Metodologija

Metodologija (od gr: methodos, meta iza, poslije + hodos nain, put i logos rije, govor, miljenje,
nauka) je nauka o cjelokupnosti svih oblika i naina istraivanja pomou kojih se dolazi do objektivnog i
sistematskog naunog saznanja, dakle, pojam metodologije oznaava naine kako se na nauan, objektivan
nain dolazi do istine, provjeravaju pretpostavke i pretvaraju u naune injenice.
Sadraj

1Uvod
2Metodoloki principi
3Metodoloko-filozofska terminologija
4Heuristika kao nauna metodologija
5Metodologija i metode
6Metode
7Primjeri
8Osnovne metode saznanja
9Takoer pogledajte
10Reference
11Literatura
12Vanjski linkovi

Uvod
Metodologija utvruje najadekvatnije naine i postupke voenja i implementacije naunog istraivanja, odreuje
najbolja pravila koritenja naunih alata i instrumenata, definiramjeru sa kojom se moe imati odreeno
povjerenje u dobijene naune rezultate, ispituje valjanost naunih postupaka i preciznost primijenjenih tehnika
istraivanja itd.[3]
Drugim rijema, metodologija odreuje kriterije objektivnog procjenivanja naunih saznanja, najpouzdanije i
najefikasnije postupke dolaenja do naunog saznanja, takoer ispituje valjanost postavljenih naunih hipoteza,
njihovu loginu utemeljenost na prethodnim teorijama i pravilan odnos izmeu sakupljenih podataka i
postavljene hipoteze.
Metodoloki pristup dolaenja do saznanja ima nekoliko faza:

Definiranje problema (ta je problem, njegove pretpostavke, koje su raspoloive informacije o datom
problemu). Istraivanje problema mora biti pravilno i paljivo pripremljeno (takoer mora biti provodljivo i
isplativo) da bi krajnji rezultat bio realan i ostvariv. Utvrivanje koliine potrebnih resursa, odabir metoda i
lokacije istraivanjaneki su od elemenata potrebnih za definiranje problema.

Odreivanje ciljeva i predmeta ciljevi i predmet se mogu odrediti davanjem odgovora na pitanja: ta je
cilj (mora biti realan, pragmatian i ostvariv) i ta je predmet (takoer mora biti stvaran, opipljiv). (Odrediti
predmet ili pojavu koja e se istraiti, odabrati opseg istraivanja.)

Odabir i primjena adekvatnih metoda (potrebno je odabrati nekoliko komplementarnih ili razliitih metoda
da bi se umanjila ili iskljuila mogunost odstupanja ili greke; metode moraju biti pouzdane, primjenljive i
isplative).

Prikupljanje validnih podataka i informacija (onih koje su relevantne za problem, provjerljive, dovoljnog
kvantiteta i koje odgovaraju postavljenim ciljevima).

Obrada podataka i informacija (u postupke obrade ubrajaju se sreivanje - sortiranje, kategorisanje,

grupisanje; analiza, prezentacija i sl). Ovdje se koriste metode kao to je mjerenje, komparativna
metoda,analiza, koritenje informatikih tehnologija. Verifikacija (provjera) se vri (ne samo) u sluaju upitnih

rezultata, tada je potrebno ponoviti istraivanje, eventualno i koritenjem alternativnih metoda i ponovnim
prikupljanjem potrebnih podataka i informacija.

Donoenje odluke i zakljuaka (moe biti formalno i direktno).

Ove faze su komplementarne, isprepletene, bez strogo odreenih granica.

Zadatak metodologije u nauci je unaprijeenje metoda istraivanja koje se primjenjuju i analiza metodolokih
aspekata sprovedenih istraivanja u nauci na sistematski i kritian nain te pospjeivanje transfera iskustava
steenih tokom istraivanja i njihovo uobliavanje. [3]

Metodoloki principi
U metodologiji se koriste principi, [7] tj. nauni stavovi ili univerzalna pravila koja naroito pomau kada je
nepoznato ono to odreuje neku pojavu. Principi (od lat.: principium poetak, porijeklo) su fundamentalna,
primarna ili opta istina ili zakon iz koje proizilaze drugi; fiksno ili unaprijed odreeno naelo ili nain postupanja)
pomau u snalaenju u novim situacijama, mogu se primijeniti i na razliite i na sline situacije. Principi mogu biti
zdravorazumski (opisuju pojavu) i nauni (kako i zato pojava nastaje). Npr. logiki principi: principium tertium
exclusum: A je B ili A nije B;[8] princip kontradikcije: ne moe kia istovremeno padati i ne padati na istom mjestu;
[9]
princip identiteta: A=A.[10] Principe moemo podijeliti u tri kategorije:

Univerzalni filozofsko-logiki principi; oni vae za sva podruja, ukljuujui i nauno komuniciranje.
Posebni principi relevantni za datu nauku (npr. za prirodne nauke, za drutvene nauke, itd).
Specifina pravila koja vae za odreena podruja.

