shkruan n tabel shprehje t tilla si 5 x 2 ; (-3)x (2x ) ; a x 4 ;

2
1 3
x x
4
Msuesi thekson se shprehjet q jan prodhime t numrave, t ndryshoreve dhe t

fuqive t tyre jan monome.
Monomi merret duke kryer mbi numrat dhe ndryshoret, vetm veprimet e shumzimit
dhe t ngritjes n fuqi.
Shkruani t gjith n fletoret tuaja shprehjen (-3) x 2 . 2 x 4 . Kjo shprehje mund t
thjeshtohet duke prdorur vetit e ndrrimit dhe t shoqrimit t shumzimit.
(3) x 2 2 x 4 = 2 (3) x 2 x 4 = 6x 6 . Shprehja -6x6 sht monom n trajt t
rregullt
Msuesi fton nxnsit se nisur nga shembulli m lart, mund t formuloni pohimin kur
nj monom ka trajt t rregullt. Msuesi lehtson nxnsit pr t formuluar:
Nj monom ka trajt t rregullt n qoft se:
1. Ka vetm nj faktor numerik.
2. Nuk ka kllapa.
3. Nuk ka fuqi t ndryshme me t njjtn baz.
Msuesi diskuton m nxnsit pr faktorin numerik. Si e quajm faktorin numerik?
Kur monomi sht kthyer n trajt t rregullt, faktorin numerik t tij e quajm koefiient
t monomit.
N shembullin q zgjidhm koeficienti sht 6.
Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe me ushtrimin:
Ktheni n trajt t rregullt monomin e mposhtm dhe gjeni koeficientin e tij.
2
a) 2x3(-4)x ; b) 2 x x 3 ; c)(4 x) 1 x) . Ata kontrollojn punn e njri tjetrit.
3
2
LIBR PR MSUESIN
145
Msuesi shkruan n tabel disa monome:

Grupi i par 5x; -2y; 3ax; 0,5 x 2 ; 7xy
Grupi i dyt 2x2;
1 2
x ; 0,7x2
3
far vini re n t dy grupet?

Nxnsit theksojn se n grupin e par monomet kan trajt t rregullt, por pjes
shkronjore t ndryshme, ndrsa n grupin e dyt monomet kan pjest e tyre shkronjore
t njjta.
Ather msuesi thekson se monome si t grupit t dyt quhen t ngjashm.
Msuesi fton nxnsit t formulojn vet pohimin kur dy monome jan t ngjashme.
Dy monome quhen t ngjashm, kur n trajtat e tyre t rregullta i kan pjest shkronjore
t njjta.
Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe me ushtrimin: Tregoni, cilt nga monomet e
mposhtm jan t ngjashm ndrmjet tyre: 3x; 4xy; (2x)(-5x); (3x)(2y); (5x)2 ;
x
.
2
Ata kontrollojn punn e njri tjetrit.

Msuesi shkruan n tabel disa shprehje: a) 3x+5x; b) 4xy-2xy+5xy; c) 7x2-5x2..
Nxnsit gjithashtu shkruajn ushtrimet n fletoret e tyre. Msuesi orienton nxnsit se
duke prdorur vetin e prdasis mund t thjeshtoni kto shprehje.
Zgjidhje
a) 3x+5x=(3+5)x=8x; b) 4xy-2xy+5xy=(4-2+5)xy=7xy; c) 7x2-5x2=(7-5)x2=2x2
Ky veprim quhet reduktim i kufizave t ngjashme.
Nxnsit vazhdojn t punojn n dyshe me ushtrimin: Thjeshtoni shprehjet, duke br
reduktimin e kufizave t ngjashme: a) 5x-7x; b)2,5 x2-1,5 x2 ; c) 4a-7a+10a.
Msuesi fton nj nxns n tabel pr t reduktuar shprehjen:
-2x2+3ax+6x2-ax.
Zgjidhje
Prdoren vet
S=-2x2+3ax+6x2-ax=
2
2
2
(-2x +6x )+(3ax-ax)=(-2+6)x +ax(3-1)
e fuqive
2
=4x +2ax.
Shprehje shkronjore
Koeficine i
Msuesi organizon nj hart konceptesh
monomit
pr monomet
MONOMI
Monom i trajts
s rregullt
Kufiza t
ngjashme
Redukmi i
kufizave t
ngjashme
146
MATEMATIKA 7
Nxnsit mund t vazhdojn t punojn n dyshe me ushtrimet 1a); 2a); 3a); 4a) dhe 4e).
Ata kontrollojn punn e njri tjetrit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1,2, 3 dhe 4.
Msimi 8. 5. EKUACIONE ME NJ NDRYSHORE. EKUACIONE

T NJVLERSHM
Kuptime:
Ekuacion, rrnj e ekuacionit, ekuacione t njvlershme.
Veti
Ekuacion quhet barazimi shkronjor (me ndryshore) pr t cilin krkohet vlera e
shkronjs (ndryshores), q e kthen at n barazim numerik t vrtet.
Vlera e shkronjs (ndryshores) q e kthen ekuacionin n barazim numerik t vrtet
quhet rrnj e ekuacionit.
T zgjidhsh ekuacionin do t thot t gjesh t gjitha rrnjt e tij ose t tregosh q
ai nuk ka rrnj.
Dy ekuacione me t njjtn ndryshore quhen t njvlershm, n qoft se ata kan
rrnj t njjta.
Kur dy ekuacione jan t njvlershm, do rrnj e ekuacionit t par sht rrnj
e ekuacionit t dyt dhe anasjellas, do rrnj e ekuacionit t dyt sht edhe rrnj
e ekuacionit t par.
N qoft se n njrn an t ekuacionit bjm shndrrime identike, marrim nj
ekuacion t njvlershm me t.
N qoft se kalojm kufizn nga njra an e ekuacionit n ann tjetr t tij, duke i
ndrruar shenjn, marrim nj ekuacion t njvlershm me t parin.
N qoft se t dyja ant e ekuacionit i shumzojm apo i pjestojm me t njjtin
numr, t ndryshm nga zero, marrim nj ekuacion t njvlershm me t parin.
Metoda
Zbatim, analiz, formulim.
Shkathtsi:
T identifikojn ekuacionet me nj ndryshore;
T prcaktojn rrnjn e ekuacionit;
T analizojn kur dy ekuacione jan t njvlershme;
T formulojn rastet kur prftohen ekuacione t njvlershme me nj ekuacin t
dhn;
T zgjidhin nj ekuacion duke e reduktuar n nj ekuacion t njvlershm me t
parin.
Koncepti i ekuacioneve dhe zgjidhjes s tyre sht nj koncept i rimarr n klasat e
LIBR PR MSUESIN
147
mparshme. Msuesi mund t organizoj nj brainstorming pr t rifreskuar njohurit e

nxnsve n lidhje me ekuacionin.
far quajm ekuacion?
far quajm rrnj t ekuacionit?
do t thot t zgjidhsh nj ekuacion?
Sa rrnj ka ekuacioni me nj ndryshore?
Nxnsit mund t prgjigjen:
- Ekuacion quhet barazimi shkronjor (me ndryshore) pr t cilin krkohet vlera e
shkronjs (ndryshores), q e kthen at n barazim numerik t vrtet.
- Kjo vler e shkronjs (ndryshores) quhet rrnj e ekuacionit.
- T zgjidhsh ekuacionin do t thot t gjesh t gjitha rrnjt e tij ose t tregosh q ai
nuk ka asnj rrnj.
M pas nxnsit ndahen n grupe me nga 4 veta (1, 2, 3, 4).
Msuesi jep ushtrimet dhe fton nxnsit t zgjidhin ekuacionet
a) x+2,5=-4,5; b) 6,7-x=3,7; c) 2x=-6,4; d)
x
= 3, 25 .
4
Nxnsi 1 zgjidh ekuacionin a), nxnsi 2 zgjidh ekuacionin b), nxnsi 3 zgjidh
ekuacionin c) dhe nxnsi 4 zgjidh ekuacionin d). Nxnsit kontrollojn punt e njri
tjetrit
Msuesi shkruan n tabel ekuacionet 6x+4=28; 3x+2=14. Msuesi fton n tabel dy
nxns pr zgjidhjen e tyre. far vini re? Argumentoni prgjigjen tuaj.
Ne vm re q ata kan t njjtn rrnj, numrin 4.
Msuesi thekson se ekuacione t tilla quhen t njvlershm.
Msuesi lehtson nxnsit pr t formuluar vet pohimin:
Dy ekuacione m t njjtn ndryshore quhen t njvlershm, n qoft se ata kan rrnj
t njjta.
Msuesi thekson se kur dy ekuacione jan t njvlershm, do rrnj e ekuacionit t par
sht rrnj e ekuacionit t dyt dhe anasjellas, do rrnj e ekuacionit t dyt sht edhe
rrnj e ekuacionit t par.
Cilat jan shndrrimet q na lejojn t kalojm nga nj ekuacion n nj tjetr t
njvlershm me t?
Msuesi lehtson nxnsit t prmendin disa raste si:
Shndrrime identike, kalimi i kufizave n krahun tjetr etj.
Msuesi prmend se ka disa rregulla pr t prfituar ekuacione t njvlershme:
I. N qoft se n njrn an t ekuacionit bjm shndrrime identike, marrim nj
ekuacion t njvlershm me t.
Nxnsit punojn n grup duke zgjidhur ushtrimet: nxnsi 1 zgjidh ekuacionin a),
nxnsi 2 zgjidh ekuacionin b), nxnsi 3 zgjidh ekuacionin c) dhe nxnsi zgjidh
ekuacionin d). Nxnsit kontrollojn punt e njri tjetrit
A jan t njvlershm ekuacionet:
148
MATEMATIKA 7
a) 5x-4x=7+3 dhe x=10; b) x2+2x-x2=3 dhe 2x=3;

c) 2(x-5)=7 dhe 2x-10=7; d) 2(x-5)=7 dhe 2x-5=7?
Rezultatet argumentohen me t gjith nxnsit e klass se n cilat raste kemi ekuacione
t njvlershme
II. N qoft se kalojm kufizn nga njra an e ekuacionit n ann tjetr t tij, duke i
ndrruar shenjn asaj, marrim nj ekuacion t njvlershm me t parin.
Nxnsit punojn n grup si m sipr.
a) 2x-10=1 dhe 2x=10+1; b) 3x-5=10 dhe 3x=15;
c) 5x+7=2x-1 dhe 5x-2x=-1-7; d) 5x+7=2x-1 dhe 5x+2x=-1-7?
t njvlershme
III. N qoft se t dyja ant e ekuacionit i shumzojm apo i pjestojm me t njjtin
numr, t ndryshm nga zero, marrim nj ekuacion t njvlershm me t parin.
Msuesi fton nj nxns n tabel pr t zgjidhur shembullin
Nxnsit punojn n grup si m sipr.
x5
a) = 4 dhe x=
5 8;
2
x+3
b) = 7 dhe x=
+3 7;
2
x +1
=5
3
c) 3x=9 dhe x=-3?

t njvlershme.
Nxnsit vazhdojn punn n grupe me ushtrime 2 dhe 3.
LIBR PR MSUESIN
149
KREU 9 PERIMETRI DHE SIPRFAQJA E FIGURAVE

Msimi 9.4 SIPRFAQJA E PARALELOGRAMIT
Kuptime:
Paralelogram, siprfaqe e drejtkndshit, siprfaqe e paralelogramit, siprfaqe e
trekndshit.
Veti.
Siprfaqja e drejtkndshit sht e barabart me prodhimin e prmasave t tij.
Siprfaqja e rombit sht e barabart me gjysmn e prodhimit t diagonaleve t tij.
Siprfaqja e paralelogramit sht e barabart me prodhimin e bazs me lartsin
mbi t.
Siprfaqja e trekndshit sht sa gjysma e prodhimit t bazs s trekndshit me
lartsin mbi kt baz.
Metoda
Deduksion, matje, zbatim, interpretim
Shkathtsi:
T llogarisin siprfaqen e drejtkndshit dhe rombit;
T vrtetojn formuln e siprfaqes s paralelogramit;
T zbatojn formuln pr siprfaqen paralelogramit;
T zbatojn formuln pr siprfaqen e drejtkndshit.
Koncepti i siprfaqes s paralelogramit dhe trekndshit sht nj koncept i ri pr
nxnsit e klass s shtat. Por msuesi mund t filloj msimin me koncepte t njohura
pr nxnsit si siprfaqja e drejtkndshit dhe rombit.
Msuesi vizaton n tabel nj drejtkndsh dhe nj romb. Msuesi fton nxnsit t matin
prmasat e figurave dhe t gjejn siprfaqen e tyre.
Kujtojm nga klasa e gjasht. Msuesi fton nxnsit t shkruajn formulat n tabel.
1. Siprfaqja e drejtkndshit sht e barabart me prodhimin e prmasave t tij S = a
. b.
2. Siprfaqja e rombit sht e barabart me gjysmn e prodhimit t diagonaleve t tij.
Msuesi vizaton nj paralelogram ABCD n drras dhe fton nxnsit t vizatojn
gjithashtu nj paralelogram n fletore.
far mund t themi pr bazat e paralelogramit? AD=BC=b. Vizatoni lartsit e
paralelogramit. Si jan ato? BH=CE=h.
Shikoni me kujdes paralelogramin ABCD dhe drejtkndshin HBCE. far vini re?
Nxnsit theksojn se ato kan baza t barabarta (HE=BC) dhe lartsi t barabarta..
150
MATEMATIKA 7
Shikoni trekndshat DABH dhe DDCE . Si jan kto trekndsha?

