SEMINARSKI RAD

SADRAJ:

1.

UVOD......................................................................................................................................3

2.

ISTORIJA RAZVOJA I UPOTREBE..................................................................................4

3.

KONSTRUKCIJA I DIZAJN TENKA................................................................................7

4.

NAORUANJE TENKA.....................................................................................................12

5.

ZAKLJUAK.......................................................................................................................14

6.

LITERATURA......................................................................................................................15

1. UVOD

Tenk je naziv za borbeno oklopno vozilo koje se pokree pomou gusjenica. Ime mu dolazi od
engleskog izraza za cisternu, koji su godine 1915., za vrijeme Prvog svjetskog rata, koristili
Britanci kako bi od Nijemaca sakrili proizvodnju, i kasniju upotrebu, prvih modela.
Nakon to su izmeu dva svjetska rata proizvedeni i usavreni novi modeli, tenk je dobio veliki
znaaj kao sredstvo koje je kopnenoj vojsci dramatino povealo mobilnost i vatrenu mo.
Nijemci su na poetku drugog svjetskog rata te osobine uspjeno povezali sa svojom doktrinom
blitzkriega, da bi ih kasnije razvile i druge zaraene strane. Tenkovi se obino dijele po teini na:

lake,
srednje,
teke.

Uglavnom slue za samostalno djelovanje ili podrku pjeadiji, ali postoje i tipovi koji su
posebno modificirani za odreene zadatke (nosa municije, komandni tenk, ista mina, tenkplamenobaca itd.). U svrhu borbe protiv tenkova se u 20. vijeku stvorio iroki dijapazon
razliitog oruja kao to su protutenkovske mine, protutenkovska artiljerija, lovci tenkova itd.

2. ISTORIJA RAZVOJA I UPOTREBE

3

Tenk je prvi put detaljno opisao Herbert Dord Vels koji u svojoj prii Kopnene oklopnjae
(engl. The Land Ironclads) spominje oklopljeno vozilo koje bi se koristilo u buduim ratovima
kako bi probilo neprijateljsku liniju. U prii, vozilo se moglo kretati preko svih terena, a bilo je
naoruano topom i mitraljezima. Uz priu, napravljena je i skica tog vozila. Pria je objavljena u
Strand magazinu u decembru 1903. godine. Iste godine projekat Levavaser predstavlja skicu
oklopnog vozila na gusjenicama, dok se osam godina kasnije, 1911. pojavljuju dva predloga,
austrougarskog inenjera Gintera Burtina i australijskog graevinskog inenjera Lanselota de
Mola, ali oba predloga su odbaena.
Dizajn Gintera Burtuna bio je veoma slian dananjem izgledu tenkova. Vozilo je imalo samo
jedan top, koji je bio ugraen u rotirajuu kupolu, ali nije mogao dizajnirati gusenice koje bi
nosile tako teko vozilo i postizalo prihvatljive brzine. Svoj ideju kopnenog broda je
predstavio Vojnom tehnikom zavodu u Beu, gde su predlog odbili. Otprilike u isto vrijeme,
Lanselot de Mole je dizajnirao svoje oklopno gusjenino vozilo i poslao svoje skice
britanskom vojnom kabinetu. Njegova ideja je odbaena, ali nakon Prvog svetskog rata je
nagraen sa 965 funti i 1920. odlikovan Odlikovanjem britanskog carstva.
U razdoblju izmeu Prvog svjetskog i Drugog svjetskog rata nastavljen je dalji razvoj tenkova.
Javljaju se prve vojne-teorijske pretpostavke o samostalnoj upotrebi tenkova, bez sadejstva sa
pjeadijom. Tu teoriju su podravali vojni oficiri kao to su Hajnc Guderijan u Nemakoj, Persi
Hobart u Velikoj Britaniji, Edna R. ejfi u SAD, arl de Gol u Francuskoj i Mihail Tuhaevski u
Sovjetskom Savezu. Svi su doli do slinog zakljuka, ali u Drugom svjetskom ratu Njemaka je
prva uspjela tu teoriju izvesti i u praksi. Prvi puta je djelovanje tenkovskih jedinica, teke
artiljerije i jake vazdune podrke spojeno u jednu taktiku - blickrig.
Tokom ovog razdoblja razvijaju se kvalitetniji i jai tenkovi koji su imali veu pouzdanost od
svojih prethodnika u Prvom svjetskom ratu. Poinje proizvodnja tenkovi kao to su sovjetski T26, njemaki Pancer I i Panzer II, francuski Reno R 35, a u proizvodnju i razvoj tenkova su se
ukljuile SAD, Japan i Italija.
Tokom Drugog svjetskog rata tenkovi su znatno poboljani. Poveana je oklopna zatita, vatrena
mo i pokretljivost. Sa poveanjem oklopne zatite poveavala se i teina tenka pa je tako najtei
tenk imao oko 20 tona. Daljim ubrzanim razvojem teina tenka se stalno poveavala tako da je
4