U osnovne metododoloke principe ubrajaju se:

1.

2.

3.

4.

5.

Teorija: skup meusobno organski povezanih tvrdnji, apstrahiranih od empirike realnosti;

skup definicija koje su meusobno logiki povezane i koje zajedno grade opu konceptualnu shemu
prema kojoj se mogu izvoditi posebne pretpostavke (hipoteze) o konkretnim fenomenima koji se
istrauju.[13]
Hipoteza: tvrdnja koja implicira vezu izmeu dva koncepta ili vie njih
(semantiki znaaj lingvistikih znakova i mentalnih slika)) koji proizilaze iz nekog procesa dedukcije.[14]
Predmet analize: jedan element (osobe ili odreene socijalne kategorije, ivotinjske vrste,
dokumenti, zvuni zapisi itd.) koji formira statistiki skup (npr. sva djeca do tri godine starosti) koji
predstavlja zbir svih pojedinanih predmeta analize. [15]
Svojstvo (osobina, karakteristika): ono to istraiva namjerava odrediti za svaki predmet koji prouava
(visina, teina, dimenzija, kapacitet itd.). I za sva svojstva istraiva mora ustanoviti skup pravila koje e
primjenjivati i koja e se odnositi na odreivanje datog svojstva. [16]
Indikatori: ako neko svojstvo ne sugerie na adekvatan nain odreenu definiciju, potrebno je odrediti
indikatore. Npr. koncept A direktno sugerie odreenu definiciju a postaje varijabilan preko skupa radnji
kao to su direktno posmatranje ili uzorkovanje. Koncept B ne sugerie direktno odreenu definiciju u
tom sluaju indikator daje uopene informacije o konceptu B.

Metodoloko-filozofska terminologija
Vaan problem, naroito u drutvenim naukama, je (ne)mogunost prilagoavanja metoda ili odreenih
klasa metoda prema prirodi predmeta prouavanja. Metodologija je jedna od specifinih etapa istraivakog rada
ili prouavanja koja se temelji na odreenoj teorijskoj poziciji i sprovodi uz pomo odabranih tehnika (ili metoda) u
okviru postupka kojem je cilj prevazilaenje potekoa u istraivanju, radu ili projektima. Prilikom odabira
adekvatne metodologije filozofska pozicija se odreuje pomou kategorija i pravaca kao to su:[18][19]

Racionalizam, nasuprot empirizmu, naglaava razumsku funkciju u prouavanju.

Pragmatizam, bavi se nainom na koji elementi rada utiu na istraivanje.
Konstruktivizam ili epistemoloki konstruktivizam, prema ovome, do spoznaje se dolazi razradom i
realizacijom pretpostavki (polaznih hipoteza) koje istraiva postavi.
Kriticizam, takoer u epistemolokim okvirima, postavlja granice spoznaje pomnim prouavanjem svih
mogunosti.
Skepticizam, sumnja ili nepovjerenje u istinu ili pouzdanost onoga to se generalno prihvata kao istinito.

Pozitivizam, temeljei se na epistemologiji, tvrdi da je samo nauna spoznaja autentina spoznaja.

Hermeneutika, nauka o znaenju i tumaenju, bavi se interpretacijom spoznaje.