Nxnsit teksojn se ata jan t barabart DABH = DDCE (sepse AB=CD; BAH=CDE;
ABH=DCE) , pra jemi n rastin e dyt t barazimit t trekndshave K.B.K.)
Ather mund t shkruajm: SHBCD + SABH = SABCD dhe SHBCD + SDCE= SHBCE; Meq ant e
majta n kto barazime jan t barabarta, edhe ant e djathta jan t barabarta. Pra
SABCD= SHBCE. far mund t nxjerrim si rezultat?
Meq SHBCE = BCBH= bh del se edhe SABCD = bh
Msuesi fton nxnsit t formulojn pohimin pr siprfaqen e paralelogramit:
Siprfaqja e paralelogramit sht e barabart me prodhimin e bazs me lartsin mbi t.
Vizatoni prsri nj paralelogram ABCD. Vizatoni diagonalen AC. Si e ndan
paralelogramin kjo diagonale? Nxnsit theksojn se e ndan n dy trekndsha t
barabart.
Ather mund t themi pr siprfaqen e trekndshit? Nxnsit theksojn se
Siprfaqja e trekndshit sht sa gjysma e siprfaqes s paralelogramit.
Ajo jepet me formuln =
S
1
b h , ku b sht baza dhe h sht lartsia mbi t.
2
Le t zbatojm s bashku formulat q msuam. Msuesi fton nxnsit t zgjidhin n

drras ushtrimet e mposhtme
Ushtrimi 1
Gjeni siprfaqen e paralelogramit me baz 8 cm dhe lartsi sa gjysma e bazs.
Zgjidhje
Meqense lartsia sht sa gjysma e bazs kemi h = = 4cm

2
S=bh, kemi S = 8 4 = 32cm2
Ushtrimi 2
T gjendet lartsia e paralelogramit me siprfaqe 40,32 cm2, n qoft se baza e tij sht
7,2 cm.
Zgjidhje
S 40,32
= 5,6 cm .
Nga formula S=bh kemi h= =
b
7,
2
Ushtrimi 3
Brinjt e nj paralelogrami jan 12 cm dhe 9 cm. Lartsia mbi brinjn e par sht 3 cm.
T gjendet lartsia mbi brinjn e dyt.
Zgjidhje
Gjejm s pari siprfaqen e paralelogramit.
S=bh=123= 36 cm2. Duke shnuar me x, lartsin e panjohur kemi
36
= 4 cm .
9 x = 36 x =
9
Ushtrimi 4
Gjeni siprfaqen e trekndshit me baz 8 cm dhe lartsia mbi kt baz 5 cm.
LIBR PR MSUESIN
151
Zgjidhje
1
1
b h , ather kemi S = 8 5 = 20cm2
2
2
Nxnsit punojn me shokun e banks me ushtrimet 1, 2, 3, 4. Msuesi lehtson nxnsit
pr zbatimin e formulave. Rezultatet e ushtrimeve diskutohen me t gjith nxnsit
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2 dhe 3 .
Dim q =
S
Msimi 9.6 SIPRFAQJA E QARKUT

Kuptime:
Rrethi, qarku, elementet e rrethit, numri , perimetri i rrethit, siprfaqja e qarkut.
Veti
Qarku quhet pjesa e planit e kufizuar nga nj rreth s basku me vijn e rrethit
Numri konstant p sht afrsisht i barabart me 3,14. (p 3,14).
Perimetri i rrethit me d sht P = d . Meq d= 2R, perimetri i rrethit jepet me
formuln
P=2pR
Siprfaqja e qarkut me rreze R jepet me formuln S=pR2.
Metoda
Matje, zbatim, interpretim
Shkathtsi:
T prkufizojn qarkun;
T prdorin numrin konstant p pr gjetjen e perimetrit t rrethit dhe siprfaqes s
qarkut;
T zbatojn formuln pr perimetrin e rrethit;
T zbatojn formuln pr siprfaqen e qarkut.
Koncepti i siprfaqes s qarkut sht nj koncept i ri pr nxnsit e klass s shtat.
Msuesi fillon msimin me nj prsritje t formuls pr gjetjen e perimetrit t rrethit t
msuar n msimet e kaluara t ktij kreu.
Kujtojm far sht numri p. Nxnsit theksojn se ky numr sht afrsisht i barabart
me 3,14. (p 3,14) dhe shrben pr t gjetur perimetrin e rrethit. Si sht formula?
Nxnsit theksojn se P = d .
Meq d= 2R, perimetri i rrethit jepet me formuln P=2pR
Tani le t bjm nj veprimtari pr t par si mund t gjendet siprfaqja e qarkut.
Vizatoni t gjith nj rreth me reze r (sipas dshirs suaj) dhe priteni letrn. Shnoni 8
sektor si jan treguar n figur.
152
MATEMATIKA 7
Prisni tet sektort dhe vendosini ato s bashku q t

formohet nj paralelogram me gropa si n figurn
m posht:
Baza e paralelogramit sht gjysma e perimetrit t
1
P = r , ndrsa lartsia e
2
paralelogramit sht rrezja e rrethit r.
Rezultati tregon si del formula e siprfaqes s qarkut
S = r2 dhe sht m e leht pr tu
mbajtur mend.
Ky aktivitet mund t bhet
individualisht ose me pun n ift.
Pra, siprfaqja e qarkut me rreze R
jepet me formuln S=pR2.
Msuesi fton nxnsit pr t zbatuar
formulat e perimetrit t rrethit dhe
siprfaqes s qarkut n zgjidhjen e
disa ushtrimeve.
rrethit
Ushtrimi 1
Gjeni perimetrin dhe siprfaqen e qarkut me rreze R= 4 cm.
Zgjidhje
P=2pR = 2 3,14 4 = 25,12cm2
S=pR2 = 3.14 22 = 12,56cm2
Ushtrimi 2
Siprfaqja e nj qarku sht 78,5 cm2. T gjendet rrezja e tij.
Zgjidhje
Zvendsojm n formuln e siprfaqes s qarkut.
R2
S=pR2 78,5=3,14R2=
R2=52 nga ku R=5.
78,5
= 25. Kemi:
3,14
Ushtrimi 3
N Fig. 9.21 paraqitet nj unaz n t ciln OM=R1= 4 cm dhe ON=R2=9 cm. T gjendet
siprfaqja e vijzuar.
Zgjidhje
Siprfaqja S e unazs sht ndryshesa e siprfaqes s qarkut t madh S2 me siprfaqen
e qarkut t vogl S1. Kemi:
S1= pR12=p42= 16p; S2= pR22=p92= 81p.
S= S2-S1= 81p-16p= 65p= 204,1 cm2
LIBR PR MSUESIN
153
Ushtrimi 4
Perimetri i rrethit sht 18,84 cm. T gjendet siprfaqja e qarkut.
Zgjidhje
Duke shnuar me R, rrezen e rrethit kemi:
18,84
P=2pR23,14R=18,846,28R=18,84 R=
= 3 . Gjejm tani siprfaqen e
qarkut. S=pR2=p32=9p=93,14=28,26 cm2. 6,28
Nxnsit punojn me shokun e banks me ushtrimet 1, 2 dhe 3. Msuesi lehtson nxnsit
pr zbatimin e formulave. Rezultatet e ushtrimeve diskutohen me t gjith nxnsit
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2 dhe 3.
154
MATEMATIKA 7
KREU 10 GJEOMETRIA N HAPSIR

Msimi 10.3
PRIZMI I DREJT
Kuptime:
Shumfaqsha, prizm i drejt, baza, faqe ansore, brinj ansore, siprfaqe e bazs,
siprfaqe ansore, vllimi i prizmi.
Veti
Nj shumfaqsh q sht i prbr nga 2 shumkndsha t barabart dhe
drejtkndsha quhet prizm i drejt.
Shumkndshat e barabart quhen baza t prizmit, ndrsa drejtkndshat quhen
faqe ansore t prizmit.
Lartsit e prizmit quhen quhen brinj ansore t prizmit.
Siprfaqja ansore e prizmit sht Sa=ph.
Siprfaqja e prgjithshme e prizmit sht shuma e siprfaqes ansore t tij me
siprfaqet e t dy bazave.
Vllimi i prizmit t drejt, sikurse edhe i kuboidit llogaritet me formuln V= Sbh
ku Sb sht siprfaqja e bazs dhe h lartsia e tij.
Metoda
Vzhgim, demonstrim, formulim.
Mjetet
Prizma t llojeve t ndryshme
Shkathtsi:
-T dallojn prizmin dhe llojin e tij ndr disa trupa t dhn gjeometrik.
-T identifikojn elementet e prizmit
-T njehsojn perimetrin, siprfaqen dhe vllimin e prizmit.
Elementet e prizmit jan rimarrje e koncepteve nga klasat e mparshme dhe kjo e
lehtson punn e msuesit.
Pr kt msuesi mund t vizatoj n tabel nj hart konceptesh n lidhje me prizmin.
Nxnsit plotsojn elementet e prizmit.
LIBR PR MSUESIN
Elementet
155
far sht
Perimetri
Siprfaqa
Vllimi
Prizmi
Faqe
drejtkndsha
Perimetri
sht
shuma e
brinjve
Trup
gjeometrik
Baza
shumkndsha
Sb gjendet n
varsi t
shumkndshit
Brinjt
ansore jan
lartsi
Prizmi
Kulme t
prizmit
Sa = p h
Sp =Sa + 2Sb
Shumfaqsh
me faqe te
rrafshta
Faqe
ansore
V = Sb . h
Pr t paraqitur llojet e prizmit dhe elementet e tij mund t vizatojm edhe tabeln e
mposhtme:
Prizmi
Sa kulme?
Sa faqe
ansore?
Sa faqe gjithsej
Sa brinj
ansore
Sa brinj
gjithsej
Trekndor
Katrkndor
Peskndor
Gjashtkndor
...........
Nxnsit plotsojn tabeln duke patur prpara prizmat e ndrtuar nga ata vet.
Msuesi fton nxnsit t prkufizojn prizmin e drejt:
Nj shumfaqsh q sht i prbr nga dy shumkndsha t barabart dhe drejtkndsha
quhet prizm i drejt.
Cilat jan bazat e prizmit? Shumkndshat e barabart quhen baza t prizmit.
Cilat jan faqet ansore? Drejtkndshat quhen faqe ansore t prizmit.
Tregoni tek trupat tuaj cilat jan lartsit e prizmit?
Brinjt ansore t prizmit t drejt merren si lartsi e prizmit.
Hapni nj prizm trekndor q keni sjell me vete. far vini re? Ai prbhet nga dy
trekndsha q jan bazat e prizmit dhe tri drejtkndsha q paraqesin faqet ansore t
prizmit.
MATEMATIKA 7
156
Cila llogaritet si siprfaqe ansore e prizmit? Nxnsit theksojn se

Siprfaqja e drejtkndshit ABCD sht e barabart me siprfaqen ansore t prizmit.
Ky drejtkndsh ka prmasat AB=p, ku p sht perimetri i bazs s prizmit dhe AD= h
ku h sht lartsia e prizmit. N kt mnyr kemi Sa=ph.
Mund t formuloni vet sa sht siprfaqja e prgjithshme e prizmit? Nxnsit theksojn
se:
Siprfaqja e prgjithshme e prizmit sht shuma e siprfaqes ansore t tij me siprfaqet
e t dy bazave, t cilat mund t jen trekndsha, paralelograme, trapez etj.
Msuesi thekson se vllimi i prizmit t drejt, sikurse edhe i kuboidit llogaritet me
formuln V= Sbh ku Sb sht siprfaqja e bazs dhe h lartsia e tij.
Le t shohim bashk nj ushtrim
T gjendet siprfaqja ansore, siprfaqja e prgjithshme dhe vllimi i prizmit t drejt
me baz trekndshin knddrejt me katete a=5 cm, b=12 cm, hipotenuz c=13 cm, n
qoft se lartsia e prizmit sht h= 15 cm.
Zgjidhje
Gjejm fillimisht perimetrin e bazs s prizmit. Kemi:
p=a+b+c=5+12+13=30.
Sa= ph=3015=450 cm2.
Siprfaqja e njrs baz sht:
Sb
=
a b 5 12
= = 30 .
2
2
Siprfaqja e prgjithshme e prizmit sht:

Sp=Sa+2Sb=450+230=450+60=510 cm2.
Vllimi i prizmit sht:
V=Sbh=3015=450 cm3.
Nxnsit ndahen n grupe me nga 4-5 nxns dhe vazhdojn me zgjidhjen e ushtrimeve
n tekstin e nxnsit.
Grupi 1 zgjidh ushtrimin 2;
Grupi 4 zgjidh ushtrimin 5.
Nxnsit kmbejn flett dhe vlersojn punn e secilit. Rezultatet diskutohen me
msuesin.
N prfundim t msimit nxnsit plotsojn n hartn e koncepteve, t dhna pr
perimetrin, siprfaqen dhe vllimin e prizmit t drejt.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2,3, 4 dhe 5.
LIBR PR MSUESIN
157
KREU 11 Funksioni
Msimi 11. 1. PRSRITJE. FUNKSIONI DHE MNYRAT E
DHNIES S TIJ
Kuptime:
Funksion, diagram shigjetor, funksioni me tabel, grafiku i funksionit, bashksia e
prcaktimit, vler e funksionit, funksioni me formul.
Veti
N qoft se do elementi t bashksis A, i iftohet nj element i vetm i bashksis
B, themi q kemi t bjm me nj funksion t bashksis A n bashksin B.
Shnohet: f : AB
Paraqitja me diagram shigjetore, me tabel, me formul
Grafik i funksionit f : AB quhet bashksia e pikave t planit koordinativ xOy,
q kan si abshisa element t A dhe si ordinata kan vlern prgjegjse t funksionit.
Bashksia A quhet bashksia e prcaktimit e funksionit.
Elementi b i iftuar, quhet vler e funksionit t shqyrtuar pr x=a.
Metoda
Ndrtim, argumentim, interpretim.
Shkathtsi:
T prkufizojn funksionin e bashksis A n bashksin B;
T paraqesin nj funksion n mnyra t ndryshme: me diagram shigjetor, me tabel
dhe me formul;
T ndrtojn grafikun e nj funksioni dhe ta interpretojn at;
T identifikojn bashksin e prcaktimit dhe vlerave t funksionit.
Relacioni q do
element i A iftohet
me element t B
Bashksia e
prcaktimit
Bashksia e vlerave
t funksionit
Mnyra
tabelore s
funksionit
FUNKSIONI
Grafiku i
funksionit
Dhnia me
formul e
funksionit