do kraja rata dosegla teinu od preko 60 tona u serijskoj proizvodnji. Njemaka je po Hitlerovoj
naredbi razvila super teki tenk Pancer VIII Mi koji je imao teinu od 188 tona (napravljena su
samo dva prototipa zbog velikih trokova). Krajem rata u tenkove se poeo ugraivati dizelmotor koji je zbog manje potronje znatno poveao domet tenka. Povean je kalibar glavnog
topa pa je znatno poboljana vatrena mo.
Razvoj tenkova je nastavljen, ali je zbog raspada Sovjetskog Saveza i Varavskog pakta, trka u
naoruanju prekinuta. Postavljaju se novi standardi za moderne tenkove, a razmatra se i ugradnja
topova veeg kalibra (140 mm u zapadnim zemljama, 152 mm ili 135 mm u Rusiji). Savremena
iskustva primjene naroito su istakla problem upotrebe tenkova u urbanom okruenju u kojem je
tenk laka meta, a ima smanjene mogunosti delovanja zbog nepreglednog bojita. Zato se
ugrauju posebni dodaci na oklop i protivminska zatita kako bi se poveala sigurnost posade i
tenka. Unapreen je i komunikacijski i navigacijski sistem kako bi se olakalo logistiko
djelovanje i osigurala veza sa zapovjednitvom. Toplotni i radarski odraz su postali kljuan
faktor u preivljavanju, jer razvojem navoenih protivtenkovskih projektila, koji cilj napadaju
odozgo, tenkovi su postali jako ranjivi. U savremenom ratovanju, tenk je najsnanije i najskuplje
sredstvo kopnene vojske i jednostavno je nezamjenljiviv.

Slika 1. Projekat sovjetskog tenka Crni orao, od koga se odustalo 2001. god.

Posle Drugog svjetskog rata konstruiu se savreniji tenkovi (tenkovi prve generacije):

sovjetski - T-55; T-62 i T-64,

njemaki - Leopard 1,
5

ameriki - M48 Paton; M60 Paton,

britanski iften,
francuski - AMX-30,
japanski - Tip 74.

Tenkovi druge generacije su u slubi do danas. To su:

Savez Sovjetskih Socijalistikih Republika - T-72, T-80 i T-90,

Njemaka - Leopard 2,
Sjedinjene Amerike Drave - M1 Abrams,
Ujedinjeno Kraljevstvo - alender,
Francuska - Leklerk,
Japan - Tip 90,
Izrael - Merkava (jedini glavni borbeni tenk sa motorom naprijed),
Srbija - M-84.

Tenk je jedno od najvanijih komponenti u blickrigu. Ova taktika ukljuuje korienje sva tri
roda vojske (pjeadiju, vazduhoplovstvo i oklopne jedinice) kako bi se u to kraem vremenu
pobijedio neprijatelj.