Heuristika kao nauna metodologija

Metodologija prouava i razvija okvire naunog saznanja, prouava metode, razvija naela, nastoji da
sistematizira i ocijeni istraivako iskustvo jedne nauke. Njena primarna funkcija je u logiko-epistemolokoj kritici
cjelokupne nauno-istraivake prakse. Ona ispituje tehniku istraivanja i daje joj precizne okvire. Logika
saznanja su temelj metodologije, ali u nju pored logikih ulaze i tehniki i heuristiki elementi. [20]
Kao nauna metodologija, heuristika je primjenljiva na svaku nauku, sadri elaboraciju pomonih sredstava,
alata, principa, pravila, strategija i programa koji olakavaju pronalaenje puta ka rjeenju problema, odnosno,
zadataka bilo koje vrste koji se ne mogu rijeiti algoritamski. Heuristike procedure, kao naune metode, mogu
se podijeliti na principe, pravila i strategije. [21]
Heuristiki principi nalau formiranje sugestija pomou kojih se moe na direktan nain doi do ideja za rjeenje
odreenog problema, ak i odrediti nain i put za traeno rjeenje. U ovim principima naglaena je
vanost analogije i redukcije (modeliranja).
Heuristika pravila djeluju kao glavni impulsi unutar procesa istraivanja i pomau naroito u pronalaenju naina
za rjeavanje problema. Heuristika pravila koja se najee koriste su: [22][23][24][25]

Odreivanje predmeta istraivanja.

Kreiranje analitikih pomagala: sheme, tabele, mape itd.
Predstavljanje veliine predmeta istraivanja uz pomo varijabli.
Provjera da li se koriste adekvatne formule.
Koritenje brojeva najjednostavnijih struktura umjesto podataka.
Reformulacija problema.

Heuristike strategije ponaaju se kao organizacioni resursi procesa pronalaenja rjeenja, oni naroito
doprinose odreivanju puta za pronalazak rjeenja problema. Postoje dvije vrste strategija:
1. Za rad koji se odvija polagano: polazi se od razmiljanja koja vode do rjeenja problema, postavljaju se i
provjeravaju hipoteze.
2. Za rad koji se odvija ubrzano: prethodno se proui ono to se trai i, primjenjujui ono to je ve
poznato, analiziraju se mogui meurezultati preko kojih se moe doi do onoga to se trai.
U svakom potpunije razvijenom metodolokom sistemu mogu se izdvojiti tri glavne grupe problema:

logiki,
tehniki i
naunostrategijski.

Metodologija i metode
Metode su alati, tehnike ili procesi koji se koriste u istraivanju. Metode mogu biti razgovor, anketa, posmatranje i
sl. Metodologija odreuje koje metode e se primijeniti u istraivanju i na koji nain. Metodologija se, dakle, bavi
nainom na koji se istraivanje sprovodi, kako se dolazi do spoznaje i saznanja. Drugim rijeima, metodologija se
odnosi na principe koji primjenjuju u istraivanju i objanjava zato se odreene metode ili alati koriste u
istraivanju.[26]
Ne postoji jedna jedinstvena metoda kojom se moe neto prouavati. Prema sloenosti predmeta prouavanja i
kompetencija osobe koja vri prouavanje, metode mogu biti: [27][26][28]

skup pomagala koji omoguavaju pojednostavljenje rada,

podsjetnik na radnje i postupke koji se ne smiju izostaviti,
skup alata i instrumenata koji e se koristiti.
sistematski pristup koji omoguuje ralanjivanje predmeta prouavanja na proste elemente i olakava
uporeivanje dobijenih (novih) rezultata prouavanja sa ranijim, slinim rezultatima,

procedure koje se primjenjuju korak po korak, sa kontrolnim spiskom po potrebi; svaka etapa se registrira
nakon kompletiranja (ovaj postupak je esto automatiziran bez uea ovjeka - zahvaljujui informacionim
tehnologijama, koriste se npr. softverske skripte).

Prethodna procedura omoguava smanjenje uticaja ljudskog faktora (nepanja, zamor). U krajnjem sluaju, ovaj
posao moe se povjeriti osobi koja i ne mora imati razumijevanje i uvid u to to radi (po nioj cijenirada jeftiniji
ukupni trokovi istraivanja); tako se od "sitnih poslova" rastereuju kvalifikovanije osobe koje se tada mogu
posvetiti kompleksnijim i specijalizovanim zadacima. Metoda je esto odreeno znanje i vjetina
(francuski: savoir-faire, engleski: know-how) koju je usavrio pojedinac ili grupa u toku rada na odreenom polju.
Dakle, metodologija je takoer i produkt iskustva.