Kuptimi i funksionit sht nj rimarrje
e koncepteve t klasave t mparshme.
Msuesi mund t vizatoj nj hart
koncepti pr kuptimin e funksionit.
Nxnsit plotsojn duke rikujtuar
njohurit q njohin deri tani pr
funksionin.
MATEMATIKA 7
158
Msuesi fton nxnsit t lexojn n libr ushtrimin 1 dhe t diskutojn s bashku se cili
nga iftimet sht funksion. Nxnsit argumentojn prgjigjet e tyre.
Shikoni me kujdes diagramin shigjetor t paraqitur n figurn 9.2, i cili paraqet iftimin
e elementeve t bashksis A me elementt e bashksis B.
Msuesi diskuton me nxnsit rreth pyetjeve t mposhtme duke argumentuar prgjigjet
prkatse.
a) A kemi funksion? b) Jepni funksionin me tabel.
c) Ndrtoni grafikun e funksionit. d) Jepni funksionin me formul.
Msuesi fton nxnsit t formulojn prkufizimin e funksionit:
N qoft se do elementi t bashksis A i iftohet nj element i vetm i bashksis B,
themi q kemi t bjm me nj funksion t bashksis A n bashksin B. Shnohet:
f : AB
Si quhet bashksia A? Nxnsit prgjigjen:
Bashksia A quhet bashksia e prcaktimit e funksionit.
Si quhet bashksia B? Nxnsit prgjigjen:
Bashksia B quhet bashksia e vlerave t funksionit.
Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimin 2.
Jepen bashksit A={1, 2, 3, 4} dhe B={2, 4, 6, 8} dhe tabela.
x
y
1
2
2
4
3
6
4
8
a) Duke lidhur do vler t x, nga rreshti i par, me vlern prgjegjse t y, nga rreshti i
dyt, a kemi funksion t A n B?
b) Ndrtoni grafikun e ktij funksioni. c) Jepni funksionin me formul.
Si ju doli grafiku? Dyshe nxnsish t ndryshme argumentojn si vepruan dhe far
forme ka grafiku.
Msuesi formulon me nxnsit pohimin pr grafikun e funksionit:
Grafik i funksionit f : AB quhet bashksia e pikave t planit koordinativ xOy, q
kan si abshisa element t A dhe si ordinata kan vlern prgjegjse t funksionit.
Nxnsit vazhdojn punn n dyshe me ushtrimin 3 dhe interpretojn vijat e paraqitura
n figurn 9.3 dhe figurn 9.4.
a) Cilat nga vijat, e paraqitura n figurn 9. 3, mund t shrbej si grafik i nj funksioni?
Sa vlera t y i lidhen vlers x=0?
b) N figurn 9.4 sht paraqitur grafiku i nj funksioni.
a) Gjeni pr vler t x kemi y=4; y=1.
b) Gjeni vlern e funksionit pr x=0; x=-2.
c) A ka vlera t x, pr t cilat vlera e funksionit t jet negative?
Nxnsit vazhdojn punn n dyshe me ushtrimin 4, duke kujtuar njohurit pr paraqitjen
e funksionit me formul, tabel dhe ndrtim i grafikut.
Jepet bashksia A={-2; 0; 3} dhe formula y=x2.
a) Gjeni vlern e y pr seciln vler t x nga A. b) Jepni me tabel funksionin y=x2,
xA.
LIBR PR MSUESIN
159
c) Ndrtoni grafikun e ktij funksioni.

Nxnsit ndahen n grupe dhe punojn ushtrimet t ndar si m posht:
Grupi 1 zgjidh ushtrimin 1; Grupi 2 zgjidh ushtrimin 2; grupi 3 zgjidh ushtrimin 3 dhe
grupi 4 zgjidh ushtrimin 4.
M pas nxnsit kmbejn flett e tyre dhe nxnsit vlersojn punn e njri tjetrit.
Msuesi diskuton me nxnsit pr rezultatet e ushtrimeve
11.3. FUNKSIONI y=x+a

Kuptime:
Funksion, diagram shigjetor, funksioni me tabel, grafiku i funksionit, funksioni me
formul, funksioni y = x + a, pikprerje me boshtin Ox, pikprerje me boshtin Oy.
Veti.
N qoft se do elementi t bashksis A i iftohet nj element i vetm i bashksis
B, themi q kemi t bjm me nj funksion t bashksis A n bashksin B.
Shnohet: f : AB .
Paraqitja me diagram shigjetor, me tabel, me formul.
Grafiku i funksionit f : AB quhet bashksia e pikave t planit koordinativ
xOy, q kan si abshisa element t A dhe si ordinata kan vlern prgjegjse t
funksionit;
Grafiku i funksionit y=x+a, sidoqoft numri racional a, sht bashksi pikash q
ndodhen n nj drejtz.
Pikprerjet e grafikut t funksionit y=x+a me boshtet koordinativ.
Metoda
Ndrtim, argumentim, interpretim.
Shkathtsi:
T prkufizojn funksionin e bashksis A n bashksin B;
T paraqesin nj funksion n mnyra t ndryshme: me diagram shigjetor, me tabel
dhe me formul;
T ndrtojn grafikun e nj funksioni dhe ta interpretojn at;
T ndrtojn grafikun e funksionit y = x + a.
Koncepti i grafikut t funksionit sht rimarrje nga msimet e mparshme. Msuesi
lehtson nxnsit q t kujtojn dhe rifreskojn edhe njher etapat q kemi msuar pr
ndrtimin e grafikut t nj funksioni.
Nse sht dhn funksioni me nj formul t caktuar:
MATEMATIKA 7
160
a) I japim vlera x dhe gjejm vlerat prkatse t y;

b) Ndrtojm tabeln e vlerave t x dhe vlerave prkatse t y;
c) Vendosim pikat (x;y) n boshtin koordinativ;
d) Bashkojm pikat dhe ndrtojm grafikun.
Nxnsit ndahen n grupe me 4-5 nxns. Msuesi orienton nxnsit t punojn me
ushtrimin 1. N figurn 9.12 sht paraqitur me diagram shigjetor nj funksion i
bashksis A={-3, -2, -1, 0} n bashksin B={1, 2, 3, 4}.
a) Jepni funksionin me tabel; b) Ndrtoni grafikun e funksionit. A jan pikat e tij n nj
vij t drejt? c) Jepni funksionin me formul.
Msuesi diskuton rezultatet e ushtrimit duke pyetur: far vini re? Nxnsit prgjigjen
se: Grafiku i funksionit sht nj drejtz q jepet me formuln y=x+4.
Msuesi thekson se:
Ky funksion jepet me formuln y=x+a, xA.
Nxnsit vazhdojn t punojn me ushtrimet.
Ndrtoni disa pika t grafikut t funksionit y= x + 2, y = x - 2 dhe binduni q ato ndodhen
n nj drejtz.
Msuesi fton nxnsit t plotsojn pohimin:
Grafiku i funksionit y=x+a, sidoqoft numri racional a, sht _________________ q
ndodhen _______________.
Msuesi orienton nxnsit se pr t ndrtuar grafikun e funksionit y=x+a, mjafton t
gjejm dy pika t tij dhe pastaj t ndrtojm drejtzn q kalon npr to.
P.sh., ndrtoni t gjith grafikun e funksionit y=x-1. b) Gjeni pikat ku ai pret boshtin Ox;
boshtin Oy. Boshtin Ox e pret n pikn 0 = x - 1 x = 1, ndrsa boshtin Oy e pret n
pikn y = 0 + 1 y = 1. Tani ndrtoni grafikun duke prdorur vetm kto dy pika.
Msuesi lehtson nxnsit t bjn prmbledhjet e mposhtme:
a) Pikprerja me boshtin Ox
Pika ku grafiku i funksionit y=x+a pret boshtin Ox, e ka ordinatn zero. 0=x+a, nga ku
x=-a.
Pika e prerjes sht A (-a; 0).
b) Pikprerja me Oy.
Pika ku grafiku i funksionit y=x+a pret boshtin Oy, e ka abshisn zero. y=0+a, nga ku
y=a.
Pika e prerjes sht B (0; a).
Ndrtoni n kt mnyr grafikun e funksionit y=x+2. Gjeni pikat ku ai pret boshtet
koordinative. Marrim x=0 dhe gjejm y=2; marrim y=0 dhe gjejm x+2=0, d.m.th., x=-2.
Rezultatet i paraqesim n tabel.
x
y
0
2
-2
0
LIBR PR MSUESIN
161
Pikat e grafikut (ku ai pret boshtet) jan A (-2; 0) dhe B (0; 2). A ju doli njsoj t gjithve
grafiku. Kontrolloni flett e njri tjetrit.
Nxnsit vazhdojn punn n grupe: grupi 1 zgjidh ushtrimin 1; grupi 2 zgjidh ushtrimin
2; grupi 3 zgjidh ushtrimin 3; grupi 4 zgjidh ushtrimin 4.
Nxnsit kmbejn flett dhe kontrollojn punt e njri tjetrit.
162
KREU 12.
MATEMATIKA 7
SHNDRRIMET GJEOMETRIKE
Msimi 12.4 ZHVENDOSJA PARALELE E FIGURS

Kuptime:
Zhvendosje paralele e piks, zhvendosje paralele e figurs, fytyra, shmbllimi.

Veti
Zhvendosja nga pika A n pikn B n rrjetin koordinativ bhet duke lvizur fillimisht
a
horizontalisht me a njsi e m pas vertikalisht me b njsi .
b

Zhvendosja e segmentit AB n A1B1 bhet duke gjetur shmbllimet A1 dhe B1 t
pikave A dhe B n zhvendosjen e dhn. A1B1 sht shmbllimi i segmentit AB.
Zhvendosja e trekndshit ABC n A1B1C1 bhet duke gjetur shembllimet A1, B1
dhe C1 prkatsisht t pikave A, B dhe C. Shmbllimi i trekndshit ABC sht
trekndshi kongruent me t A1B1C1.
Metoda
Induksion, vizatim, argumentim, prgjithsim.
d) Shkathtsi:
T vizatojn shmbllime t pikave n rrjetin koordinativ nprmjet zhvendosjes
paralele;
T vizatojn shmbllime t segmenteve n rrjetin koordinativ nprmjet
zhvendosjes paralele;
T vizatojn shmbllime t figurave n rrjetin koordinativ nprmjet zhvendosjes
paralele.
Koncepti i zhvendosjes paralele t segmentit dhe figurs sht nj koncept i ri pr
nxnsit e klass s shtat. Msuesi prdor njohurit e msuara n msimin e mparshm
n lidhje me zhvendosjen paralele t pikave.
Msuesi pyet nxnsit: do t thot t vizatosh shmbllimin e nj pike n rrjetin
koordinativ? Nxnsit prgjigjen:
T vizatosh shmbllimin e nj pike n rrjetin koordinativ nprmjet zhvendosjes paralele do
a
t thot t lvizsh fillimisht horizontalisht me a njsi e m pas vertikalisht me b njsi .
b
Vizatoni t gjith n fletore nj rrjet koordinativ. Shnoni t gjith nj pik A. Gjeni
3
shmbllimin A1 sipas zhvendosjes paralele . Merrni nj pik tjetr B. Gjeni prsri
2
LIBR PR MSUESIN
163
shmbllimin B1 sipas ksaj zhvendosje. Bashkoni pikat fytyr A me B dhe shmbllimet

e tyre A1 me B1.
Msuesi pyet: far shndrrimi kemi kryer n kt rast? Nxnsit mund t prgjigjen:
N kt rast kemi kryer zhvendosje paralele t segmentit AB n segmentin A1B1.
Msuesi zgjidh n drras disa shembuj duke ftuar nxnsit t punojn s bashku.
Shembulli 1
N planin koordinativ sht paraqitur segmenti AB. (Fig. 12.14). T ndrtohet
2
shmbllimi i tij n zhvendosjen .
3
Zgjidhje
Gjejm shmbllimet A1 dhe B1 t pikave A dhe B n zhvendosjen e dhn. A1B1 sht
shmbllimi i segmentit AB.
Vem re se A(-4;-2); B(-1;-1); A1(-6;1); B1(-3;2). Gjithashtu AB=A1B1.
Le t shohim s bashku nj shembull tjetr q ka t bj me zhvendosjen paralele t
trekndshit ABC.
Shembulli 2
5
T ndrtohet shmbllimi i trekndshit ABC (Fig. 12.15) n zhvendosjen .
4
Zgjidhje
Gjejm shmbllimet A1, B1 dhe C1 prkatsisht t pikave A, B dhe C. Shmbllimi i
trekndshit ABC sht trekndshi kongruent me t, A1B1C1.
Po nse jan dhn fytyra dhe shmbllimi n nj zhvendosje paralele, far mund t
gjejm n kt rast?
Nxnsit prgjigjen q mund t gjejm zhvendosjen.
Shembulli 3
N figurn 12.16 jan dhn trekndshat fytyr ABC dhe shmbllim A1B1C1 n nj
zhvendosje. T gjendet kjo zhvendosje.
Zgjidhje
Zgjedhim njrin nga kulmet e trekndshit si edhe shmbllimin e tij. Kemi A(2;2) dhe
a
A1(-4;-5). Duke shnuar me zhvendosjen kemi:
b
4 =2 + a a =6
6
. Zhvendosja sht .
7
5 =2 + b b =7
Pra mjafton t shqyrtojm vetm nj pik fytyr dhe shembllimin e saj pr t gjetur
zhvendosjen e nj figure.
Duke par shembujt mund t plotsojm tabeln e mposhtme duke argumentuar
prgjigjen.
MATEMATIKA 7
164
Zhvendosja paralele
Forma
Ruhet
Prmasa
Ruhen
Kndet
Ruhen
Nxnsit ndahen n grupe me 4-5 veta dhe punojn me ushtrimet 1, 2 dhe 3. Nxnsit
kmbejn flett me grupet e tjera dhe kontrollojn rezultatet e veprimeve t tyre.
Msuesi lehtson nxnsit gjat zgjidhjes s ushtrimeve.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2 dhe 3.
Msimi 12.7 SIMETRIA SIPAS NJ PIKE (SIMETRIA QNDRORE)

Kuptime:
Simetri, qendr simetrie, fytyra, shmbllimi.