3. KONSTRUKCIJA I DIZAJN TENKA

Osnovni dijelovi tenka su:

tijelo tenka,
kupola,
glavni top,
gusjenice,
motor.
6

Slika 2. Dijelovi tenka

Tenk se od svog nastanka kretao na gusenicama. Prvi tenkovi imali su brzinu malo veu od
ljudskog hoda (ne vie od 15 km/h). Daljim razvojem motora ta se brzina poveala. Dananji
moderni tenkovi imaju odnos snage i teine oko 25 ks/t. Prosjena brzina je oko 65 km/h. Ta
brzina se pokazala sasvim dovoljna za kvalitetno djelovanje tenka na terenu. Zbog manje teine
ruski tenkovi su pokretljiviji od zapadnih.
Zbog upotrebe gusjenica, a ne tokova, tenkovi se mogu kretati po svim vrstama terena,
stvarajui vrlo mali pritisak na tlo jednak ljudskom. Relativna brzina tenka po terenu je 40 km/h
a po drumu oko 70 km/h. Radi poreenja veina operacija blickriga je obavljeno brzinom
prodora od 5 km/h to je brzina ljudskog hoda.
Gusjenica je beskrajna metalna traka sastavljena od vie meusobno povezanih lanaka.
Omotana je oko kotaa gusjeniara, odnosno oklopnih (prije svega tenkova), graevinskih i
drugih off-road vozila. Pogonski kota, pokretan snagom motora, povlai gusjenicu preko
potpornih kotaa to omoguava kretanje vozila.
Gusjenice omoguavaju distribuciju teine vozila na ravnomjerno veu povrinu nego to to ine
kotai, smanjuju specifian pritisak na tlo, a poveavaju ukupni pritisak i trenje, zbog ega su
gusjeniari pokretljiviji na zemljanom terenu od vozila s kotaima.

Slika 3. Gusjenica
Prvi tenkovi su kao pogon koristili benzinske motore koji su imali veliku potronju goriva i mali
domet (do 100km). Najvei nedostatak benzinskih motora je laka zapaljivost. Takav motor ini
tenk dodatno nesigurnim jer prilikom udara granate i pogotka u motor, tenk eksplodira.
U Drugom svjetskom ratu u tenkove se poinju ugraivati dizel-motori koji su pouzdaniji i imaju
malu potronju pa im se i domet poveao (do 700 km). Danas u veinu modernih tenkova
ugraen je dizel-motor snage od 800 do 1500 ks. Zbog lake upotrebe tenka na ratitu razvijeni
su i viegorivi dizel-motori koji osim dizel-goriva mogu koristiti i benzinsko gorivo s malo
oktana.
Kasnije se pojavila viegoriva gasna turbina kao pogon, ali nije imala velik uspjeh. Gasna turbina
ima dui vijek trajanja, ali joj za rad treba 4 puta vie vazduha od klasinih dizel-motora.
Na kupoli su postavljeni senzori za vetar koji alju podatke balistikom raunaru o smjeru i
brzini vjetra kako bi ono prilagodilo proraune oko skretanja granate s poetne putanje.
Postavljeni su i senzori za otkrivanje laserskih zraka i njihovo ometanje. U spremitu za municiju
nalaze se senzori za oitavanje temperature radi spreavanja pregrijavanja i mogue eksplozije.
Sve vie panje na savremenom tenku se pridodaje neprimetnosti na bojitu. Zbog tenkovskog
toplotnog, radarskog, zvunog i seizmikog odraza tenk je lako primjetan i laka meta
protivoklopnih raketa i drugih neprijateljskih borbenih vozila. Stari tenkovi su bili buni, irili su
seizmike vibracije i zbog toga ih je bilo vrlo lako otkriti i unititi.