Metode
Svaka nauka, pored predmeta kojim se bavi, pojmovne odreenosti i naune grae, treba raspolagati i naunim
metodama kojim e, na nain adekvatan toj nauci, analizirati probleme, objasniti uzroke i pojave, doi do
saznanja i pouzdanih i primjenljivih rezultata. Metoda oznaava osmiljen i primjenljiv nain na koji se vri
neki rad.[3]
Metoda takoer ima znaenje koje se odnosi na utvren redoslijed, sistem ili planski postupak utvrivanja istine.
U skladu sa time, metodinost je postupanje po odreenom sistemu, po unaprijed postavljenom planu,
redoslijedu, postupanje na smiljen nain. [1]
Metodika je opi naziv za metode koji se koriste u odreenoj nauci (npr. uenje o pedagokim metodama).[4]
Temeljne odrednice metoda u prouavanju pojava su:[1]

njihova uzajamna veza i uslovljenost,

kretanje, promjene, obnavljanje,
transformacija postepenih kvantitativnih promjena u esencijalne kvalitativne promjene; uoavanje i
odreivanje zakonitosti;
posmatranje protivurjenosti, borba suprotnosti (npr. staroga i novoga), odnosi izmeu onoga to je
jednostavno i onoga to je kompleksno (sloeno). [1]

Metode se mogu svrstati prema tipu i formi intelektualne aktivnosti koja je angaovana na prouavanju odreene
naune grae, odnosno, podataka i informacija:[3]

Analitika metoda je metoda istraivanja koja se odnosi na ralanjivanje jedne cjeline na njene dijelove
ili sastavne elemente kako bi se mogli posmatrati njihova priroda, odnosi, uzroci i posljedice. Potrebno je
upoznati prirodu fenomena (pojave) ili stvari koji se prouavaju kako bi se razumjela njihova sutina.
Ova metoda omoguava bolje poznavanje predmeta tako da se njome oni mogu objasniti, praviti analogije,
bolje razumjeti i postaviti nove teorije. Analizirati znai i bolje razumjeti cjelinu nakon to se upozna priroda
njenih dijelova.[29]

Sintetika metoda u nauci je metoda kojom se preko jednostavnijh formi i pojmova postepeno dolazi do
sloenijih formi i pojmova. Etimoloki, potie iz grkog jezika, od rijei snthesis, koja znai "kompozicija".
Ovom metodom se ujedinjuju razliiti elementi u jednu cjelinu. U Hegelovoj dijalektici oznaava sveobuhvatni
koncept koji nadilazi i ujedinjuje suprotstavljene pozicije. [30]

Induktivna metoda je nauna metoda kod koje se do opih zakljuaka dolazi polazei od pojedinanih
premisa. Ovo je jedna od najeih metoda; karakteriu je etiri osnovne etape: posmatranje i registriranje
svih injenica, analiza i klasifikacija injenica, induktivna derivacija - od injenica do generalizacije,
verifikacija. Dakle, nakon faza posmatranja, analiza i klasifikacije injenica, postavlja
se hipoteza ili zakljuak koji je zasnovan na posmatranju pojedinanih stvari i pojava iste prirode i obuhvata
sve stvari i pojave takve prirode. [31]

Komparativna metoda, u irem smislu, je koncept uporeivanja koji se moe objasniti

kao umna logika aktivnost koja se javlja u mnogim situacijama svakodnevnog ivota, sastoji se u
posmatranju slinosti i razlika izmeu dvije ili vie stvari ili pojava. U uem smislu, komparacija kao nauna
metoda je sistematski postupak kojim se prouavaju odnosi, slinosti i razlike izmeu dva predmeta ili pojave
sa ciljem da se izvedu odreeni zakljuci.[32]

Deskriptivna metoda, odnosno, opisivanje, je jedan od ciljeva nauke (pored npr. predvianja i
objanjavanja). Metode deskripcije, kao to kae naziv, opisuju predmete i pojave. Deskriptivne metode
mogu biti metode posmatranja, anketa, studija sluaja.[33] Deskriptivno istraivanje se moe objasniti kao opis
stanja stvari u trenutku dok ih istraiva posmatra bez mijenjanja bilo koje varijable. Pri tome, opisuju se
razliiti aspekti pojave ili predmeta, njihove karakteristike i/ili ponaanje. [34]

Empirijska metoda je model naunog istraivanja koji se temelji na empirijskoj logici. Skupa sa
fenomenolokom metodom, predstavlja najee metode u drutvenim naukama i deskriprivnim
naukama. Aristotelje koristio analitiko razmiljanje i empirijski metod kao metode dolaska do spoznaje. [35][36]

Dijalektika metoda kod Platona je dolazak do istine kroz razgovor i raspravu, sueljavanje
suprotstavljenih stavova. Kasnije, kod Heraklita, a naroito kod Hegela, u razraenoj i kompletiranoj formi,
dijalektika metoda je pristup predmetima koji odgovara ontolokoj (sutinskoj, stvarnoj) strukturi predmeta.