Veti
Dy pika A dhe A1 quhen simetrike n lidhje me pikn e dhn O, n qoft se pika O
sht mesi i segmentit AA1.
Pika A quhet fytyr, ndrsa pika A1 quhet shmbllim. Pika O quhet qendr e
simetris.
Nse pikat A1 dhe B1 jan prkatsisht simetriket e pikave A dhe B, n lidhje me
pikn O ather segmenti A1B1 sht simetrik i segmentit AB n simetrin n
lidhje me pikn O.
Metoda
Induksion, vizatim, argumentim, prgjithsim.
d) Shkathtsi:
T vizatojn pika simetrike n lidhje me nj qendr simetrie t dhn
T prcaktojn elementet e simetris qendrore (fytyra, shmbllimi, qendra e
simetris) n figura t dhna.
T ndrtojn simetriken e nj figure t dhn n lidhje me nj qendr simetrie, duke
e argumentuar at hap pas hapi .
Koncepti i simetris n lidhje me nj pik sht nj koncept relativisht i ri pr nxnsit
e klass s shtat.
Le t vizatojm nj hart koncepti n lidhje me konceptin e simetris qendrore dhe i
plotsojm hap pas hapi t gjitha elementet.
Simetria qendrore sht nj shndrrim gjeometrik i kujt? Nxnsit plotsojn hartn e
koncepteve n rratht prkats.
Kur dy pika quhen simetrike n lidhje me nj pik t dhn? Nxnsit prgjigjen:
Dy pika A dhe A1 quhen simetrike n lidhje me pikn e dhn , n qoft se pika O sht
mesi i segmenit AA1. Pika A quhet fytyr, ndrsa pika A1 quhet shmbllim.
Msuesi thekson se pika O quhet qendr e simetris.
Msuesi mund t prdor teknikn e ekspertve duke e ndar klasn n grupe me nga 4
nxns (1, 2, 3, 4) .
LIBR PR MSUESIN
E kujt?
Simetria e
nj pike
far sht
Shndrrim
gjeometrik
Simetria e
nj figure
far vetish?
Ruhet largsia
nga qendra e
simetris
Ruhen
prmasat
Simetria e
nj segmenti
Simetria e
nj kndi
165
Simetria sipas nj
pike
Segmentet
jan
paralele
Ruhet masa
e kndeve
Ruhet forma e
figurs
Msuesi vizaton e ndan drrasn n 4 pjes.

N pjesn e par vizaton nj pik A dhe nj pik O si qendr simetrie;
N pjesn e dyt vizaton nj segment AB dhe nj pik O si qendr simetrie jasht
segmentit;
N pjesn e tret vizaton nj trekndsh dhe nj pik O si qendr simetrie jasht
trekndshit;
N pjesn e katrt vizaton nj katrkndsh dhe nj pik O, si qendr simetrie jasht
katrkndshit.
Secili prej nxnsve 1, 2, 3 dhe 4 vizatojn njrn prej figurave q ka vizatuar msuesi
n drras.
T gjith numrat 1 mblidhen bashk dhe vizatojn simetriken e piks.
T gjith numrat 2 mblidhen bashk dhe vizatojn simetriken e segmentit.
T gjith numrat 3 mblidhen bashk dhe vizatojn simetriken e trekndshit.
T gjith numrat 4 mblidhen bashk dhe vizatojn simetriken e katrkndshit.
Msuesi lehtson secilin prej grupeve duke dhn orientimet prkatse
Ekspertt rikthehen prsri n grupet e para dhe shpjegojn ushtrimet prkatse shokve
t tyre. T gjith mbajn shnimet e duhura n fletore.
Msuesi fton nxnsit t plotsojn vetit e ktij shndrrimi gjeometrik n hartn e
koncepteve.
far vini re pr largesat e pikave nga qendra e simetris? Jan kongruente
mund t thoni pr prmasat e figurs? Ruhen prmasat
mund t thoni pr kndet? Ruhen kndet
mund t thoni pr formn e figurs? Ruhet forma e figurs
166
MATEMATIKA 7
Msuesi diskuton nj shembull tjetr n lidhje me origjinn e koordinatave si qendr

simetrie .
Shembulli 1
N planin koordinativ jepet pika A(-2,3). T gjendet simetrikja e ksaj pike n lidhje me
origjinn e koordinatave.
Zgjidhje
N figurn 12.33 sht jan paraqitur pika A (-2,3) dhe simetrikja e saj A1.
Vm re se koordinatat e piks A1 jan t kundrtat e koordinatave t piks A.
Pra A1(2,-3).
N prgjithsi pr do pik fytyr M(x,y), shmbllimi i saj n simetrin n lidhje me
origjinn e koordinatave sht pika M1(-x,-y).
Nxnsit punojn prsri n grupe pr ushtrimin:
Gjeni simetriket e pikave E(2;-4); F(-1;3); K(0;-2); L(3;0); G(-5;-2) n lidhje me
origjinn e koordinatave.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2,3 dhe 4.
LIBR PR MSUESIN
KREU 13.
167
STATISTIK DHE PROBABILITET
Msimi 13.5 MESATARET

Kuptime:
Mesatare aritmetike, moda, mesore.
Veti:
Mesatare aritmetike e n numrave quhet raporti i shums s ktyre numrave me
numrin e tyre.
Moda sht vlera t cils i korrespondon efektivi m i madh.
Mesore sht vlera e mesit n radhitjen e disa efektivve t dhn.
N rastin kur numri i efektivave sht ift si mesore merret mesatarja e dy vlerave
t mesit.
Metoda
Vzhgim, prpunim, interpretim.
Shkathtsi:
T llogaritin mesataren aritmetike;
T gjejn modn n nj studim statistikor;
T gjejn mesoren n nj studim statistikor;
T interpretojn kto elemente t statistiks.
Mesatarja aritmetike sht rimarrje nga klasa e gjasht, koncepti i mesores dhe mods
jan koncepte t reja pr nxnsit e klass s shtat.
Msuesi vizaton n drras nj hart konceptesh pr statistikn n t cilat prmbledh t
gjitha njohurit q jan marr deri tani.
Deg e
matematiks
Mbledhim
t dhnat
Efektivi
Mesatarja
aritmetike
Popullim
Diagram
me shtylla
Diagram
rrethore
MODA
Sistemojm
t dhnat n
tabel
STATISTIK
Vizatojm
digramat
Tipari
cilsor
Tipari
statistik
MESORE
Msuesi shkruan n drras

notat n 5 testimet e
matematiks t Benit: 7, 6, 7,
7, 7 , dhe t Eltonit: 9, 6, 8,
6, 7.
Cili prej tyre ka rezultate m
t larta?
Nxnsit mund t prgjigjen
se:
Beni ka marr nota m t
qndrueshme, ndrsa Eltoni
168
MATEMATIKA 7
ka marr nota m t shprndara.

Pr t gjykuar n mnyr sa m objektive gjejm notn mesatare.
Msuesi aktivizon nxnsit pr t kryer veprimet:
7 + 6 + 7 + 7 + 7 34
= = 6,8 .
5
5
9+6+8+6+7
Pr Eltonin
kemi: m2 = 7, 2 .
=
5
Pr Benin kemi m
=
1
A mund t interpretoni rezultatet e dala?

Meq nota mesatare e Eltonit sht m e lart mund t thuhet se Eltoni ka rezultat m
t mir.
Mund t formuloni pohimin pr mesataren aritmetike?
Mesatare aritmetike e n numrave quhet raporti i shums s ktyre numrave me numrin
e tyre.
Shqyrtojm edhe njher notat e Benit dhe Eltonit.
far vini re tek notat e Benit? Po t Eltonit? A ka nota q prsriten?
Nxnsit theksojn:
Vem re se tek Beni, n pes nota gjithsej, ndeshet katr her nota 7. N kt rast thuhet
se moda sht 7. N rastin e Eltonit moda sht 6.
Mund t formuloni pohimin pr modn?
Moda sht vlera t cils i korrespondon efektivi m i madh.
Rendisni notat e Eltonit nga m e ulta tek m e larta
6, 6, 7, 8, 9
Cila sht nota n mes?
sht nota 7.
Kjo vler quhet mesore
N rastin kur numri i efektivave sht ift si mesore merret mesatarja e dy vlerave t
mesit.
6+7
= 6,5 .
P.sh. 4, 5, 6, 6, 7, 8 , 9 ,9 mesorja sht
2
Kujdes! Pr t gjetur mesoren duhet t rendisni patjetr efektivat nga m i vogli tek m
i madhi.
Nxnsit plotsojn hartn e koncepteve me dy konceptet e reja Modn dhe Mesoren.
Nxnsit punojn t ndar n grupe me ushtrimet 1, 2, 3, 4 dhe 5. Ushtrimet zgjidhen dhe
interpretohen nga nxnsit. Msuesi lehtson punn e grupeve.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2,3 dhe 4.
LIBR PR MSUESIN
169
VI. HORIZONTI I MSUESIT

Metodika e trajtimit t koncepteve matematike
6.2.1. sht koncepti matematik.
Q n fillim vm n dukje se konceptet matematike, pavarsisht nga abstraksioni q
ato mbartin, pasqyrojn vetit dhe ligjshmrit e bots reale. Le t shohim nj shembull
t futjes s nj koncepti matematik. Konsiderojm nj dhom n dyshemen e t cils
sht vendosur nj top futbolli, i cili ka formn e nj sfere. Ky proces n logjik quhet
perceptim. Ne dalim nga dhoma dhe tanim nuk e shohim topin, por forma e tij ruhet
n kujtesn ton, sepse tashm tek ne sht krijuar prfytyrimi pr topin. Ne kemi par
sfera t ndryshme si topa, portokall, rruaza etj. Duke mos marr n konsiderat cilsit
e veanta t tyre (p.sh., topi sht lkur me ajr brenda, portokalli sht frut, rruazat
jan prej qelqi etj.), n vetdijen ton ruhet vetm veoria e prbashkt e tyre q ka t
bj me formn: kshtu tek ne krijohet koncepti i prgjithshm sfer. N kt mnyr,
koncepti i lidhur me nj objekt apo me nj fakt, n vetdijen ton realizohet si rezultat
i prgjithsimit t bashksis s perceptimeve q lidhen me objekte, dukuri apo fakte.
Koncepti, n ndryshim nga perceptimi dhe prfytyrimi, pasqyron dhe fikson n vetdijen
ton jo t gjitha kriteret dhe veorit e objektit apo dukuris, por vetm ato q jan
thelbsore dhe q i prkasin t gjith objekteve me gjini t prbashkt.
Koncepti i privohet atij vzhgimi q ka t bj me procesin e perceptimit e prfytyrimit.
Gjat msimdhnies s matematiks msuesi duhet t synoj q tek nxnsit t krijohet
nj kuptim i sakt pr konceptet. Pr kt ai duhet t filloj nga disa detyra konkrete,
q lidhen me vzhgimet. Kshtu q n shkolln fillore, trajtohen disa figura konkrete
(segmenti, rrethi, trekndshi knddrejt etj), gj q kushtzon krijimin e prfytyrimeve
lidhur me pjes t barabarta t njsis. N klasat e mvonshme msuesi i shfrytzon kto
prfytyrime pr krijimin e konceptit t thyess. Madje edhe n klasat e larta msuesi
nuk mund t filloj nga t numruarit e kritereve t koncepteve, pa shpjeguar nse ato i
posedojn prfytyrimet prkatse. Kshtu, duke trajtuar konceptin e funksionit, msuesi
paraprakisht trajton nj sr shembujsh t varsis funksionale ndrmjet madhsive t
ndryshme. Asimilimin e koncepteve t reja e ndihmon s teprmi ajo pun prgatitore, e
cila sht zhvilluar me nxnsit e klasave m t ulta. Kshtu p.sh., nse gjat t msuarit
t aritmetiks, msuesi n mnyr t planifikuar shqyrton varsin e nj madhsie nga
nj madhsi tjetr, duke hartuar me nxnsit tabeln e vlerave t madhsive konkrete,
duke i njohur ata me grafik t thjesht (gj q rekomandohet nga programet ekzistuese),
me kt ai i ka prgatitur nxnsit pr asimilimin e konceptit t funksionit. Po kshtu
170
MATEMATIKA 7
duhet t veprohet edhe pr krijimin e koncepteve gjeometrik.