Toplotni odraz ostavlja svaki tenk zbog rada svog motora. To je velika mana tenka jer se lake
moe locirati uz pomo toplotnih senzora. Neki tenkovi imaju ugraena viestruko hlaenja
izduvnog sistema pa se s tim smanjuje toplotni odraz.
Radarski odraz tenka pokuava se umanjiti upotrebom glatkog oklopa i posebnim premazima
koji upijaju radarsko zraenje.
Zvuni odraz tenka smanjuje se posebnim priguivaima izduvnog sistema i materijalima koji
upijaju zvune vibracije motora.
Seizmiki odraz ima svaki tenk zbog svoje velike teine. Kako bi se smanjio, na gusjenice se
postavljaju gumeni uloci koji smanjuju prenoenje vibracija sa tenka na tlo.
Konstrukcija oklopnog tijela je sloena i specifina jer mora zadovoljavati sledee zahtjeve:

minimalni gabariti,
optika neuoljivost,
visoka tvrdoa, vrstoa i ilavost materijala oklopa,
dobra hermetinost
tehnoloka prilagodljivost za serijsku proizvodnju
sigurna zatita od unitenja posade i dodatnih ureaja od puane i mitraljeske vatre sa
svih udaljenosti i iz svih kuteve u podruju od 45 kao i od topa vlastitog kalibra sa
udaljenosti 1500 do 2000 m.

Oblik oklopnog tijela najvie zavisi od:

vrste asije motornog vozila na koje se oslanja,

vrste naoruanja na oklopnom tijelu,
potrebnom broju lanova posade.

Slika 4. Dijelovi oklopa

Poseban problem kod projektovanja oklopa predstavlja izbor materijala koji je usko povezan sa
masivnou oklopa. Danani oklopi s obzirom na upotrebljavane materijale mogu se podijeliti na
etiri tipa:
Homogeni oklopi
Do sada su najee korieni iskljuivo metalni homogeni oklopi od elika, aluminijuma i
titanijuma koji moraju imati visoku otpornost na proboj. Mogu se dobiti valjanjem, livenjem ili
kovanjem.
Dvoslojni oklopi
Dvoslojni oklopi sastoje se od dva meusobno spojena metalna sloja razliitih debljina i
karakteristika, gde je prvi sloj visoke tvrdoe i ima visoku otpornost na proboj, a drugi je visoke
ilavosti i spreava stvaranje pukotina nakon udara projektila.
Vieslojni oklopi
Kumulativni projektili predstavljali su velike probleme za oklopna vozila ezdesetih godina, a
delovanje je bilo pogubno za posadu. Iz potrebe efikasne zatite razvijaju se tzv. "sendvi"
vieslojni oklopi. Najpre se izmeu dvije elinih ploa stavljao poliuretan ili neki drugi
10

materijal na bazi plastike. Prednja ploa aktivira projektil i biva probijena, a u drugom sloju
najvei dio energije troi se na topljenje plastike pa unutranja oklopna ploa ostaje netaknuta ili
neznatno oteena. Kasnijim razvojem ovakvog oklopa pokuava se umesto plastike sa
cementnim pijeskom, peenom opekom i keramikim ploicama.
Aktivni oklopi
Karakteristika ovakvih oklopa je vei broj eksplozivnih kutija koje se postavljaju na spoljnim
najosjetljivijim dijelovima oklopa. Eksploziv u kutijama se aktivira prilikom udara projektila i
snagom eksplozije spreava formiranje kumulativnog mlaza.
Oklopna zatita tenkova kroz istoriju prikazana je u narednoj tabeli.
Razdoblje
Tenk