Primjeri

Primjer diferencijalnog sociograma

Morenov sociogram prikazuje odnose izmeu uenika prvog razreda - afinitet za sjedenje u istoj klupi

Primjer projektivne metode - Rorschachov test

Ope metode iz prethodnog odjeljka i metodoloki principi imaju svoje praktine forme: [37][38][39][40]

Metoda posmatranja. Ova metoda zasniva se na ulnoj percepciji posmatraa. Za ovu metodu, izmeu
ostalog, bitno je precizno odrediti predmet posmatranja i nain registracije opaenog. Metoda posmatranja se
moe sprovesti sa ueem ili bez uea posmatraa. Posebna metoda posmatranja
je introspekcija (samoposmatranje).

Metoda razgovora moe se sprovesti putem ankete ili upitnika, primjenjuje se u situacijama na koje nije
mogue primijeniti neki drugi nain uvida u pojavu. Za uspjenu metodu razgovora potrebno je dobro
planiranje, priprema relevantnih pitanja, odreivanje metode zapisivanja odgovora. Ovo je jednostavna i
relativno jeftina metoda. Negativne odlike ove metode su razlike u poimanju pojmova izmeu istraivaa i
subjekta, pouzdanost subjekta (nepouzdanost sjeanja).

Mjerenje i eksperiment su egzaktne metode. Zasnivaju se na uporeivanju neke vrijednosti sa poznatom,

odreenom vrijednou (npr. mjerenje nacionalnog dohotka, nivoa obrazovanja, potronje, svojstava
materijala itd.) Eksperiment nije uvijek primjenljiv kao metoda (neki od razloga su humani i ekonomski). Ove
metode se sprovode u kontroliranim uslovima, sa ili bez kontrolnih grupa.

Komparativne metode se primjenjuju kod istraivanja makro i globalnih pojava (kod istraivanja gdje bi
bilo skupo, iracionalno ili nehumano vjetaki izazivati odreene pojave). Ovom metodom vri se poreenje,
trae se slinosti ili razlike, analogijom se izvode zakljuci.

Analiza ili ralanjivanje, kao metoda, koristi se, izmeu ostalog, prilikom prouavanja pojava iz prolosti ako ih se nije moglo direktno pratiti i prouavati (preko svjedoka, raspoloivih dokumenata, artefakata ali
treba ih verificirati, utvrditi autentinost).

Sociometrijska metoda primjenjuje se za ispitivanje strukture, kohezije, dinamike odnosa i pojava u grupi
ili zajednici. Ovu metodu razvila je psihologija (pretpostavke su da ispitanici iz predmetne grupe trebaju
prihvatiti ili odbiti ulogu ili odnos prema drugima, kao saradnici, partneri i sl.). Odnosi i veze, struktura grupe
ili zajednice, podgrupe, istaknuti lanovi i dr. prikazuju se uz pomo sociograma.

Kvantne metode su statistike metode kod kojih se barata uzorcima, popisima, kretanjima i trendovima.
Obraeni podaci i informacije prikazuju se i izraavaju uprocentima, indeksima, grafikonima, tabelama i sl.

Kod projektivnih metoda od ispitanika se trai nesvjesna projekcija na osnovu vieznanog sadraja
(zvuk, slika). Ispitiva na osnovu odgovora utvruje stanje i dobija informacije. Za uspjeh ove metode
potrebna je dobra obuenost ispitivaa i adekvatna tehnika sredstva.

Informatike metode se temelje na upotrebi raunarskih sistema, personalnih raunara, baza

podataka, informatikih mrea i sl.

Skale za mjerenje stavova obuhvataju test pitanja sa ponuenim odgovorima koji su bodovani po
odreenom principu.

Metoda obrade sluaja se koristi kada su informacije neadekvatne po broju, kvalitetu ili izraenim
stavovima. Prethodno se odreuje kriterij i bira reprezentativni uzorak rezultat se projektuje na cijelu masu
ili kategoriju koja se ispituje.

Individualne i grupne metode se u osnovi sprovode interpersonalno (izmeu dva subjekta) ili grupno (u
zajednici, organizaciji, instituciji).