Koncepti si nj nga format e t menduarit t sakt trajtohet hollsisht n logjik. N kto
shnime ne po ndalemi vetm n disa shtje t cilat i konsiderojm si m themelore.
Koncepti pasqyron kriteret e prgjithshme dhe thelbsore t objekteve reale; ai
konsiderohet i sakt, nse pasqyron drejt realitetin.
Kritere thelbsore quhen ato ato kritere, t cilat jan t domosdoshme pr prkatsin
e objekteve t nj gjinie t caktuar dhe ndryshojn nga ato t objekteve t nj gjinie
tjetr. N kt mnyr, kriteret thelbsor karakterizojn objekte t bots reale dhe
japin mundsi pr ti njohur ato. Kritere jo thelbsore jan ato kritere, t cilat ndonse
ekzistojn tek kto apo ato objekte t nj gjinie t caktuar, nuk i karakterizojn ato dhe
nuk japin mundsi pr t dalluar ato nga objekte t nj gjinie tjetr.
do koncept ka prmbajtjen dhe vllimin. Prmbajtje e konceptit quhet trsia e
kritereve thelbsore t nj rrethi t caktuar objektesh apo dukurish. Vllimi i konceptit
sht trsia e ktyre objekteve. Kshtu p.sh., prmbajtja e konceptit paralelogram jan
kriteret: katrkndsh i rrafsht e i myst, brinjt dy nga dy paralele, brinjt e kundrta
dy nga dy t barabarta, diagonalet prgjysmojn njra-tjetrn etj. Vllimi i konceptit
paralelogram jan t gjitha paralelogramet, d.m.th., figurat q zotrojn kto kritere.
Ndrmjet prmbajtjes dhe vllimit t konceptit ka nj varsi t prcaktuar: sa m i gjer
t jet koncepti, aq m i ngusht sht vllimi dhe anasjellas, sa m i ngusht t jet
koncepti aq m i gjer sht vllimi.
N kt mnyr, duke futur n prmbajtjen e konceptit nj kriter t ri, i cili nuk rrjedh nga
kriteret e mparshme, ne zgjerojm prmbajtjen e konceptit, por ngushtojm vllimin
e tij. Kshtu, nse n konceptin e paralelogramit futim edhe barazimin e brinjve t
njpasnjshme ne prftojm konceptin e ri me vllim m t ngusht: n kt t fundit nuk
prfshihen paralelogramet ku brinjt e njpasnjshme nuk jan t barabarta.
shtja lidhur me vllimin dhe prmbajtjen e koncepteve i prket jo vetm objekteve
gjeometrik (figurave gjeometrike dhe vetive t tyre) por edhe koncepteve algjebrike,
aritmetike, t trigonometris etj.
Konceptet krijohen si m posht: Merret n konsiderat nj bashksi objektesh, q
zotrojn disa kritere kryesore t prgjithshme. M pas shmangen t gjith kriteret
individuale d.m.th., ato kritere t cilt i prkasin vetm disa objekteve t veant,
pra jo t gjith objekteve nga bashksia e dhn, dhe mbahen vetm kriteret e
prgjithshme d.m.th., ato t cilt i prkasin t gjith objekteve t bashksis s
dhn. Trsia e ktyre kritereve prcakton konceptin.
P.sh., pr t formuar konceptin zog, duhen marr n konsiderat dhe krahasuar ndrmjet
tyre zogj t ndryshm. do zog, zotron nj numr t konsiderueshm kriteresh t
ndryshme. P.sh.,do zog ka nj ngjyr t caktuar. Por asnj ngjyr nuk mund t prfshihet
n konceptin zog, pr arsye se jo t gjith zogjt kan t njjtn ngjyr. Prania e dy
kmbve sht nj kriter i prgjithshm pr t gjith zogjt e rrjedhimisht prfshihet n
konceptin e zogut.
LIBR PR MSUESIN
171
do koncept paraqet abstraksionin d.m.th., largimin nga disa kritere pa t cilt individi i
veant nuk mund t ekzistoj. Kshtu p.sh zogu si koncept nuk ka as ngjyr, as madhsi
t caktuar, as rac etj, n nj koh q zog i veant pa kto kritere nuk mund t ekzistoj.
Koncepti algjebrik transformim identik sht m i gjer se koncepti thjeshtimi i
thyesave; vllimi i konceptit t par sht m i madh sepse ai prfshin n vetvete edhe
thjeshtimin e thyesave, edhe faktorizimin e polinomit edhe reduktimin e kufizave t
ngjashme etj.
Por edhe ktu koncepti me vllimin m t madh transformim identik, ka prmbajtje
m t ngusht se koncepti m vllim m t vogl thjeshtimi i thyesave. Me t vrtet,
do transformim identik krijon mundsi pr ndarjen e komponenteve (q jan pjes
prbrse e shprehjes), n t njjtn shprehje, ndrsa thjeshtimi i thyesave pikrisht ktu
konsiston; s bashku me kt thjeshtimi i thyesave ruan edhe vetin e do transformimi
identik- q sht ruajtja e vlers numerike pr raste t caktuara t vlers numerike t
shkronjave q bjn pjes n shprehje.
N mnyr analoge, n aritmetik mund t shqyrtohet koncepti: pjestuesi m i madh
i prbashkt dhe shumfishi m i vogl i prbashkt i numrave; n trigonometri
koncepti funksioni trigonometrik dhe funksioni sinus etj.
Vm n dukje q nse vllimi i nj koncepti prfshihet trsisht n vllimin e nj
koncepti tjetr q prfshin edhe objekte t tjer, ather koncepti i par quhet gjini n
lidhje me t dytin, ndrsa i dyti quhet familje. Kshtu p.sh., koncepti romb sht gjini
n lidhje me konceptin paralelogram, ndrsa koncepti paralelogram quhet familje n
lidhje me konceptin romb. Po kshtu koncepti paralelogram quhet gjini n lidhje me
konceptin katrkndsh. N algjebr si shembull i konceptit familje mund t shrbej
koncepti transformim identik ndrsa si koncept gjini, thjeshtimi i thyesave.
6.2.2. Prkufizimet
N matematik sikurse edhe n do shkenc tjetr, jepen prkufizime lidhur me
konceptet q studiohen. N prkufizimet zbulohet prmbajtja e konceptit d.m.th., me
ann e numrimit, zbulohen kriteret e tij thelbsor.
Duket sikur, mnyra m e thjesht dhe e natyrshme e dhnies s prkufizimeve sht
numrimi i t gjith kritereve thelbsor t atij objekti. Por nj mnyr e till pr dhnien
e prkufizimeve sht e vshtir dhe her-her edhe e pamundur, sepse do objekt ka
shum kritere. Logjika prcakton mnyrn e dhnies s prkufizimeve, duke shmangur
(evituar) kto mangsi.
Prkufizimi i nj koncepti jepet me ann e nj koncepti tjetr m t gjer, t cilit ai
i prket, d.m.th., sht pjes e vllimit t tij, dhe pastaj jepen ato kritere, nga t cilt
koncepti i ri ndryshon nga konceptet e tjer, q i takojn vllimit fillestar dhe q bjn
pjes n t.
Nj mnyr e till e prkufizimit quhet prkufizim me ann e familjes m t afrt dhe
172
MATEMATIKA 7
ndryshimit n gjini.(her her n vend t gjinis prdoret e ashtuquajtura veti specifike).

N mnyr q prkufizimet t jen t sakta nga pikpamja logjike, ato duhet t prfshijn
vetm kriteret e domosdoshme t konceptit, n mnyr q trsia e t gjith kritereve t
jet e mjaftueshme pr t karakterizuar plotsisht konceptin. Kshtu ne e prkufizojm
paralelogramin si nj katrkndsh t till q brinjt e kundrta t jen dy nga dy paralele.
Prjashtimi qoft edhe i njrit nga kriteret e numruara zgjeron vllimin e konceptit,
d.m.th., secili kriter sht i domosdoshm (p.sh., nse nuk thuhet q paralelogrami ka
katr brinj, ather edhe gjashtkndshi i rregullt prfshihet n prkufizim, sepse brinjt
e tij t kundrta jan dy nga dy paralele). Nga ana tjetr, prfshirja e do kriteri tjetr
nuk krkohet. Nse shtojm nj kriter t paprfshir n prkufizimin e dhn, ather
vllimi i konceptit zvoglohet, sikurse e trajtuam m par. Nse shtojm nj kriter i
cili rrjedh nga kriteret e dhna n prkufizim ather, ndonse, n kt rast vllimi nuk
ndryshon, prfshirja e tij sht e teprt. P.sh., nuk ka pse t prfshihet n prkufizimin
e paralelogramit, q brinjt e kundrta t jen dy nga dy t barabarta, apo q ai sht
i myst, sepse t dyja kto veti rrjedhin nga prkufizimi fillestar. N kt mnyr, n
numrin e krkesave ndaj nj prkufizimi rigoroz, bn pjes pavarsia e do kriteri t
konceptit, nga kriteret e tjer.
Por, konceptet e veant sht e vshtir t prkufizohen duke prdorur ato familje dhe
ndryshimet e mundshme.
Logjika fut prkufizimet gjenetike. N prkufizimet gjenetike tregohet mnyra e formimit
apo mnyra e lindjes s objektit t prcaktuar, e cila (mnyra) i prket vetm objektit t
dhn dhe asnj objekti tjetr.
Prkufizimet gjenetike prdoren gjersisht n kursin shkollor t gjeometris. Kshtu,
nganjher rrethi prkufizohet si nj vij e mbyllur e rrafshit, q formohet nga lvizja
e piks B t drejtzs AB rreth piks s palvizshme A. N t vrtet, si rezultat e ktij
procesi (lvizjes s piks B nuk mund t formohet asnj figur tjetr prve rrethit).
N prkufizimin e msiprm bjn pjes koncepte, t cilt duhet t jen t njohura pr
nxnsit apo q jan prkufizuar m par, p.sh., rreth. Duhet theksuar edhe fakti q
prkufizimi i msiprm gjenetik mund t zvendsohet me prkufizimin: vija e mbyllur
e lakuar e planit, t gjith pikat e t cils jan n larges t njjt nga nj pik e atij
plani. N kt rast koncepti familje sht vija e mbyllur e planit ndrsa veti e veant
sht, pjesa e dyt e fjalis.
Lidhur me prkufizimet e ndryshme t t njjtit koncept do t flasim m posht.
Vm n dukje se formulimi me fjal i prkufizimit jo gjithmon prmban nj theksim
t qart t familjes dhe kriterit gjini, por analiza e prkufizimit krijon mundsi pr
evidentimin e tyre.
Nxnsit, jo gjithmon jan n gjendje t shpjegojn se si e kuptojn prkufizimin dhe
krkesat e konceptit t cilat paraqiten n at prkufizim. Por duhet t synohet q s pari
ata t kuptojn se prkufizimi sht nj fjali matematike, q t krijon mundsi pr t
precizuar kuptimin e termit t prkufizuar apo pr t formuluar kuptimin e tij.
Nxnsit shpesh here ngatrrojn prkufizimin me kriteret dhe nuk kuptojn q
prkufizimet nuk vrtetohen, ndrsa kriteret vrtetohen.
LIBR PR MSUESIN
173
I njjti koncept mund t prkufizohet me mnyra t ndryshme, sepse mund t tregohet

trsia e kritereve t ndryshme thelbsor, q knaqin krkesat e numruara m lart.
P.sh., paralelogrami mund t prkufizohet si nj katrkndsh i rrafsht i myst, brinjt
e t cilit jan dy nga dy t barabarta. N kt rast paralelizmi i brinjve sht rrjedhim i
kritereve t msiprm dhe nuk prfshihet n prkufizim.
Zakonisht n trajtimet shkencore jepet ndonj prkufizim i konceptit. Nse futet edhe nj
prkufizim i ri, ather duhet t vrtetohet q t dy prkufizimet jan t njvlefshm, q
prmbajtja dhe vllimi jan t njjt.
N prkufizimet nuk duhet t ket rreth vicioz. Kjo krkes presupozon, q nuk mund
t prkufizohet nj koncept me ann e nj koncepti tjetr i cili varet nga i prkufizuari.
Shembuj t rrethit vicioz n prkufizim mund t shrbejn prkufizimet e mposhtme
t hasura n periudha t ndryshme n shkolln ton.
1a) Mbledhje sht veprimi, me ann e t cilit gjendet shuma e disa numrave.
1b) Shuma sht rezultati i mbledhjes.
2a) Knd i drejt quhet kndi q prmban 90 grad.
2b) Grad quhet nj e nntdhjeta pjes e kndit t drejt
Si shihet n t dy rastet koncepti i par prcaktohet me ann e konceptit t dyt, i cili
nga ana e tij prkufizohet me ann e konceptit t par.
Me zhvillimin e matematiks disa koncepte ndryshojn. Sikurse edhe do shkenc,
matematika deprton thell n vetit e sendeve dhe zbulon marrdhnie t tjera ndrmjet
objekteve t studiuar. Q ktej rrjedh domosdoshmria e ndryshimit t prkufizimeve.
Kshtu, fillimisht koncepti numr ka psuar ndryshime dhe sht zgjeruar. N matematik,
vazhdimisht jan futur numra t rinj: (natyror, thyesor, zeroja, negativ, irracional
etj). Prkufizimi i veprimeve, pr nj bashksi t caktuar nuk mund t prdoret n
bashksi t tjera.
Po kshtu edhe n gjeometri: nse koncepti i kndit fillimisht ka lindur si rezultat i
pasqyrimit (prshkrimit) t vetive t kndeve n plan m t vegjl se kndi i shtrir, m
pas u trajtuan kndet m t mdhenj (deri tek kndi plot). Zhvillimi i trigonometris
kushtzoi trajtimin e kndeve me drejtime t ndryshme (pozitiv e negativ) t madhsive
t fardoshme. Gjat studimit t stereometris lindi krkesa e trajtimit t kndeve
ndrmjet dy drejtzave t kithta, ndrmjet drejtzs e planit, si dhe ndrmjet dy apo
disa planeve.
Sa m i ri t jet nxnsi, aq m me vshtirsi ai kupton thelbin e prkufizimit: prandaj
n klasat e ulta futja e disa koncepteve shoqrohet me prshkrime shpjeguese. Shpesh
her prshkrimet jepen n aritmetik, p.sh., do numr i plot sht ose njsia, ose
shuma e disa njsive, nj pjes, apo disa pjes t njjta t njsis quhet thyes.
Kto prshkrime shpjeguese nuk mund t jepen apo t konsiderohen si prkufizime.
Prkufizimet prshkruajn plotsisht koncepte t futur m par, pr t cilat sht dhn
prkufizimi; prshkrimet mund t trajtohen njkohsisht dhe me konceptet, t cilat jan
futur m par, me prfytyrimet nga prvoja e prditshme, nga vzhgimet e trupave
konkret, modelet etj.
174
MATEMATIKA 7
Prkufizimet ndrtohen duke u bazuar n ligjet e logjiks dhe msuesi duhet t ruhet nga
gabimet duke prshkruar prkufizimet. Prandaj duke i detyruar nxnsit t msojn fraza
t tilla si raporti sht rezultat e krahasimit apo numri sht rezultat i llogaritjeve apo
matjeve si dhe t tjera t ngjashme me kto, dhe ti konsideroj kto fraza si prgjigje
t pyetjes se far sht raporti dhe far sht numri, d.m.th., q jan prkufizime t
konceptit; kjo do t thot q n mnyr t ndrgjegjshme tu krkohet nxnsve nj stil
vicioz t menduari.
6.2.3 Konceptet baz:

N procesin e ndrtimit logjik t do disipline matematike, n mnyr t paevitueshme
futen disa koncepte t paprkufizuara. Koncepte t tilla quhen koncepte baz, apo
fillestar. Domosdoshmria e futjes s koncepteve baz qartsohet, nse dihet se me
prkufizimin e ndonj koncepti, duhet t prdoret nj koncept tjetr i prkufizuar m
par. P.sh., duke i prkufizuar drejtzat paralele si drejtza q shtrihen n nj plan dhe
nuk priten, ne prdorim konceptet drejtz, plan , q priten . Por pr prkufizimin
e tyre duhet t prdoren koncepte t tjer.
Vargu i prkufizimeve nuk mund t jet i pafundm, prandaj disa koncepte sht e
detyrueshme q t konsiderohen koncepte baz apo t paprkufizueshm.
N kurset shkencore t gjeometris koncepte baz zakonisht merren pika, drejtza,
plani, si dhe disa marrdhnie si shtrihet n, ndrmjet, etj. N aritmetikkoncepti numr natyror, i barazimit etj.
N kurset shkencore koncepte t tilla nuk prshkruhen, nuk ilustrohen: prmbajtja e
tyre shtjellohet n aksioma. Kshtu koncepti i piks dhe drejtzs prkufizohen nga nj
bashksi aksiomash.
Prkufizimi i konceptit nprmjet abstraksionit konsiston n faktin q koncepti
prkufizohet si maksimumi i prbashkt i objekteve t nj natyre t caktuar, t bashkuar
n nj klas sipas ndonj kriteri. I till sht koncepti i numrit natyror. do numr natyror
n aritmetikn teorike trajtohet si karakteristik e prgjithshme e bashksive t fundme
q krijojn mundsi pr korrespondenca reciproke t elementeve t tyre me njra tjetrn.
N kurset shkollore konceptet baz, gjithashtu nuk prkufizohen, por duke i prfshir
ato, msuesi prdor objekte konkrete, q krijojn mundsin e prfytyrimit nga ana e
nxnsve.
Koncepti pr numrin natyror formohet tek nxnsit q n mosha t ulta dhe msuesit n
klasn e pest i duhet vetm t fus terminologjin dhe t shpjegoj q vargu i numrave
1, 2, 3,mund t vazhdoj n mnyr t pakufizuar.
Pr kt msuesi nuk operon me nj apo disa aksioma, nuk tregon ndonj veti t ktyre
numrave, por shfrytzon abstraksionin q tashm sht i pjekur tek nxnsit e moshs
10-11 vje lidhur me bashksit e vzhguara.
Cila sht metodika e formimit dhe prkufizimit t koncepteve? Para s gjithash duhet
LIBR PR MSUESIN
175
patur n konsiderat, q prfytyrimi lidhur me prshkrimin duhet t ekzistoj n mendjen

e nxnsit, deri sa t formulohet prkufizimi formal. Prandaj i duhet kushtuar vmendje
e madhe prpunimit lidhur me prfytyrimin prkats tek nxnsit. Kshtu n aritmetik,
koncepti lidhur me pjestuesin m t madh t prbashkt shtjellohet duke u bazuar n
konceptin e pjestuesit t numrit n prgjithsi. N algjebr koncepti i transformimit
identik shtjellohet pas trajtimit paraprak t vlerave numerike t nj shprehje algjebrike
n trajta t ndryshme.
Nganjher prfytyrimi fillestar lidhur me ndonj objekt matematik sht e udhs t jepet
sipas nj vargu krahasimesh t objekteve familje. Kshtu, prfytyrimi pr paralelogramin
mund t sqarohet n trajtimin njri pas tjetrit t katrkndshave t ndryshm, e pastaj
duke u bazuar n prfytyrimin pr figurn e dhn formohet koncepti dhe prkufizimi
i tij. Formimi i disa koncepteve mund t realizohet n nj periudh relativisht t gjat;
koncepte t till jan p.sh., ai i ekuacionit, funksionit etj.
Nuk sht e rastit q n klasat 6 e 7 fillimisht trajtohet varsia ndrmjet madhsive dhe
mnyrat e ndryshme t shprehjes s ktyre varsive dhe vetm n klasn e 8 programet
parashikojn futjen e konceptit t funksionit dhe studimin sistematik t funksioneve.
N procesin e formimit t konceptit, prkufizimi logjik formal ka nj rndsi t madhe,
pasi krijon mundsi pr t prcaktuar rigorozisht sakt objektin e nj klase t prcaktuar.
Nganjher studimi i konceptit fillon nga formulimi i prkufizimit; por kshtu mund t
ecet vetm n at rast, kur vet formulimi i prkufizimit sht i kuptueshm, d.m.th.,
nxnsit e prfytyrojn at qart. Kshtu p.sh., duke kaluar n studimin e thyesave
dhjetore, fillimisht mund t niset nga prkufizimi i thyess s zakonshme, sepse gjat
ushtrimeve me thyesat e zakonshme, nxnsit kan hasur edhe thyesa me emrues 10,
kurse vet prkufizimi i thyess dhjetore sht i thjesht dhe prvetsohet leht.
Por shpesh her nxnsi mundet t formuloj sakt prkufizimin, por m pas sqarohet,
se ai nuk e zotron at. Nj fakt i till vrteton se nxnsi nuk e ka prvetsuar konceptin
prkats apo q prkufizimi nuk sht formuluar deri n fund. Jan t njohura gabimet
e prhapura mjaft si ngatrrimi i koncepteve prgjysmorja e trekndshit, mesorja e
trekndshit etj.
Prandaj formulimi i prkufizimit t konceptit duhet t konkludoj procesin e formimit
t konceptit. Kur koncepti tashm sht formuar n mendjen e secilit nxns, mund t
formulohet d.m.th., kur ata kan sqaruar prmbajtjen e konceptit, ather sht e udhs
t prcaktohen kriteret themelor t domosdoshm e t mjaftueshm t konceptit dhe
t formulohet prkufizimi. Dhe sigurisht, sht shum e vlefshme, nse n procesin e
formimit t prkufizimit t marrin pjes aktive vet nxnsit. Ky proces para s gjithash
realizohet n trajtn e biseds euristike.
Prkufizimi duhet t prfshihet n sistemin e njohurive t nxnsve. Ato duhet t din
dhe t kujtojn prkufizimin; por duhet t nnvizojm edhe njher se duhet t prpiqemi
t evitojm t msuarit mekanik t prkufizimit pa realizuar lidhjen me prfytyrimet e tij
reale, pa kuptuar strukturn logjike t prkufizimit.
Vzhgimet e shumta tregojn se nxnsit e shkolls 9 vjeare, duke ditur prkufizimin
176
MATEMATIKA 7
e drejtzave prerse, nuk mund t tregojn drejtza t tilla n situatn reale ku jetojn.
(kushtet e dhoms).
Ve ksaj prvoja tregon se nse jan realizuar krkesat pr formulimin e konceptit
dhe n futjen e prkufizimit prkats, prkufizimi i dhn vepron. Nse prkufizimi
prsritet dhe mbi t operohet dhe gjat vrtetimit t teoremave dhe gjat zgjidhjes s
problemave si msuesit ashtu edhe nxnsit, ather prkufizimi mbahet mend mir dhe
ideja e tij nuk humbet n vetdijen e nxnsit.
6.2.4 Coptimi i konceptit. Klasifikimi

Coptimi i konceptit trajtohet n kurset e logjiks, si nj veprim logjik, i lidhur me
vllimin e konceptit. T realizosh coptimin e nj koncepti, do t thot t japsh disa
koncepte t tjer t cilt s bashku prbjn vllimin e konceptit t dhn. Kshtu p.sh.,
ne mund t ndajm konceptin e thyess aritmetike n konceptet e rregullt dhe
e parregullt, konceptin trekndsh n konceptet trekndsh kndngusht,
trekndsh knddrejt dhe trekndsh kndgjer. Duke realizuar coptimin, n
mendojm nj kriter t caktuar sipas t cilit realizojm coptimin.
Logjika prcakton rregullat e coptimit t koncepteve. Rregull themelor sht ai q
coptimi realizohet sipas ndonj kriteri, t ashtuquajtur baz e coptimit, i cili nuk mund
t ndryshoj gjat procesit t coptimit. N nj coptim t rregullt, i gjith vllimi i
konceptit duhet t ndahet, d.m.th., asnj pjes nuk duhet t mbetet e paprfshir n
konceptet e rinj, ndrkoh q secili koncept i ri duhet t prjashtoj konceptet e tjer.
P.sh., nuk mund t ndahen thyesat e zakonshme, n thyesa t rregullta dhe n thyesa
t pathjeshtueshme, apo nuk mund t ndahen trekndshat, n trekndsha knddrejt
dhe n trekndsha brinjndryshm. N t dyja kto raste nuk ka nj kriter ndarjeje;
gjithashtu nuk jan respektuar edhe krkesat e tjera.
N do shkenc, ndeshemi me futjen n nj sistem t objekteve t trajtuar n t. Sistemi i
ndarjes s objekteve n klasa duke u bazuar n vetit e objekteve brenda nj klase si dhe
dallimet ndrmjet tyre nga klasat e tjera, quhet klasifikim.
Klasifikimi sht nj rast i veant i coptimit t konceptit dhe realizohet sipas po atyre
rregullave.
Le t shohim p.sh., klasifikimin e paralelogrameve. Ai mund t realizohet me kritere
t ndryshme: ose n varsi t vetive t brinjve, ose n varsi t kndeve. Si baz e
coptimit mund t shrbej vetm njeri prej tyre.
P.sh., ndarja e paralelogrameve n varsi t pranis s barazimit t brinjve t
njpasnjshme. N kt rast paralelogramet ndahen n dy klasa: paralelograme me
brinj t barabarta dhe paralelograme me brinj t ndryshme. Secila klas mund t
ndahet prsri n varsi t kndeve t tyre (jan apo jo ata knde t drejt).(Dihet se
nse nj knd i paralelogramit sht i drejt, ather t gjith kndet e tij jan t drejt).
Klasifikimi mund t ilustrohet me skemn e mposhtme:
LIBR PR MSUESIN
177
Secili tip paralelogrami, ka vendin e tij dhe nuk bn pjes n dy klasa. Vm re se do

tip i veant paralelogrami ka nj emr, gj q vshtirson klasifikimin e ktyre figurave.
Mund t realizohet klasifikimi i paralelogrameve, duke e filluar ndarjen nga kriteri i
ekzistencs s kndeve t drejt, e m pas do tip t ndahet n klasa sipas pranis apo
jo t barazimit t brinjve t tij. Nj skem t till mund t realizoj vet lexuesi. Si
prfundim ne marrim 4 tipa t veant, por n rastin e par ne prftojm katrorin si romb
me knd t drejt, ndrsa n rastin e dyt katrorin e prftojm si nj drejtkndsh me
brinj t barabarta.
Nse marrim n konsiderat t dy kriteret e copzimit, ather klasifikimi mund t
ilustrohet me skemn e mposhtme:
Sipas brinjve
Brinj t njpasnjshme
t barabarta
Brinj t njpasnjshme
jo t barabarta
Katrori
Drejtkndshi
Sipas kndeve
Knde t drejt
Rombi
Knde jo t drejt
Paralelogrami
178
MATEMATIKA 7
6.2.5 Aksiomat dhe teoremat