Vrsta oklopa

I. Svjetski rat
Mark 1
Homogeni,
zavarene eline

II. Svjetski rat

T-34
Homogene
eline ploe

ploe

Debljina oklopa 6 12 mm

70 mm

Doba hladnog

1990.god. do

rata
AMX-30
Homogeni elik

danas
M1 Abrams
Vieslojni oklop

+ eksplozivno

+ ploe od

reaktivni oklop

osiromaenog

133 mm

urana
Do 1000 mm

Uz oklop moderni tenkovi imaju i sistem aktivne zatite koji se sastoji od ometaa laserskih
zraka voenih protivoklopnih raketa i otkrivanja laserskih zraka. S ovim sistemom se smanjuje
verovatnoa pogotka voene rakete i dobija efikasnija zatita od najvee prijetnje savremenom
tenku, protivoklopnih voenih raketa koje tenk pogaaju odozgo. Ona u veini sluajeva uniti
tenk ili napravi velika oteenja.
Oklop se kroz istoriju tenka postavljao pod sve manjim uglom. Prvi tenkovi imali su previe
vertikalno postavljenih ploa pa je oklopna zatita bila manja. Kod modernog tenka prednja
strana tela je postavljena pod malim ulgom to poveava ukupan put projektilu kod probijanja
oklopa. Time su se dobile debljine oklopa vee od 1000 mm.
Prednja strana je i zailjena to poveava vjerovatnou da se kod udara granate u oklop, ona
odbije (sklizne) od trupa. U moderno vreme sve se vie panje pridodaje izgledu kupole. Tako je
kupola Leoparda 2 spreda zailjena kako bi se poveala mogunost da granata sklizne niz oklop.
11

4. NAORUANJE TENKA
U Prvom svjetskom ratu tenkovi su prvo bili naoruani sa po nekoliko mitraljeza da bi zatim u
naoruanje bili uvedeni i topovi koji su fiksno ugraivani u tijelo tenka. Kasnijim razvojem kao
glavno oruje tenkova pojavljuje se top koji je najee bio postavljen u rotirajuu kupolu.
Tokom Drugog svjetskog rata neki modeli su, pored topa manjeg kalibra u kupoli imali i dodatni
top veeg kalibra (npr. Francuski ar B1) koji je bio smeten u oklopno tijelo tenka. Tokom
Drugog svjetskog rata odreen broj tenkova je bio modifikovan u bacae plamena (M4 erman),
a najvie su se koristili na pacifikom bojitu protiv japanskih ostrvskih utvrenja.

Slika 5. M4 erman
Tenkovi koji su razvijeni pre i za vrijeme Drugog svjetskog rata nisu mogli djelovati nou zbog
nepostojanja termovizije. Dejstvovali su iz zastanka ili pri niskim brzinama. Nianilo se runo uz
pomo periskopa. Top je bio stabilizovan u samo jednoj ravni, a vjerovatnoa pogaanja bila je
vrlo mala. Posle Drugog svjetskog rata u tenkove se poinju ugraivati moderniji sistemi za
upravljanje vatrom. Moderni SUV omoguuje tenku gaanje iz pokreta nepokretne i pokretne
mete uz veliku vjerovatnou pogaanja prvom granatom, vojno djelovanje u svim vremenskim
uslovima i automatsko praenje mete. Dananji topovi i kupole su stabilizovani u dvije ravni i
pokretane su elektromotorom.

12

Danas se tenkovsko naoruanje sastoji od glavnog topa koji je kod modernijih tenkova kalibra
oko 120 mm. Uz glavno naoruanje moderni tenkovi imaju jedan ili vie mitraljeza, a neki imaju
i minobaca (npr. Izraelska Merkava IV). Danas se uz klasine nevoene tenkovske granate
pojavljuju i voeni projektili koji se uz odreene prepravke sistema punjenja ispaljuju iz glavnog
topa.

Slika 6. Merkava IV

5. ZAKLJUAK

13

Tenk je teko oklopljeno i dobro naoruano gusenino borbeno vozilo namijenjeno za

unitavanje neprijateljske pjeadije, oklopnih vozila i utvrenih poloaja. Tenk slui kao podrka
pjeadiji ili djeluje samostalno. Ima glavni top velikog kalibra koji se najee nalazi u pokretnoj
kupoli i dodatne mitraljeze. Svojim oklopom titi posadu, a ima mogunost kretanja po tekim
terenima. Glavno je strateko i taktiko oruje u kopnenoj vojsci.
Danas tenkovi rijetko djeluju samostalno, poto su organizovani u oklopno-mehanizovane
jedinice, koje ukljuuju podrku pjeadije, koja prati tenkove u oklopnim transporterima ili
borbenim vozilima pjeadije. Takoe ih obino prate avioni za izvianje i podrku.

6. LITERATURA
14

[1] Ogorkiewicz, Richard M., Technology of Tanks, Coulsdon, Surrey: Jane's Information Group,
1991.
[2] http://www.odbrana.mod.gov.rs
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Tank
[4] http://wio.ru/tank/sov-for.htm

15