N shtjellimin e do disipline t matematiks, e gjith prmbajtja e saj duhet t trajtohet
me ann e nj sistemi rigorozisht logjik. Pavarsisht nga fakti, se si futet fillimisht ndonj
fakt, synohet q ai t vrtetohet, d.m.th., t nxirret nga rregullat dhe ligjet e logjiks nga
njohuri tashm t njohura. Kto njohuri shtjellohen me ann e fjalive matematike. Forma
e t menduarit, sipas t cils vrtetohet apo mohohet lidhur me objektet e kriteret e tyre
quhet gjykim. N do fjali matematike shtjellohet njfar gjykimi lidhur me konceptet
matematike.
Nj fjali matematike, e cila vrtetohet quhet teorem. Vrtetimi i do teoreme realizohet
duke u bazuar n fjali t tjera matematike, vrtetimi i t cilave tashm sht realizuar. Por,
pr t vrtetuar kto fjali t reja duhet t mbshtetemi n disa fjali t tjera t vrtetuara
m par. E meq procesi i vrtetimeve duhet t ket nj fillim, rrjedh q ndonj fjali do
t jet e para. Q ktej del se n themel t do shkence duhet t merren si t vrteta pa u
vrtetuar disa fjali. Fjali t tilla quhen aksioma.
Domosdoshmria e ekzistencs s aksiomave n nj ndrtim logjik njihet q nga koha
e Greqis s vjetr d.m.th., m shum se 2000 vjet m par. Por vetm n shekullin
XIX e veanrisht n shekullin XX, aksiomat themelore t disiplinave matematike t
veanta jan studiuar thellsisht. Trsia e t gjitha aksiomave, q shrbejn si baz e nj
shkence t caktuar, quhet sistem i aksiomave.
Ky sistem duhet t realizoj tri krkesa.
1. Sistemi i aksiomave duhet t jet jo kontradiktor. Kjo do t thot, q asnj aksiom
nuk mundet t bjer n kundrshtim me aksiomat e tjera, asnj rrjedhim i ndonj
aksiome nuk duhet t kundrshtoj asnj rrjedhim t aksiomave t tjera.
2. Sistemi i aksiomave duhet t jet i pavarur. Kjo do t thot q asnj aksiom nuk
mund t jet rrjedhim i aksiomave t tjera. Nse nj aksiom mund t jet rrjedhim i
aksiomave t tjera, ather ajo duhet t prfshihet n grupin e teoremave.
3. Sistemi i aksiomave duhet t jet i mjaftueshm pr vrtetimin e do situate t
shkencs s dhn. Prandaj gjat vrtetimit t ndonj fjalie nuk duhet t mbshtetemi
n prvojn apo faktin nse sht apo jo evident; ajo duhet t bazohet n teoremat e
mparshme apo aksiomat.
Hartimi i nj sistemi t till aksiomash, e n mnyr t veant vrtetimi q ai plotson
krkesat e msiprme, prbn n vetvete nj detyr tepr t vshtir.
Shtjellimi i matematiks, ku si baz futen disa koncepte themelor, si dhe sistemi i
prcaktuar i aksiomave, ndrsa t gjitha konceptet e tjer prcaktohen rigorozisht, dhe t
gjitha fjalit e tjera vrtetohen rigorozisht, quhet aksiomatik. Ai nuk mundet t prfshihet
as dhe n klasat e larta t shkolls. T kuptuarit e tij krkon nj zhvillim t lart matematik
e logjik. Nj trajtim i till largohet s teprmi nga konkretizimi, nga mnyra e lindjes s
koncepteve t rinj, dhe shtjellon vetm varsi n abstraksion.
LIBR PR MSUESIN
179
Por vetm nn dritn e ndrtimit t nj disipline matematike si nj sistem logjik, shfaqet

roli i aksiomave dhe ndryshimi i tyre nga teoremat. Fakti, q nj fjali sht aksiom, rrjedh
jo vetm nga kushti q ajo sht evidente, por edhe nga fakti q n sistemin e ndrtimit
t ksaj shkence, ajo sht nj nga konceptet themelore, fillestare dhe nuk mund t jet
rrjedhoj e t tjerave. Kto fjali fillestare, jan marr nga praktika shumvjeare dhe
pasqyrojn lidhje shum t prgjithshme dhe ligjsi t bots reale.
Si dihet, n do teorem dallohet kushti dhe prfundimi. Vrtetimi i teorems konsiston,
q t vrtetohet q nse kushti i teorems plotsohet, ather n mnyr logjike rrjedh
prfundimi i saj. Forma e t menduarit, me ann e t cils nga dy apo m shum
gjykime ne prftojm nj gjykim t ri n logjik quhet konkluzion. Logjika trajton
trajta t ndryshme t konkluzioneve dhe fikson ato rregulla e ligje, me ann e t cilave
nga t dhnat e vrteta (kushtet) arrihet n konkluzione t sakta. Vrtetimi i teorems
realizohet me ann e nj sr konkluzionesh, duke u udhhequr nga vetit e prgjithshme
e duke arritur n prfundime t pjesshme; konkluzione t tilla quhen deduktive. P.sh.,
gjat vrtetimit t teorems pr barazimin e diagonaleve t drejtkndshit ne prdorim
vetin e prgjithshme t do paralelogrami- barazimin e brinjve t kundrta, kriterin
e barazimit t trekndshave knddrejt, varsin ndrmjet kndeve e brinjve n
trekndshat e barabart. Gjithashtu gjat vrtetimit t vetis s msiprme, ne bazohemi
n prkufizimin e pjess dhe n vetit e prgjithshme (ligjet) e mbledhjes.
Dihet se duke patur nj teorem mund t formulohen nga ajo disa teorema t tjera (e
anasjella, e kundrta dhe e kundrta e t anasjells). Zakonisht pr formulimin e teorems
s anasjell, prfundimi i teorems s drejt bhet kusht i teorems s re, ndrsa kushti i
saj bhet prfundim. Pr formulimin e teorems s kundrt, mohohet kushti i teorems s
dhn dhe rrjedhimisht mohohet edhe prfundimi i saj. Le t shohim varsin ndrmjet
ktyre teoremave n skemn duke shnuar kushtin e teorems s drejt me A dhe
prfundimin e saj me B.
Teorema e drejt
Teorema e anasjell
N qoft se A, athere B
N qoft se B, athere A
Teorema e kundrt
Teorema e anasjell e teorems s kundrt
N qoft se jo B athere jo A
N qoft se jo A athere jo B
Duke par me vmendje kto teorema, ne vm re, se teorema e drejt dhe teorema e
anasjell e teorems s kundrt shprehin t njjtn varsi, d.m.th., nga vrtetsia e njrs
180
MATEMATIKA 7
rrjedh vrtetsia e tjetrs. Me t vrtet: supozojm se teorema e anasjell e teorems

s kundrt nuk sht e vrtet d.m.th., n qoft se jo B, ather mund t ndodh A.
Por n kt rast nga teorema e par kemi: n qoft se A ather B dhe ky konkluzion
kundrshton supozimin, e rrjedhimisht nuk mund t jet i vrtet.
P.sh., nse sht e vrtet q do numr natyror, q mbaron me zero, plotpjestohet me 5,
nga kjo nuk rrjedh q nse numri plotpjestohet me 5, ai mbaron me zero.
sht e qart, q nj varsi e till ekziston ndrmjet teorems s anasjell dhe asaj t
kundrt: ato jan ose t dyja t vrteta, ose t dyja t rreme.
Q ktej rrjedh, q nuk sht e domosdoshme q do her t vrtetohet secila nga t katr
teoremat, mjafton t vrtetohen vetm dy prej tyre.
Por vrtetsia e nj teoreme, jo detyrimisht sjell vrtetsin e teorems s saj t anasjell
apo t kundrt.
Kshtu nga teorema n qoft se numri mbaron me zero, ai plotpjestohet me 5 nuk
rrjedh q nse numri plotpjestohet me 5, ather ai mbaron me zero sepse ekzistojn
numra, q nuk mbarojn me zero e q plotpjestohen me 5. Nse si teorem t drejt
pranojm teoremn: Nse numri mbaron me zero, ather ai plotpjestohet me 10
ather e vrtet sht edhe teorema e anasjell: nse numri plotpjestohet me 10,
ather ai mbaron me zero. N kt rast vrtetsia e teorems s anasjell (e rrjedhimisht
edhe teorems s kundrt) bazohet n faktin q me 10 plotpjestohen vetm ata numra
q mbarojn me zero.
Le t shohim m hollsisht shtjen q lidhet me formimin e teoremave t anasjella.
M sipr ne formuam teoremn e anasjell, me ann e ndryshimit t kushtit t teorems
s drejtprdrejt me prfundimin, ndrsa prfundimin me kushtin dhe u bindm q me
nj mnyr t till jo gjithmon mund t formohet teorema e anasjell e vrtet, pasi
ajo mund t mos jet e vrtet. Por, kushti i shum teoremave mund t jet i ndrlikuar,
d.m.th., prbhet nga disa krkesa. Duke ndar kushtin, ne mund t formojm teoremn
e anasjell, t vrtet me ann e prfshirjes n prfundim vetm t nj pjese t kushtit t
teorems s drejt.
Si shembull po marrim nj teorem t aritmetiks: Nse secili nga dy t mbledhshm
plotpjestohet me nj numr, ather edhe shuma e tyre plotpjestohet me at numr.
Nse ndryshojm kushtin me prfundimin, prftojm teoremn e anasjell e cila nuk
sht e vrtet: Nse shuma e dy t mbledhshmve plotpjestohet me nj numr, ather
secili prej tyre plotpjestohet me at numr
Kushti i teorems s drejt prbhet nga dy pjes: 1) i mbledhshmi i par plotpjestohet
me nj numr dhe 2) i mbledhshmi i dyt plotpjestohet me po at numr. Le t
prfshijm n kusht njrin nga kto, ndrsa tjetrin e futim n prfundim. Prftojm
teoremn e anasjell t mposhtme: Nse shuma e dy t mbledhshmve dhe njeri prej
tyre plotpjestohet me nj numr, athere edhe i mbledhshmi i dyt plotpjestohet me po
at numr. Kjo teorem sht e vrtet dhe sht e njvlefshme me teoremn e njohur,
lidhur me plotpjestueshmrin e ndryshess me nj numr.
Nse kushtin, dhe njkohsisht edhe prfundimin e nj teoreme mund ti ndajm, ather
LIBR PR MSUESIN
181
mund t formojm disa teorema, t anasjella me teoremn e dhn. Le t shohim nj

shembull.
Teorema e drejt: Brinjt e kundrta t paralelogramit jan kongruente: Le t shkruajm
kushtin dhe prfundimin skematikisht:
Kushti Prfundimi
N katrkndshin ABCD
1) AB CD
1) AB=CD
2) BC AD
2) BC=AD
Le t formojm teoremn e par t anasjell, duke ndrruar vendet e dy kushteve e t dy
prfundimeve:
Kushti Prfundimi
N katrkndshin e myst ABCD:
1) AB=CD
1) AB CD
2) BC=AD 2) BC AD
Prftojm kriterin e par t paralelogramit.
Teoremn e dyt t anasjell mund t formojm, duke futur n kusht pikn e par, ndrsa
pikn e dyt t kushtit ta zvendsojm me pikn e par t prfundimit. Prftojm kshtu
teoremn:
Kushti Prfundimi
1) AB CD
1) BC AD
2) AB=CD
Prftojm kriterin e dyt t paralelogramit (pika e dyt e prfundimit nuk sht prfshir
sepse ajo rrjedh nga pika e par).
Teoremn e tret e formojm, duke vendosur n kusht pikn e par, ndrsa pikn e dyt
e zvendsojm me pikn e dyt t prfundimit. Prftojm kshtu:
Kushti Prfundimi
1) AB CD ?
2) BC=AD
Nuk formohet teorem e anasjell; asnj nga situatat q mbeten nuk jan t nevojshme;
si rrjedhoj e njvlefshmris s piks t par e t dyt t kushtit (dhe prfundimit),
ndrrimet e tjera nuk japin asgj t re.
I propozojm lexuesit q n mnyr analoge t formojn teoremat t ndryshme t
anasjella lidhur me vijn e mesme t trapezit.
N kursin shkollor t gjeometris shpesh ndeshemi me formimin e disa teoremave t
anasjella. Prmendim qoft edhe teoremat e anasjella lidhur me diametrin pingul me
kordn. Trheqim vmendjen n faktin q n tekst nuk jan dhn t gjitha teoremat e
anasjella, gj q zbulohet leht nse operohet sipas skems s msiprme.

182
6.2.6
MATEMATIKA 7
Kushtet e nevojshme e t mjaftueshme:
Nxnsit (madje edhe ato t klasave t larta) gabojn shpesh her, nse pr nj gjykim t
caktuar nj kusht sht apo jo i nevojshm, por jo i mjaftueshm apo sht i mjaftueshm
por jo i nevojshm. Roli i ktyre kushteve shfaqet jo vetm gjat vrtetimit t teoremave,
por edhe n prkufizimet si dhe n zgjidhjen e problemeve, prandaj kto duhen trajtuar
me kujdes n do rast konkret.
Kshtu, q n klasn e pest, gjat veprimeve aritmetike msuesi mund t ngul
kmb n njohjen e ndrgjegjshme t nxnsve me gjykimet prkatse. P.sh.,n temn
Plotpjestueshmria e numrave duhet theksuar se nj kusht i mjaftueshm pr t gjykuar
lidhur me plotpjestueshmrin e shums me nj numr, sht plotpjestueshmria me
kt numr e secilit t mbledhshm. sht e udhs t trajtohet shtja, nse ky kusht
sht apo jo i nevojshm. Pr kt mund t shihen shumat e plotpjestueshme me 4 e
pikrisht, 388+460 dhe 387 + 461.
Lidhur me kt tem mund t gjenden lehtsisht shembuj t panumrt.
Le t shohim nj shembulll q lidhet me trajtimin e prkufizimit. N klasn e gjasht
n temn kndet e shtrir (t bashkmbshtetur) (kndet me nj brinj t prbashkt,
ndrsa brinjt e tjera formojn nj drejtz t shtrir), sht e udhs q fillimisht t
shtrohen para nxnsve pyetje t tilla:
1) a jan t kundrt dy knde q kan nj brinj t prbashkt ? (jo se kjo sht kusht i
nevojshm por jo i mjaftueshm); kjo pyetje mund t formulohet edhe ndryshe: a sht
e nevojshme q pr t gjykuar q nse dy knde jan apo jo t kundrt, q ata t ken
nj brinj t prbashkt? (po sht e domosdoshme por jo e mjaftueshme) 2) a sht e
domosdoshme q pr t gjykuar q kndet jan t kundrt, t dy brinjt t tyre t shtrihen
n nj drejtz (po) apo a sht e mjaftueshme pr kt (jo ) etj.
shtja lidhur me kushtet e nevojshme e t mjaftueshme t matematik sht shum e
rndsishme. Kjo lidhet ngusht me at q ka t bj me teoremn e drejt e t anasjell.
Kriteri i mjaftueshm mund t formulohet: N qoftse nga prania e vetis A, rrjedh
prania e vetis B, athere vetia A sht kriter i mjaftueshm pr ekzistencn e vetis B.
Shembulli 1.
Nse kndet jan ndrrues t brendshm lidhur me dy drejtza paralele, ato jan t
barabart; ndryshe pr barazimin e dy kndeve t dy drejtzave paralele mjafton q ato
t jen ndrrues t brendshm.

Shembulli 2.
Nse secili nga dy t mbledhshm plotpjestohet me numrin c, ather edhe shuma e tyre
plotpjestohet me c.
Kjo teorem mund t formulohet edhe ndryshe: n mnyr q shuma e dy numrave t
plotpjestohet me nj numr, mjafton se secili prej tyre t plotpjestohet me at numr.

LIBR PR MSUESIN
183
N kt mnyr, do teorem mund ta trajtojm si kriter t mjaftueshm.

N disa raste vetia A sht vetm kriter i mjaftueshm (por jo i nevojshm), pr ekzistencn
e vetis B; kjo ndodh n at rast, kur ekzistenca e vetis A, garanton ekzistencn e vetis
B, por B mund t ekzistoj edhe pa ekzistencn e vetis A.
Pr tu bindur q vetia A sht vetm kriter i mjaftueshm por jo i nevojshm, duhet
provuar mundsia e ekzistencs s vetis B pa u plotsuar vetia A. Q ktej del
konkluzioni, q kriteri sht i mjaftueshm por jo i nevojshm, kur si teorema e kundrt
ashtu edhe ajo e anasjell nuk jan t vrteta.

Kriteri i nevojshm mund t formulohet: Nse pa ekzistencn e vetis A nuk ekziston
vetia B, ather vetia A sht kriter i nevojshm pr ekzistencn e vetis B.

Shembulli 1.
Paralelizmi i nj ifti brinjsh n nj katrkndsh sht kusht i nevojshm por jo i
mjaftueshm q ky katrkndsh t jet paralelogram.

Shembulli 2.
Plotpjestueshmria e nj numri me 2 dhe me 3 sht kusht i nevojshm, por jo i
mjaftueshm q ky numr t plotpjestohet me 12: kshtu numri 18, plotpjestohet me
2 dhe me 3, por jo me 12.

Vetia A sht kriter i nevojshm por jo i mjaftueshm, nse pa ekzistencn e vetis A nuk
ekziston vetia B, por ekzistenca e vetis A nuk garanton ekzistencn e vetis B.
Kushti i nevojshm zakonisht formulohet n formn e teorems s kundrt apo t
anasjell.
Shembulli 1.
Nse dy brinj t katrkndshit jan paralele, ndrsa dy t tjerat nuk jan t barabarta,
ather katrkndshi nuk sht paralelogram.
Shembulli 2.
N qoft se shuma e shifrave t nj numri nuk plotpjestohet me 9, ather edhe numri
nuk plotpjestohet me 9.

N shum raste kto dy kushte jepen njkohsisht dhe ather formulimi mund t bhet:
vetia A sht kriter i nevojshm dhe i mjaftueshm pr ekzistencn e vetis B, n qoft
se ekzistenca e vetis A sjell ekzistencn e vetis B dhe nse pa ekzistencn e vetis A
nuk mund t ekzistoj vetia B.
Kriteret e nevojshm dhe t mjaftueshm, duke u trajtuar njkohsisht shprehin
vrtetsin e dy teoremave: t drejt e t anasjell (apo t drejt e t kundrt). Shprehja
kushte t nevojshme e t mjaftueshme shpesh zvendsohet me shprehjen ather
dhe vetm ather apo ato dhe vetm ato.

184
MATEMATIKA 7
Shembulli 1.
Trekndshi sht knddrejt ather dhe vetm ather kur shuma e dy kndeve t
brendshm t tij sht e barabart me kndin e tret.

Shembulli 2.
Me 3 plotpjestohen ata dhe vetm ata numra, shuma e shifrave t t cilve plotpjestohet
me 3.
Theksojm se kushtet e msiprme shtjellohen edhe n prkufizimet apo n zgjidhjen e
ushtrimeve.

Duhet vn n dukje se shpesh her tek nxnsit krijohet prshtypja e gabuar: aksiomat
dhe teoremat ekzistojn vetm n gjeometri. Kjo shpjegohet me faktin q n kurset e
aritmetiks apo algjebrs vargzimi logjik i fjalive nuk theksohet dhe situatat e vrtetuara
nuk emrtohen teorema (prve disa rasteve t veanta n klasat e larta si teorema Bezu
apo t Viete-s). Kshillojm q msuesi sa her q t jet e mundur ti kushtoj kujdes
edhe ktyre dukurive.

6.2.7
Puna prgatitore pr vrtetimet
Nga praktika shkollore, njihet se nxnsit kuptojn me vshtirsi vrtetimin e

teoremave. Kto vshtirsi konsistojn: Shpesh pr nxnsit sht e paqart, far sht
dhn dhe far do t vrtetohet. Veanrisht kuptohet me vshtirsi domosdoshmria e
vrtetimit t ksaj apo asaj situate; po kshtu me vshtirsi vendosen lidhjet e kushtit dhe
prfundimit; nxnsit rrall kuptojn przgjedhjen e rrugve dhe mnyrave t vrtetimit.
Pr t lehtsuar kaprcimin e ktyre vshtirsive, n fillimet e studimit t algjebrs
e gjeometris duhen trajtuar disa ushtrime t veanta pr ti njohur ata me faktin q
ndrmjet gjykimeve ka t vrtet e jo t vrtet (gj q duhet vrtetuar, qoft vrtetsia,
qoft jo vrtetsia); nganjher vrtetsia e gjykimeve tona, zbulohet leht, nganjher
kjo arrihet nprmjet gjykimesh e kushtesh t cilt nuk krijojn dyshime. Pr t filluar
kt pun niset nga gjykimet e vrteta e jo t vrteta.
Kshillojm q t fillohet nga faktet q jan afr nxnsve si: Ismail Qemali sht
kryeministri i par i Shqipris, Tirana sht kryeqytet etj. M pas: do numr ift ka nj
pjestues t thjesht. Me t vrtet, numri ift plotpjestohet me 2 dhe 2 sht numr i
thjesht.
N do katrkndsh t myst shuma e kndeve t brendshm sht m e vogl se 8
knde t drejt. Me t vrtet do knd i brendshm i nj shumkndshi t myst sht
m i vogl se dy knde t drejt, kshtu q shuma e tyre sht m e vogl se tet knde
t drejt.
Duke zgjedhur shtje t tilla, u shpjegohet nxnsve, prse sht e domosdoshme q
do gjykim t vrtetohet. Bashk me kt, nj pun e till zhvillon tek nxnsit shprehin
e studimit t shtjeve t thjeshta. Gradualisht nxnsit do t prsosin shprehit e tyre
n studimin e konkluzioneve matematike, duke u strvitur n zgjedhjen e fjalive m t
ndrlikuara gjat gjith kursit shkollor.

LIBR PR MSUESIN
185
Praktika na bind, se n fazat e para t studimit t gjeometris dhe algjebrs pr bazimin

e konkluzioneve matematike, sht e udhs ti kushtohet vmendje vzhgimit, provs,
przgjedhjes s shembujve numerike dhe n fund vrtetimit t teorems pr konkluzionin
prfundimtar lidhur me vrtetsin. N kt mnyr mund t shtjellohet p.sh., n algjebr
shumzimi i fuqive me baza t njjta, apo ngritjes s fuqis n fuqi; fillimisht trajtohen
shembuj numerik dhe vetm m pas vrtetohet teorema n trajtn e prgjithshme.
Dihet se sa lehtsohet vrtetimi i teorems lidhur me shumn e kndeve t brendshm t
trekndshit, nse fillimisht kjo realizohet n rrug praktike.

Si rezultat i ktyre nxnsit gradualisht zotrojn metodat e vrtetimit deduktiv; roli
i hipotezave paraprake dhe konkluzioneve, bazuar n rastet e veanta dhe shembujve
zvoglohet. Por edhe n klasat e larta, puna prgatitore para vrtetimit t teoremave,
lehtson nxnsin pr kuptimin e ecuris s gjykimeve gjat vrtetimit t teoremave n
rastin e prgjithshm.
Gjat msimnxnies s matematiks msuesi duhet t synoj q t mos anashkaloj
asnj hallk n njohjen e fjalive matematike, sepse vetm rruga dialektike e njohjes
krijon mundsi pr t zbuluar thelbin e nj ligji matematik.

Si shembull po japim formulat e Viete-s. (Formula e njohur pr gjetjen e rrnjve t
ekuacionit t grads s dyt).
Hallka e par n kt shtje sht zgjidhja e nj sr ekuacionesh t grads s dyt dhe
gjetja n kto raste e varsis ndrmjet rrnjve t ekuacionit dhe koeficientve t tij.
Hallka e dyt sht gjetja e formuls q shpreh kt varsi.
Hallka e tret sht prdorimi i formuls pr zgjidhjen e problemeve dhe pr studimin e
funksioneve dhe ekuacioneve.
Nse nuk prfillet hallka e par, dhe msuesi menjher merret me nxjerrjen e formuls,
ather nxnsit n rastin m t mir e mbajn mend at, por n zgjidhjen e ushtrimeve
do t veprojn mekanikisht; n kt rast t kuptuarit e thelbit t ligjit do t jet jo i plot,
formula mund t harrohet shum shpejt.
Nse nuk prfillet hallka e dyt, ather prishet parimi themelor i matematiks q
gjithka q nuk vrtetohet n rastin e prgjithshm, nuk mund t konsiderohet si e
vrtetuar n prgjithsi.
Ky rast do t ishte pr nxnsit nj shembull, q ligjet e matematiks mund t merren
edhe pa vrtetim.
Nse msuesi i prfill t dy hallkat pr gjetjen e varsis, por ligji i gjetur nuk prdoret
pr zgjidhjen e problemeve, ather nxnsi mendon q konkluzioni i gjetur nuk ka
ndonj vler praktike.
sht e vshtir q t jepet nj rast i till, por nse shmanget hallka e par dhe e dyt
dhe u propozohet nxnsve t zgjidhen probleme, duke prdorur formuln e gatshme,
sigurisht n kt rast nuk mund t bhet fjal pr kuptimin e thelbit t ligjit. Nxnsit do
t krijojn dyshimin se ku u gjet ky ligj dhe prse ai sht i vrtet!

Liber Mesuesi Matematika 7

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Liber Mesuesi Matematika 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Edmond Lulja

T gjitha t drejtat jan t rezervuara Pegi 2012

II. MBI PLANIFIKIMIN LNDOR VJETOR NGA MSUESI

II.1 Tre nivelet e arritjeve t nxnsve n matematik, sipas tre kategorive

II.2 Shprndarja e orve n tekst sipas krerve dhe sipas linjave

III. UDHZIME T PRGJITHSHME METODOLOGJIKE

III.1. Matematika n jetn e prditshme

III.2. Matematika si lnd shkollore

III.3. Dy nga komponentt e msimit t matematiks

III.4 Planifikimi i msimit

III.5. Mbi organizimin e puns n klas

III. 6 Vlersimi i nxnsve

III. 7 Metodika e zgjidhjes s problemeve n matematik

III. 8 Puna mbi projektet kurrikulare

III. 9 Qndrimi ndaj matematiks

III. 10 Aftsit ndrkurrikulare

IV. ZBRTHIMI METODIK I NJ KREU

VI. HORIZONTI I MSUESIT

I. PROGRAMI I MATEMATIKS S KLASS S SHTAT

Msimi i matematiks n klasn e shtat t arsimit 9-vjear zhvillohet n:

35 jav msimore me 4 or/jav

14%-20% e kohs msimore (20-28 or gjat vitit) lihet n dispozicion t msuesit.

1.3. Linjat e nnlinjat kryesore

Algjebra dhe funksioni

1.4. Objektivat, konceptet e shprehit kryesore sipas linjave e

veprime me interesin bankar); krahasimi i numrave me shenj; kuptimi i termave: baz,

T prdorin prafrimin n matje duke zgjedhur njsit e prshtatshme t matjes n

Njehsimi i gjatsis, siprfaqes, vllimit

1.4.4. Algjebra dhe funksioni

Shndrrime t shprehjeve shkronjore

1.4.5. Mbledhja, organizimi dhe interpretimi i t dhnave, probabiliteti

T diskutojn probabilitetin n situata t jets s prditshme.

3.5. Programi analitik

N klasn e shtat t arsimit 9-vjear, lnda e matematiks do t zhvillohet n 35 jav

Kuptimi dhe prdorimi i matjes

Njehsimi i gjatsis, perimetrit, siprfaqes dhe vllimit

Algjebra dhe funksioni

Kuptimi i shprehjes shkronjore

Zgjidhja e ekuacioneve, inekuacioneve

Mbledhja, organizimi dhe prpunimi t dhnave;

Gjat shtjellimit linear t lnds (q mishrohet n tekst), konceptet e shprehit e secils

1.6. Metodologjia e zbatimit t programit

II. MBI PLANIFIKIMIN LNDOR VJETOR NGA MSUESI

i sakt i nj procedure. Por n mjaft raste, prvojat m t mira rekomandojn q m

E rndsishme sht q me kta nxns t synohet q ata t mund t nxjerrin vet

II.1 Tre nivelet e arritjeve t nxnsve n matematik, sipas tre

Or t lira (rreth historikut t matematiks)

Or t lira (projekte kurrikulare, konkurse etj.)

Or t lira (ushtrime pr vetkontroll)

Ushtrime dhe problema

T shprehin sasi me an t thyesave dhe t numrave dhjetor.

N fund t kreut nxnsi duhet t jet i aft:

2.12 Prdorimi i makins llogaritse

2.11 Pjestimi i numrave dhjetor

2.9 Mbledhja dhe zbritja e numrave dhjetor

2.8 Kuptimi i numrit dhjetor

2.7 Shprehje numerike me thyesa

2.6 Gjetja e pjess dhe e s trs

2.5 Shumzimi dhe pjestimi i thyesave

2.2 Vetia themelore e thyesave

2.1 Pjestues dhe shumfisha t numrave

1.6 Test pr kreun Nr. 1

Ushtrime pr vetkontroll (or e lir 1)

1.5 Shprehje numerike me 4 veprime me numra t